1

Fotogrametrinin Temelleri
Do. Dr. Naci YASTIKLI
stanbul 2009
Yldz Teknik niversitesi
naat Fakltesi
Harita Mhendislii Blm
Fotogrametri Anabilim Dal
erik
Fotogrametrinin Tanm, Ilevi, Kapsam,
Fotogrametrinin Snflandrlmas, Ksa Tarihe
Fotogrametrinin Temelleri, Matematik Temeller,
Geometrik Bantlar, Paralel ve Merkezsel zdm
Analitik Bantlar, Projektif ekiller arasndaki
analitik bantlar, Koordinat sistemleri
Fotoraf Eiklikleri ve Dnkl, ve D
Yneltme elemanlar, Dier Kavramlar
Merkezsel zdm Denklemleri
Dnmler: 3B Dnmler, Fotogrametride
Kullanlan Benzerlik, Ortogonal, Afin
Projektif Dnm
Optik Temeller, Basit Mercekler, Mercek hatalar,
Objektifler
2
erik
Objektiflerin zellikleri, Objektiflerin Fotoraf
Kalitesine likin ltler, Fotogrametrik Kameralar
ve Kalibrasyonu
Fotogrametrik Temeller, Tanm, Fotoraf
Malzemesi,Fotoraf Banyo ve lemleri, Fotorafik
Emlsiyonun zellikleri
Fotoraf Alm, Filtreler, Kzltesi ve Renkli Almlar,
Diyaframlar
Fotoraf Eiklikleri ve Dnkl, ve D
Yneltme elemanlar, Dier Kavramlar
Gz ve Monoskopik Gr, stereoskopik Gr,
geometrik ncelenmesi, Stereoskop, Doal Derinlik
Alglamas
Stereoskopik Grme Yntemleri, stereoskopik
lme, l Markas, lkesi, Stereometre
Kaynaklar
Ahmet Yaayan, Fotogrametri I Ders Notlar,1996
The Manuels of Photogrammetry, Fifth Edition (Ed.
Cheris McGlone) 2004, American Society for
Photogrammetry and Remote Sensing, ISBN 1-57083-
071-1
Digital Photogrammetry, Volume I, Toni Schenk, 1999,
TerrScience, ISBN 0-9677653-0-7
Karl Kraus, 1993. Photogrammetry, Volume I:
Fundamentals and Standard Processes. Dmmler, Bonn.
Karl Kraus, 1997. Photogrammetry, Volume II: Advanced
Methods and Applications. Dmmler, Bonn.
3
Deerlendirme
Dier
40 1 Final Snav Laboratuar
Szl Snav Dnem devi
(proje,
rapor, vb.)
Ara Teslim devler
Dnem i
Kontroller
Ksa Snavlar
Dnem i
Snavlar
60 2 Dnem i
Snavlar
Arl
(%)
Adedi Arl
(%)
Adedi
Proje Dersi ve Bitirme almas Teorik Dersler
BAARI DEERLENDRME SSTEM
Fotogrametrinin Tanm
Eski Yunancadan bat dillerine giren
fotogrametri szc kk szckten
olumutur
Ik anlamna gelen photos,
izim yada izme anlamndaki gramma
ve lme anlamndaki metron
Buna gre fotogrametri k yardm ile
izerek lme anlamna gelmektedir
Fotogrametri teknii yada yntemi ile, llmek
istenen nesnelerin ve yakn evresinin yada
yeryz parasnn fotoraflar ekilir
4
Fotogrametrinin Tanm
Bunlarn fotoraf yada saysal olarak kaydedilen
grnt zerideki konumlar llr
Gerekli hesaplamalar, ilem admlar sonrasnda
istenilen bilgiler salanabilir, yada zel aletler,
bilgisayar ve ek donanmlar kullanlarak bu
fotorafik grntler ile harita ve planlar izilebilir
Bu aklamalara gre fotogrametri, fotoraflar
yardm ile gvenilir bilgiler elde etme bilimi, ya
da sanatdr
Buradaki bilgi szc daha ok metrik bilgileri
ifade etmektedir
Fotogrametrinin Tanm
Fotoraflar, metrik bilgilerden baka nesnelerin
ve yakn evresinin, yer yzeyinin, yapsal
zellikleri, yzey bitki rts gibi bilgileri salar
Ancak bu bilgiler fotorafik dokunun
yorumlanmas ile elde edilebilir
Fotorafik dokunun yorumlanmas ile elde edilen
bu bilgiler, metrik bilgiler kadar nemlidir
Jeologlarn, tarm ve ormanclarn sk sk
bavurduklar ve foto yorumlama ad verilen bu
teknik de fotogrametri kapsam iindedir
5
Fotogrametrinin Tanm
Aslnda, metrik bilgiler elde etme, harita yapm
almalar foto yorumlamay iermektedir
Benzer ekilde foto yorumlama da ilgili
nesnelerin konumlarnn bulunmas ve haritada
gsterilmesidir
Ksaca, tm fotogrametri almalarnda, hem
konum belirleme hem de yorum yapma gerei
vardr
Fotogrametrinin Tanm
Nesnelerin ve yer yzeyinin grntlerinin fotorafik
olarak kaydedilmesi dnda baka kayt yada
alglama sistemleri de sz konusu olabilir. Fotorafik
kayt sistemi kamera + duyarkattan oluur
Bu sistem grnr k blgesinde alr
Baka bir deyile fotorafik sistem elektromagnetik
spektrumun grnr k blgesine ve yakn
evresine duyarl bir alglama sistemidir
ok bantl tarayclar ve mikrodalga sistemler ile de
grntler kaydedilmektedir
6
Fotogrametrinin Tanm
Fotogrametri, fotorafik grntleri, elektromagnetik
enerji nm paketlerini ve dier fiziksel fenomenleri,
kayt, lme ve yorumlama suretiyle nesneler ve
yakn evreleri hakknda gvenilir bilgiler elde etme
sanat bilimi ve teknolojisidir. (Slama,1980)
Bu tanm Uzaktan Alglama teriminin ifade ettii
kavram da bsbtn ierir
Bu nedenle Fotogrametri ve Uzaktan Alglama
terimleri birlikte anlmaktadr, Sz gelimi 1910 ylnda
kurulan Uluslararas Fotogrametri Birliinin ad 1980
ylnda Uluslararas Fotogrametri ve Uzaktan
Alglama Birlii olarak deitirilmitir.
Fotogrametrinin Tanm
Fotogrametri asndan, elektromagnetik spektrum iki
arala ayrlabilir
Birinci aralk optik blge olarak da adlandrlan dalga
boyu 0.3-3.0 mikrometre olan blgedir
kinci aralk 1 mm-0.5 m arasndaki mikrodalga blgedir
Optik blgedeki alglayclar pasif alglayclardr, ve
yansyan gne nlar yada termal enerjinin kayd ile
grnt elde edilir
Bu sistemlerde, fotogrametrik lme yntemi perspektif
geometri ilkelerinden yararlanlr
Mikrodalga alglama sistemleri aktif alglayclardr. Bu
sistemlerde alglaycdan gnderilen elektromagnetik
enerjinin gidi dn sresi llerek nesneye olan
uzaklk bulunur. Optik blgede lazer nlar ile alan
lazer tarayc da benzer ekilde uzaklk ler.
