S A D R A J

2. BIOSENZORSKE TEHNOLOGIJE ............................................................ 2

3. IMUNOSENZORI ........................................................................................... 4
3.2. Elektrohemijski imunosenzori ...................................................................................................... 5
3.2.1. Potenciometrijski transduceri ................................................................................................ 5
3.2.2. Amperometrijski transduceri ................................................................................................. 5
3.2.3. Konduktometrijski imunosenzori .......................................................................................... 5
3.3. Imunosenzori za detekciju mase ................................................................................................... 6
3.3.1. Piezoelektrini kristali ........................................................................................................... 6
3.3.2. Akustini talasi ...................................................................................................................... 6
3.4. Imunosenzori za detekciju toplote ................................................................................................ 7
3.5. Optiki imunosenzori ................................................................................................................... 7
3.5.1. Optika detekcija sa obiljeivaem koji generira signal....................................................... 7
3.6. Direktna optika detekcija ............................................................................................................ 7
3.6.1. Fluorescencija ........................................................................................................................ 7
3.6.2. Reflektivnost ......................................................................................................................... 8
3.6.3. ELIPSOMETRIJA ................................................................................................................. 8
3.6.4. Valovodi ................................................................................................................................ 8
3.6.5. Valovodna optika vlakna ..................................................................................................... 8
3.6.6. Interferometri ......................................................................................................................... 8
4. KLINIKA PRIMJENA IMUNOSENZORA ............................................. 8
4.1. Escherichia coli ............................................................................................................................ 8
4.2. Imunoglobulin b ........................................................................................................................... 9
4.3. Progesteron ................................................................................................................................... 9
4.5. Imunosenzori za kvantifikaciju stepena infekcije hiv virusom .................................................... 9


2. BIOSENZORSKE TEHNOLOGIJE
Biosenzor je vrsta senzora, koji se zasniva na direktnoj vezi imobilizirane bioloki
aktivne tvari, mjernog pretvaraa signala i elektrinog pojaala.
1

Biosenzor se sastoji iz dvije glavne komponente: biolokog detektora (senzorska
molekula) i signalnog transducera. Transducer detektuje promjenu jedne ili vie fiziko-
hemijskih svojstava, a ligand se vee za receptor. Ovakva interakcija moe rezultirati
promjenama u ph vrijednosti, transferu elektrona, refrakcionom indeksu, transferu toplote,
vezanju ili oslobaanju gasova ili specifinih jona.
2

Najuspjeniji biosenzor do sada je onaj koji koristi enzim kao bioloki detektorsku
molekulu sa nizom transducera (npr. Kod mjerenja glukoze). Naziv biosenzor se odnosi i na
direktne i indirektne biosenzore. Direktni biosenzori su oni kod kojih postoji direktna
detekcija reakcije izmeu antitijela i antigena u realnom vremenu. Indirektni biosenzor je onaj
kod kojeg dolazi do prethodne bioloke reakcije u epruveti i produkti reakcije bivaju
detektovani pomou senzora. Hemijski senzor predstavlja ureaj koji pretvara hemijsku
informaciju u analitiki upotrebljiv signal.
Postoje etiri vrste transducera koje koristimo u biosenzorskoj tehnologiji i koji se
bave promjenama elektrohemijskih osobina, topline, mase ili optikih osobina.
3

Karakteristike biosenzora su da moraju biti tako dizajnirani da bioloki aktivni sloj
lako detektira supstancu koju elimo analizirati, da moraju dati brz, taan i reproducibilan
signal o supstanci koju elimo analizirati, da mogu mjeriti u uzorcima koji nisu proli
predtretman, te za on-line mjerenja u klinikim istraivanjima, jer moraju biti malih
dimenzija, biokompatibilni i ne smiju imati nikakvih antigenskih efekata.
4

Bitni dogaaji u historiji razvoja biosenzora
5
:

1
Maja Krpan, Aleksandra Krstulja i Bojan unar Biosenzori razvoj i primjena
www.pbf.unizg.hr/hr/content/download/7150/.../Biosenzori_2008.ppt ( pristupljeno 15.5.2014.)
2
Jasenko Karamehi i Zehra Dizdarevi, Klinika imunologija, (Sarajevo: Svjetlost, 2007), str. 743.
3
Ibid., str. 745.
4
M. Krpan, A. Krstulja i B. unar., op.cit.
5
Chenzhong Li Introduction and Owerview of Biosensors and Electrochemistry
http://nanohub.org/resources/2261/download/nanobiotechnology%20and%20biosensors.pdf (pristupljeno
15.5. 2014.)
1916 Prvi izvjetaj o imobilizaciji proteina:
adsorpcija invertaze na aktivnom ugljiku
1922 Prva staklena ph elektroda
1956 Izum oksigen elektrode (Clark)
1962 Prvi opis biosenzora: amperometrijska
enzimska elektroda za glukozu (Clark)
1969 Prvi potenciometrijski biosenzor: ureaza
imobilisana na amonijanoj elektrodi za
detekciju uree
1970 Izum ISFET (Bergveld)
1972-1975 Prvi komercijalni biosenzor
1975 Prvi biosenzor zasnovan na mikrobima
prvi imunosenzor: ovalbumin na ici platine
Izum po2/pco2 optode
1980 Prvi fibro-optiki ph senzor za in vivo gasove
u krvi (Peterson)
1982 Prvi SPR imunosenzor
1983 Prvi amperometrijski biosenzor: ferocen
koriten sa glukoza oksidazom za detekciju
glukoze
1984 Lansiranje medisense exactech biosenzor za
mjerenje glukoze u krvi
1987 Lansiran Pharmatia biacore SPR biosenzor
1990 I-STAT lansirao runi analizator krvi
1992 Glucacord lansiran
1996 Abbote stjee medisense za $867 miliona
1996 Lansiran lifescan fasttake biosenzor za
mjerenje glukoze u krvi
1998 Pripajanje Roche i Boehringer Mannheim u
obliku Roche Diagnostics
2001 Lifescan

Upotreba biosenzora
6

Industrija hrane i pia:
Senzori za determinacuju biogenih amina potrebnih za trajanje svjeine ribe (ureinska
kiselina i hipoksantin)
Determinacija glukoze i maltoze u kontroli piva
kroba i glukoze pri hidrolizi kroba
Saharoze i glukoze u bezalkoholnim piima
Simultana determinacija glukoze i etanola
Laktoze u mlijeku
Odreivanje alkohola u piima
Odreivanje pojedinih koncentracija analita:
Odreivanje konc. Antibiotika u uzorcima: ELISA-kvantitativno in vitro odreivanje
kloramfenikola u mlijeku,serumu,urinu; penicilina u mlijeku;gentamicin u mlijeku
Odreivanje arsena u pitkoj vodi
Detekcija toksinih zagaivaa
Detekcija zabranjenih pesticida u uzorku
Odreivanje koliine nitrita (uz pomo bakterija iz roda Nitrobacter i kisikove
elektrode)
Biomedicinska primjena:
EIA (enzyme immunoassay)- prisustvo specifinih mikroorganizama uz
kolorimetrijsko obojenje ako doe do hibridizacije) detekcija DNA
Odreivanje oksalata u urinu
Odreivanje kolesterola, progesterona
Odreivanje glukoze u krvi
3. IMUNOSENZORI
Imunosenzori su biosenzori posmatraju interakciju izmeu antitijela i antigena i
bazirani su na principima imuno analize vrste faze, gdje se antigen ili antitijelo na povrini
senzora imobilizira. Preko imunosenzora mogue je mjeriti i detektovati hormone (steroidi i
pituitarni hormoni), droge (terapijske i zloupotrebljive), bakterije i pesticide.

6
M. Krpan, A. Krstulja i B. unar., op.cit.
Osjetljivost i specifinost imunosenzora su odreeni istim karekteristikama kao i u
drugim imunoanalizama baziranim na vrstoj fazi, a to su afinitet i specifinost vezanja
agensa, te smetnje detekcionog sistema u obliku uma detekcionog sistema.
7

3.2. Elektrohemijski imunosenzori
3.2.1. Potenciometrijski transduceri
Osnovni princip za ovu vrstu piosenzora je hemijska reakcija izmeu imobiliziranih
biomolekula i ciljanog proizvoda analita ili potronje jona ili elektrona, iji je utjecaj mjeren
elektrinim svojstvima otopine kao to je elektrini potencijal ili struja.
8
Uspjenim su se
pokazali potenciometrijski transduceri koji su na bazi jonski selektivnih elektroda i koriste se
za mjerenje koncentracije jona u rastvoru. Imunosenzori bazirani na jonskim senzitivnim
elektrodama se koriste za ispitivanje prostaglandina, kortizola i potrebe antitijelo-antigen
mjerenja gdje je antigen inkorporiran u membranu na elektrodi. Imunosenzori imaju i svoje
nedostatke: imaju nizak signal-um, izmjereni potencijal je vezan samo sa aktivnou jona,
ISEs su podlone utjecajima drugih jona, to utjee na specifinost senzora.
9

