1

Analiz krahasuese e sistemeve t taksave me disa vende t rajonit

Abstrakt
Ideja e prgatitjes s nj materiali t till erdhi q n periudhn e ndryshimit t
sistemit tatimor, n fillim t vitit 1998, kur argumenti q u prdor pr t justifikuar kt
mas ishte se vendi yn ka nivelin m t ult t taksave n rajon dhe se ka prsri
hapsira pr rritjen e tyre; se trheqja e kapitalit t huaj bazohet n sistemin e nj
regjimi liberal, q vendi yn tashm kishte adoptuar. N fakt, si prpiqet t
evidentoj materiali n vijim, asnjri prej ktyre argumenteve nuk qndron mbi nj
terren t argumentuar.
Ajo se prse Banka e Shqipris e sheh me interes analizn e politiks fiskale,
sht fakti se kostoja e kapitalit nuk prfshin vetm koston e paras, t shprehur n
formn e norms s interesit pr kredin, por dhe koston fiskale, t shprehur n
formn e barrs fiskale, q duhet t paguaj investitori. Nse kto dy politika, ajo
fiskale dhe monetare, nuk harmonizohen n nj mnyr t kujdesshme mes tyre,
efektet e asnjrs prej tyre nuk do t jet e mundur t arrihen n tr gjatsin e tyre
potenciale. Nse ngarkesa fiskale sht e lart, gj q rrit koston direkte t investimit,
kjo mund t rezultoj n dekurajim t investitorit n krkimin e borxheve pr
financimin e projektit. Pr rrjedhoj, politika e uljes s normave t interesave nuk do
t arrinte eficiencn e pritshme nga autoritetet monetare dhe nga vet tregu.
2
Hyrje
Edhe n kushtet dhe standardet m t mira t trajtimit ligjor dhe administrativ
t investimeve, lvizja e gjer liberalizuese, q ka prfshir gjith ekonomin e sotme
botrore, ka zgjeruar dimensionet e tregjeve ku firmat mund t operojn. Pr
rrjedhoj, liberalizimi si i till nuk mund t konsiderohet si element diferencues n
trheqjen e kapitaleve. Sistemet e taksimit dhe avantazhet fiskale t ofruara po
prdoren gjithnj e m shum si instrumente konkurrimi.
Shpesh n debatin publik, pr t prligjur vendimet pr rritjet e niveleve t
taksave dhe tatimeve, autoritetet financiare t vendit kan propaganduar se nivelet e
tyre n fakt jan ndr m t ultat n rajon. N kt shkrim do t ndalemi n analizn
krahasuese t barrs tatimore. Kemi br nj vshtrim krahasues t niveleve t
taksave e tatimeve pr tre vende t rajonit, pr t cilat patm mundsin t gjejm t
dhna
1
. Njkohsisht, n termat e vendosjes s nj projekti investimi, kto mund t
jen dhe vendet kandidate konkurruese me vendin ton. Nj investitor, q do t
synonte ti shrbente tregut ballkanik, do t konsideronte vendosjen e projektit
potencial n nj nga vendet, q jan marr n analiz. N analizn SWOT q ai do t
kryente, pesha e faktorve t kostos, kryesisht e sistemeve t taksimit, do t ishte nj
ndr influencuesit kryesor n marrjen e vendimit investues. Pr rrjedhoj, diferencat
n sistemet e trajtimit fiskal t investimeve bhen instrumente t nj konkurrence
rajonale.
Dy pyetjet q krkojm ti prgjigjemi jan:
n raport qndron barra fiskale e investitorit n vendin ton me vendet e
prfshira n analiz; dhe
a ka qen efektiv ndryshimi i sistemit fiskal t vendit ton n periudhn nga viti
1997?

1
T dhnat jan marr nga guidat e biznesit t ktyre vendeve t publikuara n internet. Statusi i informacionit
mbi freskin e tij shpesh nuk sht i prcaktuar. N do rast, fjala investitor nnkupton ata vendas dhe t huaj.
N prgjithsi, legjislacionet kombtare t trajtimit t investimeve prmbajn klauzolat e parimit t regjimit
kombtar, domethn, t trajtimit t barabart t investitorve vendas dhe t huaj.
