Empangan Kenyir atau Stesen Kuasa Sultan Mahmud adalah sebuah empangan hidroelektrik

utama di Terengganu. Ia terletak merentasi Sungai Terengganu lebih kurang 50 km ke barat laut
Kuala Terengganu. Binaan ini menghasilkan sebuah tasik yang besar dikenali Tasik Kenyir.
Stesen janakuasa ini adalah stesen hidroelektrik, dengan 4 turbin dengan keupayaan 100 !
sebuah, berjumlah 400 !. Stesen ini dikendalikan oleh Tenaga "asional Berhad. Keupayaan
terjamin adalah 1#5 ! dan janaan tenaga tahunan adalah 1,#00 $!h.
%embinaan dimulakan pada tahun 1&'( dan disiapkan pada tahun 1&(#. )mpangan ini
memulakan operasi pada tahun 1&(' dan dirasmikan pada 1&(( oleh sultan Terengganu,
almarhum Sultan ahmud *l+ukta,i Billah Shah.
Spesifikasi Empangan Kenyir
Bahagian kekal empangan adalah seperti berikut-
)mpangan utama
Tinggi 150m dari tapak ke pun.ak. %anjang (00 m dari hujung ke hujung. Isipadu
15./0 juta meter padu.
*ras pun.ak ialah 155 m atas aras laut. *ras air maksima ialah 150 m. *ras operasi
adalah 145 m maksima dan 1/0 m minima.
Takungan - luas permukaan pada 145m ialah 0'0 km persegi, dan ka1asan tadahan ialah
/,#00 km persegi. Isipadu takungan ialah 10,#00 juta meter padu.
Tandop 2 4 petak.
*lur limpah 2 luahan ',000 meter padu sesaat.
Tero1ong jana 2 4 tero1ong dengan 3.3 m bukaan rentang, dan panjang 333 m setiap
satu.
4umah janakuasa
o 5i atas tanah, 4 tingkat berukuran.
o 4 set janakuasa merangkumi 4 turbin jenis 6ran.is dengan bersai7 100 !
sebuah, 4 janakuasa bersai7 1/0 8* sebuah dan 4 pembolehubah bersai7 1/0
8* sebuah.
Hidroelektrik merupakan elektrik yang dijana oleh hidrokuasa. Kini kuasa hidroelektrik
membekal kira+kira '15,000 !e atau 1&9 daripada kuasa elektrik sedunia :1#9 pada tahun
/000;, lebih daripada #09 jumlah kuasa elektrik yang diperolehi daripada sumber yang boleh
diperbaharui pada tahun /005.
<1=
!alaupun penjana hidroelektrik yang besar menjana kebanyakan kuasa hidroelektrik di dunia,
skema hidro ke.il juga popular terutamanya di >hina, yang mempunyai lebih daripada 509
daripada kapasiti hidro ke.il di dunia.
<1=
Tidak dapat dina,ikan lagi air merupakan keperluan asas dalam kehidupan. 5engan pertambahan
jumlah penduduk dari semasa ke semasa, penggunaan air juga turut meningkat. ?leh yang
demikian, bagi menampung keperluan air, kerajaan telah membina empangan. )mpangan
merupakan suatu pembinaan yang melibatkan pe1ujudan jasad air dalaman yang besar. %ada
tahun 1&4&, lebih kurang 5000 buah empangan telah dibina di seluruh dunia. %ada akhir abad ke
/0 pula, terdapat lebih daripada 45,000 buah empangan di seluruh dunia telah dibina bertujuan
untuk membantu komuniti dan ekonomi dalam aspek ka1alan banjir, makanan, peluang
pekerjaan, pembangunan bandar serta pembangunan industri dan domestik. :!orld >ommission
on 5ams, /000;.
5i ka1asan %enampang dan Kota Kinabalu, Sabah, empangan Babagon terbukti dapat menolong
penduduk pada 1aktu mereka mengalami masalah kemarau panjang seperti yang berlaku pada
a1al tahun 1&&'. dengan adanya empangan itu, penduduk di ka1asan tersebut tidak kehabisan
air 1alaupun bekalan terpaksa di.atu. %embinaan empangan bukan sahaja ber,ungsi untuk
menga1al banjir, membentuk dan membekalkan air, malahan turut memainkan peranan dalam
penghasilan sumber hidroelektrik :Ismail Sahid, 1&(5;. 5i esir, )mpangan *s1an telah dibina
bagi membolehkan petani menanam tanaman dua atau tiga kali setahun dan pada masa yang
sama ia membekalkan kuasa hidroelektrik untuk masyarakat esir :ader, 1&&5;. Selain
daripada itu, pembinaan empangan juga se.ara tidak langsung me1ujudkan pelbagai akti@iti
rekreasi seperti meman.ing, ski air dan bersiar+siar dengan bot .ontohnya di Tasik Kenyir,
Terengganu dan Tasik %edu, Kedah.