3.2.2. Amperometrijski transduceri
Amperometrijski transduceri su instrumenti koji mjere protok struje kroz
elektrohemijsku eliju sa konstantnim potencijalom. Najee ovi senzori sadre kisik ili
vodonik peroksid senzitivne elektrode, a nastala struja je direktno proporcionalna koliini
kisika ili vodonik peroksida reduciranog ili oksidiranog na samoj elektrodi. Prvo
amperometrijsko ispitivanje imunohemijskih reakcija je obavljeno 1979. Godine sa ELISA
konstrukcijom za odreivanje ljudskog horionskog gonadotropina (hCG). Razvijen je
multianalitni amperometrijski imunosenzor za mjerenje ljudskog gonadotropina, folikulo
stimulirajueg hormona i luteinizing hormona.
10

3.2.3. Konduktometrijski imunosenzori
Biosenzore moemo dizajnirati pomou imobilizacije odgovarajueg enzima na
velikoj grupi elektroda koje su napravlljene od plemenitih metala (zlato, srebro, bakar, nikl i

7
J. Karamehi i Z. Dizdarevi, op.cit., p. 745
8
Ratislav Monoik, Miroslav Stredansky, Ernest turdik Biosensors classification, characterization
and new trends http://www.acs.chtf.stuba.sk/papers/acs_0117.pdf (pristupljeno 15.5.2014)
9
J. Karamehi i Z. Dizdarevi, op.cit., p.746
10
Ibid. Str.,748
drugi) tako da mjere promjenu u provodljivosti rastvora koji sadri analit od interesa kada se
uspostavi elektrino polje. Uz pomo odgovarajuih enzima, moe se odrediti koncentracija
acetaminophena/paracetamola, kreatinina, L-asparagina, penicilina G i glukoze. Imunosenzor
koji je baziran na elektroprovodljivom polimeru, koji se sastoji od ELISA koristi se za
detekciju pesticida.
11

3.3. Imunosenzori za detekciju mase
Promjena mase se mjeri upotrebom piezoelektrinih kristala i akustinim talasnim tehnikama.
3.3.1. Piezoelektrini kristali
Ovakvi biosenzori su zasnovani na spajanju bioelemenata sa piezoelektrinim
kompomenentama, uglavnom sa kvarcom presvuenim zlatnim elektrodama.
12
Postoji oko 20
prirodnih piezoelektrinih kristala kao npr.: kvarc (sio
2
), litij niobat (linbo
3
), cinkov oksid
(zno), galij arsenid (gaas), kadmij sulfid (cds), litij tantalat (litao
3
)... Kvarc je
najupotrebljivaniji piezoelektrini materijal zbog svoje hemijske stabilnosti u vodenim
rastvorima i otpornosti na visoke temperature. Kod ovakve vrste imunosenzora, kristali su
presvueni adsorbenosom koji selektivno reaguje sa analitom kojeg posmatramo. Vezanje
poveava masu kristala i mijenja osnovnu frekvenciju oscilacije. Ova tehnika je uspjena u
analizi gasova koji zagauju okolinu, a piezoelektrine kristale koristimo za posmatranje
antitijelo-antigen interakcija. Kristali su tada presvueni sa antitijelom i tako se odredi
koliina antigena koji se vee. Npr, detekcijska granica za igg je 43 mg/L, herbicida u pitkoj
vodi 17,18 mg/L, droga u ljudskom urinu 19 mg/L.. Ovu tehniku primijenjujemo i za
odreivanje eritrocita, granulocita, T-limfocita, virusa (hepatitis i herpes).
13

3.3.2. Akustini talasi
Elektroakustini ureaji koriteni za biosenzore su zasnovani na detekciji promjene
sustoe, elastinosti, elektrinih ili dielektrinih svojstava membrana napravljenih od hemijsk
interaktivnih materijala u kontaktu sa piezoelektrinim materijalom.
14
U ovoj metodi,
oscilacija piezoelektrinih talasa je na vioj frekvenciji i akustini talas nastaje primjenom
naizmjenine struje preko pletenih metalnih elektroda interdigitalni transduceri. Masa,