3
Analiza krahasuese e sistemit fiskal ka ndeshur n vshtirsin e gjetjes s
informacioneve mbi legjislacionet respektive. N prgjithsi, nuk ka transparenc t
sistemeve fiskale n vendet e rajonit. Kjo, prvese vshtirsoi analizn, ka ndikimin
e saj dhe n shkalln e precizionit t pozicioneve konkurrenciale dhe n vet
uniformitetin e analizave. Kshtu, pr shemull, pr munges t t dhnave, nuk ishte
e mundur t kryhej dhe analiza e kostove t puns (dhe n trsi e kostove variabl).
Kjo mund t mbetet detyr pr nj studim t mtejshm n t ardhmen.
Duke qen nj material i prgatitur pr diskutim, vrejtjet, komentet dhe sugjerimet
jan t mirpritura.

4
Dshmi t studimeve t kryera
Ndikimi i barrs fiskale n procesin e investimit (dhe n rritjen ekonomike t
nj vendi) sht objekt i studimeve t shumta t kryera nga autor t ndryshm. Baza
teorike e studimeve qndron n dy rrymat e mendimit ekonomik, t njohura si rryma
Kejnsiane dhe teorit neoklasike.
Sipas teoris Kejnsiane t krkess agregate, reduktimi i shpenzimeve
qeveritare ose rritja e taksave, reduktojn krkesn agregate dhe indirekt edhe t
ardhurat, duke transmetuar nj ndikim negativ n prodhim. N modelin e plot t
ksaj teorie, q paraqitet n analizn standarde t kurbs IS-LM, multiplikatori i
efekteve negative kundrbalancohet pjesrisht nga efektet crowding-in
2
pr efekt t
niveleve m t ulta t interesave dhe zhvlersimeve monetare.
Modelet neoklasike theksojn mekanizma t tjer t transmisionit, nprmjet t
cilve reduktimet n deficitin e buxhetit t qeveris ndikojn ekonomin, efektet
pozitive t t cilave mund ti tejkalojn efektet negative t multiplikatorit Kejnsian n
krkesn agregate. Nj deficit m i ult buxhetor do t reduktonte ndjeshm normat e
interesave, pr shkak t rnies s riskut t perceptuar q qeveria mund zhvlersonte
borxhin publik nprmjet nj niveli m t lart inflacioni, duke uar kshtu n efekte
pozitive t t ardhurave (pasuris) mbi krkesn agregate. N nj vend, q vuan nga
disbalanca t theksuara t deficitit buxhetor dhe masat ndaj reduktimit t tij shihen si
t domosdoshm pr t rivendosur insolvencn e qeveris, reduktimi deficitit do t
ndikonte, gjithashtu, n uljen e mimit t riskut t normave t interesave. Kjo prsri
do t rriste vlern e tregut t pasuris t sektorit privat dhe pr rrjedhoj do t rriste
edhe krkesn agregate. Nga ana tjetr, reduktimi i deficitit t qeveris do t
shrbente pr sektorin privat dhe konsumatort si nj sinjal pr reduktimin, n t
ardhmen, t barrs s taksave dhe rritjen e t ardhurave t tyre, e cila mund t
inkurajoj prsri rritjen e shpenzimeve dhe t aktivitetit t tyre ekonomik.

2
Reduktimi i inflacionit on n nivele m t ulta t interesave, e pr rrjedhoj, nxit investimet private dhe
konsumin.
5
Studimet m t posame pr lidhjen midis barrs tatimore dhe rritjes
ekonomike (pra, nxitjes s procesit investues) kan arritur n disa prfundime, si m
posht:
Duke shqyrtuar ndikimin e tarifave doganore n rritjen ekonomike, Knight et al.
(1993) kan provuar
3
se: niveli i tarifave mbi mallrat kapitale dhe t ndrmjetme ka
nj efekt t ndjeshm n rritjen ekonomike; vendet me tarifa m t ulta rriten m
shpejt se ato, q aplikojn tarifa t larta.
Lee (1994) konkludon se jo thjesht tregtia si e till sht e rndsishme pr
rritjen ekonomike se sa prbrja e tregtis, duke nnkuptuar rezultate m t larta
rritjeje kur n strukturn e importeve kontributi kryesor vjen nga nivelet e larta t
importeve t mallrave kapitale.
