Pravilna Upotreba Na Oprema I Mehanizacija

ZA PRAVILNA UPOTREBA NA
OPREMATA I MEHANIZACIJATA
PRI APLIKACIJA NA PROIZVODI
ZA ZA[TITA NA RASTENIJATA
(PESTICIDI)
Materijalot e izgotven od strana na Prof.d-r @ivko Dav~ev
od Fakultetot za zemjodelski nauki i hrana pri univer-
zitetot Sv. Kiril i Metodij - Skopje, Prof. d-r Riste Ku-
kutanov od Zemjodelski fakultet pri univerzitetot Goce
Del~ev - [tip, Ass.m-r Ile Canev od Fakultetot za zem-
jodelski nauki i hrana pri univerzitetot Sv. Kiril i Me-
todij - Skopje, Dipl.zemj.in`. Roza Nakova, Fitosanitarna
uprava - Skopje, pri MZ[V na Republika Makedonija
Ovoj dokument e finansiran od strana na [vedskata agen-
cija za me|unaroden razvoj i sorabotka, Sida.
Avtorot e odgovoren za sodrìnata na dokumentot.
VOVED
Za{titata kako agrotehni~ka merka predstavuva eden od najva`nite rabot-
ni procesi kaj site zemjodelski kulturi. Golem e brojot na bolesti i {tet-
nici, koi gi napa|aaat raznite zemjodelski kulturi, pa otuka ovoj raboten
proces redovno i stru~no mora da se izvr{uva od dva do osum pati, kaj razni
zemjodelski kulturi vo tekot na vegetacionata godina.
Za{titata kako agrotehni~ka merka e neminovna i e edna od najva`nite
vo bilo koja proizvodna tehnologija na odredeni zemjodelski kulturi. Od nea
zavisi direktno kavalitetot i kvantitetot na eden zemjodelski proizvod
po hektar povr{ina, no i ekonomi~nosta i rentabilnosta na zemjodelskoto
proizvodstvo.
Za da se izvr{i uspe{na za{tita, golem e brojot na faktorite koi imaat
vlijanie, taka da site treba da se analiziraat od stru~en aspekt so cel da se
postigne navremena, pravilna i efikasna za{tita. Glavna uloga ima izborot
na hemiskiot preparat, vremeto na aplikacija, vremenskite uslovi, no golemo
vlijanie ima i na~inot na aplicirawe na hemiskiot preparat. Neophodno e
da se nanese potrebnata aktivna materija na hektar povr{ina od hemiskite
preparati, no mnogu e va`no taa da se nanese vo pogolem broj na sitni kapki.
Na toj na~in, aktivnata materija }e bide pravilno rasporedena po zelenata
masa {to e osnoven uslov za efikasna za{tita. Glavnata uloga na ovoj fak-
tor ja imaat ma{inite i aparatite za za{tita, no i neposredniot rakuva~.
Samo ispravna ma{ina za za{tita na rastenijata moè da dade pravilna
aplikacija. Ako se pravilno regulira i ako pravilno se primeni ma{inata,
efikasnata za{tita }e dade dobri rezultati vo praktikata.
Neposrednite rakuva~i imaat golem udel vo regulacijata, primenata i
odrùvaweto na ma{inite i aparatite za za{tita. Imaat zna~ewe, bidej}
i nikoga{ vo praksa ne postoi fiksna regulacija, tuku taa se pravi direktno
na teren spored uslovite za rabota, vidot na kulturata i aplikacijata po
red.
Skopje.juni, 2008 godina Od avtorite
3
Vo sovremenata proizvodna tehnologija na zemjodelskoto proizvodstvo, za{titata
kako agrotehni~ka merka e neophodna. Od nea zavisi kvalitetot, kvantitetot i
ekonomi~nosta na proizvodstvoto. Denes se primenuvaat najrazli~ni merki i me-
todi za za{tita od bolesti i {tetnici koi gi napa|aat zemjodelskite kulturi.
Kako najva`ni se: mehani~kata, so mamci, biolo{ka i hemiska.
Mehani~kata metoda se koristi vo poedini slu~ai koga masovno se pojavuvaat
razni vidovi {tetnici na odredeno podra~je. Kaj nas takvata pojava ima so
skakulcite i nekoi larvi na gasenici koi na odredeni lokaliteti vr{at masovno
o{tetuvawe na vegetativnite delovi od rastenijata. Postojat specijalni ma{ini
za nivno uni{tuvawe koi moàt po mehani~ki pat da izvr{at nivno sobirawe
i uni{tuvawe. Uni{tuvaweto ne moè da bide celosno, no so ovie ma{ini se
smaluva brojot na {tetnicite i natamo{noto masovno razmnoùvawe. Ovaa me-
toda sekoga{ se koristi kombinirano so drugi metodi. Kako nedostatok e {to
ma{inite nemaat pristap na mnogu mesta kade se ra{ireni {tetnicite. Kaj nas
mehani~kata metoda dosega ma{inski ne se izvr{uvala, no zatoa pak taa se izvedu-
va ra~no, ~estopati koga proizvoditelite }e gi zabeleàt {tetnicite.
So mamci denes se izvr{uva kombinirano. Mamci koi se pravat na zemji{teto so
kopawe kanali na poedini mesta i so hormonski i hemiski mamci koi gi privleku-
vaat {tetnicite. Ovaa metoda se pokaà efikasna za odredeni {tetnici, bidej}
i vr{i najefikasno nivno pro{iruvawe na odreden region. So kopawe na tesni
kanali so dlabo~ina do 50 santimetri, {tetnicite propa|aat i vo i se spre~uva
nivnoto pro{iruvawe po zemjodelskata povr{inata. Vo kanalite naj~esto se
uni{tuvaat so hemiski sredstva. Zasega vo zemjodelskoto proizvodstvo, moè da
se primeni za uni{tuvawe na larvi, gasenici i imago vo odredeni fazi na razvoj.
Biolo{kata metoda denes se koristi so tendencija za natamo{en razvoj i
usovr{uvawe. Ova e metod so koj poedini vidovi {tetnici i razni gabi koi
vr{at o{tetuvawe ili predizvikuvaat bolesti, se uni{tuvaat so drugi po za-
konot na prirodata. Ovaa metoda ima pogolema primena bidej}i e ne{to poeft-
ina od hemiskata, a voedno i ne ja zagaduva ~ovekovata okolina. Ova e osobeno
aktuelno, bidej}i vo poslednite nekoku godini zemjodelskite proizvodi sodràt
zna~itelni koli~estva na pesticidi i drugi hemiski sredstva. Kako efikasen me-
tod se dokaùva vo skoro site zemjodelski proizvodstva. Vo razvienite zemji, taa
e ve}e sostaven del na za{titata, bidej}i negativno se ceni prisustvoto na pes-
ticidi vo zemjodelskite plodovi. Kaj nas vo slednite godini se o~ekuva nejzina
po~etna primena.
Hemiskata metoda kako na~in na borba protiv {tetnicite i bolestite vo zem-
jodelskoto proizvodstvo kaj nas e najmasovna, zatoa na ovaa metoda detalno }e se
zadrìme.
Site navedeni metodi se direktni, no pokraj niv postojat i indirektni, kako na
primer: razni organizacioni merki, upotreba na zdrav posado~en materijal, up-
otreba na karantin itn.
I. METODI I NAÎNI ZA ZA[TITA OD BOLESTI I
[TETNICI VO ZEMJODELSKOTO PROIZVODSTVO
4
Bidej}i kaj nas hemiskite metodi za za{tita se najmnogu ra{ireni, za nivno pri-
menuvawe denes se koristat najrazli~ni vidovi ma{ini. Op{ta karakteristika
za ovie metodi, a i na samite ma{ini e {to go pravat ovoj raboten proces mnogu
skap, se tro{at mnogu razli~ni preparati, mnogu ma{iniski i ~ove~ki rabotni
~asa po hektar povr{ina, a voedno se zagaduvaat proizvodite i ~ovekovata oko-
lina. Ova predstavuva teòk raboten proces, koj vo sekoj moment moè da pre-
dizvika opasnost za neposrednite izvr{uva~i. No i pokraj se, toj e neophoden i
se izvr{uva so razli~ni preparati koi moàt da bidat organski, neorganski ili
me{avina na razli~ni masla.
Se upotrebuvaat i kako me{avina od pove}e vidovi spored namenata, odnosno
vidot na bolestite i {tetnicite. Taka na primer, se pome{uvaat razli~ni in-
sekticidi, fungicidi, a koi go odreduva rakovoditelot zadolèn za za{titata.
Celta e ednostavno, navremeno, da se postigne pravilna za{tita za {to podobro
da se so~uva godi{niot rod. No, za{titata e sloèn proces na koj imaat vlijanie
golem broj elementi i za da se postigne sakanata cel neophodno e nivno celosno
prou~uvawe so stru~en pristap. Site u~esnici imaat osobena va`nost, no kako
najva`na i kako osnovna agrotehni~ka merka se ma{inite so koi se izvr{uva ap-
likacijata.
Kolku i da se odbere efikasen preparat za suzbivawe na bolesti ili {tetnici i
kolku da se primeni vo adekvaten vremenski period, ako ne se aplicira pravil-
no na celata zelena masa efikasnosta nema da bide zadovolitelna. Ulogata na
ma{inite e celata zelena masa da ja pokrijat pravilno i podednakvo so preparati.
Od nivnata rabota zavisi i potro{uva~kata na preparatot i aktivnata materija
na hektar povr{ina, a koe direktno vlijae na zagaduvaweto na zemji{teto, no i
vkupnite tro{oci na hektar povr{ina.
II. MA[INI ZA HEMISKA ZA[TITA
5
II.1 Podelba na ma{inite za hemiska za{tita
Osnovna podelba na site ma{ini e slednava:
Ma{ini za aplikacija na preparati vo te~nost;
Ma{ini za aplikacija na preparati vo prav;
Ma{inite za aplikacija na preparati vo te~nost (rastvor) spored konstrukci-
jata, na~inot i kvalitetot na rabota se delat na:
Prskalki;
Turboatomizeri;
Zamagluva~i;
Avioni;
Site ma{ini spored konstrukcijata, na~inot na podviùvawe, namenata i vidot
se delat na:
Ra~ni ili grbni;
So ra~no podviùvawe;
So podviùvawe preku M.V.S.;
Zapre`ni;
Traktorski;
Noseni;
Vle~eni;
Motorni samoodni;
Pokraj navedenite podelbi postojat i drugi podetalni, no i novi vidovi na ma{ini
koi se u{te kaj nas nemaat masovna primena.
II.1.1 Konstrukcija na ma{inite za hemiska za{tita so rastvor
Definiraweto na konstrukcijata na ovaa grupa ma{ini moè detalno da se opi{e
samo ako se izvr{i poedine~no za site. No osnovno za site ma{ini od ovoj tip e
{to gi sodràt slednive delovi:
Rezervoar;
Ramka ({asija);
Pumpa so sostavni delovi;
Me{alka;
Filtri;
Ured za sproveduvawe na te~nost;
Rasprskuva~i
Ventilator;
Komora za zamagluvawe;
Iwektor;
Rezervoarot sluì za stavawe na rastvor za prskawe. Vo odredeno koli~estvo
voda, se rastvoraat odredeni koli~estva na pesticidi. Goleminata na rezervoar-
ot e razli~na i se dviì kaj grbnite prskalki so zafatnina od 10 litri, a so na-
jgolema zafatnina od 3000 litri kaj vle~enite traktorski turboatomizeri. Ob-
6
likot e razli~en, naj~esto e so pravoagolna forma ili cilindri~na {to zavisi
od konstrukcijata. Se izrabotuva od plastika ili obi~en, pocinkuvan bakaren
ili specijalen lim, so debelina od 1 do 3 milimetri otporen na agresivnoto de-
jstvo na pesticidite. Na gorniot del ima otvor preku koj se polni so rastvor,
a na dolniot del otvor za negovo promivawe. Kaj ponovite ma{ini za za{tita,
pokraj glavniot rezervoar postoi u{te eden mal vo koj se postavuva ~ista voda
za higienski potrebi. Dvojniot rezervoar moè da sluì vo nego da se rastvorat
pesticidi, pa so odredena doza se pome{uvaat so vodata.
Ramkata ili {asijata e razli~na po oblik, forma ili golemina vo zavisnost od
goleminata na rezervoarot. Kaj pogolemite ma{ini, prskalki i turboatomiz-
eri e predstavena so masivni ~eli~ni {ini na koi e postavena piramidata za
prikop~uvawe na traktorot, a kaj vle~enite, ramkata nalegnuva na transportnite
trkala, a napred so potegnicata se prikop~uva za traktorot. Na nea se postavuva
rezervoarot, pumpata, rasprskuva~ot, a kaj turboatomizerot i ventilatorot.
Slika 1. Turboatomizer
1-spojnica; 2 crevo od me{alka; 3-rezervoar; 4-zavrtka; 5-poklopec; 6-sito;
7-kardansko vratilo; 8-zadno potisno crevo; 9-stojnica; 10-mreà; 11-navrt-
ka; 12-zavrtka; 13-ventilator; 14-podlo{ka; 15-navrtka M-8; 16-za{titna
mreà; 17,18,19-rasprskuva~i; 20,21-podlo{ka; 22-navrtka M-12; 23-podlo{ka;
24-podlo`na plo~a; 25-trkalo; 26-me{alka; 27-lenta; 28-v{mukatelno crevo
so sito; 29-otvor; 30-drà~; 31-{asija; 32-membranska pumpa; 33-zavrtka M-12;
34-navrtka; 35-podlo{ka; 36osiguruva~ so lanec; 37,38-skoplka; 39-pruìna;
40-podlo`na plo~ka; 41-navrtka; 42-osiguruva~; 43-kardansko vratilo; 44-
v{mukatelno crevo; 45-dovodno crevo na me{alka; 46-prelivno crevo; 47-potis-
no crevo; 48-navrtka; 49-zavrtka; 50-podlo{ka; 51-filter
7
Pumpata sluì vo tekot na rabota postojano da obezbeduva potrebna te~nost do
rasprskuva~ite so odmeruvawe na potrebite so reguliran pritisok. Sozdade-
niot pritisok go odrùva konstantno i preku poseben dovod go dostavuva do
rasprskuva~ite. Vi{okot na rastvor pak se vra}a vo rezervoarot so poseben t.n.
preliven ventil. Podviùvawe dobivaat preku prenosen mehanizam, kaj trak-
torskite od kardanskata osovina, a kaj samoodnite od sopstveniot motor so
prenos preku kai{i, dodeka kaj grbnite ma{ini podviùvaweto e ra~no.
Vo upotreba se sre}avaat pove}e vidovi pumpi koi se delat spored izgledot i
na~inot na rabota. Najgolema primena nao|aat: klipni, membranski, zap~esti,
val~esti, centrifugalni i drugi vidovi.
Klipnite pumpi imaat primena i kaj grbnite i kaj traktorskite ma{ini za
za{tita. Glaven raboten del e klipot koj e podviùvan vo cilinderot do dve kra-
jni polo`bi. Povrzan e so vsmukatelen i potisen ventil i vozdu{na komora za
odrùvawe na pritisokot. Sozdavaat pritisok od 2 do 20 bari. Nivna prednost e
{to se ednostavni po konstrukcija i lesno se odrùvaat.
Membranskite pumpi denes se najmnogu zastapeni kaj ma{inite za za{tita.
Glaven raboten del e membranata, koja e izrabotena od tvrda guma. Od edna strana
e vo dopir so masloto, a od drugata strana e vo dopir so rastvorot. Podviùvawe
dobiva preku kolena od kolenestata osovina kaj traktorskite i motornite prska-
lki. Na sekoja membrana odgovara po eden vsisen i potisen ventil. Membranata
e stabilno pricvrstena za teloto na pumpata, a vo rabota so konkavno-konvek-
sen oblik vr{i potisnuvawe na rastvorot. Koga ima konkaven oblik se otvara
v{mukatelniot ventil, a vo konveksen v{mukatelniot ventil se zatvara i se ot-
vara potisniot ventil. Pumpite moàt da bidat so edna ili ~etiri membrani,
{to zavisi od goleminata na ma{inata. Sozdavaat visok i ramnomeren pritisok
i do 50 bari. Za normalna rabota na klipnata i membranskata pumpa, neophodno e
redovno odrùvawe na nivoto na masloto vo teloto na pumpata.

Slika 2. Membranski pumpi
a) 1,2-sigurnosna zavrtka i navrtka; 3-ventil; 4-akumulator za pritisok;
6-spojnica; 7,8,9,10-ventil za regulacija so pruìni; 11-manometar;
b) 1-ra~ka na regulatorot; 2,4-osiguruva~i; 3-manometar; 5,6-spojni elementi;
7-delovi i elementi od brzozatvora~ki ventil; 8- elementi od preliven dovod;
9-regulator na pritisok;
8
Zap~estite pumpi denes se pomalku zastapeni kaj ma{inite za za{tita. Sostave-
ni se od dve osovini koi se vrtat vo sa~meni leì{ta. Na niv se postaveni zapci so
~ie me|usebno navleguvawe se zafa}a rastvorot koj navleguva vo v{mukatelniot
ventil i se potisnuva preku potisniot otvor. Raboti na pritisok do 20 bari.
Val~estite pumpi ne se mnogu zastapeni kaj dene{nite konstrukcii na ma{ini
za za{tita. Sostaveni se od 2 do 6 valjaci so ~ie vrtewe se ovozmoùva navlegu-
vawe na rastvorot, a pod pritisok negovo potisnuvawe preku izlezniot ventil.
Centrifugalnite pumpi kaj ovie modeli na ma{ini se pomalku zastapeni.
Rabotat na princip na centrifugalnata sila. Sostaveni se od osovina so lopat-
ki. So nivno vrtewe od v{mukatelniot ventil navleguva rastvorot vo teloto na
pumpata i se potisnuva preku potisniot ventil.
Pumpite moàt da bidat postaveni napred pred rezervoarot ili zad nego, {to
zavisi od konstruktivnata odlika na ma{inata i od vidot na prenosniot mehani-
zam.
Pred po~etokot na rabotata na pumpite potrebno e da se proveri nivoto na mas-
lo vo teloto na pumpata, ra~kata od regulatorot za pritisok, no i da se izvr{i
merewe na pritisokot vo vozdu{nata komora dali e pravilno priklu~ena so kar-
danskata osovina i da se izbr{e manometarot vo vizulelen pogled.
Za normalna rabota na pumpata, taa ima i svoi sostavni delovi, a kako najva`ni
se: sobivatelna komora, manometar, akumulator za pritisok, regulator za
pritisok.
Sobivatelnata komora kaj site vidovi na pumpi e sostaven del. Smestena e do
teloto na pumpata i sluì za sobirawe na te~nosta dodeka ne go postigne sakan-
iot pritisok. Rastvorot pod pritisok preku sprovodniot sistem se prenesuva do
rasprskuva~ite, a vi{okot na rastvor preku prelivniot ventil od regulatorot
za pritisok se vra}a nazad vo rezervoarot. Sekoja komora e povrzana so mano-
metarot na koj se vr{i ~itawe na rabotniot pritisok. Sobivatelnata komora ili
sobivatelniot cilindar pridonesuva za izedna~enost na pritisokot.
Manometrite denes se sre}avaat vo razli~ni verzii. Vo zavisnost od kapacite-
tot na pumpata vr{at merewa na rabotniot pritisok od 0 do 10, od 10 do 20, od 20
do 30 i preku trieset bari. Sekoga{ manometarot e svrten napred kon traktoris-
tot za da moè da ~ita vo tekot na rabotata.
Akumulatorot za pritisokot ili vozdu{nata komora ima uloga da ja apsorbira
vi{okot na te~nosta pod pritisok so {to se spre~uva tipi~niot udar i oscilacii
na rabotniot pritisok. Zna~i nejzinata uloga e da se odrùva postojan raboten
pritisok na pumpata bez razlika na brojot na vrtewata na pumpata. Akumula-
torot za pritisok e podelen na dva dela so membrana. Gorniot del se odrùva
pod pritisok, a vo dolniot del dopira rastvorot. Za normalna rabota vozdu{niot
pritisok treba postojano da se odrùva na odredena vrednst koja kaj pove}e pum-
9
pi e razli~na. Optimalnata vrednost vo svojot katalog ja dava fabrikata proiz-
voditel Dokolku e potrebna korekcija se vr{i napumpuvawe so kompresor. Pred
sekoja aplikacija se vr{i nejzina proverka so manometar.
Regulatorot za pritisok so ventilot za regulacija na pritisok, imaat uloga
preku niv da se vr{i regulacija na rabotniot pritisok. Pred po~etokot na rabota-
ta, rabotnata ra~ka, treba da bide potkrenata, dokolku e spu{tena ventilot e
otvoren i nemoè da se sozdade pritisok. Regulacijata na pritisokot se vr{i
so ra~kata, i toa so nejzino vrtewe na desno pruìnata se stegnuva, se zgolemuva
rabotniot pritisok i obratno. Ako na primer, sakame da prskame so pritisok od
10 bari pumpata vo komorata sozdava pritisok koj sprovodniot sistem stignuva do
rasprskuva~ite. No, sekoga{ kapacitetot na pumpata e pogolem od kapacitetot na
rasprskuva~ite izrazeno vo litri na minuta. Vi{okot rastvor se zadrùva vo so-
bivatelnata komora i dopira do ventilskata pruìna, nea }e ja potisne na desno
samo ako se postigne pritisok nad 10 bari. So nejzinoto potisnuvawe se otvara
prelivniot ventil, a vi{okot na rastvor se vra}a vo rezervoarot preku posebno
gumeno crevo
Me{alka imaat site vidovi motorni i traktorski ma{ini za aplikacija. Sluì
vo tekot na transportot do parcelata, no i pri samata rabota, da vr{i me{awe na
rastvorot, za da ne se izvr{i taloèwe na preparatite i formirawe na sloevi.
Se postavuva vo rezervoarot na ma{inata.
Spored konstrukcijata i na~inot na rabota se razlikuvaat nekolku vidovi i toa:
mehani~ka, hidro, pneuvmatska, kombinirana i drugi.
Mehani~kata me{alka predstavuva osovina razli~na po dolìna na koja se post-
aveni perki (lopatki). Dobiva podviùvawe od mehanizmot za podviùvawe od
koj dobiva podviùvawe i pumpata. Ima okolu 100 vrtewa vo minuta i vr{i do-
bro me{awe na rastvorot vo rezervoarot. Ovaa me{alka pove}e e zastapena kaj
klasi~nite traktorski prskalki.
Hidro-me{alkite vr{at me{awe so rastvorot so koj se vr{i aplikacijata.
Predstavuvaat mesingana ili bakarna cevka koja so edniot kraj e povrzana so so-
bivatelnata komora, a so drugiot nalegnuva na dnoto od rezervoarot. Rastvorot
pod visok pritisok od komorata pominuva niz nea i vr{i me{awe na rastvorot
vo rezervoarot. Denes e mnogu zastapena kaj novite konstrukcii na ma{ini za
za{tita.
Pneumvatskata me{alka e sli~na na hidro-me{alkata so taa razlika {to namesto
da vr{i me{awe so voda taa se vrti so vozduh pod pritisok od traktorskiot ili
sopstveniot kompresor. Zastapena e kaj ma{inite so pogolem kapacitet, i davaat
mnogu podobar kvalitet na rabota.
10
Filtrite kaj ma{inite za za{tita, imaat uloga da vr{at dobro pro~istuvawe
na vodata so koja se polni rezervoarot, no i na rastvorot pred da stigne do
rasprskuva~ite. Gi zadrùvaat site mehani~ki sostojki koi se pogolemi od 0,5
milimetri. Dokolku ne gi zadràt, vo slu~aj sitata da ne se ispravni, toga{
postoi opasnost da se zatnat rasprskuva~ite. Za da ne dojde do vakva sostojba
kaj ovie ma{ini postojat pove}e vidovi filtri. Prviot se vika cedilka ili
grub filter i e postaven na otvorot na rezervoarot. Vr{i pro~istuvawe na vo-
data ili rastvorot, vo zavisnost od so {to se polni. Vtoriot e postaven pred
ili na v{mukatelnoto crevo vo rezervoarot, toj e fin filter i vr{i fino
pro~istuvawe. Kaj nekoi ma{ini postoi mal filter na sekoj rasprskuva~. Site
filtri se izraboteni od metal koj ne korodira i e otporen na agresivnoto dejstvo
od preparatite.
Uredot za sproveduvawe na te~nost ima uloga da ja prifati te~nosta (rast-
vorot) od kompresionata komora i da ja sprovede do kolektorot. Sproveduvaweto
moè da se izvr{uva so edno ili dve gumeni creva ili metalni cevki zavisno
od goleminata na pumpata odnosno brojot na rasprskuva~ite. Vo sostav na ovoj
ured e i kolektorot koj go prifa}a rastvorot i pod pritisok go dostavuva do
rasprskuva~ite. Na kolektorot se postaveni razli~en broj rasprskuva~i zavisno
od goleminata na ma{inata. Kolektori se cevki izraboteni od mesing ili bakar
i naj~esto se dve so polukruèn ili pravoagolen oblik.
Rasprskuva~ite imaat najvaèn del vo aplikacijata, bidej}i od niv zavisi us-
itnuvaweto na rastvorot i negovoto ramnomerno rasporeduvawe na zelenata
povr{ina. Od nivnata rabota direktno zavisi kvalitetot na aplikacijata i uspe-
hot na za{titata. Kaj dene{nite ma{ini za za{tita nivniot broj e razli~en i se
dviì od 1 do 28, a zavisi od goleminata na ma{inata.
Spored sostavnite delovi rasprskuva~ite se razli~ni. Vo upotreba se sre}avaat
najrazli~ni vidovi, spored toa kako go formiraat mlazot, na primer, lepezas-
ti, kru`ni, konusni i drugi. Mlazot, izlezen od niv moè da bide ednodelen,
ili trodelen. Postoi podelba i spored rabotniot pritisok i toa na mal, sreden
i golem. Se izrabotuvaat od najrazli~en materijal, kako na primer: ~elik, mes-
ing, plastika, keramika i drugo. Razli~niot materijal se upotrebuva so cel da se
postigne {to pohomogeno isitnuvawe na rastvorot, no i za pogolema trajnost na
mlaznicata.
11
Slika 3. Sostavni delovi na rasprskuva~
1-telo; 2-kru`na plo~a; 3-zaptiva~; 4-mlaznica; 5-navrtka
Site vidovi na rasprskuva~ite imaat svoi karakteristiki vo tekot na rabotata.
Nivniot izbor se vr{i pred se od vidot na kulturata, rabotniot pritisok, vidot
na bolestite i {tetnicite, vidot na preparatot i drugo.
Ventilator imaat samo turboatomizerite, spored koe go dobile imeto. Ventila-
torot ili turbinata vr{i dopolnitelno usitnuvawe na kapkite od rasprskuva~ite,
pa taka tie se sitni so golemina na atomi. Ima uloga da sozdava silna vozdu{na
struja koja vr{i pravilno raznesuvawe i usitnuvawe na kapkite od rasprskuva~ite,
vr{i treperewe na zelenata masa. Podviùvawe dobivaat preku prenosniot meh-
anizam, naj~esto preku kardanskoto vratilo, koe ima okolu 2200 vrteì vo minuta
so brzina na vozduhot na izlezot od 35 do 60 metri vo sekunda. Moè da bide od ak-
sijalen ili radijalen tip. Vo upotreba pove}e se zastapeni aksijalnite tipovi.
Ventilatorot se vrti vo osovina koja nalegnuva na eden ili dva sa~meni lageri,
a zaedno so nea se smesteni vo multiplikator koj predstavuva zatvorena kutija
polna so maslo SAE - 90. Nivoto na masloto se proveruva me|u dve prskawa, a se
menuva edna{ godi{no. Ventilatorot od zadniot del e za{titen so mreà za da se
za{titat rabotnicite, no i da se spre~i negovo mehani~ko o{tetuvawe.
Komorata za zamagluvawe ja ima samo kaj zamagluva~ite. Vo nea se me{aat sitni
kapki od rastvorot so poseben vozduh laden ili zagrean. Kaj nekoi vidovi na ras-
tvori, vo komorata za zamagluvawe, rastvorot se me{a so izduvanite gasovi od
traktorot. Takvata smesa izleguva preku specijalni rasprskuva~i. Na ovoj na~in
se sozdavaat sitni kapki u{te vo samata komora, a usitnuvaweto se vr{i i so
nivnoto prenesuvawe od ma{inata na zelenata masa. Kapkite padnati na zelenata
masa imaat dijametar od 20 do 70 mikro metri. So ovie ma{ini mnogu dobro se
vr{i usitnuvawe na rastvorot, {to direktno vlijae da za{titata bide kvalitet-
na. Na hektar povr{ina, se tro{i polovina rastvor pomalku otkolku so turboat-
omizerite.
12
Iwektorot sluì za polnewe na rezervoarot kaj poedinite prskalki ili tur-
boatomizeri, a polneweto moè da go vr{i od priroden vodotek ili bazen koj e
postaven ponisko od ma{inata. Principot na rabota e sleden:
Tenkoto gumeno crevo (4), potrebno e da spoi so ravodnikot i so preto~nata pum-
pa (1) i da se spu{tat vo vodata (upotrebna te~nost). Potoa (2) crevoto so edniot
kraj se postavuva vo otvorot na rezervoarot, a so drugiot kraj se postavuva vo
vodata. Za da povle~e proto~nata pumpa, mora vo rezervoarot da ima od 30 do 50
litri, so koja te~nost vo po~etokot se polni crevoto (2). Potoa normalno se vr{i
polnewe na rezervoarot se dodeka ne se isklu~i pumpata.
Slika 4. Iwektor
Principot na aplikacija kaj prskalkite i turboatomizerite e sli~en. Razlikata
e vo toa {to kaj turboatomizerite ima postaveno ventilator. [ematskiot prikaz
na rabota e daden na slika 4.
II.2 Vidovi na prskalki i turboatomizeri-opis i namena
Poradi strukturata na zemjodelskoto proizvodstvo kaj nas, a osobeno na lozaro-
ovo{tarskoto denes se primenuvaat najrazli~ni turboatomizeri i prskalki. Niv-
nata nabavka e uslovena pred se od goleminata na povr{inite, no i od kvalitetot
na aplikacijata koj se uviduva so primena vo podolg vremenski period. Vo na{ata
trgovska mreà izborot e golem, a odlukata treba da ja donese korisnikot.
Grbnite prskalki se so zafatnina na rezervoarot od 2 do 15 litri. Rezervoarot
moè da bide limen ili izraboten od plastika. Dosega kako najdobri se pokaàle
prskalkite so rezervoar izraboten od bakar.