7
Elektromanyetik spektrum, k hz ile hareket eden dalga boyu
nanometrelerden kilometrelere kadar uzanan srekli enerji ortamdr.
Fotogrametrinin Tanm
Fotogrametrinin levi
Dolayl bir lme ve veri derleme ynteminin
dorudan lme ve veri derleme yntemine gre
stnlkleri u sralanabilir:
Dorudan nesneler zerinde ller yapmak, veri
toplamak yerine fotoraflar zerinde almak daha
kolay, hzl sonu olarak daha ekonomik olabilir
Dorudan lme yntemi ile llmesi g olan
nesnelerin fotoraflar yardmyla llmesi daha kolay
olabilir
Hareketli nesnelerin llmesinde olduu gibi,
dorudan llmesi olanaksz nesnelerin llmesi
salanabilir
lm ve veri toplama ilemleri hareket halindeki bir
aratan da yaplabilir
8
Dnyann eitli lkelerinde ve Trkiyede, byk
ve orta lekli haritalarn retiminde hava
fotogrametrisi yntemi egemendir
1/5000, 1/10000, 1/25000 lekli dizi haritalar,
byk lekli kent haritalar ve dier farkl
kullanm amal haritalar hep fotogrametri
yntemi ile retilmektedir
lkemizde de 1/25000 lekli haritalar, 1960l
yllarn balarnda yaklak 20 ylda
tamamlanmtr
Bu haritalarn 15-20 yl aralkl zaman
periyotlarnda gncelletirilmesi yaplmaktadr
Fotogrametrinin levi
Toplam 5500 pafta dolaynda olan bu haritalarn
yersel lme yntemleri ile baka bir ifade ile
dorudan lme yntemi ile yaplmas,
gncelletirilmesi ve almalarn ksa bir sre
iinde tamamlanmas olanakl deildir
Trkiyede 1/5000 lekli Standart Toporafik ve
Kadastral Haritalar da fotogrametri yntemi ile
retilmektedir
1/1000 lekli kent haritalarnn yapmnda da
fotogrametri yntemi 1988 ylndan beri baar ile
uygulanmaktadr
Fotogrametrinin levi
9
Hava fotogrametrisi yntemi ile harita retimi,
arazi almalarn azaltmaktadr
Arazi almalar daha g ve zaman alan
almalardr
Ayrca hava koullarna ve gn na bamldr
Bro almalar, daha kolay ve hzl
olabilmektedir
stenildii zaman 24 saat hava koullarna ve
gn na baml olmakszn allabilir
Fotogrametrinin gelimesine neden olan temel
dnce de Pahal olan arazi almalarn
olabildiince ucuz olan bro almalarna
dntrmektir
Fotogrametrinin levi
Bilgisayar teknolojisindeki ilerlemeler, zellikle
son 20 yldr, harita retim sistemleri ve harita
kullanclarna nemli kolaylklar salayan
Corafi Bilgi Sistemleri (CBS), Arazi Bilgi
Sistemleri (ABS), Mekansal Bilgi Sistemi (MBS)
ve Kent Bilgi Sistemi (KBS) gibi eitli isimlerle
tanmlanan sistemler sunmaktadr
Bu sistemler, harita bilgilerinin bir arada
bulunduu, kolayca kullanlabildii,
gncellendii, grselletirildii ve veri tabanlar
ile ilikilendirildii sistemlerdir
Bu sistemler zellikle kent ynetimi, planlama
almalarnda kullanlmaktadr
Fotogrametrinin levi
10
Bu sistemler kullanlarak, planlanan araziye
ilikin kararlar desteklenebilmekte, sorgulama
olanaklar yardmyla istenilen bilgilere kolayca
ulalabilmekte, ilgili planlama ve tasarm
almalarnn bilgisayar ortamnda etkileimli
olarak yaplabilmekte, planlanan ve gerekleen
proje sonular izlenebilmekte ve gerekli
karlatrmalar yaplabilmektedir
Bu bilgi sistemlerinin oluturulabilmesi ve salkl
bir ekilde alabilmesi iin ncelikle gvenilir
ve gncel haritalara ihtiya vardr ve doal olarak
bu haritalarn saysal olmas gerekir
Fotogrametri bu bilgi sistemleri iin saysal harita
retiminde belli bal bir seenektir
Fotogrametrinin levi
Haritaclk ilevi dnda fotogrametri dier
mhendislik almalarnda yllardr baar ile
kullanlmaktadr
Fotogrametri, pek ok mhendislik dal ve
mimarlkta lme yntemi olarak
kullanlmaktadr
Son yllarda gelitirilen yeni yntemler ve
sistemler fotogrametrik lme ynteminin
yaygnlamasna neden olmutur
Fotogrametrinin Dier Uygulama
Alanlar
11
Boyutlu Modelleme ve Sanal Gereklik
Tarihi ve kltrel bir yapnn yap grubunun, bir
antn, bir fabrikann, herhangi bir yap ve
evresinin ksaca bir sahnenin bilgisayarda
boyutlu modeli oluturulabilir
Fotogrametri yntemi ve lazer tarayclar ile
kaydedilen grntler obje yzeyine giydirilrek
geree uygun hassas bir boyutlu medel
elde edilebilir ve bu ekilde bir kentin tamam
modellenebilir
Fotogrametrinin Dier Uygulama
Alanlar
Mobil lme ve Harita Yapm
Mobil bir lme ve harita yapm sistemi bir
platforma yerletirilen navigasyon sistemi ve
grnt kaydeden alglama sisteminden
oluur
Hareketli platform bir kara, deniz yada hava
arac olabilir
Platforma grnt kaydeden alglama
sisteminin konumu ve yneltme elemanlarn
salayan GPS alcs, ve nersiyal Navigasyon
Sistemi (NS) bulunur
Fotogrametrinin Dier Uygulama
Alanlar
12
Endstri ve Mhendislik lmeleri
Kk, byk pek ok endstriyel retimin
tasarm ve retim aamasnda rnn
boyutlu biimi ve zellikle yzey zerinde ok
ince lmeler yapma gerei vardr
Bu lmeler nesne zerinde ok fazla sayda
ve hzl bir biimde yaplmaldr
Bu tr lmeler son 20 yldr fotogrametri
yntemi ile ve son 10 yldr saysal kameralar
ile yaplmaktadr
Fotogrametrinin Dier Uygulama
Alanlar
Karmak Endstriyel Yaplarn
Modellenmesi
Byk ve yaplarn tasarmlar ile yapnn
kendisi arasnda baz farkllklar olabilir
Bunlarn ayrntl lmleri bazen ok g
yada imkansz olabilir
Bu yaplara rnek olarak nkleer enerji
santralleri ve denizlerde petrol karmak iin
ina edilen petrol platformlar gsterilebilir
Bu tr yaplarn fotogrametri yntemi ile yapm
sonras mekansal durumlar ayrntl bir
biimde boyutlu modellenebilir
Fotogrametrinin Dier Uygulama