Schmenner et al. konkludojn se niveli i tatimit mbi fitimin influencon
probabilitetin q nj vend (shtet) t hyj n short-listn e vendeve kandidate pr
vendosjen e nj projekti investimi.
Megjithse problemi i prdorimit t nxitsve fiskal sht nj shtje
kontraverse n literatur dhe analizat empirike
4
, studimet e deritanishme provojn se
nivelet e taksave dhe t tatimeve kan nj influenc t ndjeshme n vendosjen e
balancave t drejta midis kursimeve dhe investimeve, pr rrjedhoj dhe n rritjen
ekonomike.

3
Referencat jan marr nga Philip Gerson (1998) The impact of fiscal policy variables on output growth, IMF
WP/98/1.
4
Nj studim empirik i kryer nga Banka Kombtare e Bullgaris arrin n konkluzionin se nxitsit fiskal t ofruar
sipas ligjit bullgar mbi investimet e huaja jan me efekte m tepr pozitive n termat e rritjes ekonomike, se sa
negative n termat e humbjeve t t ardhurave t buxhetit. (shih: www.bnb.bg/ rubrika working papers).
6
Nj vshtrim mbi sistemet fiskale e tatimore n disa vende t rajonit.
Analiza n vijim nuk pretendon t ndrioj ndikimet e politikave fiskale n
raportet e kursimeve dhe investimeve dhe n rritjen ekonomike t vendit. Por, nse
konsiderata e vendosjes s nj projekti investimi n nj nga vendet e rajonit, t
prfshira n analiz, do t ndikohej n nj mas t caktuar nga politikat fiskale
5
,
analiza krahasuese sht mjaft e rndsishme dhe mund t shrbej si nj prgjigje
pr politika neutralizuese dhe/ose konkurrenciale.
Box. 1: Faktort e tjer influencues n vendimmarrjen e vendosjes s nj projekti.
Evidentojm se dhe n termat e tjer t faktorve, q ndikojn procesin e
vendimmarrjes s vendosjes s nj investimi, vendi yn qndron n pozita m t
disfavorshme. Konsideratat kryesore jan situata politike, gjendja e infrastrukturs
dhe faktort e kostos. Nse n t dyja elementet e para besojm se nuk sht e
nevojshme brja e komenteve pr t provuar disavantazhin e vendit ton, mendojm
se dhe n termat e faktorve t kostos (si mimet e energjis dhe inputeve t tjera t
prodhimit, kostos e fuqis puntore, etj.- nj analiz m e hollsishme sht n
proces) vendi yn nuk paraqitet t gzoj avantazhe, aq m pak avantazhe
kundrbalancuese. Vetm thjesht analiza e treguesve t pagave t fuqis puntore
nuk mund t ndrioj aspektet e konkurrencialitetit, pasi element konkurrencial nuk
sht paga si e till, por produktiviteti i fuqis puntore dhe kostove pr njsi t
produktit, analiz, q nuk sht objekt i ktij studimi.
Analiza e thjesht n vijim dallon dy momentet n procesin investues: barrn
fiskale n rritjen e kostove t projektit para se ai t bhet operues (pra, para se nj

5
Barra fiskale ne konsiderimin e vendosjes se nje projekti investimi, pergjithesisht vjen menjehere pas analizes
se mjedisit te stabilitetit politik dhe te sigurise dhe mbrojtjeve ligjore te investitorit nga shpronesimet, tranferimin
e fitimeve, etj.
7
ndrmarrje t filloj t funksionoj dhe t bj fitime) dhe ndikimin e barrs fiskale n
fitimprurjen e nj projekti (q lidhet me periudhn e vetshlyerjes s investimit)
6
. Mbi
bazn e ksaj analize, kemi br nj prmbledhje t pozicionit konkurrencial t vendit
ton. Theksojm se analiza nuk sht trsisht uniforme pr t gjitha vendet e
diktuar kjo, nga mundsit tona pr gjetjen e informacionit t nevojshm dhe gjykimi
sht m tepr intelektual se sa empirik.
Shqipria
Kostot para fillimit t nj investimi
N planin e tij t biznesit, ve kostove, q lidhen me blerjen e teknologjis, investitorit
i duhet t shtoj edhe pagesat q ai duhet t bj menjher n dogan, konkretisht:
detyrimet doganore (pr makinerit dhe pajisjet dhe mallra t tjer kapitale) n
masn 5 pr qind (minimalisht pasi mjaft kategori mallrash, q jan lnd t para
kan tarifa prej 10 pr qind);
TVSH
7
n masn 20 pr qind, mbi shumn e faturs s blerjes (mim blerjeje +
shpenzime transporti + shpenzimet pr sigurim) plus detyrimin doganor.