11
J. Karamehi i Z. Dizdarevi, op.cit., p.
12
R. Monoik, M. Stredansky, E.t turdik., op.cit.
13
J. Karamehi i Z. Dizdarevi, op.cit., p.
14
Jose I. Reyes De Corcuer, Biosensors
http://www.crec.ifas.ufl.edu/academics/faculty/reyes/PDF/BiosensorsEAFBE.pdf ( pristupljeno 15.5.2014.)
temperatura, pritisak i provodljivost povrine mogu direktno utjecati na karakteristike
akustinog talasa. Upotreba ovog ureaja je u posebnim oblastima kao to je monitoring gasa
iz okoline.
15

3.4. Imunosenzori za detekciju toplote
Znaajan broj analita u klinikoj laboratoriji se moe mjeriri ovom metodom:
holesterol, glukoza, ATP, urea, trigliceridi i askorbinska kiselina. Pored toga, imunosenzori za
detekciju toplote se koriste za mjerenja u procesu fermentacije i monitoringa okolia, potom
za odreivanje analita: laktoze, etanola, celebioze, penicilina i sukroze. Teromonetrijska
ELISA se uspjeno koristi u imunolokim analizama za odreivanje ljudskog proinzulina,
albumina i gentamicina.
16

3.5. Optiki imunosenzori
Optiki transduceri se mogu dizajnirati tako da reaguju na UV ili vidljivu svjetlost ili
na bioluminescenciju, a lako se kombinuju sa ureajima koji sadre fiber-optika vlakna.
Fiber-optika tehnologija je omoguila minijaturizaciju ureaja, poveala je broj moguih
primjena: kliniku, in vivo monitoring, mjerenja tetnih i opasnih materija.
17

3.5.1. Optika detekcija sa obiljeivaem koji generira signal
Ovakvi biosenzori su dizajnirani za monitoring luminescentne spektroskopije:
bioluminescencija (svjetlost emitovana iz bioloke reakcije) i hemiluminescencija (svjetlost
emitovana kao posljedica hemijske reakcije). Ovi sistemi ne trebaju izvor svjetlosti.
Bioluminescencija se koristi za odreivanje mnogih antigena: estradiola, -interferona, hCG,
ukupnog iGg i antitijela za virus influence.
3.6. Direktna optika detekcija
U ovakvim sistemima, svjetlost koja ulazi u ureaj se upuuje prema senzitivnoj
povrini i onda se vraa nazad. Svjetlost koja izlazi iz ureaja se prati i dobijaju se informacije
o fizikim dogaajima koji se odvijaju na senzitivnoj povrini.
3.6.1. Fluorescencija
Imunosenzori bazirani na fluoroscenciji su razvijeni da bi detektovali svjetlost
emitovanu iz fluorescent-oznaenog antitijela vezanog za antigen na povrini ureaja. Ovakvi

