BiSMLLAHRRAHMANRRAHM

FELSEFE, DN, SYASET BLGSNN VE ANLAMIN BLGSEL GEREKLN RDELEME!

TAKDM,
Bu aIma eger, feIsefi bir eser oIarak yazIsa idi; ad, biIgi ve anIam teoriIeri hakknda
dogruIuk kuram inas, epistemoIojik ontoIoji inas yoIunda bir deneme, epistemoIoji iIe
ontoIojinin kavumasnn ihtiyac stne, fenomoIojinin kesinIik yntemi iIe kan sorunun
ontoIoji Iehine aI; oIabiIirdi. Ya da bu adIandrma kartIkIar kavuturan zIemIere hitab
edecek ekiIde, materyaIizmIe ideaIizmin, biIim iIe tmeI biIginin, pratikIe tmeI teorinin,
epistemoIoji iIe ontoIojinin, empirizmIe reaIizmin, fenomoIoji iIe ontoIojinin birIigi, uygunIugu
uyumu vs bir ok ad tanmIamas iinden biri oIabiIirdi.
Ksacas binbir eit ruh iIe beden ayrmasna ait teorik yoIIarn durduruImazcasna
sonsuzca devam edecek oIan aresizIiginin herhangi bir ad oIabiIirdi fakat oImad... nk
amacmz insann aresizIigine bir aresizIik boyutu daha katmak degiIdir. Amacmz insan
zerine dnmek dndrmek ve gidiIecek yoIu sagIam bir zemin oIan insann neIigi zerine
yneIterek, gerege karmaktr.
nk biIgi stne konusa da feIsefi bir aIma kurguIamak niyetinde degiIiz.
aImamz dnn geneI oIarak dnmenin, giderek biIincin ve ne ise o aIan ruhun da bir
irdeIenii sadece.
Dnceye en iyi tuzak fenomenoIist feIsefeciIerden geIdi, fenomenoIojinin bir ka
teorisi degiI en iyi aIgIay ve biIi kuram oIdugunu kurnazca vaaz ederek; kesinIigi diIe
doIayp kesinIigin neIigini diIe ve tarife getirmeyen bir kurnazIkIa i grdIer....
Bu yoIIa kesinIikten kaarak geregi grnte/aIdanmada aradIar, ama peinen
syIeyeIim Kur'an grnn aIdan oIdugunu 30/7 de syIer. Grnn tesindeki gerek
veya grnn arkasndaki gerek diye tarif ediIen biIgiye giden nemIi bir yoIu da ( ki
Kur'an'n dnceye sundugu bir yoIdur.) tahrif ederek; biIgiseIin, ya da biIgiseI oIana ait
gerekIigin neIiginin ne oIduguna ait kesin hakikati buIdukIarn vaaz ederek gerekIetirdiIer
iddiaIarn. Vaaz ediIen kesin hakikat, grn biImekti. ByIece insan denen canIy devamI
grne uIamaya; iIa nihaye grnte kaImann gerege uIamann bir baka ama mutIak
dogru yoIu oIduguna inandrdIar.
Z TARTIILMAKTAN MTNA EDLMTR. "z nedir?" sorusu, nce "z nasIdr?"
sorusuna indirgenmi bakIm ki bu iIem de tutmayacaktr! Bu kez de z tartmaIarndan geri
duruIarak bir daha geri geImemek zere, bu minvaIdeki tartma kapatImak istenmitir. Biz bu
tartmann kapanmayacagn biIiyoruz. nk eyhI Ekber hakikatin karakteri iin yIe
emreder: " (...) bir ey('in B.N.) iddiasnda buIunursan hakikatIer seni zorIayacak kuIIuga
dnderecektir. "
1
Bunu seneIer sonra Lenin, muhtemeIen AIman airi Gothe oIabiIir veya
bakasndan ihra ederek "GerekIer inatdr." diyerek, kendi arzuIar asndan
diIIendirecektir. FeIsefeciIer tm bu gemii rterek yeni yarattkIar bir durumun zerinden
yeni bir tartma hatt amaya muhta oIduIar.
KapitaIizmin gIenmesine ve sosyaIizmin kmesinde de roI oynayan bu geIime
nemIidir.
nk dnya zerinde de oIsa hak/gerek savucuIugununa soyunmu sistemIer sagIam
bir insan tanm oImadan ayakta kaIamazIar! SosyaIizm insan tanmnda bu aImada insan
hakknda beIirtiIen noktaIar tanyamadg iinde kmtr. Aktr ki Hak savunusu yapmayan
sistemIer geregi aramadkIar iin her ortamda yeerebiIirIer. Bu nedenIedir ki ykcIk daima
koIay yapcIk daima zor oImutur! Bu nedenIe her devrim zordur. Tpk tevhidin vcutta
yarattg yeniIeme gibi yeni bir varIk inasnda ebe ve gebe oIdugu iin her devrim iIericidir.
BiIgi ve varIk arasndaki uurumda geregin peine denIere rekabetIeri iinde z
kaygsn ve geregi terk eden fiIozofIar; tamda bu nedenIe z merak ettikIeri iin kendiIerince
bir z manaIandrmas oIarak ortaya kan sistem kuran fiIozofIar agnn sonunun geIdigini vaz
ettiIer. Tarihe iIerici gerici tartmas asndan bu noktadanda bakImaIdr.
Kur'an insanIar dogrunun her zaman ogunIukta oImadg ynnde de uyarsa da varIk
ve gerekIik aIannda "z" tartmasn terk eden fiIozofIarn ardndan patIayan dnseI
geIiimIer tm gericiIigi de arkasna aImay ihmaI etmedi. oguIcuIukta dogruIuk vaaz eden
siyasaI diIde ki anIamyIa demokratik syIem emperyaIist ekonominin sagIadg devasa
oIanakIarIa dnemIerinin yeni biIgiseI zaferi peinde her cepheden dnce adamIar ve insan
ygnIar moda dnceIer peinde agzIar suIanarak kotuIar. Bu nedenIe fenomen kavram
materyaIist biIgi kuramna kar ve zeIinde sosyaIizme yneIik mcadeIede aktif kuIIanIan
feIsefi bir kavram oIdu. nce"Sistem kurmaya yneIik oIan akmIarn feIsefe oIamayacagna
dair kendi tarihIerini de tmden inkar eden bir kibir iIe" yeniden feIsefeyi acizIikten kurtardk
diyerek Kur'an n biIdirdigi "Dogrusu insan tartmaya pek dkndr." ekIinde beIirtiIen
insan, ontoIojisine uyarak Ya da uygun oIarak yeni tartmada yeniden boy gsterdiIer.
DnIerinde oIabiIecek muhtemeI bir eksigini gideren bir zmseI neden "grn"
kavram oIacakt. Tartma yeniden icad ediIen bu kavram ahsnda yeni boyutuyIa icra
ediIecekti. Bundan sonra oIabiIecek yrtga (ki kendiIerinden emin degiIIerdir.) feIsefe diIinde
biIgi iIe varIk arasnda zuhur eden kapatIamaz yarga yama oIarak buIunan temeIIendirme
oIarak fenomen/grn kavram gnIk diIde biIe kuIIanImak zere feIsefe sohbetIerini iyiden
iyiye zevahiri kurtaran aIdatc bir aIm oIacakt. eytan biIgiIeri tersten vaaz eder. Bu nedenIe
dnya ehIi biIgini iIham kaynagndan habersizdirIer.
Ik dnen insan Hz. Adem'den beri AIIah tarafndan biIdiriIen kavram oIarak
"Grnn ardndaki gerek" tanmIamas insan kadar eskidir. TemeI oIarak insana iIahn
dndrmek iin biIdiriIen bu kavram dogaIdr ki son dinde de temeI kavramIar arasndadr.
