Professional Documents
Culture Documents
,
2006.
17. .., ..,
.. : ./ : . -:
, 2007.
18. ..
. ., 1984.
19. .., .., ..
. .,
, 2005.
Proqram 20
RZAQ MALLARININ MTNASLII V
EKSPERTZASI
Taxl-un mallarnn mtnasl v ekspertizas.
Taxl-un mallarnn kimyvi trkibi v qidallq dyri. Taxl-
un mallarnn ekspertizasnn keirilmsind istifad olunan
normativ-texniki sndlr. Taxl-un mallarnn keyfiyyt
gstricilri. Taxl-un mallarnn orqanoleptiki v
laboratoriya sullar il ekspertizas zaman orta nmunnin
gtrlm qaydalar. Taxl-un mallarnn ekspertizasnn
keirilmsi qaydalar v metodlar. Yarma, rk, suxar,
baranki v makaron mmulatlarnn mtnasl v
ekspertizas.
Tz v emal edilmi meyv v trvzlrin
mtnasl v ekspertizas. Tz meyv v trvzlrin
kimyvi trkibi v qidallq dyri. Tz v emal edilmi
meyv v trvzlrin ekspertizasnn keirilmsind istifad
olunan normativ-texniki sndlr. Meyv v trvzlrin
keyfiyyt gstricilri. Meyv v trvzlrin orqanoleptiki
v laboratoriya sullar il ekspertizas zaman orta
nmunnin gtrlmsi. Meyv v trvzlrin
mtnasl v ekspertizasnn keirilm qaydalar v
metodlar.
Niasta, kr, bal v qnnad mmulatlarnn
mtnasl v ekspertizas. Niasta, kr, bal v
qnnad mmulatlarnn kimyvi trkibi v qidallq dyri.
Niasta, kr, bal v qnnad mmulatlarnn ekspertizasnn
keirilmsind istifad olunan normativ-texniki sndlr. Bu
mal qruplarnn mtnasl v keyfiyyt gstricilri. Bu
mal qruplarnn orqanoleptiki v laboratoriya sulu il
ekspertizas zaman orta nmunnin gtrlmsi qaydas. Bu
mal qruplar zr ekspertizann keirilm qaydalar v
metodlar.
Taml mallarn mtnasl v ekspertizas. ay,
qhv, dviyylr, spirtli v spirtsiz ikilr, zm
rablarnn kimyvi trkibi v qidallq dyri. Taml
mallarn ekspertizasnn keirilmsi zr normativ-texniki
sndlr. Taml mallarn mtnasl v keyfiyyt
gstricilri. Taml mallarn orqanoleptiki v laboratoriya
sullar il ekspertizas zaman orta nmunlrin gtrlm
qaydalar. Ekspertizann keirilm qaydalar v metodlar.
Yeyinti yalarnn mtnasl v ekspertizas.
Yalarn trkibi, tsnifat v xasslri. Yalarn ekspertizas
zr istifad olunan normativ-texniki sndlr. Bitki,
heyvanat yalarnn mtnasl v keyfiyyt gstricilri.
Marqarin, mtbx, qnnad yalar v mayonezin keyfiyyt
ekspertizas. Yeyinti yalarnn orqanoleptiki v laboratoriya
sullar il ekspertizas zaman orta nmunlrin gtrlm
qaydalar. Ekspertizann keirilmsi metodu v qaydalar.
Sd v sd mhsullarnn mtnasl v
ekspertizas. Sdn kimyvi trkibi v xasslri. Sd v sd
mhsullarnn ekspertizas zr normativ-texniki sndlr.
Sd, qaymaq, turudulmu sd mhsullar, pendir, kr ya,
sd konservlri, dondurmann mtnasl v keyfiyyt
ekspertizas. Orta nmunlrin gtrlmsi qaydalar.
Ekspertizann keirilm metodlar v qaydalar.
Yumurta v yumurta mhsullarnn mtnasl v
ekspertizas. Yumurta v yumurta mhsullarnn kimyvi
trkibi v qidallq dyri. Yumurta v yumurta
90 Magistraturaya qbul 2013
[[
mhsullarnn mtnasl v keyfiyyt gstricilri.
Ekspertizann keirilmsi n orta nmunlrin gtrlmsi
qaydalar. Yumurta v yumurta mhsullarnn orqanoleptiki
v laboratoriya sullar il ekspertizasnn keirilmsinin
metodlar v qaydalar.
t v t mhsullarnn mtnasl v ekspertizas.
tin morfologiyas, kimyvi trkibi, qidallq dyri. tin
tsnifat, damalanmas. t v ev qular, kolbasa mmulat,
his verilmi t mhsullar, t konservlri, kilib-bklm
t v t yarmfabrikatlarnn mtnasl, kmiyyt,
keyfiyyt v snd ekspertizas. Orta nmunlrin
gtrlmsi qaydalar. Ekspertiza nticlrinin trtibi.
Balq v balq mhsullarnn mtnasl v
ekspertizas. Balq v balq mhsullarnn kimyvi trkibi v
qidallq dyri. Vtg balqlarnn tsnifat, sciyysi v
keyfiyyt gstricilri. Diri, soyudulmu, dondurulmu,
duzlanm, qurudulmu, qaxac edilmi, his verilmi
balqlarn mtnasl v ekspertizas. Orta nmunlrin
gtrlmsi v thlil n hazrlanmas. Balq konservlri,
yarmfabrikatlar, kr, qeyri-balq su xammalnn eidi,
keyfiyyt ekspertizas. Ekspertiza nticlrinin trtibi
qaydalar.
DBYYAT
1. hmdov .., Musayev N.X. rzaq mallarnn
ekspertizas. I hiss. Bitki mnli rzaq mallarnn
ekspertizas. Drslik. Bak, 2005.
2. Musayev N.X., hmdov .., Xlilov A.H. rzaq
mallarnn ekspertizas. II hiss. Heyvanat mnli
rzaq mallarnn ekspertizas. Drslik. Bak, 2005.
3. Musayev N.X. rzaq mallar mtnaslnn nzri
saslar. Drslik. Bak, 2005.
4. hmdov .., liyev N.T. Meyv-trvzin
mtnasl. Drslik. Bak, 2009.
5. hmdov .. rzaq mallar mtnasl. Drslik.
Bak, 2006.
6. .. . ., 1998.
7. .., ..
. ., 2000.
8. .. .
. ., 1997.
9. .. . . .,
1998.
10. .. . ,
2007.
11. .., ..
. ., 2005.
12. .., .. .
: . ., -., 2001.
13. ..
: . .,
, 2005.
14. .., ..
:
. ., , 2004.
15. .., ..
.
. --: . , 2001.
STANDARTLADIRMA V
SERTFKATLADIRMA
Standartladrma sahsind sas anlaylar v
terminlr. Xalq istehlak mallarnn standartladrlmasnn
iqtisadi smrliliyi. Standartladrma-istehlak mallar n
norma, qayda v xarakteristikalar myynldirn faliyyt
nvdr. Normativ-texniki sndlr haqqnda mumi
anlay. lkd standartladrmann inkiaf haqqnda qsa
tarixi mlumat. Standartladrmann hyata keirilm
sullar. Standartladrmann obyektivlri v standart
gstricilri. Respublikamzda istehlak mallarnn keyfiyyti,
texniki sviyysi, etibarll v uzunmrlly. Dvlt
standartladrma sistemi, standartladrma zr orqanlar v
xidmti tkilatlar.
Standartladrmann elmi-metodiki saslar. stn
tutulan ddlr sistemi v parametrlik sralar. stn tutulan
ddlr srasnn yaradlmas v onlarn xalq istehlak
mallarnn standartladrlmas iind ttbiqi.
Standartladrma v unifkasiya sviyysinin sas
gstricilri. Standartladrma obyektlrinin parametrlrinin
optimalladrlmas. Kompleks v qabaqlayc
standartladrma, onlarn istehlak mallarnn keyfiyytinin
yksldilmsind v elmi-texniki trqqinin
surtlndirilmsind rolu. Xammaln, avadanln,
yarmfabrikatlarn v hazr mhsullarn kompleks
standartladrlmas.
Standartn nvlri v kateqoriyalar. Normativ-texniki
sndlrin kateqoriyalar: dvlt standartlar, sah
standartlar, beynlxalq standartlar, dvbtlraras standartlar,
texniki rtlr, mssis standartlar, habel elmi-texniki v
mhndis cmiyytlrinin v digr ictimai birliklrin
standartlar. Bu kateqoriyalar zr olan standartlarn ttbiq
olunma sahsi, standartladrma obyektlri v ttbiq edilm
qaydalar. Standartlarn nvlri: sasverici standartlar;
mhsul, xidmt standartlar; proseslr standartlar, nzart
metodlar (snaq, lm, analiz) standartlar.
Standartlarn trtib edilmsi qaydalar, standartlarn
quruluu, mzmunu v tsdiqi. slehlak mallarna dair
mxtlif nv standartlarn quruluu v mzmununun qsa
xarakteristikas. Standartlarn hazrlanmasnn tkili v
texniki taprqlarn trtib olunmas. Standartlarn layihsinin
ilnmsi v onun ry gndrilmsi, alnan rylrin thlili
v standartn sonuncu df nzrdn keirilmsi. Hazrlq
ilri, razladrma v standartn layihsinin tsdiq tqdim
edilmsi. Layihnin tsdiq edilmsi v qeyd alnmas.
Standartn nr olunmas v onun yaylmas, standartlarn
ttbiqi v yenidn baxlmas. mumi texniki v tkilat-
metodiki standartlarn quruluu, mzmunu v rhi qaydalar.
Standartlarn mcburi tlblrin riayt olunmasna dvlt
nzarti. Standartlara nzart orqanlarnn hquq v
funksiyalar. Standartlarn tlblrinin pozulmasna gr
sanksiyalar.
Beynlxalq standartladrma haqqnda qsa mlumat.
Milli standartladrmann xarici lklrl elmi-texniki v
ticart laqlrinin inkiaf etdirilmsind rolu.
Standartladrma zr beynlxalq SO tkilat, onun
quruluu v vziflri. Beynlxalq standartlarn trtib
edilmsi v tsdiqi qaydalar. Beynlxalq standartlarn trtib
edilmsind Beynlxalq Elektro- texniki Komissiyann rolu.
Beynlxalq standartladrmada itirak edn beynlxalq
tkilatlar. Standartladrma zr Avropa tkilat. Mstqil
Dvltlr Birliyi rivsind standartladrma.
Qbul proqramlar 91
Standartladrma zr aparlan ilrin elmi tkilinin
sas prinsiplri. Sistemlilik, komplekslilik prinsiplri,
standartlarn optimalladrlmas v proqressivliyi prinsipi.
stehlak mallarnn standartladrlmasnn funksional,
qarlql vz edilmsi prinsipi. Standartlarn ilnib
hazrlanmasnn elmi-tdqiqat prinsipi.
stehsalatn metroloji tminat v istehlak mallarnn
keyfiyytinin idar edilmsi. Metrologiya sahsind sas
anlaylar v triflr. Metrologiyada ttbiq ediln sas
terminlr. Fiziki kmiyyt vahidlri, beynlxalq vahidlr
sistemi. Vahidlrin llri haqqnda informasiyann
trlmsi. Etalonlar v nmunvi lm vasitlri.
Mhsullarn keyfyytinin ekspertizas. Normativ-texniki
sndlrin metroloji ekspertizas. Standartlarn layihlrinin
metroloji ekspertizas. stehlak mallarnn keyifyytinin idar
edilmsi, xsusi funksiya kimi. Azrbaycanda istehsalatn
metroloji tminatna dvlt v idar nzarti. Mhsulun
keyfiyytinin idar edilmsind standartladrmann rolu.
Keyfiyyt probleminin mahiyyti. stehlak mallarnn
keyfiyytinin beynlxalq bazarda rqabtlilik qabiliyytin
tsiri. Mallarn keyfyytinin beynlxalq hmiyyti v
ictimai istehsaln smrliliyinin tkili. lknin xalq
tsrrfatnn btn pilllrind mhsulun keyfiyytinin
yksldilmsi problemin sistemli yanamann mahiyyti.
Milli sertifikatladrma sisteminin sas mddalar.
Sertifkatladrma sahsind sas terminlr v triflr.
Mcburi v knll sertifikatladrma. Mhsulun v
xidmtlrin sertifkatladrma sxemlri. Sertifkatladrma
sistemlri. Sertifikatladrma proseslrinin strukturu v sas
mrhllri. Sertifikat v uyunluq nian, mcburi
sertifikatladrma v onun aparlma rtlri.
Sertifakatladrma orqanlarnn hquqlar. dxal olunan
mhsullarn sertifikatladrmas. Mcburi sertifkatladrma
zaman istehsal mssissinin vziflri. Sertifkatladrma
zr akkreditldirilmi orqanlarn tkilati sturkturu v i
prinsipi.Sertifikatladrma snaqlarnn nvlri, struktru v
mzmunu. Snaq zaman aparlan lmlrin nvlri v
xarakteristikalar. Beynlxalq sertifikatladrma.
Sertifikatladrma sahsind SO-nun faliyyti,
elektrotexniki mmulatlarn beynlxalq sertifikatladrma
sistemi, snaq laboratoriyalarnn akkreditldirilmsi zr
beynlxalq konfrans v beynlxalq akkreditldirm
sistemlri.
DBYYAT
l. Azrbaycan Respublikasnn Dvlt Standartladrma
sistemi. Azrdvltstandart, Bak, 1998.
2. Mmmdov N.R. Standartladrmann saslar. Ali
mktblr n drslik, Bak, Elm,2003.
3. AZS Milli sertifikatladrma sistemi. Rhbredici
sndlrin mcmusi. I hiss. Bak.
4. Mmmdov N.R. Sertifikatladrmann saslar. Ali
mktblr n drslik. Bak, Elm, 2001.
5. Mmmdov N.R. Metrologiya. Ali mktblr n
drslik. Bak. Elm, 2009.
6. Hsnov .. v b. Beynlxalq standartladrma v
mhsullarn keyfiyyt ekspertizas. Drs vsaiti.
Gnc, 2003.
7. Hsnov .P, Dadaov S.B., Hsnov N.N, Osmanov
T.R. Standartladrmann saslar, metrologiya v
mhsulun keyfiyytinin idar edilmsi. I v II hiss.
Drs vsaiti. Bak, 1993.
8. AZS ,
, 1993.
9. .. . .. ,
, 2004.
10. .. .
.. , , 2007.
11. .. ,
, . , 2-
. ., , 2000.
Proqram 21
QEYR-RZAQ MALLARININ
MTNASLII V EKSPERTZASI
mtnasln nzri saslar. mtnasln
predmeti, metodlar, vziflri, yaranma tarixi, digr elmlrl
laqsi. Mallarn tsnifat v eidi. Mallarn keyfiyyti v
ona tsir edn sas amillr. Mallarn keyfiyytin qoyulan
tlblr. Keyfiyyt nzart v keyfiyytin
qiymtlndirilmsi metodlar. Mallarn istehlak xasslri.
stehlak mallarnn ekspertizasnn nzri saslar.
stehlak mallarnn ekspertizasnn predmeti, metodlar v
vziflri. Ekspertizann tsnifat, sas prinsiplri, obyekti v
subyektlri. Ekspertizann sas vasitlri v metodlar;
mtnaslq, snd, sanitar-gigiyenik, texnoloji, baytarlq
v ekoloji ekspertizalar. Ekspertlr qoyulan tlblr,
ekspertizann aparlmasnn tkili, mallarn identifikasiyas
v saxtaladrlmas.
Plastik ktllrdn olan mallarn mtnasl v
ekspertizas. Plastik ktllrin trkibi, quruluu, xasslri v
tsnifat. Polikondensasiya v polimerlm reaksiyas
sasnda alnan qatranlardan olan plastik ktllrin nvlri,
xasslri v keyfiyytinin ekspertizas. Plastik ktllrin
ekspertizas zaman istifad ediln normativ sndlr,
ekspertiza aktnn trtibi. Plastik ktllrdn olan mallarn
eid ekspertizas. Modifikasiya olunmu tbii polimerlr
sasnda alnan qatranlardan olan plastik ktllrin sas
nvlri, trkibi, quruluu, xasslri v keyfiyytinin
ekspertizas. Plastik ktllrdn olan mallarn
formaladrlmas sullar. Plastik ktllrin keyfiyytini
qoruyub saxlayan amillrin ekspertizas.
Kimyvi mit mallarnn mtnasl v
ekspertizas. Kimyvi mit mallarnn trkibi, xasslri v
tsnifat. Neft v neft mhsullarnn trkibi, alnmas, sas
nvlri v keyfiyytinin ekspertizas. Yapqanlar: trkibi,
alnmas, tsnifat, sas nvlri v keyfiyytinin ekspertizas.
liflr: trkibi, alnmas, tsnifat, nvlri v keyfiyytinin
ekspertizas. Laklar: trkibi, alnmas, tsnifat, nvlri v
keyfiyytinin ekspertizas. Piqmentlr: trkibi, alnmas,
tsnifat, nvlri, xasslri, keyfiyytinin ekspertizas.
Boyaqlar : trkibi, alnmas, tsnifat, nvlri v
keyfiyytinin ekspertizas. Yuyucu vasitlr: trkibi,
alnmas, tsnifat, nvlri v keyfiyytinin ekspertizas.
Kimyvi mit mallarnn keyfiyytini qoruyub saxlayan
92 Magistraturaya qbul 2013
[[
amillrin ekspertizas.
Toxuculuq mallarnn mtnasl v ekspertizas.
Toxuculuq liflri: trkibi, quruluu, alnmas, tsnifat,
nvlri, xasslri v keyfiyytinin ekspertizas. Paralar: lif
trkibi, quruluu, xasslri v keyfiyytinin ekspertizas.
Para mallarnn eid ekspertizas. Toxuculuq mallarnn
ekspertizas zaman istifad ediln normativ-texniki sndlr
v ekspertiza aktnn trtibi qaydalar.
Tikili mallarn mtnasl v ekspertizas. Tikili
mallara qoyulan tlblr v onlarn ekspertizas. Tikili
mallarn keyfiyytini formaladran amillrin ekspertizas.
Tikili mallarn tsnifat v eid ekspertizas. Tikili mallarn
kmiyyt v keyfiyyt ekspertizas. Tikili mallarn
keyfiyytini qoruyub saxlayan amillrin ekspertizas. Tikili
mallarn ekspertizas zaman istifad olunan normativ-texniki
sndlr. Ekspertizann aktnn trtibi qaydalar.
Trikotaj mallarnn mtnasl v ekspertizas.
Trikotaj mmulatlarnn ekspertizas zaman istifad ediln
normativ-texniki sndlr. Trikotaj mmulatlarnn
keyfiyytin qoyulan tlblr. Trikotaj mmulatlarnn
kmiyyt, keyfiyyt v eid ekspertizas. Trikotaj
mmulatlarnn keyfiyytini qoruyub saxlayan amillrin
ekspertizas. Ekspertiza aktnn trtibi qaydalar.
Gn-ayaqqab mallarnn mtnasl v
ekspertizas. Gn-ayaqqab istehsalnda istifad olunan
xammal v materiallar. Ayaqqablarn keyfiyytin qoyulan
tlblr. Gn-ayaqqablar ekspertizasnn aparlma qaydalar
v metodlar. Gn-ayaqqablarn kmiyyt v keyfiyyt
ekspertizas. Gn-ayaqqab mallarnn keyfiyytini qoruyub
saxlayan amillrin ekspertizas. Arbitraj komissiyasnn v
mhkmhquq orqanlarnn sifarii il keiriln
ekspertizalar. Gn-ayaqqablarn ekspertizas zaman istifad
olunan normativ-texniki sndlr. Ekspertiza aktnn trtibi
qaydalar.
Xz mallarnn mtnasl v ekspertizas. Xz
mallar istehsalnda istifad olunan tbii v sni xzlrin
ekspertizas. Xz mallarnn keyfiyytin qoyulan tlblr.
Xz mallar zr mxtlif ekspertizalarn keirilm qaydalar
v metodlar. Xz mallarnn kmiyyt v keyfiyyt
ekspertizas. Xz mallarnn keyfiyytinin qorunub
saxlanlmasna kmk edn amillrin ekspertizas.
Xz mallarnn ekspertizas zaman istifad olunan
normativ-texniki sndlr haqqnda mlumat. Ekspertiza
aktnn trtibi qaydalar.
mmulatlarnn mtnasl v ekspertizas.
mmulatlarnn ekspertizas zaman istifad olunan sas
normativ-texniki sndlr haqqnda mumi mlumat.
dn olan mmulatlarn tsnifat v eid ekspertizas.
Ekspertizann keirilm qaydalar v metodlar.
mmulatlarnn keyfiyytin qoyulan tlblr.
mmulatlarnn kmiyyt v keyfiyyt ekspertizas.
mmulatlarnn keyfiyytini qoruyub saxlayan amillrin
ekspertizas. Ekspertiza aktnn trtibi qaydalar.
Keramika mallarnn mtnasl v ekspertizas.
Keramika mallarnn ekspertizas zaman istifad olunan
normativ-texniki sndlr haqqnda mumi mlumat.
Keramika mallarnn tsnifat v onlarn keyfiyytin
qoyulan tlblr. ini, ka, saxs v mayolika mallarnn
eid ekspertizas. Keramika mallar zr ekspertizann
keirilmsi qaydalar v metodlar. Keramika mallarnn
kmiyyt v keyfiyyt ekspertizalar. Keramika mallarnn
keyfiyytini qoruyub saxlayan amillrin ekspertizas.
Ekspertiza aktnn trtibi qaydalar.
Metaldan olan tsrrfat mallarnn mtnasl v
ekspertizas. Metaldan olan tsrrfat mallarnn ekspertizas
zaman istifad olunan normativ-texniki sndlr haqqnda
mumi mlumat. Metaldan olan tsrrfat mallarnn
tsnifat, eid ekspertizas v onlarn keyfiyytin qoyulan
tlblr. Metaldan olan tsrrfat mallar zr ekspertizann
keirilm qaydalar v metodlar. Metaldan olan tsrrfat
mallarnn kmiyyt v keyfiyyt ekspertizas. Metaldan olan
tsrrfat mallarnn keyfiyytini qoruyub saxlayan amillrin
ekspertizas. Ekspertiza nticlrinin trtibi qaydalar.
naat mallarnn mtnasl v ekspertizas.
naat mallarnn ekspertizas zaman istifad olunan
normativ-texniki sndlr haqqnda mumi mlumat. naat
mallarnn keyfiyytin qoyulan tlblr, onlarn tsnifat v
eid ekspertizas. naat mallar zr ekspertizann keirilm
qaydalar v metodlar. naat mallarnn kmiyyt v
keyfiyyt ekspertizas. naat mallarnn keyfiyytini qoruyub
saxlayan amillrin ekspertizas. Ekspertiza nticlrinin
trtibi qaydalar.
Aac mallarnn mtnasl v ekspertizas.
Aacn trkibi, quruluu, xasslrin v nvlrin gr
ekspertizas. Aacn keyfiyytin veriln tlblr v eid
ekspertizas. Aacn mxtlif lamtlrin gr keyfiyyt
ekspertizas. Aacn keyfiyytini qoruyub saxlayan amillrin
ekspertizas. Ekspertiza nticlrinin trtibi qaydalar.
Mebel mallarnn mtnasl v ekspertizas.
Mebel mallarnn ekspertizas zaman istifad ediln
normativ-texniki sndlr. Mebel mallarnn xammal,
istehsal, tsnifat, slub v arxitekturas haqqnda mlumat.
Mebelin keyfiyytin qoyulan tlblr v mebellrin
ekspertizasnn aparlma qaydalar, eid ekspertizas.
Mebelin kmiyyt v keyfiyyt ekspertizas. Mebel
mallarnn keyfiyytini qoruyub saxlayan amillrin
ekspertizas. Ekspertiza nticlrinin trtibi qaydalar.
Kaz, karton, mktb-yaz v dftrxana mallarnn
mtnasl v ekspertizas. Kaz, karton, mktb-yaz
v dftrxana mallarnn ekspertizasnn aparlmas zaman
istifad ediln normativ-texniki sndlr. Kaz v kartonun
xammal, istehsal v keyfiyytin qoyulan tlblr. Kaz v
karton mallarnn keyfiyytin qoyulan tlblr, kmiyyt,
keyfiyyt v eid ekspertizas.
Mktb-yaz lvazimatlar v dftrxana mallarnn
keyfiyytin qoyulan tlblr, tsnifat, onlarn
ekspertizasnn aparlma qaydalar. eid, kmiyyt v
keyfiyyt ekspertizas. Kaz, karton, mktb-yaz v
dftrxana mallarnn keyfiyytini qoruyub saxlayan
amillrin ekspertizas. Ekspertiza nticlrinin trtibi
qaydalar.
Foto-kino mallarnn mtnasl v ekspertizas.
Foto-kino mallarnn ekspertizasnn aparlmas zaman
istifad ediln normativ-texniki sndlr. Ekspertizann
aparlma qaydalar. Foto-kino mallarnn tsnifat v eid
ekspertizas, v onlarn keyfiyytin qoyulan tlblr. Foto-
kino mallarnn kmiyyt v keyfiyyt ekspertizas. Foto-
kino mallar n ildiln ia hssas materiallarn
keyfiyytin qoyulan tlblr, onlarn tsnifat, eidi v
keyfiyytinin ekspertizas. Foto-kino mallarnn keyfiyytini
qoruyub saxlayan amillrin ekspertizas.
Radioelektron mit aparatlarnn mtnasl v
ekspertizas. Radioelektron mit aparatlarnn ekspertizas
zaman istifad ediln normativ-texniki sndlr. Onlarn
Qbul proqramlar 93
tsnifat v eid ekspertizas, keyfiyytin qoyulan tlblr.
Radioelektron mit aparatlarnn sas parametrlri. Onlarn
kmiyyt v keyfiyyt ekspertizas. Radioelektron mit
aparatlarnn keyfiyytini qoruyub saxlayan amillrin
ekspertizas.
Musiqi mallarnn mtnasl v ekspertizas.
Musiqi altlrinin tsnifat v eid ekspertizas, keyfiyytin
qoyulan tlblr. Musiqi mallarnn ekspertizasnn
keirilmsi zaman istifad olunan normativ-texniki sndlr.
Ekspertiza nticlrinin trtibi qaydalar.
dman v turizm mallarnn mtnasl v
ekspertizas. dman mallarnn tsnifat v eidinin
ekspertizas. Turizm v alpinizm lvazimatlar. Ovuluq v
balqlq mallarnn tsnifat v eid ekspertizas. dman v
turizm mallarnn keyfiyytin qoyulan tlblr. dman v
turizm mallarnn keyfiyytinin ekspertizas zaman istifad
olunan normativ-texniki sndlr. Ekspertiza nticlrinin
trtibi qaydalar.
Oyuncaqlar v yolka-bzk mmulatlarnn
mtnasl v ekspertizas. Oyuncaqlarn tsnifat v
eid ekspertizas. Oyuncaq v yolka-bzk mallarnn
keyfiyytin veriln tlblr. Oyuncaq v yolka-bzk
mmulatlarnn ekspertizas zaman istifad olunan normativ-
texniki sndlr. Ekspertiza nticlrinin trtibi.
Zrgrlik mallarnn mtnasl v ekspertizas.
Zrgrlik mallarnn istehsal n ttbiq ediln xammaln
ekspertizas. Zrgrlik mallar istehsalnn xsusiyytlri.
Zrgrlik mallarnn tsnifat v eid ekspertizas. Zrgrlik
mallarnn keyfiyytin qoyulan tlblr. Zrgrlik mallarnn
ekspertizasnn keirilmsi zaman istifad olunan normativ-
texniki sndlr. Ekspertiza nticlrinin trtibi.
DBYYAT
1. Hsnov .P. v baqalar. stehlak mallarnn
ekspertizasnn nzri saslar. Drslik. Bak, 2003.
2. Hsnov .P. v baqalar. Qeyri-rzaq mallarnn
ekspertizas. I hiss. Toxuculuq, geyim-ayaqqab
mallarnn ekspertizas. Drslik. Bak, 2005.
3. Hsnov .P. v baqalar. Qeyri-rzaq mallarnn
ekspertizas. II hiss. Mdni-mit v tsrrfat
mallarnn ekspertizas. Drslik. Bak, 2005.
4. Hsnov .P. v baqalar. Qeyri-rzaq mallarnn
mtnasl zr laboratoriya praktikumu. Drslik.
Bak, 2001.
5. Hsnov .P. v baqalar. Gn-ayaqqab v xz
mallarnn mtnasl. Drslik. Bak, 1999.
6. Hsnov .P. v baqalar. Gn-ayaqqab mallarnn
ekspertizas. Drslik. Bak, 2005.
7. Hsnov .P. v baqalar. Qeyri-rzaq mallar
mtnasl. Drslik. Bak, 1987.
8. Hsnov .P. v baqalar. mtnasln nzri
saslar. Drslik. Bak, 2003.
9. Hsnov .P. v baqalar. Gn-ayaqqab mallar
mtnasl. Drslik. Bak, 1984.
10. Hsnov .P. v baqalar. ini, saxs v
mmulatlar texnologiyas. Drslik. Bak, 2008.
11. Hsnov .P. v baqalar. Zrgrlik mmulatlarnn
texnologiyas. Drslik. Bak, 2009.
12. .. . ,
1998.
13. .., ..
. , 2000.
14. .. .
. , 1997.
15. .. . .
, 1998.
16. .. . ,
1999.
17. .. . .
., , 1984.
18. .. .
. ., , 1980.
19. .. . .,
, 1980.
20. ..
. , 2004.
21. . /
. .., .. ,
1999.
22.
. /
.. . -. ,
2009.
23. ..
. . , 2008.
STANDARTLADIRMA V
SERTFKATLADIRMA
Standartladrma sahsind sas anlaylar v
terminlr. Xalq istehlak mallarnn standartladrlmasnn
iqtisadi smrliliyi. Standartladrma-istehlak mallar n
norma, qayda v xarakteristikalar myynldirn faliyyt
nvdr. Normativ-texniki sndlr haqqnda mumi
anlay. lkd standartladrmann inkiaf haqqnda qsa
tarixi mlumat. Standartladrmann hyata keirilm
sullar. Standartladrmann obyektivlri v standart
gstricilri. Respublikamzda istehlak mallarnn keyfiyyti,
texniki sviyysi, etibarll v uzunmrlly. Dvlt
standartladrma sistemi, standartladrma zr orqanlar v
xidmti tkilatlar.
Standartladrmann elmi-metodiki saslar. stn
tutulan ddlr sistemi v parametrlik sralar. stn tutulan
ddlr srasnn yaradlmas v onlarn xalq istehlak
mallarnn standartladrlmas iind ttbiqi.
Standartladrma v unifkasiya sviyysinin sas
gstricilri. Standartladrma obyektlrinin parametrlrinin
optimalladrlmas. Kompleks v qabaqlayc
standartladrma, onlarn istehlak mallarnn keyfiyytinin
yksldilmsind v elmi-texniki trqqinin
surtlndirilmsind rolu. Xammaln, avadanln,
yarmfabrikatlarn v hazr mhsullarn kompleks
standartladrlmas.
Standartn nvlri v kateqoriyalar. Normativ-texniki
sndlrin kateqoriyalar: dvlt standartlar, sah
standartlar, beynlxalq standartlar, dvbtlraras standartlar,
texniki rtlr, mssis standartlar, habel elmi-texniki v
mhndis cmiyytlrinin v digr ictimai birliklrin
standartlar. Bu kateqoriyalar zr olan standartlarn ttbiq
olunma sahsi, standartladrma obyektlri v ttbiq edilm
qaydalar. Standartlarn nvlri: sasverici standartlar;
mhsul, xidmt standartlar; proseslr standartlar, nzart
metodlar (snaq, lm, analiz) standartlar.
94 Magistraturaya qbul 2013
[[
Standartlarn trtib edilmsi qaydalar, standartlarn
quruluu, mzmunu v tsdiqi. slehlak mallarna dair
mxtlif nv standartlarn quruluu v mzmununun qsa
xarakteristikas. Standartlarn hazrlanmasnn tkili v
texniki taprqlarn trtib olunmas. Standartlarn layihsinin
ilnmsi v onun ry gndrilmsi, alnan rylrin thlili
v standartn sonuncu df nzrdn keirilmsi. Hazrlq
ilri, razladrma v standartn layihsinin tsdiq tqdim
edilmsi. Layihnin tsdiq edilmsi v qeyd alnmas.
Standartn nr olunmas v onun yaylmas, standartlarn
ttbiqi v yenidn baxlmas. mumi texniki v tkilat-
metodiki standartlarn quruluu, mzmunu v rhi qaydalar.
Standartlarn mcburi tlblrin riayt olunmasna dvlt
nzarti. Standartlara nzart orqanlarnn hquq v
funksiyalar. Standartlarn tlblrinin pozulmasna gr
sanksiyalar.
Beynlxalq standartladrma haqqnda qsa mlumat.
Milli standartladrmann xarici lklrl elmi-texniki v
ticart laqlrinin inkiaf etdirilmsind rolu.
Standartladrma zr beynlxalq SO tkilat, onun
quruluu v vziflri. Beynlxalq standartlarn trtib
edilmsi v tsdiqi qaydalar. Beynlxalq standartlarn trtib
edilmsind Beynlxalq Elektrotexniki Komissiyann rolu.
Beynlxalq standartladrmada itirak edn beynlxalq
tkilatlar. Standartladrma zr Avropa tkilat. Mstqil
Dvltlr Birliyi rivsind standartladrma.
Standartladrma zr aparlan ilrin elmi tkilinin
sas prinsiplri. Sistemlilik, komplekslilik prinsiplri,
standartlarn optimalladrlmas v proqressivliyi prinsipi.
stehlak mallarnn standartladrlmasnn funksional,
qarlql vz edilmsi prinsipi. Standartlarn ilnib
hazrlanmasnn elmi-tdqiqat prinsipi.
stehsalatn metroloji tminat v istehlak mallarnn
keyfiyytinin idar edilmsi. Metrologiya sahsind sas
anlaylar v triflr. Metrologiyada ttbiq ediln sas
terminlr. Fiziki kmiyyt vahidlri, beynlxalq vahidlr
sistemi. Vahidlrin llri haqqnda informasiyann
trlmsi. Etalonlar v nmunvi lm vasitlri.
Mhsullarn keyfyytinin ekspertizas. Normativ-texniki
sndlrin metroloji ekspertizas. Standartlarn layihlrinin
metroloji ekspertizas. stehlak mallarnn keyifyytinin idar
edilmsi, xsusi funksiya kimi. Azrbaycanda istehsalatn
metroloji tminatna dvlt v idar nzarti. Mhsulun
keyfiyytinin idar edilmsind standartladrmann rolu.
Keyfiyyt probleminin mahiyyti. stehlak mallarnn
keyfiyytinin beynlxalq bazarda rqabtlilik qabiliyytin
tsiri. Mallarn keyfyytinin beynlxalq hmiyyti v
ictimai istehsaln smrliliyinin tkili. lknin xalq
tsrrfatnn btn pilllrind mhsulun keyfiyytinin
yksldilmsi problemin sistemli yanamann mahiyyti.
Milli sertifikatladrma sisteminin sas mddalar.
Sertifkatladrma sahsind sas terminlr v triflr.
Mcburi v knll sertifikatladrma. Mhsulun v
xidmtlrin sertifkatladrma sxemlri. Sertifkatladrma
sistemlri. Sertifikatladrma proseslrinin strukturu v sas
mrhllri. Sertifikat v uyunluq nian, mcburi
sertifikatladrma v onun aparlma rtlri.
Sertifakatladrma orqanlarnn hquqlar. dxal olunan
mhsullarn sertifikatladrmas. Mcburi sertifkatladrma
zaman istehsal mssissinin vziflri. Sertifkatladrma
zr akkreditldirilmi orqanlarn tkilati sturkturu v i
prinsipi.Sertifikatladrma snaqlarnn nvlri, struktru v
mzmunu. Snaq zaman aparlan lmlrin nvlri v
xarakteristikalar. Beynlxalq sertifikatladrma.
Sertifikatladrma sahsind SO-nun faliyyti,
elektrotexniki mmulatlarn beynlxalq sertifikatladrma
sistemi, snaq laboratoriyalarnn akkreditldirilmsi zr
beynlxalq konfrans v beynlxalq akkreditldirm
sistemlri.
DBYYAT
1. Azrbaycan Respublikasnn Dvlt Standartladrma
sistemi. Azrdvltstandart, Bak, 1998.
2. Mmmdov N.R. Standartladrmann saslar. Ali
mktblr n drslik, Bak,
Elm ,2003.
3. AZS Milli sertifikatladrma sistemi. Rhbredici
sndlrin mcmusi. I hiss. Bak.
4. Mmmdov N.R. Sertifikatladrmann saslar. Ali
mktblr n drslik. Bak, Elm, 2001.
5. Mmmdov N.R. Metrologiya. Ali mktblr n
drslik. Bak, Elm, 2009.
6. Hsnov .. v b. Beynlxalq standartladrma v
mhsullarm keyfiyyt ekspertizas. Drs vsaiti,
Gnc, 2003.
7. Hsnov .P, Dadaov S.B., Hsnov N.N, Osmanov
T.R. Standartladrmann saslar, metrologiya v
mhsulun keyfiyytinin idar edilmsi. I v II hiss.
Drs vsaiti. Bak, 1993.
8. AZS :
, 1993.
9. .. . .. ,
, 2004.
10. .. .
.. , , 2007.
11. .. ,
, .
, 2- . ., , 2000.
Proqram 22
MENECMENTN SASLARI
Turizmin menecmentinin meydana glmsinin ilkin
amillri v onun vziflri. Turizm menecmentinin mqsd
v vziflri. Turizm menecmentinin meydana glmsinin
ilkin rtlri v inkiaf yollar.
daretm obyekti kimi turizmin xsusiyytlri.
Turizmd idarilik kateqoriyalar v sas anlaylar.
Menecmentin inkiafnn sas mrhllri.
Turizmin idarolunmas strukturu v sistemi.
Menecmentin funksiyalarnn mahiyyti v qarlql laqsi.
Menecmentin sas funksiyalar v onlarn sciyysi.
Menecmentin prinsiplri.
Menecmentin sullar. Menecmentin sullar anlay v
onlarn tsnifat. daretmnin inzibati-tkilati sullar.
qtisadi idaretm sullar. daretmnin sosial-psixoloji
sullar. znidar. Personaln menecmenti.
Qbul proqramlar 95
Turizm irktlrin rhbrlik qaydalar. Rhbrlik
qaydalar anlay v onun sciyysi. daretmd QRD.
daretm elementlri. QRD sistemind menecerin
faliyytinin sciyysi. daretmd lav qaydalar.
daretm sviyylri v idaretm prosesi.
daredicilik sviyylrin gr rhbr iilrin
kateqoriyalar. Aa, orta, ali sviyy rhbrlri v onlarn
funksiyalar. daretm prosesi. Smrli idaretm v onun
tkili.
Qrar qbul edilmsi. Menecmentd idaretm
qrarlar. daretm qrarlarnn mzmunu v nvlri. Qrar
qbulu prosesi. Qrar qbulu sullar. Qrar qbul
edilmsinin frdi qaydalar. darilik qrarlarnn
smrlilik rtlri. Qrarlarn icrasnn tkili v ona
nzart.
Menecer v ona xas olan xsusiyytlr. Menecer olan
tlblr. Hakimiyyt v xsi tsir. Menecerin nfuzu.
Menecerin faliyytin tsir edn amillr. Menecerlrin
tiplri: fal rhbr, sahib rhbr, icra rhbr,
trbiyi rhbr. ris rhbr v s. Menecer xas olan
keyfiyytlr.
Turizm n yeni tip menecerlrin formaladrlmas.
Turizm n yeni tip menecerlrin formaladrlmasnn
hmiyyti. Firma v dvltin qarlql laqsi. Sosial
turizmin masir meyarlar. Transmilli birliklr. Turizm
korporasiyalar. daretmy yeni tlblr. Turizm
snayesind yeni texnologiyalar.
Maliyy menecmentinin mqsdi v maliyy
menecerinin vzifsi. Mssisnin mqsdinin
myynldirilmsi. Glirin maksimalladrlmas. Maliyy
menecmentinin sas vzifsi. Mssisnin maliyy
menecmenti strukturunda sas halqa. Xzinadar v tfti
blmsi. Maliyy menecerinin strateji faliyytinin mqsdi.
Qrar qbul edilmsi yollar. Maliyy thlili.
gzar tkilatlarda maliyy menecmenti. Maliyy
menecmenti maliyynin idaredilmsi kimi. Maliyy
menecmentinin inkiaf etdiyi sahlr. daretm sistemi kimi
menecmentin znd birldirdiyi istiqamtlr. Maliyy
sahsind idaretm qrarlar. Maliyy menecerinin faliyyt
sahsin daxil olan 5 mhm msl. Maliyy menecerinin
xarici raitin tsiri altnda faliyyt gstrmsi. Maliyy
menecerinin funksiyalar.
Maliyy planladrlmas v proqnozladrlmas. Plan
v proqnoz anlaylar. Maliyy planladrlmas. Maliyy
planladrlmasnn mqsdi. Maliyy proqnozladrlmasnn
mqsdi v hmiyyti. Maliyy plannn mzmunu. llik v
uzunmuddtli planlar. Tamamlanm maliyy planna aid
sndlr. Maliyy plan trtibi n zruri hesabatlar.
Maliyy msuliyyti mrkzi. Maliyy plannn formas.
nvestisiya xrclrinin maliyyldirilmsi. nvestisiya
layihlrinin qiymtlndirilmsi.
Otelin ba meneceri (GM). Ba menecerin faliyytinin
konseptual saslar. Ba menecerin bir i gnnn thlili,
liderlik bacar.
stiraht tyinatl otellrin idaredilmsi (Resort
Management). stiraht tipli otellr, otelin infrastrukturu,
strategiyas, xidmtlr.
DBYYAT
1. mran A.M. Menecment. Bak, Nurlan, 2007.
2. Aakrimov M.M. Otel (drs vsaiti). Bak, R.N.
Novruz-94, 2008.
3. Abdullayev F.X. Maliyy menecmentinin saslar.
Drs vsaiti. Bak, aolu , 2011.
4. Hseynov .H., fndiyeva N.T. Turizmin saslar.
Drs vsaiti. Bak, Mars-Print, 2007.
5. Bilalov B.. Turizmin menecmenti. Drs vsaiti, Bak,
Mtrcim, 2005.
6. Soltanova H.B., Hseynova .H. Turizmin saslar.
Drs vsaiti. Bak: Mtrcim, 2007.
7. .., .., ..
.
, ., 2002.
8. .., .., ..,
.. .
. ., 2001.
9. .. .
. , 2002.
10. .., ..
- , ., 2009
11. ..
. ., 2000
12. .. , -,
, 2007.
SYAHT AGENTLKLR V
TUROPERATORLAR
Ekskursiya anlay, onun funksiyas v xsusiyytlri.
Ekskursiya traf almi yani drk etm vasitsi kimi.
Ekskursiyann xsusiyytlri: mddti, itiraklar, bldi,
yanilik, tyin olunmu marrut.
Ekskursiyalarn tsnifat. Mzmununa, itiraklarn
trkibi v sayna, keirildiyi yer, hrkt slubuna,
mddtin, keirilm suluna gr ekskursiyalarn tsnifat.
Ekskursiyalarn mvzusu v strukturu.
Ekskursiyalarn hazrlanmas v keirilm
texnologiyas. Ekskursiyalarn hazrlanma mrhllri.
Ekskursiya bldisinin turistlrl tanl. Ekskursiyalara
getmk, mlumat almaq v atdrmaq imkan yaratmaq.
Bldinin funksiyas.
Ekskursiyalarn tkilinin nzri sullar. Ekskursiya
obyektinin nmayii v obyekt haqqnda mlumat. Bunlar
arasnda vaxt blgs. Ekskursiyada nmayiin
elementdn ibart olmas. Nmayi n rtlr. Bldinin
rhin qoyulan tlblr.
Uik-End sfrlri. Piknik gedn yolun rahatl v
istiraht yeri yaxnlnda mvafiq rtlrin zruriliyi.
Piknik olan msafnin ls. Nqliyyatn hrkt srtinin
tyini. Marrutda yol v istiraht n vaxtn dzgn
blgs. Marrutun pasportunun hazrlanmas.
Uik-End v piknik tkil etmk qaydalar. Piknikin
tkilind nqliyyatn hmiyyti. Turoperatorun vzifsi:
itiraklarn sayn bilmk, piknikin istiqamti, yolun
keyfiyyti. Piknikin mddti. Sifarii il qrup rhbri
arasnda razlq. Turoperator trfindn maliyy xrclrinin
hesablanmas v sifariiy atdrlmas.
Turist marrutlarnn tkili qaydalar. Marrutun
tkilind hazrlq ilri: marrutun msafsi v yol
mlumatlarnn hazrlanmas; nqliyyat nvnn seilmsi.
Marrutun infrastruktur qaydalar v xsusiyytlri; istiraht
zonasnn raiti; turistlr xidmtin dyri v sviyysi;
marrut-gn rzind piknik.
Turmhsulun qiymtinin hesablanmas. Nqliyyatn
dyri, qrup rhbrinin myinin dyri, vergi v turist
96 Magistraturaya qbul 2013
[[
irktinin gliri. Nqliyyat v srcy olan tlblr.
Marrutla tanlq v onun tsdiq olunmas zruri rt kimi.
Azrbaycan Respublikasnn xarici lklrl turizm
laqlri. Srhdyan lklrl turizm laqlrinin masir
vziyyti. Azrbaycan v Trkiy Respublikalar arasndak
turizm laqlri v turist marrutlar. Azrbaycan - ran
arasndak turizm marrutlar. Azrbaycan Rusiya turist
marrutunun masir vziyyti v inkiaf dinamikas.
Azrbaycan - Grcstan Respublikalar arasnda turist
marrutlarnn masir vziyyti.
Turizm marrutlarnn hazrlanmasnda
turoperatorun faliyyti. Turizmin formalar zr
turopereytinqin tkili. Mvsmiliyin, msafy, mddt,
yerdyim suluna, mqsdin gr; dairvi, birtrfli, xtti;
malicvi, idman, ov v balqlq, piyada, dniz-qum, me-
da, dniz-ay; igzar, dini, etnik, maraqlara gr, ekoloji,
knd turizminin tkili.
Turizm firmalarnn yerldirm obyektlri v
qidalanma mssislri il i birliyi. Turizm firmalarnn
otellr, istiraht mrkzlri, sanatoriyalar, qonaq evlri,
yeyinti, ictimaiia obyektlri il qarlql mkdal.
Mqavil rtlri, hdliklr, bron, rezervasiya, hesablama,
gztlr, qidalanmann tkili.
Turizm firmalarnn nqliyyat mssislri il i
birliyi. Turizm firmalarnn nqliyyat mssislri, irktlri,
nqliyyat vasitlri sahiblri il mkdal. Mqavil
rtlri, trflrin vziflri v hdliklri. Sifarilrin
verilmsi, qbulu, yerin yetirilmsi. Avtoturlarn, kruizlrin,
arter reyslrinin tkili zr nqliyyat mssislri il i
birliyi.
Turizm mhsulunun qiymtinin myyn edilmsi.
Turpaket v onun trkibi. Turpaketin qiymt cdvlinin
hazrlanmas, turmhsulun maya dyri, mnft, vergi
dmlri. Turpaketin qiymt cdvlind yerlm,
qidalanma, nqliyyat, ekskursiya xidmti xrclrinin
qiymtlri. Mnftin hesablanmas. Turizm irktinn
komissionu, dni qaydalar.
Turoperator turagent mnasibtlri. Turoperator v
turagent firmalar arasnda mkdalq formalar. Qarlql
razlamalar, hdliklr, turun satnda sas v lav
xidmtlrin gstrilmsi zr razlq, komission haqq.
Hesablama qaydalar.
Turizm mssissiturist mnasibtlri. Turizm
firmas il turist mnasibtlrinin tnzimlnmsi, yadda
vrqi, informasiya vrqi, mqavil rtlri, turizm
firmasnn hdliklri, turistin hquq v vziflri. Turistin
ehtiyacnn myyn edilmsi, mmnunluq sviyysi, turistl
ks laqnin saxlanlmas.
Turizm mhsulunun satnn masir sullar.
Turmhsulun masir informasiya texnologiyalar vasitsi il
satnn tkili. Turizm srgilri v yarmarkalarda itirak,
KV-d reklam. Mhsulun kreditl sat.
Turizmd rsmiyytilik. Sorta nvlri, onlarn
turizmd ttbiqi, turist sfrlri n sorta polislrinin
hazrlanmas. Turizm firmasnn sorta irktlri il
mkdal, turistin sorta irkti il mqavil rtlri.
Xarici sfrlrd istifad olunan pasportlar, viza nvlri.
Gmrk qaydalar v gmrk byannamsi.
Azrbaycan Respublikasnn regionlarnda turizm
firmalarnn faliyyt imkanlar. Azrbaycann
regionlarnn tbii potensial, regionlarda turizm xidmti
obyektlri, insan resurslar, regionlarda faliyyt gstrn
turoperator v turagent firmalar v onlarn masir durumu.
Blglrd yeni turizm firmalarnn yaradlmas
perspektivlri v onlarn faliyyt imkanlar.
DBYYAT
1. Aakrimov M.M., Babazad S.. Ekskursiya v
ekskursiya rhbri. Drs vsaiti. Bak, Oskar, 2006.
2. Bilalov B.., Yusupov Q.M. Syaht agentliklri v
turoperatorluq. Bak, Mtrcim, 2012.
3. Rhimov S.H. Turizm v ekskursiya iinin tkili.
Bak, 2004.
4. .H. c :
. .,
2004.
5. .K.
. ., , 2005.
6. .. . ., 2000.
7. :
. . ..
. ., , 2005.
8. .. . ., 2006.
9. ..
. .,
2005.
TURZMN SASLARI V ASUD VAXTIN
TKL
Turizmin inkiaf tarixi. Turizmin tarixi haqqnda
mlumatlar. lk syahtlr v kflr. pk yolu, ondan ticart
mqsdi n istifad, Avropa, rb, trk, fars, azrbaycan
syyahlarnn bu sahd rolu. Mtkkil v ktlvi turizm.
Turizmin siyasi-iqtisadi hmiyyti. Turizmin sosial
hmiyyti. Turizmin humanitar hmiyyti.
Turizm tsir edn amillr. Turizmin inkiaf
xsusiyytlri. qtisadi, sosial, demoqrafik amillrin turizm
tsiri.
Turizm snayesi. Turizm snayesi anlay. Turizm
snayesinin trkibi. Yerlm sektoru. Qidalanma sektoru.
Turizm infrastrukturu. Bank-maliyy xidmti. nformasiya
xidmti .
Turizm bazar v turizm mhsulu. Turizm bazar
anlay. Turizm bazarnn xsusiyytlri. Turizm tlbat v
turizm tklifi. Turizm bazarnn strukturu. Turizm mhsulu
anlay. Turizm mhsulunun formalamas v realiz
edilmsi. Tur anlay. Frdi v qrup halda turlar. Turpaket.
Syaht v turizm. Syahtlr v onlarn tarixi haqda
fikirlr. Syaht v turizmin oxar v frqli chtlri.
Syahtlrin corafiyasnn genilnmsind ticartin rolu.
Syahtlr v mqdds yerlr. lk syahtlr v kflr.
Turist syahtlrind thlksizliyin tkili.
Turizm xidmti v turizmd asud vaxtn tkili.
Turizm xidmtinin trkibi. Turistlrin danmas,
qidalanmas. dman oyunlar, yarlar. Mdni ktlvi
tdbirlr. Asud vaxt anlay. Asud vaxtda syaht.
Turistlrin asud vaxtda syahti fal istiraht nvlrindn
biri kimi. Turistlrin zvqn uyun istiraht.
Turoperator, turagent v turist birliklri. Turist
marrutlarnn hazrlanmas, reklamn tkili, qiymtlrin
normativlr uyun olaraq hazrlanmas v realiz olunmas.
lky gln turist qruplarnn yerldirilmsi, onlara
xidmt, turist mhsullarnn bazara xarlmas v satlmas
Qbul proqramlar 97
zr gstriln faliyyt, qeyri-kommersiya sasnda
faliyyt gstrn birliklr, cmiyytlr.
Turizmin nvlri v nv mxtlifliyi. Daxili v
beynlxalq turizm. Aktiv v passiv turizm. Mqsdin gr
turizmin nvlri. Zamana gr turizm nvlrinin tsnifat.
Maliyy imkanlarna gr turizm nvlrinin tsnifat.
Turizmin trifi v sas anlaylar faliyyt sahsi
kimi. Turizm v turist anlay. Turizm-rekreasiya insanlarn
asud vaxtda syaht, fal istiraht nvlrindn biri kimi.
Turizm v traf mhit. Turizm infrastrukturu.
Yerlmy aid termin v anlaylar. Mehmanxana
kompleksi. Mehmanxana bksi. Mehmanxanalarn nvlri
v drclri. Dnyann n byk otellri. Qonaq evi,
kempinq, motel, hotel, bunqalo, flaytel .
Nqliyyata aid termin v anlaylar. Turistlr
gstriln xidmt nv: tyyar, qatar, avtomobil, su
nqliyyat (kruiz) xidmt edn sas vasit kimi.
Turist tkilatlarnn tsnifat. Azrbaycanda
turizmin idar olunma strukturu. Beynlxalq, regional v
milli tkilatlar. mumdnya Turizm Tkilatnn yaranmas,
strukturu v faliyyti.
Hquq v iqtisadiyyata aid termin v anlaylar.
Turizm xartiyas v turizm kodeksi. nsanlarn maddi
tlbatnn dnilmsi, mal sat zr ticart msrflrinin
mbli, marketinq, maliyy v s. Turizmin inkiafna dair
mvafiq normativ hquqi aktlarda nzrd tutulmu
mddalar. Normativ hquqi aktlarn layihlrinin
hazrlanmas. Turizm sahsind lisenziya.
Qidalanmaya aid termin v anlaylar. Turistlr
yksk drcd hazrlanm, keyfiyytli iki, kulinar v
qnnad mmulatlar tqdim edn mssislr, restoran, kafe,
yemkxana, qlyanalt, bar v s.
DBYYAT
1. Mmmdov C.A., Soltanova H.B., Rhimov S.H.
Beynlxalq turizmin corafiyas. Bak, 2002.
2. Mmmdov C.A., Rhimov S.H. Turizm v onunla
laqli sahlrd ildiln termin v anlaylarn izahl
lti. Bak, 2002.
3. Mmmdov C.A., Rhimov S.H. Turizm termin v
anlaylarnn izahl ensiklopedik lti. Bak, 2003.
4. Rhimov S.H. Beynlxalq turizmd ildiln termin v
anlaylarn izahl lti. Bak: CBS, 2011.
5. Mmmdov C.A., Bilalov B.. Azrbaycanda glm
turizm v onun inkiaf yollar. Bak: 2004
6. Rhimov S.H. Turizm-ekskursiya iinin tkili. Drs
vsaiti, Bak: 2004
7. Soltanova H. B., Aakrimov M. M., Babazad S. .
Mehmanxana tsrrfat. Drs vsaiti, Bak, 2005.
8. Soltanova H.B., Hseynova .H. Turizmin saslar.
Drs vsaiti. Bak, Mtrcim, 2007.
9. .. . .,
, 2000.
10. .. . .,
, 2002.
11. .. . ., -
, 2012.
12. .. . ., -
, 2012.
BEYNLXALQ TURZM V TRANSMLL
OTELLR
Beynlxalq turizm v transmilli otellr fnninin pred-
meti, mqsd v vziflri. Beynlxalq turizm sosial
corafiyann bir sahsi olmaqla regionlarda v ayr-ayr
lklrd turizmin vziyytini v xsusiyytlrini,
faliyytini, onu tmin edn rait v ehtiyatlar, hminin
faliyytin nvlrini, turizm mssislrini yrnn elm
kimi. Beynlxalq turizm xarici iqtisadi laqlrin, beynlxalq
mkdaln xsusi formas kimi.
Dnya iqtisadiyyatnda beynlxalq turizmin yeri v
rolu. Turist tdarks olan dvltlr. Turist qbul edn
dvltlr. Msbt v mnfi saldolu turist balans olan lklr.
Aktiv v passiv turizm baxmndan lklrin tipologiyas.
Turizmin qeyri-turizm sahlrin tsiri. Turizmin regional
inkiafa tsiri.
Beynlxalq turizmin statistikas. Turist axnnn
statistikas. Beynlxalq turizmin inkiaf: gln (gedn)
turistlrin say. Beynlxalq turizmdn ld ediln glir. TT-
y gr turizm makroregionlar. Dnya regionlar zr
beynlxalq turizmin dinamikas. Turist axn statistikasnda
qalma mddti gstricisi. Turizm glirlri v xarlarnn
statistikas: turist xrclri. Turist xrclrinin trkibi.
Turizmd statistik qeydiyyat metodlar.
Dnya mehmanxana bklri. Dnya mehmanxana
bklrinin yaradlmas zruriliyi. Beynlxalq
mehmanxana bklrinin nvlri: korporativ bklr,
mstqil bklr mssissi, idaredici xidmtlr gstrn
mehmanxana bklri. Dnyann n iri mehmanxana
bklri. Dnya turizm bazarnda xsusi birlmlr,
assosiasiyalar v ittifaqlar. Mehmanxana konsorsiumlar.
Mehmanxana tsrrfatlarnda transmilli irktlr.
Franayzinq. Franayzinq yolu il idaretm. Franayzer.
Avropa v onun subregionlarnda turizmin inkiafnn
masir durumu. Avropada intensiv beynlxalq turist
axnlar. Avropann sas turizm regionlar. Avropada aktiv
turizmin inkiafn rtlndirn amillr. imali Avropa
subregionu v passiv turizm. Skandinaviya lklri,
Danimarka v slandiyada turizmin inkiaf xsusiyytlri.
Blgd turizmin inkiafna tsir edn amillr. Subregionun
turizm-rekreasiya potensial v dinamik inkiaf edn turizm
nvlri, mhm turizm mrkzlri.
Qrbi Avropa subregionunda turizmin inkiafnn
masir durumu. Almaniyada turizmin mvcud vziyyti v
inkiaf xsusiyytlri. lknin dnya turizm bazarnda
reytinqi, turizm-rekreasiya potensial. AFR-da turist
axnlarnn dinamikas. Turistlri clb edn ss turizm
mrkzlri v turizm blglri. Fransada turizmin mvcud
vziyyti v inkiaf xsusiyytlri. Turistlrin sayna gr
dnya turizm bazarnda reytinqi, lknin turizm-rekreasiya
potensial. Turist axnlarnn dinamikas. sas turizm
rayonlar. imrlik, drketm, da-idman turizm mrkzlri.
Byk Britaniyada turizmin inkiaf tarixi. Turizmin mvcud
vziyyti v inkiaf xsusiyytlri. lknin turistlrin sayna
gr dnya turizm bazarnda reytinqi. Turizm-rekreasiya
potensial. Byk Britaniyada daxili v beynlxalq turizm.
Turistlri clb edn ss turizm mrkzlri v turizm
blglri.
Alp dalar lklrind beynlxalq turizmin
inkiafnn masir durumu. sver v Avstriyada
98 Magistraturaya qbul 2013
[[
beynlxalq turizmin inkiaf xsusiyytlri. lklrin turizm
potensial v beynlxalq turizm bazarnda mvqeyi. Turist
axnlarnn dinamikas. sver v Avstriyann sas turizm
mrkzlri v turizm blglri.
Cnubi Avropa subregionunda beynlxalq turizmin
inkiafnn masir durumu. spaniyada turizmin masir
vziyyti v inkiaf xsusiyytlri. spaniyann turistlrin
sayna gr dnya turizm bazarnda yeri. lknin turizm-
rekreasiya potensial. sas turizm blglri v mrkzlri.
taliyada turizm-rekreasiya potensial, beynlxalq turizmin
masir vziyyti v inkiaf xsusiyytlri. Turist axnlarnn
dinamikas. sas turizm blglri v mrkzlri.
Yunanstanda turizmin masir vziyyti v inkiaf
xsusiyytlri. Turizm-rekreasiya potensial v dnya turizm
bazarnda mvqeyi. Yunanstana sas turist gndrn lklr
v turist axnlarnn dinamikas. sas turizm mrkzlri v
turizm blglri.
rqi Avropa lklrind beynlxalq turizmin
inkiafnn masir durumu. Subregionda turizmin masir
vziyyti v inkiaf xsusiyytlri. exiya, Pola,
Bolqarstan, Macarstan, Slovakiya, Rumniyada turizmin
potensial imkanlar. rqi Avropada beynlxalq turist
axnlar. sas turizm mrkzlri v mhur kurortlar.
Subregionda inkiaf edn turizm nvlri.
MDB lklrind beynlxalq turizm. MDB lklrind
turizmin masir vziyyti v inkiaf xsusiyytlri. Turizm-
rekreasiya ehtiyatna gr lklrin rayonladrlmas. Qara
dniz v Azov dnizi , Qafqaz dalar, imal-qrb
rayonlarnn turizm zr ixtisaslamas. Turist axnlarnn
corafiyasnn strukturu v istiqamtlri. Rusiya
Federasiyasnn corafi mvqeyi v tbitinin turizm
faliyytind hmiyyti. Rekreasiya ehtiyatnn zngin
olmas. Kurort zonalar v mrkzlri. Qazaxstan,
zbkistan, Grcstanda geni yaylm turizm nvlri v
sas turizm mrkzlri.
Amerika regionunda beynlxalq turizm. Amerika
regionunun dnya turizm bazarnda reytinqi. Turist
axnlarnn dinamikas. AB-da turizm ehtiyatlar v onlarn
mnimsnilm xsusiyytlri. lknin turizm-rekreasiya
rayonlar. Vainqton, Nyu-York turizm mrkzlri v imal-
rq, Kaliforniya, Florida turizm blglri. Milli parklar v
qoruqlar.Kanadada turizmin inkiaf tarixi. Tbitinin
sciyyvi xsusiyyti. Milli qoruqlar turizm obyekti kimi.
Turizm rayonlar v turizm mrkzlri.
Meksikada turizm-rekreasiya ehtiyatlar. lknin dnya
turizm bazarnda mvqeyi. Turist axnlarnn dinamikas.
Meksikada tbitin rngarngliyi, turistlri clb edn qdim
tikililr v abidlr. sas turizm mrkzlri. Mhur
kurortlar.
Afrika turizm potensial olan region kimi. Afrika
regionunda turizm-rekreasiya ehtiyatlarnn
mnimsnilmsind regional frqlr. Turist axnlarnn
dinamikas. imali Afrika lklrind (lczair, Mrake v
Tunis) turizmin inkiaf xsusiyytlri v beynlxalq turizmin
inkiafnn iqtisadi hmiyyti. Turizm mrkzlri. CAR-n
turizm-rekreasiya potensial, turizm bazarnda mvqeyi.
lkd geni yaylan turizm nvlri v sas turizm
mrkzlri.
Asiya-Sakit Okean regionu dinamik inkiaf edn
turizm regionu kimi. in v Yaponiyada beynlxalq
turizm. rqi Asiya dnya turizm bazarnda formalaan
turizm regionu kimi. Turist axnlarnn dinamikas.
Yaponiyada turizm-rekreasiya potensial, dvltin turizm
siyasti, aktiv v passiv turizmin corafiyas. Tokio turizm
mrkzi. ind beynlxalq turizmin aktiv inkiaf siyasti.
Aq qaplar siyastinin turizm tsiri. lknin turizm-
rekreasiya potensial v sas turizm mrkzlri.
Cnub-rqi v Cnubi Asiya lklrind (Tayland,
Malayziya, Sinqapur, ndoneziya, Hindistan) beynlxalq
turizm. Cnub-rqi Asiya lklrind turizmin inkiaf
xsusiyytlri.
Turist axnlarnn dinamikas. razinin turizm-rekreasiya
potensial v sas turizm mrkzlri. Subregionda inkiaf
edn turizm nvlri. Turistlri clb edn turizm mrkzlri
v grmli yerlr. Hindistanda beynlxalq turizmin masir
vziyyti v dnya turizm bazarnda mvqeyi. Turist
axnlarnn dinamikas. Hindistann turizm ehtiyatlar v
onlarn mnimsnilm xsusiyytlri. lknin turizm
blglri.
Yaxn-rqd (ran slam Respublikas, Misir, B,
Sudiyy rbistan) beynlxalq turizmin inkiaf
xsusiyytlri. ran slam Respublikas, Misir, B v
Sudiyy rbistannda turizm-rekreasiya potensial v
lklrin turizm bazarnda mvqeyi. Turist axnlarnn
dinamikas. sas turizm mrkzlri v kurortlar. Dini
turizm. Yaxn rqd siyasi qeyri-sabitliyin beynlxalq turist
mbadilsin tsiri.
Trkiyd beynlxalq turizmin masir vziyyti v
inkiaf xsusiyytlri. Trkiynin dnya turizm bazarnda
mvqeyi. Turist axnlarnn dinamikas. lknin turizm
rekreasiya potensial v turizm blglri.
Beynlxalq turizm bazarnda Avstraliya v
Okeaniyann mvqeyi. Regionun turizm-rekreasiya
potensial, turizmin masir vziyyti. Turist axnlarnn
dinamikas. Milli parklardan turizm mqsdi il istifad.
Yerli halinin adt-nnlrindn turizmd istifad. sas
turizm mrkzlri.
DBYYAT
1. Aakrimov M.M. Otel. Bak, R.N. Novruz-94,
2008.
2. Mmmdov C.A., Soltanova H.B., Rhimov S.H.
Beynlxalq turizmin corafiyas. Bak, R.N. Novruz-
94, 2002.
3. Rhimov S.H. Beynlxalq turizmd ildiln termin v
anlaylarn izahl lti. Bak, CBS, 2011.
4.Soltanova H.B., Aakrimov M.M., Baba-zad S..
Mehmanxana tsrrfat. Bak, Parni iz Baku, 2005.
5. A A.. . M.,
-, 2001.
6. .. . M.,
-, 2011.
7. .., .. .
, 2002.
8. :
. . ..
. ., , 2005.
TURZMD MARKETNQ
Turizmd marketinqin mahiyyti, mzmunu v sas
anlaylar. Marketinqin sosial-iqtisadi mahiyyti.
Marketinq iqtisadi proses kimi. Marketinq tsrrfat
Qbul proqramlar 99
funksiyas kimi. Xidmt marketinqinin xsusiyytlri.
Xidmt standart. Marketinq faliyyt sistemi kimi.
Marketinq fasilsiz proses kimi.
Turizmd marketinqin konsepsiyas. Marketinq
nzriyysi v tcrbsi. Turizmd marketinqin sviyylri.
Turizm mssissi marketinq konsepsiyasnn
realladrlmasnn sas amili kimi. Turizm faliyytind
marketinq. Turizm mssissind marketinq konsepsiyasnn
hyata keirilmsinin texnologiyas.
Marketinq tdqiqatlar turist mssissinin bazar
imkanlarnn myyn edilmsinin sas kimi. Marketinq
tdqiqatlarnn mahiyyti, mzmunu v vziflri. Marketinq
tdqiqatlarnn metodiki sas. Tdqiqat sullar sistemi.
Marketinq tdqiqatlarnn qaydalar v proseduru.
Tdqiqatn mrhllri. Marketinq tdqiqatlarnn tkili
formalar. Marketinq tdqiqatlarnn istiqamtlri.
Turizm mssissind marketinq mhiti. Marketinq
mhiti anlay. Daxili mhitin thlili. Xarici mhitin
yrnilmsi. Tbii amillr. qtisadi amillr. Siyasi-hquqi
amillr. Mehmanxana biznesi v marketinq
Bazarn seqmentlri. Seqmentldirm perspektiv,
mqsdli bazarn seim vasitsi kimi. Seqmentldirmnin
lamtlri. Turizm bazarnn sas seqmentlri. Gnclik
turizmi. Orta ya turizmi. nc ya turizmi. Mqsdli
bazarn seilmsi. Bazarda turizm mhsulunun mvqeyinin
seilmsi.
Turizm mssissinin marketinq sat strategiyas.
Sat strategiyasnn formaladrlmas. Sat strategiyasnn
hazrlanma mrhllri. Turizm mhsulunun sat kanallar.
fqi marketinq sistemi. Vasitilr seimi v onlarla
qaneedici i formasnn myyn edilmsi. Agentlrl i.
Turizmin marketinqind tklif funksiyas v onun
sas xsusiyytlri. Turizmin tklif funksiyas. Turizmd
tklifin sas xsusiyytlri.
Turizm marketinqind tlb v onun thlili. Turizm
marketinqind tlbinin sas xsusiyytlri. Turizm
xidmtind tlbin sas gstricilri; mtlq syaht x
nisbti, txmini syaht x nisbti, syaht sxl.
Turizm tlbin tsir edn amillr. Turizm tlbin
tsir edn amillr. qtisadi amillr v xarakteristik
xsusiyytlri. Siyasi amillr v xarakteristik xsusiyytlri.
Sosial amillr v xarakteristik xsusiyytlri. Psixoloji
amillr v xarakteristik xsusiyytlri.
DBYYAT
1. Aakrimov M.M. Otel (drs vsaiti). Bak, R.N.
Novruz-94, 2008.
2. Hseynov .H., fndiyeva N.T. Turizmin saslar.
Drs vsaiti. Bak, Mars-Print, 2007.
3. Kotler F. Marketinqin saslar. Bak, Ergun, 1993.
4. z Orhan. Turizm Ekonomisi. Ankara, 2002.
5. .., .., . .
. M. , 1999.
6. .. . ., -
, 2012.
7. .. . M.,
. 2000.
8. .. . M.,
, 1999.
TURZMD NQLYYAT XDMT
Turizmd nqliyyat xidmtlrinin quruluu, nvlri
v hmiyyti.Turizm il nqliyyat arasndak laq.
Nqliyyat xidmtlrinin quruluu. Turizmd istifad olunan
nqliyyat nvlri. Nqliyyat xidmtlrind toplama, datma
v axtarma mrkzlri sistemi.
Turizmd nqliyyat xidmtlrind qiymtin
formalamas. Nqliyyat xidmtlrind qiymtin ml
glmsi. Nqliyyat vasitlrind tlbi tyin edn
amillr.Nqliyyat xrclri il istiraht qiymti arasndak
laq. Nqliyyat xrclrin tsir edn amillr.
Dmiryolu nqliyyat xidmtind qiymtin
formalamas v turizm tsiri. Dmiryolu nqliyyatnn
turizmd rolu. Dmiryolu nqliyyatnda qiymt. Dmiryolu
nqliyyatnda maya dyr qiymtlrini ml gtirn amillr,
dyimyn xarlar, mumi xarlar v birbaa xarlar.
Dmiryolu nqliyyatnn masir problemlri.
Avtomobil nqliyyat xidmtind qiymtin
formalamas v turizm tsiri. Avtomobil nqliyyatnn
masir inkiaf v turizmd istifad gstricilri. Avtomobil
nqliyyatnn turizmd rolu v hmiyyti.Avtomobil
nqliyyatnda qiymt amili. Avtomobil nqliyyatnda qiymt
ml glmsin tsir edn meyarlar. Rent-a-car xidmtlri
v onlardan istifad mqsdlri. Avtomobil nqliyyatnda
masir problemlr.
Dniz nqliyyatnn inkiaf v turizmd rolu. Dniz
nqliyyat v onun inkiaf mrhllri. Dniz nqliyyatndan
turizmd istifad. Dniz nqliyyatnda qiymt ml glmsi.
Dniz nqliyyat vasitlrind sabit v dyikn xarlar.
Dniz nqliyyatnda maya dyr qiymtlrini ml gtirn
amillr. Dniz nqliyyatnn inkiafnn turizm tsiri.
Turizmd dniz nqliyyatnn perspektiv inkiaf
istiqamtlri.
Kruiz v yaxta xidmtlrinin turizm sektorunda rolu.
Kruizinq xidmtlri v onun stnlklri. Kruizinq
xidmtlrinin tipologiyas, ktlvi kruizinqlr, klasik
kruizinqlr, de-luxe kruizinqlr, zl kruizinqlr. Kruizinq
turizminin dnya turizmindki yeri v hmiyyti. Yaxta
turizmi v onun stnlklri. Yaxta turizminin tarixi.
Dnyada yaxta turizminin mvcud vziyyti.
Hava nqliyyatnn inkiaf v onun turizm tsiri.
Hava nqliyyatnn inkiaf mrhllri. Hava nqliyyatnn
turizmd rolu.Turoperatorlar v hava nqliyyat xidmti.
Paket turlar. Qiymt siyasti. Charter v normal sfr
xidmtlri. Bu iki xidmt arasndak frq. Turizmd bu
xidmtlrin yeri v rolu. arter xidmtlrinin stnlklri.
Hava nqliyyat xidmtind qiymtin formalamas v
turizm tsiri. Hava nqliyyatnda qiymt. Hava
nqliyyatnda qiymt ml gtirn amillr. Hava yolu
nqliyyatnda qiymt ml glmsin tsir edn amillr.
Hava nqliyyatnn srtli v perspektiv inkiaf. BSP sistemi
- havayolu irktlrind biletlrin tk ldn sat sistemi.
Turizmd hava nqliyyat xidmtlrinin perspektiv
inkiaf istiqamtlri. Hava nqliyyatnn turizmd
hmiyyti. Hava nqliyyatnn masir problemlri. Hava
nqliyyatnn srtli v perspektiv inkiaf. BSP sistemi -
havayolu irktlrind biletlrin tk ldn sat sistemi.
Nqliyyat xidmtlrinin beynlxalq turizmdki rolu.
Beynlxalq turizmd nqliyyat xidmtlrindn smrli
istifad metodlar. Nqliyyat xidmtlrinin masir
vziyytinin beynlxalq turizm n stnlklri.
100 Magistraturaya qbul 2013
[[
DBYYAT
1. Heydrov .. Turizmd nqliyyat xidmtlrinin
tkili. Drs vsaiti. Mingevir, 2011.
2. Arkan rfan, Ahipaaoglu Suavi. Ulatrma Sistemleri.
Ankara, Gazi Kitabevi, 2005.
3. Hacolu Necdet. Seyahet Acentaclg ve Tur
Operatrlg. Uluda Universitesi Basmevi.
Bursa, 1995.
4. ncekaya A., Ylmaz S. Dnyada v Trkiyede
Kruvaziyer Turizmi. stanbul, stanbul Ticaret Odas.
2002.
5. Grdal Mehmet. Turizm Ulatrmas. zmir, Karnca
Matbaas. 1995.
6. Page Stephen. Transport for tourism. London,
Routledge, 1994.
7. zg Nazmiye. Turizm Corafyas. stanbul, antay
Kitabevi Yaynlar, 2003.
8. .. .
--, 2006.
9. .. :
. ., 2005.
Proqram 23
STANDARTLADIRMANIN SASLARI
Standartladrma sahsind sas anlaylar v
terminlr. Standartladrma mhsullar (ilr, xidmtlr)
n norma, qayda v xarakteristikalar myynldirn
faliyyt kimi. Standartladrmann hyata keirilm sullar:
unifikasiya, tipldirm, sistemldirm, simplifikatladrma,
aqreqatladrma. Standartlar v texniki rtlr. Standartla-
drma obyektlri. Standartn gstricilri, texniki reqlament,
standartladrma aspekti. Mhsulun keyfiyyti, texniki
sviyysi, etibarll v uzunmrlly.
Standartlarn nvlri v kateqoriyalar. sasverici
standartlar, mhsul, xidmt standartlar, proses standartlar;
nzart (snaq, lm, analiz) sullar standartlar.
Standartladrma zr normativ sndlrin kateqoriyalar:
dvlt standartlar, texniki-iqtisadi v sosial informasiya
tsnifatlar, sah standartlar, beynlxalq, dvltlraras
standartlar, texniki rtlr, mssis standartlar, elmi-texniki
v mhndis cmiyytlrinin v digr ictimai birliklrin
standartlar. Bu kateqoriyalar zr olan standartlarn ttbiq
olunma sahsi, standartladrma obyektlri v ttbiq edilm
qaydalar.
Standartlarn ilnm mrhllri, texniki
taprqlarn v standartlarn quruluu, mzmunu v
rholunma qaydalar. Standartlarn ilnmsinin tkili v
texniki taprn trtib olunmas, standartlarn layihsinin
ilnmsi v onun ry gndrilmsi, rylrin thlili v
standartn axrnc redaksiyasnn ilnmsi. Hazrlq ilri,
razladrma v standartn layihsinin tsdiq tqdim
edilmsi, layihnin baxlmas, onun tsdiqi v qeydiyyat,
standartn nr edilmsi v onun yaylmas.
Texniki taprn quruluu v mzmunu, onun
razladrlmas n olan tkilatlar.
Standartlarn quruluuna, mzmununa v rhin
(yazlmasna) olan sas tlblr, myyn mhsul n olan
sas nv standartlarn mzmunu v rhi qaydalar.
Standartlarn adlarnn seilmsin, blmlrin ardcllq-
la qurulmasna v yazl qaydalarna, standartlarda istifad
olunan ddlrin (rqmlrin) yazlma qaydalarna,
standartlarda mxtlif mnblr istinadetm qaydalarna,
cdvllrin qurulmasna, qrafiki materiallara olan tlblr.
Standarta lavlr edilmsi v onlarn yazlma qaydalar.
mumtexniki v tkilati-metodiki standartlarn quruluu,
mzmunu v rhi qaydalar.
Standartlarn ttbiqi v yenidn baxlmas. Standart-
ladrma zr ilrin planladrlmas. Dvlt standartlarnn
mcburi tlblrin riayt olunmasna dvlt nzarti.
Standartlarn tlblrinin pozulmasna gr sanksiyalar.
Texniki sndlr normaladrc nzart.
Beynlxalq v regional standartladrma haqqnda
qsa mlumatlar. Standartladrma zr beynlxalq SO
tkilat, onun sas vziflri v hquqlar, tkilati
strukturu. SO standartlarnn ilnm mrhllri.
Beynlxalq elektrotexniki komissiya, onun strukturu v i
metodu. Beynlxalq standartladrmada itirak edn
beynlxalq tkilatlar. Regional v Qrbi Avropa
standartladrmas. SEN v SENELEK tkilatlarnn
strukturu v i metodu. Keyfiyyt nzart zr Avropa
tkilat (KNAT). KNAT-a zvlyn nvlri. Mstqil
Dvltlr Birliyi rivsind standartladrma.
Standartladrma zr aparlan ilrin elmi tkilinin
prinsiplri.
Sistemlik prinsipi, komplekslik v mhdudiyyt prinsipi,
standartlarn optimalladrlmas v standartlarn
proqressivliyi prinsipi, standartladrlan mmulatlarn
funksional qarlql vz olunmasn tminetm prinsipi,
standartlarn qarlql uzlama prinsipi, standartlarn
ilnmsinin elmi-tdqiqat prinsipi, dinamiklik prinsipi,
materiallarn minimal xsusi srfi prinsipi, stntutulma
prinsipi. stntutulan ddlr sistemi. ddi v hndsi
silsillrin standartladrmada ttbiqi.
Kompleks v qabaqlayan standartladrma.
Kompleks standartladrma haqqnda anlay. Kompleks
standartladrma proqramnn obyektlri, onun iqtisadiyyatn
inkiafnda rolu. Standartladrmann kompleksliyini tmin
edn proqramlarn ilnmsinin metodik prinsiplri.
Kompleks standartladrma proqramlarn formaladran
msllr. Kompleks standartladrma proqramnn strukturu.
Qabaqlayan standartladrma haqqnda anlay.
Qabaqlayan standartlarn yaradlmas zrurti. Qabaqlayan
standartladrmann obyektlri. Qabaqlama dvr, onun
optimal qiymtinin tyin olunmas. Hazr mmulatn
iyerarxiya sxemi v onun thlili. Yeni mmulatlarn
yaradlmas mrhlsinin qabaqlayan standartladrma il
uzlamas.
Mmulatlarn parametrik sralarnn standartla-
drlmas.
Mmulatlarn ba v sas parametrlri haqqnda anlay.
Parametrik, tip ll v konstruktiv sralar, onlarn yara-
dlmasnn sas tlimat. Parametrik srann diapazonu.
stntutulan ddlr sistemindn parametrlrin ddi qiy-
Qbul proqramlar 101
mtlrini semk n istifad olunmas. Standartladrma
obyektlrinin parametrlrinin optimalladrlmasnn riyazi
modeli.
mumtexniki standartlarn kompleks sistemlrinin
yaradlmas zrurti. Konstruktor sndlrinin vahid sistemi
v onun qruplar. Layih v ii konstruktor sndlri. Qrup
v baza konstruktor sndlri.
Texnoloji sndlrin vahid sistemi v onun yaradlmas
zrurti. Bu sistemin mqsd v vziflri. Tipik texnoloji
proseslrin ttbiqind texnoloji sndlrin vahid sisteminin
rolu.
stehsalatn texnoloji hazrlanmasnn vahid sistemi, onun
yaradlmas zrurti. stehsalatn texnoloji hazrlanmasnn
vahid sisteminin yeniliyi. Bu sistemin faliyytinin tmin
olunmas.
mumtexniki standartlarn kompleks sistemlrin daxil
olan standartlarn ilnmsi.
Avtomatladrlm layihlndirm sistemi v onun
yaradlmas zrurti.
Texniki-iqtisadi informasiyann tsnifat v
kodladrlmasnn vahid sistemi.
Mhsulun ilnib hazrlanmas v istehsalata qoyulmas
sistemi.
Standartladrma v unifikasiya sviyysinin sas
gstricilri.
Ttbiqolunma msal (tip llrinin sayna gr, trkib
hisslrinin sayna gr, trkib hisslrinin qiymtlrin
gr), qarlql unifikasiya msal, trkib hisslrinin
tkrarlanma msal, qrup mmulatlarnn unifikasiya msal.
Mmulatlarn unifikasiya v standartladrma
sviyysinin optimal qiymtinin tyin edilmsi.
Normativ sndlrin ilnmsinin v ekspertizann mk
tutumunun tyin edilmsi.
Standartladrmann iqtisadi smrliliyinin tyin
edilmsi.
Mhsul haqqnda informasiyann standartladrlmas v
kodladrlmas. Avropa kodladrma sistemi EAN. 13 v 8
rqmli kodlar. Kodlarn trkibi v onlarn trtib olunma
qaydas. trixli kodladrmann istehsalat mssislrin
verdiyi imkanlar.
DBYYAT
1. Azrbaycan Respublikas Dvlt Standartladrma
sistemi. Azrdvltstandart. Bak, 1998.
2. Mmmdov N.R. Standartladrmann saslar. Ali
mktblr n drslik. Bak, Elm, 2003.
3. Qafarov A.M. Standartladrmann saslar. Bak,
aolu, 2002.
4. Abdullayev Q.S. Standartladrma, sertifikatladrma
v keyfiyyti idaretm. Bak, Gnclik, 2000.
5. Frzan N.H., liyev Q.X., Cfrov H.C., Hacyev
R.Q. Standartladrma, sertifikasiya v metroloji
tminatn saslar. B., ADNA, 2002.
6. Frzan N.H., Bayramov V.., Hacyev R.Q., manov
.. Standartladrmann saslar. Bak, Thsil, 2007.
METROLOGYA
Metrologiya sahsind sas anlaylar v terminlr.
Fiziki kmiyytlr v onlarn lly.
Fiziki kmiyytlrin vahidlr sisteminin yaranma
prinsiplri. Beynlxalq vahidlr sistemi (S). S-nin sas v
lav vahidlri. S sistemi vahidlrinin etalonlar. S-nin
trm vahidlri v onlarn tyin edilm qaydalar.
lmlr, onlarn nvlri v metodlar. lmnin modeli
v metrologiyann sas postulatlar.
lmlrin sas xarakteristikalar: lm xtalar, fiziki
kmiyytin sl, hqiqi qiymti, lmnin dqiqliyi, lmnin
dzgnly, lmnin etibarll. lmlrin nvlri: statik,
dinamik, birbaa, dolay, cm, birg, mtlq, nisbi lmlr.
lm metodlar. lm metodlarnn xsusiyytlri,
stnlklri v nqsan chtlri. lm dqiqliyinin
yksldilmsi sullar. lmlrin riyazi modellri. Tsadfi
xtalarn paylanma qanunlar v onlarn ddi
xarakteristikalar. lmlrin planladrlmas metodu.
lmnin nticsinin normal ehtimal paylanma
qanunauyunluunun yoxlanmas.
lm vasitlri v onlarn xtalar.
lm vasitlri v onlarn tsnifat: llr, lm
eviricilri, l cihazlar, kmki lm vasitlri, lm
qurular, lm sistemlri. lm vasitlrinin metroloji
xarakteristikalar v onlarn normaladrlmas sullar.
lm vasitlrinin statik v dinamik xarakteristikalar.
lm vasitlrinin xtalar: mtlq, nisbi, gtirilmi xtalar,
additiv, multiplikativ xtalar, sistematik v tsadfi xtalar.
lm vasitlrinin dqiqlik siniflri. lm vasitlrinin
metroloji etibarll. lm vasitlrinin yoxlamalararas
intervallarnn tyin edilmsi. Tsiredici amillr v onlarn
yox edilmsi. lm vasitlrinin gstriin dzli
edilmsi. Xtalarn taplmas v aradan qaldrlmas.
lmlrin vhdtinin tmini.
lmlrin vhdti. lm vasitlrinin eyniliyi. Fiziki
kmiyytlrin sas vahidlrinin tzlnmsi metodlar:
saniynin, metrin, kiloqramn, kelvinin, kandelann, amperin
v molun tzlnmsi. Etalonlar, nmunvi v ii lm
vasitlri. Vahidin ls haqqnda informasiyann etalondan
ii lm vasitlrin trlmsi sxemi. Dvlt, sah v
lokal yoxlama sxemlri.
Mhsulun keyfiyytinin metroloji tminat.
Mhsulun keyfiyytinin onun ilnilmsi, istehsal v
istismar mrhllrind metroloji tminat. Mhsulun
keyfiyytin nzartin elementlri. Nzart zaman lm
vasitlrinin dqiqliyin gr seilm prinsiplri. Nzartin
nticsinin etibarllna lm xtasnn tsiri. lm
vasitlrinin seilm qaydas.
Metroloji tminatn tkilati saslar.
Dvlt metroloji xidmti. Nazirliklrin metroloji
xidmtlri v onlarn ba v baza tkilatlar. Mssis
metroloji xidmtlri. Mssislrd, tkilatlarda v
sahlrd lmlrin vziyytinin thlili.
Metroloji tminatn normativ saslar.
lmlrin vhdtinin dvlt tminat sistemi. lm
vasitlrinin dvlt snaqlar. lm vasitlrinin
ilnilmsinin, hazrlanmasnn v istismarnn metroloji
tminat. Standart nmunlrin ilnmsinin v istifadsinin
metroloji tminat.
lm vasitlrinin yoxlanlmasnn tkili v aparlma
qaydas. lm vasitlrinin dvlt yoxlanlmas. lmlrin
yerin yetirilmsi metodikalar, onlarn standartladrlmas
v attestasiyas.
Texniki sndlrin metroloji ekspertizas, onlarn
nticlrinin trtib edilmsi v saxlanmas. Metroloji
ekspertizann mzmunu.
102 Magistraturaya qbul 2013
[[
DBYYAT
1. .. ,
. ., , 1990.
2. .
( . .. .).
., - , 1982.
3. ., ..
. ., -
, 1986.
4. .. : .
. ., - , 1976.
5. .., .., - ..
. .,
, 1989.
6. liyev T.M. Elektrik lmlri. Bak, Maarif, 1985.
7. Mmmdov N.R, Abdullayev T.B. Metrologiya. Drs
vsaiti, I hiss, Bak, Bak Universiteti nriyyat,
1997.
8. Mmmdov N.R., Mmmdov M.S. Metrologiya. Drs
vsaiti, II hiss. Bak, aolu, 2000.
9. ., .. . ., 2001.
10. Frzan N.H., Cfrov H.C, Abbasova S.M.
Metrologiyann saslar. B., ADNA, 2000.
11. Qafarov A.M., Qafarov V.A. Metrologiyann saslar.
Bak, aolu, 2008.
12. Qafarov A.M. Metrologiya, standartladrma v
sertifikatladrma. Bak, aolu, 2008.
13. Cfrov H.C. Ttbiqi metrologiya. Bak, Thsil, 2007.
L TEXNKASI
Elektrik lmlri.
Elektrik kmiyytlrinin elektrik lmlri. Kiik
grginliyin, cryan iddtinin v yklnmnin lm sul
v vasitlri. Yksk grginliyin v byk cryan iddtinin
lm sul v vasitlri. Gcn v enerjinin lm sul v
vasitlri. Faza srmsi bucann lm sul v vasitlri.
Tezliyin lm sul v vasitlri. Maqnit kmiyytlrinin
lm sul v vasitlri.
Temperatur lmlri.
Temperatur kalalar. Temperatur lm vasitlrinin
tsnifat. Manometrik termometrlr. Termoelektrik
termometrlr. Termoelektrik termoctlrin siqnallarnn
lm vasitlri. Mqavimt termoeviricilri. Mqavimt
termoeviricilri il bir dstd ilyn lm vasitlri.
alanma pirometrlri.
Tzyiq lmlri.
Tzyiq lm vahidlri. Tzyiq lm sul v vasitlri.
Hidrostatik mvazintldirm il mayeli tzyiq lm
vasitlri. Deformasiyal tzyiq lm vasitlri.
Deformasiyal lm eviricilri v cihazlar.
Srf lmlri.
Srf v miqdar lm sul v vasitlri. Hcmi v srt
sayaclar. Dyin tzyiqlr, frqli srflnlr.
Elektromaqnit v istilikl srflnlr.
DBYYAT
1. liyev T.M. Elektrik lmlri. Bak, Maarif 1985.
2. .., .., - ..
. .,
, 1989.
3. Qafarov A.M. Qarlql vzolunma, standartladrma
v texniki lmlr. Bak, aolu, 2003.
4. Qafarov A.M. lm proseslri v onlarn
avtomatladrlmas. Bak, aolu, 2002.
5. Frzan N.H., liyev Q.X., Abbasova S.M. Texnoloji
lmlr v cihazlar. Bak, ADNA, 2005.
KVALMETRYA V KEYFYYTN DAR
EDLMS
Mhsulun keyfiyytinin llmsi.
Mhsulun keyfiyyt gstricilri. Keyfiyyt
gstricilrinin tsnifat. Keyfiyyt gstricilrinin l
vahidi, ddi qiymti v miqdar. Keyfiyyt gstricilrinin
mtlq v nisbi qiymtlri. Frdi v kompleks keyfiyyt
gstricilri, onlarn arasndak laq. Keyfiyyt gstricil-
rinin ox sviyyli iyerarxik strukturu. mumilmi keyfiy-
yt gstricilri. Mhsulun inteqral keyfiyyt gstricisi.
Alti v ekspert sullar il keyfiyyt gstricilrinin
llmsi, onun istifad sahlri.
Mhsulun keyfiyytinin llmsind istifad olunan
crg, interval v nisbtlr kalalar, onlarn xasslri.
Keyfiyyt etalonlar v onlarn tsnifat. Mhsulun
keyfiyyt sviyylri. Layihlrin keyfiyyti. Mxtlif nv
mhsullarn keyfiyytinin llmsi. Ekspert metodu il
mhsulun keyfiyytinin llmsi, onun rtlri. Ekspertlrin
fikirlrinin uzlama msal. Ekspert sullar: bilavasit
(birbaa) lm, ranqlama, mqayisetm. Ekspertiza
obyektlrinin kilrinin ardcl v ct-ct mqayisetm
sulu il tyini. Ekspertiza obyektlrinin normaladrlm
ki msallarnn dqiqldirilmsi sullar.
Mhsulun keyfiyytin nzart.
Mhsulun keyfiyytin nzart nvlrinin tsnifat.
Nzart diaqramlar (nzart kartlar). Texnoloji prosesin
statistik tnzimlnmsi n istifad ediln nzart
kartlarnn nvlri: orta ddi qiymtlrin, medianlarn, orta
kvadratik meyillnmlrin, amplitudlarn v mhsulun
qsurlu vahidlr saynn sad nzart kartlar. Mhsulun
keyfiyytin statistik nzart. Diskret tsadfi kmiyytlrin
paylanma qanunlarna sasn mhsulun keyfiyytin nzart.
Mhsulun keyfiyytinin metroloji tminat. Nzart olunan
parametrlrin smrli nomenklaturasnn seilmsi metodu.
Mhsulun keyfiyytinin idar edilmsi.
Mhsulun keyfiyytinin idar edilmsinin sas msl-
lri. Keyfiyyt sistemi v texniki nzart bsi. Keyfiyyt
ilgyi v onun sas mrhllri. Mhsulun keyfiyytinin
idar edilmsinin statistik metodlar. mumi mhsul
irisind olan qsurlu mhsulun ehtimal miqdarnn normal
paylanma qanunu zr statistik metodla tyini. Texnoloji
prosesin dqiqliyi v stabilliyinin statistik analizi. Qsurluluq
sviyylri. Tdarknn v istehsalnn risklri.
DBYYAT
1. .. ,
. . .,
, 1990.
2. Cfrov P.A., Hsnov .. Standartladrma,
keyfiyytin idar olunmas v mhsullarn
qiymtlndirilmsi. Drs vsaiti. Gnc, 2003.
3. .., ..
.
., - , 1989.
4. .. . . -
Qbul proqramlar 103
, 1989.
5. Mmmdov N.R., lkbrov E. B., Aslanov Z. Y. v
baqalar. Kvalimetriya v keyfiyytin idar edilmsi.
Bak, Elm, 2007.
6. Abdullayev Q. S. Kvalimetriya v keyfiyytin idar
edilmsi. Bak, 2008.
7. Frzan N.H., liyev Q.X., Mcidova S.A.
Kvalimetriya v keyfiyyti idaretm. Bak, ADNA,
2007.
SERTFKATLADIRMA
AZS milli sertifikatladrma sisteminin sas mddalar.
Sertifikatladrma sahsind sas terminlr v triflr.
Uyunluq sertifikatladrlmas, mcburi v knll sertifi-
katladrma, normativ snd, beynlxalq standart, sertifikat-
ladrma sistemi, oxar mhsullarn sertifikatladrma siste-
mi. Sertifikatladrma zr orqan, uyunluq sertifikat,
uyunluq nian, akkreditldirm, keyfiyyt sistemi, akkre-
ditldirilmi laboratoriya, xsusi slahiyyt verilmi orqan,
istehsalatn attestasiyas, mftti nzarti, ekspert-auditor.
Sertifikatladrmann mqsdi. Sertifikatladrma zr
faliyyt mumi tlblr. Sertifikatladrma sisteminin
obyektlri v rtlri. Milli sertifikatladrma sisteminin
strukturu.
Sertifikatladrma zr slahiyyt verilmi orqanlar v
onlarn vziflri. Sertifikat v uyunluq nian.
Mcburi sertifikatladrma v onun aparlma rtlri.
Mcburi sertifikasiyaya aid ediln mhsullarn (proseslrin,
xidmtlrin) realiz edilmsi.
Sertifikatladrma orqanlarnn hquqlar. Mcburi
sertifikatladrma zaman istehsalnn vziflri. dxal
olunan mhsulun sertifikatladrlmas.
Sertifikatladrma zr akkreditldirilmi orqanlarn,
snaq laboratoriyalarnn, istehsallarn v ticart
tkilatlarnn mcburi sertifikatladrma qaydalarnn
pozulmasna gr msuliyyti.
Sertifikatladrma zr orqan v onun
akkreditldirilm qaydalar.
Sertifikatladrma zr orqan v ona olan tlblr.
Sertifikatladrma orqannn mmkn olan strukturlar.
Sertifikatladrma zr orqann sas funksiyalar. Bu orqann
keyfiyyt sistemin tlblr v onun maliyy faliyyti.
Sertifikatladrma zr orqann akkreditldirilmsi.
Sertifikatladrma zr orqan bard sasnamnin mzmu-
nuna tlblr. Lisenziya mqavilsinin mzmunu, akkredit-
ldirm attestat, akkreditldirm sahsi.
Oxar mhsullarn sertifikatladrma sistemi.
Oxar mhsulun sertifikatladrma sisteminin yaradlma-
snda mqsd, bu sistem qoyulan tlblr v onun tkilati
strukturu.
Oxar mhsulun sertifikatladrma qaydalar.
Sertifikatladrma zr akkreditldirilmi orqann tapr
il vkil edilmi tkilatn sertifikatladrma zr apard
ilrin mzmunu. Sertifikatladrma snaqlarnn aparlma
qaydalar. Sertifikatladrlan mhsulun sndlrin olan
tlblr. Sertifikatladrmann mmkn olan sxemlri.
Xarici uyunluq sertifikatnn tannmas. Mcburi
sertifikatladrlan mt mallarnn Respublikann razisin
gtirilm (daxil olma) qaydalar.
Sertifikatladrlan mhsulun keyfiyytin mftti
nzarti. Hmcins mhsulun istehsalnn vziyytin nzart.
Mftti nzartinin nticlri zr sertifikatn v
lisenziyann dayandrlmas, lv edilmsi rtlri.
Snaq laboratoriyalar v onlarn akkreditldirm
qaydalar.
Snaq sahsind istifad olunan terminlr v triflr.
Snaq laboratoriyas v onun statusu. Snaq laboratori-
yalarnn akkreditldirm qaydalar. Akkreditldirilmi
snaq laboratoriyalarna qoyulan tlblr: tkilat v
idaretm zr, kadr hazrl zr, binalar v traf mhit
zr, snaq avadanl v l vasitlri zr, snaqlarn
metod v sullarna gr, aparlan ilrin tminat sistemi
zr, sna aparlan mmulatlarla rftara gr, snan
nticlrinin qeydiyyatna gr, snaqlar bard hesabat zr.
Laboratoriyalarn akkreditldirm qaydalar, akkreditl-
dirmnin faliyyt sahsi, akkreditldirmy sifari,
akkreditldirm prosesi. Akkreditldirm mddtinin
uzadlmas qaydas. Akkreditldirm attestatnn lv
edilmsi.
Akkreditldirilmi laboratoriyalarn sas funksiyalar,
vziflri, msuliyyti v hquqlar.
Akkreditldirilmi laboratoriyalarn faliyytin mftti
nzarti.
Milli sertifikatladrma sisteminin dvlt reyestri v
onun aparlma qaydalar.
Reyestr haqqnda anlay. Obyektin sertifikatladrma
sahsind sndin qeydiyyatnn aparlmasnda mqsd.
Reyestr daxil ediln obyektlr v sndlr, onlarn reyestr
daxil edilm qaydalar. Reyestrin mlumatlar zr
informasiya xidmtlri.
Milli uyunluq nian, onun forma v llri. Uyunluq
nianna olan texniki tlblr.
Beynlxalq sertifikatladrma.
Beynlxalq sertifikatladrmann mqsd v vziflri.
Beynlxalq tkilatlarn sertifikatladrmann prinsip v
metodlar zr tkliflri. Sertifikatladrma zr beynlxalq
sazilr. Mhsulun sertifikatladrlmas zr xarici lklrin
i tcrbsi. Xarici lklrd sertifikatladrma. Rusiya
Federasiyasnda, Almaniyada, Fransada, Yaponiyada v
AB-d sertifikatladrma. Regional sertifikatladrma.
Avropa Birliyind sertifikatladrma. MDB-d
sertifikatladrma.
DBYYAT
1. AZS Milli sertifikatladrma sistemi. Rhbredici
sndlrin mcmusi. I hiss. Bak.
Azrdvltstandart, 1993.
2. Mmmdov N.R. Sertifikatladrmann saslar. Drs
vsaiti. Bak. Elm, 2001.
3. Hsnov .. v b. Beynlxalq standartladrma v
mhsullarn keyfiyyt ekspertizas. Drs vsaiti.
Gnc, 2003.
4. .. ,
, . ,
2- . ., , 2000.
5. Abdullayev Q.S. Snaq v snaq avadanlqlarnn
akkreditasiyas. Bak, Elm, 2006.
6. Qafarov A.M., xseyidov A.., liyev E.A.
Sertifikatladrma. Bak, aolu, 2007.
104 Magistraturaya qbul 2013
[[
Proqram 24*
FVQLAD HALLARIN THLKL
AMLLR
Fvqlad hallar haqqnda anlay.
Thlksizlik problemi. Respublikann daxilind olan v
xaricdn tsir edn thlklrin xarakteristikas. Risk v
thlksizlik haqqnda termin v anlaylar. Fvqlad
hallarn tsnifat. Fvqlad hallarn nvn, miqyasna,
nticsin v digr gstricilr gr tsnifat. Texnogen,
tbii, ekoloji, siyasi-sosial xarakterli fvqlad hallarn
tsnifat.
Tbii xarakterli fvqlad hallar.
Tbii thlklrin tsnifat. Meteoroloji v
aqrometeoroloji thlkli hadislr. Hidroloji v geoloji
hadislr.
Texnogen xarakterli fvqlad hallar.
Texnogen xarakterli fvqlad hadislrin artmasnn
sas sbblri. Texnogen thlklrin artmasnn sbblrinin
aradrlmas problemi. ri istehsalat qzalar v onlarn
nticlrinin qsa xarakteristikas. ri istehsalat qzalarnn
qrupladrlmas. Tsrrfat obyektlrind n ox ba vern
qzalarn xarakteristikas. Enerji sistemlrind qzalar v
onlarn nticlrinin xarakteristikas. Kommunal tsrrfat
obyektlri. Hidrodinamik qzalarn xarakteristikas.
Hidrodinamik thlkli obyektlr. Kimyvi thlkli
obyektlrd qzalarn tsnifat v xarakteristikas. Radiasiya
thlkli obyektlrin tiplri. Radiasiya thlkli obyektlrd
qzalarn v onlarn nticlrinin xarakteristikas. Yann
partlay xarakterli fvqlad hallar. Yanma v partlay
proseslrinin fiziki-kimyvi xasslri. stehsalatlarn v
otaqlarn yann partlay thlklrinin qiymtlndirilmsi.
Yann partlay thlkli obyektlrd qzalarn
qiymtlndirilmsi. Yann partlay thlkli obyektlrd
qzalarn xarakteristikas. Bina v qurularn odadavamll
v onun hesabat. Tbii v texnogen xarakterli fvqlad
hallarda halinin davran qaydalar. Tbii v texnogen
xarakterli fvqlad hallarn traf mhit tsiri.
Ekoloji mnli fvqlad hallar.
Biosfer tsir edn antropogen amillr. Atmosferin
trkibinin v xasslrinin dyimsi il laqdar olan
fvqlad hallar. Hidrosferin dyimsi il laqdar olan
fvqlad hallar. Biosferin vziyytinin dyimsi il
laqdar olan fvqlad hallar. traf mhitin keyfiyytinin
dyimsinin obyektiv v subyektiv sbblri.
Sosial-siyasi xarakterli fvqlad hallar.
Sosial-siyasi thlklrin sbblri v nvlri. Sosial
thlksizlik. lkdaxili siyasi vziyyt. Sosial grginliyin
xarakteristikas.
Hrbi mnli fvqlad hallar.
Nv zdlnm oca v onun zdlyici amillrinin
qsa xarakteristikas. Nv partlaynn nvlri v onlarn
xsusiyytlri. Nv partlaynn zdlyici amillri v
onlarn xarakteristikas. Adi qrn vasitlrinin tsnifat v
onlarn xarakteristikas. Ktlvi v adi qrn vasitlrinin
insanlara, bina v qurulara tsiri. Hrbi xarakterli fvqlad
hallarn traf mhit tsiri.
DBYYAT
1. Ocaqov H.O., Hacyev A.. Sabitliyi pozan amillr v
onlarn nticlrinin xarakteristikas. Drslik. Bak,
2003.
2. Ocaqov H.O. Mlki mdafi (mhafiz). Drslik.
Bak, 2000.
3. Hyat faliyytinin thlksizliyi v fvqlad hallara
dair keiriln elmi-praktiki konfranslarn v
simpoziumlarn materiallar. Bak, 1998-2009.
4. Ocaqov H.O., Feyzullayeva T.., Abdinova A..
Zhrli maddlr v onlardan mhafiz. Bak,
Maarif, 1998.
5. .. .
, 1992.
FVQLAD HALLARIN MONTORNQ V
PROQNOZU
Fvqlad hallarn monitorinqi v proqnozladrlmas.
Proqnozladrmann mqsdi v ttbiqi sahlri.
Proqnozladrc sistem. Proqnoz n lazmi informasiya.
Proqnozladrc sistem qoyulan tlblr. Proqnozladrma
meyarlar. Fvqlad hallarn proqnozunun xsusiyytlri.
Proqnozladrma metodlar. Proqnozladrma v qrar qbul
edilmsi. Texnogen v tbii fvqlad hallarn
proqnozladrlmas. Texnogen fvqlad hallarn
proqnozunun xarakteri. Radioaktiv irklnmlrin proqnozu.
Nv partlaynn, AES-d radioaktiv irklnmlrin
proqnozu. Radioaktiv zhrlnmnin proqnozu. Kimyvi
zhrlnmnin proqnozu. Zhrlyici v gcl tsirli zhrli
maddlrin ttbiqindn yaranan kimyvi zhrlnmlrin
proqnozu. Partlayn proqnozu. Partlay nticlrinin
qiymtlndirilmsi. Tikinti obyektlrinin partlaydan
sonrak vziyytinin qiymtlndirilmsi. Qza partlay
nticlrinin proqnozu. Qza partlayndan sonra tikinti
obyektlrinin vziyytinin qiymtlndirilmsi. Qza
partlay nticlrinin kompleks qiymtlndirilmsi
metodikas. Hidrotexniki qurularda bndlrin yarlmasnn
proqnozu. Yannlarn proqnozu. Tbii fvqlad hallarn
proqnozladrlmasnn xsusiyytlri. Zlzllrin proqnozu.
Subasmalarn v daqnlarn proqnozladrlmas. Sellrin
proqnozu. Uqunlarn proqnozu. Srmlrin proqnozu.
Epidemiya, epizootiya v epifitotiyalarn proqnozu.
Fvqlad hallarda traf mhitin vziyytin kompleks
monitorinq.
DBYYAT
1. Ocaqov H.O., Hacmtov Q.N. Fvqlad hallarn
monitorinqi v proqnozu. Drslik. Bak, 2005.
2. .. .
, 1992.
3. Ocaqov H.O. Hyat faliyytinin thlksizliyi (mlki
mdafi). Bak, aolu, 2002.
* Bu proqram zr test taprqlar vzin tqdim ediln suallara yazl cavab vermk tlb olunur. (bax: shif 232)
Qbul proqramlar 105
FVQLAD HALLARDA THLKSZLK
Fvqlad hallarda thlksizlik.
Thlksizlik anlay v terminlri, thlksizlik
sistemlri. Fvqlad hallarda halinin mhafizsinin sas
prinsiplri v sullar. halinin mhafizsinin tmin edilmsi
zr normativ hquqi baza.
Mlki mhafiz qurular.
Mhafiz qurularnn tyinat v tsnifat, onlarn
tikintisinin tkili. Obyektin mhafiz qurular v
avadanlqlarna olan tlbatn hesabat. Snacaqlar.
Snacaqlarn konstruktiv hlli v mhndis-texniki
avadanl. Radiasiya daldalanacaqlar. Radiasiya
daldalanacaqlarn mhndis-texniki avadanl. Radiasiya
daldalanacann radiasiyada mhafiz qabiliyytinin
yksldilmsi yollar. Sad daldalanacaqlar. Mhafiz
qurularnn qorunub saxlanlmas v onlardan istifad
edilmsi. Mhafiz qurularnn fvqlad hallarda istismar.
Tbii mnli fvqlad hallarn nticlrindn mhafiz
n mhndis-texniki tdbirlrin aparlmas.
Krm (txliy).
Krlm tdbirlri, krlmnin mahiyyti.
Krlmnin tkili v hyata keirilm sullar. Slh
dvrndki fvqlad hallarda halinin krlmsi ilrinin
xsusiyytlri.
Radiaktiv v kimyvi zhrlnm (irklnm)
zonalarnda halinin mhafizsi rejimlri.
Radiasiyadan mhafiz rejimlri. Fhllrin,
qulluqularn v ilmyn halinin kimyvi
zhrlnmlrdn mhafiz rejimlri. halinin radiasiyadan
v kimyvi zhrlnmdn mhafizsi. Kimyvi thlkli
obyektlrd qza nticlri aradan qaldrlarkn frdi
mhafiz vasitlrindn istifad edn xilasedicilrin faliyyt
rejimi.
Dozimetrik v kimyvi nzart. Dozimetrik nzart,
radiometrik nzart, kimyvi nzart. Radiasiya v kimyvi
nzartin tkili.
DBYYAT
1. Ocaqov H.O. Defensiologiya. Drs vsaiti. Bak,
2006.
2. Ocaqov H.O. Fvqlad hallarda thlksizlik.
Drslik. Bak, 2012.
3. Ocaqov H.O. Hyat faliyytinin thlksizliyi (mlki
mdafi). Bak, aolu, 2010.
Proqram 25*
MLK AVASYADA AXTARI V QZA-
XLASETM LRNN TKL
Nqliyyat qzalar, nvlri, spesifik xsusiyytlri,
xilasetm ilrinin tkili, ardcll v mrhllri.
Avianqliyyatda fvqlad vziyytlr, statistik analizlr,
xsusiyytlr, xilasetm ilrinin tkili v metodlar. Tbii
flaktlr nticsind ba vern avianqliyyat qzalar.
Beynlxalq Mlki Aviasiya Tkilatnn ikaqo
Konvensiyasnn Axtar v xilasetm adl 12-ci lavsinin
mddalar, tlblri v tvsiylri. Beynlxalq aviasiya v
dnizd axtar v xilasetm zr rhbr sndin mddalar,
axtar v xilasetm konsepsiyasnn mumi sistemi, sistemin
komponentlri v idar edilmsi. Mlki aviasiyada ba
vermi qzalar zaman xilasedicilrin qza yerind
desantlamas, xilasetm ilrinin tkili v mxtlif
sullardan istifad qaydalar. Mlki aviasiya tyyarlrinin
dalarda, tayqada, cnglliklrd, bataqlqlarda, shrada
mcburi eni etdiyi zaman xilasedicilrin hmin razid
helikopter, yaxud tyyar vasitsi il axtarn tkil etmk,
qza yerini tyin etdikdn sonra desantlama sullar v
xilasetm ilrinin tkilind thlksizlik tdbirlri. Mlki
aviasiya qzalarnda xsusi avadanlq v lvazimatlarn
ttbiqi sullar v metodlar. Xsusi texniki avadanlqlardan
v alpinizm lvazimatlarndan istifad qaydalar, ttbiq
formalar v texniki thlksizlik tlblri. Ekstremal
raitlrd xilasedicilrl axtar. Hava nqliyyat
vasitlrinin (helikopterlr, tyyarlr, deltoplanlar, hava
arlar) xsusi iarlrin kmyi il laqsinin yaradlmas.
Axtar v qza-xilasetm ilrinin tkilind
KOSPAS-SAPSAT sisteminin hmiyyti v rolu.
Yertraf sni peyklrin axtar ilrind rolu v
hmiyyti. Geostasionar v geosinxron orbit anlay.
SOS siqnallarnn sni peyklr trfindn qbul edilm v
qbul stansiyalarna trlm mexanizmi. Radiolokasiya
qza xbrdaredici cihazlar. KOSPAS-SAPSAT sisteminin
konsepsiyas. Mlumatlarn qbulu v emal edilmsi
stansiyalar. Azrbaycan Respublikasnn KOSPAS-
SAPSAT sistemin qoulmas perspektivlri.
DBYYAT
1. myin mhafizsi haqqnda (29 sentyabr 1992-ci il)
v Texniki thlksizlik haqqnda (2 noyabr 1999-cu il)
Azrbaycan Respublikasnn Qanunlar.
2. Azrbaycan Respublikasnn mk Mcllsi (1 fevral
1999-cu il tarixli 618-IQ nmrli Azrbaycan
Respublikasnn Qanunu il tsdiq edilmidir).
3. Yann thlksizliyi haqqnda Azrbaycan
Respublikasnn Qanunu, 10 iyun 1997-ci il,
313-IQ.
4. Nqliyyat haqqnda Azrbaycan Respublikasnn
Qanunu, 11 iyun 1999-cu il, 683-IQ.
5. Aviasiya haqqnda Azrbaycan Respublikasnn
Qanunu, 24 iyun 2005-ci il, 944-IIQ.
6. Beynlxalq Mlki Aviasiya Tkilatnn 12-ci lavsi.
7. (
),
I, , /.
-, 2007 .
8. Ekoloji thlksizlik haqqnda Azrbaycan
Respublikasnn Qanunu, 8 iyun 1999-cu il, 677-
IQ.
9. traf mhitin mhafizsi haqqnda Azrbaycan
* Bu proqram zr test taprqlar vzin tqdim ediln suallara yazl cavab vermk tlb olunur. (bax: shif 232)
106 Magistraturaya qbul 2013
[[
Respublikasnn Qanunu, 8 iyun 1999-cu il, 678-IQ
10. Azrbaycan Respublikasnn Milli Thlksizlik
Konsepsiyas, 24 may 2007-ci il.
11. . .
x . ., 1979.
12. . ., .., . .,
.. . . ., 2002.
13. .
., ., -, 2007.
14. .., ..
. --, 2000.
15. . .
.
., 1999.
16. .
. .. . , ., 2000.
17. .. .
. ., , 2002.
18. . . . .
. ,
1995.
19. . .
. ., 2000.
20. .., ..
. ., 1992.
21. .., ..
. ., 1989.
22. .., .., ..
. ., ,
2004.
MLK AVASYADA AVASYA
THLKSZLYNN TKL V TMN
Masir dvrd aviasiya thlksizliyi probleminin
aktuall.
Aviasiya thlksizliyinin tmininin sas anlay v
prinsiplri. Aviasiya thlksizliyin hdlrin mvcud olan
tendensiyalar. Hava gmisinin tutulmas n zmin
yaradan rait. Aviasiya thlksizliyinin tmininin sas
istiqamtlri.
Mlki aviasiyann faliyytin qanunsuz mdaxil
akt anlay.
Beynlxalq Mlki Aviasiya Tkilatna gr qanunsuz
mdaxil aktlarnn tsnifat. Dnyann aparc aviasiya
dvltlrind qanunsuz mdaxil aktlarnn tsnifat.
Azrbaycan Respublikasnda qanunsuz mdaxil aktlarnn
tsnifat. Aviasiya nqliyyat vasitlrinin saxlanlmas,
yerdyimsi, mhv edilmsi n zbt edilmsi. Aviasiya
nqliyyat vasitlrin birbaa tsir. Yerst infrastruktura
qar birbaa tsir. Periferiya kateqoriyalar.
Beynlxalq Mlki Aviasiya Tkilatnn quruluu,
vziflri v faliyytinin sas istiqamtlri.
Tkilatn yaranma tarixi. Mqsd v vziflri.
Tkilatn strukturu v ona zvlk. Faliyytin strateji plan.
Uularn thlksizliyi, aviasiya thlksizliyi, traf mhitin
mhafizsi sahsind strateji mqsdlr. Beynlxalq mlki
aviasiyann thlksizlik prinsipinin tminind BMAT
reqlamentlrinin rolu. BMAT-n proqramlar v planlar.
Gzlnilmz v fvqlad hallarda planladrma.
Azrbaycan Respublikasnda aviasiya thlksiz-
liyinin tmininin normativ-hquqi bazas.
Aviasiya haqqnda Azrbaycan Respublikasnn
Qanunu, Mlki aviasiyann faliyytinin qanunsuz
mdaxil aktlarndan qorunmas haqqnda Dvlt Proqram,
digr normativ hquqi aktlar v Azrbaycan
Respublikasnn trfdar xd beynlxalq
mqavillr
Hava nqliyyatnn xsusiyytlri. Hdlr, risklr,
mdafisizlik.
Hava nqliyyatnn xsusiyytlri. Hdlr, risklr,
mdafisizlik. Mlki aviasiyaya qar ynlmi thlklrin
myynldirilmsi. Thlksizliyin tmini prinsiplri.
Thlklrin myynldirilmsi v ziflik kriteryas.
Qruplarn xarakteristikas v aviasiya thlksizliyin
thlklr kateqoriyas. Riskin idar olunmas matrisas.
Aa, orta v yksk thlk drclri n txmin ediln
tdbirlr. Risk thlknin kmiyyt qiymtlndirilmsi kimi.
Aeroportun aviasiya thlksizliyi sistemi
Azrbaycan Respublikasnda aviasiya thlksizliyinin
tmini sistemi. Aeroportun aviasiya thlksizliyi sistemi.
Aeroportun aviasiya thlksizliyi xidmti v onun
funksiyalar. Aeroportun aviasiya thlksizliyinin tminind
tdbirlr v proseduralar sistemi.
Mlki aviasiya aeroportunun aviasiya
thlksizliyinin tmininin proqram
Proqramn mqsdi v sas vziflri. Aeroportun,
aviamssisnin, aviairktin aviasiya thlksizliyinin
tmini proqramnn struktur sxemi. Aeroportda thlksizlik
tdbirlrini hyata keirn orqanlar. dar v mssislrin
slahiyyt v vziflri. Hava gmilrinin istismarlarnn
funksiyalar.
Aeroportlarda buraxl v obyektdaxili rejiminin
tkili
Nzart olunan zona. Aq v mhdud girili nzart
olunan zonalar. Mdafi hlqlri. Nzart-buraxl rejimi
anlay. Buraxl vrqlri v onlarn nvlri. Obyektdaxili
rejim anlay.
Aeroportun perimetrinin fiziki mdafi sistemlri
Fiziki mdafi sistemlrinin strukturu v nvlri.
Yaradlma prinsiplri. nfraqrmz a gstricilri.