Alanlar
13
Mimarlk ve Arkeolji Uygulamalar
Tarihsel ve kltrel deeri olan yaplarn,
antlarn korunmas, restorasyonu ve
belgelenmesi almalarnda fotogrametri
yllardr baar ile uygulanmaktadr
Bugn saysal kameralar ve lazer tarayclar
ile bu nesnelerin geree uygun bir biimde ve
gerek yzey dokular da eklenerek boyutlu
olarak modellenmektedir
Ayrca arkeolojik bulgularn, kaz alanlarnn
eski yerleim yerlerinin de boyutlu
modellenmesi yaplmaktadr
Fotogrametrinin Dier Uygulama
Alanlar
Yasal Sorunlarn ncelenmesine likin
Uygulamalar
Yasal sorunlarn zmlenmesinde kimi
durumlarda fotoraflardan yararlanlr
Sorun lmle yada yaralanma ile sonulanan
bir saldr yada bir trafik kazas gibi adli bir
olay olabilecei gibi bir arazi kullanm yada
mlkiyet hakkna ilikin olabilir
Kullanlan fotoraflar, Fotogrametrik kamera
ile ekilmi yada ekilecek fotoraflar
olabilecei gibi herhangi bir kamera ile yada
video kamera ile ekilmi fotoraflar olabilir
Fotogrametrinin Dier Uygulama
Alanlar
14
Yertesi Fotogrametri Uygulamalar
Yertesi Fotogrametri terimi ile dnyadan
baka dier gezegenlerde uygulanan
fotogrametri yntemi tanmlanmak
istenmektedir
Bu yntem ile daha ok gezegenlerin yzey
Toporafik Haritalar yaplmaktadr
Bu haritalar daha sonra yaplan aratrmalarda
kullanlaca gibi bu gezegene gnderilen
yapay uydularn ini noktalarnn
belirlenmesinde de kullanlabilmektedir
Fotogrametrik yntemle yalnz Ay yzeyinin ve
Mars gezegeni yzeyinin totorafik haritalar
yaplabilmitir
Fotogrametrinin Dier Uygulama
Alanlar
Fotogrametrinin tarihesi, be blme
ayrlarak aada zetlenmitir:
1) Fotoraftan nceki dnem
2) lk gelimeler dnemi
3) Analog fotogrametri dnemi
4) Analitik Fotogrametri dnemi
5) Saysal fotogrametri dnemi
Fotogrametrinin Tarihesi
15
Gelitirme
Uygulama
PLAN PLAN ETE ETE
FOTOGRAMETR FOTOGRAMETR S S
ANALOG ANALOG
FOTOGRAMETR FOTOGRAMETR
ANALiTiK ANALiTiK
FOTOGRAMETRi FOTOGRAMETRi
Finsterwalder
Boyutlu
Deerlendirme
Saysal Arazi
Modelleri
Laussedat
Meydanbauer
Fotorafn
Bulunuu
Deerlendirme Aletleri
(Autograph)
Motorlu Uak
Resim ekme Makinesi
Stereokomparatr
Bilgisayar Destekli
Deerlendirme Aletleri,
Hava Trianglasyonu
Bilgisayar
Dijital Grnt
leme
Bulunu
1850
1900 1950 2000
Fotoraftan nceki dnem
Leonardo Da VINCI (1452-1519): Byk talyan dehas,
bilgin, mhendis ve sanats. Geometri, optic mekanik ve
jeofizik alannda almalar yapm dnceler gelitirmitir.
Optik izdm dincesini de 1492de gelitirmitir. Ayrca
merceklerin tralanmas mekanizmalarn bulmutur
Albrecht DRER (1471-1528): Grafik sanatlar ve resim
ustas. Perspeftif kurallarn gelistirdi. 1525te perspektif
izdm veren bir mekanizma yapt. Bu cihaz ile
stereoskopik izimde yaplabiliyordu
Johames KEPLER (1571-1630): Astronom. 1600l yllarda
stereoskopinin tam ve ayrntl bir tanm yapmtr. Ayn
tarihlerde talyan ressam Jacobo CHIMENTI, belki de ilk
kez, elle bir stereo resim ifti izmitir
Fotogrametrinin Tarihesi
16
Fotoraftan nceki dnem
F. KAPELLER: svireli fiziki. 1726da ilk kez, stereoskopik izim
kavramn lme bilgisine uygulad. Yksek noktalardan ekilen
perspektif grntlerden lu cerne glnn toporafik haritasn
yapt
Henry LAMBERT (1728-1777): Matematiki. 1759da Serbest
Perspektif adl bir kitap yaynlad. Bu kitapda, ters merceksel
izdm kavramndan ve karlkl nlarla geriden kestirme
kavramlarndan sz etmektedir. 100 yl sonra bu konular,
Fotogrametri ad verilecek bir yntemin geometric temellerini
oluturmutur
SCHULTZE: Kimyager. 1759da gm nitratn gne
nlar ile karardn farketmitir. ada kimyaclarla
birliklekte, Almanya, Fransa ve ngilterede srekli kalc bir
grnt elde edilmesi zerine almalar yapt
Fotogrametrinin Tarihesi
Fotoraftan nceki dnem
Guido SCHEREIBER: 1829da ileride toprafyann
kubak havadan grntlnebileceini dnerek teorik
almlar yapt, formller kard. Bu almalarn Hava
toporafysnda formller ve ilem, kamera noktasnn
belirlenmesiad ile yaynlamtr
lk gelimler dnemi
Almanya, Fransa ve ngiltere de, srekli kalc bir grnt
elde etme almalar byk bir gizlilik ve yarma halinde
srm, Fox TALBOT (1800-1877), ngiltere de, kat
zerinde negatif bir grnt elde etmitir
Fransada ARAGO ve NIEPCE heliographic process adn
verdikleri bulularn duyurmulardr. Bunlarn almalarna
dayanarak, ressam ve fiziki Louis DAGUERRE 1837 de
Fransz Bilim ve Sanat Akademisi ne sunduu bir metal
plakalar zerine pozitif grnt elde ettiini duyurmutur.
Fotogrametrinin Tarihesi
17
lk gelimler dnemi
NADAR lakabyla bilinen, karikatrist, fotoraf ve gnn
modasna uygun balon sporcusu TOURNACHON, 1858 de
ilk olarak havadan fotoraf ekilmitir. Ertesi yl, III.
Napolyon kendisinden Kuzey talya daki Solferino kentinin
fotoraflarn ekmesini istemitir
Fransa da Harita Albay Aime LAUSSEDAT, once uurtma
ile fotoraf ekmeyi denedi. Daha sonra fotorafik lmeler
iin alet gelitirdi. 1859-1864 yllar arsnda atlardan ektii
fotoraflarla Parisin eitli blgelerinin haritalarn yapt ve
bu haritalar mevcut haritalrla karlatrd. Bu bilgin Avrupa
Literatrnde FOTOGRAMETRNN BABASI olarak bilinir
Viyana niversitesinden Eduard DOLEZAL (1862-1955),
1907de Avusturya Fotogrametri Derneini 1909 da da
Uluslararas Fotogrametri Birlii ni kurdu ve her ikisinin de
ilk bakan oldu
Fotogrametrinin Tarihesi
lk gelimler dnemi