Bu nedenIe Kur'ani zI oIan bu kavram nceIeri materyaIistIer sonraIarda ise fenomenoIistIer
tarfndan kendi hedefIerine uygun geIimeIeri yaratabiImek iin fenomen kavram insanIar ve
zihinIerini arasaI oIarak artIandran kavram oIarak Ik Yunan'dan beri dnyaya yneIik
hedefIer iin de aktif oIarak kuIIanImtr. ByIece dn biimIerinin bozuImasna aIId.
Biz bu kavrama kar degiIiz. KuIIanInn perde arkasn ayoruz.
Modern dnemde ki yeni feIsefe sanki hereyini feIsefede yeniden yeni manasyIa
dogan fenomen kavramna borIudur. Ik tetik patIadktan sonra yorumun her aIanda
hermeneutik bir biimde patIamasna yoI at, herey yoruma indirgendi, yorum ekiI veren asI
g oIdu. E zamanda fizikten yetien kuantum kavram ve fizikten kan devasa diger yeni
geIimeIer zeIIikIe Heisenberg'in PIanck'n yeniden yorumu oIarak ortaya kan (ama iIeride
determinizm Iehine kacak yeni geIimeIerIe aIacak oIan indeterminist) geIime ki bu geIime
geneI oIarak Einstein reIativizminin neden oIdugu indeterminizm akmnca yaratIan dnce
geIimesi oIarak gI bir temeI oIan kuantum fizigi temeIinde/seIinde geIiti. Bu seI giderek
materyaIistIeri de yutacakt. Bu manada feIsefe tarihseI grevini imdiIik baarm
gzkmektedir. Zira Trkiye cephesinde en son indederminist oIacak soIdaki THKO siyasi
yapIanmasnn takipisi materyaIis bir dn adam oIan Aydn ubuku'nun FeIsefeci ve
Matematiki YImaz ner'e yaknIg iinde yeeren dn biiminin istikametinde EvrenseI
KItr Merkezinde seneIer nce yaptg seminer ve kitapIar indeterminizmin yarattg akibet
iin nemIi rnekIer oIarak ortadadrIar.
Tarihe yn veren unsurIar iinde feIsefeciIerde nemIi bir unsurdur. FeIsefeciIerce nede
oIsa kesin mutIak bir gerek yoktu ve araIarndaki tek ortak payda "Ik Yunan"dan beri bu idi.
Yeni bir aga kap aacak tartma artk modernite topragnda dogup, modernizm dneminde
feIsefe ve fizikte yeniden kefediIen reIativizmin yansmas oIan feIsefede fenomen, fizikte
kuantum kavramIaryIa siyaset ve sosyoIojide e grev gren "teki" kavram tarihseI grev
iin sahneye kmaya hazrd.
tekini kabuI eden post modernizm akmnda hit oIan ve farkIIkIar ve oguIcuIuk
dnceIeri zeIIikIe de feIsefeseki hakim kavram oIarak ina ediImi reIativist dnn
kefi "grn" kavramndan yoIa karak iIerine devam eden feIsefeciIerin neden oIdugu
geIimeIerdi desek abartm oImayz.
Ve onIar tarihe byIesine yn veren giziI bir gcede sahiptirIer ve bu gizIi otoritenin
sagIadg kibir iinde mutIu oIdukIarndan tartmaIarda sktrImamak iin asIa bu
fenomen/grn kavram unutmadan bundan sonraki yoIIarnda kukusuz tartmay
sagIamIatracak, tartmay devamI gerektirecek ak bir zeminde yryecekIerdi!
Bu tavrIaryIa ne yapm oIuyorIar? Aktr ki Kur'an biIdirdigi gibi "NefisIerini 'ne kt
bir' iIah edinerek", sadece kendiIerine tapm ve taptrm oIarak, Kur'an tarafndan yIIar nce
biIdiriIen ve insan tek tatmin eden biIginin asIIarnda, zIerinde yani hep iIerinde
temeIIendiriImi ve nIerinde hazr oIdugunu yeniden inkar etmi oIacakIard. KendiIerini
okuyamadan ve insan nihayetsiz bir aranmaya mahkum ederek byIece inananIaryIa birIikte
hep beraber bedbah kaIacakIard.
Nede oIsa feIsefe bir arayt; biIgi sevgisiyIe aray! ZavaII insanIarn oyaIanp doIanp
aIdanmas vijdanszIg onIarn akIi kahramanIkIar karsnda degersizdi. nsanIar kendiIerine
bir iman etsin rahatIayacakIard ne de oIsa....
AkIn peygamberIeri oIarak onIar dnce sava veren masumduIar.....
KaIc ve mutIak gerek yok yakIam materyaIist diyaIektikte biIe diIe geImi bir ey
degiImiydi.... FenomenoIoji iIe eI eIe vermi amerikan temeIsizIik akm da ksa srede bu tozu
dumana katIm akI ortamnda zirveye uIat. MateryaIizmden daha ok dinsiz oIan dnn
nemIi temeIIerinden biri de bu feIsefe oIdu; Rorty'de cisimIeen bu akm, ahIakn
oIamayacagn vaaz ederek ksaca ahIak da red ederek dnseI zgrIkte zirveye uIat.
ByIece insan sanaI aIemde zgrIg gerekIetirmi oIdu!
AsInda bat feIsefesi ve akIiIigi kendi iine hapsoImu, kendini degiik durumIarda
tekrar eden ayn damar zerinde yryen agacn gvdesinin ayn meyvesini veren degiik
doranIarnn yzIeri oIarak ayn nakaratn diIe geIiiydi.
Sonu akmIar, akmIar, akmIar... Ya da zihinIeri eIe geirip farkI eyi dnmeyi men
eden ktkIer, ktkIer, ktkIer mi? Dersek dogru demi oIuruz.
AkmIar bir akI cereyanIaryd o kadar! Daha gkIere karIan yeni bir ey buImu diye
vaaz ediIen Witgenstein'de ortaya kan "diIde diIe geIen dnya" kavramna yakndan bakn, bir
fenomoIoji kokusu aImyor musunuz? Hite kendini buIan Heidegger insan araynda da bu
fenomenoIoji etkiIi degiI mi? Sarte'n kimden etkiIenerek hiden yoIa kan bir ontoIoji kurmaya
kaIkdgna iyi bakn! Ya Gadamer'e ki Mainheim'in tm materyaIist dzeItmeIerine ragmen ne
noktada biIginin zeIinde insan nedir sorununun aray rpnIarnda seIe kapIm ktkIer
oIdukIarn, ite bunu aImada grecegiz.
nsan ve anIam aryorIar ama ne insann neIigini nede anIamn neIigini buIacak
degiIIerdir.
FeIsefe tarihi bu adan bakIdgnda dinazorIarn kafaIar oIan kurumu aga ktkIeri
mezarIg gibidir. Tomruk tomruk stne, bazen ciIaIanarak yeniden versiyonIarIa tazeIenip
piyasaya srIen tomrukIar!
Yeni bir k bu nedenIe Nietzsche'de baIadg gibi Sarte'de eIe doIanan Gadamer de
doruga kan anarist biIgi kuramIarnda yeni bir biIgi aray yoIuna dnr gibi vaaz ediIir
hep yeni bir ey buIundugu syIenir ama kimse Aristo ve EfIatun/PIaton dan iIeri gidemez o
ktkIerden kopamaz!