5i sebalik ,aedah+,aedah yang diperolehi hasil daripada pembinaan empangan, ianya turut
memberikan kesan buruk kepada ekosistem termasuk hidupan liar, kepelbagaian tumbuhan,
manusia dan ekonomi setempat. %embinaan empangan se.ara umumnya akan menyebabkan
ka1asan tadahan menjadi semakin berkurangan, hidupan liar di daratan dan organisma air
musnah sama sekali, aliran air mengalami perubahan se.ara mendadak, si,at kimia dan ,i7ikal
serta kualiti air berubah, habitat sungai berubah menjadi habitat tasik, ikan air ta1ar dan
organisma akuatik yang lain berpindah tempat, juga habitat dan ekologi sistem yang baru 1ujud.
Aaporan Suruhanjaya )mpangan Sedunia :!orld >ommission on 5ams; yang diterbitkan pada
"o@ember /000 telah menyatakan dengan jelas baha1a habitat di hilir sesebuah empangan itu
seringkali mengalami perubahan+perubahan tertentu yang akan men.ipta persekitaran yang
menggalakkan pembiakkan spesies+spesies luar dan ini seterusnya dapat menjejaskan populasi
spesies+spesies asal sesebuah sungai tersebut.
enurut laporan tersebut lagi, ekosistem yang telah berubah boleh menjadi tidak stabil,
menjejaskan sumber+sumber ikan yang menjadi re7eki para nelayan dan membiakkan agen+agen
penyakit yang berbahaya kepada manusia dan spesies lain. Seterusnya, sungai tersebut tidak akan
dapat menyokong masyarakat serta akti@iti budaya dan ekonomi yang 1ujud di hilir yang telah
menjadi sebahagian sejarahnya. %erubahan habitat ini boleh menyebabkan akibat+akibat yang
sangat buruk kepada penduduk yang bergantung kepada sungai yang telah diempang untuk
kehidupan seharian mereka. *kti@iti penebangan dan pembersihan hutan untuk tujuan pembinaan
empangan telah menyebabkan isipadu air di ka1asan tadahan air menjadi semakin berkurangan.
*ntara lain, akti@iti penyahutanan turut menyebabkan berlakunya hakisan tanah dan ka1asan
tersebut lebih terdedah kepada sinaran matahari. Kesannya suhu sekitaran, suhu tanah dan suhu
permukaan air bertambah. >ontoh, Sungai ?range+8aal di *,rika Selatan, impak pembinaan /4
empangan di sepanjang sungai :/000km; tersebut telah meningkatkan suhu sebanyak #09
:!orld >ommission on 5ams, /000;. %erubahan suhu sekitaran sebenarnya meyumbang kepada
,aktor yang menyebabkan perubahan ekosistem ka1asan tersebut
5alam kerja+kerja pembinaan empangan, pembukaan jalan baru diperlukan bagi mengangkut
bahan+bahan mentah, komponen mesin dan pekerja ke tapak projek. Bakisan tanah, pen.emaran
udara dan pen.emaran air turut berlaku akibat akti@iti keluar masuk kenderaan dan pembangunan
yang dijalankan di sekitar ka1asan pembinaan empangan. !alaupun negara ini memiliki Taman
"egara dan ka1asan hutan rimba yang masih luas tetapi dengan di.erobohinya tempat tinggal
hidupan liar bagi pembangunan empangan, maka tak hairan sekiranya terdapat hidupan liar
merayau+rayau ke ka1asan pertanian untuk men.ari makan. Kemusnahan hutan ini
menyebabkan tempat tinggal hidupan liar menjadi semakin sempit dan kekurangan bahan+bahan
makanan juga menyebabkan banyak hidupan liar mati kebuluran.
Kebisingan dan kesan pen.emaran semasa pembinaan empangan, jalan raya dan penebangan
hutan telah mengganggu hidupan sekitaran. Ini mengakibatkan penghijrahan hidupan sekitaran
ke ka1asan+ka1asan lain. Sebahagian besar habitat bagi hai1an liar seperti gajah, seladang dan
lain+lain lagi turut hilang sebagaimana yang telah diperhatikan berlaku semasa pembinaan
)mpangan Tasik Kenyir . )mpangan Kenyir juga telah menenggelam sebahagian ke.il Taman
"egara. Celas disini baha1a bukan sahaja hai1an yang menerima akibat, malahan juga tumbuhan
yang hidup di ka1asan+ka1asan Taman "egara dan ka1asan sekitarnya. 5alam kita .uba
memelihara keaslian Taman "egara daripada sebarang gangguan, kejadian ini merupakan satu
titik permulaan kemusnahan Taman "egara pada masa hadapan.