Kostot kumulative pr efekt t barrs fiskale, rriten me t paktn 26 pr qind.
Fitimprurja e investimit dhe kostot e investitorit
Fitimet, q realizon subjekti ekonomik tatohen n masn 30 pr qind. Ndrsa,
dividentt, interesat dhe llojet e tjera t fitimeve, me burim nga aktiviteti ekonomik n

6
N kt kuptim, kostoja e kapitalit sht shqyrtuar si funksion i variablave fiskal dhe jomonetar (norms s
interesit pr kredin).
7
Megjithse TVSH sht nj shpenzim i rimbursueshm nga autoritetet fiskale, periudha e ri-
imbursimit t tij lidhet me nj periudh kohore t gjat q vjen bashkrisht me kohn kur ndrmarrja
fillon t shes produktet e gatshme. Dispozitat ligjore mbi doganimet prbjn n fakt nj shkelje nga
parimi i maturitetit t tatimit, e pr rrjedhoj duhen korrigjuar (shih: Sabah Hilmia, 1997 Pr
prsosjen e kontureve t reforms fiskale).
8
vend, paguajn nj tatim n burim n masn 10 p qind pr rezidentt dhe 15 pr
qind pr jorezidentt.
Kosto e fuqis puntore rritet me rreth 42 pr qind pr pagesat e kryera pr rrjetin e
sigurimeve shoqrore dhe shndetsore
8
.
Maqedoni
Kostot para fillimit t nj investimi
Firmat e huaja, q dshirojn t operojn n Maqedoni (pr nj periudh prej t
paktn pes vjetsh) , prjashtohen nga detyrimet doganore mbi makinerit e pajisjet
(mallrat kapitale) e importuara, q jan pjes e projektit t investimit. (Niveli i tarifave
doganore shkon nga 0 pr qind n 60 pr qind
9
.)
Niveli baz i takss mbi shitjet (TVSH) sht 25 pr qind, ndrsa niveli i ksaj takse,
q aplikohet mbi importet e mallrave kapitale, makinerit bujqsore, si dhe produktet
ushqimore baz sht 5 pr qind.
Fitimprurja e investimit dhe kostot e investitorit
Niveli baz i tatimit mbi fitimin sht 15 pr qind (ndrsa pr shrbimet kjo taks
sht 13 pr qind). Kompanit e huaja gzojn nj prjashtim nga ky detyrim pr tre
vitet e para t operimit. Ndrsa riinvestimi i fitimeve prjashtohet nga detyrimi i
pagimit t tatim-fitimit. Riatdhesimi i fitimeve (nga Maqedonia pr n vendin e
origjins s investitorit) i nnshtrohet nj takse prej 10 pr qind.
Taksa withholding aplikohet n masn 23 pr qind (mbi interesat bankare, fitimet
kapitale, dividentt, etj.).
Pagesat e investitorit pr punsimin jan:

8
Megjithse nj pjesee ksaj barre paguhet nga vet puntort, n thelb ato prfaqsojn barr tatimore pr
investitorin, n kushtet e nj niveli t dhn t pagave. Pr munges informacioni, analiza e ndikimit t ksaj
barre tatimore nuk u b e mundur.
9
Nxitja nprmjet tarifave doganore kshtu bhet e dyfisht: nprmjet tarifs 0 pr qind pr mallrat e investimit,
dhe nj tarife t lart doganore pr mallrat e gatshme, duke i ruajtur siprmarrjet vendase nga konkurrenca e
produkteve t huaja.
9
kontributin e fondit t punsimit 1.5 pr qind;
kontributin pr sigurimet shndetsore 8.6 pr qind;
kontributin pr pensionet 20 pr qind
totali: 30.1 pr qind
Bullgaria
Kostot para fillimit t nj investimi.
TVSH aplikohet n masn 20 pr qind.