Bat, aryor ve bu kafa iIede hep arayacak! Aradg insann ve anIamn neIigidir. FeIsefe
tartmaIarnda baskn oIarak modern dnemde i, tanrdan ziyade insann ve anIamn neIigi idi,
yani hep aranan insan ve anIamd. AsInda anIamn neIigini aramaIarnn hedefi insan
oIdugundan, anIam arayn zikretmeden dogrudan insan aryor oIuIar, bu ynde
syIemIerimizde tarafmzdan anIamn da mndemi oIarak diIe getiriImi oIdugunu ve tm
aImannda bu tarz ynnde okunmasn neririm.
nsann neIigi sz konusu oIan her durumda feIsefe ve feIsefeciIer, geregi hep
kendiIerince aagIanm bir yoI oIan dinde buIma durumuna yntemseI oIarak kar kan
akIiIik damarnda aradIar ve akI iinde doIatIar. BeIki de son dinin kitab Kur'an tarfndan "Ne
kadar az akIediyorsunuz!" hitabndaki skIk, insann bu akIa bu tapna bak sagIamas ve
dogru istikamet kazandrmak iindi. Tabiki dogrusunu AIIah biIir! Nitekim feIsede derin
yarImaIar biIe sz konusu oIdugunda duyum/empirik oIana da karar veren tpk materyaIizmde
oIdugu gibi yine akId, empirizmIe, materyaIizmIe, ideaIizmin kampIarnda aIan karIkI
tartmada temeI farkIIk iddias agrIkI oIarak iin kaynag konusundadr. Yakndan
bakIdgnda son feIsefciIer Gadamer , Rorty, Habermas, Yorck, DiIthey, HusserI, Kant, HegeI,
vs. gibi feIsefeciIerin objektivizm batagndan kmak iin akI eksenIi feIsefe yapmaIar da temeI
oIana yneIme ve tanma istegi idi. Burada sorun akIn kendini objektivizmden kurtarrken
subjektivizme dmemesi idi. FeIsefi baar buna bagIyd.
kinci bImde HusserI ve Gadamer'e ait tartmada bu durumda aranann ne ve nasI
arandg daha net anIaIacak.
Descartes biIe hakikate kar yerini oIarak, bir feIsefe peygamberi oImaktan kendini
aIamad. Ama mehur oIamak m? AIIah'a ragmen insan tarifi buImak m? di yoksa, biIemem...
Tm bu kemeke iinde biIgi yoIunda geIecege nderIik edecekse sIami KamuIcuIuk
iin zm biIgi ve aktr.
BiIgi Ak'tr. BiIgi eIIe tutuIan gibi kaba naif bir tarife geIemeyen ama yaanabiIen oIarak
tercme ediIebiIecek bir Ak'tr. nan ise bir sonu tatmin oImaktan geIen bir haIdir. Daha ok
sonutur. nan Ak'n duyumudur, hissediIiidir.
Ak tm ktIkIerin ebesi dahiI tm evIatIarn hakIayacak tek siIahmzdr. En zayf
oIan en gI oIandr; yeterki insan ve hayat aki akIIa ynetiIsin.
Ak dogruIuk/normatif boyuttan tutunda dogru/nesneI dogrudan yana diger
eitIemeIeri de dahiI gerekten dogruya varabiIen sihirIi bir degnektir. Sahibini piman
etmeyen, eIde ediIen oIarak kesinIik karakterIi tek yanIIanamazIkdr, ak.
Dikkat edin akn bu dogasndan mdr? Nedir? Kimse akn tartmaya amam onu
sadece can pahasna savunmutur.
Ak, geregi arama sevdaIs iin tek iIatr! Ne reaIizme ne de pozitivizme sgdrIabiIir.
Ak hrn bir dogaya sahiptir. Ak bu dogas iIe akIn hangi kaIbna girebiIir ki; steIik akI
aan tek ey Ak'tr. AkI st bir gerekIiktir Ak. Ne demiIer "Ak baa geIince akI seyhaate
kar." byIe diyenIer yarm bir geregi syIemIendirmiIerdir. Bu sknt Akn/metaa bir
karakterde oIan tarifte aciz kaIan bir diIIendirmeden kaynakIanr. O ak ki ancak ve ancak
gnIe dogar, dogrudan kaIp akIedii iIe kaIp zerine! nk insann aradg manadr, sadece
mana!
nk, "Aziz AIIah manaIar keIimeIerin kaIbine indirir." demitir. eyhI Ekber
Muhyiddin-i bnI Arabi.
VARLIK HAKKINDA SZMZ!
O' ( VarIk ) iIktir, sondur, zahirdir, batndr. O, her eyi biIendir."
GEREK NNDR?
VeIayet, CeIvet iindir!
Gerek, siyaset iindir!
Hz. Muhammed (S.A.V.) efendimiz buyuruyorIar ki:
Bu din ehIiyetIi eIIerde oIdugu mddete agIamayn asI bu din ehIiyetsizIerin eIinde oIursa
ite asI o zaman agIayn!"
NANCIMIZA BAKIIMIZ:
aImamzda tartma yaptgmz yerdeki nermeIere; buradan imdiden gnderme
yapacagmz iIkeIere; dogru, dogruIama ve dogruIuk zerine yaptgmz dne/akIedie, u
soruIarIa baIamaIyz diye dnyoruz.
FeIsefede dogru, dogruIama ve dogruIugun, insan evreni iin ksmiIigi' probIeminden
dogru bir ekiIde ne anIamaIyz?
Dogru, dogruIama ve dogruIuk meseIesinin karakteri apesteriori ya da empirik oIarak
ayrca tm insanIarn evreninde tekrarIanabiIir mi oImaIdr?
ByIe oImadka, ortaya kan kesinIik probIemini, dogruIugun bir ynne ait biiminin
ortaya karIamay hadisesi oIarak m yada bir baka trI m, nasI anIamaIyz?
Yoksa herhangi bir nerme tarz iIe dogruIuk meseIesi asIa bir kesinIik probIemine de
indirgenmeden dnIebiIir mi, ya da dnIebiImeIi midir?
Bizim hemen bata bu mesele iin nerdiimiz felsefi temelde kalnd mddete
udur: elde edilen rnn bilinirliinin ksmilii ve hep bu bilinirlik meselesinin ksmi kalmas,
kesinlik iindedir. Bu durum hem felsefenin hemde bilimin varlk sebebidir.
Doru, dorulama ve doruluk kavramlar bilinin varoluu ile de alakal temel
kavramdr. Bu kavramlarn hakikati! " bata doa, toplum ve insan alannda, sonrasnda varln
btnlne ait erekliin iinde! zellikle bilimde tanlamada kullanlndan tutunda
normatif olan ahlaki bo#uta varana kadar felsefede ki tanmlamada da #er alan eni bir
tanlama ve tanmlama ilemi ekseninde kullanm alann devasa eniliinde orta#a kan "
etkili kavranl karakteristik olan sonulara #ol amaktadr.
Tarttgmz bu ksmiIik meseIesinden kastmz nedir? Hemen beIirteIim ki ksmiIik
kavram dogru, dogruIama ve dogruIuk kavramIar hakknda temeI oIuturan tartmamzn da
baat kavramdr.
KsmiIik kavram varIg anIamann akI aIannda skmann anahtar kavramdr. Bu
kavram, doga, topIum,insan, ruh, madde, nesne, biIgi, nerme, diI ne oIursa oIsun varIgn
kendini herhangi bir tarzda ortaya koydugu durumu iIe asIa biIinemeyen bir zeIIik tadg
anIamna geImeyecegini gsterdigi gibi tm vecheIerince de biIinirIiginin tamIgna
uIaIacagnn gsteriIebiIineceginin de anIamna geIinemeyeceginin farkndaIgdr. AkIi aIanda
varIk biIinen ve biIinemeyen ynIerinin birIigidir.