13

Slika 5. Grbna motorna pumpa za za{tita na rastenija
Podednakva primena imaat prskalkite koi imaat vgradeno i klipna, no i mem-
branska pumpa, so re~isi isti rezultati vo rabotata. Rabotat so eden, a vo odd-
elni slu~aevi so dva ili tri rasprskuva~i. Rabotniot pritisok se dviì od 2 do
2,5 bari, najmnogu do 3 bari. Pogodni se za povr{ini so golemina do 0,3 hektari.
Prskalkite za razni ednoosovinski traktori (motokultivatorite), imaat
golema primena na pomali povr{ini do 2 hektari. Primena nao|aat poradi uni-
verzalnosta na oddelni modeli motokultivatori, a na niv se prikop~uvaat pove}e
vidovi na priklu~ni ma{ini. Rabotat so maksimalen pritisok od 10 bari. Pokraj
toa {to moàt da se upotrebat za lozovi i ovo{ni nasadi, imaat primena i za
za{tita na drugi zemjodelski kulturi. Nivniot rezervoar e so kapacitet do 100
litri, a moàt da vr{at aplikacija so ramovi ili pak so dva rasprskuva~i ra~no
rakuvani.
Prenosnite prskalki so zafatnina na rezervoarot od 80 i 100 litri, koi se
izraboteni vo fabrikata Morava, a se i najzastapeni na na{ite zemjodelski
povr{ini, poseduvaat klipna ili membranska pumpa. Rabotniot pritisok moè
da dostigne maksimum do 15 bari, a normalno vo tek na rabota se dviì od 7 do
8 bari. Vo tekot na rabota moè da se prenesuvaat ra~no ili zapre`no, no i
so motokultivator i poseduvaat sopstven motor. So nea moè da se aplicira so
dva rasprskuva~i postaveni na plasti~no crevo dolgo i do 50 metri. Mo`no e i
dvièwe na ma{inata vo me|uredot, a rasprskuva~ite da bidat postaveni na creva
od dvete strani so dolìna od 5 metri.

Slika 6. Prenosna prskalka
14
Traktorskite prskalki i turboatomizeri do 400 litri zafatnina se noseni
od pogonskata ma{ina i najmnogu odgovarat traktori so vle~na mo} od 25 do 40
kilovati. Toa e kategorija koja najmnogu se primenuva vo individualniot sek-
tor kaj nas. Nivniot rezervoar e izraboten od metal ili od plasti~na materija.
Podobri rezultati imaat pokaàno ma{inite so metalen rezervoar, dokolku e i
pocinkuvan. Pumpata naj~eto e dvomembranska, i preku kai{i i kai{nici dobiva
pogon od kardanskoto vratilo. Moè da se upotrebat prskalkite so razni vidovi
ramovi, pravoagolni, koi se koristat vo lozaro-ovo{tarskoto proizvodstvo, ili
horizontalni za aplicirawe na poljodelski, industriski, gradinarski i drugi
kulturi. Rabotniot pritisok prose~no se dviì okolu 10 bari, maksimalno do 20
bari. Pogodni se za povr{ini do 25 hektari.

Slika 7. Traktorski turboatomizer vo rabota vo lozov i ovo{en nasad
Sli~ni na niv se turboatomizerite ~ija razvodna grana so rasprskuva~ite se vo
vid na polukrug. Odzadi imaat postaveno ventilator koj go podobruva kvalitetot
na aplikacijata vo odnos na prskalkite. Poslednive godini masovno se primenu-
vaat kaj nas. Spored na{ite sogleduvawa 70% od vkupnite ma{ini za aplikacija
otpa|a na turboatomizerite, a 30% na prskalkite.
Vle~enite traktorski turboatomizeri kaj nas se primenuvaat za pogolemi
planta`ni nasadi. Rezervoarot im e so kapacitet od 600 do 2500 litri. Obi~no za
lozovite nasadi se najpogodni so rezervoar od okolu 1000 litri, a za ovo{nite na-
sadi so pogolem rezervoar, bidej}i se tro{i pove}e rastvor na hektar povr{ina.
Naj~esto pumpite im se membranski so tri ili ~etiri membrani. Rezervoarot na
novite verzii na ma{ini e pocinkuvan, ili izraboten od inoks (~elik) materijal
koj ne korodira.
Kaj nas na eden turboatomizer otpa|a okolu 50 hektari povr{ina, koj vo tekot na
godinata moè da se aplicira uspe{no. Site rasprskuva~i se postaveni na dve
polukru`ni razvodni grani.
15
Samoodnite ma{ini za aplikacija vo dene{nata sovremena agrotehnika nao|aat
ograni~ena primena. Tie se podviùvani od sopstven pogon, obi~no so motor so
vle~na mo} od 30 do 50 kilovati, zavisn od goleminata na rezervoarot. Kaj nas
vo R.Makedonija, u~estvuvaat so eden procent od vkupniot broj na ma{ini za ap-
likacija. Voobi~aeno za samoodnite ma{ini e {to imaat prednost {to imaat
sopstven pogon, sami se podviùvaat i imaat kompaktna konstrukcija, i vo tie
denovi na aplikacija ovozmoùvaat traktorot kako pogonska ma{ina da bide slo-
boden za izvr{uvawe na drugi rabotni procesi. Kako niven nedostatok e visokata
nabavna cena i ograni~enata primena na brojot na rabotni ~asa vo tekot na godi-
nata. Vo idnina nemaat nekoja golema perspektiva, bidej}i ne se vklopuvaat vo
integralnata tehnika, kako proekcija na sovremenata proizvodna tehnologija.
Slika 8. Samoodna ma{ina za za{tita na rastenijata
16
Za da se izvr{i pravilno agregatirawe na traktorskite prskalki i turboatomiz-
eri, mnogu e va`no da imame pravilno uskladuvawe na vle~nata mo} na traktorot
i goleminata na turboatomizerot. Takvoto uskladuvawe najdobro e da se napravi
vo momentot na nabavkata na turboatomizerite, bidej}i nivniot izbor od fab-
rikite proizvoditeli e golem i ne predstavuva nikakov problem da se odbere
adekvatna ma{ina, prikladna za traktorot koj go poseduvame.
Pri toa posebno treba da se posveti vnimanie deka od vkupnata vle~na mo} od
traktorot pri presmetka za otporot od 6 do 13 kilovati odpa|a za pridviùvawe
na ventilatorot zavisno od negovata golemina i za koj tip na ventilator stanuva
zbor. Vo praktikata ~esto pati se pravat gre{ki, bidej}i vo agregatiraweto ne se
zema vo predvid koeficientot t.n, koj ja dava stabilnosta na sekakov vid na teren
i se zema ma{ina koja {to mo`no e na strmni, nakloneti tereni ili na ugornina,
predniot del na traktorot da go podkrene, pri {to mnogu lesno se javuva opasnosta
od negovo zanesuvawe ili prevrtuvawe. Toa zna~i deka eden pokazatel e vle~nata
mo} na traktorot, a drug pokazatel e negoviot koeficient na stabilnost koj koe-
ficient za razli~ni traktori ima razli~na vrednost.

Slika 9. Vle~ena i nosena ma{ina za za{tita na rastenijata
a)Turboatomizer za aplikacija vo lozaro-ovo{tarsko proizvodstvo;
b) Ma{ina za za{tita za poljodelsko proizvodstvo
Za da se izvr{i pravilna aplikacija (kvalitetna) i pravilna eksploatacija, neo-
phodno e ma{inata za aplikacija bez razlika na nosena ili vle~ena pravilno
da se prikop~a na traktorot (slika 6). Nosenite se prikop~uvaat za trite losta
od hidrauli~niot avtomat, pri {to sekoga{ se postavuvaat osiguruva~ite. Kaj
vle~enite turboatomizeri koi imaat rezervoar nad 500 litri, prikop~uvaweto
e za kukata od hidrauli~niot avtomat. Po pravilnoto prikop~uvawe na turboat-
omizerot, neposredniot rakuva~ (traktorist), neophodno e da izvr{i najneophod-
ni pregledi kako na traktorot taka i na priklu~nata ma{ina.
III. PRIPREMA I UPATSTVO ZA RAKUVAWE SO TRAK-
TORSKITE PRSKALKI I TURBOATOMIZERI
17
Vo taa faza potrebno e kardanskoto vratilo pravilno da bide prikop~ano i
sekoga{ nautro dvete mazalici da bidat is~isteni i napolneti so gres-mast.
Dokolku mazalicite ne ja primat gres-masta se prepora~uva da se izvadat i da
se postavat novi, kaj pomalite prskalki i turboatomizeri tie nosat broj osum, a
kaj pogolemite broj deset. Na toj na~in zglobovite pravilno }e vrtat i trieweto
kako pojava }e bidat so minimalen koeficient. Ne se prepora~uva da se pojde vo
rabota, a mazalicite da ne bidat podma~kani.
Va`no pravilno da se namesti kardanskoto vratilo pred da se vklu~i pri {to toa
treba da bide labavo, nikako zategnato. Zategnatoto kardansko vratilo, moè da
bide ili od nepravilno negovo prikop~uvawe ili lo{o uskladuvawe na negovite
zglobovi so kardanskoto vratilo od pumpata. Toa naj~esto moè da se slu~i ako ne
e pravilno napraveno prikop~uvaweto. Osiguruva~ite ne se dobro postaveni ili
pak e prikop~ano pod odreden agol.
Posebno potrebno e da se posveti vnimanie na vklu~uvawe pri {to nikoga{ ne
smee neposredniot rakuva~ pri probnoto negovo vklu~uvawe, ra~kata naglo da
ja vklu~i, bidej}i i spored zakonitostite na mehanikata, nagloto vklu~uvawe
predizvikuva udarno dejstvo, no isto taka od brzawe ili nevnimanie nagloto
vklu~uvawe dokolku kardanot ne e pravilno vklu~en moè da predizvika ne-
govo usukuvawe, negovo kr{ewe, ili pak o{tetuvawe na samata pumpa, zatoa se
prepora~uva vklu~uvaweto da bide pretpazlivo, postepeno i probnoto vklu~uvawe
da trae dve do tri sekundi.
Kaj onie pumpi koi imaat dopolnitelni prenosnici so kai{i, pred po~etokot na
rabotniot den kai{ite potrebno e dobro da se proverat, dali se pravilno name-
steni i dali se pravilno zategnati. Dokolku kai{ot e prezategnat, }e se sozdade
zagrevawe na leì{teto, ili pak dokolku nemaat leì{ta piksnata zabrzano }
e se istro{i. Dokolku kai{ot e labav, }e se pojavi prolizguvawe i ne adekvaten
prenos. Proverkata se vr{i so palecot, pri {to kai{ot treba da vibrira okolu
1,5 santimetri. Pregledot na atomizerot prodolùva, se otvara kapakot, se prov-
eruva dali e tuka sitoto, dali e pravilno namesteno i dali stegata od kapakot e
vo red.
Poèlno e pri otvarawe na kapakot da se pogledne vo rezervoarot, da se vidi
dali ima zaostanata ne~istotija od predhodnoto prskawe ili talog od prethod-
niot preparat i dokolku ima potreba , dobro da se is~isti i pri toa treba da se
proveri dali me{alkata bilo od koj tip e vo red, pregledot se vr{i vizuelno.
Proverkata ponatamu prodolùva na dvete razvodni grani, leva i desna, dali se
pravilno spoeni na devte dovodni (potisni) cevki za rastvor, dali zavrtkite se
pravilno stegnati. Proverkata se vr{i naj~esto so klu~ broj 18.
Proverkata na rasprskuva~ite e mnogu va`na da se napravi pred po~etokot na
rabotniot den. Poèlno e da se odvrtat site rasprskuva~i, da se vidi eventu-
alno dali vo niv ima talog ili druga ne~istotija i pri toa potrebno e dobro
da se is~itat. Pravilno se navrtuvaat i optimalno se postavuvaat, toa e uslov
koj ovozmoùva na rasprskuva~ot da dade kvalitetno rasprskuvawe na rastvorot,
odnosno kvaliteten mlaz.
18
Ponatamu pregledot se pravi i na ventilatorot od turboatomizerite, koj dobiva
prenos od dopolnitelen prenosnik (osovina), naj~esto preku pumpata. Obi~no
pri pregledot se vnimava na za{titnata mreà da nema nekoja mehani~ka pre~ka,
ventilatorot treba slobodno da zavrti pri dopir so raka, a naj~eto se poglednuva
na negoviot multiplikator, eventualno od dihtunzite dali e pote~eno maslo.
Pri takviot pregled, nautro, ili pred po~etok na rabotniot den neohodno e de-
talna proverka na pumpata. Kaj razli~ni prskalki i turboatomizeri postojat
razli~ni tipovi na pumpi, od koi najzastapeni se klipnite i membranskite, koi
imaat od edna do ~etiri membrani. Vo ku}i{teto na pumpata, i membranite i kli-
povite so dihtunzi se dobro zatvoreni i na niv ne se vr{i nikakov pregled. Ako
eventualno vo tek na rabota, pumpata ne sozdava pritisok toa zna~i deka ili mem-
branata e puknata ili pak ima nedovolno maslo vo nejzinoto ku}i{te. Poèlno
~a{kata od rezervoarot da se izbri{e so poluvla`na krpa i da se proveri dali
masloto e na optimalno nivo. Dokolku masloto ne se gleda na ozna~enata crta,
toa e znak deka kapakot treba da se odvrti i da se izvr{i dotur na maslo na opti-
malno nivo. Kaj pogolemite pumpi, takvi ~a{ki ima dve i toa leva i desna. Tie
se me|usebno povrzani, preku koja od niv da se dotura maslo nema da se napravi
gre{ka.
Proverka se vr{i i na akumulatorot na pritisokot, na koj na negoviot ventil
se postavuva obi~en manometar i se proveruva kolku iznesuva pritisokot vo
negovata komora. Kaj razli~ni pumpi toj pritisok ima razli~ni vrednosti, a e
nazna~eno na samoto upatstvo za rakuvawe i odrùvawe na samata pumpa. Obi~no
ima vrednost od 2 do 4 bari. Dokolku pritisokot e opadnat, treba da se dopumpuva
vo komorata i da ja ima optimalnata vrednost. Ima va`na uloga, pritisokot da
bide na optimalno nivo, bidej}i ako e na minimalno nivo vo tekot na aplikaci-
jata, }e se javi oscilacii na pritisokot, {to doveduva do oscilacii na mlazot i
kvalitetot na aplikacija.
Poèlno e manometarot da se proveri, dali e dobro stegnat, so poluvla`na krpa
da se izbri{e so cel pogolema preglednost i polesno is~ituvawe na vrednosta na
pritisokot od strana na rakuva~ot.
Poèlno e da se izvr{i pregled na dovodno usisnite creva koi sekoga{ se od
armirana guma i toa dali se pravilno zategnati, da ne slu~ajno se nekade previt-
kani ili pak imaat mehani~ki o{tetuvawa ili pak imaat popre~ni napukuvawa.
Kaj potisnite creva pritisokot moè da dostigne i do 30 bari, vo zavisnost od
dadenata regulacija vo tekot na aplikacijata.
Proverka se vr{i na ventilot za regulacija na pritisokot. Vo praksa kaj ma{inite
za aplikacija se sretnuvaat dva tipa, koi rabotat na isti princip, odnosno so
navojna pruìna, na ~ij kraj se nao|a kugla. Mnogu retko vo tekot na aplikaci-
jata ovoj ventil se o{tetuva i mnogu retko moè da se javi negovo zape~uvawe.
Zape~uvawe se javuva na negoviot navoj, dokolku vo tekot na denot do nego do-
pre rastvor koj vo sebe sodrì sin kamen ili var, odnosno grupata na bakarni
preparati.
19
IV.1 Eksploatacioni karakteristiki na ma{inite za te~na aplikacija
Od eksploatacionite karakteristiki na ma{inite za za{tita, kako prv del }e
se spomne proizvoditelnosta. Proizvoditelnosta se presmetuva spored formu-
lata:
M = 0,1 Z V k = ha/h
Vo eksploatacijata, ovaa formula e osnova. Rakuva~ite vo eksploatacijata ne
treba zamenata na zafatot, brzinata i koeficientot da go vr{at so podatoci od
prospekten materijal. Bidej}i vo Makedonija ima razli~ni vidovi na zemjodel-
ski stopanstva, a ma{inite za za{tita rabotat vo razli~ni uslovi, poèlno e
ovie podatoci, kako i za ostanatite ma{ini, da se izmerat na samoto mesto. Vrz
osnova na toa, treba da se izvr{i analiza na proizvodnosta na tipot na ma{inata,
bidej}i se znae deka postojat razli~ni vidovi na ma{ini.
Bez razlika za kakva ma{ina se raboti, nosena, vle~ena, kapacitet od 800 l, kapac-
itet od 1000 l, taa ma{ina vo tie uslovi }e raboti najmalku 20 godini i poèlno
e prv pat koga }e se kupi ma{inata, da se izmerat odredeni eksploatacioni kara-
kteristiki. Tie eksploatacioni karakteristiki postojano po~nuvaat so proiz-
voditelnosta, taa e osnova zatoa {to mora da se odredi ili da se planira, kolku
taa ma{ina vo tekot na denot moè da isprska. Vrz osnova na taa proizvodnost,
mora da se dade norma za osum~asovno rabotno vreme, a isto taka mora da se plani-
ra za kolku vreme povr{ina od 100 ha, 150 ha ili 200 ha }e moè da se isprska za
odredenata kultura.
Znaej}i ja proizvoditelnosta i znaej}i gi karakteristikite na taa ma{ina,
treba da se opredeli nejzinata norma, pla}aweto, i da se predvidat tro{ocite
koj{to }e proizlezat od ma{inski i ~ove~ki rabotni ~asa. Koi elementi se
va`ni za proizvoditelnosta za eksploatacionite karakteristiki? Sekako
deka zafatot kako element pri aplikacijata, mnogu ne n ma~i, bidejki vo lo-
zaro-ovo{tarskoto proizvodstvo zafatot e ve}e odreden so samoto podigawe na
nasadot. Toj ne treba da se meri, bidej}i zafatot ne e promenliv. Nasadot kako
dolgogodi{en, dali }e trae 20 godini ili pak, pove}e godini, ostanuva kako fik-
sen nasad i me|urednoto rastojanie isto taka ostanuva fiksno, {to zna~i deka
toa e element vo faktorot proizvodnost koj{to vo lozaro-ovo{tarskoto proiz-
vodstvo ne treba da se meri. Zafatot vo poljodelskoto proizvodstvo kade {to na
prskalkite im se stava krilja, isto taka ne treba da se meri, bidej}i kriljata se
fiksni bez razlika dali tie se {est, osum, devet ili, kako {to se kaj nas vo Make-
donija 12 m, zna~i zafatot e fiksen. Zatoa, rakuva~ite vo praktikata ne treba da
se ma~at so odreduvawe na ovoj element. Kaj prskalkite ovoj element e fiksen,
bidej}i otstapuvawata moàt da se javat so mnogu mali gre{ki koi{to, na primer
vo lozaro- ovo{tarskoto proizvodstvo se zanemarlivi.
IV. EKSPLOATACIONI KARAKTERISTIKI NA
MA[INITE ZA ZA[TITA
20
Kako vlijae faktorot brzina na eksploatacionite karakteristiki?
Ovoj faktor kaj eksploatacionite karakteristiki e mnogu vaèn element, bidej}
i brzina vlijae na proizvodnosta na samata ma{ina. Brzinata kako element vo
ovie ma{ini treba da se istakne posebno, bidej}i ima direktno vlijanie na
potro{uvawe na rastvor i na potro{uvawe na aktivnata materija od odredenite
preparati koj{to se koristat za aplikacija, a vo isto vreme vlijae, a e i zaemno
usloven, so regulacijata na sekoja ma{ina. Promenata na samata brzina moè
da ja naru{i regulacijata, isto taka moè i da go naru{i vnesuvaweto na ak-
tivnata materija na odredeni preparati na odredena povr{ina. Zatoa, vo prak-
tikata, mnogu e va`no pri upotrebata na ovie ma{ini, da se opredeli dali }e
se koristi vtora brzina brza, na traktorot, prva brzina brza ili nekoj odreden
stepen. Mnogu e va`no bidej}i od nea zavisat site ostanati elementi koi{to se
va`ni za da se postigne edna kvalitetna za{tita. Kaj razli~ni traktori tie ste-
peni na prenos isto taka se razli~ni. Obi~no vo praktikata, se koristi brzina
od 7 do 7,5 km/h. Spored toa, na taa brzina se vr{i regulacija i isto taka treba
da se pridrùvame vo tekot na eksploatacijata i celata povr{ina da se isprska
so podednakva aktivna materija na hektar povr{ina. Elementot K, koeficient
na iskoristuvawe na rabotno vreme, e element koj{to kaj ma{inite za za{tita e
osobeno vaèn. Mnogu e va`no dali vo tekot na denot }e se prske 8 ~asa ili, pak,
12 ~asa, a koeficientot K da e so pogolema vrednost. Za da bide ovoj koeficient
so pogolema vrednost vlijaat golem broj faktori.
Potro{uva~klata na rastvorot za prskawe e isto taka biten element vo procesot
na za{tita na rastenijata. Potro{uva~kata na rastvorot se odreduva so formu-
lata koja glasi:
- V- Rabotna brzina km/h
- B- raboten zafat vo m
- Q- Predvideno koli~estvo na rastvor l/ha
Od primerot koj }e bide razgledan, se raboti za lozov nasad so rastojanie pome|u
redovi 2.8 m. Rabotnata brzina iznesuva 7,8 km/h