Kompanit e huaja gzojn kto avantazhe:
makinerit dhe pajisjet, teknologjit, patentat, modelet industriale, e drejta
tregtare, know-how, etj., prjashtohen nga detyrimet doganore dhe TVSH, me kushtin
q investimi t jet mbi 100 mij dollar dhe t zgjas pr nj periudhe jo m pak se
5 vjet.
Fitimprurja e investimit dhe kostot e investitorit.
Niveli i tatimit mbi fitimin mbi veprimtarit ekonomike sht 40 pr qind (dhe 30
pr qind pr firmat me nj fitim vjetor deri n 1 milion leva) dhe 50 pr qind pr
bankat.
Taksa withholding sht n masn 10 pr qind (pr dividentt q paguajn
ndrmarrjet e prbashkta ose t huaja) dhe 15 pr qind (pr interesat, royalties,
pagesat e tjera, etj.).
Pagesa pr kontributin e sigurimeve shoqrore sht n total 35 pr qind (ndrsa
pr qytetart e huaj t punsuar nga firmat sht 20 pr qind).
Lehtsit fiskale t ofruara:
10
prjashtim nga tatimi mbi fitimin pr tre vitet e para dhe zbritje 50 pr qind pr tre
vitet e tjera. Edhe kjo lehtsi ofrohet mbi disa kushte (si madhsia e kapitalit mbi 5
milion dollar dhe 50 pr qind pjesmarrje e huaj, kompanit me pjesmarrje t
huaj pr deri n vitin 2001, punsimi i punonjsve t paaft ose t rehabilituar, etj.).
Rumania
10
Kostot para fillimit t investimit.
Sipas legjislacionit n fuqi, investitort e huaj prfitojn kto lehtsi:
makinerit e pajisjet, instalimet, mjetet e transportit, know-how dhe mallrat e tjer,
q jane subjekt i amortizimit, prfitojn prjashtim nga taksat doganore dhe nga
Tatimi mbi Vlern e Shtuar;
lndt e para, mjetet e konsumit, pjest e kmbimit dhe komponentt paguajn
vetm 50 pr qind t detyrimit doganor pr 2 vitet e para;
amortizimi i teknologjis brenda 5 vjetsh;
transferimi i humbjeve pr 5 vjet rradhazi.
Kto lehtsi jan subjekt i ktyre kushteve: investimi duhet t jet jo m pak se
350 mij dollar dhe jo m pak se 20 pr qind pjesmarrje n nj siprmarrje.
Fitimprurja e investimit dhe kostot e investitorit.
Tatimi mbi fitimin pr dy vitet e para sht n masn 15 pr qind. Norma fikse e
tatimit mbi fitimin sht 38 pr qind.
Pr investimet mbi 5 milion dollar, ky nivel tatim fitimi (15 pr qind) ofrohet dhe
pr 5 vjet t tjer. Po kshtu, n kt rast, zbritja 50 pr qind e detyrimit doganor, q
u prmend m sipr, jepet dhe pr 3 vite t tjera.
11

10
N dallim nga vendet e tjera t rajonit, Rumania sht i vetmi vend i nj ekonomie t mesme (ndrsa vendet e
tjera jan ekonomi t vogla) e, pr rrjedhoj, ajo gzon dhe avantazhet e ekonomis s shkalls.
12
Pasqyr prmbledhse
Duke br prmbledhjen e ktyre shifrave n nj form tabelore, do t prvijohej kjo
skem:
Kostot para
investimit
Fitimprurja Vrejtje
Detyrimet
doganore,
n %
TVSH, n
%
Tatim
fitimi,
n %
Tatimi n
burim, n
%
Elemente t tjera
ndikuese.
Shqipria 5 20 30 10 (15) Asnj lehtsi
Maqedoni 0 5 15 23 3 vjet prjashtim
nga tatim fitimi;
riinvestimi
prjashtohet nga
tatim fitimi
Bullgaria 0 0 40 10 (15) 3 vjet prjashtim
tatim-fitimi;
20% tatim mbi
fitimin pr 3 vitet e
tjera.
Rumania 0 0 38 ? 15% tatim mbi
fitimin pr dy vitet
e para;
15% tatim fitimi
dhe pr 5 vjet t
tjera pr investime
mbi 5 mil.$.
13
Megjith lehtsit fiskale t ofruara, t ardhurat buxhetore n raport me PBB,
paraqiten m t larta n t gjitha vendet n analiz krahasuar me vendin ton (tabela
1).