VarIkta mutIak, kesin ve biIinen oIdugu kadar; mutIak, kesin, ve biIinebiIir oImayan
vecheIerde vardr. FeIsefe tarihi bu iki yzden, beIiriten birinin tutuImas, taraftarIg tarihinden
ibaret oIup; ekoIIer varIgn ayrIamaz btnIgnn tek ynI ayrtrImas iIe ortaya kan iki
geneI dzIemde, diger tarafn ortaya koydugu tartma ve gerekIigi kendisine eIetireI bir
temeI kabuI ederek; varIgn gerekIigini bIen akmIarn tarihi oImaktan kendini
kurtaramamtr.
Dnme ve anIamann tarihinin antigonist oImayan bu iki kutba antigonist oIarak
bInmesi, varIgn yanI kavranna ebedi yoI aacag tartmann kendi seyrinde de
izIenebiIimektedir.
GeIimenin byIe garabet bir haIde oImayacag, varIgn iki temeI ynnn bibirinden
ayrIamayacag ite bu feIsefe tarihinin bizzat gsterdigi apak oIan bir sonutur.
yIesine apaktr ki yukardaki temeI soru: 'dogru', 'doruIamak', 'dogruIuk' gibi farkI
aIanIarda kendini gsteren ve birbirinden etkiIenen kavramIarn hakiki anIamIarnn neIigini
arama arayndan vazgeiIemeyecegini bize gsteriyor!
Ayrca 'anIamn anIamnn neIiginin' de buna bagI bir tartma oIuturdugu geregini de
gsteriyor.
Hakikati kendinde ortaya koyan ksmiIik kavramndan vazgeemeyiz, sorun bu nedenIe
ksmiIik kavramnn da temeIIendiriImesi eyIemidir de.
Dogru, dogruIama ya da dogruIuk bu nedenIe kendisinden koIayca vazgeiIebiIen bir
ey oImayacaktr. O, vazgeiIebiIecek bir ey degiIdir! Buna yeItenenin her hangi bir eyde
anIam aray saIt samaIktr. AnIam yoksa 'dr'da yoktur. 'Dr' yoksa hkm yoktur. Hkm
yoksa orada dnce yoktur. Dnce yoksa kavramIarIa kavrama yoktur. KavramIarIa
kavrama yoksa insan yoktur. Dogru, dogruIama ve dogruIuk kavramIarnn hakikati tamda bu
sorunda kendisini gsteriyor. Tamda akIn dndaki bir aIanda bir bakma tasavvufi oIarak
insan denen canInn kendini aradg yerde zIyor sorun!
Nefsin neden oIdugu anIamann ksmiIiginden kurtuImaya aIrken akIn dogaI oIarakta
nefsin aInda ortaya kan haI, insann kendi geregine erdigi yerde buIdugu tamIkta,
anIamn ne oIdugunun zIdg yerde araynn nihayetIenmesinde, arayn
nihayetIendirecek imkana sahipIiginde insandr insan.Tabiki bu imkan kuIIanrsa!!!
nsan tam da bu nedenIe anIamn ve bu "anIamda aranan", geregin ve ahIkn kendini
dogruIadg yerdedir ve bir yerdir! Gerege tutkuIu oImann ve gerekIik arayna ak iIe
yanmann oIdugu yerdedir, insan!
Ve ak yani k yani k yani aydnIanma yani " Peygamberinizi size aydnIatan bir
kandiI oIarak gnderdim." ayetinin mazhar oIan gerek, bu nedenIe insanda gizIidir.
Ksaca insan, "AhIaki epistemoIojik aIanda ortaya kan dogruIuk ve maddi/ontoIojik
aIanda ortaya kan dogruIanabiIme, oIarak geneI oIarak 'dogru var mdr?' " sorununa ait
sorunIarn hakikatini kendinde birIetiren ve gsteren tek ve biricik zeI varIktr!
Kitabmz
Muhyiddin-i bn Arabi,
Pir Seyit MeIami Muhammed NuruI Arabi
........................................................................................Pir seyit Hamzavi meIami AbduI Kadir BeIhi
Efendisi Bayrami MeIametin sahibi Hamza HazretIerinin
Ve
SerezIi Hz. eyh Bedrettin'in
mbarek ruhIarna adyoruz.
Bu dnya kfrIe ayakta kaIabiIir, ama zuImIe asIa!
Hz. Muhammded (S.A.V.)
kbaI sahibi suItanIarn kIIarnn emesi oImadan,
eriat bahesinin yeermesini bekIeme.
Fitneyi yakp kavuran ahIarn siyasetIerinin gIgesi oImadan,
Kimse huzur saraynda bir an biIe duramaz.
$
AIIah'n yaktg Iambaya kim pf derse sakaI yanar.
%
YOLUMUZ KISACA NEY ANLATMAKTADIR;
aImamzn ne iIe iIgiIi oIdugunu daha bata merakIa soran okura, bu aImann dini,
feIsefi, siyasi ve ekonomik aIanIarn dizgeIerini irdeIeyen, kovuturan ve onIar en kapsamI bir
bakIa kendi iine de aImaya aIan bu anIamda feIsefi ve biIimseI biIgi karsnda da bagnaz
oImayan dnyann geneI bir sorguIamasn ve bu yoIIa geregin izini srerek dogrunun ve
dogruIugun arayn, gerekIik derdi oIanIara sunmak istedigimizin apak cevabdr; cevabn
verebiIiriz.
Ama unutuImamaIdr ki, herhangi bir okur bizIerin bu aImas oIsun veya diger
insanIarn ortaya koydugu ferdi veya ortak bir aIma oIsun her hangi bir aImay inceIeyip
anIamaya aIrken yazar yada yazar grubunun hangi sorun ve sorunIar tespit ettigini, kimIere
yneIip muhatap aIdgn, zm neriIerinin zamann hangi aIkanIkIarn eIetiriye tabi
tuttugunu ve aga kardgn, terk ediImesi istedikIeri aIkanIkIarn ve tutumIarn en geni
biimde, yeterIi pratik, akIi, kaIbi ve nakIi deIiIIerini ortaya koyup koymadgn ve daha bir ok
durum asndan neriIerin yeterIi oIup oImadgn ksacas aIma hudutIar iinde neIerin,
neden yapIdgn iyi anaIiz etmekIe sorumIudur.
Ayrca ne kadar kapsamI oIursa oIsun her aIma, dnyevi yn asndan sahibinin
kurdugu sistem, teori ve ortaya attg neriIeri paketi; zorunIu oIarak ag insan dzeyini
yanstan, varIgn beIIi bir feIsefi aIgs ve topIumsaI ve kItr seviyesinin durumundan kan
gndermeIerin yapIdg referans evresine mahkumdur. Gerek byIe oIdugundan kimse
putIatrImamaI her yazar ve grup eIetireI bir gzIe okunmaIdr. DogaIdr ki bu gndermenin
kendisine ait yorumun kendisi de zaman diIimi iinde geerIiIiginden ok ey kaybedecektir.
nk bizzat yazar ve grubu zamann sorunIarnn etkisi aItnda ve bu konseptin okuru
etkiIemesine aImaktadr.