A, predvidenata norma za eden hektar iznesuva 800 litri. So zamena vo formulata
izleguva 29 l/min {to zna~i deka e koristeno turboatomizer Morava A1-1000 koj
ima rezervoar so kapacitet od 1000 litri.Toa zna~i deka negovata potro{uva~ka
na rastvor iznesuva okolu 29-30 l/min.
Taka, treba da se presmeta za kolku vreme atomizerot }e se isprazni.
Odnosno, treba da se najde kolku atomizeri za 12 ~asa treba da isprskaat, {to vo
eksploatacijata e potreben podatok , kako bi moèle da se odredat potrebnite
koli~estva rastvor, bidej}i povr{inite koi treba da se prskaat ve}e se pozna-
ti.
21
Ako na prethodnata formula se dodade koeficientot f koj kaj rasprskuva~ite
se dviì od 0,6 do 0,8, odnosno od 60 do 80%. Koeficientot f vo formulata ne se
pi{uva vo slu~aj koga negovata vrednost iznesuva 1, a toa e slu~aj koga atomize-
rot od zapo~nuvaweto do zavr{uvaweto na prskaweto ne se isklu~uva. Toa e slu~aj
koga iskoristuvaweto iznesuva 100%.
Toga{ prethodnata formula }e go ima sledniov oblik:

Vo vtorata varijanta koga prska~ite se isklu~uvaat pri premin od red vo red,
iskoristenosta nikojpat ne e 100%, i iznesuva od 60 do 80%. Toa e razli~no vo za-
visnost od sposobnosta na traktoristite, a isto taka i vo zavisnost od toa dali e
ostaveno dovolno mesto za manevrirawe. Vo slu~aj koga uslovite za manevrirawe
ne se povolni, atomizerot mora da se isklu~i so {to opa|a koeficientot na isko-
ristuvawe. Ako traktoristot vrteweto uspee da go napravi za 20 sekundi, toa se
smeta dobro vreme, me|utoa ako za zavrtuvawe mu se potrebni 40 sekundi, toga{ }
e se potro{i golemo koli~estvo rastvor, dodeka se izveduva svrtuvaweto.
Ako 1000 litri rastvor vo rezervoarot n ~ini 150 evra, lesno }e se vidi kolku }
e ne ~inat onie 15 litri koi }e se potro{ate za zavrtuvawe.
Zatoa, koeficientot f se presmetuva samo vo slu~aj koga se znae odnapred deka
prskaweto }e se obavuva so prekini.
Sekoga{ treba da se napravi analiza i da se proveri {to e poisplatlivo, dali
da se sopiraat rasprskuva~ite ili ne. Pri toa, treba da se zemat predvid pove}e
elementi.
Prv faktor e ako rasprskuva~ite ne se sopiraat pri zavrtuvaweto, toga{ trak-
toristot vleguva so golema brzina za da ne potro{i golemo koli~estvo rastvor
za vreme na zavrtuvaweto, a za {to treba prethodno da ima ostaveno dovolno
prostor za vrtewe, kako traktoristot ne bi moral da pravi manevri za vrema na
vrteweto.
Vtor faktor koj deluva na brzinata e prostorot , od ankerot do me|ata koj treba
da iznesuva nekade okolu 7 metri , da se vnimava da nema nikakvi pre~ki. Vo na{i
uslovi, ~esto pati se slu~uva vo toj prostor da se ostavaat reèni pra~ki, koi
potoa se zaborava da se soberat i se razbira tie pre~at.
Tret faktor koj deluva na brzinata se neramninite. Vo toj prostor ne treba da
se dozvoli da se ostavaat neramnini, dlaboki zaorani brazdi, koi posle pre~at i
pravat dopolnitelni zagubi na rastvorot za prskawe.
êtvrt faktor koj bitno deluva na skratuvawe na vremeto na vrtewe e umeewe-
22
to na samiot traktorist, koj treba brzo da go izvede zavrtuvaweto, a sepak da ne
predizvika o{tetuvawe na kardanot od atomizerot, {to vo praktikata ~esto se
slu~uva i predizvikuva golem zastoj vo rabotata. Zatoa, za vakvi raboti sekoga{
treba da se biraat dobri, stru~ni i rabotlivi traktoristi.
Drug na~in na rabota, so isklu~uvawe na atomizerite za vreme na zavrtuvawe-
to isto taka treba posebno da se proanalizira od aspekt na eksploatacija, no
i od aspekt na kvalitet na aplikacijata. Na rakuva~ite vo praktikata }e im
se nametne toa pra{awe. Ako pri ova svrtuvawe od eden vo drug red, se soprat
rasprskuva~ite, toa zna~i deka za vreme od 15,20 ili 30 sekundi, zavisno od toa
kolku }e trae vrteweto, ne se tro{i rastvor. Vo toj slu~aj ne se brza pobrzo da
se zavrti, toga{ traktoristot so pomala turaà moè da sleze vo sledniot red
i da go prodolì zafatot za prskawe. Ako se presmeta potro{uva~kata na ras-
tvorot, }e se zabeleì deka za edno zavrtuvawe se za{tedilo 12-13 litri, pa za
drugo isto taka 12-13 litri itn., pa ako se presmeta toa pari~no }e se sogleda deka
ima golema za{teda. Ne e mala za{tedata na rastvor koja{to moè da se dobie so
isklu~uvawe na rasprskuva~ite na krajot. Me|utoa, tuka se nametnuva u{te edno
pra{awe.
Ako pri ova zavrtuvawe se isklu~uva atomizerot, dali }e bidat dobro napr-
skani krajnite sadnici?
Dali krajnite sadnici od aspekt na kvalitetna za{tita }e bidat naprskani so ist
pritisok i so ista brzina na dvièwe kako {to se onie vo sredinata na redot?
Toa e pra{awe koe{to treba da se analizira, bidej}i ako se izanalizira se doa|a
i do vtoroto pra{awe-dali dobro }e se isprskaat i prvite sadnici od sledniot
red pri doa|aweto na atomizerot, odnosno dali }e se isprskaat so ist pritisok,
ista rabotna brzina i ista golemina na kapkite, bidej}i od goleminata na kap-
kite zavisi dali }e ima kvalitetna za{tita ili ne. Dali postoi rizik koga pri
vleguvawe vo redot, poradi brzinata na traktoristot, toj da ja vklu~i kardan-
skata osovina, me|utoa ne moè vedna{ da se postigne pritisok od 25 B. Toa zna~i
deka prvite loznici nema da bidat isprskani so pritisok od 25 B, kako {to se tie
vo sredinata.
A {to bi se slu~ilo, ako traktoristot od brzawe, za da ja ispolni postavena
norma, malku podocna go vklu~i kardanot, pa prvite sadnici da ne se zafatat
voop{to ili sosema malku, pa vtorite da se zafatat so pomal pritisok i
ponekvalitetno da se isprskaat?
Me|utoa, analizata treba da se pravi dokraj. Toa zna~i deka dvete sadnici pri
izlezot na traktorot nema da bidat dobro isprskani. Dvete sadnici, ili ~etirite
sadnici pri vlez na traktorot vo me|uredjeto, isto taka nema da bidat dobro is-
prskani. Ako se izbrojat tie sadnici kolku se vo edna plantaà i ako se sogleda
kolku prinos tie davaat, pa ako zeme procentot na brojot na sadnicite na eden
hektar, }e se vidi deka se tie vo golem broj i deka nema da moè od niv da se do-
bie takov rod kakov {to }e se dobie od sadnicite vo sredinata na redot. Toa se
pra{awa za analiza koi vo praktikata treba ~esto da bidat postavuvani. I sega
moè da se napravi rekapitular.
23
Koi se tie pozitivni strani ako ne se sopiraat rasprskuva~ite pri svrtu-
vawe od eden vo drug red, a koi se negativnite strani? I obratno, koi se
pozitivnite strani ako se sopiraat rasprskuva~ite pri svrtuvaweto, a koi
negativnite?
Sepak, od golem broj ispituvawa kaj nas vo Makedonija, e konstatirano deka e na-
jdobro agronomot da ja odrùva povr{inata sekoga{ vo povolna ramna sostojba,
da ne se dozvoli da ima prskawe aplikacija, a da ima i pre~ka pri svrtuvawe.
Zatoa, najdobro e da ne se sopiraat rasprskuva~ite, bidej}i koga tie se vrtat od
eden vo drug red, toga{ samo se smaluva turaàta, a so toa se smaluva i brojot na
vrtewa na kardanskata osovina, a so toa, pak, doa|a do namaluvawe na rabotniot
pritisok. Vo ovoj slu~aj nema da ima 29 l/min potro{uva~ka na rastvor, kako {to
e vo formulata, tuku pomalku, zatoa {to turaàta e namalena.
Vo toj slu~aj, krajnite sadnici }e bidat dobro isprskani, isto i prvite sad-
nici levo i desno od redot, me|utoa dali na krajot, kade {to ima me|a od
pleveli, kade {to ima ostanati lastari od zimata koi ostanale neizgoreni,
}e bidat isprskani?
Sekako deka }e se naprskaat. Konstatirano e deka golem broj bolesti prezimu-
vaat i golem broj bolesti ostanuvaat tokmu na tie pleveli, oreàni lastari koi
ne bile sredeni kako {to e potrebno. Vo takviot slu~aj, so prskaweto, se vr{i
uni{tuvawe na site mo`ni bolesti koi{to moàt da se javat vo ovoj del. Pa za-
toa, vo interes na vremeto i iskoristenosta, vo interes na toa K, koe ~esto pati go
spomenuvame kako glaven faktor vo aplikacijata, vo proizvodnosta na ma{inata,
poèlno e pri svrtuvawe da ne se sopiraat rasprskuva~ite. No, sepak treba da se
ispolnat odredeni uslovi koi se nalagaat za pravilno i brzo svrtuvawe od eden
vo drug red.
Ponatamu, vo tekot na aplikacijata se nametnuva edno osnovno pra{awe,
kako na primer, na edna golema plantaà, koja{to moè da iznesuva pove}e
hektari, moè da se izvr{i primena i organizacija na rabota so ovie ma{ini?
Sekako deka, ako ima pet ili tri atomizeri na raspolagawe, nema da se pu{tat
eden po drug da ja vr{at aplikacija. So pu{taweto na atomizerite eden po drug,
}e se napravi mnogu golema gre{ka, i od aspekt na aplikacijata i od aspekt na
kvalitetot na za{titata. Taka, treba da se zadrème na pra{aweto kako treba da
se izvr{i aplikacija na golema plantaà so primena na pogolem broj ma{ini. Za
primer, da se zeme edna parcela koja{to iznesuva okolu 80 ha ovo{en nasad. Na
tie 80 ha za da se izvr{i aplikacija, konstatirano e deka so opredelena proizvod-
nost treba da se pu{tat dva atomizera.
Dali dvata atomizera treba da se pu{tat eden po drug?
Ako se pu{tat }e ima mnogu negativni dejstva koi{to }e se javat od aspekt na
kvalitetot na aplikacijata. Prviot atomizer go prska redot od leva i redot
od desna strana. Me|utoa, bidej}i atomizerite imaat ventilator, golem del od
kapkite }e preminat i na drugiot red. Toa se sitni kapki, koi{to se noseni od
vozdu{nata struja {to ja sozdava samiot atomizer. Toa zna~i deka takvite kapki
slobodno }e padnat na zelenata masa od sosedniot red. Ako se pu{ti sledniot
24
atomizer vedna{ vo sosedniot red, toga{ doa|a do preklopuvawe, do spojuvawe na
sitnite kapki vo vtoriot red od prviot atomizer od prviot i od vtoriot pomin.
[tom }e se spojat tie kapki, sekako deka doa|a do pote~uvawe.
[to zna~i pojavata pote~uvawe?
Pojavata pote~uvawe zna~i spojuvawe na golem broj sitni kapki koi{to kako ra-
stat potekuvaat po zelenata masa i na toj na~in rasporedot na hemiskiot pre-
parat, na zelenata materija, nema da bide ednakva, odnosno nekade }e ima pove}e,
a nekade pomalku. Zatoa, treba da se izbegnuva ovoj slu~aj vo aplikacijata. Treba,
ako ve}e se javat vakvi problemi, edniot atomizer da se pu{ti od levata strana na
parcelata, a drugiot atomizer na desnata, so toa {to i dvata atomizera }e prskaat
prekuredno, a so takvoto prskawe tie mnogu lesno svrtuvaat od eden red vo drug.
Vtorata rabota so prekurednoto prskawe, na edniot atomizer moè da se javi spo-
juvawe na sitnite kapki pri premin od edna strana vo druga strana od redot. Vo
toj slu~aj, ako se primeni ovoj na~in na aplikacija, spojuvaweto na sitnite kapki
od eden premin vo drug nema da bide tolku izrazeno, bidej}i se prska letno vreme
i trebaat 5, 6-7 minuti za da se isu{i koja bilo kapka na zelenata masa, pa so
pominuvawe na atomizerot vo toj red i so prskawe prekured ne moè da se javi
tolku masovno pote~uvawe na rastvorot po zelenata masa. Isto taka i atomizerot
od desnata strana pominuva prekured i vr{i prskawe od desnata strana sprema
levata strana. Pri prskaweto prekured, dali moè vo praktikata da dade zabuna
koj red e naprskan, a koj ne? Spored {to, }e se znae, dali e redot naprskan ili
ne?
25

[ema 1.- Izgled na parcelata i na~in na prskawe so razminuvawe kaj odrinski
sistem na odgleduvawe
Vo praktikata, regulacijata se vr{i na nekolku na~ina i toa:
Regulacija spored raboten pritisok
Regulacija spored broj na rasprskuva~i
Ovie dve osnovni regulacii se prilagoduvaat spored rabotnata brzina.
Pri ova treba da se presmeta dali so dve postaveni regulacii }e moè da se
postigne postavenata cel, odnosno dali }e moè da se isprska odredeno koli~estvo
na sredstvo za za{tita na odredena povr{ina, i odredeno koli~estvo na aktivna
materija od samite preparati {to e eden od osnovnite uslovi za da se izvr{i
kvalitetna za{tita.
Regulacijata koja se vr{i na teren, spored rabotniot pritisok e razli~na sprema
zemjodelskata kultura koja treba da se za{tituva. Pritisokot e faktor koj vli-
janie na toa dali }e ima sitna- krupna kapka, a od toa zavisi i dali }e se potro{i
pove}e ili pomalku od preparatot.
26
Ako se raboti na lozov nasad, so prvo prskawe i koga lastarite se mali 10-30 cm
toga{ ne treba golem raboten pritisok i toj treba da iznesuva od 5 do 8 Bar.
Toa doprinesuva za celosno prskawe, bidej}i ima mala lisna masa, a se pokri-
va so sitni kapki. Pri ova mala e i potro{uva~kata na gorivo i se dobiva eden
ekonomi~en raboten proces. Nema potreba vo prvite prskawa da se tro{i golemo
koli~estvo rastvor i da se raboti so golemi pritisoci.
Tabela 1. Najprikladna regulacija na turboatomizerot MORAVA AM - 1000 na
ednospraten {palir za bujni sorti
Prskawe
po red
Broj na
rasprsk.
od strana
Pritisok
bari
Stepen na
prenos na
traktorot
Brzina na
dvièwe
km/h Isprsk. m
2
I 2,3 18 II brz.brz. 7,8-8,0 19000
II 2,3,4 21 II brz.brz. 8,2-8,5 17000
III 2,3,4,5 25 II brz.brz. 8,2-8,5 11500
IV 2,3,4,5 28 II brz.brz. 8,2-8,5 9500
V 2,3,4,5 28 II brz.brz. 8,2-8,5 9500
VI 2,3,4,5 28 II brz.brz. 8,2-8,5 9500
Tabela 2. Brzina na evaporacija na razli~ni uslovi na vlaga i temperatura
Stepen na
prenos
Pritis.
bari
Isparuvawe na kapkite
Na sonce Pod senka
t C
Relat.
vla`nost
Vreme
minuti t C
Relat.
vla`nost
Vreme
minuti
II brzina - brza 21 32 62% 3,5-4,5 24 70% 5-7
II brzina - brza 28 35 54% 2,3-4 27 55% 3-5,5
II brzina - brza 14 35 59% 4,1-7 28 59% 4-7
I brzina - brza 21 24 63% 4-7,5 19 66% 4-8
III brzina - brza 21 19 74% 3,7-6,5 15 61% 5-8

27
[ema 2. Najdobra regulacija za ednospraten {palir i negovo prskawe vo re-
dovite e vle~en traktorski turboatomizer Morava AM - 1000
Tabela 3. Pregled na vkupniot broj kapki na cm
2
Tret. po
red
Broj na kapki po odredena golemina vo mikrometri na cm
2
Vk. br. na
kapki po cm
2
0-50 50-100 100-200 200-300 300-500
I 70 39 20 1 0 130
II 79 42 20 0 0 141
III 82 40 17 0 0 139
IV 85 40 11 0 0 136
V 70 42 9 0 0 121
VI 80 30 6 0 0 116
Tabela 4. Najprikladna regulacija na turboatomizer MORAVA AM - 1000 na
odrinski sistem za bujni sorti
Prskawe
po red
Broj na
rasprsk.
od strana
Pritisok
bari
Stepen na
prenos na
traktorot
Brzina na
dvièwe
km/h Isprsk. m
2
I 1 20 II brz.brz. 7,7-8,0 22000
II 7,8,9 19 II brz.brz. 8,2-8,5 16500
III 7,8,9 24 II brz.brz. 8,2-8,5 14500
IV 7,8,9,10 24 II brz.brz. 8,2-8,5 13500
V 7,8,9,10 25 II brz.brz. 8,2-8,5 12000
VI 7,8,9,10 26 II brz.brz. 8,2-8,5 11000
28
Vtoro pra{awe koe se postavuva pri regulacijata e brojot na rasprskuva~ite
koi se postavuvaat od strana i koi na atomizerot se pu{taat po potreba. Toa e
li~na odluka na rakuva~ot, spored redot na prskawe i od koli~estvoto na lisnata
masa. Tuka ne postoi nekoja formula ili na~in kako da se definira i mora da se
odlu~uva na samoto mesto. Ako ima na primer, lozov nasad taa regulacija se vr{i
na samoto mesto, a zavisi i od sortata na nasadot. Razli~ni sorti imaat razli~na
bujnost, a bujnosta na sortata go diktira brojot na prska~ite i pritisokot, odnos-
no celta na rakuva~ot e da napravi takva aplikacija pri {to pogolem procent od
zelenata masa da se pokrie so sitni kapki.