Radioal, radiodalal seysmik, vibrasiyaya hssas v lifli
optik sistemlr.
Aeroportlarda terror vasitlrinin akar edilmsinin
tkili.
Srniinlrd v onlarn l yklrind diversiya-terror
vasitlrinin akar edilmsi qaydalar. Terror hadislrinin
istisnas n aviadama texnologiyalarnn modifikasiyas.
Txribat-terror mqsdlri n istifad ediln
vasitlr v onlarn frqlndirici lamtlri.
Atc silah v soyuq silah. Silahn nvlri. Partlayc
maddlr. Partlayc qurular v onlarn elementlri. Dy
sursatlar.
Hava gmisind danmas qadaan edilmi yalarn
v maddlrin icazsiz olaraq hava gmisin gtirilmsi
sullar v onlarn akar edilmsi metodlar.
Hava gmisind danmas qadaan edilmi ya v
maddlr. Txribat-terror qurularnn l yknd, baqajda,
potda, bort ehtiyatlarnda v hava gmilrind
maskalanmas sullar. Gizldilmi soyuq v odlu silah. Gizli
partlayc qurular v onlarn akar edilmsi metodlar.
Hava gmilrinin mhafizsi.
Hava gmilrinin mhafiz tdbirlri. Hava gmilrinin
Qbul proqramlar 107
uu istismarna, texniki xidmt (tmir) v yaxud
mhafizy verilmsi. Hava gmisin v onun mhafizsin
gr msuliyyt. Tyyarnin yoxlanlmasnn tkili. Pilot
kabinsi qapsnn mhkmlndirilmsi. Gizli siqnalizasiya
sistemi. Video kamera sistemi. Uularn mayiti.
Mlki aviasiyada fvqlad hallarn nizama salnmas.
Fvqlad hallarn nizama salnmas n beynlxalq
sndlr. Qanunsuz mdaxil aktlarnn qarsnn alnmas
n Dvlt Proqram. Qanunsuz mdaxil aktlarna qar
ks-tdbirlri reqlamentldirn sahdaxili sndlr. Bhran
vziyytind faliyytin tkilinin prinsiplri. Bhran
vziyyti n hadislrin inkiafnn tipik ardcll.
Qanunsuz mdaxil aktlar zaman faliyyt plan.
Qza-mliyyat mrkzi.
Qza-mliyyat mrkzi koordinasiyaedici v
laqlndirici mrkzi orqan kimi. Qza-mliyyat
mrkzinin yerldirilmsin v planladrlmasna olan
tlblr. Qza-mliyyat mrkzinin rabit avadanlqlar.
mumi tyinatl avadanlq v materiallar. Obyektlrin
partlay diversiya hdsi zaman faliyyt plan. Digr
potensial thlkli bhran raitlrinin faliyyt planlar.
Qanunsuz mdaxil aktlar il laqdar yaranan
fvqlad hallarda heyt zvlrinin hrktlri.
Uuda partlay thlksi zaman heytin hrktlri.
Hava gmisinin bortunda partlayc quru akar edildikd
thlksizlik tdbirlri. Fvqlad hallarda tyyar heytinin
faliyyt ardcll.
DBYYAT
1. Mlki aviasiyada aviasiya thlksizliyinin tkili v
tmini fnninin mhazirlr toplusu.
2. . ,
.-
, 2- , . . .,
, 2005 .
3. Aviasiya haqqnda Azrbaycan Respublikasnn
Qanunu. Bak, 24 iyun 2005-ci il, 944-IIQ.
4.
.
. , 2002.
5. sgrov C.C., Barov C.N., Babayev T.M., Krimov
A.K. Azrbaycan Respublikasnn mlki
aviasiyasnn aviamssislrind aviasiya
thlksizliyinin tmini. Drs vsaiti. Bak, 2001.
6. . ., . .
a :
. Elmi mcmulr, cild 6, 2. Bak,
2004.
7. Azrbaycan Respublikasnn hava limanlarnda
aviasiya thlksizliyi zr baxn keirilmsin dair
Tlimat. Mlki Aviasiya Administrasiyas trfindn
15 yanvar 2009-cu ild 1-li mrl tsdiq edilib.
8. Mlki aviasiyann faliyytinin qanunsuz mdaxil
aktlarndan qorunmas haqqnda Dvlt Proqram.
Nazirlr Kabinetinin 53 -li qrar. Bak hri, 19
aprel 2004.
9.
(, 1944 ). 1-18.
10. ,
.
.
,
, 1931-1986.
Washington, DC:
, 1986.
11. "
11 2001 ".
2001 .
12. Aviasiya thlksizliyi zr materiallarn icmal.
Toplu 2. Bak, 2003.
13. BMAT-nn Avropa regional tdris mrkzi., KAO
institutunun tdris materiallar.
14. A .. :
-
.
, Sada, 2002.
15. ..
.
- , , 17.09.2003.
16. .., : , .
, Sada, 2003.
17. .. :
o-
.
, Sada, 2002.
18. .. .
. , 2000.
19. .
. ., . , 1976.
20. ..
. , 1960.
21. ..
. .,
1989.
22. . . -
.
.
, 2007.
23. ...
:
. . . . . , .7.
., 1981.
24.
.
. , 2002 .
TERRORZM V ONUNLA MBARZNN
SASLARI
Terrorizm anlay.
Terrorizmin mahiyytinin myyn edilmsi problemlri.
Terrorizmin etimologiyas. Terrorizmin digr siyasi
hadislrl laqsi. Radikalizm, siyasi ekstremizm, milli
azadlq hrkat v digr bu kimi anlaylar. Terrorizmin
trkib hisslrin gr identifikasiyas. Amerika tdqiqats
S.Siqeller trfindn terrorizmin frqlndirici lamtlr
blnmsi. Terrorizmin anatomiyas. Terrorizmi douran
sbblr.
108 Magistraturaya qbul 2013
[[
Terrorizm tarixi.
Terrorizmin mnbyi. Terrorun inkiaf dinamikas (frdi
terror, qrup halnda terror, lokal terror, ktlvi terror). Byk
Fransa inqilab. Yakobin terroru. XIX srin ikinci yarsnda
terror. Rus inqilablarnn mtlqiyytl mbarizsi.
rlandlarn, serblrin, makedoniyallarn milli muxtariyyt
urunda mbarizsi. Bu dvrn terror nzriyylri. Avropa
v Amerikann mhur siyasi xadimlrinin hyatna qsdlr.
1905-1907-ci il Rus nqilab v terror. Birinci Dnya
mharibsi v dnyann yeni geosiyasi mnzrsi. Byk
Oktyabr Sosialist nqilab v inqilabi, ks-inqilabi terror.
Terror dvlt siyasti kimi sosialist terroru. Terrorizmin n
yeni tarixi.
Terrorizmin tsnifat.
Terror faliyytinin subyektinin xarakterin gr (qeyri-
mtkkil v ya frdi, mtkkil, kollektiv). Mqsdlrin
gr terrorizmin tsnifat (siyasi, iqtisadi, ideoloji terrorizm.
dvlt terrorizmi, etnik v milli terrorizm, kriminal terrorizm,
sosial terrorizm, daxili v xarici terrorizm, kiberterrorizm,
kimyvi, bioloji, nv terrorizmi) .
Terror aktlarnn nvlri.
Txribat, girov gtrm, hava piratl, xsusi
hmiyytli tikililri v binalar l keirmk, silahl hcum.
Terror aktlarnn hyata keirilmsinin mqsdlri.
Terrorizmin maliyyldirilmsi mnblri v
sistemlri.
Terrorizmin maliyyldirilmsi anlay beynlxalq,
milli v xarici qanunvericilikd. Terrorizmin sponsorlar.
Terrorizm kmk edn dvltlr, klg iqtisadiyyat, frdi
xslrin kmyi. Terrorizmin narkobiznes, mtkkil
cinaytkarlq v digr kriminal hadislr il laqsi. Dindn
yeni resurslarn clb edilmsi n istifad edilmsi.
Masir terrorizmin xsusiyytlri. Beynlxalq terrorizm.
Beynlxalq terrorizm anlaynn myynldirilmsi.
Terrorizm anlaynn unifikasiyasnn mrkkbliyi.
Qloballama prosesinin beynlxalq terrorizm tsiri. Bununla
laqdar problemlr:
- beynlxalq terrorizmin planetar miqyasda geni vst
almas;
- beynlxalq terrorizm, ayr-ayr dvltlr v mumilikd
btn dnya cmiyyti n ciddi thlkdir;
- beynlxalq terrorizml mbariz n tkc byk
dvltin v ya ox inkiaf etmi dvltlr qrupunun sylri
kifayt deyil.
Geosiyasi rqabt v separatizm prosesinin beynlxalq
terrorizm tsiri.
Ktlvi informasiya vasitlri v terrorizm.
Terrorizml mbarizd ktlvi informasiya vasitlrinin
rolunun v yerinin myyn edilmsi problemi. Masir
terrorizmin mmkn qlobal kommunikasiya vasitlrinin
imkanlarndan istifad etmkl insan uruna v davranna
informasiya-psixoloji tsir imkanlar. Terrorizmin
informasiya-kommunikativ strategiyas. Ktlvi informasiya
vasitlri il nmayi etdiriln terror aktlarnn potensial
terroristlr tsiri.
Hava nqliyyatnda terrorizm.
Hava nqliyyatnda terrorizmin operativ xronologiyas:
- texniki diversiyalar v nvanl terror aktlar;
-iqtisadi tlblrin irli srlmsi il hyata keiriln
terror aktlar;
- siyasi tlblrin irli srlmsi il hyata keiriln terror
aktlar;
-hava nqliyyatndan sanksiyasz corafi yerdyim
mqsdi il istifad edilmsi. Hava nqliyyatnda trdiln
terror aktlarnn psixoloji v iqtisad tsirlri. 11 sentyabr
2001-ci il terror hadissi total mharib keyfiyytind. Hava
nqliyyatnda terrorizmin cari dinamikas. Mlki aviasiyann
nvanna yeni hdlr.
Byk dvltlrin antiterrorizm siyasti.
Amerika Birlmi tatlarnn terrorizm qar
mbarizsi. 4 noyabr 1979-cu ild randa AB
diplomatlarnn girov gtrlmsi. 18 aprel 1983-c ild
AB-n Beyrutdak sfirliyinin partladlmas. 23 oktyabr
1983-c ild dniz piyadalarnn hrbi kazarmalarnn
partladlmas. 14 iyun 1985-ci ild 847 sayl reysl uan
Boinq-727 tyyarsinin girov gtrlmsi. 7 oktyabr 1985-ci
ild Akille Lauro gmisinin qarlmas. 21 dekabr 1988-ci
ild Pan Amerikan Hava Yollarna mxsus olan tyyarnin
partladlmas. 7 avqust 1998-ci ild AB-n Tanzaniya v
Keniyadak sfirliklrinin partladlmas. 12 oktyabr 2001-ci
ild AB-n USS Coul gmisind trdiln terror akt.
Beynlxalq terrorizm qar ilk mharib. Yaponiyann
terrorizm qar mbarizsi.
Terrorizml mbarizd beynlxalq tkilatlarn rolu.
Birlmi Milltlr Tkilatnn, Avropada Thlksizlik
v mkdalq Tkilatnn, nterpolun, NATO-nun, MDB-
nin v digr beynlxalq tkilatlarn terrorizm qar
mbarizsi.
Terrorizm probleminin digr qlobal problemlrl
laqsi.
Terrorizm v
- insan azadl probleminin;
- yoxsulluq probleminin;
- savadszlq probleminin;
- bzi regionlarn inkiafdan qalma probleminin;
- silahszladrma probleminin qarlql tsiri.
Ermni terrorizmi.
Byk Ermnistan xlyas v ermni terrorunun I
dvr (XIX srin sonu XX srin ortalar). Ermni terror
qruplamalar, onlarn faliyytinin forma v metodlar,
maliyy mnblri v dayaqlar. I mrhl ermni terror
siyastinin balanmas, Ermni nqilab Federasiyas
Danaksyutunun yaranmas v zoraklq aktlar. II mrhl
1918-1920-ci illrd Azrbaycan xalqna qar ermnilrin
trtdiyi terror aktlar. Mart soyqrm. III mrhl
Azrbaycanllarn Ermnistandan ktlvi deportasiyas
illrind ermni terrorizmi. Ermni terrorizminin II dvr.
Ermni terror tkilatlarnn trk diplomatlarna qar
trtdiklri terror aktlar. Ermni terrorizminin III dvr
(1988). Ermnilrin Azrbaycana qar razi iddialar v
separatist maraqlar. Ermni terrorizminin tarixi v mahiyyti.
Xocal soyqrm ermni terrorunun davamdr.
Azrbaycan terrorizml mbariz sistemind
Azrbaycann terrorla mbarizsini rtlndirn sas
sbblr. Azrbaycan Respublikasnn beynlxalq sviyyd
terrorizm qar mbarizsi.
Terrorizml mbariznin normativ-hquqi bazas.
Terrorizml mbariz sahsind faliyytin hquqi
saslar. Beynlxalq sndlr Terrorizml mbariz
haqqnda Avropa Konvensiyas, Bomba terrorizmi il
mbariz haqqnda Beynlxalq Konvensiya, Plastik partlayc
maddlrin myyn edilmsi mqsdi il nianlanmas
haqqnda Konvensiya, Terrorizmin maliyyldirilmsi il
mbariz haqqnda Beynlxalq Konvensiya, Nv terror
aktlar il mbariz haqqnda Beynlxalq Konvensiya, Hava
Qbul proqramlar 109
gmisinin bortunda ba vermi cinaytlr v digr qanunsuz
aktlar haqqnda Konvensiya, Hava gmisinin qanunsuz zbt
edilmsi il mbarizy dair Konvensiya, Mlki aviasiyann
thlksizliyin qar ynldilmi qanunsuz mdaxillrl
mbarizy dair Konvensiya, Beynlxalq mdafidn istifad
edn xslr, o cmldn diplomatik agentlr qar trdiln
cinaytlrin qarsnn alnmas v cinaytkarlarn
czalandrlmasna dair Konvensiya, Girovlarn gtrlmsi il
mbarizy dair Beynlxalq Konvensiya v s. Azrbaycan
Respublikasnn dvltdaxili hquqi-normativ aktlar - 18 iyul
1999-cu il Terrorizml mbarizy dair qanun, Azrbaycan
Respublikas Cinayt Mcllsinin 214-c Terrorizm
maddsi v 277-ci Dvlt v ictimai xadim sui-qsd (terror
akt) maddsi, 17 may 2002-ci il tarixli Terrorizmin
maliyylmsi il mbarizd Beynlxalq Konvensiyaya
qatlma haqqnda Azrbaycan Respublikasnn Qanunu,
Ekstradisiya haqqnda 1957-ci il tarixli Konvensiyaya v
ona lav 15 oktyabr 1975-ci il v 17 mart 1978-ci il tarixli iki
protokola, 1977-ci il tarixli Terrorizmin qarsnn alnmasna
dair Avropa Konvensiyasna, 17 mart 1978-ci il tarixli
Cinayt ilrin qar hquqi yardma dair Avropa
Konvensiyasna lav Protokola, 8 noyabr 1990-c il tarixli
Cinayt faliyytindn gln glirin yuyulmas, ifa edilmsi,
msadir edilmsin dair Avropa Konvensiyasna
Azrbaycan Respublikasnn qoulmas v s.
Terror tkilatlar.
- ermni terror tkilatlar;
- digr terror tkilatlar.
DBYYAT
1. Hsnov A. Beynlxalq terrorizm. I hiss. Bak, 2003.
2. Abdullayev A., Rfiyev A. Beynlxalq terrorizmin
xronologiyas v kriminoloji aspekti. Bak, 2006.
3. Mustafayev . Terroruluq. Bak, inar-ap, 2003.
4. .., ..
: , ,
. . ., 2003.
5. . . .,
- , 2005.
6. .., ..
(
). ., 2004.
7. A.M., ..
. Milli Aviasiya
Akademiyas, Elmi mcmulr jurnal, cild 6, 2.
8. A .. :
o-
.
, Sada, 2002.
9. .. .
. , 2000.
10. ..
. ., 2002.
11. . ., .
., , 2002.
12. ..
. , , 1999.
13. . :
. . 4,
1995.
14. ., .
. .,
,
1996.
15. .., ..
. ,
8, 1997.
16. .. XXI . ., ,
2003.
17. ..
: . .,
, 2002.
18. . 50 . ,
2005.
19. .. "
".
, 3, 2000.
20.
. .
.. . . , . ,
2002.
21. .. .
XXI .
.. .. .
. ., 2003.
22. ., .
. ., 1996.
23. ..
. . ., , 2002.
24. . . .
., 2005.
25. .. :
.
XXI . . .. .
. ., 2003.
26. .. :
, ,
. ., 1997.
Proqram 26
MKROQTSADYYAT
qtisadiyyata giri. qtisadiyyatn sas resurslarn
mhdudluu v tlbatlarn sonsuzluu. Faydallq v seim.
Alternativ xrclr. Ev tsrrfatlar, firma v dvlt. qtisadi
sistemlr. qtisadi mqsdlr. Rasional davran. qtisadi
thlil. Qrar qbul etm. Pozitiv v normativ yanamalar.
Mikroiqtisadiyyat.
Tlb v tklif. Frdi tlb v bazar tlbi. Frdi v bazar
tlb yrilri arasndak laq. Tlbin determinantlar. Tlb
funksiyas. Tlb qanunu. Tlb yrisi. Tklif. Tklifin
determinantlar. Tklif funksiyas. Tklif qanunu. Tklif
yrisi. Tlb v tklifin qarlql laqsi. Bazar tarazl.
Tlb v tklif elastikliyi. Elastiklik anlay. Elastiklik
msal. Tlbin qiymt gr elastikliyi. Tlbin nqtvi v
qvsi elastikliklri. Tlbin qiymt gr arpaz elastikliyi.
Engel yrilri. Tlbin glir gr elastikliyi. Tklifin
qiymt gr elastikliyi.
stehlak davran. stehlak seimlri. Faydallq
110 Magistraturaya qbul 2013
[[
anlay v faydallq funksiyas. mumi faydallq, son hdd
faydall (marjinal faydallq), faydallq haqqnda miqdar
v sralama nzriyylri. Frqsizlik yrilri v onlarn
xsusiyytlri. Bdc xtti.
stehlak tarazl. Frqsizlik yrilri v bdc xtti
arasndak qarlql laq, istehlaknn tarazl. Faydallq
funksiyasndak, qiymtlrdki v glirdki dyiikliklrin
istehlak tarazlna tsiri. Qiymt istehlak yrisi. Glir
istehlak yrisi. Glir v vzlm effektlri.
stehsal anlay v istehsal tarazl. stehsal anlay.
Maral analizi. stehsal prosesind dvrlr. stehsal
funksiyas. Hiks analizi. zokvant v izokosta. stehsal
tarazl. Xrclrdki, istehsal amillrinin qiymtlrindki v
texnologiyadak dyiikliklrin istehsal tarazlna tsiri.
stehsal xrclri v firma mnftinin
maksimumladrlmas. stehsal xrclrinin mahiyyti.
Frdi (zl) v ictimai xrclr. Qsamddtli dvrd istehsal
xrclrinin thlili. Sabit, dyin v mumi xrclr. Orta
xrclr. Son hdd xrclri (marjinal xrclr). Mnftin
maksimumladrlmas prinsiplri. qtisadi mnft v
mhasibat mnfti. Azalan verim qanunu. Uzunmddtli
dvrd istehsal xrclrinin thlili. stehsaln miqyas effekti.
Xarici tsirlr v onlarn istehsal xrclrin tsiri.
Tkmil rqabt bazar. Bazar anlay. Tkmil rqabt
bazar v onun xarakteristikas. Tkmil rqabt bazarnda
qiymtin ml glmsi. stehlak v istehsal artql.
Tkmil rqabt bazarnda firma tarazl. Tkmil
rqabt bazarnda firmann glirlri (mumi glir, orta glir
v son hdd gliri (marjinal glir)) v xrclri (mumi, orta
v son hdd xrclri (marjinal xrclr). Firma tarazl v
mnfti maksimumladran istehsal sviyysi. Firmann
qsamddtli dvr tklif yrisi. Firmann balanma nqtsi.
Tkmil rqabt bazarnda uzun mddtli dvrd firma
tarazl.
Qeyri-tkmil rqabt bazarlar v firma tarazl.
Xalis inhisar modeli v onun sas xarakteristikas. Xalis
inhisar modelind firma glirlri (mumi glir, orta glir v
son hdd gliri (marjinal glir)) v tarazl. Tbii inhisarlar.
Xammal inhisar. Lokal inhisarlar. nhisar rqabt bazar.
Qiymt ayr-sekiliyi. Oliqopoliya bazar v onun
xarakteristikas. Oliqopoliya bazarlarnn sas modellri.
Kurno, Edcvort v snq tlb yrisi modellri. Sazili
oliqopoliya. Qiymt liderliyi. Kartel.
stehsal amillri bazarlar. stehsal amillri kimi mk,
torpaq, kapital v sahibkarlq qabiliyyti anlaylar. stehsal
amillrinin glirlri: mk haqq, renta, faiz v mnft.
mk, torpaq v kapital bazarlar. stehsal amillri bazarnda
tlb v tklif. Tkmil v qeyri-tkmil rqabt raitind
istehsal amillri tlbi. Glirlrin formalamasnn bazar
mexanizmi. Glirlrin blgs. Glirin ilkin blgs. Glirin
yenidn blgs (dvltin sosial siyasti).
mumi iqtisadi tarazlq v rifah. mumi iqtisadi
tarazlq. Valras tarazl v qanunu. stehlaklar arasnda
tarazlq. stehsallar arasnda tarazlq. stehsal imkanlar
yrisi. Rifah iqtisadiyyat. Pareto dyr mhakimsi v
Pareto optimumu. Xarici tsirlr v rifah iqtisadiyyat. Sosial
faydallq v sosial xrclr.
MAKROQTSADYYAT
Milli glirl bal anlaylar. Milli glir v milli srvt
anlaylar. mumi milli mhsul (MM), mumi daxili
mhsul (DM), xalis daxili mhsul (XDM), milli glir
(MG), xsi glir (G) v srncamda qalan glir (SG) v
onlarn dsturlarla ifadsi.
Milli gliri hesablama metodlar. Nominal v real
DM, DM deflyatoru, qiymt indeksi, Paae, Layspeyras
v Fier indekslri. DM-un glir, xrc v istehsal
metodlarna gr hesablanmas. qtisadi artm v iqtisadi
inkiaf.
Mulluq v isizlik. Mulluq anlay v nvlri.
sizlik anlay v nvlri. Tbii isizlik sviyysi. sizlik
v inflyasiya arasnda laq, Filips yrisi.
Mulluqla milli glir arasnda laq, klassik v
keynsi iqtisadi yanamalar. Klassik iqtisadi yanama: Sey
qanunu; faiz, mk v qiymt haqqnda nzriyylr.
Keynsi iqtisadi yanama; effektiv tlb, real iqtisadi
tarazlq, mcmu tklif-mcmu tlb v ym-investisiya
brabrliyi modellri. Ouken qanunu.
stehlak, ym v investisiyalar. stehlak funksiyas.
Orta v son hdd istehlak meylliliklri. Ym funksiyas.
Orta v son hdd ym meylliliklri. nvestisiya anlay v
nvlri. Kapitaln son hdd (marjinal) mhsuldarl v
investisiya qrarnn alnmas. Multiplikator v akselarator
investisiya modellri.
Dvltin fiskal siyasti. Dvlt bdcsi v onun
strukturu. Dvlt xrclri. Dvlt xrclrinin inzibati,
funksional v iqtisadi tsnifat. Dvlt glirlri. Vergilr v
onlarn mxtlif nvlri. A. Smitin vergiqoyma prinsiplri.
Vergilrin iqtisadi mnblrin gr tsnifat: glir, istehlak
v srvt (kapital) zrindn alnan vergilr. Birbaa v
dolay vergilr tsnifat. Dvlt xrclrinin v vergilrin milli
glirin formalamasna tsiri. Bdc ksiri v onun
maliyyldirilmsi sullar. Dvlt borclar.
Xarici iqtisadi laqlr v milli glir. Tdiyy balans
v onun hesablar. Cari hesab: xarici ticart balans v
xidmtlr balans. Kapitaln v maliyynin hrkti hesab:
birbaa v portfel investisiyalar. xracatn v idxalatn milli
glirin formalamasna tsiri.
Pula tlb v pul tklifi, monetar siyast. Pul. Pulun
funksiyalar. Pul sistemi tiplri v pul ktlsinin strukturu.
Pul aqreqatlar: M
0
, M
1
, M
2
v M
3
. Pul tklifi v tlbi.
Likvidlik tlsi. Pul ktlsi il qiymt sviyysi arasnda
laq: miqdar nzriyysi, Fier v Kembric tnliklri.
Monetar siyast. Valyuta sistemlri.
Milli glirin real v monetar tarazl. mt bazarnda
tarazlq v IS yrisi. Pul bazarnda tarazlq v LM yrisi.
mt v pul bazarnda birg tarazlq (mumi iqtisadi
tarazlq).
Makroiqtisadi qeyri-sabitlik v inflyasiya. qtisadi
inkiafn qeyri-sabitliyi v sbblri. qtisadi tsikl anlay.
Tsiklik trdddlrin nvlri. Ekzogen v endogen
nzriyylr. Qsa, orta v uzun mddtli tsikllr. qtisadi
tsiklin fazalar: bhran, durunluq, canlanma v yksli.
nflyasiya, deflyasiya, staqflasiya v devalvasiya. Dvltin
anti-tsiklik tnzimlmsi.
DBYYAT
1. Mnkyu N.Q. Ekonomiksin saslar. Trcm ed.
E.T. badov, R.. sayev, A.. Qurbanov. Bak,
2010.
2. .., .. . ., 2010.
3. qtisadi nzriyy. Mikroiqtisadiyyat - 1, 2.
Mezoiqtisadiyyat. Ali mktb tlblri n drslik
/Q.P.Juravlyova (red.). [trc. red. O.Y.Yusifov,
B.O.Osmanov.]. (Azrbaycan Dvlt qtisad
Qbul proqramlar 111
Universitetind trcm olunmu drsliklr). Bak,
2011.
4. Menkiw N. Gregory. Principles of Economics, 6
th
edition. Cengage Learning, 2012.
5. qtisadi nzriyy. Makroiqtisadiyyat - 1, 2.
Metaiqtisadiyyat. Ali mktb tlblri n drslik
/Q.P.Juravlyova (red.). . P. Babayevin mumi
redaktsi il. (Azrbaycan Dvlt qtisad
Universitetind trcm olunmu drsliklr). Bak,
2009.
6. Atakiiyev M.C., Abbasov H.M., Abbasova H.N.
Mikro v makroiqtisadiyyat. Bak, Azrnr, 2010.
7. qtisadi nzriyy kursu. /A.V. Sidorovi (red.).
.P. Babayevin mumi redaktsi il. (Azrbaycan
Dvlt qtisad Universitetind trcm olunmu
drsliklr). Bak, 2012.
8. .., .. . .,
, 1997.
9. ., . . .,
, , 1992.
10. .. . , I. .,
1994.
11. .. :
. 2- . .,
, 1992.
12. . . .
.., .., ..,
... ., ., 2005.
13. . . .., ., 1994.
14. .., .. .
, 1997.
15. ., . . ., 2005.
16. .., .. .
., 1994.
17. .., .., ..,
.. , ., 1994.
18. Nayev ., Quliyev P., Abbasova . Ttbiqi
iqtisadiyyatn elementlri (drs vsaiti). Bak, 2001.
19. .. . ., 2010.
20. . .
. . . . .
., 2001.
21. . .
. .. . ., 2007.
22. Campbell R. McConnel, Stanley L. Brue, Economics,
Principles, Problems, and Policies, 13th edition, 1999.
23. Rudiger Dornbusch, Stanley Fisher, Macroeconomics,
1998.
24. Dinler Zeynel, Mikro Ekonomi, Onuncu Basm,
Bursa, 2000.
25. Pekin Tevfik, Makro Ekonomi, zmir, 2003.
26. Laidler David, Estrin Saul. Introduction to
Microeconomics. Fourth edition.- Cambridge
University Press, 1995.
27. Varian Hal R.. Microeconomics. Fourth or fifth
edition. - W.W. Norton and Company, 1996, 2000.
28. Hirshhleifer Jack, Glazer Amihai. Price Theory and
Applications. Fifth edition. Prentice-Hall Inc., 1992.
(H&G)
29. Frank Robert H.. Microeconomics and Behavior.
Second edition. McGraw-Hill, 1994.
STATSTKA
Statistikann predmeti, metodu, vziflri v tkili.
Statistika haqqnda anlay. Statistikann predmeti v
metodu. Statistikann sas anlaylar v kateqoriyalar.
Bazar iqtisadiyyat raitind statistikann rolu,
hmiyyti v vziflri. Statistikann masir tkili.
Statistika mahidsi v qrupladrma. Statistika
mahidsi statistika tdqiqatnn ilkin mrhlsidir.
Statistika mahidsinin tkili formalar, mahidnin
nvlri v sullar.
Statistika materiallarnn yekunladrlmas v
qrupladrlmas. Qrupladrmann nvlri. Statistika
cdvllri. Statistik blg sralar, onun elementlri v
qrafikl tsviri.
Statistikada mtlq, nisbi v orta kmiyytlr.
Statistikada mtlq v nisbi kmiyytlr, onlarn nvlri.
Orta kmiyytlrin mahiyyti v nvlri. Moda v
mediana, onlarn mnas v hesablanmas sullar.
Variasiya gstricilri. Variasiya haqqnda anlay, onu
douran sbblr v variasiyann statistik yrnilmsinin
zruriliyi.
Variasiyan yrnmk n ttbiq olunan mtlq v nisbi
gstricilr. Variasiya geniliyi, orta xtti uzaqlama,
dispersiya, orta kvadratik uzaqlama, variasiya msal.
Alternativ lamtin dispersiyas. Dispersiyann cmlnmsi
qaydas. Blg qanunauyunluqlar, onlarn nvlri v
qrafikl tsviri.
Sem mahidsi. Sem mahidsinin ttbiqinin
sbb v rtlri. Ba v sem mcmusu. Tkrar v tkrar
olmayan sem mahidsi. Semnin nvlri.
Sem mahidsinin xtas. Sem mahidsinin
xtasnn v son hddinin myyn edilmsi. Semnin
nticlrinin qiymtlndirilmsi.
Ehtimal nzriyysi. Tsadfi hadis. Ehtimaln
bilavasit hesablanmas. Asl v asl olmayan hadislr.
rti ehtimallar. Tam ehtimal dsturu. Bayes dsturu.
Tsadfi kmiyytlr. Diskret v ksilmz tsadfi
kmiyytlr.
Qarlql laqlrin statistik yrnilmsi. Qarlql
laqlrin nvlri, formalar v yrnilmsi metodlar.
laqlrin reqressiya-korrelyasiya thlili. Reqressiya
tnliyi. laqlrin sxlnn llmsi gstricilri.
laqlrin yrnilmsind qeyri-parametrik metodlar.
Dinamika sralar v onlarn thlili. Dinamika sralar
haqqnda anlay v onlarn nvlri. Dinamika sralarnn
sas analitik gstricilri.
Dinamika sralarnn orta gstricilri. Dinamikann
mumi meylinin (trendin) myyn edilmsinin sas sullar.
Mvsmilik indekslri.
Paylanma funksiyalar v hipotezlrin statistik
yoxlanlmas. Paylanma funksiyalar v onlarn xasslri.
rti paylanma funksiyalar v rti ehtimal sxlqlar.
Normal paylanma.
2
paylanma. Styudent paylanmas.
Parametrlrin etibarllq interval v qiymtlndirilmsi.
Statistik hipotezlr v onlarn yoxlanlmas. Hipotezlr
yoxlanlrkn yol veril biln birinci v ikinci nv xtalar.
ndekslr. ndekslr haqqnda anlay. Frdi v mumi
indekslr. mumi indekslrin qurulmasnn mxtlif sullar.
ndekslrin aqreqat formalar. Hesabi orta v harmonik orta
indekslr.
112 Magistraturaya qbul 2013
[[
Silsilvi v sas indekslr. Orta sviyynin dinamikasnn
indeks metodu il thlili. Dyin, sabit trkibli v qurulu
dyimlri indekslri. ndekslrin qarlql laqsi.
DBYYAT
1. Hacyev S.M. Statistikann mumi nzriyysi.
Drslik. Bak, 2005.
2. .., ..
. . ., ,
2005.
3. Qmurman V.Y. Ehtimal nzriyysi v riyazi statistika
msllrinin hllin dair rhbrlik. Trcm ed. H.
liyev. Bak, "Maarif.", 1980.
4. .., ..
. ., 2009.
5. .., . ., -,
2005.
6. .., ..
. ., -, 2007.
7. : ( .
..). ., ,
2005.
8. .., .., ..
. ., , 2005.
9. Muradov P.. Satistikann mumi nzriyysi. Bak,
2010.
10. ..
. ., 2010.
Proqram 27
PEDAQOGKANIN NZRYYS
Pedaqogikann mumi saslar
Pedaqogikann predmeti v vziflri
Pedaqogikann tkkl v inkiaf. Pedaqogikann
predmeti v funksiyalar. sas pedaqoji anlaylar. Pedaqoji
elmlr sistemi. Pedaqogikada diferensiasiya v inteqrasiya
proseslri. Pedaqogika elminin digr elmlrl laqsi.
Pedaqogikann metodologiyas. Pedaqogikann tdqiqat
metodlar.
xsiyytin inkiafnn mumi qanunauyunluqlar
xsiyytin inkiaf il bal istiqamtlr. nsann
inkiafnda bioloji v sosial amillr. xsiyytin
formalamas il bal sosiogenetik v biogenetik baxlar.
xsiyytin inkiafnn hrktverici qvvlri. Daxili v
xarici ziddiyytlr. Thsil, trbiy v inkiaf problemi. x-
siyytin inkiafnda onlarn rolu. xsiyytin inkiafnda
faliyyt v nsiyytin rolu.
xsiyytin inkiafnn ya xsusiyytlri
Uaq hyatnn ya dvrlri v onlarn xsusiyytlri.
nkiafn bioloji mrhllri il intellektual inkiaf arasnda
laq. Ya xsusiyytlrinin nzr alnmasnn hmiyyti.
Pedaqoji proses
Pedaqoji proses tam, mrkkb v dinamik sistem kimi.
Pedaqoji prosesin qanunauyunluqlar. Pedaqoji prosesin
mrhllri. Pedaqoji dyrlr.
Pedaqoji innovasiyalar
Pedaqoji sistemin tkmilldirilmsinin sas yollar.
Pedaqoji sistemin optimalladrlmas. Kompyuter vasitsi il
thsil-trbiy ilri.
Tlim v thsil nzriyysi v texnologiyas (Didaktika)
Thsil sistemind tarixilik v masirlik
Mxtlif tlim sistemlrinin yaranmas v inkiaf.
Masir didaktik sistemin xsusiyytlri.
Tlim prosesinin mahiyyti
Tlim didaktik proses kimi. Tlimin balca vziflri
(funksiyalar).
Tlim prosesinin idraki v psixoloji saslar
Tlim prosesinin sas mrhllri. Tlim prosesinin
psixoloji saslar. Tlim prosesinin quruluu.
Tlimin qanunauyunluqlar v qanunlar
Tlimin qanun v qanunauyunluqlar problemi.
Qanunauyunluqlarn xsusiyytlri. Tlim prosesinin
mumi qanunauyunluqlarnn tsnifat.
Tlimin prinsiplri v qaydalar
Tlim prinsiplri v qaydalar haqqnda anlay. Masir
pedaqogikada tlim prinsiplrinin tsnifat.
Thsilin mzmunu
Thsilin mzmunu anlay. Dvlt thsil standart. Thsil
proqram (kurikulum). Thsilin mzmununun mxtlif
strukturda tqdim edilmsi: xtti, konsentrik, spiralvar v
qarq. Tdris plan, tdris proqram, drsliklr v drs
vsaitlri. Thsilin mzmununa veriln balca tlblr.
Tlimin metodlar, trzlri v vasitlri
Tlimin metodlar v trzlri haqqnda anlay. Tlim
metodlarnn tsnifat problemi. Tlim metodlarnn
funksiyalar v onlarn xarakteristikas. Tlim vasitlri.
Tlim metodlar v vasitlrinin seilmsi.
Tlimin nvlri v tkili formalar
Tlim formalar v tlimin tkili formalar. Mktbin
inkiaf tarixind mxtlif tlim sistemlri. Sinif-drs
sisteminin xsusiyytlri. Masir mktbd tlimin digr
formalar. Masir drs veriln sas tlblr. Drsin tiplri v
strukturu. Qeyri-standart drslr. Mllimin drs hazr-
lamas. Drsin planladrlmas.
Tlim texnologiyalar
Yeni tlim texnologiyalar. Tlim texnologiyasnn
struktur v funksional komponentlri. Tlim
texnologiyasnn xarakteristikas: beyin hmlsi, binar drs,
qarlql nzart, qarlql imla v s.
Tlimin amillri
Tlim prosesin amillrin kompleks tsiri. Didaktik
prosesin mhsuldarln formaladran amillr.
yrnm motivasiyalar
Tlim sistemind faliyyt gstrn motivlr. yrnm
motivasiyasnn aparc yeri. agirdlrin fallnn struktur
komponentlri. Drslrd yaradlan falladrc situasiyalar.
Mktblilrd idraki mara formaladrmaq n mxtlif
vasitlr. yrnmnin stimulladrlmas. Tlbatlarn,
motivlrin v stimullarn bir-biri il ball.
Tlimd diaqnostika v yoxlama
agirdlrin tlim mvffqiyytlrinin diaqnostikas.
Nzartin prinsiplri, nvlri, forma v metodlar. Oxumaa
qabilliyin v maran diaqnostikas. Tdris faliyytinin
nticlrinin uotu v qiymtlndirilmsi.
Qbul proqramlar 113
Trbiy nzriyysi v texnologiyas
Trbiy prosesinin mahiyyti v vziflri
Trbiy prosesinin xsusiyytlri. Trbiy prosesinin
dialektikas. Onun qanunauyunluqlar v hrktverici
qvvlri. Trbiy prosesinin strukturu. Trbiy prosesinin
mrhllri. mumbri dyrlr (srvtlr) xsiyytin
mdniyytinin sas kimi. xsiyytin zntrbiysi v
yenidn trbiysi. Trbiy iinin diaqnostikas.
Trbiy prinsiplri
Trbiy prinsiplri haqqnda anlay. Trbiy
prinsiplrinin tsnifat v xarakteri.
Trbiy metodlar v vasitlri
Trbiy metodlarnn tsnifat. Trbiynin vasitlri.
Trbiy metodlarnn seilmsi.
Trbiy texnologiyalar
Trbiy etmk mharti v texnologiyas. Sinifdn v
mktbdnknar trbiy ilri, onlarn spesifik xsusiyytlri
v mzmunu. Trbiy iinin formalar. Trbiynin frdi, qrup
v ktlvi formalar.
Trbiynin mzmunu. xsiyytin baza
mdniyytinin formalamas
qli trbiy v dnyagrnn formalamas.
agirdlrin xlaq trbiysi, onun mahiyyti, mzmunu v
formalar. Hquqynml trbiy ilri. Estetik trbiynin
mahiyyti, mqsdi v vziflri. Sosialynml trbiyvi
ilr.
Mktblilrin mk trbiysinin mahiyyti, mzmunu,
forma v metodlar. Peynm, onun mahiyyti, vziflri,
formalar v metodlar. Fiziki trbiy zr ilr, onun
mqsdi, vziflri, forma v metodlar. agirdlrin iqtisadi
trbiysinin formaladrlmas. Ekoloji trbiy, onun
mahiyyti, mzmunu v formalar. Trbiy iin kompleks
yanama.
agird kollektivi v onun xsiyyt tsiri
agird kollektivinin lamtlri. Onun inkiaf mrhllri.
agird kollektivind xsiyytin trbiysi.
ctimai trbiy v ail trbiysi
ctimai trbiynin mahiyyti. Aild trbiy. Ail
trbiysi spesifik pedaqoji sistem kimi. Aily pedaqoji
kmk. Mktbin valideynlrl ii, onun mzmunu, formalar
v metodlar.
Uaq birliklrnin ii
Uaq birliklri trbiy tkilat kimi. Azrbaycan Uaqlar
Birliyi (AUB), onun vziflri, mzmunu, quruluu,
znidar orqanlar v faliyyt proqramlar. AUB-nin
qanunlar. AUB-nin sasnamsi. AUB-nin faliyyt
proqramnn istiqamtlri.
Mktbnasln nzriyysi v texnologiyas
Mktb idaretmnin v rhbrliyinin balca
prinsiplri
Azrbaycan Respublikasnn Konstitusiyas, Thsil
haqqnda Azrbaycan Respublikasnn Qanunu, mktb
haqqnda sasnam, mktb nizamnamsinin mddalar
mktbi idaretmnin sas kimi. Pedaqoji sistemlri
idaretmnin mahiyyti v sas prinsiplri.
Azrbaycan Respublikasnn thsil sistemi v onun
prinsiplri
Thsil sistemi haqqnda anlay. Thsil sahsind dvlt
siyastinin sas prinsiplri. Thsilin v thsilalmann
formalar. Formal, qeyri-formal v informal thsilin tkili.
Thsil sisteminin sviyylri v pilllri. lav thsil.
Mstqil Azrbaycan Respublikasnda mktb v thsil.
Mktbi idaretm v ona rhbrlik
Mktbi idaretmd mktbdaxili nzart v
tnzimlm. Mktbdaxili nzart veriln tlblr.
Mktbd nzartin formalar v metodlar. Mktbdaxili
idaretmnin texnologiyas. Mktbdaxili idaretmd
pedaqoji thlil, onun funksiyas v mqsdi. Pedaqoji thlilin
nvlri. Drsin thlili. Mktb direktorunun v onun
mavinlrinin hquq v vziflri. Dvlt v ictimai
idaretm orqanlar v mktb rhbrliyi. Mktbi
idaretmnin formalar. Mktbin pedaqoji uras. Mktbin
normativ sndlri. Mktbd metodik iin tkili, onun
formalar. daretmd grln ilrin hesabat v uotu.
Mktbin i planlar.
Mllim iinin xsusiyytlri
Pedaqoji pesinin meydana glmsi v inkiaf. Mllim
myinin sciyyvi xsusiyytlri. Mllimin funksiyalar.
Mllim veriln tlblr. Mllimin pedaqoji bacarqlar v
qabiliyytlri. Xsusi qayya ehtiyac olan uaqlarla
mllimin ii.
Sinif rhbrinin ii
Sinif rhbrinin funksiyalar v vziflri. Sinif
rhbrinin iinin mzmunu, formalar, metodlar v
texnologiyalar.
DBYYAT
1. Thsil haqqnda Azrbaycan Respublikasnn Qanunu.
Bak: Hquq dbiyyat, 2010.
2. Paayev .X., Rstmov F.A. Pedaqogika. Yeni kurs.
Bak: aolu, 2002; Nurlan, 2007.
3. Kazmov N.M. Mktb pedaqogikas. Bak: aolu,
2002; 2006.
4. Kazmov N, Himov . Pedaqogika. Bak: Maarif,
1996.
5. Talbov Y.P., Aayev .., sayev .N., Eminov A..
Pedaqogika. Bak: Maarif, 1993.
6. lizad H., Abbasov A. Pedaqogika. Bak, 2000.
7. Qasmova L., Mahmudova R. Pedaqogika. Bak, 2003.
8. Mehrabov A. v b. Pedaqoji texnologiyalar. Bak,
Mtrcim, 2006.
9. lyasov M., Mllimin pedaqoji ustal. Bak, Elm v
thsil, 2013.
10. .. . : 2 .
., , 1999.
11. .. . : . .,
, 2006.
12. / . .. . .,
, 1988.
PEDAQOGKA TARX
Qdim sivilizasiyalarda trbiynin mtkkil
formalarnn yaranmas
Trbiynin mnyi il bal konsepsiyalar. Trbiynin
xsusi faliyyt nv kimi meydana glmsi. btidai icma
cmiyytind trbiynin xarakteri. Trbiynin mtkkil
formalarnn yaranmas. Uaq v yeniyetmlr n gnclr
evinin meydana glmsi. Gnclrin hrbi trbiysi.
Qdim rq lklrind mktb v trbiy
umerd ilk mktblrin yaranmas Mktbin mqsdi,
funksiyalar v onun quruluu. Qdim Misird, Qdim
Hindistanda, Qdim ind mktb v trbiy.
Antik dvrd Yunanstanda v Romada mktb v
114 Magistraturaya qbul 2013
[[
pedaqoji fikir
Qdim Yunanstanda trbiy v mktb. Qdim
Yunanstanda pedaqoji nzriyylrin tkkl v inkiaf.
Ellinizm dvrnd trbiy v mktb. Qdim Romada
pedaqoji ideyalar.
Orta srlrd Qrbi Avropa lklrind trbiy v
mktb
Bizansda trbiy, thsil v pedaqoji fikir.
Thsilin inkiafna kilsnin tsiri. Flsfi-pedaqoji fikir.
Trbiy v tlim. Ail-ev trbiysinin tkmil formalar.
nnvi thsil mssislri. Yeni mktblr. Erkn orta
srlr Avropada ruhani mktblri. hr mktblri v
universitetlrin thsilin inkiafnda rolu. ntibah v islahatlar
dvrnd Qrbi Avropada mktb v trbiy. taliya
humanistlrinin pedaqoji fikirlri.
XV srdn XVII srin vvllrin kimi Qrbi Avropada
mktb.
Orta srlrd rqd mktb v pedaqoji fikir
Mslman mdniyytinin yaranmas. Qurani-Krimd
trbiy v thsil msllri. slam mktblri. slam rq
pedaqoji fikrinin mhm qaynadr. Volqaboyu, Krm v
Sibir trklrind trbiy. Orta srlrd Hindistanda v ind
mktb v trbiy.
XVII-XIX srlrd Avropada mktb v pedaqogika
Mstqil bilik sahsi kimi pedaqogikann ayrlmas.
Klassik Avropa pedaqoqlarnn pedaqoji ideyalar v
faliyyti.
XIX srin sonu - XX srin vvllrind Avropada v
AB-da mktb v pedaqogika
Pedaqogika v onun mxtlif cryanlar. mk mktbi
v vtndalq trbiysi. Eksperimental pedaqogika.
Pedalogiya v qli istedad nzriyysinin meydana glmsi.
AB-da praqmatist pedaqogika. Yeni trbiynin nzriyysi
v tcrbsi ideyas. slahat pedaqogika ideyasnn ktlvi
mktb tcrbsin tsiri. Qrbi Avropa v AB-da mktb
v pedaqogika. Orta thsilin masir nvnn inkiaf. nkiaf
etmi lklrd mktb v pedaqogika.
Rusiyada pedaqoji fikir
n qdim dvrdn XVIII srdk Kiyev Rusunda v Rus
dvltind trbiy, mktb v pedaqoji fikir.
XVIII srin vvllrind maarifilik islahatlar. Dnyvi
dvlt mktblri. Elmlr Akademiyas v onun nzdind
tdris mssislrinin yaradlmas. Maarif sahsind
M.V.Lomonosovun faliyyti. XIX srin 30-40-c illrind
rus pedaqogikasnn grkmli nmayndlri.
XIX srin 60-c illrind ictimai-pedaqoji hrkat v
mktb islahatlar. Rus pedaqoqu K.D.Uinskinin pedaqoji
nzriyylri. L.N.Tolstoyun pedaqoji ideyalar. arizmin
qeyri-rus xalqlarn maarifi sahsindki siyasti.
XX srin vvllrind Rusiyada mktb v pedaqogika.
slahat demokratik pedaqogika v onun balca
nmayndlri. XX srin vvllrind balca pedaqoji
problemlr.
Sovet mktb v pedaqogikas (1917-1980-c illr). 1920-
1980-ci illrd sovet mktb v pedaqogikasnn inkiaf.
mumi thsil v pe mktbi islahatnn sas istiqamtlri.
Sovet mktbinin bhran. Masir dvrd xarici lklrd
mktb thsili.
Azrbaycan mktb v pedaqoji fikir tarixi
Azrbaycanda trbiy v tlimin ilkin xarakterik
lamtlri. Avestada trbiy msllri. Zrdt
mktblri. Sasanilr dvrnd mktb thsili. Qdim
yazlarmz v lifbamz. Azrbaycanda islam dininin
yaylmas. Mslman mktblrinin yaranmas. Xalq
pedaqogikas. Kitabi-Dd Qorqud eposunda trbiy
msllri.
XII srd Azrbaycanda mdniyytinin inkiaf. Trbiy
v mktb thsilinin mumi sciyysi. Nizami Gncvinin
srlrind pedaqoji fikirlr.
XIII-XIV srlrd Azrbaycanda mdrslr v elmi-
pedaqoji mssislr. Nsirddin Tusinin xlaqi-Nasiri
srind tlim-trbiy msllri. vhdi Maraayinin
Cami-cm srind tlim v trbiy msllri.
Mhmmd Fzulinin pedaqoji ideyalar.
XVI-XVIII srlrd Azrbaycanda mktb v mdrslr.
XIX srd Azrbaycanda mktb, thsil v pedaqoji
fikir.
Dvlt tdris mssislrinin yaranmas v inkiaf. Xalq
maarifi v mktb thsili sahsind arizmin siyasti.
Zaqafqaziya mktblrinin sasnamlri. Azrbaycan
razisind ilk dvlt mktblrinin meydana glmsi.
Azrbaycanda ilk ibtidai mktblrin meydana glmsi.
Mslman mktblri. XIX srd Azrbaycanda qadn
thsili.
XIX srd Azrbaycanda maarifilik hrkat.
A.Bakxanovun pedaqoji ideyalar v maarifilik faliyyti.
M.Kazmbyin elmi-pedaqoji faliyyti. Mirz fi Vazehin
pedaqoji faliyyti. Tlim v trbiyy aid fikirlri.
M.F. Axundovun pedaqoji grlri.
XIX srin 60-c illrind Azrbaycan maarifi. hr v
knd normal mktblri. Dmiryolu v bazar gn
mktblri. Snt mktblri. Mllim kadrlar hazrl
problemi. Zaqafqaziya Mllimlr Seminariyas nzdind
Azrbaycan bsinin tkili v bu bnin mllim kadrlar
hazrlnda rolu. A.O.ernyayevskinin pedaqoji faliyyti.
Azrbaycanda orta thsil mssislrinin meydana glmsi.
60-c illrin mktb islahat v qadn thsili msllri.
nnvi mktb v mdrslrin XIX srd mumi inkiaf.
Mktb v mdrslr barsind arizmin siyasti.
Ana dili tlimi ideyasnn meydana glmsi v inkiaf.
Ana dili mktblrinin tkilind ilk addmlar: M.. Qasirin,
H. Zrdabinin, S.. irvaninin, M.T. Sidqinin,
M.M. Nvvabn, S.M. Qnizadnin, H. Mahmudbyovun,
R. fndiyevin, F. Krlinin tlim-trbiy haqqnda
fikirlri. Mirz Hsn Rdiyynin pedaqoji faliyyti, tlim
v trbiy haqqnda fikirlri.
XX srd Azrbaycanda mktb v thsil
XX srin vvllrind mktb v gimnaziyalar. Maarif v
trbiy msllrind mtbuatn mvqeyi. Tlimin
demokratikldirilmsi v ana dilind aparlmas urunda
mbariznin genilnmsi. Ana dilind yeni drs kitablar.
Yeni lifba urunda mbariz. Maarifilik cmiyytlri.
Zaqafqaziya mslman mllimlrinin I v II qurultaylar.
Dbistan v Mktb uaq jurnallar. Rhbr pedaqoji
jurnalnn nri. Mllim hazrl. liby Hseynzadnin,
. Aayevin, C. Mmmdquluzadnin, M.. Sabirin,
A. Shhtin, M. Mahmudbyovun, M. axtaxtlnn,
F. Aazadnin, . Hacbyovun pedaqoji v maarifilik
faliyytlri, thsil-trbiy il bal fikirlri. Xalq maarifi
sahsind Azrbaycan boleviklrinin siyasti.
N. Nrimanovun pedaqoji faliyyti.
Azrbaycan Demokratik Respublikas dvrnd mktb
v pedaqoji fikir.
Azrbaycanda sovet mktbinin tkili v pedaqoji
elmin tkkl
Qbul proqramlar 115
Respublikada sovet mktblrinin tkil edilmsi. Xalq
tsrrfatnn brpas dvrnd mktbin inkiaf.
Azrbaycanda ilk ali pedaqoji institutun tkili v inkiaf.
Yeddiillik mktblr. btidai mktblrin yeni tdris planlar
v proqramlar. Yeni drs kitablar. Yeni tlim sullar
sahsind axtarlar.
Azrbaycanda icbari ibtidai thsilin hyata keirilmsi
msllri. Mllim kadrlar hazrl. Yeni lifba islahat.
Azrbaycan sovet pedaqoji mtbuatnn yaranmas v
genilndirilmsi. Azrbaycan Elmi-Tdqiqat Pedaqoji-
Psixoloji nstitutunun yaradlmas v pedaqoji elmlrin
inkiaf.
1936-1980-c illrd yeni tdris proqram v tdris
planlar. Orta v ali pedaqoji thsilin inkiaf, mllim
kadrlarnn tkmilldirilmsi.
Azrbaycan sovet mktbi Byk Vtn mharibsi
illrind.
Azrbaycann ilk pedaqoq-alimlri. Azrbaycanda
yeddiillik mumi icbari thsilin baa atdrlmas v tdricn
hamlqla orta icbari thsil keilmsi. mumthsil
mktblrinin yeni tdris plan, proqram v drs kitablar.
Grkmli Azrbaycan pedaqoqlar, onlarn
tdqiqatlarnn sas istiqamtlri. Azrbaycan xalq maarifi,
mktb v thsil haqqnda normativ sndlr.
Azrbaycanda pedaqoji elmlrin inkiafnn sas
istiqamtlri. Mstqil Azrbaycan Respublikasnda mktb,
thsil v pedaqoji elm. Fasilsiz milli thsil konsepsiyas
(1988).
Masir dvrd Azrbaycanda thsil sistemi
Thsil sahsind aparlan islahatlar. zl mktblrin
yaranmas. Thsil haqqnda Azrbaycan Respublikasnn
Qanunu (2009).
DBYYAT
1. Seyidov . Pedaqogika tarixi. Bak, 1968.
2. hmdov H. XIX sr Azrbaycan mktbi. Bak,
Maarif, 2000.
3. hmdov H. Azrbaycan mktb v pedaqoji fikir
tarixi. Bak, 2001.
4. Rstmov F. Pedaqogika tarixi. Bak, Nurlan, 2006.
5. Rstmov F. Azrbaycanda pedaqoji elm: tkkl,
inkiaf v problemlri (1920-1991-ci illr). Bak,
1998.
6. Talbov Y., Sadqov F., Quliyev S. Azrbaycanda
mktb v pedaqoji fikir tarixi. Bak, 2000.
7. Himov . Azrbaycan xalq pedaqogikasnn bzi
msllri. Bak, Maarif, 1970.
8. Hseynzad R. Erkn orta srlrd mktb v pedaqoji
fikir. Bak, Elm, 2005.
9. Thsil haqqnda Azrbaycan Respublikasnn Qanunu,
B.: Hquq dbiyyat, 2010.
10. .., ..,
.. . .,
, 1982.
11. ..
. ., , 1999.
PSXOLOGYA
Psixologiyann predmeti, vziflri v tdqiqat
metodlar
Psixologiyann bir elm kimi xarakteristikas.
Psixologiyann sahlri, tdqiqat metodlar. Psixi hadislrin
mahiyyti. Psixoloji fikrin inkiaf tarixi.
Psixi proseslr v hallar
Duyu, qavray, diqqt, hafiz, tfkkr, nitq, txyyl,
onlarn psixoloji xsusiyytlri, tsnifatlar. Hisslr v
emosiyalar, onlarn psixoloji xarakteristikas, funksiyalar,
tsnifatlar.
Faliyyt v onun iradi tnzimi. nsiyyt
Faliyyt v nsiyyt haqqnda anlay. Tlbatlar
falln mnbyi kimi. rad haqqnda anlay. Faliyytin
iradi tnzimi. nsiyytin kommunikativ, interaktiv v
perseptiv chtlri. Aildaxili nsiyyt.
xsiyyt v xsiyytlraras mnasibtlr
Frd, xsiyyt v frdiyyt. xsiyytin strukturu.
xsiyytin frdi-psixoloji xsusiyytlri. Temperament,
xarakter, qabiliyytlr haqqnda anlay. Tlimd, trbiyd
temperamentin rolu v xsiyyt frdi yanama. Xarakter
lamtlri. Qabiliyytlr v onlarn quruluu. xsiyytin
cins- ya xsusiyytlri.
Tlbatlar v motivlr. ur v ursuzluq. Mnlik uru
v onun funksiyalar. xsiyyt nzriyylri. xsiyytin
znqiymtlndirmsi v iddia sviyysi. xsiyytin
inkiafnda bioloji v sosial amillrin rolu.
xsiyytlraras mnasibtlr: mllim-agird, agird-
agird. Sinifd xsiyytlraras mnasibtlrin sosial-
psixoloji xarakteristikas. Qrup v kollektiv. agirdlrin
sosiometrik v referentometrik statusu. Sinfin kiik qrup
kimi xsusiyytlri.
Ya psixologiyas
Ya psixologiyasnn predmeti, vziflri, metodlar. Ya
psixologiyasnn sas blmlri. Psixi inkiafn ya dvrlri.
Akselerant, reterdant v infantil uaqlar.
nkiaf haqqnda anlay. Psixi inkiafn
qanunauyunluqlar. Psixi inkiafn mnblri, hrktverici
qvvlri. xsiyytin frdi v ya xsusiyytlrinin
diferensiasiyas. Embrional inkiaf. Krplik, erkn uaqlq,
mktbqdr dvrlrin psixoloji xsusiyytlri. 3 v 7 ya
bhrannn xsusiyytlri. Psixi inkiafda oyunun rolu.
Uaqlarn mktb psixoloji hazrlnn rtlri.
Kiik mktblinin psixi inkiaf v xsiyytin
formalamas. Kiik mktblinin idrak v tlim
xsusiyytlri.
Yeniyetmlrin psixoloji xsusiyytlri. Yeniyetmlik
ya dvrnd anatomik-fizioloji dyimlr. Yeniyetm
yanda mnlik urunun formalamas: zntsdiq v
znqiymtlndirmy tlbat. Yallq hissi. Yeniyetmnin
tlim faliyytinin psixoloji xsusiyytlri.
lk gnclik dvrnd xsiyytin inkiaf xsusiyytlri.
Byk mktblinin tlim faliyyti v peynm
msllri. Yetkin gncliyin psixoloji xsusiyytlri.
Pedaqoji psixologiya
Pedaqoji psixologiyann predmeti, vziflri v
metodlar. Pedaqoji psixologiyann sas blmlri.
Trbiy psixologiyas. xsiyytin formalamas trbiy
psixologiyasnn sas problemi kimi. zntrbiy v onun
motivlri. tin uaqlar haqqnda anlay, autistik v
hiperaktiv uaqlarla iin xsusiyytlri.
Tlim psixologiyas. Tlim prosesi pedaqoji
psixologiyann problemi kimi. L.S. Vqotskinin tlim
nzriyysi. Tlimin prinsiplri. Masir drs v xsiyyt.
Tlimin mqsdlrinin taksonomiyas. Tlim motivlri.
Tlimd geri qalan agirdlrl iin psixoloji xsusiyytlri.
Pedaqoji faliyytin v mllim xsiyytinin
116 Magistraturaya qbul 2013
[[
psixologiyas. Mllim agird mnasibtlrinin sosial-
psixoloji xsusiyytlri. Mllimin cmiyytd yeri v
xsiyytin veriln tlblr. Mllimin nsiyyt slublar.
Piqmalion effekti (v ya Rozenthal effekti). Pedaqoji
qabiliyytlr v bacarqlar.
Mktbd psixoloji xidmtin saslar. Mktbd psixoloji
xidmtin sas funksiyalar. Mktbd psixoloji xidmtin sas
istiqamtlri v onlarn mzmunu.
DBYYAT
1. Bayramov .S., lizad .. Psixologiya. Bak, 2002.
2. Bayramov .S., lizad .. Sosial psixologiya.
Bak, 2002.
3. Qdirov .. Ya psixologiyas. Bak, Maarif, 2002.
4. Hmzyev M.. Ya v pedoqoji psixologiyann
saslar Bak: Adilolu, 2003.
5. lizad .. Masir Azrbaycan mktbinin psixoloji
problemlri, Bak, Ozan, 1998.
6. Petrovski A.V. mumi psixologiya. Bak, 1982.
7. Mehdizad Z. M. Uaq psixologiyas. Bak, I hiss -
1984, II hiss - 1988.
8. .. . ., 1996.
9. .. . ., 1998.
Proqram 28
RYAZ ANALZ
oxluqlar nzriyysinin elementlri. Hqiqi ddlr
oxluu. oxluqlar. oxluqlar zrind mllr. nikaslar
(funksiyalar). nikaslarn xasslri. nikaslarn
superpozisiyas. Trs inikaslar. Hqiqi ddlr. Hqiqi
ddlrin aksiomatik qurulmas. ddi oxluqlar. ddi
oxluqlar n dqiq aa v dqiq yuxar srhdlrin
varl. Bir-birin daxil olan paralar haqqnda lemma. Sonlu
rtk haqqnda lemma.
ddi ardcllqlar. Ardclln limiti. ddi
ardcllqlar. Ardclln limiti. Ylan ardcllqlar. Ylan
ardcllqlarn xasslri. Monoton ardcllqlar. e ddi.
Ylan ardcllqlar zrind hesab mllri. Alt ardcllqlar.
Bolsano-Veyertrass teoremi. Xsusi limitlr. Ardclln
ylan olmas n Koi meyar. Aa v yuxar limitlr
haqqnda sas teorem.
Birdyinli funksiyalar. Funksiyann limiti. oxluun
limit nqtsi, nqtnin traf. Qapal v aq oxluqlar.
Funksiya limitinin Heyne v Koi mnada triflri, onlarn
ekvivalentliyi. Funksiyann nqtd birtrfli limiti.
Funksiya limitinin xasslri. Mrkkb funksiyann limiti.
Sonsuz kiik v sonsuz byk funksiyalar. Monoton
funksiyann limiti. Funksiya limitinin varl n Koi
meyar. Funksiyann xsusi limitlri. Funksiyann aa v
yuxar limitlri.
Birdyinli ksilmz funksiyalar. Funksiyann nqtd
ksilmzliyi. Nqtd birtrfli ksilmzlik. Nqtd
ksilmz funksiyalarn xasslri. Ksilmz funksiyalar
zrind hesab mllri. Funksiyann ksilm nqtlri.
Ksilm nqtlrinin tsnifat. Parada ksilmz funksiyann
qlobal xasslri (aralq qiymt haqqnda Bolsano-Koi
teoremi; maksimal v minimal qiymt haqqnda Veyertrass
teoremi). Trs funksiyann varl v ksilmzliyi. Mntzm
ksilmz funksiyalar. Kantor teoremi. Grkmli limitlr.
Funksiyalarn nqt trafnda mqayissi; O v o
simvollar.
Funksiyann trmsi v diferensial. Funksiyann
nqtd trmsi v diferensialnn tyini. Trm v
diferensialn fiziki v hndsi mnalar. Diferensiallanan
funksiyalar zrind hesab mllri. Trmsi olan
funksiyann ksilmzliyi. Trs funksiyann trmsi.
Mrkkb funksiyann trmsi v diferensial. Birinci trtib
diferensialn formasnn invariantl. Yksk trtib
trmlr v diferensiallar. Leybnis dsturu. Mrkkb
funksiyalarn v trs funksiyalarn yksk trtib trmlri.
Parametrik kild veriln funksiyalarn yksk trtib
trmlri. Diferensial hesabnn sas teoremlri. Ferma,
Roll, Laqranj v Koi teoremlri. Teylor dsturu. Qalq
hddinin Peano, Koi v Laqranj formalar. Elementar
funksiyalar n Teylor dsturu. Lopital qaydas.
Diferensial hesabnn ttbiqi il funksiyann tdqiqi.
Funksiyann monotonluu rtlri. Lokal ekstremum
nqtlri. Ekstremumun varl n zruri rtlr.
Ekstremumun varl n kafi rtlr. Funksiyann parada
n byk v n kiik qiymtlrinin taplmas. Funksiyann
qabarql v yilm nqtlri. Funksiyann asimptotlar.
Funksiyann qrafikinin qurulmas.
Qeyri-myyn inteqral. Qeyri-myyn inteqraln
trifi v xasslri. nteqrallama dsturlar cdvli.
nteqrallamada dyinin vz edilmsi dsturu. Hiss-hiss
inteqrallama dsturu. Rasional ifadlrin inteqrallanmas.
Diferensial binomun inteqrallanmas. Bzi sad irrasional v
transendent funksiyalarn inteqrallanmas.
Myyn inteqral. Myyn inteqraln tyini v varl
rti. nteqrallanma n Darbu meyar. Aa v yuxar
Darbu cmlri. nteqrallanan funksiyalar siniflri (ksilmz
funksiyann, monoton funksiyann, sonlu sayda ksilm
nqtsin malik mhdud funksiyann inteqrallanmas).
Myyn inteqraln xasslri. Myyn inteqrallar n orta
qiymt teoremlri. Yuxar srhdi dyin myyn inteqral.
Ksilmz funksiyann ibtidai funksiyasnn varl. Nyuton-
Leybnis dsturu. Myyn inteqralda dyinin vz
edilmsi v hiss-hiss inteqrallama dsturlar. Teylor
dsturunda qalq hddinin inteqral formas.
ddi sralar. ddi srann tyini v ylmas. ddi
srann ylmas n zruri rt. ddi sralarn ylmas
n Koi meyar. Msbt hdli sralarn ylmas;
mqayis lamtlri. Ylmann Dalamber, Koi v Raabe
lamtlri. Hdlrinin iarsi nvb il dyin sralar.
Leybnis lamti. Abel v Dirixle lamtlri. Mtlq ylan
sralar. Mtlq ylan sralarn hdlrinin yerdyimsi
xasssi. rti ylan sralar. Riman teoremi.
Funksional ardcllqlar v sralar. Funksional
ardcllqlar v funksional sralarn ylmas. Mntzm
ylma anlay. Mntzm ylma n Koi meyar.
Mntzm ylma n Veyertrass, Abel v Dirixle
lamtlri. Mntzm ylan sralarn xasslri: srann
cminin ksilmzliyi, srada hdbhd limit kem, srann
Qbul proqramlar 117
hdbhd diferensiallanmas v inteqrallanmas haqqnda
teoremlr.
Qvvt sralar. Qvvt sralar. Qvvt srasnn
ylma radiusu v ylma oblast. Koi-Adamar dsturu.
Qvvt srasnn cminin ksilmzliyi. Qvvt sralarnn
hdbhd inteqrallanmas v diferensiallanmas. Teylor
sras. Elementar funksiyalarn Teylor sralarna ayrl.
oxdyinli funksiyalar. oxdyinli funksiyann
limiti. R
n
fzas. R
n
fzasnn nqtvi oxluqlarnn sas
metrik xarakteristikalar. R
n
-d aq, qapal v kompakt
oxluqlar. R
n
-d oxluun toxunma, limit v izol olunmu
nqtlri. R
n
-d ardclln limiti. Ylan ardcllqlarn
xasslri. oxdyinli funksiyalar. oxdyinli
funksiyann limitinin mxtlif triflri v onlarn
ekvivalentliyi. Tkrar limitlr.
oxdyinli ksilmz funksiyalar. oxdyinli
funksiyalarn ksilmzliyi v ksilm nqtlri. Ksilmz
funksiyann xasslri. Oblastda ksilmz funksiyalar.
Bolsano-Koi teoremlri. Kompakt oxluqda ksilmz
funksiyalar, onlar haqqnda Veyertrass teoremlri.
Mntzm ksilmz funksiyalar. Kantor teoremi.
oxdyinli funksiyalarn diferensial hesab.
oxdyinli funksiyann xsusi trmlri. oxdyinli
funksiyann diferensiallanmas. oxdyinli funksiyann
xsusi trmlrinin v tam diferensialnn hndsi mnas.
Mrkkb funksiyann diferensiallanmas. stiqamt gr
trm. Qradiyent. oxdyinli funksiyalarn yksk trtib
xsusi trmlri v diferensiallar. Qarq trmlrin
brabrliyi haqqnda vars teoremi. oxdyinli funksiyalar
n Teylor dsturu. oxdyinli funksiyalarn
ekstremumu, ekstremumun varl n zruri v kafi rtlr.
R
n
-dn R
m
- inikaslar, onlarn diferensiallanmas, Yakobi
matrisi. Qeyri-akar funksiyalar. Qeyri-akar funksiyalarn
varl, ksilmzliyi v diferensiallanmas haqqnda
teoremlr. oxdyinli funksiyann rti ekstremumu. rti
ekstremumun taplmas n Laqranjn qeyri-myyn
vuruqlar sulu.
Qeyri-mxsusi inteqrallar. Qeyri-mxsusi inteqrallarn
trifi. Qeyri-mxsusi inteqrallar n inteqral hesabnn
dsturlar. Qeyri-mxsusi inteqrallarn ylmas n Koi
meyar. Msbt funksiyalarn qeyri-mxsusi inteqrallarnn
ylma lamtlri. Mtlq v rti ylma. Dirixle v Abel
lamtlri.
Parametrdn asl mxsusi inteqrallar. Parametrdn
asl mxsusi inteqrallarn tyini. nteqral altnda limit
kem. nteqral altnda diferensiallama v inteqrallama.
Parametrdn asl qeyri-mxsusi inteqrallar.
nteqrallarn mntzm ylmasnn tyini. Mntzm
ylma rti: Koi meyar. Mntzm ylma n kafi
rtlr. nteqraln parametr nzrn ksilmzliyi,
diferensiallanmas v inteqrallanmas, Eyler inteqrallar.
yrixtli inteqrallar. Birinci nv yrixtli inteqrallar.
Birinci nv yrixtli inteqraln myyn inteqrala gtirilmsi.
kinci nv yrixtli inteqrallar. kinci nv yrixtli inteqraln
varl v hesablanmas. Sahlrin ikinci nv yrixtli
inteqral vasitsil hesablanmas. nteqraln yoldan asl
olmamas rti. Qapal kontur zr inteqral.
kiqat v oxqat inteqrallar. kiqat inteqraln trifi.
kiqat inteqraln varl rti. nteqrallanan funksiyalar sinfi.
kiqat inteqraln v inteqrallanan funksiyann xasslri. kiqat
inteqraln tkrar inteqrala gtirilmsi. Qrin dsturu. kiqat
inteqralda dyinin vz edilmsi.
Sth inteqrallar. Sth anlay. Sthin trfi. Sthin
oriyentasiyas. Sthin sahsinin tyini v hesablanmas. I nv
sth inteqrallar v onlarn ikiqat inteqrala gtirilmsi. kinci
nv sth inteqrallar. Cismin hcminin sth inteqrallar
vasitsil ifadsi. Stoks dsturu. Qauss-Ostroqradski dsturu.
Furye sralar. Triqonometrik sistemlr. Triqonometrik
sistemlr zr Furye sralar. Furye msallar. Dirixle nvsi.
Lokalizasiya prinsipi haqqnda Riman teoremi. Furye
srasnn nqtd ylmas n Dini v Lipis lamtlri.
DBYYAT
1. ..
. .1. , 1969.
2. ..
. .2. , 1970.
3. ..
. .3. , 1970.
4. .. . .1.
, 1981.
5. .. . .2.
, 1981.
6. .. . .1. ,
1981.
7. .. . .2. ,
1984.
8. .., ..
. .1. , 1982.
9. .., ..
. .2. , 1984.
10. . .
, , 1976.
11. ..
. , 1977.
12. .., .., ..,
..
. .
. . ,
1984.
13. .., .., ..,
..
. . .
, 1986.
14. ., .
. , , 1967.
15. Abdullayev S.K., Abdullayev F.A., Mehrabov V.A.
Riyazi analiz. Ali mktblr n drs vsaiti, Bak,
2011.
FUNKSONAL ANALZ
Hesabi v kontinium gcl oxluqlar. Gc anlay.
Gclrin mqayissi. Hesabi olmayan oxluun varl
haqqnda teorm. Kantor-Bernteyn teoremi. Yarmhalqa,
halqa, o- cbr. oxluqlar sistemini z daxilind saxlayan
minimal halqa v o- cbrin varl haqqnda. oxluqlar
sisteminin inikas. Additiv lnn mumi trifi v onun
xasslri. o- additiv l v onun xasslri. o- additiv
lnn Lebeq davam v davamn xasslri.
lln funksiyalar v onlarn xasslri. lln
funksiyalar ardcll. Sanki hr yerd ylma il ly
gr ylmann mqayissi. lln funksiyalar
118 Magistraturaya qbul 2013
[[
ardcllnn mxtlif mnada limit funksiyalarnn xasslri.
Lebeq inteqralnn trifi v onun xasslri. Cmlnn
funksiyalar sinfi. Lebeq inteqral altnda limit kem
teoremlri. Lebeq inteqral il Riman inteqralnn
mqayissi. L
P
, p>1 fzalar. Hlder v Minkovski
brabrsizliklri.
Metrik fza. Ylma. Aq v qapal oxluqlar. Sx
oxluqlar, separabel fzalar. Dolu metrik fza. Metrik
fzann doldurulmas haqqnda teorem.Bir-birin daxil olan
krlr ardcll haqqnda teorem. Ber teoremi. Sxlm
inikas prinsipi. Metrik fzada kompakt oxluqlar. Hausdorf
teoremi. Bzi konkret fzalarda kompaktlq meyar.
Xtti fza. Alt fza. Sonsuzll xtti fzalar. Xtti
normal fzann trifi. Alt fza, xtti rtk, qapal xtti rtk.
Tam sistem v hesabi bazis. Banax fzas.. Sonlu ll
fzada normalarn ekvivalentliyi haqqnda teorem. Faktor
fza. Faktor fzann taml haqqnda teorem.
Xtti operatorlar. Xtti operatorun nvsi v qiymtlr
oblast haqqnda. Normal fzada xtti mhdud v xtti
ksilmz operator anlaylar v onlar arasnda laq. Xtti
operatorun trsi haqqnda. Xtti mhdud operatorun trifi.
Xtti mhdud operatorun normas. Xtti operatorun
ksilmzliyi anlay v onun mhdudluq anlay il
mqayissi. Mntzm v gcl ylma, onlarn mqayissi.
Xtti mhdud operatorlarn L(E, E
1
) fzas, L(E, E
1
)
fzasnn Banax fzas olmas n kafi rt. Operatorlar
ardcllnn mntzm v gcl ylmas, onlarn
mqayissi. Mntzm mhdudluq prinsipi. Banax-
teynhaus teoremi. Xtti operatorun ksilmz davam
haqqnda teorem. Operatorlar sras. Kompakt (tamam
ksilmz) operatorun trifi v xasslri. Kompakt operatorlar
ardcllnn limiti haqqnda. Bzi inteqral operatorlarn
kompaktl haqqnda. Xtti operatorun trsinin mhdudluu
n zruri v kafi rt. Mhdud trs malik olan xtti
operatorun xasslri. Mhdud trsin varl n Banax
teoremi. (I - A)
-1
trsinin mhdudluu n kafi rt v onun
nticlri.
Xtti funksional v onun xasslri. Normal fzada xtti
mhdud v xtti ksilmz funksional anlaylar v onlar
arasnda laq. Xtti mhdud funksionaln normas
Funksionaln normas. Normal fzada Xan-Banax teoremi v
onun nticlri. E*-qoma fza haqqnda. Gcl v zif
ylan xtti mhdud funksionallar ardcll. EcE**
daxilolmas haqqnda. Refleksiv fzalar. Mntzm
mhdudluq prinsipi. Banax-teynhauz teoremi. Konkret
fzalarda xtti ksilmz funksionaln mumi kli. Xtti
normal fzalarda zif ylma. Zif ylan ardcllqlarn
xasslri. Qoma operator v onun xasslri.
Xtti operatorun mxsusi ddlri v mxsusi
elementlri anlay. Mxsusi alt fza. Xtti mhdud
operatorun requlyar ddlr oxluu v spektri, onlarn
xasslri. Rezolvent, rezolventann xasslri. Kompakt
operatorun spektri v onun xasslri.
Hilbert fzas. Koi-Bunyakovski-vars brabrsizliyi.
Ortoqonal sistemlr. Ortoqonalladrma haqqnda midt
teoremi. Furye msallar. Furye sras. Bessel brabrsizliyi.
Furye srasnn xasslri. Ortonormal bazis. Izomorfizm
haqqnda teorem. Ortoqonal tamamlaycnn varl haqqnda
teorem. Paraleloqramn diaqonallar haqqnda teorem.
Hilbert fzasnda xtti mhdud funksionaln mumi kli.
z-zn qoma v unitar operatorun trifi v xasslri.
Ortoproyektor v onun xasslri. z-zn qoma v unitar
operatorun spektri haqqnda. z-zn qoma, kompakt
operator n Hilbert-midt teoremi.
Kompleks ddlr meydan. Kompleks mstvi,
kompleks ddin cbri, triqonometrik v stl kli.
Kompleks ddlr zrind mllrin kompleks mstvid
tsviri. Kompleks ddin kk v onun hndsi tsviri.
Kompleks ddlr ardcllnn limiti anlay. Ylan
ardcllq v onun xasslri. Sonsuz uzaqlam nqt.
Genilnmi mstvi. Stereoqrafik proyeksiya, onun
xasslri. Ylan sra v onun xasslri. Aq v qapal
oxluqlar, onlarn xasslri. Oblast anlay. Birrabitli v
oxrabitli oblastlar. yri. Aq v qapal yrilr.
Dzlndiril biln yri v onun uzunluu. Hamar yri
anlay. Jordan teoremi.
Kompleks dyinli funksiya anlay. Funksiyann
limiti v onun xasslri. Ksilmzlik v onun xasslri.
Kompleks dyinli funksiyann nqtd trmsi v onun
xasslri. Koi-Riman rtlri. Trmnin arqumenti v
modulunun hndsi mnas. Nqtd v oblastda konform
inikas anlay. Nqtd v oblastda analitiklik. Oblastda
harmonik funksiya. Hqiqi hisssi verilmi harmonik
funksiya olan analitik funksiyann tyini.
Xtti v ksr-xtti funksiyalar v onlarn xasslri.
Qvvt funksiyasnn xasslri. Onun birvrqlilik oblastlar.
Qvvt funksiyasnn trsi olan oxqiymtli kk
funksiyasnn birqiymtli ksilmz budaqlar v onlarn
analitikliyi haqqnda. Exsponent funksiyann xasslri v
birvrqlilik oblastlar. Loqarifm exsponentin trsi kimi.
Loqarifmik funksiyann birqiymtli ksilmz budaqlarnn
ayrlmas v onlarn analitikliyi haqqnda. sin z, cos z, tg z,
ctg z, sh z, ch z funksiyalar.
yri boyunca inteqraln trifi v xasslri. Kompleks
dyinli funksiyann inteqralnn yrixtli inteqralla ifadsi.
Hamar yri boyunca inteqraln hqiqi dyin gr inteqral
il ifadsi.
Analitik funksiyann xasslri. Birrabitli v oxrabitli
oblastlar n Koi teoremi. btidai funksiya anlay v
onun xasslri. nteqral hesablamaq n Nyuton-Leybnis
dsturu. Koinin inteqral dsturu v onun nticlri. Qvvt
sras v onun xasslri. Abel teoremi. Koi-Adamar dsturu.
Ylma radiusu v ylma dairsi. Qvvt srasnn ylma
dairsind xasslri. Qvvt sralar zrind mllr.
Oblastda analitik funksiyann qvvt srasna ayrlmas
haqqnda teorem v onun nticlri (msallar n Koi
brabrsizliyi v s.). Liuvill teoremi. Oblastda analitik
funksiyann trmsinin hmin oblastda analitik olmas
haqqnda. Analitik funksiyann n-ci trtib trmsinin
inteqral ifadsi. Analitik funksiyann sfrlar v onlarn
trtibi anlay. Morera teoremi. Yeganlik teoremi v onun
nticlri. Analitik davam mslsi. sin z, cos z, exp z
funksiyalarnn qvvt sralarna ayrl.
Mntzm ylan analitik funksiyalar sras n
Veyertrass teoremi. Loran sras anlay v onun ylma
oblast haqqnda. Loran srasnn ylma halqasnda
analitikliyi. Loran teoremi. Loran srasna ayrlda msallar
n Koi brabrsizliyi.
Izol edilmi mxsusi nqtlr v onlarn tsnifat.
Aradan qaldrla biln mxsusi nqt, polyus, mhm
mxsusi nqtlr n teoremlr. Mxsusi nqtnin deilmi
trafnda Loran srasna ayrla gr mxsusi nqtlrin
ekvivalent tsnifat. Polyusun trtibi anlay. Soxotski-
Qbul proqramlar 119
Veyertrass teoremi. Sonsuz uzaqlam nqtd
mxsusiyyt haqqnda. xq anlay v xqlar haqqnda
teoremlr. xqlarn hesablanmas n dsturlar. xqlar
nzriyysinin ttbiqi. Loqarifmik xq, arqument prinsipi,
Rue teoremlri.
DBYYAT
1. .., ..
. ., 2004.
2. .., ..
. ., 1982.
3. .. . ., 2002.
4. .., .., ..
. ., 1984.
5. ..
. ., 1980.
6. Hbibzad .. Funksional analiz. Bak, 1980.
7. hmdov .M. Xtti analizin prinsipi. Bak, 2008.
8. hmdov .M. Funksional analiz I. Bak, 2011.
9. Babayev R.M., Mirzyev S.S. Lebeq inteqral. Bak,
1995.
10. Orucov E.Q. Ttbiqi funksional analizin elementlri.
Bak, 2008.
11. Cbraylov M.S. Metrik v normal fzalar. Xtti
operatorlar. Bak, 2004.
12. .., ..
. .,
, 1977.
13. ..
. ., 1977.
14. ..
. ., 1972.
15. Hbibzad .. Kompleks dyinli funksiyalar
nzriyysi. I-II hiss., Bak, 1962, 1964.
16. Mirzyev Q.H., Cavadova F.M. Kompleks dyinli
funksiyalar nzriyysi. Bak, 1999.
17. Babayev R.M., Cavadova F.M. Kompleks mstvid
ksr-xtti funksiyalar. Bak, 2002.
18. Mirzyev S.S., Babayev R.M., Lebeq inteqral., Bak,
1995.
19. Orucov E.Q. Ttbiqi funksional analizin elementlri.,
Bak, 2008.
20. Hsnov K.Q., Qhrmanov P.F. Funksional analiz.,
Bak, 2010.
21. Aslanov H.. Funksional analiz., Bak, 2012.
DFERENSAL TNLKLR
Trmy nzrn hll olunmu birtrtibli diferensial
tnliklr. sas anlaylar v triflr. stiqamtlr meydan.
zoklin. Kvadratura il hll oluna biln diferensial tnliklr,
dyinlrin ayrlan, bircins tnliklr, xtti tnliklr,
Bernulli tnliyi, tam diferensiall tnlik, inteqrallayc vuruq.
Rikkati tnliyi.
Birtrtibli tnliyin hllinin varl v yeganliyi. Eyler
snq xtti. Eyni drcdn ksilmz v mntzm mhdud
funksiyalar. Arsela teoremi. Hllin varl haqqnda Peano
teoremi. Hllin davam. Yeganlik haqqnda Osqud teoremi.
Ardcl yaxnlama sulu. Hllin hamarl.
Trmy nzrn hll olunmam birtrtibli tnliklr.
sas anlaylar. Koi mslsinin hllinin varl v
yeganliyi. Mxsusi hll v onun taplma qaydalar.
Natamam diferensial tnliklr. Parametr daxil etmyin
mumi sulu. Laqranj v Klero tnliklri. Trayektoriya
haqqnda msl.
Diferensial tnliklr sistemi v yksk trtibli
diferensial tnliklr. Normal sistem, sistemin inteqral,
birinci inteqral v mumi inteqral. Yksk trtibli
diferensial tnliklr. Aralq inteqral, birinci inteqral.
Natamam tnliklr, trtibi azaldla biln yksk trtibli
diferensial tnliklr.
Xtti diferensial tnliklr sistemi v yksk trtibli
xtti diferensial tnliklr. Xtti sistemin vektor-matris kli.
Xtti bircins sistemin hllrinin xasslri. Funksiyalar
sisteminin xtti asll. Fundamental hllr sistemi. Vronski
determinant. Ostroqradski-Liuvill-Yakobi dsturu. Xtti
bircins olmayan sistem. Sabit msall xtti bircins sistemin
mumi hllinin qurulmas. Yksk trtibli xtti tnliklr.
Sabitlrin variasiyas sulu. Yksk trtibli sabit msall
tnliklr. Bzi hallarda sabit msall xtti bircins olmayan
tnliyin bir xsusi hllinin taplmas.
Hllin parametrlrdn v balanc qiymtlrdn
asll. Hllin parametrlr nzrn ksilmzliyi v
diferensiallanmas. Hllin balanc qiymtlrdn asll.
Normal sistemin mumi inteqralnn varl.
Lyapunov mnada dayanqlq. Dayanqln trifi. Xtti
sistemin dayanql. Qurvi oxhdlisi. Lyapunov
funksiyalar sulu. Birinci yaxnlamalara nzrn
dayanqlq.
kitrtibli xtti tnliklr. kitrtibli xtti bircins tnliyin
hllrinin bzi xasslri. Srhd mslsi.
DBYYAT
1. hmdov Q.T., Hsnov K.Q., Yaqubov M.H. Adi
diferensial tnliklr kursu. Bak, Maarif, 1978.
2. ..
. . 1984.
3. ..
. , , 1982.
4. .. .
. 1959.
5. ..
. . 1985.
6. Quliyev X.M., Hsnov K.Q. Diferensial tnliklr.
Msl v misallar hllri il. aolu, Bak, 2001.
7. Yaqubov M.H., Mehrliyev Y.T. Birtrtibli adi
diferensial tnliklr. Bak, BDU, 1999.
8. ..
.
, 2009.
RYAZ FZKA TNLKLR
Riyazi fizika tnliklrin aid misallar (Laplas,
istilikkeirm v simin rqs tnliklri). Riyazi fizikann
sas tnliyi n qoyulan msllr (Koi mslsi, srhd
mslsi, qarq msl). Laplas, istilikkeirm v simin
rqs tnliklrinin xarl.
Koi mslsi. Koi mslsinin qoyuluu. kinci trtib
tnliklrin tsnifat v onlarn kanonik kl gtirilmsi. Koi
mslsinin korrekt qoyuluu. Adamarn misal.
Dala tnliyi. Simin rqs tnliyi n qarq mslnin
Furye (dyinlr ayrma) sulu il hlli. turm-Liuvill
120 Magistraturaya qbul 2013
[[
mslsi. Furye sulunun saslandrlmas. Dala tnliyi
n Koi mslsi. Koi mslsinin hllinin yeganliyi
haqqnda teorem. Koi mslsinin hlli n dsturlar v
onlarn tdqiqi. Qarq mslnin hllinin yeganliyi.
stilikkeirm tnliyi. Sonlu v sonsuz oblastlarda
istilikkeirm tnliyi n maksimum prinsipi. stilikkeirm
tnliyi n Koi mslsinin hllinin yeganliyi. Koi
mslsinin hlli. stilikkeirm tnliyi n qarq
mslnin Furye sulu il hlli.
Laplas tnliyi v harmonik funksiyalar. Formal
diferensial ifadlr. Harmonik funksiyann xasslri (sonlu
oblast n maksimum prinsipi, sfera zr orta qiymt
haqqnda teorem, kr zr orta qiymt teoremi, harmonik
funksiyann analitikliyi, Harnak v Liuvill teoremlri, aradan
qaldrla biln mxsusiyyt haqqnda teorem). Kr n
Dirixle mslsinin hlli. Laplas tnliyi n Dirixle
mslsinin Qrin funksiyas.
Potensiallar sulu. Sad lay, ikiqat lay, hcm
potensiallar v onlarn sas xasslri. Qauss inteqral v
onun xasslri. Dirixle v Neyman msllrinin inteqral
tnliklr gtirilmsi. Dirixle v Neyman msllrinin
potensial metodu il hlli.
DBYYAT
1. ..
. , 1984.
2. .., .. Riyazi fizika tnliklri.
Azrbaycan Dvlt Tdris-Pedaqoji dbiyyat nri,
Bak, 1962.
3. ..
. , 1981.
4. ..
, , 1983.
5. .. ,
, 1966.
6. ..
. , 1977.
7. ..
. , 2003.
8. .., ..
. ,
2004.
HNDS
Mstvi zrind v fzada koordinat sistemlri.
Mstvi zrind v fzada afin koordinat sistemi. Parann
veriln nisbtd blnmsi. Mstvi zrind v fzada
dzbucaql koordinat sistemi. Mstvi zrind polyar
koordinat sistemi.
Vektorlar. Vektor anlay. Vektorun cbri qiymti.
Vektorlar zrind xtti mllr. Verilmi bazis nzrn
vektorun koordinatlar. Vektorun uzunluu. ki vektor
arasnda qalan bucaq. Ynldici kosinuslar. ki vektorun
skalyar hasili. Vektorial hasil.
Mstvi zrind dz xtt. Dz xttin bucaq msall
tnliyi. ki nqtdn ken dz xtt tnliyi. ki dz xttin
qarlql vziyyti. Dz xttin mumi tnliyi. Dz xttin
normal tnliyi. Nqtdn dz xtt qdr olan msaf. ki
dz xtt arasnda qalan bucaq.
Koordinatlarn evrilmsi. Mstvi zrind v fzada
afin koordinatlarn evrilmsi. evrilmnin matrisi. Mstvi
zrind v fzada dzbucaql koordinatlarn evrilmsi.
Ellips, hiperbola, parabola. Ellipsin kanonik tnliyi v
onun formasnn tyin olunmas. Hiperbolann kanonik
tnliyi v onun formasnn tyin olunmas. Parabolann
kanonik tnliyi. Ellips v hiperbolann direktirislri v fokal
radiuslar. Ellips, hiperbola v parabolann polyar
koordinatlarla tnliyi.
Fzann v mstvinin oriyentasiyas. Mstvinin
oriyentasiyas. Fzann oriyentasiyas.ki vektorun vektorial
hasili. bucan sahsi. Qarq hasil. Paralelepipedin
hcmi.
Fzada mstvi v dz xtt. Mstvinin parametrik
tnliyi. nqtdn ken mstvi tnliyi. Mstvinin
paralarla tnliyi. Mstvinin mumi tnliyi v onun xsusi
hallar. ki mstvinin qarlql vziyyti. Mstvinin
normal tnliyi. Nqtdn mstviy qdr olan msaf.ki
mstvi arasnda qalan bucaq. Fzada dz xttin parametrik
tnliyi. Dz xttin kanonik tnliklri. ki nqtdn ken dz
xtt tnliklri. Fzada iki dz xttin qarlql vziyyti Dz
xtt v mstvi arasnda qalan bucaq. Fzada iki dz xtt
arasnda qalan bucaq.
ki trtibli sthlr. Silindrik sthlr. Konik sthlr.
Frlanma sthi. Ellipsoidlr. Biroyuqlu v ikioyuqlu
hiperboloidlr. Elliptik v hiperbolik paraboloidlr.
yrilrin diferensial hndssi. yri, yri tnliklri.
yriy toxunan dz xtt. Tbii parametrizasiya. yrinin
kanonik reperi. Frene dsturlar. yrilik v buruqluq.
Mstvi yrilri.
Sthlrin diferensial hndssi. Sth anlay, sth
tnliklri. Hamar sthlr. Sth toxunan mstvi v normal.
Birinci kvadratik forma il hll olunan msllr. Sthin
ikinci kvadratik formas. Sth zrind bzi mhm yrilr.
Sthin trm dsturlar. Qauss teoremi.
DBYYAT
1. Cavadov M.. Vektor hesab. Bak, 1967.
2. Qasmova S.S. Analitik hndsdn mhazirlr.
Bak, 2006.
3. Qasmova S.S. Analitik hndsdn metodik
gstrilr. Bak Univ. Nr., 2002.
4. Paayev X.X., Ncfov M.A. Analitik hndsdn
mhazirlr. Bak, 2002.
5. Fttayev H.D. Analitik hnds kursu, I hiss. Bak,
2009.
6. Nsrullayev N.L.Hnds msllri. Bak, 2004.
7. ..
. , 2003.
8. .., .. , 2.
, 1975.
9. .., ..
.
, 2010.
10. ..
. , 2002.
11. .., .. .
,
. . , 1989.
12. liyev N.Y, Sfrov A.A., Fttayev H.D. Diferensial
hnds, topologiya v tenzor analizi. Msl kitab, I
hiss, Bak Univ. Nr., 1993.
13. ..
. , 1968.
Qbul proqramlar 121
CBR V DDLR NZRYYS
mumi cbrin elementlri. oxluqlar v onlar
zrind sas mllr. Birlm, ksim, Dekart hasili;
Qismn nizam, nizaml oxluq; Binar mnasibtlr,
ekvivalentlik mnasibti, ekvivalentlik sinfi, rtuk, blg v
onlara aid sad misallar (tam ddlrin mqayislri
ekvivalntlik kimi, xqlar sinfi v s.), faktor oxluq;
nyektiv, sryektiv v biyektiv inikaslar, inikaslarn
kompozisiyas, eynilik inikas, inikasn trsi. vzlmlr v
yerdyimlr: yerdyimd transpozisiya, inversiya,
vzlmnin ctly; vzlmlrin hasili, vzlmnin trsi,
transpozisiya haqqnda teorem.
Cbri ml v sad cbri strukturlar. Qruppoid,
yarmqrup, monoid, qrup, halqa v meydan. Kompleks
ddlr meydan, kompleks ddlrin aksiomatik trifi, onlar
zrind mllr, kompleks ddin trsi, kompleks ddin
triqonometrik kli, Muavr dsturu, vahidin kklri qrupu,
ibtidai kklrin douran olmas; xqlar qrupu, halqas v
meydan: xqlar zrind mllr, sad modula nzrn
xqlar halqasnn meydan olmas; vzlmlr (simmetrik)
v ct vzlmlr (iarsini dyin) qrupu.
Matrislr. Onlarn cmi v hasili, sas xasslr; Matrisin
ranq, str v stun ranqlarnn brabrliyi, ranqn minorla
ifadsi; Matrislr hasilinin determinant, vahid v trs matris,
trs matrisin varlq rti, matrislr hasilinin ranq, oxar
matrislrin ranq v determinantlar haqqnda xasslr.
Xtti cbri tnliklr sistemi. Xtti cbri tnliklr
sisteminin mumi kli, onun nvlri, bircins tnliklr
sistemi v onun hlli, mumi v xsusi hllr, uyuan (birg)
v uyumayan, myyn v qeyrimyyn sistemlr;
Kramer teoremi v qaydas, xtti tnliklr sisteminin
aradrlmas, hllin ttbiqlri; elementar evirmlr v
tnliklr sistemlrinin ekvivalentliyi, Qauss sulu;
KronekerKapelli teoremi, bircins tnliklr sisteminin hllr
fzas, sistemin hllri oxluu il uyun bircins sistemin
hllr fzas arasnda laq, fundamental hllr sistemi.
Determinant. Onun konstruktiv trifi v xasslri,
determinantn hddinin iarsi, determinantn bzi xsusi
nvlri (diaqonal, bucaq, blok killi v s); minor v cbri
tamamlayc, determinantn str elementlrin ayrl, Laplas
teoremi v onun xsusi hal, determinantn sfra brabr
olmasnn zruri v kafi rti.
oxhdlilr. oxhdlinin drcsi v onun xasslri,
oxhdlinin kk, qalql blm alqoritmi. Bezu teoremi,
Hrner sxemi, oxhdlinin trmsi v onun tkrar kklrl
laqsi. oxhdlinin hqiqi v kompleks ddlr meydannda
gtirilmyn vuruqlara ayrl. oxdyinli oxhdlilr
halqas; onlar zrind mllr, elementar simmetrik
oxhdlilr; simmetrik oxhdlilr v onlar haqqnda sas
teorem. Viyet dsturlar. oxhdlilr halqasnn nisbtlr
meydan, rasional v sad ksrlr, qeyri-myyn msallar
metodu. BOB v KOB, qarlql sad oxhdlilr,
onlarn xasslri; cbri qapal meydan, cbri v transendent
nsr.
Xtti cbr v hnds, xtti fza. Vektorlar sisteminin
ranq. n sad xasslr, Vektorlarn cmi, dd hasili,
arifmetik fza, xtti asllq, xtti fzalarn ls, bazisi.
Eyni sonlu ll xtti fzalarn izomorfluu; xtti fzalarn
alt fzalar, alt fzalarn cmi, ksimsi, dz cmi, onlarn
llri haqqnda teorem; xtti inikaslarla matrislrin laqsi;
matrislrin vurulmas il dyinlrin xtti evirmsinin
laqsi; xtti inikasn nvsi v obraz; trs xtti inikasn
varlq rti; xtti funksiyalar; qoma fza v onun ls;
dual bazis; Xtti operatorlar, onlar zrind mllr; xtti
operatorun mxtlif bazislrd matrislri; nvariant alt
fzalar; mxsusi vektor v mxsusi qiymt, spektr. Sad
spektrli operator v onun matrisi; Operator oxhdli, xtti
operatorun xarakteristik oxhdlisi, oxar matrislrin
xarakteristik oxhdlilri.
Skalyar hasil. Evklid fzas, vektorun normas, vektorlar
arasnda bucaq v msaf, KoiBunyakovski brabrsizliyi;
ortoqonallq, ortoqonalladrma prosesi, Qrammid
teoremi. Alt fzann ortoqonal tamamlaycs; ermit forma,
unitar fzada KoiBunyakovski brabrsizliyi. Qoma v
simmetrik operatorlar;
Qrup v halqa. Qrup, qrupun trtibi, elementin trtibi,
qruplarn homomorfizm v izomorfizmlri, homomorfizmin
nvsi v obraz alt qrup kimi. Yana siniflr, normal bln
v onun homomorfizmin nvsi il laqsi, faktor qrup.
Laqranj teoremi; sonlu dvri qrup v onlar haqqnda sas
teorem, Keli teoremi. Klassik xtti qruplar: qeyri mxsusi,
ortoqonal, unimodulyar matrislr qruplar.
Halqa, onun ideallar, ba ideal, xqlar halqas,
xqlarn tam v gtirilmi sistemlri, Eyler funksiyas,
Eyler v Ferma teoremlri. Halqa v meydanlarn
xarakteristikas; homomorfizm v onun haqqnda sas
teoremlr.
DBYYAT
1. . . , 1968.
2. .. , , 1971.
3. .. , , 1984.
4. .. ,
, 1966. 1974
5. .. , 1
, 2004, 2 , 2000,
3 , 2004.
6. Sultanov R.M. Xtti cbrin saslar, ADU, 1960.
7. Qasmov V.. Cbr v ddlr nzriyysi, I cild,
BDU, 1998.
8. Qasmov V.. Qruplar v halqalar, II cild, BDU,
1999.
9. brahimov .. ddlr nzriyysinin saslar,
Azrnr, 1955.
10. kbrov M.S., liyeva N.R., Nsibova L.M.
Kompleks ddlr. 1996.
11. kbrov M.S. Cbr v ddlr nzriyysi. Bak,
2005.
12. Qasmov V.. Cbr v ddlr nzriyysi. Drslik.
Bak Universiteti nriyyat, Bak, 2012.
13. Baxliyev Y.R., bdlkrimli L.S. Cbr kursu.
Drslik. Elm v thsil, Bak, 2011.
HESABLAMA RYAZYYATI
nterpolyasiya mslsi. Laqranjn interpolyasiya
oxhdlisi, qalq hddinin qiymtlndirilmsi. Blnn,
sonlu frqlr. Nyutonun interpolyasiya oxhdlisi, qalq
hddinin qiymtlndirilmsi. Orta kvadratik yaxnlamalar.
Splaynlar vasitsil yaxnlamalar. ddi diferensiallama v
qalq hddinin qiymtlndirilmsi.
Nyuton-Kotes ddi inteqrallama dsturu v onun xsusi
122 Magistraturaya qbul 2013
[[
hallar. Qauss v ebev ddi inteqrallama dsturlar.
Xtti cbri tnliklr sistemi n kvadrat kklr,
ortoqonalladrma, sad iterasiya v Zeydel sullar.
Qeyri-xtti tnliyin tqribi hlli n adi iterasiya,
vtrlr, toxunanlar sullar. Qeyri-xtti tnliklr sisteminin
tqribi hli n adi iterasiya v Nyuton sullar.
Adi diferensial tnliklr n Koi mslsinin ddi
hlli n Eyler, Runqe-Kutta, Adams v tymer sullar.
Xtti v qeyri-xtti srhd msllrinin ddi hlli n
sonlu frqlr sulu. Xtti srhd mslsinin ddi hlli n
qovma sulu. Rits, kollokasiya v Qalyerkin sullar.
Elliptik tip tnliklr n bk sulu. Approksimasiya
qaydalar. Maksimum prinsipi. Kollats sulu.sulun
xtasinn qiymtlndirilmsi. Hiperbolik tip tnliklr n
Koi v qarq srhd msllri n bk sulu.
Parabolik tip tnliklr n Koi v qarq srhd msllri
n bk sulu.
nteqral tnliklr n adi iterasiya, inteqral inteqral
cmi il vz etm v nvni crlam nv il vz etm
sullar.
DBYYAT
1. .. . ,
, 1988.
2. Mmmdov Y.C. tqribi hesablama sullar. Bak,
Maarif, 1986.
3. .. . ., ,
1975.
4. .., .., ..
. ., , 1978, 598 .
5. .., .. :
2- . 3- . ., , 1966.
6. ., .., ..
. 2- . ., ,
1976.
7. .. .
. . ., , 1980.
8. .. . .
. ., , 1983.
9. Mehdiyev M., hmdov R., Eyvazov E., rifov E.
ddi sullar. Bak, 2008.
10. liyev A.Y., Piriverdiyev V.A. Riyazi analizin tqribi
hesablama sullar. Bak, Azrb. E.A., 1993.
11. liyev A.Y., Piriverdiyev V.A. Cbrin tqribi
hesablama sullar, Bak, Azrb. EA, 1993.
12. liyev A.Y., Piriverdiyev V.. Diferensial v
inteqral tnliklrin tqribi hesablama sullar, Bak,
rad, 1993.
OPTMAL PROSESLRN RYAZ
NZRYYS
oxdyinli funksiyann rtsiz v rti ekstremumu
msllri. rtsiz ekstremum mslsind birinci v ikinci
trtib zruri rtlr, kafi rtlr. rti ekstremum mslsind
Laqranj vuruqlar qaydas.
Qabarq proqramladrma mslsi: qabarq oxluq,
qabarq funksiya, qabarq oxluqlarn ayrlmas haqqnda
teorem, Laqranj funksiyas, Kun-Takker teoremi.
Xtti proqramladrma mslsi: xtti proqramladrma
mslsinin kanonik kli, mslnin hllrinin xasslri v
hndsi izah. Dayaq plan, simpleks sul.
Funksional fzalarda funksionaln yarmksilmzliyi,
funksionaln ekstremumunun varl haqqnda
Veyertrass teoremi. Funksional fzalarda diferensial
hesabnn elementlri: funksionaln variasiyas, Qato
trmsi, Free trmsi, funksionaln qradiyenti.
Ekstremum nqtsinin tqribi taplmas sullar:
qradiyent sulu, Nyuton sulu.
Variasiya hesabnn sad mslsind funksionaln
birinci variasiyas, Eyler-Laqranj tnliyi. Eyler tnliyinin
kvadratura il inteqrallanan xsusi hallar. Variasiya
hesabnn sad mslsinin mumilmlri: ox
funksiyadan asl funksional, axtarlan funksiyann yksk
trtib trmlrindn asl funksional, iki srbst dyini
olan funksiyadan asl funksional n Eyler-Ostroqradski
tnliyi. Variasiya hesabnda rti ekstremum mslsi
(Laqranj mslsi), izoperimetrik msl. Funksionaln ikinci
variasiyas, ekstremum n kafi rtlr.
Adi diferensial tnliklrl tsvir olunan proseslrd
optimal idar mslsinin qoyuluu, terminal idar
mslsind Pontryaginin maksimum prinsipi. Ksilmz
sistemlr n idar mslsind dinamik proqramladrma
sulu, Belman tnliyi.
DBYYAT
1. .., .., ..
. . .
., , 1984.
2. .., .., ..
. ., , 1979.
3. ..
. ., , 1969.
4. ., .. .
, - .-, 1981.
5. . ,
, , 1960.
6. ..
. ., , 1972.
7. Quliyev H.F., Yaqubov M.H., Haxyev S.S., Hseynov
T.H. Variasiya hesab v optimalladrma sullarna
aid msllr. Bak, BDU, 1993.
Proqram 29
RYAZ ANALZ
Ardcllq v onun limiti.
Ardcllq anlay. Ardclln limiti. Ylan
ardcllqlar zrind hesab mllri. Monoton ardclln
limiti. e ddi. Ardclln ylmas n Koi meyar.
Birdyinli funksiyalarn limiti v ksilmzliyi.
nikas. ddi funksiya. sas elementar funksiyalar.
oxluun limit nqtsi. Funksiyann limitinin Heyne v Koi
mnada triflri. Birtrfli limitlr. Funksiyann sonlu
limitinin varl n Koi meyar. Monoton funksiyann
limiti. Sonsuz kiik kmiyytlr v onlarn mqayissi.
Funksiyann ksilmzliyi v mntzm ksilmzliyi.
Qbul proqramlar 123
Ksilm nqtlrinin tsnifat. Parada ksilmz funksiyann
xasslri (Veyertrass teoremi v Koinin aralq qiymt
teoremi). Trs funksiyann ksilmzliyi. sas elementar
funksiyalarn ksilmzliyi.
Funksiyann trmsi v diferensial.
Funksiyann trmsi. Funksiyann diferensial. Trs
funksiyann v mrkkb funksiyann trmsi. Diferensial
hesabnn sas teoremlri (Ferma, Roll, Koi v Laqranj
teoremlri). Yksktrtibli trmlr v diferensiallar. Teylor
dsturu v onun qalq hddinin mxtlif formalar.
Funksiyann ekstremumlar. Ekstremum n zruri rt.
Qabarq v kk funksiyalar. yilm nqtsi. Funksiyann
asimtotlar. Ekstremum n kafi rtlr. Trm vasitsil
funksiyann aradrlmas v qrafikinin qurulmasnn mumi
sxemi.
Qeyri-myyn inteqral.
btidai funksiya v qeyri-myyn inteqral.
Dyini vzetm v hiss-hiss inteqrallama dsturlar.
Rasional funksiyann inteqrallanmas. Bzi irrasional
ifadlrin inteqrallanmas. Triqonometrik ifadlrin
inteqrallanmas.
Myyn inteqral.
Myyn inteqraln trifi. Funksiyann inteqrallanmas
n zruri rt. Myyn inteqraln varlnn zruri v kafi
rti. nteqrallanan funksiyalar siniflri. Myyn inteqraln
xasslri. Nyuton-Leybnis dsturu. Dyini vzetm v
hiss-hiss inteqrallama dsturlar. Myyn inteqraln
ttbiqlri. Qeyri-mxsusi inteqrallar v onlarn xasslri.
Qeyri-mxsusi inteqrallarn mtlq v rti ylmas.
oxdyinli funksiyalarn diferensial hesab.
oxdyinli funksiyalar. Funksiyann limiti. Ksilmz
v mntzm ksilmz funksiyalar. Funksiyann xsusi
trmlri. Funksiyann diferensial. stiqamt gr trm.
Qradiyent. Yksktrtibli xsusi trmlr. vars teoremi.
Yksktrtibli diferensiallar. Funksiyann ekstremumlar.
Ekstremum zruri rt. Ekstremum n kafi rtlr. Qeyri-
akar funksiyalar (varl, ksilmzliyi v trmsi).
ddi sralar.
ddi sra. Srann ylmas n zruri rt. Ylan
sralarn xasslri. Dalamber v Koi lamtlri. arsi
nvbln sralar. Leybnis lamti. Mtlq ylan sralar.
rti ylan sralar. Riman teoremi.
Funksional ardcllqlar v sralar.
Funksional ardcllq. Mntzm ylma. Funksional
sralar v onlarn mntzm ylma lamtlri. Qvvt
sralar. Koi-Adamar dsturu. Teylor sras. Furye sralar.
oxdyinli funksiyann inteqral hesab.
kiqat inteqral v onunu sas xasslri. Darbu cmlri.
kiqat inteqraln varl rti. kiqat inteqraln tkrar inteqrala
gtirilmsi v dyinin vz olunmas. I v II nv yrixtli
inteqral v sth inteqrallar. Qrin dsturu. oxqat inteqral.
oxqat inteqraln tkrar inteqrala gtirilmsi v dyinin
vz olunmas. Parametrdn asl myyn inteqral (inteqral
altnda limit kem, inteqrallama v diferensiallama
teoremlri). Parametrdn asl qeyri-mxsusi inteqral.
Kompleks dyinli funksiyalar.
Kompleks dyinli funksiyalar v onlarn ksilmzliyi.
Funksiyann trmsi. Koi-Riman rtlri. Kompleks
dyinli funksiyann inteqral. Koinin inteqral teoremi.
Koi dsturu. Loran sras. Requlyar funksiyann izol
edilmi mxsusi nqtlri v onlarn tsnifat. Funksiyann
x. xqlar nzriyysinin sas teoremi.
DBYYAT
1. . .
. . I, II, III. ., 1969-
1970.
2. . . . .
I, II. ., 1981.
3. . . . . I, II. .,
1981.
4. . ., . ., . .
. ., 1982.
5. . ., . .
. ., 1987.
6. Abdullayev S.K., Abdullayev F.A., Mehrabov V.A.
Riyazi analiz. Ali mktblr n drs vsaiti, Bak,
2011.
7. Mmmdov R. H. Ali riyaziyyat kursu. 3 cildd, Bak,
Maarif, 1978, 1981, 1984.
CBR V HNDS
Ox zrind istiqamtlnmi para v onun zrind
xtti mllr.
Ox zrind, mstvid v fzada dekart koordinatlar.
Analitik hndsnin sad msllri: fzada istiqamtlnmi
para anlay v onun proyeksiyas, iki nqt arasnda
msaf, parann veriln nisbtd blnmsi.
Vektor anlay v onun zrind xtti mllr.
Vektorlarn xtti asll anlay. ki v vektorun xtti
kombinasiyalar, drd vektorun xtti asll. Bazis anlay,
afin koordinatlar. Vektorun ox zrind proyeksiyas v onun
xasslri. Dzbucaql dekart koordinat sistemi afin koordinat
sisteminin xsusi hal kimi.
ki vektorun skalyar hasili. Skalyar hasilin hndsi v
cbri xasslri. Vektorlarn vektorial v qarq hasillri.
Onlarn hndsi v cbri xasslri.
Dz xtt v mstvinin mxtlif tnliklri.
Dz xtlr dstsinin tnliyi. Mstvi v dz xttin
mxtlif tnliklri. Mstvilrin v dz xtlrin qarlql
vziyyti. Nqtnin dz xtdn meyli. Mstvilr dstsinin
tnliyi. Fzada dz xtt. Fzada dz xttin mxtlif tnliklri.
Fzada dz xtlrin qarlql vziyyti: Fzada dz xtl
mstvinin qarlql vziyyti.
Ellipsin, hiperbolann v parabolann kanonik
tnliklri.
Ellipsin, hiperbolann v parabolann formasnn kanonik
tnliy sasn aradrlmas. Ellipsin, hiperbolann
ekssentrisiteti v direktrisi. Ellips, hiperbola v parabola
kanonik ksiklr kimi. Ellipsin, hiperbolann v parabolann
toxunanlar.
kitrtibli xtlr v sthlr.
kitrtibli xttin tipi anlay. kitrtibli mrkzi xttin
(elliptik v hiperbolik tip) sadlmsi v mrkzli xtlrin
tsnifat. Parabolik tip xttin tnliyinin sadlmsi v
parabolik tip xtlrin tsnifat.
Ikitrtibli sthlr. Ikitrtibli mrkzi sthlrin tsnifat.
Ikitrtibli sthlrin formasnn onlarn kanonik tnliklrin
gr aradrlmas: ellipsoid, hiperboloid, paraboloid.
Kompleks ddlr oxluu v cbrin sas teoremi.
Kompleks ddin cbri kli. Kompleks ddin
triqonometrik kli. Qvvt yksltm v kkalma.
124 Magistraturaya qbul 2013
[[
oxhdlilr v onlar zrind mllr. oxhdlilrin
qalql blnmsi. n byk ortaq bln (BOB), Evklid
alqoritmi. oxhdlinin kk. Bezu teoremi. Hrner sxemi.
Cbrin sas teoremi v oxhdlinin xtti vuruqlara ayrlmas.
Viyet dsturu.
Matris v determinant anlay. Xtti cbri tnliklr
sistemi.
Determinantlar v onlarn xasslri. Minor v cbri
tamamlayc. Determinantn str (stun) zr ayrl. Trs
matris. Bazis minor haqqnda teorem.
Crlamayan kvadrat matrisli xtti cbri tnliklr sistemi.
Kramer qaydas. mumikilli tnliklr sisteminin uyuanlq
rti. Bircins tnliklr sistemi. Xtti tnliklr sisteminin
Qauss sulu il hlli.
Xtti fza v onun xasslri.
Xtti fza elementlrinin xtti asll. Bazis v
koordinatlar. Xtti fzann ls. n - ll xtti fzalarn
izomorfluu. n - ll xtti fzada bir bazisdn digrin
kedikd koordinatlarn evrilmsi. Hqiqi Evklid fzas v
onun xasslri. Ortonormal bazis v onun varl
(ortoqonalladrma prosesi). Ortonormal bazisin xasslri. n -
ll Evklid fzalarnn izomorfluu. Kompleks Evklid
fzas v onun xasslri. Qram determinant.
Xtti operatorun trifi v onlar zrind mllr.
Xtti operatorlar fzas. Xtti operatorun matrisi. Yeni
bazis kedikd xtti operatorun matrisinin evrilmsi. Xtti
operatorun nvsi v obraz. Trs operator.
nvariant alt fza. Xtti operatorun mxsusi ddlri v
mxsusi vektorlar. Xtti operatorun xarakteristik oxhdlisi.
Kvadratik (bixtti) forma.
Kvadratik forma. Kvadratik formann kanonik kl
gtirilmsi: Laqranj v Yakobi sulu. Kvadratik formalarda
talt qanunu. Kvadratik formalarn tsnifat. Kvadratik
formann msbt myynliyi n Silvestr meyar.
DBYYAT
1. . ., . .
, ., 1981.
2. . ., . . , .,
1984.
3. . . , ., 1975.
4. . . , .,
1971.
5. Mmmdov R. H. Ali riyaziyyat kursu. I cild, Bak,
Maarif, 1978.
DFERENSAL TNLKLR. RYAZ FZKA
TNLKLR
Dyinlri ayrlan tnliklr.
Bircins tnliklr v bircins tnliklr gtiriln tnliklr.
Birtrtibli xtti tnliklr. Bernulli tnliyi. Rikkati tnliyi.
Tamdiferensiall tnliklr. nteqrallayc vuruq.
Birtrtibli normal killi tnliklr n Koi
mslsinin hllinin varl v yeganliyi.
Peano, Osqud v Koi-Pikar teoremlri. Hllin
hamarl, balanc verilnlrdn v parametrlrdn
ksilmz asll. Mxsusi nqtlr v onlarn tsnifat.
Trmy nzrn hll olunmam birtrtibli tnliklr.
nteqrallana biln sad hallar. Parametr daxiletm sulu.
Laqranj v Klero tnliklri. Mxsusi hllr v onlarn
taplmas qaydalar. Trayektoriya haqqnda msl.
Yksk trtibli tnliklr.
Trtibi azaldla biln yksktrtibli tnliklr.
Yksktrtibli xtti tnliklr. Bircins v qeyri-bircins xtti
tnliklr. Sabitlrin variasiyas sulu.
Sabit msall tnliklr.
Sabit msall bircins v qeyri-bircins tnliklrin mumi
hllinin qurulmas. Sabit msall tnliy gtiril biln
tnliklr.
kitrtibli xtti tnliklr.
Bircins tnliklrin hllrinin sfrlar haqqnda teoremlr.
Srhd mslsi. Qoma mslnin qurulmas. Qirin
funksiyas.
Birtrtibli xtti tnliklr sistemi.
Bircins sistemin xtti asl olmayan hllri. Qeyr-bircins
sistemin mumi hlli. Birtrtibli sabit msall xtti bircins v
qeyri-bircins diferensial tnliklr sistemlrinin mumi
hllrinin qurulmas.
Birtrtibli normal sistemin hllinin dayanql.
Xtti sistemin dayanql. Lyapunov teoremi. Avtonom
sistemlr. Hllrin v trayektoriyalarn xasslri.
Birtrtibli xtti v kvazi-xtti xsusi trmli
diferensial tnliklr.
mumi hllin v Koi mslsinin hllinin qurulmas.
Xsusi trmli diferensial tnliklr. sas anlaylar.
kitrtibli xsusi trmli diferensial tnliklrin tsnifat v
onlarn kanonik kl gtirilmsi. Riyazi fizika tnliklri
n msllrin qoyuluu v onlarn Adamar mnada
korrektliyi.
Hiperbolik tip tnliklr.
Simin enin, yayn uzununa kiik rqslrinin tnliklri.
Membranann rqslrinin tnliyi. Koi v srhd
msllrinin qoyuluu. Srhd rtlrinin nvlri.