SistemIerin geiciIigini de bu zeIIikIer gerektirir. Her topIumsaI biim Imeye
mahkumdur; nk dogmutur. Dogup Ien ise geicidir .Kadiri mutIak YaInz AIIah'tr.
stisnasz oIarak insani her aImann karakterinin bu gerege mahkum oIdugunu hibir insan
unutmamaIdr. Hangi artIar karsa ksn yazarn dnceIerinin eninde sonunda
eskiyecegini unutmadan ve bu uyarnn anIamn derin bir biimde dnerek mevcut aImay
okumay baarrsak; ite o zaman hem eseri anIam hem de yazarn hakkn da yememi
oIuruz. deaI Itmz bu oImaIdr.
nk biIgide geiciIik kaimdir. Bunun temeI nedenini Wittgenstein birinci adm oIarak
bahsettigi noktada ok iyi akIanmtr: "Zihin sreIeriyIe, durumIar ve davranIkIa (iIgiIi
B.N.) feIsefi probIemIer nasI ortaya kar? - Birinci adm dikkatIerden tamamen kaan admdr.
SreIerden ve durumIardan sz ederiz, fakat onIarn dogaIarn ikircikIi brakrz. Kimi zaman
onIar hakknda, muhtemeIen daha fazIa ey biIiyor oIabiIiriz - biIdigimizi dnrz. &akat bu
tam da bizi konu#a belli adan bakma#a me'bur brakan e#dir. nk biz (kendimizi B.N.) bir
sreci daha iyi biImeyi grenmenin ne anIama geIdigi iIe iIgiIi tam ve kesin bir kavrama sahibiz
(durumuna inandrImzdr. B.N.). (HokkabazIkta beIirIeyici hareket/karar an, tam da bizim
msum oIdugunu dndgmz harekettir/karar andr.)"
(

Buradan hareketIe yanIgy en aza
indirgeyecek aba oIan esnekIik yannda, her hani bir kural, dn'e,vb e# nerme haline
etirilmi olsun ve#a olmasn, da vurum ve#a ne srmn kendisi iin snrn anlamn
bilmektir. )anmn iere'ei bir durumu eksiksiz'e iermesi, darda braka'ak bir durumu da
ak seik eerliliklere da#anarak darda brakmas kurallarna tam da bu #zden u#ulmu
olunmaldr ki ereklik derdi zlenebilir olsun*.
Geri bunu en mahir/eksiksiz yapabiIen tek varIk ari oIan AIIah'tr. Biz insanIar yine de
bir ey diyeceksek, diyecegimiz ne ise ona ait tanmn It yIe: EskiIerin gzeI bir buIuu
oIan "Efradna cami agyarna mani." yakIam oIarak diIe getiriIebiIiriz. Yani tanmIanacak
eyin iine aInacakIarn eksiksizIigi iIe tanmn aIanna girmeyenin darda brakImasnnn
eksiksizIigi bunIarn neden ieride ya da darda kaIacag, iIIe de darda kaIacaksa, bu
darda kaIan unsurun hangi gerekeIerIe dayanarak darda kaIacag, iIIe de ieriye
aInacaksa da bunun gerekeIerinin, etkeninin ne oIdugu apak bir seikIikIe beIirIenmeIidir.
Aksi haIde tarif ediIenin niteIigin bozuIacag, buna bagI oIarak da tanmszIgn/beIirsizIigin
dogacag durumIara yoI aIacag da gsteriImeIidir. Dnce durumIarna ait gerekIi bu ve
benzeri mdahiI iIemIer oIabiIdigince eksizsiz yapImaIdr. Tersine geerIi bir gerekeye sahip
oIan herhangi bir durum ieri aInnca en azndan istendik degiimi sagIayan ve istenen
istikamet kazanm iin ieri aInacagna dair nemIi aIm ne ise oda yine ayni akIkIa, etrafI
ve ereveIi bir ekiIde gz nne seriIebiImeIidir. B#le'e snr ko#mann en nemli ereinin
bili olduu ilk bata okur tarafndan anlalr ola'aktr. +nsanlar bir e#i savuna'aksa bunun
erekeleri de tatmin edi'i olmaldr.
Neyin herhangi bir varIk durumu iin ierde, neyin darda brakIacagnn biIinemeyii,
neyin biIgi oIdugu biIinmeden snr koymaya kaIkmaktr veya en azndan feIsefeye ya da
biIimseIe dnk ve apak bir davran oImayacaktr. Tecrbeyi ise grenim arac oIarak
yaantnn nemIi bir geregi ve biIgiIenmenin bir yoIu oIarak sonuta biIgiye kan ve teorik bir
biIgi durumunun n pratik durumu, pratik biIgi biimi oIarak gryoruz. Ama btn bununIa
beraber, her biIginin mutIak oIarak n pratik, tecrbi bir yaant sonucu dogacagn yada pratik
oImadan da biIgi oIacagn syIeyenIerden de degiIiz. Bu aIanda yntemi bu ekIe sokan kesin
bir durum yoktur.
KesinIik, kesinIik diyoruz; eskiden geIenin bir tekrar gibi grImeyecekse geerken
diyebiIirim ki kesinIik veriIen bir durumdur. Vehbi bir karekter ierir. KesinIik kesb ediIerek eIe
geiriIemez. Ama geneI oIarak peygamberIer dnda vehbi oIann kesbi bir yn vardr. Buna
tasavvufta "cahd gayret" derIer. Gayret, zikrin temeIi oIup; zikir, bir msr makinasnn msr
zerinde devrimi gibi dnm sagIayc makinaya bagIdr. Dnm esma makinasnn
msemmaIar iIe zikirin gayreti iIe geIir. BunIarn ne oIdugu iIeride aIcak.
Burada HusserI'in fenomenoIijisi hakknda bir hususa ksaca deginmek isterim; asI
eIetiri ikinci bImmzde buIunacaktr. imdiIik uyarmz aagdaki aImIa snrI oIacaktr.
Bu konuda aImmz ise udur: Bizim aImamzda eIe aIdgmz bak, apakIk, kesinIik
yakIamIarmz fenomenoIoji iIe asIa aIakaIandrImamaIdr. aImamzn daha bu iIk
satrIarnda bu aImmz IekeIeyecek yanI aIgIama hususunda bakmz aka duyuraIm
istegimiz okura iin duydugumuz sorumIuIugumuzdur. EIetiri iin merakI oIanIar ikinci
bIme bakabiIirIer.
Okurumuz u uyarmz asIa akIdan karmamaIdr. AkIi bak ve feIsefe snrIar iinde
kaImak insann kendini snra hapsetmesidir.
Neden:
Ksmi dogrunun ontoIojik oIarak mmkn oIamayacag dogrunun btn iIe aIakaI
oIdugu, eyin tamam gsteriImeden dogru hakknda bir fikirin oIuturuIamaz oIuu iddia
ediIerek varIacak yer feIsefi ve akIi ocuka bir yargsaI sonutur. ByIe bir tutum gerek dogru
hakknda gerekse btn hakknda ve karsnda ki insani ocukIugun da vurumu oImaktan
teye geemez. UnutmayaIm ki z iIe grn arasndaki uurum akI aIannda kaIndg
mddete hi kapanmayacaktr. nk akI ze inmek iin eIveriIi bir yapsaIIk ve varoIu
iinde degiIdir bu gc gsteremiyor.
AkiI oImak, z zerine dnmekten iIeri bir adma bu durumun tesine gidemez;
gittigini iddia etmek arIatanIk oIur. Ya da bu feIsefeyi kurmak bir hayaI iidir. HusserI'in hayaIe
kapImasna saygIyz ama sadece bir hayaI onunkisi. AkI sadece z zerine dnmek
durumundan iIeri gidemeyecegi iin feIsefi kaImak ocuk kaImaktr. BiIinIi ocukIukta
diyebiIiriz. Ieride grecegimiz eIetiride en sonunda Ganiyy-i Muhtefi: "Artk ocukIugun bitti."
derken degiI feIsefede kaIan, tevhit basamagnn sonuna eremeyenIeri biIe bu katagoride
tutumutur.