15
J. Karamehi i Z. Dizdarevi, op.cit., p.
16
Ibid
17
Ibid
ureaji se koriste za detekciju kokaina u vodenim uzorcima te daje rezultate za manje od 1
minute.
3.6.2. Reflektivnost
Ova tehnika je primjenjivana na monitoring biolokih interakcija kod inftacrvenih,
vidljivih i ultravioletnih regija spektra.
3.6.3. Elipsometrija
Kod elipsometrije posmatramo promjenu u stanju polarizovanog svjetla izazvanu
refleksijom sa nekoliko ravni u strukturi. Izoskop elipsometar se koristi pri prouavanju
reakcija izmeu receptora i liganada, te je elipsometar koriten kao imunosenzor za
odreivanje gama-interferona i ljudskog seruma albumina.
3.6.4. Valovodi
Ono to je uinilo valovode popularnim je mogunost minituralizacije do veliine
optikog ipa (fenomen poznat kao integraciona optika). Najee koriteni materijali za
izradu valovoda su staklo, silikon, polimeri, litij niobat...
3.6.5. Valovodna optika vlakna
Optika vlakna valovoda su uspjeno razvijena za upotrebu kod imunosenzora kao to
je umunosenzor na bazi optikog vlakna za detekciju kokaina i kolorimetrijskim mjerenjima.
Ovakvi imunosenzori su se pokazali uspjenim pri analiziranju okolinih i klinikih uzoraka
koji sadre tetne materijale.
3.6.6. Interferometri
U ovakvim ureajima, svjetlost ulazi u ureaj pod posebnim uglom i reflektuje se
naprijed i nazad, nekoliko puta izmeu dva ogledala smjetena na svakom kraju. Primjena
interferometra je kao direktni imunosenzor za analizu molekularnog afiniteta biomolekulskog
vezivanja, kao to su reakcije antigen-antitijelo bez upotrebe oznaka.
4. KLINIKA PRIMJENA IMUNOSENZORA
4.1. Escherichia coli
Ovu bakteriju moemo ispitivati i amperometrijskim biosenzorom i amerometrijskim
imunosenzorom. Amperometrijsk biosenzor je supramolekularni dvosloj od ferrocnic
diacetylen lipida i receptopra elijske povrine ganglioside GMI. Amperometrijski
imunosenzor moe fetektovati 50 elija/ml E. Coli sa vremenom potrebnim za analizu od 35
minuta.
4.2. Imunoglobulin B
Amperometrijski i potenciometrijski imunosenzori se koriste za anti-juman
imunoglobulin G. Amperometrijski imunosenzor ima granicu detekcije od 0,02 mg/L, a
potenciometrijski imunosenzor od 0,05 mg/L, a vrijeme odaziva za amperometrijski
imunosenzor je 40 minuta, a za potenciometrijski je 50 minuta.
4.3. Progesteron
Razvijen je amperometrijski imunosenzor na bazi SPE koji se koristi za ispitivanje
progesterona. Mlijeko se mijea u omjeru 3:5 sa rastvorom progesterona oznaenog sa alkalin
fosfatom. 8 l se stavi na povrinu SP elektrode presvuene zeijim i ovijim antitijelima.
Granica detekcije je 2 ng/ml.
4.4. Paraziti
Prijavljena je detekcija antitijela specifinih za parazite L.donovani u ljudskom uzorku
seruma. Ova metoda je bazirana na letiminim valovima fluorescencije koje su sakupila
optika vlakna koja imaju privrene elije povrinske proteine L. Donovani imobilizirane
na njihovoj povrini. Senzitivna vlakna su inkubirana sa pacijentovim serumom 10 minuta i
onda inkubirana sa kozjim anti-ljudskim IgG. Flourescencija je proporcionalna sa L.
Donovani- specifinim antitijelima prisutnim u test seri.
18

4.5. Imunosenzori za kvantifikaciju stepena infekcije hiv virusom
Ovakvi imunosenzori se koriste za kvantificiranje stepena zaraenosti HIV virusom zbog
imunoreakcija koje se odvijaju u procesu detekcije. Meutim, da bi se ovi biosenzori mogli
korisiti neophodno je odabrati pravilan antigen-antitijelo par.
Mjerenja kinetikih konstanti u realnom vremenu na bazi povrinskih efekata se koriste u
biotehnologiji, farmaceutskoj industriji i klinikoj praksi.

18
Tuan Vo-Dinh i Leonardo Allain, Biosensors for Medical
Applications http://www4.hcmut.edu.vn/~huynhqlinh/qpys/seminar/Seminar2005/Docs/1116_C20.pdf
(pristupljeno 15.5.2014.)
LITERATURA
1. Karamehi, Jasenko i Zehra Dizdarevi, Klinika imunologija. Sarajevo: IP Svjetlost, 2007.
2. Krpan, Maja, Aleksandra Krstulja i Bojan unar. Biosenzori razvoj i primjena.
www.pbf.unizg.hr/hr/content/download/7150/.../Biosenzori_2008.ppt (pristupljeno
15.5.2014.)
3. Chenzhong, Li Introduction and Owerview of Biosensors and Electrochemistry
http://nanohub.org/resources/2261/download/nanobiotechnology%20and%20biosensors.pdf
(pristupljeno 15.5. 2014.)
4. Monoik, Ratislav, Miroslav Stredansky, Ernest turdik. Biosensors classification,
characterization and new trends. http://www.acs.chtf.stuba.sk/papers/acs_0117.pdf
(pristupljeno 15.5.2014)
5. Jose I. Reyes De Corcuer. Biosensors.
http://www.crec.ifas.ufl.edu/academics/faculty/reyes/PDF/BiosensorsEAFBE.pdf
(pristupljeno 15.5.2014.)
6. Vo-Dinh, Tuan i Leonardo Allain. Biosensors for Medical Applications.
http://www4.hcmut.edu.vn/~huynhqlinh/qpys/seminar/Seminar2005/Docs/1116_C20.pdf
(pristupljeno 15.5.2014.)