Hiperbolik tip tnliklr n Koi v srhd
msllrinin hlli sullar.
Koi mslsinin v yarmsonsuz oxda srhd
msllrinin xarakteristikalar sulu il hlli. Srhd
msllrinin hlli n Furye (dyinlr ayrma) sulu.
Mxsusi ddlrin v mxsusi funksiyalarn sas xasslri.
Parabolik tip tnliklr.
stilikkeirm v diffuziya tnliklri. Koi v srhd
msllrinin qoyuluu. stilikkeirm tnliyinin hlli n
maksimum prinsipi v ondan xan nticlr. Koi v srhd
msllrinin hllinin yeganliyi.
Parabolik tip tnliklr n Koi v srhd
msllrinin hlli sullar.
Dyinlr ayrma v Qrin funksiyas sullar.
stilikkeirm tnliyi n Koi mslsinin hlli.
stilikkeirm tnliyinin fundamental hlli.
Elliptik tip tnliklr.
Laplas v Puasson tnliklri n srhd msllrinin
qoyuluu. Polyar, silindrik v sferik koordinat sistemlrind
Laplas tnliyi. Laplas tnliyin fundamental hllri.
Harmonik funksiyalarn sas xasslri.
Qrinin I v II dsturlar. Harmonik funksiyalar n n
byk (n kiik) qiymt v orta qiymt teoremlri, onlardan
xan nticlr. Srhd msllrinin hllinin yeganliyi.
Elliptik tip tnliklr n srhd msllrinin hlli
sullar.
Srhd msllrinin hllin Furye sulunun ttbiqi.
Dair Dirixle mslsinin hlli. Puasson inteqral.
Qbul proqramlar 125
DBYYAT
1. .. .
., 1963.
2. . ., .., ..
. ., 1980.
3. hmdov Q., Hsnov K., Yaqubov M. Adi diferensial
tnliklr. Bak, 1978
4. ..
. ., 1974.
5. ...
. ., 1965.
6. ... , .,
1965.
7. ...
. ., 1985.
8. . .
, ., , 1961.
9. . ,
., , 1964.
10. . . . .
, ., , 1964.
11. . . ,
., , 1966.
12. . .
, ., , 1967.
13. . . , .,
, 1968.
14. . . ,
., , 1971.
15. . .
, ., , 1976.
16. . ., . .
, .,
, 1977.
EHTMAL NZRYYS V RYAZ
STATSTKA
Diskret elementar hadislr fzas.
Ehtimaln klassik trifi. Kombinatorikann elementlri v
ehtimal msllrin ttbiqi. Hadislr zrind mllr.
Diskret elementar hadislr fzasnda ehtimaln verilmsi.
Ehtimal nzriyysinin aksiomatikas.
Cbr, siqma cbr. Kolmoqorov aksiomlar. Ehtimaln
xasslri.
rti ehtimal.
Hadislrin asl olmamazl. Tam ehtimal dsturu v
Bayes dsturlar.
Asl olmayan snaqlar ardcll.
Bernulli sxemi. Binomial paylanma. Puasson,Muavr-
Laplasn lokal v inteqral teoremlri. Polinomial sxem.
Tsadfi kmiyyt v onun ehtimal paylanmas.
Diskret v mtlq ksilmz tsadfi kmiyytlr.
oxll paylanmalar. Tsadfi kmiyytlrin asl
olmamazlq anlay. Tsadfi kmiyytlrin cminin,
hasilinin v nisbtinin paylanmas.
Tsadfi kmiyytlrin ddi xarakteristikalar.
Riyazi gzlm, dispersiya, momentlr, moda, median,
kovariasiya, korelyasiya msal.
Douran v xarakteristik funksiyalar.
Yeganlik teoremi Paylanma funksiyalarnn v
xarakteristik funksiyalarn ylmas. Xarakteristik
funksiyalar n ksilmzlik teoremi.
Byk ddlr qanunu.
ebev brabrsizliyi. ebev teoremi v onun xsusi
hallar (Bernulli, Puasson teoremlri). Xinin teoremi.
Markov teoremi.
Mrkzi lmit teoremi.
Levi-Xinin teoremi. Lindenberq v Lyapunov teoremlri
v onlarn mqayissi.
Tsadfi proseslr nzriyysinin elementlri.
Tsadfi proses anlay. Viner v Puasson proseslri.
Markov zncirlri.
Riyazi statistikann elementlri.
Riyazi statistikann ilkin anlaylar v sas msllri.
Nqtvi qiymtlr v onlarn xasslri. n kiik kvadratlar
sulu. Doruyaoxarlq metodu. Momentlr sulu. nterval
qiymtlndirilmsi. Statistik hipotezlrin yoxlanmas.
DBYYAT
1. ..
. . ,
1972.
2. .., ..
. . ,
1976.
3. .., ..
. ., ,1969.
4. ahbazov .. Ehtimal nzriyysi v riyazi
statistika. 1973
5. Hseynov .., Qasmov S.Y. Ehtimal nzriyysi v
riyazi statistika. Bak, 2006.
DSKRET RYAZYYAT
Mntiq cbri v bul funksiyalar.
sas triflr v anlaylar. Mntiq cbrinin sas
funksiyalar. sasl v fiktiv dyinlr. Dsturlar.
Funksiyalarn dsturlarla realiz edilmsi. Dsturlarn
ekvivalentliyi. Elementar bul funksiyalarnn xasslri. kili
funksiya. kililik prinsipi. Bul funksiyalarnn dyinlr
gr ayrlmas. Mkmml dizyunktiv normal forma
(MDNF). Mkmml konyuktiv normal forma (MKNF).
Jeqalkin oxhdlisi.
Pd tamlq v qapallq.
Bul funksiyalar sisteminin taml. sas qapal siniflr
(T
0
, T, S, M, L). Monoton olmayan, qeyri-xtti v ikili
olmayan funksiyalar haqqnda lemmalar. Funksional tamlq
haqqnda teorem.
Mntiqi cbri funksiyalarn trmsi v onlarn
ttbiqlri.
Bul funksiyalarnn trmlrinin sas xasslri. Yksk
trtib trm. Trmdn istifad etmkl Bul
funksiyalarnn ayrllar.
Mntiq cbri funksiyalar n minimal, n qsa v
ixtisar olunmu dizyunktiv normal formalar v onlarn
qurulmas alqoritmlri.
Dizyunktiv, konyuktiv v normal formalarn trifi.
Onlarn xasslri. ndyindn dzldilmi dizyunktiv
normal formalarn say. Trivial alqoritm. Hndsi izahat.
rtm, mmkn konyuksiyalar.
k-qiymtli mntiq.
sas anlaylar v elementar funksiyalar. Mkmml
normal formalarn k-qiymtli mntiqd analoqlar.
126 Magistraturaya qbul 2013
[[
P
k
da tamlq v qapallq.
Rosser-Turkett v Post funksiyalarnn sistemlrinin
tamlg. k-moduluna gr oxhdlilr. Funksiyalar sisteminin
taml haqqnda teoremlr.
DBYYAT
1. Frcov R. H., imiyev H. V., Diskret riyaziyyat. Bak,
BDU nriyyat, 1998.
2. . .
. ., , 1986.
3. . ., . .
. ., , 1977.
4. . . . .,
, 1972.
5. . . .
., , 1986.
6. . . . . .,
, 1988.
7. ., .
. ., . 1986.
OPTMALLADIRMA SULLARI V OPTMAL
DARETMNN RYAZ SASLARI
Optimalladrma sullarna giri
Optimalladrma msllrinin qoyuluu. Birll
optimalladrma. Optimalladrma msllrinin hllinin
varl. Veyertrass teoremi. Klassik sul.
Qabarq analiz v qabarq proqramladrma
Qabarq funksiyalar. Funksiyalarn qabarql n
diferensial lamtlr. Qabarq funksiyalarn ekstremal
xasslri. Nqtnin oxlua proyeksiyas v ayrma
teoremlri. Qabarq proqramladrma mslsi. Kun-Takker
teoremi. Xtti v qabarq proqramladrmada ikilik
nzriyysi.
Optimalladrmann ddi sullar.
rtsiz optimalladrma sullar. Qradiyent sulu. Nyuton
sulu. Qoma qradiyent sulu. rti optimalladrma sullar.
Qradiyentin proyeksiyas sulu. Crim funksiyalar sulu.
Variasiya hesab.
Variasiya hesab mslsinin qoyuluu v misallar.
Variasiya hesabnn n sad mslsi. Eyler tnliyi. Bolsa
mslsi v transversallq rtlri. Uclar hrkt edn
msl.
Optimal idaretm
Optimal idaretm mslsinin qoyuluu v misallar.
Pontryaginin maksimum prinsipi. Maksimum prinsipi il
klassik variasiya hesab arasnda laq. Dinamik
proqramladrma sulu. Ksilmz v diskret halda Belman
tnliyi. Xtti optimal teztsir mslsi. Maksimum prinsipi
(Zruri v kafi rtlr). Optimal idarnin varl v
yeganliyi. Sintez mslsi.
DBYYAT
1. . . . .
., ., , 1981.
2. . .
. . ., ., ,
1980.
3. skndrov .D., Tayev R.Q., Yaqubov Q.Y.
Optimalladrma sullar. aolu, 2003.
4. .. .
. ., ., , 1980.
5. .., .., ..
. ., ., , 1986.
6. .., .., ..
. ., , 1973.
7. ..
. ., , 1981
8. ..
. ., , 1986.
9. .., ..,
.., ..
. ., , 1976.
10. ..
. ., , 1973.
DD SULLAR
Cbri tnliklrin v tnliklr sistemininn ddi hll
sullar.
Xtti cbri tnliklr sisteminin ddi hlli sullar: Qauss,
qovma, sad iterasiya, Zeydel sullar; onlarn ylma
rtlri v xtalarnn qiymtlndirilmsi. Qeyri-xtti
tnliklrin v tnliklr sisteminin ddi hlli sullar: Paran
yarya blm, vtrlr, sad iterasiya v Nyuton sullar.
nterpolyasiya sullar.
Cbri oxhdlilrl interpolyasiya: Laqranj v Nyuton
interpolyasiya oxhdlilri Orta kvadratik yaxnlama. n
kiik kvadratlar sulu.
ddi diferensiallama v inteqrallama.
ddi diferensiallama dsturlar v onlarn xtalar.
Nyuton Kotes ddi inteqrallama dsturlar. Sad mexaniki
kvadratur dsturlar: dzbucaqllar, trapeslr, Simpson
(parabola) v onlarn xtalar.
Adi diferensial tnliklr n Koi v srhd
msllrinin ddi hll sullar. Pikar, Eyler, Runqe-Kutta
v Adams sullar. Srhd msllrinin hlli sullar:
Qalyorkin, qovma sullar.
Xsusi trmli diferensial tnliklr n tqribi hll
sullar.
Sad diferensial operatorlarn aproksimasiyas. Frqlr
mslsi v onun dayanql. Birll istilkkeirm tnliyi
n frqlr sxemi. Balans sulu. Laplas operatorunun
frqlrl aproksimasiyas. Dirixle mslsinin sonlu frqlr
sulu il hlli.
Birll dala tnliyi n akar v qeyri-akar sxemlr.
nteqral tnliklrin ddi hll sullar: Ardcl
yaxnlama, sonlu frqlr v Qalyorkin sullar. Qeyri-
korrekt msllrin requlyarladrma sulu il hlli.
DBYYAT
1. .., .. .
., , 1989.
2. .., ..
. ., ,
1972.
3. .., .., ..
. ., , 1976.
4. .., .., ..
. .,
, 2003.
5. Mehdiyev M., hmdov R., Eyvazov E., rifov E.
ddi sullar. Bak, 2008.
Qbul proqramlar 127
Proqram 30*
NZR MEXANKA
Maddi nqt kinematikas. Nqtnin trayektoriyas.
Maddi nqtnin hrktinin verilmsi sullar. Maddi
nqtnin srti v tcili. Sektorial srt. Srtlrin v
tcillrin toplanmas haqqnda teoremlr.
Brk cismin kinematikas. Brk cismin sad hrktlri.
Mtlq brk cismin yerdyimlrinin tsvirlri haqqnda
Eyler, al v Mots teoremlri. Brk cismin nqtlrinin
srtlri v tcillri. Cismin trpnmz ox v nqt trafnda
hrktinin kinematikas. Cismin irlilm v frlanma hr-
ktlrinin toplanmas. Frlanma ct. Mtlq brk cismin
mstviy paralel hrkti. Mstvi fiqurun nqtlrinin
srtlri v tcillri. Ani srtlr v tcillr mrkzlri.
Statika. Rabitlr. Rabit reaksiyalar. Qvvlr
sisteminin bir mrkz gtirilmsi. Mmkn (virtual)
yerdyimlr. Qvvnin ii. Qvv sahsi. Potensial qvv
sahsi. Potensial enerji. Mmkn yerdyim prinsipi.
Mtlq brk cism ttbiq olunan qvvlr sistemin grdy
i. Fza v mstvi qvvlr sistemlri n mvazint
tnliklri. Paralel qvvlrin toplanmas. Arlq mrkzi.
Nqt dinamikas. Nqtnin sas dinamik kmiyytlri
v onlarn dyimsi haqqnda teoremlr. Maddi nqtnin
dzxtli hrktinin rtlri. Nqtnin dzxtli rqsi (srbst,
mqavimt mhitd, mcburi) hrktlri. Mrkzi qvv
tsiri altnda maddi nqtnin hrkti. Sahlr qanunu. Gy
mexanikasnn elementlri. Kepler qanunlar. mmdnya
cazib qanunu. Bine tnliyi. ki cisim mslsi. Laplas
inteqral. Laplas vektoru. Orbitlrin nvlri.
Ktllr hndssi. Cismin talt momentlri. Paralel
oxlara nzrn talt momentlrinin hesablanmasnn
Hygens-teyner teoremi. Ksin oxlara nzrn talt
momentlri. Ba talt oxlar v ba talt momentlri. talt
ellipsoidi.
Mexaniki sistemin dinamikas. Mexaniki sistemin sas
dinamik kmiyytlri v onlarn trpnmz v Kniq
koordinat sistemlrind dyimlri haqqnda teoremlr.
Dalamber-Laqranj prinsipi. Dinamikann mumi tnliyi.
Dyin ktlli maddi nqtnin dinamikas. Meerskinin
mmlmi tnliyi. Sialkovski msllri. Laqranjn 1-ci v
2-ci nv tnliklr sistemlri. Potensial qvv sahsind
Laqranjn 2-ci nv tnliklri. Holonom sistemin tam
mexaniki enerjisinin dyimsi haqqnda teorem.
Hamiltonun kanonik tnliklri. mmilmi enerji inteqral.
Mtlq brk cismin dinamikas. Mtlq brk cismin
trpnmz ox trafnda frlanma hrktinin dinamikas.
Frlanma oxuna gstriln dinamik v statik tzyiqlrin
brabrliyi rtlri. Fiziki rqqas. Brk cismin trpnmz
nqt trafnda hrktinin dinamikas. Eylerin kinematik v
dinamik tnliklri. Ar brk cismin trpnmz nqt
trafnda hrkti mslsinin mumi qoyuluu. Birinci
inteqrallar. Xsusi hallar. Giraskoplar nzriyysi.
Giroskoplar nzriyysinin sas tnliyi.
Mexanikann variasiya prinsiplri. Mexanikann
Dalamber-Laqranj, Jurden v Qauss diferensial variasiya
prinsiplri. Hamilton v Mopertyi-Laqranj inteqral variasiya
prinsiplri.
DBYYAT
1. Axundov M.B., Sadayev .. Nzri mexanikadan
mhazirlr. Bak, 2011.
2. Bktai T.H. Nzri mexanika. Bak, Maarif, 1981.
3. .. . .,
, 1990.
4. ..
. ., 1972. . 1,2.
5. .. .
., , 1986.
6. Tarq S.M. Nzri mexanikann qsa kursu. Bak,
Maarif, 1983.
BTV MHT MEXANKASI
Btv mhitin hrktinin kinematikas. Btv mhit
hrktinin yrnilmsinin iki sulu. Hrkt qanunu,
yerdyim, srt v temperatur sahlri v s. Qrarlam v
qrarlamam hrkt. Trayektoriya v cryan xtlri.
Bhran nqtlri. Srtlr meydanna aid misallar: brk
cismin hrkti, mnb, dipol v s.
Mahidi v izlyn hesablama koordinat sistemlri.
Tenzorlar nzriyysinin elementlri. Kovariant v
kontravariant bazis vektorlar v tenzorun komponentlri.
Metrik tenzor. Kristoffel simvollar. Kovariant trmlr.
Qauss-Ostroqradski teoremi. Stoks teoremi. Dyin hcm
gr inteqraln zamana gr trmsi. Tenzorlarn
invariantlar v xarakteristik tnlik. Tenzorlarn ba oxlar v
onlarn dnmsi.
Deformasiya nzriyysi. Kiik deformasiya tenzorunun
komponentlri, onlarn v birinci invariantn Dekart
koordinat sistemind hndsi mnas. Sonsuz kiik hissciyin
deformasiyas. Sonlu v kiik deformasiya tenzorlar.
Deformasiya srtlri tenzoru. Srt burulan. Potensiall
hrkt. Kiik hissciyin hrktinin irlilm v frlanma
hrktlrin v srf deformasiya hrktin ayrlmas.
Srtin sirkulyasiyas. Burulanl hrktin kinetik xasslri.
Sad potensiall v burulanlq hrktin aid misallar.
oxrabitli fzalarda potensialn oxqiymtliliyi.
Deformasiya tenzorunun v deformasiya srti tenzorunun
birglik tnliklri.
Ksilmzlik tnliyi. Ktl v sxlq haqqnda anlay.
Eyler v Laqranj dyinlrind ksilmzlik tnliyi.
Sxlmazlq rti. Eyler dyinlrind oxkomponentli
qarq sistemlr n ksilmzlik tnliyi. Diffuziya vektoru.
Ktlvi, sthi, daxili v xarici qvvlr haqqnda
anlay. Sonlu hcm n btv mhitin hrkt miqdar v
hrkt momentinin dyimsi haqqnda teoremlr.
Grginlik nzriyysi. Simmetrik v antisimmetrik
grginlik tenzoru nzriyylri. Btv mhitin hrktinin
diferensial tnliklri.
Btv mhitin termodinamikas. Hal parametrlri, hal
fzas, proseslr v dvrlr haqqnda anlay. Daxili enerji
anlay. Enerjinin saxlanma qanunu. stilik seli v
temperatur anlay. stilik seli n qanunlar. stilik seli
* Bu proqram zr test taprqlar vzin tqdim ediln suallara yazl cavab vermk tlb olunur. (bax: shif 232)
128 Magistraturaya qbul 2013
[[
tnliyi. Xsusi proseslr: adiabatik, izotermik v digr
proseslr. Dnn v dnmz proseslr. Tkmil qaz.
kiparametrli sistemlr n Karno dvriyysi. Termodina-
mikann II qanunu. Entropiya v mtlq temperatur.
Kompensasiya olunmayan istilik v entropiyann yaranmas.
kiparametrli mhitlrin termodinamik potensiallar.
Btv mhitin elektrodinamikas. Elektrik v maqnit
grginliklri vektoru. Elektromaqnit sahsi. Vakuumda v
keiricilrd Maksvell tnliklri.
zotropiya v anizotropiya. Elastiki simmetriya
hallar. zotropiya v anizotropiya. Kristallar, cisimlrin
simmetriyasn v makroskopik strukturunu tyin edn
hndsi kmiyytlr haqqnda anlaylar.
deal mhitin termodinamiki v elektrodinamiki
modellri. Eyler tnliklri. Barotrop proses zaman ideal
sxlan mhitin modeli. zotermik v adiabatik proseslr n
hal tnliklri.
Elastiki mhit, zl maye, plastiki v zl-elastiki
mhitlrin modellri. Huk qanunu. Elastiklik
nzriyysinin mumi diferensial tnliklri. Lme tnliklri,
Beltrami-Mitel tnliklri. Qapal tnliklr sistemlri. zl
maye modeli. Grginlik tenzoru il deformasiya srtlri
tenzoru arasnda asll tyin edn Navye qanunu. zl
mayed enerjinin dissipasiya qanunu. stilikkeirn zl
maye modeli. deal plastik cisim modeli. Yklnm sthi.
Plastiklik axm qanunu. Mhkmlnn plastik mhitin
modeli. Dyin yklnm sthi anlay. Bauinqer effekti.
zl elastiki cisimlr. Srncklik v relaksasiya.
Tcrblrd modelldirm v mexaniki oxarlq.
Myynedici parametrlr sistemi. Oxarlq kriteriyalar.
Frud, Reynolds, Eyler v baqa lsz kmiyytlr.
DBYYAT
1. .. . ., 1976.
2. .. . . 1,2, .,
1973.
3. . . ., 1965.
4. .. . .,
1971.
5. .., .. . . 2,6,7,8.
., 1985.
6. .. .
., 1962.
7. ..
. ., 1977.
8. Ramazanov T.Q. Zlzllrin mexanikas v tektonik
dalalar. BDU, 2005.
MAYE V QAZ MEXANKASI
Hidrostatika. Tarazlq tnliklri. Barotrop v baroklin
mayelr n tarazlq tnliklri. Konservativ qvvlr sahsi.
Torrielli dsturu. Paskal v Arximed qanunlar.
deal maye hidromexanikasnn sas inteqrallar.
Puasson adiabat. Entropiya v entalpiya. zoentropik
dsturlar. Bernulli inteqral. Qazlar n Bernulli inteqral.
Eyler tnliyinin Qromeko-Lemb formas. Leybenzon funksi-
yas. Potensiall hrkt. Laqranj inteqral. Srtin potensial.
Kiik hycanlanmalar. Riman dalalar. Sxlan mayelrin
mxtlif en ksikli borularda qrarlam v qrarlamam
hrktinin tnliklri. Kompleks potensial. Kompleks srt.
Srtin potensial. Cryan funksiyas. Cisimlrin mayed
axarl. Lvhnin v krnin axarl. Burulanl hrktin
diferensial tnliyi. Mexaniki enerjinin dissipasiyas.
Burulan xtlri. Burulanl hrktin diferensial tnliyi.
zl mayenin qrarlam hrktin aid msllr.
Silindrik boruda hrkt. deal qazn dyin en ksikli
boruda hrkti. Srhd tbqsi. Prandtl tnliklri. zl-
plastik mayelr. Reynolds ddi. Reynolds ddinin kiik
qiymtlri n zl mayenin hrkt tnliklri. Stoks
tnliyi. zl mayenin boruda qrarlamayan hrkti.
llr nzriyysi. Qaz dinamikasnn hrkt
tnliklri v srhd rtlri. P-teoremi. deal qazn
qrarlamam hrktinin diferensial tnliklri. Ksilm
sthi. Zrb dalalar. Zrb dalas sthind dniln rtlr.
Avtomodel hll.
Hidravlika v szlm msllri. Hidrostatik tzyiq.
eze msal. slanma perimetri. Canl en ksik sahsi. Su
mcralarnn nvlri. Xtti szlm v qeyri-xtti szlm
qanunlar.
DBYYAT
1. ..
. ., , 1977.
2. .. . .,
, 1973.
3. .., .. . .,
, 1986.
4. Ramazanov T.Q. Maye, qaz v dala dinamikasna
giri. Bak, BDU, 2000.
5. .. . .,
, 1978.
6. .., .., ..
. , 1,1955.
7. Mirzcanzad A.X., Qurbanov R.S., hmdov Z.M.
Hidravlika. Maarif, 1990.
8. .. . ., , 1982.
9. . ..
. , 1986.
DEFORMASYALANAN BRK CSM
MEXANKASI
Elastiklik nzriyysinin msllri v onlarn hll
sullar. Elastiklik nzriyysinin srhd msllrin
nvlri. Srhd v balanc rtlri. Hllin varl v
yeganliyi. Elastiki msllrin tqribi hllri: analitik v
ddi sullar. Mstvi msllrinin analitik funksiyalar
nzriyysinin srhd msllrin gtirilmsi. Inteqral
evirm sullar. Dinamik msllr. Lame v Reley
dalalar. ubuun uzununa v enin hrktinin tnliyi.
ubuqlarn dayanql.
Plastiklik nzriyysinin elementlri. Plastiki axn
nzriyysi. Plastiki deformasiya nzriyysi. Srt plastiklik
v ideal plastiklik. Yklm sthi. Plastiki tarazln tnliklr
sistemi. Elastik-plastik msllr.
Srncklik nzriyysinin elementlri. Srnckliyin
texniki nzriyylri. Frziyylr. Xtti zl elastiklik.
Qeyri-xtti zl elastiklik. Termozl elastiklik. zl
plastiklik. Relaksasiya. Mexaniki modellr. Xtti zl
elastiki msllrin hll sullar. Statik, kvazistatik v
dinamik msllr.
Mhkmlik nzriyysi. Materialn mhkmliyi. Plastiki
dalma. Kvrk dalma. atlar mexanikas. Zdlnm
nzriyysi.
Qbul proqramlar 129
DBYYAT
1. .. . ., , .,
1976.
2. .
. ., 1954.
3. . ., 1935.
4. . .
. ., 1988.
5. .., ..
. ., 1982.
6. .. . .,
, 1969.
7. .. . .,
, 1974.
MATERALLAR MQAVMT
sas frziyylr. Tdqiq obyektlri. Xarici qvvlr.
Rabitlr v rabit reaksiyalar. Hesablama sxemi. Tird
daxili qvv faktorlar.
Prizmatik tirin dartlmas v sxlmas. Grginlik v
deformasiya halnn sad nvlri. Biroxlu dartlma-sxlma
diaqram; yklm v elastiki boalma. Materialn sas
mexaniki kmiyytlri.
Prizmatik tirlr v oynaqla birldirilmi prizmatik
tirlr sistemi. Prizmatik tirlr v oynaqla birldirilmi
prizmatik tirlr sistemi. Sen-Venan prinsipi v mstvi
ksiklr qanunu. Dartlma v sxlma mhkmliyin hesabat.
Statik qeyri-myyn prizmatik tirlr sistemi. Elastik-plastik
prizmatik tirlr sistemi, son hddi tarazlq, buraxlabiln
yklr gr hesabat. Dartlma-sxlmada elastiki
deformasiyalanma enerjisi.
kioxlu grginlik vziyyti. Normal v toxunan
grginliklr. kioxlu dartlmada p ksikd grginliklr.
Mstvi grginlik vziyyti. Morun dairvi diaqram.
Prizmatik tirlrin burulmas. Dairvi en ksikli
prizmatik tirlrin burulmas. Qapal v aq profilli nazik
divarl prizmatik tirlrin burulmas. Burulmada elastiki
potensial enerji dsturu. Kiik addml elastiki yayn
hesablanmas.
Prizmatik tirlrin yilmsi. Ksici qvv v yici
moment. Onlarn arasnda diferensial asllq. Tir boyu ksici
qvvnin v yici momentin paylanma eprlri. yilmd
normal grginlik. yilmi oxun diferensial tnliyi v onun
inteqrallanmas. yilmd toxunan grginliklr. Juravski
dsturu. yilmd elastiki potensial enerji dsturu. Cp
yilm. Elastiki zl zrind yerln tirin yilmsi. Enin
v uzununa yilm. yilmd buraxla biln yk gr
mhkmliyin yoxlanmas.
Materiallar mqavimtinin mumi teoremlri.
Mmkn yerdyim prinsipinin elastiki prizmatik tirlr
sistemin ttbiqi. Laqranj v Kastilyano teoremlri. lrin
qarlql teoremi. Statik hll olunmayan sistemin qvvlr
sulu il hlli.
Elastiki tarazln dayanql. Sxlm elastiki
ubuun dayanql. Dayanqln Eyler kritik qvvsi.
Cubuun xsusi brkidilm nvlri n kritik qvvnin
ifadsi.
Mhkmlik nzriyysi. Kvrk v plastik dalma.
Klassik mhkmlik nzriyylri. Morun mhkmlik
nzriyysi. atn yaylmas. Qriffits nzriyysi. Yorunluq
dalmas. Yksk temperaturda uzunmddtli mhkmlik.
Zdlrin xtti cmlm prinsipi.
DBYYAT
1. .. . .,
1962.
2. ..
., 1979.
3. .., ..
. ., 1959.
4. ., .
. ., , 1970.
5. .. . .,
, 1976.
6. Belyayev N.M. Materiallar mqavimti. Bak,
Maarif, 1972.
7. .., . .,
, 1965, . 1, 2.
Proqram 31
MEXANKA
Kinematika. Fza v zaman, onlarn xasslri.
Hesablama sistemlri, hrktin nisbiliyi, maddi nqt.
Yerdyim, srt, tcil vektorlar. Tcilin tangensial v
normal toplananlar. Radius-vektor, dnm buca, bucaq
srti, bucaq tcili v onlar arasnda laq. Mstvi-paralel
hrkt. Frlanma hrktinin kinematikas.
Dinamika. Nyutonun I qanunu. nersial hesablama
sistemlri. Qalileyin nisbilik prinsipi. Qaliley evrilmlri.
Srtlrin toplanmas. Qaliley evrilmlrinin ttbiq edilm
hdudlar.
Nyutonun II qanunu. Ktl v qvv. Hrkt tnliyi.
mpuls. Qvv impulsu.
Nyutonun III qanunu. mpulsun saxlanma qanunu. Maddi
nqtlr sistemi. Ktl mrkzi. mpulsun saxlanma
qanununun ttbiqlri. Reaktiv hrkt. Dyin ktlli cismin
hrkti. Meerski tnliyi. Sialkovski dsturu.
Mexaniki qvvlr. Srtnm qvvsi. Skunt
srtnmsi. Srm srtnmsi. Elastiki qvv. Huk
qanunu.
, gc, enerji. Potensiall sahd grln i. Kinetik v
potensial enerji. Gc. Tam mexaniki enerjinin saxlanmas
qanunu. Maddi nqtlr sisteminin enerjisi.
Frlanma hrktinin dinamikas. Qvv momenti,
talt momenti. Frlanma hrktinin sas tnliyi. Bzi
cisimlrin talt momentinin hesablanmas. Hygens-teyner
teoremi. Brk cismin impuls momentinin saxlanma qanunu.
Frlanma hrktinin kinetik enerjisi.
Qravitasiya sahsind hrkt. mumdnya cazib
qanunu. Kepler qanunlar. Cazib sahsind hrkt edn
cismin tam enerjisi. Cazib sahsinin qeyri-bircinsliyi.
Kosmik srtlr.
130 Magistraturaya qbul 2013
[[
Qeyri-inersial hesablama sistemlrind hrkt.
rlilm v frlanma hrkti edn qeyri-inersial hesablama
sistemlri. talt qvvlri. Arlq qvvsinin corafi en
dairsindn asll. Frlanan sistem nzrn hrktd olan
cism tsir edn qvvlr. Koriolis qvvlri. Fuko rqqas.
Qeyri-inersial hesablama sistemlrind saxlanma qanunlar.
Rqslr v dalalar. Rqsi hrkt. Harmonik rqslr.
Riyazi v fiziki rqqaslar. Harmonik rqsin srti, tcili v
enerjisi. Harmonik rqslrin toplanmas.
Snn rqslr. Snm dekrementi. Mcburi rqslr. Rqs
sisteminin keyfiyyt msal. Rezonans. Rezonans yrisinin
eni il snm dekrementi arasnda laq. Avtorqslr. Elastik
mhitd rqslrin yaylmas. Dalalar. Dala tnliyi.
Dalann enerjisi. Enerji seli sxl vektoru. Durun
dalalar. Ss dalalar. Ultrass.
Maye v qazlarn hrkti. Ksilmzlik tnliyi. Tzyiq.
Paskal qanunu. Bernulli tnliyi. Real mayenin hrkti.
Puazeyl dsturu. Laminar v turbulent axn. Reynolds ddi.
Cismin qazlarda v mayelrd hrkti. Qaldrc qvv.
Maqnus effekti.
DBYYAT
1. Qocayev N.M. mumi fizika kursu. Mexanika. Bak,
1978.
2. hmdov F.A. mumi fizika. Mexanika v
molekulyar fizika. Bak, 2007.
3. Hseynov K.D. Mexanika. Bak, 2002.
4. Tahirov V.. Mexanika. Bak, 1995.
5. hmdov F.A., Abbasov S.H. Fizika msllri. Ali
mktblr n drs vsaiti, Bak, 2008.
6. .. . ., 1975.
7. .. . . I. ., ,
1987.
8. ..
. ., , 2003.
9. .. , . I. . .,
1989.
10. .., .. .
. I. ., 1970.
11. .., .. . . I.
., , 1969.
MOLEKULYAR FZKA V TERMODNAMKA
Qazlarn molekulyar-kinetik nzriyysi (MKN).
MKN-nin sas mddalar. MKN-nin sas tnliyi.
Klapeyron-Mendeleyev tnliyi. Boyl-Mariot, Gey-Lssak,
arl, Dalton, Avoqadro qanunlar. Molekullarn srtlr
gr paylanmas (Maksvell paylanmas). Orta kvadratik, orta
v n ehtimall srt. tern tcrbsi. Bolsman paylanmas.
Barometrik dstur.
Qazlarda krm hadislri. Diffuziya, istilikkeirm
v daxili srtnm. Krm msallar v onlar arasnda la-
q. Molekullarn srbst yolu v srbst yolunun orta
uzunluu. Srbst yolun orta uzunluunun tcrbi yolla
tyini.
Qazlarda istilik tutumunun klassik nzriyysi. Ener-
jinin srbstlik drcsin gr brabr paylanmas teoremi.
ki v oxatomlu qazlarn istilik tutumunun klassik
nzriyysi, bu nzriyynin tinliklri.
Termodinamikann saslar. Termodinamik sistem.
Daxili enerji. stilik miqdar. Termodinamikann birinci
qanunu v onun izoproseslr ttbiqi. Sabit hcmd v sabit
tzyiqd istilik tutumu. Adibatik proses. Puasson tnliyi.
Politropik proseslr. Termodinamikann ikinci qanunu.
Dnn v dnmyn proseslr. Karno dvr v onun F.
Klauzius brabrsizliyi. Entropiya. Nernst teoremi. Mtlq
sfr temperaturun alnmasnn mmknszly.
Real qazlar v mayelr. Van-der-Vaals tnliyi v
izotermlri. Metastabil hallar. Bhran nqtsi. Real qazn
daxili enerjisi. Coul-Tomson effekti. Faza keidlri. Maye v
buxarn tarazl. Doymu buxar. Klapeyron-Klauzius
tnliyi. Mayelrd sthi grilm hadissi. yri sthin
yaratd lav tzyiq. Laplas dsturu. Kapilyarlq.
Brk cisimlr. Kristal v amorf cisimlr. Kristallarda
qarlql tsir qvvlri. Kristallarda defektlr.
Brk cismin istilik xasslri. stilik tutumunun klassik
nzriyysi. Dlonq-Pti qanunu. Klassik nzriyynin
tinliklri.
DBYYAT
1. Qocayev N.M. mumi fizika kursu. II cild.
Molekulyar fizika. Bak, 2008.
2. Tahirov V.. Molekulyar fizika. Bak, 1999.
3. hmdov F.A. mumi fizika. Mexanika v
molekulyar fizika. Bak, 2007.
4. Abbaszad A. Molekulyar fizika v istilik. Bak,
1967.
5. .., .. .
., 1976.
6. .. . . II.
. ., 1979.
7. .. . .,
, 1973.
8. .. . .,
, 1976.
9. .. . .,
, 1965.
10. .., ..
. I. ., 1970.
11. .., .. . . I.
., , 1969.
12. .. . . I. .,
, 1987.
ELEKTRK V MAQNETZM
Vakuumda elektrik sahsi. Elektrostatika. Elektrik
yknn saxlanmas v diskretliyi. Kulon qanunu. Elektrik
sahsinin intensivliyi. Superpozisiya prinsipi. Dipol
sahsinin hesablanmas. Dipol bircins v qeyri-bircins
elektrik sahsind. ntensivlik vektoru seli. Ostroqradski-
Qauss teoremi v onun ttbiqlri. Elektrostatik sahnin
potensiall xarakteri. Sah intensivliyi il potensial arasnda
laq.
Naqillr v dielektriklr elektrik sahsind. Naqillrd
yklrin paylanmas. Naqillr xarici elektrostatik sahd.
Tklnmi naqilin elektrik tutumu. Mstvi, sferik v
silindrik kondensatorlar. Kondensatorlarn birldirilmsi.
Yklnmi kondensatorun enerjisi. Elektrostatik sahnin
enerjisi v enerji sxl. Srbst v bal yklr. Polyar v
qeyri-polyar molekullar. Dielektriklrin polyarlamas.
Polyarlama vektoru. Polyar v qeyri-polyar dielektriklrin
dielektrik nfuzluu. Seqnetoelektriklr. Pyezoelektrik
effekti.
Qbul proqramlar 131
Sabit elektrik cryan. Dvr hisssi n Om qanunu.
Om qanununun diferensial kli. Knar qvvlr, EHQ.
Qapal dvr n Om qanunu. Sabit cryan dvrsind i
v gc. Coul-Lens qanunu v onun diferensial kli.
Budaqlanm dvrlr n Kirxhof qaydalar.
Mxtlif mhitlrd elektrik cryan. Metallarda
cryann tbiti. Vakuumda elektrik cryan.
Elektrikkeiriciliyinin klassik nzriyysi v onun
tinliklri. frat keiricilik haqqnda. Yarmkeiricilrin
mxsusi v aqar keiriciliyi, onun xarici faktorlardan
asll. Termo v fotomqavimt.
Elektrolitlrin elektrik keiriciliyi. Elektrolitik
dissosiasiya. Elektroliz. Faradey qanunlar. Qalvanik
elementlr.
onlama v rekombinasiya. Qazlarda mstqil v qeyri-
mstqil boalmalar. Mstqil boalmann nvlri. Plazma
haqqnda anlay. Katod alar.
Metal v yarmkeiricilrd kontakt hadislri.
Metallardan elektronlarn x ii. Elektron lampalar diod
v triod. Metal v yarmkeiricilrd kontakt potensiallar
frqi. Termoelektrik effektlr. Yarmkeirici diod v
tranzistor.
Maqnit sahsi v maddnin maqnit xasslri. Maqnit
sahsinin induksiyas v maqnit seli. nduktivlik. Bio-Savar-
Laplas qanunu. Maqnit sahsinin intensivlik vektorunun
sirkulyasiyas. Amper qanunu. Amper qvvsinin ii. Lorens
qvvsi. Holl effekti.
Maqnetiklr. Maqnit nfuzluu v qavraycl.
Maqnito-mexaniki hadislr. Dia-, para- v ferromaqnetizm.
Maqnit ilgyi. Kri nqtsi.
Elektromaqnit induksiyas. Faradey tcrblri.
Faradeyin induksiya qanunu. Lens qaydas. nduksiya EHQ,
z-zn induksiya v qarlql induksiya. Naqilin
induktivliyi. Maqnit sahsinin enerjisi v enerji sxl.
Dyin elektrik cryan. Dyin cryann tsiredici
v orta qiymti. Dyin cryan dvrsind aktiv, induktiv
v tutum mqavimtlri. Dyin cryan dvrsind Om
qanunu. Dyin cryan dvrsind rezonans. Dyin
cryann ii v gc. Transformatorlar.
Elektromaqnit rqslri v dalalar. Elektrik rqs
konturu. Mxsusi elektrik rqslri. Tomson dsturu. Snn
rqslr. Rezonans. Burulanl elektrik sahsi. Yerdyim
cryan. nteqral v diferensial kild Maksvel tnliklri.
Vakuumda elektromaqnit dalalar, onlarn yaylma
srti. Elektromaqnit dalalarnn alanmas. Hers
vibratoru. Elektromaqnit dalalar enerjisinin hcmi sxl.
Enerji seli. Umov-Poytinq vektoru. Radio rabit v
radiolokasiya prinsipi. Elektromaqnit dalalar kalas.
DBYYAT
1. Kalanikov S.Q. Elektrik bhsi. Bak, 1980.
2. Nsirov V.., Aslanl G.Q. Elektrik (mumi fizika
kursu). Bak, 2002.
3. Tahirov V.. mumi fizika kursu. Elektrik v maqnit
hadislri. Bak, 2000.
4. liyev B., Hsnov Q. mumi fizika kursu. Bak,
2004.
5. Pnahov M., Hmidov ., mrzad T.
Elektrostatika. Bak, 2000.
6. .. . ., ,
1980.
7. .., .. . . II.
, , 1970.
8. .., .. . .
II. ., , 1970.
9. .. . . II.
. ., , 1989.
10. .. . . III.
. ., 1979.
OPTKA
Fotometriya. q mnblri v qbuledicilri.
Fotometrik kmiyytlr: iq seli, iq iddti, parlaqlq,
iqlq, iqlanma. Fotometrik kmiyytlrin l vahidlri.
Energetik v iq vahidlri arasnda laq.
Hndsi optika. Ferma prinsipi. n qaytma v snma
qanunlar. Tam daxili qaytma. Liflr optikas. Abbe
invariant. Linza dsturu. Linzann optik qvvsi. Linzalarn
qsurlar.
Gz optik sistem kimi. Optik cihazlar: lupa, mikroskop,
teleskop, fotoaparat, proyeksiya aparatlar. Optik cihazlarn
ayrdetm qabiliyyti.
n interferensiyas. Koherentlik. Zaman v fza
koherentliyi. Koherent mnblrin alnma sullar. kial
v oxal interferensiya. nterferometrlr. Nazik
tbqlrd interferensiya. Nyuton halqalar.
n difraksiyas. Hygens-Frenel prinsipi. Frenel
zonalar. Dairvi deikdn, dairvi manedn, yarmsonsuz
ekrann knarndan difraksiya. Bir yarqdan Fraunhofer
difraksiyas. ki v ox yarqdan difraksiya. Difraksiya
qfsi. Rentgen alarnn difraksiyas. Vulf-Breq dsturu.
n polyarlamas. Xtti polyarlam iq. ki
dielektrik srhdindn qaydan v snan alarn
polyarlamas. Brster qanunu. kiqat asnma.
Polyarladrc cihazlar. Sni anizatropluq. Kerr effekti.
Faradey effekti.
n dispersiyas, udulmas v spilmsi. Normal v
anomal dispersiya. Dispersiyann elektron nzriyysi.
Lorens-Lorents dsturu. n udulmas. Buger qanunu.
n spilmsi. Reley qanunu.
stilik alanmas. Cisimlrin aburaxma v audma
qabiliyyti. Mtlq qara cisim. Kirxhof qanunu. Stefan-
Bolsman qanunu. Vin qanunu. Reley-Cins qanunu. Plank
hipotezi. Plank dsturu. Optik pirometriya.
n kvant tbiti. Fotoeffekt. Kompton effekti. n
tzyiqi. Rentgen alanmas. Tormozlanma v xarakteristik
alanma. Optik kvant generatoru. Lazerlrin i prinsipi.
Lazer alarnn xasslri v ttbiqi.
DBYYAT
1. Qocayev N.M. mumi fizika kursu. IV cild. Optika.
Bak, 1983.
2. Fri C.E., Timoreva A.B. mumi fizika kursu. III
cild. Bak, 1970.
3. hmdov F.A. mumi fizika kursu. Bak, 2004.
4. .. . . IV. .
., 1985.
5. .. . ., 1976.
6. .. . ., 1979.
7. .., .. .
. III. ., , 1969.
8. .., .. .
. III. ., , 1970.
9. .. . . III. .,
, 1989.
132 Magistraturaya qbul 2013
[[
ATOM V NV FZKASI
Atom modellri. Atom fizikasnn tcrbi saslar.
Elementar yk, elektronun kfi. Atomun Tomson modeli.
Rezerford tcrbsi. Atomun nv modeli. Bor postulatlar.
Stasionar sviyylrin diskretliyi. Frank-Hers tcrbsi. Bor
nzriyysi, spektral seriyalar. Termlr. Bor nzriyysinin
tinliklri.
Zrrcik-dala dualizmi. De Broyl hipotezi. Maddnin
dala xasslri. Heyzenberqin qeyri-myynlik prinsipi.
redinger tnliyi. Dala funksiyas v onun modulunun
kvadratnn fiziki mnas. Potensial uxurda zrrciklrin
enerjisinin kvantlanmas. Xtti harmonik ossilyatorun
enerjisinin kvantlanmas. Zrrciklrin potensial prdn
kemsi tunel effekti.
Atom v molekullarn quruluu. Enerjinin v impuls
momentinin proyeksiyasnn kvantlanmas. Elektronun
orbital, spin v maqnit momentlri. Kvant ddlri. Pauli
prinsipi. Klekovski v Hund qaydalar. Elementlrin dvri
sistemi.
Xarakteristik rentgen spektrlri. Mozli qanunu. Kimyvi
rabit v valentlik. Molekulyar spektrlr. n
kombinasiyal spilmsi.
Atom nvsi. Atom nvsinin quruluu. zotoplar,
izotonlar, izobarlar. Nvnin ktlsi, radiusu. Nvnin spin
v maqnit momentlri. Nv modellri. Sehrli ddlr.
Nvnin rabit enerjisi.
Radioaktivlik. sas qanunauyunluqlar. o - alanma,
| - alanma, - alanma. Yarmevrilm periodu.
Radioaktiv evrilm qanunu. Yerdyim qaydas.
Nv fizikasnn tcrbi sullar. Zrrcik sayaclar v
kameralar. Fotoemulsiya sulu. Ktl spektrometrlri.
Ykl zrrciklrin srtlndirilmsi metodu.
Nv reaksiyalar. Saxlanma qanunlar. Aralq nv.
Birbaa gedn nv reaksiyalar. Nvnin blnmsi.
Elementar zrrciklr, nlarn tsnifat. Zncirvari
reaksiyalar. Termonv reaksiyalar. Termonv sintezinin
idaredilm problemi.
DBYYAT
1. Murquzov M.. Atom fizikas. Bak, 2000.
2. Msimov E.., Mrslov T.M. Atom fizikas. Bak,
2002.
3. Hacyev .., Mmmdov M.. Atom fizikas. Bak,
2000.
4. bdlvahabova S.Q. Nv fizikas. Bak, 2000.
5. Abdullayev X.S. Nv fizikas. Bak, 2006.
6. .. . ., 1980.
7. .. . . V.
. ., 1986.
8. .. . .V.
. ., 1986.
9. .. . ., 1985.
10. .., .. . .,
1986.
11. .., .. .
. III. ., , 1969.
12. .., .. .
. III. ., , 1972.
13. .. . . III. .,
, 1989.
Proqram 32
MUM KMYA
Materiya haqqnda anlay
Madd v sah materiyann mvcudluq formalar kimi.
Kimyann predmeti, mqsd v vziflri. Kimyann
fundamental nzriyy v qanunlar.
Atommolekul tlimi
sas anlay v qanunlar.
Daltonun atomistikas. Atom, molekul. Nisbi atom
ktlsi, nisbi molekul ktlsi. Kimyann qaz qanunlar.
Kimyvi element. zotoplar, izobarlar.
Qeyri-zvi maddlrin quruluu. Qeyri-zvi polimerlr
haqqnda anlay.
Maddnin kristallokimyvi quruluu v xasslri.
Kimyvi individ.
Kimyvi birlm.
Atomun quruluu v elementlrin dvri sistemi
Atomun quruluunun modellri. Rezerfordun tcrblri,
atomun planetar modeli. Plank tnliyi. Atomun Bor modeli,
onun atmazlqlar.
Mikrohissciklrin ikili-dala v hisscik tbiti.
Heyzenberqin qeyri-myynlik prinsipi. redinger tnliyi.
Kvant ddlri.
Pauli prinsipi, enerjinin minimumluq prinsipi
Klekovski qaydas, Hund qaydas. Dvrlr, qruplar. sas
v lav yarmqruplar. sas, trm v daxili dvrilik. Dvri
sistem v elementlrin analogiyasnn nvlri.
Kimyvi laq
Kimyvi laqnin sas xarakteristikalar.
on laqsi. Atomun effektiv yk, rabitnin ionluq
drcsi. Kovalent laq, onun xsusiyytlri. Valent laq
nzriyysi (VN). VN-in atmazlqlar.
Molekulyar orbitallar nzriyysi (MON). MON-da atom
orbitallarnn xtti kombinasiyas sulu.
Metal laq v onun xsusiyytlri.
Molekullararas qarlql tsir v kompleks-
mlglm
Maddnin aqreqat hallar. Van-der-Vals qvvlri.
Oriyentasiya, induksiya v dispersiya effektlri. Hidrogen
laqsi. Hidrogen gstricisi pH, indikatorlar.
Kompleks birlmlr. Vernerin koordinasiya
nzriyysi. Kompleks birlmlrd kimyvi laq.
Metallar, yarmkeiricilr v dielektriklr. Daltonidlr v
Bertolidlr. Maddnin amorf v vari hallar.
Hidroliz, hidrolizin mexanizmi. Elektroliz. Oksidlm-
reduksiya reaksiyalar, onlarn nvlri.
DBYYAT
1. Uqay Y.A. mumi kimya. Bak, 2004.
2. lyasl T.M., Babanl M.B., hmdov E..,
Yaqubov N.. mumi kimya kursu. Bak, 2002.
Qbul proqramlar 133
3. Abbasov V.M., Mhrrmov A.M., Babanl M.B. v b.
mumi kimyann saslar. Bak, 2001.
4. .. . .,
, 1998.
5. .. . ., 1970,
1975.
6. ., .
. 2- . ., , 2009.
QEYR-ZV KMYA
Elementlr kimyas
Metallar v qeyri-metallar. Binar kimyvi birlmlr,
onlarn tsnifat.
Mrkkb kimyvi birlmlr. Onlarn tsnifat.
Hidrogen
Hidrogenin izotoplar v modifikasiyalar, atomun
elektron quruluu. Tbitd yaylmas, laboratoriyada v
snayed alnmas, xasslri.
Oksigen
zotoplar. Oksidlr, onlarn tsnifat
Ozonun kimyvi xasslri. Ozonidlr. Atmosferd ozon.
Ozonun ttbiqi.
Polyarlq v polyarladrma haqqnda anlay. Hidrogen
rabitsi. Suyun ion hasili.
Ar su. Hidrogen-peroksid (H
2
O
2
) v kimyvi xasslri.
Mendeleyevin dvri sisteminin IA qrup elementlri
Me
2
tipli qaz halda molekullar.
Qlvi metallarn hidridlri, oksidlri v peroksidlri.
Qlvi metallarn alnmas v ttbiqi.
IIA qrup elementlri
Berillium v maqneziumun mqayisli xarakteristikas.
kinci qrup elementlrinin birlmlri. kinci qrup
elementlrinin alnma sullar v ttbiq sahlri.
VIIA qrup elementlri halogenlr
Halogenlr, onlarn xasslrinin mqayissi. Halogen-
lrin molekullar. Halogen molekullarnda kimyvi rabit. F
2
v Cl
2
molekullarnn mqayisli xarakteristikas.
Halogenlrin alnma sullar, xasslri v ttbiq sahlri.
HF molekullarnn assosiasiyas.
Halogenlrin oksigenli birlmlri. Yodat turular v
yodatlarn tsnifat. Orto, mezo v metayodatlarn quruluu.
VIA qrup elementlri xalkogenlr
Qrupun mumi xarakteristikas.
Hidrogenl birlmlri. Sulfanlar. Xalkogenidlr.
XO
2
v XO
3
tipli oksidlrin alnma sullar v kimyvi
xasslri. H
2
XO
3
v H
2
XO
4
turular.
VA qrupun elementlri
Qrupun mumi xarakteristikas v birlmlri. Ammo-
nium v fosfonium duzlar. Ammiakatlar. Amidlr, imidlr,
nitridlr. Fosfidlr. Hidroksilamin. Azid turusu v azidlr.
Azotun oksidlri. Nitrit v nitrat turular, onlarn alnma
sullar, qurulular v xasslri. Fosforun oksoturular v
analoqlar. Fosfor turularnn quruluu v xasslri.
Sulfidlri. Tioturular.
IVA qrup elementlri
Qrupun mumi xarakteristikas. Karbonun qeyri-zvi
birlmlri. Metallarn karbidlri. Karbonun oksidlri,
molekullarnn quruluu v xasslri. Karbonun
oksoturular. Azotlu birlmlri: sian, disian, sianid
turusu. Rodanid turusu.
Si, Ge hidrogenli birlmlri. Alnma sullar v
kimyvi xasslri. Oksidlri. Kvars v onun modifikasiyalar.
Silikat turular v silikatlar.
Hallogenidlri. Oksohallogenidlri.
Xalkogenidlri.
IIIA qrup elementlri
Qrupun mumi xarakteristikas. Boranlar. Alminium v
onun analoqlarnn birlmlri. Borun turular, meta-, orto-
v tetraboratlar. Alminatlar.
Xalkogenidlri.
A
III
B
VI
tipli birlmlr v kimyvi xasslri.
Ncib qazlarn kimyas
Atomlarn elektron tbqlrinin quruluu, onlarn valent
imkanlar.
II dvrn tipik elementlri
Elektron qurulular, valent v koordinasiya imkanlar, o
v t laq. Diaqonal oxarlq. IV dvr elementlrinin
xsusiyytlri.
Keid elementlri
mumi xarakteristikas. Keid elementlri srasnda
oksidlm drcsinin dyimsi. Atom, ion v
molekullarn maqnit xasslrinin onlarn quruluundan
asll.
Koordinasiya nzriyysi
Kompleks birlmlrin elektron quruluu. Kristal sah
nzriyysi (KSN). Birlmlrin maqnit v optik
xasslrinin KSN- gr izah. Liqand sah nzriyysi.
Keid elementlrinin I dekadas
mumi xarakteristikas. Dyin trkibli fazalarn tbiti.
Ti, V, Mn, Fe, Co, Ni, Cu, Zn birlmlri, quruluu,
kompleksmlgtirm qabiliyytlri.
Keid metallarnn II v III dekadalar
mumi xarakteristikas. Birlmlrin turu-sas
xasslrinin dyimsi.
Zr, Hf, Nb, Ta, Mo, W birlmlri.
Platin fsilsi elementlri, onlarn birlmlri v
xasslri. Ag, Au, Cd, Hg birlmlrinin xasslri,
kompleksmlgtirm qabiliyytlri.
Klaster birlmlri.
Lantonoidlr
Nadir torpaq elementlri (NTE). NTE oxarlnn sbbi,
xsusiyytlri.
NTE kimyas. NTE metallokimyas.
DBYYAT
1. lyasl T.M., Seyfullayeva .M. Elementlr kimyas.
Bak, BDU nriyyat, 2005.
2. lyasl T.M., Seyfullayeva .M. Qeyri-zvi kimya. I, II
cild. Bak, Lman, 2009.
3. .
. ., , 1968.
4. ., .
. ., , , 1969.
5. .. . ., 1989.
6. . . ., ,
1968.
7. .. . .,
, 1982.
8. .., ..,
.., .. .
2- . ., . , 2007.
134 Magistraturaya qbul 2013
[[
ZV KMYA
sas anlaylar
Butlerovun kimyvi qurulu nzriyysi. Atomlarn
valentliyi. zvi birlmlrd karbon atomunun hibridlm
hallar. Valentlik v koordinasiya ddi.
zvi birlmlrin turu-sasi xasslri (Brensted, Lis).
zomerlik v onun nvlri. zvi birlmlrd rabitlrin
tiplri. zvi molekullarda elektron (induktiv v mezomer) v
fza effektlri. Hiperkonyuqasiya. Reagentlrin v
reaksiyalarn tsnifat. Aralq hissciklr, keid hal v
reaksiya mexanizmi haqqnda anlay. zvi kimyada fiziki
tdqiqat sullar.
Stereokimyann saslar
Sad alkanlarn fza quruluunun tsviri sullar
(Nmen). Konformasiyalar v konformerlr. Assimmetrik
karbon atomu. Xiralln yaranmas n zruri olan rtlr.
Konformasiya v konfiqurasiya. Fza mntzm qurululu
polimerlr (izotaktik v sindiotaktik polipropilen).
Stereokimyvi (R,S) nomenklatura. Proyeksiya formullar
(Fier). ki xiral mrkz malik birlmlr. Diastereomerlr.
Mezo-formalar. Eritro v treo nomenklatura.
Aq zncirli birlmlr
Neft komponentlrinin fiziki v kimyvi ayrlma sullar.
Alkanlar. Homoloji sras, izomerliyi, nomenklaturas.
Alnma sullar, fiziki v kimyvi xasslri.
Alkenlr. Homoloji sras, izomerliyi, nomenklaturas,
sintez sullar, fiziki-kimyvi xasslri. Zncirvari
polimerlm v onun tiplri (radikal, kation, anion
polimerlm). Polietilen, polipropilen, polistirol.
Snayed neft karbohidrogenlri sasnda etilen sras
(C
2
-C
4
- v o-olefinlr) karbohidrogenlrin istehsal v ttbiq
sahlri.
Alkadienlr. Tsnifat, izomerliyi v nomenklaturas.
Alnma sullar. Kimyvi xasslri. Radikal birg
polimerlm. Butadien-stirol, butadiyen-nitril, butil
kauuklarn alnmas.
Alkinlr. Homoloji sras, izomerliyi v nomenklaturas.
Fiziki-kimyvi xasslri.
Metalzvi birlmlr.
Litium, maqnezium v alminium zvi birlmlr.
Alnma sullar.
Neftin qatran-asfalten (qatran, asfaltenlr) v mineral
komponentlri.
Spirtlr v fenollar. Onlarn tsnifat.
Biratomlu spirtlr, homoloji sras, izomerliyi v
nomenklaturas. Alnma sullar, fiziki-kimyvi xasslri.
kiatomlu spirtlr, izomerliyi v nomenklaturas. Alnma
sullar v xasslri.
Doymam spirtlr: allil v propargil spirtlri, alnma
sullar, allil spirti sasnda sintezlr. Vinil spirti v onun
trmlri.
Fenollar, alnma sullar, xasslri. Fenol-formaldehid
qtranlar.
Sad efirlr. Tsnifat, izomerliyi v nomenklaturas.
Alnma sullar, fiziki v kimyvi xasslri. Kraun efirlri,
nomenklaturas, alnmas v ttbiqi. Oksiranlar. Alnma
sullar, xasslri.
Aldehid v ketonlar. Tsnifat, izomerliyi v
nomenklaturas. Alnma sullar v xasslri.
Karbon turular v onlarn trmlri. Tsnifat,
nomenklaturas, izomerliyi. Alnma sullar v xasslri.
Ketenlr, tsnifat.
kisasl turular. Sintez sullar. kisasl turularn
oxatomlu spirtlrl polikondeslmsi. Lavsan. o, |-
doymam turular. Akril v metakril turular trmlrinin
polimerlmsi. zvi . Poliakrilnitril. Alnma sullar v
kimyvi xasslri. Dils-Alder reaksiyalar.
Yalar v lipidlr. Alnma sullar v xasslri.
Nitro birlmlr. Tsnifat v nomenklaturas.
Nitroqrupun quruluu. Alnma sullar v xasslri.
Aminlr. Tsnifat, izomerliyi v nomenklaturas. Alnma
sullar v xasslri. Diaminlrin oxsasl turular il
polikondeslmsi. Naylonlar.
Diazobirlmlr. Diazometan, alnma sullar v
diazobirlmlr sasnda sintezlr.
Hidroksiturular (oksiturular). Tsnifat v
nomenklaturas. Alnma sullar v xasslri.
Hidroksiturularn xsusi xasslri.
Aldehid v ketoturular (oksoturular). Tsnifat,
nomenklaturas v turuluu. Alnma sullar v xasslri.
Monosaxaridlr, disaxaridlr, polisaxaridlr.
Monosaxaridlrin tsnifat v stereokimyas. Aldoz v
ketozlarn Fier proyeksiyalarnda stereokimyas.
Disaxaridlr. Reduksiya edn v reduksiya etmyn
disaxaridlr, tbitd yaylmas. Saxaroza, tbii alnma
mnblri, inversiyas, ttbiqi.
Polisaxaridlr sellloza v niasta, tbitd yaylmas,
ttbiq sahlri.
Aminturular, peptidlr v zlallar. Polikondeslm v
onun tiplri.
Aminturularn tsnifat, nomenklaturas, alnma sullar
v xasslri.
Peptidlr, nomenklaturas, sintez sullar.
Sthi-aktiv maddlrin (ionogen, qeyri-ionogen)
alnmas.
Qapal zncirli birlmlr. Alitsiklik birlmlr
(tsikloalkanlar)
Alitsikllrin tsnifat. Tsikloalkanlar v onlarn
trmlri. Tsiklopropan, tsiklobutan, tsikloheksan v
onlarn trmlrinin sintez sullar. Tsikloalkanlarn
xasslri.
Neftin karbohidrogen trkibi. Neft karbohidrogenlri
neft-kimyvi sintezd xammal kimi.
Heterotsiklik birlmlr. Heterotsiklik birlmlrin
tsnifat, nomenklaturas. Sintez sullar v xasslri.
Heterotsiklik birlmlrin (-kaprolaktam, etilen-oksidi)
polimerlmsi.
Aromatik birlmlr. Arenlr.
Aromatiklik. Aromatiklik qaydas. Benzolun quruluu.
Kekule formulu. Aromatik birlmlrin tsnifat, xasslri.
Laboratoriyada sintez sullar.
Karbohidrogenlrin halogenli trmlri. zomerliyi,
nomenklaturas. Alkan, alken v spirtlrdn alnma sullar,
bir halogen atomunun digri il vz olunmas, arenlrin
xlormetillmsi.
Alkilhalogenidlrd doymu karbon atomunda nukleofil
vzolunma reaksiyalar. Nukleofil vzolunma reaksi-
yalarnn mexanizminin tsnifat: S
N
1 v S
N
2 reaksiyalarnn
sas xsusiyytlri. Reaksiyann energetik profili. Aromatik
sulfoturular. Alnmas, xasslri.
Eliminlm (qopma) reaksiyalar. Zaytsev v Hofman
qaydas. Eliminlm reaksiyalarnn stereokimyas. sasn
Qbul proqramlar 135
v xan qrupun tbitinin qopmann istiqamtin tsiri. E2
v S
N
2, E1 v S
N
1 reaksiyalarnn rqabti. Bu rqabt tsir
edn amillr.
Nuklein saslar, nukleozid v nukleotidlr. DNT v
RNT-nin ilkin quruluu. DNT v RNT-nin nukleotid trkibi.
DNT-nn ikincili quruluu. DNT-nn bioloji funksiyas.
RNT-nn nvlri v zlaln biosintezind onlarn rolu.
Daxili yanma mhrriklri n yanacaqlar (karbrator,
dizel, reaktiv).
Srtg yalar v onlarn keyfiyytinin yaxladrlmas.
Sintetik srtg yalarnn xasslri v alnma sullar.
Yanacaq v yalarn kimyvi stabilldirilmsi.
DBYYAT
1. .. . ., ,
1994. . 1,2.
2. . . .,
, 1981. . 1,2.
3. ., .
. ., , 1978. . 1,2.
4. ., . . .,
, 1974.
5. .., ..
. ., , 1974. . 1,2.
6. .. . ., . .,
1990.
7. Mhrrmov A.M., Bayramov M.R. Neft kimyas v
neft-kimyvi sintez, 2-ci nr, BDU nriyyat, 2006.
8. .. , .,
1981.
9. kbrov O.H., zizov A.., kbrov E.O.
Ykskmolekullu birlmlr kimyas, BDU
nriyyat, 2009.
FZK KMYA
Fiziki kimyann predmeti
sas anlaylar. Kimyvi termodinamikann saslar.
Enerjinin saxlanmas v cevrilmsi qanunu. Hal tnliyi.
Dnn v dnmyn proseslr. v istilik. Daxili enerji.
Termodinamikann I qanunu. Entalpiya. Kalorik msallar.
Termodinamikann birinci qanununun kimyvi reaksiyalara
ttbiqi. Hess qanunu v ondan xan nticlr. Reaksiyann
istilik effektinin temperatur asll. Kirxhof tnliyi.
Termodinamikann II qanunu. Karno tsikli. Entropiya.
Mxtlif proseslr n entropiya dyiikliklrinin hesablan-
mas. Plank postulat. Termodinamikann III qanunu. Termo-
dinamiki potensiallar. Xarakteristik funksiyalar. Uuculuq.
Faza keidlri. Klauzis-Klapeyron tnliyi. Doymu buxar
tzyiqinin temperatur asll.
Mhlullar. Faza tarazlqlar
Mhlullarn tsnifat. Qatln ifad sullar. Qazlarn
mayelrd hll olmas. Henri qanunu. deal mhlullar. Raul
qanunu. Brk maddlrin mayelrd hllolmas. reder
tnliyi. Osmos tzyiqi. kikomponentli sistemlrd maye-
buxar tarazl. Parsial molyar kmiyytlr. Gibbs-Dgem
tnliyi. Konovalovun birinci v ikinci qanunlar. Heterogen
sistemlr. Faza, komponent, trkib hisssi v srbstlik
drcsi anlaylar. Gibbsin fazalar qaydas. Birkomponentli
sistemlr. Su v kkrd tipli maddlrin hal diaqramlar.
kikomponentli sistemlr. komponentli sistemlr.
Kimyvi tarazlq
Ktllrin tsiri qanunu. Tarazlq sabitinin ifadlri. deal
v real sistemlrd kimyvi tarazlq. Ktllrin tsiri
qanununun termodinamiki xar.
Reaksiyann izoterm tnliyi. Kimyvi reaksiyalarda
izobar v izoxor potensiallarn dyimsi. Bertlo prinsipi.
Standart termodinamiki kmiyytlr sasn kimyvi
reaksiyalarn tarazlq sabitinin hesablanmas. Tarazlq
sabitinin temperatur asll. Reaksiyann izobar v izoxor
tnliklri. Kimyvi tarazla tzyiqin tsiri. Heterogen
sistemlrd kimyvi tarazlq. Le-atelye prinsipi.
Kimyvi kinetika v kataliz
Kimyvi kinetikann sas anlaylar. Reaksiya srti v
srt sabiti. Reaksiyann trtibi v molekulyarl. Kimyvi
reaksiyann srt sabitinin temperaturdan asll.
Aktivlm enerjisi. Dnmyn bir, iki v trtibli
reaksiyalar. Reaksiyann trtibinin tyini sullar. Dnr bir
v ikitrtibli reaksiyalar. Paralel v ardcl reaksiyalar.
Kimyvi kinetikada aktiv toqqumalar nzriyysi.
Monomolekulyar reaksiyalar. Lindeman nzriyysi.
Zncirvari reaksiyalar. axlnmyn v axlnn
zncirvari reaksiyalar. Fotokimyvi reaksiyalar. Kataliz
haqqnda mumi mlumat. Homogen kataliz. Turu-sas
katalizi. Heterogen kataliz. Kataliz nzriyylri.
Elektrokimya
Arreniusun elektrolitik dissosiasiya nzriyysi v onun
atmayan chtlri. Kristal qfs v solvatlama enerjilri.
Debay-Hkkel nzriyysi. Elektrolit mhlullarn elektrik
keiriciliyi. onlarn mthrrikliyi. Kolrau qanunu. onlarn
krlm ddi. Elektroforetik v relaksasiya effektlri. Vin
v Debay-Falkenhagen effekti. Elektrod potensial v
elektrik hrkt qvvsi. Elektrodlarn tsnifat. Elektrod
potensialnn qatlqdan asll. Qalvanik elementlr. Qatlq
elementlri. Elektrokimyvi kinetika. Elektrokimyvi
korroziya nzriyysi. Metallarn korroziyadan mhafizsi.
DBYYAT
1. hmdov E.., Mmmdov S.E. Rzayeva N.A. Fiziki
kimya. I hiss. Bak, 2009.
2. Cfrov Y.. Fiziki v kolloid kimya. Bak, 2009.
3. Cfrov Y.. Elektrolit mhlullar nzriyylri. Bak,
2007.
4. Babanl M.B., Allahverdova N.X. Fiziki v kolloid
kimya. Bak, 1998.
5. .. . . .,
, 1969, .1-2.
6. .., .. . .
. ., . ., 1987.
7. .. .
. ., . , 1978.
8. .. .
. ., . , 1976.
9. .., ..
. ., 1976.
10. .., ..
. ., 1973.
136 Magistraturaya qbul 2013
[[
Proqram 33
BOTANKA
Bitki morfologiyas
Kk, gvd, yarpaq. Vziflri, formalar,
kildyimlri.
Bitkilrin oxalmas vegetativ, qeyri-cinsi v cinsi
oxalma.
Ali bitkilrd nsil nvblmsi.
ik, ik qruplar. Meyv, meyvnin qruplar. Toxum.
Ali bitkilrin sistematikas
Mamrkimilr (Bryophyta), qjkimilr (Pteridophyta),
lpaqtoxumlular (Gymnospermae), rtltoxumlular v ya
ikli bitkilr (Angiospermae v ya Anthophyta) blrinin
v maqnolid, hamamelidid, kariofillid, dillenid, rozid,
asterid, alismatid, liliid, aresid yarmsiniflrinin tsnifat v
xarakter xsusiyytlri.
DBYYAT
1. Qurbanov E. M. Ali bitkilrin sistematikas. BDU
nriyyat, 2009.
2. Qdirov N.M., Quliyev V.. Ali bitkilr sistematikas.
Bak, Maarif, 1986.
3. .., .., ..
. .,
, 2000.
4. .. . .,
, 1989.
5. .., .., ..
. ,
, 1975.
6. .. . .,
, 1976.
ZOOLOGYA
Zoologiya heyvanat alminin mnyi, inkiaf,
biosferd v insan hyatnda (tibd, baytarlqda, knd
tsrrfatnda v s.) rolu haqqnda kompleks elm kimi.
Zoologiyann sas inkiaf mrhllri. Masir zooloji
tsnifat.
Onuraszlar zoologiyas
Birhceyrlilrin (sarkodinlr, qamllar, sporlular,
knidosporidilr, mikrosporidilr v infuzorlar) mumi
xarakteristikas, tsnifat v hmiyyti. Sngrlr,
barsaqboluqlular v qurdlarn (kirpikli qurdlar, sorucular,
monogeneylr, lentkilli qurdlar, nemertinlr, nematodlar,
rotatorilr, oxqll, azqll qurdlar v zlilr) mumi
xarakteristikas, inkiaf tsikli v praktiki hmiyyti.
Buumayaqllar (xrngkimilr, oxayaqllar, hratlar,
hrmkkimilr), molyusklar (xitonlar, qarnayaql
molyusklar, ikitayllar, baayaq molyuskalar) v
drisitikanllarn (dniz ulduzlar, dniz kirpilri, holoturilr
v s.) mumi xarakteristikas v tbitd rolu.
Onurallar zoologiyas
Kllsizlr yarmtipi: qurulu icmal, tsnifat v
xarakteristikas.
Tunikallar yarmtipi: xarakteristikas, qurulu icmal v
tsnifat.
Onurallar yarmtipi: xarakteristikas. Su onurallar
(qurulu icmal v tsnifat).
Quru onurallar: qurulu icmal, tsnifat v hmiyyti.
DBYYAT
1. Dogel V.A. Onuraszlar zoologiyas. Bak, 2007.
2. .. . .,
, 1981.
3. Aayev B.. Onuraszlar zoologiyas. Praktik
mllr, Bak, 2001.
4. Mustafayev Q.T., Tayev .N., Sadqova N.A.
Onurallar zoologiyas. Bak, 2009.
5. Abbasov H.S., Mustafayev Q.T. v b. Onurallar
zoologiyas. Bak, Thsil, 1999.
6. Aayev B.., Dadaova Z.P. Onurallar zoologiyas.
Bak, 2000.
7. .., ..
. ., , 1979, I,
II.
HSTOLOGYA. GENETKA
Histologiya
rtk v vzi epitelinin mnyi, inkiaf v mxtlif
nvlrinin quruluu. Birldirici toxumalar. Mnyi,
quruluu v inkiaf. Qan v limfa. Qanyaranma v limfann
ml glmsi. Saya v eninzolaql zl toxumalar. Sinir
toxumas. Neyronlarn morfofunksional xarakteristikas.
Genetika
rsiyytin maddi saslar. rsiyytin sas
qanunauyunluqlar. lamtlrin cinsiyytd iliikli irsiliyi.
liikli irsilik v krossinqover. Prokariotlarda genetik analiz.
Nvdnknar irsiyyt. Dyiknlik. Frdi inkiafn
genetikas. Genetik mhndisliyin saslar. Populyasiya v
tkaml genetikas. nsan genetikas. Seleksiyann genetik
saslar.
DBYYAT
1. Abdullayev M.S., Abiyev H.S. mumi histologiya.
Bak, 1975.
2. .., ... , .,
1989.
3. Quliyev R.., liyeva K..Genetika. Drslik. Bak,
BDU nriyyat, 2002.
4. .. .
, , 1983.
5. ., . .
, 1988.
FZOLOGYA
Bitki fiziologiyas
Fotosintetik aparatn quruluu v piqment sistemlri.
Fotosintezin elektronnqliyyat dvrsi. Fotosintezd suyun
fotooksidlmsi. Fotofosforlama v onun tiplri.
Fotosintezd karbon qaznn assimilyasiyas. Bakteriya v
yosunlarda fotosintezin xsusiyytlri. Xemosintez.
Tnffsn substratlar. Qlikoliz prosesi. Krebs tsikli.
Qbul proqramlar 137
Pentoz tsikli. Qlikolat-qlioksilat tsikli. Tnffsn elektron
nqliyyat dvrsi, energetikas. Oksidldirici fosforlamann
mexanizmi. Tnffs tsir edn amillr.
Bitki hceyrsi trfindn suyun v mineral elementlrin
udulmas v hrkti. Kogeziya v adgeziyann su
mbadilsind rolu. Transpirasiya msal, mhsuldarl.
Bitkilrd bym v inkiafn tnzim olunmasnn
mumi prinsiplri. Bymnin tiplri v fazalar. Bym v
inkiafn tnzimlnmsind endogen v ekzogen amillrin
rolu. Auksinlr, hibberelinlr, sitokininlr. Abssiz turusu v
etilen.
nsan v heyvan fiziologiyas
Hceyr fiziologiyasnn saslar. Oyanan toxumalarn
fiziologiyas. Sinir sisteminin hrki v inteqrativ
funksiyalar. zl sisteminin fiziologiyas. Sinir sisteminin
mumi fiziologiyas. Daxili sekresiya vzilri. Reproduktiv
funksiyalar, hamillik v qocalq. Qan v qan dvran
sistemi. Orqanizmin mdafi sistemi. Tnffsn fizio-
logiyas. frazat sistemi v drinin fiziologiyas. Hzmin
fiziologiyas. Maddlr v enerji mbadilsi. stilik balans
v istilik tnzimi. Ali sinir faliyyti. Sensor sistem v
analizatorlarn fiziologiyas. Yuxu v yadda fiziologiyas.
DBYYAT
1. Qasmov N.A. Bitki fiziologiyas. Bak, BDU
nriyyat, 2008.
2. .. . .,
, 1989.
3. Cfrov F.. nsan fiziologiyas. Bak, 2001, I v II
cildlr.
4. .. . .
., , 1984, . I, . II.
5. Hsnov H.H., Hacyev .M. Mrkzi sinir sisteminin
fiziologiyas. Bak, 1998.
6. .., ..
. ., 2005.
7. Frcov .N., Hsnov T. Tkaml fiziologiyas.
Drs vsaiti. Bak, 2004.
MKROBOLOGYA
Hceyr v onun quruluu sitoplazma v membran,
hceyr divar, kapsula, qamlar, ehtiyat qida maddlri,
endosporlar, bakteriyalarn piqmentlri.
Prokariotlar, onlarn tsnifat.
Bakteriyalarn virusu, mlayim faqlarn inkiaf, virus v
plazmidlrin bdxassli ilr mnasibti.
Mikroorqanizmlrin qidalanmas, qidalanma tiplri,
bymnin fiziologiyas. Fasilli v fasilsiz kulturada
bym, xarici amillrin mikroorqanizmlr tsiri. Kiik
molekullu birlmlrin biosintezi, hceyr trfindn
maddlrin udulmas.
Qcqrmann tiplri (sd turusu, ya turusu, propion
turusu, qarqa turusu qcqrmas). qsaan bakteriyalar.
Anaerob raitd elektronlarn nql olunmas,
denitratlama, sulfat reduksiyas, metan bakteriyalar,
valentli dmirin reduksiyas.
Qeyri-tam oksidlm, sirk turusu qcqrmas,
mikrobioloji transformasiya.
Nitrifikasiya.
Fototrof bakteriyalar, onlarn yaylmas. Oksigenli v
oksigensiz fotosintez.
Molekulyar azotun fiksasiyas (srbst yaayan v
simbiotik bakteriyalar).
Sellloza paralayan mikroorqanizmlr.
Bakteriyalarda mutasiya.
Mikroorqanizmlr arasnda mvcud qarlql mnasibt
DBYYAT
1. legel Q. mumi mikrobiologiya. Bak, MBM MMC,
2005.
2. . . . . .,
, 1987.
3. . ., . .
. , 2008.
BOFZKA, MOLEKULYAR BOLOGYA
Biofizika
Biofizikann mvzu v problemlri. Bioloji proseslrin
kinetikas. Bioloji sistemlrin stasionar hallar. Stasionar
hallarn davamll. Fermentativ reaksiyalarn kinetikas.
Mixailes-Menten tnliyi. Arrenius tnliyi.
Biologiyada termodinamikann birinci v ikinci
qanunlarnn ttbiqi. Qradiyent, srbst enerji v entropiya
anlaylar. Priqojin teoremi v Le-atelye prinsipi.
Makromolekul biostrukturlarn qurulu sas kimi.
Biostrukturlarda dinamik qarlql laq.
Biomembranda maddlrin danmasnn v bioelektroge-
nez hadissinin biofizikas. zl tqllsnn v resepsiya-
nn biofizikas. Fotobioloji proseslrin biofizikas. Radiasiya
biofizikas. Ekoloji biofizika.
Molekulyar biologiya
Molekulyar biologiyann mvzu v problemi. Nuklein
turularnn quruluu, polimorfizmi, fiziki v kimyvi
parametrlr, DNT-nin replikasiya mexanizmlri.
Genetik informasiyann kodlamas, realizasiyasnn
mexanizmlri v brpa mexanizmlri. Genetik kod.
Transkripsiya v translyasiya.
DNT molekulunun zdlnmlri v onlarn brpa
mexanizmlri. DNT reparasiyas v rekombinasiya.
Nv v nvdnknar genomlarn v xromatinin
quruluu.
DBYYAT
1. .. . ., , 1987,
I, II.
2. . ..
, , 1988.
3. .. . . .,
, 1983.
4. .. . ., ,
1986.
5. .. .
, 2003.
BOKMYA, MMUNOLOGYA
Biokimya
Zlallar, onlarn xasslri, tsnifat, sad v mrkkb
zlallar. Zlal molekulunun qurulu sviyylri. Zlallarn
hidrolizi. Amin turularn paralanma yollar. Ornitin tsikli.
Zlallarn biosintezi.
Fermentlrin quruluu v xasslri. Fermentlrin tsir
138 Magistraturaya qbul 2013
[[
mexanizmi. Fermentlrin nomenklaturas v tsnifat.
Nuklein turular, onlarn quruluu v xasslri. Purin v
pirimidin nukleotidlrin mbadilsi.
Karbohidratlar, onlarn tsnifat v quruluu.
Karbohidratlarn aerob v anaerob paralanmas.
Karbohidratlarn biosintezi.
Lipidlr, onlarn tsnifat v quruluu. Sad v mrkkb
lipidlrin paralanmas v biosintezi.
Vitaminlrin tsnifat, onlarn biokimyvi rolu.
Avitaminozlar. Hormonlarn tsnifat v tsir mexanizmi.
mmunologiya
mmun sisteminin mrkzi v periferik orqanlar v
onlarn immunoloji reaksiyalarn yaranmasnda rolu.
Anadanglm v qazanlm immunitet haqqnda tsvvrlr.
Komplement sistemi, onun aktivlm yollar v immunoloji
funksiyalar. Faqositar v antigentqdimedn hceyrlr.
NK-hceyrlr. B v T limfositlri, antigentanyan
reseptorlarn (BCR v TCR) quruluu, inkiaf (seleksiyas),
subpopulyasiyalar v funksiyalar. mmunoqlobulinlr,
quruluu, siniflri v funksiyalar. Anadanglm v
qazanlm immunatmazl. QS. Ani v gecikn
hiperhssaslq.
DBYYAT
1. Quliyev A., Hsnov T., Glhmdov S. Bioloji
kimya, Bak, 2004.
2. fndiyev A.M., slamzad F.Q., slamzad F.. nsan
biokimyasnn saslar. Bak, 2002, I, II, III cildlr.
3. .. . ., ,
1999.
4. Mmmdov Z. M. mmunologiyann saslar, Bak,
2010.
5. . . . ., ,
2000.
6. . ., , 2003.
7. . . . .,
, 1999.
Proqram 34
FZK CORAFYA
Kainat. Kosmos. Qalaktika. Gn sistemi. Kainatin v
Gn sistemi planetlrinin yaranmas haqqnda nzriyy v
frziyylr. Akkresiya. Qravitasiya differensiasiyas. Yer,
onun forma v llri. Yerin hrktlri v onlarn corafi
nticlri. Ay, onun fazalar v yer tsiri. Cazib v Koriolis
qvvlri. Yerin maqnit, elektrik v istilik sahlri. Onlarn
corafi tbqnin faliyytind rolu.
Yerin planetar v geoloji inkiaf mrhllri. Yerin
daxili quruluu. Yer qab. Astenosfera, Konrad srhddi,
Moxorovii srhddi. Litosfer tavalar. Litosfer tavalarnn
srhd tiplri. Benyof srhddi. Orogenez v riftogenez
litosferin inkiaf mrhllridir. Yeni qlobal tektonika.
Qdim v cavan platformalar. Quru v okeanlarda
geosinklinal sahlr. Qdim geosinklinallar.
Relyef formalar, onlarn sciyysi v tsnifat.
Endogen proseslr v onlarn relyefmlglmd rolu.
Morfostrukturlar. Ekzogen proseslr v onlarn relyef
mlglmd rolu. Morfoskulpturlar. Anma v onun relyef
mlglmd rolu. Yamaclarn morfologiyas v yamac
proseslri.Erozion relyef formalar. Karstn morfologiyas.
Psevdokarst. Qlyasial v flvial relyef formalar. Shralarn
geomorfologiyas. Eol proseslri. Dniz sahillrinin
morfologiyas. Dznliklrin morfogenetik tiplri. Dalarn
tsnifat. Materiklrin sualt knarlarnn, okean yata v
orta okean silsillrinin relyefi.
Atmosferin quruluu, trkibi v mnyi. Gn
radiasiyas, gn sabiti. Radiasiya balans. Havann
temperaturunun paylanmas. Atmosfer sirkulyasiyas. Daimi
tzyiq quraqlar, daimi klklr. Tropik v mlayim
enliklrin mussonlar. Onlarn frqli chtlri. Barik
maksimumlar v minimumlar. Hava ktllrinin tiplri.
Atmosfer cbhlri qlobal (planetar) v lokal. qlim
quraqlar. qlim tiplri. Sektorluq. qlim diaqramlar.
Hidrosfer. Quru sular. aylar, gllr, bataqlqlar,
yeralt sular, buzlaqlar v onlarn tsnifat. Kriosfer.Yerin su
balans. Okean suyunun trkibi. Okean v troposfer arasnda
istilik v qaz mbadilsi. Su ktllri v onlarn tiplri.
Okeanlarda dinamik proseslr. Okeanlarda cbh (frontal)
zonalar. Okeanlarn tbii quraqlar.
Bioktl. Quruda v dnya okeannda orqanizmlrin nv
mxtlifliyi. Yer znd hyatn mnyi. Quruda v
okeanlarda orqanizmlrin fqi v aquli istiqamtlrd
yaylmas. Onlarn digr xarici tbqlrl qarql laqlri.
Okeanlarn sth (evfotik) v dib (affotik) biostromlar.
Anma qab v torpaq. Torpaq mlglm prosesi v
onun xsusiyytlri. Torpan funksiyalar. Torpaq tiplri.
Bioloji dvran. Corafi tbq v landaft sferas. Landaft
sferasnn mrtbliliyi. Madd v enerji dvran.
Geosistemlr. Landaft tsnifatnn prinsiplri. Landaft
tsnifatnn sas vahidlri. Landaftn morfoloji vahidlri.
Mhl v mrzlrin tsnifat. Landaft diferensiasiyasnn
sas amillri. Tbii komplekslrd srhdlrin keirilm
prinsiplri. Landaft srhdlrinin tiplri. Tbii zonalar.
Rtubtlik msal v quraqln radiasiya indeksi tbii
zonalarn ayrlmasnn sas kmiyyt gstricilridir. Corafi
zonallq. Azonallq, intrazonallq v inversiya. Antropogen
landaftlar v onlarn tsnifat. Geoinformasiya sistemlri
(GS). Ekoloji monitorinq.
Materiklrin tbitinin sas xsusiyytlri: onlarn
tektonik strukturalar; meqarelyef formalar; iqlim quraqlar
v iqlim tiplri; barik mrkzlr v daimi klklr; sas ay
sistemlri v gllri; bitki v heyvanat almi. Materiklrin
tbii zonalarnda fqi zonallq, hndrlk quraql v
sektorluq. Materiklrin fiziki - corafi rayonladrlmas.
DBYYAT
1. obanzad M.S. mumi yernasln saslar. I
hiss. Maarif, 1988.
2. Mseyibov M.A. obanzad M.S. Qitlrin fiziki
corafiyas. I hiss. Maarif, 1973
3. Mseyibov M.A. hmdov F.. obanzad M.S.,
Qitlrin fiziki corafiyas. II hiss. Maarif, 1976
4. Mseyibov M.A. irinov N.. Budaqov B.A. mumi
geomorfologiya. Maarif", 1986
5. Sleymanov M.. liyeva .S. Landaftnasln
saslar. Bak,. 2008
6. ubayev L.P. mumi yernaslq. Bak, 1986.
7. .. .
1 2. ., 1976
Qbul proqramlar 139
8. ..
. ., 1982
9. .. . ., 1990
10. .. . ., 1973
11. .. ,
.
. 1986
12. .. . ., 2005
13. .. . ., 1976
14. .
.. . ., .
1988
AZRBAYCANIN CORAFYASI
Relyefi v geoloji quruluu. Geoloji inkiaf tarixi,
masir geoloji quruluu, tektonik zonalar, faydal qazntlar.
Relyefin mumi xarakteri v hipsometrik xsusiyytlri.
sas relyefmlgtirici proseslri v relyef formalar:
morfostrukturlar v morforskulpturlar. Oroqrafik elementlri:
Byk Qafqaz, Kiik Qafqaz, Tal dalar, Zngzur
silsillri, Kr-Araz, Samur-Dvi, Lnkran ovalqlar,
Arazboyu dznliklr, onlarn hipsometrik xsusiyytlri.
qlimi. Azrbaycan razisi iqliminin ml glmsind
itirak edn sas amillr: gn radiasiyas, atmosfer
sirkulyasiyas, sth rtynn xarakteri, oroqrafiya, Xzr
dnizinin tsiri, n Asiya yaylalarna v Mrkzi Asiya
shralarna yaxnl. qlim yerli amillrin tsiri. Gn
radiasiyasnn, havann temperaturunun, atmosfer
yantlarnn paylanmas, sas iqlim tiplri.
Daxili sular v Xzr dnizi. Hidroqrafik bknin
oroqrafiya, hipsometriya, sxurlarn litologiyas v iqliml
laqsi. sas aylarn xarakteristikas: qidalanmasnn
mnblri v rejim xsusiyytlri. Selli aylarn
xarakteristikas. aylarn hmiyyti. Gllr. Gllrin
mxtlif lamtlrin gr tsnifat. Da v dznlik gllri,
onlarn hmiyyti v istifadsi. Da buzlaqlar, onlarn
hmiyyti. Yeralt sular. Mnyin, temperatur v
minerallama drcsin gr onlarn tsnifat. Mineral v
termal sular. Bataqlqlar. Xzr dnizinin fiziki corafi
xsusiyytlri, problemlri, canl almi, mineral resurslar,
kurort-rekreasiya hmiyyti. Dniz suyunun irklnmsi,
ekoloji v digr problemlr.
Torpaq rty, bitki v heyvanat almi. Azrbaycan
Respublikas razisind torpaqmlglmsinin
xsusiyytlri. sas torpaqmlgtirn amillr v onlarn
yksklik quraqlar zr paylanmas. Torpaqlarn genetik
tsnifat. sas torpaq tiplrinin sciyysi, corafiyaylma
xsusiyytlri. Torpaqlarn mnimsnilmsi. Onlarn masir
ekoloji problemlri. Torpaqlarn oranlamas. Azrbaycann
bitki rtynn formalamasnn sas mrhllri. Bitki
qruplar v onlarn razinin iqlimi v oroqrafiyas il laqsi.
Bitkilrin yksklik quraqlar zr paylanma xsusiyytlri.
Byk Qafqaz, Kiik Qafqaz, Tal dalarnda v Naxvan
MR-da bitkilrin aquli quraqlar zr paylanmasnda frqli
chtlr. sas bitki tiplri: subalp v alp mnliklri, da-
me v me-kol, da-kserofit, da-l, dzn-me v
yarmshra bitkilri. sas da melri v onlarn
hmiyyti. Geobotaniki rayonlama. Heyvanlar alminin
formalamas. Mmlilr, srnnlr, qular v su faunasnn
yaylmas. Faunann mhafizsi problemi. Heyvanat
alminin landaft ekoloji rayonlar zr paylanmas.
Landaft v fiziki-corafi rayonlama. Landaftn fqi
v aquli diferensiasiyas v sas landaftmlgtirici
amillr. Landaftn tipoloji tsnifat v tkaml tarixi. sas
landaft tip v yarmtip komplekslrinin sciyysi.
Landaftlarda intrazonallq v inversiya. Antropogen
landaftlar. Fiziki-corafi rayonladrmann elmi-nzri
saslar. Fiziki-corafi rayonladrmann taksonomik
vahidlri. Azrbaycan Respublikas razisinin fiziki-corafi
vilaytlri v rayonlar. sas fiziki-corafi vahidlrin
Byk Qafqaz, Kiik Qafqaz, Kr daaras kkliyi, Orta
Araz, Lnkran fiziki corafi vilaytlrinin sciyysi.
Tbiti mhafiz. Tbii srvtlrdn smrli istifad
olunmas v tbii ehtiyatlarn qorunmas problemi. Qiymtli
fauna v flora nvlrinin qorunmas. Su, torpaq v
atmosferin irklnmsin qar mbariz tdbirlri. Torpaq
eroziyas, sel, srm, oranlama, bataqlqlama v s.
hadislr qar mbariz tdbirlri. Shralama v ona qar
mbariz. Tbitin mhafizsin ynldiln balca tdbirlr.
Azrbaycann Qrmz kitab. traf mhitin mhafizsi
n yaradlan sas obyektlr: qoruqlar, yasaqlqlar, milli
parklar.
Azrbaycan Respublikasnn iqtisadi-corafi v
geosiyasi mvqeyi, razisinin formalamasnn tarixi-
corafi xsusiyytlri. lknin iqtisadi-corafi v geosiyasi
mvqeyinin qiymtlndirilmsi. Respublikann geosiyasi
mvqeyinin iqtisadiyyatn inkiafna tsiri. Srhdlri v
onlarda mxtlif dvrlrd ba vern dyiikliklr. Gmrk
mntqlri v onlarn funksiyalar. Azrbaycan razisinin
tarixi-corafi baxmdan formalamasnn xsusiyytlri.
lk razisi dnyann n qdim insan yaayan
msknlrindn biri kimi. Tarixi Azrbaycan razisi v bu
razid yaranm dvltlr. Glstan v Trkmnay
mqavillri, onlarn nticlri. Ermnistan Azrbaycan
mnaqisi: meydana xmasnn sbblri v sosial iqtisadi
nticlri.
Tbii raiti v tbii ehtiyatlar. Azrbaycann relyef,
iqlim, torpaq, su v s. tbii amillrin tsrrfata tsirinin
qiymtlndirilmsi. Xammal ehtiyatlarnn
qiymtlndirilmsi, onlarn tsnifat. Filiz v qeyri-filiz ( o
cmldn yanacaq-energetika) ehtiyatlar. Respublikada
alternativ enerji mnblri. Tikinti materiallar ehtiyatlarnn
qiymtlndirilmsi. Tbii ehtiyatlardan smrli istifad.
qtisadiyyatn inkiafnda tbii ehtiyatlarn rolu. lk
razisind ba vern tbii flaktlrin sosial iqtisadi
nticlri.
hali v mk ehtiyatlar. Azrbaycan halisinin
mnyi v formalamasnn sas mrhllri. halinin tbii
v mexaniki artmnn dinamikas. halinin cins, ya artm,
milli trkibi. halinin miqrasiyas v onun sbblri. mk
ehtiyatlar v onlardan smrli istifad olunmas. halinin
il tminat v bu sahd mvcud olan atmazlqlar.
halinin thsil v salamlq gstricilri. halinin sxl v
mskunlamasnn xsusiyytlri. halinin yerlmsin
tbii amillrin tsiri. halinin iqtisadi-corafi rayonlar zr
mskunlamas. Azrbaycanda urbanizasiya. Yaay
mntqlri: hrlr, qsblr v kndlr.
Azrbaycan tsrrfatnn mumi xarakteristikas.
Tsrrfatn inkiafna tsir edn bala amillr. stehsal
sahlrinin yenidn qurulmas. lk iqtisadiyyatnda dvlt
v zl sektorun paynn dyimsi. stehsal v qeyri-istehsal
sahlrind maddi texniki bazann yenidn qurulmas. Bank
infrastrukturunun genilnmsi. Qeyri-neft sektorunun
140 Magistraturaya qbul 2013
[[
inkiaf imkanlar. lknin kurort-turizm imkanlar v ondan
istifad problemlri. qtisadiyyata xarici investisiyalarn clb
edilmsi. stehsal v qeyri-istehsal sahlrinin statistik thlili.
Keid dvrnn tinliklri.
Snayenin corafiyas. Yanacaq-energetika kompleksi,
neft-qaz snayesi. Azrbaycann yanacaq balans (istehsal v
istehlak). Neft snayesinin inkiaf mrhllri. Neft v qaz
hasilatnn dinamikas. Quru v dniz neft-qaz yataqlar v
onlarn xarici irktlrin itirak il istismar. Neft Fondu.
Bak-Tbilisi-Ceyhan neft kmrinin hmiyyti.
Elektroenergetika. n mhm SES-lr v ES-lr. Yeni
enerji bloklarnn v elektrik stansiyalarnn inas. Vahid
energetika sisteminin hmiyyti. Metallurgiya snayesi.
Qara v lvan metallurgiya snayesinin xammal bazalar.
Metallurgiyann inkiafnda tbii ehtiyat amili. Qara v lvan
metallurgiya snayesinin sas mssislri. Respublikada
qara v lvan metallara olan tlbatn dnilmsinin
vziyyti. Metal emal mssislrinin yenidn qurulmas.
Manqayrma snayesi. Metal, mk v elm tutumlu
manqayrma sahlrinin inkiafnda mvcud olan
problemlr. Manqayrma mssislrinin yerlmsinin
xsusiyytlri. Respublikada manqayrmann strukturu.
Neft manqayrma snayesinin inkiaf mrhllri v n
mhm mssislri. sas neft, elektrotexnika,
cihazqayrma, nqliyyat v s. manqayrma mssislri.
Manqayrma snayesinin masir vziyyti v inkiaf
perspektivi. Kimya v neft-kimya snayesi. Kimya v neft-
kimya snayesinin hmiyyti v xammal bazalar. Kimya
snayesind istehsal ediln mhsullar v onlara tlbatn
artmas. n mhm kimya v neft-kimya mssislri.
Tikinti materiallar snayesi. Respublikada tikinti
materiallarnn strukturu. Yeni imkanlarn ld edilmsi.
Tikinti materiallarnn emal snayesi. Tikinti snayesinin
hazrk vziyyti v inkiaf perspektivlri. Yol tikintisi. Yeni
yaay massivlrinin, ticart mrkzlrinin tikintisi.
Respublikada me-tikinti materiallarna tlbatn v
tminatn vziyyti. stehlak mallar istehsal. stehlak
mallarnn strukturu v onlara tlbatn dnilmsinin
vziyyti. Pambq-para, yun-para, ipk-para, xala v s.
toxuculuq mrkzlri. stehlak mhsullarnn inkiaf
imkanlar.
Knd tsrrfatnn corafiyas. Aqrar-snaye
kompleksi. Aqrar-snaye kompleksinin sah v razi
strukturu. Respublikann torpaq fondu v ondan istifadnin
vziyyti. Suvarma v dmy kiniliyi. Torpaqlarn
meliorasiyas (rekultivasiya, irriqasiya v digr tdbirlr).
oranlamaya qar grln tdbirlr. kinilik v
heyvandarlq. Dnli bitkilrin strukturu v sas rayonlar.
Texniki bitkilrin sah v razi strukturu, istehsal
dinamikas. Kartof, trvz v yem bitkilrinin sas
rayonlar. Meyvilik v zmlyn sas rayonlar. Yem
bitkilri. Respublika halisinin rzaq mhsullar il tmin
olunmasnda heyvandarln rolu v hmiyyti. Maldarlq,
qoyunuluq, quuluq, balqlq v digr heyvandarlq
sahlrinin ixtisasladrlm rayonlar. Heyvandarln
sahlr zr dinamikas. hrtraf razilrd
heyvandarln, xsusil quuluun inkiafnn hmiyyti.
Yeyinti snayesinin corafiyas.Yeni mssislrin tikintisi.
Azrbaycann nqliyyat v iqtisadi laqlri.
Respublikann tsrrfatnn formalamasnda v inkiafnda
nqliyyatn rolu. Nqliyyat infrastrukturunun yenidn
qurulmas. Ayr-ayr nqliyyat nvlrinin sciyysi, yk v
srniin danmasnn sas istiqamtlri. Xarici iqtisadi
laqlrin genilnmsi. Azrbaycann iqtisadiyyatnda
Xzr dnizinin rolu. Xzrsahili istiraht mrkzlri.
Respublikann neft snayesind v balq ovunda v nqliyyat
sektorunda Xzr dnizinin xsusi kisi. Bak Xzr
hvzsind n mhm limandr. Dnizin sviyysinin
trdddnn tsrrfat sahlrin tsirinin
qiymtlndirilmsi. Respublikada turizmin inkiaf, sas
rayonlar v obyektlri.
qtisadi-corafi rayonlar. Respublikada iqtisadi-corafi
v inzibati rayonlamann sas prinsiplri. Azrbaycan
Respublikasnn iqtisadi-corafi rayonlar: Aberon, Gnc-
Qazax, Aran, ki-Zaqatala, Lnkran-Astara, Quba-
Xamaz, Dalq irvan, Klbcr-Lan, Yuxar Qaraba,
Naxvan. qtisadi-corafi rayonlarn sahsi, halisi v ona
daxil olan hr v inzibati rayonlar; tbii ehtiyatlar,
snayesi, knd tsrrfat, nqliyyat v ixtisasladrlm
tsrrfat sahlri, kurort turizm imkanlar, thsil
mssislri, salamlq v idman mrkzlri. Azrbaycan
Respublikas regionlarnn sosial-iqtisadi inkiaf Dvlt
Proqramlar.
DBYYAT
1. Azrbaycann iqtisadi v sosial corafiyas. Bak,
2010.
2. . . ..,
... , 1968.
3. Mseyibov M.A, Quliyev R.Y. Azrbaycann
geomorfologiyas. Bak, 1974.
4. Mseyibov M.A. Azrbaycann fiziki corafiyas.
Maarif, Bak, 1998.
5. Azrbaycan Respublikas regionlarnn sosial-iqtisadi
inkiaf Dvlt Proqram (2004-2008-ci illr)
6. Bak hrinin qsblrinin 2006-2007-ci illr zr
sosial-iqtisadi inkiafnn srtlndirilmsin dair
Tdbirlr Proqram.
7. Azrbaycan Respublikas regionlarnn sosial-iqtisadi
inkiaf Dvlt Proqram (2009-2013-c illr).
(http://files.preslib.az/site/region/gl_2_1.pdf)
8. Abbasov C.R. Azrbaycan Respublikasnn iqtisadi v
sosial corafiyas. Bak, 2005.
9. Allahverdiyev N.N. Azrbaycan Respublikasnn
iqtisadi v sosial corafiyas. Bak, 1991
10. fndiyev V.. Urbanizasiya v Azrbaycan hr
yaay msknlri. Bak, 2002
11. Azrbaycan Respublikas Statistik gstricilri.
http//www. azstat.org
12. . -
. , , 2004.
XARC LKLRN QTSAD V SYAS
CORAFYASI
Siyasi xrit v dnya lklrinin tsnifat. Dnyann
siyasi xritsinin formalama mrhllri. Siyasi xritnin
obyektlri: suveren dvltlr v zidarolunmayan razilr.
Corafi mkan, razi, dvlt srhddi anlaylar.
Dvlt srhdlrinin nvlri. Dnya lklrinin tipologiyas
n sas gstricilr. nkiaf etmi, orta v zif inkiaf
etmi lklrin sciyysi.
Dnya halisinin corafiyas v onun yerlm
Qbul proqramlar 141
xsusiyytlri. Dnya halisinin say, dinamikas v
yerlmsi. halinin tbii artm. halinin tkrar istehsal
tiplri. halinin cins-ya trkibi. Demoqrafik siyast.
T.R.Maltusun hali yerlmsi qanunu haqda tcrb
kitab halinin saynn azalmas metodlar haqqnda ilk sr
kimi. Dnya halisinin orta mr. mk ehtiyatlar. Nigah
v boanma siyasti. Dnya halisinin irqi, milli, etnik v
dini trkibi. Etnik separatizm v mnaqi ocaqlar. halinin
thsil sviyysi. Knd v hr halisi. Urbanizasiya.
Aqlomerasiyalar. Meqalopolislr. Miqrasiya v onu
formaladran sas amillr. Miqrasiyann nvlri.
Dnya tsrrfatnn tiplri v modellri. Dnya
tsrrfat v elmi texniki trqqi (ETT). Dnya tsrrfat
anlay. Dnya tsrrfatnn tiplri. lk tiplrin uyun
olan faliyyt nvlri. Dnya tsrrfatnn inkiafnn
corafi modeli. Transmilli korporasiyalarn iqtisadi faliyyti
v beynlxalq mk blgsnd onlarn rolu. razi mk
blgsnn nvlri. ETT dvrnd dnya tsrrfatndak
dyiikliklr. ETT-nin trkib hisslri v onlarn sciyysi.
Beynlxalq iqtisadi inteqrasiya. lklrin
inteqrasiyasna sbb olan amillr. nteqrasiyann qruplama
nvlri. Birlmi Milltlr Tkilat (BMT) n qlobal
inteqrasiya kimi. sas funksiyalar. Bdcsinin
formalamas. Avropa ttifaqnn yaranma tarixi v
funksiyalar. engen razlamas. A v Avropa Azad Ticart
Assosiasiyas (AATA). imali Amerika Azad Ticart sazii
(NAFTA) trkibi v funksiyalar. AB-n bu tkilatda rolu.
Azad ticart zonasnn yaradlmas v onun A-dan frqi.
qtisadi mkdalq v nkiaf Tkilat (T). Cnub-rqi
Asiya Dvltlri Assosiasiyas (ASEAN). Latn Amerikas
nteqrasiya Assosiasiyas (LAA). Asiya Sakit Okean qtisadi
mkdalq Tkilat (PE). Neft xrac edn lklrin
Tkilat (OPEK). Mstqil Dvltlr Birliyi (MDB)
postsovet mkannn inteqrasiyas. Azrbaycan dnya
inteqrasiya sistemind.
Snaye sahlrinin corafiyas. Snayenin inkiaf n
tbii-ehtiyat potensial. Tbii ehtiyatlarn qeyri-brabr
yerlmsi. Snaye sahlrinin inkiafna tsir edn amillr.
Snaye sahlrinin corafiyas. Transmilli korporasiyalarn
faliyyti snayed qloballama xsusiyytlrinin tzahr
kimi. Ar v yngl snaye sahlri. Snaye istehsalnn
okean sahillrin clb olunmas sbblri. Elektroenergetika,
metalurgiya, manqayrma, kimya v me, yngl v
yeyinti snaye sahlrinin sciyysi v yerlmsi.
Knd tsrrfat sahlrinin corafiyas. Knd
tsrrfatnn maddi-texniki bazas mexaniklm,
kimyalama, etektriklm. Knd tsrrfatnn
yerlmsind mmi meyllr. Knd tsrrfat istehsalnn
nnvi v masir formalar. nkiaf etmkd olan lklrd
Yal inqilab. Yal inqilabn sas komponentlri.
Suvarlan torpaqlar. kinilik v heyvandarln
xsusiyytlri v yerlm corafiyas. Mhm rzaq
mhsullarnn istehsal v dnya bazarna ixracat.
Dnya nqliyyatnn corafiyas. Dnya nqliyyat
sistemi v onun sas gstricilri. nkiaf etmi v inkiaf
etmkd olan lklr arasnda nqliyyat sistemindki frq.
sas nqliyyat nvlri. Hava nqliyyat. Avtomobil
nqliyyat. Dmiryolu nqliyyat. Boru kmr nqliyyat. Su
nqliyyat, onun nvlri. Dniz gmiiliyi. Dniz donanmas.
Dniz limanlar v onlarn tiplri. Beynlxalq gmiilik
kanallar v boazlar. ay gmiiliyi.
Avropa regionunun iqtisadi-corafi sciyysi.
Avropann mumi iqtisadi-corafi sciyysi: razisi,
srhdlri, tbiti v tbii ehtiyatlar v raiti, halisi,
snaye v knd tsrrfat sahlri. Avropa lklrinin
ixtisaslamas. Siyasi xritdki dyiikliklr. hali.
lklrin beynlxalq inteqrasiyada itirak.
Almaniya Federativ Respublikas. Corafi raiti v
tbii ehtiyatlar. Siyasi inkiaf tarixi v dvlt quruluu.
ADR v AFR vahid mstqil dvlt kimi. halisi.
Miqrasiyalar. Snaye. Knd tsrrfat. Nqliyyat v xarici
iqtisadi laqlr. qtisadi rayonlar v onlarn ixtisaslamas.
Byk Britaniya v imali rlandiya Birlmi
Krall. Corafi mvqeyi v tbiti. Siyasi inkiaf tarixi v
dvlt quruluu.halinin say v tbii artm. Milli trkib.
Emiqrasiya v imiqrasiya. Suburbanizasiya. imali rlandiya
mnaqi oca kimi. qtisadi inkiaf modelinin
xsusiyytlri. Snaye. Knd tsrrfat. Nqliyyat v xarici
iqtisadi laqlr. qtisadi rayonlar, onlarn ixtisaslamas.
Fransa Respublikas. Corafi mvqeyi v tbiti.
Dvltin inkiaf tarixi v dvlt quruluu. hali. Snayenin
inkiaf xsusiyytlri. stehsaln v kapitaln
tmrkzlmsi. Snaye rayonlar v mrkzlri. Aqrar
blmnin oxsahli v yksk mhsuldar olmas. ri
tsrrfatlarn stnly. Heyvandarlq v bitkiilik. rzaq
mhsullar ixracna gr Qrbi Avropada yeri. Turizm v
kurort tsrrfatnn inkiaf. Nqliyyat v xarici iqtisadi
laqlri. qtisadi rayonlar, onlarn ixtisaslamas.
Amerika regionunun iqtisadi-corafi sciyysi.
Amerikann mumi iqtisadi-corafi sciyysi: iqtisadi-
corafi raitinin xsusiyytlri, relyefi, tbii ehtiyatlar,
iqlimi. Siyasi xritsinin formalamas. Dnya
iqtisadiyyatnda v siyastind regionun rolu. Regional
tkilatlar. halisi. qtisadiyyatn inkiaf xsusiyytlri.
Amerika Birlmi tatlar. Corafi mvqeyi v tbiti.
lknin yaranma tarixi v dvlt quruluu. Amerika
milltinin formalamas. halinin say v tbii artm. Daxili
v xarici miqrasiyalar. Urbanizasiya. Aqlomerasiya v
meqalopolislr. oxsahli snaye. Snaye sahlrinin
sciyysi. Knd tsrrfatnn inkiaf v dnya bazarnda bu
sektorun mvqeyi. Bitkiilik v heyvandarln strukturu.
Turizmin inkiaf. Nqliyyat v xarici iqtisadi laqlri.
qtisadi rayonlar.
Kanada. Corafi mvqeyi v tbitinin xsusiyyti.
lknin yaranma tarixi v dvlt quruluu. Mskunlama
tarixi. halinin say v milli trkibi. mk ehtiyatlar.
Miqrasiyalar. hrlri. Snayenin inkiafna rait yaradan
amillr. Snayenin xammal bazas. Snaye sahlrinin
yerlmsi. Aqrar sektorun inkiaf. Nqliyyat v xarici
iqtisadi laqlri. qtisadi rayonlar.
Asiya regionunun iqtisadi-corafi sciyysi. Asiyann
mumi iqtisadi-corafi sciyysi: razisi, srhdlri, corafi
mvqeyinin xsusiyytlri, tbii raiti v ehtiyatlar. Siyasi
xritsinin formalamas. Mnaqi ocaqlar. Regional
tkilatlar. halisi. Emiqrasiya. Urbanizasiya.
Aqlomerasiyalar. Snaye. Knd tsrrfat. Beynlxalq
turizm mrkzlri. Asiyann subregionlar.
Trkiy. Corafi mvqeyi v tbiti. Formalama tarixi
v dvlt quruluu. halinin say v etnik trkibi. Dini
mnsubiyyt. Miqrasiya. hrlri. Tsrrfatn formalama
mrhllri. qtisadi siyastin inkiaf istiqamti. Snayenin
sah v razi strukturu. Onun xammal bazas. Knd
tsrrfat. rzaqla tminat. Nqliyyat sistemi. Xarici
iqtisadi laqlri. qtisadi rayonlar.
142 Magistraturaya qbul 2013
[[
in. Corafi raiti v tbiti. Dvlt quruluu. halinin
say v tbii artm. Demoqrafik siyast. Urbanizasiya.
hrlri. qtisadi inkiafn istiqamtlri. qtisadi islahatlar.
qtisadiyyatn sah v razi strukturunda dyiikliklr. Azad
iqtisadi zonalar. Xammal bazas v snaye sahlri. Aqrar
mnasibtlr. Heyvandarlq v bitkiilik. Knd tsrrfat
rayonlar. Nqliyyat v xarici iqtisadi laqlri. qtisadi
rayonlar.
Yaponiya. Corafi raitin xsusiyytlri v tbiti.
Seysmik rait v onun tsrrfata tsiri. Qsa yaranma tarixi
v dvlt quruluu. halinin say, tbii artm. halinin
qocalmas problemi: Snayedn sonrak inkiaf. Snayenin
strukturu. Sakit okean snaye qura. Nqliyyat v xarici
iqtisadi laqlrinin xsusiyytlri.
Avstraliya v Okeaniyann iqtisadi-corafi sciyysi.
Avstraliya v Okeaniya corafi region kimi. Trkibi. qtisadi
v siyasi vziyytin xsusiyytlri. Regionun
mskunlamas. halisi. Etnik trkibi. Siyasi xritsindki
dyiikliklr. qtisadiyyatn ixtisaslamas. Siyasi, hrbi-
siyasi v iqtisadi tkilatlar.
Avstraliya ttifaq. Corafi mvqeyi v tbiti. Mineral
ehtiyatlarn znginliyi. lknin formalama tarixi v dvlt
quruluu. halisi. Aborigenlr v onlarn masir vziyyti.
Urbanizasiya. hrlri. Avstraliya inkiaf etmi aqrar-
snaye lksi kimi. Xarici kapitaldan asllq. Tbii
ehtiyatlarn ixrac. Yeni v nnvi sahlr. Snaye
mrkzlri. oxsahli knd tsrrfat. Fermer tsrrfatlar.
Bitkiilik v intensiv heyvandarlq. Nqliyyat v xarici
iqtisadi laqlri. qtisadi rayonlar, onlarn ixtisaslamas.
Afrika regionunun iqtisadi-corafi sciyysi. Afrikann
siyasi xritsi. Siyasi v iqtisadi tkilatlar, onlarn trkibi v
faliyyti. Afrikann etnik xritsinin mrkkbliyi. Tbii-
ehtiyat potensialnn znginliyi. halisi. hrlri. Regionun
iqtisadiyyatnda CAR-n rolu. Tsrrfatn inkiafna tsir
edn amillr. Knd tsrrfatnn hlledici rolu. Monokultur
xsusiyyti. Ekstensiv knd tsrrfat. Nqliyyat.
Misir. Corafi mvqeyi v tbiti. Turizm-rekreasiya
ehtiyatlar. lknin formalama tarixi v dvlt quruluu.
halisi. Emiqrasiya v problemlr. qtisidi islahatlar. Snaye
sahlrinin sciyysi. Suvarlan torpaqlar v kinilik.
Turizmin inkiaf v turizm mrkzlri. Nqliyyat. lknin
nqliyyat sistemind Suvey kanalnn rolu. Xarici iqtisadi
laqlr v grnmyn ixracat n rolu. Xarici valyuta
axn v beynlxalq kreditlr.
MDB lklri (o cmldn Grcstan v Baltikyan
lklr)
lklrin corafi mvqeyi. Yaranmasnn sbblri,
trkibi. Tkilatn sas funksiyalar. Azrbaycann MDB
mkannda yeri v rolu.
Rusiya Federasiyas. qtisadi-corafi mvqeyi, tbii
raiti v ehtiyatlar. Ekoloji raiti. halisi v hrlri.
Demoqrafik problemlri. Tsrrfatn mumi icmal v
strukturu. Tsrrfat sahlrinin razi tkili inkiafnn
xsusiyytlri. Snayenin v knd tsrrfatnn corafiyas.
Nqliyyat v iqtisadi laqlri. Rusiyann iqtisadi rayonlar.
Regional iqtisadi siyasti.
Belarus. qtisadi-corafi mvqeyi, tbii raiti v
ehtiyatlar. halisi v hrlrinin corafiyas. Snayenin v
knd tsrrfatnn strukturu v corafiyas. Belarusun
iqtisadi rayonlar. Tsrrfatn inkiaf istiqamtlri.
Nqliyyat v iqtisadi laqlri.
Ukrayna. qtisadi-corafi mvqeyi, tbii raiti v
ehtiyatlar. halisi v hrlrinin corafiyas. Tsrrfatn
inkiaf xsusiyytlri v sahlrinin corafiyas. Nqliyyat
v iqtisadi laqlri. Ukraynann iqtisadi rayonlar
Moldova. qtisadi-corafi mvqeyi v geosiyasi
vziyyti. Tbii raiti v ehtiyatlar. halisi v hrlri.
Tsrrfatnn strukturu v sas sahlrinin corafiyas.
Nqliyyat v xarici-iqtisadi laqlri.
Cnubi Qafqaz lklri.
Cnubi Qafqazn geosiyasi vziyyti, lverili iqtisadi-
corafi mvqeyi. Tbii raiti v ehtiyatlar v onlarn
geosiyasi rait tsiri.
Grcstan. qtisadi-corafi mvqeyi, tbii raiti v
ehtiyatlar. lknin siyasi vziyyti. halisi v hrlri.
Grcstann tsrrfatnn corafiyas. lknin inkiaf
istiqamtlri. lknin iqtisadi rayonlar. Nqliyyat v
iqtisadi laqlri.
Ermnistan. qtisadi-corafi v geosiyasi mvqeyinin
xsusiyytlri. Tbii raiti v ehtiyatlar. lkd siyasi v
sosial vziyyt. halisi v hrlri. Snayenin v knd
tsrrfatnn corafiyas. Nqliyyat v iqtisadi laqlri.
Mrkzi Asiya lklri.
Mrkzi Asiya lklrinin masir geosiyasi vziyyti.
Trk dnyasnda yeri v corafi mvqeyi. Tbii raiti v
ehtiyatlar. halisinin milli trkibinin corafiyas.
Qazaxstan. lknin iqtisadi-corafi mvqeyi. Tbii
raiti v ehtiyatlar. Ekoloji vziyyti. halisi v hrlri.
Qazaxstann tsrrfat strukturu, hasilat sahlrinin stnlk
tkil etmsinin sbbi. Tsrrfat sahlrinin corafiyas.
Nqliyyat v iqtisadi laqlri. Qazaxstann iqtisadi
rayonlar v sas inkiaf istiqamtlri.
Trkmnistan. Xzr dnizi sahillrind lverili corafi
mvqeyi. Masir siyasi vziyyti. Quraq iqlim raiti, su
problemi. Neft-qaz srvtlrinin corafiyas. halisi v
hrlri. Tsrrfatn aparc sahlrinin yerlmsi
xsusiyytlri. Neft-qaz kompleksi. Tsrrfatnn inkiaf
istiqamtlri. Nqliyyat v iqtisadi laqlri.
zbkistan. qtisadi-corafi mvqeyi. Tbii raiti v
ehtiyatlar. Suvarma vadilrinin tsrrfat hmiyyti.
Ekoloji vziyyti. Demoqrafik rait. halinin
mskunlamas v hrlrinin corafiyas. Tsrrfatnn
inkiaf xsusiyytlri v ayr-ayr sahlrinin snaye v
knd tsrrfatnn corafiyas. Nqliyyat v xarici-iqtisadi
laqlrinin strukturu v corafiyas. lknin daxili-iqtisadi
frqlri v ixtisasladrlm tsrrfat sahlri.
Qrzstan. qtisadi-corafi mvqeyi v geosiyasi
raiti. Dalq lk olmasnn problemlri, tbii ehtiyatlar.
halisi v hrlrinin corafiyas. Tsrrfat sahlrinin
yerlm xsusiyytlri v onlarn zif inkiaf etm
sbblri. ri vadilri (Talas, ssk-Kul, Frqan hisssi v s.).