AkI kyamete kadar arayacaktr.
AsI iIim, biIim de hedef oIan biIgi dahiI oIarak veya manevi ruhsaIIk oIarak mistisizimde
ortaya kan grngIerin hepsi iinde oIarak, ne buIunacaksa buIunanIarn topIam zerinden
diyoruz ki din d baka bir maneviyatta dahiI, akIa geImedik herhangi bir biimde dahiI oImak
zere tevhit iImi dnda giriIen hibir yoI hakikati veremeyecek. Hakikat bunIar asndan
daima yitiriImi oIarak kaIacak, buIunamayacaktr.
te tevhit iImi bu ebedi sorunu ezeIde, imdide yani bizde/benIigimizin aknIgnda/
kendiIikIigimizde ki bir baka kendiIigimizIe/ can gzyIe/basiretIe zer! Bu manada "insan bir
basirettir."
Bu sorun apak ki feIsefede zIecek bir karakter tamamaktadr.
Dogru zm fetihtirki hakikatin fethi yani geregin ve anIamn mahiyeti ve mutIak yn
tevhit iImi iindedir. Geri kaIan Ientarani!!!!!!!!!
MutIak yani daima var oIan buIunmadan dogrunun hakikati buIunamayacaktr! MutIak
degimezIikIe iIikiIi ama degimez oIan degiI kaIckIk anIamnda bir ontoIoji iinde oIarak
mutIaktr. MutIaktan mana dogmaIar degiIdir. MutIak metafizik st ve tesidir; nk metafizik
durumIara uIaan akI, pes ettigi iin feIsefi akI burada kavramIarn hakikatini varIgn hareketi
oIarak degiI donmu dogmatik anIamIar oIarak grmeye hapsoImutur. Bu nedenIe mutIak
donuk ve degimez bir dnseI kaIp iine kendi biIincini hapseder en iyi rnek HusserI'dir.
FeIsefe bunu anIayanmaz bu yaantIanarak biIinecek bir gerekIiktir. nk "Hayy- Hakk"
diyoruz.
Neden Hak, Hak diyoruz birincisi insan asIndan haberIi oIursa gerek oIarak insandr.
kincisi ise dnya bu insanIara muhtatr. MsImanIar neden kbeye yneIiyor... Derin meseIe!
Baknz, Hakk kart oIarak batIn kurucuIar, bir zamanIar Marks iin propaganda
ettikIeri komnizm hayaIetinin bir benzerini, bu kez de din zerinden yrtecek grnyorIar.
Bu nedensiz degiIdir. nk onIar sIam, kapitaIist/emperyaIist dnyaIar iin ykc bir g
oIarak aIgIadIar. Bu kez de sIam hayaIetini/sIama fobiyi gemite oIdugundan daha geni bir
biimde steIik sadece Avrupa ktas zerinde degiI; dnya zerinde doIatgn propaganda
etmeye oktan baIam buIunmaktaIar.
Birbirinden ayrIamaz iki yakIam ina eden bu aImamz iIIa da iki ana bIme
ayrIacaksa birinci geneI bIme ait oIan tartma konuIar veIayete/gerege yneIik saIdrIar
bertaraf ederken; ikinci geneI bIm ise CeIvet'e/siyasete ait yanI admIar tehir edecek
anIatmIar oIarak anIaIp yorumIanmaIdr.
iddetIe uyaryoruz ki biz bu aImay okur aIanna srdkten sonra, bizim bu
aImmz biriIeri tarafndan asIa dinin siyasaIIamas abasna dntrImemeIidir.
SiyasaIIaan din katIiam arac oIacaktr. Bu nedenIe dinin asI korunmaIdr. Zira din
AIIah iindir. Biz asIen kiinin kendi iinde ki din AIIah'n oIuncaya kadar kiinin kendisiyIe
savamasndan yanayz. Bunun en gereki tek yoIu da onun bunun yorumu degiIdir. nk
din AIIah'n muraddr. Kiide bunu yaratacak oIan da AIIah'tr. AsI oIan dinin dnya hayatna
bak oIarak akn/metaa karakterIi tevhidi baknn bozuImamasdr! Din bu anIamda
kendisini kendisi oIarak, yani asIi zn daima muhafaza etmeIidir. Bu geregi bozmak iin
haksz ekiIIendirme gayretine girmek isteyen kii ve kuruIuIar hi kuku yok ki zaten AIIah'n
amarn niyetIeri dzeyinde yiyecekIerdir. nk AIIah (C.C.) bu dini bizzat kendisinin
koruyacagn biIdirmi buIunmaktadr! AIIah ordusu krkIar iIe buna hakimdir. KrkIar tokad
yemekten korkmayan szmzn aksine gidebiIir! Yinede insanIar AIIah'n iyiIiginin
arpmasn diIeriz.
+mdi kumul'uluk de#in'e kimse bizim bu #aklammza da kar kmasn. ,nk
-e#amberimiz ./ a v.0 efendimiz muha'irler 1edine2#e intikal ettiinde #le der: 3 4# 4nsar
her biriniz evinize bir 1uha'ir alarak onu kendine karde5musahip ilan etsin* 6e malnn #arsn
da onunla pa#lasn*7 di#erek bu erei vaaz etmitir. +te bu erek kamul'uluktur.
-e#amberimizin direktifine kar 'evaben sade'e maln deil, birbirlilerine 'ann da
vererek imann doruklatran ashap! daha da ileri bir duru serilemi! 28anmlarmdan birini
boa#p sana veririm kardeim.2 di#erek! #'e pe#amberimizin direktifine ait inan'nn ve
samimi#etinin de doruuna ulamtr. 9imse bu ola#a ahlakszlk olarak bakamaz. :ira
boama e#lemi ile aile hukuklunun hukuki temelde #ok edilmesinden sonra baka bir ailenin
nikah temelinde kuruluu var*
;e#h Bedrettin: 3 <arin #anandan a#ri here#i*7 di#e bouna zikretmedi*
=#r'a aziz 9ur2an mal #p biriktirene ver#ansn eden a#etlerle dolu* Dikkat edin
biriktirin di#e bir tek a#et #ok* Biriktirin emirine #nelik ve#a tahlile #nelik a#et olmadna
re ve de sahabenin de maln biriktike =llah iin datmas5infak etmesi n ibi apak
ortada olduuna re pe#amber terbi#esini alan insanlarn #apt ibi nmz
1slmanlarndan kim biriken maln dat#or>
?#sa batan beri hasr zerinde #atan ve toprak ibrii ile abdest alan 8z. 1uhammed
efendimiz ve onun bu #nn takip eden 4bu :er 8azretleri zellikle 8z. =li .@.=0 taraftarlar
olmak zere sair sahabenin kahir ekseri#etinin #aants zelinde rdmz ruh ve #aam
anla# nmzdeki 'ere#an eden biriktiri'iliin5 #mann5iddiharn tam anlam#la tersidir.
/ahabenin izledii bu izi ve #apt ilem kumul'uluk deil de nedir>
Birileri dn#a#a tap#orsa bize ver#ansn ede'ekler umurumuza dahi deil* 4llerinden
eleni artlarna ko#masnlar br tarafta nasl olsa bizden aman dile#e'ekler de onlar
ola'aklar*
9imse nmzde mal biriktirmek 'aiz de demesin. 9apitalizm de mal biriktirmek
kapitalizmin kAr #asas erei tekel'ilii srekli hortlatmaktan baka bir e# deildir. Bu a#an
be#an bir erektir* 1al biriktirme sahabeler dnemi kapitalist dnem n'esi ekonominin
koullar iin normal de olsa biriktike #ars datarak #ine temizlenme#i nde tutan ashap
ne#in rneidir> Bu konu ikin'i blmde daha etrafl'a tartldndan burada bu kadar alm
#eterli bulu#oruz*
Dier bir sorun felsefe tarihinde temelde ne#in bili oluuna ait nemli tartmadr.