Theodor SCHEIMPFLUG (1865-1911): Uurtma ve balon
fotoraflrnn stereo yneltilmesi iin optik mekanik
aktrma adl bir yayn yapt. Daha sonra optic izdml
stereo deerlendirme aletlerinin ilkelerini gelitirdi. Kendi ad
ile anlan koulu gerekletiren mekanik dntrcler
gelitirdi
E. von OREL (1877-1941) Yersel fotogrametrinin normal
almn mekanik olarak deerlendirilecek bir alet gelitirdi.
Stereautograph ad verilen bu alet, harita yapm aletlerindeki
ilk otomasyon aleti olarak kabul dilen edilmektedir
Ernst ABBE (1840-1905): Zeiss fabrikalarnn
kurucularndan biridir. Optik ve mercekler zerine almtr
F. STOLZE: 1892 de boyutlu l markasnn ilkelerini
gelitirdi
Fotogrametrinin Tarihesi
18
lk gelimler dnemi
C. PULFRICH (1858-1927): l markas dncesini pratik
olarak hayata geirdi. Von OREL in ilk prototipine
dayanarak C. Zeiss fabrikalarnda Zeiss-Pulfrich stereo
komparatorunu yapt. Zeiss paralelkenarn buldu
Sebastian FINSTERWALDER (1862-1951): Corafya
professr ve matematiki. Alp buzullar zerine alt. Bu
amala 1888de hafif bir foto-teodolit gelitirdi. 1903 de
nalalitik fotogrametri zerinde alt ve yaynlar yapt
F. Vivian THOMPSON (1880-1917): 1908 de yersel
fotoraflar deerlendiren bir alet gelitirdi. Bu alete stereo-
planigraph adn vermiti
FOTOGRAMETR ad, ilk kez 1855 te Corafyac
KERSTEN tarafndan kullanld. Bu terim MEYDENBAUER
tarafndan uluslararas literature kazandrld. lk bavuru
kitab 1899 da KOPPE tarafndan Almanca yaynland
Fotogrametrinin Tarihesi
lk gelimler dnemi
lk fotorafik planete aleti 1858 de CHEVALLIER
tarafndan, ilk fototeodolit aleti 1884 te PAGANINI ve daha
sonra 1888 de KOPPE ve THIELE tarafndan, ilk stereo
deerlendirme aleti de, 1908 de Von OREL tarafndan
yapld
Analaglif yntemle stereo gr ilk kez 1851 de D
ALMEIDA, polarizasyon yntemi ilk kez 1891 de,
stereoskopik lme ilkesi de, 1901 de C. PULFRICH
tarafndan bulundu
Fotogrametrinin Tarihesi
19
Analog fotogrametri dnemi
Fotogrametrinin ilk gelimeler dnemi olarak verilen
gelimeler, yersel fotogrametri yntemi ile snrldr
Her ne kadar havadan fotoraf ekme dncesi varsa da,
bunun gerekletirilmesi Birinci Dnya Sava srasnda
mmkn olmutur
20. yzyln hemen hemen sonuna kadar sren bu dnem
Klasik Fotogrametri dnemi olarak da adlandrlr
Birici Dnya Sava srasnda uakta tanan ve elle
ynetilen kameralar gelitirilmitir
1915 te Almanya da MEISTER otomatik bir film kameras
gelitirmitir
Bilinen ilk hava fotoraflar 1909da ekilmi talyann
Centocelli kentinin fotoraflardr
Fotogrametrinin Tarihesi
Analog fotogrametri dnemi
1911de Ruslar, stanbul Boaznn hava fotoraflarn
ekmilerdir
1915 te de The Survey of Egypt firmas hava
fotoraflarndan Gelibolu yarmadasnn hartalarn
yapmtr
Reinhard HUGERSHOFF (1882-1941): lk niversal
deerlendirme aleti olan Autocartograph 1921de gelitirdi
1926da yine bir universal alet ancak daha derli toplu ve
hafif bir alet olan Aerocartograoh , Uluslararas
Fotogrametri Birlii Kongresinde sergiledi
W. BAUERSFELD (1879-1959): Zeiss fabrikalarnda optik
izdml stereoplanigraph aletini yapt
Fotogrametrinin Tarihesi
20
Analog fotogrametri dnemi
Heinrich WILD (1877-1951): svireli mhendis, kaif ve
Wild fabrikalarnn kurucusu. Gelitirmi olduu mekanik
izdml Autopraph aletini 1926 da sunmutur
Dier lkelerde de, rnein talya da Umberto NISTRI
(1895-1962) ve Ermeneguildo SANTONI (1896-1970),
Fransada George POIVILLIER (1892-1967) ve R. FERBER
1930 lu yllarda deiik zml stereo deerlendirme
aletleri gelitirmilerdir
ABD de de 1930lu yllarda, multiplex aletleri ile
fotogrametrik nirengi uygulanarak, tm Tenesse havzasnn
fotogrametrik haritalar yaplmtr
Fotogrametriye ilginin yksek olduu bu dnemde, 1934 te,
Amerikan Fotogrametri Dernegi (ASP) kurulmutur
Fotogrametrinin Tarihesi
Analog fotogrametri dnemi
kinci Dnya Sava ile birlikte Fotogrametri, daha ok askeri
savunma ve saldr isteklerine uygun gelimelere sahne
olmutur
Sava sonrasnda babakanlk da yapm olan fotogrametri
uzman Willem SCHERMERHORN, 1950 de Hollanda nn
Delf kentinde ITC ksa adyla biline Uluslararas
Fotogrametri Enstits n kurmutur
Analitik fotogrametri dnemi
Analitik Fotogrametri nin balangc 1950 li yllarda
elektronik hesaplayclarn gelimesine dayandrlabilecei
gibi analitik aletlerin yapmndan ok nce gerekli matematik
ve teorik temeller zerine almalar nedeniyle daha eski
tarihlere de gtrlebilir
20. yzyl balarnda Sebastian FINSTERWALDER, tek ve
ift noktal uzay geriden kestirme, karlkl ve mutlak
yneltme formllerini karmtr
Fotogrametrinin Tarihesi
21
Analitik fotogrametri dnemi
Ayn tarihlerde, Almanyada Jena daki Zess fabrikalarnda
Carl PULFRICH, fotoraf koordinatlarn yzde bir mm
duyarlnda lebilen bir stereo comparator yapt
Otto von GRUBER, 1932 de Fotogrametri derslerinde
izdm denklemleri ve bunlarn trevlerini veriyordu
1930 larda, ABD de de Earl CHURCH uzay geriden
kestirme, yneltme ve rdresman probleminin analitik
yntemle zm zerine almalar yapt
ngiltere de 1947 ylnda analitik radyal nirengi yntemi
uygulanmtr
H. SCHMID, ABD de Balistik lmeler Laboratuar nda En
Kk Kareler ilkesini uygulayarak, ilk kez In Desteleri
yntemine gre Blok Dengeleme problemini zmtr
Fotogrametrinin Tarihesi
Analitik fotogrametri dnemi