Nqliyyat v xarici-iqtisadi laqlri.
Tacikistan. qtisadi-corafi mvqeyi, geosiyasi vziyyti
Dalq razilri v vadilrin istifad xsusiyytlri. sas
tbii srvtlri. halisi v hrlri. Tsrrfat sahlrinin
corafiyas v onlarn zif inkiaf etm sbblri. Nqliyyat
v iqtisadi laqlri. Daxili frqlri.
Baltikyan lklr.
lklrin iqtisadi-corafi mvqeyi. Baltikyan lklrin
trkibi v masir geosiyasi vziyyti.
Estoniya. qtisadi-corafi mvqeyi. Tbii raiti v
ehtiyatlar. halisi v hrlri. Aparc tsrrfat sahlrinin
xarakteristikas. Limanlar v iqtisadi laqlri.
Latviya. Dnizsahili mvqeyi. Tbii raiti v ehtiyatlar.
Qbul proqramlar 143
halisi v hrlri. sas snaye v knd tsrrfat sahlri.
Nqliyyat v iqtisadi laqlri. MDB lklri il inteqrasiya
istiqamtlri.
Litva. qtisadi-corafi mvqeyinin stn chtlri.
halisi v hrlri. sas snaye v knd tsrrfat sahlri.
Nqliyyat v xarici iqtisadi laqlri. MDB lklri il
laqlrinin corafiyas.
Briyytin qlobal problemlri. Briyytin qlobal
problemlrinin laqsi. nkiaf etmkd olan lklrin tbii-
ehtiyat potensial v onlardan istifad. Qlobal ekoloji
sistemin deqradasiyas. Dnyann grgin ekoloji rayonlar.
nkiaf etmkd olan lklrd demoqrafik partlay.
Qlobal rzaq problemi, onun corafi aspektlri v hlli
yollar. Qlobal enerji xammal problemi v onun hlli yollar.
BMT-nin dniz hququ zr konvensiyas.
DBYYAT:
1. -
. . ... ., -,
2005.
2. .. .
I, II. , 2004.
3. ., ., ..
. ., ,
1999
4. Mmmdov C.A. , Grayzad T.P. Qrbi Avropa
dvltlri. aolu. Bak, 2001.
5. Mmmdov C.A. , Soltanova H.B., Rhimov S.H.
Beynlxalq turizmin cografiyas. Bak, 2002.
6. Mmmdov C.A., smayilov .N., Soltanova H.B.,
Nuriyev E.B., hmdova .., Cfrova G.C.
Dnyann iqtisadi v sosial corafiyas. Bak,
Sabah, 2011.
7. Soltanova H.B., Mmmdov C.A. Yaxn v orta rq
lklrinin iqtisadi v sosial corafiyas. Bak
Universiteti nriyyat, 2008.
8. . .. . ,
, 2010.
9. . . .,
, 2002.
10. .. . .,
, 2008.
11. Osmanov .S. MDB dvltlrinin iqtisadi corafiyas.
Drs vsaiti. Bak, BDU-nun nriyyat, 2004.
12. ,
. . ., , 2004.
13. .
. ., , 2001.
14. ..
. .,
, 2002.
Proqram 35
kinilik v bitkiilik
kinilik. kinilik v bitkiilik elmlrinin predmeti v
baqa elmlrl laqsi. kinilik v bitkiilik elmlrinin
meydana glmsi v sas tarixi inkiaf mrhllri. Bitkilrin
bym v inkiaf prosesind kosmik amillrin olan
tlbat. Bitkilrin bym v inkiaf prosesind torpaq
amillrin olan tlbat. Bitkilrin iq amilin tlbin gr
qrupladrlmas, in bitki hyatnda rolu v onun
nizamlanmas. Torpaq v atmosfer havasnn trkibinin
mxtlifliyi, havann bitki hyatnda rolu, kinilikd hava
rejimini nizamlamaq n aparlan tdbirlr. Bitki hyatnda
istiliyin hmiyyti v istiliy mnasibtin gr bitkilrin
mxtlifliyi. Su bitkilrin mhm yaay amili
,
su rejimi v
kinilikd onun nizamlanmas yollar. Qida maddlrinin
bitki hyatnda rolu v kinilikd onun nizamlanmas.
kinilik qanunlar. kinilik sistemlri.
Alaq bitkilri haqnda mumi anlay v onlarn tsnifat.
Alaq bitkilrinin knd tsrrfat istehsalna vurduu ziyan.
Alaq bitkilri il mbariz tdbirlri. Zrrvericilr v
xstliklrin tsnifat. Zrrvericilr v xstliklrl
mbariz tdbirlri. Knd tsrrfat bitkilri kinlrin
qulluq edilmsi. Knd tsrrfat bitkilrinin toxumlar v
spin.
Bitkiilik. Dnli, dnli-paxlal, kkmeyvli (yemlik),
kkyumrulu, lifli v yavern bitkilrin bioloji, aqroekoloji
xsusiyytlri v aqrotexnikas. Trvzilik v onun
tsrrfat hmiyyti. Trvz bitkilrinin kimyvi trkibi v
tsnifat. Kkmeyvli, meyvli v soanaql trvz
bitkilrinin bioloji, aqroekoloji xsusiyytlri v
aqrotexnikas. Bostanlq v onun tsrrfat hmiyyti.
Bostan bitkilrinin bioloji, aqroekoloji xsusiyytlri v
aqrotexnikas.
DBYYAT
1. Mmmdov Q.., Cfrov A.B., Mustafayeva Z.R.
kinilik v bitkiiliyin saslar. Bak, Elm, 2008.
2. liyev S.C., Hacyev C.. kinilik sistemlri.
Kirovabad, 1986.
3. Yusifov M. Bitkiilik. Drslik. Bak, Qanun, 2011.
4. .., .. . .,
, 1991
5. .. . , ., 1986
Aqrokimya
Aqrokimya fnni v onun sullar. Aqrokimyvi
elminin inkiaf tarixi. Aqrokimya elminin digr elmlrl
laqsi.
Bitkinin trkibi v qidalanmas. Bitkilrd suyun v
quru maddnin miqdar. Bitki orqanizminin kimyvi trkibi.
Bitkilrin qidalanmas. Mikro v makroelementlrin
bitkilrin qidalanmasnda rolu.
Gbrlr. Mineral gbrlr v onlarn tsnifat. Azotlu,
fosforlu, kaliumlu gbrlr v onlarn knd tsrrfat
bitkilrinin mhsuldarlnn yksldilmsind rolu.
Mikroelementlr v mikrogbrlr. Sad, qarq, mrkkb
v kompleks gbrlr. zvi gbrlr - peyin, qu zl, torf,
yal gbr. Bakterial gbrlr.
Torpaqlarn kimyvi meliorasiya sullar. Tur
torpaqlarn hnglnmsi. oraktvari v orakt torpaqlarn
gipslnmsi.
144 Magistraturaya qbul 2013
[[
DBYYAT
1. liyev T. Aqrokimya. Gnc, 2004.
2. Cfrov M.. Torpan xasslri v gbrlrin ttbiqi.
Bak, 2006.
3. Aqrokimya.//V.M. Klekovski v
A.V.Peterburqskinin redaktsi il. Bak, Maarif, 1966.
TORPAQNASLIIN SASLARI
Torpaq haqqnda tlimin yaranmas. Torpaqnasln
inkiaf tarixi. Torpaq haqqnda V.V.Dokuayev tlimi.
Azrbaycanda torpaqnaslq elminin inkiaf tarixi.
Torpaqmlglm prosesinin mahiyyti. Tbii trm
kimi torpan mumi xsusiyytlri. Torpaqmlglmnin
mrhllri v mumi sxemi. Torpan yaranmas v
tkaml. Torpaq profilinin morfoloji lamtlri.
Torpaqmlgtirn amillr. Torpaqmlgtirn sxurlar.
Anma v onun nvlri. sas torpaqmlgtirn sxurlar.
qlim torpaqmlgtirn amil kimi. Canl orqanizmlr v
onlarn torpaqmlglmd v torpan mnbitliyinin
formalamasnda rolu. Relyef torpaqmlgtirn amil kimi.
Torpan trkibi, xass v rejimlri. Torpan v
torpaqmlgtirn sxurlarn mineraloji v qranulometrik
trkibi. Qranulometrik elementlr, onlarn tsnifat v
xasslri. Torpan zvi hisssi. Torpaqda zvi maddlrin
mnbyi v onun fraksiya qrup trkibi. Humus
maddlrinin yaranmas proseslri. Torpaqda kimyvi
elementlrin miqdar. Torpaqda kimyvi element
birlmlrinin formalar v onlarn bitkilr trfindn
mnimsnilmsi. Torpaq mikroelementlri. Torpan
radioaktivliyi. Torpaq kolloidlri v torpan udma
qabiliyyti. Torpan turuluu, qlviliyi v buferliyi.
Torpan strukturu, onun itirilmsi v brpas. Torpan
mumi fiziki xasslri. Torpan fiziki-mexaniki xasslri.
Torpaq suyu, torpan su xasslri v su rejimi. Torpaq
havas v torpan hava rejimi. Torpan istilik xasslri v
istilik rejimi. Torpaq mhlulu v torpaqda oksidlm-
reduksiya proseslri. Torpan mnbitliyi.
Azrbaycan torpaqlarnn genezisi, tsnifat,
corafiyas v knd tsrrfatnda istifadsi. Torpaqlarn
tsnifat haqqnda qsa tarixi icmal. Torpaqlarn masir
tsnifatnn qurulmas prinsiplri. Torpaqlarn
nomenklaturas v diaqnostikas. Torpaqlarn corafi
yaylmasnn sas qanunauyunluqlar. Azrbaycan
torpaqlarnn diaqnostikas v genetik tsnifatnn qsa
xlassi. Alp v subalp mnlrin v mn-bozqrlarn
torpaqlar. Rtubtli v yarmrtubtli subtropiklrin
torpaqlar. Mezofil melrin torpaqlar. Kserofil melrin,
quru subtropik bozqrlarn v yarmshralarn torpaqlar.
Subasarlarn (ay vadilrinin) torpaqlar.
DBYYAT
1. Mmmdov Q.. Torpaqnaslq v torpaq
corafiyasnn saslar. Bak, Elm, 2007.
2. hmdov .R. Torpaqnaslq bitkiiliyin saslar
il. I hiss. Bak, irvannr, 2001.
3. Cfrov M.. Torpaqnaslq. I hiss. Bak, Maarif,
1982.
4. Cfrov M.. Torpaqnaslq. Bak, Elm, 2005.
5. .., .., ..
. ., 2006.
6. . / ..../ ., 1989.
7. ..
. , , 1991.
Proqram 36
MALDARLIQ, QOYUNULUQ, QUULUQ
Knd tsrrfat heyvanlarnn v qularnn
yetidirilmsi. Knd tsrrfat heyvanlarnn v qularnn
bioloji v tsrrfat xsusiyytlri, onlarn zooloji tsnifatda yeri.
Knd tsrrfat heyvanlarnn v qularnn
konstitusiyas, eksteryeri, interyeri v onlarn mhsuldarlqla
laqsi.
Mxtlif mhsuldarlq istiqamtli knd tsrrfat
heyvanlarnn v qularnn eksteryer, interyer v
konstitusiyasnn xsusiyytlri. Daxili orqanlarn funksiyas
v mhsuldarlqla laqsi v bunlara olan tlbat. Ali sinir
faliyytinin tiplri, onlarn heyvanlarn v qularn
etologiyasnda hmiyyti.
Yetidirm sullar haqqnda anlay. Saf cins yetidirm,
arpazladrma v hibridldirm, cinsdaxili tiplrdn, xtt
v aillrdn istifad. nbridinq v heterozis. Tayladrmann
prinsiplri v sullar. Frdi v qrup zr tayladrma. Frdi-
qrup tayladrma, birtipli (homogen) v mxtlif tipli
(heterogen) tayladrma.
Knd tsrrfat heyvanlarnn v qularnn
yemlndirilmsi. Knd tsrrfat heyvanlarnn v
qularnn saxlanmas sistemlri v sullar, yemlndirilmsi
v yem olan tlbatn myyn olunmas. Yemlrin
qidallq dyrinin tyin edilm sullar. Yemlrin tsnifat.
Yem rasionlarnn v normalarnn trtibi. Yemlmnin
tiplri, rejimi, yem normas v pay. Tam qidal qarq
yemlr, qarq qvvli yemlr, zlall-vitaminli lavlr v
premikslr.
Yemlrin hazrlanmas v paylanmas. Baytarlq-
sanitariya tdbirlri.
Knd tsrrfat heyvanlarnn v qularnn salamat
saxlanmasnda zoogigiyenik tlblri. Cavan heyvanlarn
bslnmsinin planladrlmas.
Knd tsrrfat heyvanlarnn v qularnn cinslri.
Mhsuldarlq istiqamtin gr cinslrin tsnifat. Cins
haqqnda anlay. Cinsin sas xsusiyytlri. Cinsin strukturu
(axlr, tiplr, xtlr v aillr). Cinslrin mhsuldarlq
istiqamtin v keyfiyytin gr tsnifat, onlarn yaylma
sahlri v rayonladrlmas. Cinsyaranmann sas amillri
v cinsyaranma istiqamtlri. Cinslrin iqlimldirilmsi,
mhit raitin uyunladrlmas v onlara sbb olan
amillr.
Mhsuldarlq istiqamtin gr qaramal cinslrinin
tsnifat. Sdlk istiqamtli (qrmz v s.), sdlk-tlik
istiqamtli (qara-ala), tlik-sdlk istiqamtli (qonur, qonur
Qafqaz v s.), tlik istiqamtli yerli qaramal v
Azrbaycanda yetidiriln sas tlik qaramal cinslri.
Qoyun cinslri. Zrifyunlu qoyun cinslri,
yarmzrifyunlu qoyun cinslri, yarmqaba yunlu qoyun
cinslri, qabayunlu qoyun cinslri, tlik-krklk cinslr,
Qbul proqramlar 145
tlik-piylik, tlik-yunluq-sudlk qoyun cinslri,
Azrbaycanda yetidiriln kei cinslri.
Knd tsrrfat qularnn nv, cins v kroslar. Qu
cinslrinin, cins qruplarnn v kroslarnn xarakteristikas.
Toyuq cinslri. sas yumurtalq cinslr. Yumurtalq kroslar.
tlik toyuqlarn kroslar. tlik - yumurtalq cins
genefondlar. Azrbaycann yerli toyuqlar v toyuq
mlzlri. rdk cinslri v cins qruplar. Qaz cinslri v
cins qruplar. Hind toyuunun cins v cins qruplar. Firng
toyuu, bildirin v tlik gyrinlrin cins v cins qruplar.
Heyvandarlqda v quuluqda damazlq ii. Damazlq
ii haqqnda anlay. Damazlq iinin nzri saslar.
Seleksiya iinin mahiyyti, vziyyti v perspektivlri.
Genetik parametrlrinin istifadsi. sas v kmki
seleksiya lamtlri. Heyvandarlqda v quuluqda
damazlq xidmtinin tkili.
Heyvanlarlq v quuluq mhsullarnn istehsal
texnologiyas.
Knd tsrrfat heyvanlarnn v qularnn t
mhsuldarl. tin kimyvi trkibi, qida v dad keyfiyyti.
Mxtlif nv heyvan v qularda t istehsalnn
xsusiyytlri, onlarn cmdklri v ayr-ayr anatomik
hisslrinin yeyinti n hmiyyti, cmdklrin morfoloji
hisslri. t mhsuldarlna v tin keyfiyytin genotip v
xarici amillrin tsiri. t v onun dzgn ksilmsin tlb
olunan standartlar. Ksim texnologiyas. Cavan v yal
qularn t istehsalnda yeri, t mhsuldarlna tsir edn
amillr. Broyler ti istehsalnn xsusiyytlri. Optimal
ksim ya.
Sd v sd mhsuldarl haqqnda anlay. Sd, sd
mhsuldarl, yelinin quruluu, sdn ml glmsi v
salmasnn fizioloji saslar. Sdn yall. Samn
gigiyenas, sdn keyfiyytin nzart. Sama v sdn
trkibin tsir edn amillr (cins, irsiyyt, yemlndirm, ya,
laktasiya mddti, servis v qurutma mddtlrinin davam,
doum mvsm v s). Sdn ilkin emal v sat.
Yun haqqnda anlay, drinin morfoloji quruluu.
Yunun ml glmsi v inkiaf, yun tellrinin morfoloji v
histoloji quruluu. Yun tellrinin formalar v tiplri, yun
qruplar. Yunun kimyvi trkibi, fiziki-mexaniki v texnoloji
xsusiyytlri. Yunun qiymtlndirilmsi. Qoyunlarn qrxm
formalar v texnologiyas. Yunun sinifldirm
texnologiyas. Yunun tmiz xar v keyfiyytinin tyini.
Tdark zaman yunun standart tlbatlar. Yunun
sinifldirilmsi v realizasiyas.
Xz-dri mhsullar.
Yumurta mhsuldarl haqqnda anlay v
inkubasiyann saslar. Yumurtann mlglm prosesi.
Yumurtlama ritmi. Yumurtann quruluu, kimyvi v
morfoloji trkibi. Yumurtlamann xsusiyytlri. nkubasiya
yumurtalarnn keyfiyytin qoyulan tlblr. nkubasiya
n yararl olan yumurtann keyfiyytinin tyini. nkubasiya
n yumurtann seilmsi. nkubasiya qaba yumurtann
hazrlanmas.
Embrionun inkiaf fiziologiyas. Mxtlif qularn
yumurtalarnn inkubasiya xsusiyytlri v rejimlri. Qida
yumurtalarnn standart.
DBYYAT
1. Abdullayev Q.Q. Knd tsrrfat heyvanlarnn
yetidirilmsi. Bak. Maarif, 1997.
2. Abdullayev Q.Q. v b. Knd tsrrfat heyvanlarnn
yemlndirilmsi. Gnc, 2012.
3. Abbasov S.A. ,Mehdiyev M.., Turabov U.T. v b.
Heyvandarlq 1 hiss. Gnc, 2011.
4. Verdiyev Z.Q. Maldarlq. I, II, III hisslr. Bak,
Maarif, 1965, 1969, 1977.
5. Bayramov V.. v b. Azrbaycanda maldarlq. Bak,
Azrnr, 1991.
6. . .
. .,
"", 2007.
7. . ., . . . 5-
., . . . 1987.
8. . ., . .
. : , 2011 .
9. Hacyev H.M. Yumurta inkubasiyasnn texnologiyas.
I-II hisslr. Kirovabad, AzKT, 1981-1983-c illr.
10. .. . .
, 1991.
11. Hacyev H.M. Cavan qularn bslnm
texnologiyas. Azrnr, 1987.
12. Hacyev M., Sultanov R., Mmmdov Y. Qular. I
cild. Qularn biologiyas v tsnifat. Bak, 2001.
13. Hacyev M.H. Quuluqda hibridlmnin genetik
saslar. Gnc, 2006.
14. ..
. , , 2002.
15. .. . . ,
2009.
16. .., .., ..
. . , 2007.
17. .. .
, 2002.
18. .. . -
. . . . , 2007.
19. .., .., ..
. -., , 2005.
20. ..
. .,
, 2007.
21. .. .
.
, , 2008.
22. ..
. , , 2007.
23. .. .
. ,
, 2007.
YOLUXMAYAN XSTLKLR,
PARAZTOLOGYA V NVAZON XSTLKLR,
EPZOOTOLOGYA V NFEKSON
XSTLKLR, MAMALIQ, GNEKOLOGYA V
SN MAYALANDIRMA, BAYTARLIQ-SANTARYA
EKSPERTZASI
mumi patologiya. Patologiya, patoloji proseslr v
xstlik anlay. Xstliyin dvrlri v ntic- lnmsi.
Xstliklrin ba vermsi sbblri v onlarn inkiafnda
mxtlif amillrin (heyvann nv, cinsi, ya, cinsiyyti v
s.) rolu.
Klinik diaqnostika v yoluxmayan xstliklr.
Anamnez, mumi v xsusi klinik mayin sullar. Ayr-
ayr fizioloji sistemlrin v orqanlarn yoluxmayan
146 Magistraturaya qbul 2013
[[
xstliklri. rk-damar v tnffs sistemlrinin
patologiyas. Hzm sisteminin patologiyas. Md-barsaq
xstliklri ( qastroenteritlr, dispepsiya, timpaniya v s.),
sidik ifraznn patologiyas. Maddlr mbadilsi
patologiyalar. Maddlr mbadilsinin pozulmas il
laqdar ba vern xstliklr (avitaminozlar,
hipovitaminozlar, raxit, osteomolyasiya v s.).
Zhrlnmlr. Pestisidlrl, keyfiyytsiz yemlrl, zhrli
bitkilrl, qardal, kr v yem uunduru, bitkilrdn
alnan emal qalqlar (pambq jmx v srotu) v s. il
zhrlnmlr, ilk yardm v malicnin prinsiplri v
sullar.
Travmatizm, crrahi infeksiya, termiki v kimyvi
zdlnmlr. Crrahi xstliklrd ilk yardm, malic v
profilaktikann prinsiplri v sullar.
Knd tsrrfat heyvanlarnn v qularnn
helmintozlar. Parazitizm v parazitar xstliklr.
Helmintozlar. Devastasiya haqqnda tlim. Dehelmintizasiya
v dezinvaziya tdbirlri. Trematodlar (sorucu yast qurdlar)
trfindn trdiln xstliklr (fassiolyoz, dikroselioz v s.).
Sestodlar (lent killi yast qurdlar) trfindn trdiln
xstliklr (sistiserkoz, exinokokoz, moniezioz v s.).
Nematodlar (gird qurdlar) trfindn trdiln xstliklr
(askaridozlar, strongilyatozlar, askaridioz v s.)
Knd tsrrfat heyvanlarnn v qularnn araxno-
entomozlar v protozoozlar. Araxnozlar (gnlr
trfindn trdiln xstliklr), qoturluq xstliklri, otlaq
gnlri. Entomozlar. Srbst xstliklr trdn v
xstliklri keirn hratlarn xarakteristikas. Qaramaln
hipodermatozu, qoyunlarn estrozu v s. Qanadl v qanadsz
qansorucu hratlar. Protozoozlar. Heyvanlarn qan-
parazitar xstliklri (piroplazmoz, teylerioz v s.).
Koksidiozlar. Tripanosomozlar (qaramaln trixomonozu v
s.).
mumi epizootologiya. nfeksiya v infeksion
xstliklr. Bunlarn ba vermsind mikroorqanizmlrin
rolu. Epizootik zncir. nfeksiyann yaylma yollar (kontakt,
yem, su, hava v s.), infeksiyann oca v yoluxucu
xstliklrin tbii ocaqlar. Epizootiya leyhin tdbirlr:
mumi profilaktika, spesifik profilaktika, qeyri-salam
tsrrfatlarda yoluxucu xstliklrin lvi. Profilaktik
tdbirlrin tkili. Spesifik profilaktika, onun sullar v
vasitlri, immunoprofilaktika. Epizootik ocaqda
salamladrc tdbirlr sistemi, karantin. Dezinfeksiya
sullar v vasitlri. Dezinseksiya v deratizasiya tdbirlri,
onlarn sul v vasitlri.
Xsusi epizootologiya. Mxtlif nv heyvanlar n
mumi olan infeksion xstliklr (qarayara, brusellyoz,
vrm, pasterellyoz, dabaq, ik, dmrov v s.), onlarn
xsusiyytlri, mbariz tdbirlri. Gvyn heyvanlarn
infeksion xstliklri (enfizematoz karbunkul, vibrioz v s.),
donuzlarn infeksion xstliklri (qzl yel, taun v s.), krp
heyvanlarn xstliklri (salmonellyoz v s.). Atlarn
infeksion xstliklri (manqo, saqqo). Qularn infeksion
xstliklri (Nyukasl xstliyi, qrip, pulloroz, pasterellyoz,
ik v s.).
Baytarlq mamal. Erkk v dii heyvanlarn cinsiyyt
zvlrinin anatomiyas, topoqrafiyas, fiziologiyas. Cinsi
yetiknlik. Dllm, boazlq, boazlq dvr, doum,
doumdan sonrak dvrn xsusiyytlri, yeni doulmu
balalarn fizioloji xsusiyytlri. Sd vzilrinin
fiziologiyas, mayinsi, xstliklri v s.
Knd tsrrfat heyvanlarnn sni
mayalandrlmas. Dllk erkklrin seilmsi, bslnmsi,
yemlndirilmsi, saxlanmas, istismar. Spermann trkibi,
biokimyvi xasslri, alnmas, qiymtlndirilmsi
saxlanlmas, nql olunmas, duruldulmas, dondurulmas.
Spermann dii cinsiyyt sistemin yeridilmsi. Sni
mayalanmann tkili. Reymin transplantasiyas v s.
Baytarlq ginekologiyas. Dii v erkk heyvanlarn
cinsiyyt zvlrinin mayin sullar, heyvann boaz
olmasnn tyini. Dii heyvanlarn cinsiyyt sferas zvlrinin
xstliklri v onlara qar mbariz tdbirlri. Heyvanlarn
qsrl v sonsuzluu il mbariznin sas prinsiplri.
halinin v heyvanlarn salamlnn qorunmasnda,
rzaq bolluunun yaradlmasnda v onlarn keyfiyytinin
yksldilmsind baytarlq-sanitariya ekspertizasnn
hmiyyti. tlik heyvanlarn emal texnologiyasnn saslar
v gigiyenas. Cmdk v orqanlarn baytar-sanitar
ekspertizas v bununla laqdar profilaktik tdbirlr. Ayr-
ayr heyvani, qu v bitki mnli mhsullarnn (t, sd, yu
murta, trvz v s.) baytar-sanitar ekspertizasnn
xsusiyytlri.
Baytarlq czal v drmanlarn texnologiyas.
Baytarlq czal, onun mqsdi, mzmunu v vziflri,
sas trkib hisslri. Drman, drman maddsi, drman
formas, drman preparat. Brk, maye v yumaq drman
formalar, onlarn hazrlanma texnologiyas. Drman
uyumazl. Farmakopeya . czalq analizi, onun sxemi v
metodlar. Drman maddlrinin qiymtlndirilmsinin sas
prinsiplri.
Farmakologiya v farmakoqnoziya. Drman
maddlrinin tsir mexanizmi v farmakodinamikas,
orqanizm yeridilm v orqanizmdn xaric olma yollar.
Drmanlarn mxtlif farmakoloji qruplar. Drman
maddlrinin dozas v dozalarn tyini prinsiplri.
Drmanlarn mxtlif farmakoterapevtik qruplara blnmsi.
Farmakoqnoziyann mqsdi, mzmunu v vziflri.
Farmakoqnoziyann sas tdqiqat obyektlri (bitki v heyvan
mnli drman xammal). Drman bitkilrinin kimyvi
trkibi v trkibind olan farmakoloji maddlr gr onlarn
qrupladrlmas v tsnifat. Heyvan mnli drman
xammal v drman preparatlar.
DBYYAT
1. Sfrov B.. Baytarln saslar. Gnc, 2010.
2. .. . ., 1978.
3. Nsibov F.N. Heyvanlarn daxili xstliklrinin klinik
diaqnostikas. Bak, 2010.
4. Hacyev H.M. Knd tsrrfat heyvanlarnn
yoluxmayan daxili xstliklri. Bak, 1992.
5. sgrov .A. Knd tsrrfat heyvanlarnn
gigiyenas. Bak, 1992.
6. Qocayev E.Q. Parazitologiya v knd tsrrfat
heyvanlarnn invazion xstliklri. Bak, 1984.
7. .., .., ..
.
., 1990.
8. ..
. ., 2002.
9. sgndrov T.B. mumi v xsusi baytarlq
crrahiyysi . Gnc, 2011.
10. hmdov .Q., sgndrov T.B. Baytarlq mamal,
ginekologiya, knd tsrrfat heyvanlarnn sni
mayalandrlmas v reymin transplantasiyas.
Gnc, 2010.
Qbul proqramlar 147
11. ..
. ., 1986.
12. ..
. , 1984.
13. Qdimov R., Mmmdov ., lsgrov Z.
Epizootologiya. Bak, 1998.
14. ., .., .. .
.
., C, 1998.
15. Qniyev M. Farmakologiya. Bak, 2008.
16. smaylov .., Thmzov F.., Tayev S..
Drman formalarnn texnologiyas. Drslik. Bak,
1989
17. Hseynov D. mumi v xsusi reseptura
(farmakologiyann saslar il birlikd). Drslik. Bak,
1976.
18. Krimov Y., Sleymanov T., sayev C., Xlilov C.
Farmakoqnoziya. Bak, 2010.
19. .. . .
1989. 1 2.
20. .. . , 1991.
21. .. . ,
1985.
Proqram 37
MDNYYT TARX V NZRYYS
Mdniyyt nzriyysi. Kulturologiya elm sahsi kimi.
Mdniyyt anlay. Mdniyyt v sivilizasiya.
Mdniyytin tdqiqind mxtlif mktb v nzriyylr.
Mdniyyt v tbit. Maddi v mnvi mdniyyt.
Mdniyytin funksiyalar. drak mdniyyti. xlaq
mdniyyti. Estetik mdniyyt. Bdii mdniyyt.
Mdniyytd milli v beynlmill chtlr. Mnvi
mdniyytin trkib hisslri. Mdniyytin yaylma sistemi:
thsil sistemi, ktlvi informasiya vasitlri, mdniyyt
mssislri. Elitar v ktlvi mdniyyt. Mdniyytd
mentalitet problemi. Qloballama v mdniyyt.
btidai icma dvr mdniyyti. btidai mdniyytin
xsusiyytlri v mhm hadislri. btidai dvrn
mrhllri v kflri. Yclq v ovuluq mdniyyti.
btidai dinlr. btidai insann din qdrki fikirlrin aid
nzriyylr. btidai insanlarn dnya haqqnda
tsvvrlrinin dini formalar: totemizm, animizm, magiya,
fetiizm, mifologiya. Mif kollektiv urun inikas kimi. Mif
ilk tfkkr formas kimi. btidai incsnt. mk altlrinin
dzldilmsi ibtidai incsntin ilk nmunsi kimi. btidai
incsntin sinkretikliyi. lk ibtidai tsviri v dekorativ-
ttbiqi snt srlri. btidai memarlq. btidai cmiyyt xas
triadann icma quruluu, mif v tsvir faliyytinin sinifli
cmiyytd dvlt, din v yaz il vz edilmsi.
Qdim Misir mdniyyti. Sivilizasiyann inkiaf dvr.
lk dvlt tkilatlar: nomlar. Yaz sistemi. Heroqliflr.
Heykltralq. Memarlq. Ehramlar (piramidalar): Coser,
Xeops v b. Sfinks. Sntkarlq. Metallurgiya. Mis v tunc
istehsal. Zrgrlik. Aac emal. Toxuculuq. istehsal.
Mbdlr: Xatepsut, Luksor v Karnak mbdlri.
Rngkarlq. Divar rsmlri. Firon IV Amenxotepin
islahatlar. Nefertiti. Tutanxamonun mqbrsi. Elm. Thsil.
Flsf. Kitabxanalar. Dini tsvvrlr. Mumiya snti.
Qdim Misir yazsnn meydana glmsi. lifba iarlri.
dbiyyat. Tsviri snt. Musiqi.
Mesopotamiya mdniyyti. Sivilizasiyann inkiaf
dvr. Cnubi Mesopotamiyada ilk dvltlr (b.e.. IV-III
minilliklr). umerlr. Din. Politeizm. Panteon. Mifoloji
surtlr v onlarn funksiyalar Elm. Yaz sistemi.
Piktoqrafiya (killi yaz). III minillikd umer yaz
sisteminin mixi yaz sistemin evrilmsi. E.. III minilliyin
vvlind umer dbiyyatnn iklnmsi. Gilqame
haqqnda dastan. Elmi biliklrin inkiaf. Xara - Xubulu
ensiklopediyas. Ttbiqi snt. Heykltralq. Akkad
mdniyyti. Memarlq. Zikkuratlar. Assuriya saraylar.
Tsviri snt. edu. Gilqame tsvirlri. Hammurapinin
qanunlar klliyat. Babilistanda elm v thsil. Aurbanipal
trfindn Nineviyada byk kitabxanann yaradlmas.
Babil qllsi v Asl balar. Dini tsvvrlr. Elm.
Flsf. Aann qul il shbti. Babil eposu.
Finikiyallarn mdniyyti. Finikiya hr-dvltlri.
B.e.. XII-X srlrd Finikiya mdniyyti: dnizilik, ticart
v sntkarlq. Kflr. rqi Aralq dnizi halisinin dini
tsvvrlri. Yaxva. E.. 5-4 srlrd yhudi dininin
formalamas. Qdim finikiyallarn dbiyyat. Yaz sistemi.
lifba. Memarlq.
Qdim ran mdniyyti. Zrdtiliyin qbul edilmsi
(e.. VII sr). Avesta. Yaz sistemi. Elam mdniyyti.
Dini dnyagr. dbiyyat. Sntkarlq. Tsviri incsnt.
Memarlq.
Qdim Azrbaycan mdniyyti. Arxeoloji qazntlar.
ncsnt. Memarlq. Tsviri snt. Qaya tsvirlri.. Alban
dvrndn vvlki incsnt (e.. IV sr). Alban dvr
incsntinin ilk klassik mrhlsi (e.. IV- e.I sri). Alban
dvr incsntinin II mrhlsi.. dbiyyat. Avesta.
Totemizmin qdim xalq teatr tamaalarna tsiri. Kndirbaz
oyunu. Novruz bayram. Kos-kosa oyunu.
Qdim Hindistan mdniyyti. Sivilizasiyann inkiaf
dvr. E.. III-II minilliklrd Hindistann ilk mdniyyt
mrkzlri. Din. Elm. Yaz. dbiyyat. Vedlr. Brahmanlar.
Upaniad v Aranyaklar. Vedanta. Harappa mdniyyti.
Riqveda. Mahabharata v Ramayana. Qdim
Hindistanda incsnt. Memarlq. Qdim Hind teatr. Klassik
hind dram. Kalidasn dramaturgiyas. Klassik hind teatrnn
quruluu.
Qdim in mdniyyti. Sivilizasiyann inkiaf dvr.
Yaznn meydana glmsi. Din. Elm. Kflr. Flsf.
dbiyyat. Ttbiqi snt. Byk ipk yolu. Tsviri snt.
Memarlq. Byk in sddi. Musiqi. Qdim in teatr.
Qdim Yapon mdniyyti. Yapon mdniyytinin
buddizmin tsiri il inkiaf etmsi. Memarlq v tsviri snt.
dbiyyat. Mifologiya.Kodziki. Musiqi. Rqs.
imali, Cnubi, Mrkzi Amerika mdniyyti. imali
Amerikada ibtidai icma dvr. Qdim tayfa v xalqlar.
Sntkarlq. Toxuculuq. Kaz istehsal. Yaz. Piktoqrafik
killr. Din. Totemlr. dbiyyat. E.. III II minillikd
sivilizasiyalarn yaranmas. Mrkzi And xalqlar. avin
mdniyyti. Aralq vilaytlrinin mdniyyti. Paraks
mdniyyti. Naska mdniyyti. Moika mdniyyti. nk
148 Magistraturaya qbul 2013
[[
sivilizasiyas. Musiqi. Rqs. Elm.
Antik dvr Yunan mdniyyti. Krit-Miken
mdniyyti. Homer dvr mdniyyti. lifba. Bdii
dbiyyat. lliada. Odisseya. Mifologiya. Tsviri snt.
Memarlq. Arxaik dvr. Dekorativ-ttbiqi snt. Vazalar.
Din. Elm. Flsf. Milet mktbi Fales, Anaksimandr,
Anaksimen. Bdii dbiyyat. Hesiod. Zhmtlr v gnlr,
Teoqoniya srlri. Lirika. Himnlr. Xor poeziyas.
Simonid. Alkey, Sapfo, Anakreont. Yamb. Arxilox. Tmsil.
Ezop. Heykltralq: kuros v kora. Memarlq. Dorik v
ionik orderlr. Teatr. Olimpiya oyunlar. Afinann yunan
mdniyyt mrkzin evrilmsi. Antik dvr. Flsf. lk
snt nzriyyilri. Pifaqorular. Estetika elminin
formalamas. Yetkin klassika. Elm. Flsf. Perikl dvr.
Bdii dbiyyat. Dramaturgiya. Sofistlr. Sokrat.
Antropologizm. Kiniklr v Kiren mktblri.
Heykltralq. Miron, Poliklet, Fidi. Memarlq. Afina
akropolu. ktin v Kallikrat. Korinf orderi. Rngkarlq:
Poliqnot, Apollodor. Vaza snti. Son klassika. Memarlq.
Halikarnas mavzoleyi. Epidavrda teatr. Heykltralq.
Skopas. Praksitel, Leoxar, Lisipp. Rngkarlq. Vaza snti.
Ellinizm mdniyyti. Elm. Tarix. Tibb. Flsf. dbiyyat.
Dramaturgiya. Esxil, Sofokl, Evripid, Aristofan. Satir
dramlar. Teatr. Rngkarlq. Fayum portretlri, Apelles.
Heykltralq. Polidor, Aqesandr v Afinodorun Laokoon
qrupu (e.. I sr). Memarlq. Faros mayak. Muzeylrin
tkkl.
Antik dvr Roma mdniyyti. Etrusk mdniyyti.
Din. Elm. Yaz. Tsviri incsnt. Memarlq. Romada
Respublika dvr mdniyyti. Din. Elm. Thsil. dbiyyat.
Dramaturgiya. Teatr. Tsviri incsnt. Heykltralq.
Memarlq. Romada mperiya dvr mdniyyti. Elm. Bdii
dbiyyat. Tsviri incsnt. Memarlq. Teatr. Muzey tipli
tkilatlarn meydana glmsi.
Orta srlr Qrbi Avropa mdniyyti. Roma
imperiyasnn squtu v blnmsi. Merovinqlr slalsi
dvrnd mdniyyt. Frank kral Xlodvikin dvrnd
mdniyyt. Memarlq v tsviri incsnt. Dinin incsntl
sx ball. Monastr skriptoriyalar. Kitab z krm.
Kitablarn bdii trtibat. Karolinqlr slalsi dvrnd
mdniyyt. Karolinqlr intibah. Miniatr snti. Kitab
illstrasiyas. Qrbi Avropada tsviri incsnt. Rngkarlq.
Kitab miniatrlri. Heykltralq. Alman memarlnda XI
srin ortalarnda yaranan Roman slubu. Fransada roman
memarl. ngiltr v Skandinaviyann qhrmanlq
eposlar. Saqalar. dbiyyat. Novellalar. Tmsillr. Teatr.
Kils teatr. Misteriyalar. Moralite.
Roman v Qotika mdniyyti. Roman termini.
Avropada roman incsntinin qeyri-brabr inkiaf.
Monastr memarl. Qsr v qalalar. Divar rsmlri.
Monumental heykltaralq. Fransa: memarlq, rngkarlq,
freskalar, kitab miniatrlri, heykltaralq. Almaniya:
memarlq, XII XIII srlrd roman slubundan qotika
slubuna keid, miniatr snti, heykltaralq. taliya:
yiln Piza qllsi. spaniyada roman incsnti. XIII
srin sonundan Qotika slubunun Avropada inkiaf etmsi.
hrlr. Memarlq. Qotika incsntinin ilk df Fransada
yaranmas. Parisin Avropann mdniyyt mrkzin
evrilmsi. ParisNotrdam kilssi. atr kilssi. Almaniyada
kils v ratualar. Kln kilssi.
Bizans mdniyyti. Xristianln brqrar olmas v
yaylmas. Kilslr. Mqdds Sofiya mbdi. Yustiniann
kodeksi. konaqranlarla ikonaprstlr arasnda mbariz.
Elm. Flsf. Thsil. Bdii dbiyyat. Tsviri snt.
Simvollar. Memarlq.
Slavyan xalqlarnn orta sr mdniyyti. rq
slavyanlar. Kiyev Rus dvltinin mdniyyti. Qdim Rus
mdniyytinin xristianla qdrki v sonrak dvrlri. IX-
XIII srlrd rus mdniyyti. XIII-XVII srlrd rus
mdniyyti. Xalq teatr. Memarlq. Tsviri snt. Kilslr v
onlarn inas. Musiqi. dbiyyat. Yaz.
Yaxn v Orta rq mdniyyti. Mslman lklri.
slam dini v onun yaylmas. Elm, flsf v incsnt.
Kitabxanalar. Tqvim. rb dili dvlt dili v milltlraras
nsiyyt vasitsi kimi. Quran mslmanlarn universal
ensiklopediyas kimi. VIII-X srlrd dbiyyat, tsviri
incsnt, memarlq. Kordova xilafti dvrnd mdniyyt:
thsil, tsviri snt, memarlq.
ran mdniyyti. slamn yaylmas. Tsviri snt.
Miniatr snti. Kmalddin Behzad, Sultan Mhmmd
(Tbriz mktbi), Rza Abbasi (shafan mktbi). Para v
xalalar. Keramika. Memarlq. Sfvilr dvrnd hr
memarl. Bdii dbiyyat: qsid, qit, divan, qzl. rb
poeziyasnn tsiri: ruz vzni. Klassik fars poeziyas.
Rudki, C.Rumi, .Cami, Firdovsi, mr Xyyam, Sdi,
Hafiz.
Trkiyd Osmanl imperiyasnn mdniyyti.
Osmanl imperiyasnda tkilat, maarif v mdniyyt.
Tsviri incsnt. Memarlq. Saray tikililri. stanbul
sntkarl v memarl. Topqap saray. Memar Sinan
(XVI sr): ahzad, Cami, Sleymaniyy mscidlri. Elm.
Thsil. Dil. dbiyyat.
Orta srlr Azrbaycan mdniyyti. Erkn orta
srlrd Azrbaycan mdniyyti (III-VII srlr). Flsf.
Din. Tsviri incsnt. Dekorativ-ttbiqi snt. VIII XVI
srlrd Azrbaycan mdniyyti v incsnti. Elm.
Bhmnyar (XI sr), Xtib Tbrizi. Memarlq. cmi bn
bubkr. Qalalar. Qz qalas. Bdii dbiyyat. Dd
Qorqud dastan (XI XIIsrlr). fzlddin Xaqani.
Nizami Gncvi. XI XII srlrd musiqi. Muam snti.
N.Tusi. Maraa rsdxanas. madddin Nsimi. irvanahlar
saray kompleksi (XV sr), ri hr. Saray dbiyyat,
ifahi xalq dbiyyat, xalq poeziyas. Aq Abbas
Tufarqanl. Sar Aq. Xst Qasm. Korolu dastan.
Suraxanda atprstlrin mqbrsi. XVIII sr
mdniyyti. Realist xalq dbiyyat, saray dbiyyat, ifahi
xalq yaradcl, aq poeziyas. Molla Pnah Vaqif, Molla
Vli Vidadi. Orta srlrd Azrbaycanda teatr snti. Kukla
oyunlar. Xalq tamaalar.
Orta sr Hindistan mdniyyti. Din. Heykltralq.
Mifologiya. slamn yaylmas. ncsnt. Memarlq. Qtb-
Minar (XIII sr). Tac Mahal mqbrsi (XVII sr). XVIII
srdn balayaraq Avropa tipli tikililrin meydana glmsi.
Flsf..Hind flsfsinin ortodoksal mktblri. Elm.
dbiyyat. Teatr
Orta sr in mdniyyti. Bdii dbiyyat. Musiqi.
Tsviri snt. Tan dvr mdniyyti. slamn geni
yaylmas. Bdii dbiyyat. Musiqi. Thsil. Rngkarlq
Akademiyas. Qoruq Muzeyi (XII sr). XVI-XVIII srlrd
tsviri snt. Rngkarlq. Ttbiqi snt. Teatr. Pekin operas.
Orta srlr Yapon mdniyyti. Orta srlr Yapon
incsnti (VI-XIX srlr). Din. Tsviri snt. Kalliqrafiya.
Teatr: No v Kabuki teatr. Pekar kukla teatrlar.
dbiyyat. Musiqi. Memarlq. Dekorativ-ttbiqi snt.
taliya ntibah. ntibah dvrnn mrhllri.
Renessans sznn etimologiyas. Humanizm ideyalar. lk
Qbul proqramlar 149
intibah (Florensiya). Duento (XIII sr). dbiyyat.
Heykltralq. Rssamlq. Bdii dbiyyat. Erkn intibah:
kvatroento. dbiyyat. Komediya. Rngkarlq.
Heykltralq. Memarlq. Yksk intibah: inkviento.
ntibahn qzl dvr. Elm. dbiyyat. Komediya. Tsviri
snt. Rngkarlq. Memarlq. Memarlq haqqnda 10 kitab.
Heykltaralq. Son intibah (XVI srin II yars). A.Palladio.
Veroneze, Tintoretto Manyerizm. Pontormo. Bronzino
Dramaturgiya. taliya teatr.
imali Avropa ntibah. ncsnt. Niderland
rngkarl (XV-XVI srlr). Yan van Eyk. Roqir van der
Veyden. Qoqo van der Qus. yeronim Bosx. Almaniya
rngkarl (XV-XVI srlr). Drer. L. Kranax. Bdii
dbiyyat (Fransa, ngiltr, spaniya). Teatr v dramaturgiya
(Fransa, ngiltr). ntibah dvrnd Avropada muzeylrin
meydana glmsi (Uffitsi qalereyas, Luvr, Britaniya
muzeyi).
Barokko mdniyyti. Din. Flsf. Barokko slubu.
Musiqi. Bdii dbiyyat. dbi janrlar. Memarlq. taliya
(Maderna, Barromini, Bernini), spaniya (slublar).
Heykltralq. Rngkarlq: taliya (Karavaco, Karrai
qardalar, Krespi), spaniya (El Qreko, X.Ribyera, Surbaran,
D.Velaskes, Murilyo), Flandriya (Rubens, Van deyk,
Y.ordans), Hollandiya (F.Hals, Rembrandt, Yan Vermeyer).
Avropada klassisizm dvr mdniyyti. XVII srin II
yarsnda incsntd klassisizm slubu. J.Rasinin
facilri, Molyerin komediyalar. Lafontenin tmsillri,
N.Bualonun nzriyysi. taliya tsviri incsnti. Memar
Barromini, memar v heykltra Bernini, rssam Karavaco,
Krespi. spaniya tsviri incsnti. Rngkarlq. El Qreko,
X.Ribyera, Surbaran, D.Velaskes, Murilyo. Flamand v
Holland tsviri incsnti. Barokko Flamand v Holland
incsntind sas cryan kimi. R.Pubens, Van Deyk,
ordans. Mit, portret, peyzaj v natrmort Holland
rssamlnn sas janrlar kimi. F.Hals, Rembrandt, Yan
Vermer. Fransa tsviri incsnti. Rssamlq: N.Pussen,
Kallo, Jorj de Latur, Lenen qardalar, Klod Lorren.
Dramaturgiya. R.Kornel, J.Rasin. vhdt qanunu. Elm.
Torielli, Nyuton, Boyl, Gilbert, Qarvey, Leybnis. Flsf.
Veymar mktbi iller, Hte. Vyana mktbi: Haydn,
Motsart, Bethoven.
Avropada maarifilik dvr mdniyyti. ngiltrd
maarifilik dvr. Flsf. Teatr. Elm. Berkli, C.Lokk,
D.Yum, T.Hobbs, Seftsberi, A.Smit, Xoqart, Xateson,
Byork Bdii dbiyyat. Pol. Tosson. Yunq. Qoldsmit. ngilis
roman: Qoldsmit, eridan. Memarlq slublar. Qotik
intibah. Rngkarlq. Xoqart. Reynolds. Geynsboro. Teatr.
eridan. Dekorativ-ttbiqi snt. Fransada maarifilik dvr.
Elm. Flsf. Montesye. D.Didro. Volter. Russo.
Kondilyak. Dbo. Helvetsi. Holbax. Lametri. Ensiklopediya.
Bdii dbiyyat. Rokoko. Sentimentalizm. Neoklassisizm.
Bdii tnqid. Heykltralq. Falkone. Qudon. Rngkarlq.
Vatto, Bue, arden, L.David. Heykltralq. Musiqi.
Byk opera, Ramo. taliyada maarifilik dvr.
Rssamlq. Tyepolo, Krespi, Qvardi. Teatr. Qoldoni, Qotsi.
Komediya del arte. Musiqi. Opera seriya, opera buffa.
Almaniyada maarifilik dvr. Elm. Flsf. Leybnits.
Baumqetren. Forster. Herder. Vinkelman. Lessinq. Kant.
Bdii dbiyyat. Hte, iller. Musiqi. Bax, Hendel.
Avstriyada maarifilik dvr. Musiqi. Qlyukun opera
islahatlar. Vyana mktbi. XVIII srin ikinci yars muzey
iinin inkiafnda yeni mrhl kimi (Budapet, Praqa,
Berlind muzeylrin almas).
Rus mdniyyti (XVII XVIII srlr). Thsil v elm.
dbiyyat. Janrlar. Memarlq. Rngkarlq. S.Uakov. kona
snti. XVII srd teatr. Musiqi. Elmlr Akademiyas,
Universitet v bir ox mktblrin yaradlmas. Lomonosov,
Kantemir, Trediakovski. Kitab nri. dbiyyat:
dramaturgiya (Sumarokov), nzm (Derjavin), nsr (Fonvizin,
Karamzin). Memarlq (Uxtomski, Bajenov, Kazakov, Starov,
Trezini, Rastrelli). Rngkarlq (Matveyev, Nikitin, Antropov,
Rokotov, Levitski). Heykltralq (ubin, Falkone,
Kozlovski). hrsalma. Ermitaj. XVIII srd teatr. Musiqi.
XIX sr Qrbi Avropa mdniyyti. Elm. Mayer,
leyden, Darvin, Mendeleyev. Flsf. Kant, ellinq, Hegel,
openhauer, Marks, Engels. XIX sr Avropa mdniyytinin
sas cryanlar. Bdii dbiyyat. Hte, iller (Almaniya).
Rngkarlq. L.David, Enqr (Fransa), Heykltralq. adov
(Almaniya), Kanov (taliya), Torvaldson (Danimarka).
Musiqi. Bethoven. Romantizm. XIX srin I yarsnda
romantik flsf. Fixte, ellinq, openhauer, Kyerkeqor.
Bdii dbiyyat. Jan Pol, Hofman, Heyne (Almaniya),
Bayron, elli (ngiltr), Stendal, Hqo, J.Sand (Fransa).
Musiqi: uman, Veber. Opera islahat. Vaqner (Almaniya).
Berlioz, Qrand-opera (Fransa). Rossini. Opera islahatlar.
Bellini (taliya), List (Macarstan), open (Pola).
Rngkarlq. Jeriko, Delakrua, Domye (Fransa). Teatr.
Stendal, Hqo, P.Merime (Fransa), leqel, Hofman
(Almaniya). Balet. Adan (Fransa). Realizm. Bdii dbiyyat:
Balzak, Merime, Flober, Mopassan, Hqo (Fransa); V.Skott,
.Dikkens, Qolsuorsi, B.ou (ngiltr); bsen (Norve).
Musiqi: Verdi (operalar), Puini (taliya). Quno, Bize, Sen-
Sans (Fransa), traus (Avstriya). Heykltralq: Roden
(Fransa). Rngkarlq: Mane, Deqa, Koro (Fransa), Qoyya
(spaniya). Teatr. Balet. Simvolizm. Naturializm.
mpressionizm. Rngkarlq. Kurbe, Domye. Tnqidi
realizmin tsiri. Fransa: Mone, Renuar, Deqa, Pikasso,
Roden, Qonkur qardalar, Zolya, Mopassan, Debssi.
Postimpressionizm. Klassisizm. XIX sr Qrbi Avropa
lklrind teatr snti. Dramaturgiya.
XIX-XX srlrd Mrkzi v Cnub-rqi Avropa
mdniyyti. Rumniya: tsviri snt, dbiyyat, musiqi.
exiya: tsviri snt, musiqi, dbiyyat. Slovakiya:
memarlq, tsviri snt, dbiyyat, musiqi. Pola: tsviri
snt, memarlq, dbiyyat, musiqi. Bolqarstan: tsviri
snt, dbiyyat. Serbiya: dbiyyat, rssamlq. Xorvatiya:
dbiyyat, rssamlq. Sloveniya: dbiyyat, dramaturgiya,
rssamlq. Macarstan: memarlq, tsviri snt, dbiyyat,
musiqi.
XIX sr rus mdniyyti. Elm. Bdii dbiyyat.
Rngkarlq. Heykltralq. Memarlq. Musiqi. Teatr:
Aleksandrinsk teatr. Balet. XIX srin II yarsnda elm.
dbiyyat. Kitabxana v muzeylrin almas. Tretyakov
qalereyas. Musiqi. Rngkarlq. Teatr: XIX srin I yarsnda
rus teatrnn inkiaf. XIX srin II yarsnda rus teatrnn
inkiaf. Rus teatr (XIX srin axrlar XX srin
vvllrind).
XIX sr Azrbaycan mdniyyti. hrlr. Elm. Mirz
Adgzlby. A.Bakxanovun Glstani rm sri.
Thsil. Flsf. Mtbuat. Tiflisskiye vedomosti, Tatar
xbrlri. kini. Ziya, Ziyayi Qafqaziyy,
Kkl, Kaspi, Bakinskiye izvestiya, Baku v s.
qzetlrin nri. Azrbaycan maarifiliyi. A.Bakxanov,
M..Vazeh, .Qutqanl, Q.Zakir, H.Zrdabi, X.Natvan,
S..irvani, M.F.Axundov, N.Vzirov. Bdii dbiyyat.
Romantik v realist cryanlar. Dramaturgiya. Komediyalar.
Ttbiqi-dekorativ v tsviri snt. Memarlq. Teatr. Xalq
150 Magistraturaya qbul 2013
[[
musiqisi. Xanndlr dstsi. Muam ifas. Aq yaradcl.
Tsviri sntd realist nnlr. Xalalq. Qori mllimlr
seminariyasnda Azrbaycan bsinin almas. Bakda ilk
qzlar mktbi. Ktlvi kitabxana v qiratxanalar.
dbiyyat. M.F.Axundov, S..irvani, C.Mmmdquluzad,
N.Vzirov, N.Nrimanov, .Haqverdiyev. Aq snti. Aq
lsgr, Aq Ncfqulu, Hseyn Bozalqanl. Teatr. Hac
Qara srinin tamaaya qoyulmas. Rssamlq.
M.M.Nvvab. Memarlq. ki Xan saraynn brpas.
XX sr dnya mdniyyti. Elm. Eynteyn. XIX srin
sonu XX srin vvllrind radio, fotoqrafiya v kinonun
yaranmas. Kulturoloji konsepsiyalar. Nitse, penqler,
Berdyayev, Sorokin, Lenin, Orteqa-i-Qasset, Berqson. XX
sr mdniyytinin cryanlar. Realizm v modernizm.
Bdii dbiyyat. Srrealizm, kubizm, fovizm, futurizm,
ekspressionizm, abstraksionizm. Simvolizm. Xlebnikov,
Belui. Musiqi. Rngkarlq. Memarlq, funksionalizm. Le
Korbzye. Proletar mdniyyti. Teatr: J. Anuy, Jirodu,
Sartr, Kamyu, Brext. Absurd teatr. Ssli kino mrhlsi.
Fransz kinosu. ngilis kinosu. talyan kinosu. Alman kinosu.
Latn Amerikas lklri kinosu (Meksika, Braziliya,
Argentina). rq lklri kinosu. Yapon kinosu. Hind kinosu.
Trk kinosu. Kinoda modernizm. Yksk elitar incsnt v
ktlvi mdniyyt. ou-Biznes.
XIX-XX sr AB mdniyyti. Boston
transtendentalistlr mktbi. Emerson. Dini flsf. XIX
srin sonunda dinin flsfdn ayrlmas. Elm. Thsil.
Musiqi. Abstrakt ekspressionizm. Abstraksionizm. Pop-art.
ddiyyat. Romantizm. F.Kuper. Tarix v mcara romanlar.
Publisistika. rvinq. Novellalar. Poeziya. Brayant. Dedektiv
janr. E.Po. Realizm. Mark Tven, Uitmen, Bret Qart, Devis,
Forest.. Modernizm. Naturalizm. Qarlend, Kreyn. Tsviri
snt. Rngkarlq: Salli, kins, Uistler,Sercent, Roayder v b.
Heykltralq: Sent Qodens. Musiqi: Foster, Meyson,
Qatinq, Oliver. Nyu-Yorkda Metropoliten-opera. Memarlq.
Ceferson, Riardson, Mak-Kim, Ray. Abstrakt realizm.
Kino.Teatr. Qodfri, Tayler, Berd, Bret -Qart. Dramaturgiya.
XX sr rus mdniyyti. Elm. Landau, Kuratov.
Saxarov, Keld, Sobolev, Korolyov, Qaqarin. Thsil.
dbiyyat. Tsviri snt. Musiqi. 1907-1917-ci illrd
Rusiyada teatr snti. Moskva Bdaye teatr. Stanislavskinin
teatr sistemi. Kino. Oktyabr inqilabndan sonra Sovet
hakimiyytinin mdni siyasti. Proletkult. Mdni inqilab.
Thsil mssislrinin almas. dbiyyat. S.Yesenin,
V.Mayakovski, Leonov, oloxov, Fadeyev, Tixonov, Yarov,
Brodski, SSR Yazlar tifaqnn yaradlmas. Mhacir
sntkarlar. Bunin, A.Tolstoy, Kuprin, M.Tsvetayeva,
alyapin, Raxmaninov. Tsviri snt. Qrekov, Deyneka v b.
Proletar rssamlar assosiasiyas. Moskva Rssamlq
Cmiyyti. Teatr: Meyerhold. Musiqi: Qlier, ostakovi,
Prokofyev. Kino: Aleksandrov (n uaqlar, Sirk,
Volqa - volqa). Dissident hrkat.
XX sr Azrbaycan mdniyyti. XX srin I yarsnda
Azrbaycan mdniyyti. Elm: M.Mirqasmov,
Y.Mmmdliyev, Z.Bnyadov v b. Thsil. BDU-nun
almas. Musiqi: .Hacbyov. Bak Musiqi Texnikumu,
Azrbaycan dilind mktblr. Mtbuat. Molla Nsrddin
jurnal. dbiyyat. Nsr: M.S.Ordubadi, A.aiq,
.Hseynzad, A.Shht, S.S.Axundov. Dramaturgiya.
C.Cabbarl, H.Cavid. XX srin II yarsnda Azrbaycan
mdniyyti. Musiqi. M.Maqomayev. Opera sinfi.
Azrbaycan bstkarlq mktbi. Q.Qarayev, F.mirov,
Niyazi v baqalar. Opera sntkarlar. Glxar Hsnova,
Rbab Muradova, F. hmdova v b. Mnnilr. Blbl,
C.Qaryadolu, R.Behbudov v b. Aktyorluq mktbi.
H.rblinski, S.Ruhulla v b. dbiyyat. Dramaturgiya.
S.Vurun, O.Sarvlli, M.Mfiq v b. Yazlar. S.Rhimov,
S.Rhman, M.Clal, .Vliyev, Anar, Elin v b. Tsviri
incsnt. .zimzad, M.Abdullayev, T.Salahov,
Ncfqulu, M.Rhmanzad v b. Memarlq: Nbiolu,
S.Dadaov, M.Hseynov. Heykltralq: F.bdrrhmanov,
.Zeynalov, .Eldarov, C.Qaryad v b. Azrbaycanda
muzeylrin yaranmas v faliyyti. Masir dvrd
Azrbaycanda muzey iinin inkiaf.
Teatr. XX srin ilk 30 ilind Azrbaycanda teatr snti.
1920-30-cu illrd Azrbaycanda Dvlt teatrlarnn
yaranmas v yaradclq yolu. Azrbaycan Dvlt Teatrnn
yaranmas. Milli Dram Teatrnda aktyor yaradcl (1910-
1940). Milli Dram Teatr (1938-1960). Akademik Milli
Dram Teatr (1960-1985). Akademik Milli Dram Teatr
(1991-2004). Milli operann tkkl v inkiaf mrhllri.
Milli balet snti. Opera snti. Milli operetta janr. ada
Azrbaycan teatrlar.
Kino. nqilabdan vvl Azrbaycanda kino (1898-1920).
Azrbaycan kinosu sovet hakimiyyti illrind: sssiz dvr
(1920-1935). Azrbaycan kinosu sovet hakimiyyti illrind:
ssli dvr (1935-1991). Azrbaycan kinosunun mstqillik
dvr. Mstqillik illrind Azrbaycan mdniyyti.
DBYYAT
1. Krimov K., fndiyev R., Hbibov N. Azrbaycan
incsnti. Bak, q, 1992.
2. fndiyev T.. v b. Azrbaycan kino tarixi oerklri.
Bak, 2001.
3. mirxanov S. Muzeynaslq. Drslik. Bak, Mars-
Print, 2002.
4. smaylova . Xarici teatr tarixi. Bak, 1975.
5. Krimov . Azrbaycan pekar teatrnn tarixi v
inkiaf mrhllri. Bak, Maarif, 2002.
6. Kulturologiya. Drslik. (V. Mmmdovann red. il).
Bak, Mars-Print, 2003.
7. Manafova M. Mdniyyt tarixi v nzriyysi. Bak,
Tbib, 2006.
8. Mdniyyt tarixi v nzriyysi. Ali mktblr n
drslik. (M.Manafova, N.fndiyeva,
S.ahhseynovann redaktsi il). Bak, Sabah, 2010.
9. Mdniyyt tarixi v nzriyysi. (M.C.
Mmmdovann red. il). Drslik. Bak, Tbib,
2006
10. Rhimli . Azrbaycan teatr tarixi. Drslik. Bak,
aolu, 2005.
11. Sadxov N. Azrbaycan bdii kinosu. Bak, 1970.
12. Sosial kulturologiya. Drslik. Bak, Sabah, 2010.
13. Ttbiqi kulturologiya. Drslik. Bak, Mars-Print,
2004.
14. krov A.M. Kulturologiya. Bak, 1999.
15. . 7-
. ., , 1967-1985.
16. . . .,
, 1958-1974.
17. . . .,
, 1968-1974.
18. . ., 1975-1982.
19. ., ., ., .
. .,1965-1981.
20. . . ( ).
, , , 2002.
Qbul proqramlar 151
Proqram 38
MUM DLLK
Dililik tarixi.
Qdim dvrd dil haqqnda elmi v elmi-flsfi
tsvvrlr. Qdim rqd dililik. Qdim Hind dililiyi.
Orta srlr dililiyi. rb-mslman dililiyi, onun
genotipologiyas. rb-mslman dililiyinin sas
mktblri: Bsr mktbi, Kuf mktbi.
Mahmud Kaarl rb-mslman dililiyinin
nmayndsi kimi.
Qrbd antik dililik mbahislrinin yeni tarixi raitd
davam: realistlr, nominalistlr.
ntibah dvrnd dililiyin inkiaf: dnyann mxtlif
dillrin aid materiallarn toplanmas, ltlr,
qrammatikalar.
XVII-XVIII srlrd ltlr, qrammatikalar. mumi
rasional qrammatika. Dillrin mqayisli yrnilmsin ilk
tbbslr.
XIX srd elmi (mqayisli-tarixi) dililiyin yaranmas
v inkiaf .
Flsfi dililik mktbi. Vilhelm Humboldt mumi
dililiyin banisi kimi.
Naturalizm dililik mktbi. Avqust leyxer. Dillrin
tsnifi tcrbsi.
Psixoloji dililik mktbi.
Gnc qrammatiklr. Onlarn dililik grlri, dililik
fikrin tsiri v shvlri.
Gnc qrammatiklrin tnqidi: Hqo uxardt, Karl
Fossler, neolinqvistilr.
Ferdinand de Sssrn mumi dililik kursu sri.
F. de Sssr masir dililiyin banisi kimi.
Struktur dililik mktblri: funksional dililik, deskriptiv
dililik v qlossematika.
Generativ, yaxud transformasion dililik. Noam Xomski.
Dililik nzriyysi.
Dilin flsfi mahiyyti. Dilin sas funksiyalar. Dil, nitq
v nitq faliyyti.
Dil v tfkkr problemi: sz v mfhum, hkm v
cml, mntiqi v qrammatik kateqoriyalar.
Dilin yaranmas v inkiaf. Dilin mnyi mslsi.
Dilin mnyi haqqnda mxtlif nzriyylr.
Dilin etnososioloji problemlri. Dil etnosun sas
lamtlrindn biri kimi. Dilin tarixi v etnosun (xalqn)
tarixinin qarlql laqsi.
Dil v cmiyyt. Dilin sosioloji diferensiallamas,
siniflrin dil mnasibti. Dillrin inkiaf mslsi. Dildaxili
v dilxarici inkiaf amillri.
Dialektlr, dialekt fvq nsiyyt dili (xalq dili) v dbi
dil.
Dilin siyasi-ideoloji problemlri, yaxud dil siyasti.
Dvlt dili.
Dil quruculuu problemlri.
Beynlxalq dillr.
Dil mdniyyti milli mdniyytin trkib hisssi kimi.
Nitq mdniyyti msllri.
Dilin sistemi, strukturu. Sintaqmatika. Dilin sviyylri.
Dilin vahidlri. Dil vahidlrinin laqsi. Dild aralq
sviyylr. Dil sviyylrinin iyerarxiyas. Dilin sviyylri
v dililiyin blri.
Fonetika v fonologiya. Fonem nzriyysi. Danq
sslrinin fiziki-akustik xsusiyytlri. Ssin mxrci. Heca.
Vuru. ntonasiya. Yaz v onun nvlri. ifahi v yazl dil.
Leksika. Sz nzriyysi. Dilin lt trkibi. Leksikoqrafiya.
Frazeologiya. Etimologiya. Sz yaradcl.
Qrammatika. Qrammatik mna. Qrammatik vasitlr.
Morfologiya v sintaksis. Morfem nzriyysi. Nitq hisslri.
Sz birlmlri. Cml nzriyysi. Qrammatik
kateqoriyalar.
Dillrin tsnifi. Dillrin mnyin gr (geneoloji)
tsnifi. Dnya dillrinin mxtlifliyi. Mqayisli-tarixi
dililik v dillrin qohumluunu sbutem prinsiplri. Dil
aillri. Dnyann dililik xritsi v sas dil aillri. Trk
dillri ailsi. Altay v Ural-Altay dillri haqqnda. Dillrin
tipoloji tsnifi. Dnya dillrinin mxtlifliyi v dil
universalilri. Formal-struktur tipologiya. Analitik, sintetik
v polisintetik dillr. Amorf v ya tcridedici, inkorporlaan,
aqltinativ v flektiv dillr. zolyasiya, inkorporasiya,
aqltinasiya, fuziya v simvollama dild sas qrammatik
tendensiyalarn (texnikann) gstricisi kimi. Aqltinativ
dillrin sas lamtlri.
Dililiyin metodlar.
Dililiyin sas tdqiqat metodlar v sullar. Metod v
metodologiya.
Tsviri, mqayisli, tarixi-mqayisli, corafi (yaxud
areal) dililik metodlar.
DBYYAT
1. Axundov A.A. mumi dililik. Bak, 1988.
2. Babayev A. Dililiy giri. Bak, 1992.
3. Qurbanov A. mumi dililik (I cild). Bak, 1989.
4. Qurbanov A. mumi dililik (II cild). Bak, 1993.
5. Mmmdov N.N., Axundov A.A. Dililiy giri.
Bak, 1980.
6. Rcbov .. Dililik tarixi. Bak, 1988.
7. Rcbov .. Dililik metodlar. Bak, 2005.
8. Rcbli .. Tipoloji dililik. Bak, 2009.
MASR AZRBAYCAN DL
Fonetika.
Fonetika dililiyin bir blmsi kimi. Fonetikann nvlri.
Fonem anlay. Saitlr v onlarn tsnifi. Samitlr v
onlarn tsnifi. Fonetik hadislr: uyuma, frqlm, ss
artm, ss dm, ss yerdyimsi. Ahng qanunu. Heca,
vuru, intonasiya.
Orfoqrafiya prinsiplri. Szn dzgn yazl qaydalar.
Duru iarlri.
Orfoepiya. Tlffz raiti v tlffz vasitlri.
Orfoepiya qaydalar. Szn dzgn tlffz normalar.
Leksika.
Lt trkibi v lt fondu. Lt trkibinin
znginlm mnblri. Azrbaycan dili lt trkibinin
mnc qruplar. stifad dairsin gr dilimizin lt
trkibi. Terminlr. Neologizmlr. Khnlmi szlr.
Semasiologiya. Tkmnallq, oxmnallq, omonimlik,
152 Magistraturaya qbul 2013
[[
sinonimlik, antonimlik.
Etimologiya. Etimologiyann predmeti v vziflri. Elmi
etimologiya v xalq etimologiyas.
Onomastika. Xsusi adlar adverm v adsem.
Adlarn semantikas. Onomastik vahidlrin slubi
xsusiyytlri.
Frazeologiya. Frazeoloji vahidlrin xsusiyytlri v
nvlri, onlarn mlglm yollar.
Sz yaradcl. Leksik, morfoloji v sintaktik yolla sz
yaradcl.
Leksikoqrafiya. Trk dillrinin ltilik tarixi, ltlrin
nvlri v tiplri, trtib prinsiplri.
Morfologiya.
Morfologiyann tdqiqat obyekti. Morfologiya v sz
yaradcl. Szn morfoloji quruluu. Kk v sas mslsi.
kililrin variantlamas, kililrin omonimliyi,
sinonimliyi v antonimliyi.
Nitq hisssi problemi. Nitq hisssi mumdil hadissi
kimi. Nitq hisssi v cml zv mslsi. Nitq hisssi nitq
yox, dil kateqoriyas kimi. Sz nitq hisssi v leksik vahid
kimi. Mrkkb nitq hisssi problemi. Nitq hisslrin daxil
olan szlrin quruluca nvlri (ayr-ayr nitq hisslri zr).
Qrammatik kateqoriyalar. Morfoloji kateqoriya anlay.
mumi qrammatik kateqoriyalar: xs, xbrlik v kmiyyt
kateqoriyalar. Nitq hisslrinin tsnifi. Nitq hisslrinin
tsnifi prinsiplri. sas nitq hisslri. Kmki nitq hisslri.
sim. sas xsusiyytlri. Quruluca nvlri. Leksik,
leksik-semantik chtdn nvlri. mumi v xsusi isimlr.
Onlarn nvlri. Tklik v topluluq bildirn isimlr. smin
hal v mnsubiyyt kateqoriyalar.
Sift. Mna v quruluca nvlri. sli v nisbi siftlr.
Siftlrin drclri. Siftin substantivlmsi.
Say. Azrbaycan dilinin say sistemi. stifad olunan
rqmlr haqqnda. Miqdar saylar (myyn v qeyri-
myyn), sra saylar. Saylarn orfoqrafiyas, sayn
substantivlmsi.
vzlik. sas xsusiyytlri. vzliyin mna v
quruluca nvlri. Baqa nitq hisslrin mnasibtd
vzliyin nvlri.
Fel. sas xsusiyytlri v kateqoriyalar. Felin
quruluca v mnaca nvlri. Tsdiq v inkarlq, tsirlilik v
tsirsizlik kateqoriyalar. Felin qrammatik mna nvlri.
Tsriflnn fellr. Felin zamanlar, felin killri. Felin
tsriflnmyn formalar: msdr, feli sift v feli balama.
Bunlarn ikili xsusiyytlri. Felin tsriflnmyn
formalarn yaradan kililr.
Zrf. sas xsusiyytlri. Zrfin mna v quruluca
nvlri.
Kmki nitq hisslri. Azrbaycan dililiyind bu nitq
hisslrinin blgsn mnasibt. Qoma. Balayc. dat.
Modal szlr. Nida.
Sintaksis.
Sintaktik laqlr. Szlr arasnda mna v qrammatik
laqlr. Predikativ v qeyri-predikativ laqlr. Tabesizlik
laqsi, bu laqd olan trflrin baqa zvlrl mna v
qrammatik mnasibti, ilnm yeri. Tabelilik laqsi, bu
laqd olan trflrin qrammatik brabrsizliyi. Tabelilik
laqsinin nvlri (uzlama, idar, yanama), onlarn
qrammatik lamtlri, istifad olunduu sintaktik mvqelr,
tabelilik laqsind olan szlrin sralanmas.
Sz birlmsi. Sz birlmsinin sas xsusiyytlri, dil
sistemind sz birlmlrinin yeri. Sz birlmsi v sz.
Sz birlmsi v cml. Sz birlmsinin nvlri. smi
birlmlr. Tyini sz birlmlri. mumi chtlri,
mlglm qaydalar, frqlri, trflrinin ifad vasitlri.
Tyini sz birlmlrin daxil olmayan ismi birlmlr:
kilisiz, birinci trfi kilili, hr iki trfi kilili,
qomal ismi birlmlr. Sz birlmlrinin quruluca
nvlri.
Feli birlmlr. Ad-fel tipli birlmlr feli birlmlrin
sas kimi. Tabe trflrin gr feli birlmlrin nvlri:
adlq, tsirlik, ynlk, xlq hall feli birlmlr. Qomal
feli birlmlr. Zrf birlmlri.
Feli trkiblr: msdr, feli sift, feli balama trkiblri.
Feli trkiblrl budaq cmllrin sintaktik sinonimliyi.
Cml. Mqsd v intonasiyaya gr cmlnin nvlri.
Nqli, sual, mr, nida cmllri.
Cml zvlri. Ba zvlr. Mbtda, ifad vasitlri,
quruluca nvlri. Xbr, morfoloji v sintaktik sulla
ifadsi, quruluca nvlri. Cmlnin ikinci drcli zvlri.
Tamamlq, nvlri, ifad vasitlri, vasitsiz v vasitli
tamamlqlar, quruluca nvlri. Tyin, nvlri, ifad
vasitlri, quruluca nvlri. Zrflik. Zrfliyin mnaca
nvlri. Zrfliyin ifad vasitlri, quruluca nvlri.
Hmcins zvlr.
lav. Xsusiln v xsusilmyn lavlr, paralel
lavlr. Xsusiln lavlrin quruluca nvlri. Cml
zvlrinin xsusilmsi.
Qrammatik chtdn cml zvlri il bal olmayan
szlr. Xitab, quruluca nvlri, ifad vasitlri. Ara szlr,
ara szlrin mna nvlri, ara sz birlmlri. Ara cmllr.
Sad cmlnin struktur-semantik tiplri. zvlnn v
zvlnmyn sad cml tiplri. Ba zvlrin itirakna gr
sad cmlnin nvlri. Cttrkibli cmllr, tktrkibli
cmllr. kinci drcli zvlrin itirakna gr sad
cmlnin nvlri. Mxtsr v geni cmllr. Btv v
yarmq cmllr. zvlnmyn cmllr. Sz-cml.
Tktrkibli cmllr. Xbr sasnda formalaan
tktrkibli cmllr. xssiz, qeyri-myyn xsli, mumi
xsli cmllr. Mbtda sasnda formalaan tktrkibli
cmllr. Adlq cml.
Mrkkb cml. Mrkkb cmlnin nvlri.
Tabesiz mrkkb cmllr. Onlarn trkib hisslrini
balayan vasitlr. Tabesiz mrkkb cmld mna
laqlri. Ortaq zvl tabesiz mrkkb cmllr.
Tabeli mrkkb cmllr. Ba v budaq cml. Tabeli
mrkkb cmllrin trkib hisslrini balayan vasitlr.
Budaq cml v feli trkiblr, tabeli mrkkb cmllrin
budaq cmlnin nvn gr tsnifi. Budaq cmllrin
nvlri, tiplri.
Qarq tipli mrkkb cmllr. Onlarn nvlri. Qarq
tipli tabesiz mrkkb cmllr, onlarn strukturu, balanma
vasitlri. Qarq tipli tabeli mrkkb cml, balanma
vasitlri, quruluu, bu cmllrin ba cmly
balanmasnda istifad ediln vasitlr. Ardcl, paralel,
ardcl-paralel birln qarq tipli tabeli mrkkb cmllr.
Mtn sintaksisi. Mtn v onun daxili vahidlri. Mtn
komponentlrinin balanmasna xidmt edn vasitlr
(prosodik, morfoloji, sintaktik). Komponentlr arasinda
mntiqi-sintaktik laq sullar. Aktual uzvlnm.
Nitq mdniyyti v slubiyyat. Nitq mdniyytinin
predmeti v vziflri. Nitqin nvlri. Nitqin mdni v
qeyri-mdni formalar. Mdni nitqin xsusiyytlri.
slubiyyat. Dil v nitq slublar. Dil vahidlrinin slubi
imkanlari. Azrbaycan dilinin funksional slublar.
Qbul proqramlar 153
DBYYAT
1. Dmirizad . Masir Azrbaycan dili. I hiss. Bak,
2007.
2. Axundov A. Azrbaycan dilinin fonetikasi. Bak, 1984.
3. Qurbanov A. Masir Azrbaycan dbi dili. Bak,
1985.
4. Masir Azrbaycan dili. I hiss. Bak, Elm, 1978.
5. Hsnov H. Azrbaycan dilinin fonetikas. Bak, 1999.
6. Cfrov S. Masir Azrbaycan dili. II hiss. Bak,
2007.
7. Hsnov H. Masir Azrbaycan dilinin leksikas. Bak,
1988.
8. Hseynzad M. Masir Azrbaycan dili. III hiss.
Bak, 2007.
9. Seyidov Y. Azrbaycan dilinin qrammatikas. Bak,
2002.
10. Masir Azrbaycan dili. II hiss. Bak, Elm, 1980.
11. Masir Azrbaycan dili. III hiss. Bak, Elm, 1981.
12. Abdullayev ., Seyidov Y., Hsnov A. Masir
Azrbaycan dili. IV hiss, Bak, 2007.
13. Kazmov Q. Masir Azrbaycan dili. Sintaksis. Bak,
2007.
14. Hsnov H. Nitq mdniyyti v slubiyyatn
saslar. Bak, 1999.
AZRBAYCAN DLNN TARX
Tarixi fonetika. Azrbaycan dilinin ss trkibi: saitlr v
samitlr sistemi. Ahng qanunu. Fonetik hadislr.
Tarixi leksika.
Tarixi morfologiya. Azrbaycan dilinin morfoloji
quruluu. sas v kmki nitq hisslri.
Tarixi sintaksis. Sz birlmlri v cml.
Azrbaycan dbi dili tarixinin dvrldirilmsi:
Yazyaqdrki dvr (VII sr qdr)
Milli dbi dilin tkkl dvrnn mrhllri: VII-XII
srlr, XIII-XVI srlr.
Milli dbi dilin xlqilm mrhlsi: XVII-XVIII
srlr.
XIX sr dbi dili: rus-Avropa szlrinin ilnmsi;
slublarn yenidn qurulmas; publisist slubun yaranmas.
XX sr dbi dili: Dvrn dililik msllri; Molla
Nsrddin v Fyuzatn dil siyasti.
Azrbaycan Xalq Cmhuriyyti: dvlt dili; dil siyasti.
Sovet dvr dbi dili: dil siyasti; dil quruculuu.
I Trkolji qurultay. lifba, termin, imla v tdris
metodikas msllri.
Masir dbi dil prosesi.
DBYYAT
1. Mirzzad H. Azrbaycan dilinin tarixi qrammatikas.
Bak, 1990.
2. Azrbaycan dbi dili tarixi (kollektiv mllif). Bak,
1991.
3. Budaqova Z., Hacyev T. Azrbaycan dili. Bak, 1992.
4. Hacyev T. Azrbaycan dbi dilinin tarixi Bak,
Elm, 2012
5. Dmirizad . Azrbaycan dbi dilinin tarixi. Bak,
1979.
6. Xudiyev N. Azrbaycan dbi dili tarixi. Bak, 1995.
AZRBAYCAN DALEKTOLOGYASI
Dialektologiyann mvzusu. Dialekt dilin mhlli nv
(variant) kimi. dbi dil v dialektlr. Dialektologiyann
sas anlaylar v terminlri: dialekt, iv, ivlr qrupu,
lhc, keid iv.
Dialektlrin tsvir edilmsi v yrnilmsi metodlar.
Azrbaycan dilinin dialektoloji atlas. Tarixi dialektologiya.
Azrbaycan dili dialektlrinin yrnilmsi tarixi.
Azrbaycan dilinin dialektlr blnmsi. Azrbaycan
dili dialektlrinin tsnifi.
Dialektlrin fonetik sistemi.
Dialektlrd Azrbaycan dilinin qrammatik quruluu.
Dialektlrin lt trkibi.
DBYYAT
1. Azrbaycan dilinin dialektoloji atlas. Bak, Elm,
1990.
2. zizov E. Azrbaycan dilinin tarixi dialektologiyas.
Dialekt sisteminin tkkl v inkiaf. Drs vsaiti.
Bak, BDU, 1999.
3. Hseynov A. Azrbaycan dialektologiyas. Drs
vsaiti. Bak, AP, 1979.
4. Mmmdli M. Azrbaycan dili ivlrind ismin
qrammatik kateqoriyalar. Bak, Elm, 2003.
5. Rstmov R. Azrbaycan dili dialekt v ivlrind fel.
Bak, Azrb. SSR EA, 1965.
6. irliyev M. Azrbaycan dialektologiyasnn saslar.
Ali mktblr n drs vsaiti. Bak, Maarif, 1968.
7. Vliyev A. Azrbaycan dilinin keid ivlri. Bak,
Elm, 2005.
8. Vliyeva G. Azrbaycan dialektologiyas. Metodik
vsait. Bak, Nurlan, 2003.
DBYYAT NZRYYS
dbiyyat nzriyysinin mvzusu v mumi saslar.
dbiyyat nzriyysinin bir elm kimi predmeti,
dbiyyatnasln sas sahlrindn olan dbiyyat tarixi
v dbi tnqidl bal mumi spesifik chtlri, tdqiq v
thlil obyekti, dbiyyat nzriyysi bdii dbiyyatn
ictimai mzmun v mahiyytini, cmiyytdki xlaqi-etik
rolunu, idrak-trbiyvi hmiyytini, znmxsus
chtlrini, bdii srlrin mzmununu, quruluunu, poetik
prinsiplrini, btnlkd dbiyyatn yaranma prosesini, nv
v janrlarn, metod v slub xsusiyytlrini yrnn bir
elm sahsi kimi. Yaradclq prosesi v onun sas
mrhllri. Hyat hqiqti v bdii hqiqt, idrak v bdii
txyyl. Yaradclq prosesind sntkar xsiyytinin rolu
v yeri. Mqayisli dbiyyatnaslq v dbiyyat
nzriyysi.
dbiyyat nzriyysinin inkiaf mrhllri. Bu
mrhllrin mumi, vahid xsusiyytlri v spesifik elmi-
metodoloji prinsiplri. Antik dvr. Antik dvr dbiyyat
nzriyysinin ilk v sas yaradclar: Platon, Aristotel,
Horasi. Aristotelin Poetika sri. dbiyyat nzriyysinin
intibah v orta srlr mrhlsi. dbi-nzri fikrin
inkiafnda klasssizm mrhlsi. dbi-nzri fikir tarixind
maarifilik dvr. dbi-nzri fikir tarixind yeni dvr
XIX sr mrhlsi. Hegel, Belinski, ernevski,
Dobrolyubov v baqalarnn nzri-estetik fikrin
inkiafndak xidmtlri.
154 Magistraturaya qbul 2013
[[
Klassik Azrbaycan dbiyyat tarixind dbi-nzri
fikrin yaranmas, formalamas v sas inkiaf mrhllri
haqqnda mumi mlumat. Nizaminin poetik grlri.
Fzuli sz v snt haqqnda. M.F. Axundzadnin dbi-
tnqidi grlri. M.F. Axundzad Azrbaycan dbiyyat
tarixind btv sistem malik ilk dbiyyat nzriyyisi,
professional dbi tnqidin banisidir. dbiyyatnaslqda
v dbi tnqidd M.F. Axundzadnin davamlar.
F. Krli, A. Sur, S. Hseyn, C. Mmmdquluzad v
baqalar.
Bdii srlrd mzmun v forma.
Sntd mzmun v forma, onlarn birliyi v spesifik
chtlri. Mzmun v onun daxili komponentlri. Forma v
onun sas komponentlri. dbi, bdii dil v onun sas
xsusiyytlri. Dilin lt trkibi v onun ifad gzlliyi.
Dild tsvir v ifad vasitlri. Dild mcazlar sistemi.
Nzm v nsr, onlarn mumi v spesifik chtlri.
Nzmin varln rtlndirn sas qanun v bdii prinsiplr.
Ritm, ahng, bdii mntiq, szlrin poetik dzl, l,
blg, qafiy v s. Azrbaycan eirinin vznlri, onlarn
nzm sistemind yeri v poetik imkanlar. Heca vzni, ruz,
srbst eir v onlarn xsusiyytlri.
dbi nvlr v janrlar.
Lirik nv v onun janrlar.
Epik nv v onun janrlar.
Dramatik nv v onun janrlar.
bdi metod, slub, dbi cryanlar.
Tarixi kateqoriya saylan dbi metodun mzmunu,
mahiyyti, hyati idrak v inikas prosesind yeri, hmiyyti.
Romantik v realist metod. slub. slub anlaynn elmi-
nzri rhi. slub frdi yaradcln sas kriteriyas v
imkan rti kimi. slub v orijinallq.
dbi cryanlar. Klassisizm dbi cryan. Klassisizm
sznn mnyi, onun klassik irs, xsusil yunan
dbiyyatna mnasibti v flsfi saslar. Sntin predmeti,
mvzu, obraz, xarakter, bdii dil problemlrinin hllind
sasland dbi-nzri prinsiplr. Klassisizmd vhdt
nzriyysi.
Sentimentalizm dbi cryan. Sentimentalizm dbi
cryannn dbi-nzri prinsiplri, estetik meyar.
Romantizm dbi cryan. Cryann meydana
glmsini rtlndirn ideya mnblri, onun sentimentalizm
il bal znmxsus chtlri. Azrbaycan dbiyyatnda
romantizm dbi cryan.
Tnqidi realizm dbi cryan. Cryann yaranma
tarixi, hyati idrak v inikas prinsiplri, ictimai mram,
estetik ideal. Tnqidi realizmin inkiaf mrhllri v
tipoloji xsusiyytlri. Azrbaycan dbiyyatnda tnqidi
realizm dbi cryan, onun dnya tnqidi realist cryanlar
irisind yeri, mvqeyi v znmxsus chtlri. Sovet
dvrnd realizm dbi cryan. Postsovet dvrnd
sosialist realizmin mnasibtd ayrlqlar. Postmodernizm
dbi cryan.
DBYYAT
1. Aristotel. Poetika. Bak, 1974.
2. Azrbaycan dbiyyatnn tarixi poetikas. Bak, 1989.
3. Axundov M.F. Seilmi srlri. II cild. Bak, 1951.
4. Belinski V.Q. Seilmi srlri. Bak, 1957.
5. Bualo. Poeziya snti. Bak, 1969.
6. Cfrov M.C. Azrbaycan dbiyyatnda romantizm.
Bak, 1963.
7. limirzyev X.. C. Mmmdquluzadnin dbi-
tnqidi grlri. Bak, 1991.
8. Hacyev A. dbiyyat nzriyysi. Bak, 1996.
9. Mir Clal, Xlilov P. dbiyyatnasln saslar.
Bak, 2005.
10. Rfili M. dbiyyat nzriyysin giri. Bak, 1958.
11. Talbzad K. XX sr Azrbaycan tnqidi. Bak, 1966.
12. limirzyev X.. dbiyyatnasln elmi v nzri
saslar. Bak, 2008.
13. Yusifolu R. dbiyyatnasln saslar. Bak,
2005.
14. dbiyyatnaslq terminlri lti. Trtib edni:
Mirhmdov .M. Bak, 1978.
15. .. . , 1985.
16. .. . , 1978.
17. 3- . ,
1962 - 1965.
18. Mirhmdov .M. dbiyyatnaslq. Ensiklopedik
lt. Bak, 1998.
KLASSK AZRBAYCAN DBYYATI
Qdim dvr.
Avesta. Abidnin yaranma tarixi, trkib hisslri v
onlarn mzmunu, poetik lvhlr. Astiaq fsansi.
fsannin mzmunu, ideyas v surtlr almi.
Tomiris fsansi. fsannin mzmunu, ideyas v
surtlr almi.
VII-VIII srlr Azrbaycan dbiyyat.
Musa hvat, smayl ibn Ysar, bl Abbas l-ma,
onlarn dvr, hyat v yaradcl.
Kitabi-Dd Qorqud eposu. Eposun boylar. Boylarn
mzmunu, ideyas v surtlr almi.
X-XII srlr Azrbaycan dbiyyat.
Xttat Nizami Tbrizi, bu Nsr, Mnsur Tbrizi, skafi
Zncani, Xtibi Urmvi, mr Gnci. Onlarn dvr, hyat
v yaradcl.
Xtib Tbrizinin yaradcl v dbiyyatnasla dair
srlri.
Divan dbiyyat. Qtran Tbrizi, Mhsti Gncvi,
Flki irvani, Mcirddin Beylqani, zzddin irvani,
Qivami Mtrrizi v blla Gncvinin dvr, hyat v
yaradcl.
Xaqani irvaninin yaradcl. Qsideyi-iniyy sri.
Thftl-raqeyn poemas.
Nizami Gncvinin dvr, hyat v lirikas. Epik
srlri: Sirlr xzinsi, Xosrov v irin, Leyli v
Mcnun, Yeddi gzl, sgndrnam.
XIII-XVIII srlr Azrbaycan dbiyyat.
XIII-XVI srlr Azrbaycan dbiyyatnn sas
xsusiyytlri.
Anadilli dbiyyatn yaranmas: . Hsnolu. Dastani-
hmd Hrami poemas.
Zlfqar irvani, Hmam Tbrizi, Mahmud bstri,
Maraal vhdi, Arif rdbili, ssar Tbrizi v Qazi
Brhanddinin yaradcl.
dbiyyatda tsvvfi fikirlrin gclnmsi v
hrufiliyin yaranmas.
madddin Nsimi, ah Qasim nvar, Bdr irvani,
Hamidi, Mirz Cahan ah Hqiqi, Kivri, Hbibi v Hqiri
Tbrizinin yaradcl.
ah smayl Xtainin dvr, hyat v yaradcl. airin
Qbul proqramlar 155
yaradclnda sufilik. Nsihtnam flsfi msnvisi.
Dhnam poemas.
Mhmmd Fzulinin dvr, hyat v lirikas. Alleqorik
poemalar. Bng-Bad, Shbtl-smar,Yeddi cam.
Leyli v Mcnun poemasnn mvzusu, ideyas, mzmunu
v surtlr almi. M. Fzulinin nsri: ikaytnam,
Shht v mrz, Rind Zahid, Hdiqts-sda.
Fzulinin trcmsi: Hdisi-rbin.
XVII-XVIII srlr Azrbaycan dbiyyatnn sas
xsusiyytlri.
Fzuli mktbinin yaranmas.
Mhmmd mani, Fdai, Msihi, Saib Tbrizi v Qvsi
Tbrizinin yaradcl.
Tarixi mnzumlrin yaranmas v sas nmayndlri.
Mhcur irvaninin yaradcl.
Molla Vli Vidadinin dvr, hyat v yaradcl.
Molla Pnah Vaqifin dvr, hyat v yaradcl.
XVII-XVIII srlrd bdii nsr.
Mhsn Nsirinin dvr, hyat v yaradcl.
hriyar dastannn mvzusu, ideyas v surtlr almi.
XIX sr Azrbaycan dbiyyat.
1800-1830-cu illr Azrbaycan dbiyyat. Mnblr.
sas dbi cryanlar. Maarifilik.
Heyran xanmn hyat v yaradcl.
Abbasqulu aa Bakxanovun dvr, hyat v
yaradcl.
Mirz fi Vazehin hyat v yaradcl.
smayl by Qutqanlnn hyat v yaradcl.
Aq eiri slubu.
Qasm by Zakirin hyat v yaradcl.
Seyid blqasim Nbatinin hyat v yaradcl. airin
yaradclnda sufizm.
1840-1870-ci illrd dbiyyat. M.F. Axundzadnin
hyat v eir yaradcl. Dramaturgiyas. Bdii nsri.
Aldanm kvakib povestinin mvzusu, ideyas v surtlr
almi. Kmalddvl mktublar flsfi traktat. dbi-
tnqidi mqallri.
S.. irvaninin hyat v yaradcl.
Xuridbanu Natvann hyat v yaradcl.
1880-1890-c illrd dbiyyat.
bdrrhim Talbov Tbrizinin hyat v yaradcl.
Xalxalinin Slbiyy sri.
Hacaa Fqir Ordubadi v Mmmdta Sidqinin
yaradcl.
Ncf by Vzirovun hyat v yaradcl.
Dramaturgiyas. N. Vzirovun publisistikas, hekaylri v
tbdillri. Msibti-Fxrddin facisi. srin mvzusu,
ideyas v surtlri.
XX sr Azrbaycan dbiyyat.
nqilabi-demokratik v burjua dbiyyat.
XX srin vvllrind mtbuat: Molla Nsrddin,
Fyuzat, Qo-Dvt, Babayi-mir v s.
C. Mmmdquluzadnin hyat v yaradcl.
Novatorluu. Dramaturgiyas. Bdii nsri. Mirz Clilin
publisistikas: felyetonlar. dbi-tnqidi mqallri.
Xatiratm memuar.
Mollansrddini airlr: M.. Sabir. Hyat v
yaradcl. Satiralar. Novatorluu. li Nzmi, liqulu
Qmksar, li Razi, Mirz li Mcz v b. yaradcl.
M.S. Ordubadinin eir yaradcl. Roman, dramaturgiya
v publisistikas.
N. Nrimanovun yaradcl. Dramaturgiyas. Bdii nsri
v publisistikas.
. Haqverdiyevin hyat v yaradcl. Novatorluu.
Dramaturgiyas. Bdii nsri. dbi-tnqidi mqallri.
Realist-maarifprvr dbiyyat.
S.S. Axundovun hyat v yaradcl. Dramaturgiyas.
Hekaylri.
zeyir Hacbyovun hyat v yaradcl.
Dramaturgiyas: r v arvad, O olmasn, bu olsun,
Arn mal alan. Publisistikas. Tnqidi mqallri.
Abdulla aiqin hyat v yaradcl. Uaq eirlri, bdii
nsri. Xatirlrim memuar, dramaturgiyas. Publisistikas.
Sultan Mcid Qnizadnin hyat v yaradcl.
Mktubati-eyda by irvani roman. Hekaylri.
Yusif Vzir mnzminlinin hyat v yaradcl.
Hekaylri: Cnntin qbzi, Divan, A buxaqda qara
xal v s.
brahim by Musabyovun hyat v yaradcl. Neft v
milyonlar sltntind povesti.
Maraal Zeynalabdinin Syahtnameyi-brahim by
sri.
Romantik dbiyyat.
Azrbaycan dbiyyatnda romantizmin yaranmas v
inkiaf. H. Cavidin yaradcl. Lirikas. Dramaturgiyas:
Ana, Maral, eyx Snan, eyda, Uurum, blis
v s.
M. Hadinin hyat v yaradcl. Flsfi eirlri.
Poemalar: nsanlarn tarixi facilri.
A. Shhtin yaradcl. eirlri, poemalar,
dramaturgiyas, trcmlri v dbi-tnqidi mqallri.
Abdulla by Divanbyolunun yaradcl. Bdii nsri:
Can yans roman.
dbiyyatnaslq.
Firudin by Krlinin hyat v dbiyyatnaslq
faliyyti. Azrbaycan dbiyyat tarixi materiallar kitab.
dbi-tnqidi mqallri.
Abdulla Surun yaradcl. Fzuliy bir nzr
mqalsi.
Seyid Hseynin yaradcl.
DBYYAT
1. Azrbaycan dbiyyat tarixi. I cild. Bak, 1961.
2. Azrbaycan dbiyyat tarixi. I cild. Bak, Elm,
2004.
3. Azrbaycan klassik dbiyyat kitabxanas (8 cildd).
Bak, Elm, 1982 1988.
4. Arasl H. Azrbaycan dbiyyat: tarixi v problemlri.
Bak, Gnclik, 1998
5. Arasl H. XVII-XVIII sr Azrbaycan dbiyyat
tarixi. Bak, 1956.
6. Qasmzad F. XIX sr Azrbaycan dbiyyat tarixi.
Bak, Maarif, 1974.
7. Mir Clal v Hseynov F. XX sr Azrbaycan
dbiyyat. Bak, Maarif, 1982.
8. Sfrli . v Yusifli X. Qdim v orta srlr
Azrbaycan dbiyyat. Bak, Ozan, 1998.
9. fizad B. Azrbaycan dbiyyat tarixi (n qdim
dvrlr). Bak, 2003.
10. Trbiyt M. Danimndani-Azrbaycan. Bak,
Azrnr, 1987.
11. Krli F. Azrbaycan dbiyyat. 2 cildd. Bak,
Elm, 1981.
156 Magistraturaya qbul 2013
[[
MASR AZRBAYCAN DBYYATI
Azrbaycan Xalq Cmhuriyyti dvrnd dbiyyat
(1918-1920).
XX srin 20-30-cu illrind dbiyyat.
Bu dvrd dbi nnlrin qorunub saxlanmas.
S.S. Axundov, A. aiq, S. Hseyn, H.K. Sanl v
T.. Simurqun dbi faliyyti.
H. Cavid. Aft facisi. Pyesd frd v mhit problemi.
Peymbr. srd Mlk rti-metaforik obraz kimi.
Pyesin kompozisiya orijinall: Bist, Dvt, Hicrt, Nsrt
shnlri. Topal Teymur pyesi. srd istila
mhariblrin mumbri mhbbt ideal trfindn rdd
edilmsi. Knyaz pyesi. srin mvzusu.
C. Cabbarl. Hyat v yaradcl. Yaradclnn
dvrldirilmsi.
dbi yksli v ictimai-siyasi tzadlar dvrnd
dbiyyat (1930-1960-c illr).
M.S. Ordubadi. Dumanl Tbriz roman-epopeyas.
Y.V. mnzminli. Glck hr elmi-fantastik
janrda yazlm ilk sr kimi. Studentlr roman. ki od
arasnda romannda tarix v masirlik.
S. Rstmin yaradclnda Cnub mvzusu.
S. Vurun. nsan facisi.
M. Mfiq. Hyat v yaradcl.
M. Hseyn. Hyat v yaradcl. Yeralt aylar dniz
axr roman.
M. brahimov. Hekay yaradcl. Cnub hekaylri.
M. Rahim. Mhbbt lirikas.
. blhsnin hekaylri.
Mir Clal. Romanlar.
O. Sarvlli. Hyat v yaradcl. Lirikas.
. Mmmdxanl. Hekaylri.
B. Bayramov. Povestlri.
Milli znqayd dvrnd dbiyyat (1960-1990-c
illr).
eir. Nbi Xzrinin yaradclnda Dd Qorqud
motivlri.
M. Araz. Pasl qlnc. Mn d insan oldum, oul
anas, Araz axr, Qayalara yazlan ss poemalar.
B. Vahabzad. Muam v ki qorxu poemalar.
1970 1980-ci illrin poemalarnda (Atamn kitab,
Ulu Qorqud v b.) folklor motivlrindn istifad.
Nsr. . xlnn Dli Kr v ln dnyam
romanlar.
G. Hseynolunun mnsur eirlri.
Qtl gn (Y. Smdolu), eytan, K,
Duzsuzluq, Ss (M. Sleymanl) srlri.
nqilabi-tarixi roman: Prvan (M. brahimov).
Mhr (. Hseynov) tarixi-flsfi roman nmunsi
kimi.
Folklor nnlri v masir nsr. Elinin Mahmud v
Mrym roman. Mnvi-xlaqi axtarlar mvzusu. Sabir
hmdlinin Toana, Dnyann arn, Aza doru,
Qankrm stansiyas srlri.
Anar. A liman, Dantenin yubileyi, A qo qara
qo.
Rusdilli Azrbaycan dbiyyat: M. v R. brahimb-
yovlar, . Abdullayev v b.
Repressiya dvr Azrbaycan dbiyyat.
Azrbaycan mhacirt dbiyyat.
Cnubi Azrbaycan dbiyyat.
DBYYAT
1. Masir Azrbaycan dbiyyat. 2 cildd. 1-ci v 2-ci
cildlr. Bak Universiteti nriyyat, 2007.
2. Hseynolu T. Sz tarixin yuvas. Bak, 2000.
AZRBAYCAN FOLKLORU
Folklor v folklornaslq. Folklornasln bir elm
kimi formalamas.
Folklor termini geni v dar anlamlarda. Xalq
dbiyyatnn xsusiyytlri. Onun digr elm sahlri il
laqsi. Folklorun mnyi v buradak sjet oxarlnn
sbbi haqqnda. mxtlif nzriyy v mktblr.
Azrbaycan folklorunun yaranma v inkiaf tarixindn.
Onun inkiafnda sas mrhl.
Lirik nvn (slubun) janrlar.
Kiik janrlar (atalar sz v msllr, inanc, and, alq v
s.). Azrbaycan folkloru janrlarnn tsnifi. mk, mvsm
v mit, mrasim nmlri.
Bayat janr. Quruluu, ideya v mzmun xsusiyytlri.
Aq sntinin mnyi haqqnda. Aq eirinin killri.
Grayl. Qoma. Tcnis. Deyim.
Ustad v ifa aqlar. Aq sntind ustad-agird
nnsi. Ustad aqlar (Molla Qasm, Qurbani, Abbas
Tufarqanl, Sar Aq, Aq lsgr, Molla Cm, Aq
Hseyn Bozalqanl, Aq mkir v b ).
Epik nvn (slubun) janrlar.
fsan janr. fsanlrin tsnifi. Rvayt janr. fsan v
rvaytlrin toplanmas, nri v tdqiqi. Onlar bir-birindn
ayran chtlr.
Ltif janr. Ltiflrin tsnifat. Molla Nsrddin
ltiflri. Bhlul Dannd ltiflri. Ltiflrin toplanma,
nr v tdqiq tarixindn.
Nal janr. Nallarn toplanmas, nri v tdqiqatlar.
Nallarn tsnifi, poetikas.
Dastan janr. Qhrmanlq v mhbbt dastanlar.
Dastan haqqnda mumi mlumat.
Qhrmanlq dastanlarnn znmxsusluqlar. Qdim
trk dastanlar. Kitabi-Dd Qorqud. Poetikas, ideya v
mzmun xsusiyytlri. Dastann Drezden v Vatikan
lyazmalar. Nri v tdqiqi. Dd Qorqudla bal fsan v
rvaytlr.
Korolu dastan. Dastann nr v tdqiq tarixindn.
Dastann versiya v variantlar. Obrazlar sistemi.
Qaaq dastanlar XIX v XX srin vvllrind ictimai-
siyasi raitin dbi tzahr kimi. Qaaq dastanlarnn
toplanma v nr tarixi.
Mhbbt dastanlarnn tsnifi, ideya-bdii
xsusiyytlri. Quruluu v sjet xtti. Buta hadissi.
Mhbbt dastanlarnn mvzusu, ideyas, sas surtlri.
Mhbbt dastanlarnn toplanmas, nr v tdqiq tarixi
haqqnda mlumat.
Dramatik nv (slub) v janrlar.
Dramatik slubun xsusiyytlri v janrlar. (Meydan
tamaalar, xalq dramlar, oyunlar). Meydan tamaalarnn
balca nvlri. Xalq dramlar. Oyunlarn tsnifi. Uaq
folkloru v janrlar.
DBYYAT
1. Nbiyev A. Azrbaycan xalq dbiyyat. I hiss. Bak,
2002. II hiss. Bak, 2006.
2. fndiyev P. Azrbaycan ifahi xalq dbiyyat. Bak,
2012
Qbul proqramlar 157
3. Vliyev V. Azrbaycan folkloru. Bak, 1985
4. Korolu X. Ouz qhrmanlq eposu. Bak, 1999.
5. Thmasib M.H. Azrbaycan xalq dastanlar (orta
srlr). Bak, 1972.
6. Kitabi Dd Qorqud. Bak, 1988.
AZRBAYCAN DL V DBYYATININ
TDRS METODKASI
Azrbaycan dili tdrisi metodikas elminin predmeti,
baqa elmlrl laqsi v kediyi inkiaf yolu.
Azrbaycan dilinin tdrisi tarixindn.
Orta mktblr n mvcud Azrbaycan dili
proqram v drsliklri.
Azrbaycan dili drslrinin tkili v quruluuna
veriln tlblr.
Azrbaycan dili tliminin qarsnda duran mumi
didaktik vziflr. agirdlrin nitq vrdilrini inkiaf
etdirmk Azrbaycan dili tliminin qarsnda duran sas
didaktik mqsd kimi.
Azrbaycan dili drslrinin tiplri.
Azrbaycan dili drslrind n ox istifad ediln
metod v priyomlar.
Azrbaycan dili drslrind istifad olunan yani v
texniki vasitlr.
Orfoqrafiya tlimi.
Azrbaycan dili drslrind nitq inkiaf zr ilr.
Azrbaycan dili drslrind nitq inkiaf zr grlck
ilrin mzmunu v sas istiqamtlri.
Fonetika tlimi.
Leksikologiya tlimi.
Morfologiya tlimi.
Sintaksis v duru iarlrinin tlimi.
Azrbaycan dbiyyatnn tdrisi tarixindn.
Son dvrlrd dbiyyat tdrisi metodikasndak
yeniliklr. dbiyyat tdrisi qarsnda qoyulan tlblr.
Orta mktblr n mvcud dbiyyat proqram v
drsliklri.
dbiyyat drslrinin planladrlmas. llik (tematik),
rblk (tqvim-tematik), gndlik plann trtib qaydalar.
Drsin rti mrhllri. dbiyyat drslrinin tiplri v
nvlri.
dbiyyat nzriyysi zr biliklrin yrdilmsinin
hmiyyti.
dbiyyatn hyat znmxsus kild ks etdirmsi.
dbiyyatn janrlar zr anlaylarn yrdilmsi.
dbi srin mzmunu v forma xsusiyytlrin dair
yrdilck msllr: mvzu, ideya, obraz, kompozisiya,
dil-slubla laqdar anlaylarn yrdilmsi.
ruz v heca vznlrinin sas xsusiyytlrinin
yrdilmsi metodikas.
dbi mktblr, slublar haqqnda nzri biliklrin
yrdilmsi.
dbiyyat drslrind ifahi v yazl nitqin inkiaf
etdirilmsi.
ifahi v yazl nitq anlaylarnn alanmas.
ifahi nitqin inkiaf etdirilmsi.
dbi yazlarn nvlri.
na yazlarn mvzuya gr nvlri.
dbiyyat drslrind istifad olunan sullar.
dbiyyat drslrind yanilik. dbiyyat drslrind
istifad olunan yani vsaitlr v texniki vasitlr.
dbi srlrin tdrisi.
dbi srlrin yrdilmsinin hmiyyti. srin
mzmununun yrdilmsi. Mtn zrind i.
dbi srin thlili qaydalar. Thlild ideya
istiqamtinin, trbiyvi mqsdin myynlmsi. srin
masir tlblr baxmndan qiymtlndirilmsi.
srin thlili. Thlil zaman izah edilck msllr:
1. Mvzu v ideya. 2. Obrazlar. 3. Kompozisiya. 4. srin
dili. 5. srin janr xsusiyytlri. 6. srin dbi-tarixi
hmiyyti.
dbi srlrin dilinin yrnilmsi.
DBYYAT
1. Balyev H. Orta mktbd Azrbaycan dilinin tdrisi
metodikas. Bak, Maarif, 1996.
2. Qaralolu . Azrbaycan dbiyyatnn tdrisi
metodikas. Bak, 1968.
3. Orta mktbd dbiyyat tdrisi. Bak, 1976.
4. hmdov C. dbiyyat tdrisi metodikas. Bak,
1991.
5. Muradov B. Orta mktbd dbi srlrin
yrdilmsi. Bak, 1992.
6. Hacyev A. Azrbaycan dbiyyatnn tdrisi
metodikas. Bak, 2003.
7. Yusifov F. dbiyyatn tdrisi metodikas. Ali
mktblrin filologiya fakltsinin tlblri n
drs vsaiti. Bak, 2010.
Proqram 39
.
.
. .
, . .
XIX .
.
.
.
. XVII XVIII .
.
XIX .
.
. .
.
-
.
-
.
158 Magistraturaya qbul 2013
[[
.. ., .,
.. ..
.
. .
.
.
. :
,
, .
.
.
, ,
.
.
.
.
. .
. . .
.
.
. .
.
.
. . .
.
.
.
. :
.
-
.
.
. . .
.
. . .
- .
. . . .
. . .
.
, .
.
.
.
.
- .
- .
- .
.
.
. .
.
. .
.
.
. .
1. .., .. .
., , 1979.
2. .. .
., , 1975.
3. .. . .,
, 1974.
4. .. . .,
, 1987.
5. ..
. ., , 1979.
6. .. . 4- . .,
, 1983.
7. .. . .,
2008.
8. .. .
. .,
, , 2001.
9. .. . .,
, 2001.
10. .. .
. 4- ., . .
., , 2005.
11. ... . ., 2003.
12. .., ..
. ., , 2008.
.
.
. .
.
()
.
.
.
.
.
. .
.
.
.
.
.
.
. -
.
. .
.
.
.
.
-.
. . .
.
.
.
.
. . .
.
Qbul proqramlar 159
.
. . -
.
.
. -
.
.
.
. :
. .
.
. .
.
- .
.
.
. , ,
.
.
. .
.
.
.
.
.
. ,
.
. .
. .
. .
. .
. :
.
.
. .
. .
.
.
.
.
, ,
.
: , , .
.
.
.
. .
.
.
.
. .
. -
.
.
.
.
.
.
, . .
.
.
()
.
. .
.
.
.
. .
.
.
.
.
.
.
: ,
,
. ,
.
.
.
1. ..
. ., 1970.
2. .. . ., 1979.
3. .. .
. ., 1976.
4. .. .
. ., 1979.
5. . .
. ., 1979.
6. .. . ., 1960.
7. . .
... ., 1982.
8. .. .
. ., 1976.
9. .., ..
. . .
. . ., 2005.
10. . .,
, 1985.
11. .. .
. ., 1972.
12. ..
. ., 1980.
13. .. -
. ., 1968.
14. .. .
. .,
1974.
15. .. . ., 1986.
16. .. . .
. ., 1974.
17. ..
. ., 1972.
18. .. .
. ., 1977.
160 Magistraturaya qbul 2013
[[
19. .. .
. ., 1990.
20. .. . ., 1978.
21. . .
... . 1, 2. ., 1960.
22. . .
... ., 1984.
23. .., .., ..,
.. .
. . ., 1981.
24. .. .
. ., 1973.
25. . . ...
2- . ., 1980.
26. . .
... ., 1981, 1989, 1999.
27. ..
. ., 1981.
28. .., .., ..
. . 5. ., 1987.
29. ..
. ., 1978.
30. .. .
. ., 1977.
31. . .
..-. . 2. ., 1964.
32. ..
. ., 1968.
33. ..
. ., 1973.
34. .. . .,
1983.
35. ..
. ., 1974.
36. .., .., ..
. ., 2002.
37. .
. ... . 4. ., 1987.
.
.
.
.
.
, .
.
,
.
.
.
.
.
XX .
.
, ,
.
. .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. .
1. .. . .,
, 2005.
2. .. . .,
, 2005.
3. . . .. . ,
, 1997.
4. .. . ., 1985.
5. .. . .,
, 1978.
6. .. . .,
1976.
7. . .
.. , ., 2007.
8. .. . .,
1987.
9. . .
.. , ., 1976.
10. .J1. ,
., 1979.
11. . . . ., 1966.
12. .
. . . .. . ., 2003.
13. .
. .. , .. . ., 1987.
14. . .
.. .. . ., 1974.
. XVIII
.
XIX
.
.
XX
.
.
XI XIII .
(, , .).
.
.
.
.
.
- .
-
( XIII . 80- . XV .).
Qbul proqramlar 161
.
.
.
.
.
.
.
-.
.
( XV-XVI .).
.
. .
.
.
- .
.
.
.
.
.
.
().
().
().
- ().
().
().
XVII .
.
.
XVII .
. .
. -
.
1. - ..
. ., 1974.
2. .. .
.. . : 3- . .1, ., 1987.
3. .. .
., 1966.
4. .. .
., 1998.
XVIII
( XVII
XVIII .)
I. ,
XVIII .
, - .
XVIII .
. ,
, .
.
( )
.
.
.
.. .
, I.
( ), II.
( ),
VII. .
.. .
,
, VIII. ,
.
.. . ,
, ,
, ,
, , ,
. , , ,
, ! ,
, , ,
, , .
.. .
.. . , ,
, , ,
.
.. . , .
.. . .
.. .
,
, 1739 ,
, 1747 , ,
,
,
, .
.. . , ,
, , ,
,
, , , ,
. , ,
, , ,
, .
.. . -,
, ,
, .
.. . .
.. . I, ,
, , .
.. . , ,
, , .
XVIII .
-
.
.
.. . , , ,
.. , ,
, , ,
, , ,
, , ,
.
.. . ,
, ,
, ,
, : ?
162 Magistraturaya qbul 2013
[[
?.., , ,
.
.. . , ..
, , !
, ! ,
, , .
1. XVIII (.
..). ., 1970.
2. ..
VIII . .,1960.
3. ..
VIII . .,1982.
4. .. VIII
. .,1982.
XIX
I XIX .
.. . , ,
, , , ,
, , ,
, , .
.. . , ,
, - ,
, , ,
.., .
.. . , ,
, , , ,
, .
.. -. -,
-.
.. . , ,
, , ,
, , ,
, , , ,
.
.. . .
.. . , , ,
, ,
, , , ,
, , , ,
, , ,
, , ,
, , ,
, ,
, , , , ,
, , 19 (1825), ,
,
, ,
, ,
, , ,
, , ,
, ,
, , ,
, , ,
.
.. . , ,
, , , ,
, ,
, , ,
, , ,
, , ,
, ,
, , , ,
.
40- XIX .
.
, .
.. . ,
, , ,
, , , ,
, , .
.. .
II XIX .
1840-55- . -
.
.. . -, ?,
.
.. . , ,
.
1850-1860- .
.
.. . , , ,
.
.. . ,
, , , , Silentium,
,
, ,
.
.. . , ,
, , ,
, .
.. . , ,
, .
.. . , ,
, , ,
, , , .
.
.. . , ,
, , ,
, ,
, , ,
, ,
, ,
, , , ,
, ,
, , , ,
, , ,
?.
.. . - ,
, , ,
, , .
.. . , ,
, ,
, .
.. -. ,
. .
1870- .
.
.. . ,
.
Qbul proqramlar 163
.. . , .
.. . , ,
, , .
.. . ,
, ,
, , ,
.
.. . , ,
, , ,
, , , ,
, , -,
, , .
.. . ,
, , , , ,
, , ,
, 6, , , ,
, ,
, , , ,
, , .
1. ..
. ., 1957.
2. XIX
(1 ). , 1999.
3. ..
I (1 ). , 1985.
4. .. 1
I . , 1982.
5. .
. ., 1967.
6. ..
IX (2 ). , 1989
7. ..
. , 1985
8. .. IX
(2 ). ., 1988
XX
.. . , , ,
, ,
.. . , ,
, -,
.
. . , ,
, , , ,
, ,
.. . ,
, ,
.
.. . ;
: ,
, ,
, , , ,
, .
.. . ,
.. . .
.. . , , ,
, ,
, ,
, ,
, , ,
.
.. . ,
, , ,
, , ,
, , ,
, ! ,
, , .
.. . ,
,
, ,
,
, , ,
, , .
.. . .
.. . ,
, , -
, .
.. . ,
.
.. . (,
, ), ,
, .
.. . , ,
.
.. . ,
.
.. .
, ,
, ?, ,
, . .
, , ,
, , .
. .
.. . ,
.
.. .
.. . , ,
.
1. .
. , , 1997.
2. . 40-80-
. . . . . . 2-
. ., , 1983.
3. . ., 1998.
4. . .
., 1995.
5. , ., 1985.
.
,
. ,
.
. , ,
.
.
,
164 Magistraturaya qbul 2013
[[
.
.
, ,
.
.
. .
. ,
,
.
, ,
.
-
.
.
. ,
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
, ,
.
.
.
.
.
.
. .
.
.
.
.
.
.
.
-
.
,
.
.
.
.
-
.
, .
,
, ,
.
.
.
.
.
.
.
.
,
. ( )
.
.
.
. .
.
.
.
,
, ,
.
.
.
.
, ,
.
. , , .
.
.
. .
,
.
.
.
.
-
.
.
Qbul proqramlar 165
.
.
.
.
.
1. ..
. , 1981.
2. .., ..
. ., 1980.
3.
V-XI
.
4.
. . ..
.. . ., 1986.
5. ..
. ., 1980.
6. ..
. ., 1964.
7. ..
. , 1994.
8. ..
. , 1979.
9. .. .
. ., 2004.
10. .. -
. ., , 1988.
11. ..
. ., 1987.
12. .
.
, 2, 2003.
13. ..
. , 1997.
14. .., ..
. , 2005.
15. ..
. , 2003.
16. .., .. .
, , 2004.
17. .., ..
(
). , 1999.
18.
. . .. . , 1980.
19. .., ..
. , 1987.
20. ..
. . , 2003.
21. I IV
. , 2008.