Pr t br krahasueshmrin e ktyre t dhnave, kemi dhn nj shembull
hipotetik (bashklidhur) mbi t ciln mund t gjykojm mbi krahasueshmrin e
sistemit fiskal dhe ndryshimet n termat konkurrencial.
Kemi supozuar nj projekt investimi ku kostoja (mimi i blerjes s tyre nga
prodhuesi) e aseteve fikse (makineri e pajisjeve q do t instalohen) sht 100 mij
dollar.
N momentin e importimit t aseteve fikse (viti 0), rndimi i kostos n
momentin e zhdoganimit pr shkak t regjimeve t ndryshme fiskale paraqitet i
ndryshm.
N vendin ton, investitorit i duhet t paguaj:
tarifn doganore: mim blerje * tarifn doganore (5%) = 5,000$;
tatimin mbi vlern e shtuar: mimin e blerjes me tarif doganore (105,000$) * TVSH
(20%) = 21,000$;
kostoja totale e instalimit t teknologjis: = 126,000$.
Nse ky projekt vendoset n Maqedoni, investitori do t paguaj vetm 5 pr
qind TVSH, domethn, kostoja e aseteve fikse do t ishte 105,000$. N Bullgari dhe
n Rumani, ai prjashtohet nga detyrimi doganor dhe TVSH. (Lehtsit e detyrimit
doganor shtrihen dhe mbi lndt e para, q do t prdoren gjat pes viteve q ne
kemi marr n analiz, e pr rrjedhoj dhe kostot e operimit do t ishin m t ulta.
Por, pr ta mbajtur shembullin t thjeshtuar, kta zra nuk jan prfshir n analiz).
Pra, si shihet, kostoja para fillimit t investimit, n Shqipri rritet me 26 pr
qind prkundrejt vendeve t tjera n analiz.
14
Duke vazhduar analizn mbi ndikimin e trajtimit t tatimit mbi fitimin n
fitimprurjen e projektit, kemi supozuar se, q n vitin e par t operimit projekti
gjeneron nj fitim bruto prej 1,000$.
Fitimi neto q rezulton pas zbritjes s tatimit mbi fitimin (n rastin e vendit
ton, 30 pr qind), n fund t vitit t pest (totali i fitimeve) paraqitet i ndryshm pr
secilin nga vendet n analiz. Pr rrjedhoj dhe indeksi i prfitueshmris (llogaritur
si raport i t ardhurave totale t siguruara me totalin e investimit t kryer) rezulton n
diferenca t ndjeshme midis vendeve.
15
Tiparet e legjislacionit fiskal shqiptar
Fillimisht (1992), regjimi fiskal i adaptuar prdori gjersisht si instrumente t
nxitjes s siprmarrjes private nj sr lehtsish fiskale, q nga prjashtimet nga
tatimi mbi fitimet, prjashtimet nga detyrimet doganore pr mallrat e investimeve,
mosaplikimi i taksave mbi dividentt, etj.. Ky sistem ka evoluar gjersisht dhe
periodikisht. N vitin 1993, prjashtimi nga tatim fitimi u zbrit nga 10 vjet n 4 vjet; n
vitin 1995 (gusht), u hoq prjashtimi nga detyrimet doganore pr makinerit dhe
pajisjet; duke arritur n fillim t vitit 1998, ku asnj lehtsi tatimore nuk aplikohet m.
Ndryshimet dhe tiparet themelore t legjislacionit t ri fiskal prfshijn:
nj nivel tatim-fitimi unik pr t gjitha llojet e aktiviteteve n masn 30 pr qind (kjo
norm tatim-fitimi sht dhe mesatarja e aplikuar nga vendet e OECD-s).
Megjithse ligji nuk sht specifik, lihet t kuptohet s sht unifikuar shkalla tatimore
edhe pr sektort e turizmit, t nafts dhe gazit, t cilat m par kishin nj shkall
tatimore prej 40 dhe 50 pr qind, respektivisht;
nj tatim n burim prej 15 pr qind aplikohet pr jorezidentt (10 pr qind pr
rezidentt) mbi dividentt, shprndarjen e fitimit, interesat dhe pagesat mbi t drejtn
e autorit dhe royalties.