Kanada da, 1950li yllarda G. H. SCHUT, kolon
dengelemesi yntemini 1960 l yllarda Hollanda da, F.
ACKERMANN Bamsz Model yntemini gelitirmitir ve
uygulamtr
Analitik Fotogrametri iin uygun yntem H. SCHMID in
gelitirdii In Desteleri Yntemidir. D. BROWN ise bu
yntemi daha da gelitirmi ve NASAnn Apollo projesinde,
harita yapm projesi iinde fotogrmetrik nirengi iinde
kullanlmtr
U. V. HELEVA, Kanada da bir analitik stereo deerlendirme
aleti gelitirmitir. Bu alet bir stereo komparatorun bilgisayar
ile birlikte kullanlmas ile oluturulmutur
1960 l yllarda yapay uygular dneminde bilgi toplama
amacylaalglayc sistemler gelitirilmitir. NASA nn ay
yzeyinin hartalarnn yapmnda (Apollo 15,16,17) metric
kameralarla eklen fotoraflar kullanlaraka ve lazer
altimetre le elde edilen ykseklik bilgileri kullanlarak
fotogrametrik nirengi uygulanm
Fotogrametrinin Tarihesi
22
Saysal fotogrametri dnemi
Bellek kapasitesinin gelimesi ve hesaplama olanaklarnn
artmasyla, klask fotogrametrinin alet ve yaklamlar
deimeye balamtr
En nemli gelime, analog fotoraflarn bilgisayara uyumlu
bir biime dnitrlmesidir
Bu dnemin nemli zellikleri:
Uzaktan Alglama da kullanlan elektronik alglama
sistemlerinin fotogrametride de kullanlmaya balamas
aret ileme algoritmalarnn iki boyuta uygulanmas
ve fotoraflarn saysal olarak ilenmesi olarak
sralanabilir
Analog fotogrametri ile balayan fotogrametrik harita
retimindeki otomasyon, analitik fotogrametri ile gelimi,
saysal fotogrametri ile de byk bir ivme kazanmtr
Fotogrametrinin Tarihesi
Gelitirme
Uygulama
PLAN PLAN ETE ETE
FOTOGRAMETR FOTOGRAMETR S S
ANALOG ANALOG
FOTOGRAMETR FOTOGRAMETR
ANALiTiK ANALiTiK
FOTOGRAMETRi FOTOGRAMETRi
Finsterwalder
Boyutlu
Deerlendirme
Saysal Arazi
Modelleri
Laussedat
Meydanbauer
Fotorafn
Bulunuu
Deerlendirme Aletleri
(Autograph)
Motorlu Uak
Resim ekme Makinesi
Stereokomparatr
Bilgisayar Destekli
Deerlendirme Aletleri,
Hava Trianglasyonu
Bilgisayar
Dijital Grnt
leme
Bulunu
1850
1900 1950 2000
23
Trkiye deki fotogrametri almalar
Fotogrametri alannda eitim grmek zere, 1926 ylnda
Harita Genel Mdr evki Paa zamannda iki harita
subay yurt dna gnderilmitir
1927 ylnda Almanya dan bir uzman getirilmi, Zeiss
fabrikasndan satn alnan bir stereo autograph, bir
rdresman ve bir stereo komparator aleti ile ilk almalar
yaplmtr
Almanya ya eitim iin gnderilen iki subay, 1928 de yurda
dnmler ve 1/25000 lekli Ankara Kaya paftasn
izmilerdir
1929 ylnda bir adet F 13 Junkers ua, 1 adet 21/18 lik
Zeiss kamera ve f=165 mm lik bir el kameras satn
alnmtr. Ayn yl hava fotogrametrisi ytemi ile Bonn
projeksiyonundaki Bergama-andarl paftas izilmitir
Fotogrametrinin Tarihesi
Trkiye deki fotogrametri almalar
1931 yl sonuna kadar 3817 km2 lik bir alann yersel
fotoraflar ekilmi, 3050 km2 lik bir alannda stereo
deerlendirmesi yaplmtr. Yersel fotogrametri yntemi ile
1/25000 lekli bu paftalarn says 20 dir
1932 ylnda 125 km2 lik bir alann hava fotoraflar ekilmi
ve Wild Autograph aletinde stereo deerlendirmesi
yaplmtr
1935 te daha ok yersel fotogrametri yntemi ile allm,
Bandrma dolaylarnda 250 km2 lik bir alann 1/10000
lekli haritalar yaplmtr
1936 da Hava Fotogrametrisi uygulamalar genilemi,
stanbul imar planlar iin gerekli altlklar salamak zere
21/18lik Zeiss kameras ile Junkers ve Dragon uaklar ile
1/2500 lekli fotoraflar ekilmi ve 140 km2 lik bir alann
1/2000 lekli fotoplanlar yaplmtr
Fotogrametrinin Tarihesi
24
Trkiye deki fotogrametri almalar
1937 de, Turhal daki antimonit yatann, 638 hektarlk
alannn 1/500, 1/5000 lekli haritalar da yersel
fotogrametri yntemi ile yaplmtr
Sivil kesimde Hava Fotogrametrisinin yaygn olarak
uygulamaya geiinin balangc Tapu ve Kadastro Genel
Mdrlnn, 1952 ylnda Wild firmasndan drt adet
fotogrametri aleti satn almas ve bunlar stanbul Teknik
Okulu na getirirerek eitim almalarna balamas olarak
alnabilir
1958 ylndan itibaren, Tapu ve Kadastro Genel Mdrl
(TKGM) nde 1/5000 lekli haritalar retilmeye
balanmtr. Yaklak 45 ylda, toplam 79000 adet yaklak
468 000 km2 lik bir alann 1/5000 lekli haritalar
yaplmtr
Fotogrametrinin Tarihesi
ereve aretleri
25
Hava Kameras
zdm Merkezi: Kamera optik sisteminin
merkezi, O noktas. Btn nlar bu
noktadan geer.
zdm In: Nesne uzayndaki bir
noktadan geen ve izdm merkezinden
getikten sonra fotoraf noktasn oluturan
doru paras, fotoraf ekim durumuna
karlk gelmektedir
Kamera Optik Ekseni: Kamera optik
sisteminin ekseni, KE
Asal Nokta: Kamera ekseninin fotoraf
dzlemini kestii nokta. Bu nokta ayn
zamanda izdm merkezinden fotoraf
dzlemine indirilen dikin aya,
Asal Uzaklk: Fotoraf dzlemi ile izdm
merkezi arasndaki uzaklk
Fotogrametrik Terimler
P
H
O
Fotoraf
dzlemi
KE
P
c
Optik
sistem
Kamera
ekseni
H
H O c =
P PO
26
Fotogrametrik Terimler
Ayakucu (Nadir) Noktas:
zdm merkezinden geen
ekl dorusunun fotoraf ve
araziyi kestii nokta N,
Dey fotoraf: Kamera ekseni
dey konumda iken ekilen
fotoraf ( ) Pratikte tam
dey fotoraf ekilemez. Bu
nedenle olan fotoraflara
da dey fotoraf denir.
Yatay fotoraf: Kamera ekseni
yatay konumda iken ekilen
fotoraf ( )
Eik fotoraf: Kamera ekseni
herhangi bir konumda iken ekilen
fotoraf
N
N
H
O
Fotoraf
dzlemi
N
c
Optik
sistem
ekl
dorusu
Kamera
ekseni
H