Proqram 40
NGLS DLNN FONETKASI
Danq sslri fizioloji v linqvistik hadis kimi.
ngilis dilinin fonem sisteminin inventar.
ngilis dilinin artikulyasiya bazas (ana dili il
mqayisd).
ngilis dilinin saitlr sistemi v distribusiyas.
ngilis dilinin samitlr sistemi v distribusiyas.
ngilis dilind fonetik hadislr (assimilasiya,
dissimilasiya, reduksiya, eliziya, balama v s.).
ngilis dilind hecann quruluu v struktur elementlri.
ngilis dilind heca blgsnn prinsiplri (maksimal
onsets prinsipi).
ngilis dilind sillabik v ambisillabik samitlr.
ngilis dilind sz vurusu: tbiti, yeri, drclri v
funksiyalar.
ngilis dilind sad, dzltm v mrkkb szlrin
aksentual xsusiyytlri.
ngilis dilind intonasiya, onun komponentlri v
funksiyalar (mnasibt, aksentual, qrammatik, diskurs v s.).
DBYYAT
1. Babayev S., Garayeva M. English Phonetics. Baku,
Nurlan, 2005.
2. Leontyeva S.F. A Theoretical Course of English
Phonetics, M., 1988.
3. Vassilyev V.A. English Phonetics (a theoretical
course). M., 1970.
4. Dickushina O.I. English Phonetics (a theoretical
course). M., L., 1965.
5. Roach, Peter. English Phonetics and Phonology.
Cambridge, 2000.
6. Jones, Daniel. Cambridge English Pronouncing
Dictionary. 17th edition. Edited by Peter Roach,
James Hartman and Jane Setter. Cambridge
University Press, 2006.
7. Zeynalov F.H. Practical English phonetics. Bak,
Mtrcim, 2012.
NGLS DLNN QRAMMATKASI
Nitq hisslri haqqnda mlumat. sas nitq hisslri.
Kmki nitq hisslri. Srbst nitq hisslri. Nitq
hisslrinin omonimliyi.
Morfem v onun nvlri.
sim v onun qrammatik kateqoriyalar.
Sift, zrf v onlarn qrammatik kateqoriyalar.
vzlik v onun nvlri.
Say v onun nvlri.
Fel v onun qrammatik kateqoriyalar. Felin killri.
Felin zamanlar. Modal fellr. Felin xssiz formalar:
166 Magistraturaya qbul 2013
[[
msdr, feli sift, cerund v onlarn trkiblri.
Sintaksis. Sz birlmlri v onlarn nvlri.
Cmlnin ba v ikinci drcli zvlri. Xbrin mbtda
il uzlamas.
Sz sras v onun funksiyas.
Quruluuna, mqsd v intonasiyaya gr sad cmlnin
nvlri.
Mrkkb cml. Tabeli v tabesiz mrkkb cmllr.
DBYYAT
1. Musayev O.. ngilis dilinin qrammatikas. Bak, 2007.
2. Turksever (Musayev) O.I., Hajiyev E.I., Huseynov
A.R. A Practical Grammar of Contemporary English.
Baku, 2009.
3. Yunusov D.N. A Guide to English Grammar. Baku,
2006.
4. Yunusov D.N., Khanbutayeva L.M. Comparative
Typology of the English and Azerbaijani Languages.
Baku, 2008.
5. Yunusov D.N. Mqayisli tipologiya. Bak, 2012.
6. Jafarova L.M. Grammar in Tables. Baku, 2012.
7. Jafarova L., Huseynov A., Mirzayeva M., Mustafayeva
S. English Grambridge I. Baku, Science and
Education, 2011.
8. Jafarova L., Huseynov A., Mirzayeva M., Mammadova
G., Mustafayeva S. English Grambridge II-III. Baku,
2012.
9. Jafarova L., Mustafayeva S. Glossary of Grammatical
Terms and Notions. Baku, Science and Education,
2011.
10. Nuriyeva S.T. Gerund. Baku, 2011.
11. Mammadova G.T. English Grammar Rules and
Exercises. Baku, 2012.
12. Swan, M. Practical English Usage. Oxford, 1995.
13. Azar, Betty Schrampfer. Undersanding and Using
English Grammar. London, 1999.
14. Larsen-Freeman, Diane. Grammar Dimensions. 2, 3,
4. London, 2000.
15. Evans, Virginia. Round-Up 6. London, 2007.
16. Fuchs, Marjorie, Margaret Bonner. Focus on
Grammar 4. London, 2006.
17. Maurer, Jay. Focus on Grammar 5 Advanced.
London, 2006.
18. Eastwood, John. Oxford Practice Grammar. London,
2005.
19. Hashemi, Louise, Raymond Murphy. English
Grammar in Use. Supplementary exercises. London,
2004.
20. Walker, Elaine, Steve Elsworth. Grammar Practice
for Upper Intermediate Students. London, 2006.
21. Ur, Penny. Grammar Practice Activities. London,
2006.
22. Blokh M.Y. A Course in Theoretical English
Grammar. M., 1983.
23. Khaimovich B.S., Rogovskaya B.I. A Course in
English Grammar. M., 1967.
24. Gordon E.M., Krylova I.P. A Grammar of Present-
Day English (Parts of Speech). M., 1980.
25. Kaushanskaya V.L. and others. A Grammar of the
English Language. M., 1973.
26. Kobrina N.A. and others. An English Grammar.
Morphology. M., 1985.
27. Ilyish B.A. The Structure of Modern English. L.,
1971.
28. Ganshina M.A., Vasilevskaya N.M. English
Grammar. M., 1964.
29. Natanson E.A. The Oblique Moods, Modal Verbs.
Moscow, 1968.
30. .., .., ..
. ., 1981.
31. .. . .,
1990.
NGLS DLNN LEKSKOLOGYASI
Sz yaradclnn mhsuldar v qeyri-mhsuldar
nvlri.
Szlrin morfoloji quruluu.
Lt trkibinin etimoloji xarakteristikas.
Alnma szlr v onlarn assimilyasiyas.
Frazeoloji vahidlr. Frazeoloji vahidlrin tsnifi.
Ltilik. Ltlrin nvlri.
Szlrin mnaya v formaya gr qruplamas:
sinonimlr, antonimlr, omonimlr.
oxmnallq. Szlrin semantik quruluu. Semantik
dyiikliklr ltin znginldirilmsinin yollar kimi
(metafora, metonimiya, mnann genilnmsi, artmas,
azalmas, daralmas v s.).
ngilis dilinin lt trkibinin slubi frqlri.
Szlrin mnaca dyimsind sas faktorlar.
Standart v qeyri-standart ingilis dili (variantlar v
dialektlr).
DBYYAT
1. Arnold I.V. The English Word. ,
, 1986.
2. Antrushina G.B. English Lexicology. ,
, 2000.
3. Reading in Modern English Lexicology. Leningrad,
1969.
4. Grinberg L.E. Exercises in Modern English
Lexicology. Moscow, Higher School Publishing
House, 1966.
5. .. . ,
1970.
6. Vesnik D., Khidekel S. Exercises in Modern English
Word-Building. M., 1964.
7. Ginzburg R.S. and others. A Course in Modern English
Lexicology. M., 1979.
8. Rayevskaya N. English Lexicology. Kiev, 1986.
9. .. .
. , , 1978.
10. Zeynally M., Gezalova K. Word-Formation in the
English Language (manual). Baku, Mutarjim, 2005.
11. Hajiyeva A.H. Lectures and Exercises on English
Lexicology. Baku, Mutarjim, 2001.
12. Hajiyeva A.H., Najafli E.B. Contrastive Lexicology.
Baku, 2010.
13. Gozalova K., Mammadova T. A Course of Modern
English Lexicology. Baku, 2009.
14. Hajiyeva A.H., Najafli E.B., Jafarov A.M. English
Phraseology. Baku, 2009.
15. Hajiyeva A.H. English Lexicology. Baku, 2011.
Qbul proqramlar 167
16. Vliyeva N.G. Frazeoloji birlmlrin mqayisli
linqvistik thlili. Bak, 2001.
17. Vliyeva N.G. Azrbaycanca - ingilisc - rusca
frazeoloji lt. Bak, 2008.
18. Vliyeva N.G. Mxtlif sistemli dillrd feli
birlmlrin thlili. Bak, 2008.
19. Hacyeva .H. ngilis v Azrbaycan dillrind
somatik frazeologizmlrin struktur-semantik
xsusiyytlri. Bak, 2004.
20. Oxford Idioms Dictionary for Learners of English.
Oxford University Press, 2006.
21. Oxford Dictionary of Proverbs. Oxford University
Press, 2009.
22. 101 American English dioms. New York, McGraw-
Hill, 2007.
23. English dioms in Use Advanced. Cambridge
University Press, 2010.
NGLS DLNN SLUBYYATI
slub v slubiyyat. Mxtlif slublar v dilin
variativliyi.
Leksik slub vasitlri.
Sintaktik slub vasitlri.
Leksik-sintaktik slub vasitlri.
Fonetik v qrafik slub vasitlri.
ngilis dilinin funksional slublar.
DBYYAT
1. ..
( ).
. .
. ., , 1981.
2. .. .
. . ., 2004.
3. Galperin I.R. An Essay in Stylistic Analysis. Moscow,
Higher School Publishing House, 1968.
4. Galperin I.R. Stylistics. Moscow, Higher School, 1977.
5. Kukharenko V.A. A Book of Practice in Stylistics. M.,
Higher School Publishing House, 1986.
6. Kukharenko V.A. Seminars in Style. M., Higher
School Publishing House, 1971.
7. Soshalskaya E.G., Prokhorova V.I. Stylistic Analysis.
M., Higher School, 1976.
8. Toolan, Michael J. Language, Text and Context:
Essays in Stylistics. Routledge,1992.
9. McIntyre, Bryce T. The English Style Guide. Chinese
University Press, 1997.
10. Fogiel, M. REAs Handbook of English Grammar,
Style and Writing. USA, Piscataway, Research and
Education Association, 1984.
11. Gaibova M.T., Jafarova L.M. Stylistics of the English
Language. Baku, 2007.
BYK BRTANYA V AB DBYYATI
Orta srlr ingilis dbiyyat; folklor qaynaqlar; anqlo-
sakson, anqlo-norman dbi dvrlri.
Qrb intibah dvrnd ingilis dbiyyat.
Maarifilik dvr dbiyyat.
Romantizm nnlri v ingilis dbiyyat.
ngilis dbiyyatnda tnqidi realizm.
AB dbiyyatnn yaranmas v inkiaf prosesi.
XIX srin ikinci yars: Byk Britaniya v AB
dbiyyatlarnda yeni dbi cryanlar.
XX sr Byk Britaniya v AB dbiyyatlarnda dbi
metodlar v aparc dbi simalar.
DBYYAT
1. Ousby, Ian. Literature in English. Cambridge,
Cambridge University Press, 1996.
2. The American Tradition in Literature. New York,
Grosset and Dunlap, 1974.
3. Hecker M. English Literature. Moscow, 1971.
4. Hecker M. American Literature. Moscow, 1978.
5. Abeltina R. English and American Literature. Riga,
1976.
6. Stupnikov I.V. An Anthology of the English Literature.
XVIII Century. Leningrad, 1975.
7. Dyakonova M.Y. An Anthology of the English
Literature. XIX Century. Leningrad, 1978.
8. The Norton Anthology of American Literature. 3
rd
edition / vol. 2. New York, 1989.
9. Sanders, Andrew. The Short Oxford History of English
Literature. 2
nd
edition. London, 1999.
NGLS DLNN TDRS METODKASI
Orta mktbd ingilis dilinin tliminin prinsiplri.
ngilis dilinin tdrisinin sas mqsdlri. ngilis dilinin
tdrisinin mzmunu.
Orta mktbd ngilis dilinin tliminin tkili. ngilis
dilind nitq faliyytinin nvlrinin tdrisinin tkili.
Fonetikann tdrisi. Qrammatikann tdrisi. Ltin
tdrisi.
Eidib-anlamann tdrisi. ifahi nitqin tdrisi. Oxunun
tdrisi. Yaznn tdrisi.
Orta mktbd tdrisin tkili. Bilik, bacarq v
vrdilrin yoxlanmas v qiymtlndirilmsi. ngilis dili
drslrinin planladrlmas.
Sinifdnknar ilr.
ngilis dili zr proqram tlblri.
DBYYAT
1. Xarici dillrin tdrisi metodikas fnni zr proqram
(Bakalavr pillsi n). Bak, 2003.
2. B.A.
. ., 1986.
3. ..
. , 2001.
4. mumthsil mktblrinin V-XI siniflri n ingilis,
fransz v alman dillrindn proqram. Bak, 2000.
5. Rogova G.V. Methods of Teaching English. ., 1983.
6. ..
. ., 1982.
7. Ur, Penny. A Course in Language Teaching.
Cambridge University Press, 1996.
8. Harmer, Jeremy. The Practice of English Language
Teaching. London, Longman, 2007.
9. Karimov F., Safiyev A. Methods of Teaching English
in Azerbaijan. Baku, 2008.
168 Magistraturaya qbul 2013
[[
Proqram 41
AL THSL MSSSLRNN
MAGSTRATURALARINA QBUL MTAHANINDA
BAKALAVRLARIN YAZACAQLARI NAYA (ESSE)
QOYULAN TLBLR HAQQINDA
Hrmtli bakalavrlar!
2013 2014-c tdris ili n ali thsil mssislrinin
magistraturalarna qbul imtahannda 060103 - Xarici dil
mllimliyi (dillr zr), 060201- Filologiya ixtisaslar zr
ixtisaslamalara (Azrbaycan dili, rus dili, ingilis dili,
Azrbaycan dbiyyat, rus dbiyyat, ingilis dbiyyat,
ingilis dili v dbiyyat, trcm zr ixtisaslamalar istisna
olmaqla) qbul olunmaq istyn bakalavrlar ixtisas zr test
taprqlarnn vzin tqdim olunmu mvzu zr ina
(esse) yazacaqlar. Yaz ii bakalavrn rizsind sediyi
ixtisaslamaya mvafiq dild (ixtisaslama dilind) yerin
yetirilmlidir.
na (esse) bakalavrn tklif olunmu mvzu zr z
nqteyi-nzrini saslandrlm surtd ifad etdiyi mstqil
yaradc yaz iidir. Bakalavrlara dbi srlrin materiallar
v ya siyasi, iqtisadi, ictimai v ya mdni hyat sahlrind
ba vern aktual hadis v proseslr, hminin respublikamz
v grkmli xsiyytlrimiz, dili yrniln lklr v
onlarn mhur xsiyytlri, beynlxalq mnasibtlr, thsil,
ixtisas seimi, traf mhit, mnviyyat v btn briyyti
narahat edn digr qlobal problemlr haqqnda mstqil
mhakim yrtmk bacarn nmayi etdirmy imkan
vern mvzular tklif olunur.
na yazda (essed) bakalavr z fikirlrini aydn v
savadl ifad etmlidir.
nan (esseni) yazarkn bakalavr:
- mvzunu amal;
- dbi srin mzmununa v ya ictimai-siyasi
problemlr yax bld olduunu gstrmli;
- dbi srin mzmununu v ya ictimai-siyasi
problemlri thlil etmk, mumildirmk v mntiqi ntic
xarmaq qabiliyytini nmayi etdirmli;
- z fikirlrini anlaql, mntiqli, rabitli v aydn
surtd, dbi dilin normalarna v qrammatika, orfoqrafiya,
duru iarlrinin ilnmsi qaydalarna mvafiq olaraq ifad
etmlidir.
na (esse) sliqli v aydn xtl yazlmaldr.
Yaz ii qiymtlndiriln zaman aadak meyarlar
nzr alnr:
- verilmi mvzunun baa dlmsi, mvzu zr
material, sas fakt v hadislri bilmk;
- mllifin mvzuya orijinal yanamas, z nqteyi-
nzrini saslandrlm kild ifad etmk bacar,
mvzunun alma sviyysi, fikirlrin aydn v anlaql
ifad olunmas;
- xarlan nticlrin mntiqli v saslandrlm
olmas;
- yaz slubunun orijinall, dilin znginliyi v
slisliyi, savadllq sviyysi;
- yaz iinin dbi dilin leksik, frazeoloji, qrammatik
v slub normalarna, orfoqrafiya v duru iarlrinin
ildilmsi qaydalarna tam riayt etmkl trtib olunmas.
Yaz iind bakalavrlarn zlri haqqnda hr hans
mlumat yazmas v ya hanssa iar vurmas qadaandr.
Bel hala yol vermi bakalavrlarn yaz ilri sfr balla
qiymtlndirilckdir.
na yaz (esse) 24 shif hcmind olmaldr.
Proqram 42
FLSF
Qdim rqd flsfi fikrin yaranmas v inkiaf.
Qdim rqd flsfi ideyalarn meydana glmsi
qanunauyunluqlar, flsfnin din v mifologiya il varislik
laqlri. Misird v Babilistanda flsfi ideyalar. Veda
dbiyyat v Hindistanda flsfi dncnin formalamas.
sas flsfi sistemlr. ind flsfi mktblr.
Qdim dvr Azrbaycan flsfi fikri. Azrbaycanda
dini-mifoloji, tbii-elmi v flsfi baxlarn yaranmas.
Maqlarn atomizmi. Zrvanilik tlimi. Zrdtlik tliminin
yaranmas, onun dini-flsfi v sosial-etik baxlar sistemi.
Avestann dini-mifoloji v flsfi mzmunu.
Antik yunan-roma flsfsi. Yunan flsfsinin
meydana glmsi, onun dini-mifoloji tsvvrlr v rqin
elmi-flsfi biliklri il varislik laqsi. Yunan flsfsinin
inkiafnn Sokrataqdrki mrhlsi. Klassik mrhl:
Sokratn insan flsfsi. Platonun kosmoloji baxlar,
ideyalar haqqnda tlimi v idrak nzriyysi. Aristotelin ilk
sbb v materiya v forma haqqnda tlimi, sosial flsfsi
v idrak nzriyysi.
Ellinizm v Roma dvrnn flsfsi. Yunanstann
iqtisadi-siyasi v mdni chtdn squtu. Mistika v flsfi
sinkretizm dvr. Akademik v peripatetik flsfi
mktblrinin faliyyti. Stoisizm v skeptisizm mktblri.
Epikrn atomizmi v etik tlimi. Antik flsfnin Roma
dvr. T.L. Karn atomist tlimi tbli v inkiaf etdirmsi;
onun flsfsind tbitin rasionalist-determinist izah.
Yeniplatonuluq flsfi mktbi. Plotinin emanasiya
nzriyysi.
Orta srlrd rq lklrind flsfi fikir.
Hindistanda vedanta mktbinin inkiaf. Hind ictimai-flsfi
fikrind sosial brabrsizliy qar ideyalarn artmas. in
flsfsind buddizmin tsirinin artmas. Daosizm
flsfsinin inkiaf. Yenikonfusiilik. ind materialist v
sybyektiv-idealist tlimlr.
slam mdni blgsind flsfnin formalamasna antik
yunan-roma elmi-flsfi irsinin tsiri. Flsfi fikrin
inkiafnn sas istiqamtlri. slam flsfsi: mtzililik v
rilik. Sufilik flsfsind mtdil v ifrat istiqamtlr.
rq peripatetizminin xsusiyytlri v onun grkmli
nmayndlri. Saflq qardalar cmiyytinin flsfi fikrin
inkiafnda v tbliind rolu. bn Xldunun ictimai
Qbul proqramlar 169
dyiikliklr flsfsi.
VII-XII srlrd Azrbaycan flsfi fikri.
slamaqdrki dvrd Azrbaycan razisind mvcud olmu
dini-flsfi tlimlr. slam blgsind yaranm dini-flsfi
tlimlrin Azrbaycanda yaylmas.
"Kitabi-Dd-Qorqud" boylarnda sosial v xlaqi-hquqi
grlr. Xrrmilrin flsfi-etik baxlar v sosial
brabrlik ideyas.
XI-XII srlrd Azrbaycanda mvcud olmu flsfi
sistemlr. rq peripatetizminin azrbaycanl nmayndlri.
Bhmnyarn flsfsi. Sufilik tlimindki mxtliflik.
.Shrvrdi mtdil sufiliyin nmayndsi kimi.
E.Miyancinin panteizmi. .Y.Shrvrdinin iraqilik
flsfsi. Nizami Gncvinin flsfi grlri.
XIII-XVI srlrd Azrbaycan flsfi fikrinin inkiaf.
Elmi-flsfi fikrin inkiafnda N.Tusinin xidmtlri.
S. rmvinin flsfsi. M. bstrinin sufi-panteist tlimi.
Hrufilik flsfsi: Nimi. Nsimi flsfsind insan
problemi. M. Fzulinin flsfi grlri.
Orta srlrd Qrbi Avropada flsfi fikir. Xristian
flsfsinin formalamas. A.Avqustinin dini-flsfi tlimi.
Sxolastikann inkiaf mrhllri. Erkn sxolastika. Sxolastik
flsfnin trqqi dvr. F.Akvinalnn tlimi. Sxolastikann
son mrhlsi.
ntibah dvrnn flsfsi. taliyada humanizm. ntibah
dvrnn platonizmi v aristotelizmi. Naturflsf v yeni
tbitnaslq. Tbit flsfsi.
XVII-XIX srlrd Qrbi Avropa flsfsi. Yeni dvr
flsfsinin xsusiyytlri. F.Bekon flsfsinin mahiyyti.
R. Dekart flsfsinin dualizmi v rasional metodu. ngilis
flsfsi. T. Hobbsun v C.Lokkun flsfsi. C. Berklinin
subyektiv idealizmi. D.Yumun aqnostisizmi. B. Spinozann
flsfi grlri. Leybnisin obyektiv idealist flsfsi.
Fransz maarifilrinin flsfsi. Volter v Russonun flsfi
grlri. Fransz materialistlrinin sosial baxlarnn
idealist xarakteri.
Alman flsfsinin inkiaf. Herderin tarix flsfsi.
.Kant alman klassik flsfsinin banisi kimi. .Fixtenin
subyektiv idealist flsfsi. ellinq flsfsinin inkiafnn
sas mrhllri. F.V.Hegel, onun obyektiv idealizm
flsfsi. L.Feyerbaxn antropoloji materializmi.
A. openhauerin irrasional flsfsi. Hyat flsfsi.
Marksizm flsfsinin formalamas v sas prinsiplri.
Azrbaycan maarifilik flsfsi v milli urun
oyan. Azrbaycanda maarifilik ideologiyasnn v
flsfsinin yaranmas, onu douran sosial-siyasi v iqtisadi
rait. A. Bakxanovun flsfi v etik grlri.
M.F.Axundovun varlq tlimi. Onun sosial flsfsind
azadlq insann tbii hququ kimi. Maarifilik flsfsinin
inkiafnda H.Zrdabinin rolu. C.fqaninin sosial-siyasi
flsfsi.
XX srin vvllrind maarifilik flsfsi. Maarifilrin
(F. Krli, S.M. Qnizad, .F. Nemanzad,
C. Mmmdquluzad v b.) milli mdniyyti v dili inkiaf
etdirmk sahsind sylri. Onlarn dnyaya deist
mnasibti, tbitnasln tbliind xidmtlri.
Masir Azrbaycan flsfsi. Milli urun oyannda
v milli-mnvi ideyalarn tbliind H.Cavid, .Cavad,
C.Mmmdquluzad, .Hacbyli v b. ziyallarn rolu.
N.Nrimanovun flsfsi. Trklk v azrbaycanlq
ideologiyasnn formalamas. Trklmk, islamlamaq,
avropalamaq ideoloji-siyasi v flsfi konsepsiyasnn
mahiyyti. M.. Rsulzadnin milli dvltilik ideyas.
.Hseynzadnin sosial-siyasi grlri. .Aaolunun
sosial-siyasi dncsind islamlq v milltilik. ctimai
ziddiyytlrin hllind onun milli slh yolu konsepsiyas.
Azrbaycanda sovet hakimiyytinin qurulmas v
marksist-lenini flsfnin tblii. Dnya v Azrbaycan
flsfsi zr aparlan flsfi tdqiqatlar. H. Hseynovun
milli flsf tarixinin yrnilmsind xidmtlri. Sovet
dvrnd flsfnin siyasilmsi v onun neqativ nticlri.
Mstqil Azrbaycanda flsfnin tdqiqi v tdrisi
problemlri. H. liyevin dnya v Azrbaycan flsfsi
tarixinin yrnilmsi zrurti haqqnda fikirlri.
Masir Qrb flsfsi. Qrbd yaylm sas flsfi
cryanlar. Praqmatizmin inkiaf xsusiyytlri. Praqmatizm
v elmi metod. Ekzistensializm flsfsinin mahiyyti; insan
v onun azadl problemi. M.Haydeggerin v K.Yaspersin
flsfsi. Hsserlin fenomenoloji tlimi. Neopozitivizmin v
neotomizmin ideya-nzri mnblri v inkiaf
xsusiyytlri. A.Berqsonun hyat flsfsi.
Hermenevtikann nmayndlri. Dilin flsfsi. Analitik
flsf - L.Vitgenteyn.
Varlq v materiya problemi. nkiaf. Varlq
kateqoriyas, onun mnas v mzmunu. Materiyann elmi-
flsfi anlay. Substansiya anlay. Materiya v ruh.
Materiyann sinergetik modeli. Hrkt anlay. Mkan v
zaman. Varln universal laqlri. Dialektikann
kateqoriyalar. Determinizm prinsipi. nkiaf anlay,
inkiafn sas lamtlri. nkiafn konsepsiyalar. Qanun v
qanunauyunluq. nkiafn qanunlar.
ur problemi. ur, onun strukturu v mnblri. ur
v ruh. ur v tfkkr. urun strukturunda intuisiyann
yeri. uri v qeyri-urinin qarlql laqsi. ur, tfkkr
v dil. deal problemi.
drak. drakn subyekti v obyekti. drakn sas
formalar. Hissi v rasional idrak. ntuisiya. Biliyin strukturu.
Flsfd hqiqt problemi. Elmi idrakn sas forma v
vasitlri. Sosial idrakn spesifikas.
Flsfi antropologiya. Flsf tarixind insan
probleminin qoyuluu. nsan haqqnda islam konsepsiyas.
nsann mahiyyti v mvcudluu. nsan mahiyytinin
oxll xarakteri. nsann mnyin dair konsepsiyalar.
nsan v cmiyyt. Flsfi antropologiyada insan hyatnn
mnas mslsi. lm v lmzlik.
Cmiyytin mahiyyti v quruluu. Cmiyyt sosial
idrakn predmeti kimi. cmiyyt, birlik v sosial
anlaylar. Cmiyyt haqqnda nzriyylr. Tbit v
cmiyyt, ictimai hyatn tbii saslar. Cmiyyt btv,
zntnzimlyn v z inkiaf edn sosial sistemdir.
Cmiyytin sosial strukturu. Cmiyytin ayr-ayr sahlrinin
qarlql laqsi. Sosial faliyyt. Qlobal cmiyytd sosial
faliyytin istiqamtlri.
Cmiyytin institutlar. Sosial institutlarn strukturu,
onlarn tsnifat v quruluu. Aparc sosial institutlar ail,
dvlt, iqtisadiyyat, thsil, din.
Cmiyytin sosial sferas. Sosial sfera anlay.
Cmiyytd sosial frqlrin mahiyyti. Sosial stratifikasiya
nzriyysi. Sosial diferensiasiyann sbblri. nsanlarn
sosial-tarixi birlik formalar. Cmiyytin sosial strukturunda
ailnin yeri.
Mdniyyt v sivilizasiya. Mdniyytin flsfi anlam.
Mdniyytin izahna mxtlif yanamalar, onlarn mumi
chtlri v xsusiyytlri. Maddi v mnvi mdniyyt.
170 Magistraturaya qbul 2013
[[
Mdniyytin funksiyalar.
Sivilizasiya anlay. Sivilizasiyann sas lamtlri.
Sivilizasiyann izahna mxtlif yanamalar. ndustrial v
postindustrial sivilizasiya. Mdniyyt v sivilizasiyann
frqi v onlarn qarlql mnasibti.
Tarix flsfsi. Tarixi prosesin flsfi dyrlndirilmsi.
Tarixi prosesin mnas problemi. Tarixin mdni-tarixi
dvrldirilmsi. Tarixi inkiaf v xolizm ideyalar. ctimai
trqqi anlay. Trqqinin meyar. rliy v geriy inkiaf
haqqnda tlimlr. Tarixi prosesd inqilab v tkaml
anlaylar. nqilab v islahat.
Tarixi prosesin subyektlri anlay. Xalq anlay; tarixd
onun rolu. Tarixd xsiyytin rolu.
Masir dvrn qlobal problemlri v onlarn hlli yollar.
DBYYAT
1. Abbasova Q.Y., Hacyev Z.S. Sosial flsf. Bak,
Ayna Mtbu Evi, 2001.
2. manov H.R. Flsf (Drs vsaiti). Bak, Turan evi,
2005.
3. manov H.R., hdov A. Orta srlrd rb-
mslman flsfi fikri. Bak, lvi-Hyat, 1998.
4. smaylov F.Q. Masir Qrb flsfsi. Bak, Azrnr,
1991.
5. Zeynalov .B. Xarici lklrin flsf tarixi. Drslik.
Bak, rq-Qrb, 2008.
6. Mmmdov Z.C. Azrbaycan flsfsi tarixi. Bak,
rq-Qrb, 2006.
7. Drant Uill. Flsfi hekaylr. Bak: Zki nriyyat,
2006
8. ..
. , , 1983.
9. . .
. .. ., 1991.
10. .. . . ,
2009.
11. . . .. . .,
, 2004.
POLTOLOGYA
Qdim dnyada siyast v hakimiyyt haqqnda
ideyalar. Qdim ind v Hindistanda siyasi fikrin meydana
glmsi. Qdim Azrbaycanda siyasi fikir. Qdim
Yunanstan v Romada siyasi fikir.
Orta srlrd siyasi tlimlr. slam dininin yayld
rfd Yaxn v Orta rqd ideoloji mhit. Nizami
Gncvinin flsfi v siyasi grlri. Tusinin sosial-siyasi
grlri. Mhmmd Fzuli yaradclnda cmiyyt,
dvlt, idar sulu bard fikirlr.
ntibah dvrnn siyasi ideyalar. ntibah dvrnd
ictimai-siyasi nzriyylr. Nikkolo Makiavelli, Miel
Monten, Jan Boden. Utopik sosializmin slflri.
XVII-XVIII srlrd Qrbi Avropada siyasi fikir.
Tomas Hobbsun siyasi ideyalar. Monteskyenin dvlt v
hquq haqqnda tlimi. Jan Jak Russonun siyasi tlimi.
Qrbi Avropada XVIII srin sonu XIX srin
vvllrind sosial-siyasi fikirlr. C. Start Mill,
B. Konstan v Aleksis de Tokvilin liberal-demokratik
baxlar.
XIX srin sonu XX srin vvllrind Azrbaycanda
siyasi fikir. M.F.Axundov, H.Zrdabi, C.Mmmdquluzad
N.Nrimanov v s.
Siyast nzriyysin giri. Siyasi elmin obyekti v
predmeti. Siyastin funksiyalar.
Hakimiyyt v onun dayclar. Hakimiyyt
anlayna mxtlif yanamalar. Hakimiyytin strukturu.
Legitimliyin tiplri. Siyasi elitann meydana glmsi v
mvcudluq mexanizmi. Elitann tsnifat v masir elita
nzriyylri. Liderliyin tbiti v mahiyyti. Siyasi
liderlrin tipologiyas. Liderliy dair nzriyylr.
Siyasi sistem nzriyysi. Dvlt. Siyasi rejim.
Cmiyytin siyasi sistemi anlay. Siyasi sistemin nzri
modellri (Q.Almond, D.ston, K.Doyc). Siyasi sistem v
mhit. Azrbaycan Respublikasnn siyasi sistemi. Dvltin
mahiyyti v tyinat. Dvltin lamtlri v funksiyalar.
Hakimiyytin blnmsi konsepsiyas. Hquqi v sosial
dvlt konsepsiyalar. Vtnda cmiyytinin formalamas
v faliyyti.
Siyasi rejim anlay. Siyasi rejimlrin tsnifat. Totalitar
v Avtoritar rejimlr.
Demokratiya: sas tsisatlar. Demokratiya anlay.
Demokratiyann tarixi formalar. Demokratiyann masir
formalar v nzriyylri. Demokratik tranzit problemlri.
Siyasi partiya anlay. Partiyalarn tsnifat v funksiyalar.
Partiya sistemlri v masir meyillr.
Siyasi ur v siyasi ideologiya. Siyasi urun
mahiyyti. Siyasi urun funksiyalar.
Siyasi mdniyyt anlay. Siyasi mdniyytin
sviyylri, tiplri v funksiyalar. Siyasi ideologiyann
mahiyyti v onun cmiyyt hyatnda rolu. Masir dvrn
sas ideoloji cryanlar.
Siyasi sosiallama. Siyasi sosiallamann mrhllri,
tiplri.
Siyasi itirak. Siyasi itirakn mahiyyti. Siyasi
proseslr. Siyasi dyim v inkiaf.
Siyasi proses anlay. Siyasi prosesin tiplri. Siyasi
qrarlarn qbul olunmas vasitlri, mexanizmlri v
realladrlmas yollar.
Dnya siyasti v beynlxalq mnasibtlr. Beynlxalq
mnasibtlr anlay. Beynlxalq mnasibtlrin itiraklar
(aktorlar). Beynlxalq sistemlr, onlarn yaranmas amillri.
Beynlxalq mnasibtlr nzriyysi.
Beynlxalq mnaqilr. Mnaqilrin meydana glmsi
sbblri v hlli yollar. Ermnistan Azrbaycan - Dalq
Qaraba mnaqisi.
Xarici siyast. Qloballama v onun siyasi proseslr
tsiri. Xarici siyast dvltin xarici funksiyas kimi.
Xarici siyastin vasitlri v funksiyalar. Masir corafi
siyast doktrinas.
Milli thlksizlik: milli thlksizliyin strukturu.
Azrbaycan Respublikasnn milli thlksizlik konsepsiyas.
DBYYAT
1. Babaolu H. Dnya siyasti v beynlxalq
mnasibtlr. B., 2010.
2. Eyyubov . Azrbaycann siyasi tlimlr tarixi. B.,
2011.
3. fndiyev M.. Siyasi elmin saslar. Bak, Siyast,
2011.
4. irliyev H.., hmdov .C. Politologiya. Bak,
1997.
5. .., ..
. ., , 2003.
Qbul proqramlar 171
6. . . .A. . ., 2005.
7. .
. . ., ., , 2006.
8. .. :
.
., 1999.
9. Ruth Lane. Political science in theory and practice:
the politics model. Armonk, NY. : Sharpe, 1997.
SOSOLOGYA
Sosiologiyann meydana glmsi. Qrbd elmi
sosiologiyann yaranmasnn tarixi raiti. Oqyust Kont v
pozitivist sosiologiyann yaranmas. Herbert Spenserin tarixi
tkaml sosioloji sistemi.
Sosiologiyada psixoloji istiqamtlrin meydana
glmsinin ilkin rtlri. sas cryanlar: xalqlarn
psixologiyas (V. Vundt), yamslama nzriyysi (Tard),
qrup psixologiyas (Lebon), psixoloji tkamllk (L. Uord,
F. Qiddins), instinkt psixologiyas (U. Mak-Duqlas),
interaksionizm (. Kuli), psixoanaliz (Z. Freyd).
E. Drkheymin sosioloji konsepsiyasnn nzri v
metodoloji saslar. E. Drkheymin nzriyysinin mhm
trkib hisslri: kollektiv ursuzluq haqqnda; sosial
hmrylik konsepsiyas, ictimai mk blgs ideyas.
Sosiologiyada antipozitivizm v formal sosiologiyann
inkiaf. F. Tnnis trfindn sosiologiyann predmeti v
vziflrinin, sas anlaylarnn rhi: ictimai mnasibtlr,
tam sosial qurumlar, sosial korporasiyalar. H. Zimmelin
sosioloji konsepsiyann flsfi v metodoloji prinsiplri.
Anlayan sosiologiya v M.Veberin sosial faliyyt
nzriyysi. Paretonun sosial faliyyt konsepsiyas.
Neopozitivizm v empirik sosiologiyann meydana
glmsi. Empirik tdqiqatlarn prinsiplrinin (L. Uord),
statistik metodlarn (F. Giddinqs, U. Osborn, S. apin)
ilnmsi. Empirik tdqiqatlarn inkiafnda ikaqo
mktbinin rolu.
Simvolik interaksionizm anlay. Onun C. Mid v
Morenonun nzri irsi il laqsi. Qarlql tsir simvolik
interaksionizmin mrkzi anlaydr.
Fenomenoloji sosiologiya v etnometodologiya.
E. Hsserlin (1859-1938) fenomenologiyasnn flsfi-
metodoloji prinsiplri. E. Hsserlin Avropa elmlrinin
bhran haqqnda v cmiyyt haqqndak elmlrd pozitivist
meylin tnqidi ideyalar.
mumi sosial faliyyt nzriyysi. Sosial sistemlr.
T.Parsons. Sosial faliyyt konsepsiyalarnn formalamas.
M.Veber trfindn sosial faliyyt anlaynn daxil
edilmsi. Sosial mnasibtlr (M. Veber), sosial reallq
(F. Znanetski), sosial sistem (T. Parsons) anlaylarnn
qarlql asll. T. Parsonsun sosial faliyyt
konsepsiyas.
Sosial faliyyt v onun strukturu. Struktur
funksionalizm (Redkliff-Braun, Malinovski, R. Merton,
K. Devis).
Cmiyytin mahiyyti v quruluu. Cmiyyt
zntnzimlyn sosial sistemdir. Cmiyyt haqqnda
sosioloji nzriyylr. Cmiyytin sahlri v institutlar.
Cmiyytin ayr-ayr sahlrinin qarlql laqsi. Masir
cmiyytin sosial institutlar.
Sosial institut anlay. Sosial institutlarn strukturu,
tipldirilmsi v iyerarxiyas. Dominant sosial institutlar:
ail, dvlt, iqtisadi, thsil, din.
Cmiyyt sosiomdni sistem kimi. Mdniyytin
zmini (ilkin rtlri). Maddi v mnvi mdniyyt.
Mdniyytd varislik.
Sosial statuslar v rollar. Sosial qruplar. Sosial status
anlay. Statuslarn tsnifat. Sosial normalar v sosial rollar.
Sosial qruplarn strukturu v sciyyvi xsusiyytlri. Sosial
qruplarn tsnifat. Ktl fenomeni. Sosial qruplarda laq
sullar.
Sosial-etnik mnasibtlr. Etnos anlay. Etnosun
xarakterik chtlri. Etnik birliklrin tsnifat. Etnik
birliklraras inteqrasiya.
Sosial-demoqrafik mnasibtlr. Sosial-demoqrafik
mnasibtlrin mahiyyti. Demoqrafiya v sosiologiya. Ail.
Ail v demoqrafiya.
Sosial tkilatlar. Sosial tkilat anlay. Sosial
tkilatlarn formalar v nvlri. Sosial tkilatlarn idar
olunmas.
Sosial stratifikasiya. Sosial mobillik. Sosial
stratifikasiyann xarakterik xsusiyytlri. P. Sorokinin
tbqlm nzriyysi. Sosial struktur. Orta sinif haqqnda
sosioloji baxn tkaml. Sosial mobillik anlay. Sosial
mobilliyin sviyylri: aquli v fqi mobillik.
qtisadi sosiologiya. Yoxsulluq v brabrsizlik.
Yoxsulluun nzri chtdn drk edilmsi: yoxsulluq v
brabrsizliyin qarlql laqsi. Yaay minimumu v
istehlak sbti. qtisadi davran.
xsiyyt sosial sistemdir. ctimai hyat v insan tbiti
anlaylar. xsiyytin tkklnd v inkiafnda, insan
davrannn myynlmsind tbii v sosial amillrin
nisbti. xsiyytin sosial mhiti anlay. nteqrasiya v
adaptasiya insann v cmiyytin qarlql tsir formalardr.
Sosial nzart. Sosial nzartin elementlri: normalar v
sanksiyalar. Sosial normalarn mahiyyti v tsnifat.
Normalar v dyrlr arasndak laq. Sosial sanksiyalarn
mahiyyti v tipologiyas: msbt v mnfi, formal v qeyri-
formal. Nzart sullar v onlarn sanksiyalarn nvndn
asll. ctimai ry sosial nzartin formas kimi.
Sosial proseslrin qloballamas. XXI srd
sivilizasiyann sas inkiaf istiqamtlri. Sosial inkiaf
formalarnn v sviyylrinin mxtlifliyi. Sosial
proseslrin qloballamas. Postindustrial cmiyyt anlay.
Urbanizasiya proseslrinin drinlmsi: XXI srd
meqapolislrin inkiaf.
Sosioloji tdqiqatlarda nzriyy v praktika.
Sosioloji thlil anlay, sosioloji thlilin tiplri, onlarn
mqsd v vziflri. Sosioloji tdqiqatlarda elmi nz-
riyylrin rolu.
Ttbiqi sosiologiya, onun obyekti v predmeti. Empirik
sosiologiya, onun obyekti v predmeti. Sosioloji informasiya.
Metodologiya, metodika, tdqiqat texnikas, tdqiqat
proseduras, tdqiqat altlri anlaylar. Analiz,
formalladrma, operasionalladrma, metod.
Sosial gstricilrin sralanmasnn ttbiqi aspektlri.
Sosial gstrici anlay. Sosial gstricilrin sem
prinsiplri. Tezaurus v onun strukturu. Empirik indikator
anlay. Ballq cdvli. ndekslrin kmyi il sosial
gstricilrin llmsi. Dinamik v variasion sralar.
Matrisa.
Ttbiqi sosioloji tdqiqatlar, onlarn nvlri. Sosial
mhndislik.
Pilotaj, tsviri v analitik tdqiqatlar. Tkrar tdqiqatlar
172 Magistraturaya qbul 2013
[[
v onlarn xarakteristikas. Sosioloji monitorinq. Mqayisli
sosioloji tdqiqatlar. Marketinq v operativ tdqiqatlar. l
tdqiqat. Sosial mhndislik.
Sem. Sem cmin mumi xarakteristikas v trifi.
Sem tdqiqatn layihldirilmsi mrhllri. Semnin
reprezentativliyi v onun yoxlanmas sullar.
Soru anlay v onun sas nvlri. Anket sorusu v
onun mumi xarakteristikas. Anket sorularnn nvlri.
ntervyu v onun mumi xarakteristikas. Sosiometrik soru.
Empirik informasiyann riyazi tfsiri. Testldirm ilkin
informasiya toplamaq suludur. Testin strukturu v onun
trtibi sullar. Ekspert sorusu v onun nvlri. Delfi
metodu v ya Delfi texnikas.
Sosioloji mahid informasiya toplamaq metodudur.
Sosioloji mahid v onun sciyyvi xsusiyytlri.
Sosioloji mahid proseduru v onun mrhllri. Sosioloji
mahidnin tiplri v nvlrinin tsnifat.
Sosial eksperiment. Eksperiment informasiya
toplaman metodudur. Eksperimentin strukturu.
Sosioloji tdqiqatlarda sndlrin yrnilmsi.
Empirik informasiyann toplanmas prosesind sndli
mnblrin rolu v onlarn sas funksiyalar. Sndlrin
analizi. Sndlrin analiz metodlar (nnvi, klassik,
formalladrlm).
l v kalalandrma sosioloji analizin trkib
hisslridir. l anlay. kala anlay. kalalarn sas
nvlri.
DBYYAT
1. Qrbi Avropada v AB-da sosiologiya tarixi. Ali
mktblr n drslik. Bak, 2010.
2. Qolenkova Z.T., Akuli M.M., Kuznetsov V.N.
mumi sosiologiya. (Trc. .. Rstmov.) Bak,
Diplomat, 2007.
3. zimov K.., Hsnov .. Sosiologiya. Bak,
Adilolu, 2003.
4. Sosiologiya. F.Q. Vahidovun red. il. Bak, 2005.
5. .
. ... ., 1999.
6.
. d. ... ., 1977.
7. . . . . ..
. ., -, 2005.
8. . : . . ., ,
1998.
Proqram 43
AL THSL MSSSLRNN
MAGSTRATURALARINA QBUL MTAHANINDA
BAKALAVRLARIN EDCKLR YAZILI
TRCMY QOYULAN TLBLR HAQQINDA
Hrmtli bakalavrlar!
2013 2014-c tdris ili n ali thsil mssislrinin
magistraturalarna qbul imtahannda 060203 - Trcm
ixtisasi zr ixtisaslamalara qbul olunmaq istyn
bakalavrlar ixtisas zr test taprqlarnn vzin tqdim
olunmu mtni rizsind sediyi imtahan vercyi dildn
asl olaraq Azrbaycan v ya rus dilindn ixtisaslama dilin
yazl trcm edcklr.
Bakalavrlara trcm n bdii v ya informasiya
xarakterli (ictimai-siyasi, elmi-ktlvi, rsmi-igzar
mvzuda) material, yni dbi srlrdn gtrlm para
v ya siyasi, iqtisadi, ictimai, elmi v ya mdni hyat
sahlrind ba vern aktual hadis v proseslr, hminin
respublikamz, grkmli xsiyytlrimiz, beynlxalq
mnasibtlr, thsil, ixtisas seimi, traf mhit, mnviyyat
v btn briyyti narahat edn digr qlobal problemlr
haqqnda mtn tklif olunur.
Trcmni edrkn bakalavr:
- orijinaln janr-slub xsusiyytlrini nzr almal,
onun mzmun v formasnn vhdtini qoruyub saxlamal;
- trcmnin mxtlif sul v vasitlrindn
(transformasiya, rh verm, konkretldirm,
mumildirm, lakunalarn v realilrin trcm dilind
verilmsi, frazeoloji birlmlrin v idiomatik vahidlrin
trcmsi) yerli-yerind istifad etmli, bunlarn kmyi il
trcmnin adekvatln tmin etmli v mna thrifin yol
vermmli;
- trcm etdiyi mtni anlaql v aydn trzd,
trcm etdiyi dilin normalarna, qrammatika, orfoqrafiya v
duru iarlrinin ilnmsi qaydalarna mvafiq olaraq
trtib etmlidir.
Trcm qiymtlndiriln zaman aadak meyarlar
nzr alnr:
- trcm mtnind orijinaln janr-slub
xsusiyytlrinin qorunmas;
- trcm dilind mzmun v forma btvlynn,
yni adekvatln mvafiq drcd tmin edilmsi;
- trcm zaman orijinalda ilnmi spesifik
anlaylar bildirn szlrin, ifadlrin, elc d terminlrin
mmkn ekvivalentlrinin seilmsi;
- frazeoloji vahidlrin, idiomatik ifadlrin, pe
leksikasna aid szlrin, realilrin, dialekt sz v ifadlrinin
v s. trcmsi zaman bakalavrn mxtlif trcm sul v
vasitlrindn yerli-yerind v dzgn istifad etmsi;
- oxmnal v mcazi mnada ilnn sz v
ifadlrin trcmsi zaman kontekstin nzr alnmas;
- bakalavrn orijinalda rast gln bdii tsvir
vasitlrinin trcmd verilmsinin mxtlif yol v
sullarna yax bld olmas;
- trcmd mna thrifinin olmamas;
- trcm mtnind ifad trzinin aydn v anlaql
olmas;
- trcm mtninin trcm dilinin normalarna,
qrammatika, orfoqrafiya v duru iarlrinin ilnmsi
qaydalarna uyun trtib edilmsi.
Yaz iind bakalavrlarn zlri haqqnda hr hans
mlumat yazmas v ya hanssa iar vurmas, elc d
orijinaldan knar hr hans qeyd aparmas qadaandr. Bel
hala yol vermi bakalavrlarn yaz ilri sfr balla
qiymtlndirilckdir.
Trcm n tqdim ediln materialn hcmi
400 szdk ola bilr.
Qbul proqramlar 173
Proqram 44
AL THSL MSSSLRNN
MAGSTRATURALARINA QBUL MTAHANINDA
BAKALAVRLARIN YAZACAQLARI NAYA
(ESSEY) QOYULAN TLBLR HAQQINDA
Hrmtli bakalavrlar!
2013 2014-c tdris ili n ali thsil mssislrinin
magistraturalarna qbul imtahannda 060204 Jurnalistika
ixtisas zr ixtisaslamalara qbul olunmaq istyn
bakalavrlar ixtisas zr test taprqlarnn vzin tqdim
olunmu mvzu zr ina (esse) yazacaqlar. Yaz ii
bakalavrn rizsind sediyi imtahan vercyi dildn asl
olaraq Azrbaycan v ya rus dilind yerin yetirilmlidir.
na (esse) bakalavrn tklif olunmu mvzu zr z
nqteyi-nzrini saslandrlm surtd ifad etdiyi mstqil
yaradc yaz iidir. Bakalavrlara dbi srlrin materiallar
v ya siyasi, iqtisadi, ictimai v ya mdni hyat sahlrind
ba vern aktual hadis v proseslr, hminin
respublikamz, grkmli xsiyytlrimiz, jurnalistika,
ktlvi informasiya vasitlri, beynlxalq mnasibtlr,
thsil, ixtisas seimi, traf mhit, mnviyyat v btn
briyyti narahat edn digr qlobal problemlr haqqnda
mstqil mhakim yrtmk bacarn nmayi etdirmy
imkan vern mvzular tklif olunur.
na yazda (essed) bakalavr z fikirlrini aydn v
savadl ifad etmlidir.
nan (esseni) yazarkn bakalavr:
- mvzunu amal;
- dbi srin mzmununa v ya ictimai-siyasi
problemlr yax bld olduunu gstrmli;
- dbi srin mzmununu v ya ictimai-siyasi
problemlri thlil etm, mumildirm v mntiqi ntic
xarmaq qabiliyytini nmayi etdirmli;
- z fikirlrini anlaql, mntiqli, rabitli v aydn
surtd, dbi dilin normalarna v qrammatika, orfoqrafiya,
duru iarlrinin ilnmsi qaydalarna mvafiq olaraq ifad
etmlidir.
na (esse) sliqli v aydn xtl yazlmaldr.
Yaz ii qiymtlndiriln zaman aadak meyarlar
nzr alnr:
- verilmi mvzunun baa dlmsi, mvzu zr
material, sas fakt v hadislri bilm;
- mllifin mvzuya orijinal yanamas, z nqteyi-
nzrini saslandrlm kild ifad etmk bacar,
mvzunun alma sviyysi, fikirlrin aydn v anlaql
ifad olunmas;
- xarlan nticlrin mntiqli v saslandrlm
olmas;
- yaz slubunun orijinall, dilin znginliyi v
slisliyi, savadllq sviyysi;
- yaz iinin dbi dilin leksik, frazeoloji, qrammatik
v slub normalarna, orfoqrafiya v duru iarlrinin
ildilmsi qaydalarna tam riayt etmkl trtib olunmas.
Yaz iind bakalavrlarn zlri haqqnda hr hans
mlumat yazmas v ya hanssa iar vurmas qadaandr.
Bel hala yol vermi bakalavrlarn yaz ilri sfr balla
qiymtlndirilckdir.
na yaz (esse) 24 shif hcmind olmaldr.
Proqram 45
MUM KTABXANANASLIQ
Kitabxanalq iinin saslar. Kitabxananaslq
fikrinin meydana glmsi v inkiaf. Qdim dnyada v orta
srlrd kitabxanalarn yaranmas, onlarn cmiyytin
mdni, mnvi hyatnda mhm yer tutmas
kitabxananaslq fikrinin meydana glmsinin sas amili
kimi.
XIX-XX srlrd kitabxananasln inkiaf.
Kitabxananasln mvqeyinin mhkmlnmsi,
cmiyytin thsil, trbiy v elmi inkiafnn sas
amillrindn birin evrilmsi, kitabxana tcrbsin daha
yaxndan tmas etmsi il laqdar elm v thsil fnni kimi
formalamas. Kitabxananaslq sahsind beynlxalq
mkdaln genilnmsi, onun dnya kitabxana-
naslnn inkiafna tsiri, Azrbaycanda kitabxana-
naslq fikrinin meydana glmsi, kitabxananasln elmi
fnn kimi inkiaf.
Kitabxananaslq humanitar elm kimi.
Kitabxananasln mahiyyti, obyekti, predmeti v
strukturu. Kitabxananasln anlaylar sistemi v onun
xarakteristikas. Kitab, kitabxana v insan problemi
kitabxananasln sas tdqiqat obyekti kimi.
Kitabxananasln nzriyysi v tcrbsi arasndak zv
laq kitabxananaslq tdqiqatlarnn sas kimi, xarici v
lk kitabxananaslnn grkmli xadimlri.
Kitabxananasln metodologiyas v metodikas.
Metodologiya haqqnda tlim kitabxana nzriyysinin v
tcrbsinin elmi-nzri sas kimi.
Kitabxananaslq elmlr sistemind. Kitabxananas-
ln fundamental elmlrin nticlrindn, elmi md-
dalarndan, qanunauyunluqlarndan bhrlnmsi onun
inkiafnn sas amillrindn biri kimi.
Kitabxanalarn struktur xarakteristikas v sas
elementlr. Kitabxanann quruluu v onun elementlri.
Masir kitabxanann modeli. Kitabxana: sndoxucu
kitabxanamaddi-texniki baza. Kitabxanann geni modeli
nr formasnda snd informasiyaoxucu (tlbat)
kitabxanamaddi-texniki bazaidaretm orqanlar.
Kitabxanalarn sosial funksiyalar. Kitabxanann sosial
funksiyas onlarn vziflrinin, cmiyytin inkiafnda rolu
v hmiyytinin myynldirilmsi meyardr.
Kitabxanalarn sosial funksiyalar haqqnda mxtlif baxlar
174 Magistraturaya qbul 2013
[[
v fikirlr. Kitabxana ii haqqnda Azrbaycan
Respublikasnn qanunu kitabxanalarn sosial funksiyas
haqqnda.
Kitabxanalarn tipologiyas. Kitabxanalarn tiplr v
nvlr ayrlmasnn mxtlifliyi. Kitabxanalarn
tipologiyasnn mahiyyti, llri v yanama metodlar.
Kitabxanalq pesi. Kitabxanalq pesinin
meydana glmsi, tkkl v inkiaf. Kitabxanann
sosial v professional mvqeyi.
n qdim dvrlrdn balayaraq XII sr qdr
Azrbaycanda kitabxanalar. VII-XII srlrd
Azrbaycanda kitabxanalarn nvlri, kitabxanalq iinin
sviyysi, kitabxanalarn quruluu, kitabxana fondunun
mzmunu v mtaliy mnasibt. Azrbaycanda orta sr
kitabxanalarnn nvlri v quruluu: saray kitabxanalar,
elmi kitabxanalar, dini kitabxanalar, xsi kitabxanalar.
Azrbaycanda xsi kitabxanalar. XVIII-XX srlrd
Azrbaycanda xsi kitabxanalarn xarakteri.
XVIII-XX srlrd Azrbaycanda kitabxana ii.
Mstqillik illrind Azrbaycanda kitabxana ii.
Oxucularla i. Oxucu termini anlay. Oxucu mara
v onun nvlri. Oxucularn yrnilmsi. Oxucular
yrnmyin mumi elmi sullar. Oxucular yrnmyin
xsusi kitabxanalq sullar. Oxucularla frdi i.
Abonementd v qirat salonunda oxuculara xidmt ii.
Kitabxanada oxucularla ktlvi ilr. Ktlvi ilrin yani
formalar. Ktlvi ilrin ifahi formalar. Kitabxanalararas
abonement. Kitabxana iinin tkili v idar edilmsi.
Kitabxana iinin tkili v idar edilmsi.
Kitabxanalarda myin tkili v normaladrlmas.
Kitabxanalarda myin elmi tkili, onun mahiyyti,
xsusiyyti v hmiyyti. yeri v mk raiti.
Kitabxanann xsi myinin tkili, iin planladrlmas,
i yerinin hazrlanmas. mk intizam, mk blgs.
Kitabxana myinin normaladrlmasnn metodlar: i
gnnn fotoqrafiyas, xronometraj mahid v anket
sorusu. Kitabxana iin rhbrlik, onun mzmunu v
hmiyyti. Azrbaycan Respublikasnda kitabxana iin
rhbrliyin bkli v inzibati razi prinsipi zr tkili.
Kitabxana iinin idar edilmsinin xarakteristikas. Mstqil
Azrbaycan Respublikasnda kitabxana iinin idar olunmas.
Kitabxana menecmenti. Kitabxana menecmentinin predmeti,
yrnilmsi v tdrisinin hmiyyti, mqsd v vzifsi.
Kursun struktur quruluu, digr ixtisas fnlri il laqlri.
Kitabxana menecmenti kursunun tdrisinin sas formalar,
tarixnasl, mvcud dbiyyatn icmal.
Azrbaycanda kitabxanalara metodiki tminat sisteminin
formalamasnn inkiaf mrhllri. Dvlt ktlvi
kitabxanalarnn metodiki tminat. Sahvi v razi
metodiki mrkzlr, onlarn funksiyalar. Kitabxanalarn
metodiki tminatnn forma v metodlar. Respublikada
mrkzldirilmi kitabxana sistemlrinin yaranmas,
inkiaf v mrkzi kitabxanada tkilati metodiki
blrin yaranmas v faliyyti.
Kitabxana marketinqi. Kitabxana marketinqi
konsepsiyasnn hazrlanmas, marketinq tdqiqatlar,
informasiya bazarnn yrnilmsi v bazar seqmentlrinin
myynldirilmsi. Kitabxana marketinqind
qiymtqoyma siyasti, pullu kitabxana xidmtlri.
Kitabxana kataloqlar, yaranmas, mqsdi,
funksiyalar. Kitabxana kataloqlar soraq-biblioqrafiya
aparatnn trkib hisssi kimi.
Sndlrin biblioqrafik tsvirinin mumi metodikas.
Biblioqrafik tsvird snd sas mnb kimi. Biblioqrafik
tsvirin sahlri. Biblioqrafik tsvirin nsrlri. Biblioqrafik
tsvird ttbiq olunan mcburi v fakltativ nsrlr.
XIX XX srlrd kitabxana tsnifatnn inkiafnn
sas mrhllri v istiqamtlri. Kitabxana fondunun
kmiyyt v keyfiyyt dyiikliyi, kataloqladrmann
mexanikldirilmsi, avtomatladrlmas. M.Dinin "Onluq
tsnifat". Universal onluq tsnifat"nn (UOT) yaranmas,
quruluu v ttbiqi prinsiplri.
UOT-un quruluu v trtibi prinsiplri. UOT mcburi
tsnifat cdvli sistemi kimi. Texniki, tibbi, knd tsrrfat
kitabxanalarnda, elmi-texniki informasiya orqanlarnda v
nriyyatlarda, redaksiyalarda tbitnaslq, texniki
dbiyyat tsnifldirmk n ondan istifad edilmsi.
UOT-un tkmilldirilmsi, avtomatladrlm mlumat-
axtar sistemlrind UOT-dan istifad.
Kitabxana fondu. Kitabxana fondunun yerldirilmsi,
onun vziflri. Kitabxana proseslrinin mexanikldirilmsi
v avtomatladrlmas. Kitabxana fondunun
formaladrlmasnn mrhllri, sullar, formalar.
DBYYAT
1. Xlfov A. A. Kitabxananasla giri. Drslik. 3
hissd. H. 1., Bak Universiteti Nriyyat , Bak,
2001.
2. Xlfov A. A. Kitabxananasla giri. Drslik. 3
hissd. H. 2-3., Bak Universiteti Nriyyat, Bak,
2003.
3. Xlfov A. A. Kitabxananasla giri. Drslik. Bak,
1996.
4. Xlfov A.A. Azrbaycanda kitabxana iinin
tarixindn. Bak, 1986.
5. Xlfov A.A. Azrbaycanda kitabxana iinin tarixi.
Drslik, 2 hissd. I hiss. Bak Universiteti
Nriyyat, Bak, 2004.
6. Xlfov A. v b. Kitabxana iisinin mlumat kitab.
Bak, Azrnr, 1986.
7. . . . ,
1981.
8. .. . . .,
, 1991.
9. Rzayev S.M. Kitabxana xidmti. Drs vsaiti., Bak
Universiteti nriyyat, Bak, 2009.
10. smaylov X.. Kitabxana iinin idar edilmsinin
metodiki v tkilati msllri. Drs vsaiti. Bak,
1995.
11. smaylov X.. Azrbaycanda kitabxana iinin
metodik tminat sisteminin inkiaf tarixi (1918-2000).
Bak, 2000.
12. Kazmov R. . Bazar iqtisadiyyat v kitabxanalar.
Drs vsaiti, Bak, 1996.
13. Rstmov .M. nformatika. Drslik. Bak, 2001.
14. Xlilov M.S. Kitabxana informatikas. Cild 1. Bak,
2001.
15. Kitabxananaslq: kitabxana kataloqlar. Drs vsaiti
(A. Xlfovun red. il). BDU, Bak, 1996.
16. Hsnov M.M. Kitabxana fondunun yaranmas,
formalamas v idar edilmsi. Drs vsaiti. BDU,
Bak,2004.
17. hmdov E. Y. Kitabxananasln tdqiqind
flsfi amillr. Kitabxananaslq v biblioqrafiya:
Qbul proqramlar 175
Elmi-nzri v tcrbi jurnal. 2. BDU, Bak, 2003.
18. Kitabxana ii haqqnda Azrbaycan
Respublikasnn qanunu. Bak. 30 dekabr 1998.
19. Kitabxana iin dair normativ aktlar. Bak, 2001.
MUM BBLOQRAFYANASLIQ
Snd- tlbat sistemi v biblioqrafik
informasiya. Snd-tlbat (Kitab- oxucu) mnasibti
biblioqrafik informasiyann meydanaglm mnbyi kimi.
Biblioqrafik informasiyann snd kommunikasiyalar
sistemind bir vasiti kimi sas xsusiyytlri.
Biblioqrafik informasiyann sas mvcudluq
formalar. Biblioqrafik atdrma (xbr verm) biblioqrafik
informasiyann sas nsrdr. Biblioqrafik tsvir
biblioqrafik informasiyann sas mvcudluq formas kimi.
Biblioqrafik vsaitlrin tsnifat.
Biblioqrafik informasiyann sas ictimai funksiyalar.
Biblioqrafik informasiyada ikimeyillilik. Snd v biblioqrafik
informasiya tlbatlar. Axtar, kommunikasiya,
qiymtlndirm biblioqrafik informasiyann sas ictimai
funksiyalardr. Biblioqrafik informasiyann genetik v mntiqi
quruluu. Biblioqrafik informasiyann xsusiyytlri.
Biblioqrafik faliyyt sahsi haqqnda mumi anlay.
Biblioqrafik faliyyt, onun meydana glmsi v inkiaf.
Biblioqrafik faliyytin komponent quruluu. Biblioqrafik
faliyytin mqsdi, subyektlri, obyektlri, proseslri,
vasitlri v nticlri. Biblioqrafiyaladrma v biblioqrafik
xidmtin metodikas. Biblioqrafik axtar. Biblioqrafik
faliyytin nv tsnifat. Biblioqrafiyann insan faliyytinin
bir sahsi kimi nv tsnifatnda sas lamtlr: tkilati
mnsubiyyt, ictimai istiqamt, funksional, mqsd, xronolo-
ji v biblioqrafiyaladrmann bilavasit obyektinin (snd-
lrin) forma-mzmun lamtlri. mumi v xsusi
biblioqrafiya. Universal v sahvi biblioqrafiya.
Biblioqrafiyanaslq biblioqrafik faliyyt haqqnda
elm kimi. Biblioqrafiyanaslq v onun quruluu.
Biblioqrafiyanasln trkibi: biblioqrafiyann nzriyysi,
tarixi, tkili, idar olunmas v metodikas.
Biblioqrafik faliyyt v biblioqrafiyanaslq yaxn
bilik v faliyyt sahlri sistemind. Biblioqrafiya v
biblioqrafiyanasln snd kommunikasiyalar sistemi il
laqdar olan, o cmldn kitabxana ii, kitabxananaslq,
elmi- texniki informasiya faliyyti, informatika, kitablq
ii v kitabnaslqla qarlql mnasibti.
Biblioqrafik faliyyt sahsind beynlxalq
mkdalq. Biblioqrafik faliyyt sahsind beynlxalq
mkdaln zruriliyi. lk beynlxalq biblioqrafik
mkdalq proqram.
Kitabxanada biblioqrafik faliyytin sas
istiqamtlri. Kitabxanada biblioqrafik faliyytin sas
istiqamtlri v onlarn tkili prinsiplri. Biblioqrafik
proseslr kitabxanann v nriyyatlarn mumi faliyytinin
mhm trkib hisssidir.
Azrbaycanda biblioqrafik faliyytin meydana glmsi,
inkiaf v masir vziyyti.
Sosial-siyasi elmlr zr biblioqrafik faliyytin
obyektlri. Sosial-siyasi elmlr zr sndlr, informasiya
istifadilri v onlarn biblioqrafik faliyytin obyekti kimi
sciyylndirilmsi. Sosial-siyasi elmlr zr biblioqrafik
faliyytin tkili. Sosial-siyasi elmlr zr biblioqrafik
informasiya nrlri. Sosial-siyasi elmlr zr dbiyyatn
dvlt biblioqrafiyas orqanlarnda v baqa universal
biblioqrafik nrlrd ks olunmas.
Tbii-elmi, texniki v knd tsrrfat dbiyyat
biblioqrafiyasnn sciyyvi xsusiyytlri. Sahvilik v
ttbiqilik hmin sahlrin biblioqrafiyasnn sciyyvi xsu-
siyytlrini tyin edn amildir. Tbii-elmi, texniki v knd
tsrrfat biblioqrafiyasnn obyektlri. Sndlr, pekar v
qeyri-pekar informasiya istifadilri (tlbatlar) hmin
sahlrin biblioqrafiyasnn obyektidir. Biblioqrafik faliyyt
obyektlrinin sciyylndirilmsi lamtlri. Tbii-elmi,
texniki v knd tsrrfat dbiyyat biblioqrafiyasnn tarixi
v masir vziyyti. Azrbaycanda mvafiq sahlr aid
biblioqrafik nrlr sistemi.
Bdii dbiyyat, dbiyyatnaslq v incsntin
biblioqrafiyasnn obyektlri.
Bdii srlr, dbiyyatnaslq materiallar, incsnt
srlri v onlarn istifadilri hmin sah kompleksi zr
biblioqrafik faliyytin obyekti kimi. dbiyyatn v
informasiya istifadilrinin sciyylndirilmsind sas
gtrln amillr. Bdii dbiyyat, dbiyyatnaslq v
incsnt zr biblioqrafik informasiya nrlri. Tzkirlr
dbi biblioqrafiya zr ilkin biblioqrafik mnblr kimi.
DBYYAT
1. liyev Z.H. Azrbaycan biblioqrafiyasnn tarixi. Bak,
2007.
2. liyev Z.H. mumi biblioqrafiyanaslq. Drs
vsaiti. Bak, 2001.
3. smaylov N.. Azrbaycan biblioqrafiyasnn
biblioqrafiyas (biblioqrafik vsaitlrin gstricisi).
Bak , 2003.
4. Azrbaycan kitabxanalarnda oxuculara biblioqrafik
xidmt problemlri (Masir vziyyti v inkiaf
perspektivlri), (Elmi srlrin mvzu mcmusi).
ADU. Bak, 1989.
5. smaylov N.., Vzirova R.. Biblioqrafik trtibatn
metodikas. Bak, Mtrcim, 2004.
6. Bayramov F.A. Masir dvrd ictimai elmlr zr
mul olan mtxssislrin biblioqrafik tminat
sistemi. Azrbaycanda elmi iilr kitabxana-bib-
lioqrafiya xidmti. Elmi srlrin mvzu mcmusi.
ADU. Bak.
7. liyev Z.H.Azrbaycanda tbitnaslq, texnika v
knd tsrrfat biblioqrafiyasnn inkiafna dair
(1946-1970-ci illr). Elmi srlr: Kitabxananaslq
v biblioqrafiya ser.-/M..Rsulzad adna BDU.
1.Bak .1976
8. liyev Z.H. Masir dvrd Azrbaycanda elmi-
tdqiqat iilrinin v mtxssislrin biblioqrafik
tminatnn sas istiqamtlri //Sosializmin tkmill-
dirilmsi illrind Azrbaycanda elmi iilr
kitabxana v biblioqrafiya xidmti:Elmi srlrin
mvzu mcmusi. ADU, Bak,1985.
9. sdullayev A.M. XIX srin sonu XX srin
vvllrind Azrbaycanda kitab ticarti
biblioqrafiyas. Elmi srlr: Kitabxananaslq v
biblioqrafiyanaslq ser. 2. ADU, Bak,1974.
10. Xlfov .T. Bdii dbiyyat v dbiyyatnasln
biblioqrafiyas. Drs vsaiti. ADU nri, Bak .1986.
11. Xlfov .T. XX sr tzkirilri haqqnda.
Kitabxananaslq v biblioqrafiya: Elmi-nzri v
tcrbi jurnal. 2. Bak,1999.
176 Magistraturaya qbul 2013
[[
12. Xlfov .T.Tzkirilrin bugnk slflri.
Kitabxananaslq v biblioqrafiya, Elmi- nzri v
tcrbi jurnal. 1. BUN, Bak, 2000.
13. Xlfov .T. XVII-XVIII srlrd Azrbaycan dbi
biblioqrafik qaynaqlar haqqnda. Kitabxananaslq
v biblioqrafiya: Elmi-nzri v tcrbi jurnal. 1.
Bak, 1998.
MUM KTABNASLIQ
Kitab tarixinin mumi msllri. Kitab tarixinin
obyekti, predmeti v vzifsi. mumi kitab tarixinin
strukturu. Kitabn trifi. Kitab v cmiyyt. Kitabn
funksiyalar. Kitabn tipologiyas. Kitabn nvlr v tiplr
blnmsind nzr alnan sas lamtlr haqqnda. Mqsd
v oxucu tyinat. Kitab v onun nsrlri. Tip,
dbiyyat, ap srlri v snd anlaylar haqqnda.
Kitablq ii sistem kimi. Kitabnasln trifi. Kitab v
oxucu. Kitab snti. Kitab tarixi elmlr sistemind.
Yaz v kitabn meydana glmsi v inkiaf. Yaznn
yaranmas v inkiaf. Yaznn tiplri haqqnda. Qdim dnya
lklrind yaz. umer, Misir, in v Hindistanda yaznn
yaranmas. Yaz, dil v kitab. lifbann meydana glmsi v
yaylmas. Qdim lifbalar haqqnda. Finikiya lifbas
haqqnda. Kiril v Mefodi qardalarnn lifbalarnn meydana
glmsi v yaylmas. Latn lifbasnn yaranmas v
yaylmas. Heroqlif yaz sistemlri haqqnda. Yaz
materiallarnn yaranmas v inkiaf. n qdim yaz
materiallar haqqnda. Gil lvhciklr yaz material kimi.
Papirusun yaranmas v istifadsi haqqnda. Perqamentin
yaranmas, istifadsi v yaylmas. Qdim rqd yaz
materiallar. in v Hindistanda yaz materiallar. Kazn
meydana glmsi v yaylmas. in v Hindistanda qdim
lyazma kitablar. Bizans v rb rqind kitab. Antik
cmiyytd kitab. Avropa lklrind lyazma kitab v onun
trtibat xsusiyytlri. rq lklrind lyazma kitab v
onun trtibat msllri. Rusiyada yaz v lyazma kitablar
haqqnda. Rusiyada kiril lifbas, onun istifadsi v
tkmilldirilmsi. Qdim mqdds dini kitablarn
yaranmas v yaylmas. Bibliyann yaranmas tarixi. Tvratn
qdim lyazmalar haqqnda. hdi-tiq v hdi-cdidin
kitablar klliyyat. Mqdds ncil kitabnn lyazmas, ap
nrlri v yaylmas haqqnda. Zbur kitabnn meydana
glmsi v yaylmas haqqnda. Tvrat v ncilin mxtlif
dillrd trcmsi haqqnda. Rusiyada Tvratn v ncilin
trcmsi v yaylmas. Avropa lklrind mqdds dini
kitablarn yaylmas. Apostol kitabnn lyazmalar v ap
nrlri haqqnda. Qurani-Krimin meydana glmsi v
yaylmas. Qurann qdim lyazmalar. Qurann trcmlri.
Qurann ap nrlri haqqnda.
Orta srlrd kitab. Orta srlrd rq lklrind
lyazma kitablar v onlarn trtibat xsusiyytlri. Xttatlq
snti haqqnda. Orta srlrd Qrbi Avropa lklrind
lyazma kitablarnn materiallar v yaz altlri haqqnda.
Orta srlrd Avropa lklrind xttatlq snti. rq v
Avropa lklrind kitab snti. IX-XV srlrd Rusiyada
lyazma kitab, onun istehsal v yaylmas. Zaqafqaziya
respublikalarnda yaz, yaz materiallar v lifba haqqnda.
lyazma kitablarnn yaranmas v inkiaf. Orta Asiya v
Qazaxstan respublikalarnda yaz, lifba v lyazma
kitablar haqqnda. ind v Yaponiyada kitab istehsal
sullar haqqnda. ind kitabn mexaniki sulla (literlrl)
apnn yaranmas. ind ilk kitab ixtiras haqqnda.
Avropa lklrind kitab apnn balanmas. .Qutenberqin
kitab ap sahsindki faliyyti. nknabulalarn meydana
glmsi v yaylmas. Rusiyada kitab apnn balanmas.
.Fyodrovun kitab ap sahsindki faliyyti. XVI-XVII
srlrd Rusiyada kitab ap. Rusiyada anonim mtblr v
onlarn ap mhsulu haqqnda. Ukrayna v Belarusda kitab
apnn meydana glmsi. Ukrayna v Belarusda ilk kitab
aplar haqqnda.
XVIII-XX srlrd kitab. XVIII-XIX srd Rusiyada
kitab. N..Novikovun kitab nri sahsindki faliyyti.
Rusiya Peterburq Elmlr Akademiyasnn nriyyatlq
faliyyti haqqnda. Moskva Dvlt Universitetinin
mtbsinin yaranmas v kitab nrind onun yeri. XIX
srd Rusiyada kitab v kitablq ii. ri kapitalist
nriyyatlarnn yaranmas v faliyyti haqqnda. Kemi
SSR-d kitab v kitablq ii. Masir dvrd Rusiyada kitab
v kitablq ii. Trkiyd (Osmanl imperiyasnda) kitab
apnn meydana glmsi v yaylmas. .Mtffrrikinin
kitab ap sahsindki faliyyti haqqnda. randa kitab
apnn meydana glmsi v yaylmas. randa mtb v
litoqrafiya sulu il kitab apnn tarixi. Masir dvrd
randa kitab v kitablq ii. AB-da kitab apnn meydana
glmsi v yaylmas. XVII-XVIII srlrd AB-da kitabn
mvzusu, mzmunu v tipi haqqnda. XIX srd Amerikada
faliyyt gstrn iri nriyyatlar haqqnda. XX srd
Amerikada kitab v kitablq ii. Qrbi Avropa lklrind
kitab apnn meydana glmsi v yaylmas. Almaniya,
Byk Britaniya, Niderland, Fransa, taliyada kitab v
kitablq ii. Qrbi Avropa lklrind byk nriyyatlarn
ap mhsulunun thlili. Qrbi Avropa lklrind seriyal
kitab nrlri. Dnya lklrind ensiklopediyalarn
yaranmas v inkiaf. in v Yaponiyada kitab apnn
balanmas. Kitabn istehsal sullar. Masir dvrd in v
Yaponiyada kitab v kitablq ii.
Yaz v lyazma kitabnn meydana glmsi v
yaylmas. Azrbaycanda yaznn yaranmas. Azrbaycanda
yaznn tiplri v inkiaf xsusiyytlri. rq yaz sistemlri
il Azrbaycan yazsnn laqsi xsusiyytlri. Yaz, dil v
kitabn qarlql mnasibti. Azrbaycanda istifad ediln
yaz materiallar haqqnda. Yaz v lifbann inkiafnn kitab
istehsalnda yeri. Azrbaycanda lyazma kitablarnn
meydana glmsi v inkiaf. Qdim Azrbaycan kitablar
Avesta v Kitabi Dd Qorqudun lyazma v ap
nrlri haqqnda. Orta srlrd Azrbaycanda kitab v
kitablq ii. Azrbaycanda yaradlan xtt nvlri v onlarn
yaradclar haqqnda.
Azrbaycanda kitab apnn meydana glmsi v
inkiaf. Azrbaycanda mtblrin yaranmas v kitab ap.
Litoqrafiya v mtb sulu il kitab ap. Azrbaycan ilk
ap kitablar haqqnda. Azrbaycan mlliflrinin srlrinin
xarici lklrd ap v yaylmas. XIX-XX srin
vvllrind Azrbaycanda kitab v kitablq ii.
Kitab nrind nn v masirlik, kitab trtibat
msllri. 1920-1940-c illrd Azrbaycanda kitab v
kitablq ii. lk sovet nriyyatlarnn, yaranmas v
faliyytlri. Bak Fhlsi kooperativ nriyyatnn
yaranmas v ap mhsulunun thlili. Azrbaycan Dvlt
Nriyyatnn yaranmas v ap mhsulunun thlili. Kitabn
seriyalarla nri v hmiyyti. Azrbaycan Neft
dbiyyat nriyyatnn v Uaqgncnrin yaranmas
v faliyyti.
Qbul proqramlar 177
1961-2006-c illrd Azrbaycanda kitab v kitablq
ii. Gnclik v q nriyyatlarnn ap mhsulunun
thlili. Yaz nriyyat v onun seriyalar. 1970-1980-ci
illrd Azrbaycan kitabnn inkiaf dinamikas. Mxtlif
sahlr zr kitab nrinin vziyyti. Soraq-mlumat
dbiyyatnn nri v inkiaf xsusiyytlri. Azrbaycan
Sovet Ensiklopediyasnn nri haqqnda. Azrbaycan
Ensiklopediyas Nriyyat Poliqrafiya Birliyinin sahvi
ensiklopediyalarn v ensiklopedik ltlrin nri
sahsindki faliyyti. Elm v Yaz nriyyatlar v
onlarn ap mhsullar haqqnda. Mstqillik dvrnd
Azrbaycanda kitab v kitablq ii.
DBYYAT
1. Allahverdiyev B.V. mumi kitab tarixi. Bak,
Azrbaycan Milli Ensiklopediyas Nriyyat-
Poliqrafiya Birliyi, 2003.
2. Quliyeva S.F. Azrbaycan soraq-mlumat dbiyyat:
yaranmas, masir vziyyti v inkiaf perspektivlri.
Bak: Thsil, 2006.
3. Allahverdiyev B.V. Kitablar haqqnda kitab. Bak,
Gnclik, 1972.
4. Alahverdiyev B.V. Kitabnaslq. ADU, Bak,1974.
5. Allahverdiyev B.V., Mmmdzad R.A. Masir
mrhld kitab ticartinin tkili. Bak, Gnclik,
1996.
6. Hsnov H. Azrbaycan kitabnn inkiaf mrhllri.
Bak, Azrnr, 1989.
7. Zeynalov . XX srin vvllrind Azrbaycanda
kitab nri: (Orucov qardalarnn nriyyatnn
faliyyti). Bak, Azrbaycan, 1997.
8. Qhrmanov C.V. Orta sr Azrbaycan kitab
mdniyyti. Bak, q, 1991.
9. Mirhmdov ., Hsnov H. Sovet Azrbaycannn
kitab mdniyyti. Bak, Azrnr, 1975.
10. Hsnov H. nqilabdan vvl Azrbaycanda kitablq
ii. Bak, 1965.
Proqram 46
AZRBAYCAN TARX
Azrbaycan tarixinin nzri-metodoloji msllri,
qaynaqlar. Azrbaycan tarixinin dvrldirm prinsiplri,
meyarlar, tcrbsi v dvrlri. Azrbaycan tarixi zr
qaynaqlarn tsnifat v yrnilm sullar. Yazya qdrki
qaynaqlar. Mixi yazlar. Antik tarixi v corafiyanaslarn
Azrbaycan tarixi il bal yazlar. M. Kalankatuklunun
Alban tarixi srinin v Kitabi-Dd Qorqudun
mnbnaslq baxmndan hmiyyti. Orta sr rb, fars v
trkdilli qaynaqlar. Avropa syyah v elilrinin
gndliklri.
Azrbaycanda ibtidai icma cmiyyti v etno-siyasi
toplum v birliklr. Azrbaycan razisind ilk insan
msknlri. Da dvr. Qbil icmasnn yaranmas. Neolit
inqilab. stehsal tsrrfatnn yaranmas. Metal dvr.
btidai icma cmiyytinin dalmas. Lullubi, Kuti, Su v
Turukkilr. Lullubi v Kuti dvlt qurumlar.
Mesopotamiyada Kuti hkmranl. Kimmerlr, iskit-sakalar,
massagetlr v kaspilr.
Azrbaycan razisind qdim dvltlr. Manna
dvltinin yaranmas. Dvlt quruluu, tsrrfat v
mdniyyti. Assuriya v Urartu il qarlql mnasibtlr.
Mannann gclnmsi. Assuriya il yaxnlama. Manna
dvltinin squtu. Azrbaycan razisind Skif arl.
Azrbaycan torpaqlar Midiya v hmni imperiyalarnn
trkibind.
Atropatena dvltinin yaranmas, razisi, halisi v
tsrrfat. Siyasi tarixi. Parfiya, Roma v digr dvltlrl
mnasibtlri. Mdniyyti.
Albaniya dvltinin yaranmas. Dvlt quruluu. razisi,
halisi, tsrrfat, hrlri. Siyasi tarixi. Roma iallarna
qar mbariz. Mdniyyti.
Azrbaycan erkn orta srlrd (III-VII srlr).
Albaniya dvlti III-VII srlrd. razisi v inzibati blgs.
Tsrrfat hyat. Yeni ictimai - iqtisadi mnasibtlrin
tkkl. Aquen qanunlar. Albaniyann siyasi tarixinin sas
msllri. Albaniya v Sasani imperiyas.
Girdiman dvlti. Albaniyada Mihranilrin hakimiyyt
glmsi. Cavanirin daxili v xarici siyasti.
Atropatena razisi Sasani imperiyasnn trkibind.
razisi v inzibati blgs. Tsrrfat hyat. Yeni ictimai -
iqtisadi mnasibtlrin tkkl. Zrdtlyn yaylmas.
Azrbaycanda Sasani zlmn qar mbariz. Mdniyyt.
Azrbaycan Xilaftin trkibind. rb iallarnn
balanmas. lk mqavillr v syanlar. Albaniyann daxili
mstqilliyinin lvinin sbblri v nticlri. Azrbaycan
rb-Xzr mhariblri dvrnd. rblrin Azrbaycanda
inzibati siyasti, idaretm sistemi. Krm siyasti.
slamn yaylmas. Torpaq v vergi siyasti. Xilaft qar
xalq azadlq hrkatnn balanmas. Xrrmilik tlimi.
Babkin bal il azadlq mharibsi v onun tarixi yeri.
Mdniyyt.
Azrbaycan xalqnn formalamas. Etnogenezis
probleminin nzri qoyuluu. Tdqiqatlar xalqmzn
tkkl haqqnda. Qaynaqlar, toponimiya v dil bilgilri.
Trk xalqlarnn yaay areal. Tbii drinldirm sulu.
Bulqarlar. Buntrklr. Albanlar. Qarqarlar v trtrlr.
Protoouz (onoqur, barsil, haylandur v b.) tayfalarnn
yaranda rolu. skit a yonma da heykllri. lkin orta
ada trk toplumunun yaylb gclnmsi. Kngrlr.
Masaha hunlar. Bersil-Barsal-Boral. Suvar bulqarlar.
Xzrlr. slamn ilkin yaylma a. VII-X srlrin tarixi
qaynaqlar Azrbaycan halisinin etnik trkibi haqqnda.
Trk tryi fsansi xalqn etnotarixi yaddanda. Dil
yarann qayna kimi. Soykk birliyi nzriyysi.
Azrbaycan xalqnn tkkl prosesinin baa atmas.
Azrbaycan IX srin II yars-XIII srin vvllrind.
Feodal danql, onu rtlndirn amillr. Sacilrin
xilaftdki faliyyti v Azrbaycan razisind dvlt
yaratmalar. irvanahlar dvlti. Drbnd Haimi mirliyi
v onun l keirilmsi urunda qonu dvltlrin
mbarizsi. Snik v Artsax-Xan knyazl. ki mlikliyi.
178 Magistraturaya qbul 2013
[[
Salari, Rvvadi v ddadi dvltlri. Slavyanlarn
Azrbaycana basqnlar. qtisadi hyat. Knd tsrrfat.
Torpaq sahibliyinin nvlri. Vergi v mkllfiyytlr.
Sntkarlq. Ticart. hrlr.
Slcuq trklri v Azrbaycan. irvanahlar dvlti XII-
XIII srin I yarsnda. Atabylr (Eldnizlr) dvltinin
yaranmas. qtisadi yksli. Torpaq v vergi mnasibtlri.
hrlr v ticart. ntibah mdniyytinin yaranmas. Maarif
v elm. dbiyyat. ncsnt. Memarlq.
Azrbaycan XIII-XV srin vvllrind. Monqol
iallar ada tarixilrin srlrind. Azrbaycan monqol
iallar rfsind. Monqollarn Azrbaycana yrlri.
Dinc halinin qrlmas. Hlaki dvltinin yaranmas. Torpaq
v vergi siyasti. Dvlt quruluu v idaretm sistemi.
Qazan xann islahatlar. obani zlm v Clairi aal.
Toxtam xan v mir Teymurun Azrbaycana yrlri.
irvanda Drbndilr slalsinin hakimiyyt glmsi. I
brahimin daxili v xarici siyasti. Azrbaycanda bidti
tlim v hrkatlar. Hrufilik. XIII-XIV srlr Azrbaycan
mdniyyti.
Azrbaycan XV srd. Qaraqoyunlu dvltinin
yaranmas. Daxili v xarici siyasti. Aqoyunlu dvltinin
yaranmas. Daxili siyasti. Uzun Hsnin Qanunnamsi.
Xarici siyastin sas istiqamtlri. Osmanl dvlti il
aparlan mhariblr v onlarn nticlri. Sosial-iqtisadi v
mdni hyat.
Azrbaycan Sfvi dvlti. rdbil hakimliyi.
Qzlbalq tlimi. Dvltin yaranmas. I ah smayln daxili
v xarici siyasti. I ah Thmasibin daxili v xarici siyasti.
irvan v kinin birldirilmsi. I ah Abbasn hakimiyyt
glmsi v islahatlar. Sfvi-Osmanl mhariblri. Amasya,
stanbul, Qsri-irin slh mqavillri. Sfvilrin dvlt
quruluu v ordusu. Knd tsrrfat. Torpaq sahibliyi
formalar v vergilr. hrlri. Sntkarlq sahlri. Daxili
v xarici ticarti. Sfvi dvltinin beynlxalq laqlri.
Maarif v mktb. Elmi bilik sahlri. Tarix elmi. dbiyyat.
ncsnt sahlri: tsviri snt, memarlq, musiqi, kitab ii,
xttatlq.
Sfvi dvltinin ziflmsi v Azrbaycann
beynlxalq rqabt meydanna evrilmsi. Sfvi
dvltinin ziflmsi v onun sbblri. I Pyotrun Xzryan
blglr yr. Osmanl-Rusiya qardurmas. stanbul
mqavilsi. Azrbaycanda Osmanl v Rusiya idariliyi.
irvan ilk yarmmstqil xanlq kimi. Azrbaycan urunda
mbariznin gclnmsi. Rt v Gnc mqavillri.
Nadirin ah seilmsi. Dini islahat. Azrbaycanda Nadir aha
qar syanlar.
Azrbaycan xanlqlar. Xanlqlarn yaranmas.
Xanlqlarn daxili siyast msllri. Sosial-iqtisadi hyat.
nzibati-idaretm sistemi. Xanlqlarn xarici siyasti.
Xanlqlararas mnasibtlr. Xanlqlarn ran, Osmanl,
Rusiya v Grcstanla mnasibtlri. Qaraba xanlnn
gclnmsi. Siyasi danqlqdan birlmy doru. Urmiya
v Quba xanlqlarnn birldirm siyasti. XVIII srin
sonunda Aa Mhmmd Qacarn Azrbaycann imal
torpaqlarna yrlri. Rusiyann Azrbaycann imal
torpaqlarn ilhaq etmk chdlri. XVIII sr Azrbaycan
mdniyyti.
Azrbaycann XIX srin I yarsnda. Dvrn mnblri
v tarixnasl. Azrbaycann Rusiya trfindn ialnn
balanmas. 1802-ci il 26 dekabr Georgiyevski mqavilsi.
Rusiya-Azrbaycan mharibsi. Rus qounlarnn Car-
Balakn soxulmas. Gnc trafnda dy. Cavad xan.
1804-1813-c illr Rusiya-ran mharibsi. 1805-ci il 14 v
21 may tarixli Krkay mqavillri v onlarn nticlri.
1812-ci il Aslandz dy. Glstan mqavilsi v onun
Azrbaycan xalqnn sonrak taleyind rolu. Glstan
mqavilsinin rtlrin yenidn baxlmas n ran
dvltinin gstrdiyi chdlr. II Rusiya-ran mharibsinin
balanmas. Xanlqlarn brpa edilmsi n gstriln
chdlr. 1826-c il mkir v Gnc dylri. Naxvan v
rvan xanlqlarnn ial. Rus qounlarnn Cnubi
Azrbaycanda hrbi mliyyatlar. Trkmnay mqavilsi,
Azrbaycann Rusiya v ran arasnda bldrlmsinin
baa atmas.
Azrbaycanda arizmin mstmlkilik siyasti:
xanlqlarn lvi, komendant idar sulu. Torpaq sahibliyi v
vergilr. Silki qurulu. Krm siyasti v onun nticlri.
Mstmlk idar suluna qar syanlar. Car-Balakn,
Lnkran, Quba v ki syanlar. arizm v yerli feodallar.
13 iyul 1830-cu il frman. 1840-c il inzibati-mhkm
islahat. 40-c illrin aqrar qanunvericiliyi.
aldan sonra Cnubi Azrbaycann inzibati-razi
blgs, halinin say. Sosial-iqtisadi v siyasi vziyyt.
Aqrar mnasibtlr, vergi sistemi. Babilr hrkat. XIX
srin I yarsnda Azrbaycan mdniyyti.
Azrbaycan XIX srin II yarsnda. XIX srin II
yarsnda imali Azrbaycanda kapitalist mnasibtlrin
inkiaf yolunda mvcud olan manelrin aradan
qaldrlmas: 1864-c ild Balaxan kndlilrinin mcburi
myinin lvi, 14 may 1870-ci il aqrar islahat. Digr burjua
islahatlar. Neft snayesind iltizam sisteminin lvi, azad
sahibkarla keid, kapital qoyuluunun artmas, texniki
yeniliklrin ttbiqi. Azrbaycanda kapitalist snayesinin
aparc sahlri. Xarici kapitaln Azrbaycana axn.
Azrbaycan neftinin Rusiya iqtisadiyyatnda yeri v rolu.
Qeyri-neft sahlrinin inkiaf. Azrbaycan knd
tsrrfatnda kapitalist mnasibtlrinin tkkl v
inkiaf. Azrbaycan milli burjuaziyasnn formalamas.
Cnubi Azrbaycanda sosial-iqtisadi vziyyt. Xarici
imperialistlr v yerli irticaya qar xalqn etirazlar.
Milli azadlq hrkat (1875-1917-ci illr). Problemin
tarixnasl v dvrlmsi. Milli azadlq hrkatn
douran ictimai-iqtisadi v siyasi amillr. Azrbaycann
ialndan sonra ar Rusiyasnn Azrbaycanda maarif, din,
dil v s. sahlrd yeritdiyi siyastin mahiyyti v nticlri.
Milli hrkatn ideoloji prinsiplri v nzri saslar. Milli
urun oyanmas. Milli hrkatn sas cryanlar v onlarn
prinsiplri. Azrbaycanda maarifi-demokrat, inqilabi-
demokrat v milli-demokratik istiqamt v onun
nmayndlri Liberal, inqilab-millti v dini-
mhafizkar cryanlar, onlarn baxlar. XX srin
vvllrind Rusiyada ba vern hadislrin Rusiya
sartind olan milltlrin milli hrkatna tsiri.
mumrusiya mslmanlar qurultaylar. Milli demokratik
hrkat. Milli partiyalarn yaranmas. Ermni-mslman
davas: sbblri, gedii v nticlri. Azrbaycan
deputatlarnn Rusiya Dvlt Dumasnda faliyyti. 1905-
1911-ci illr d Cnubi Azrbaycanda inqilabi hrkat.
Sttarxan.
XIX srin II yars-XX srin vvllrind Azrbaycan
mdniyyti. Azrbaycann maarif sistemind mumrusiya
mktblr bksi. Azrbaycan dilind thsil urunda
mbariz. S.. irvani, M. Sidqi, M.M. Nvvab. Qadn
Qbul proqramlar 179
thsili urunda mbariz. Elm, ictimai fikir. Azrbaycanda
maarifilik hrkat. H. Zrdabi, S. nsizad, C. nsizad,
M.. Sabir, C. Mmmdquluzad, N. Nrimanov, M. Hadi,
H. Cavid, H. Vzirov, N. Vzirov, . Haqverdiyev, A.
Shht. Milli mtbuatn yaranmas. kini, Molla
Nsrddin. Azrbaycan dilind qzet v jurnallarn nri
urunda mbariz: rqi Rus, Hyat, rad,
Fyuzat v s. Azrbaycan milli teatrnn yaranmas. Milli
opera teatrnn yaranmas. . Hacbyov. Azrbaycan
musiqisi teatr shnsind.
XX srin vvllrind imali Azrbaycann sosial-
iqtisadi vziyyti. 1900-1903-c illr iqtisadi bhrannn
imali Azrbaycan iqtisadiyyatna tsiri. Neft snayesinin
vziyyti. nhisarlar. 1904-c il dekabr mum ttili. Mazut
konstitusiyas. Snayenin baqa sahlri. Bank idarlri.
Yeni aqrar qanunlar v onlarn mahiyyti.
Azrbaycan I Dnya mharibsi illrind. Azrbaycan
mharib aparan dvltlrin planlarnda. Mharibnin
iqtisadiyyata tsiri. Sosial-iqtisadi vziyytin arlamas.
Azrbaycanllarn mharib cbhlrind itirak. Qrb
dvltlrinin v Rusiyann planlarnda ermni mslsi.
Ermni-danak quldurlarnn Byk Ermnistan yaratmaq
planlar v trk mslman halisin qar soyqrmlar. 1918-
ci il mart soyqrmnn tarixnasl Azrbaycan Fevral
inqilab v Oktyabr evrilii dvrnd. Azrbaycanllara
qar mart soyqrm. Bak Xalq Komissarlar Sovetinin
antiazrbaycan siyasti.
Azrbaycan Xalq Cmhuriyyti. Cnubi
Azrbaycanda Xiyabani hrkat. 1918-ci il aprel-may
aylarnda Cnubi Qafqazda v Azrbaycanda siyasi vziyyt.
Seymin buraxlmas. Mslman Milli urasnn yaradlmas.
stiqlaliyyt Byannamsi. Azrbaycan Xalq
Cmhuriyytinin elan edilmsi. Azrbaycan v Osmanl
hkumtlri arasnda Batum mqavilsinin imzalanmas.
Azrbaycan milli hkumtinin Gncy kmsi. Bak Xalq
Komissarlar Sovetinin Gncy hcum plan v onun hyata
keirilmsi n hrbi mliyyatlar. Bak Xalq Komissarlar
Sovetinin iflasa uramas. ngilis qounlarnn Bakya daxil
olmas. Sentrokaspi diktaturas. Baknn Azrbaycan v
Osmanl qounlar trfindn azad edilmsi. Azrbaycan
hkumtinin Bakya krlmsi. Mudros mqavilsi v
Azrbaycan. ngilis qounlarnn yenidn Bakya daxil
olmas. Azrbaycan parlamenti. Dvlt v ordu quruculuu.
Beynlxalq siyastd Bak mslsi. Azrbaycan Xalq
Cmhuriyyti hkumtlrinin daxili v xarici siyastlri.
Mdniyyt sahsind tdbirlr. 1920-ci ilin aprelind Azr-
baycan Xalq Cmhuriyyti hkumtinin bhran. XI Qzl
Ordunun Azrbaycana ial yr. Azrbaycan Xalq
Cmhuriyytinin squtu. Azrbaycan Xalq Cmhuriyytinin
tarixi yeri v hmiyyti. Azrbaycan Xalq Cmhuriyytinin
tarixnasl
Cnubi Azrbaycan 1917-1920-ci illrd. .M.Xiyabani.
Milli hkumtin faliyyti.
imali Azrbaycanda Sovet hakimiyytinin
qurulmas. 1920-1930-cu illrd sosial-iqtisadi v siyasi
vziyyt. Azrbaycan SSR-in yaranmas, onun daxili v
beynlxalq vziyyti. rzaq sapala. 1921-ci il
Konstitusiyas. Sovet rejimin qar syanlar. Azrbaycann
razi btvlyn yeni qsdlr. Azrbaycan ZSFSR v
SSR-nin trkibind. Beynlxalq konfranslar v Azrbaycan.
Naxvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasnn v Dalq
Qaraba Muxtar Vilaytinin tkili. Azrbaycanda yeni
iqtisadi siyastin hyata keirilmsi v onun xsusiyytlri.
Snayeldirm v kollektivldirm. Azrbaycanda ktlvi
repressiyalar v onun ar nticlri. 1937-ci il
Konstitusiyas. Mdni quruculuq. lifba islahatlarnn
keirilmsi.
imali Azrbaycan II Dnya mharibsi dvrnd. II
Dnya mharibsinin balanmas. Azrbaycan Hitler
Almaniyasnn iallq planlarnda. Azrbaycan SSR m-
hm arxa cbh kimi. Azrbaycan milli diviziyalarnn
tkili. Azrbaycanllarn dy cbhlrind, partizan v
antifaist mqavimt hrkatlarnda itiraklar. Azrbaycan
mhacirtinin faliyyti. Azrbaycan milli legionlar.
Cnubi Azrbaycan 1941-1946-c illrd. S.C.Pivri.
Milli hkumtin faliyyti.
Azrbaycan SSR 1945-ci ildn 80-ci illrin
ortalarnadk. Mharibdn sonra Azrbaycann sosial-
iqtisadi hyat. Dinc quruculua keid. Snayenin v knd
tsrrfatnn brpas. Totalitar rejimin srtlmsi. 1948-
1953-c illrd azrbaycanllarn Ermnistan SSR-dn
ktlvi surtd deportasiya edilmsi. 50-60-c illrd SSR-
d siyasi sistemin tkmilldirilmsi chdlri v tsrrfat
islahatlar. H. liyevin hakimiyyt glmsi. qtisadiyyata
rhbrliyin gclndirilmsi. 70-80-ci illrd snaye v knd
tsrrfatnn inkiaf. Yeni snaye mssislrinin v sosial
obyektlrin tikilmsi. Kadr hazrl. halinin sosial
strukturunda dyiikliklr. 1978-ci il Konstitusiyas.
Mstqil Azrbaycan Respublikasnn yaranmas.
Yenidnqurma siyasti v Azrbaycan. Qondarma Dalq
Qaraba problemi. Xsusi idar komitsi. Azrbaycan
razisin Ermnistan Respublikasnn yeni qsdlri.
Azrbaycanda siyasi bhrann drinlmsi. Milli-azadlq
hrkatnn genilnmsi. 20 Yanvar. Azrbaycann dvlt
mstqilliyinin brpa edilmsi. DQMV-nin statusunun lv
edilmsi. H.liyevin bal il Azrbaycann dvlt
mstqilliyinin mhkmlnmsi urunda mbariz. Milli
dvlt quruculuunun sas istiqamtlri. Milli ordu
quruculuu. Siyasi sahd islahatlar. 1995-ci ild
Azrbaycan Respublikasnn Konstitusiyasnn qbul
edilmsi. lavlr v dzlilr. Bazar iqtisadiyyatna keid
v dnya iqtisadiyyatna inteqrasiya. srin mqavilsi v
neft strategiyas. Yeni parlamentin formalamas. slahatlarn
keirilmsi. nvestisiya siyasti. zlldirm v
sahibkarln inkiaf. Aqrar islahat. 2003-c ilin prezident
sekilri. . liyevin Azrbaycan Respublikasnn Prezidenti
seilmsi v H. liyev siyasi xttinin uurla davam
etdirilmsi. Regionlarn sosial-iqtisadi inkiaf. Beynlxalq
hmiyytli neft, qaz v nqliyyat layihlrinin hyata
keirilmsi v Azrbaycann Cnubi Qafqaz regionunda lider
dvlt evrilmsi. 2008-ci il prezident sekilri. . liyevin
yenidn Azrbaycan Respublikasnn Prezidenti seilmsi.
Azrbaycann sosial-iqtisadi v mdni hyat.
Mstqilliyi brpa etdikdn sonra Azrbaycan
Respublikasnn xarici siyasti. Azrbaycan beynlxalq
oxtrfli laqlr sistemind. Azrbaycan Respublikasnn
xarici siyastinin vziflri, prinsiplri, istiqamtlri v
prioritetlri. Azrbaycann beynlxalq inteqrasiya
proseslrin qoulmas. Azrbaycan Respublikasnn AB v
Qrbi Avropa dvltlri il mnasibtlri. Azrbaycann
regional xarici siyasti: Rusiya, Trkiy, ran v Grcstanla
mnasibtlr. Azrbaycan xarici siyastinin Asiya istiqamti:
in, Pakistan v Yaponiya il mnasibtlr. MDB dvltlri
il mnasibtlr. Azrbaycann rb lklri il
180 Magistraturaya qbul 2013
[[
mnasibtlri. Azrbaycan v beynlxalq tkilatlar.
Ermnistan-Azrbaycan, Dalq Qaraba mnaqinin
mahiyyti, sbblri v bununla bal beynlxalq tkilatlar
trfindn qbul edilmi sndlr. Azrbaycann xarici
siyastind Xzr dnizi problemi. Masir qlobal proseslr
v Azrbaycan.
DBYYAT
1. Mehdiyev R. Azrbaycan: qloballama dvrnn
tlblri. B., 2005.
2. Hsnov . Masir beynlxalq mnasibtlr v
Azrbaycan Respublikasnn xarici siyasti. B., 2005.
3. Hsnov C. P. Azrbaycan beynlxalq mnasibtlr
sistemind (1918-1920). B., 1993.
4. Azrbaycan tarixi. Uzaq kemidn 1870-ci illr
qdr. S.S.liyarlnn redaktsi il. Bak,1996.
5. .
70- XIX . . ... ,
2008.
6. Azrbaycan tarixi zr qaynaqlar. kinci nr.
Trtibats v redaktoru Sleyman liyarl. Bak,
2007.
7. Azrbaycan tarixi. 7 cildd. 1-ci cild. XII, XIV
fsillr; 2-ci cild I, II, III, IX, XI fsillr; 4-c cild II,
IV,V,VII fsillr; 5-ci cild; 6-c cild III, IV, X fsillr;
7-ci cild. B., 2007-2008.
8. XX sr Azrbaycan tarixi. Y.B.Yusifov v
T.T.Vliyevin mumi redaktsi il. II cild. Ali
mktblr n drslik. B., 2009.
9. Azrbaycan tarixi. XIX-XXI srin vvli. Ali
mktblr n mhazirlr kursu. A..Rzayevin
redaktsi il B., 2010.
10. sgndrov Anar. Azrbaycan hqiqtlri: 1917-1920.
B., 2012.
11. krov K.K. Azrbaycan tarixi. Elmi-nzri v
praktik problemlri. I hiss, B., 2004.
12. Mmmdov X.M. Azrbaycan milli hrkat. B.,1996.
13. Azrbaycanda trk-mslman soyqrm probleminin
tarixnasl, 1918-1920.R., 2012.
14. www.president.az
15. www.mfa.gov.az
MUM TARX
QDM DNYA TARX
Qdim rq.
Qdim Misir: Yazl mnblr. Arxeoloji mnblr.
Vahid Misir dvltinin yaranmas. Misir Erkn ahlq
dvrnd. Misir Qdim ahlq dvrnd. Misir Orta ahlq
dvrnd. Misir hiksoslarn ial altnda. Misir Yeni ahlq
dvrnd. XVIII slal fironlarnn iallar. IV Amenxotep
(Exnaton) v onun dini-siyasi islahat. II Ramzes. rqi
Aralq dnizi razisi urunda Misir-Het rqabti. Misir Son
ahlq dvrnd. Misir hmnilr dvltinin trkibind.
Qdim Mesopotamiya: Yazl mnblr. halisi. umer
hr dvltlri. Erkn slallr dvrnn siyasi tarixi.
Akkadn ykslii. Mesopotamiya kutilrin hakimiyyti
altnda. III Ur slalsi. ctimai-iqtisadi mnasibtlr.
Mesopotamiya e.. II minillikd: Babilin ykslii. Babil
ahl Hammurapinin hakimiyyti dvrnd. Hammurapinin
qanunlar. Mesopotamiya e.. I minillikd: Yeni Aur
ahl. Aur dvltinin squtu. Yeni Babil dvlti.
ran: Qdim ran yaylasnn maddi mdniyyti. Yazl
mnblr. Elam dvlti: Kutik nuinakn daxili v xarici
siyasti. Hakimiyyt sisteminin xsusiyytlri. Midiya
arl. Kiaksarn dvrnd arln ykslii. hmnilr
imperiyas. II Kirin iallar. Qaumatann syan. I Darann
daxili v xarici siyasti. hmni imperiyasnn squtu.
Qafqaz: lkin tayfa birliklri v dvlt qurumlar.
Qafqazn qdim dvlt v cmiyytlrinin ictimai quruluu
v xsusiyytlri.
Qdim Hindistan: Arxeoloji qazntlar v Harappa
(Hind) sivilizasiyas. Veda dvr. Qanq ay vadisind
ilk dvltlr. Hindistan e.. I minilliyin 2-ci yarsnda.
Mauirilr dvlti. Aokann daxili v xarici siyasti.
Hindistan klassik dvrd. Qupta imperiyas.
Qdim in: n qdim dvr v onun mnblri. ind
erkn dvltlr. an-n v Qrbi jou dvltlri. in e. V-
III srlrd. Sin imperiyas. Xan imperiyas.
Qdim Yunanstan: Arxeoloji tdqiqatlar. Kritd v
axey Yunanstannda erkn sinifli cmiyytlr v ilk
dvltlr. Troya mhariblri. Axey Yunanstannn
tnzzl. Yunanstan e.. XI-IX srlrd (Homer
Yunanstan). Arxaik Yunanstan. Byk yunan
koloniyalamas. Yunan polislrinin formalamas. Yunan
polisinin sciyyvi chtlri. Peloponnes e.. VIII-VI
srlrd. Sparta. Messeniya mhariblri. Likurq qanunlar.
Peloponnes ittifaq. Qdim Attika. Sinoykizm. Dvltin
yaranmas. Sosial mbariz. Solonun islahatlar. Afinada
tiranlq. Afina demokratiyasnn formalamas. Ostrakizm.
Yunanstanran mhariblri: onun sbblri, mrhllri.
Delos simmaxiyas (I Afina dniz ittifaq). Sparta - Afina
ziddiyytlri. Kiik Peloponnes mharibsi. Afina Arxesinin
formalamas. Kalli slh. Afina demokratiyasnn
iklnmsi. Periklin islahatlar. Byk Peloponnes
mharibsi v onun nticlri. II Afina dniz ittifaq.
Makedoniyann ykslii. II Filip. Ellin ittifaq.
Makedoniyal sgndrin rq yr. Ellin dvltlri
sistemi.
Qdim Roma: Apennin yarmadasnn qdim halisi.
Arxeologiya v Qdim cmiyytlr. Etrusk cmiyyti. Roma
hri. Romada dvltin yaranmas. ahlq dvr. Romada
erkn Respublika (e.. VI sr - e.. III srin 1-ci yars).
Dvlt idariliyi. Patrisilr v plebeylrin mbarizsi.
Romann xarici siyasti. Romada son Respublika (e.. III
srin 2-ci yars e.. I sr): Xarici siyast. Aralq dnizi
hvzsind aalq urunda Romann mhariblri. Asl
dvltlr sisteminin yaranmas. Roma Respublikasnn
bhran. E.. II srin sonunda Romada sosial mbariz.
Siciliya adasnda qullarn syanlar. Qrakx qardalarnn
islahatlar. Mttfiq mhariblri. E.. I . 80-ci illrinin
vtnda mhariblri. Optimatlar v populyarlar. Sullann
diktaturas. Spartak syan. I Triumvirat. Sezarn Qalliyada
mhariblri. Sezar v Pompey arasnda vtnda
mharibsi. Sezarn islahatlar. II Triumvirat. Oktavian
Avqustun prinsipat. Erkn imperiya dvr. Yulilr
Klavdilr v Flavilr dvrnd prinsipat sisteminin
mhkmlnmsi. Antoninlrin qzl sri. III srd Roma
imperiyasnn bhran. sgr imperatorlarnn
hkmranl. Roma son imperiya dvrnd. Dominat
sisteminin qurulmas. Diokletian v Konstantinin islahatlar.
Roma imperiyasnn blnmsi. Qrbi Roma imperiyas V
srd. Qrbi Roma imperiyasnn squtu.
Qbul proqramlar 181
ORTA SRLR TARX
Erkn orta srlr ( III-IX srin vvllri ). Xalqlarn
byk k. Qrbi Roma imperiyas razisind barbar
dvltlrin yaranmas. Qrbi Hun imperiyas. Atilla.
mperiyann daxili v xarici siyasti. Katalaun dy. Frank
krallnn yaranmas. Frank krall Meroveylrin dvrnd.
Karolinqlr. Byk Karl. Frank imperiyasnn yaranmas.
mperiyann xarici siyasti. Verden mqavilsi: Karolinq
imperiyasnn blnmsi.
Byk A Hun imperatorluu (eftalitlr). Gytrk
imperatorluqlar. ind feodalizmin xsusiyytlri. Suy v
Tan imperiyalar. Xuan ao syan. Hindistanda feodalizmin
xsusiyytlri. imali v Cnubi Hindistan dvltlri.
Hindistanda mslman istilalarnn balanmas. rblrd
dvltin yaranmas. rb iallar. Xilaft. Kordova xilafti.
Qafqazda feodal mnasibtlrinin yaranmas. Qafqaz
urunda Roma (Bizans), Sasani, rb v Xzr dvltlrinin
mbarizsi.
rqi Avropada erkn feodal dvltlrin yaranmas:
Kiyev, exiya, Pola dvltlri. Bizans imperiyasnn
yaranmas. mperator Yustinian. Nika syan. Feodallama
prosesinin xsusiyytlri.
Qrbi Avropa siyasi prakndlik dvrnd. Fransa
IX-XI srlrd. Fransa krallnn yaranmas. Feodal
prakndliyi. Kapetinqlrin hakimiyyt glmsi. taliya
VIII-X srlrd. taliyada siyasi prakndlik. Yadelli
istilalar. Papa dvltinin yaranmas. taliyada feodal
mnasibtlri. hrlrin meydana glmsi v trqqisi.
Almaniya IX-XI srin vvllrind. Almaniyada feodallama
prosesinin xsusiyytlri. I Otton. Mqdds Roma
imperiyasnn yaranmas. Britaniya razisind barbar
krallqlar. Feodallama prosesi v onun xsusiyytlri.
Vahid erkn feodal dvltinin yaranmas. Feodal
mnasibtlrinin mhkmlnmsi.
Orta srlrin ikinci dvr ( XI-XV srlr )
rq lklri. Byk Slcuq imperiyas: ictimai
iqtisadi mnasibtlr. Dehli sultanl. laddin Hili. Sun
imperiyas. ind Monqol aal. Qrmz sarqllar syan.
Min slalsi. Byk Monqol imperiyas. Monqol
imperiyasnda sosial-iqtisadi mnasibtlr. ingiz xann
Yasas. Monqol istilalar. Osmanl dvltinin yaranmas.
XIV XV srlrd Osmanl sultanlarnn igallar. Osmanl
imperiyasnda sosial-iqtisadi mnasibtlr. Teymurilr
dvlti: sosial-iqtisadi mnasibtlr, siyasi quruluu. Qzl
Ordunn paralanmas. Kazan, Htrxan, Krm v Sibir
xanlqlarnn yaranmas.
Qafqaz. Regionun sosial, iqtisadi v siyasi vziyyti.
Grcstann gclnmsi. IV Qurucu David. Qafqaz XIII-XV
srlrd.
Avropa lklri. Orta sr hrlrinin yaranmas
haqqnda nzriyylr. Feodal hrlrinin meydana glmsi.
hrlrin senyorlara qar mbarizsi v onun nticlri.
Sntkarlar v sexlr. Qrbi Avropada ticart v kredit iinin
inkiaf.
Avropallarn rq xa yrlrinin ilkin rtlri. Xa
yrlrinin xarakteri. rqd xal dvltlri. Qds
assizlri. Xa yrlrinin nticlri.
Fransa XI-XIII srlrd. Feodallama prosesi v
feodalizm cmiyytinin formalama xsusiyytlri. Mrkz-
lmi dvlt yaradlmasn douran amillr. IX Ldoviqin
islahatlar. Fransa XIV-XV srlrd. Feodal mnasibtlrinin
inkiaf. IV Filipin daxili v xarici siyasti. Ba tatlarn
arlmas. Silki monarxiya. Yzillik mharib. Jakeriya. XI
Ldoviqin daxili v xarici siyasti. Fransann vahid
mrkzldirilmi dvlt evrilmsi.
ngiltr XI-XIII srlrd. Normand ial v onun
nticlri. II Henrixin islahatlar. Azadlqlarn byk
xartiyas. Baron oliqarxiyas. Parlamentin arlmas. Silki
monarxiyann meydana glmsi. ngiltr XIV-XV srlrd.
Uot Tayler syan. Cek Ked syan. Kils islahat urunda
hrkat. Al qzlgl v A qzlgl mhariblri.
Almaniya XI-XV srlrd. nvestitura urunda mbariz.
Vorms konkordat. I Fridrix Barbarossa. Alman hrlrinin
inkiaf. Hanza. 1356-c il Qzl bullas.
taliya XI-XV srlrd. hr kommunalarnn
formalamas. Normanlarn Cnubi taliya v Siciliyan istila
etmlri.
spaniya: Rekonkista. Korteslr. Vahid spaniya
krallnn yaranmas.
exiya: Yan Qus. Qusular hrkat v onun nticlri.
Rusiya: Moskva knyazl. Rusiyada mrkzlmi
dvltin yaradlmas urunda mbariz. Monqol aalna
son qoyulmas.
Byk corafi kflr. Byk corafi kflrin tarixi
zmini. Kapitaln ilkin ym v byk corafi kflr.
Rekonkista. XV srin II yarsnda elm v texnikann inkiaf.
Osmanl imperiyasnn hrbi uurlar v byk corafi
kflr. Xristofor Kolumbun syahtlri: Amerikann kfi.
Vasko da Qama v Hindistana dniz yolunun kf olunmas.
Portuqaliyallarn mstmlk iallar. Magellan v Yerin
trafna ilk dnya syahti. spaniyann Amerikada
mstmlk iallar v onun nticlri. Sakit okean
hvzsind corafi kflr. Mstmlk sisteminin
yaranmas. Amerika qitsind spaniya v Portuqaliyann
mstmlk idariliyi. Byk corafi kflrin nticlri.
Son orta srlr ( XVI-XVII srlr )
vropa lklri. Almaniya XVI-XVII srin I yarsnda.
XVI srin vvlind Almaniyann siyasi quruluu v sosial-
iqtisadi vziyyti. Humanizm. Reformasiya. Martin Lter.
Tomas Mnser v onun tlimi. Kndli mharibsi.
Mminlrin Mnster ahl. Protestantizm. malkalden
ittifaq. 1555-ci il Auqsburq dini slh.
spaniya XVI-XVII srin I yarsnda. spaniya Habs-
burqlar monarxiyasnn trkibind. V Karl. Komuneros
hrkat. spaniya II Filippin hakimiyyti dvrnd.
Niderland XVI-XVII srin I yarsnda. II Filippin
Niderland siyasti. Milli-azadlq hrkatnn balanmas.
Hersoq Albann terror rejimi. 1579-cu il Arras v Utrext
uniyalar. Birlmi yaltlr Respublikas XVI srin
sonunda. 1609-cu il bar.
ngiltr XVI-XVII srin I yarsnda. XVI-XVII srin I
yarsnda ngiltrnin iqtisadi inkiaf. Snayenin inkiaf.
Aqrar evriliin balanmas. ngiltr mtlqiyytinin
xsusiyytlri. Kral reformasiyas. Tdorlarn daxili v xarici
siyasti.
Fransa dvlti XVI srin vvllrind. Fransa taliya
mhariblrind. Fransa-Osmanl mnasibtlri. Vtnda
mhariblri. Nant edikti. IV Henrix. Mtlqiyytin
qvvtlnmsi. Kardinal Riely.
XVI-XVII srin birinci yarsnda beynlxalq mna-
sibtlr. taliya mhariblri (1494-1559). Mrkzlmi
dvltlrin mtlq monarxiyalar dvrn qdm qoymas.
Xarici siyastd dvlt mara prinsipi. Otuzillik mharib
182 Magistraturaya qbul 2013
[[
(1618-1648) v onun nticlri.
Rusiya: Rusiyada mrkzlmi dvltin yaranmas. IV
van. Livoniya mharibsi v onun nticlri. Oprinina v
onun nticlri. XVI srin II yarsnda Rusiyann iallar.
Re-Pospolita: Re-Pospolitann yaranmas. XVI srin II
yars-XVII srin I yarsnda Slavyan lklrind azadlq
hrkat.
rq lklri. Osmanl dvlti: I Sultan Slim. Onun
Avropa, Asiya v Afrikada fthlri. Sultan Sleyman
Qanuninin daxili v xarici siyasti. Qafqaz urunda Sfvi-
Osmanl mhariblri. eybanilr dvlti. Byk Mool
imperatorluu: kbr ahn islahatlar. in: Min slalsinin
devrilmsi. Mancur aalnn balanmas.