[ema 3. Najdobra regulacija za ovo{en nasad i negovo prskawe vo redovite so
vle~en traktorski turboatomizer Morava AM - 1000
I vo ovo{tarskoto proizvodstvo, regulacijata na ma{inite za aplikacija se
izvr{uva na mnogu sli~en na~in, kako i vo lozarskoto proizvodstvo. Kako {to
e pokaàno na {emata 3, zavisno od prskaweto vo redot i zavisno od sistemot
na odgleduvawe, strani~no se pu{taat onolku rasprskuva~i se so cel da se obez-
bedi celosno pokrivawe na zelenata masa. Kolku rasprskuva~i od strana }e bi-
dat pu{teni po prskawe vo red, zavisi od sistemot na odgleduvawe, dali e pilar
sistem, slobodna palmeta ili nekoj drug sistem. No i da e pilar sistem, bidej}
i go ima vo tri varijanti moè da bide nizok, sreden ili visok. Strani~noto
vklu~uvawe na rasprskuva~ite zavisi od negovata visina.
Na prvoto prskawe se pu{taat obi~no po ~etiri prska~i od strana so pritisok so
okolu 10 bari, toa e faza koga lastarite se seu{te mladi, toa e faza koga plodovite
se skoro oplodeni i koga nemame golema lisna masa. Regulacijata na pritisokot,
29
rabotnata brzina i strani~niot broj na prska~i kako tri osnovni parametri
moraat me|usebno da se uskladat za da moè da se dade baranata koli~ina na rast-
vor po hektar, no i baranata aktivna materija od preparat.
Zatoa vo praksa stru~noto lice trite osnovni navedeni parametri treba na teren
da gi opredeli, zavisno od sistemot, vidot na ovo{nata kultura, nejzinata bujnost,
prskaweto po red i drugi parametri za koi {to toj }e oceni deka se neophodni i
deka imaat va`no vlijanie za pravilna aplikacija.
Ve}e na vtoroto prskawe kako {to e prikaàno i na samata {ema se pu{ta po
eden rasprskuva~ pove}e, a pritisokot dostignuva do 15 bari. Na tretoto prskawe
pritisokot treba da dostigne nad 20 bari, a brojot na prska~ite da se uskladi,
za da bide opfatena celokupnata ovo{ka (zelena masa i plodovi), od najdolnite
do najgornite granki. êsto pati vo praksa vakvite regulacii sozdavaat prem-
nogu golemi problemi. Obi~no vo odsustvo na stru~na pomo{ se pu{ta pogolem
broj na rasprskuva~i i pogolem pritisok, odnosno se pravi lo{a regulacija koja
doveduva do nepotrebno tro{ewe na golema koli~ina na rastvor po povr{ina i
aktivna materija.
Na{ite zemjodelski proizvoditeli toa go pravat od neznaewe i so edna misla
da se dade pove}e rastvor za da za{titata bide sigurna. Se sozdavaat zgolemeni
tro{oci, no vr{i i nepotrebno zagaduvawe na samiot nasad na samite plodovi i
toa e eden mnogu vaèn faktor za ovoj raboten proces na koj {to e potrebno da se
posveti vnimanie, zatoa za da za{titata bide uspe{na zemaj}i gi vo predvid site
parametri koi gi navedovme, treba sepak stru~noto lice niv dobro da gi znae,
pravilno i navreme da gi realizira, a se so cel da izvr{i pravilna i ekonomi~na
aplikacija.
Vo poljodelskoto proizvodstvo, pri prskawe na razli~ni poljodelski kulturi,
takva regulacija ne se vr{i, tuku se vr{i samo regulacija na pritisok pri {to se
dobiva pogolem zafat, a toa e osnoven faktor za dobivawe na pogolema produk-
tivnost.
Spored toa, moè da se kaè deka regulacijata na pritisokot i brojot na
rasprskuva~ite se vr{i poedine~no za site kulturi, za site sorti pri prskaweto
po redovi.
Vo praktikata pogodno e da se napravi edna tabela kade {to se prskawata redos-
ledno rasporedeni i za sekoe prskawe regulacijata e posebno dadena. Na primer,
ako za prvo prskawe e predvideno 7 bari, za vtoroto prskawe pritisokot e zgole-
men, zatoa {to ve}e e zgolemena lisnata masa i toa bara pogolem pritisok. Na
tretoto prskawe zelenata masa e u{te pogolema, pa moè da se odi na pritisok
od 20 bari. So zgolemuvawe na pritisokot se zgolemuva i koli~estvoto na rast-
vorot {to }e se potro{i, od kade {to se gleda deka pritisokot direktno deluva
na kvalitetot na za{titata.

30
Slika 10. Ured za prskawe vo poljodelsko i gradinarsko proizvodstvo
1-zategnuva~ka pruìna; 2-strani~na,razvodna cevka; 3-levo razvodno crevo; 4,5,6,7-
priklu~oci; 8-sredno razvodno crevo; 9-sredna cevka; 10-desno, razvodno crevo

Vakviot ured kaj site vidovi na prskalki i turboatomezeri, lesno se montira i
demontira. Izvodot za rastvor se priklu~uva od dve ili tri creva, direktno od
razvodnata grana, a regulacijata na pritisokot se izvr{uva voobi~aeno na regu-
latorot za pritisok na samata pumpa. Vo upotreba gi ima od 4-16 metri, zavisno
od goleminata na parcelata. Pri nivnata primena postoi mo`nost za menuvawe
na rasprskuva~ite zavisno od vidot na kulturata, no isto taka i od razvojnata
faza na kulturata, pri toa stru~noto lice vo praska treba da posveti pogolemo
vnimanie i da ima pri sebe golem izbor na razli~ni vidovi na rasprskuva~i, kako
po pritisok, taka i po oblik na rasprskuvawe za da moè da izvr{i racionalna i
kvalitetna aplikacija vo razli~ni razvojni fazi na kulturata, no i da moè da ja
aplicira predvidenata aktivna materija od preparatot po hektar povr{ina.
Uspe{no moè da se primenuva pri aplikacijata vo gradinaro-cve}arskoto,
poljedelskoto proizvodstvo, kako i na razni industriski kulturi, pri za{tita
na rastenijata, no ima i golema primena i pri aplikacija na razli~ni selektivni
herbicidi na navedenite kulturi, bidej}i ima golema mo`nost za regulacija na
rasprskuva~ite, nivna zamena spored potrebite i fazite na razvoj na kulturite.
Kaj turboatomizerite, vo lozaro - ovo{tarskoto proizvodstvo, regulacijata se
vr{i i so brojot na rasprskuva~ite od strana. Pri prvoto prskawe nema logika da
se pu{tat po 5 rasprskuva~i od strana, nema dovolno zelena masa za nivno celosno
vklu~uvawe, pa se pravi procenka, dali }e se vklu~at eden ili dva rasprskuva~i.
Pri narednite prskawa, pokraj zgolemuvaweto na pritisokot, se vr{i i zgolemu-
vawe na brojot na rasprskuva~ite od strana. Za da se postigne sakanata cel, se
pu{taat od strana po dva ili tri rasprskuva~i. Koga se vklu~uva pomal broj na
rasprskuva~i ne e seedno koj rasprskuva~ }e bide vklu~en, i toa zavisi od kul-
turata koja se za{tituva i koj sistem na odgleduvawe e primenet, odnosno dali se
raboti ednokaten , dvokaten ili sobran sistem za odgleduvawe. Toa zna~i deka i
sistemot za odgleduvawe e faktor sprema koj mehanizatorot treba da go podesi sis-
temot za za{tita. Spored tabelata se gleda deka so zgolemuvaweto na pritisokot
so porastot na zelenata masa, paralelno se zgolemuva i brojot na priklu~enite
rasprskuva~i od strana. Pri toa, celta e sekojpat site zeleni delovi od rasteni-
eto da se pokrijat so rastvor, so {to se postignuva kvalitetna za{tita.
31

Slika 11. Sistem za kontrola i dale~inska elektronska regulacija
Toa e sistem postaven vo kabinata na traktorot na dobar vidik i dostapnost na
samiot traktorist. Sistemot za elektronska kontrola, vr{i istovremena regu-
lacija i kontrola i registrirawe na slednite parametr:
Potro{ena koli~nina na rastvor l/ha;
Rabotna brzina km/h;
Vkupen volumen na koli~inata na rastvor vo rezervoarot;
Raboten zafat;
Pu{teni prska~i vo rabota;
Potro{uva~ka na rastvor l/min;
Pominato vreme vo rabota;
Broj na pu{teni prska~i vo rabota;
Sistemot za elektronska komunikacija i kontrola, vo praktikata ima golemi
prednosti, bidej}i regulacijata na site osnovni parametri pri aplikacijata se
vr{i direktno od kabinata, samiot rakuva~ moè toa da go vr{i brzo i ednos-
tavno, bez da go sopira traktorot, da se simnuva od nego so {to se izbegnuvaat
zastoite, raboti so golema preciznost. Vo tekot na aplikacijata toj pove}e pati
moè da gi proveruva dadenite parametri, a moè brzo, ednostavno i precizno da
gi menuva, primer vo slu~aj koga nasadot ili posevot ima menliva bujnost ili pak
na edna parcela se nao|aat razli~ni sorti {to bara korekcija na parametrite na
aplikacija.
Takviot sistem e vo potpolnost so potrebite na sovremenite ma{ini za ap-
likacija, kako i so novite zakoni i normativi koi treba da gi ima edna sovremena
ma{ina za aplikacija.
32
Regulacijata za lozovi i ovo{ni nasadi se izveduva na na~in, imeno, prviot, vto-
riot i tretiot rasprskuva~ od strana, ne treba voop{to da se pu{taat, bidej}i
ovde zelenata masa e povisoko locirana od lozoviot nasad i zatoa tuka se pu{taat
vo rabota od sedmi do desetti rasprskuva~. Me|utoa i ovde ne postoi pravilo
kolku i koi rasprskuva~i treba da se vklu~at, odlukata i ovde ostanuva da se do-
nese na samoto mesto, bidej}i ne e seedno dali se raboti za jabolkov, kru{kov ili
nekoj drug nasad. Isto taka ne e seedno po koj sistem se odgleduva ovo{tarnikot.
Ovie faktori koi deluvaat na sistemot za podesuvawe treba sekojpat da se ana-
liziraat pred da se izvr{i podesuvaweto kako ne bi se tro{elo pove}e rastvor
na edinica povr{ina, da se dobie dobra proizvodnost, no i da ima ekonomi~nost
pri samoto prskawe. Vo faktorot regulacija se nametnuva u{te edno pra{awe,
dali prvoto prskawe e potrebno da se prska sekoj red, ili da se prska preku eden
red. Od aspekt na eksploatacija, ekonomski mnogu se isplatuva prskaweto preku
red, bidej}i se dobiva dvojna proizvodnost, odnosno smaluvawe na angaìraweto
na ma{inskiot i ~ove~kiot faktor na pola, pri obavuvawe na za{titata, a voed-
no se namaluvaat na polovina i potrebite na rastvor za za{tita. Me|utoa, ova ne
treba da se gleda ednostrano samo od aspekt na namaluvawe na tro{ocite, tuku i
od aspekt na postignuvawe na kvalitet. Pra{awe e dali na ovoj na~in kvalitetno
}e se za{titi nasadot, odnosno dali celata zelena masa, gledano i od leva i od des-
na strana }e bide za{titena. Preporaka e prvoto prskawe sepak da se izvr{uva
prekuredno, {to ima celosno opravduvawe od aspekt na eksploatacija, no i od
aspekt na kvalitet dokolku se izvr{i dobra regulacija.
Koja e taa dobra regulacija? - Dobrata regulacija vo ovie slu~ai se vr{i na
samiot teren, po site navedeni elementi koi{to }e vlijaat i }e ukaàt do koj
stepen treba da se zgolemi rabotniot pritisok. Ednostavno, iskusnite agronomi
i rakuva~i na terenot, moàt da go vidat toa od samoto prskawe. Tehni~arite so
dobro iskustvo i traktoristite toa go zabeleùvaat, a i agronomot isto taka.
Mnogu e va`no na prvoto prskawe, rabotniot pritisok da bide optimalen, bidej}i
od nego zavisi usitnuvaweto na kapkite. Vtorata rabota e brojot na rasprskuva~i.
So usoglasuvawe na rabotniot pritisok i brojot na prska~ite, pri odreden stepen
na prenos na traktorot i pri odredena rabotna brzina na traktorot, na sadnicata
moè da se postigne, bez razlika dali e lozova ili ovo{na, so usoglasuvawe na
ventilatorot od turboatomizerot, kapkite da dojdat do drugata strana od samata
sadnica. Me|utoa, od merewata vr{eni kaj nas vo Makedonija, golem del od kap-
kite dosegaat i do sadnicata od sosedniot red, no tie sitni kapki }e se isu{at.
So narednoto pominuvawe, vo prekuredot, ve}e prethodnite kapki se isu{eni
i nema opasnost deka tie }e se spojat, odnosno da pote~at. Potoa, se nametnuva
zaklu~okot so prethodnoto prskawe, desnata strana od ovaa sadnica dobro }e se
isprska, leviot del od sadnicata isto taka dobro }e se pokrie so rastvor, bidej}i
primilo malku rastvor i od prethodniot pomin, a isto taka desniot del od sadni-
cata, od sosedniot red e dobro isprskan od prethodniot pomin. A sega, so dopirawe
na sitnite kapki od vtoriot pomin, sekako deka zelenata masa dobro }e se pokrie.
Tuka e va`na i kulturata, periodot i razvojot na bolestite. Sekako deka kon kra-
jot na april i po~etokot na maj, koga se vr{at tie prskawa, nema tolku intenziv-
33
en razvoj na razli~ni bolesti, a so dobivawe na stru~na pomo{ od za{titarot }e
se znae dali da se zgolemi brojot na rasprskuva~ite ili da se namali, potoa dali
koncentracijata na rastvorot da se zgolemi ili da se smali, bidej}i kako element
za regulacija na turboatomizerot e i koncentracijata {to agronomot za{titar
ja dal kako preporaka ili, pak, vo slu~aj da nema agronom za{titar, toga{ taa
koncentracija se pravi spored upatstvoto na hemiskiot preparat {to go ima na
pakuvaweto. Toa se site elementi koi{to treba da se analiziraat.
I pak kako osnovno rezime treba da se zaklu~i deka regulacijata na ma{inite se
pravi vrz osnova na rabotniot pritisok i vrz osnova na brojot na rasprskuva~i
po strana, so cel da se dobijat podobri eksploatacioni karakteristiki, me|utoa
sepak faktorot kvalitetna za{tita ne smee da bide zanemaren. Prvoto prekured-
no prskawe ima mnogu prednost vo odnos na eksploatacijata, no so adekvatna regu-
lacija celta moè da se postigne, a toa e kvalitetnata za{tita.
IV.2. Izbor na adekvatni rasprskuva~i
Analiziraj}i gi eksploatacionite karakteristiki kako i vlijanieto na ovoj rabo-
ten proces vrz za~uvuvawe na ìvotnata sredina i tendencijata za proizvodstvo
na zdravstveno ispravna hrana, vaèn moment vo tekot na eksploatacijata e kakov
na~in na prskawe }e se primeni za da se izvr{i postignuvawe na celta, odnosno
kvalitetna za{tita. Nanesuvawe na rastvorot na zelenata masa se vr{i na pove}
e na~ini vo poljodelskoto i industriskoto proizvodstvo na razli~ni zemjodelski
kulturi, a {to zavisi od samata kultura, nejzinata razvojna faza, koli~estvoto na
rastvor na hektar povr{ina i koli~estvoto na aktivnata materija od hemiskite
preparati.
Postavuvaweto na rasprskuva~ite pri aplikacija na razni zemjodelski kulturi
na prskalkata moè da se izvr{i:
Povr{inski;
Prskawe vo redovi;
Prskawe vo lenti i
Strani~no prskawe pod agol.
34
Povr{inska aplikacija

Prskawe vo redovi Aplikacija vo lenti
po niknuvawe

Aplikacija pod razli~ni agli

Aplikacija pod listovite
35
Koj bilo da se napravi od ~etirite na~ini na regulacijata na rasprskuva~ite, }
e se dade dobar efekt vo suzbivawe na razli~ni bolesti i {tetnici, so taa raz-
lika {to rasprskuva~ite treba da se odberat spored sakaniot spektar i brojot
na sitni kapki na santimetar kvadraten {to be{e analizirano vo prethodnite
poglavja. Vakviot na~in na postavuvaweto na rasprskuva~ite i nivniot izbor, so
dobri eksploatacioni karakteristiki na teren }e dade i ekonomi~nost na ovoj
raboten proces.
[to se odnesuva do na~inot na postavuvawe na rasprskuva~ite vo edna od ~etir-
ite varijanti, ne pretstavuva nekoj poseben problem, bidej}i kaj sovremenite
ma{ini takva regulacija po potreba i po èlba e mo`na, rasprskuva~ite da se
svrtuvaat levo ili desno ili da se zatvorat po potreba. Koj bilo od niv da se pri-
meni, potrebno e da se izvr{i promena na rasprskuva~ite, a {to i ne predstavuva
nekoj poseben problem, bidej}i fabrikite proizvoditeli ovoj problem go imaat
celosno usovr{eno i lesno se vr{i zamena na rasprskuva~ite zavisno od {iri-
nata na spektarot pri rasprskuvaweto.
Tabela 5. Protok na dizni OBKOV po tipoviso razli~en pritisok i razli~na
potro{uva~ka na rastvor pri razli~ni rabotni brzini
Tip na
dizna
Protok na pritisok Potro{ok na r-r l/ha
Bar l/min 5 km/h 6 km/h 7 km/h 8 km/h 9 km/h 10 km/h
11003
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
4,0
0,87
0,96
1,11
1,17
1,27
1,32
209
230
266
280
304
317
174
192
222
234
254
264
150
165
190
200
218
226
130
144
166
175
190
198
116
128
148
156
170
176
105
115
133
140
152
158
11004
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
4,0
1,20
1,35
1,56
1,60
1,72
1,88
288
324
375
384
412
450
240
270
312
320
344
376
205
230
267
274
295
322
180
202
234
240
258
282
160
180
208
213
229
250
144
162
187
192
206
225
11006
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
4,0
1,67
1,95
2,19
2,44
2,56
2,75
400
468
525
585
615
660
334
390
438
488
512
550
286
334
375
418
439
470
250
293
329
366
384
413
223
260
292
325
341
367
20
234
263
293
307
330
11002NP
1,0
1,5
2,0
2,5
0,75
0,94
1,05
1,20
180
225
252
288
150
188
210
240
129
161
180
205
113
141
158
180
100
125
140
160
90
113
126
144
11003NP
1,0
1,5
2,0
2,5
1,14
1,40
1,56
1,75
274
336
374
420
228
280
312
350
195
240
267
300
171
210
234
263
152
187
208
233
137
168
187
210
11004NP
1,0
1,5
2,0
2,5
1,50
1,83
2,10
2,25
360
440
504
540
300
366
420
450
257
314
360
386
225
275
315
338
200
244
280
300
180
220
252
270
36
Rasprskuva~ite predstavuvaat najosetlivi delovi na prskalkata, bidej}i ek-
sploataciskiot potencijal i tehni~kata ispravnost se manifestira preku
rasprskuva~ite. Osnovni zada~i na rasprskuva~ite se:
ramnomerna raspredelba na rabotnata te~nost po {irina;
popravilna distribucija i depozicija na rabotnata te~nost, odnosno
za{titnoto sredstvo na rastitelnite organi, so cel postavuvawe {to
podobar fitoterapiski efekt i za{teda na za{titnoto sredstvo;
takva dezintegracija na rabotnata te~nost (za{titno sredstvo), koja
i pokraj potrebniot efekt }e obezbedi {to pomalo zanesuvawe na kap-
kite (draft), a so toa i pomalo zagaduvawe na okolnata sredina;
da spre~uva kapewe na rabotnata te~nost so isklu~uvawe na prskalkata,
so {to se spre~uva i o{tetuvawe na rastenijata;
da {to podolgo odrùva tehni~ka ispravnost.
Najva`ni karakteristiki pak na rasprskuva~ite se:
oblik na mlazot;
domet na mlazot;
raboten pritisok
dezintegracija na rabotnata te~nost (golemina na kapkite);
kapacitet na rasprskuva~ite.
IV. 3. Ma{ini za za{tita - zapra{uva~i
Zapra{uvaweto kako raboten proces vo lozaro-ovo{tarskoto proizvodstvo i
voop{to vo zemjodelskoto proizvodstvo, se koristi vrz osnova na koristewe na
pesticidi koi se vo pra{lesta forma. Ma{inite za zapra{uvawe koi se zastap-
eni kaj nas se koristat edna{ do dva pati vo tekot na vegetacioniot period.