Empangan Kenyir atau Stesen Kuasa Sultan Mahmud adalah sebuah empangan hidroelektrik
utama di Terengganu. Ia terletak merentasi Sungai Terengganu lebih kurang 50 km ke barat laut
Kuala Terengganu. Binaan ini menghasilkan sebuah tasik yang besar dikenali Tasik Kenyir.
Stesen janakuasa ini adalah stesen hidroelektrik, dengan 4 turbin dengan keupayaan 100 !
sebuah, berjumlah 400 !. Stesen ini dikendalikan oleh Tenaga "asional Berhad. Keupayaan
terjamin adalah 1#5 ! dan janaan tenaga tahunan adalah 1,#00 $!h.
%embinaan dimulakan pada tahun 1&'( dan disiapkan pada tahun 1&(#. )mpangan ini
memulakan operasi pada tahun 1&(' dan dirasmikan pada 1&(( oleh sultan Terengganu,
almarhum Sultan ahmud *l+ukta,i Billah Shah.
Empangan Kenyir adalah sebuah empangan hidroelektrik utama di Kuala
Terengganu. Ia terletak merentasi Sungai Terengganu lebih kurang 50 km ke barat
laut Kuala Terengganu. Binaan ini menghasilkan sebuah tasik besar iaitu Tasik
Kenyir.
Stesenjanakuasa ini adalah stesen janakuasa elektrik dengan 4 turbin dengan
keupayaan 100! sebuah" berjumlah 400!. Stesen ini dikendalikan oleh Tenaga
#asional Berhad. Keupayaan terjamin adalah 1$5 ! dan janaan tenaga tahunan
adalah 1"$00 %&h.
STESE# '(#( K)(S( &I*+,
Stesen jana kuasa hidroelektrik menggunkan tenaga kineti- air untuk
memusingkan tubin jana kusa. Komponen utama di stesen jana kuasa hidroelektri
ialah empangan .dam/" tasik buatan .reser0oir/"pintu ka1aln .-ontrol gate/" salur
masuk .intake/" pintu air .pensto-k/" turbin .turine/" saluran keluar .out2o1/"
janakuasa .generator/" pengubah .trans3ormer/" po1erhouse dan talian penghantar
.po1er lines/.
1. E4(#%(#
Empangan dibina bagi menyimpan air untuk mendapatkan tekanan gra0ity
bagi memusingkan turbin. Struktur empangan yang dibina mempunyai
ketebalan dibahagian dasar empangan bagi menahan daya tekanan air yang
besar di bahagian dasar empangan.
5. T(SIK B)(T(#
(pabila empangan dibina maka 1ujud tasik buatan. (ir dari tasik buatan ini
dinamakan tasik buatan. (ir dari tasik buatan ini dinamakan tenaga
keupayaan gra0ity. ,leh sebab kedudukan aras tasik lebih tinggi maka
tenaga keupayaan gra0ity ini berupaya memusingkan turbin jana kuasa yang
terletak didasar empangan. Tasik buatan terbesar di alaysia ialah Tasik
Kenyir yang menempatkan Empangan Kenyir.
6. 4I#T) K(!(7(# S(7)+(# (S)K .I#T(KE (#* T&E 8,#T+,7 %(TE/
4intu ka1alan salur masuk terletak di bahagian empangan menga1al
kemasukan air. (pabila pintu dibuka air akan masuk dengan menuju ke turbin
janakuasa.
4. '(#(K)(S( . %E#E+(TI,#/
'anakuasa terdiri daripada empat asas utama iaitu sha3t " e9-itor" rotor dan
stator. (pabila turbin berpusing yang disebabkan oleh aliran air dari
empangan" e9-itor akan menghantar arus elektrik ke rotor. +otor adalah
ele-tromagnet sesiri yang besar yang berputar dalam gegelung da1ai
tembaga yang dinamakan stator. Kesan dari pusingan rotor ini menyebabkan
aruhan ele-tromagnet terhasil dan menghasilkan arus elektrik ().
5. 4E#%)B(& .T+(#S:,+E+/
4engubah meninggikan 0oltan () yang dihasilkan oleh janakuasa
hidroelektrik. Seterusnya 0oltan () yang tinggi dihantar keluar melalui talian
penghantaran ke Stesen %rid #asional.
$. S(7)+(# KE7)(+ .,)T:7,!/
Seterusnya air keluar dari turbin dialirkan keluar ke sungai.