0 =
5
90 =
In Destesi ya da In Demeti: zdm merkezinden geen
tm izdm nlar kmesi
Fotogrametrik Terimler
27
negatif
fotoraf
pozitif
fotoraf
kamer
a
eksen
i
fotoraf koordinat sistemi
y
x
Dey pozitif ve negatif fotoraf ve fotoraf koordinat sistemi
Yneltme Elemanlar: Fotogrametrik kameralarn asal uzakl
ile asal noktann konumuna i yneltme elemanlar denir. Bu
eleman yardm ile fotoraf noktasndan geen izdm n doru
olarak konumlandrlabilir. Fotogrametrik kameralarda asal noktann
konumu ereve iaretlerinin oluturduu bir koordinat sistemine
gre tanmlanr.
Fotogrametrik Terimler
fotoraf koordinat sistemi
y
x
ereve iaretleri: Anolog Fotogrametrik kameralarda
ekilmi fotoraflarn kelerinde yada kenar orta
noktalarnda zel iaretler bulunur. Bunlara ereve iaretleri
denir
Fotogrametrik Terimler
ereve iaretleri
28
Geometrik Temeller
boyutlu uzaydaki noktalarn iki boyutlu bir uzaya yani
bir dzleme geometrik bir yntemle aktarlabilir
Paralel zdm: Bir d
dorusuna paralel izdim
dorular izilerek izdm
dzlemini deldii noktalar
bulunur
Dik (ortogonal) izdm:
zdm noktalarndan
izdm dzlemine dikler
inilir. Bu noktalar nesnenin
izdm noktalardr
Izdm dzlemi
d
A
B
C
A
B
C
Izdm dzlemi
A
B
C
A
B
C
Geometrik Temeller
Harita dik bir izdmdr. zdm dzlemi olarak
yeryznn belirli bir noktasna teet olan bir yzey
alnr. ou zaman bu yzey deniz yzeyine paralel bir
yatay dzlemdir