YEN TARX
ngiltr: XVII srd ngiltr burjua inqilab. I v II
vtnda mhariblri. ndependent respublikas.
O.Kromvelin protektoratl. Startlarn brpas. anl
inqilab. Hquqlar haqqnda Bill. ngiltr XVII srin
sonu-XVIII srd. XVIII srd parlament siyasi sisteminin
inkiaf. Viqlr v torilr. ngiltrnin iqtisadi inkiaf:
sbblri, xarakteri v nticlri. XIX srd parlament
islahatlar. Mstmlk siyasti. ngiltr XIX srin sonu
XX srin vvllrind. ngiltr-Almaniya ziddiyytlrinin
kskinlmsi. Antantann yaranmas. 1911-ci il parlament
islahat.
Amerika Birlmi tatlar: imali Amerikada ingilis
koloniyalarnn istiqlaliyyt urunda mbarizsinin sbblri.
Birinci Kontinental konqres. Hrbi mliyyatlarn
balanmas. kinci Kontinental konqres. stiqlaliyyt
byannamsi. AB-n dvlt quruluunun tkkl. lk
Konstitusiyann qbul olunmas. Versal slh mqavilsi.
1787-ci il Konstitusiyas. Hquqlar haqqnda Bill urunda
mbariz. Konstitusiyaya ilk lavlr. XVIII srin sonu
XIX srd AB-n daxili v xarici siyasti. Monro
doktrinas. razi ekspansiyas. AB-da vtnda
mharibsi v onun nticlri. AB XX srin vvllrind.
T.Ruzvelt v V. Vilson administrasiyalarnn daxili v xarici
siyastlri.
Fransa: Fransa XIV Ldovikin dvrnd. Fransa
maarifiliyi. XVIII Fransa burjua inqilab: sbblri,
mrhllri v nticlri. Termidor reaksiyas. Direktoriya
rejimi. Konsulluq. I imperiya. Burbonlarn brpas. II
Respublika. II imperiya: daxili v xarici siyast. XIX srin
sonlarnda siyasi bhranlar. Fransa XX srin vvllrind.
Almaniya: Almaniya XVII srin II yarsnda.
Brandenburq-Prussiya dvltinin ykslii. Prussiya krall
XVIII srd. Almaniya ittifaq. FrankfurtMaynda
mumalman parlamenti. Almaniyann birldirilmsi
urunda mbariz. mperiyann yaranmas. O. fon Bismarkn
reyxkanslerliyi: daxili v xarici siyast. Kaprivinin yeni
kursu. Almaniya imperiyas XX srin vvllrind. Dnya
siyastind Almaniyann hegemonluq iddias. liffen
plan.
taliya: taliya XVII XVIII srlrd. Pyemont krall.
K.Kavur. taliyann birldirilmsi. Xarici siyast. taliya
XIX srin sonu - XX srin vvllrind.
Rusiya: I Pyotrun islahatlar. imal mharibsi. XVIII
srd Rusiya-Osmanl mhariblri. Re Pospolitann
bldrlmsi. Cnubi Qafqazn ial. Hrbi-mstmlk
rejimin qar xalq xlar. imali Qafqazda rus tcavzn
qar azadlq mbarizsi. eyx amil. Krm mharibsi. II
Aleksandr. Thkimilik hququnun lvi. Digr burjua
islahatlar. 1905-1907-ci illr inqilab. Dvlt Dumalar.
Stolpinin islahat. Fevral inqilab. Oktyabr evrilii v Sovet
hakimiyytinin qurulmas.
Osmanl imperiyas: XVII srin II yars XVIII srd
Osmanl imperiyasnn sosial iqtisadi v siyasi inkiafnda
gerilmsinin sbblri. slahatlar keirmk chdlri. Avropa
dvltlri il mhariblr. rq mslsi. III Sultan
Slimin islahatlar. Tnzimat. Midht paa konstitusiyas.
Gnc trklr hrkat. taliya Osmanl mharibsi. 1912-
1913-c illr Balkan mhariblri.
Yaponiya: oqun rejimi. Avropa dvltlrindn aslln
artmas. Qeyri brabr hquqlu mqavillrin balanmas.
1868-ci il inqilab. Burjua islahatlar. 1889-cu il
konstitusiyas. XIX srin sonlarnda Yaponiyann xarici
siyasti. Rusiya - Yaponiya mharibsi. Koreyann ilhaq.
Hindistan: Hindistann ngiltr trfindn ial.
Sipahilr syan. Hindistan Milli Konqresi. Hindistan XX
srin vvllrind.
in: zn tcrid siyasti. Tiryk mhariblri.
Taypinlr hrkat. Aq qap doktrinas. slahatlq
hrkat. Kan Yu Vey. XIX srin sonu XX srin
vvllrind daxili siyasi vziyyt. Sun Yatsen. Sinxay
inqilab.
Trk xalqlar: Buxara, Xiv v Kokand xanlqlar. XIX
srin I yarsnda Volqaboyu, Sibir v Krmda idaretm
sistemi. Sosial-iqtisadi hyat v ictimai vziyyt. Rusiya
trfindn Mrkzi Asiya (Trkstan) v Qazaxstann ial
edilmsi. daretm sistemind dyiikliklr. Sosial-iqtisadi
mnasibtlr. 1886 v 1891-ci il sasnamlri. Mrkzi
Asiya v Qazaxstana Rusiyadan kndlilrin krlmsi.
Kknlr fondu. XIX srin 60-70-ci illrinin burjua
islahatlarnn Volqaboyu, Sibir v Krmda hyata kerilmsi.
Trk xalqlarnn regionlarnda 1905-1907-ci illr inqilabnn
spesifik xsusiyytlri. Dvlt Dumalarnda Mslman
fraksiyalar v onlarn faliyyti. Stolpinin aqrar islahatnn
Trkstan, Volqaboyu, Sibir v Krmda hyata
keirilmsinin xsusiyytlri. Fevral inqilabndan sonra
Trkstan, Volqaboyu, Sibir v Krmda ictimai-siyasi
vziyyt. Milli-azadlq mbarizsi.
Birinci Dnya mharibsi: sbblri v xarakteri.
Mharib edn trflrin hrbi v iqtisadi potensiallar.
Hrbi-siyasi koalisiyalarn strateji planlar. 1914-c ild
hrbi mliyyatlar. Marna dy. 1915-ci ild mharibnin
gedii. Drdlr ittifaqnn formalamas. Antantann
sralarnda yeni dvltlr. Birinci Dnya mharibsind
Qafqaz cbhsi. Ermni soyqrm mslsi. 1916-c ild
hrbi mliyyatlar. Verden qssabxanas. Somma dy.
Yutlandiya dy. 1917-ci ild hrbi mliyyatlar. AB-n
mhariby qoulmas. Brest-Litovsk slh.1918-ci ild
hrbi mliyyatlar. Almaniyann mttfiqlrinin tslim
olmas. Almaniyann mlub olmas. Kompyen bar.
Birinci Dnya mharibsinin nticlri.
MASR TARX
Dnya lklri Birinci v kinci Dnya mhariblri
arasndak dvrd.
Versal-Vainqton sistemi: Paris slh konfrans.
Almaniya v onun mttfiqlri il slh mqavillrinin
imzalanmas. Milltlr cmiyytinin yaradlmas. Mandat
Qbul proqramlar 183
sistemi. Vainqton konfrans. Versal-Vainqton sisteminin
formalamas. XX srin 20-ci illrind beynlxalq
mnasibtlr. Tzminat mslsi. Pan-Avropa plan.
Qrbi Avropa: ngiltr: Birinci Dnya mharibsindn
sonra ngiltrnin sosial iqtisadi v siyasi vziyyti. I v II
Leyborist hkumtlri. ngiltr dnya iqtisadi bhran
illrind. XX srin 30-cu illrind ngiltrnin daxili v
xarici siyasti. Fransa: Fransa XX srin 20-30-cu illrind.
Xalq Cbhsi. Almaniya: Veymar Respublikas. Almaniya
XX srin 30-cu illrind. Nasistlrin hakimiyyt glmsi.
Hitler hkumtinin daxili v xarici siyasti. taliya:
Faistlrin hakimiyyt glmsi. Mussolini. Korporativ
dvlt. Avtarkiya siyasti. Xarici siyast.
Amerika Birlmi tatlar: AB XX srin 20-ci
illrind. AB dnya iqtisadi bhran illrind. F. Ruzveltin
Yeni xtt siyasti. F. Ruzvelt administrasiyasnn xarici
siyasti.
SSR: Rusiyada vtnda mharibsi. Hrbi kom-
munizm siyasti v yeni iqtisadi siyast (YS). SSR-nin
tkili. Sosialistcsin yenidnqurma tdbirlri.
Totalitarizmin qurulmas. Ktlvi repressiyalar.
Yaponiya: Birinci Dnya mharibsindn sonra
Yaponiyada sosial-iqtisadi v siyasi dyiikliklr. Daxili
siyast. Dvltin hrbildirilmsi. XX srin 30-cu illrind
Yaponiyann daxili siyasi vziyyti. Xarici siyast.
in: Birinci Dnya mharibsinin in n nticlri.
ind siyasi bhran. Vtnda mhariblri. Homindann
daxili v xarici siyasti.
Hindistan: Birinci Dnya mharibsninin Hindistan
n nticlri. Milli-azadlq hrkatnn ykslii. M.
Qandi. Hindistannn idar olunmas sisteminin tkaml.
Hind-mslman ziddiyytlri. Hindistan Milli Konqresi v
Mslman Liqas.
Trkiy: Birinci Dnya mharibsinin Trkiy n
nticlri. Milli azadlq hrkat. Lozanna konfrans. Trkiy
Respublikasnn yaranmas. Mustafa Kamal Atatrk. XX
srin 20-ci illrind keirilmi islahatlar. 30-cu illrd
Trkiynin xarici siyasti. Montre konfrans.
kinci Dnya mharibsi: XX srin 20-30-cu illrind
beynlxalq mnasibtlr. Asiya v Avropada mharib
ocaqlarnn meydana glmsi. Mnhen konfrans. Kollektiv
thlksizlik sisteminin yaradlmas haqqnda danqlar.
Molotov-Ribbentrop pakt. kinci Dnya mharibsinin
balanmas. Almaniya v SSR-nin Avropadak iallar.
Qrib mharib. Almaniyann SSR-y hcumu. Byk
dvltlrin Qafqazla bal planlar. Antihitler koalisiyasnn
yaranmas. Mharibnin gediind sasl dn. Tehran
konfrans. Avropada ikinci cbhnin almas. Dumbarton-
Oks konfrans. Krm konfrans. BMT-nin tsis olunmas.
Almaniyann tslim olmas il Avropada mharibnin baa
atmas. Potsdam konfrans. Yaponiyann tslim olmas.
kinci Dnya mharibsinin nticlri.
Dnya lklri kinci Dnya mharibsindn sonrak
dvrd.
Amerika Birlmi tatlar: H.Trumen adminstra-
siyasnn daxili v xarici siyasti. AB 50-60-c illrd.
R. Nikson administrasiyasnn daxili v xarici siyasti. AB
R.Reyqann prezidentliyi dvrnd. AB XX srin sonu -
XXI srin vvllrind.
ngiltr: K. Ettli hkumtinin daxili v xarici siyasti.
ngiltr 50-60-c illrd. Avropada inteqrasiya proseslri v
ngiltr. M.Teterin mhafizkar hkumtinin daxili v
xarici siyasti. ngiltr XX srin sonu-XXI srin
vvllrind.
Fransa: Mvqqti rejim. IV Respublikann daxili v
xarici siyasti. V Respublikann yaranmas. .De Qollun
prezidentliyi dvrnd daxili v xarici siyast. Fransa
70-90-c illrd. Fransa masir dvrd.
Almaniya Federativ Respublikas: ki alman dvltinin
(AFR v ADR) yaranmas. Sosial bazar tsrrfat
doktrinasnn mahiyyti. AFR-in NATO-ya daxil olmas.
Alman iqtisadi mczsi. Kiik koalisiya hkumti. V.
Brandt hkumtinin rq siyasti. 1983-c il parlament
sekilri v xristian-liberal koalisiyasnn hakimiyyt
glmsi. H. Kol hkumtinin daxili v xarici siyasti.
Almaniyann birldirilmsi. Almaniya masir dvrd.
taliya: kinci Dnya mharibsinin taliya n
nticlri. Yeni siyasi sistemin formalamas. taliya XX
srin 50-60-c illrind. qtisadi mcz. Sosial iqtisadi
v siyasi hyatda Cnub problemi. taliya XX srin 70-90-c
illrind. Siyasi radikalizm problemi. 1993-c il seki
islahat. taliya masir dvrd.
SSR: Dinc quruculua keid. XX srin 50-ci illrind
sovet rejiminin mlayimlmsi. II Dnya mharibsi
illrind deportasiya mruz qalan Qafqaz xalqlarnn
reabilitasiyas. L..Brejnevin hakimiyyt glmsi.
Neostalinizm. Yeni sovet konstitusiyalarnn qbul edilmsi.
M.S.Qorbaovun hakimiyyt glmsi. Durunluq: sbblri
v tzahr formalar. Srtlndirm kursu v
Yenidnqurma. Qafqazda etnik konfliktlr. Qafqaz
xalqlarnn mrkzdnqama meyillrinin
gclnmsi.Qafqazda milli-azadlq hrkat. SSR-nin
dalmas v yeni mstqil dvltlrin yaranmas. MDB-nin
tkili. Rusiyann eenistana qar tcavz. Rusiya masir
dvrd. Mstqil trk dvltlrinin yaranmas. Xarici siyast.
Azrbaycanla laqlr.
Mrkzi v Cnub-rqi Avropa lklri: Sovet
modelli rejimlrin yaranmas. 1948-ci il exoslovakiya
hadislri. 1956-c il Macarstan inqilab. 1968-ci il Praqa
bahar. Polada Hmrylik. exoslovakiyada Mxmri
inqilab. Dnya sosializm sisteminin dalmas.
Yuqoslaviyann paralanmas v Balkanlarda yeni
dvltlrin yaranmas.
Trkiy: Mharibdn sonrak ilk illrd islahatlarn
keirilmsi. lknin Marall planna v NATO-ya
qoulmas. Kipr bhran. XX srin 60-70-ci illrind siyasi
proseslr. 1980-c il hrbi evrilii. Trkiy mczsi. T.
Ozaln islahatlar. Masir dvrd Trkiynin daxili v xarici
siyasti. Trkiy-Avropa mnasibtlri. Trkiynin mstqil
trk v Qafqaz dvltlri il qarlql mnasibtlri.
in: 1945 - 1949-cu illrd vtnda mharibsi. XR-in
yaranmas. Byk sray. Mao Tszedunun mdni
inqilab xtti v onun nticlri. Xarici siyast. 1970-ci
illrd ind iqtisadi v siyasi bhranlar. 1980-90-c illrd
iqtisadi islahatlar, onlarn sas mrhllri v nticlri. Drd
modernlm. Den Syaopin. Honkonqun geri qaytarlmas.
inin masir dvrd inkiafnn sas xsusiyytlri.
Yaponiya: AB-n ial rejimi. 1947-ci il konstitusiyas.
San-Fransisko mqavilsi. al rejiminin baa atmas.
Yapon mczsi. Yaponiyann xarici siyasti.
Hindistan: Milli-azadlq hrkatnn ykslii.
Hindistann blnmsi. Mstqil respublikann yaranmas.
1950-ci il konstitusiyas. Hindistan-Pakistan mnaqisi.
C.Nehru xtti. . Qandinin islahatlar. Hindistan XX srin 90-
184 Magistraturaya qbul 2013
[[
c illrind. qtisadi v siyasi inkiaf. Xarici siyast.
Pakistan: Pakistan dvltinin yaradlmas. Kmir
mslsi. Pakistan slam Respublikasnn elan edilmsi.
M.yyub xan hkumtinin daxili v xarici siyasti. Pakistan
XX srin 80-90-c illrind. Daxili v xarici siyast. Prviz
Mrrf.
ran: A inqilab. 1978-1979-cu illr inqilab. randa
slam Respublikasnn qurulmas. ran XX srin 80-90-c
illrind. Daxili v xarici siyast.
fqanstan: 1978-ci il evrilii. SSR-nin fqanstana
hrbi mdaxilsi. Taliban rejimi v onun devrilmsi.
rb lklri: srail-Flstin mnaqisi. rb-srail
mhariblri. Kemp-Devid svdlmsi. raqda
Respublikann qurulmas. I Krfz mharibsi. Sddam
Hseyn rejiminin devrilmsi. Yaxn rq probleminin masir
vziyyti. rb bahar v onun mahiyyti.
DBYYAT
1. Yusifov Y. Qdim rq tarixi. Bak., 2007.
2. Mahmudov Y.M. Orta srlr tarixi. Drslik. Bak,
2012.
3. Gzlova Y.H. Qdim dnya diplomatiyas. Drslik.
Bak, 2010.
4. ( .
..). ., 2000.
5. ( .
..). ., 2000.
6. . .
.. ., 1988.
7. . . .., . 1
2, ., 2001.
8. Muxtarova .. Trk xalqlarnn tarixi (qdim dvr v
orta srlr). Bak., 2010.
9. Mehdiyeva N.C. Trk xalqlarnn tarixi. Yeni dvr
(XIX-XX srin vvllri). Bak., 2010.
10. . . .,
2006.
11. liyev Q.. Qafqaz tarixi. ( n qdim alardan
XVIII srin sonunadk). B., 2009.
12. .. . ., 2000.
13. . 2- :
.1-2., .,1998.
14. Aslanov R., Mmmdli A., Axundova N.B.Yaxn v
Orta rq lklrinin orta srlr tarixi. B., 1999.
15. smayl R., Axundova N. Asiya v Afrika lklrinin
ada tarixi. ran v Trkiy 1945-2001-ci illr. I-II
hisslr, Bak, 2001.
16. smayl R ., Axundova N., Barova A. Asiya v
Afrika lklrinin ada tarixi. III hiss. Bak, 2003.
17. ( ). .,
1985.
18. .
., 1971.
19.
. . . 3- . ., 2004.
20. Qasml M. Avropa v Amerika lklrinin masir
tarixi. I hiss (1918-1945). B., 2003.
21. Ftliyev M., Qasml M. Avropa v Amerika
lklrinin masir tarixi. II hiss (1945-2002). B.,
2008.
22. Ftliyev M., Yusifzad F. Masir tarix: Qrbi
Avropa lklri XX srin 90-c illrinin sonu 2008-
ci illrd. B.,2010.
23. . . .
.. . .,1972; . .,
1976.
24. .
.. ... . 1-2,
M., 1998.
25. .
. .., M., 1986.
26.
(1945-2000). ., 2002.
27. Mmmdli A.A. Asiya v Afrika lklrinin orta
srlr tarixi. Bak, 2011.
Proqram 47
AZRBAYCANIN MASR TARX V XARC
SYAST
Azrbaycan XX srin vvllrind. Azrbaycanda
sosial-iqtisadi vziyyt. 1900-1903-c illr iqtisadi
bhrannn imali Azrbaycan iqtisadiyyatna tsiri. Neft
snayesinin vziyyti. nhisarlar. 1904-c il dekabr
mumttili. Mazut konstitusiyas. Snayenin baqa
sahlri. Bank idarlri. Yeni aqrar qanunlar v onlarn
mahiyyti. Azrbaycanda ictimai-siyasi fikir. Milli hrkatn
ideoloji prinsiplri v nzri saslar. Milli urun oyanmas.
Milli hrkatn sas cryanlar v onlarn prinsiplri.
Liberal, inqilab-millti v dini-mhafizkar cryanlar,
onlarn baxlar. XX srin vvllrind Rusiyada ba vern
hadislrin Rusiya sartind olan milltlrin milli hrkatna
tsiri. mumrusiya mslmanlar qurultaylar. Milli
demokratik hrkat. Milli partiyalarn yaranmas. Ermni-
mslman davas: sbblri, gedii v nticlri. Azrbaycan
deputatlarnn Rusiya Dvlt Dumasnda faliyyti. 1905-
1911-ci illrd Cnubi Azrbaycanda inqilabi hrkat.
Sttarxan.
Azrbaycan I Dnya mharibsi illrind. Azrbaycan
mharib aparan dvltlrin planlarnda. Mharibnin
iqtisadiyyata tsiri. Azrbaycanllarn mharib cbhlrind
itirak. Azrbaycan Fevral inqilab v Oktyabr evrilii
dvrnd. Milli hrkat. Azrbaycan Qafqaz dvltiliyi
sistemind. Azrbaycanllara qar Mart soyqrm. Bak
Xalq Komissarlar Sovetinin antiazrbaycan siyasti. Cnubi
Azrbaycan mharib aparan byk dvltlrin planlarnda.
Azrbaycan Xalq Cmhuriyyti. Cnubi
Azrbaycanda Xiyabani hrkat. 1918-ci il aprel-may
aylarnda Cnubi Qafqazda v Azrbaycanda siyasi vziyyt.
Seymin buraxlmas. Mslman Milli urasnn yaradlmas.
28 may 1918-ci il stiqlaliyyt Byannamsi. Azrbaycan
Xalq Cmhuriyytinin elan edilmsi v ilk diplomatik
Qbul proqramlar 185
addmlar. Batum mqavilsi. Azrbaycan-Osmanl
mnasibtlri. Azrbaycan hkumtinin Gncy kmsi.
Dvlt v ordu quruculuu. Beynlxalq siyastd Bak
mslsi. Bak Xalq Komissarlar Sovetinin Gncy
hcum plan v onun hyata keirilmsi n hrbi
mliyyatlar. Bak Xalq Komissarlar Sovetinin iflasa
uramas. ngilis qounlarnn Bakya daxil olmas.
Sentrokaspi diktaturasnn squtu. Azrbaycan
hkumtinin Bakya krlmsi. Mudros bar.
Azrbaycann ingilis qounlar trfindn ikinci df ial
edilmsi. Azrbaycan parlamenti. Milli hkumtin daxili
siyasti. Hkumtin mdniyyt sahsind grdy tdbirlr.
Milli hkumtin xarici siyastinin sas istiqamtlri: Qafqaz
dvltlri v ranla mnasibtlr. Azrbaycan Paris slh
konfransnda. Azrbaycann istiqlaliyytinin de-fakto
tannmas. Xaricd diplomatik nmayndliklrin almas.
Aprel ial rfsind Azrbaycann beynlxalq vziyyti.
Aprel bhran. XI Ordunun ial yr. Azrbaycan Xalq
Cmhuriyytinin squtu, tarixi yeri v hmiyyti. Cnubi
Azrbaycan 1917-1920-ci illrd. . M. Xiyabani. Milli
hkumtin faliyyti.
Azrbaycanda kinci Respublikann-Sovet
Respublikasnn qurulmas. 1920 - 1930-cu illrd sosial-
iqtisadi v siyasi vziyyt. Azrbaycan SSR-in yaranmas,
onun daxili siyasti v yeni xarici siyast xtti.
Azrbaycann diplomatik nmayndliklrinin v Bakdak
xarici nmayndliklrin lvi. 1921-ci il Konstitusiyas.
zrbaycan-Trkiy mnasibtlri. Sovet rejimin qar
syanlar. Azrbaycann razi btvlyn yeni qsdlr.
Azrbaycan SSR Zaqafqaziya Sovet Federativ Sosialist
Respublikas v SSR-nin trkibind. Beynlxalq konfranslar
v Azrbaycan. Naxvan Muxtar Sovet Sosialist
Respublikas v Dalq Qaraba Muxtar Vilaytinin tkili.
Azrbaycanda yeni iqtisadi siyastin hyata keirilmsi v
onun xsusiyytlri. Tlsik snayeldirm v mcburi
kollektivldirm. Azrbaycanda ktlvi repressiyalar v
onun ar nticlri. 1937-ci il Konstitusiyas. Mdni
quruculuq. lifba islahatlarnn keirilmsi.
Azrbaycan II Dnya mharibsi dvrnd. II Dnya
mharibsinin balanmas. Azrbaycan Almaniyann
iallq planlarnda. Azrbaycan SSR mhm arxa cbh
kimi. Azrbaycan milli diviziyalarnn tkili.
Azrbaycanllarn dy cbhlrind, partizan v antifaist
mqavimt hrkatnda itirak. Azrbaycan mhacirti.
Milli legionlar. Cnubi Azrbaycan 1941-1946-c illrd.
S.C.Pivri. Milli hkumtin faliyyti. II dnya mharibsi
illrind byk dvltlrin siyastind Cnubi Azrbaycan
mslsi.
Azrbaycan 1945 - 80-ci illrd. Mharibdn sonra
Azrbaycann sosial-iqtisadi hyat. Dinc quruculua keid.
Snayenin v knd tsrrfatnn brpas. Totalitar rejimin
srtlmsi. 1948-1953-c illrd azrbaycanllarn
Ermnistan SSR-dn zorla ktlvi surtd deportasiya
edilmsi. 50-60-c illrd SSR-d siyasi sistemin tk-
milldirilmsi chdlri v tsrrfat islahatlar. H. liyevin
hakimiyyt glmsi. qtisadiyyata rhbrliyin gcln-
dirilmsi. 70-80-ci illrd snaye v knd tsrrfatnn inki-
af. Yeni snaye mssislrinin v sosial obyektlrin tikil-
msi. Kadr hazrl. halinin sosial strukturunda dyi-
ikliklr. 1978-ci il Konstitusiyas.
Mstqil Azrbaycan Respublikas. Yenidnqurma
siyasti v Azrbaycan. Qondarma Dalq Qaraba problemi.
Xsusi idar komitsi. Azrbaycan razisin Ermnistan
Respublikasnn yeni qsdlri. Azrbaycanda siyasi bhrann
drinlmsi. Milli-azadlq hrkatnn genilnmsi.
Azrbaycann dvlt mstqilliyinin brpa edilmsi. DQMV-
nin statusunun lv edilmsi.
H. liyevin bal il Azrbaycann dvlt mst-
qilliyinin mhkmlndirilmsi urunda mbariz. Milli
dvlt quruculuunun sas istiqamtlri. Milli ordu
quruculuu. 1995-ci ild Azrbaycan Respublikasnn
Konstitusiyasnn qbul edilmsi. Bazar iqtisadiyyatna keid
v dnya iqtisadiyyatna inteqrasiya. Yeni parlamentin
formalamas. slahatlarn keirilmsi. nvestisiya siyasti.
zlldirm v sahibkarln inkiaf. Aqrar islahat.
2003-c ilin prezident sekilri. . liyevin Azrbaycan
Respublikasnn Prezidenti seilmsi v H. liyev siyasi
xttinin uurla davam etdirilmsi. Regionlarn sosial-iqtisadi
inkiaf. Beynlxalq hmiyytli neft, qaz v nqliyyat
layihlrinin hyata keirilmsi v Azrbaycann Cnubi
Qafqaz regionunda lider dvlt evrilmsi. 2008-ci il
prezident sekilri. . liyevin yenidn Azrbaycan
Respublikasnn Prezidenti seilmsi. Azrbaycann sosial-
iqtisadi v mdni hyat.
Mstqilliyi brpa etdikdn sonra Azrbaycan
Respublikasnn xarici siyasti. Azrbaycan beynlxalq
oxtrfli laqlr sistemind. Azrbaycan Respublikasnn
xarici siyastinin vziflri, prinsiplri, istiqamtlri v
prioritetlri. Azrbaycann beynlxalq inteqrasiya
proseslrin qoulmas. Azrbaycan Respublikasnn AB v
Qrbi Avropa dvltlri il mnasibtlri. Azrbaycann
regional xarici siyasti: Rusiya, Trkiy, ran v Grcstanla
mnasibtlr. Azrbaycan xarici siyastinin Asiya istiqamti:
in, Pakistan v Yaponiya il mnasibtlr. Azrbaycann
MDB dvltlri il mnasibtlri. Azrbaycann rb lklri
il mnasibtlri. Azrbaycan v beynlxalq tkilatlar.
Ermnistanla Azrbaycan arasndak mnaqinin
mahiyyti, sbblri v tnzimlnmsin dair beynlxalq
sylr. Ermnistan-Azrbaycan Dalq Qaraba mnaqi-
sin dair beynlxalq tkilatlar trfindn qbul edilmi
sndlr. Azrbaycann neft strategiyas. Azrbaycann
xarici siyastind Xzr dnizi problemi. Masir qlobal
proseslr v Azrbaycan.
DBYYAT
1. Azrbaycan Respublikas 1991-2001. R. Mehdiyevin
mumi redaktsi il. B., 2001.
2. Azrbaycan tarixi. 7 cildd, 5-7-ci cildlr. B., 2008.
3. XX sr Azrbaycan tarixi. II cild. T.T.Vliyevin
mumi redaktsi il. B., 2009.
4. Azrbaycan tarixi. XIX-XXI srin vvli. Ali
mktblr n mhazir kursu. A..Rzayevin
mumi redaktsi il. B., 2010.
5. Qaraba: real tarix, faktlar, sndlr (Y.M.
Mahmudov, K.K. krov). B., 2005.
6. Qasmov M. Azrbaycann xarici siyasti (konsepsiya
msllri). B., 1997.
7. Qasmov M. Xarici dvltlr v Azrbaycan. B.,
1998.
8. Mehdiyev R. Azrbaycan: qloballama dvrnn
tlblri. B., 2005.
9. Musayev . Azrbaycann xarici siyasti. I hiss. B.,
2003.
10. Musayev . Azrbaycann xarici siyasti. III hiss. B.,
186 Magistraturaya qbul 2013
[[
2010.
11. Hsnov . Masir beynlxalq mnasibtlr v
Azrbaycan Respublikasnn xarici siyasti. B., 2005.
12. Hsnov . Azrbaycann AB v Avropa dvltlri
il mnasibtlri. B., 2000.
13. Hsnov C. P. Azrbaycan beynlxalq mnasibtlr
sistemind (1918-1920). B., 1993.
14. Hseynova H. Azrbaycan Avropa siyasi inteqrasiya
proseslri sistemind. B., 1998
15. Mmmdov ., Mmmdov . Azrbaycan tarixi (XX
sr XXI srin vvllri). Mhazirlr kursu. B.,
2009.
16. . .
. ., 2002.
17. www.un.org
18. www.europa.eu
19. www.coe.int
20. www.oic-oci.org
21. www.mfa.gov.az
BEYNLXALQ MNASBTLR TARX
Qdim dvrd v orta srlrd beynlxalq
mnasibtlr. .. III minillikdn bizim erann XVII
srinin I yarsnadk. Qdim rq diplomatiyas: umer
hr-dvltlri arasnda mnasibtlr. Tell l-Amarna
arxivi. Qdim Misirin beynlxalq laqlri. XVIII slal
fironlarnn xarici siyasti. XIX slalnin hakimiyyti
dvrnd Misirin beynlxalq vziyyti. II Ramzesin
diplomatiyas. Misir-Het slh mqavilsi. Assuriya
dvltinin xarici siyasti (e.. VIII-VII srlr). Qdim
Hindistanda v ind diplomatiya snti.
Qdim Yunanstanda beynlxalq mnasibtlrin
formalar (prokseniya, amfiktoniya, mqavillr v ittifaqlar,
sfirlr v sfirliklr). Yunan-ran v Peloponnes
mhariblri dvrnd diplomatik mbariz. E. . IV srd
Yunan diplomatiyas. Makedoniyal sgndrin rq yr
v ellinist dvltlrin yaranmas. Ellinizm dvr
diplomatiyas.
Qdim Roma diplomatiyasnn sas chtlri. Romada
diplomatik tsisatlar v sfirlik iinin tkili. Aralq dnizi
hvzsind stnlk urunda Romann mbarizsi. Romann
rq siyasti v Roma-Parfiya mnasibtlri. Roma-Sasani
mnasibtlri.
Orta srlrd beynlxalq mnasibtlrin v
diplomatiyann sciyyvi xsusiyytlri. Bizans
diplomatiyas. Xilaftin beynlxalq laqlri. Kiyev Rus
dvltinin diplomatiyas. XI-XII srlrd beynlxalq
mnasibtlr. Xa yrlri. XIII-XIV srlrd beynlxalq
mnasibtlr. Avropada ilk beynlxalq (dini) konqreslrin
arlmas. XV srd beynlxalq mnasibtlr. Yzillik
mharib v diplomatiya. Osmanl fthlri v beynlxalq
mnasibtlr. Aqoyunlu dvltinin xarici siyasti. XVI-
XVII srin I yarsnda beynlxalq mnasibtlr. Qrbi
Avropada milli dvltlrin yaranmas v xarici siyastd
dvlt mara prinsipinin ortaya xmas. Beynlxalq
hquq elminin yaranmas. Diplomatik xidmtin tkili.
Fransa-Habsburq ziddiyytlri v taliya mhariblri.
Atlantikada stnlk urunda ngiltr-spaniya rqabti.
Moskva dvltinin diplomatiyas. Osmanl imperiyasnn
xarici siyasti. Osmanl-Sfvi mnasibtlri. Sfvilr
dvltinin Avropa il diplomatik laqlri. I ah Abbasn
diplomatiyas. Fransa diplomatiyasnn sciyysi. Otuzillik
mharib (1618-1648) v diplomatiya. Vestfal slh.
Yeni dvr. XVII srin II yars birinci dnya
mharibsinin sonu. Vestfal sisteminin formalamas.
Burjua inqilab dvrnd ngiltr diplomatiyas. XIV
Ldovikin mhariblri. Avropada miras mhariblri v
diplomatiya. Diplomatik inqilab v Yeddi illik mharib
(1756-1763). rq mslsi. Rusiya-Trkiy mhariblri.
stiqlaliyyt urunda mharib v AB-n diplomatiyas.
Byk Fransa inqilab, onun beynlxalq mnasibtlr tsiri.
Napoleon mhariblri. Fransaya qar Avropa dvltlrinin
koalisiyalar. Fransada I imperiyann dalmas. Vyana
konqresi, onun yekun akt. Vyana sisteminin mahiyyti.
Mqdds ttifaq v onun konqreslri. XIX srin 20-40-c
illrind Avropada beynlxalq mnasibtlr. XIX srin 20-
40-c illrind rq mslsi trafnda ziddiyytlrin
kskinlmsi. XIX srin I yarsnda Avropa dvltlrinin
mstmlk siyasti. XIX srin I yarsnda AB
diplomatiyas. Azadlq urunda mhariblr v Latn
Amerikasnda mstqil dvltlrin yaranmas.
Avropada 1848-1849-cu illr inqilablar v onlarn
beynlxalq mnasibtlr tsiri. Krm mharibsi: Paris slh
konqresi. Vyana sisteminin dalmas. taliya v
Almaniyann birlmsi v beynlxalq mnsasibtlr.
Mstmlk rqabti. 1870-1871-ci illr Fransa-Prussiya
mharibsi. rq bhran v 1877-1878-ci illr Rusiya-
Trkiy mharibsi. Berlin konqresi. lr ittifaq. Rusiya-
Fransa ittifaqnn formalamas. ngiltrnin parlaq tcrid
siyasti.
Mstmlklrin yenidn blgs urunda mbariz.
Antantann yaranmas. I v II Mrake bhranlar. Bosniya
bhran. taliya-Trkiy mharibsi, Lozanna slh. Birinci
v ikinci Balkan mhariblri. yul bhran v Birinci dnya
mharibsinin balanmas. I Dnya mharibsi dvrnd
beynlxalq mnasibtlr.
n yeni dvr. Birinci dnya mharibsinin sonu
ikinci dnya mharibsinin sonu (1918-1945). I Dnya
mharibsinin baa atmas v beynlxalq mnasibtlrin
Versal-Vainqton sisteminin formalamas.
1920-ci illrd beynlxalq mnasibtlrd tzminat v
thlksizlik mslsi. Kiik Antantann yaradlmas.
Lozanna konfrans. Lokarno konfrans. Reyn tminat pakt.
A. Briann Avropa Birlmi tatlar plan. Brian-Kelloq
pakt. SSR-nin xarici siyasti.
XX srin 30-cu illrind beynlxalq mnasibtlrin
inkiaf. II dnya mharibsinin sbblri v balanmas.
kinci dnya mharibsi illrind beynlxalq mnasibtlr. II
Dnya mharibsinin baa atmas v beynlxalq
mnasibtlrin Yalta-Potsdam sisteminin formalamas.
1941-1946-c illrd beynlxalq mnasibtlrd Gney
Azrbaycan mslsi.
kinci dnya mharibsinin sonundan soyuq
mharibnin bitmsindk beynlxalq mnasibtlr
(1945-1991). Soyuq mharibnin balanmas. Qrb v
rq bloklarnn tkkl. 1945-1990-c illrd beynlxalq
mnasibtlrd Almaniya mslsi. ind vtnda
mharibsi, XR-in yaranmas. Koreya mharibsi. San-
Fransisko slh mqavilsi (1951). 1950-1980-ci illrd Qrb-
rq mnasibtlri. Mstmlkiliyin lvi prosesinin
balanmas. Asiyada v Afrikada Milli Azadlq hrkatlar.
Bloklara qoulmamaq hrkat. Konqo bhran. Beynlxalq
mnasibtlrd in amili (1960-1970-ci illr). AB-n
Qbul proqramlar 187
Vyetnam mharibsi. Hindistan Cnubi Asiyadak
beynlxalq mnasibtlrd (1960-70-ci illr). Flstinin
blnmsi. Yaxn rq mnaqisi, onun beynlxalq
mnasibtlr tsiri (1948-1990-c illr). Karib bhran.
Latn Amerikasnda beynlxalq mnasibtlr.
1945-1990-c illrd trksilah problemi. Uzaq rqd
beynlxalq mnasibtlr. Helsinki yekun akt. XX srin 70-ci
illrinin II yarsnda v 80-ci illrind mumavropa prosesi.
Qrbi Avropa inteqrasiyasnn balanmas v inkiaf (1950-
1990-c illr). rqi Avropada mxmri inqilablar. Yeni
Avropa n Paris xartiyas. Beynlxalq thlksizlik
problemlri. Dnya kommunist sisteminin dalmas v
soyuq mharibnin baa atmas. Postsovet mkannda
yeni mstqil dvltlrin yaranmas.
XX srin sonu-XXI srin vvllrind beynlxalq
mnasibtlr. 1990-c illrd bir qtbl beynlxalq
mnasibtlr sisteminin formalamas. Masir beynlxalq
mnasibtlr sistemind siyasi-hquqi rejim. Masir
beynlxalq mnasibtlr sistemind hrbi amil. imal-cnub
mnasibtlrinin yeni llri. Masir beynlxalq
mnasibtlr sistemind konsepsiyalar. Soyuq mharibdn
sonra AB-n xarici siyast strategiyas. Masir beynlxalq
mnasibtlr sistemind geosiyast. Avropada yeni
beynlxalq mnasibtlr sisteminin formalamas. rqi
Asiyada beynlxalq mnasibtlr. Cnubi Asiyada
beynlxalq mnasibtlr. Yaxn v Orta rqd beynlxalq
mnasibtlr. Masir inteqrasiya proseslrinin
xsusiyytlri. Masir dvrd qloballama proseslri.
DBYYAT
1. . -:
(1941-1946 .).
., 2006.
2. Baxov M.. Beynlxalq mnasibtlr tarixi. (1871-
1918-ci illr). B., 2007.
3. Baxov M.. Beynlxalq mnasibtlr tarixi. ( 1918-
2003). Drs vsaiti. B., 2007.
4. Baxov M.. Beynlxalq mnasibtlr tarixi. (XVII
srin II yarsndan1871-ci ildk). B., 2009.
5. Mahmudov Y.M. Azrbaycan diplomatiyas. Bak,
2006.
6. Hacyeva A. Beynlxalq mnasibtlr tarixi. (1871-
1919). Drs vsaiti. B., 2003.
7. Hmidov S. Avropa ittifaqnda siyasi inteqrasiya
proseslri v Azrbaycan. B., 2009.
8. Gzlova Y.H. Beynlxalq mnasibtlr tarixi (XVI-
XVII srin birinci yars). B., 2006.
9. Gzlova Y.H. Qdim yunan diplomatiyas. B., 2009.
10. Yusifov Y. Qdim rq tarixi. B., 2007.
11. Abdullayev M. Beynlxalq mnasibtlr tarixi. B.,
2000.
12. . C. .. .,
2005.
13. ..
. ., 1991.
14. Hsnov . Masir beynlxalq mnasibtlr v
Azrbaycan Respublikasnn xarici siyasti. B., 2005.
15. Mehdiyev R. Azrbaycan: qloballama dvrnn
tlblri. B., 2005.
16. .
1945 . / . . . . . ., 2005.
17. a ..
. ., 2004.
18. ..
. ., 2004.
19. .
. ... 2- . ., 2007.
20. .
. .. . ., 1999.
21. .., .., ..
(1648-2005).
/ . ... .,
2006.
22.
. . ... .,
2005.
MASR BEYNLXALQ MNASBTLR
Konfliktologiya. Mnaqi: anlay, yaranma sbblri,
strukturu, funksiyalar, dinamikas v informasiya analizi.
Mnaqilrin tsnifat: sosial, siyasi, etnik, beynlxalq,
dvltlraras, hrbi. Mnaqilrin tdqiqin dair sas nzri
yanamalar.
Sosial mnaqinin tbiti, mnbyi v kklri. Sosial
mnaqilrin funksiyalar. Sosial mnaqilrin tsnifat.
Sosial mnaqilr v siyasi inqilablar.
Siyasi mnaqi anlay. Siyasi mnaqilrin
tipologiyas v inkiaf mrhllri. Siyasi mnaqilrd
ideoloji v dini amillr. Etnosiyasi mnaqilr. Siyasi
mnaqilrd psixoloji amillr. Siyasi mnaqilrin hlli
texnologiyalar.
Beynlxalq mnaqilrin xsusiyytlri. Beynlxalq
mnaqilrin tiplri. Beynlxalq mnaqilrin strukturu v
inkiaf mrhllri. Beynlxalq mnaqilrin tnzimlnm
mexanizmlri (iqtisadi, humanitar, informasiya, hquqi,
hrbi).
Soyuq mharib dvrnd dvltlraras mnaqilr.
Masir dvrd dvltlraras mnaqilrin xsusiyytlri.
Mnaqilrin hlli. Beynlxalq mnaqilrin slh yolu
il tnzimlnmsinin formalar v yollar. Beynlxalq
mnaqilrin slh yolu il tnzimlnmsind danqlar
prosesinin rolu. Silahl mnaqilrin hquqi tnzimlnmsi.
Mnaqilrin tnzimlnmsind nc trfin rolu.
Daxili silahl mnaqilr v slhmramllq.
Mhariblrin mahiyyti v nvlri.
Diplomatik v konsul xidmtinin saslar. Diplomatik
protokol. Diplomatik xidmt anlay v xsusiyytlri.
Diplomatlar arasnda byklk. Diplomatik korpus v
duayen. Dvltin xarici laqlr orqanlar: mrkzi xarici
laq orqanlar v xaricd yerln laq orqanlar. Dvlt
bas, Nazirlr Kabineti v Parlamentin xarici siyast
sahsind slahiyytlri. Xarici ilr nazirliyi: strukturu,
slahiyytlri v funksiyalar. Xaricdki diplomatik
nmayndliklr. Sfirliklr v diplomatik missiyalar:
strukturu, trkibi v funksiyalar. Konsulluqlar: trkibi v
funksiyalar. Diplomatik v konsulluq nmayndliklrinin
v onlarn xsi heytinin imtiyaz v immunitetlri.
Diplomatik protokol anlay v xsusiyytlri. Dvltin
tannmas v diplomatik mnasibtlrin yaradlmas.
Diplomatik nmayndnin tyin edilmsi. Diplomatik
nmayndliyin basnn tyinat lksin getmsi v
188 Magistraturaya qbul 2013
[[
faliyyt balamas. Diplomatik nmayndnin
funksiyalarnn bitmsi v onun lkdn geri qaytmas.
Diplomatik nmayndliyin faliyytinin bitmsi.
Diplomatik sndlrin tsnifat. Diplomatik sndlr
qoyulan tlblr. Diplomatik sndlrin trkib hisslri.
Diplomatik grlrin nvlri v formalar. Diplomatik
shbtlr. Vizit kartlar. Diplomatik qbullar: nvlri v
xsusiyytlri. Diplomatik qbullarn hazrlanmas, tkili v
keirilmsi. Beynlxalq nzakt. Dvlt rmzlri. Dvlt
sfrlri: anlay v keirilmsinin tkili. Protokol xidmti.
Beynlxalq konfranslar v mavirlr. BMT-d diplomatik
protokol.
Azrbaycan Respublikasnn diplomatik v konsulluq
xidmtinin tkili.
Beynlxalq mnasibtlr nzriyysi. BMN fnninin
predmeti v obyekti. BM nzriyysinin metodlar: mumi
v ttbiqi metodlar. Situasiyann thlili metodlar: mahid,
sndlrin yrnilmsi, mqayis. Eksplikativ metodlar:
kontent-analiz, ivent-analiz, koqnitiv-xritldirm, tcrb.
Prqnozladrma metodlar: delfi metodu, ssenarilrin
qurulmas, sistemli yanama, modelldirm. Qrarn qbul
edilmsi prosesinin thlili.
Beynlxalq mnasibtlrin qanunauyunluqlar problemi.
Beynlxalq mnasibtlrin sahlr v itiraklar zr
tsnifat. BM nzriyysind mktblr. BM nzriyysind
nnlr. Rasionalizmin sas mddalar v nmayndlri.
Realizmin v neorealizmin sas mddalar v
nmayndlri. Edvard Karrn konsepsiyasnn sas
mddalar. Hans Morgentaunun nzri baxlar. Kennet
Volts neorealizmin banisi kimi. Samuel Hantinqton.
Liberalizmin v neoliberalizmin sas mddalar v
nmayndlri. Dnya kommunist sisteminin dalmas v
liberal demokratiyann inkiaf. Frensis Fukuyama.
Liberalizm gizli diplomatiya, qvvlr balans v kollektiv
thlksizlik haqqnda. qtisadi liberalizmin saslar.
Marksist v neomarksist beynlxalq mnasibtlr
nzriyysinin sas mddalar v nmayndlri.
BM nzriyysind byk debatlar.
Aktorlarn davran nzriyylri. Qrarn qbul edilmsi
nzriyysi. Oyunlar nzriyysi. Sfr hcmli oyunlar (zero
sum games). Qeyri-sfr hcmli oyunlar (non-zero sum
games) Ccnin oyunu. Mhbus dilemmas. Svdlm
nzriyysi.
Beynlxalq sistem. Beynlxalq mnasibtlr sisteminin
mhiti. Beynlxalq mnasibtlrin itiraklarnn
mqsdlri, vasitlri v strategiyalar. Gc BM
nzriyysinin kateqoriyas kimi. Gcn elementlri v
ondan istifad edilmsi metodlar. Qvvlrin balans
nzriyysi. Kollektiv thlksizlik prinsipi (nzriyysi).
Thlksizlik dilemmas. Thlksizliyin liberal
konsepsiyalar: kooperativ thlksizliyi, insan thlksizliyi
v demokratik slh nzriyylri. Beynlxalq mnasibtlrin
hquqi tnzimlnmsi problemi. Milli maraqlar: anlay,
strukturu, metodoloji v siyasi rolu. Milli maraq v
ideologiya.
Xarici siyast: mqsdlri v prinsiplri. Daxili v xarici
siyast arasnda qarlql laq. Diplomatiya xarici siyastin
hyata keirilmsinin bir vasitsi kimi. Diplomatiya v
beynlxalq hquq.
Beynlxalq mkdalq: anlay v tiplri. Dvltlraras
mkdala realist yanama. Beynlxalq rejimlr
nzriyysi. Beynlxalq mkdaln thlil olunmasna dair
sosioloji yanama. Beynlxalq mkdalq v inteqrasiya
proseslri.
Beynlxalq nizamn sosial saslar.
Geosiyast. Geosiyast: anlay, qanunlar,
kateqoriyalar, metodlar, funksiyalar v aktorlar.
Geosiyastin elementlri. Geosiyastin tarixi mrhllri.
Geosiyastin klassiklrinin sas ideyalar v prinsiplri:
Fridrix Ratsel, Rudolf ellen, Helford Makinder, Alfred
Mehen, Vidal de la Blan, Nikolas Spaykmen, Karl
Haushofer.
Geosiyastin rus mktbi. Avrasiya hrkatnn tarixi.
Avrasiyalq v neo-avrasiyalq.
Masir geosiyast nzriyylri v Qrb mktblri.
Avropa kontinental geosiyasti. Atlantizm v neoatlantizm
nzriyylri. Biheviorist geosiyast. Mondializm v
neomondializm.
Yeni dnya nizam konsepsiyas. Masir geosiyasi
sistemd Avropa ttifaq, AB, Rusiya, in, Yaponiya v
Hindistann yeri v rolu. Masir beynlxalq mnasibtlr
sistemind ran v Trkiynin geosiyasti.
Beynlxalq tkilatlar. Beynlxalq tkilatlarn anlay
v tsnifat. Beynlxalq tkilatlarn hquqi saslar.
Beynlxalq tkilatlarn strukturu. Beynlxalq tkilatlarda
prosedura qaydalar.
Birlmi Milltlr Tkilat (BMT). BMT-nin
ixtisaslam qurumlar. Beynlxalq Valyuta Fondu v
mumdnya Bank qrupu. mumdnya Ticart Tkilat
(TT). Avropa Thlksizlik v mkdalq Tkilat
(ATT). Avropa ttifaq (A). Avropa Azad Ticart
Assosiasiyas (AATA). Avropa Yenidnqurma v nkiaf
Bank (AYB). Avropa uras (A). imali Atlantika
Mqavilsi Tkilat (NATO). slam mkdalq Tkilat
(T). Neft ixrac edn lklrin tkilat (OPE). rb
Dvltlri Liqas (DL). Afrika ttifaq (A). Amerika
Dvltlri Tkilat (ADT). (MERKOSUR). Azad ticart
haqqnda imali Amerika mqavilsi (NAFTA). Mstqil
Dvltlr Birliyi (MDB). Qara Dniz qtisadi mkdalq
Tkilat (QT). Cnub-rqi Asiya lklrinin
Assosiasiyas (ASEAN).
Beynlxalq v milli thlksizlik problemlri. Milli v
beynlxalq thlksizlik anlaylar v onlarn qarlql
laqsi. Masir beynlxalq thlksizliyin thlilinin
sviyylri v tdqiqat metodlar. Qloballama raitind
thlksizliyin tmin olunmas. Masir dnyada beynlxalq
thlksizliyin yeni parametrlri. Beynlxalq terrorizm.
Ktlvi qrn silahlarnn yaylmamas v trksilah
problemi. Beynlxalq hrbi mdaxil. Enerji thlksizliyi.
nformasiya thlksizliyi. Qanunsuz miqrasiya.
Avropann sas thlksizlik problemlri: regional v
milli mnaqilr. Yaxn v Orta rqd thlksizlik
problemlri. Asiya-Sakit okean regionunda thlksizlik
problemlri. Post-sovet mkannda regional thlksizlik
msllri. Cnubi Qafqazda thlksizliyin tmin
edilmsinin xsusiyytlri.
Azrbaycan Respublikasnn Milli thlksizliyi.
Azrbaycan Respublikasnn thlksizlik msllri il
bal normativ-hquqi aktlar.
DBYYAT
1. .., .. .
., 2008.
2. .. . .,
Qbul proqramlar 189
2009.
3. .. . .,
2008.
4. Abbasbyli A., Darabadi P., brahimov .
Konfliktologiya. B., 2006.
5. .
: -
--. ., 2001.
6. Abbasbyli A., V.Cfrov. Diplomatik protokol. B.,
2002.
7. . /
.... ., 2002.
8. .. . .,
2010.
9. .. :
. ., 2004.
10. Azrbaycan Respublikasnn Konsul Nizamnamsi.
Bak, 8 fevral 1994-c il.
11. Azrbaycan Respublikasnn tatdanknar (fxri)
konsulu haqqnda sasnam. Bak, 21 aprel 1997-ci
il.
12. Diplomatik xidmt haqqnda Azrbaycan
Respublikasnn Qanunu. Bak, 8 iyun 2001-ci il.
13. Azrbaycan Respublikasnn Sfirliyi haqqnda
sasnam. Bak, 25 may 2006-c il.
14. Azrbaycan Respublikasnn Konsulluu haqqnda
sasnam. Bak, 26 fevral 2007-ci il.
15. Hsnov . Masir beynlxalq mnasibtlr v
Azrbaycann xarici siyasti. B., 2005.
16. .
2- . . ... ., 2007.
17. .
.... ., 1999.
18. Abbasbyli A., Ncfov E. Beynlxalq mnasibtlr
nzriyysi. B., 2007.
19. ..
. ., 2006.
20. . . . ., 2004.
21. Mmmdov C. A. Geosiyast. B., 2005.
22. Hsnov . Geosiyast.Drslik. B., 2010.
23. ..
. . ., 1999.
24. .. .
. ., 2005.
25. hmdov E. Ermnistann Azrbaycana tcavz v
beynlxalq tkilatlar. B., 1998.
26. Piriyev A. Siyasi strategiya v milli thlksizlik. B.,
2005.
27. .. . .,
2006.
28. Milli thlksizlik haqqnda Azrbaycan
Respublikasnn Qanunu. Bak, 29 iyun 2004-c il.
29. Azrbaycan Respublikasnn milli thlksizlik
konsepsiyas. Bak, 23 may 2007-ci il.
30. Cfrov V.B. Diplomatik yazma. B., 2003.
31. . . ,
2001.
32. Ar Tayyar. Uluslararas ilikiler ve d politika. 8.
bask. Bursa, Mkm Yaynclk, 2009.
33. www.un.org
34. www.europa.eu
35. www.coe.int
36. www.oic-oci.org
37. www.nato.int
38. www.cis.minsk.by
39. www.osce.org
40. www.imf.org
41. www.opec.org
42. www.africa-union.org
43. www.nafta-sec-alena.org
Proqram 48
MUM PSXOLOGYA
Psixologiyann bir elm kimi xarakteristikas.
Psixologiyann predmeti haqqnda tsvvrlrin inkiaf.
Gzran psixologiyas v elmi psixologiya. Psixologiyann
elmlr sistemind yeri. Psixologiya elminin sahlri, onlarn
tsnifi, prinsiplri v msllri. Qdim yunan filosoflarnn
tlimlrind psixoloji ideyalarn inkiaf. Orta srlrd
psixoloji ideyalarn inkiaf. XVIIXIX srlrd
psixologiyann inkiaf. urun klassik introspektiv
psixologiyas. Psixoanaliz v drinlik psixologiyas.
Biheviorizm v neobiheviorizm. Koqnitiv psixologiya.
L.S.Vqotskinin mdni-tarixi psixologiyas. Azrbaycanda
psixoloji fikrin inkiaf tarixi. Psixika psixologiyann
predmeti kimi v psixologiyaya tkamli daxil edilmsi.
Psixi hadislr: psixi proseslr, psixi hallar, psixi xasslr.
Psixi inkiafn xsusiyytlri. Psixikann meyarlar.
Psixikann filogenezd inkiaf mrhllri. Elementar sensor
psixika. Persepsiv psixika. Heyvanlarn davran formalar.
nstinktlr. yrnmnin nvlri v nzriyylri.
Heyvanlarn intellekti. Psixika v ur. urun psixoloji
xarakteristikas. urun funksiyas v strukturu. ur v
ursuzluq. Drk edilmyn proseslrin nvlri. Frdi v
ictimai ur. Psixikann ontogenezd inkiafnn rtlri v
hrktetdirici qvvlri. L.S.Vqotski psixi inkiaf
haqqnda. Tbii v ali psixi funksiyalar. Ali psixi
funksiyalarn xsusiyytlri v onlarn ml glm
xsusiyytlri.
Psixologiyann tdqiqat metodlar. Psixologiyada metod
v metodologiya anlaylar. Psixoloji tdqiqatn metodikas.
Psixoloji tdqiqatn planladrlmas. Tdqiqatn frziyysi.
Psixoloji tdqiqatn prinsiplri. Psixologiyada lm
problemi. Mahid metodu v onun nvlri. Eksperiment:
tbii v laborator eksperiment. Psixodiaqnostik sullar.
Testlr v onlarn tsnifatlar. Testin effektlivlik meyarlar.
Faliyyt v onun iradi tnzimi. Faliyyt v fallq.
Tlbatlar falln mnbyi kimi. Tlbatlarn mnyin
(tbii v mdni) v predmetin (maddi v mnvi) gr
nvlri. nsan tlbatlarnn inkiaf xsusiyytlri. Tlbatlar
v motivlr, faliyytin tkilind onlarn rolu.
Motivasiyann nzriyylri: dispozisional v situativ;
klassik psixoanalizd motivasiyann nzriyylri,
biheviorizmd v neobiheviorizmd motivasiyann
190 Magistraturaya qbul 2013
[[
nzriyylri. Tlbatlarn v motivlrin tsnifat saslar.
Insan tlbatlarnn spesifikas; insann sas tlbatlar;
motivasiya hadislrinin dispozision xarakteri; tlbatlarn
yalandrma formalar; tlbatlarn psixoloji v fizioloji
tzahr. Motivlrin funksiyalar. Motivlrin drk
olunmasna v thrikedici gvvsin tsir edn faktorlar.
Tlbatlarn v motivlrin iyerarxiyas v bir-birin tabe
edilmsi. Motivasiyann faliyyt prosesin v smrliyin
tsiri; faliyyt prosesind motivasiya dinamikasnn
determinantlar (motivin mqsd keidi). K.Levin
mktbinin situativ motivasiyasnn tdqiqatlar: bitirilmmi
mliyyatlarn daha yax yadda saxlama effekti (Zeyqarnik),
doyma effekti, vz etm, bitirilmmi hrkt effekti, iddia
sviyysinin dinamikas. Insann tlbat v motivasiya
dairsinin inkiafnn hrktverici qvvlri, rtlri v
etaplar; aparc faliyytin vz edilmsinin
qanunauyunluqlar, xsiyytin iradi keyfiyyrlri.
Faliyytin quruluu. v hrktlr. Vrdilr v onlarn
ml glmsi. Faliyytin sas nvlri: oyun, tlim, mk.
rad haqqnda anlay. Faliyytin iradi tnzimi. radi
iin quruluu v funksiyalar.
xsiyyt. xsiyytin strukturu. xsiyytin
strukturunun tyin olunmasna sas yanamalar. Frd,
xsiyyt v frdiyyt anlaylarnn mqayissi. xsiyytin
tdqiqin mxtlif yanamalar. Sistem yanama.
Mnasibtlr nzriyysi (Lazurski, Myasiev). Klassik
biheviorizm xsiyyt psixologiyas haqqnda (C.Uotson,
B.F.Skinner). Neobiheviorizm. Z.Freydin psixoanalizind
xsiyyt, onun strukturu v inkiaf haqqnda tsvvrlr.
A.Adlerin frdi psixologiyas: btvlk v natamamlq
prinsiplri; xsiyytin hyat trzi haqqnda tsvvrlr. K.Q.
Yunqun analitik psixologiyas. Persona,Klg
xsiyytin struktur komponenti kimi. Arxetip,
Kompleks, zllk kateqoriyalar. E.Eriksonun, E.
Fromun neofreydist yanamalar. xsiyyt interaksionist
v koqnitivist yanamalar. K.Levinin, H.Mrreyin,
C.Kellinin xsiyyt nzriyylri. xsiyyt
psixologiyasnda humanistik ynli. Q.Olportun xsiyytin
aq sistem kimi nzriyysi. xsiyyt humanistik yanama
prinsipi (K. Rocers). A.Maslounun xsiyytin
znaktualladrma nzriyysi. V. Frankln mna axtar
nzriyysi. Mnlik uru v onun funksiyalar. Mnin
kf olunmas. Mn obraznn formalamas. xsiyytin
inkiafnda psixoloji problemlr v onlarn korreksiyas.
xsiyytin znqiymtlndirmsi v iddia sviyysi.
xsiyytin inkiafnda bioloji v sosial amillr.
Diqqt. Diqqt v ur. Diqqtin funksiyalar. Diqqtin
hmiyyti. Diqqtin fizioloji mexanizmlri. Diqqtin
nvlri. Qeyri-ixtiyari diqqti rtlndirn sas amillr.
xtiyari diqqtin inkiaf v xsusiyytlri. xtiyari diqqtdn
sonrak diqqt. Diqqtin xsusiyytlri: davamll,
keirilmsi, paylanmas, hcmi, trddd, yaynmas.
Diqqtin dalnl. Diqqtin nzriyylri. Erkn seleksiya
nzriyysi (Brodbent, Treysman). Lngimi seleksiya
nzriyysi (Norman). Koqnitiv modellr: C. Brodbentin filtr
(szgc) modeli, E.Treysmann bln modeli, D.Kanemann
resurslarn paylanmas modeli.
Duyular. Reseptorlar v analizatorlar. Duyu haqqnda
nzriyylr. Duyularn nvlri v onlarn tsnifat
kriteriyalar. Xarici duyularn, daxili duyularn, hrkt
duyularnn mumi xarakteristikas. Duyularn mumi
qanunauyunluqlar. Duyularn psixofizikas. Hssasln
hdlri: yuxar v aa mtlq hddi v frqlndirm
hssasl. Adaptasiya. Duyularn qarlql tsiri.
Sensibilizasiya. Sinesteziya. Duyularn inkiaf v sensor
trbiynin aktual msllri. Duyularn pozuntular.
Qavray. Qavray haqqnda anlay. Qavray
nzriyylri. Helmholtsun ursuz qlintic nzriyysi.
C.Gibsonun ekoloji nzriyysi, C.Brunerin kateqorizasiya
nzriyysi. Getaltpsixologiya qavray haqqnda.
Qavrayda fiqur v fon. Getaltn perseptiv tkili qanunlar.
Qavrayn koqnitiv modellri. Qavrayn hcmi. Qavray
surtlrinin sas xsusiyytlri. Appersepsiya v illziyalar.
Qavrayn tsnifat. Mkan, zaman v hrkt qavray.
Uzaqlq v drinlik qavray. Binokulyar parallaks.
Disparantlq. Stroboskopik hrkt. Fi-fenomen. Qavrayn
inkiaf. xsiyytin istiqamti v qavray. Qavrayn
yrnilm sullar. Qavrayn pozuntular.
Hafiz. Hafiznin hmiyyti. Masir psixologiyada
hafiz problemi. Hafiz haqqnda nzriyylr (psixoloji,
fizioloji, biokimyvi). Hafiznin tsnifatna mumi
yanamalar. Hafiznin nvlri. Hafiznin proseslri v
onlarn ilmsinin sas qanunauyunluqlar. Hafiznin
koqnitiv modellri. R.Atkinson v R.ifrin modeli. Struktur
model: sensor registr, qsamddtli yadda saxlanma (operativ
hafiz), uzunmddtli hafiz. Sperlinqin eksperimentlri.
Uzunmddtli hafiznin strukturu v faliyyti. Petersonlarn
eksperimentlri. Norman v Vo modeli. Unutma. Retroaktiv
v proaktiv interferensiya. Mlumat emalnn drc
effektlri. Hafiz prosesind frdi frqlr. Hafiznin tiplri.
Hafiznin patologiyas. Hafiznin inkiaf v mmarissi.
Hafiznin tdqiqat metodlar.
Tfkkr. Tfkkrn sciyyvi xsusiyytlri:
mumildirm, vasitlilik, aktivlik, mqsdynllk.
Tfkkr v hissi idrak. Mntiq v psixologiyada tfkkr
problemi. Tfkkr psixologiyasnn predmeti. Tfkkr
msl hlli kimi. Tfkkr mlumatn emal prosesi kimi.
Tfkkr ali psixi funksiya kimi, nitqi tfkkr, szn
mnas tfkkrn thlil vahidi kimi. Fikri faliyytin
motivasiyas. drak motivlri. Fikri mliyyatlar. Tfkkrn
formalar: mfhum, hkm, qli ntic. Mfhumlarn
formalamas prosesi v onun yrnilmsi yollar.
Tfkkrn nvlri: yani-mli, yani-obrazl v mcrrd
tfkkr. Yaradc tfkkrn xsusiyytlri. Tfkkr
sahsind frdi frqlr, qli keyfiyytlr. Tfkkr v onun
mxtlif psixoloji mktblrd yrnilmsi. Tfkkr v
intellekt. J.Piajey gr intellektin inkiaf mrhllri.
Tfkkrn inkiafnda tlimin rolu. Tfkkrn tdqiqi
metodlar. Tfkkrn pozuntular.
Nitq. Nitqin psixoloji mahiyyti. Dil v nitq. Dil
mnalar. Dilin funksiyalar. Nitqin xsusiyytlri. Nitqin
funksiyalar. Nitqin nvlri. Eqosentrik nitq. Eqosentrik
nitqin ml glmsi v funksiyalar haqqnda L.S.Vqotski
v J.Piajenin polemikas. Daxili v xarici nitq. ifahi v
yazl nitq. Dialoji v monoloji nitq. Semantik diferensial
sulu il nitqin tdqiqi. Nitq v nsiyyt. Tfkkr v nitqin
nisbti problemi. Nitqli mlahizlrin trmsi v
anlalmas. Nitqin pozuntular.
Txyyl. Txyyl ali psixi funksiya kimi. nsann
hyat v faliyytind txyyln hmiyyti. Txyyl
surtlrinin yaradlmas prosesi. Txyyln nvlri. Xlya
v xyal. Brpaedici v yaradc txyyl, onlarn balca
xsusiyytlri. Kreativlik haqqnda anlay. Bdii v elmi
yaradclqda txyyln rolu. Txyyln tdqiqat
Qbul proqramlar 191
metodlar. Txyyln diaqnostikas v inkiaf metodlar.
Hisslr, emosiyalar. nsann tlbatlar v hisslr.
Emosiyalarn fizioloji saslar. Onlarn siqnal, kommunikativ
v tnzimetm funksiyalar. Emosiyalarn xarici ifad
formalar. sas emosional hallar v onlarn xarakteristikas.
Hisslr v xsiyyt. Ali hisslr. Hisslrin sosial funksiyas.
Emosiyalarn yrnilm sullar. xsiyytin emosional
sahsi. Emosional hadislrin sas siniflri. Faliyytin
tnzim edilmsind onlarn rolu. Emosiya v hisslrin
funksiyalar (V.KVilyunas, A.N.Leontyev): kommunikativ,
tnzimlyici, siqnal, motivasion, qiymtlndirici,
stimulladrc, mdafi. Emosional hadislrin
komponentlri. Emosiyalarn bioloji v psixoloji
nzriyylri. Emosiyalar v xsiyyt. Insan emosiyalarnn
v tlbatlarnn laqsi. Insann emosional sahsinin
ontogenezd inkiaf. Emosional proseslrin nvlri,
emosional proseslrin psixofizioloji laqsi; emosional
proseslrin tsnifat n saslar. Normal v patoloji
affektlrin, hisslrin, ehtiraslarn, hvaln xarakteristikas.
Hycanlln nvlri v tzahr; frustrasiyaya olan
reaksiyalarn tiplri; stresin fizioloji v psixoloji aspektlri,
posttravmatik stresin psixoloji nticsi. Emosional
proseslrin v xsiyytlraras mnasibtlrin laqsi;
xsiyytin emosional keyfiyytlri. Emosiya haqqnda
nzriyylr: emosiyalarn ifadsinin tkaml nzriyysi
(.Darvin); V.Vundtun nzriyysi; Cems-Langenin
emosiyalarn periferik nzriyysi; Kennon-Bard
nzriyysi; emosiyalarn koqnitiv nzriyylri;
P.K.Anoxinin emosiyalarn mlumat nzriyysi,
D.Lindslinin aktivasiya nzriyysi.
Temperament. Temperament haqqnda tlimlr. Ali sinir
faliyytinin xsusiyytlri v temperament tiplri. eldon
v Kremerin konstitusional tipologiyas. Trbiy prosesind
temperament tiplrinin nzr alnmas v frdi yanama.
Masir dvrd temperamentin yrnilm sullar.
Xarakter. Xarakter haqqnda anlay. Xarakter
nzriyylri. Xarakterin quruluu. Xarakter lamtlrinin
tsnifat. Xarakterin tipik v frdi lamtlri, onlar
rtlndirn amillr. Xarakter v zntrbiy msllri.
Xarakterin aksentuasiyas. Aksentuasiyalarn tdqiqi. Liko
v Leonqardn tsnifat. Psixopatiya v onun nvlri.
Qabiliyytlr. Qabiliyyt nzriyylri (Gilford,
Spirmen, Pirson, Terstoun, Qalton, Kettel v s.).
Qabiliyytlrin bilik, bacarq, vrdilrl laqsi v onlarn
frqi. Qabiliyytlrin quruluu. Qabiliyytlr v faliyyt.
mumi v xsusi qabiliyytlr. Qabiliyytlr v irsiyyt.
Qabiliyytlrin formalamas. ntellekt msal.
Qabiliyytlrin tdqiqi.
DBYYAT
1. Bayramov .S., lizad .. Psixologiya. Bak, 2002
2. mumi psixologiya. Prof. A.V. Petrovskinin
redaktorluu il. Bak, 1982
3. Psixologiya. Drslik / prof. S.. Seyidov, M..
Hmzyevin redaktorluu il. Bak, 2007
4. liyev B.U., Cabbarova L.M. Duyu v qavray.
Metodik vsait, Bak, 2009
5. .
. ., 1981
6. . . . ..
, .. . ., 1982
7. .. .
, 2000
8. .. . , 2002
9. . ., 1975
10. .. . ., 1984
11. .. . ., 1987
12. . . , 2003
13. .. . , 2000
14. ..
. ., 1976
15. .., . . ., 1999
16. ., .
. , 1998
17. .. . ., 1990
18. .. . , 1996
19. . . , 2000
20. .. . , 2000
21. .. . , 2000
22. . . ., 1996
23. .. .
, 2002
24. .., ..
. ., 2004
25. . . ., 1996
26. ..
. , 1999
27. . . .. ,
1981
SOSAL PSXOLOGYA
Sosial psixologiyann predmeti, vziflri v
metodlar. Sosial psixologiyann predmeti. Sosial
psixologiya psixologiya elminin sahlrindn biri kimi.
Sosial psixologiyann ml glmsi v inkiaf.
Azrbaycanda sosial-psixoloji ideyalarn formalamas tarixi.
Sosial-psixoloji informasiyann xsusiyytlri, onlarn
thlilinin metodoloji sviyylri: mumi metodologiya,
xsusi metodologiya, konkret tdqiqat metodikalar haqqnda
anlay. Sosial-psixoloji tdqiqatn sas metodlar, onlarn
tsnifat v xsusiyytlri. Mahid metodu. Sosial-
psixoloji eksperiment. Psixodiaqnostik metodlar: obyektiv,
proyektiv, standartladrlm zn hesabat v s. Soru
sulu: msahib, intervyu, anket, arxiv metodu. Kontent
analiz sndlrin keyfiyytc analizind istifad olunan
metod kimi.
xsiyytin sosial psixologiyas. Sosial psixologiyada
xsiyyt problemi. xsiyytin sosial-psixoloji
nzriyylri. Mak-Dauqollun Sosial instinktlr
nzriyysi; neobiheviorizm (.Bandura, N.Miller,
D.Dollard); neofreydizm (E.Fromm, Salliven, V.ults,);
interaksionizm (Q.Mid), koqnitiv nzriyylr (Xayder,
Nyukom, Festinger). xsiyytin sosial-psixoloji
tipologiyalar. xsiyytin sosializasiyas. xsiyytin sosial
ynlii. xsiyytin srvt meyllri v onlarn
formalamas.
Qrupun sosial psixologiyas.
Sosial psixologiyada qrup anlay. Sosial qruplarn
tdqiqi il bal sas istiqamtlr. Qrupun sas
xarakteristikas. Qruplarn tsnifat. Formal v qeyri-formal
qruplar. Qrup v kollektiv. Kiik qrupun dinamik proseslri:
qrup tzyiqi fenomeni, konformluq v konformizm; M.erif
v S.An tdqiqatlar. Qrup birliyi fenomeni
(L.Festinqer,T.Nyukom). Kiik qruplarda liderlik v
192 Magistraturaya qbul 2013
[[
rhbrlik. Liderlik nzriyylri. Liderlik slublar. Qrup
qrarnn qbulu. Grup gtblmsi effekti. Qrup
mnasibtlrinin yrnilm metodlar. Sosiometriya.
Referentometriya. xsiyytin qrupda sosiometrik statusu.
xsiyytin sosiometrik statusunun onun xsi
keyfiyytlrindn asll. Byk qruplarn psixoloji
xarakteristikalar. Mdniyyt v etnos. Etnik stereotiplr.
Etnosentrizm.
nsiyytin sosial psixologiyas. nsiyyt v faliyyt.
nsiyytin strukturu. nsiyyt informasiya mbadilsi kimi.
nsiyyt qarlql tsir kimi. Qarlql tsir birg faliyytin
tkili kimi. Sosial persepsiya anlay. nsiyyt prosesind
xsiyytlraras qavrayn mexanizmlri: identifikasiya,
refleksiya, empatiya. Atribusiya nzriyysi.
xsiyytlraras qavrayn effektlri. xsiyytlraras
attraksiya. Sosial-psixoloji treninq; treninqin xsusiyytlri.
Sosial v xsiyytlraras mnasibtlr. Frdi urun
formalamasnda sosial mnasibtlrin rolu. Sosial
mnasibtlrin strukturu v sosial rol anlay.
xsiyytlras mnasibtlrin emosional saslar. Aqressiya.
Aqressiyann bioloji v sosial amillri. Aqressiya
nzriyylri. Affiliasiya v sosial kontaktlarda tlbat.
Altruizm, eqoizm v empatiya. Altruizm nzriyylri.
Ail mnasibtlrinin sosial psixologiyas. Ailnin
sosial-psixoloji xsusiyytlri. sas funksiyalar. Masir
ailnin nuklearlamas v onun sosial-psixoloji tdqiqi.
Valideynlrin xsiyytlrinin xsusiyytlri, onlarn aild
bir-birin v uaqlara mnasibti. Mxtlif ya dvrlrind
valideyn-vlad mnasibtlrinin inkiaf. Valideyn-vlad
mnasibtlrind ixtilaflarn ml glmsi v onlarn sosial-
psixoloji xarakteristikas. Natamam v uursuz aillrd
qarlql mnasibtlrin xsusiyytlri.
DBYYAT
1. Bayramov .S., lizad .. Sosial psixologiya.
Bak, 2003
2. .. . ., 1990
3. .. . ., 2004
4. .., . . ., 1999
5. . . .
. ., 2001
6. . . ..
. ., 2000
7. . . , 2003
PEDAQOJ PSXOLOGYA
Pedaqoji psixologiyann predmeti v vziflri.
Pedaqoji psixologiyann predmeti. Pedaqoji psixologiya
masir psixologiya elminin sahlrindn biri kimi. Trbiy
v tlimin psixoloji qanunauyunluqlarnn yrnilmsi
pedaqoji psixologiyann predmeti kimi. Pedaqoji
psixologiyann sas problemlri v vziflri. Pedaqoji
psixologiyann sas blmlri. Pedaqoji psixologiyann
baqa elmlrl laqsi.
Trbiy v zntrbiynin psixologiyas.
xsiyytin formalamas trbiy psixologiyasnn sas
problemi kimi. Trbiy olunan v trbiy ednin
xsusiyytlri. Onlarn qarlql mnasibtlri. Trbiynin
mqsdi. Trbiy prosesind istifad olunan sullar. Masir
pedaqoji psixologiyada xsiyytin tkkl v inkiaf
msllri. Psixodinamik, sosiodinamik, interaksionistik,
humanistik istiqamtlr. Trbiynin idar olunmas problemi.
Trbiynin xarici v daxili idaretm imkanlar.
zntrbiy znidarnin ali formas kimi. xsiyytin
xlaq trbiysinin psixoloji saslar. tin uaqlar v
onlarla aparlan iin xsusiyytlri. Mktblilrin trbiylilik
gstricilri v kriteriyalar. Trbiynin etnopsixoloji
msllri.
Tlim psixologiyas insann mstqil idrak
faliyytinin znmxsus formas kimi.
Tlim prosesi pedaqoji psixologiyann nzri v ttbiqi
problemi kimi. Tlimin mahiyyti v qanunauyunluqlar.
Tlimin mvffqiyyti n psixoloji chtdn bir-biri il
bal olan amillr: nyi yrdirlr, kim v nec yrdir, kimi
yrdirlr. qli inkiafn gstricilri. Tlim faliyytinin
strukturu. Tlim motivlri. yrnmd mvffqiyyti v
mvffqiyytsizliyi myyn edn amillr. Tlim faliyyti
v psixi proseslr.
Masir dvrd tlim prosesinin optimalladrlmas
yollar.
Masir drs veriln psixoloji tlblr. Tlimin
frdilmsi v diferensiasiyas. Tlim prosesind zn
gstrn shv mumildirmlr: onlarn yaranma sbblri
v aradan qaldrlmas yollar. Drslikl iin psixoloji
xsusiyytlri. Masir elmi-texniki informasiya vasitlrinin
mktb tcrbsind ttbiqi.
Pedaqoji faliyytin v mllim xsiyytinin
psixologiyas.
Pedaqoji faliyytin psixoloji xsusiyytlri. Pedaqoji
faliyytin strukturu. Pedaqoji faliyytin smrliliyi v sas
gstricilri. Mllimin cmiyytd yeri v funksiyalar:
inkiafetdirici, trbiyedici, kommunikativ, yrdici, qnostik,
konstruktiv, tkilatlq funksiyalar. Mllim xsiyytin
veriln tlblr. Mllimin agirdlr, agirdlrin is mllim
trfindn qavranlmas. Mllimin agirdlrl nsiyyt slubu.
Mktbd psixoloji xidmtin saslar.
Psixoloji xidmt anlay v mktbd psixoloji xidmtin
zruriliyi. Mktbd psixoloji xidmtin sas istiqamtlri.
Mktb psixoloqunun mktb rhbrliyi, mllimlr,
valideynlr v agirdlrl apard ilrin sistemi.
DBYYAT
1. Hmzyev M. . Pedaqoji psixologiya Bak, 1991
2. Mmmdov A. U. Tlimin psixoloji saslar. Bak,
1993
3. . . . .,
1979
4. . . .
. ., 1998
5. . .
. ., 1984
YA PSXOLOGYASI
Ya psixologiyasnn predmeti, vziflri, tarixi,
metodlar.
Ya psixologiyas mxtlif ya dvrlrind uan psixi
inkiafnn faktlarn v qanunauyunluqlarn yrnn bir
elm kimi. Psixikann ontogenezd inkiafnn rtlri v
hrktverici qvvlri. Masir ya v inkiaf
psixologiyasnn nzri v praktik vziflri. Masir ya
psixologiyasnn inkiafnn sas istiqamtlri. Ya
psixologiyasnn metodlar. Ya psixologiyasnn XIX v XX
Qbul proqramlar 193
srlrd inkiaf.
Azrbaycanda ya psixologiyasnn inkiaf.
F. . brahimbyovun, M. C. Mhrrmovun, . S.
Aayevin, Z. M. Mehdizadnin, . S. Bayramovun, . .
lizadnin, M. . Hmzyevin, . . Qdirovun v
baqalarnn xidmtlri.
Uaqlarda psixi inkiafn qanunauyunluqlar.
nkiaf haqqnda anlay. Psixi inkiafn mnblri,
hrktverici qvvlri. nkiafn sas problemlri. nkiafda
sosial v bioloji amillr. rsiyyt v mhit amillrinin
inkiafa tsiri. Uaqlarn biliklri mnimsmsi v
xsiyytin inkiafnda ya imkanlarnn nzr alnmas.
nsiyyt v faliyytin uan psixi inkiafna tsiri.
xsiyytin frdi v ya xsusiyytlrinin diferensiasiyas.
Psixi inkiafn ya dvrlri problemi.
aalq v krplik dvrnn psixoloji xsusiyytlri.
Yeni doulmu uan anatomik-fizioloji xsusiyytlri.
aa v byklrin emosional laqlrinin inkiaf.
Canlanma kompleksi v onun ml glmsinin rtlri.
aann reseptor, hrkt sferasnn v nitqinin inkiaf.
yavi mllrin mnimsnilmsi il laqdar olaraq yavi
qavrayn v yavi tfkkrn inkiaf. Krplik dvrnd
uan diqqtinin, hafizsinin v nitqinin inkiaf. Uan
emosional hyatnn xsusiyytlri v nsiyyt dairsinin
genilnmsi.
Mktbqdr dvrd uan inkiafnn psixoloji
xsusiyytlri.
Krplik dvrndn baa dvrn keid. Baa yal
uaqlarn fiziki v mumi psixoloji xsusiyytlri. Mktb-
qdr ya dvrnd oyunun inkiafnn xsusiyytlri.
Oyunun nvlri. Uan psixi inkiafna oyunun tsiri.
Mktbqdr dvrd fikri proseslrin inkiaf.
Mktbqdr dvrd xsiyytin formalamas. Uaqlarn
ilkin tlbatlar: zvi tlbatlar, nsiyyt tlbatlar,
hrktlr tlbatlar, tdqiqat-bldlm tlbatlar v s.
nsiyytin verbal v qeyri-verbal nvlrinin formalamas.
Alt yallarn psixoloji xsusiyytlri. Alt yal
uaqlarn balca faliyyti olan oyundan tlim keidin
xsusiyytlri. Alt yallarda idrak proseslrinin
xsusiyytlri. Alt yallarn tlimd rastladqlar
tinliklrin psixoloji xsusiyytlri.
Kiik mktblilrin psixoloji xsusiyytlri.
Kiik mktbli yann mumi psixoloji xsusiyytlri.
Uan mktb qbulu il laqdar yaranan psixoloji
keyfiyyt dyiilmlr. Kiik mktblinin tlim faliyyti.
Mktbd tlim msbt mnasibtin, xsusil maraq v
motivlr sisteminin dyimsi. Kiik mktblilrin oyun v
mk faliyytinin psixoloji xsusiyytlri.
Yeniyetmlrin psixoloji xsusiyytlri.
Uaqlarn yeniyetmlik yanda psixi inkiafnn sas
xsusiyytlri. Yeniyetmlrin orqanizmind anatomik-
fizioloji dyimlr v onun inkiaf prosesin tsiri.
Yeniyetm yann keid dvr kimi sciyysi. Yeniyetm
yanda mnlik urunu formalamas: zntsdiq v
znqiymtlndirmy tlbatn artmas.
Byk mktblilrin psixoloji xsusiyytlri.
Erkn gnclik ya dvrnd xsiyytin inkiaf. Bu ya
dvrnd mnlik urunun formalamas xsusiyytlri.
Gnclik yanda qabiliyytlrin, irad v hisslrin, srvt
meyli, ideal v xarakterin formalamasnn milli-etnik
xsusiyytlri. Hmyadlarla, byklrl qarlql
mnasibtlr. Olanlarla qzlar arasnda xlaqi mnasibtlr.
DBYYAT
1. Qdirov .., Mmmdova . N. Ya psixologiyas.
Bak, Maarif, 1986
2. Hmzyev M.. Ya v pedaqoji psixologiyann
saslar. Bak, Adilolu, 2003
3. . . . ., -
, 2000
4. .. , . 1. 3- , .,
. . . , 2008
Proqram 49
HQUQ NZRYYS
Dvlt v hquq nzriyysi bir elm kimi. Dvlt v
hquq nzriyysinin anlay v predmeti. Dvltin v
hququn drk olunmas sullarnn anlay v tsnifat.
Dvlt v hquq nzriyysinin humanitar v hquq elmlri
sistemind yeri.
Dvlt cmiyytin siyasi sistemind. Siyasi sistem v
onun strukturu. Dvltin siyasi sistemd yeri. Demokratiya
v onun formalar. Dvlt, hquq v xsiyyt.
Dvltin formalar anlay, mahiyyti v tiplri.
Dvltin yaranmasnn sas sbblri v mumi
qanunauyunluqlar. Dvlt anlay, onun mahiyyti v
lamtlri. Dvlt v vtnda cmiyyti. Hquqi dvlt:
anlay, lamtlri v konstitusion saslar. Hquqi dvlt
ideyasnn inkiaf. Dvltlrin tipologiyas mslsi.
Dvltin formalar anlay. Dvltin qeyri-tipik formalar.
Dvlt aparat v dvltin funksiyalar. Dvlt aparat
anlay, dvlt aparatnn strukturu, tkil edilmsi v
faliyytinin prinsiplri. Dvlt orqanlar anlay v
tsnifat. Dvlt orqanlar sistemi v hakimiyyt blgs
prinsipi. Hakimiyyt blgs konsepsiyasnn inkiaf tarixi.
Dvltin sosial tyinat. Dvltin funksiyalar v onlarn
tsnifat. Dvlt funksiyalarnn hyata keirilmsinin hquqi
formalar.
Hquq v hquq dncsi anlay v onun
mahiyyti. Hquq anlay v onun mahiyyti. Hquq
haqqnda nzriyylrin plralizmi. Hquq v dvltin
nisbti. Hquq v qanun. Hququn mahiyyti v ona tsir
gstrn amillr (sosial, iqtisadi, mnvi, dini, siyasi v s.).
Hququn funksiyalar. Hquq dncsi, onun prinsiplri v
strukturu. Hquq dncsinin nvlri. Pekar hquq
dncsi hquq dncsinin xsusi nv kimi. Hquq
dncsi v hquqi mdniyyt. Hquq dncsi v
hquqi trbiy.
Hquq sosial normalar sistemind. Sosial normalar
anlay v onun tsnifat. Hquqi v qeyri-hquqi
normalarn frqi.
Hquq v xlaq: hquq v xlaqn qarlql laqsi,
hquqi v xlaqi normalarn frqli chtlri. Mnviyyat
hququn sas kimi. Hquq v korporativ normalar. Hquq
194 Magistraturaya qbul 2013
[[
v adt. Adtlr, nnlr v igzar adtlr. Hquq v dini
normalar. Hquq v texniki normalar.
Hquq mnblri. Hquq mnblri anlay. Hququn
maddi v formal mnblri. Hquq mnblrinin tsnifat.
Hquqi adt. Mhkm presedenti. Hquqi doktrina.
Normativ-hquqi akt. Mqavil. Digr hquq mnblri.
Masir dvrn sas hquq sistemlri.
Hquq sistemi. Hquq sistemi anlay. Hququn
strukturu: xsusi v mumi hquq. Hquq sahsi anlay.
Hququn sahlr blnmsinin meyarlar. Hquqi
tnzimlmnin predmeti v metodu. Sahlrin tsnifat.
Hquq institutlar v onlarn nvlri. Hquq sistemi v
qanunvericilik sistemi. Hquq sistemi v hquqi sistem.
Milli v beynlxalq hquq. Hquq normalar anlay, hquq
normalarnn lamtlri v nvlri. Hquq normalarnn
mntiqi quruluu.
Normativ-hquqi akt anlay, nvlri v sisteml-
dirilmsi. Normativ-hquqi akt anlay v lamtlri.
Normativ-hquqi aktn nvlri: qanun v qanun qvvli
aktlar. Qanun anlay v lamtlri. Qanunun nvlri.
Qanunvericilik prosesi. Qanun qvvli aktlar v onlarn
nvlri: Prezidentin frmanlar, hkumtin qrarlar, mrkzi
v yerli icra hakimiyyti, yerli znidar orqanlarnn
normativ aktlar. Normativ-hquqi aktn mkan, zaman v
xslr gr qvvd olmas. Hquqyaratma anlay v
onun prinsiplri. Hquqyaratmann subyektlri, formalar.
Hquqyaratma prosesinin sas mrhllri. Qanunvericilik
texnikas. Qanunvericilik texnikasnn hquqyaratma n
hmiyyti. Normativ-hquqi aktlarn sistemldirilmsi.
nkorporasiya v onun nvlri. Konsolidasiya.
Mcllldirm v mcllldirm aktlarnn nvlri.
Hquq mnasibtlri. Hquq mnasibtlri anlay.
Hquq mnasibtlrinin xarakterik chtlri. Hquq
mnasibtlrinin tsnifat. Hquq mnasibtlrinin trkibi.
Hquq mnasibtlrinin subyektlri: hquq qabiliyyti,
faliyyt qabiliyyti, delikt qabiliyyti. Hquq
mnasibtlrinin mzmunu: maddi v hquqi mzmun.
Subyektiv hquq v hquqi vzif. Subyektiv hquq v
slahiyyt. Hquq mnasibtlrinin obyektlri v onlarn
tsnifat. Hquqi faktlar. Faktiki trkib.
Hququn realizsi v tfsiri. Hququn realizsi v onun
formalar. Hququn ttbiqi anlay v onun mrhllri.
Hquqttbiqetm aktlar. Normativ aktlarn tfsiri. Tfsirin
hmiyyti. Subyektlr gr tfsirin nvlri v onun hquqi
qvvsi. Tfsirin sullar. Hcm gr tfsir. Hrfi,
genilndirici v mhdudladrc tfsir. Tfsir aktlar v
onlarn normativ-hquqi aktlardan v hquqttbiqetm
aktlarndan frqi. Hquqda boluqlar anlay v onlarn
nvlri. Boluqlarn tamamlanmas sullar. Qanunun
analogiyas v hququn analogiyas. Hquqi kolliziyalar.
Hquqauyun davran, hquq pozuntusu, hquq
msuliyyti. Hquqauyun davran anlay v onun
obyektiv, subyektiv chtlri. Hquqauyun davrann
nvlri. Hquqauyun davranda motivasiyann hmiyyti.
Hquq pozuntusu anlay v onun lamtlri.
Hquqpozmann trkibi. Hquqpozmann nvlri. Hquq
msuliyytinin anlay v lamtlri. Hquq msuliyytin
clb edilmnin saslar. Hquq msuliyytindn azad
edilmnin saslar. Hquq msuliyytinin nvlri.
DBYYAT
1. .. :
. 2- ., . . ., ,
- , 2005.
2. . . .
.. , ... 2- ., .
. ., 2005.
3. Lazarev V.V. mumi hquq v dvlt nzriyysi.
Trc. edn . Rzabyli. Bak, Qanun, 2007.
4. Xropanyuk V.N. Dvlt v hquq nzriyysi. Trc.
ednlr: M. Dmirov, H. Baratl, . sdov. Bak,
2011.
KONSTTUSYA HQUQU
Konstitusiya hququ hququn aparc sahsi kimi.
Konstitusiya hququnun anlay v predmeti. Konstitusiya
hququ v dvlt hququ terminlri. Konstitusiya hquq
normalar, onlarn xsusiyytlri v tsnifat. Konstitusiya
hquq institutlar. Konstitusiya hquq mnasibtlri:
anlay, mahiyyti v mzmunu. Konstitusiya hquq
mnasibtlrinin subyektlri. Konstitusiya hquq mnasibt-
lrinin nvlri. Konstitusiya hququnda hquqi fakt.
Konstitusiya hququnun mnblri: anlay v nvlri.
Azrbaycan Respublikasnn Konstitusiyas konstitusiya
hququnun sas mnbyidir. Azrbaycan Respublikas v
Naxvan Muxtar Respublikasnn qanunlar. Azrbaycan
Respublikas Prezidentinin frmanlar. Konstitusiya hququ-
nun mnbyi olan digr aktlar. Azrbaycan Respublikasnn
trfdar xd beynlxalq mqavillr. Konstitusiya
hququnun sistemi. Konstitusiya hququnun hquq
sistemind yeri. Konstitusiya hququnun hququn digr
sahlri il qarlql laqsi, onun aparc rolu.
Konstitusiya hququ elmi. Konstitusiya hququ elminin
anlay, predmeti v metodlar. Konstitusiya hququ elminin
mnblri. Hquq elmlri sistemind Konstitusiya hququ
elminin yeri. Konstitusiya hququ elminin yaranmas v
inkiaf. Konstitusiya hququ elminin inkiafnda
Konstitusiyalarn rolu. Masir dvrd Konstitusiya hququ
elminin vziflri v inkiaf istiqamtlri.
Azrbaycan Respublikasnn Konstitusiyas
Azrbaycan dvltinin sas qanunu kimi. Konstitusiyann
nzri saslar. Dvltin sas qanunu kimi Konstitusiyann
anlay v mahiyyti. Konstitusiyann sosial funksiyalar.
Konstitusion nizamasalmann obyektlri. Konstitusiyann
hquqi qvvsi. Konstitusiyann hquqi xsusiyytlri.
Konstitusiyann forma v strukturu. Konstitusiyalarn
tsnifat. Konstitusiyann qbulu, dyidirilmsi v ona
lavlrin edilmsi qaydas. Dvlt v cmiyytin inkiaf
n Konstitusiyann hmiyyti.
Azrbaycan Respublikas Konstitusiyasnn inkiaf
tarixi. Azrbaycan Respublikas Konstitusiyasnn inkiaf
mrhllri. Azrbaycan dvlti v cmiyytinin inkiaf il
bal olaraq Konstitusiyann inkiaf. Azrbaycan
Respublikasnn 1921-ci il Konstitusiyas, onun hquqi
tbiti, prinsiplri, quruluu v hmiyyti. Azrbaycan
Respublikasnn 1927 v 1937-ci il Konstitusiyalarnn
mahiyyti, mzmunu v sas xsusiyytlri. Azrbaycan
Respublikasnn 1978-ci il Konstitusiyas, onun mahiyyti,
quruluu v sas prinsiplri. Azrbaycan Respublikasnn
1995-ci il Konstitusiyas, onun mahiyyti, mzmunu, sas
prinsiplri v quruluu. Naxvan Muxtar Respublikasnn
konstitusion inkiaf tarixi. Naxvan Muxtar Respublikas
Konstitusiyasnn sas prinsiplri.
Qbul proqramlar 195
Azrbaycan Respublikasnn Konstitusiya quruluu.
Konstitusiya quruluunun anlay v saslar.
Konstitusiya quruluu saslarnn tsnifat. Konstitusion
dvlt v mlki cmiyyt. Konstitusion dvltd insan v
vtndan yeri. Konstitusion dvlt haqqnda tlimlr.
Konstitusiya quruluu saslarnn Azrbaycan Respublikas
Konstitusiyasnda tsbiti.Azrbaycan
Azrbaycan dvltinin Konstitusiya statusu. Azrbay-
can dvltinin sosial-hquqi mahiyyti. Xalq hakimiyyti.
Xalq suverenliyi. Dvlt suverenliyi. Hquqi dvlt. Haki-
miyyt blgs prinsipinin sosial mzmunu v konstitusiya-
hquqi mahiyyti. Dnyvi dvlt. Din v dvlt mna-
sibtlrinin konstitusiya hquqi tnzimi. Dvlt quruluunun
formalar. Respublika idaretm formas. Prezidentli
respublika idaretm formasnn xsusiyytlri. Azrbaycan
dvltinin xarici siyastinin Konstitusiya prinsiplri. Silahl
qvvlrin konstitusiya hquqi statusu. Azrbaycan
dvltinin rmzlri.
Azrbaycan Respublikasnn konstitusiya
quruluunun siyasi v iqtisadi saslar. Siyasi sistemin
anlay, nsrlri v funksiyalar. deoloji v siyasi
plralizm. Siyasi sistemin nsr kimi Azrbaycan
dvltinin mqsdi v balca vziflri. Xalq hakimiyytinin
mzmunu, tminat v tzahr formalar. Siyasi partiyalarn
cmiyytin siyasi sistemind rolu. Siyasi partiyann anlay
v sosial tyinat. Masir dvrd siyasi partiyalarn mqsd
v funksiyalar. Siyasi partiyalarn dvltl v siyasi sistemin
digr institutlar il qarlql laqsi. Siyasi partiyalarn
konstitusiya hquqi statusu. Siyasi partiyalarn tsnifat.
Partiya sistemlri. Siyasi partiyalarn tkili saslar v
formalar. Qeyri-hkumt tkilatlarnn (ctimai birliklrin)
konstitusiya hquqi statusu.
Azrbaycan Respublikasnn konstitusiya quruluunun
iqtisadi saslar.
Konstitusiya quruluunun iqtisadi saslarnn anlay v
mzmunu. qtisadi sistemin anlay v nsrlri. qtisadi
faliyytin konstitusiya hquqi prinsiplri. Mlkiyytin for-
malar. Dvlt mlkiyyti, xsusi mlkiyyt v bldiyy
mlkiyyti. Mlkiyytin obyektlri. Tbii ehtiyatlar. Azad
sahibkarlq. Haqsz rqabtin v inhisarln yolveril-
mzliyi.
nsan v vtndan hquqi statusunun anlay v
prinsiplri. nsan v vtndan hquqi statusunun
saslarnn anlay v elementlri. nsan v vtndan
hquqi statusunun prinsiplri, onlarn mumi sciyysi.
nsan v vtndan hquqi vziyytinin saslarnn
Azrbaycan Respublikasnn Konstitusiyasnda tsbiti.
Azrbaycan Respublikas vtndal.
Azrbaycan Respublikasnn vtndalq institutu.
Azrbaycan Respublikas vtndalnn anlay v
prinsiplri. Azrbaycan Respublikas vtndalnn ld
edilmsi saslar v qaydas. Azrbaycan Respublikas
vtndalnn xitam sullar. cnbilr v vtndal
olmayan xslrin hquqi statusu. kiqat vtndalq v
vtndal olmama problemi.
nsan v vtndan sas hquq, azadlq v vziflri.
nsan v vtndan hquq v azadlqlarnn anlay v sas
prinsiplri. Hquq v azadlq anlaylar. Subyektiv
mnada hquq, azadlq v vzif. nsan hququ v vtnda
hququ. nsan v vtndan hquqlarnn v azadlqlarnn
toxunulmazl, pozulmazl, frdi xarakteri v ayrlmazl.
nsan v vtndan hquq, azadlq v vziflrinin vhdti.
nsan v vtndan hquq v azadlqlarnn konstitusiya
hquqi tminatlar. nsan v vtndan hquq v
azadlqlarnn tsnifat. nsan v vtndan tbii, xsi hquq
v azadlqlar, onlarn mzmunu v tminat.
Siyasi hquq v azadlqlar, onlarn mzmunu v tminat.
nsan v vtndan sosial-iqtisadi v mdni hquq v
azadlqlar, onlarn mzmunu v tminat. nsan v
vtndan hquq v azadlqlarnn tminatlar v onlarn
nvlri. Prosessual v qeyri-prosessual tminatlar. Hquq v
azadlqlarn mhkm tminat. Hquqi yardm almaq
hququ. Mhkm aidiyyatnn dyidirilmsin yol
verilmmsi. Tqsirsizlik prezumpsiyas. Bir cinayt gr
tkrarn mhkum etmy yol verilmmsi. Mhkmy
tkrar mracit hququ. Qohumlarn leyhin ifad vermy
mcbur etmy yol verilmmsi. Tutulan, hbs alnan v
cinayt trdilmsind ittiham edilnlrin hquqlar. Zrrin
dnilmsini tlb etmk hququ. nsan v vtndan hquq
v azadlqlarnn dvltdaxili v beynlxalq hquqi mdafi
mexanizmlri. nsan v vtndan sas vziflri, onlarn
mzmunu. Msuliyyt.
Dvlt quruluunun formalar. Dvlt quruluunun
anlay v prinsiplri. Unitar v federativ dvlt quruluu
formalar. Azrbaycan unitarizminin xsusiyytlri. Dvlt,
xalq v milltin suverenliyi. Muxtariyyt anlay v sas
xsusiyytlri. Muxtariyytin forma v nvlri.
Naxvan Muxtar Respublikas. Muxtar respublika
anlay v sas chtlri. Muxtar respublikann dvlt-
hquqi lamtlri. Naxvan Muxtar Respublikasnn hquqi
statusu.
Dvlt orqanlarnn sistemi. Dvlt hakimiyyti
orqanlarnn anlay v sas lamtlri. Dvlt hakimiyyti
orqanlarnn tsnifat, onlarn tsnifinin konstitusiya saslar.
Qanunvericilik, icra v mhkm hakimiyyti orqanlar.
Onlarn xsusiyytlri, tkili v faliyytinin konstitusiya
hquqi tnzimi.
Bilavasit demokratiya institutlar. Seki hququ v
seki sistemi. Referendum. Sekilrin anlay, mahiyyti
sosial funksiyalar v dvriliyi. Seki hququ v seki
sisteminin anlay. Aktiv v passiv seki hququ. Seki
hququnun prinsiplri. mumi seki hququ. Seki senzi.
Seki hququnda ya senzi, mlak senzi, oturaqlq senzi,
cinsi mnsubiyyt senzi, thsil senzi, vziflrin bir araya
smazl. Brabr seki hququ. Brabr seki hququnun
tminat. Birbaa seki hququ: mahiyyti v tminat. Gizli
ssverm. Aq v gizli ssvermnin anlay. Gizli ssverm
qaydas. Onun tminatlar. Srbst ssverm. xsi
ssverm. Sekilrin tkilinin razi prinsipi. Seki prosesi.
Sekilrin tyin edilmsi. Seki mntqsinin anlay, tkili
qaydas. Seki komissiyalar, onlarn nvlri, tkili qaydas,
slahiyytlri. Deputatla namizdlr qar irli srln
tlblr. Namizdlrin irli srlmsi qaydas. Namizdlrin
qeyd alnmas. Tbliatn aparlmas. Ssverm. Sslrin
hesablanmas v sekilrin nticlrinin myyn edilmsi.
Tkrar ssverm v tkrar sekilr. Seki sistemlri.
Majoritar seki sisteminin anlay, xsusiyytlri v nvlri.
Mtlq v nisbi ksriyyt sistemlrinin xsusiyytlri.
xtisasladrlm majoritar sistem. Proporsional seki
sistemi. oxmandatl seki dairsi. Seki kvotas. Partiya
siyahs. Preferensial ssverm. Panair ssverm. Kumu-
lyativ ry sistemi. Qarq seki sistemi. Referendumun
anlay v mahiyyti, onun konstitusiya hquqi tnzimi.
Referendumun nvlri. Onun keirilmsi qaydas: tyin
edilmsi, tviqat kompaniyas, ssverm v onun
nticlrinin myyn edilmsi. Referendum yolu il qbul
edilmi aktlarn hquqi qvvsi.
Qanunvericilik hakimiyyti. Azrbaycan
Respublikasnn Milli Mclisi. Milli Mclisin
nmayndlik xarakteri. Milli Mclisin tkili v
196 Magistraturaya qbul 2013
[[
faliyytinin konstitusiya saslar. Milli Mclisin sessiyalar.
Milli Mclisin slahiyytlri. Milli Mclisin daxili
nizamnamsi. Deputatn hquqi statusu. Deputat mandatnn
hquqi tbiti. Deputatlarn slahiyyt mddti.
Deputatlqdan mhrumetm v deputat slahiyytlrinin
itirilmsi qaydas. Deputatlarn hquq v vziflri.
Deputatlq faliyytinin sas tminatlar. Deputat
toxunulmazl. ndemnitet. Deputat birliklri. Milli Mclisin
komissiyalar, onlarn tkili v faliyytinin sas prinsiplri.
Komissiyalarn slahiyyti v faliyyt qaydas. Qanunve-
ricilik prosesi. Milli Mclisin aktlar. Qanunvericilik
tbbs hququ.
cra hakimiyyti. Azrbaycan Respublikasnn
Prezidenti. Prezidentin seilmsi qaydas. Prezidentliy
namizdlr aid tlblr. Prezident sekilrinin saslar.
Azrbaycan Respublikas Prezidentinin slahiyytlri.
Prezidentin digr dvlt orqanlar il qarlql laqsi.
Qanunlarn imzalanmas. Prezidentin z slahiyytlrini
daimi icra ed bilmmsi. mpiment. Prezident vzifdn
getdikd onun slahiyytlrinin icras. Azrbaycan
Respublikas Nazirlr Kabinetinin statusu. Nazirlr
Kabinetinin trkibi, tkili qaydas, msuliyyti v hesabat
vermsi. Nazirlr Kabinetinin slahiyytlri v hquqi
aktlar. Ba nazirin hquqi vziyyti. Mrkzi icra
hakimiyyti orqanlar. Dvlt orqanlar sistemind yerli
dvlt hakimiyyti orqanlar, onlarn tkili qaydas,
slahiyytlri, hesabat vermsi, msuliyyti. cra hakimiyyti
aktlar.
Azrbaycan Respublikasnda mhkm
hakimiyytinin Konstitusiya saslar. Mhkm
hakimiyyti anlay v sosial funksiyalar. Azrbaycanda
mhkm hakimiyyti orqanlar, onlarn tkili sistemi.
dalt mhakimsinin v faliyytinin prinsiplri.
Hakimlrin mstqilliyi v yalnz qanuna tabeiliyi.
Hakimlrin ilr baxarkn qrzsizliyi. Trflrin hquq
brabrliyi. Vtndalarn qanun v mhkm qarsnda
brabrliyi. Akarlq. Qanunla nzrd tutulmu hallar istisna
olmaqla, cinayt ilrinin qiyabi mhkm icraatna yol
verilmmsi. kim prinsipi. Mhkmd hr ksin
mdafi hququ. dalt mhakimsind tqsirsizlik
prezumpsiyas. Mhkm icraatnn dili. Hakimlrin
toxunulmazl. Mhkm qrarlar v onlarn icras.
Konstitusiya nzarti v onun formalar. Azrbaycan
Respublikasnn Konstitusiya Mhkmsi. Onun trkibi,
tkili qaydas. Hll etdiyi msllr, slahiyytlri.
Konstitusiya Mhkmsinin qrarlarnn hquqi qvvsi.
Prokurorluun hquqi vziyyti.
Azrbaycan Respublikasnda yerli znidaretmnin
konstitusiya hquqi statusu. Xalq hakimiyyti sistemind
yerli znidaretm. Yerli znidaretmnin anlay.
Yerli znidaretmnin tarixi inkiaf. Yerli
znidaretm haqqnda nzriyylr. Yerli
znidaretmnin masir modellri. Yerli znidaret-
mnin saslar. Yerli znidaretmnin prinsiplri.
Bldiyylrin slahiyytlri, tkili v faliyyti qaydas.
Yerli znidaretm orqanlarna sekilr. Yerli znida-
retmnin msuliyyti v konstitusiya tminatlar.
DBYYAT
1. Azrbaycan Respublikasnn Konstitusiyas, Bak, 2009.
2. sgrov Z.A. Konstitusiya hququ. Drs vsaiti. Bak,
BDU-nun nriyyat, 2002.
3. sgrov Z.A., Nsirov E.H., smaylov M..,
Mmmdov X.R. Azrbaycann dvlt v hququnun
saslar. Drs vsaiti. Bak, Qapp-Poliqraf, 2003.
4. sgrov Z.A., Nsirov E.H., smaylov M..
Azrbaycan Respublikasnn Konstitusiyas v
hququn saslar. Bak, Qapp-Poliqraf, 2005.
5. Xropanyuk V.N. Dvlt v hquq nzriyysi. Trc.
ednlr: M. Dmirov, H. Baratl, . sdov. Bak,
2011.
6. irkin V.Y. Xarici lklrin konstitusiya hququ.
Trc.ed. . Hseynov. Bak, Digesta, 2000.
BEYNLXALQ MUM HQUQ
Beynlxalq hququn anlay v tarixi. Beynlxalq
hququn anlay. Beynlxalq hquq hququn xsusi sistemi
kimi. Beynlxalq hquqi mnasibtlr. Hquq sahlri
sistemind beynlxalq hququn yeri. Beynlxalq mumi
hquq v beynlxalq xsusi hquq. Beynlxalq hququn
tarixi inkiaf mrhllri. Beynlxalq hququn inkiaf v
Azrbaycan tarixi.
Masir beynlxalq hququn mahiyyti, mnblri,
sistemi v elmi. Masir beynlxalq hququn mahiyyti.
Beynlxalq hququn ayr-ayr sahlrind ciddi dyiikliklr.
Masir beynlxalq hququn obyektlri (beynlxalq-hquqi
mnasibtlr). Masir beynlxalq hququn mnblri.
Beynlxalq hquq normalarnn yaradlmas proseslri.
Beynlxalq hquq normalarnn yaradlmasnn kmki
proseslri. Masir beynlxalq hququn xsusiyytlri.
Masir beynlxalq hquq normalarnn sistemldirilmsi.
nkorporasiya. Masir beynlxalq hquq elmi. Masir
beynlxalq hququn sistemi.
Masir beynlxalq hququn faliyyt mexanizmi.
Beynlxalq hququn faliyyt mexanizminin anlay v
elementlri.
Beynlxalq hququn normalar, onlarn tsnifat v
qarlql mnasibtlrinin prinsiplri. mperativ (jus cogens)
v dispozitiv normalar. Universal, partikulyar, regional
normalar. Norma-prinsiplr. Mqavil v adi normalar,
onlarn qarlql faliyyti. Beynlxalq hquq normalarnn
iyerarxiyas. Beynlxalq hquq mnasibtlri.
Beynlxalq hquqi tnzimlm. Beynlxalq hquq
normalarnn tfsiri.
Beynlxalq hquq v dvltdaxili hququn qarlql
laqsi. Monizm v dualizm nzriyysi. Transformasiya v
implementasiya nzriyylri. Dvltdaxili hquq
normalarnn beynlxalq hquq normalar il qarlql
mnasibtlri. Hququn iki sisteminin qarlql
mnasibtlri haqqnda mslnin hllinin konstitusion
hquqi nvlri, metodlar. zicra olunan v zicra
olunmayan beynlxalq normalar. Beynlxalq hququn milli
mhkmlr trfindn ttbiq olunmas problemi. Beynlxalq
hquq v dvltdaxili hququn qarlql faliyytinin
sullar. nkorporasiya, transformasiya v s.
Masir beynlxalq hququn sas prinsiplri.
Beynlxalq hququn sas prinsiplri anlay, sas prinsiplr
sistemi. Beynlxalq hququn sas prinsiplri. Gc ttbiq
etmmk v gcl hdlmmk prinsipi. Beynlxalq
mbahislrin dinc yolla hll edilmsi prinsipi. Dvltlrin
suveren brabrliyi prinsipi. Dvltlrin razi btvly v
dvlt srhdlrinin toxunulmazl prinsipi. Daxili ilr
qarmamaq prinsipi. Dvltlrin mkdal prinsipi.
Qbul proqramlar 197
hdliklrin vicdanla yerin yetirilmsi prinsipi (pacta sunt
servanda). Milltlrin v xalqlarn z mqddratn tyin
etmsi prinsipi. nsan hquqlarna v sas azadlqlarna
hrmt etm prinsipi. Beynlxalq hququn yeni sas
prinsiplrinin yaranmas.
Masir beynlxalq hququn subyektlri. Beynlxalq
hququn subyektlri anlay. Beynlxalq hquq qabiliyyti
v faliyyt qabiliyytinin xsusiyytlri. Beynlxalq hquq
subyektlrinin nvlri. Dvlt. Azrbaycan Respublikasnn
beynlxalq-hquq subyektliyi. Dvlt-bnzr qurumlarn
beynlxalq-hquq subyektliliyi. Beynlxalq hquqda
dvltlrin tannmas. Tannmann sullar. z
mstqilliklri urunda mbariz aparan millt v xalqlarn
beynlxalq hquq subyektliliyi. Beynlxalq tkilatlarn
hquq subyektliliyi.
nsan hquqlarnn beynlxalq mdafisi. halinin
trkibi. Vtndalar. Bipatridlr. Apatridlr. cnbilr.
Vtndalq. Vtndaln ld olunmas. Xaricilrin hquqi
vziyyti. Snacaq hququ. Qaqnlarn v kkn
xslrin hquqi vziyyti haqqnda msl. Azrbaycan
Respublikasnda qaqnlarn v kkn xslrin hquqi
vziyyti. Xarici silahl qvvlrin hquqi statusu. nsan
hquqlar zr beynlxalq mkdalq. BMT v regional
beynlxalq tkilatlarn faliyytind insan hquqlarnn
mdafisi haqqnda msl.
Beynlxalq cinayt hququ. Beynlxalq cinayt
hququnun anlay. Milli cinayt-hquq sistemlrinin
beynlxalq cinaytlrl mbarizsini nzrd tutan
beynlxalq hquq normalarnn inkiafnda rolu mslsi.
Beynlxalq cinaytlrin beynlxalq-hquqi myynliyi.
Beynlxalq cinaytlrin nvlri. oxtrfli mkdaln sas
istiqamtlri. Beynlxalq tkilatlar rivsind
cinaytkarlqla mbariz. Beynlxalq cinayt polis tkilat
(NTERPOL). Cinaytkarlqla mbariz zr dvltlrin
ikitrfli mkdal. Beynlxalq hquqda cinaytkarlarn
verilmsi. Beynlxalq cinayt mhkmlri v tribunallar
rivsind beynlxalq cinayt prosesi haqqnda msl.
Beynlxalq iqtisadi hquq. Beynlxalq iqtisadi hququn
anlay v meydana glmsi. Beynlxalq iqtisadi hququn
mnblri. Beynlxalq iqtisadi hququn mqsdlri.
Beynlxalq iqtisadi hququn sas prinsiplri. Beynlxalq
iqtisadi mqavillrin anlay, nvlri v sistemi.
Beynlxalq iqtisadi tkilatlar v onlarn faliyytlrinin
xarakteri. Azrbaycan Respublikas v Avropa Birliyi,
Azrbaycan Respublikas v Qara Dniz qtisadi mkdalq
Tkilat.
Beynlxalq ekologiya hququ. Bisfer anlay. traf
tbii mhitin beynlxalq-hquqi mhafizsinin anlay,
mnblri v prinsiplri. traf tbii mhitin beynlxalq-
hquqi mhafizsinin obyektlri. Tsnifat. Tbii mhitin
mhafizsi msllri zr sas beynlxalq sazilr. traf
mhitin mhafizsi zr BMT proqram (YUNEP).
Azrbaycan Respublikas v ekologiya.
Beynlxalq mqavillr hququ. Beynlxalq
mqavillr hququnun anlay. Mqavillr hququnun
mcllldirilmsi. Beynlxalq mqavil anlay v onun
hquqi tbiti. Beynlxalq mqavillrin obyektlri v
subyektlri. Beynlxalq mqavillrin (ikitrfli v
oxtrfli) balanlma qaydas v mrhllri. Forma v
strukturu. Beynlxalq mqavillrin hqiqiliyi. Qeyri-
hqiqiliyin saslar. Mqavillrin faliyyti. Pacta sunt
Servanda. Mqavillrin tfsiri v onun nvlri. Beynlxalq
mqavilnin faliyytinin ksilmsi. Azrbaycan
Respublikasnda beynlxalq mqavillrin balanlma
praktikas.
Beynlxalq hquqda razi mslsi. razi mkanlarnn
hquqi rejiminin sas nvlri. Dvlt razilrinin anlay v
onun trkib hisslri. Dvltin razi hkmranl. Dvlt
srhdlri v onlarn hquqi rejimi. Azrbaycan Respublikas
srhdlrind srhd rejimi. razi mbahislri v srhdlr
haqqnda msllrin dinc yolla nizama salnmas.
Mbahisli razilr. Mstmlk razilri. Xsusi rejimli
razilr. Dvlt razilrinin tkil edilmsi v dyiilmsi
sullar v hquqi saslar. Mstmlk milltlrinin z
mqddratn tyinetmsi hququ razi hdlri n hquqi
sas kimi. razilrin zorla alnmas. razi dyiikliklrinin
digr huquqauyun sullar.
Beynlxalq dniz hququ. Beynlxalq dniz hququnun
anlay v xsusiyytlri. Beynlxalq dniz hququnun
yaranmas v inkiaf. Mcllldirilmsi. Beynlxalq
hquqda dniz mkanlarnn hquqi tsnifat. Daxili dniz
sular. Anlay v tsnifat. Dvlt dniz gmilrinin
immuniteti. Mhlli (razi) dniz sularnn anlay. Mhlli
dniz sularnn hquqi rejimi. Bitiik znalar. Aq dnizlr.
Gminin bayraq dvltinin mstsna yurisdiksiyas prinsipi.
qtisadi zona. Kontinental elf. Milli yurisdiksiyann
faliyyt hddindn knarda yerln dniz dibi rayonu.
Beynlxalq dniz tkilatlar. MO - beynlxalq dniz
tkilat.
Beynlxalq hava hququ. Beynlxalq hava hququnun
anlay, onun yaranma v inkiaf tarixi. Beynlxalq mlki
aviasiya tkilatlarnn - KAO yaradlmas (1944) Hava
mkanlarnn anlay v nvlri. Hava mkanlarnn anlay
v rejimi. Beynlxalq uular v hava mkanlarnn rejimi.
Mntzm v qeyri-mntzm hava laqlri. Mntzm v
qeyri-mntzm hava uular. Xarici aviairktlrin
kommersiya faliyytinin tnzim edilmsi.
Beynlxalq kosmos hququ. Beynlxalq kosmos
hququnun myyn olunmas. Beynlxalq kosmos hququ
beynlxalq hququn sahsi kimi. Kosmik mkan, kosmik
faliyyt, kosmik obyektlr, sma cisimlri. Beynlxalq
kosmos hququnun mcllldirilmsi. Kosmik mkann
beynlxalq-hquqi rejimi. Kosmik mkann v sma
cisimlrinin milli mnimsnilmsinin qadaan olunmas.
Kosmik mkana buraxlm obyektlr mnasibtd
dvltlrin suveren hquqlarnn qorunub saxlanlmas.
Kosmosda milli faliyyt gr, o cmldn kosmik
obyektlr vurulmu zrr gr dvltlrin beynlxalq
msuliyyti. Kosmonavtlarn v kosmik obyektlrin
beynlxalq-hquqi rejimi. Kosmik rabit. Kosmik
meteorologiya. Ksmsda lklrin mkdal proqram.
nterksms. Beynlxalq ksms tkilatlar.
Xarici laqlr hququ. Dvltlrin xarici laq
orqanlar. Dvltlrin dvltdaxili xarici laq orqanlar.
Dvltlrin xaricd faliyytinin laq orqanlar. Dvltlrin
beynlxalq laqlrinin beynlxalq hquqi saslar.