Bu konuda @ort# tm felsefe tarihine tezat bir duruu temellendirme durumunda bir #ol
a#rmn ok zeki'e ama #anlarak kabul edilsin #a da edilmesin ina etmitir.
aImamzn asIen biIgi probIemIeri etrafnda dndgn bunu yaparken biIgi iIe
aIakaI her ne srIm soruna biIginin neIigi ynnden de baktgn ifade edeIim. Bu yzden
aImamz ok cepheIidir.
BiIginin mahiyeti iin iIeride uzunca aIacagmz tartmaIar iin imdiIik aagda
verecegimiz aInt bu aIanda zorIuga iret ettigi kadar iIe meseIenin ciddiyetini gzIer nne
serer gibi gzkyor: " Eger biIgi, en basit ve probIematik oImayan anIamda (zihindeki B.N.)
temsiIIerin tamIg ve kusursuzIugu iIe iIgiIi bir meseIe degiIse, o zaman i ayna ( yani
epistemoIojiyi doguran on yedinci yzyI Descartes'i Kartezyen feIsefesinin ina ettigi
bedenden ayr bir ontoIoji oIarak zihin ve bunu sebep oIdugu Lockeu i gz ve bu [ i
gzmzn nne geIen ide tanmIamas ( Bak, Rorty, Age. 56) ] ( ya da onun tersine evriImi
haIi oIan Marks' yans kuram B.N.) diye bir eye (Rorty'e gre) ihtiyacmz yoktur ve bu
yzden "sz konusu aynann hayaIetvari paraIarmzIa gizemIi hibir iIikisi de yok demektir.
BununIa birIikte, biIin ve akI probIeminin her ikisi de feshediIirse, kiiIik probIemi
dokunuImadan kaIabiIir ; zira bu nos#on ahlaki sezilerimizi - yani sadece yanI yoIa sevk
ediImi GrekIerin ya da on yedinci yzyIn biIme ya da zihin modeIIeri ina etme abaIarnn
sonuIar, muhtemelen, olma#an sezileri " dile etirir. (...) ( steIikte imdi burada oIarak bu
gne kadar feIsefe bu B.N.) tartImayan nosyonIar 'zihinseI oIann emareIeri' oIarak"
5

Grmtr. Oysa Rorty'e gre biIin ve akI probIemIeri GrekIerin icat ettigi feIsefi bir kabuI
dizisidir ve zihinseI emareIer degiIdirIer, bunIar zihin hakknda gnmze kadar feIsefenin icat
ettigi kavram oIan aynavari z kabuImzn kendisinden treyen var oIdugu sanIan asInda
oImayan ifadeIerdir. Rorty'i burada iIk anda ska eIe aImamz onun modern bir hi'i
oIuundandr. nsan aciz kaInca en koIay yoI hep inkar oImutur.
Rorty hiiIigini insan dncesinin farkIIgndan yoIa karak var etmeye aIarak her
temeIe kar oImann temeIine dayanarak zorunIu oIarak kendi feIsefesi oIan temeIsizIigi de
kendi kendine ykar: " Tbiri caizse, insanlarn bilme bakmndan #er#zndeki ha#vanlardan
ok daha zel B varlklar, ev.C olduklarn syIemekte yanI bir ey yoktur;"
D
der. Tam burada
Rorty eIetirisi yapacakIar iin hayvanIa insann arasnda ki fark tanmIamak iin ahIak
kategorisi, en beIirIeyici ayrm oIuturdugunu zikredeIim. Zira Rorty ahIak da ret etmektedir.
Nede oIsa (!) hayvann ahIaka ihtiyac yoktur, dogaI oIarak ahIakn temeIi ve kaynakIandg din
oIgusuna da!
Tm bunIara ragmen geerken, Rorty'nin eserinin [Age,135.] neden oIdugu tespitin,
eIetireI nemIi bir eksen oIuturdugunu da beIirtmeIiyim. Rorty'nin bu tespiti, diger yandan
uIatg nemIi zirveyi de oIuturuyor.
@ort# * B=e, %E.C de felsefe tarihi ile 'eer' sz kuIIanIarak emin oImadan, ayet
hakIysam tarznda, kurdugu anIatmIa iinde buIundugu szlanmal bir ruh hali ile pek te
salkl olma#an bir #ol a#rmna da irmi olduunu aka stermektedir.
Bu ve buna benzer tartmaIarIa iIgiIi oIarak merak ediIen konuIar ise iIerIeyen
sayfaIarda byk bir ihtimaIIe muhtemeIen Arda DenkeI'e ait aImIarn eIetirisinin peinden
tartImaya aIm oIarak buIacaksnz. Burada gereksiz aImIara girmek istemiyoruz, bu
okuyucu iin yorucu oIur.
Diger yandan da bu tespitimize bagI oIarak tartmaya buradaki formu iIe devam
edersek Rorty tm feIsefe tarihindeki fiIozofIardan da akII geiniyor sanrm. O tam da bu
ayrIdg nokta zerinden gzeI bir eIetiriyi de hak etmi buIunmaktadr. Bu yoI ayrmnn
konusu, '=#navari z' ve 'i z' n daha [Age, 116]'da ret ediImesidir. Wittgenstein'den burada
aktardg sapma tanmIamas iIe reddini kayda aIarak ve yine [Age,135]'te ise kendi anIaynn
ifadesi biIim ve etik arasnda yapIan bir kartrma oIarak giritigi iin mantgn da
temeIIendirmitir. Rorty byIece neyi akIamay da eIinden ebediyen yitirdi! DogaI oIarak
evIiyaIarda ortaya kan i gz, aynavari z durumunun akIamasn/tantIamasn. nk
Rorty, ie bak psikoIojisinin ksrIgna [Age, 111] iman etmitir. ByIece ksrIk zannederek
aIntIadg asInda tevhit ynteminin kuIIanImas gereken yerde tam tersine feIsefi yntemin
kuIIanImasndan kaynakIanan sorunu da byIece grememi oIdu!
Oysa ksrIk bir hataya bagI oIarak ortaya kyordu. Bu hata, ie bak yntemi iin
feIsefi yoIun kuIIanImas idi. Ortada feIsefi bak asnn sebep oIdugu bir ksrIk vard. Rorty,
feIsefi bak asnda kaImann sebep oIdugu yanI yakIamdan doIay ortaya kan bu hatay
iinde buIundugu ateist kItr geregi - diger bir degiIe ie bak ynteminin feIsefe yerine
tevhit iinde kuIIanImas haIinde bu arpkIgn oIuamadgn ve doIays iIe de - MsIman
kItr kefedemezdi!
Oysa feIsefeciIerin ksrIk dedigi ie bak ynteminden evIiyaIar, yani AIIah dostIar,
AIIah'a uIamaktadrIar! Bahsettigimiz bu 'i z' sIam sz konusu oIunca sradan insan iin
de devreye girer ve basiret anIamna da geImekte oIan bu meseIenin birde kaderIe iIgiIi cephesi
de vardr!
Basiretim baland.7 szn ska iitmisinizdir. +te bu de#im, ililendiim5arzu
ettiim e# orada karmda iken ve de #apma kudretim dahilinde, hatta zmle r alanm
iinde, zme ire'ek #a da elimi uzatp erie'eim kadar bana #aknken* Fe olu#orsa olu#or
bir trl zihinsel olarak rebilmem ve #apmam iin #neliimi orta#a ko#a'ak edimlerimi
serile#emi#orum anlamna elmektedir.