Tipare t tjera t rndsishme t legjislacionit t ri lidhen me trajtimin e shpenzimeve
t zbritshme pr efekte t llogaritjes s fitimit. Kshtu nuk njihen si shpenzime t
zbritshme:
interesat pr kredit, t cilat tejkalojn nivelin maksimal t interesave pr kredit t
prcaktuar nga Banka e Shqipris. Udhzimi i prgatitur nga Ministria e Financave
pr kt pik i referohet norms s rifinancimit pr bankat e nivelit t dyt, duke
specifikuar q n vitin ushtrimor, merret pr baz norma e interesit e botuar n 31
dhjetor t vitit paraardhs. Po t shihen normat e interesave, n periudhat e
politikave t shtrnguara monetare kjo mund t rezultoj me efekte negative pr
biznesin. Pr sembull.,norma e rifinancimit n vitin 1995 ishte 20.5 pr qind,
ndrkoh q norma e kredis 12 mujore n vitin pasardhs (1996) ishte 28.8 pr
qind. Pra, nse nj investitor do t merrte nj kredi n vitin 1996, atij nuk do ti njihej si
16
shpenzim i zbritshm pagimi i interesave t kredis pr nj diferenc prej 8.3 pr
qind;
rritja e kapitalit t kompanive nuk njihet si shpenzim i zbritshm;
pr t parandaluar veprimin e firmave me nivele t larta borxhesh, sht prcaktuar
nj raport borxh-pasuri 4:1;
nj norm amortizimi prej 20 pr qind aplikohet pr makinerit dhe pajisjet;
kompanit mund t transferojn humbjet n tre vitet pasardhse (duke mos njohur
humbjet e ndodhura n vitet 1997-98).
Por, a kan rezultuar n efekte pozitive ndryshimet fiskale t bra?
Nga analiza e treguesve fiskal t vendit ton (tabela 2) nuk ka tregues, q t
dshmoj se sistemi aktual i taksimit mbi investimet ka sjell prfitime ekonomike.
Pavarsisht se pas vitit 1997 jan eliminuar gjith trajtimet preferenciale pr
investimet, totali i t ardhurave tatimore (n raport me PBB) mbetet 15.9 pr qind
posht nivelit t ktij treguesi pr vitet 1993-1996.
Me prjashtim t t ardhurave t realizuara nga TVSH dhe tatimi mbi t
ardhurat personale, t cilat rezultojn t jen rritur prafrsisht n masn e rritjes s
shkalls tatimore, zrat e tjer nuk jan prmirsuar dhe m konkretisht:
lehtsit e eliminuara jan tatimi i fitimit. T ardhurat buxhetore t ktij zri pr
periudhn 1993-96 qndronin mesatarisht n 1.8 pr qind t PBB. Me eliminimin e
ksaj lehtsie, t ardhurat nga ky z kan rn n 0.9 pr qind t PBB pr periudhn
1997-99, pra gati jan prgjysmuar. T ardhurat doganore prbnin 2.9 pr qind t
PBB pr periudhn 1993-96, ndrsa kan rn n 2.5 pr qind t PBB pr vitet 1997-
99 (ose 13 pr qind), megjithse importet jan rritur do vit (n vitin 1999 kundrejt
vitit 1993 ato jan rreth 53 pr qind m t larta. Edhe llogaritjet pr ndikimin e
ndryshimit t peshs s importeve n raport me PBB nuk ofrojn evidenca
justifikuese). Rnie kan shnuar dhe t ardhurat nga zrat e tjer, si tatimi i biznesit
t vogl, taksat kombtare dhe lokale, etj. t cilt mund t konsiderohen dhe si
indikator t nj aktiviteti privat m pak dinamik.
17
Edhe po t shmangim efektet e vitit 1997, prsri treguesit pr periudhn
1998-99 dshmojn t njjtat dinamika. Efektet e zbatimit t politiks s re fiskale
kan rezultuar n nj rritje t ndjeshme t t ardhurave buxhetore nga tatimet mbi
konsumatort (TVSH dhe t ardhurat personale) ndrsa t ardhurat n buxhet nga
aktiviteti ekonomik dhe tregtar ruajn po t njjtat tendenca t rnies s tyre n raport
me PBB.