Slika 12. Op{t izgled na ma{ina za zapra{uvawe na rastenijata vo rabota
37
Proizvodnoata i eksploatacionite karakteristiki na ovie ma{ini se oprede-
luvaat na dva na~ina:
Prakti~no
Teoretski
Opredeluvaweto na proizvodnosta na dvata na~ina prethodno e elaborirano.
Za da moàt ma{inite da se koristat, potrebno e prethodna podgotovka. Ako
podgotovkite dobro se izvr{at, vo eksploatacijata }e ima pogolema proizvod-
nost. Vo podgotovkite {to treba da se izvr{at vo praktikata, prvo treba da se
obezbedi lesno vozilo za nautro, za da se zemat rabotnicite koi }e rabotat, a toa
treba da bide vo 4 ~asot nautro, bidej}i ovaa opreracija se obavuva pri mnogu
tivko vreme. Prvo, eden rabotnik i eden traktorist treba da se odnesat na parce-
lata. Rakuva~ot treba da izvr{i podgotovka na preparatite, pri {to me{aweto
se obavuva na ~ist beton ili so postavuvawe na cerada. Me{aweto se obavuva so
lopata i so nea se sipuva preparatot i se polni ma{inata.
Rabotnikot ima uloga da izvr{i pobrzo polnewe na ma{inata, odnosno negovata
uloga e da se spre~at zastoite vo tekot na polneweto. Zatoa, koeficientot K na
zagubi ovde e mal. Po zavr{enoto polnewe se odi na parcela i zapra{uvaweto
se obavuva taka {to so ma{inata postojano se odi preku redovite prekuredno,
bidej}i nema potreba da se vleguva vo sekoj red. Pominuva}i preku redovite na
ovoj na~in redot dobro se zapra{uva i od ednata i od drugata strana.
Vo tekot na eksploatacijata, ova e edna od najte{kite i najsloènite procesi, se
raboti za proces koj{to e mnogu opasen za traktoristot i za rakuva~ot. Ovde kako
osnova se koristi elementarniot sumpor, a vo nego kako fungicid se dodava smesa
od nekoj insekticid i dvata ili trite preparati se me{aat. Me|utoa, koj bilo
preperat da se stavi, toa se hemiski otrovi. Zatoa ovde e neophodno da se koristi
za{titnata oprema. Taa se sostoi od mantil, maska, rakavici , a pri toa teloto
ne smee da bide izloèno na dopir od ovie hemiski preparati.
Traktorot koj gi obavuva ovie raboti treba da bide so kabina koja{to treba do-
bro da dihtuva. Vo tekot na eksploatacijata se postignuva dosta golema rabotna
brzina i toa od 15 do 20 km/h. Samiot traktorist brzo go vozi traktorot i toj
nastojuva da postigne rabotna brzina pogolema i od 20 km/h zatoa {to dvièj}i se
vo redot so relativno lesnata ma{ina koja teì 120 kg i sobira 150 kg preparat
i traktorot vo ovoj slu~aj ne e optovaren. Traktoristot postojano se obiduva
da vozi so pogolema brzina taka {to maglata {to ja sozdava zad sebe da ne moè
da go stigne i da ne vdi{uva hemiski preparati. Na krajot na redot toj vrti so
golema brzina, me|utoa pri vrteweto maglata mora da go stigne i toga{ e najgole-
mata opasnost, i zatoa traktorot mora da ima dobro zadihtuvana kabina, a pri toa
ventilatorot da treba da bide isklu~en bidej}i preku nego se vnesuva od samata
pra{ina od hemiskite preparati.
Ako se analizira brzinata, vo praktikata e mnogu poèlno pome|u redovite da e
prethodno izvr{eno kultivirawe, {to ovozmoùva ramno me|uredie, uni{tuvawe
38
na plevelite i nema da ima grutki i brazdi. So kultivacijata se obezbeduva
pogolema brzina i pri toa produktivnosta }e bide pogolema. Ova e raboten pro-
ces kade {to brzinata direktno deluva na produktivnosta i od aspekt na meha-
nizacija doveduva do najmali tro{oci na hektar povr{ina. Ova e blagodarenie
na golemata rabotna brzina i {to se vr{i zapra{uvawe prekuredno vo lozaro-
ovo{tarskoto proizvodstvo.
Ako e redot 3 metri, rabotniot zafat }e bide 6 metri.
Ako e redot 2,6 metri rabotniot zavat }e bide 5,2 metri.
Koeficientot K isto taka ne e problem, bidej}i zavisi i od zafatot i od rabot-
nata brzina, a isto taka i od podvi`nosta na samata ma{ina, pa ne se tro{i mnogu
vreme za polnewe na ma{inata, a i odeweto do samata parcela e brzo, bidej}i se
raboti za lesna, nosena ma{ina, pa traktorot e dosta podvièn. Koeficientot
K isto taka e golem bidej}i nema zastoi, rabotnicite ne pravat pauza kako {to
e kaj drugite procesi. Zastoite se javuvaat samo vo slu~aj ako rabotnikot koj gi
podgotvuva preparatite e neodgovoren, i samo vo toj slu~aj traktorot }e mora da
~eka. Vo praktikata ova ne se slu~uva, bidej}i dodeka traktorot odi do parcela i
go isprazni rezervoarot i potoa se vrati, rabotnikot ima vrema da podgotvi nova
tura preparat, taka {to ma{inata brzo se polni.
Pauza re~isi i ne se pravi, zatoa {to rabotnicite se kompletno oble~eni vo
za{titna oprema, so maska. Zna~i ova e eden specifi~en raboten proces so najgo-
lemo iskoristuvawe na rabotnoto vrema, kade {to koeficientot se dviì do 0,9,
{to zna~i deka 90% od vremeto se koristi za rabota. Mnogu na koeficientot de-
luva i zavrtuvaweto, bidej}i za ovoj proces se koristi mal traktor, priklu~nata
ma{ina e lesna, i zavrtuvaweto e brzo. Pri ova, se postavuva pra{aweto dali
pri vrteweto da se isklu~i ma{inata ili ne. I vo ovoj slu~aj i ednoto i drugoto
re{enie ima mani i prednosti, i toa treba da se odlu~i na samoto mesto. Vo sekoj
slu~aj, preporaka e pri zavrtuvaweto, ma{inata da ne se isklu~uva, tuku samo da
se smali turiraweto i da se prodolì so rabota. Naj~esto koristen traktor za
ovaa operacija kaj nas e 533, 539, koj e lesno podvièn i za stepen na prenos se
koristi 3-ta brzina-brza. Regulacijata na rabotnata brzina ~esto se vr{i so zgol-
emuvawe ili namaluvawe na turaàta.
Zna~i, va`no e rabotata da zapo~nuva nautro, bidej}i toga{ vremeto e tivko. Ako
vo tekot na rabotata, preku den duvne malku veter, toga{ sozdadenata pra{ina
odi vo nekoja druga nasoka, pa e zatoa va`no da se po~ne rano izutrina, poradi
namaleniot veter, bidej}i, eden od uslovite e tokmu da nema veter, potoa zemjata
da ne bide mnogu vla`na i zelenata masa da bide suva. Vo ovoj slu~aj ramnomerno
se rasporeduva pra{inata po zelenata masa. Ako vo tekot na rabotata padne rosa
treba da se prekine so prskaweto. Druga golema prednost da se raboti rano nautro
se niskite temperaturi. Preparatot sodrì 95% elementaren sumpor od koj moè
da se javi pregoruvawe na zelenata masa, ako se zapra{uva na pladne pri visoki
temperaturi. Zapra{uvaweto se vr{i do 10 ~asot pretpladne i potoa se prekinu-
va so rabota bidej}i temperaturite rastat. Ponatamo{noto prodolùvawe na
procesot ne e dobro, oti moè da dojde do podgoruvawe na mladite lastari ili da
39
se o{teti plodot. Drug e problemot ako posle zapra{uvaweto dojde do pojava na
visoki temperaturi od na pr. 35C i do kolku e aplicirana pogolema doza na edi-
nica povr{ina, moè isto taka da dojde do pregoruvawe.
Istotaka pretstavuva problem dokolku se pominati nekolku reda, pa se pojavi
veter koj moè da go istrese preparatot od zelenata masa, no vo ovoj slu~aj samo se
proret~uva dozata dadena na zelenata masa taka {to nema nekoja golema opasnost.
Sepak, regulacijata na ma{inata vo tekot na rabotata e najva`niot del.
Zapra{uva~ite koi stignuvaat vo Makedonija imaat po ~etiri izlezi od seko-
ja strana. Izlezite od ednata i od drugata strana moàt da se zatvoraat spored
potrebite, odnosno spored planiranoto koli~estvo aktivna materija na hektar
povr{ina. Regulacijata koja se vr{i se obavuva so smaluvawe na broj na crevata i
brojot na vrtewa na ventilatorot. Crevata se vklu~uvaat tolku za da se zapra{i
celata zelena masa, no ne i da se dade pregolemo koli~estvo preparat, taka {to
brojot na sopreni creva zavisi od vidot na kulturata, sistemot na odgleduvawe, a
isto taka i od razvojnite fazi na samata kultura. êsto pati kaj nas od nepravil-
na regulacija se podgoruvat plodovite, na primer kaj grozjetoe toa e ~esta po-
java, bidej}i pregolema doza sulfur vr{i podgoruvawe i toa od stranata kade {to
plodot e izloèn na sonce. Zatoa, na regulacijata treba da se obrne pogolemo
vnimanie. Kaj nas, vo praktikata obi~no se pu{ta edno crevo od strana ili, pak,
na pogolem sistem se pu{taat po dve creva. Isto se pravi i kaj ovo{nite nasadi
so toa {to tamu se pu{taat i po tri creva, i toa dve strani~no i edno nagore za
da moè celosno da se zapra{i rastenieto. Vo tekot na eksploatacija treba da
se vnimava kako }e se odredi normata. Ovde treba posebno da se obrne vnimanie
zo{to lu|eto rabotat rano nautro i ne e seedno dali se doa|a na rabota vo 7 nau-
tro ili vo 4 ~asot. Zatoa, maksimalno se raboti do 10 ~asot, posle ovoj period, ne
bi smeelo da se prodolì so ovoj raboten proces.
Bidej}i rabotniot proces so na{ite normativi se normira, me|utoa ovde e
pra{awe kako normata }e se odrazi na samiot kvalitet. Moèbi rabotnikot
mnogu }e brza, pa toa zna~i deka kvalitetot na rabotata moè da opadne, bidej}
i od brzawe nema da razmisluva dali moèbi go zanemaril kvalitetot. Na prim-
er, kaj nas normata e 30 hektari za eden raboten den pri {to moè da se dobie
kvalitetno zapra{uvawe.
Mnogu e va`no, normiraweto da bide so najvisoka stavka, odnosno treta grupa,
grupa koja e najmnogu platena. Me|utoa, vo tekot na normiraweto mora da se dodade
plus dnevnica bidej}i se raboti rano nautro i se raboti za teòk raboten proces,
odnosno {teten za zdravjeto. Kaj nas se praktikuva da se dade dvojna dnevnica i
toa edna{ po osnova na 8 saati rabotno vreme, udvoeno zaradi stanuvaweto rano
nautro i opasnosta od rabotniot proces. Me|utoa i pokraj udvoenata dnevnica ,
te{ko se nao|aat rabotnici za obavuvawe na ovoj raboten proces. Obi~no se ba-
raat dobrovolci koi treba da go obavat ovoj raboten proces, no lu|eto ne se javu-
vaat {to e i pri~ina za postepeno isfrlawe na ovie ma{ini od upotreba i ovaa
operacija koja treba edna{ ili dvapati da se izvr{i. Rabotnicite ja odbegnuvaat
40
ovoj raboten proces. Za za{tita na rabota, treba da se ima postojano kutija za
prva pomo{ i do kolku na nekogo mu se slo{i, vedna{ da se intervenira.
Poèlno na rabotnicite {to po~nuvaat izutrina rano da im se dade brz pojadok
taka {to organizmot }e moè da zakrepne, a voedno da se pie dosta voda, {to e
najgolema za{tita vo tekot na eksploatacijata na ovie ma{ini.
Dokolku ovie pravila vo praktikata ne se primenuvaat se pravi golema gre{ka.
Od ispituvawata koi se vr{eni kaj nas vo 30% slu~ai, rabotnicite dobivaat
vrtoglavica, a toa e prviot znak na truewe. Zatoa kutijata za prva pomo{ i obil-
nata hrana nautro so mleko i ~okolada e najdobra za{tita na rabotnicite.
Eden od nere{enite problemi kaj nas, e pravilnoto dozirawe na sredstvata za
za{tita. Vo slu~aj da ne se stavi nekoj preparat ili nedovolno da se stavi od
nego, toa moè da ja naru{i celata za{tita. Zatoa, kako prv poteg za ispravna
za{tita so ovie ma{ini, e izborot na samite lu|e. Dali toj {to dobil pake-
ti so preperat, }e gi dozira kako {to treba. Za{titata kako raboten proces e
zadolìtelna, taa mora da se izvede vo odreden vremenski period. Vo praktikata
ispravnosta se proveruva taka {to se sopira atomizerot i se zema proba, da se
proveri dali e staveno s {to treba. Vo toj slu~aj i samite rabotnici seriozno
ja sfa}aat rabotata i se javuva strav i odgovornost za pravilno izvr{uvawe na
rabotata.
Analizite na preparatot obi~no ne se pravat, tie se skapi i edna analiza ~ini
okolu 250 evra, no dovolno e da se zeme edna epruveta za proba i da se javi strav
deka rastvorot se kontrolira. Za za{tita se tro{at mnogu pari, toa e skap pro-
ces i ako e dovolno 100 grama preparat na 100 litri voda, a se se stavi 50 gra-
ma namesto 100 toga{ tro{ocite se napraveni, prskaweto si te~e, a za nekolku
dena povtorno }e se pojavi nekoja bolest, pepelnica, plamenica ili nekoja druga
bolest. Vo toj slu~aj prskaweto mora da se povtori, no se postavuva pra{aweto
kade agronomot vo ovoj slu~aj napravil gre{ka. Bidej}i se e napraveno kako {to
treba, pravilna regulacija, normirawe, a sepak prskaweto ne e uspe{no. Zatoa
zemaweto probi e mnogu bitna rabota.
Normiraweto e isto taka pra{awe koe se postavuva za ovie ma{ini. Najvisokata
stavka vo normativite dava sekojpat najvisoka dnevnica i se postavuva pra{awe
dali e dobro da se ukine stavkata i da se platat lu|eto sprema odrabotenoto vo
tekot na denot. Pri ova s zavisi od izborot na rabotnicite. Ako se dade grupa 3
za 8 ~asa rabotno vreme, {to nosi najgolema iznos na pari , toga{ za ostanatoto
rabotno vreme mora da se doplati po prosto trojno pravilo i dnevnicata da se
zgolemi za 30-60%. Toa e takanare~eno pla}awe po rabotno vreme. Me|utoa, {to
}e bide, ako vo tekot na denot zavrne, duvne veter ili ma{inata se rasipe. Vo toj
slu~aj treba da se dade reìska dnevnica, me|utoa ako se pogodi lo{a godina, a
se davaat reìski dnevnici, vo toj slu~aj tro{ocite }e se zgolemat. Na primer,
na po~etokot na vegetacionata godina ako e planirano za prvoto prskawe 120
den/hektar koi treba da se dadat na eden traktorist i eden ili dva pomo{nici
41
koi gi ima, a ako zavrne do`d ili duvne veter, tie 120 denari mora da se dadat
na rabotnicite vo vid na reìska dnevnica. Ako, pak, e planirano 80 denari/
hektar, vrz osnova na izrabotenoto bez obyir na vremenskite nepogodi, stavkata
se odreduva vrz osnova na prilikite. Vo vakov slu~aj bez obyir {to }e se slu~i za
vreme na aplikacijata, se pla}a onolku kolku {to e izraboteno. Od iskustvoto,
poprakti~no e da se pla}a spored izrabotenoto, i toga{ vo nikoj slu~aj ne moè
da se probijat tro{ocite, a i rabotnikot e zainteresiran da sraboti pove}e , }e
vnimava da ne mu se rasipe ma{inata , a i na agronomot mu odgovara da se zavr{i
rabotata {to pobrzo. Prskaweto ne moè da se odlaga od denes za utre. Koga se
pla}a spored izraboteno, i samiot traktoristot uviduva deka za sekoj isprskan
hektar }e dobie odreden iznos na pari i toj e zainteresiran da ja ~uva ma{inata, a
po zavr{uvaweto na rabotniot den da ja is~isti i da ja podgotvi za da moè nared-
niot den odnovo da prska i pri toa da zeme pogolema plata. Spored, toa vo norma-
tivite mora da se izbegnuvaat reìskite dnevnici i moèbi e podobro da se odi
na fiksna mese~na plata, a da se dopla}a spored srabotenoto, bidej}i reìska
dnevnica ne e isplatliva.
Od dosga{noto iskustvo, moè da se zaklu~i deka ponekoga{ traktoristite na-
merno gi rasipuvaat ma{inite i pravat zastoi, a toj si dobiva reìska dnevnica
koja se dviì od 60 do 70% taka {to nemu pove}e mu se isplati da zeme 400 denari
i da ne raboti, otkolku za 600 denari da obraboti 6 hektari. Ova e ponekoga{ e
masovna pojava vo na{ite stopanstva. Ovaa pojava na agronomite im go naru{uva
redot na obavuvawe na rabotnite procesi. So rasipuvaweto na ma{inite namerno
ili nenamerno, se prekinuva rabotniot proces, a se zadrùva traktorot i ponatamu
za obavuvawe na drugi rabotni operacii. Od ova se gleda deka za normiraweto vo
ovoj, a i vo drugite rabotni procesi, treba dobro da se razmisli. Za drgite rabot-
ni procesi e polesno, no koga procesot ne trpi odlagawe, dobroto normirawe e
mnogu vaèn faktor.
Da rezimirame, za{titata kako raboten proces zavisi od izborot na ma{inata,
hemiskite preparati, regulacijata na ma{inata, vremeto na aplikacijata i
pravilnata postavenost na normiraweto za vreme na aplikacijata. Normalno,
pri toa ne smee da se zanemari ni odrùvaweto na ma{inite.
42
Samo ispravna ma{ina, pravilno regulirana i sekojdnevno kontrolirana, moè da
dade kvalitetna aplikacija. Za taa cel vo tekot na eksploatacijata na ma{inite
aparatite za za{tita na rastenijata, se postavuva neophodna potreba od orga-
niziran sistem za odrùvawe, koj {to sekojdnevno }e se izvr{uva vo tekot na
rabotata za vreme na periodot na aplikacija.
Organiziraniot sistem za tehni~ko odrùvawe, mnogu pomaga i za podobruvawe
na eksploatacijata kako i za ekonomi~nost vo nivnata primena. Za da se postig-
nat ovie efekti, potrebno e da se zadovolat slednive uslovi:
Obuka na neposrednite rakuva~i;
Obuka na mehani~arite;
Dobra organizacija na rabota;
Raspolagawe so sovremena oprema i instrumenti;
Snabdenost so najneophodni rezervni delovi;
Ako bilo koj od navedenite uslovi ne se zadovoli, procesot na tehni~ko odrùvawe
nema da bide na kvalitetno nivo. Problemite moàt da nastanat osovremenata
konstrukcija na ma{inite nivnata sloènost, no i golemata {arenolikost koja
se javuva od razli~ni fabriki proizvoditeli. Za da ma{inata bide pravilno
iskoristena, da dade kvalitet i ekonomi~nost vo rabotata taa treba dobro da se
poznava. Toa e neposreden uslov da se javat mal broj na defekti vo tekot na rabota,
no i da se ispolni ekonomi~nost vo rabotata.
Site navedeni parametri imaat ednakvost vo zna~eweto pri koristewe na ovoj
vid na ma{ini, bidej}i za{tita kako agrotehni~ka merka ima sezonski karakter,
no isto taka i golem broj na bolesti i {tetnici kaj zemjodelskite kulturi se po-
javuvaat vo odreden vremenski period. Nepravilnata primena, nepravilnata reg-
ulacija, moè da dovede do negativna pojava, i se odrazuva negativno vrz kvalite-
tot i kvantitetot na proizvodite na hektar povr{ina, {to moè da dovede vo
nekoi slu~aevi do nerentabilno zemjodelsko proizvodstvo.
Zatoa vo praktikata sekoj korisnik na ovoj vid na ma{ini treba da znae deka
tehni~koto odrùvawe mora da bide planski i stru~no, mora da ima jasen kon-
cept za pravilno, navremeno i kvalitetno odrùvawe i brzo da se reagira na
site defekti, koi moàt da se javat vo tekot na eksploatacijata bez ogled dali se
o~ekuvani ili neo~ekuvani.
Organiziraniot sistem na odrùvawe, servis i remont moè da se definira
kako:
1. Odrùvawe vo tek na rabota;
2. Odrùvawe pome|u rabotnite procesi;
3. Odrùvawe pome|u dvete sezoni (zimski period);
V. ORGANIZIRANO ODR@UVAWE NA MA[INITE
ZA APLIKACIJA
43
V.1 Odrùvawe vo tek na rabota
Predstavuva prv na~in na odrùvawe, koj go izveduvaat neposrednite rakuva~i vo
tekot na aplikacijata. Pravilnoto rakuvawe e najadekvatna merka za pravilno
odrùvawe i mora da se izvr{uva od strana na traktoristite koi pred po~etokot
na rabota potrebno e ma{inata dobro konstruktivno da ja zapoznaat, da gi znaat
site nejzini sostavni delovi, uredi za aplikacija, kako funkcioniraat i kako se
reguliraat. Na toj na~in ma{inata pravilno }e ja odrùvaat, pravilno }e ja regu-
liraat i malite pre~ki vo rabota moàt direktno na teren da gi otklonat, bez da
ima zastoj vo tekot na rabotniot proces. Za da se ispolni ovaa cel neposredniote
rakuva~i, neophodno e mnogu dobro da go prou~at prira~nikot za rakuvawe i
odrùvawe so katalogot za rezervni delovi izdaden od fabrikata proizvoditel.
Se prepora~uva i poèlno e koga }e se kupi nova ma{ina ili pak koga }e se stavi
nov traktorist za rabota, da se izvr{i obuka od nekolku dena so cel da ja zapoznae
ma{inata, site nejzini konstruktivni i eksploatacioni karakteristiki.
Odrùvaweto vo tekot na rabotata kaj nas po~nuva od pravilniot na~in na
prikop~uvawe na traktorot i celokupniot pregled {to treba da nastane pred
po~etokot na rabotniot den. Vo tekot na rabota vaèn moment e ma{inata da se
prilagodi kon uslovite na rabota, odnosno brzinata na dvièwe da odgovara na
momentalnite uslovi bez razlika dali ma{inata e nosena ili vle~ena ili pak
polna ili prazna.
Posebno treba da se obrne vnimanie na mehani~kite udari koi moàt da se javat
vo tekot na rabota i toa: kako od potpornata konstrukcija na dolgogodi{nite
nasadi taka i od drugi udari koi moàt da nastanat pri nivnoto koristewe.
Takvi slu~aevi vo R.Makedonija imame mnogu i pove}e stradaat rezervoarite na
ma{inite za aplikacija koi se izraboteni od plasti~na masa.
Vo tekot na eksploatacija ma{inata ne trpi mehani~ki udari, pogotovo na dvete
razvodni grani dokolku se zatnati treba vnimatelno da se otvorat rasprskuva~ite,
da se is~tistat i povtorno namestat, no i optimalno zategnat. Dvete grani se iz-
raboteni od mesing-legura i pri mehani~ki udar ili }e puknat ili pak }e nas-
tane rascep po nivnata dolìna. Posebno zna~ajno e da ne nastane mehani~ki udar
na pumpata, bidej}i celata e izrabotena od LIF, i dokolku se udri i pretrpi
mehani~ki udar taa moè popre~no da pukne koja situacija doveduva do nabavka
na nova pumpa. Od odrùvaweto treba da se istakne i zna~eweto na proverka na
pritisokot na vozdu{nata komora, koja vo tekot na aplikacija potrebno e da se
proveruva so cel da ima kontinuiran mlaz na aplikacija bez seckawe na rabot-
niot pritisok. Kako {to ve}e istaknavme vo predhodnite poglavja sekoja pumpa
vo tehni~kite podatoci ima navedeno koj e optimalniot pritisok vo vozdu{nata
komora.
Regulacijata na rasprskuva~ite se vr{i vo tek na rabota, odnosno tie se regu-
liraat i se pu{taat po broj onolku kolku {to e potrebno da se zadovoli potreba-
44
ta, celokupnata zelena masa da bide pravilno pokriena so sitni kapki. Kako {to
ve}e se istakna vo predhodnite poglavja taa regulacija e razli~na za razli~ni
kulturi i razli~ni razvojni fazi.
Po rabotniot den ma{inata za aplikacija bara ~istewe, vnatre{no i nadvore{no,
zavisno od hemiskiot preparat koj se primenuva, a se so cel vo nekoj del od
ma{inata da ne se javi zaostanuvawe od hemiskiot preparat, bidej}i sledniot den
moè da se javi problem vo aplikacijata, najmnogu na rasprskuva~ite, a isto taka
do sledniot den se javuva agresivno dejstvo na hemiskiot preparat koj gi dopira
ma{inskite delovi.
Ne smee traktoristot da ja ostavi ma{inata za aplikacija neis~itena i sledniot
den da prodolì povtorno so aplikacija.
V.2 Odrùvawe pome|u rabotnite procesi
Aplikacijata kako agrotehni~ka merka se izveduva nekolku pati i kaj razli~ni
zemjodelski kulturi se izveduva razli~en broj. Vremeto od edna do druga ap-
likacija moè da bide od 7 do 15 dena. Za samata ma{ina toa e period na miru-
vawe. Pred da se postavi vo miruvawe, ma{inata potrebno e mnogu dobro da se
isplakni, is~isti i da se napravi detalna dijagnostika na site nejzini delovi i
uredi. Va`ni i detalni pregledi i podgotovki se pravat na sledniot na~in:
Pravilno prika~ena ma{inata se pere so ~ista voda, site nejzini sostav-
ni delovi pri {to se odvrtuva zavrtkata od rezervoarot za vodata slo-
bodno da iste~e;
Rezervoarot se izmiva so ~etka od vnatre{niot i nadvore{niot del
kako i ostanatite delovi na ma{inata;
Se zatvara dolnata zavrtka, vo rezervoarot se stava okolu 50 litri
~ista voda i se vklu~uva pumpata. Takvata postapka se povtoruva najmal-
ku tri pati so cel zaostanatiot rastvor od pumpata da bide potisnat
i na negovo mesto da dojde ~ista voda. Pri toa rasprskuva~ite koi bile vo
rabota se odvrtuvaat, nivnite plo~ki i dizni se ~istat i se proveruva
nivniot otvor, dokolku e pro{iren nad 950 mikro metri, toa e znak deka
treba da se zamenat.
Se proveruva vo levata ili desnata ~a{ka nivoto na maslo vo pumpata;
Se proveruva pritisokot vo vozdu{niot akumulator, dali e na optimal-
noto nivo;
Se proveruva regulatorot za pritisok, eventualno pruìnata da ne e
korodirana, zaglavena ili skr{ena.
Celata pumpa se ~isti, bri{e i se proveruva ispravnosta na manometar-
ot.
Se proveruvaat site dovodni i potisni creva od pumpata.
Sitoto od otvorot za polnewe se vadi, ~isti i povtorno se postavuva
na soodvetnoto mesto;
Se podma~kuvaat dvata zgloba od kardanskoto vratilo;
Proverka na stegi, dihtunzi, zavrtki, navrtki i eventualno nivno zat-
egnuvawe;
45
Pokraj navedenite proverki, na koi treba da se posveti vnimanie postojat i drugi
koi proizleguvaat od konstruktivnite izvedbi na razli~ni ma{ini za aplikaci-
ja, no i od sovesniot priod na traktoristot. Mnogu e vaèn momentot toj samiot
da go izvr{i i taka spremnata ma{ina za aplikacija da ja smesti spremna vo han-
garot do slednata aplikacija.
V.3 Odrùvawe pome|u dvete sezoni (zimski period);
Odrùvaweto pome|u dvete sezoni (zimski period) nastanuva po izvr{uvawe na
poslednoto prskawe. êsto pati vo praktikata poslednoto prskawe na mnogu kul-
turi ne e definirano, zatoa {to zavisi od razvojot na bolestite, no i od vremen-
skite uslovi. Zatoa ovoj na~in na odrùvawe za da ima celosen efekt najpravilno
i najdobro e da se izvr{i vo dve fazi i toa:
Prvata faza na odrùvawe da se izvr{i isto kako odrùvaweto pome|u dvete
prskawa. Toa zna~i deka ako eventualno vo tekot na vegetacijata se naloì potre-
ba od nova aplikacija ma{inata e podgotvena, a dokolku nema potreba od nova
aplikacija ma{inata pak e podgotvena za detalno zimsko odrùvawe, koe naj~esto
se izvr{uva vo zimskite meseci koga rabotnicite nemaat anga`man (obvrski) po
zemjodelskite povr{ini i se celosno posveteni na odrùvawe, pregled, dijagnos-
tika, servis i remont na celokupniot ma{inski park.
Odrùvaweto, odnosno priprema na ma{inata pome|u dve vegetacioni sezoni e
postapka koja potrebno e da se izvr{i vo tri fazi i toa:
Prva faza e onaa postapka koja se izveduva kako i pome|u dve prskawa, a koja
e ve}e opi{ana;
Vtora faza e fazata na detalno ~istewe i detalna dijagnostika koja
opfa}a po potreba servis i remont na celokupnata ma{ina;
Tretata faza e faza na antikorozivna za{tita na site sostavni delovi
od ma{inata, bez ogled na toa od koj materijal se izraboteni.
Vtorata i tretata faza od zimskiot na~in na odrùvawe se izveduva istovre-
meno. Za da se izvr{i pravilno i stru~no, neohodno e ma{inata za aplikacija e
da se vnese vo mehani~kata rabotilnica i pri toa da se izvr{i detalen pregled.
Obi~no kaj nas vo praksa nie toa go pravime esenskiot period, koga se javuvaat
vrne`livi denovi i koga traktoristite i mehani~arite nemaat drug anga`man.
Ma{inata se vnesuva vo mehani~kata rabotilnica i vo osnova zapo~nuva detal-
niot pregled i detalnoto ~istewe:
Od detalniot pregled se pregleduva kakva e sostojbata na rezervoarot, dali
eventualno nekade e o{teten i dali e potrebna intervencija.
Detalno se pregleduva kardanskoto vratilo, so dvata zgloba i detalno se
podma~kuva;
Se vr{i otvarawe na pumpata i potrebno e celokupnata te~nost od nea da
iste~e, dokolku te~nosta ne iste~e vo zimskiot period taa }e zamrzne {to }
e dovede do pukawe na ku}i{teto;
Se vr{i celosno ispu{tawe na masloto vo pumpata, negova zamena, i posta-
46
vuvawe do optimalno nivo.
Proverka na membranata (membranite) vo kakva sostojba se i poèlno e
nivna zamena vo tekot na zimskiot period, a kaj klipnite pumpi proverka
odnosno zamena na karikite {to kaj nekoi pumpi se metalni, a kaj nekoi se
gumeni obi~no gi ima edna do tri;
Bidej}i pumpata sekoga{ e otvorena se vr{i proverka na site dihtunzi i
semerinzi;
Proverka na vozdu{nata komora;
Vadewe, ~istewe i proverka na usisniot i potisniot ventil, pri ovaa op-
eracija potrebno e mnogu vnimatelno da se raboti, bidej}i i dvata ventila
se sostaveni od isti sostavni delovi, razlikata e {to kaj edniot ventil el-
ementite obratno se postavuvaat. Dokolku ne se namestat pravilno, slednata
godina pumpata nema da sozdava pritisok;
Proverka na me{alkata;
Proverka na razvodnite grani i site rasprskuva~i;
Ispu{tawe na masloto od multiplikatorot i negova zamena, kako i prover-
ka na dvete leì{ta;
Dokolku ma{inata za aplikacija e ECOTEK- Sistem so dale~inska ko-
manda potrebno e da se proverat senzorite so komandnata tabla, nivnata is-
pravnost i dokolku se ispravni se zavitkuvaat vo najlonska kesa;
Se vr{i zamena na usisnite i potisnite creva isklu~ivo vo originalna
izvedba, bidej}i se raboti za gumeno-armirani creva;
Pokraj navedenite merki od ovaa dijagnosti~ko-remontna faza se prevzemaat i
drugi merki vo servisno-remontnata rabotilnica so cel da se otklonat site ne-
dostatoci, kako bi ma{inata tehni~ki bi bila spremna za slednata vegetaciona
godina. Ma{inata se sostavuva i e podgotvena na nea da se izvr{i vtorata faza ot
tretiot na~in na odrùvawe, a toa e antikorozivna za{tita.
47
VI.1 Op{ti napomeni
Razornoto dejstvo na korozijata vrz ma{inskite delovi od zemjodelskite ma{ini
za aplikacija, e eden od glavnite faktori koi pridonesuvaat za skratuvawe na
periodot na iskoristuvawe. Korozijata e priroden proces koj odpo~nuva od sa-
mata izrabotka na ma{inite, a dobiva golem intenzitet so po~etokot na nivnata
eksploatacija. Mnogu e te{ko toa da se spre~i, no postojat sovremeni metodi i
sredstva so koi moè da se smali nivniot intenzitet.
Na ovaa pojava i intenzitet na agresivnost, imaat vlijanie golem broj na fak-
tori, kako na primer: atmosferski uslovi, izrabotka na ma{inskiot del od
poedini vidovi na materijal, od vidot na poedini preparati koi se primenu-
vaat vo zemjodelskoto proizvodstvo, od ~ove~kiot faktor.
Atmosferskite uslovi (vla`nosta na vozduhot) ima direktno vlijanie vrz po-
javata i intenzitetot na korozijata. Pri pogolema vla`nost i visoka tempera-
tura taa ima 2-3 pati pogolem intentizet. So ovoj vid na korozija postepeno se
o{tetuva golema koli~ina materija so kolem intenzitet. Predstavuva eden elek-
trohemiski proces pri {to kako elektrolit sluì tenkata obvivka na vlaga soz-
dadena od vodenata para kondenzirana na povr{inata na metalot. Pod vlijanie
na vakvite faktori, korozijata nastanuva i so mal dopir na kislorod. Atmosfer-
skata korozija na metalite, prvenstveno na èlezoto i ~elikot kako i na nivnite
leguri, predizvikuvaat golemi o{tetuvawa koi godi{no ~inat golema suma pari.
Zatoa e neophodno prevzemawe na efikasni za{titni merki.
Vo R.Makedonija ovoj vid na korozija ne se javuva vo site reoni so ist intenzitet.
Na primer, po te~enieto na rekata Vardar se javuva dva pati pogolemo dejstvo vo
sporedba so isto~niot del od R.Makedonija. Ili pak, vo zapadniot del e pogolema
razlikata od isto~niot.
Vrz nejziniot intenzitet golemo vlijanie ima i vidot na materijalot od koj e
izraboten ma{inskiot del. Na korozijata kako {tetna pojava golemo vnimanie
se posvetuva u{te pri samata konstrukcija na ma{inite za za{tita kako i iz-
borot na kvaliteten materijal. Bidej}i denes vo upotreba se razli~ni vidovi na
materijali i leguri, se odbiraat onie koi najotporni, ne samo na korozija tuku i
na razli~ni repromaterijali (hemiski sredstva) koi se koristat pri rabotniot
proces, za{tita na rastenijata.
Taka se primenuva specijalen ~elik, inoks materijal, pocinkuvawe i drugo.
Navistina na ovoj na~in se poskapuva ma{inata, no zatoa pak nejziniot period na
upotreba se zgolemuva dvojno.
VI. SOVREMENA TEHNOLOGIJA ZA KONZERVIRAWE
I ANTIKOROZIVNA ZA[TITA NA MA[INITE I
APARATITE ZA ZA[TITA NA RASTENIJATA
48
Agresivnosta na korozijata mnogu zavisi i od intenzitetot na primena i vidot
na poedinite reproramaterijali (pesticidi, herbicidi i drugo). Vo upotreba se
sretnuvaat razli~ni repromaterijali ~ie razorno dejstvo kaj site ne e ednakov.
Kaj razli~nite vidovi na sredstvata za za{tita, {tetnoto dejstvo mnogu zavisi od
negoviot sostav, procentot i vidot na aktivnata materija.
Kako najvaèn e ~ove~kiot faktor od koj zavisi dali }e se pojavi i so kakov in-
tenzitet korozijata. Merkite {to moè toj da gi prezeme, se odnesuvaat glavno
na za{titata i smaluvaweto na intenzitetot. Ovaa grià otpo~nuva od prvite
po~etni delovi na eksploatacijata i trae vo tekot na celata godina, odnosno za
celiot vek na eksploatacijata. Ma{inite se vo neposreden dopir so voda, zemja,
sonce, vlaga, odredeni hemiski supstancii i drugo, a tokmu tie pridonesuvaat za
pojava na zgolemen intenzitet na korozijata. Vaèn faktor za antikorozivnata
za{tita e sekako obrazovanieto na kadri i stru~ni lu|e od ovaa problematika.
Nivnata zada~a e postojana grià i sproveduvawe na poedini metodi i merki so
koi moè vo pogolem procent da se izvr{i antikorozivna za{tita.
VI.2 Konzervirawe na ma{inite za za{tita so primena na sredstva za privremena
za{tita na metalnite delovi od korozija
Samiot poim konzervirawe predstavuva prevzemawe na pove}e fizi~ko-hemiski
merki za za{tita na poedini delovi na ma{inata ili celata ma{ina. Osnovna-
ta cel e so sredstvata da se izvr{i formirawe na tenok za{titen sloj na site
metalni delovi, pri {to po zavr{eniot period na konzervacija nemora da se
vr{i dekonzervacija. Se spre~uva direktniot dopir so mentalnata povr{ina so
predizvikuva~ot na korozija i se spre~uvaat site uslovi za nejzino sozdavawe.
Se razlikuvaat slednive tpovi na sredstva za privremena za{tita izraboteni vrz
baza na naftenite derivati:
Za{titni masla;
Za{titni emulgacioni masla;
Za{titni fluidi;
Za{titni kompanuidi;
Pravilniot izbor na poedini tipovi na sredstva zavisi od slednovo:
Uslovi na koi ma{inskiot del }e bide izloèn,
Sloènost na negovata konstrukcija;
Povr{ina na ma{inskite delovi;
Oprema i na~in na nanesuvawe
Za{titnite masla predstavuvaat visoko rafinirano maslo od mineralnoto
poteklo i vo sebe sodràt specijalni aditivi za antikorozivna za{tita. Moàt
da se podelat na dve grupi:
Masla za op{ta za{tita na metalnite delovi od korozija;
Masla za za{tita na M.V.S. i drugi zatvoreni sistemi.
49
Prvata grupa masla ima masovna primena vo antikorozivna za{tita na site
povr{ini metalni delovi od razli~ni vidovi na ma{ini za aplikacija bez raz-
lika od koj metal se izraboteni.
Vtorata grupa sluì za za{tita na M.V.S. kaj samoodnite ma{ini za za{tita.
êsto pati se javuva vnatre{na korozija kaj ovie delovi iako se izraboteni od
specijalni ~elici. Pojavat e masovna ako pove}e od eden mesec ne se upotrebuvaat
i se ostaveni vo garaà ili stopanskiot dvor, ili goga ma{inata }e se ostavi
neza{titena na otvoren prostor.
Za{titnite emulgacioni masla se taka formirani {to pokraj mineralni mas-
la i antikorozivni aditivi sodràt i emulgato i specijalni dodatoci koi pot-
pomagaat za dobivawe na stabilni emulzii vo voda. Prvenstveno se upotrebuvaat
za vnatre{na antikorozivna za{tita na ladilnikot i site vnatre{ni delovi do
koi dopira vodata. Efikasnosta zavisi od sozdadeniot tenok sloj od sredstvata na
metalnite delovi. Se upotrebuvaat vo koncetracija od 10-20%.
Za{titnite fluidi se sredstva na baza na derivati od naftata i inhibitori i
vo sporedba so ostanatite sredstva se upotrebuvaat za pravovremena za{tita so
naj{iroka oblast na primena. Po isu{uvaweto na razreduva~ot od metalnata
povr{ina ostanuva suv za{titen film od fluidot. Vaka sozdadenite filmovi
(sloevi) se elasti~ni i imaat visoka otpornost na dejstvo od korozivnite agensi.
Se primenuvaat isklu~ivo za konzervirawe na nadvore{ni metalni povr{ini.
Ne se primenuva za konzervirawe na vnatre{nite delovi, bidej}i te{ko se
odstranuvaat. Imaat golema stabilnost i dolg period na antikorozivna za{tita
i kaj ma{inite za za{tita koi se ~uvaat vo najnepovolni uslovi.
Za{titnite kompanuidi se isto taka proizvod od naftenite derivati i inhibi-
tori. Se primenuvaat za za{tita na lizgavi povr{ini: lageri, osovini, zglobovi,
nadvore{ni zap~anici, prenosni sinxiri, rezervni delovi i drugo. Sozdavaat
elasti~ni i debeli sloevi od 0,1 do 0,5 milimetri {to zavisi od vidot na masta
na na~inot na nejzinata primena. Prena~kuvaweto se vr{i naj~esto so ~etka ili
potopuvawe na delot, a nadvore{nata temperatura treba da se dviì nad 200C.
50
VI.3 Postapka za nanesuvawe na antikorozivni sredstva
Site ovie sredstva vo trgovijata doa|aat podgotveno za upotreba. Pri nivnoto
nanesuvawe po delovite, celta e podednakvo da se izvr{i pokrivawe so ednakva
debelina na sloj. Potoa delot izvesno vreme se ostava da se iscedi, isu{i ili da
ispari razreduva~ot. Za toa vreme delovite ne treba da se prenesuvaat, za da ne
se o{teti za{titniot sloj. Sredstvata za privremena za{tita moàt da se pri-
menat na pove}e na~ini, zavisno od koj vid se, no i koi od ma{inskite delovi se
za{tituvaat.
So potopuvawe;
So prskawe;
So prema~kuvawe;
Nanesuvaweto na za{titnite sredstva so potopuvawe, e mnogu ra{iren metod,
bidej}i dava najdobri rezultati. Se sostoi vo celosno potopuvawe na ma{inskite