Merkezsel izdm: Uzay

noktalar izdm dzlemi
dndaki bir O noktas ile
birletirilir. Bu noktalarn
izdm dzlemini deldii
noktalar ilgili noktalarn
merkezsel izdmdr. O
izdm noktas nesne
noktalar ile izdm dzlemi
arasndada olabilir

Izdm dzlemi
A
B
C
A B
C
O
29
Geometrik Temeller
O izdm noktas nesne noktalar ile izdm dzlemi
arasndada olabilir
Fotoraf merkezsel bir izdmdr ve O izdm
merkezi kamera optik sisteminin merkezidir ve tm
nlar bu noktadan geer
Geometrik olarak harita ile dey bir hava fotoraf
arasndaki en byk fark farkl izdme sahip olulardr
Izdm dzlemi
A B
C
A
B
C
O
Geometrik Temeller
Merkezsel izdmn zellikleri
boyutlu uzaydaki bir P noktasna karlk izdm
dzleminde tek bir noktas vardr. zdm dzlemi
zerindeki noktasna karlk izdm n
zerindeki sonsuz saydaki nokta karlk gelir
P
H
O
Fotoraf
dzlemi
KE
P
c
Optik
sistem
Kamera
ekseni
boyutlu uzaydaki bir dorusuna
karlk izdm dzleminde tek bir
d dorusu vardr. zdm dzlemi
zerindeki d dorusuna karlk
ise dorusu ve O izdm
merkezinin belirledii sonsuz
saydaki doru paras karlk
gelir
30
Geometrik Temeller
Bu iki zellik tek bir merkezsel izdmle boyutlu
uzayn noktalarnn bulunamayaca anlamna gelir
Ancak iki boyutlu bir uzayn, bir dzlemin, merkezsel
izdm sz konusu ise yukardaki iki zelliin tersleri
de geerlidir. Yani izdm dzlemindeki bir noktaya
karlk bir nokta bir doru parasna karlk bir doru
paras karlk gelir
Bu irdelemeler nda fotogrametrik lme yntemi ile
ilgili u sonular karlr:
Nesne noktalarnn X, Y, Z koordinatlar tek bir fotorafdan elde
edilemez
Nesne uzay bir dzlemse tek bir fotoraf yeterli olabilir. Sz
gelimi dz ve yatay bir arazinin tek bir hava fotoraf ile X, Y
koordinatlar bulunabilecektir. Ayn ekilde bir yapnn dzlem
olan cephesi zerinde yaplacak lmler iinde tek bir fotoraf
yeterli olacaktr
Geometrik Temeller
Bu irdelemeler nda fotogrametrik lme yntemi ile
ilgili u sonular karlr:
boyutlu uzaydaki noktalarn konumlarnn yani X,
Y, Z koordinatlarnn bulunabilmesi iin baka bir
noktadan ekilmi ikinci bir fotoraf gereklidir. Bu iki
fotorafdaki ayn noktaya ait izdm n
kesitirilerek nesne noktas bulunabilir
31
Geometrik Temeller
Merkezsel izdmn dier zellikleri:
Paralel dorularn izdmleri kesiebilir. Ancak izdm
dzlemine paralel olan dorularn izdm de paralel
kalr. Paralel dorularn izdmnde kesime noktalarna
ka noktas denir. Kesien dorularn izdm de
kesiir. Kesime noktalar birbirine karlk gelir
K
K
Ufuk
Geometrik Temeller
Merkezsel izdmn dier zellikleri:
ifte Oran zellii: bir doru zerinde bulunan drt nokta iin
yazlacak bir ifte oran, merkezsel izdmde deimez kalr
Bu zellik doru demetleri arasnda iliki kurmak iin kullanlabilir
Bilinen doru yardmyla fotorafta bulunan
drdnc bir dorunun nesne uzayndaki haritadaki
karl bulunabilir
sabit
BD
AD
BC
AC
=
32
Koordinat Dnmleri
o
X,Y koordinat sistemi ile bu koordinat sisteminin
kadar dndrlmesi sonucunda elde edilen x,y
koordinat sistemi arasndaki iliki:

cos sin
sin cos
Y
X

y
x

y
x
=A

Benzerlik dnm
formllerinde A Dnm
matrisi, uzunluklar
katsays orannda
deitirir. eklin benzerlii
deimez (Benzerlik/
Helmert dnm).
= 1 olduunda zel bir
dnm olmakta ve
ORTOGONAL DNM
adn almaktadr.