Dvltlrin xarici laq orqanlarnn hquqi vziyyti
haqqnda Azrbaycan Respublikasnn balad sazilr.
Diplomatik nmayndliklr. Konsul nmayndliklri.
Diplomatik v konsul hququnda persona non qrata. Ticart
nmayndliklri. Xsusi missiyalar. BMT v digr
tkilatlar yannda dvltlrin daimi nmayndliklri.
Beynlxalq tkilatlar hququ. Beynlxalq tkilatlar
hququnun anlay. Subyekti v obyekti. Beynlxalq
198 Magistraturaya qbul 2013
[[
hkumtlraras tkilatlarn (bundan sonra - beynlxalq
tkilatlar) anlay. Beynlxalq tkilatlarn sas prinsiplri.
Tkilatlarn slahiyyti v onlarn funksiyalar. Beynlxalq
hquq subyektliliyi. Mqavil hquq subyektliliyi.
Tkilatlarn daxili hququ. Beynlxalq tkilatlarn masir
sistemi, onlarn tiplri v nvlri. Beynlxalq tkilatlarn
tsnifat. Beynlxalq tkilatlarn yaranma tarixi. Birlmi
Milltlr Tkilat. Regional tkilatlar. Beynlxalq qeyri-
hkumtlraras tkilatlar. Beynlxalq konfranslar.
Beynlxalq thlksizlik hququ. Tcavzn
beynlxalq-hquqi anlay v tcavzkar mharibnin
qadaan olunmas. Gc ttbiq etmmk v gc ttbiq
etmkl hdlmmk prinsipinin hyata keirm vzifsi.
BMT rivsind kollektiv thlksizlik sistemi. Kollektiv
thlksizlik. Qoulmamaq hrkat. Trksilah. Dvltlrin
qzn silahlanmasnn qarsnn alnmas zr tdbirlr.
oxtrfli beynlxalq-hquqi aktlar. kitrfli mqavillr.
Trksilahn iqtisadi, siyasi v sosial nticlri.
Beynlxalq mbahislrin dinc yolla hllinin
beynlxalq hquqi sullar. Beynlxalq mbahislrin dinc
yolla hll edilmsi prinsipinin anlay v hquqi tbiti.
Mbahislrin dinc hllinin beynlxalq hquqi vasitlrinin
sistemi. Mbahislrin dinc hllinin beynlxalq-hquqi
vasitlrin anlay v inkiaf. Beynlxalq tkilatlar
rivsind danqlar (BMT v regional tkilatlar).
Beynlxalq bardrc proseduras. Xeyirxahlq v
vasitilik. stintaq v razladrma komissiyalar, onlarm
tkil edilmsi. Beynlxalq lr mhkmsi (arbitraj).
Beynlxalq mhkm proseduras. Srhd komissarlar
institutu. Beynlxalq tkilatlar rivsind beynlxalq
mnaqilrin dinc sullarla hll edilmsi.
Beynlxalq humanitar hquq. Mhariblr v silahl
mnaqilr. Silahl mnaqilr. Beynlxalq xarakteri malik
olmayan silahl mnaqilr. Beynlxalq silahl mnaqi v
milli azadlq mhariblri. Masir beynlxalq hquqla
tcavzkarlq mhariblrinin qadaan edilmsi. Tcavz.
Silahl mnaqilri tnzim edn beynlxalq sazilr.
Mhariblrin aparlmasnn beynlxalq hquqi tnzimi.
Silahl qvvlrin trkibi. Mharibnin aparlma vasitlri.
Hrbi mliyyatlarn aparlma qaydalarnn xsusiyytlri.
Mhariblri tnzim edn qanunlar v adtlr. Mharib
qurbanlarnn beynlxalq hquqi mdafisi. Silahl
mnaqilr raitind mlki dinc halinin v mlki
obyektlrin mdafisi. Hrbi ialn rejimi. Qaqnlarn v
mcburi kknlrin beynlxalq-hquqi rejimi. Mharibd
bitrflik v onun nvlri. Dymyn dvltin anlay.
Mharibnin qurtarmas n onun beynlxalq hquqi
nticlri. Slh v briyyt qar hrbi cinaytlr gr
beynlxalq-hquqi msuliyyt.
Beynlxalq hquqda msuliyyt. Beynlxalq-hquqi
msuliyytinin anlay v hquqi tbiti. Beynlxalq hquqi
msuliyytin tiplri. Dvlt - beynlxalq-hquqi
msuliyytin sas subyekti kimi. Dvltlrin
msuliyytlrinin saslar. Dvltlrin msuliyytlrinin
hquqi saslarnn anlay v nvlri. Beynlxalq hquq
pozuntularnn anlay v tsnifat. Beynlxalq deliktlr v
beynlxalq cinaytlr. Dvltlrin hquqazidd davranlar.
Beynlxalq hquq msuliyytinin nvlri v hcmi.
Beynlxalq hquqi msuliyytin formalar. Beynlxalq
hkumtlraras tkilatlarn beynlxalq-hquqi msuliyyti.
Dvltlrin beynlxalq tkilatlarn kmyi il hyata
keirtdiyi sanksiyalar. Fiziki xslrin beynlxalq Cinayt
msuliyyti. Hquqi xslrin beynlxalq Hquq msuliyyti
haqqnda msl.
DBYYAT
1. . . .. .
., 2005.
2. .. .
. ., , 1998.
3. . 3- .
.: .., .. ., 1995-
1996.
4. .., .., ..,
.., .. .
. 7- . ., ,
1989-1993.
5. .. .
2- . ., 1996-1997.
6. Kolosov Y.M. Beynlxalq hquq. Redaktoru v
trcm edni R.F. Mmmdov. Bak, 2000.
7. Hseynov L.H. Beynlxalq hquq. Bak, 2006.
MLK HQUQ
Mlki hququn predmeti, tnzimetm metodu,
prinsiplri, sistemi v mnblri. Xsusi hququn v
mumi hququn anlay, onlarn bir birindn frqlri.
Xsusi hquq kimi mlki hququn anlay v predmeti:
mlak v xsi qeyri-mlak mnasibtlrinin xsusiyytlri.
Mlki hququn metodunun anlay v metodun
xsusiyytlri. Mlki hququn funksiyalar. Mlki hququn
mumi v xsusi prinsiplri. Mlki hququn mnbyinin
(mlki qanunvericiliyin) anlay v nvlri. Mlki
qanunvericiliyin formalamasnda v mlki hquq
normalarnn hyata keirilmsind AR Konstitusiyasnn
hmiyyti. Mlki hququn sas mnbyi kimi AR-nin
Mlki Mcllsinin hmiyyti v quruluu. Qanun qvvli
normativ aktlar, beynlxalq mqavillr v igzar adtlr.
Mlki qanunvericiliyin (qanunlarn) zamana, mkana v
xslr gr qvvsi. Mlki qanunvericiliyin analogiya
qaydasnda ttbiqi (qanunun v hququn analogiyas).
Mlki hquq mnasibtlrinin anlay,
xsusiyytlri, nvlri, subyektlri, obyektlri v
mzmunu. Mlki hquq mnasibtlrinin anlay v
xsusiyytlri. Mlki hquq mnasibtlrinin nvlri. Mlki
hquq mnasibtlrinin subyektlri. Fiziki xslr. Fiziki
xs anlay. Mlki hququn frdi subyekti kimi fiziki
xsin mlki hquq qabiliyyti. Hquq qabiliyytinin
mzmunu. Hquq qabiliyytinin yaranmas v xitam.
cnbilrin v vtndal olmayan xslrin hquq
qabiliyyti. Fiziki xslrin mlki faliyyt qabiliyyti.
Mlki faliyyt qabiliyytinin mzmunu. Mlki faliyyt
qabiliyytinin nvlri. Yetkinlik yana atmayanlarn
faliyyt qabiliyytinin nvlri. Emansipasiya. Fiziki
xslrin mlki faliyyt qabiliyytinin mhdudladrlmas
v fiziki xslrin mlki faliyyt qabiliyyti olmayan hesab
edilmsinin qaydas v hquqi nticlri. Mhdud faliyyt
qabiliyytli v faliyyt qabiliyytsiz hesab ediln fiziki
xslrin hquq v vziflrinin hyata keirilm qaydas.
Qyyumluq v himayilik. Patronaj. Patronajn qyyumluq
v himayilikdn frqi. Fiziki xsin yaay yeri v yaay
yerinin mlki hquqi hmiyyti. Fiziki xsin itkin dm
v lm elan edilmsinin saslar, qaydas v hquqi
nticlri. Vtndalq vziyyti aktlarnn anlay, nvlri,
mlki hquqi hmiyyti v qeydiyyat qaydalar. Hquqi
Qbul proqramlar 199
xslr. Hquqi xsin anlay v lamtlri. Hquqi xs
haqqnda tlimlr. Hquqi xsin mlki hquq v mlki
faliyyt qabiliyyti. Hquqi xsin orqan, filial v
nmayndliyi. Hquqi xsin yaradlma qaydas v sullar.
Hquqi xsin dvlt qeydiyyat. Hquqi xsin yenidn
tkili v xitam qaydas. Hquqi xsin nvlri.
Kommersiya v qeyri-kommersiya hquqi xslri.
Tsrrfat ortaqlnn anlay v nvlri. Tam ortaqlq v
kommandit ortaqlq. Tsrrfat cmiyytinin anlay v
nvlri. Mhdud msuliyytli, lav msuliyytli cmiyyt
v shmdar cmiyyti. Kooperativlrin hquqi xs kimi
anlay v nvlri. Qeyri-kommersiya hquqi xslrinin
mlki hquq subyektliyi. ctimai v dini qurumlar. Fondlar
v ittifaqlar. Dvlt hakimiyyti v yerli zn idar
orqanlar. Dvltin v yerli zn idar orqanlarnn
(bldiyylrin) mlki hquq subyektliyinin anlay,
mzmunu v xsusiyytlri. Mlki hquq mnasibtlrinin
obyektlri. Mlki hquq mnasibtlrinin obyektlrinin
anlay v nvlri. yalarn mlki hquq mnasibtlrinin
obyekti kimi anlay v nvlri. Pul v qiymtli kazlarn
mlki hquq mnasibtlrinin obyekti kimi anlay.
Qiymtli kazlarn sas lamtlri v nvlri. Adl, adsz v
orderli qiymtli kazlar. Mlki hquq mnasibtlrinin
qeyri-maddi obyektlri, hrktlr, xidmtlr v yaradclq
faliyytinin obyektlri. Mlki hquq mnasibtlrinin
mzmunu. Subyektiv mlki hquqlarn v vziflrin
anlay, mzmunu v nvlri. Mlki hquq mnasibtlrinin
yaranmas, dyimsi v xitam saslar. Hquqi faktlarn
anlay v nvlri. qdin anlay, hmiyyti v nvlri.
qdin etibarl olma rtlri. qdin etibarsz hesab
edilmsinin saslar v qaydas. Etibarsz qdin nvlri.
qdin etibarsz hesab edilmsinin nticlri.
ya hququ. Mlkiyyt hququ, mumi mddalar.
ya hququ kimi mlkiyyt hququnun anlay v nvlri.
Mlkiyyt hququnun subyektlri, obyektlri v mzmunu.
Mlkiyyt hququnun yaranmas saslar v sullar. Danar
v danmaz yalara mlkiyyt hququnun yaranmasnn
xsusiyytlri. Hquqlar v tlblr zrind mlkiyyt
hququnun yaranmasnn xsusiyytlri. Mlkiyyt
hququnun xitam saslar v sullar. Xsusi mlkiyyt
hququ. Fiziki xslrin xsusi mlkiyyt hququnun
anlay, subyektlri, obyektlri, mzmunu v ml glm
saslar. Hquqi xslrin xsusi mlkiyyt hququnun
anlay, subyektlri, obyektlri, mzmunu v ml glm
saslar. Dvlt v bldiyy mlkiyyt hququ. Dvlt
mlkiyyt hququnun anlay, subyekti, obyektlri,
mzmunu v ml glm saslar. Bldiyy mlkiyyt
hququnun anlay, subyekti, obyektlri, mzmunu v ml
glm saslar. Mhdud ya hquqlar. Mhdud ya
hququnun anlay v nvlri. Mhdud ya hququ v
mlkiyyt hququ. Mhdud ya istifad hququnun
anlay, subyektlri, obyektlri v mzmunu. Tikintiy
vrslikl ken v zgninkildiril biln hquq. Servituf
uzufrukt. Mhdud ya tminat hququnun anlay,
subyektlri, obyektlri v mzmunu. Girov v ipoteka.
Mlkiyyt hququ v digr ya hquqlarnn mlki hquqi
mdafisi. Mlkiyyt hququ v digr ya hquqlarnn
mlki hquqi mdafisinin anlay v hmiyyti.
Mlkiyyt hququ v digr ya hquqlarnn mlki hquqi
mdafi sullar. ya hququ iddialarn anlay v nvlri.
hdlik hququ. mumi mddalar. hdlik
hququnun anlay v sistemi. hdliyin anlay v nvlri.
hdliyin yaranma saslar. hdlik subyektlri. hdliyin
subyektlrinin dyimsi. hdlikd xslr oxluu.
hdliyin icras. hdliyin icrasnn anlay, prinsiplri v
sullar. hdliyin icra edilmmsi v ya lazmnca icra
edilmmsinin nticlri. hdliyin icrasnn tmini sullar.
Girov, dbb pulu, borclunun mlaknn saxlanmas,
zaminlik, qarantiya, beh, qanunda v mqavild nzrd
tutulmu digr sullar. hdliyin xitamnn anlay v
saslar. Mlki-hquqi mqavil. Mlki-hquqi mqavilnin
anlay, hmiyyti v nvlri. Mqavilnin mzmunu:
mhm v standart rtlr. Mqavilnin formas.
Mqavilnin balanma qaydas. Aferta. Aksept. Mqavilnin
dyidirilmsinin v lv edilmsinin nticlri.
mlakn mlkiyyt v ya sair ya hququna
verilmsi zr mqavillr. Alq-satq mqavilsinin
anlay, hmiyyti v mzmunu. Mqavilnin predmeti.
Alcya lazmi keyfiyytd olmayan mlak satldqda onun
hquqlar v satcnn msuliyyti. Praknd ticart v onun
mlki-hquqi tnziminin xsusiyytlri. Ticart xidmtind
istehlaklarn hquqlarnn mdafisi. Danmaz mlaklarn
alq-satqs. Satn almada stnlk hququ v digr stnlk
hquqlar. Mal gndrm alq-satqsnn bir nv kimi. Mal
gndrm mqavilsinin subyektlri, balanlma sullar,
qaydas, mzmunu, icras, dyidirilmsi v pozulmas. Mal
gndrm zr mqavil laqlrinin quruluu. Maln
kmiyyt v keyfiyyt zr qbulu. Mal gndrm
hdliyinin pozulmasna gr msuliyyt. Mallarn xarici
ticart alq-satqsnn xsusiyytlri. Mallarn beynlxalq
alq-satqs zr BMT-nin konvensiyas. Enerji v digr tbii
ehtiyatlarn tchizatnn mlki hquqi tnzimi. Dyim
mqavilsi. Xarici ticartin barterinin xsusiyytlri.
Balama mqavilsi. Balamann lvi. anlrin hquqi
rejimi. Renta mqavilsi. hdd olmaqla mrlk saxlanma
mqavilsi.
mlakn istifady verilmsi v ilrin yerin
yetirilmsi zr hdliklr. mlak kiray mqavilsi.
Yaay otann kiraysi. car mqavilsinin subyektlri v
obyektlri, mzmunu. car haqq. car mqavilsinin icras
v xitam. cary gtrlm mlakn satn alnmas imkan.
car mqavilsinin sas nvlri. Mit burovuzu. Danmaz
mlaklarn icarsi. Tikintilr icary verildikd onlarn
olduu torpaq sahsin dair hquqlar. Mssislrin (mlak
kompleksinin) icar mqavilsi. Lizinq mqavilsi. Maliyy
lizinqi. Beynlxalq maliyy lizinqi. Torpaq icar mqavilsi.
mlakdan vzsiz istifad mqavilsi (ssuda). Vtndalarn
mnzil olan hququ. Mnzil qanunvericiliyi. Mnzil
fondlar. Dvlt v bldiyy mnzil fondlarndan
vtndalara yaay sahlrinin verilmsi, yaay sahsin
order v onun hquqi tbiti. Sosial mnzil kiray
mqavilsi. Kirayi v ya onun ail zvlrinin yaay
sahsind uzun mddt yaamamasnn hquqi nticlri.
Yaay sahlrinin blnmsi. Kirayilrin birldirilmsi
v vz edilmsi. Dvlt v bldiyy fondlar evlrind
yaay sahlrinin mcburi dyidirilmsi hallar, yaay
sahsi sosial kiray mnasibtlrinin digr hallar. Yaay
sahsi sosial kiray mnasibtlrinin xitam. Yaay
sahsindn xarma: mqavil pozulduqda vtndalarn
mnzil hquqlarnn tminatlar. Mnzil v mnzil-tikinti
kooperativlrinin evlrind yaay sahlrindn istifad
etm. Xidmti yaay sahlrinin v yataqxanalarda yaay
sahlrinin verilmsinin v onlardan istifad edilmsinin
xsusiyytlri. Podrat mqavilsinin anlay. Podrat
200 Magistraturaya qbul 2013
[[
mqavilsinin mk mqavilsindn frqi. Podrat
mqavilsind trflr. Ba podrat v subpodrat. Mit
sifarii mqavillri. Mit sifarii mqavilsinin ayr-ayr
nvlrinin xsusiyytlri. Tikintid podrat mqavilsinin
anlay v onun nsrlri. Tikintid podrat mqavilsinin
trflri. Mqavil laqlrinin quruluu. Mqavilnin
predmeti, qiymti v mddti. Tikintid podrat
mqavilsinin rtlrinin pozulmasna gr trflrin mlak
msuliyyti. Layih v axtar ilrinin yerin yetirilmsin
dair mqavil.
Xidmt gstrilmsi zr mqavillr. Nqliyyat
mqavillri v onlarn nvlri. Nqliyyat mqavillrinin
sistemi. Damalarn tkilin dair mqavillr. Ykdama
mqavilsi v onun nvlri. Ykdama mqavilsinin
balanlma qaydas v formalar. Fraxtlama mqavilsi.
Ykdama mqavilsinin icras. Mqavil rtlrinin
pozulmasna gr trflrin msuliyyti. Dniz nqliyyat
zr ykdamada mumi v xsusi qza rejimi,
ykgndrn v ykalann msuliyyti. Yedyalma
mqavilsi. Nqliyyat ekspedisiya mqavilsi v onun
nvlri. Saxlama mqavilsinin anlay, mzmunu,
balanlma qaydas v icras. Trflrin sas hquq v
vziflri. mlakn itmsi, skik glmsi v zdlnmsin
gr onu saxlayann msuliyyti. Mehmanxanalarda v
restoranlarda yalarn saxlanlmas. Hquqi xidmtin
anlay v nvlri. Hquqi xidmt gstrilmsi il laqdar
ml gln hquq mnasibtlri. Taprq mqavilsi.
Taprq mqavilsindn ml gln hdliklrin nsrlri,
mzmunu v icras. Komisyon mqavilsi v onun taprq
mqavilsindn frqlri. Mqavilnin mzmunu. Sortann
anlay v hmiyyti. Sorta mqavillrinin nvlri.
Sorta mqavilsi. Sorta mqavilsinin subyektlri v
mzmunu. Sorta mqavilsinin icras. Sorta hadissi,
sorta qiymti. Sorta zrrinin myynldirilmsi.
Kredit mqavilsi, onun borc mqavilsi il qarlql
laqsi. mt krediti mqavilsi zr hdliklr.
Kommersiya krediti. Pul tlbinin gzti il maliyy-
ldirm mqavilsi (faktorinq). Faktorinq mnasibtlrinin
itiraklar v onlarn mlki hquqi vziyyti. Bank manti
mqavilsi. Mqavilnin predmeti. Bank mantlrinin
nvlri v onlarn rsmildirilmsi. Bank hesab mqavilsi.
Bank manti mqavilsi v bank hesab mqavilsinin
qarlql laqsi. Bank hesab mqavilsinin balanlmas v
qeyd olunmas qaydas. Bank hesab mqavilsinin ayr-ayr
nvlri. Bank xidmti sahsind mantilrin v
mtrilrin hquqlarnn mlki hquqi mdafisi. Nadsz
hesablamalarn sas formalar v onlarn mlki hquqi
tnzimi. Qiymtli kazlar zr hdliklr. Qiymtli
kazlarn nvlri.
oxtrfli, birtrfli qdlrdn ml gln v
mqavildnknar hdliklr. oxtrfli qdlrdn ml
gln hdliklrin anlay v ttbiqi. Birg faliyyt
haqqnda mqavil. Mqavilnin mzmunu. Mqavil
itiraklarnn mumi mlaknn hquqi rejimi. Tsis
mqavilsi. Mqavilnin anlay v nvlri. Mqavilnin
rsmildirilmsi qaydas. Tsis mqavilsinin mzmunu v
icras. Birtrfli qdlrdn ml gln hdliklr. Mkafatn
aq elan edilmsi. Aq msabiq. Aq msabiqdn ml
gln hdliyin mzmunu v icras. Zrr vurmaq
nticsind ml gln hdliklrin anlay, hquqi tbiti
v funksiyalar. Zrr vurmaa gr msuliyytin ml
glm rtlri. Zrrin dnilmsinin hcmi v miqdar.
Dvlt orqanlarnn, yerli znidar orqanlarnn v onlarn
vzifli xslrinin vurduqlar zrr gr msuliyyt.
Yksk thlk mnbyinin vurduu zrr gr msuliyyt.
Yetkinlik yana atmayan v faliyyt qabiliyyti
olmayanlarn vurduu zrr gr msuliyyt. Vtndan
shhtinin pozulmas v ya lmn gr zrrin
dnilmsinin xsusiyytlri. Mallarn, ilrin v xidmtlrin
qsurlarna gr istehlakya vurulmu zrrin dnilmsi.
Zrr vurmaq nticsind ml gln hdliklrd
zrrknin tqsirinin v zrrvurann mlak vziyytinin
nzr alnmas. Mnvi zrrin dnilmsi hallar v
miqdar. mlak sassz ld etmkdn v ya saxlamaqdan
ml gln hdliklrin anlay. sassz varlanmadan
ml gln hdliklrin rtlri, mzmunu v icras.
qli mlkiyyt il laqdar hquqlar. Mlliflik
hququ v onunla laqdar hquqlarn anlay. Mlliflik
hququnun beynlxalq mhafizsi. Mlliflik hququnun
obyektlri. Mlliflik hququ il qorunan srlr. Mlliflik
hququnun subyektlri. rikli mlliflik. Mlliflik
hququnun qvvd olma mddti. Mlliflik hquqlar.
mlak hquqlar. xsi qeyri-mlak hquqlar. Mlliflik
mqavilsi, anlay v nvlri. falarn mlliflik hququ.
Fonoqram istehsallarnn mlliflik hququ. Yaym
tkilatlarnn mlliflik hququ. Patent il mhafiz olunan
yaradclq nticlri. xtirann anlay v lamtlri. Faydal
modelin anlay v lamtlri. Snaye nmunsinin anlay
v lamtlri. Seleksiya nailiyytlrinin anlay v
lamtlri. Patentin verilmsi. Patent ld ednin hquqlar.
Mlliflrin v patent sahiblrinin hquqlarnn mdafisi.
Vtndalarn mlkiyytinin vrsliyi. Vrsliyin
anlay v hmiyyti. Vrsliyin saslar. Vrsliyin
almas. Vrslikd hquq varisliyinin obyektlri. Miras
ktlsi. Vsiyyt zr vrslik. Vsiyytin anlay.
Vsiyytnamnin formas v mzmunu. Vsiyyt zr
vrslr. Vrslikd mcburi pay hququnun anlay,
mzmunu v subyektlri. Qanun zr vrslik. Qanun zr
vrslr. Onlarn vrsliy arlmas qaydas. Miras
ktlsind qanun zr vrslrin pay. Tmsil etm hququ
zr vrslik. Mirasn qbulu. Mirasn qbulu sullar v
mddti. Vrslik hququnun rsmildirilmsi. Miras
qbul etmnin hquqi nticlri. Miras qoyann borclar n
vrsnin msuliyyti. Miras mlaknn blnmsi. Mirasdan
imtina. Mirasdan imtinann rsmildirilmsi v onun hquqi
nticlri.
DBYYAT
1. : 2- . . / .
. . .. - 2- . . .
., . , 1998.
2. Azrbaycan Respublikasnn Mlki Mcllsi. Bak,
Qanun, 2010.
3. Mllifik hququ v laqli hquqlar haqqnda
Azrbaycan Respublikasnn Qanunu.
http://www.e-qanun.az
4. Patent haqqnda Azrbaycan Respublikasnn Qanunu.
http://www.e-qanun.az
5. mt nianlar v corafi gstricilr haqqnda
Azrbaycan Respublikasnn Qanunu.
http://www.e-qanun.az
CNAYT HQUQU
Cinayt hququnun anlay v vziflri. Cinayt
hququnun prinsiplri. Cinayt qanunu. Cinayt
Qbul proqramlar 201
hququnun anlay, vziflri v sistemi. Cinayt
hququnun prinsiplri: qanunuluq, qanun qarsnda
brabrlik, daltlilik, humanizm, msuliyytin xsi
xarakteri. Cinayt hququnun xsusi prinsiplri. Cinayt
hququ prinsiplrinin normativ qaydada tsbit olunmasnn
hmiyyti. Cinayt qanununun anlay, onun sas v
spesifik xsusiyytlri. Cinayt qanunu lkd hquq
qaydalarnn cinayt xarakterli qsdlrdn qorunmas vasitsi
kimi. Cinayt qanunu cinayt hququnun mnbyidir.
Cinaytin trdilm vaxtnn anlay. Cinayt qanununun
quruluu. Cinayt qanununun zamana gr qvvsi. Cinayt
qanununun qvvy minmsi. Cinayt qanununun geriy
amil edilmsi. Cinayt qanununun mkana gr qvvsi:
razi prinsipi. Cinaytin edildiyi yer. lknin hdudlarndan
knarda ediln cinaytlr gr msuliyyt. Vtndalq
prinsipi, real prinsip. Universal prinsip. Cinayt qanununun
tfsiri.
Cinayt haqqnda tlim. Cinaytin anlay.
Cinaytlrin kateqoriyalar. Cinayt trkibi. Cinayt
trkibinin anlay. Cinayt trkibi lamtlrinin tsnifi.
Cinaytlrin tvsifi. Cinaytin obyekti. Cinaytin obyektiv
chtinin anlay. Obyektiv chtin nsrlri. Cinayt
trkibinin obyektiv chtinin zruri v fakltativ lamtlri.
Cinaytin subyektinin anlay. Cinaytin subyektiv chti.
Subyektiv chtin anlay. Tqsirin anlay. Cinaytin
edilm mrhllrinin anlay. Cinaytd itiraklq.
tiraklarn nvlri v itirakln formalar. Cinaytd
itirakla gr msuliyyt. mlin cinayt olmasn aradan
qaldran hallar. Cinaytlrin oxluu anlay. Cinaytlrin
oxluunun nvlri. Tkrar cinaytlr, mcmu cinaytlr v
residiv cinaytlr. Cinaytlrin oxluunun msuliyytin
diferensiasiyas v czann frdildirilmsind rolu.
Cza haqqnda. Czann anlay v lamtlri. Czann
mqsdlri. Czann mqsdlrin dair tlimlr. Czann
sistemi anlay. Czann sisteminin qurulmasnda zruri v
kifaytlndirici prinsipin yeri v rolu. Qvvd olan CM-d
czann sistemin gtiriln yeniliklr Cza nvlrinin tsnifi.
sas czalar. sas czalarn icras xsusiyytlri. sas v
lav czalar. lav czalar. Qvvd olan CM-d sas
czann yeni nvlri. Czann sistemind mddtli
azadlqdan mhrum etmnin yeri v ttbiqi msllri.
mrlk azadlqdan mhrum etm. Onun icras. mrlk
azadlqdan mhrum etmdn rti azad etm. Czann
sisteminin tkmilldirilmsi msllri.
Cza tyin etm. Msuliyytdn v czadan azad etm.
Cza tyin etmnin mumi mddalar. Czann
frdildirilmsi. Xsusi hissnin sanksiyasnda nzrd
tutulan czadan daha srt, yaxud da daha yumaq cza tyin
etmnin saslar. Cza tyinind cinaytin thlklilik
drcsi, cinaytkarn xsiyyti, czan ynglldirn v
arladran hallar, habel, tyin olunmu czann xsin
islah olunmasna v onun ailsinin hyat raitin tsiri. Baa
atmayan cinaytlr gr cza tyin etm. tiraklqla
trdiln cinaytlr gr cza tyin etm. Residiv
cinaytlr gr cza tyin etm. Cinaytlrin mcmusu zr
cza tyin etm. Hkmlrin cmin gr cza tyin etm.
Qanunda nzrd tutulduundan da yngl cza tyin etm.
Msuliyytdn v czadan azad etm. rti mhkum etm.
Yetkinlik yana atmayanlar trfindn trdiln cinaytlr
gr msuliyyt msllri. Mcburi tibbi xarakterli
tdbirlrin ttbiqi.
Azrbaycan Respublikas cinayt hququnun xsusi
hisssinin anlay, hmiyyti v sistemi. Cinaytlrin
tvsifi. Azrbaycan Respublikas Cinayt hququnun Xsusi
hisssinin anlay v hmiyyti. Cinayt hququnun
mumi v Xsusi hisslrinin qarlql laqsi v vhdti.
Cinayt hququ il cinayt qanununun laqsi. Cinayt
hququnun Xsusi hisssinin sistemldirilmsinin vacibliyi
v onun meyarlar. 1999-cu il Azrbaycan Respublikas
Cinayt Mcllsinin (CM) Xsusi hisssinin sistemi. 1922,
1927, 1960 v 1999-c illr CM-nin Xsusi hissnin
sistemldirilmsinin mqayisli xarakteristikas. Cinayt-
lrin tvsifinin anlay. Cinaytlrin tvsifinin nvlri.
Cinaytlrin tvsifinin mrhllri, elmi-praktiki hmiyyti.
Tvsifin sas sullar. Azrbaycan Respublikas Ali
Mhkmsi Plenumunun Qrarlarnn cinaytlrin tvsifi
n hmiyyti.
xsiyyt leyhin olan cinaytlr. xsiyyt leyhin
olan cinaytlrin anlay, mumi lamtlri v nvlri.
Hyat leyhin olan cinaytlrin anlay v nvlri.
Adamldrmnin anlay v nvlri. Salamlq leyhin
olan cinaytlrin anlay v nvlri. Hyat v salamlq
n thlk yaradan cinaytlrin anlay, v nvlri.
xsiyytin azadl v lyaqti leyhin olan cinaytlrin
anlay, mumi lamtlri v nvlri. xsiyytin cinsi
toxunulmazl v cinsi azadl leyhin olan cinaytlrin
anlay, mumi lamtlri v nvlri. nsan v vtndan
konstitusion hquq v azadlqlar leyhin olan cinaytlrin
anlay, mumi lamtlri v nvlri. Yetkinlik yana
atmayanlar v ail mnasibtlri leyhin olan cinaytlrin
anlay, mumi lamtlri v nvlri.
qtisadi sahd cinaytlr. qtisadi sahd trdiln
cinaytlrin anlay, mumi lamtlri v nvlri. Mlkiyyt
leyhin olan cinaytlrin anlay v nvlri. Talamann
anlay, sas lamtlri, predmeti v formalar. Mlkiyyt
leyhin olan cinaytlrin ayr-ayr nvlrin gr cinayt
msuliyyti, arladrc v xsusil arladrc hallarn
anlay. qtisadi faliyyt sahsind olan cinaytlrin
anlay, mumi lamtlri v nvlri. Sahibkarlq v digr
iqtisadi faliyyt sahsind olan cinaytlr. Pul-kredit
sahsind olan cinaytlr. Gmrk v vergi cinaytlri.
qtisadi faliyyt sahsind olan cinaytlrin ayr-ayr
nvlrin gr cinayt msuliyyti, arladrc v xsusil
arladrc hallarn anlay. qtisadi sahd trdiln
cinaytlrin tvsif msllri.
ctimai thlksizlik v ictimai qayda leyhin olan
cinaytlr. ctimai thlksizlik v ictimai qayda leyhin
olan cinaytlrin anlay, mumi lamtlri v nvlri. CM-
d xsusi hissnin sistemind bu cinaytlrin yeri. mumi
thlksizlik leyhin olan cinaytlrin anlay, mumi
lamtlri v nvlri. Narkotik vasitlrin v psixotrop
maddlrin qanunsuz dvriyysi il laqdar cinaytlrin
anlay, mumi lamtlri v nvlri. ctimai mnviyyat
leyhin olan cinaytlrin anlay, mumi lamtlri v
nvlri. Ekoloji cinaytlrin anlay, mumi lamtlri v
nvlri. Hrkt thlksizliyi v nqliyyat vasitlrinin
istismar qaydalar leyhin olan cinaytlrin anlay,
mumi lamtlri v nvlri. Kompter informasiya
sahsind cinaytlrin anlay, mumi lamtlri v nvlri.
ctimai thlksizlik v ictimai qayda leyhin olan
cinaytlrin tvsif msllri.
Dvlt hakimiyyti leyhin olan cinaytlr. Dvlt
hakimiyyti leyhin olan cinaytlrin anlay, mumi
lamtlri, nvlri v CM-d Xsusi hissnin sistemind
202 Magistraturaya qbul 2013
[[
yeri. Dvltin konstitusiya quruluunun saslar v
thlksizliyi leyhin olan cinaytlrin anlay, mumi
lamtlri v nvlri. dalt mhakimsi leyhin olan
cinaytlrin anlay, mumi lamtlri v nvlri. Dvlt
hakimiyyti, dvlt qulluu, mnafeyi v yerli znidar
orqanlarnda, habel digr kommersiya v ya qeyri-
kommersiya tkilatlarnda qulluq mnafeyi leyhin olan
cinaytlrin anlay, mumi lamtlri v nvlri. Vzifli
xs anlay. daretm qaydas leyhin olan cinaytlrin
anlay, mumi lamtlri v nvlri.
DBYYAT
1. Azrbaycan Respublikasnn Cinayt Mcllsi. Bak,
Hquq dbiyyat, 2008.
2. Azrbaycan Respublikas Cinayt Mcllsinin
Kommentariyas. /F.Y. Smndrovun red. il/. Bak,
Digesta, 2005.
3. Azrbaycan Respublikas Ali Mhkmsi Plenumunun
qrarlar mcmusi (1991-2008). Bak, Hquq
dbiyyat, 2003.
4. Smndrov F.Y. Cinayt hququ. Drslik. Bak,
Digesta, 2007.
5. Quliyev R.., manov M.N. Cinayt hququ. Xsusi
hiss. Drslik. Bak, Qanun, 2004.
6. . .
. .. , .. , M., ,
2004.
7. . .
.., ..,
.., .. , , 2002.
Proqram 50
MUSQ TARX
.S.Bax yaradclnn sciyysi v tarixi hmiyyti.
Klavir, orqan, orkestr n srlri; irihcmli vokal-
instrumental srlri. "Yax temperasiyal klavir".
Klassik Vyana mktbi. Y.Haydn klassik simfoniyann
banisi kimi. Simfonik, kamera-instrumental, xor srlri.
V.A. Mosart opera islahats kimi. Operalar, simfonik
v kamera-instrumental srlri. Rekviyem.
L.van Bethoven klassik Vyana mktbinin son
nmayndsi kimi. Simfonik, kamera-instrumental, vokal
srlri; fortepiano sonatalar.
Musiqid romantizm. F.ubert musiqid romantizmin ilk
nmayndsi kimi. Vokal, simfonik, fortepiano srlri.
Alman romantizmi. K. Veber, F.Mendelson-Bartoldi,
R.uman. K.Veberin operalar v instrumental srlri.
F.Mendelson-Bartoldi - simfonik v fortepiano srlri,
konsertlri. R.uman bstkar v musiqi tnqidisi kimi.
Fortepiano yaradcl. Mahn silsillri. Simfoniyalar.
F.open Pola bstkarlq mktbinin parlaq
nmayndsidir. rihcmli srlri; kiikhcmli srlri.
F.List romantik proqraml simfonizmin banilrindn biri
kimi. F.Listin simfonik v fortepiano srlri.
.Brams alman romantizminin grkmli nmayndsi
kimi. Simfonik v vokal yaradcl, fortepiano srlri.
J.Bize yaradclnn sciyysi v tarixi hmiyyti.
Operalar.
C.Verdi yaradclnn sciyysi v tarixi hmiyyti.
Verdinin opera prinsiplri; XIX sr talyan operasnn
inkiafnda onun rolu.
E.Qriq Norve musiqisinin klassiki kimi. nstrumental v
vokal srlri.
Musiqid impressionizm. K.Debssinin simfonik v
fortepiano yaradcl. M.Ravel - simfonik v fortepiano
srlri.
M.Qlinka klassik rus musiqisinin banisi kimi. Operalar
v simfonik srlri; romanslar.
"Qdrtli dst"nin tarixi hmiyyti. A.Borodin -
yaradclnn sciyysi v tarixi hmiyyti. Simfonik
yaradcl, "Knyaz qor" operas, romanslar. M.Musorqski
- yaradclnn sciyysi v tarixi hmiyyti. Opera, mahn
v romanslar, fortepiano yaradcl. N.Rimski-Korsakov -
yaradclnn sciyysi v tarixi hmiyyti. Operalar,
simfonik srlri, romanslar.
P.aykovski - yaradclnn sciyysi v tarixi
hmiyyti. Simfonik v fortepiano srlri, romanslar;
opera v balet yaradcl.
S.Raxmaninov - yaradclnn sciyysi v tarixi
hmiyyti. Romanslar, opera v fortepiano yaradcl.
.Stravinski, S.Prokofyev v D.ostakovi XX srin
grkmli bstkarlar kimi. .Stravinskinin baletlri.
S.Prokofyevin xor srlri, simfonik yaradcl, opera v
baletlri. D.ostakoviin simfoniyalar, opera v balet
yaradcl; kamera-instrumental v vokal srlri.
ostakovi v Azrbaycan musiqisi.
.Hacbyov Azrbaycan musiqisinin klassiki kimi.
Opera yaradcl; xor srlri; musiqili komediyalar,
kamera-vokal yaradcl. M. Maqomayev v Azrbaycan
musiqisi. M. Maqomayevin opera yaradcl.
A.Zeynall yaradclnn sciyysi v tarixi hmiyyti.
Romanslar, kamera-instrumental yaradcl.
.Bdlbyli grkmli bstkar v musiqinas kimi.
S.Hacbyov yaradclnn sciyysi v tarixi
hmiyyti. Simfonik yaradcl. S.Hacbyov
yaradclnda balet v musiqili komediya.
S.Rstmov yaradclnn mumi sciyysi.
C.Hacyev yaradclnn sciyysi v tarixi hmiyyti.
Simfoniyalar v simfonik poemalar, fortepiano srlri.
Niyazi dirijor v bstkar kimi. Simfonik yaradcl.
Niyazi yaradclnda opera v balet.
F.mirov yaradclnn sciyysi v tarixi hmiyyti.
Simfonik yaradcl, musiqili komediyalar; F.mirov
yaradclnda opera v balet; konsertlri, fortepiano v
vokal srlri.
Q.Qarayev yaradclnn sciyysi v tarixi hmiyyti.
Simfonik v kamera-instrumental yaradcl; baletlri v
xor srlri; fortepiano srlri; Q.Qarayev yaradclnda
opera v mzikl.
S. lsgrov yaradclnn mumi sciyysi.
C.Cahangirov. Xor srlri, operalar, instrumental
srlri, mahnlar.
T.Quliyev yaradclnn mumi sciyysi.
A.Mlikov. Simfonik srlri, baletlri, fortepiano v
vokal srlri.
V.Adgzlov. Oratoriya v kantatalar, simfonik
musiqisi, mahnlar, fortepiano srlri.
A.lizad yaradclnda simfoniya v balet. Orkestr
srlri.
XX srin musiqi cryanlar. "Fransz altl".
Qbul proqramlar 203
Neoklassisizm. Yeni Vyana mktbi.
DBYYAT
1. Azrbaycan Bstkarlar ttifaqnn mlumat kitabas.
Bak, 2002.
2. Abdullayeva Z. Azrbaycan musiqi dbiyyat
(Drslik), II hiss, Bak, 2009.
3. Kazmov N. Sid Rustmov. Drs vsaiti, Bak, 2007.
4. zeyir Hacbyov ensiklopediyas. Bak, 2003.
5. Hsnova . Musiqi tarixindn muhazirlr. I hiss.
Bak, 2008.
6. Hseynova E., Krimov N., Dadazad K., Tayeva
S., sgndrova N. Musiqi tarixi. Bak, 2009.
7. Qasmova S. Azrbaycan musiqi dbiyyat. I hiss.
Bak, 2009.
8. Qafarova Z. Musiqi tarixin dair mhazirlr. Bak,
2008.
9. . . .2., .,
1974.
10. .
1789 . .2. VIII ., ., 1983.
11. . .1., 1992.
12. ., .
. , 1986.
13. . . .3. .,
1989.
14. . . .4.,
., 1976.
15. .. . .1, 2, 3
(1948-1954), ., 1958.
16. .
. ., 1970.
17. . ., 1981.
18. 6- . .1973-
1986.
19. .
. .3., ., 1975.
20. .
. .1. ., 1978.
21. ., .
. , 1970.
22. . .
.1., ., 1978.
23. ., .
. , 2010.
MUSQ SRLRNN THLL
Musiqi srlrinin quruluu. Formada hisslrin
funksiyalar.
Formayaratma baxmndan harmoniyann funksiyas.
Metr (vzn) v ritm. Metr geni v mhdud mnada. Faktura
v bunun nsrlri.
Period. Cml, fraza (ibar), motiv.
Sad ikihissli v sad hissli forma.
Mrkkb ikihissli v hissli forma.
Variasiya formas.
Rondo formas.
Sonata formas. Rondo-sonata formas.
Qdim sita. Yeni sita. Sintetik formalar.
nstrumental musiqinin janr v formalar.
Vokal musiqinin janr v formalar.
Simfonik musiqinin janrlar.
Polifonik formalar.
DBYYAT
1. Mazel L. Musiqi srlrinin quruluu.
(G.Hseynovann trcmsind). Bak, 1988
2. . . ., 1976.
3. ., .
. . ., 1980.
4. . .
.,1986.
5. . . ., 1965.
6. . . ., 1968.
AZRBAYCAN XALQ MUSQ YARADICILII
Azrbaycan xalq mahnlar. Janrn sciyysi v tsnifat.
Xalq mahnlarnn poetik sas; lad sas; melodik v ritmik
xsusiyytlri, formas.
Azrbaycan xalq rqs musiqisi. Janrn sciyysi v
tsnifat. Xalq rqslrinin lad sas, melodikas, formas,
metroritmik xsusiyytlri.
Aq yaradcl. Tarixi mlumat. Aq poeziyasnn
formalar: grayl, qoma, tcnis, divani, mxmms v s.
Epik forma - dastan.
Aq mktblri: hr birinin havalar, slub
xsusiyytlri, mhur ustad aqlar.
Muam janrnn sciyysi, poetik sas. Yaxn v Orta
rqin musiqi sntind analoji janrlar. Mugamn tarixi
inkiaf mrhllri. S.Urmvi, .Maraayi, M. Hvvabn
risallri. .Hacbyovun muam tarixin dair baxlar.
.Hacbyovun v M.S. smaylovun nzri ilri.
Muam janrnn tsnifat. Muam dstgahlar. Zrbi
muamlar. Kiikhcmli muamlar. Tsnif v rng. Tsnifin
poetik sas. Muam dstgah il ball.
Azrbaycanda xannd v saznd snti. Azrbaycann
muam mktblri: grkmli xanndlr, tar v kamana
ifalar, saznd dstlri. Xalq al altlri.
DBYYAT
1. Hacbyov . srlri. II c. Bak, 1965.
2. smaylov M.S. Azrbaycan xalq musiqisinin janrlar.
Bak, 1984.
3. Zhrabov R. Muam. Bak, 1991.
4. Zhrabov R. ifahi nnli Azrbaycan professional
musiqisi. Ali mktblr n drs vsaiti. Bak, 1996.
5. Zhrabov R. Azrbaycan zrbi-muamlar. Bak, 2004.
6. uinski F. Azrbaycan xalq musiqiilri. Bak, 1985.
7. Seyidova S. Qdim Azrbaycan mrasim musiqisi.
Bak, 2005.
8. Azrbaycan xalq musiqisi: oerklr.Bak, 1981.
9. Azrbaycan Bstkarlar ttifaqnn mlumat kitabas.
Bak, 2002.
10. .
. , 2000.
11. .
., 1985.
12. . . ., 1983.
13. . .1.1992.
14. T.
. , 1988.
15. . .
, 1984.
204 Magistraturaya qbul 2013
[[
Proqram 51*
DNLR TARX
Dinin trifi. Dinin mnas. Dinin dyri. Din, mzhb v
camaat. Dinlrin tsnifi. Mxtlif tanr dnclri. Dinin
tdqiqat sahlri. Dinin mrhllri. btidai dinlrin
xsusiyytlri. Animizm. Fetiizm. Totem. Tabu. Qdim
dinlrin xsusiyytlri. Qdim Misird din. Qdim
Babilistanda din. Qdim Yunanstanda din. Qdim Romada
din. Qdim randa din. Qdim Trklrd din. Qdim
rblrd din. Qdim qbil.
Yhudilik. Tarixi inkiaf. Musa v on mr. Musadan
sonra srailoullar. Etiqad. Seilmilik, hd, mqdds
torpaq v mbd tsvvrlri. Mqdds kitablar. Yhudilr
gr Yhudi olmayanlar. badtlr. Gndlik ibadtlr.
Hftlik ibadt. Mqdds gnlr v bayramlar. ctimai
qaydalar. Adt v nnlr. Yhudi mzhblri. Ortodoks
Yhudilik. Hasidilik. Reformist Yhudilik. Mhafizkar
Yhudilik. Samirilr. Qarailr. Qabala nnsi. Mhisilik.
Xristianlq. Tarixi inkiaf. Xristianln yaylmas. sas
mflumlar v tlimlr. Xristianlqda mqdds kitab. Drd
ncil anlay. Xristianlqda etiqad sistemi. Tslis anlay.
nkarnasiya v kfart. Xristianlqda rituallar. Xristianln
dini tqvimi. Xristianlqda sas cryanlar. Katolikliyin tarixi
inkiaf, tlimlri v kils quruluu. Pravoslavln tarixi
inkiaf, tlimlri v kils quruluu. Protestantln tarixi
inkiaf v sas prinsiplri. Luterianizm, Zvinqlizm v
Kalvinizm Protestantln tarixi qollar kimi. Masir dvrd
Protestant cryanlar. rq kilslrinin tarixi inkiaf v
xarakteristik chtlri.
slam. Tarixi inkiaf v yaylmas. sas etiqadlar.
Tvhid prinsipi. Allah, peymbr, mqdds kitab, axirt
etiqad. badt tsvvr. Namaz, oruc, zkat, hccin xlaqi
v ictimai rolu. slamda etiqadi mzhblrin tkkl v
tarixi inkiaf. slamda mli mzhblrin tkkl v tarixi
inkiaf. slam xlaqnn dyrlr sistemi. slamn digr
dinlr bax. slamn sas qurumlar. slamda ictimai
struktur.
Babilik/Bahailik. Tarixi inkiaf. sas prinsiplri.
Mqdds kitablar. badt v rituallar. Flsfi v xlaqi
prinsiplri. Masir dvrd Babilik v Bahailik.
Hinduizm. Tarixi inkiaf. Arilr v dinlri. Hinduizm bir
kimlik komponenti kimi. Mxtlif mtrk dyrlr.
Hinduizmdki mxtliflik. Maya v Avidya nzriyysi.
Samsara v Karma etiqad. Moka v Nirvana inanc.
Mtrk etiqadlar. Kainatla laqli inanclar. Kasta sistemi.
Arama-darma tsvvr. Hyatn sl mqsdin dair
etiqadlar. Mqdds mtnlr. Smriti v ruti frqi. Vedalar.
Brahmanalar. Aranyakalar. Upaniadlar. Hinduizmd ibadt.
Hinduizmin mzhblri. Masir dvrd Hinduizm reformlar.
Buddizm. Tarixi inkiaf. Buddann hyat. Buddizmin
yayl. Buddann reformlar. Mqdds mtnlr. Pali Kanon
v Mahayana dbiyyat. Buddizmin sas etiqadlar.
Pratityasamutbada. Drd sas hqiqt anlay. Skkiz qollu
yol. Karma tlimi. Nirvana anlay. Buddizmd ibadt. Dua
v meditasiya. Mqdds gnlr v festivallar. Mqdds
mkanlarn ziyarti. sas Buddist mzhblri. Hinayana v
Mahayanann mqayissi. Masir dvrd Buddist
mzhblri. Theravada Buddist mktblri. Mahayana
Buddist mktblri.
Konfusizm. Tarixi inkiaf. Konfutsinin hyat. inin
milli kimlik mslsind Konfusizmin rolu. Konfusizmin
sas etiqadlar. Konfusizmd ibadt. Mqdds kitablar. Be
klassik sr. Konfusizmd xlaq prinsiplri. Konfusizmin
flsfi sistemi.
Sihizm. Sihizmin tarixi inkiaf. Quru Nanakn hyat.
On Quru. Masir dvrd Sihlr. Sihizmin sas prinsiplri.
Adi Qrant. Sihizmd ibadt. Sih nnsind ictimai struktur.
Daoizm. Daoizmin tarixi inkiaf. Daoizmd sas
inanclar. Daoizmd ibadt. Mqdds mtnlr. Masir
dvrd Daoizm.
Caynizm. Tarixi inkiaf. Caynizmin mqdds mtnlri.
Purvalar. Anqalar. Upanqalar. Prakirnalar. eda Sutralar.
Mula Sutralar. sas tlimlri. sas ibadt. Cmiyyt
strukturu.
Yeni dini hrkatlar. Yahova ahidlri. arlz Rasl a
cryannn inkiaf. Tlimlri v etiqadlar. Yahova
ahidlrinin ibadt tsvvr. Yahova ahidlrind ictimai
struktur. Mormonlar. Cozef Smit v Monmon kitab. sas
prinsiplri. Ail v poliqamiya. Camaat strukturu.
Sayentologiya. Ron Habrdn tlimlri. Dianetiks v Enqram
tsvvrlri. Satanizm tarixi. Satanizmin sas xsusiyytlri.
Satanizm simvollar. Humanist din tsvvr. Post-modern
din tsvvr.
Masir dinlraras mnasibtlr. Dinlraras
mnasibtlrin tarixi. Dinlrin hqiqt iddiasna dair
nzriyylr. Eksklusuvizm. nklusivizm. Pluralizm. II
Vatikan urasnn dinlraras mnasibtlr tarixind rolu.
Qlobal xlaq anlay. Dinlraras mnasibtlrin
perspektivlri.
DBYYAT
1. Kk A. Dinler Tarihi. Berikan Yaynevi, Ankara,
2011.
2. Alc M. Dinler Tarihinin Batl ncleri. z
yaynclk, stanbul, 2007.
3. Alc M. Mslman-Hristiyan Diyalogu. z
yaynclk, stanbul, 2010.
4. Gndz, . Yaayan Dnya Dinleri. Diyanet leri
Bakanl, Ankara, 2007.
5. Jones L. (ed.), Encyclopedia of Religion. Macmillan
Reference USA, 2005.
6. Smith, J. (ed), The HarperCollins Dictionary of
Religion. San Francisco, 1995.
7. The Study of Religion in an Age of Global Dialogue.
By Leonard J. Swidler and Paul Mojzes. Philadelphia,
Temple University, 2000.
SLAM TARX
slamda tarix yazlnn tkkl. slam tarixinin
dvrlrinin tsnifi. Dvrlr sasn slam tarixinin
* Bu proqram zr test taprqlar vzin tqdim ediln suallara yazl cavab vermk tlb olunur. (bax: shif 232)
Qbul proqramlar 205
mnblri. slam tarixinin metodologiyas. slam tarixinin
digr slam elmlri il laqsi. slam tarixinin sahlrinin
tsnifi. slamn siyasi v mdniyyt tarixi. slam tarixin
dair mslht grln dbiyyat.
lk dvr slam Tarixi. slamaqdrki dvrd rblrin
siyasi, iqtisadi, ictimai v dini hyat rbistan
yarmadasnn fiziki v demoqrafik corafiyas. rblrin
mnyi v yarmadada mskunlamas. Cahiliyyt dvr
rblrind dvlt dncsi. Sb, Min, Himyr, Qssani
v Hir mirliklri. rbistan yarmadasnda iqtisadi hyat
v beynlxalq iqtisadi mnasibtlr. rblrd qbililik.
Hadari v bdvi rblr. rblrd btprstlik v
Mkknin hmiyyti.
Mhmmd Peymbrin slamaqdrki dvr.
Mhmmd Peymbrin qbilsi, nsli v ailsi.
Mhmmd Peymbrin uaqlq dvr. Mhmmd
Peymbrin gnclik dvr. Mkk ticarti v Mhmmd
Peymbrin i hyat. Mhmmd Peymbrin ail hyat.
Mhmmd Peymbrin Mkk cmiyytindki mvqeyi.
Mhmmd Peymbrin Mkk dvr. lk vhy.
slama xsusi v mumi dvt. Mkklilrin ks-reaksiya,
tqib v tzyiqinin siyasi, iqtisadi v dini sbblri. lk slam
cmiyytinin tkkl. Hbistana hicrt. Taif sfri.
Aqb beytlri. Mdiny hicrt.
Mhmmd Peymbrin Mdin dvr. Hicrtin
slam tarixindki hmiyyti. Mdin mqavilsi. mmnin
formalamas. Mkklilrl hrbi mbariz. Qeyri-
mslmanlarla mnasibtlrin tnzimlnmsi. Hudeybiyy
slh. Mkknin fthi. Elilr ili. Taifin fthi. Bizans v
Sasani il mnasibtlr. Vida xtbsinin hmiyyti.
bu Bkirin xlifliyi dvr. Siyasi idaretm kli
olaraq xilaft. bu Bkirin xlif seilmsi. Mhmmd
Peymbrin vfatndan sonra rbistanda dini-siyasi
vziyyt. rtidad v irtica mhariblri. slam fthlrinin
balanmas. Qurann toplanmas.
mr ibn Xttabn xlifliyi dvr. mr ibn Xttabn
xlif tyin olunmas. raq v rann fthi. Suriya, Flstin v
ordaniyann fthi. Misirin fthi. qtisadiyyat v dliyy
sahsindki reformlar. Divan tkilatnn tkkl. Dvlt
bdcsinin formalamas.
Osman ibn ffann xlifliyi dvr. mr ibn Xttabn
ura tyini v Osman ibn Xttabn xlif seilmsi. imali
Afrikann fthi. Dniz fthlri. Osman ibn ffann daxili
siyasti. Osman ibn ffann hakimiyyti dvrnd daxili
narazlqlar. Xlifnin ldrlmsi.
li ibn bu Talibin xlifliyi dvr. li ibn bu
Talibin hakimiyyt glmsi. slamda ilk vtnda
mharibsi. Cml sava. Haimi-mvi rqabti. Sffin
sava. Xaricilrin tkkl v li ibn bu Talib
dvrndki faliyytlri. Hakm hadissi. li-Maviy
mbarizsi. li ibn bu Talibin ldrlmsi.
Raidi xliflr dvrnd siyasi, iqtisadi v ictimai
hyat. Siyasi idaretm kli olaraq xilaft. qtisadi
qurumlarn tkkl. Fth olunan blglrin hquqi statusu.
Qrargah hrlrinin qurulmas. Dvlt bdcsinin
mnblri. Dvlt glirlrinin istifad yerlri. Cmiyytin
sas nsrlri. Zimmilrin slam cmiyytindki statusu.
Dini elmlrin tkkl.
mvilr dvltinin siyasi tarixi. Muaviy ibn bu
Sfyann iqtidar mbarizsi. slam idaretm sistemind
vlihdlik prinsipi. Sosial-siyasi zmind Krbla hadissi.
Abdulmlik ibn Mrvann daxili siyasti. Vlid ibn
Abdulmlik dvr slam fthlri. mvi xliflrinin li ibn
bu Talib trfdarlarna qar siyasti. mr ibn Abdulzizin
daxili siyasti. mvilrin son byk xlifsi kimi Hiam ibn
Abdulmlik. mvilrin squt sbblri.
mvilr dvltinin mdniyyt tarixi. slam
memarlnn formalamas. Qubbtus-Saxra, Mscidul-
Aqsa, Miatta v Qusayr l-Amrann memarlq
xsusiyytlri. Dini elmlrin inkiaf. Fiqh, hdis, klam
sahlrinin inkiafna tsir edn faktorlar. Haciblik, pot v
arxiv kimi mhm dvlt tkilatlarnn qurulmas. rb
dilinin rsmildirilmsi. slamda ilk mlki hrlrin
qurulmas. Vahid pul vahidindn istifad.
Abbasilr dvltinin siyasi tarixi. Abbasoullarnn
hakimiyyt glmsind li vladnn, Xorasanllarn v
Abbasi tbliatlarnn rolu. Mnsur Abbasilrin hqiqi
qurucusu kimi. Hakimiyytin Suriyadan raqa nqli.
Badadn qurulmas. Brmki vzir ailsinin rolu. Mmunun
hakimiyyti dvr. Mtsim v trklrin Abbasilr
dvltindki rolu. Abbasilrin Samarra dvr. Abbasilrin
xarici siyasti. Franklarla v Bizansla mnasibtlr.
Abbasilr dvr syanlar. Son Abbasi xliflri. Monqol
ial. Abbasilr dvltinin ziflm v squt sbblri.
Abbasilr dvltinin mdniyyt tarixi. Abbasilrd
vzirlik qurumu. dliyy tkilatnn inkiaf. ctimai v dini
qruplar. Dqiq elmlrin inkiaf. Beytulhikm slamda ilk
akademik qurum kimi. li Tbri, Razi v bn Sinann
timsalnda tibbin inkiaf. Kindi, Farabi, xvani Safa, bn
Sinann slam flsfsindki rolu. Bttani, Biruni, mr
Xyyam v slam astronomiyas. Xarzmi v cbrin inkiaf.
Hdis, tarix, corafiya, dbiyyat v dililik sahsind slam
klassik srlrinin tlifi. Abbasi dvr slam memarlnn
xsusiyytlri.
Abbasilr dvltinin trkibind qurulan dvltlr.
Mrkzdn idaretmnin ziflmsi. Xilaft bal mstqil
dvlt nnsinin balanc. lbilrin imali Afrikadak
faliyyti. Tolunoullarnn v hidilrin idarsind Misir.
Orta Asiyada Samani hakimiyyti. Bveyhi dvlti v
Adududdvlnin Badaddak hakimiyyti.
ndlus mvilrinin siyasi tarixi. Fth v valilik
dvr. mirlik dvr v I Aburrahman. Franklarla v digr
Xristyan dvltlrl mnasibtlr. Abbasilrl olan
mnasibtlr. Daxili qarqlqlar. III Abdurrahman v
mirlikdn xilaft keid. III Abdurrahman v Fatmi
mnasibti. ndlus mvilrinin ziflmsi. Abbadilrin
hakimiyyti. ndlusda Murabtlar v Muvahhidlr dvr.
Bni hmr dvlti Avropada slam hakimiyytinin son
tmsilisi kimi.
ndlus mvilrinin mdniyyt tarixi. ndlus
mvilrind dil v dbiyyatn inkiaf. Kazdan istifad
v kitab mdniyytinin inkiaf. Astronomiya v
riyaziyyatda Qrb tsir. bn l-Baytar v botanika elmi. l-
Zhravi v tibb elminin inkiaf. bn Bacc, bn Rd v bn
Meymunla flsfnin Qrb trlmsi. bn Arabi v
sufizmin inkiaf. Toledo trcm mrkzi kimi. ndlus
slam memarlnn incilri kimi Kordova Camisi v l-
Hamra saray.
Fatimilr dvltinin siyasi tarixi. smailiyynin
tkkl. Fatmi tbliatlarnn faliyytlri. Ubeydullah
Mehdi v Abbasilr paralel ikinci xlifliyin tsisi. Mhur
Fatmi komandirlrinin idaretmdki hmiyyti. Fatmi
vzirlrinin siyastdki rolu. Hakim v qeyri-mslmanlara
qar siyasti. Fatmilr-Abbasilr mnasibti. Xal sfrlri
206 Magistraturaya qbul 2013
[[
qarsnda Fatmilr. Dvltin ziflm v squt sbblri.
Fatimilr dvltinin mdniyyt tarixi. Elmi v dbi
inkiaf. Darul-elm Beytulhikmy alternativ olaraq.
Astronomiya v optika elmindki nailiyytlr. Saray
kitabxanas. ncsnt v memarlq.
Eyyubilr dvltinin siyasi tarixi. Eyyubilrin mnyi.
Slahddin Eyyubinin Slibilr qar mbarizsi. Hittin
zfri. Qdsn Slibilrdn alnmas. Slahddindn sonra
hakimiyyt urunda mbarizlr. Kamil v Eyyubilrin
ziflmsi. cruddurun hakimiyyti Mmluklara nqli.
Eyyubilrin ziflm v squt sbblri.
Eyyubilr dvltinin mdniyyt tarixi. Eyyubilrd
idari, siyasi, hrbi v dliyy tkilatlar. Eyyubilrd thsil
qurumlar olaraq mdrs, mscid, tkk v zaviylr.
Eyyubilrd dqiq elmlrin inkiaf. Tibb elmi v
xstxanalarn rolu. Tsvvfn inkiaf v mhur
mtsvviflr. bul-Fvaris, Zahiriyy, Ruqniyy
mdrslri v Eyyubi memarl.
Qznvilr dvltinin siyasi tarixi. Trklrin Samani
dvltindki mvqeyi. Alp Tkin v Qznvilrin qurulmas.
Qznvilrd siyasi hakimiyytin trlmsi. Sultan
Mahmud Qznvinin Hindistan sfrlri v Somnat. Sultan
Mahmud dvr Qaraxanl-Qznvi mnasibti. Qznvi
Msudun Slcuqlularla mnasibti v Dandnkan
mlubiyyti. Qznvi dvltinin ziflmsi v squtu.
Qznvilr dvltinin mdniyyt tarixi. Qznvi
dvltind idaretm tkilat v divanlar. Busti, Sistani,
Damqani, Firdvsi timsalnda saray eiri v dbiyyatn
inkiaf. Utbi, Beyhaqi v tarix elminin inkiaf. Biruni v
digr dinlrl laqli ilk obyektiv slam sri. slam
dnyasnda ilk mdrslrin tkkl. Lkr-i Bazar v
Qznvi memarl.
Qaraxanllar dvltinin siyasi tarixi. Qaraxanllarn
mnyi il laqli mxtlif fikirlr. Bilg Kl Qadir xan v
Qaraxanllarn yaranmas. Ali Tiginin vfat v dvltin ikiy
ayrlmas. Qrbi Qaraxanllar Slcuqlu dvltinin
tabeiliyind. Xarzmahlar v Qrbi Qaraxanllar dvltinin
squtu. rqi-Qrbi Qaraxanl mbarizsi. Qarahitaylar.
Qaraxanllar dvltinin mdniyyt tarixi. Qaraxanl
dvlt idaretm sistemi v haciblik tkilat. Kaqar,
Balasaqun, zknd Trk-slam mdniyyti mrkzlri kimi.
Trk dilinin dbi dil evrilmsi. Yusuf Xas Hacib v
Kutadqu Bilig. Kaqarl Mahmud v Divanu Ltit-trk.
Mmluklu dvltinin siyasi tarixi. zzddin Aybkin
Eyyubi mirlri, Slib v Monqol yrlrin qar
mbarizsi. Bhri v Burci Mmluklar dvr. Seyfddin
Kutuz v Ayn Calut zfri. Baybars v Misir Abbasi
xlifliyinin elan. Seyfddin Qalavunun vfat v Bhri
Mmluklularnn squtu. Brkuk v Burci Mmluklularn
qurulmas. Seyfddin Kaytbay Burci Mmluklarn son
byk hkmdar kimi. Mmluklularn Sfvi v Osmanllarla
mnasibtlri. Mmluklu dvltinin squtunun sbblri.
Mmluklu dvltinin mdniyyt tarixi. zhr slam
elm v mdniyytinin mrkzi kimi. Mmluklular dvr
ensiklopediyalar dvr kimi. Tibb elminin inkiaf v
Qalavun xstxanas. Qahird Trk-slam memarl.
Mdrs komplekslrinin tkkl v memarlq
xsusiyytlri.
Slcuqlu dvltinin siyasi tarixi. Ouzlar v Slcuqlu
ailsi. Torul byin faliyytlri v Slcuqlu dvltinin
tkkl. Slcuqlu Qznvi mnasibtlri v Dandnkan
sava. Paytaxtn Rey hrin kmsi. Slcuqlularn Kiik
Asiya yrlri. Slcuqlu-Abbasi mnasibtlri. Alp
Arslann hakimiyyti dvrnd fth hrkat. Slcuqlu-
Bizans mnasibti v Malazgirt zfri. Fitrt dvrnd
Slcuqlular. Sultan Sncr v Ouz istilas. Slcuqlu
dvltinin ziflm v squt sbblri.
Slcuqlu dvltinin mdniyyt tarixi. daretm
qurumlar. Slcuqlularda saraydaxili tkilat. Thsilin
sistemldirilmsi v mdrslr. ctimai hyat. Vqfin
cmiyytdki rolu. Rbat v karvansaraylar. Diyarbkir
Byk Cami, Konya Aladdin Camisi, Amasya Gy
Mdrs, rzurum Qoa Mnarli Mdrs v Slcuqlu
memarl. Tsvvfn Slcuqlu mdniyytindki rolu.
Osmanl dvltinin siyasi tarixi. Dvltin mnyi.
Dvltin idari nnsinin tkkl v ttbiqi. Fateh Sultan
Mhmd v stanbulun fthi.Yavuz Sultan Slim dvr
xarici siyast. Osmanl-Sfvi mnasibtlri. Osmanl-
Mmluklu mnasibtlri. Qanuni Sultan Sleyman dvrnd
xarici siyast. Osmanlnn rq v Qrb siyasti. Osmanlda
byk meydan mhariblri. Osmanlnn dniz siyasti.
Osmanl-Avropa mnasibtlri. Osmanlnn ziflm v
squt sbblri.
Osmanl dvltinin mdniyyt tarixi. Osmanlda
idaretm sistemi. Osmanlda elmi hyat. Osmanlda maliyy
strukturu. Osmanlda daxili v xarici ticart. Tsvvf
dncsi. Trk dbiyyat. Memar Sinan v slam dini
memarl. Trk-slam musiqisi. Xttatlq, tzhib, miniatur
v bru slam tsviri incsntinin sas sahlri kimi.
XX srd slam dnyasnn siyasi tarixi. Osmanl
corafiyasnda qurulan mstqil dvltlr. imali Afrikann
slam dvltlri. Krfz dvltlri. Balkan yarmadasnda
mslmanlar. Pakistan, fqanstan, ndoneziya, Malaziya.
rqi Asiyada slam. Rusiya v ind mslman azlqlar.
randa siyasi hakimiyyt. XX srd slam dnyasnda elm v
mdniyytin mumi tsviri.
DBYYAT
1. Hizmetli S. lk dnem slam tarihi. Ankara Okulu,
Ankara, 2011.
2. Hasan H. slam Tarihi. Kayhan Yaynlar. stanbul.
3. nl N., slam Tarihi. stanbul, 2012.
4. Cambridge History of Islam. /Edited by P.M. Holt,
Ann K.S. Lambton, Bernard Lewis./ Cambridge
University Press, 1977.
5. Tbri Mhmmd ibn Crir. Tarix l-Umm v l-
muluk
6. Philip K. Hitti. History of Arabs. Palgrave Macmillan,
2002.
SLAM DNNN SASLARI (QAD)
Dinin trifi v din olan ehtiyac. Din veriln triflr v
din olan ehtiyac haqqnda mlumat. slam alimlrinin haqq
din trifi. Allah trfindn qoyulmu qanunlar toplusu
olmas, al v irad sahiblrin xitab etmsi, dinin insanlara
bildirdiyi hqiqtlrin hr baxmdan xeyir olmas.
slam dininin xsusiyytlri. slam dininin
xsusiyytlri. Son din olmas, mumbri olmas, insann
maddi v mnvi ehtiyaclarna da xitab etmsi, hm dnya,
hm d axirt dini olmas, mtdil v fitrt dini kimi
sciyylnmsi.
mann trifi v nvlri, tqlidi v istidlali iman. man
v slam terminlri. Tqlidi v istidlali iman. mann tqlid
Qbul proqramlar 207
v ya al yrtmy istinadndan asl olaraq tqsimi. Tsdiq
v inkar baxmndan insanlarn mmin, kafir v mnafiq
klind blnmsi.
Tfsili v icmali iman. man ediln saslarn
mumiliyin v tfrratna gr tqsimi v tfsili imann
drclri.
Dini hkmlr. Dini hkmlrin tsnifi. Etiqadi, mli v
xlaqi hkmlr. Bu drsin etiqadi hkmlri hat etmsi.
man saslar v slamn rtlri. Frqli dnc
mktblrin gr iman saslar. Klmeyi-tvhid, klmeyi-
hadt. slamn be rti: klmeyi-hadt, namaz, oruc,
zkat, hcc, zkat.
man-ml mnasibti. man-ml mnasibtind qlb,
dil v mll tsdiq. mann mahiyyti. Kamil imann trifi
Allaha iman . Allaha iman msllri. Allahn varl.
Allahn varln inkar edn, kainatn yaranmasn baqa
sbblrl izah edn cryanlar. Materializm, darvinizm,
pozitivizm, freydizm. Allahn varln isbat edn bzi
dlillr. Mrifatullah. Allah tanma yolu kimi doru xbr.
Tvsif (vsflndirm). Allahn vsflndirilmsinin
(tvsifinin) varlna inandmz zat haqqnda bzi
mnalardan, maddi olmayan xsusiyytlrindn bhs etm
sciyysi damas.
Allahn varln isbat edn dlillr. Allahn varln
isbat edn dlillrin olan ehtiyac. Allahn varlnn aq
olmas, insann fitrtind yaradc fikrinin olmas.
Tbii, yaradlmlq v nizam dlillri. rqlri, lklri,
fikir, din v mzhblri bir-birindn frqli olmasna,
inandqlar yaradcnn vsflrind mxtliflik olmasna
rmn yer zndki ksr insanlarn bu kainatn qdrtli v
hikmtli bir yaradcsnn mvcud olduuna bh etmmsi.
Tbii v ya Qbulu-amm dlili. Hr eyin bir yaradcs
olmas fikrin istinad edn yaradlmlq dlili. Kainatdak
hr eyin bir nizamnn olmas v bu nizamn zbana
yaranmamasna dayanan nizam dlili.
Tvhid v irk. Allahn birliyi (Tvhid). Tvhidin
nvlri. manda tvhid v ibadtd tvhid. manda tvhidin
Allahn zatnda tvhid, Allahn siftlrind tvhid v Allahn
feillrind tvhid klind izah. irk. irkin nvlri. Byk
v kiik (dolay) irk. Dolay irkin nvlri. Yaradlmlar
ifrat ucaltma, qeybin bilinmsi, fat, riyakarlq v mnft
kimi msllrin kiik (dolay) irk apara bilmsi.
Allahn siftlrinin tsnifi. Allahn siftlrinin tsnifi.
Slbi, sbuti, xbri v feili siftlr. Slbi (tnzihi) siftlrin
Allahn anna yaramayan, yaradlmlq xsusiyyti
dayan v Ondan nfy ediln siftlr olmas. Sbuti
siftlrin kamal, mkmmllik ifad edn siftlr olmas.
Feili siftlr Allahn feillrini (yaratma, ruzi verm, ruzini
daaltma, yaatma, ldrm v s.) bildirn siftlr olmas. l-
smau-l-hsna. smau-l-hsna. smau-l-hsnann byk
ksriyytl ilahi rhmt, sevgi, mrhmt, balayclq v
ltfkarlq bildirmsi.
Qza v qdr terminlri. Qza v qdrl laqli
msllr. Lvi v termin mnalar. Qdrin termin
mnasnn Allahn btn ya v hadislri il kainat zld
planlamas klind olmas. Qzann ya v hadislri
zldki plana gr Allah trfindn icra edilib yerin
yetirilmsi klind trif edilmsi. Qza v qdr haqqnda
sas fikirlr. Qza v qdr probleminin hlli yollar. Cbr
(Cbriyy), tfviz (Mtzil) v orta yolda olan eklektik
fikirlr (hli-snn v mamiyy).
Mlklrin say v nvlri . Latif varliqlardan olan
lvi varlqlar: Mlklr. Mahiyytlri, xsusiyytlri,
vziflri, say v nvlri. Cbrayl, Mikayl, srafil v
zrayl. Muqrrbun mlklri, hafaza v qiramn katibin
mlklri, Harut-Marut, Mnkr v nkir. Mlk yoxsa
peymbrlrin stnly mslsi. Mlk qidsinin
tsirlri.
Cinlr v eytan. Latif varliqlardan olan sfli varlqlar.
Sfli varlqlardan olan eytan v cin.
lahi kitablar. Suhuf. Smavi kitablar v onlarn say.
Qurani-Krimd ad ken kitablar: Zbur, Tvrat, ncil v
Qurani-Krim.
Peymbrliy iman. Peymbrlik sistemi.
Peymbrlikl laqli mfhumlar. Nbi v nbvvt. Rsul
v risalt. Vhyin trifi. Vhyin nvlri. Sadiq rya, vhy
mlyinin gtirmsi, vasitsiz vhy.
Nbvvtin imkan. Nbvvtin imkan. Uluhiyyt v
insan baxmndan. Peymbrliyin tarixi reall.
Peymbrliy olan ehtiyac.
Peymbrliyin dlillri. Peymbrliyin dlillri. Hissi
(irad v hlak mczlri), xbri v bilik mczlri. qli
mczlr.
Peymbrlrin vsflri, vziflri. Peymbrlrin say
v xsusiyytlri. Br olmalar, Allah trfindn
seilmlri, msum olmalar, etibarl olmalar, vhyi tbli
etmlri. Peymbrlrin drclri v vziflri. Ulu-l zm
peymbrlr.
Son peymbr hzrt Muhmmdin nbvvti. Son
peymbr hzrt Muhmmd. Hzrt Muhmmdin
peymbrliyin iman, peymbrliyinin mumbriliyi.
Hzrt Muhmmdin mczlri .
Peymbrliyinin dlillri. Qurani-Krim. Qurani-Krimin
mmi bir insann lind ortaya xmas, mzmunu v dili
baxmndan icaz. Hzrt Peymbrin kemi mqdds
kitablarda mjdlnmsi. Onun stn xlaq. Hissi
mczlri. Son peymbr olmas.
Axirt iman. Axirt msllri. Axirtin varlnn qli
baxmdan mmkn olmas. Mrhllri. Qbir hyat. Qbir
sual, bu cavaba v dnya hyatna uyun qbir nemti v
zab.
Qiyamt v lamtlri. Qiyamtin (s-saat, l-vaqi, l-
haqqa, l-qari) qopmas. Qiyamt lamtlri. Kiik v
byk lamtlr. Kiik lamtlrdn elmin azalmas,
chaltin yaylmas, byk gnahlarn aq kild ilnmsi
v ilrin sritsiz olanlara verilmsi v s. Byk lamtlr
kimi Ycuc v Mcuc, Dbbtu-l-rz, Duxan, Dccal, hzrt
sann nzulu, gnin qrbdn xmas. Hr v mhr,
yenidn dirilm. Axirtd hesabn balanmas. Sura ikinci
flm v bs (yenidn dirilm). Hr, ml dftrlrinin bu
dnyada ilniln mllr gr sa v ya sol trfdn
verilmsi.
Hesab, sual, mizan v sirat. Hesab v mizan, fat v
Kvsr hovuzu, Srat. Bu terminlrin bizim anladmz
mnalardan frqli mnalar damas.
raf, cnnt v chnnm. Hesabdan sonrak hyat.
rafda olan insanlar. Bu dnyada keiriln hyata uyun v
qazanlan savab v gnahlara uyun olaraq insanlarn Cnnt
v ya Chnnm gndrilmsi.
DBYYAT
1. Akseki A. H. slam. stanbul,1966.
2. Topalolu B. Yavuz Y. ., elebi ., slamda nan
Esaslar. stanbul, 1999.
208 Magistraturaya qbul 2013
[[
3. Topaloglu, Bekir., slam Kelamclar ve Filozoflarna
Gre Allahn Varl. Diyanet leri Bakanl
Yaynlar, Ankara, 1983.
4. Cfr s-Sbhani, l-lahiyyat, Qum 1410/1990.
5. Hilli, bn Mutahhar, Kfu-l-murad fi rhi Tcridi-l-
itiqad, Beyrut-1408/1988.
6. Atay Hseyin. Kurana Gre man Esaslar. Ankara
1961.
7. bn Furk. bu Bkir Mhmmd b. Hsn,
Mcrrdu mqalati--eyx bil-Hsn l-ri
(nr. Daniel Gimaret), Beyrut, 1987.
8. elebi lyas. slam nancnda Gayp Problemi.
stanbul, 1996.
9. Kutubu-rbaa.
10. Kutubu-sitt.
11. Qzzali. hyau ulumi-d-din. stanbul, 1974-1975.
12. Qurani-Krim.
13. Masse Anri. slam. Trcm ednlr: C. Cabbarov,
A. lsgrov, AE nriyyat, Bak, 1991.
14. Maturidi, Mhmmd b. Mhmmd, Kitabut-
Tvhid (nr. Bekir Topalolu-Muhammed Arui).
Ankara, 2003.
15. Hmidullah Mhmmd. slama giri. Trcm edn:
Gndz smaylov, Bak, Qismt, 2006.
16. eyx Saduq. Risal l-tiqadat l-mamiyy. Ankara
1978.
17. Topalolu B., Esma-i Hsna, TDV slam
Ansiklopedisi, XI, 404-418.
18. Watt, William Montgomery. Islamic Philosophy and
Theology: An Extended Survey. Edinburgh, 1992.
Proqram 52*
XTOLOGYA
xtiologiya elminin predmeti, sahlri. xtiologiyanm qsa
tarixi, Azrbaycanda ixtiologiya elminin nailiyytlri v
problemlri.
mumi ixtiologiya.
Balqlarn qurulu xsusiyytlri.
Balqlarn xarici quruluundak mxtlifliklr. Balqlarn
hrkt formalar. Mxtlif tsnifat qruplarna aid olan
balqlarda orqanlar sisteminin xarakter lamtlri; hzm,
tnffs, qan-damar, ifrazat v oxalmann spesifk
xsusiyytlri. Mxtlif balqlarda traf mhitdn asl olaraq
su-duz mbadilsinin dyiilmsi. Sinir sisteminin v hiss
orqanlarnn inkiaf sviyysi.
Balqlar v xarici mhit.
Balqlarn xarici mhitl qarlql laqsinin formalar.
Abiotik amillr v balqlq tsrrfat. Abiotik amillrin
balqlara tsiri, balq ehtiyyatnn formalamasnda bu
amillrin hmiyyti, balq ehtiyatna msbt tsirin tmin
edilmsi.
Suyun temperaturunun balqlarn qidalanmas, oxalmas
v davranna tsiri. Evriterm v stenoterm balqlar. Optimal
temperatur, temperatur hddi.
Suyun duzlulua gr blgs. Duzluluun suyun coraf
yerlmsindn, okeanla laqsindn asl olaraq dyiilmsi.
Evriqal v stenoqal balqlar. xtiofaunann formalamasna
duzluluun tsiri.
Suyun qaz rejimi v onun balqlar n hmiyyti.
Oksigen tlbatna gr balqlarn qruplar. Azrbaycan
sularnda oksigenin azalma sbblri v onun qarsnn
alnmas. Oksigen tlbatn yadan asll. Yuxu hadissi,
yay v q diapazonlar.
Suyun axarlnn hmiyyti. Lpdyn sah.
Qabarma-kilm. Suyun sviyysinin dyimsinin
balqlara tsiri.
Suyun irklnm mnblri: neft kimyas irklnmsi,
mit irklnmsi, radioaktiv irklnm. Suyun
irklnmsinin balqlara tsiri.
Balqlarn nvdaxili laqlri.
Populyasiya. Srnn elementar populyasiya ml
gtirmsi v bunun bioloji mahiyyti. Nvdaxili parazitizm
v qida laqlri.
Nvlraras laqlrin mxtlifliyi
Yem rqabti, yrtc-ikar laqsi, birg yaay,
parazitizm v s. laqlr.
Balqlarn digr heyvanlar v bitkilrl laqsi;
bakteriyalar, yosunlar, ali su bitkilri, ibtidailr, qamllar,
sporlular, barsaqboluqlar, qurdlar, zlilr, molyuskalar,
xrngkimilr, hratlar, suda-quruda yaayanlar,
srnnlr, qular v mmlilr il laq formalar.
Balq ehtiyatnn qorunmas v artrlmasnda biotik
laqlrin hmiyyti.
Balqlarn ekoloji qruplar: dniz balqlar, yarmkeici
balqlar, keici balqlar, irin su balqlar.
Balqlarn llrinin taksonomik hmiyyti.
Uzunluq, ktl v bymnin yem rejimindn,
temperaturdan, iqdan, qaz rejimindn, populyasiyann
sxlndan asll.
Yem xarakteri: yem seiciliyi, onun yadan v ilin
fslindn asl olmas. Yem qbul etm intensivliyinin
yrnilm qaydas. Yem msallar.
Balqlarn yalanmas v dolunluu. Yalanmann bal
il tyini v buna gr balqlarn qruplar. Dolunluun
Fulton v Klark sullar il tyin edilmsinin praktik
hmiyyti.
Balqlarn nsil vermsi.
Qrdaql v smkl balqlarn oxalma sullar.
Ginogenez oxalma, yumurta-diridoma. Cinsiyyt
yetkinliyin atma. Cinsi dimorfizm. Cinsiyyt nisbti.
Krlm vaxt. Birdfy v hiss-hiss krlm.
Yetkinlik kalas. Yetkinlik msal. Krnn formas v
quruluu. Krtkmnin mikroekologiyas. Nsil qays.
Mhsuldarlq, krnn keyfyyti v onun nsl tsiri.
Krnn inkubasiya mddti. Metamorfoz. Balqlarn
yaay mrhllri: reym, srf, krp, yal v qocalq
dvr, hr mrhlnin sciyyvi xsusiyytlri, bunlarn
balqlq tsrrfat baxmndan hmiyyti.
* Bu proqram zr test taprqlar vzin tqdim ediln suallara yazl cavab vermk tlb olunur. (bax: shif 232)
Qbul proqramlar 209
Balqlarn miqrasiyas.
Miqrasiyann mahiyyti. Horizontal v fqi miqrasiya.
Fal v passiv miqrasiya. Anadrom v katadrom miqrasiya.
oxalma, qidalanma v qlama miqrasiyalar. Bunlarn
praktik hmiyyti.
Xsusi ixtiologiya
Balqlarn masir tsnifat. Balqlarn mnyi v
tkaml.
nsizlr (Agnatha). Dyirmiazllar (Cyclostomata).
Azrbaycanda Xzr minoqasnn yaylmas, biologiyas,
masir ehtiyat, qorunmas v istifad olunmas.
Qrdaql balqlar (Chondrichthyes). Sinfin mumi
xarakteristikas, tsnifat.
Akulalar dstst (Selachomorpha). Dststnn
xarakteristikas, tipik nmayndlri: davran, oxalmas,
ehtiyat v istifad edilmsi.
Skatlar dstst (Batomorpha). Xarakteristikas,
nmayndlri: davran, oxalmas, ehtiyat.
Btvballar yarmsinifi (Holocephali). Xarakteristikas,
tipik nmayndlri.
Smkl balqlar sinifi (Osteichthyes). Sinfin mumi
xarakteristikas.
Krkzgclilr yarmsinifi (Sarcopterygii),
xarakteristikas, tsnifat.
azgclilr yarmsinifi (Actinopterygii), tsnifat.
Azrbaycan faunas n xarakter nvlrin yaylmas,
vziyyti.
Nrkimilr dstsi (Acipenseriformes). Azrbaycan
sularnda yaylmas, Xzr dnizind ehtiyat, qorunmas,
sni artrlmas v hazrk vziyyti.
Siynkkimilr (Clupeiformes). Azrbaycanda yaylmas.
Xzr siynklri.
Qzlbalqkimilr (Salmoniformes). Azrbaycanda
yaylmas. Xzr qzlbalnn masir vziyyti.
Angvillakimilr dstsinin (Anguilliformes) nvlri.
Xzrd yaama qaydas.
kikimilr (Cypriniformes) dstsi. Tsnifat, ehtiyat,
qorunmas artrlmas v smrli istifad edilmsi. kilrin
vtg hmiyytli cinslri: klm, hm, xramulya, irbit,
may, yastqarn, apaq, ki v s. Nvlrinin biologiyas.
Naxakimilr (Siluriformes). Adi naxa: biologiyas,
balqlq tsrrfat hmiyyti.
Kefalkimilrin (Mugilidae) nmayndlri. zr
introduksiyas v onun nticsi.
Xankimilrin (Perciformes) sas nvlrinin biologiyas;
ehtiyat, qorunmas, balqlq tsrrfat hmiyyti.
Xullar (Gobiidae) fsilsi: sas nmayndlri, onlarn
hyat trzi, biosenozda rolu.
Xzrin Azrbaycan sektorunun v daxili sularn vtg
hmiyyti olmayan balqlar. Onlarn biosenozda rolu,
vtg balqlarnn yemi kimi balqlq tsrrfat
hmiyyti.
DBYYAT
1. Abbasov H.S., Hacyev R.B. xtiologiya. Drslik.
Bak, BDU nriyyat, 2007.
2. Abbasov H.S. Dnizlrin faunas (balqlar). Bak,
ADU-nun nriyyat, 1985.
3. Abbasov H.S. Gl v su daqnlarnda oxalan
balqlarn artrlmasnn bioloji saslar. Bak, Elm,
1972.
4. Abbasov H.S., Mustafayev Q.T., Mmmdova S..,
smaylov R.. Onurallar zoologiyas. Bak, Bak
Universiteti, 1999.
5. Adgzlova D.M. Zoologiya. Gnc, AKTA
nriyyat, 2011.
6. Mahmudov . Balq v balq mhsullar. Bak, q,
1998.
7. Mustafayev Q.T., Sadqova N.A., sgndrov T.M.
Azrbaycan faunasnn taksonomiyas v corafiyas
(onurallar). Bak Universiteti, 2011.
8. Mustafayev Q.T., Tayev .N., Sadqova N.A.
Onurallar zoologiyas (ali mktblr n drslik).
Bak Universiteti, 2009.
9. .., .. .
M., , 1983.
10. .. . M.,
, 1974.
11. . . ( .T..), . 4.
M., , 1971.
12. .. , . M.,
, 1982.
FOREL V QFS BALIQILII
Balqln hmiyyti v balq mhsullarnn
smrli istifad olunmas
Mhm snaye hmiyytli balqlar. halinin hyatnda
balq v balq mhsullarnn hmiyyti. Balq mhsullar
arasnda qfslrd yetidiriln nrkimilr v qzlbalqlarn
yeri v mvqeyi. Respublikamzn sularnda yaayan sas
vtg hmiyytli balqlar v onlarn ehtiyatnn masir
vziyyti. Respublikamzda balq srvtinin artrlmasna v
smrli istifad olunmasna ynlmi tdbirlr.
Nr balqlarnn bioloji tsrrfat xsusiyytlri,
qfslrd yetidirilmsi v qfs tsrrfat
Nrkimilr dstsi, tsnifat, yaylmas, bioloji
xsusiyytlri.
Cinsi yetkinliy atm nr trdicilrinin seilmsi.
Krnn alnmas v mayalandrlmas.
Krnn inkubasiyas. Srflrin yetidirilmsi. Sni
gllrd yetidirm. Nr krplrinin yetidirilmsi.
Qfs tsrrfatlarnn quruluu. Dniz nryetidirm
qfs tsrrfat. Krp balqlarn danmas v qfslr
yerldirilmsi. Dniz qfslrd nrlrin yerldirilmsinin
biotexnologiyas. Qfslrd nr balqlarnn
yemlndirilmsi normativlri.
Qzl balqlarn bioloji tsrrfat xsusiyytlri, v
yetidirilmsi
Qzlbalqkimilrin tsnifat, yaylmas, bioloji
xsusiyytlri. Cinsi yetkinliy atm trdicilrin seilmsi
v trdici saxlanan hovuzlara buraxlmas. Trdicilrdn
krnn alnmas v onlarn mayalandrlmas. Krlrin
inkubasiyas. Srflrin bydlmsi. Bir yaadk krplrin
bydlmsi. Bir-iki yaadk krplrin satlq kiy
atanadk bydlmsi.
Forel balqlarnn yetidirilmsi
Forelilik. Forel balqlnn dnyada inkiaf. Forel
balqlarnn yksk mhsuldarln tmin edn balca
amillr. Respublikamzda foreliliyin inkiaf. Dniz
sularnda forellrin yetidirilmsinin stnlklri. Forellrin
yetidirilmsi zaman yol veriln v optimal duzluluq. Dniz
sularnda forellrin yetidirilmsi texnologiyas. irin sularda
forellrin yetidirilmsi.
210 Magistraturaya qbul 2013
[[
Forel balqlar v xarici mhit
Balqlarn xarici mhitl qarlql laq formalar.
Paratipik amillrin forel balqlarna tsiri, balq ehtiyatnn
formalamasnda bu amillrin hmiyyti, forel ehtiyatna
msbt tsirin tmin edilmsi. Temperaturun qidalanma,
oxalma v davrana tsiri. Optimal temperatur v suda hll
olmu oksigen. Temperatur v ktldn asl olaraq forel
balnn oksigen olan tlbatnn dyimsi. Karbon
qaznn mxtlif qatlnda forelin yetidirilmsinin
nticlri. Forel yetidiriln hvzlrd mhitin aktiv
turuluu, ammonyakn tlb olunan qatl, suyun codluu.
Forellrin yetidirilmsi zaman iqlandrma.
Forel qfs tsrrfat
Qfslrin quruluu v onlarn qurulmas. Qfslrin
tsnifat. Qfs quradrlmasnn sxemi. Tor qfs
sistemlrinin stnlklri. Qfs tsrrfatnn yerldirildiyi
razinin xarakteristikas. Dniz qfs balq yetidirilmsinin
bir obyekti kimi forelin xarakteristikas. Forel
yetidirilmsind istifad olunan tor qfs sistemlri.
Qfslrd qulluq v tor hovuzlarn tmizlnmsi.
Forel tsrrfat n sahnin seilmsi. Forellrin tor
qfslrd yetidirilmsi. Krp balqlarn xarakteristikas v
qfslrd balqlarn yetidirilmsi. Forel dniz qfs
yetidirilmsind biotexniki normativlr.
Forel v qzl balqlarn mnyi
Forellrin v qzl balqlarn mnyin dair mxtlif
balqnas alimlrin fikirlri. P.Y.midt, .S.Berq,
E.N.Panov,T.. Privolnyevtin bu msly dair fikirlri.
V.B.ernavin, A.N.Derjavin, V.I.Vladimirov, Q.P.Bara,
V.V.Vasnetsov kimi alimlrin qzlbalqlarn mnyin
mnasibti.
Forel tsrrfatlarnn sistemlri
Forel tsrrfatlarnda balqyetidirm qurular.
nkubasiya sexi. Trdicilri inkubasiya sexind saxlamaq
n hovuzlar. Krlrin inkubasiyas n aparatlar.
Srflri bytmk n hovuzlar. Krplri bytmk n
hovuzlar. mtlik balqlar saxlamaq n hovuzlar.
Trdicilri daimi saxlamaq n hovuzlar. Qarantin
hovuzlar.
Forel balql tsrrfatlarnda istehsal-tsrrfat
qurular.
Yem hazrlama sexi. Canl yem yetidirm sexi.
Soyuducu kamera.
Forel balqlnn biotexnologiyas
Trdicilrin seilmsi v trdici saxlanan hovuzlara
buraxlmas. Krnn alnmas v mayalandrlmas.
Krnn hesaba alnmas. nqubasiya zaman temperatur.
Krnn mayalanma faizinin myyn edilmsi. Krlrin
inkubasiyas. Srflrin bydlmsi. Krplrin
bydlmsi. Satlq kiy atm balqlarn tutulmas v
realiz olunmas. Forel yetidirmnin iqtisadi aspektlri.
Forel balqlarn yemlndirilmsi
Yemlrin enerji qidall v maddlr mbadilsi. Ya v
quru yemlr. Balanc v mhsuldar yemlr. Yemlrin
hazrlanmas sullar. Baln ktlsindn asl olaraq yemin
keyfiyyti v yemlndirm tezliyi. Mxtlif ya qruplarnda
olan forellrin yemlndirilmsi.
Forel balqlarnn xstliklri
Balqlarn infeksion xstliklri. Balqlarn invazion
xstliklri. Profilaktika tdbirlri.
Forel yetidirmnin inkiaf
Mxtlif lklrd forel yetidirm. Bzi xarici lklrin
balqyetidirm tcrbsi. Balq yetidirm sahsind ld
olunan nailiyytlr. Mxtlif lklrd foreliliyin inkiaf.
DBYYAT
1. Abbasov H.S., Hacyev R.V. xtiologiya. Bak, BDU
nriyyat, 2007.
2. Quliyev Z.M. Azrbaycanda mt balql. Bak,
Sda, 2006.
3. Quliyev Z.M. Azrbaycann forel balqlar. Bak,
Elm, 2005.
4. Quliyev Z., liyev A., Seyid-Rzayev M.
Azrbaycann daxili su hvzlrinin bioloji
ehtiyatlar, onlarn artrlmas v smrli istifad
olunmas yollarna dair bioloji tvsiylr. Bak,
Elm, 2011.
5. Barova .M. Azrbaycann irin su balqlarnn
erkn inkiaf mrhllri. Elm 2010.
6. Guner Y., Guzel ., Kaym M., Serezli R., v b. Balk
reticisi el kitab. Van, 2007.
7. Doan A. su balklar retim teknii, Ankara, 1987.
8. .. . .-
, 2005.
9. .. .:
. : -
, 2003.
10. .., ..
.
-:
, 2008.
11. ..
( -) -
, 2000.
12. .., .. . M.,
, 2004.
13. . ,
. --, , 2007.
14. ..
: . .,
, 1990.
Proqram 53
XARC LKLRN NCSNT V
MEMARLII
Tsviri incsntd slub. Tsviri incsntin nvlri v
janrlar. Tsviri incsntin vasitlri v prinsiplri.
Rngkarlq nvlri, janrlar v texnologiyas. Rngkarlqda
kompozisiya. Rngkarlqda perspektiv, onun nvlri v
xsusiyytlri. Qrafika snti, onun sas ifad vasitlri v
texnikalar.
Heykltralq, onun nvlri v janrlar.
Heykltralqda bdii formann xsusiyytlri.
Heykltraln tsnifat prinsiplri.
Memarlq v onun xsusiyytlri. Memarlq slublar.
Qbul proqramlar 211
Memarlqda konstruksiya v bdii trtibat.
Dekorativ-ttbiqi snt, onun nvlri. Dekorativ-ttbiqi
sntin sas ifad vasitlri.
Dnya incsntind mvcud olan cryanlar v
slublar, onlarn sciyyvi chtlri.
Qdim Misir tsviri incsnti v memarl. Qdim,
Orta, Yeni ahlq dvrlri.
Qdim Yunanstann tsviri incsnti v memarl
(arxaika, klassika, ellinizm dvrlri).
Qdim Roma tsviri incsnti v memarl. Qdim
Roma heykltralnn xsusiyytlri.
Orta sr Avropa incsnti. Orta sr incsntinin
sciyyvi chtlri. Bizans incsntinin v memarlnn
sciyyvi xsusiyytlri. Qrbi Avropa tsviri sntind v
memarlnda roman v qotika slublar. Roman slubunun
sas abidlri v onlarn xsusiyytlri. Qotika slubunun
sas abidlri v onlarn xsusiyytlri.
XIV XVI sr ntibah dvrnn tsviri incsnti v
memarl. ntibah dvrnn taliya incsntinin sciyyvi
xsusiyytlri. Cotto, Mazao, Botielli, Donatello,
Leonardo da Vini, Mikelancelo, Rafael, Corcone, Tisian v
baqalarnn yaradcl.
XV-XVI sr Renessans dvrnn tsviri incsnti v
memarl. Niderlandda Renessans dvr. Yan Van Eyk,
eronimus Bosx, Yan Vermeyer Delfli, Piter Breyqelin
yaradcl. XV-XVI sr alman tsviri incsnti v
memarl. A. Drerin yaradcl.
XVII-XVIII sr Avropa incsnti. El Qreko, Velaskes,
Rubens, Van Deyk, Rembrandt, Karavaconun yaradcl.
F.Xalsn, kiik holland rssamlarnn yaradcl. XVII sr
Qrbi Avropa incsntind v memarlnda barokko v
klassisizm slublar. L. Bernininin yaradcl. N. Pussenin
yaradcl.
Bolonya Akademiyasnn sas prinsiplri. XVIII sr
spaniya, taliya, Flandriya, Hollandiya tsviri incsnti.
XVIII sr Fransa incsnti. Rokoko slubu. Fransa tsviri
incsntind inqilabi klassisizm cryan. J.L. Davidin
yaradcl. XVIII-XIX srin vvllrind spaniya tsviri
incsnti. F. Qoyyann yaradcl.
XIX sr Fransa incsntind sas cryanlar
(sentimentalizm, romantizm, realizm, impressionizm).
J.B.Qrez, E.Delakrua, Q.Kurbenin yaradcl.
mpressionizm cryannn sas xsusiyytlri v
nmayndlri. K.Mone, E. Mane, E.Deqa, O.Renuarn
yaradcl.
Puantilizm. J.Syora, P. Sinyakn yaradcl. Pos-
timpressionizm. P. Sezann, V. Van Qoq, P. Qogenin yarad-
cl.
XX srin sas bdii cryanlar. Fovizm cryannn
nmayndlri, A. Matissin yaradcl. Suprematizm
cryan, K.Maleviin yaradcl. Srrealizm. S.Dali, M.
Ernstn yaradcl. Ekspressionizm cryan v onun
nmayndlri. E.Munkun yaradcl. XX sr incsntinin
mhur nmayndlri. A. Modilyani, M.aqal,
P.Pikassonun yaradcl.
Pop-art cryannn xsusiyytlri v onun nmayn-
dlri.
Orta sr Trkiy incsnti. Slcuqlar dvrnd Koniya
soltanlnda yaranm memarlq slublar: mscidlr,
mdrslr. sas memarlq abidlri; Ulu-cami (XIV), Yal
cami (XIV), Bursada trblr. XIV-XV srlrd tsviri snt:
kitab snti, xttatlq, miniatr snti. Memarlqda Hoca
Sinan yaradcl.
Mqrib incsnti. Kordova mscidi, Qranada memarlq
komplekslri: l-Hambra saray.
Hindistan incsnti. Qdim hind mdniyytinin
mrkzlri: Maxenco-Daro v Xarappa. Dini tikililrin sas
nvlri: Canti stupas (e.. III sr). Qandxar heykltral.
Acanta bdii ansambl: monumental divar rsmlri. VII-XIII
srlrd Cnubi Hindistann memarlnda dravid mktbi.
VII-XIII srlrd imali Hindistann memarlnda naara
mktbi.
Hindistanda mslman incsnti: Qtb-Minar (1231),
Humayun trbsi (1572), Tac-Mahal (1632-1650). Hind
miniatr sntind Mool v Racpur mktblri.
in incsnti. Kult buddist tikililri (paqodalar, maara
mbdlri). Orta sr in tsviri snti. XIV-XVII srlrd
in memarl: Yasaq shr, Sma mbdi, mperator
mqbrlri.
Yapon incsnti. Sintoizm dini il bal memarlq.
Buddizm dini il bal incsnt (Xordzi kompleksi). Orta
srlrd Yapon rngkarlnn xsusiyytlri.
Orta sr rus incsnti. A.Rublyovun yaradcl. XIX
sr Rusiya tsviri incsntinin v memarlnn
xsusiyytlri. Rus rngkarlnn grkmli nmayndlri
A.vanov, .Repin, V.Surikov, .Levitan, K.Korovinin
yaradcl. XIX sr Rusiya memarlnn xsusiyytlri.
L.Bajenovun, V.Voronixinin yaradcl.
DBYYAT
1. :
. .,1980.
2. ..
. .,1989.
3. .. , ., 1972.
4. . . .,1989.
5. . , , . .,
1975.
6. .. . ., 1961.
7. . ..
.., . 1- 6, ., 1960.
8. .. . ., 1962.
9. .. . ., 1971.
10. .. .
. 1983.
11. . .
... ., 1981.
12. . ., 1968.
13. .. . .,
1986.
14. .. . ., 1986.
15. .
. 1979.
AZRBAYCAN NCSNT TARX
btidai icma dvrnn incsnti. Neolit dvrnn
mrasim v mit keramikas. Qobustan qaya rsmlri.
Gmiqaya petroqliflri. Tunc dvrnd bdii metal v
keramika. Dmir dvrnd bdii metal v keramika.
Meqalitik abidlr. Menqirlr, dolmenlr, kromlexlr v
onlarn tsnifat.
Eneolit dvrnd maddi mdniyyt. Dmir dvrnd
bzk yalar. Zoomorf v antropomorf gil fiqurlar. Kltp,
Xanlar v Mingevir kurqanlarndan taplan yalar.
212 Magistraturaya qbul 2013
[[
Manna v Midiya dvltlrinin incsnti. Manna
incsntind dini-mifoloji tsvvrlr. Manna dvrn aid
keramika v qzl mmulatlar. Manna dvltinin dekorativ-
ttbiqi snti. Hsnli v Zeyv (Ziviyy) tapntlar. Midiya
memarl v dekorativ-ttbiqi snti.
hmni dvrnn incsnti. Epiqrafik yazlar v
relyeflr. Bdii metal nmunlri (Hmdan tapntlar).
Atropatena dvrnn incsnti. Memarlq, keramika
v bdii metal.
Qafqaz Albaniyasnn mdniyyti v incsnti. Qafqaz
Albaniyasnda bdii . Mingevirdn taplm bzk
yalar. Qafqaz Albaniyasnn zoomorf keramikas. Kerami-
ka sntind dekorativ motivlr. Albaniyann qbirst
abidlri. Qafqaz Albaniyas incsntind atprstlik,
btprstlik v xaprstlik motivlri.
Orta sr Azrbaycan incsnti. slam dininin
incsnt v mdniyyt tsiri. Dekorativ-ttbiqi sntin
inkiaf. Ornament incsnti. Azrbaycanda orta srlr
memarlq abidlri. Naxvan memarlq mktbinin
iklnmsi. cmi bubkr Naxvani yaradcl.
Orta sr Azrbaycan miniatr snti. lk Azrbaycan
miniatr sntinin nmunlri. Sfvilr dvrnd Azrbay-
can incsnti. rdbild Sfvilrin memorial-xatir
kompleksi. Sfvilr dvrnd Tbriz miniatr mktbinin
nmunlri. 1539-1543-c il Xms lyazmas v onun
miniatrlri. Soltan Mhmmdin yaradcl. XVI-XVII sr
Azrbaycan miniatr. Mhmmdinin, Sadiqi by farn
yaradcl. Xttatlq v lyazma trtibat.
XIX-XX sr Azrbaycan incsnti v memarl. XIX
sr Azrbaycan incsntinin grkmli nmayndlri. Mirz
Qdim rvani, Mir Mhsn Nvvab, Xurudbanu Natvan,
Usta Qmbr Qarabainin yaradcl. Xalalq snti.
XIX srin sonuXX srin vvllrind Azrbaycan
memarlnn xsusiyytlri.
XIX srin sonu XX sr Azrbaycan tsviri
incsnti. Azrbaycan tsviri incsntinin grkmli
nmayndlri. B. Kngrli, . zimzad, Q. Xalqov, M.
Abdullayev, S. Bhlulzad, K. Xanlarov, F. bdurrhmanov,
. Eldarov, T. Salahov, T. Nrimanbyov, T. Mmmdov,
N.bdrrhmanov, R.Babayev yaradcl.
DBYYAT
1. . -
. , 1976.
2. ., .
. ., 1978.
3. Krimov K. Azrbaycan miniatrlri. Bak, 1980.
4. . .
, 1984.
5. . . ,
1986.
6. Rzayev N. cdadlarn izi il. Bak, 1992.
7. fndi R. Azrbaycan incsnti. Bak, 2001, 2007.
8. fndi R. Azrbaycan dekorativ-ttbiqi sntlri. Bak,
2001.
9. Hsnzad C.Y. Tbrizin solmaz boyalar. Bak, 2001.
10. Qacar G. mr Eldarov: heykltralq. Bak,
2005.
11. Rzayev N. Mczli qrinlr. Bak, 1984.
12. . (IV
.. VII ..) , , 1976.
13. . .
. : , 2000.
14. .. .
., , 1970.
Proqram 54
ATLETKA
Qa texnikasnn saslar. Texnika anlay. Qada
hrktverici qvvlr.
Qsa msafy qa texnikasnn thlili v yrdilmsi
metodikas. Qsa msafy qa, start vziyytlri,
msaflr, start variantlar. Onlarn stn v atmayan
chtlri. Start srtlnmsi. Msafboyu qa.
Qaaraq uzunlua tullanmann thlili v yrdilmsi
metodikas. Qaaraq uzunlua tullanmann texnikas.
Hrktin fazalar. Qa msafsi. Nticy tsir gstrn
amillr. Uzunlua tullanmann sullar.
Estafet qa texnikasnn thlili v yrdilmsi
metodikas. Estafet qann nvlri. Estafet qann
texnikas, trm sullar v texnikas. trm zonas,
srtlnm zonas. Srtlnm zonasnda nianlarn
qoyulmas, onun msafsinin myyn edilmsi sullar.
Orta v uzaq msaflr qan thlili v yrdilmsi
metodikas. Orta v uzaq msaflr aid ediln yar
msaflri. Dzmllyn trbiy olunmas metodlar.
Fiziki trbiynin metodiki prinsiplri. Atletin hazrlq
nvlri. urluluq v fallq prinsipi, yanilik, mvafiqlik v
frdilik, sistematiklik, dinamiklik prinsipi. Onlarn izah,
fiziki trbiyd rolu. Taktiki, psixoloji, texniki hazrlq.
Fiziki keyfiyytlr. Qvv, srt, cldlik, dzmllk,
elastiklik, eviklik onlarn tyinat, inkiaf metodlar.
Atletika mllri zaman mul olanlarda orqanizmin
funksional vziyytin nzartin hyata keirilmsi.
tkanla tullanmann thlili v yrdilmsi
metodikas. Hrktin fazalar, fazalarn vaxt v msaf
nisbtlri, zruri fiziki keyfiyytlr, onlarn trbiy olunmas
metodikas.
Atletikada yar qaydalar. Atletikann mxtlif
nvlrind yarlarn tkili v keirilmsi. Yar sasnamsi.
Yarlarn tsnifat. Atletikann inkiafn tnzimlyn
beynlxalq idman tkilatlar.
DBYYAT
1. .
.., .., .. .
., , 1989.
2. AAF Global Athletics
-, 2004.
3. ..
. . ., ,
1976.
4. ..
. . -,
1986.
Qbul proqramlar 213
5. Hseynov F.A. Sprint v sdlrl qa. Drslik. Bak,
Mllim, 2004.
6. Hseynov F.A. Atletika nvlrinin biomexaniki
saslar. Drs vsaiti. Bak, Mllim, 2005.
7. Hseynov F.A. Qa! Tullan! At! Drslik. Bak,
Mullim, 2004.
8. ., . . Drslik.
., , 1989.
9. Hseynov F.A. Tullanmalar. Drslik. Bak,
Mllim, 2004.
10. Hseynov F.A. Yar qaydalar. Bak, Mllim,
2004.
11. Hseynov F.A., Qurbanov O., Frcov Y. Yngl
atletika. Drs vsaiti. Bak, 1990.
12. Hseynov F.A. Buraxl ilrinin yerin yetirilmsi
metodikas. Metodiki tvsiy. Bak, 1998.
13. ..
. . -, 1986.
14. Hseynov F.A. Atmalar. Drslik. Bak, Mllim,
2005.
15. ..
. e. ., ,
1976.
DMAN FZOLOGYASI
Fiziki hrktlrin tsnifat v sciyysi. Fiziki
hrktlrin icra intensivliyi, enerji il tminat v hrktd
itirak edn zl ktlsindn asl olaraq tsnifat.
Yar faliyyti zaman orqanizmin fizioloji
vziyytinin tsnifat v thlili.
dman texnikasnn tlimi v hrkt vrdilrinin
formalamasnn fizioloji saslar. Hrktlrin idar
olunmasnn reflektor mexanizmlri. Hrktlrin idar
olunmasnn sistemli mexanizmlrinin xsusiyytlri. dman
ustalnn artmas il laqdar hrkt vrdilrinin
tkmillmsinin fizioloji saslar.
zl qvvsinin fizioloji saslar. zl qvvsinin
inkiafn tmin edn fizioloji amillr. zl qvvsi
mqinin fizioloji xsusiyytlri.
Dzmllyn fizioloji saslar. Dzmllyn nvlri
v xsusiyytlri. Aerob dzmllk v oksigennqledici
sistem.
Mqin fizioloji saslar. Mq yknn quruluunun
fizioloji saslandrlmas.
Xarici mhitin xsusi raitind idman igzarl.
Yksk temperatur v nmli hava raitind istilik
tnziminin xsusiyytlri. nsann bioloji ritmlri. Orta da
raitinin idman igzarlna tsiri.
Qadnlarn mqinin fizioloji xsusiyytlri. Qadn
orqanizminin sensor sisteminin inkiaf v mrkzi sinir
sisteminin faliyytinin xsusiyytlri. Qadnlarn aerob v
anaerob imkanlar. Qadnlarn fiziki i qabiliyytini
mhdudladran faktorlar.
DBYYAT
1. .. . M.,
, 1986.
2. Qaybov R.H. dman fiziologiyas. Bak, Adilolu,
2009.
GMNASTKA
Fiziki trbiy sistemind gimnastika. Gimnastikann
metodiki xsusiyyti. Gimnastikann vasitlri.
Gimnastikann nvlri.
Sra hrktlri. Sra hrktlrinin yrdilmsi
metodikas. Sra hrktlrinin qruplar. Gimnastika zalnn
hisslri v nqtlri. Sra hrktlri. Dzllrd interval
v msaf. Sra fndlrind ttbiq ediln komandalar.
rlilmlr v onlarn nvmxtlifliyi. Dzllr v
yenidn dzllr. Seyrlmlr. Sxlamalar.
muminkiaf hrktlri. muminkiaf hrktlrinin
tsnifat. yasz hrktlrin qsa sciyysi. ya il
hrktlrin qsa sciyysi. H-nin yrtm sullar. H-
nin ayr-ayrlqda, axn v keid sulu il yrdilmsi.
Gimnastika terminologiyas. Terminologiyaya tqdim
olunan tlblr. Terminlrin ttbiqi qaydalar. Qollarn sas
vziyytlri. Ayaqlarn vziyytlri.
Gimnastika hrktlrini yrtm metodikas.
yrtmnin mrhllri. yrtm prosesind kmk v
mhafiznin tyinat. Gimnastika hrktlrinin tsnifat.
Akrobatika hrktlri. Akrobatika hrktlrinin
tsnifat. Statiki hrktlrin terminlri. Dinamik hrktlrin
terminlri.
Gimnastika altlrind hrktlr. Altlrl sallanma
v dayaq hrktlri.
Dayaql v dayaqsz tullanmalar. Dayaql tullanmalarn
fazalar. Dayaqsz tullanmalarn fazalar.
Gimnastika drsi. Drsin hisslri. Hazrlayc hissnin
mzmunu v mqsdi. sas hissnin mzmunu v mqsdi.
Tamamlayc hissnin mzmunu v mqsdi.
DBYYAT
1. ..
. . .,
, 1987.
2. Nrimanov B.., liyeva S.., Nrimanov E.. dman
gimnastikas. Drslik. Bak, Mllim, 2004.
BDN TRBYSNN NZRYYS V
METODKASI
Fiziki trbiynin mumi xsusiyytlri. sas
anlaylar, onlarn izah, qarlql laqsi. Fiziki trbiynin
tdrisinin sas vziflri.
Hrktlrin tlimi (yrdilmsi). Hrki bacarqlar v
vrdilr. Bacarq v vrdilrin formaladrlmas
mexanizmi. Vrdilrin krlmsi. Tlim prosesi. lkin,
sasl tlim mrhllri. Tkmillm mrhlsi.
Hrki qabiliyytlrin inkiaf metodlar. Qvv, srt,
koordinasiya, eviklik, surt-gc v dzmllyn trbiy
olunmas metodlar. Fiziki trbiyd sas metodiki prinsiplr.
Fiziki trbiynin mumthsil mktblrind tkili
formalar. Mktb proqramnn mzmunu. Mktb
proqramna daxil olan idman nvlri, onlarn xsusiyytlri.
Fiziki trbiynin mumthsil mktblrind planladrlmas
v uotu. Fiziki trbiynin drsdnknar formalar.
Fiziki trbiynin tdqiqat metodlar. Nzri thlil v
mumildirm. Eksperimental metodlar.
214 Magistraturaya qbul 2013
[[
DBYYAT
1. ..
. . , .,
1976.
2. ..
. . , .,
1991.
3. .., .., ..,
.. .
, , 2008.
4. Qurbanov H.H. Fiziki trbiy nzriyysi v
metodikas. Drslik. Bak, 1992.
5. Qurbanov H.H. Fiziki trbiy nzriyysi v
metodikas. Drslik. Bak, 2001.
6. Qurbanov H.H., sgrov .Y., Ramazanov .X.
Bdn trbiysi nzriyysi v metodikas. Drslik.
Bak, 2007.
7. Hseynov F.A., Qurbanov H.H., Barov S.S.,
Nrimanov E.. Fiziki trbiy. Drs vsaiti. Bak,
2008.
Proqram 55
CZAILIQ KMYASI
czalq kimyas fnni, onun vziflri. Qeyri-zvi
birlmlr. Drmanlarn alnma mnblri v onlarn
keyfiyytini nizamlayan normativ sndlr. Qeyri-zvi v
zvi drman maddlrinin analizinin xsusiyytlri.
Drmanlarn tmizliyinin tyinind mumi qaydalar. Drman
maddlrinin tsnifat. Oksigen, hidrogen-peroksid,
hidroperit, suyun preparatlar, inyeksiya n suyun
keyfiyytin masir tlblr. Halogenlrin qlvi metallarla
birlmlri. Kalsium, maqnezium, barium, alminium, bor,
bismut, sink, civ, gm, mis, dmir v platin
birlmlrinin preparatlar. Radiofarmasevtik preparatlar.
zvi drman maddlri. Alifatik birlmlr.
Stereokimyvi gstricilr v bioloji fallq. Halogenli
trmlr, spirtlr v onlarn efirlri. Aldehidlr, krlr,
karbon turular, onlarn trmlri olan preparatlar.
Doymam polikarbon turularnn laktonlar. Aminturular
v onlarn trmlri. Penisillinlr. Biosintetik (tbii)
penisillinlr. Yarmsintetik penisillinlr. Mdafi olunmu
penisillinlrin preparatlar. Sefalosporinlrin tibbi
preparatlarnn 7-amindezasetilsefalosporan turusu (7-
ADST) v 7-aminsefalosporan turusu (7-AST) sasnda
alnmalar. 7-ADST sasnda preparatlar: sefaleksin,
sefaklor. Aminqlikozidlrin preparatlar: kanamisin,
neomisin, gentamisin.
Alifatik tsiklik birlmlr. Tsiklopentanperhidro-
fenantren trmlri (steroid birlmlr). Gestagenlr v
onlarn sintetik analoqlar.
Adamantan trmlri. Monotsiklik terpenoidlr.
Bitsiklik terpenoidlr: kamfora, bromkamfora, sulfokamfora
turusu v onun prokain duzu sulfokamfokain. Retinollar
(A qrupu vitaminlri). Kalsiferollar (D qrupu vitaminlri).
Kardenolidlr. Progesteron v onun sintez imkanlar.
Progesteron trmlrinin alnmas: qurulu-fallq.
Kortikosteroidlr. Florlu trmlr. Estrogenlr.
Aromatik birlmlr.
Fenollar, xinonlar, aminlr v onlarn trmlri.
Naftoxinonlarn trmlri (K qrupu vitaminlri). Brom-
arilamin qrupu preparatlar: bromheksin v baqalar.
Tetratsiklinlr. Para-aminfenol trmlri qeyri-narkotik
analgetiklr kimi. Parasetamol. Aromatik spirtlrin
(benzhidrol) trmlri. Butirofenon trmlri: haloperidol,
droperidol v b.
Aromatik turular v onlarn trmlri.
Salisil turusunun mrkkb efirlri. Yerli
anesteziyaedici tsir malik para-aminbenzoy turusu efirlri.
Dietilaminasetanilidlr. Para-aminbenzoy turusu amidinin
trmlri. Prokainamid. Para-aminsalisil turusu trmlri.
Orto-aminbenzoy turusunun (antranil turusu) trmlri.
Arilalkilaminlr. Oksifenilalkilaminlr, nitrofenilalkilaminlr
v onlarn trmlri. Fenilalkilaminlr. Ariloksipropa-
nolaminlrin trmlri (beta-adrenoblokatorlar).