delovi vo sad vo koj ima rastvor od sredstvata. So postepeno pomestuvawe na de-
lot podednakvo e zafaten so sredstvoto i se prema~kuva so podenakov sloj od nego.
Se primenuva samo kaj poedini delovi so mali dimenzii. Pred da se potopat neo-
phodno e rastvorot da se napravi (rastvori) kako {to e na pi{ano vo upatstvoto
od fabrikata proizvodot. Se koristat razli~ni vidovi na sredstva, a najk~esto
te~ni, a moàt i drugi so pogolema viskoznost koi prethodno se zagrevaat.
Nanesuvaweto na za{titnite sredstva so prskawe e metod koj se primenuva na
pogolemi delovi so pogolema povr{ina. Od sredstvata se koristat onie koi se
mnogu te~ni i koi moàt da se nanesat so rasprskuva~. Nanesuvaweto se vr{i do
ovoj moment dodeka ne se pojavat prvite znaci na pojava na pote~uvawe na sredst-
voto. So rasprskuva~ot treba da rakuva stru~no lice {to e vaèn uslov da se do-
bie kvalitet vo rabotata, no i zagubite pri prskaweto da se svedat na minimum.
Nanesuvaweto na za{titnoto sredstvo so prema~kuvawe e mnogu zastapen metod
denes. So nego moè da sa primenat site vidovi na antikorozivni sredstva. Se
izvr{uva ra~no nanesuvawe so pomo{ na ~etka ili krpa. Za razlika od dvete
predhodno opi{ani metodi pri ovoj negativna strana e {to neobezbeduva nanesu-
vawe na ramnomeren sloj od sredstvoto i potrebno e da se izvr{uva pri povisoki
temperaturi, a nanesuvaweto da go izvr{uva stru~no lice.
I pokraj negovite negativni strani sepak kaj nas e mnogu ra{iren, bidej}i za
negovo sproveduvawe ne e potrebna nikakva oprema, a e dostapno da se izvr{i do
site dlovi na ma{inata.
51
VI.4 Podgotovka na povr{inata za nanesuvawe na za{titni sredtsva
Pred da se izvr{i nanesuvawe na sredstavata za antikorozivna za{tita mnogu
golemo vnimanie treba da se posveti na nivnoto pravilno ~istewe. îsteweto i
podgotovkata na povr{inata pred nanesuvawe na ovie sredstva predstavuva edna
od najva`nite fazi vo celokupniot proces, bidej}i od nejzinoto izvr{uvawe za-
visi i uspehot na antikorozivnata za{tita. Od praktikata sme konstatirale deka
vo mnogu slu~aevi pri antikorozivna za{tita doa|a do pojava na korozija zaradi
neadekvaten pristap na fazata ~istewe i ~estopati vinata ja prefrluvame na an-
tikorozivnite sredstva. Dokolku tie se nanesuvaat na ne~ista ili vla`na pod-
loga efikasnosta na antikorozivnata za{tita |e bide dovedena vo pra{awe.
Zatoa e neophodno da se izvr{i dobro ~istewe na ma{inskite delovi od site
primesi (voda, zemja, maslo, pesticidi, i drugo) dobo da se isu{at i potoa da se
pristapi kon upotreba na sredstvata za konzervirawe. Nivno odstranuvawe se
vr{i so miewe so ~ista ladna ili topla voda, a vo mnogu slu~aevi se upotrebuvaat
i razli~ni {amponi kako na primer: BIS, EKALIN SAPS i drugi. Nivnata
primena e golema koga na ma{inskiot del ima ne~iasttii od masti i masla, her-
bicidi i drugo, koe te{ko se odstranuva so krpa ili ~ista voda. Zadolìtelno
se primenuvaat i pri konzervirawe na ma{inite me|u dve proizvodni sezoni. Se
upotrebuvaat spored priloènite upadstva od fabrikata proizvoditel.
VI.4.1 Sredstva za vnatre{no konzervirawe na ma{inite.
Ovoj vid na sredstva denes imaat masovna primena pri konzervirawe na motori,
ostanati zatvoreni mehanizmi.
Masloto koe se koristi vo redovnata eksploatacija treba da se ispu{ti vedna{
po zavr{enata sezonska rabota, no vo site slu~ai da bite zagreano za podobro da
se iscedi, potoa za promivawe na motorot transmisijata, diferencijalot i drug-
ite mehanizmi se upotrebuva specijalno maslo GALAX-KC-SAE-10. Ova maslo se
stava do odbeleànata crti~ka za optimalo koli~estvo. Celata samoodna ma{ina
za aplicirawe se pu{ta vo normalna rabota 10 do 20 minuti, a potoa masloto
se ispu{ta. Potoa se stava maslo za konzervirawe koe ima komercijalen naziv
GALAX-KC-SAE-30. Ova maslo se dotura do optimalna oznaka na motorot ili
ma{inata. Se pu{taat vo rabota okolu 10 minuti. Posle ova se zatvaraat dobro
site otvori odnosno se vr{i nivna popravka.
Na ovoj na~in motorot ili celata ma{ina so ostanatite mehanizmi ostanuva do-
bro za{titen do slednata vegetaciona godina. Pred po~etokot na rabotnata se-
zona, ova maslo se ispu{ta i se stava novo adekvatno maslo spored propisite.
Navidum se sozdava mnogu rabota i tro{oci, no toa e eden stru~en priod koj e
zadolìtelen i e neophoden da se izvr{uva vo redovnata eksploatacija na zem-
jodelskite ma{ini. Samo so vakov pristap moè da se ostvari podolg vremenski
period na eksploatacija na ma{inite za za{tita, no i da smali potro{uva~kata
na rezervni delovi.
52
Konzerviraweto na uredot za dovod na goriva se izvr{uva so primena na maslo so
nizok viskozitet. Najgolema primena ima masloto GALAX-KC-SAE-10.
Najprvo se vr{i vadewe na rezervoarot i isturawe na celoto gorivo i isturawe
od nego. Se pristapuva kon vnatre{no plaknewe i ~istewe so cel da ne ostanat
nekoi mehani~ki primesi, potoa vo nego se naleva 2-5 litri od masloto GALAX-
KC i se vr{i razni{uvawe so namera celata vnatre{na povr{ina da bide zafat-
ena od nego.
Kaj benziskite motori se vadat sve}i~kite i se naleva malku od masloto od kli-
povite.
Kaj dizel motorite so pumpata za mal pritisok se povlekuva od masloto vo zer-
evoarot do onoj mometn dodeka ne se slu{ne mal zvuk {to zna~i deka diznata vbriz-
gala gorivo neo se prepora~uva vklu~uvawe na alanserot (starterot), bidej}i po-
radi visokota kompresija masloto moè da se zapali. Potoa se vr{i ispu{tawe
na masloto od rezervoarot i istoto moè da se upotrebi za konzervirawe tri do
~etiri uredi se dodeka ne se potro{i.
Uredot za ladewe se ~isti i konzervira so KALCISOL-MK, koj mnogu uspe{no vr{i
odstranuvawe na nastanatiot kamen i delovite od korozijata. KALCISOL-MK e
te~nost koja vo trgovijata se nabavuva vo koncentriran oblik. Rastvoraweto se
vr{i vo pogolem sad,a se me{a so voda 1:1 do 1:3.
îsteweto na ladilnikot se izvr{uva na sledniot na~in:
Od celiot ured za ladewe se ispu{ta vodata ili drugoto sredstvo za ladewe i
dobro se vr{i ispirawe so voda. Potoa vo ladilnikot se stava KALCISOL-MK, no
ne se polni do kraj se ostava praznina poradi penata koja }e se pojavi podocna vo
tekot na rabotata. Morot se pu{ta da raboti i da se zagree na temperatura od 80
do 85C, temperaturata treba da se postigne za kratko vreme i da odrùva vo tekot
na ~isteweto. Po vreme od dva do {est ~asa vo zavisnost od debelinata na kamenot
i korozijata zavr{uva ~isteweto. Po ladewe na motorot se ispu{ta KALCISOL-
ot, a ladilnikot se ~isti dopolitelno so ~ista voda. Kaj poedini motori vo koi
ima golemi sloevi kamen i korozija moè da se pojavi malo zatnuvawe na otvorite
za istek na vodata.
Po zavr{enoto ~istewe se pristapuva kon konzervirawe na uredot za ladewe.
HIPROTEKT predstavuva antikorozivno-emulgaciono sredstvo koe dsava mnogu
dobri rezultati pri konzerviraweto na ovoj vid. Se upotrebuva vo koncentracija
od 10-20% i se me{a so voda. Se polni ladilnikot do kraj i se pu{ta motorot da
raboti 10-15 minuti. Potoa se ispu{ta od uredot za ladewe i se sobira vo poseben
sad. Celiot ured dobro se zatvara site otvori i kapak. Ova sredstvo se upotrebuva
onolku pati dodeka ne se zamasti ili dodeka nesobere so sebe mnogu ne~istotii
(od 5-10 uredi za ladewe).
53
VI.4.2 Sredstva za nadvore{no konzervirawe
Nadvore{noto konzervirawe na ma{inskite delovi e mnogu va`no, bidej}i de-
lovite se izloèni na razli~ni vlijanija od korozija i agresivnost od pesti-
cidi, i drugi hemiski sredstva koi se upotrebuvaat pri aplikacija. Od uspehot
na ~isteweto i konzerviraweto na nadvore{nite delovi, zavisi periodot na
upotrebata na ma{inite. Od dosega{noto iskustvo, na{ite zemjodelski proiz-
voditeli sme zabeleàle deka mnogu od ma{inite propa|aat poradi nikakvoto
ili neadekvatnoto nadvore{no odrùvawe.
No, zatoa denes se koristat razli~ni sredstva so koi se vr{i nadvore{na za{tita
na ma{inskite delovi i toa kako me|u dva rabotni procesi i me|u dve vegetacioni
sezoni.
Uspehot na nadvore{noto konzervirawe mnogu zavisi i od pravilnoto ~istewe
na metalnite povr{ini. Na niv ima najmnogu korozija, zamastenost, ostatok od
hemiski sredstva za aplikacija. Seta ovaa ne~istotija neophodno e pravilno i
stru~no odstrani. îsteweto se vr{i vo nekolku fazi.
Prvo se ~isti so ~ista voda pri {to site delovi dobro se mijat so pomo{ na krpa.
So ova ~istewe se odstranuvaat site ostatoci od ne~istotii, no postoi mo`nost
da ostane korozija ili masnotija. Vo toj slu~aj se zema sredstvoto AKTIVIN-F koe
vr{i transformacija na korozijata i oksidite na èlezoto, gi transformira vo
fosfati koi na povr{inata od metalniot del formiraat za{titen sloj. Nane-
suvaweto na AKTIVIN-F se vr{i otkako so ~etka ili malo ~ukawe na po delot }e
se odstrani podebeliot sloj na korozija. Ako slojot e mnogu debel deluvaweto na
sredstvoto nema da bide efikasno i vo podolnite sloevi. Nanesuvaweto se vr{i
so ~etka ili pak so mala krpa po celata povr{ina na metalniot del. Po nanesu-
vaweto na AKTIVIN-F potrebno e da pominat 10 ~asa dodeka ne se nanese sred-
stvoto za konzervirawe. Najdobro e da ma{inata preno}i, a sledniot den da se
prebri{e so suva ili poluvla`na krpa i pritoa da se nanese nekoe sredstvo za
konzervirawe.
AKTIVIN-F vo trgovskata mreà se nabavuva gotovo za upotreba i ne e potrebno
negovo razreduvawe. Pri negovata upotreba neohodno e da se nosi za{titna opre-
ma, bidej}i moè da se izvr{i o{tetuvawe ako padne na gola koà i bidej}i e
isparliv gi o{tetuva di{nite pati{ta.
I da se upotrebi AKTIVIN-F i da ne se upotrebil, potoa na ma{inskite delovi
se pristapuva kon nadvore{no konzervirawe. Za ovaa namena denes se koristat
najrazli~ni sredstva koi gi proizveduvaat na{ite rafinerii.
Od site sredstva za ovaa namena dosega kaj nas najmnogu primena imaat raznite
verzii na TEKTAN i KONZERVANS. Po dobroto ~istewe i su{ewe na povr{inata
so krpa ili pasprskuvawe, se vr{i nivno prema~kuvawe so podednakov tenok sloj
od sredstvoto. Prema~kuvaweto se vr{i edna{ ili dvapati zavisno od potrebite.
54
Sredstvata vo trgovskata mreà moè da se nabavat gotovi za upotreba, a nekoi
se razreduvaat spored upatstvoto. Po izvr{enoto prema~kuvawe na metalnata
povr{ina, ostanuva tenok sloj na sredstvoto koe e elasti~no i mnogu uspe{no
za vreme od 10 do 20 meseci go za{tituva od korozija. Dodeka ne se isu{i ne se
prepora~uva negovo premestuvawe. Se prepora~uva prema~kuvawe vo zatvoreni
prostorii i temperatira nad 10C, pri {to se spre~uvaat nadvore{nite vlijan-
ia, a pri visoka temperatura sredstvoto podobro se razreduva po povr{inata na
ma{inskiot del.
Site ovie sredstva se isparlivi i lesno zapallivi i zatoa ne smee da se pus{ti
ili vo blizina da ima izvor na toplina ili pak da se pali ogan. Na 1 m
2
se up-
otrebuva od 100 do 200 g zavisno koe sredstvo }e se upotrebi, no i od ma{inskiot
del. Dekonzervacija ne e potrebna.
Nao|aat golema primena kaj zimskoto konzervirawe na site ma{ini za za{tita
na rastenijata po sezonskata upotreba.
VI.5 Konzervirawe na gumi i gumeni delovi
Gumite i gumenite delovi najmnogu se o{tetuvaat od vlaga i direktna son~eva
svetlina. Toga{ tie napuknuvaat popre~no i gubat del od svoite konstruktivni
dimenzii, davaat s;ab kvalitet vo rabotata, no postoi opasnost i od nivno ki-
newe. Za da se za{titat i vo tekot na eksploatacijata, no i vo tekot me|u dve
zesoni kaj pove}ema{ini se koristat razli~ni sredstva koi vo trgovijata se im-
enuvaat kako sredstva za konzervirawe na gumeni delovi. Za da se primeni nekoe
od ovie sredstva potrebno e prvo gumata ili gumeniot del dobro da se is~isti,
a potoa se prema~kuva so sredstvoto. So prema~kuvawe se sozdava tenok sloj koj
vr{i mnogu dobra izolacija na delot od svetlina i vlaga i go {titi do negovata
upotreba. Najmnogu se primenuvaat kaj nas za nrenosnite elementi dokolku gi
ima kaj ma{inite za za{tita, razvodni creva, dihtunzi, gumi i ostanati gumeni
delovi dokolku gi imaat ma{inite. Dekonzerviraweto ne e potrebno.
Site navedeni sredstva momentalno kaj nas se zastapeni, no rafineriite posto-
jano proizveduvaat novi so podobar kvalitet, pa e potrebno da se sledat ovie novi
proizvodi. Vo sekoj slu~aj, bilo koe da se upotrebi pravilno i navremeno, mnogu
}e ja za{titi ma{inata od korozija ia }e go prodolì nejziniot vek na eksploat-
acija. So pravilna antikorozivna za{tita se ublaùva i problemot so rezervni
delovi, a se smaluvaat i pari~nite izdatoci za nivna nabavka.
Antikorozivnata za{tita izvr{uvana sekoja godina spored procenski ~ini oko-
lu 0,1% od vrednosta na ma{inite za za{tita na rastenijata.
55
Dipl.zemj.in`. Roza Nakova-
Uprava na fitosanitarna
za{tita pri MZ[V
Imajki go vo predvid osobeno stepenot na informiranost i educiranost na
zemjodelskite proizvoditeli, se pristapi kon izgotvuvawe i publikuvawe na
Prira~nik za pravilna primena na opremata i ma{inite pri aplikacija na
proizvodi za za{tita na rastenijata.
So ovoj prira~nik se obezbeduva informiranost na mo`nost za educirawe na
zemjodelskite proizvoditeli i na site vklu~eni vo procesot na zemjodelskoto
proizvodstvo za: zakonskoto ureduvawe, nivoto na implementacijata na EU Direk-
tivite koi ja reguliraat problematikata za plasiraweto na pazarot, upotrebata
i kontrolata na proizvodite za za{tita vo nacionalnoto zakonodavstvo, oprema-
ta za aplikacija vo odnos na zakonsko ureduvawe, opis na ma{inite i aparatite,
priprema za aplikacija na proizvodi za za{tita na rastenijata i drugo.
Vo procesot na Evropskata integracija i obvrskite koi proizleguvaat od Spogod-
bata za stabilizacija i asocijacija, vo oblasta na za{titata na rastenijata potreb-
no e zakonsko i institucionalno ureduvawe spored Direktivata na Sovetot na
EU 2000/29 EEC koja se odnesuva na merkite za za{tita protiv vnesuvaweto vo
Zaednicata na {tetni (karantinski) organizmi za rastenijata ili rastitelnite
proizvodi i protiv nivnoto {irewe vo ramkite na Zaednicata.
Pokraj ova, vo procesot na Evropskata integracija Republika Makedonija se
soo~uva i so obvrskite za ispolnuvawe na celite koi treba da se postignat vo
oblasta na plasiraweto na pazarot, upotrebuvaweto i kontrolata na proizvodi
za za{tita na rastenijata koi proizleguvaat od Direktivata na Sovetot na EU
91/414 EEC.
Direktivata na Sovetot na EU 91/414 EEC za plasiraweto na pazarot na proiz-
vodi za za{tita na rastenijata kako osnovna Direktiva koja gi regulira proiz-
vodite za za{tita na rastenijata i istata e inkorporirana vo Zakon za proizvodi
za za{tita na rastenijata koj e donesen vo septemvri 2007 godina i objaven vo
Slu`ben vesnik na Republika Makedonija br. 110.
Zakon za proizvodi za za{tita na rastenijata pokraj odobruvaweto, upotrebata
i kontrolata na pazarot na proizvodite za za{tita na rastenijata ja regulira i
opremata za aplikacija na proizvodite za za{tita na rastenijata.
VII. NEOPHODNOST I POTREBA OD PRIMENA NA
ZAKONSKATA REGULATIVA
56
Celta so donesuvaweto na odredbite od Zakonot proizvodi za za{tita na ras-
tenijata koi gi reguliraat ma{inite i aparatite za aplikacija na proizvodite
za za{tita na rastenijata e istite da moè da bidaat plasirani na pazarot i
koristeni dokolku so predvidenata upotreba garantiraat soodvetna primena na
proizvodite, ne se {tetni za ìvotnata i rabotnata sredina i lugeto, se obezbe-
deni so sertifikat za usoglasenost i |i ispolnuvaat uslovite navedeni vo serti-
fikatot.
Vo prira~nikot se publikuvani odredbite od Zakonot za proizvodi za za{tita na
rastenijata koi ja reguliraat slednoto:
Registar na oprema za aplikacija, uslovite za upis vo registerot,
Evidencija i informirawe kako obvrska na pravnite lica koi plasiraat
na pazar ma{ini i aparati,
Kontrolnoto testirawe za funkcionalnosta na ma{inite i aparatite,
Uvozot na ma{ini i aparati odnosno uslovite za uvoz,
Javnite uslugi od oblasta na oprema za aplikacija
Upotrebata na proizvodite za za{tita na rastenijata,
Nadle`nosti na organite,
Prekr{o~ni sankcii i kazneni merki koi se odnesuvaat za opremata za
aplikacia i dr.
57
ZAKONOT ZA PROIZVODI ZA ZA[TITA NA RASTENIJA
I. OP[TI ODREDBI
Sodrìna
^len 1
(1)-So ovoj zakon se ureduva odobruvaweto, plasiraweto na pazarot, upotrebata
i kontrolata na proizvodite za za{tita na rastenijata, plasiraweto na pazarot
i kontrola na aktivnite supstancii koi pretstavuvaat proizvodi; maksimalnoto
nivo na rezidui, oprema za koristewe na proizvodi; razmena na informacii vo
vrska so proizvodite, proizvodstvoto na proizvodi, evidencijata na pravnite i
fizi~ki lica vklu~eni vo proizvodstvoto i plasirawe na proizvodi na pazarot,
uslovite za ovlastuvawe na organite odgovorni za implementacija, monitoring i
kontrola na ovoj zakon.
(2)-Proizvodstvoto na proizvodi, plasiraweto na pazarot za potrebite na
proizvodstvo na proizvodite, dobrata laboratoriska praksa (GLP), Roterdam-
ska konvencijata za prethodno soop{tena procedura (PIC-) za odredeni {tetni
supstanci i pesticidi vo me|unarodniot promet, klasifikacijata, pakuvaweto i
ozna~uvaweto na proizvodite pokraj so odredbite od ovoj zakon se reguliraat i
so propisite za opasni supstancii i preparati.
(3)-Na ostatocite i pakuvawata od upotrebuvanite proizvodi, i sostojbata na
proizvodi vo ìvotnata sredina, dokolku ne e regulirano poinaku so ovoj zakon ,
se primenuvaat propisite od oblasta na ìvotnata sredina.
(4)Transportot na aktivni materii i proizvodi za za{tita na rastenijata se ure-
duva so propisite za prevoz na opasni materii.
Definicii
^len 2
Poimite upotrebeni vo ovoj zakon go imaat slednoto zna~ewe:
1.Proizvodi za za{tita na rastenijata, se aktivni supstanci i prepara-
ti {to sodràt edna ili poveke aktivni supstanci, podgotveni vo forma vo
koja se dostavuvaat do korisnikot, nameneti za:
1.1za{tita na rastenija i rastitelni proizvodi od site {tetni organizmi
ili za spre~uvawe na dejstvuvaweto na ovie organizmi do onaa mera do kaj
{to takvite supstanci ili preparati ne se poinaku definirani podolu:
1. 2 da vlijaaat vrz ìvotnite procesi na rastenijata na poinakov na~in
otkolku kako hranliva sostojka (na pr. regulatori na rastot);
1.3 za~uvuvawe na rastitelnite proizvodi do onaa mera do koja vakvite
supstanci ili proizvodi ne se opfateni so drug propis;
1.4 uni{tuvawe na nepoèlnite rastenija,
1.5 uni{tuvawe na delovi od rastenija, zabavuvawe ili spre~uvawe na
nepoèlniot rast na rastenijata;
58
2.rezidui:
2.1 rezidui od proizvodi za za{tita se edna ili pove}e supstanci
prisutni vo ili na rastenijata ili vo ili na proizvodite od rastitelno
poteklo, prehranbenite proizvodi od ìvotinsko poteklo ili vo ìvo-
tnata sredina, koi se rezultat na koristeweto na proizvodite za za{tita
na rastenijata, vklu~uvaj}i gi i nivnite metaboliti i proizvodite koi se
rezultat na nivnoto razgraduvawe ili reakcija,
2.2 maksimalno nivo na rezidui e maksimalno nivo na rezidui dobi-
eno so izvr{eni opiti na proizvodi izvedeni vo soglasnost so dobra
za{titarska praksa,
3. supstanci se hemiski elementi i nivni soedinenija, vo oblik vo koj se
naogaat vo prirodata ili se dobieni so proizvodstvo, vklu~uvajki gi i site
ne~istotii {to se neizbe`ni vo procesot na proizvodstvo,
4. aktivni supstanci se supstanci ili mikroorganizmi vklu~uvajki gi i
virusite koi imaat op{to ili specifi~no dejstvo,
4.1 protiv {tetni organizmi, ili
4.2 na rastenija, delovi od rastenija ili rastitelni proizvodi,
5. preparati se smesi ili rastvori sostaveni od dve ili od pove}e sup-
stanci, od koi najmalku edna e aktivna supstanci nameneta za upotreba kako
proizvod za za{tita na rastenijata,
6. rastenija se ìvi rastenija i ìvi delovi od rastenija, vklu~uvaj}i i
sveì plodovi i seme,
7. rastitelni proizvodi se proizvodi vo neprerabotena sostojba ili
koi bile podloèni samo na ednostavna podgotovka, kako {to se: melewe,
su{ewe, presuvawe ili ekstrudirawe dobieni od rastenijata, so isklu~ok na
samite rastenija koi se definirani vo to~ka 6 stav 1 od ovoj ~len,
8. {tetni organizmi se {tetnici na rastenijata ili na rastitelnite
proizvodi od ìvotinskiot ili rastitelniot svet, kako i virusite, bak-
teriite, fitoplazmite, gabite i drugite patogeni organizmi,
9. ìvotni se ìvotinski vidovi, {to ~ovekot gi hrani i odgleduva ili
gi konsumira,
10. plasirawe na pazar e sekoe snabduvawe, bez ogled na toa dali se na-
domestuva so pla}awe ili besplatno, osven skladirawe prosledeno so
ispora~uvawe od teritorijata na Republika Makedonija ili so bezbedno
uni{tuvawe. Uvozot na proizvod za za{tita na rastenijata na teritorija
na Republika Makedonija se smeta za plasirawe na pazarot,
11. odobrenie e administrativen akt (re{enie) na Fitosanitarnata Up-
rava so koe se odobruva plasirawe na pazarot i upotreba na proizvodi za
za{tita na rastenijata na teritorijata na Republika Makedonija, na ba-
rawe na baratelot,
12. dozvola e administrativen akt (re{enie) na Fitosanitarnata Uprava
so koe se odobruva uvoz i vr{ene na eksperimentalno istaùva~ki raboti na
proizvodi i pomo{ni proizvodi za za{tita na rastenijata na teritorijata
na Republika Makedonija, na barawe na baratelot,
59
13. ìvotna sredina e vodata, vozduhot, zemjata, divite vidovi na fauna i
flora i site nivni me|usebni odnosi, kako i nivnata vrska so drugite ìvi
organizmi,
14. integralna za{tita na rastenija e racionalna primena na kombi-
nacija od biolo{ki, biotehnolo{ki, hemiski, agrotehni~ki ili selekcioni
merki za odgleduvawe na rastenijata, pri {to upotrebata na hemiskite proiz-
vodi e ograni~ena na strogo opredeleniot minimum neophoden za odrùvawe
na {tetnata populacija na nivo po nisko od ona koe predizvikuva ekonomski
neprifatliva {teta ili zaguba (prag na {teta),
15. dobra zemjodelska praksa e izvr{uvawe zemjodelski aktivnosti na
na~in koj ovozmoùva dobro upravuvawe na zemjodelskite povr{ini i re-
produktivnite materijali, po~ituvaj}i gi prirodnite svojstva na zemjodel-
skata oblast. Dobrata zemjodelska praksa opfa}a i optimalno kombinirawe
na agrotehni~ki merki zaradi za~uvuvawe na prirodnata plodnost na zem-
jodelskite povr{ini kako i da se spre~i optovaruvaweto na ìvotnata sred-
ina, prekumernoto koristewe na mineralni i organski |ubriva i proizvodi,
i da se ostavi najmalo mo`no nivo na rezidui vo ili na rastenijata i ras-
titelnite proizvodi nameneti za koristewe kako prehranbeni proizvodi,
16. proizvodot e identi~en dokolku sporeden so odobreniot proizvod vo
odnos na: formulacijata, sodrìna na aktivna materija, vklu~uvaj}i ja i
ne~istotata i drugite komponenti vo aktivnata materija, e identi~na (so
dozvoleni otstapuvawa vo koformulaciite i nivnite megusebni odnosi,osven
ako tie razliki se bitni od aspekt na bezbednosta i efikasnosta na odo-
breniot proizvod) i dokolku fizi~ko-hemiskite svojstva na preparatot se
identi~ni, kako i oznakite, pakuvaweto i opakovkata, osven za{titnite zna-
ci na preparatot,
17. pomo{ni proizvodi za za{tita na rastenijata se supstancii od
prirodno, sinteti~ko i mikrobno poteklo, staveni vo forma vo koja se pla-
sirani na pazarot i nameneti za za{tita na rastenijata, bez da e potrebno
vr{ewe na celosna procedura na ocenka na proizvodi.( feromoni atraktan-
ti, repelenti, i dr.),
18. bioagensi se proizvodi koi sodràt mikroorganizmi od prirodata,
ìvi organizmi, paraziti, parazitoidi, predatori, pripremeni vo forma za
koristewe protiv {tetni organizmi na rastenijata i rastitelnite proiz-
vodi, a ne se {tetni za ~ovekot i ìvotnite,
19. lista na aktivni supstanci se aktivni supstancii koi se odobreni
za koristewe vo proizvodi {to se primenuvaat za za{tita na rastenijata
na teritorijata na Evropskata Unija, (vo ponatamo{niot tekst ,,EU,,) so
definirani uslovi vo odluka za koristewe, objaveni soglasno Aneks 1 od
Direktivata 91/414, (vo pnatamo{niot tekst ,,Lista Aneks 1,,),
20. nacionalna lista na aktivni supstanci e lista na aktivni sup-
stanci koi se odobreni za koristewe vo proizvodi, a koi se primenuvaat za
za{tita na rastenijata na teritorijata na Republika Makedonija od minis-
terot za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo soglasno ovoj Zakon (vo
ponatamo{niot tekst Nacionalna lista). Nacionalna lista na aktivni
60
supstanci opfa}a: stari aktivni supstanci, novi aktivni supstanci i onie
aktivni supstanci koi se vo procedura za vklu~uvawe vo Aneks 1,
21. stari aktivni supstanci se aktivni supstancii koi se plasirani na
pazarot pred 26.07.1993 vo EU zemjite ~lenki,
22. novi aktivni supstanci se aktivni supstancii koi se plasirani na
pazarot po 26.07.1993 vo EU zemjite ~lenki ,
23. proizvodstvo e formulirawe na sekoja formulacija na aktivni sup-
stanci i proizvodi za za{tita na rastenijata so pakuvane vo soodvetno
propi{ani pakuvawa za proizvodi za za{tita na rastenijata,
24. oprema za aplikacija na proizvodi se ma{ini i aparati za koristewe-
to i primena na proizvodi, vklu~uvaj}i gi i nivnite sostavni delovi koi
vlijaat vrz preciznosta na primenata,
25. paralelen proizvod e identi~en proizvod so referentniot proizvod
odobren vo Republika Makedonija ,od istiot proizvoditel,
26. mnogu otrovni supstanci i proizvodi se supstanci i proizvodi koi
vo mali koli~estva predizvikuvat smrt ili akutno i hroni~no o{tetuvawe
na zdravjeto na lugeto koga }e se progoltat, vdi{at ili apsorbirat preku
koàta (T+) odnosno i grupa na otrovi, soglasno Zakonot za hemikalii,
27. {arà sekoja serija na proizvodstvo (formulacija) na proizvod za
za{tita na rastenijata,
28. nadleèn organ e Fitosanitarnata uprava za odobruvawe, izvr{uvawe
na administrativni zada~i od oblasta na plasiraweto na pazarot na proiz-
vodi za za{tita na rastenijata i oprema za primena na proizvodite, primena
i kontrola nad sproveduvaweto na ovoj zakon, koordinirawe na site rel-
evantni aktivnosti za obezbeduvawe na site neophodni kontakti so zemjite
~lenki na EU, Evropskata komisija , Evropskato telo za bezbednost na hrana
i tretite zemji,
29. uniformni principi se edinstveni principi za procenka i odobru-
vawe na proizvodi za za{tita na rastenijata soglasno EU propisite i
30. inspekciski nadzor e postapka na kontrola dali site pravni i fizi~ki
lica i site drugi tela rabotat vo soglasnost so odredbite od ovoj Zakon i
propisite doneseni vrz osnova na ovoj zakon.
V. UPOTREBA
Upotreba na proizvodi
^len 36
(1)-Proizvodite treba da se upotrebuvaat spored navedenoto vo odobrenieto od
~len 3 stav 4 na ovoj zakon i ~len 8 na ovoj zakon i podatocite od deklariracijata
ili spored isklu~okot za proizvodi koi imaat: pro{irena primena soglasno so
~len 14, istraùvawe i razvoj soglasno ~len 22 na ovoj zakon ili za oficijalno
testirawe soglasno ~len 23 na ovoj zakon.
(2)-Pri upotrebata na proizvodot osobeno treba:
1. Da ne se nadminuva, maksimalnata doza,
2. Intervalite za aplikacija, propi{ani vo upatstvata za upotreba ne smeat
61
da bidat skrateni,
3. Da se po~ituvaat na~elata na dobra zemjodelska praksa i ako e mo`no i
integralna za{tita,
4. Aplikacijata na proizvodite da se vr{i so ma{ini i aparati koi ke obez-
bedat pravilna primena,
5. Da ne se otstapuva od upatstvata za za{tita na zdravjeto na lugeto i ìvo-
tnite, vodata, p~elite, vodnite organizmi i zemjeni (po~veni) organizmi,
povikuvajki se na upatstvata za koristewe,
6. Rastenijata od po{irokata okolina, pokraj mestoto na koe se vr{i pri-
menata, ne smeat da bidat o{teteni.
7. Proizvodite koi spored odobruvaweto se ozna~eni so standardni frazi za
specifi~na rizi~not:
R 50 mnogu toksi~ni za vodni organizmi
R 51 toksi~ni za vodni organizmi
R 52 {tetni za vodni organizmi
R 53 moè da pri~inat dolgoro~ni lo{i efekti vo vodenata sredina
moè da bidat primenuvani samo na rastojanija od vodata na povr{ini koi
ke ja isklu~at mo`nosta proizvodite pri upotrebata da padnat ili da se
raznesat so veter vo vodata ili pokasno da bidat odneseni so do`dovnica vo
vodata i
8. So ambalaàta od upotrebenite proizvodi, neupotrebenite proizvodi da
postapuvaat vo soglasnost so propisite koi go ureduvaat upravuvaweto so
otpadot.
(3) - Upravata soglasno ~len 62 stav 1 to~ka 13 na ovoj zakon organizira edukacija
na korisnicite za primenata za proizvodite za za{tita na rastenijata.
(4) - Korisnicite koi upotrebuvaat proizvodi se dol`ni da vodat evidencija za
sekoe tretirane na rastenijata i na rastitelnite proizvodi vo skladovite. Vo ev-
idencijata se vnesuvaat podatoci za vidot i koli~estvoto na upotrbeniot proiz-
vod, datumot na primenuvaweto, datumot na berbata, odnosno ètvata na rasteni-
jata, zaradi kontrola dali se po~ituvaat propi{anite karenci. Evidencijata
treba da se ~uva najmalku pet godini.
(5) - Korisnicite se dol`ni na barawe na Upravata da obezbedat podatoci za
koli~inata i potekloto na koristeniot proizvod vo poslednata kalendarska go-
dina.
(6) - Propi{anite MNR vo rastenijata i rastitelnite proizvodi ne smee da se
nadminuvaat.
(7) - Dokolku bide utvrdeno deka se nadminati propi{anite MNR vo proizvodi
na rastenijata ili rastitelnite proizvodi, istite }e bidat uni{teni ili na drug
na~in }e se spre~i nivnoto koristewe vo vid na prehranbeni produkti za lu|eto
ili ìvotnite.
(8) - Edukacijata na korisnicite i na~inot na uni{tuvawe na ambalaàta i raku-
vaweto so proizvodite gi propi{uva ministerot za zemjodelstvo, {umarstvo
i vodostopanstvo vo soglasnost so ministerot za ìvotna sredina i prostorno
planirawe.
62
VII. OPREMA ZA APLIKACIJA
Ma{ini i aparati
^len 38
(1) - Ma{inite i aparatite za aplikacija na proizvodite za za{tita na rasteni-
jata moè da bidat plasirani na pazarot i koristeni dokolku so predvidenata up-
otreba garantiraat soodvetna primena na proizvodite, ne se {tetni za ìvotnata
i rabotnata sredina i lugeto, se obezbedeni so sertifikat za usoglasenost i |i
ispolnuvaat uslovite navedeni vo sertifikatot.
(2) - Odredbite od stav 1 na ovoj ~len ne se odnesuvaat za ma{ini i aparati koi se:
1.Ra~no pridviùvani, ili pridviùvani od motor ili vozduh pod pritisok,
so rezervoar so golemina do 20 litri,
2.Nameneti za celi na istraùvawe, razvoj ili testirawe na proizvodi, so
odobrenie od Upravata, i
3.Drugi ma{ini i aparati pokraj onie specificirani pod to~ka 1 i 2 od
ovoj stav propi{ani od ministerot za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostop-
anstvo.
(3) - Ma{inite i aparatite plasirani na pazarot, mora da bidat obeleàni. Poda-
tocite gi propi{uva ministerot za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo.
Registar na oprema za aplikacija
^len 39
(1) - Ma{inite i aparatite moè da bidat plasirani na pazarot od pravno lice
koe ima dozvola za upis na ma{inite i aparatite vo registarot na oprema za
aplikacija na proizvodi za za{tita na rastenijata (vo ponatamo{niot tekst: reg-
ister za oprema).
(2) - Barawe za upis vo registarot za oprema se podnesuva do Upravata od
proizvoditelot ili uvoznikot koj planira da gi plasira na pazarot istite (vo
ponatamo{niot tekst: baratel).
(3) - Pravo za upis vo registerot za oprema imaat pravni i fizi~ki lica so
sedi{te odnosno so ìveali{te vo Republika Makedonija ili stransko pravno
lice preku ovlasteno pravno lice vo Republika Makedonija.
(4) - Vrz osnova na baraweto, na priloènata dokumentacija i podatoci za sovpa-
gaweto na ma{inite i aparatite so propi{anite tehni~ki i tehnolo{ki bara-
wa, izvr{enata ekspertiza-testirawe na ma{inite i aparatite, Upravata izdava
re{enie za zapi{uvawe vo registerot za oprema i sertifikat za usoglasenost.
(5) - Ekspertizata na tehni~kite i tehnolo{kite barawa i testiraweto na
ma{inite i aparatite gi vr{i pravno lice koe dobilo javna usluga ili ovlastu-
vawe soglasno ~len 50 i 55 na ovoj zakon od ministerot za zemjodelstvo, {umarst-
vo i vodostopanstvo. Pravnoto lice po izvr{enoto kontrolno testirawe izdava
dokument za funkcionalnosta na ma{inite i aparatite.
(6) - Pravnoto lice koe go vr{i kontrolnoto testirawe treba da vodi evidencija
za testiraweto na ma{inite i aparatite i redovno da ja informira Upravata .
63
(7) - Upravata e dol`na, baraweto za upis na ma{inite i aparatite vo registarot
za oprema da go re{i vo period od 90 dena od zapo~nuvaweto na procedurata i da
izdade re{enie za zapi{uvawe vo registarot za oprema. Rokot na va`nost na up-
isot vo registarot za oprema e minimum 5 godini.
(8) - Ako Upravata najde nesoglasuvawe, nesofpagawe pomegu ma{inite i aparatite
i barawata navedeni vo registarot za oprema ili ako baratelot ne gi ispolnuva
barawata od stav 4 na ovoj ~len, toga{ izdava re{enie za odbivawe na baraweto za
upis na ma{inite i aparatite vo registarot za oprema ili re{enie za bri{ewe
na ma{inite i aparatite od registarot za oprema ako se veke zapi{ani.
(9) - Ako e potrebno zaradi za{tita na zdravjeto na lugeto i ìvotinite ili
ìvotnata sredina vo odnos na primenata na ma{inite i aparatite Upravata
moè da odlu~i da:
1. Ja ograni~i primenata vo registarot za oprema so izdavawe na re{enie za
upis za ograni~en vremenski period bez navleguvawe vo stav 5 od ovoj ~len,
2. Ja ograni~i okolinata kade ke se primenuvaat ma{inite i aparatite,
3. Definira posebni uslovi za koristewe na ma{inite i aparatite, ili
4. Odredi podatoci koi ke treba da bidat obeleàni na ma{inite i apara-
tite.
(10) - Tehnolo{kite i tehni~kite barawa, sodrìnata na dokumentite za funk-
cionalnosta na ma{inite i aparatite, ja propi{uva ministerot za zemjodelstvo,
{umarstvo i vodostopanstvo.
Evidencija i informirawe
^len 40
Pravnoto lice nositel na re{enieto za upis na ma{inite i aparatite vo regiterot
na oprema, treba da vodi evidencija i pismeno da ja informira Upravata za:
1.Nabavenite i prodadenite ma{ini i aparati,
2.Podatoci za liceto na koe se prodadeni ma{inite i aparatite,
3.Novi naodi za potencijalniot ili otkrieniot nedostatok, i
4. Promena vo konstrukcijata na ma{inite i aparatite koi moè da imaat
vlijanie vrz primenata na proizvodot.
Prodolùvawe na va`nost i kontrolno testirawe
^len 41
(1) - Po barawe podneseno najmalku 2 meseca pred istekuvaweto na re{enieto za
upis na ma{inite i aparatite vo registarot na oprema Upravata ja prodolùva
va`nosta na upisot za period od 5 godini za {to e potrebno ma{inite i aparatite
da pominat niz kontrolno testirawe.
(2) - Kontrolnoto testirawe se izveduva vo intervali propi{ani so propisot od
stav 5 od ovoj ~len ili vo rok odreden so kontrolnoto testirawe, ako e potrebno
za otstranuvawe na defektite otkrieni pri kontrolnoto testirawe na ma{inite
i aparatite. Kontrolnoto testirawe vklu~uva testirawe za funkcionalnosta
na ma{inite i aparatite, pravilna primena na proizvodite vo soglasnost so
64
tehnolo{kite barawa propi{ani so propisot od stav 5 od ovoj ~len.
(3) - Kontrolnoto testirawe go vr{i pravno lice koe dobilo dozvola odnosno ovlas-
tuvawe soglasno ~len 50 i 55 na ovoj zakon od ministerot za zemjodelstvo,{umarstvo
i vodostopanstvo. Pravnoto lice po izvr{enoto kontrolno testirawe izdava do-
kument za funkcionalnosta na ma{inite i aparatite.
(4) - Pravnoto lice koe go vr{i kontrolnoto testirawe treba da vodi evidencija
za testiraweto na ma{inite i aparatite i za toa redovno da ja informira Up-
ravata .
(5) - Tehnolo{kite barawa, intervalite za kontrolnoto testirawe, sodrìnata
na dokumentot za funkcionalnosta na ma{inite i aparatite, obrazecot na evi-
dencijata i na~inot za prodolùvawe na va`nosta za upis vo registarot za oprema
za aplikacija na proizvodi za za{tita na rastenijata gi propi{uva ministerot za
zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo.