Yo
Xo
y
x
Y
X
A

Koordinat Dnmleri
33
Koordinat Dnmleri
y a x b b Y
y b x a a X
1 1 0
1 1 0
+ + =
+ =
) cos sin (
) sin cos (
0
0


y x k b Y
y x k a X
+ + =
+ =
B Benzerlik d enzerlik d n n m m

Zo
Yo
Xo
z
y
x
Z
Y
X
A

Koordinat Dnmleri
3D B 3D Benzerlik d enzerlik d n n m m
34

=
33 32 31
23 22 21
13 12 11
a a a
a a a
a a a
A
Koordinat Dnmleri
Koordinat Dnmleri
y b x b b Y
y a x a a X
2 1 0
2 1 0
+ + =
+ + =
Afin Afin d d n n m m
35
negatif
fotoraf
pozitif
fotoraf
kamer
a
eksen
i
fotoraf koordinat sistemi
y
x
Dey pozitif ve negatif fotoraf ve fotoraf koordinat sistemi
Fotoraf Koordinat Sistemi
Fotoraf koordinat sisteminin
balang noktas O izdm
merkezidir
xy dzlemi fotoraf dzlemine
paralel, z kamera ekseni ile
akk
x ekseni komu fotorafn izdm
merkezi dorultusunda
z sabit asal uzakla eit
pozitif fotorafda z c ye, negatif
fotorafda z c ye
Fotoraf Koordinat Sistemi
36
Z dey dorultuda ekl
dorultusunda
XY yatay dzlem
lke koordinat sisteminde X saa
deer, Y yukar deer
Sa el koordinat sistemi
Uzay Koordinat Sistemi
Dnklk Alar
37
x
0
, y
0
= asal noktann fotoraf koordinat
sistemindeki yeri
c (f) = asal uzaklk (odak uzakl) i
yneltme elemanlar
X
0
, Y
0
, Z
0
= O izdm merkezinin koordinatlar
, , = 3 Eksen etrafndaki dnklkler.
Bu alt parametreye d yneltme elemanlardr
Bu dokuz parametre bir tek resmin merkezsel
izdmm oluturur
D Yneltme Elemanlar
Dnklk Alar

cos sin
sin cos
Y
X

y
x

y
x
=A
38
Dnklk Alar
Dnklk Alar

=
33 32 31
23 22 21
13 12 11
a a a
a a a
a a a
A
39
zdm Denklemleri
Fotorafn tam dey olarak ekildiini varsayalm

c
Z Z
y
Y Y
x
X X
0 0 0
0
X X

= x
0
Y Y
0
Z Z
=
=

y
c
0
0
Z Z
X X
c x

=
0
0
Z Z
Y Y
c y

=
0
0
Z Z
X X

c
x

=
0
0
Z Z
Y Y

=
c
y

,
Bu tam dey hava fotoraf (zel durum) iin elde
edilen denklemelere izdm denklemleri denir
Bu zel durum yerine genel durum gz nnde
bulundurulur ise yani lek, dnklk ve telemeler
dikkate alnrsa:
Bu eitlikte de 1. ve 3.ye, 2. satr 3.ye blnrse
=

0
0
0
Z Z
Y Y
X X

33 32 31
23 22 21
13 12 11
a a a
a a a
a a a

c
y
x
c a y a x a
c a y a x a
Z Z
X X
33 32 31
13 12 11
0
0
+
+
=

c a y a x a
c a y a x a
Z Z
Y Y
33 32 31
23 22 21
0
0
+
+
=

zdm Denklemleri
40
eitliinin her iki taraf ile arplp dzenlenirse
c a y a x a
c a y a x a
Z Z
X X
33 32 31
13 12 11
0
0
+
+
=

c a y a x a
c a y a x a
Z Z
Y Y
33 32 31
23 22 21
0
0
+
+
=

1
A
1

) Z Z ( a ) Y Y ( a ) X X ( a
) Z Z ( a ) Y Y ( a ) X X ( a
c y
) Z Z ( a ) Y Y ( a ) X X ( a
) Z Z ( a ) Y Y ( a ) X X ( a
c x
0 33 0 23 0 13
0 32 0 22 0 12
0 33 0 23 0 13
0 31 0 21 0 11
+
+ +
=
+
+ +
=
eitlikleri izdm denklemlerinin genel durumunu
gsterir ve bu denklemler, OPP izdm nnn
denkleminden baka bir ey deildir
zdm Denklemleri
zdm denklemleri, i yneltme elemanlar asal
noktann konumu ve asal uzaklk (c) ve d yneltme
elemanlar(X0, Y0, Z0, , , ) bilinen bir kamera
fotogrametrik kamera ile ekilmi kamera fotoraf
zerinde yaplan lmler sonucu elde edilen
fotoraf koordinatlar ile arazi koordinatlar arasndaki
matematiksel ilikiyi ifade eder
Bu eitlikler arazide X,Y,Z koordinatlar bilinen bir P
noktasna karlk tek bir x,y fotoraf koordinat elde
edilebileceini ifade eder
Fotoraf koordinatlar bilinen fotoraf dzlemindeki
bir P noktasna karlk ancak ve
oranlarnn bulunabilir

0
0
Z Z
X X

0
0
Z Z
Y Y

zdm Denklemleri
41
Bu durum merkezsel izdmn geometrik
zelliklerinden uzaydaki bir P noktasnn fotoraf
zerindeki karl bir P noktasdr ancak fotoraf
zerindeki bir P noktasnn karl OP izdm
n zerindeki tm noktalar yani bir doru karlk
gelir ilkesi ile aklanabilir
zdm Denklemleri