18
Konkluzione
Duke u konsideruar vende me rrezik t lart (n termat e siguris politike dhe
paqndrueshmrive ekonomike), investitort synojn t mbajn t ulta kostot
fillestare t investimit, gj q do t rriste fitimprurjen e projektit n vitet e para dhe do
t realizonte nj kthim t shpejt t kapitaleve t investuara brenda nj periudhe sa
m t shkurtr. Pra, konsiderata kryesore n vendosjen e nj investimi (duke patur
n konsiderat dhe faktin se shumica e projekteve t huaja n rajon jan t natyrs
afatshkurtr dhe afatmesme konstatim i shum organizmave studimore dhe
institucioneve ndrkombtare) sht barra fiskale n vitet e para t kryerjes s
investimit. sht ky motiv i investitorve, q e bn t rndsishm pozicionin
konkurrencial t vendeve rajonale n prpjekjet pr trheqjen e nj investimi.
Nga analiza e t dhnave krahasuese me disa nga vendet e rajonit, rezulton
se: kostoja para se nj projekt investimi t filloj t bhet operacional, vetm si
rrjedhoj e barrs fiskale, qndron respektivisht:
Shqipria + 26%
Maqedonia + 5%
Bullgaria dhe Rumania 0%
Normat e fitimprurjes s projektit jan m t larta n vendet e tjera t grupit t
vendeve n analiz dhe m t ulta n Shqipri.
Nga sa m sipr, rezulton se Bullgaria prfaqson konkurrentin kryesor n
termat e trheqshmris pr efekt t sistemit fiskal, e pasuar nga Maqedonia dhe
Rumania. Megjithat, duke qen se sistemi lehtsues i Bullgaris sht i prkohshm
prjashtues, Maqedonia mund t ishte vendi m i preferuar pr investitort.
Nga t dhnat e shqyrtuara, duket se ndryshimi i sistemit fiskal nuk ka arritur
t gjeneroj efektet pozitive n ruajtjen e raporteve t mparshme t kontributit t
tyre n prodhimin e brendshm. sht e mundshme q nj ulje e barrs tatimore pr
19
aktivitetin ekonomik t jet m shum nxitse pr ekonomin dhe vet buxhetin e
shtetit.
sht e nevojshme t bhet nj rikonsiderim i politiks s taksave, veanrisht
n drejtim t ndarjes s barrs s taksave midis grupeve t pasura dhe t varfra t
shoqris n procesin e riindustrializimit. Duket se i vetmi objektiv i politiks s
taksave dhe tatimeve ka qen sigurimi me do kusht i t ardhurave pr buxhetin,
duke neglizhuar objektivat e tjer, q duhet t realizoj kjo politik. N kt kuptim,
mendojm se hartimi i politiks fiskale sht nisur kryesisht nga interesa afatshkurtra
duke neglizuar efektet afatgjata t saj, qoft n aspektet ekonomike por dhe n at
sociale duke synuar ruajtjen e ekuilibreve shoqrore t zhvillimit. Megjithse nuk
sht qllimi ktij materiali t thot se barra tatimore e fiskale duhet t ulet me x pr
qind, mendojm se sht koha pr nj rikonsiderim m t plot t barrs tatimore
dhe n raport me vendet konkurrente.
Dallimi i nivelit tatimor midis rezidentve dhe jorezidentve, nuk besojm se
sjell ndonj dobi ekonomike me efekte ne buxhetin e shtetit, prkundrazi dmtimi i
imazhit sht me m shum pasoja (prvese sht n kundrshti me ligjet e tjera t
investimeve dhe me angazhimet ndrkombtare n kuadrin e OBT-s).
N kuadrin e bashkpunimit dhe t integrimit rajonal, autoritetet fiskale
rajonale duhet t krkojn m shum transparenc n publikimin e sistemeve ligjore
dhe trajtimeve fiskale t investimeve. N kt mnyr, do t ishte m i leht
evidentimi i politikave vjedh nga komshiu dhe nxitja e bashkpunimit pr
harmonizimin dhe mos lejimin e praktikave diskrimiunuese.
Dr. Selami Xhepa
20
Tabela 1: totali i t ardhurave, % t PBB:
1998
Shqipria 20.6
Bullgaria 39.2
Rumania 32.1
Maqedonia 33.9
Burimi: ECE, Economic Survey of Europe, 2000, No.1.
Te ardhurat tatimore, % te GDP - 1998
0
10
20
30
40
50
Shqiperia Bullgaria Rumania FYROM
1998