Uvoz na ma{ini i aparati za aplikacija na proizvodi
^len 42
(1)-Dozvolen e uvoz samo na ma{ini i aparati koi poseduvaat sertifikat ili
dozvola od nadleèn organ. Dokolku ne e poinaku predvideno so me|unaroden ili
bilateralen dogovor, ma{inite i aparatite koi ne poseduvaat takov sertifikat
ili dozvola ne moè da se uvezat, osven za reeksport ili tranzit.
(2)-Pobliskite uslovite za uvoz na ma{ini i aparati gi propi{uva ministerot
za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo.
(3)-Po isklu~oki na odredbite od stav 1 od ovoj ~len, ministerot za zemjodelstvo,
{umarstvo i vodostopanstvo, moè da odredi deka ne e potrebno sertifikat ili
dozvola za odredeni vidovi ma{ini i aparati, za odredena namena i so odredeni
uslovi.

VIII JAVNI USLUGI VO OBLASTA NA PROIZVODITE I OPREMA ZA
PRIMENA NA PROIZVODITE
Javni uslugi - definicija
^len 43
Javnite uslugi od oblasta na proizvodite i oprema za primena na proizvodite
(vo ponatamo{niot tekst ,,Javna usluga,,) opfakaat profesionalna aktivnost od
oblasta na odobruvaweto i plasiraweto na pazarot i upotrebata na proizvodite,
kako i profesionalni aktivnosti od oblasta na opremata za aplikacija na proiz-
vodite.
Formi na javni uslugi
^len 44
Javni uslugi od oblasta na proizvodite i opremata moè da vr{aat :
1.Javni ustanovi i drugi pravni lica,
2.Fizi~ki lica,
65
3.Zdruènija na graganite i
4.Edinicite na lokalnata samouprava.
Uslovi za davawe javni uslugi
^len 45
Subjektite od ~len 44 na ovoj zakon za da moè da vr{at javni uslugi od oblasta
na proizvodite i opremata treba da ispolnuvaat soodvetni uslovi vo odnos na
prostorii i oprema predvideni so ovoj zakon.
Lica koi davat javni uslugi
^len 46
(1) - Pravo na vr{ewe na profesionalna rabota na davawe javni uslugi vo oblas-
ta na proizvodite i opremata, imaat samo lica so visoko obrazovanie -Fakultet
za zemjodelski nauki i hrana ili soodvetno {umarski fakultet, nasoki na koi se
slu{ani predmeti od oblasta na za{titata na rastenijata profesionalno kvali-
fikuvani za vr{ewe na odredenata javna usluga.
(2) - Pobliskite uslovite vo pogled na profesionalna kvalifikuvanost, opre-
mata, objektite i drugite barawa, koi treba da gi ispolnuva liceto za davawe
javni uslugi od oblasta na proizvodite i opremata gi propi{uva Ministerot za
zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo
Profesionalni aktivnosti
^len 47
Profesionalnite aktivnosti od oblasta na odobruvaweto, plasiraweto na pazar-
ot i upotrebata na proizvodite opfa}aat:
1. Aktivnoti od oblasta na testirawe i procenka na proizvodi vo procedu-
rata na odobruvawe,
2. Laboratoriski ispituvawa na proizvodi,
3. Monitoring na reziduite na proizvodi vo ili na rastenija ili rastitelni
proizvodi vo odnos na pravilnata upotreba na proizvodite vo primarnoto
proizvodstvo.
4. Stru~na ekspertiza dadena kako poddr{ka za donesuvawe odluki od strana
na Upravata,
5. Sproveduvawe istraùva~ki i razvojni aktivnosti,
6. Sozdavawe i voveduvawe novi proceduri na dobrata za{titarska praksa i
dobra zemjodelska praksa,
7. Voveduvawe evropski standardi vo oblasta na biolo{kite testovi za
efikasnost na proizvodi,
8. Aktivnosti povrzani so edukacija na licata odgovorni za plasirawe na
proizvodi i korisnicite na proizvodi,
9. Sorabotka pri voveduvawe, razvoj i vospostavuvawe na informativen
sistem,
66
10. Stru~na kontrola nad proizvodstvoto, prepakuvawe na proizvod i nad
propi{aniot kvalitet na proizvodi i pomo{ni proizvodi, i
11. Drugi aktivnosti od oblasta na proizvodite.
Profesionalni aktivnosti od oblasta na opremata
^len 48
Profesionalnite aktivnosti od oblasta na opremata opfa}aat:
1.Stru~na ekspertiza i testirawe za izdavawe dozvola i sertifikat,
2. Aktivnosti povrzani so edukacija ,
3.Sorabotka pri voveduvawe, razvoj i vospostavuvawe na informativen
sistem,
4.Sproveduvawe istraùva~ki i razvojni aktivnosti, i
5.Vr{ewe drugi zada~i od oblasta na oprema.
Obvrski
^len 49
(1) - Davatelite na javni uslugi vo oblasta na proizvodite za za{tita na rasteni-
jata i opremata gi imaat slednite obvrski:
1.Postojano i kontinuirano sproveduvawe na aktivnosta i uslugite
vo soglasnost so dogovorot so Upravata,
2.Davawe uslugi spored prethodno utvrdena programa , i
3.Davawe uslugi spored prethodno utvrdeni ceni.
(2) - Dokolku davatelot na javni uslugi ili ovlastenoto pravno lice ne dade javna
usluga na lice na koe e dolèn da ja dade, ili ne dade usluga po ve}e utvrdenite
ceni i drugite predvideni uslovi, korisnikot na uslugata moè da pobara od Up-
ravata taa da odlu~i za negovoto pravo i da mu naloì na onoj koj dava javna usluga
da ja dade javnata usluga na drug davatel spored istite uslovi i spored dogovoren-
ite ceni.
Dozvoli
^len 50
(1) - Upravata izdava dozvoli za davawe javni uslugi od oblasta na proizvodite
i opremata vrz osnova na javen konkurs koj se objuvuva vo najmalku vo dva dnevni
vesnika.
Javniot konkurs sodrì podatoci za:
1. Vidot na javnata usluga za koj se izdava dozvolata,
2. Po~etok i vremetraewe na dozvolata,
3. Uslovi koi treba da bidat ispolneti od strana na subjektot na koj mu se
izdava dozvolata,
4. Zadolìtelni podatoci na prijavata,
5. Kriteriumi za izbor,
6. Vremenski rok za dodeluvawe na dozvolata,
67
7. Kontakt lice za obezbeduvawe informacii vo vrska so sodrìnata na
javniot konkurs,
8. Data, mesto i vreme na otvarawe na prijavite na konkursot i
9. Na~in na informirawe na kandidatite za izvr{eniot izbor.
(2) - Postapkata na otvarawe i ocenuvawe na ponudite ja sproveduva Komisija
formirana od ministerot za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo.
(3) - Ovlasteni prestavnici na ponuduva~ite moàt da bidat prisutni na ot-
varaweto na prijavite.
(4) - Ponudite koi ke bidat podneseni po utvrdeniot rok nema da bidat razgledu-
vani.
(5) - Necelosnite ponudi moè da bidat kompletirani vo rok od 8 dena od priemot
na izvestuvaweto za potrebata od kompletirawe na baraweto a vo sprotivno po-
nudata nema da bide razgledana.
(6) - Dozvolata za davawe javni uslugi se izdava vo forma na re{enie.
(7) - Protiv re{enieto od stavot 6 od ovoj ~len nezadovolnata stranka ima pravo
na àlba do Komisijata za re{avawe vo vtor stepen vo upravni rboti od oblasta
na zemjodelstvoto, {umarstvoto, vodostopanstvoto i veterinarstvoto na Vladata
na Republika Makedonija.
Dogovori
^len 51
(1) - Subjektite koi dobile dozvola za vr{ewe na javni uslugi od oblasta na proiz-
vodite i opremata, sklu~uvaat dogovori so ministerot za zemjodelstvo, {umarst-
vo i vodostopanstvo.
(2) - Dogovorot od stav 1 od ovoj ~len se sklu~uva vo pismena forma i osobeno
sodrì podatoci za:
1.Davatel na uslugite i stru~ni lica koi ja izvr{uvaat uslugata,
2.Uslugite od oblasta na proizvodite i opremata,
3.Region vo koj davatelot na uslugi mora da dava javni uslugi od oblasta na
proizvodite i opremata,
4.Na~in i uslovi za sproveduvawe na uslugite utvrdeni so dogovorot,
5.Prava, obvrski i odgovornosti na davatelot na uslugi,
6.Vreme i na~in na izvr{uvaweto na uslugite,
7.Po~etok i vremetraewe na dozvolata,
8.Izvori na finansirawe,
9.Kontrola na vr{ewe na uslugite,
10.Prestanok na vaèwe na dozvolata,
12.Pri~ini za raskinuvawe na dogovorot, i
13.Period za raskinuvawe na dogovorot.