SISTE 4E#%&(#T(+(#
System penghantaran merupakan satu proses penghantaran tenaga elektrik
bermula dari jana kuasa elektrik hinggalah ke pun-a pen-a1ang 0oltan
tinggi. Sesebuah stesen janakuasa elektrik akan menghasilkan 0oltan janaan
11k;. Kemudian 0oltan janakuasa elektrik ini akan di tingkatkan dengan
menggunakan pengubah peninggi ke nilai $$k;" 165k;" 5<5k; dan 400k;.
Tujuan peninggian 0oltan janaan adalah untuk=
1. endapatkan nilai 0oltan bekalan yang stabil kepada pengguna" 1alaupun
telah berlaku
susut 0oltan yang banyak.
5. engurangkan kos perbelanjaan .sai> pengalir yang ke- il/.
'aringan antara stesen?stesen jana kuasa yang menjana tenaga elektrik
dengan pengagihan tenaga elektrik kepada pengguna dinamakan grid
nasional. %rid #asional merupakan jaringan talian penghantaran elektrik
yang menghubungkan janaan" penghantaran pembahagian dan pengunaan
elektrik di alaysia. 'aringan talian ini di miliki dan dikendalikan oleh Tenaga
#asional Berhad. 7ebih 540 stesen pen-a1ang di Semenajung alaysia
dihubungkan oleh jaringan ini melalui talian 165k;" 5<5k;" dan 500k;.
Tenaga elektrik yang dijana oleh penjana elektrik seperti Tenaga #asional dan
penjana bebas dimuatkan ke jaringan ini untuk dihantar kepada pengguna di
seluruh #egara. %rid #asional ini juga menghubungkan kepada grid elektrik
Thailand yang dikendalikan oleh 7embaga Elektrik Thailand .E%(T/ dan juga
grid elektrik Singapura yang dikendalikan oleh Singapore 4o1er. Berikut
kaedah penghantaran tenaga elektrik melalui=
a/ T(7I(# (T(S *(# K(BE7 B(!(& T(#(&
Talian atas menggunakan da1ai aluminium alloi tanpa penebat. Ia murah
dan ringan berbanding tembaga yang berat dan mahal. Sai> pengalir
bermula dari 15mm@ ke <50mm@. *isebabkan talian atas tidak berpenebat
maka -iri?-iri keselamatan dititikberatkan dalam pemasangannya. Tenaga
elektrik juga boleh dihantar melalui kabel ba1ah tanah dan juga kabel
dasar laut. 7a>imnya ini dilakukan di ka1asan yang mempunyai pendudk
yang ramai" halangan sungai dan juga muka bentuk bumi yang perlu
dikekalkan.
b/ SISTE 4E#%&(#T(+(# K(E*(& 'E'(+I
Kaedah ini menyambungkan pengubah .trans3ormer/ peninggi se-ara
jejari . la>imnya digunakn pada suatu ka1asan yang memerlukan bekalan
tenaga elektrik yang rendah.
-/ SISTE 4E#%&(#T(+(# K(E*(& %E7(#%
Kaedah ini menyambungkan semua pengubah peninggi dalam bentuk
gelang. Sambungan gelang ini hanya dibuat pada bahagian lilitan
sekunder disambungkan ke pengubah penurun.
d/ SISTE %+I* #(SI,#(7
System %rid #asional ialah satu system yang digunakan untuk
menyambungkan stesen?stesen janakuasa elektrik yang besar.
SISTE 4E#%(%I&(#
erupakan Aeringkat terakhir dalam proses pengagihan tenaga elektrik yang
bermula dari pen-a1ang 0oltan tinggi hingga ke pun-a pemasangan
pengguna. ;oltan dari pen-a1ang tinggi diagihkan kepada pengguna
mengikut keperluan. Bagi industry berat 0oltan maksimum adalah 11k;.
Industry ke-il" sekolah dan pejabat memerlukam bekalan 0oltan sebanyak
415;. bagi rumah pula" kebiasaannya menggunakan 0oltan bekalan 540;.
Terdapat dua system bekalan tenaga elektrik iaitu system 3asa tunggal dan
system tiga 3asa=
a/ Sistem 3asa tunggal
System 3asa tunggal 540; dibekalkan untuk rumah kediaman. Bekalan ini
membolehkan pengguna menggunakan peralatan dan perkakasan elktrik
seperti sterika" peti sejuk" T; dan sebagainya digunakan dengan selamat.
b/ System tiga 3asa
System ini menghasilkan 0oltan 415; untuk kegunaan industry. ;oltan ini
diperolehi daripada pengubah perendah di substesen. 4engubah
menggunakan sambungan -ara *elta?*elta atau *elta?Bintang antara
gelung utama dengan gelung kedua pengubah substesen . )ntuk
mengelakkan kekeliruan antara tiga 3asa satu kod 1arna pada kabel
penda1aian diperkenalkan mengikut #egara.