Oksifenilalifatikaminturular. Yodlu arilalifatik aminturular.
Benzolsulfonilamidlr v onlarn trmlri.
Sulfanilamidlr. Salazosulfanilamidlr. Xlorbenzolsulfon
turusu amidinin trmlri. Sulfonilsidikcvhri trmlri
antidiabetik preparatlar kimi. Benzolsulfoxloramid
trmlri.
Tbii v sintetik mnli heterotsiklik birlmlr.
Oksigenli heterotsiklik birlmlr.
Furan, 5-nitrofuran v benzofuran trmlri. Benzopiran
trmlri. Kumarinlr v onlarn trmlri. Xroman v
fenilxroman trmlri.
Azotlu heterotsikllr. Pirrol v onun kondenslmi
sistemlrinin trmlri.
Nootrop maddlr. Polivinilpirrolidon plazmavzedici
v dezintoksikasiya n vasit kimi. Kobalaminlr.
Pirrolizidin trmlri. Platifillin-hidrotartrat.
ndol trmlri. Serotonin, yohimban, lizergin
turusu, ezerolin trmlri.
ndol trmlri srasnda qurulu il fallq arasnda
laq. Strixnin qrupu preparatlar.
Pirazol trmlri. midazol v sidnonimin trmlri
Piridin trmlri.
3-Oksipiridin trmlri. Piridin-metanol trmlri.
Piridin-3-karbon v piridin-4-karbon turusunun trmlri.
Tropan trmlri.
Atropin v onun analoqlarnn quruluunun
xsusiyytlri. "Qurulu-fallq" laqlri. Parkinsonizm
leyhin xolinolitik preparatlar: tsiklodol (triheksifenidin-
hidroxlorid) v b. Kokain-hidroxlorid.
Xinolin v xinuklidin trmlri. zoxinolin
trmlri.
Xinolin trmlri: xinin v xinidin. 4-vzli v 8-vzli
xinolin trmlri olan sintetik analoqlar. Xinolon-4
trmlri. Xinuklidin trmlri. Benzilizoxinolin
trmlri. Fenantrenizoxinolin (morfinan) trmlri.
Piperazin v pirimidin trmlri. Pirimidin-tiazol
trmlri. Purin trmlri. Purin nukleozidlri.
Pirimidin-2,4-dion trmlri. B
1
qrupu vitaminlri
drman v profilaktiki maddlr kimi. Ksantin trmlri.
Adenozin-fosfat turularnn (mono- v tri-) tibbi preparatlar
v riboksin. Purin trmsi olan antimetabolit tipli
preparatlar.
Qbul proqramlar 215
Pteridin v izoalloksazin trmlri. Fenotiazin
trmlri. Fenotiazinin alkilaminli trmlri.
Fol turusu v onun analoqlar. Fenotiazin trmlri
arasnda qurulu-fallq.
Azepin, benzodiazepin v oksazin trmlri.
Azepin trmlri: imizin (imipramin-hidroxlorid),
karbamazepin. Benzodiazepin trmlri: xlordiazepoksid
(xlozepid), sibazon (diazepam), oksazepam (nozepam),
nitrazepam v fenazepam.
DBYYAT
1. liyev H. czalq kimyas. I hiss, Bak, Maarif,
1979.
2. liyev H. czalq kimyas. II hiss, Bak, Maarif,
1982.
3. liyev H.M., Babayev N.. czalq kimyasndan
laboratoriya mllrin rhbrlik. Bak, Maarif,
1996.
4. liyev H. M., Babayev N. , sgndrov V. H.
Kimyvi drman maddlri, onlarn analizi v
ilnmsi. Drs vsaiti. Bak, 2006.
5. .. . ,
2003.
6. . .
, . . .
, ., 2004.
FARMAKOQNOZYA
mumi hiss.
Farmakoqnoziyann bir elm v tdris fnni kimi
mahiyyti. Fnnin sas anlaylar: drman bitkisi, drman
bitki xammal, heyvan mnli xammal, bioloji aktiv
maddlr. Farmakoqnoziyann masir inkiaf mrhlsind
vziflri. Farmakoqnoziyann bazis v ixtisas fnlri il
laqlri. czann praktiki faliyytind
farmakoqnoziyann rolu v hmiyyti. Professional etika
msllri. Drman bitkilrinin kimyvi trkibi. lkin v
ikincili metabolitlr. sas tsiredici (bioloji aktiv) v
mayitedici maddlr. Onlarn bitkilrd biogenezi. traf
mhit amillrinin bitkilrin kimyvi trkibin tsiri. Drman
bitkilrinin tsnifat sistemlri: kimyvi, morfoloji, botaniki
v farmakoloji. Farmakoqnostik sullar: makroskopik,
mikroskopik, histokimyvi, fitokimyvi, bioloji v
mtilik sullar. Xammaln eyniliyinin, keyfiyytinin,
tmizliyinin v anbar zrrvericilrinin vurduu ziyann
tyini. Standartladrma sistemi. Drman bitki xammalna aid
analitik sndlr (AS): Dvlt Farmakopeyas (X v XI
nrlr), Farmakopeya mqallri, Mvqqti farmakopeya
mqallri, Dvlt v sah standartlar. Drman bitki
xammallarna aid farmakopeya mqallrinin quruluu.
Drman bitkilrinin becrilmsinin stnly. Xammaln
smrli toplanma sullar, onlarn ilkin emal, qurudulmas,
keyfiyytinin tyini v standartlamas, qabladrlmas,
etiketldirilmsi. Drman bitki xammalnn qbul qaydalar.
Analiz n nmunnin gtrlmsi v mvafiq normativ-
analitik sndlrin tlbin uyunluu. Drman bitkilrinin
mhafizsi, qorunmas v onlarn smrli istifadsi zr
hyata keiriln tdbirlr (ktlvi yaylma sahlrinin
myyn olunmas, ehtiyatn tyini, xritldirilmsi,
drman bitki qoruqlarnn tkili v s.). Drman bitki
xammalnn ehtiyatnn tyini sullar. Yeni drman
bitkilrinin yrnm sullar.
Polisaxaridlr.
Niastal bitkilr: kartof, dy, buda, qardal. nulin
toplayan bitkilr: zncirotu (acqovuq), andz. Selikli bitkilr:
zyrk, glxtmi, dvdaban, iri v bir baayarpaqlar,
shlb, heyva. Kitrli bitkilr: gvnin nvlri, rik v s.
Pektin maddlrinin mnblri olan bitkilr: dniz klmi,
pambq.
Vitaminlr.
tburnu (drgil) v onun ofisinal nvlri (yksk v az
vitaminli), drman glmbahar, ikievli gicitkn, qardal,
adi quarmudu, quppyi, murdarayabnzr aytikan,
blml barmaq, bataqlq qurucas, klm, adi
banaac, qara qaraat.
Lipidlr.
Gngrk, badam, aftal, knct, zeytun, qardal,
gnbaxan, zyrk v yunan qozunun yalar. Heyvani
piylr: balq ya v onun analoqlar. Piybnzr maddlr:
ar mumu, spermaset, lanolin.
Terpenoidlr.
Efir yal drman bitkilri v xammallar: kiln keni,
istiot nan, lavanda, bdrnc, drman adaay, evkaliptin
nvlri (klrngli, qamvari, krvi), da zirsi, ardc,
drman piikotu, adi am, sibir a am v kafurun digr
mnblri, obanyast (mollaba) nvlri, da kzotu,
ucaboy andz, sitvar yovan, tozaac, adi cir, razyana, adi
kklikotu, srnn kklikotu, adi qaraqnq, bataqlq
gecvri, adi boymadrn, ac yovan, adi datrxunu,
aylant, yarpaq suyoncas, tirli isitmotu, acqovuq, maya
sarma, sar acik. Trkibind qatran olan drman
bitkilri: adi am, sibir a am.
Qlikozidlr.
Trkibind tioqlikozidlr olan drman bitkilri: sarept
xardal, klm, soan, sarmsaq. Trkibind sianogen
qlikozidlr olan drman bitkilri: badam, qara gndala.
Trkibind rk qlikozidlri olan drman bitkilri: skkotu
nvlri, Kombe strofant, tn kndiri, yaz xoruzgl, may
inciiyi, boz sarlqotu. Trkibind saponinlr olan drman
bitkilri: nippon v Qafqaz dioskoreyas, yukka, tksz v
ural biyan, hndr zamanixa, mancur araliyas, jenen, l
qatrquyruu, atabald, byrkay.
Fenol birlmlri v onlarn qlikozidlri.
Trkibind fenolqlikozidlri, fenolspirtlri v digr fenol
birlmlri olan drman bitkilri v xammallar: ayqula,
mrcangil, hray rodiola, alabzk bnv, erkk
aydyi, exinaseya, nginar. Trkibind antrasen trmlri
v onlarn qlikozidlri olan drman bitkilri v xammallar:
itiyarpaq v ktyarpaq sna, kvrk murdara, ildici
murdara, zvay, tanqut rvndi, at vliyi, boyaqotu, adi
dazotu. Trkibind flavonoidlr v onlarn qlikozidlri olan
drman bitkilri v xammallar: tikanl, qanqrmz v digr
ofisinal yemian nvlri, damotunun nvlri, yapon soforas,
sitrus meyvlrinin qabqlar, in ay, qumlu solmazik
(dotu), erva, qarameyvli quarmudu, qubudas,
qrmzba qrxbuum, su bibri, kin paxlakolu, qinkqo,
baykal balqotu, gy gymik, blml yarpaq,
ck, biyann nvlri, iklri tkl gvn, bataqlq
qurucas, alaqanqal. Trkibind liqnanlar olan drman
bitkilri v xammallar: in cr limonu, tikanl eleuterokokk,
qalxanvari podofill, levzeya (rapontikum). Trkibind
kumarinlr v xromonlar olan drman bitkilri v
xammallar: tumlu psoraleya, byk diqurtlayan, kin
crhavucu, bostan yd, sibir imeyvsi, ncir, sdo, adi
atabald, di diqurtlayan, xnbl. Trkibind a
maddlri olan drman bitkilri v xammallar: taninin
216 Magistraturaya qbul 2013
[[
mnblri (a sumaq, saraan, frlar), paldn nvlri,
dzqalxan qaytarma, qurdpncsi, drman sincanotu,
younyarpaq badan, qzlaacn nvlri, in ay, adi
banaac, adi dazotu, adi qaragil, nar.
Alkaloidlr.
Trkibind pirrolizidin trmli alkaloidlr olan drman
bitkilri: yastyarpaq xagl v baqa nvlri. Trkibind
piridin, piperidin v xinolizidin trmli alkaloidlri olan
drman bitkilri v xammallar: adi v qafqaz xanmotu, qara
batbat, adi v hindu dlibngi, karnioliya skopoliyas,
sekurineqa, termopsisin nvlri, younmeyvli sofora, sar
nelufr, quzu plaunu. Trkibind izoxinolin trmli
alkaloidlr olan drman bitkilri v xammallar: yuxu
xaxa, dmrovotu, sar buynuzlal, adi zirinc, hamar
stefaniya, makleya. Trkibind indol trmli alkaloidlr
olan drman bitkilri v xammallar: ovdar mahmz,
qarabkn, ilan rauvolfiyas, kiik qifotu, inkarnat
passifloras, hray qfotu (katarantus). Trkibind purin
trmli alkaloidlr olan drman bitkilri v xammallar: in
ay, okolad aac, araviya qhv aac. Trkibind stereoid
alkaloidlri v qlikoalkaloidlr olan drman bitkilri v
xammallar: Lobel asirqal, dolavari quzm. Trkibind
diterpen alkaloidlri olan drman bitkilri v xammallar:
kpnkiyin nvlri, mahmzik. Trkibind atsiklik
alkaloidlr v yan zncirind azotlu alkaloidlri olan drman
bitkilri v xammallar: qrmz istiot, orta v qatrquyruqlu
aclq, gzl vaxtszik (itboan). Trkibind mxtlif qrup
alkolodlr olan drman bitkilri v xammallar: sferofiza,
ldrgn, kin aac, younmeyvli sofora, xa-xa, koka,
parv cili, qaraqaytaran, toppuztikan, qhv, kpnkik,
Lobel asrqal.
Qida hmiyytli drman bitkilri v xammallar.
Darn, sarkk, zncfil, zfaran, hil, mixk.
Qidaya bioloji fal lavlrin hazrlanmasnda istifad
olan drman bitkilri.
Trkibind enzimlr olan drman bitkilri v
xammallar.
Yemi aac (papaya), safloraoxar levzeya
Heyvan v mineral mnli xammallar.
Heyvan mnli xammallarn tibd istifad perspektivlri.
lan zhri. Ar mhsullar. Balq ya, sngr, spermaset,
lanolin, zli.
DBYYAT
1. Krimov Y. B., Sleymanov T. A., sayev C, .,
Xlilov C. S. Farmakoqnoziya. Bak, 2010.
2. .
: .
.. .., ., . II, 2010.
3. .. , ., . II, 1981.
4. .. , ., . III, 1991.
5. .. , ., . IV, 2007.
6. () (. . ..
..), ., , 1989.
7. (.
. .. ..), .,
, 1983.
8.
. , 1990.
9. .., .., ..
. ., 2002.
10. .
. ., 2004.
11.
.
., 2002.
CZAILIQ TEXNOLOGYASI
Porooklar. Yntlar.
Xrdalanma, xrdalayc dyirmanlar, lklr. Sad v
mrkkb porooklar. Daxil v xaric istifad olunan
porooklar. Mrkkb porooklarn hazrlanma
xsusiyytlri. Mrkkb porooklarda ba vern uyumazlq
hallar. Porooklarn (sintetik, bitki, heyvan v mineral
mnli xammallar) hazrlanmasnda istifad olunan
aparatlarn texnoloji xarakteristikas.
Mhlullar. Miksturalar. Sulu xarlar.
Hqiqi mhlullar. Kolloid mhlullar. Ykskmolekullu
birlmlrdn mhlullarn hazrlanmas. Mhlullarn
hazrlanmasnda istifad olunan hlledicilrin
xarakteristikas. Yal mhlullar. Spirtli mhlullar.
Mhlullarda ba vern uyumazlq hallar. Sentrifuqalar.
Dmlm v biirmlrin hazrlanma texnologiyas haqqnda
mumi mlumat. Sulu xarlarn alnmasna tsir edn
amillr. Bitkilrdn dmlm v biirmlrin
hazrlanmasnda xsusi hallar. Dmlm v biirmlrdn
miksturalarn hazrlanmas.
Mlhm v linimentlr.
Mlhm saslar, onlarn tsnifat. Mlhm v
linimentlrin tiplri. Mlhm v linimentlrin biofarmasevtik
xasslri. Emulsion, suspenzion, kombin olunmu v
homogen mlhmlrin hazrlanma texnologiyasnn
xsusiyytlri. Mlhm v linimentlrin hazrlanmasnda
istifad olunan aparat v manlar, onlarn xarakteristikas.
Qabladrma xsusiyytlri.
Emulsiya v suspenziyalar.
Emulsiya v suspenziyalarn hazrlanmasnda istifad
olunan kmki maddlrin xarakteristikas. Emulsiya v
suspenziyalarn hazrlanma sullar. Emulsiya v
suspenziyalarn davamllna tsir edn amillr. Parenteral
istifad olunan emulsiya v suspenziyalarn hazrlanma
xsusiyytlri. Emulqatorlar (sthi fal maddlr). Hidrofil-
lipofil balans.
Tabletlr, qranullar, drajelr, mikrodraje v
spansullar.
Tabletlrin drman formas kimi xarakteristikas v
tsnifat. Tabletlrin hazrlanma sullar. Tabletlrin
hazrlanmasnda istifad olunan kmki maddlrin tsnifat
v onlara qar irli srln tlblr. Tablet manlar v
onlarn ilm prinsipi. Tabletlrin texnoloji v
biofarmasevtik xasslrinin yoxlanlmas. Tabletlrin
sthinin rtlmsi sullar. Masir tablet nvlri (bukkal,
oromukozal, fldayan, implantasyon v b.) v onlarn
xarakteristikas. Qranullarn masir alnma sullar.
Mikrodrajelrin hazrlanma texnologiyas. Spansullarn
alnmas v onlarn xarakteristikas.
Tinkturalar, ekstraktlar v yeni qalen preparatlar.
Ekstraksiya prosesinin nzri saslar. Ekstraksiya
prosesinin intensivlmsin tsir edn amillrin
xarakteristikas. Nut v Druk filtrlr, preslr. Tinkturalarn
v ekstraktlarn alnma sullar v onlarn
standartladrlmas. Mrkkb tinkturalar (Zelenin damcs,
Valokormid, Kardiakol).Yal ekstraktlar. Yeni qalen
preparatlarn hazrlanmasnda istifad olunan masir
tmizlm sullarnn xarakteristikas. Trkibind mxtlif
bioloji fal maddlr mcmusu saxlayan bitkilrdn yeni
qalen preparatlarnn alnmas (flamin, silibor, kordigit,
lantozid, polisponin, plantaqlsid, laminarid v s. ).
Frdi bioloji fal maddlrin alnma texnologiyasnn
xsusiyytlri (rutin, qlisiram, selanid v s.).
nyeksiya mhlullarnn hazrlanmas.
nyeksiya n suyun tmizlnmsi sullar. Pirogenliyi
aradan qaldrlma sullar. Drotlarn seilmsi v
Qbul proqramlar 217
tmizlnmsi. Ampullarn yuyulmas v doldurulmas
sullar. nyeksiya mhlullarnn sterilizasiya sullar.
nyeksiya mhlullarnn sabitldirilmsi sullar. nyeksiya
n istifad olunan hlledicilr v onlarn xarakteristikas.
nyeksya mhlullarnn hazrlanmasnda xsusi hallar.
nyeksiya mhlullarnn izotonikldirilmsi. nyeksiya
mhlullarnn keyfiyytinin yoxlanmas sullar.
Jelatin kapsullar. Mikrokapsullar. Tibbi karandalar.
Jelatin kapsullarn hazrlanmas n kmki
maddlrin seilmsi. Yumaq v brk jelatin kapsullar v
onlarn hazrlanma sullar. Jelatin kapsullarn drman
formas kimi hmiyyti. Mikrokapsullarn drman formas
kimi hmiyyti. Mikrokapsullarn hazrlanma sullar.
Mikrokapsullarn hazrlanmasnda istifad olunan kmki
maddlrin xarakteristikas. Sad v mrkkb koaservasiya.
Mikrokapsullarn drman sistemi kimi biofarmasevtik
xsusiyytlri. Tibbi karandalarn drman formas kimi
xarakteristikas v alnma sullar. Onlarn hazrlanmasnda
istifad olunan kmki maddlr.
amlar.
amlarn drman formas kimi, texnoloji v
biofarmasevtik hmiyyti. am saslar, onlarn tsnifat v
texnoloji xsusiyytlri. amlarn hazrlanma sullar.
amlarn istehsal zaman istifad olunan aparatlar. Masir
rektal drman formalar. Tablet-amlar, ikitbqli amlar,
rektal kapsullar v rektiollar.
Aerozollar.
Aerozol preparatlarn hazrlanmasnda istifad olunan
balonlarn quruluu v texnoloji xsusiyytlri. Propelentlr,
onlarn tsnifat v xasslrinin xarakteristikas. Aerozol
preparatlarnn alnma texnologiyasnn xsusiyytlri.
nhalyasiya n v xaric istifad olunan aerozol
preparatlar.
Plastrlar.
Plastrlarn xsusiyytlri v tsnifat. Sad quruun
plastr. Qtranl-mumlu, kauuklu v maye plastrlar.
Leykoplastrlarn alnma texnologiyas. Xardal yaxmalar.
Snayed istehsal. Plastrlarn hazrlanmasnda istifad
olunan aparatlar.
Yeni drman formalar.
Transdermal terapevtik sistemlr, xsusiyytlri,
tsnifat, tsir mexanizmi. Gz n terapevtik sistemlr.
mplantasion terapevtik sistemlr. Peroral terapevtik
sistemlr. nfuzion terapevtik sistemlr. Drman
maddlrinin mqsdynl atdrlma sistemlri. Drman
maddlrinin I, II, III nsil dayclar (mikrokapsul,
mikrosfer, nanokapsul, nanosfer, liposomlar, antitel,
qlkoproteidlr). Maqnitistiqamtlndirici sistemlr.
Gz drman formalar.
Gz drman formalarna irli srln tlblr. Gz
damclar, mlhmlri v prdlri. Gz drman prdlrinin
hazrlanma texnologiyasnn xsusiyytlri. Gz
damclarnn izotonikldirilmsi, sabitldirilmsi v
uzunmddtli tsirinin tmin edilmsi qaydalar. Zavod
raitind hazrlanan gz damclar.
Bitki, heyvan v mikrob mnli preparatlar.
Bitki v mikrob mnli ferment preparatlarn alnma
texnologiyasnn xsusiyytlri. Heyvan mnli orqanlardan
hormon v fermentlrin alnma texnologiyas.
mmobilizasiya olunmu ferment preparatlarnn alnma
texnologiyas.
rbtlr. tirli sular. Bitki irlri.
rbtlrin tsnifat. Sad kr rbti. Drman
rbtlrinin alnma texnologiyas (biyan, glxtmi,
kombinedilmi v s. rbtlr). rbtlrin
standartladrlmas. tirli sularn alnma sullar. rbtlrin
v tirli sularn masir pediatriya praktikasnda hmiyyti.
Bitki irlrinin tsnifat, alnma sullar (baayarpa,
kalanxoy, zvay, inciiyi, dmrovotu, quzm irlri,
Sukradbel, Sukkudifer, Sukdioskakil, mmunal preparatlar).
Onlarn sabitldirilmsi. Tz bitkilrdn cvhrlrin
alnmas sullar. ir preparatlarnn hazrlanmasnda
istifad olunan man v avadanlqlar.
Fitonsid v biogen stimulyator saxlayan preparatlar.
Fitonsid saxlayan preparatlarn alnma texnologiyas
(llilsat, allilep, allilqliser, Oleosativan, Qarlik, Qarlik
Allium Complex, Ekstrakt Ekoniki, esnok v s.). Biogen
stimulyator saxlayan preparatlarn alnma mnbyi. Peloidin,
peloidodistillat, FiBS, zvayn biostimulladrlm ekstrakt,
Biosedin alnma texnologiyas.
Vitaminli preparatlar.
tburnu v aytikan meyvlrindn vitaminli
preparatlarn alnma texnologiyas. ay yarpaqlarndan P
vitamininin alnma texnologiyas.
Kosmetik drman vasitlri.
Tsnifat. Drinin quruluunun xsusiyytlri v onun
funksiyalar. Drinin immunoloji xsusiyytlri. nsan
drisind mmkn ya dyiikliklri. Dri xstliklrinin
ml glmsinin mikrobioloji aspektlri. Kosmetik drman
formalarnn bioczalq aspektlri. Malicvi kosmetikada
istifad olunan drman vasitlri. Kosmetik emulsiyalar.
Kremlr. tirli sdlrin v z n maskalarn nvlri.
Gellr (jele). Dezodorantlar. ampunlar. Di pastalar.
qdanqoruyucular. Dekorativ kosmetikada istifad olunan
preparatlar. Onlarn stabilliyinin v keyfiyytinin
qiymtlndirilmsi, saxlanmas.
Homeopatik drman formalar. Homeopatiya
xstliklrin kiik dozalarla malic metodu kimi.
Homeopatik drmanlarn tsir mexanizmi. Homeopatik
drmanlarn thlksizliyi. Homeopatik preparatlarn yazl
v potensiyaladrlmas. Bitki v heyvan xammalndan
homeopatik drmanlarn hazrlanmas. sas homeopatik
vasitlrin texnologiyas. Onlarn keyfiyytin nzart.
Uaq drman formalar.
Uaq drman formalarna olan tlblr. Uaq
orqanizminin anotomik-fizioloji xsusiyytlri. Uaq
drmanlarnn hazrlanmas zaman nzr alnmal vacib
faktorlar. Uaqlar n drman formalarnn tsnifat v
xarakteristikas. Yeni doulmu v 1 yaa qdr olan uaqlar
n drman formalarnn hazrlanma texnologiyasnn
xsusiyytlri. Uaq drman formalarnn qabladrlmas.
Geriatrik drman preparatlar.
Qocalan orqanizmd drman maddlrinin tsir
xsusiyytlri: drman vasitlrinin farmakokinetikasnn v
farmakodinamikasnn dyiilmsi (absorbsiya, metabolizm,
bioloji danma, ekskresiya, hissiyyat v s. sviyysind ba
vern). Geriatrik preparatlar sahsind texnoloji tdqiqatlar.
Drman maddlrinin dozalanma v qbul xsusiyytlri.
Geriatriyada istifad olunan drman preparatlar.
DBYYAT
1. smaylov .., Thmzov T.., Tayev S..
Drman formalarnn texnologiyas. Bak, Maarif,
1989.
2. Thmzov F.., liyeva K.. czalq texnologiyas
zr tcrb mllri. Bak, 2005.
3. Vliyeva M.N, Mehraliyeva S.C. Trkibind maksimal
tmizlnmi mcmu v frdi bioloji fal maddlr
saxlayan preparatlar. Bak, 2005.
4. Vliyeva M.N, Mehraliyeva S.C., Rhimova A.X.
Tz ylm bitkilrdn preparatlar v irlrin
hazrlanmas. Bak, 2007.
5. Vliyeva M.N, Mehraliyeva S.C. czalq
texnologiyas: Drmanlarn snaye texnologiyas.
Drslik, I v II hisslr, Bak, 2012.
218 Magistraturaya qbul 2013
[[
6. .., .., .. .
. 2
. .. . . 2. ., ,
1991.
7. .., .., ..
. .,
, 1986
8. .., .. ,
. ., , ., 2004.
9. .. .
., , 1988.
10. .., .., .. .
. , . .., 1999.
11. .., .. .
. -2, , 2002.
TOKSKOLOJ KMYA
Toksikoloji kimya fnni, obyektlri, sullar.
Zhrlnm.
Toksikoloji kimya fnni. Kimyvi-toksikoloji analiz,
obyektlri, xsusiyytlri. Zhr v zhrlnm. Zhrlrin
tsnifat. Zhrin orqanizmd taleyi. Metabolizm v
reaksiyalar. Kimyvi-toksikoloji analizd ilk tdqiqatlar.
Kimyvi-toksikoloji analiz sullar. Masir sullar (UB-, Q-
spektroskopiya, xromatoqrafiya v s.). Zhrli v iddtli
tsir malik maddlrin tsnifat.
Su buxar il qovmaqla tcrid olunan maddlr.
Su buxar il distill sulu, quru, i prinsiplri. Sianid
turusu v duzlar, kimyvi-toksikoloji analizi, toksikoloji
hmiyyti, metabolizmi. Ac badam toxumlar. Xloroform,
xloralhidrat, karbon 4-xlorid, dixloretann kimyvi-
toksikoloji analizi. Alifatik aldehid v ketonlar. Formaldehid,
formalin, aseton v onlarn kimyvi-toksikoloji analizi.
Metil, etil, izoamil spirtlri, etilenqlikol. Spirtlrin tcrid
edilmsi, vsfi v miqdari tyini. Spirtlrin toksikoloji
hmiyyti. Sirk turusu, kimyvi-toksikoloji analizi.
Biratomlu fenollar v trmlri. Karbol turusu, krezollar,
trikrezol, kimyvi-toksikoloji analizi. Fenolun sidikd
analizi.
Minerallama sulu il tcrid olunan zhrli maddlr.
Bioloji materialn minerallamasnn vacibliyinin nzri
chtdn saslandrlmas. Metal zhrlrin orqanizmin
trkib hisssi il qarlql tsiri. Kimyvi-toksikoloji analiz
tcrbsind ttbiq ediln mumi v xsusi minerallama
sullar, mahiyyti. Denitrasiya v onun hmiyyti. Metal
zhrlrin ardcl analizi v qsurlar. Frdi analiz sulu v
stn chtlri. Barium v quruun, mvafiq birlmlri,
toksikoloji hmiyyti, vsfi v miqdari tyini. Manqan,
xrom v gm birlmlri, kimyvi-toksikoloji analizi.
Mis, stibium v arsen, toksikoloji hmiyyt ksb edn
birlmlri, onlarn ttbiq sahlri, kimyvi-toksikoloji
analizi. Bismut v kadmium birlmlri, onlarn kimyvi-
toksikoloji analizi. Sink v tallium birlmlri, toksikoloji
hmiyyti, analizi. Civnin qeyri-zvi birlmlri, tcrid
olunma xsusiyytlri, kimyvi-toksikoloji analizi. Civnin
zvi birlmlri.
Su il tcrid olunan maddlr.
Mineral turular, qlvilr v duzlar. Toksikoloji
hmiyyti. Nmayndlri. Kimyvi-toksikoloji analizinin
xsusiyytlri.
Bilavasit bioloji materialda tyin olunan maddlr.
Qaz killi zhrlr. Dm qaz, toksikoloji hmiyyti.
Kimyvi-toksikoloji analiz xsusiyytlri. Hidrogen sulfid v
onun kimyvi-toksikoloji analizi.
Turuladrlm su v turuladrlm spirtl tcrid
ediln zhrli maddlr.
Tcrid edilm sullar. sullarn tkmilldirilm
sahsind alimlrin xidmtlri. Ttbiq ediln sullarn
mahiyyti. Stas-Otto sulu. vaykova sulu. Kramarenko
sulu. Msbt v mnfi chtlri. pH, hlledici, turu,
elektrolit v s. tsiri.
Tur mhluldan xloroformla ekstraksaiya olunan
maddlr.
Barbitur turusunun trmlri barbital, fenobarbital
(luminal), heksenal (heksobarbital), butobarbital, benzonal
(benzobarbital). Kimyvi-toksikoloji analizi. Toksikoloji
hmiyyti. Salisil turusu v trmlri. Pirazol trmsi:
antipirin v s.
Qlvi mhluldan xloroformla ekstraksiya olunan
maddlr.
Alkaloidlr, tcrid edilmsi, tmizlm v vsfi analiz
sullar. Miqdari tyinat imkan. Piridin v piperidin trmli
alkaloidlr: koniin, nikotin, anabazin, paxikarpin. Onlarn
kimyvi-toksikoloji analizi. Tropan trmli alkaloidlr:
atropin, kokain, skopolamin, hiossiamin. Toksikoloji
hmiyyti. Kimyvi-toksikoloji analizi.
Xinolin v izoxinolin trmli alkaloidlr.
Xinin, ttbiqi, mhkm-kimyvi tdqiqat obyektind
sbut edilmsi. zoxinolin trmli alkaloidlr: morfin,
kodein, papaverin, narkotin. Meyit materialnda sbut
edilmsi. Tiryk. Mekon turusu. Sintetik maddlr:
etilmorfin hidroxlorid (dionin), apomorfin, promedol,
nalorfin, tramadol v s. Onlarn kimyvi-toksikoloji sbutu.
Purin, indol v pirrolizidin trmli alkaloidlr.
Atsiklik alkaloidlr.
Kofein, teofillin, teobromin v onlarn kimyvi-
toksikoloji analizi. Strixnin, rezerpin, sekurinin, onlarn
toksikoloji hmiyyti v kimyvi-toksikoloji sbutu.
Platifillin, kimyvi-toksikoloji analizi. Efedrin, akonitin.
sasi xassli sintetik drman maddlri.
Para-aminbenzoy turusunun trmlri: novokain
(prokain), dikain (tetrakain). Para-aminfenol trmsi
parasetamol. Fenotiazin trmlri: aminazin
(xlorpromazin), diprazin (prometazin), levomepromazin
(tizersin). 1,4-benzodiazepin trmlri: xlordiazepoksid,
diazepam, nitrazepam, oksazepam.
rk qlikozidlri.
rk qlikozidlrinin tcridi, akar edilmsi, tyini v
metabolizmi.
Pestisidlr.
mumi xarakteristikas, tsnifat. Halogenli pestisidlr.
DDT, preparatlar, ttbiqi, kimyvi-toksikoloji analizi.
Heksaxlortsikloheksan trmlri: heksaxloran, kimyvi-
toksikoloji analizi. Heptaxlor, ttbiqi, kimyvi-toksikoloji
analizi. Dinok v dinoseb, onlarn ttbiqi. Sevin, ttbiqi v
kimyvi-toksikoloji analizi. Fosfor zvi birlmlr: metafos,
tiofos, xlorofos, dixlorofos, onlarn toksikoloji hmiyyti,
metabolizmi v kimyvi-toksikoloji analizi.
DBYYAT
1. skndrov Q.B. Toksikoloji kimya, Drslik, Bak,
2012.
2. skndrov Q. B. Zhrli metal birlmlri v onlarn
kimyvi-toksikoloji analizi. Bak, 2006.
3. skndrov Q.B. Zhrli zvi maddlr v onlarn
kimyvi-toksikoloji analizi, Bak, 2008.
4. Qarayev E. A. Qaz xromatoqrafiyas, analitik v
toksikoloji kimyada ttbiqi (tdris-metodik vsait).
Bak 2010.
5. .. -
. , , 1982.
Qbul proqramlar 219
6. .. . ,
, 1975.
7. . . . . .
, .,, -, 2005.
CZAILIIN TKL, QTSADYYATI
czaln tkili v iqtisadiyyat ixtisas fnni kimi.
Fnnin yrnilmsind istifad olunan masir
yanamalar. czalq yardm konsepsiyas. Shiyyd v
czalq sahsind aparlan islahatlar. Drman vasitlri
haqqnda Azrbaycan Respublikasnn Qanunu. sas
anlaylar. Reklam haqqnda Qanun.
czalq faliyytinin normativ hquqi bazas.
halinin salamlnn qorunmas haqqnda
Azrbaycan Respublikasnn Qanunu. halinin salamlnn
qorunmasnn sas prinsiplri v bu sahd dvltin sas
vziflri. Narkotik vasitlrin, psixotrop maddlrin v
onlarn prekursorlarnn dvriyysi haqqnda Azrbaycan
Respublikasnn Qanunu. Azrbaycan Respublikasnda
czalq xidmtinin tkili.
czalq faliyytinin lisenziyaladrlmas. haliy
drman tminat sistemi.
Lisenziyaladrmann sas prinsiplri. czalq
faliyytin lisenziyann verilm qaydalar. Drman
vasitlrinin dvlt qeydiyyat. lkin ekspertiza.
xtisasladrlm ekspertiza. Drman vasitlrinin v tibbi
tyinatl mmulatlarn standartladrlmas v
sertifikatladrlmas sistemi. Drman vasitlrinin
reyestrinin aparlmas. Standartlar, onlarn nvlri.
Logistika, inkiaf tarixi.
Logistik sistem anlay. sas istiqamtlri.
Makrologistika, mikrologistika. Logistikann sas qaydalar.
Logistikann tsnifat. Bldrc logistikann sas
anlaylar (6C). Logistik kanallar. Mqavillrin
balanmas. ntensiv, selektiv, eksklyuziv bldrmlr.
stehsalat logistikas, nqliyyat logistikas, anbar logistikas,
informasiya logistikasnn mahiyyti. Tdarknn
seilmsi mrhllri. Danmann qiymtlndirilmsi
sullar. Ekspert qiymtlndirm sulu. Tdarknn
seilmsind istifad olunan meyarlar. Tenderl maln
alnmasnn tkili qaydalar. Aptek anbarlar. sas tlblr.
Aptek eidi mallarnn saxlanlmas. Saxlanlma sahlrin
qoyulan tlblr, sas prinsiplr.
Praknd czalq tkilatlar.
Tkilati hquqi formalar. Sahibkarlq faliyyti
haqqnda Azrbaycan Respublikasnn Qanunu. Sahibkarlq
subyektlri. zlldirmd sas mqsd. Shmdar
cmiyytlr. Drman vasitlrinin praknd sat qaydalar.
Aptek tkilatlarnn yaradlmas haqqnda sas tlblr.
Apteklrin sas funksiyalar. Aptek tkilatlarnn sahlrinin
trkibi, avadanlqla tchizin qoyulan sas tlblr. Aptekin
ii heyti, trkibi, sas tlblr. Xrda praknd sat
bklri, aptek kklri, aptek maazalar, optika
maazalarna qoyulan tlblr. Mercandayzinq qaydalar,
Pareto qaydas. Apteklrd sanitariya qaydalar.
Apteklrd reseptlrin qbulu v drman vasitlrinin
buraxlmas qaydalar.
Resept, onun sas v lav rekvizitlri. Resept
nsxlrinin formalar. Ambulator xstlr reseptlrin
yazlma qaydalar. Reseptlrin czalq ekspertizas.
Stasionar xstlr drman yardmnn tkili. Formulyar
sistemin trtibi.
Zhrli, narkotik, psixotrop drman vasitlri v
prekursorlarla davran qaydalar.
Zhrli, narkotik, psixotrop drman vasitlrin
reseptlrin yazlma qaydalar. Bzi qrup drman vasitlrinin
(zhrli, narkotik, etil spirti v s.) ya miqdar uotu. Tbii
itki normalarnn hesablanmas.
Azrbaycan Respublikasnda drman vasitlrinin
keyfiyytin dvlt nzarti sistemi.
Azrbaycan Respublikasnin Shiyy Nazirliyinin
nzdind drman vasitlrinin Analitik Ekspertiza Mrkzi.
Onun vziflri v funksiyalar. Respublikaya idxal v yerli
istehsal olunan drman vasitlrinin keyfiyytin nzartinin
qarsna qoyulan tlblr. Drman vasitlrinin keyfiyytin
aptekdaxili nzart. Aptekdaxili nzartin nvlri v
aparlma qaydalar. cza kadrlarn hazrlanmas. myin
mhafizsi v mk thlksizliyi. czann etik kodeksi.
czalq tkilatlarnda informasiya texnologiyalar.
czalq mfttiliyi.
czalq iqtisadiyyat. Makro v mikro iqtisadiyyat.
czalq bazar, bazar iqtisadiyyatnn sas prinsiplri,
bazarlarn tsnifat. Bazar qanunlar. stehsalnn davran
qanunauyunluu. Drman vasitlrin qiymtin
formaladrlmas. Aptekin sas iqtisadi gstricilrinin
planladrlmas. Planlamann prinsiplri. Strateji, faktiki,
operativ planladrmalar. Planlama sullar. Planlamada
istifad olunan orta kmiyytlr. Planlama mrhllri.
Aptekin realizasiyasnn, ticart lavsinin tdavl
xrclrinin, glirin planladrlmas. Biznes plan. Aptek
tkilatlarnn iqtisadi resurslar. sas dvriyy kapital. Mal
ehtiyyat.
Farmakoiqtisadi analiz.
czalq menecmenti, sas elmi mnblri. daretm
sullar. czalq tkilatlarnda kadr menecmenti.
czalq marketinqi. sas konsepsiyalar. Marketinq
kompleksi. Drman preparatlarna olan tlbatn tyini.
Aptek eidi mallarna olan tlbatn tyini. Marketinq
tdqiqatlar sistemi. Bazarn seqmentldirilmsi. czalq
tkilatlarnda mt siyasti, eidlrin quruluu,
xarakteristikas, mtlrin hyat dvr. eidlrin analiz
sullar. ABS analizi. Mallarn pozisiyalamas. Rqabtlik
sviyylri. SWOT analizi.
Aptek tkilatlarnda uot v hesabat.
Tsrrfat uotu, nvlri. Uotun llri. Mhasibat
uotunun predmeti v metodu. Mssisnin aktivlri,
tsnifat. Mhasibat uotunun sas elementlri. Sndlm.
Mhasibat hesablar. Mhasibat balans. sas vsaitlrin
uotu. stehsalat ehtiyatlarnn uotu. Aptek tkilatlarnda
maln hrktinin uotu. nventarizasiya. Sndldirilmi
mxariclrin uotu. Pul vsaitinin uotu. Hesablama v
kredit mliyyatlarnn uotu. mk haqqnn uotu.
Tibbi mtnaslq.
Tibbi mtnaslq fnni. Tibbi altlrin, cihazlarn v
aparatlarn xsusiyytlri. Tiki materiallar. Rezindn
hazrlanan mmulatlar. Oftalmologiyada istifad olunan
optik cihazlar. Sar materiallar.
czalq mtnasl.
czalq mtnasl haqqnda mlumat.
mtnasln tarixi mrhllri. Aptek eidi mallar,
tsnifat. Homeopatik drmanlar. Valeofarmakoloji vasitlr.
Parafarmasevtik mallar. mtnaslq mliyyatlar.
Beynlxalq standartlar. Drman vasitlrinin tsnifat sistemi.
Anatomik-terapevtik-kimyvi tsnifat sistemi. EAN
kodlamas. mtlrin qabladrlmas, markalanmas.
mtlrin eidlrinin formalamas. Genilik, tamlq,
drinlik msallar. Reklam. czalq informasiyas.
Metrologiya.
DBYYAT
1. czalq faliyytin xsusi razlq (lisenziya)
verilmsi Qaydalarnn tsdiq edilmsi bard
Azrbaycan Respublikasnn Nazirlr Kabinetinin
1998-ci il 1 may tarixli 98 -li Qrar
2. Azrbaycan Respublikasnin 6 fevral 2007-ci il tarixli
Drman vasitlri haqqnda Qanunu
220 Magistraturaya qbul 2013
[[
3. Azrbaycan Respublikasnin 15 dekabr 1992-ci il
tarixli Sahibkarliq faliyyti haqqnda Qanunu
4. Azrbaycan Respublikasnin 03 oktyabr 1997-ci il
tarixli Reklam haqqnda Qanunu
5. .., .., ..
, I . ,
2002.
6. Vliyeva M.N., Cabbarova .A., Quliyeva E.A.
czaln menecmenti. I hiss. Bak, 2002.
7. Vliyeva M.N., Cabbarova .A. czaln idar
olunmas v iqtisadiyyat. Bak, rq-Qrb nriyyat,
2012.
8. .., .., .. .
. 1, .,
. , 2003.
9. .., .., .. .
. 2, .,
. , 2004.
10. .., .. .
. ., -
, 2004.
11. .. .
: ,
, 1998.
12. .., .., ..
. ., 1996.
13. Rstmov A.. czaln deontologiyas. Bak,
Tbib, 1996.
14. Vliyeva M.N., Mehraliyeva S.C. czalq
mallarnn mbadilsi zr mqavillrin balanmas
v trtib edilmsi qaydalar. Bak, 2004.
15. Cabbarova .A., zizzad N.. Aptek tkilatlarnda
aptek eidi mallarnn saxlanlmasnn tkili. Bak,
2004.
16. .. . ,
1997.
17. Zlfqarova N.S., smaylova L.N. czalqda
reklam-mlumat tkili v czalq mallarnn
markalanma prinsiplri. Bak, Nurlan, 2003.
18. Vliyeva M.N., Quliyeva E.A., Zlfqarova N.S.,
Clilova K.. Aptek mssislrind mt siyasti.
Bak, Nurlan, 2003.
19. .. -
.
. ., 1997.
20. Vliyeva M.N., Zlfqarova N.S., smaylova L.N.
czalqda biznes plannn rolu v trtibat. Bak,
2002.
Proqram 56
RYAZYYAT
Hqiqi ddlr.
Cbri ifadlr. oxhdlilr v onlar zrind mllr.
oxhdlilrin vuruqlara ayrlmas.
Ardcllqlar. ddi v hndsi silsillr.
Faiz. Faiz aid msllrin hlli.
Tnasb qurulmasna aid msl hlli.
Tnliklr. Kvadrat tnlik v onun hlli. Tnliklr sistemi.
Brabrsizliklr v onlarn hlli. Xtti brabrsizliklr
sistemi v onun hlli.
Funksiya. Funksiyann tdqiqi.
Trm. Trmnin taplmas. Trm vasitsi il
funksiyann aradrlmas.
Kombinatorika elementlri. Ehtimal nzriyysinin
elementlri.
Dz xtt. Para. Dz xtlrin qarlql vziyyti. Bucaq.
Bucan nvlri.
oxbucaqllar: bucaq, paraleloqram, dzbucaql,
trapesiya. Onlarn xasslri, sahsi v perimetri.
evr. evrnin uzunluu. Dair v onun sahsi.
Koordinat sistemi.
Dz xtt tnliyi. ki nqt arasndak msafnin
taplmas.
Vektorlar v onlar zrind mllr.
Paralelepiped, silindr v krnin hcmi v sthinin
sahsi.
Cdvllr, qrafiklr, dairvi v dzbucaql diaqramlar,
histoqramlar.
DBYYAT
1. Xlilov H.M., Heydrov M.F., sgndrov B.B.,
Hseynov .T. Riyaziyyat. I hiss: Ali mktblrin
hazrlq blri n drslik. Bak, Maarif, 1976.
2. Xlilov H.M., Heydrov M.F., sgndrov B.B.,
Hseynov .T. Riyaziyyat, II hiss: Ali mktblrin
hazrlq blri n drslik, Bak, BDU
nriyyat, 1990.
3. Mmmdov R. Ali riyaziyyat kursu, I cild, Ali
mktblr n drslik. Bak, Maarif, 1978.
4. Mmmdov R. Ali riyaziyyat kursu, II cild, Ali
mktblr n drslik, Bak, Maarif, 1981.
5. Mmmdov R. Ali riyaziyyat kursu, III cild, Ali
mktblr n drslik, Maarif, 1984.
6. ..
.
- , ., 1960.
7. ..
. ., , 1984.
VERLNLRN THLL V KAFLY
rtlrin thlili v mslnin hlli n grk olan
rtlrin seimi. ddi, qrafik v cdvl formasnda verilmi
informasiyann thlili v qanunauyunluqlarn akarlanmas.
Verilmi informasiya sasnda mxtlif gstricilrin
hesablanmas. ddi, qrafik v cdvl klind verilmi
informasiyann mumildirilmsi.
Mslnin riyaz qoyuluunun thlili. Riyazi msllrin
v suallarn mzmununun drk edilmsi. Hesab, cbr v
hnds msllrind verilnlrin kafiliyinin
qiymtlndirilmsi. rtlrdki informasiyann mslnin
hlli n kafi olub-olmamasnn myyn edilmsi.
Nmun 1. Qrupda olan 25 tlbdn 5-i ladr. la
qzlar qrupda ne nfrdir?
(1) Olanlar qrupun 40%-ni tkil edirlr.
(2) Qrupdak qzlarn yalnz kafi qiymt alr.
(1) v (2) mlahizlrindn v taprn rtindn
istifad edrk, mslni hll etmk n mlahizlrin
kifayt olub olmadn myyn edin v aada gstriln
5 cavab variantndan dzgn variant sein:
A) Dzgn cavab almaq n (1) mlahizsi ayrlqda
gtrldkd kifaytdir, lakin (2) mlahizsi ayrlqda
gtrldkd, kifayt deyil;
B) Dzgn cavab almaq n (2) mlahizsi ayrlqda
gtrldkd kifaytdir, lakin (1) mlahizsi ayrlqda
gtrldkd kifayt deyil;
Qbul proqramlar 221
C) Dzgn cavab almaq n hr iki mlahiz birlikd
istifad edildikd kifaytdir, lakin ayrlqda gtrldkd
kifayt deyil;
D) Dzgn cavab almaq n mlahizlrin hr biri
ayrlqda gtrldkd kifayt edir;
E) Dzgn cavab almaq n (1) v (2) mlahizlri,
htta birlikd istifad edildikd bel, kifayt etmir.
Dzgn cavab E-dir.
zahat: (1) v (2) mlahizlri la qiymt alan qzlarn
sayn tapmaq n kifayt etmir, nki yalnz kafi qiymt
alan qzla brabr qrupda olan 15 qzn irisind yax,
la qiymt alan tlblr d var v onlarn irisindn
lalarn sayn tapmaq n lav veriln olmaldr.
Nmun 2. gr x v y msbt ddlrdirs, x ddi y-in
75%-indn bykdrm?
(1) x = 6;
(2) 5x > 4y.
(1) v (2) mlahizlrindn v taprn sualndan
istifad edrk, mslni hll etmk n mlahizlrin
kifayt olub olmadn myyn edin v aada gstriln
5 cavab variantndan dzgn variant sein:
A) Dzgn cavab almaq n (1) mlahizsi ayrlqda
gtrldkd kifaytdir, lakin (2) mlahizsi ayrlqda
gtrldkd, kifayt deyil;
B) Dzgn cavab almaq n (2) mlahizsi ayrlqda
gtrldkd kifaytdir, lakin (1) mlahizsi ayrlqda
gtrldkd kifayt deyil;
C) Dzgn cavab almaq n hr iki mlahiz birlikd
istifad edildikd kifaytdir, lakin ayrlqda gtrldkd
kifayt deyil;
D) Dzgn cavab almaq n mlahizlrin hr biri
ayrlqda gtrldkd kifayt edir;
E) Dzgn cavab almaq n (1) v (2) mlahizlri,
htta birlikd istifad edildikd bel, kifayt etmir.
zahat: (2) mlahizsindn alnr ki, x > 0,8y, yni
ddi in 80% -indn bykdr, onda 75%-indn d
bykdr. (1) mlahizsi ayrlqda gtrldkd suala cavab
n he bir lav mlumat vermir. Dzgn cavab almaq
n (2) mlahizsi ayrlqda gtrldkd kifaytdir, lakin
(1) mlahizsi ayrlqda gtrldkd kifayt deyil, yni
dzgn cavab B-dir.
Nmun 3. x v y ddlrinin ddi ortas ney
brabrdir?
(1) x -3 v y + 5 ifadlrinin ddi ortas 13- brabrdir.
(2) x, y v 6 ddlrinin ddi ortas 10-a brabrdir.
(1) v (2) mlahizlrindn v taprn sualndan
istifad edrk, mslni hll etmk n mlahizlrin
kifayt olub olmadn myyn edin v aada gstriln
5 cavab variantndan dzgn variant sein:
A) Dzgn cavab almaq n (1) mlahizsi ayrlqda
gtrldkd kifaytdir, lakin (2) mlahizsi ayrlqda
gtrldkd, kifayt deyil;
B) Dzgn cavab almaq n (2) mlahizsi ayrlqda
gtrldkd kifaytdir, lakin (1) mlahizsi ayrlqda
gtrldkd kifayt deyil;
C) Dzgn cavab almaq n hr iki mlahiz birlikd
istifad edildikd kifaytdir, lakin ayrlqda gtrldkd
kifayt deyil;
D) Dzgn cavab almaq n mlahizlrin hr biri
ayrlqda gtrldkd kifayt edir;
E) Dzgn cavab almaq n (1) v (2) mlahizlri,
htta birlikd istifad edildikd bel, kifayt etmir.
zahat: (x+y)/2 ifadsi x v y ddlrinin ddi ortasdr.
(1) v (2) mlahizlrinin hr biri ayrlqda gtrldkd
(x+y)/2 ifadsinin qiymtinin taplmasna kifayt edir.
Dzgn cavab D-dir.
Nmun 4. gr a + b + c = 75 olarsa, ac hasili ny
brabrdir?
(1) a + b = 2c ;
(2) a b = 10.
(1) v (2) mlahizlrindn v taprn sualndan
istifad edrk, mslni hll etmk n mlahizlrin
kifayt olub olmadn myyn edin v aada gstriln
5 cavab variantndan dzgn variant sein:
A) Dzgn cavab almaq n (1) mlahizsi ayrlqda
gtrldkd kifaytdir, lakin (2) mlahizsi ayrlqda
gtrldkd, kifayt deyil;
B) Dzgn cavab almaq n (2) mlahizsi ayrlqda
gtrldkd kifaytdir, lakin (1) mlahizsi ayrlqda
gtrldkd kifayt deyil;
C) Dzgn cavab almaq n hr iki mlahiz birlikd
istifad edildikd kifaytdir, lakin ayrlqda gtrldkd
kifayt deyil;
D) Dzgn cavab almaq n mlahizlrin hr biri
ayrlqda gtrldkd kifayt edir;
E) Dzgn cavab almaq n (1) v (2) mlahizlri,
htta birlikd istifad edildikd bel, kifayt etmir.
zahat: (1) mlahizsini mslnin rtind nzr alaraq
c-ni v a + b-ni tapdqdan sonra, (2) mlahizsinin kmyi
il a-n tapb c-nin qiymtin vurub qoyulan sualn cavabn
tapa bilrik. Bellikl, dzgn cavab almaq n hr iki
mlahiz birlikd istifad edildikd kifaytdir, lakin ayrlqda
gtrldkd kifayt deyil. Dzgn cavab C-dir.
Nmun 5. gr s msbt tam dddirs, onda
2s
s 3 + s
2
ifadsinin qiymti tam dddirmi?
(1) s tk dddir;
(2) s ddi 3- tam blnr.
(1) v (2) mlahizlrindn v taprn sualndan
istifad edrk, mslni hll etmk n mlahizlrin
kifayt olub olmadn myyn edin v aada gstriln
5 cavab variantndan dzgn variant sein:
A) Dzgn cavab almaq n (1) mlahizsi ayrlqda
gtrldkd kifaytdir, lakin (2) mlahizsi ayrlqda
gtrldkd, kifayt deyil;
B) Dzgn cavab almaq n (2) mlahizsi ayrlqda
gtrldkd kifaytdir, lakin (1) mlahizsi ayrlqda
gtrldkd kifayt deyil;
C) Dzgn cavab almaq n hr iki mlahiz birlikd
istifad edildikd kifaytdir, lakin ayrlqda gtrldkd
kifayt deyil;
D) Dzgn cavab almaq n mlahizlrin hr biri
ayrlqda gtrldkd kifayt edir;
E) Dzgn cavab almaq n (1) v (2) mlahizlri,
htta birlikd istifad edildikd bel, kifayt etmir.
zahat:
2
3
2s
s 3 + s
2
+
=
s
olduundan, s-tk dd
olduqda , s+3 ctdr, bu ksrin qiymti tam dddir, yni (1)
mlahizsi ksrin qiymtinin tam dd olmasn myyn
etmy kifayt edir.
s ddinin 3- tam blnmsindn alnr ki, s+3 tk dd
d, ct dd d ola bilr, yni (2) mlahizsi ksrin
qiymtinin tam dd olmasn myyn etmy kifayt etmir.
Dzgn cavab A-dr.
DBYYAT
1. Hasik James, Rudnick Stacey, Hackney Ryan.
McGraw-Hills GMAT. New York, 2010.
2. The GMAT for Dummies by Suzee Vlk. 4
th
edition.
New York, 2006.
3. GMAT, Kaplan Publishing. New York, 2005.
222 Magistraturaya qbul 2013
[[
Proqram 57*
NQLYYAT LOGSTKASI
Logistikann mahiyyti v anlaylar. Logistika
anlay. Logistikann inkiaf mrhllri. Logistikann
elementlri. Logistikann konsepsiyas. Logistikann
prinsiplri, qaydalar v funksiyalar. Logistikada axnlar v
onlarn nvlri. Logistik axnlarn xsusiyytlri.
Logistik sistemlr. Sistemlr anlay. Logistik sistemlr,
tipologiyas, tsnifat v xsusiyytlri. Sistemlrin struktur
trkiblri. Logistik sistemlrin layihlndirilmsi. Logistik
sistemlrd planladrma, idaretm v smrlilik.
Logistikann funksional sahlri.
Logistikann nqliyyat tminat. Logistikann nqliyyat
trkibi v onun hmiyyti. Logistikada nqliyyat xidmtlri.
Nqliyyat xidmtinin keyfiyyti. Nqliyyatn faliyytinin
logistik aspektlri. Nqliyyat nvlri. Mxtlif nqliyyat
nvlrinin nqliyyat logistik sistemlrinin xsusiyytlri v
onlarn qarlql laqsi. Nqliyyat logistik sistem (NLS).
Nqliyyat logistikasnn informasiya tminat. Logistik
sistemlrd informasiya axnlar. nformasiya axnlarnn
mumi tsnifat. Nqliyyat logistikasnda logistik
informasiya sistemlrinin idar olunmas. Nqliyyat
logistikasnn informasiya texnologiyalar.
Nqliyyat-logistik sistemlrin tminat (aar v
dstklm) funksiyalar. Tara v qablarn logistik
aspektlri. stehlak v snaye qabladrmas. Mhsulun
zdlnm v xarabolmadan qorunmas. Tara v qablarn
nvlri v seilmsi. Byk yk vahidlri (modullar).
Konteynerldirm. Qablarn informasiya funksiyalar.
Qabladrlma materiallar.
Nqliyyat logistikasnda ehtiyatlar. Material ehtiyatlar
haqqnda mumi mlumatlar. Ehtiyatlarn nvlri v
xarakteristikalar. Ehtiyatlarn funksiyalar. Ehtiyatlarn
saxlanma xrclri. Ehtiyatlarn planladrlmas. Ehtiyatlarn
idar olunmasnn logistik metodlar. Nqliyat strukturlarnda
ehtiyatlarn idar olunmas.
Nqliyyat logistikasnda anbarlar v terminallar.
Logistik zncird anbar infrastrukturunun rolu. Anbarlarn
tyinat, nvlri v funksiyalar. Anbar faliyytinin tkili.
Anbar bksinin formaladrlmas v dislokasiya
prinsiplri. Anbar avadanlqlarnn optimal strukturu.
atdrma zncirinin idarolunmas. atdrma
sisteminin idarolunma (Supply Chain Management )
sistemi. Konsepsiya v tkilati strukturu. dar olunma
modellri. Yklrin atdrma sistemin qoyulan tlblr.
Yklrin atdrma sisteminin itiraklar v onlarn sas
funksiyalar. Avtoservisd logistik atdrma sistemlri.
Xarici ticart mliyyatlarnn logistikas. atdrmann
bazis rtlri, mahiyyti (NKOTERM). Nqliyyat
makrosistemlrinin logistik aspektlri. Beynlxalq nqliyyat
dhlizlri.
DBYYAT
1. manov T.. Logistikann saslar. Drslik, I cild. Bak,
Thsil, 2005. 474 s.
2. manov T.. Logistikann saslar . Drslik, II cild.
Bak, Thsil, 2005. 670 s.
3. .. . ., ,
2000.
4. .. . .
. , 3-
. ., , 2000.
5. .. . . -,
2001.
6. .
./ ..
. ., - , 2003.
7. .., ..
. . ., , 2006.
8. . . . . .
, 2008.
9. Gzlov S.K., Namazov B.F. Logistikann saslar
fnni zr mhazirlr konspekti. Bak, 2010.
AVTOSERVSD XDMTN TEXNOLOGYASI
V TKL
Minik avtomobillrinin texniki qulluq v tmir
sisteminin strukturu v mzmunu. Minik avtomobillrinin
texniki qulluq v tmir sistemi. Avtomobillrin texniki
xidmt stansiyalar (TXS) tipik avtoservis mssissi
kimi.Texniki tsirlrin kompleksi-satdan qabaq hazrlq,
tminatl v tminatl dvrdn sonra istismar zaman texniki
qulluq v cari tmir ilri. Bu ilrin mzmunu v mahiyyti.
stehsalat proseslrinin saslar. sas anlaylar-
istehsalat prosesi, texnoloji proses, mliyyat, texniki qulluq
(TQ), cari tmir (CT), texnoloji avadanlq, ii post,
avtomobil-yer. Texniki xidmt stansiyasnda istehsalat
prosesinin vahid texnoloji marrutu.Minik avtomobillrinin
texniki qulluq v cari tmirinin texnoloji marrutlar.
stehsalat sahlri-avtomobillrin qbul-thvil sahsi, yuma-
ydrma ilri sahsi, diaqnostika sahsi, TQ v CT-in ii
postlarda tkili. Kuzov v zkm ilri sahsi. Rnglm
v antikorroziya rtynn kilmsi sahsi. Aqreqat-
mexaniki sah. in ilri sahsi. Qida sistemi v elektrik
avadanl. Cihazlarnn tmiri sahsi. Akkumulyator
batareyalarnn TQ v CT sahsi. Kmki xidmt sahlri.
Sahlrin texnoloji v digr avadanl, mexanikldirm
vasitlri, ilrin texnoloji prosesi, sahlrin avadanlq
dzl il planlarnn nmunlri.
Avtomobillrin texniki qulluq v tmir
texnologiyas.Ydrma-yuma ilrinin texnologiyas v
normativ tminat. Nzart-diaqnostika v nizamlama
ilrinin texnologiyas. Brkitm ilrinin texnologiyas.
Yalama ilrinin texnologiyas. Cari tmirin skm-yma
ilrinin texnologiyas v avadanl. Mhrrikin TQ v CT-
i. Transmissiya aqreqatlarnn TQ v CT-i. daretm
mexanizmlrinin TQ v CT-i. Hrkt hisssinin TQ v CT-
i. Elektrik avadanlnn TQ v CT-i. Xsusi avadanln TQ
v CT-i. Kuzov v rnglm ilrinin texnologiyas v
normativ tminat. TQ v CT ilri zaman mk mhafizsi
tlblri v traf mhitin mhafizsi.
Masir raitd avtoservisin tkilinin mumi
prinsiplri. qtisadiyyatn inkiafnda avtoservisin
hmiyyti v rolu. Avtoservisin tkilinin mumi
prinsiplri. Avtoservis sisteminin sas funksiyalar. Xarici
firmalarn texniki servis aparat haqqnda sas anlaylar.
Frdi nqliyyat vasitlrinin texniki servisinin xsusiyytlri.
Elmi-texniki trqqi v avtoservisin siyasti.
Avtoservis sisteminin istehsalat-texniki bazasnn
xarakteristikas v texnoloji prosesin tkili. TXS-d
istehsalatn texnoloji prosesinin, TQ v CT-nin tkil
sullar, istehsalat prosesind myin tkil formalar. Qaraj-
duracaqlar v yanacaq doldurma stansiyalar. stehsalat
* Bu proqram zr test taprqlar vzin tqdim ediln suallara yazl cavab vermk tlb olunur. (bax: shif 232)
Qbul proqramlar 223
faliyytlrinin tkili xsusiyytlri v digr servis
xidmtlrinin tkili. Avtoservisd maddi-texniki tchizatn
tyinat. Ehtiyat hisslri il tchizatn tkili.Anbarda
texnoloji prosesin tkili. Ehtiyatlarn dyimsi qrafiklri.
Kompleks avtoservisin tkili. Avtoservis xidmtlrin
tlbat v xidmtlrin tkili. Avtoservis xidmtlri
kompleksixidmtlr v mmulatlarn nomenklaturas v
hcmi. Avtoservisd marketinq sistemi. Avtoservis
faliyytinin marketinq v logistika sasnda idar edilmsi
v informasiya texnologiyalarnn ttbiqi. Xidmtlr olan
tlbatn tyin edilmsi. Xidmtlrin, mhsulun keyfiyyti v
mtrilr xidmt mdniyyti. Avtoservisd xidmtin idar
edilmsi v bunun n informasiyann ttbiqi. Avtoservisd
planladrma, uot v hesabatn tkili. Avtoservis
xidmtlrinin yerin yetirilmsi prosesind sndlr
dvriyysi,qarlql mnasibtlr proseduru.
DBYYAT
1. Gzlov S.K., Mmmdov R.T., Namazov B.F.
Avtoservisd xidmtin texnologiyas v tkili. Bak,
2010. 269s.
2. .. r
. ., 2, 2008. 536 . 16 .
.
3. .., .. ,
.
, . ., , 2005,
230.
4. .. . .,
, 1985.256.
5. .. .
. . 1985.
6. .
./ .., ..,
.. . ., , 2001, 535.
7. BOSCH .
. . .,
, 2002. 896.
AVTOMOBL HSSLRNN BRPA
TEXNOLOGYASI
Avtomobil tmirinin saslar. Avtomobillrin tmir
sistemi v tmirin nvlri. Avtomobilin tmir metodlar.
Avtomobillrin tmiryararll. Avtotmir istehsalnn
xsusiyytlri.
Avtotmir istehsalnn tkil sullar. Avtotmir
mssislrinin nvlri. Tmir istehsalnn tiplri. Avtotmir
mssislrinin strukturu. sas v kmki istehsal. sas
istehsaln skm, brpa v yma sexlri. Avtotmir
istehsalnn tkil sullar. Universal v ixtisasladrlm
postlar sulu.
Skm prosesinin texnologiyas. Aqreqat, qovaq v
detallarn tmir qbul rtlri. Tmir fondunun tkili v
hmiyyti. irklnmlrin istismar v texnoloji nvlri.
Aqreqat v qovaqlarn sklm texnologiyas. Aqreqatlarn
sklm v yuyulma mrhllri. Skm mliyyatlarnda
istifad ediln masir avadanlq v onlarn tmir keyfiyytin
v mhsuldarla tsiri. Hisslrin yuyulma v tmizlnm
sullar. Yuyucu maddlrin tsnifat. Hisslrin qurum v
rpdn tmizlnmsi. Khn lak-rng rtklrinin
tmizlnmsi. Termokimyvi tmizlm. Ultrass v meyv
yirdklri il tmizlm metodlar.
Hisslrin qsurladrma texnologiyas. Qsurladrma
prosesinin mahiyyti v tsnifat. Brpa olunan v brpa
olunmayan qsurlar. Hisslrin qsurladrlma
texnologiyas. Gizli qsurlarn akar edilm sullar.
Pnevmatik, hidravlik, ultrass v maqnit sullar. Yararllq,
vzolunma v brpa msallarnn mahiyyti v
hesablanmas. Buraxlabiln v hddi yeyilm. Hddi
yeyilmnin tyin olunma meyarlar v metodikas.
Hisslrin brpa sullar. Hisslrin brpa
texnologiyasnn mahiyyti. Brpa sullarnn tsnifat.
Mexaniki emalla brpa v onun ttbiq sahlri. Mexaniki
emaln: torna, dem, zyonma, frezlm, cilalama,
pardaqlama v s. nvlri.
Hisslrin tmir llrind brpas. Tmir llrin
atdrmaqla brpann mahiyyti. Hisslrin tmir llrinin
nvlri. Standart, reqlament zr v srbst tmir llri v
ttbiq sahlri.
Val v oymaq tpli hisslrin tmir llrinin tyini.
Yeyilmnin nvlri: birtrfli, simmetrik, maksimum v
minimum yeyilm. Yeyilmi hisslrd ovalllq v
konusluluq anlaylar v yaranma sbblri. Yeyilmnin
qeyri-mntzmlik msal v onun dyim interval. Tmir
intervalnn tyini. Tmir llrinin saynn tyini. Oymaq
tipli hisslrin tmir llrinin tyini.
lav tmir detal (TD) il brpa. lav tmir detal
il brpa oluna biln hisslr. lav tmir detalnn material
v formalar. TD-na qoyulan tlblr. TD-nn sas detalla
birldirilm sullar. Mexaniki sulla brpann stun v
atmayan chtlri.
Hisslrin plastik deformasiya (tzyiq) sulu il
brpas. Tzyiq sulu il brpann mahiyyti v ttbiq
sahlri. Metaln plastikliyi. Plastik deformasiyann isti v
soyuq nvlri. Tzyiq sulu il brpann hazrlq, emal v
tamamlama mliyyatlar. Hisslrin yeyilmi sthlrinin
llrinin tzyiq sulu il brpa nvlri. Oturtma, genltm,
daraltma, uzatma, zdiyirlm sullar.
Hisslrin formasnn brpas. Pres altnda statik
yklm v zdyclm il hisslrin dzldilmsi.
Dzltmdn sonrak termiki emal. Termiki emaln nvlri.
Az v ox karbonlu poladlarn termiki emal ardcll.
Brklik, nvlri v llm sullar. Blok bal v
borularn tzyiql brpa texnologiyas. Dirskli valn
dyclm il brpas. Hisslrin materiallarnn mexaniki
xsusiyytlrinin brpas. Materialn yorulma mhkmliyi,
yeyilmy qar davamllq v srtlik anlaylar. Yaylarn
srtliyinin brpas. Detaln sthi tbqsinin
mhkmlndirilm sullar.
Hisslrin qaynaq v stritm il brpas. Qaynaq v
stritm prosesinin mahiyyti. Qaynaq v stritmnin
ttbiq sahlri. l il v mexanikldirilmi qaynan
nvlri. Qaynaq zaman ml gln termiki tsir zonasnn
mahiyyti v tzadlar. Qaynaq prosesindn vvl hazrlq
ilri. Qaz v elektroqvs qayna il brpa. Qaynan
mhsuldarlnn tyini. Fls tbqsi altnda avtomatik
stritm. stritm zaman istifad ediln flslrin nvlri
v hmiyyti. Qoruyucu qaz mhitind mexanikldirilmi
stritm. Plazma stritmsi. Plazma anlay.
Plazmatron. uqun hisslrin qaynaq edilmsi.
Alminium rintilrindn hazrlanan hisslrin qaynaq
edilmsi.
Hisslrin metalladrma il brpas. Metalladrma
prosesinin mahiyyti v nvlri. Metalladrmann ttbiq
sahlri. Metalladrma prosesinin mrhllri.
Metalladrmada hazrlq ilrinin hmiyyti v nvlri. Qaz
alovu il metalladrma v rejimin parametrlri. Elektroqvs
metalladrmas. Yksk tezlikli metalladrma. Detonasiyal
v plazma metalladrmas.
Qalvanik rtklrl hisslrin brpas. Elektroliz
prosesinin mahiyyti. Qalvanik sullarla brpa nvlri:
poladlama (dmirlm), nikellm, sinklm, mislm.
224 Magistraturaya qbul 2013
[[
Kimyvi sullarla brpa nvlri: kimyvi nikellm,
oksidldirm, fosfatladrma v s. Qoruyucu-dekorativ
rtklrin kilmsi.
Lehimlm il hisslrin brpas. Lehimlm prosesinin
mahiyyti. Lehimlrin nvlri. Asan v tin riyn
lehimlrl hisslrin brpas. Lehimlr qoyulan tlblr.
Lehimlm il brpa olunan hisslr. Lehimlm prosesinin
stnlklri.
Plastik ktllrl hisslrin brpas. Hisslrin
brpasnda istifad olunan plastik ktllr. Termoplastik v
termoreaktiv plastik ktllr. Dnn v dnmyn proseslr.
Epoksid trkiblrin (qtranlarn) hisslrin brpasnda ttbiqi.
Epoksid qtranlarna lav ediln brkidicilr, plastifikatorlar
v doldurucular. Doldurucularn nvlri. Hisslrin yeyilmi
sthlrinin plastik materiallarla brpas. Sintetik
yapqanlarla hisslrin brpas. Polimer v plastik ktllrin
ttbiqinin nqsanl chtlri.
Lak- rng rtklrinin kilmsi. Lak-rng rtklrinin
kilm prosesi. Hisslrin rnglnmy hazrlanmas.
Avtomobil hisslrinin rnglnm sullar. Lak-rng
rtklrinin qurudulma sullar. Pardaqlama.
Tipik hisslrin brpa texnologiyas. Gvd, val,
oymaq, disk v dairvi olmayan millrin brpa texnologiyas.
Mhrrikin silindrlr blokunun, dirskli v qazpaylayc
vallarn, atunun, otrm v paylayc qutularn gvdlrinin,
yk avtomobillri v avtobuslarn qabaq tirlrinin, tkr
disklrinin brpa texnologiyas. Yoxlama-eidlm zr
texniki rtlr cdvlinin v brpa zr texnoloji xritnin
trtibi. Brpa prosesind marrut xritsinin trtibi.
DBYYAT
1. Mmmdov H.N. Avtomobillrin istehsal v tmiri.
Drslik. Bak, Thsil NRM, 2003, 290 s.
2. Mmmdov H.N. Avtomobillrin tmiri. Drs vsaiti
(I v II hisslr). AzTU, Bak,1999.
3. Mvlazad V.Z., Rsulov N.M. v b. Manqayrma
texnologiyas. Drslik (I hiss). Bak, Thsil.1995.
386 s.
4. ..
. . .,
, 1976, 560 .
5. .. . . .,
.,1970. 480 .
6. . . .
.. ., , 1988. 327 .
7. . .
. .. . ., , 1979.
342 .
Proqram 58*
AERODNAMKA
sas qanunlar v anlaylar. Ktlnin, tcilin, kinin,
srtin, sxln, temperaturun, tzyiqin, qvvnin v gcn
l vahidlri. Ktlnin, qvvnin, tcilin v kinin triflri.
Nyutonun qanunlar. Statik, dinamik tzyiq, Bernulli tnliyi.
Ksilmzlik tnliyi.
Hava axn haqqnda sas mlumatlar. Hava axnnn
sas parametrlri. Cryan xtti, cryan sthi v cryan
rna. Qrarlam v qrarlamam hava axn, iki- v
ll axnlarn frqi.
Tyyarnin qanad. Qanadn planda formalar.
Qanadn hndsi parametrlri. Qanadn tyinat. Qanadn
planda formalar. Qanadn uzunluu, kk v knar vtrlri,
sahsi, orta aerodinamik vtr, uzadlma v daralma
qiymtlri, kndln V buca, -oxkillik buca,
hndsi v aerodinamik burulmas, qanadn qurulma buca.
Qanadn profilinin formalar. Profilin hndsi
parametrlri. Simmetrik v qeyri-simmetrik qanad
profillri. Ssdn kiik v ssdn yksk srtli qanad
profillri. Profilin sas parametrlri: profilin vtr xtti, n
qaln hisssi, nisbi qalnl, orta xtti, orta xttin yriliyi.
Qanadn mexanizasiyas. Mexanizasiyann qanadn
aerodinamikasna tsiri. Qanadn mexanizasiya
elementlri. Onlarn tyinat. Mexanizasiyann qanadn
aerodinamikasna tsiri.
Qanadn v profilin hava axn il axmlanmas.
Axnn nvlri. Qanadn v qanad profilinin axmlanma
mnzrsi. Qanadn v profilin ikill v ll hava
axn il axmlanmas. Hcum buca. Axnn ayrlma v
birlm nqtlri. Qanad axmlayan axnn daralmas,
genilnmsi v onlarn axnda statik tzyiq v srt tsiri.
Hava axnnn tormozlanmas. Tormozlanm hava
axnnn parametrlri. Tam tzyiq v tam temperatur. Kritik
nqtnin (bhran nqtsinin) vziyytin hcum bucann
tsiri.
Qanadda yaranan aerodinamik qvvlr v
momentlr. Qanadn v profilin trafnda tzyiqin v yerli
srtin paylanmas. Qanadn v profilin trafnda tzyiqin
paylanmas nticsind yaranan aerodinamik qvvlr.
Tzyiq mrkzi. Aerodinamik moment. Qvvlr v onlarn
tarazl. Qanadn yriliyinin v hcum bucann
dyimsinin aerodinamik qvvlrin paylanmasna tsiri.
Qaldrc qvv. Qaldrc qvv, qaldrc qvvnin
dsturu, qaldrc qvv msal
. Simmetrik v qeyri-
simmetrik, msbt v mnfi yilmsi olan profilin
msalnn hcum bucandan asll qrafiklri. Byk v
kiik srtli profillrin C
Y
msallarnn frqi. Qrafikd
xarakter nqtlr. Hcum bucann qaldrc qvvy tsiri.
Qrafikd C
Ymax
v
krit
tyin edilmsi. Qaldrc qvv v
hava ktlsinin aaya axn. Qaldrc qvvnin v hava
ktlsinin aaya axn arasnda qarlql laq.
Aln mqavimti qvvsi. Aln mqavimtinin yaranma
sbblri. Aln mqavimti qvvsi, aln mqavimtinin
dsturu, aln mqavimti msal
.
Qrafikd xarakter
nqtlr. Hcum bucann aln mqavimti qvvsin v
msalna tsiri. Cismin formasnn aln mqavimti msalna
tsiri. Burulanl iz.
Tam aln mqavimtinin hisslri. Tam aln
mqavimti. Srtnm mqavimti, tzyiq mqavimti,
induktiv mqavimt: yaranma sblri. nduktiv mqavimt
v srt. Tam mqavimt v srt. Tam mqavimtin
srtdn asllq qrafiki. Minimal mqavimt srti.
Tyyarnin kisinin v uu hndrlynn aln
mqavimtinin IAS, TAS srtlrindn asllna tsiri.
Xsusi uu srtlri. IAS srtlrinin dayanqsz, neytral v
dayanql sahlri. Qrafikd dayanqsz sahd srtin qfil
azalmasnn AS srtin v mqavimt qvvsin tsiri.
nduktiv mqavimt. Tyyarnin kisinin v qaldrc
* Bu proqram zr test taprqlar vzin tqdim ediln suallara yazl cavab vermk tlb olunur. (bax: shif 232)
Qbul proqramlar 225
qvvnin induktiv mqavimt tsiri. nduktiv mqavimtin
azaldlma sullar. nduktiv mqavimtin srtdn, qanadn
fzelyaja nisbtn vziyytindn, qanadn planda
formasndan, kren bucandan asll. nduktiv
mqavimtin, qaldrc qvvnin C
y
msalnn hcum
bucandan asllna tsiri. Qanadn yuxar v aa
yerlmsindn asl olaraq induktiv mqavimtin, qaldrc
qvvnin
v C
= f(C
.min
minimal qiymti. Qanadn keyfiyyti. Keyfiyyt
buca.
Tyyarnin hava axn il axmlanmas. Fzelyaj,
qanad, quyruq sykncyini axmlayan mumi axn.
Qanadn planda formasnn qaldrc qvvnin sth zr
paylanmasna tsiri. Tzyiq mrkzinin, qaldrc qvvnin,
aln mqavimti qvvsinin, knar burulanl axnlarn
dyimsin qanad arxacqlarnn buraxlmasnn tsiri.
Byk hcum bucaqlarnda axnn sthdn qopma hallar.
ll axn. Tyyarnin hcum buca, onun tyin
edilm sulu. Hesablama xtti, tyyarnin uzununa oxu,
vtrlr oxu. Hcum buca il tanqaj bucann frqi.
Yer sthinin tsiri. Knar burulanlarn, hava ktlsinin
aaya istiqamtlnmsi. Axnn strukturunun, qaldrc
qvvnin yer sthinin tsiri nticsind dyimsi. Ekran
effektinin induktiv mqavimt v hcum bucann
dyimsin tsiri. Ekran effektinin yaranmas v itmsi.
Ekran effektinin
stall
bucana
krit
kritik Max ddi.
krit
hcum bucana tsiri.
krit
qiymtinin amann fsadlar.
krit
qiymtin tsir sullar.
Qanadn oxkillik bucann kritik Max ddin, C
Ymax
msalna v aln mqavimtinin qiymtin tsiri.
DBYYAT
1. .. / :
..,
- , , 2011, 257 .
2. .. /
:
.., - , , 2008, 443 .
3. sgndrov M.Q. Tyyarlrin aerodinamikas,
konstruksiyas v mhkmliyi. cild. "Era" nriyyat,
Bak 2002.
4. Abdullayev P.. Sadqov .H., Smdov .S. Uu
aparatlarnn v aviasiya mhrriklrinin istehsal v
tmiri. I hiss, Bak, 2004.
5. Sadqov .H. Hava gmilrinin konstruksiyas v
sistemlri. Mhazirlr kursu. Milli Aviasiya
Akademiyas, 2009.
6. Principles of flight. Aviation training. Jeppesen,
Oxford Aviation Services Limited, 2001
7. .., .., ..
, 1990.
8.
, 1993.
9. .. .
, 1993.
10. .. , 1991.
11. .. .
1:
, , , 2000.
12. ..
. 1990.
13. . ..
.. . . 2004.
14. .
, ., 2011.
15. .. . .,
, 1962.
NAVQASYANIN SASLARI
Naviqasiyann sas anlaylar. Corafi anlaylar.
Naviqasiyada istiqamtlrin tyinind istifad olunan sistem.
Yer sthind mvqeyin tyini. Kiik v byk dair.
Geosentrik v corafi en dairlri.
Ortodromiya, loksodromiya (rumb xtti). Yer
sthind msaf. Ortodromik kursun hesablanmas.
Ortodromiyann hesablanmas.
Naviqasiya hesablaycs CRP-5 (1-ci hiss).
evirmlr lvhsi. Riyazi mliyyatlar. S v imperial
sistemlrind olan l vahidlri, vahidlrin qarlql
evrilmlri. Hqiqi hava srtinin v mtlq hndrlyn
hesablanmas.
Naviqasiya srtlr buca. rti iarlr. Naviqasiya
bucann alt elementi. Naviqasiya srtlr bucann
hesablanmas.
Qbul proqramlar 227
Naviqasiya hesablaycs CRP-5 (2-ci hiss). Yer
srtinin v kursun hesablanmas. Ynn v yer srtinin
hesablanmas. Klk vektorunun hesablanmas.
Topoqrafik xritlr. Xritd relyefin gstrilm sulu.
rti iarlr v miqyas. Smt nqtlrinin
tsnifatlandrlmas. Smtlmnin brpa sulu.
Vizual uular. 1:60 qaydas. 1:60 qaydasnn riyazi
saslar. Kursdan yaynma buca (KYB), birlm buca
(BB) v yana yaylma msafsi (YYM). Yn dzliin
hesablanmas.
Naviqasiya hesablaycs CRP-5 (3-c hiss). CRP-5-d
kursdan yaynma bucann (KYB), birlm bucann (BB)
v yana yaylma msafsinin (YYM) hesablanmas.
Qalxma enm zolanna (QEZ) tsir edn klk
vektorunun komponentlri. Qar v apraz klk
komponentlri. apraz klk komponentinin hesablanmas.
Meridianlarn yilm buca (MB) v evirm
buca (B). Meridianlarn yilm bucann v evirm
bucann hesablanmas.
Paralelin kiik qvs. Loksodromiyann (rumb xttinin)
uzunluunun hesablanma sulu.
Xrit proyeksiyalar. Topoqrafik v aeronaviqasiya
xritlrinin frqi. Proyeksiyalarn nvlri. Azimutal,
silindrik v konik proyeksiyalar. Xritnin ortomorfliyi v
konformall.
Merkatorun normal silindrik proyeksiyas. sas
xasslri. Marrutkm sulu.
Lambertin konuskilli proyeksiyas. sas xasslri.
Marrut km sulu.
Yer maqnitizmi. Yer krsinin qtblri. Maqnit
qrbinin yilm buca. Variasiya v izoqonallar.
Zaman v zaman nvlri. Gn sistemi v planetlrin
orbiti. Kepler qanunlar. Orta yerli vaxt. Tnzimlnmi dnya
vaxt (UTC). Quraq vaxt. Toranln v alaqaranln
mddtinin hesablanmas.
Qayd srhdi v brabr vaxt nqtsi. Qayd
srhdinin v brabr vaxt nqtsinin hesablama sullar.
Qtbn stereoqrafik proyeksiyas. sas
xasslri.Marrutkm sulu.
Merkatorun p v kndln proyeksiyalar. sas
xasslri. Naviqasiyada istifadsi.
lav meridianl xritlr. sas xasslri. lav dzli
v izoqrivlr .Marrutkm sulu.
Uudan nc naviqator hazrl. Triflr,
abbreviaturalar v simvollar. Uu elementlrinin
hesablanmas.
Maqnetizm. Maqnit qtblri. Maqnitldirm v
demaqnitldirm sullar. Brk v yumaq metaln
maqnetizmi.
Hiroskoplar. Hiroskopun konstruksiyas v sas
xasslri. Hiroskopun i stabilliyin tsir edn amillr.
Aviasiyada istifad olunan maqnit kompaslar.
Konstruksiyalar v i prinsiplri. Maqnit kompasnn
horizontall, aperiodikliyi v hssasl. Srtlnmd,
srt azaltmada v dnmd kompasn xtalar.
Hiroinduksiyal kompas. Konstruksiyas v i prinsipi.
Uuun idaretm sistemi (FMS). prinsipi. Mlumat
bazas. mliyyat ardcll -ilkin mlumatn yklnmsi.
mliyyat ardcll- hndrlk yma. mliyyat
ardcll-kreyser uuu. mliyyat ardcll-enm.
Blg naviqasiyas. mmi mlumatlar. Blg
naviqasiyasnn stnlklri.
nersiya (talt) istinad sistemlri. Platformal v
platformasz inersiya istinad sistemlri. Lazer hiroskopunun
konstruksiyas v i prinsipi.
DBYYAT
1. JAA ATPL JEPPESEN, Oxford Aviation Training
General Navigation.
2. Ray Preston, Navigation for professional pilots. 2010.
(http://selair.selkirk.bc.ca/training/Navigation/pdf/Na
vigation.pdf)
3. .., ..
, ., ,1992.
4. .., ..
. ., , 1985.
5. .., .., ..
. ., , 1984.
6.
. ..
. ., , 1992.
7. .
. .: , 1987-95.
8. . . .,
, 1978
9. .. , .:
,1986.
10. .., ..
. .: , 1987.
11. . .,
, 1986.
12.
( -86).
(http://byavia.net/download/NSHS.pdf)
13.
(- 85).
(http://byavia.net/download/npp.pdf)
Proqram 59*
HAVA NQLYYATININ HRKTN XDMT
Havada hrkt xidmtin (HHX) mumi v sas
qaydalar. Havada hrkt xidmtin sas msllri.
Xidmtin nvlri. Havada hrkt xidmtin orqanlar.
Havada hrkt xidmt zaman ttbiq olunan vaxt. Havada
hrkt xidmtd istifad olunan l vahidlri.
Hava mkannn blnmsi v klassifikasiyas. Hava
mkan v ondan istifad qaydalar. lknin hava mkannn
zonalara v rayonlara blnmsi. Hava mkann tkili.
Havada hrkt xidmtin thlksizliyinin tmin olunmas.
Havada hrktin idar edilmsi heytinin ii il tanlq.
Hava mkannn tsnifat. Hava mkannn tsnifat nvlrin
qoyulan tlblr. Hava mkannn qadaan olunmu zonalar.
Mhdudiyyt zonalar. Thlkli zonalar.
Vizual uu qaydalar (VUQ). Ttbiq olunma sahsi.
Vizual uu qaydalar zaman nzr alnan msllr. Vizual
uu zaman istifad olunan sviyylm. Vizual uu
qaydalarnn istifadsi zaman dispeterin msuliyyti.
Vizual uu qaydalarnn istifadsi zaman gmi kapitannn
msuliyyti. Dispeter icazsinin verilmsi. Dispeter
* Bu proqram zr test taprqlar vzin tqdim ediln suallara yazl cavab vermk tlb olunur. (bax: shif 232)
228 Magistraturaya qbul 2013
[[
icazsinin verilm qaydalar.
Cihazlar zr uu qaydalar (CUQ). Ttbiq olunma
sahsi. Cihazlar zr uu qaydalar zaman nzr alnan
msllr. Cihazlar zr uu zaman istifad olunan
sviyylm. Cihazlar zr uu qaydalarndan istifad
zaman dispeterin msuliyyti. Cihazlar zr uu
qaydalarndan istifad zaman gmi kapitannn msuliyyti.
Dispeter icazsinin verilmsi. Dispeter icazsinin verilm
qaydalar.
susi vizual uu qaydalar (XVUQ). Ttbiq olunma
sahsi. susi vizual uu qaydalar zaman nzr alnan
msllr. susi vizual uu zaman istifad olunan
sviyylm. susi vizual uu qaydalarnn istifadsi
zaman dispeterin msuliyyti. susi vizual uu
qaydalarnn istifadsi zaman gmi kapitannn msuliyyti.
Dispeter icazsinin verilmsi. Dispeter icazsinin verilm
qaydalar. Hava hrkti xidmtind XVUQ-y ehtiyac.
Hndrlk ln cihazda qurulma qaydalar. Dnya
aviasiyasnda ttbiq olunan (QFE, QNE, QNH) tzyiq
nvlrinin mxtlifliyi. razi ykskliyi. Barometrik
hndrlk ln cihaz. Mtlq keid hndrly. Keid
sviyysi. Keid qatnda uular. Barometrik hndrlk
ln cihazda tzyiqin qurulmas prosedurlar v qaydalar.
aquli sviyylm qaydalar. Metrik sistemd aquli
sviyylm. Fut sistemind aquli sviyylm. aquli
sviyylmnin qsaldlm minimumlar (RVSM).
fqi sviyylm qaydalar. Yan sviyylm
qaydalar. Vaxta saslanan yan sviyylmnin
minimumlar v kriteriyalar. Msafy saslanan yan
sviyylmnin minimumlar v kriteriyalar. Bzi
dvltlrd ttbiq olunan yan sviyylm qaydalar.
Uzununa sviyylm qaydalar. Vaxta v msafy
saslanan uzununa sviyylmnin minimumlar v
kriteriyalar. Bir sra dvltlrd ttbiq olunan uzununa
sviyylm qaydalar.
Aerodrom rayonununda v hava yollarnda hava
gmilrinin hrkt sxemlri. Hava gmilrinin uub-getm
zaman rayon aerodromunda hrkt sxemi (SID). Hava
gmisinin uub-glm zaman rayon aerodromunda hrkt
sxemi (STAR). Toqqumann qarsnn alnmas.
nstrumntal nm sistemi (ILS). inci dvry gdi. HG-
nin standart hrkt traytriyalar. Mtlif nm
sistmlrindn istifad etmkl yaxnlab enm. VR v ya
NDB zr yaxnlab enm. Gzlm znalarnda uu
smlri. Havada hrkt dispeter xidmti.
Minimumlar. Minimumlarn mahiyyti v trkibi. Hava
gmilrinin uu-enm zaman klyin srtin gr
mhdudiyytlr. Hava gmilrinin uu enm zolann
(UEZ) vziyytin gr qoyulan mhdudiyytlr. Enm n
minimumlarn kateqoriyalar. Birinci kateqoriyal minimum
(CAT I). kinci kateqoriyal minimum (CAT II). nc
kateqoriyal minimum (CAT III).
Ardrm dispeter xidmti. Hava gmilrini perronda
v manevr meydannda idar edilmsi. Aerodromda
hrktin idar edilmsi. Uua gedn hava gmilri
hrtinin idar dilmsi. Enmnin son mrhlsind hava
gmilri hrtinin idar olunmas.
Radilkasiya tulama (radar vectoring) v srt
nzart (speed control). Smtldirmnin mahiyyti v
trkibi. Smtldirm prosedurlarnn hyata keirilmsi.
Srt nzart prosedurlarnn hyata keirilmsi.
Smtldirmnin v srt nazrtin vasitsi il havada
hrktin axnnn tnzimlnmsi.
Uu plan (FPL) v tkrar olunan uu plan (RPL).
Uu planlarnn ttbiqi (FPL). Uu planlarna ehtiyac. Uu
plannn strukturu, mzmunu, doldurulma qaydalar v
oxunmas. Tkrar olunan uu planlarnn ttbiqi (RPL).
Tkrar olunan uu planlarna ehtiyac. Tkrar olunan uu
plannn strukturu, mzmunu, doldurulma qaydalar v
oxunulmas.
DBYYAT
1. Azrbaycann Aviasiya Qaydalar Uu Qaydalar.
Bak, 2007.
2. Azrbaycann Aviasiya Qaydalar Havada hrktin
idar olunmas. Bak, 2007.
3. Azrbaycann Aviasiya Qaydalar Aviasiyann
meteoroloj tminat. Bak, 2007.
4. Paayev A.M., Hacyev N.C., Nbiyev R.N.,
Sultanov V.Z. Hava hrktinin idarsi sistemind
peyk dispeter rabitsi. Bak, 2005.
5. Sultanov V.Z., Mirzyev B.M. aquli
sviyylmnin qsaldlm minimum (RVSM).
Bak, 2005.
6. .., .., ..
. , 2004.
7. Azerbaijan Aviation Rules Radio telephony
manual. Baku, 2010.
8. Annex 2 Rules of the air. ICAO 2011.
(http://ebookbrowse.com/icao-annex-2-rules-of-the-
air-pdf-d318341470)
9. Annex 11 Air traffic servis. ICAO 2010.
(http://ebookbrowse.com/ic/icao-annex-11-air-traffic-
service)
10. Air traffic managment (Doc 4444). ICAO, 2007.
(http://www.aeronav.spb.ru/atcspb/documents/euroco
nrol/4444_14.pdf)
11. Air Traffic Services Planning Manual (Doc 9426).
ICAO 1985. (http://ebookbrowse.com/ic/icao-doc-
9426)
12. IAMSAR manual (Doc 9731) (International
aeronautical and maritime search and rescue manual).
ICAO 2008.
(http://dcaa.trafikstyrelsen.dk:8000/icaodocs/)
13. Radiotelephony manual (Doc 9432). ICAO 2009.
(http://lp.ncdownloader.com/eb2/?q=Doc%209432)
14.
(Doc 9806) ICAO 2002
AN/763.
(http://aviadocs.net/icaodocs/Docs/9806_cons_ru.pdf)
15.
(Doc 9422) ICAO 1984 AN/963.
(http://aviadocs.net/icaodocs/Docs/ICAO_Doc9422_
84.pdf)
16. . , 2007.
17. . - 2005.
18. ,
. , 2006.
19.
. - .,
, 1987.
20. .., .., ..
. /- ., , 1992.
Qbul proqramlar 229
AERONAVQASYA
Aeronaviqasiyann msllri. Tarixi aray (qsaldlm
formada). stiqamtin strukturu.
Naviqasiyann dqiqliyi v etibarll. Naviqasiya
prosesinin ehtimal ediln xarakteri. Xta nzriyysinin
saslar. Tsadfi vahidin ddi xarakteristikalar, paylama
qanunlar, dolay yolla llmlrin xtalar. Naviqasiyann
dqiqliyi v etibarllnn gstricilri v onlarn
qiymtlndirm metodlar. Hava yolunun en hdudlarnda
yerlm nisbiliyi. Naviqasiyann tlb olunan dqiqlik
gstricisi. Hava gmisinin uu xttinin v yerinin dqiq
tyin olunmas. Radial xtasnn orta kvadrat. Paylanma
ellipsi. Veriln istiqamtin xtas. Bucaq v msaf ln
vasitlrin kmkliyi il gediln yola dqiq nzart.
Msafnin hesablanmasnn dqiqliyi.
Hava yollarnda uularn aeronaviqasiya tminat.
Hava yollarnn xarakteristikalar v qoyulan tlblr. Hava
yollarnn siyahs. Hava yollarnn eni. Qorunan hava
mkan. Sviyylm normalarnn saslar. Toqquma
riski. Mqsdli thlksizlik sviyysi. Paralel hava yollar
n toqquma riskinin modeli. Zonal naviqasiya. Tlb
olunan naviqasiya xarakteristikalar (RNP, RNAV, PBN).
aquli sviyylmnin qsaldlm minimumlar (RVSM).
Radionaviqasiya sistemlrinin i sahlri. Radionaviqasiya
sistemlrinin i sahlrind quradrlmas. Yerst
radionaviqasiya sistemlrinin yerldirilmsi bard sas
gstricilr.
Hava gmilrinin uu-enm xarakteristikalar. Uu-
enm xarakteristikalarnn elementlri v mnas: uu-enm
zaman maksimum icaz veriln uu-enm ktllri v
srti. Uu-enm xarakteristikalarna tsir edn amillr.
Uu-enmnin mrhllri. Tlb olunan v faktiki qama
msaflri. Uu-enm xarakteristikalarnn
avtomatladrlm hesablanmas.
Aerodrom sxemlrinin qurulmas v aerodrom
minimumlarnn tyin olunmas. DOC 8168 PANS/OPS,
Aerodrom sxemlrinin qurulmas v manelrin thlksiz
uub-kem hndrlklrinin tyin olunmas rhbrliyinin
sas mddalar. Hava gmilrinin kateqoriyas. stifad
olunan vasitlr v onlarn dqiqlik xarakteristikalar.
Aerodrom sxemlrinin qurulmasnn balanc gstricilri.
Sxemlrin qurulmas zaman klk v temperaturun
qeydiyyat prinsipi. Cihaz zr uu sxemlrinin qurulmas.
Enm mrhllri. Enmnin balanc mrhlsi n
sxemlrin qurulmas. Enmnin aralq mrhlsi. Enmnin
son mrhlsi. Vizual enm. Meteoroloji minimumlarn
tsnifat.
Aeronaviqasiya mlumatlarnn sndlri.
Aeronaviqasiya mlumat v aeronaviqasiya gstricilri.
Aeronaviqasiya gstricilrin qoyulan keyfiyyt tlblri.
Aeronaviqasiya mlumat xidmtin beynlxalq mlki
aviasiya tkilatnn (ICAO) tlblri. Birldirilmi
aeronaviqasiya mlumatlar toplusu. Aeronavqasiya
mlumat sndlrinin nvlri. Daimi v mvqqti xarakter
dayan aeronaviqasiya mlumat. Aeronaviqasiya mlumat
toplusu (AIP) v JEPPSEN xritlri: strukturu, trkibi v
rti iarlr. Aeronaviqasiya mlumat toplusu (AIP) v
mlki aviasiya aeronaviqasiya mlumat mrkzinin
xritlri: strukturu, trkibi v rti iarlr. NOTAM:
strukturu v trkibi. SNOWTAM v aeronaviqasiya mlumat
sirkulyar (AIC) anlay. Elektron vasitlrd aeronaviqasiya
mlumatlarnn saxlanlmas.
Aeronaviqasiya mlumat il tminatn tkili.
Aeronaviqasiya mlumat xidmtinin strukturu v msllri.
Aeronaviqasiya mlumat mrkzi. Aeronaviqasiya mlumat
brosu. Aeronaviqasiya mlumat il tmin olunmann
ICAO-nun tvsiylri. Avropa regionunda aeronaviqasiya
mlumat tminatnn avtomatladrlm sistemi. AIRAC
sistemi. Aeronaviqasiya mlumatnn sndlrin
dyiikliklrin edilmsi ardcll. Aeronaviqasiya mlumat
sndlri il hava gmisi heytinin tminat. Uu qaba
mlumat-mslht tminat. Uu dispeter xidmti
(DSPAT).
Pilotaj-naviqasiya komplekslrinin (PNK)
mlumatlarla tminat. Hava gmilrinin naviqasiya
komplekslrinin mlumatla tminat haqqnda mumi
gstricilr. Baza naviqasiya komplekslrinin mlumatla
tminat. Struktur-marrut sxeminin quruluu. Verilmi
gstricilrin cdvlinin yaradlma prinsipi.
Aeronaviqasiya gstricilrinin trlm formatlar.
Radiotexniki vasitlr, marrut, gzlm zonalar, hava
yollar, radiorabit, aerodromlar, uu-enm zola haqqnda
mlumatlarn yazlmas.
Uularn aeronaviqasiya tminatnn problemlri v
inkiaf perspektivlri.
DBYYAT
1. Paayev A.M., Mmmdov Q.., Quliyev H..,
hmdov .H.. Aeronaviqasiyada kartoqrafik
proyeksiyalar. Bak, 2006.
2. .., ..
. ., , 1983.
3. ..
. .,
, 1993.
4. .., ..
. .: ,1987.
5. .. :
.
: , 2006.
6. .., .., ..
. - : , 2004.
7. ..
. . . 1993.
8. .
. - :
,1993.
9.
. (
-86 8 1994 .).
10.
.
... - ., , 1992.
11. .., ..
. - ., ,
1985.
12. .
. - : ,
2000.
13. .., .., ..
(2- .).
, 2002.
230 Magistraturaya qbul 2013
[[
14.
. . ..
., , 1992.
15.
.
. , 1991.
16. . , 2007.
17. .., .., ..
. ,
2001.
18. .
. - .: , 1987-95.
19. AERONAUTICAL CHART MANUAL. ICAO (Doc
8697) - AN/889/2 1987.
(http://www.petrmatula.com/_staticfiles/files/icaodocs
_and_others/Doc%208697.Amend.03.pdf).
20. AIRCRAFT OPERATIONS. ICAO (Doc 8168).
PANS/OPS/611 2006.
(http://dcaa.trafikstyrelsen.dk:8000/icaodocs/).
Proqram 60*
UU APARATLARININ FUNKSONAL
SSTEMLR
Uu aparatlar (UA). UA-nn tsnifat. Hava gmilri
v onlarn tsnifat. Hava gmilrinin sas hisslri. HG-nin
konstruksiya elementlrin tsir edn yklr. Konstruksiya
elementlrind istifad ediln materiallar. HG-nin funksional
sistemlri.
UA-nn assisi. assilrin tyinat v onlara qoyulan
tlblr. assi sxemlri. assi dayaqlarnn ylmasnn v
almasnn kinematik v hidravlik sxemlri. Qabaq dayaq
tkrlrinin dndrilmsi. Amortizatorlu dayaqlar.
Amortizatorlarn konstruksiyas v i prinsipi. Amortizatorun
iinin parametrlri. ylclr. ylclrin konstruksiyas v
ii. Srm leyhi v avtomatik tormozlama sistemi.
Tyyarlrin idaretm sistemlri. daretm
sistemlrin qoyulan tlblr. daretm sistemlrinin (S)
tsnifat. Mexaniki, hidravlik, hidromexaniki v avtomatik
S. daretm sistemlrinin parametrlri. arnir momentlri.
S-nn konstruksiyasn xsusiyytlri. daretm kmrlri.
Tyyarnin yana ym, tanqaj v vurnuxma zr idar
olunmas. Skanlarn balanmas. Skanlarn aerodinamik
kompensasiys. Kmki S.
Helikopterlrin idaretm sistemlri. Helikopterlrin
konstruksiyasnn xsusiyytlri. Helikopterlrin idaretm
sistemlri v onlarn xsusiyytlri. Komanda orqanlar.
Enin-uzununa, yol v birldirilmi idar edilm. ym
avtomat.
UA-nn yanacaq sistemlri (YS). Yanacaq sistemlri
haqqnda mumi mlumat. YS-nin tyinat v onlara qoyulan
tlblr. stifad olunan yanacaqlar. Yanacaq nlri: onlarn
tiplri v yerldirilmsi. Yanacaq sistemlrinin sas
elementlri: nasoslar, kranlar, borular v s. Yanacaq
nlrinin ventilyasiyas. Yanacaq nlrinin doldurulmas.
Yanacan qza boaldlmas. YS-nin idaretm v
indikasiya elementlri.
UA-nn hidravlik sistemlri (HS). Hidravlik sistemlr
haqqnda mlumat. HS-in tyinat v onlarn i etibarllna
qoyulan tlblr v bu tlblrin tmin edilm yollar.
Hidravlik mayelr. HS-in sxemlri. Hidravlik sistemlrin i
prinsiplri v onlarn sas parametrlri. HS-in sas
elementlri. HS-in tzyiq mnblri. Hidravlik
gclndiricilr. HS-in idaretm v indikasiya elementlri v
onlarn yerldirilmsi. HS-in idar olunmas. Sistemin
hesabnn saslar. HS-nin istismar.
Hava sistemlri. Hava sistemlrinin tyinat. Hava
sistemlrinin i prinsipi v konstruksiyas. sas elementlri,
onlarn yerlmsi, konstruksiyas v i prinsipi. Sxlm
hava mnblri. Sistemin hesabnn saslar.
Havann kondisionerldirm v kabind tzyiqi
avtomatik tnzimlm sistemlri. Hava parametrlrinin
hndrly gr dyimsi v bu dyimnin insan
orqanizmin tsiri. Tyyarlrin hermetik kabinlri v bu
kabinlrd insanlarn hyat faliyytinin tmin edilmsi.
Havann kondisionerldirm sistemi. Sistemin tyinat v
ona qoyulan tlblr. Hava mnblri. Havann soyudulmas.
Sistemin idaretm v indikasiya elementlri. Sistemin sas
nasazlqlar. Sistemin hesabnn saslar. Sistemin istismar.
Tzyiqin avtomatik tnzimlnm sistemi. Sistemin tyinat
v ona qoyulan tlblr. Sistemin i prinsipi v sas
elemntlri. Tzyiqin tnzimlnm qanunlar. Sistemin
indikasiya v idaretm elementlri. Sistemin sas
nasazlqlar.
Buzlamaleyhi v yadan mhafiz sistemlri.
Buzlamann yaranma raitlri. Buzlamann uularn
parametrin v thlksizliyin tsiri. Buzlama il mbariz
sullar. Buzlamaleyhi sistemin tyinat v ona qoyulan
tlblr. Buzlamaleyhi sistemlrin tsnifat.
Buzlamalehyi sistemin i prinsipi v konstruksiyas: sas
elementlri, indikasiya v idaretm elementlri. Kabinnin
n lrinin yadan mhafizsi. tmizlyicilrinin
konstruksiyas v i rejimlri. BS-in hesabnn saslar.
BS-nin istismar.
UA-nn elektrik sistemlri. Hava gmilrind istifad
olunan elektrik enerjisi nvlri. sas elektrik enerjisi
mnblri: akkumulyatorlar, generatorlar, dzlndiricilr v
evricilr. Sabit v dyin cryanlar. Paylayc lvhlr.
Qoryucular. bknin ayrclar. Mntiq simvollar v
bklri
Yanndan mhafiz sistemi v yanacaq nlrinin
neytral qaz sistemi. Yannleyhi avadanlqlar. Yannn
yaranma sbblri. Yann thlksizliyinin ykslmsin
ynlmi konstruktiv tdbirlr. Hava gmilrinin
yannleyhi avadanlqlar: danan v stasionar yann
sndrclr. Hava gmilrinin yannleyhi sistemlri.
Yannsndrm sisteminin sas elementlri v onlarn i
prinsipi. Sistemin indikasiya v idaretm elementlri.
Neytral qaz sistemi. Sistemin tyinat v tsnifat. Sistemin
sas elementlri v onlarn i prinsipi. Sistemin istismar.
Tst tyinetm sistemi. Tst detektorlar v onlarn
yerldirilmsi. Sistemin indikasiya v idaretm
elementlri.
* Bu proqram zr test taprqlar vzin tqdim ediln suallara yazl cavab vermk tlb olunur. (bax: shif 232)
Qbul proqramlar 231
Hava gmilrinin qza-xilasetm v mit
avadanlqlar. Yk tyyarlrinin avadanlqlar. Qza
iqlar. Qza iqlarnn yerldirilmsi v istifadsi.
nsanlarn hava gmilrindn qza txliyy edilm
avadanlqlar. Frdi xilasetm avadanlqlar. Xilasetm
qayqlar. Oksigen sistemi. Sistemin sas elementlri.
Sistemin istismar. Hava gmilrinin mit avadanlqlar:
mtbx, qarderob, pilot v srniin kreslolar. Hava
gmilrinin su tminat v kanalizasiya sistemlri. sas
elementlri v onlarn yerldirilmsi. mli suyun
istifadilr paylanmas. Yk tyyarlrinin avadanlqlar.
Yk avadanlqlarnn trkibi, tyinat v konstruksiyas.
UA-nn funksional sistemlrinin inteqrasiyas.
Sistemlrin layihlndirilmsi v inkiaf.
DBYYAT
1. sgndrov M.Q. Tyyarlrin aerodinamikas,
konstruksiyas v mhkmliyi. I cild. Bak, "Era"
nriyyat, 2002.
2. Abdullayev P.. Sadqov .H., Smdov .S. Uu
aparatlarnn v aviasiya mhrriklrinin istehsal v
tmiri. I hiss. Bak, 2004.
3. Sadqov .H. Hava gmilrinin konstruksiyas v
sistemlri. Mhazirlr kursu. Milli Aviasiya
Akademiyas, 2009.
4. Aircraft Systems: Mechanical, electrical, and avionics
subsystems integration, Third Edition. Ian Moir and
Allan Seabridge. 2008 John Wiley & Sons, Ltd.
ISBN: 978-0-470-05996-8.
5. Politecnico di Milano Dipartimento di Ingegneria
Aerospaziale. Numerical Models for Aircraft Systems
Lecture notes, Version 2009. Chapter 1 Aircraft
Systems.
6. Politecnico di Milano Dipartimento di Ingegneria
Aerospaziale. Numerical Models for Aircraft Systems
Lecture notes, Version 2009. Chapter 4 Flight
Control system.
7. Politecnico di Milano Dipartimento di Ingegneria
Aerospaziale. Numerical Models for Aircraft Systems
Lecture notes, Version 2009. Chapter 3 Hydraulic
System.
8. Politecnico di Milano Dipartimento di Ingegneria
Aerospaziale. Numerical Models for Aircraft Systems
Lecture notes, Version 2009. Chapter 7 Fuel
System.
9. Politecnico di Milano Dipartimento di Ingegneria
Aerospaziale. Numerical Models for Aircraft Systems
Lecture notes, Version 2009. Chapter 6
Environmental Control System.
10. .., ..
.
. ., , 1982.
296 .
11. .., .., ..,
.., ..
/ . .
: . . - . . -
, 2005. 112 .
12. .., .., .. .
.
, , 1989.
13. .., .. :
. ., - , 2001.-352.
14. .. '' " :
"", 1991.
15. .., .. . .,
, 1984.
16. .., ..
. . - .
.. ., .
1975.
AVONKA SSTEMLR
Avionika sistemlrinin tyinat, tsnifat v uularn
idar olunmasnda rolu. Hava gmilrind ttbiq olunan
avionika sistemlri, onlarn tyinat v nvlri. Avionika
sistemlrinin xsusiyytlri, onlarn uularn idaredilmsind v
thlksizliyind rolu. Klassik v masir avionika sistemlri.
Avionikann sas komponentlri v verilnlrinin
trlmsi xtlri. Avionikann sas komponentlri:
tranzistorlar, mntiq elementlri, rqmsal avtomatika
qurular. Sinxromhrriklr. Qiroskoplar. Servomhrriklr.
Taxogeneratorlar. Verilnlrin trlmsi xtlri. ARNC
kodu. Avionika sistemlrinin elektrik dvrlri. Krp siqnal
dvrlri. Avionika sistemlrinin radiotexniki dvrlri.
Yksk-tezlikli dvrlr v siqnallar. Dayc rqslr.
Siqnallarn evrilmsi: modulyasiya, demodulyasiya.
Modulyatorlar, demodulyatorlar.
Hava gmilrinin displey sistemlri. Cihaz lvhlri v
onlarn iqlanmas. Dairvi kalalar. Rqmli displeylr.
Vziyyt v istiqamt indikatorlar. Elektron displeylr. q
diodlar. qdiodlu v maye kristall indikatorlar. Pilotaj
cihazlar v gc qurularnn cihazlar, tyinat, nvlri, i
prinsipi v onlarn pilotaj lvhsind yerldirilmsi.
Elektrik qidalanma sistemi. Hava gmilrinin elektrik
qidalanma sisteminin quruluu, trkibi v i prinsipi. Elektrik
avadnlqlar v elektrik enerjisinin paylanmas. Hava
gmilrinin (HG) elektrik qidalanma sisteminin quruluu v
trkibi. HG-nin dyin grginlik elektrik qidalanma
mnblri, quruluu, trkibi, i prinsipi v yerlm sxemi.
HG-nin sabit elektrik qidalanma mnblri v qoruyucu
dvrlri. Dzlndirici blok. Statk invertorlar. Akkumulyator
batareyalar. sas v ehtiyat sabit grginlik mnblri. Xarici
elektrik qidalanma mnblri v uu aparatlarna qoulma
sxemlri. Elektrik qidalanma mnblrinin v dvrlrinin
qorunmas qurular v sxemlri. Qoruyucu avtomatlar,
relelr, elementlr v bloklar.
Tyyarnin vziyyt vericilri sistemi. Hava verilnlri
sisteminin vericilri, cihazlar v kompteri. HG-nin fza
vziyyti v kurs sistemi. nersial naviqasiya hesablama
sistemlri. Maqnit kursu sistemi. Maqnit pelenqi hesablayc
sistemi. Kompas sistemlri. Pilotaj istiqamt sistemlri.
Rabit sistemi. Bort rabit sistemi. Bort
radiostansiyalar. Tyyardaxili rabit sistemi. Audio panel.
Srniinlrin mlumatlandrlmas v informasiya-ylnc
sistemi.
Naviqasiya sistemlri. Radionaviqasiya sistemlri. Asl
v asl olmayan naviqasiya sistemlri: VOR- VHF hrtrf
istiqamtlnmi radiomayak, ADF-Avtomatik radiokompas,
DME-Msaflm avadanl, v GPS-Peyk naviqasiya
sistemi, LS-Cihazla enm sistemi, radiohndrlklnlr.
Tyyar cavabvericisi. Yer yaxnlama haqqnda
xbrdarlq sistemi. Trayektoriyan dqiq hesablayan
naviqasiya sistemlri.
232 Magistraturaya qbul 2013
[[
Avtopilot v pilotaj - naviqasiya (uuun
idaredilmsi) sistemlri. Avtopilot sisteminin tyinat,
quruluu, trkibi v i prinsipi. Tanqaj kanal zr (qalxma
v enm) avtopilot sistemi. stiqamt kanal zr avtopilot
sistemi. Kren kanal zr avtopilot sistemi. Avtopilotun
idaretm pultu. Pilotaj naviqasiya sistemi (FMS).
daretm v displey bloku (CDU). Pilotaj naviqasiya
kompyuteri (FMC).
Elektron displey sistemlri. Elektron pilotaj cihaz
sistemlri (EFS), tyinat, trkibi, yerlmsi. EFS
sisteminin simvol generatoru v idaretm pultu. Fza
vziyyti v istiqamtin elektron indikatoru (EAD), tyinat,
quruluu, trkibi v yerlmsi. fqi vziyytin elektron
indikatoru (EHS), tyinat, quruluu, trkibi v yerlmsi.
lkin pilotaj cihaz (PFD) v naviqasiya displeyi (ND) kimi
elektron pilotaj-naviqasiya cihaz sistemi.
Ehtiyat cihazlar sistemi. nteqrasiya edilmi ehtiyat uu
cihaz. Ehtiyat aviafq cihaz, hava srti indikatoru,
hndrlkln cihaz, aqli srt ln cihaz, maqnit
kompas, saat.
Mhrrikin parametrlrinin indikasiyas v ekipaj
xbrdaretm sistemi (ECAS). Mhrrik parametrlrinin
indikasiyas sistemi. Mhrrikin iin nzart cihazlar.
Yanacaq lm cihazlar. Mhrrikin yanacaq qidalandrma
v idaretm cihazlar. Mhrrik v tyyar sistemlrinin
idaredilmsi n cihazlar. Xbrdaretm sistemi.
Uu parametrlrinin qeydiyyat sistemi. Tyinat,
quruluu v i prinsipi.
DBYYAT
1. Avionics fundamentals. Jeppesen, USA, 2007.
2. Aircraft instruments and integrated systems. Pearson.
Prentice Hall. Longman Group Limited, England,
London, 1992, 2007.
3. Avionics (selected texts). English in aviation.
Avionics students book. 2007, 86p.
4. .., .. .
-
. ., 1988.
5. .., ..
. ., 1990.
6. .., ..
, -
. ., 1990.
7. .., ..
,
. . .,
, 1993.
8. Paayev A.M., Hacyev N.C., Nbiyev R.N., Sultanov
V.Z. HH radiolokasiya sistemlri. B.: MAA, 2002.
9. .., .., ..
. ., , 1992.
10. .H., .., ..
.
. ., , 1981.
11. .., .., ..
-40. .: 2001.
12. .
/ . .. . .,
, 1988.
4, 10, 12, 24, 25, 30, 51, 52, 57, 58, 59 v 60 sayl proqramlar sen
bakalavrlarn nzrin!
AL THSL MSSSLRNN MAGSTRATURALARINA QBUL MTAHANINDA BAKALAVRLARIN
XTSAS ZR SUALLARA YAZILI CAVABLARINA QOYULAN TLBLR HAQQINDA
Hrmtli bakalavrlar!
2013 2014-c tdris ili n ali thsil mssislrinin magistraturalarna qbul imtahannda myyn ixtisaslar zr
ixtisaslamalara qbul olunmaq istyn bakalavrlar ixtisas zr test taprqlarnn vzin magistraturaya qbul imtahan
proqram rivsind tqdim olunmu suallara cavab yazmaldrlar.
Bakalavrlara ixtisaslama zr qbul proqram sasnda bilik v bacarqlarn nmayi etdirmy imkan vern suallar tklif
olunur. Yazl cavablarda bakalavr z biliyini aydn, savadl v saslandrlm surtd ifad etmlidir. Suallara cavab yazarkn
bakalavr:
- mvzunu tam amal;
- mvzunu yax bildiyini tsdiqlyn mvafiq faktlardan, terminlrdn, misallardan v sitatlardan istifad etmli;
- mvzu zr thlil aparma, mumildirm, analitik dnm v mntiqi ntic xarma qabiliyytini nmayi
etdirmli;
- z fikirlrini dqiq, anlaql, mntiqli, rabitli v savadl surtd, elmi slubun normalarna mvafiq olaraq ifad
etmlidir.
Cavablar sliqli v aydn xtl yazlmaldr.
Yaz ii qiymtlndirilrkn aadak meyarlar nzr alnr:
- verilmi mvzunun baa dlmsi, mvzu zr material, sas faktlar, terminlri bilmk;
- bakalavrn z biliyini saslandrlm kild ifad etmk bacar, nzri-tcrbi thlil qabiliyyti, mvzunun alma
sviyysi, fikirlrin aydn v anlaql ifad olunmas;
- xarlan nticlrin mntiqli v saslandrlm olmas;
- yaz slubunun elmiliyi v slisliyi, savadllq sviyysi.
Yaz iind bakalavrlarn zlri haqqnda hr hans mlumat yazmas v ya hanssa iar vurmas qadaandr. Bel hala yol
vermi bakalavrlarn yaz ilri sfr balla qiymtlndirilckdir.
Suallara yazl cavab 34 shif hcmind olmaldr.
6 manatdan
Magistr xsusi buraxlnn 2013-c il 1-ci saynda 2013/2014-c
t?dris ili n ali t?hsil m?ssis?l?rinin magistralarna q?bul qaydalar,
h?minin mumi intellekt s?viyy?si (m?ntiqi t?f?kkr), xarici dill?r v?
informatika zr? q?bul imtahan proqramlar, 2-ci saynda is? q?bul
elan, umumi intellekt s?viyy?si (m?ntiqi t?f?kkur), xarici dill?r v?
informatika uzr? test tapsrqlar d?rc olunub.
Magistr xsusi
buraxlnn 4-c saynda
2013/2014-c t?dris ili n
magistraturaya q?bul aparlan
ixtisaslamalarn siyahs, q?bul
planlar v? dig?r z?ruri materiallar
d?rc edil?c?k.