68
Finansirawe na javnite uslugi
^len 52
Javnite uslugi od ~len 47 na ovoj zakon od oblasta na proizvodite i ~len 48 na ovoj
zakon od oblasta na opremata }e bidat finansirani od :
1. Sopstveni prihodi ostvareni so naplata na cenata na dadenite uslugi,
2.Sredstva od Buxetot na Republika Makedonija za tekovnata godina, obezbe-
deni so transver za finansirawe na Programata za zdravje na rastenijata;
3.Donacii, zaemi i drugi izvori.
Ceni na javnite uslugi
^len 53
(1) - Korisnicite na javni uslugi od oblasta na proizvodite i oprema delumno ili
celosno }e ja pla}aat cenata na odredenite uslugi, a nekoi uslugi moàt da bidat
i besplatni.
(2) - Visinata na cenite na uslugite, delot koj go pla}a korisnikot i kriteriumite
vrz osnova na koi ke se opredeluva visinata na cenite na uslugite gi propi{uva
miniterot za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo.
Kontrola na sproveduvaweto na javnite uslugi
^len 54
(1) - Kontrola nad sproveduvaweto na javnite uslugi vr{i Upravata, soglasno
ovoj zakon a javnite uslugi od oblasta na {umarstvoto }e gi vr{i soglasno ovoj
zakon i propisite od oblasta na {umarstvoto.
(2) - Stru~nite raboti vo vrska so kontrolata na vr{eweto na javnite uslugi od
stav 1 od ovoj ~len Upravata moè da gi doveri na pravni ili fizi~ki koi se
kvalifikuvani za vr{ewe na tie raboti .
(3) - Uslovite za profesionalna kvalifikacija na licata od stav 2 od ovoj ~len
poblisku |i propi{uva ministerot za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanst-
vo.
(4) - Ministerot za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo so re{enie,koe }
e bide objavena vo Slu`ben vesnik na Republika Makedonija, }e gi utvrdi pravni
i fizi~ki lica od stav 2 od ovoj ~len i }e sklu~i dogovor so istite za ureduvawe
na me|useben odnosi.
(5) - Inspekciski nadzor na javnite uslugi vr{i fitosanitaren inspektor.
69
X. TRO[OCI I CENI
Tro{oci
^len 57
(1) - Za vr{ewe na odredeni dejstvija od ovoj zakon se plakaat tro{oci za:
2. Izdavaweto na sertifikat za oprema gi plaka proizvoditelot ili
uvoznikot,
3. Kontrolno testirawe na opremata gi plaka sopstvenikot koj ja koristi
opremata,
4. Analiza na rastenija ili rastitelni proizvodi za sodrìna na rezidui
od proizvodi vo tekot na inspekciskiot monitoring gi plaka korisnikot na
proizvodi, a dokolku istiot ne e poznat, toga{ sopstvenikot na rastenijata
ili rastitelnite proizvodi, koga reziduite od proizvodi gi nadminuvaat
propi{anite vrednosti na rezidui od proizvodi,
5. Analiza na po~vata i drugi objekti vo tekot na inspekciskiot monitor-
ing na koristeweto na proizvodi ili aktivnite supstancii, gi plaka sop-
stvenikot na zemji{teto, dokolku se utvrdi zabraneto ili neregularno ko-
ristewe na proizvodi,
6. Analiza na rastenija i drugi objekti pri inspekcija na neregularno
koristewe na proizvodi, izvr{ena na barawe na potro{uva~ot gi pla-
ka korisnikot na proizvodi, koga reziduite od proizvodi gi nadminuvaat
propi{anite MNR ili koga }e se utvrdat rezidui od proizvodi na rastenija
na koi proizvodi ne bilo primenuvano, vo sprotivno, potro{uva~ot koj po-
baral inspekcija,
8. Testirawe na opremata za primena na proizvodi vo tekot na inspekciski-
ot monitoring gi plaka proizvoditelot ili uvoznikot, dokolku se utvrdi
deka opremata ne gi ispolnuva uslovite od sertifikatot.
(2) - Visinata na tro{ocite od stav 1 to~ka 1, 2 i 3 od ovoj ~len gi propi{uva min-
isterot za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo i se prihod na pravno lice
koe dobilo dozvola odnosno ovlastuvawe soglasno ~len 6, 50 i 55 od ovoj ~len od
ministerot za zemjodelstvo,{umarstvo i vodostopanstvo.
(3) - Tro{oci od stav 1 to~kite 4,5,6, i 8 od ovoj ~len dokolku rezultatite se
spored propi{anoto, se realni tro{oci na postapkata i se na tovar na Buxetot
na Republika Makedonija-Ministerstvo za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostop-
anstvo.
XII. NADLE@NOSTI NA DR@AVNITE ORGANI
Ministerstvo
^len 60
Ministerstvoto za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo predlaga i ja real-
izira politikata na Vladata na Republika Makedonija vo oblasta na proizvodite
za za{tita na rastenijata i opremata za aplikacija.
70
Upravata
^len 62
(1) - Upravata e nadle`na za izvr{uvawe na slednite zada~i i ovlastuvawa spored
ovoj zakon:
3. Monitoring od oblasta na upotrebata na proizvodi za potvrduvawe
rezistentnost,efikasnost, fitotoksi~nost na rastenija ili rastitelni
proizvodi od koristeweto na proizvodite, plasiraweto na pazarot.
11. Pretstavuvawe na Republika Makedonija pred internacionalnite orga-
nizacii /tela od oblasta na proizvodi za za{tita na rastenijata i nivnite
rezidui,
13. Organizirawe edukacija na personalot i site vklu~eni vo plasiraweto
na pazarot, koristeweto na proizvodite, i izdavawe publikacii i upat-
stva.
Prekr{oci na pravni lica
^len 76
(1) - Globa vo iznos od 2.500 do 5000 evra vo denerska protiv vrednost ke se izre~e
na odgovornoto lice vo pravnoto lice za prekr{ok ako:
6.Plasira na pazarot oprema koja ne poseduva sertifikat i ne e zapi{ana vo
registerot (~len 38 i 39),
(2) - Globa vo iznos od 1.000 do 2000 evra vo denerska protiv vrednost na odgovor-
noto lice vo pravnoto lice ke se izre~e za storen prekr{ok od stavot (1) na ovoj
~len.
(4) - Na odgovornoto lice vo pravnoto lice pokraj globa od stavot (2) na ovoj ~len
ke se mu se izre~e i prekr{o~na sankcija zabrana za vr{ewe na dol`nost vo tra-
ewe od edna do dve godini.
^len 77
(1) - Globa vo iznos od 2.000 do 4000 evra vo denerska protiv vrednost ke se izre~e
na odgovornoto lice vo pravnoto lice za prekr{ok ako:
11-plasira na pazarot oprema koja ne gi ispolnuva uslovite postaveni vo
sertifikatot (~len 38 stav (1)),
12-koristi oprema na koja ne e napraveno konrtrolno testirawe (~len 41
stav (2),
(2) - Globa vo iznos od 900 do 1800 evra vo denerska protiv vrednost na odgovor-
noto lice vo pravnoto lice ke se izre~e za storen prekr{ok od stavot (1) na ovoj
~len.
71
Globa na samoto mesto
^len 80
Globa na samoto mesto ke se izre~e na odgovornoto lice vo pravnoto lice vo iz-
nos do 600 evra vo denarska protivrednost za prekr{ok ako:
6.Plasira na pazarot oprema koja ne poseduva sertifikat i ne e zapi{ana vo
registerot (~len 38 i 39),

Globa na samoto mesto
^len 81
Na fizi~ko lice se izrekuva globa na samoto mesto vo iznos od 200evra vo denar-
ska protivvrednost za prekr{ok ako:
3. Koristi oprema na koja ne e napravena kontrolno testirawe (~len 41 stav
2 i 3),
Uslovi za vr{ewe promet so proizvodi po vlez vo Evropska Unija
^len 84
Po denot na pristapuvawe na Republika Makedonija vo Evropskata Unija, pravno
ili fizi~ko lice so postojano ìveali{te ili sedi{te vo nekoja zemja ~lenka
na EU moè da bide vklu~eno vo plasiraweto na pazarot na proizvodi i oprema
za aplikacija na proizvodi na teritorijata na Republika Makedonija, dokolku |i
ispolnuva propi{anite uslovi so ovoj zakon.
Vleguvawe vo sila na Zakonot
^len 90
Ovoj zakon vleguva vo sila osmiot den od denot na objavuvaweto vo ,,Slu`beniot
vesnik na Republika Makedonija,, a ke se primenuva od 1. januari 2008godina, os-
ven odredbite od ~lenovite 38, 39, 40, 41 i 42 na ovoj zakon koi ke se primenuvaat
od 1 januari 2009godina.

Skopje,
oktomvri 2008 god.

Pravilna Upotreba Na Oprema I Mehanizacija

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Pravilna Upotreba Na Oprema I Mehanizacija

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ZA PRAVILNA UPOTREBA NA

You might also like