Yani iIem ksmet oImad deriz. Bu durum AIIah'n orada devreye aniden girerek nasip
etmemesi anIamndadr. stegimiz oImayan oradaki 'versus e#',/kar ey -'bir imtihan m ya da
hayr m er mi?' soruIarndan herhangi biri ya da bir ka iIe iIgisi oIdugu - tartmaIarna yoI
aar.
Ayet siz biIemezsiniz beIki nefsinizin iyi biIdigi bir eyde sizin iin bir "er" var ya da
kt oIarak aIgIadkIarnz ise beIki size bir "hayr" vesiIesidir demektedir. Tabi ki bunu ancak
AIIah biIir diyerek yaratana ve dnyaya yneIik arzuIarmz iin - vasat yani adiI bir I iinde
oImaya - emre uygun oImaya yneIiriz. ByIece iman ederek tesIim oImu oIuruz; sIam oIuruz.
nk emrediIiyor. Hemde bedihi bir versus/kar/aIeyhte bir iaretIe! "+te basiretin* +te sen*
+te senin kudretin*7 Denili#or. htar ediIerek AIIah' anmamz isteniyor! te onun iin her iin
banda 'Bismillah' bir eyi AIIah iin yapmak, AIIah adna yapmak geIiyor! HaIa temiz akI/saIih
akI/akI med sahibi oImayacak msn? Uyars veriIiyor! Basiretin byIe geni bir uyguIanma
sahasnda, nemIi bir geerIiIigi iIe topIumsaI yaamda, insann kendi iIe iIgisinde aradg
biIgide ortaya kan biIgi iin vazgeiIemez nemIi bir yeri var.
Basiret i gz ve tefekkr iIe aIakaI oImasayd bu kadar geni eIe aImazdk! AIIah iin
baktan mana kn demektir. sIamda yaratmann ta kendisidir.FerasetIe bakmak bu nedenIe
yaratIn srIarna vakf oImaktr. Onun iin hakiki mminde oIan basiretten saknn uyars var.
Peygamber efendimiz (s.a.v.) "Mminin ferasetinden saknnz o AIIah'n nuru iIe bakar' der.
Kur'an, '+nsan nedir>' Sorusuna cevap vererek bu sorunu zeI oIarak eIe aImtr: "
nsan kendi nefsi (zeri B.N.)ne basiret (sahibi)tir.75/14" Yani insan kendi iine derin bir
baktr. bak oImadan insan nedir? Kendini biImeyen oIsa oIsa hayvandan farksz bir
aIeIade oIacaktr, o kadar. nk hayvan kendi zerine tefekkr etmez ve bu yzden tefekkr
sIam'da bin nafiIe ibadetten daha hayrI oIarak duyuruImutur!
Ayrca Rorty'nin zihinseIIik iin nasI bir tanmIama feIsefeIedigi/dnIedigini de iIeride
amIayacagz. imdiIik Rorty'nin feIsefesi iin kabaca syIeyecegimiz udur: Rorty'e gre
kesinIik biIginin biIgi oImas iin aranacak bir gerek arttr. Sanki buradan biIginin oIamayacag
sonucuna gizIice ve oIumsuz oIarak varmak istemektedir. Fakat bu meyanda iIIede nesneI biIgi
adna bir kesinIik yakaIanacaksa bunun en uygun aIan "sosyaI biIgi aIan oIarak grImeIidir."
tezinde srarIdr. Bu aIanIa snrI kaImak kayd iIe sanki ortada topIumsaIIam bir Descartes
var! Ya da Descartesin topIumsaIIam tipi! nk inasanIar kendiIerini karIkI iIiki iinde
varIkIarn kantsaI oIarak ortaya koydukIar iin topIum ortaya kmaktadr.Rorty, biIginin bu
aIanda karIaacag sorunu rIativizm oIarak grm ve temeIIendirmeIerini rIativizmIe
mcadeIe iinde ina etmitir. KuruIan dn sistemi biraz Habermas cinsinden sosyaI aIan
fetiIetiren yakIam iindedir.
Biz bu tr probIemIer yznden feIsefeyi dncenin ikame ediIdigi zemini fetiIetiren
bir sistem oIarak gryoruz. Ve zemininin fetiist kavramsaIIg zerine kuruIan diger dizgeIer
ne kadar sagIam oIursa oIsunIar ve hatta bu dizgeIer dogru durumIara ait gndermeIerde de
buIunsaIar; zemininde yer aIan feti karakterde eIe aInm temeIinin fetiIetiriImi karakterinin
geregi istenen ynde degitirdigi yznden geersizdirIer. na ediIen, istenen oIup; bunun ne
kadar oImas gereken oIdugu beIirsizIigini korumaktadr.
Oysa feIsefe umuda k arayan insann biIme sevdasnn, onu insan yapan meraknn
rndr. Gerege sevdaI insann, arayIarna ait dnebiIme gc yine insann snrI
biIiinden yaraIdr.
Peki iIeride deginecegimiz konu nedir? Bu konudaki tartma agrIkI oIarak Rorty'nin,
'zihinseIden ne anIadg?' oImaI diye dnyoruz. ,nk bir i varlmznda var olduunu
da red edi#or. @uhu tmden eski anlalrl zerinden ret edi#or. @uhu sade'e kiilie
indiri#or.
Bu nedenIe Rorty i varIgmza nasI yakIayor ve i varIgmz hakknda hangi iddiaIar
ne sryor? Bu nemIi konuyu ciddiyetIe eIe aInp inceIenmemiz gerekiyor. FeIsefe
aydnIatImaI ki aydnIatsn!
Burada ksaca deginecek oIursak, @ort# di#or ki: 3an'ak epistemoloGinin #aratt sahte
muammalar, bizi ieride #le #a da b#le hibir e# bulunmadn ( ve burada (ona gre B.N.)
WittgensteinciIer de yanImaktadrIar ) dnme#e trmemelidir.7
H
armayaIm Rorty akI ve
biIin yapIarn kabuI etmeyecek i varIgmzn "ie bakmay sagIayan" ruhun mkemmeI bir
inkar oIuturmann peindedir o. Zira i varIgmz ret edecek kadar Ign degiI Rorty. Ruhun
inkar sorununun gecikmesi durumuna ait ortaya kan sorun, epistemoIojinin kendisinden yine
feIsefi bir akIedidendir.
nk epistemoIoji bir feIsefi dn biimi oIarak; ruh sorununu yani Rorty'e gre
biIin ve akI sorununu kiiIige indirgemeye raz degiIdir. Batnn imdiIerde yeni moda
dnseI, dseI niyeti; oIgu oIarak "akI" kavramnn ret ediImesi yada "akIa veda" kavram iIe
neyin diIIendiriImek istendiginin tartmaya aImasdr. Bu konu bizde ogu kez yanI
anIaImaktadr. Bat akIdan vazgemiyor, bat eski akIediIerinden, akIn eski biimIendiriIiIeri
oIarak eski biimIerinden kurtuImak istemektedir. Rorty'e gre + varlk ret edilmemelidir, ama*
te soruna ait 'ama di#e bala#arak, ele ala'amz mesele' de, yukarda yeterince zerinde
durdugumuz izahn gsterdigi gibi Rorty, kiiIikten gayrsn/geri kaIann frIatp atmtr.
SorunIarmzn konusu oIdugundan burada tartmaya giremiyoruz.
Ieride grIecegi gibi Rorty'nin admIarnda kiiIik, zihinsiz akIsz bir terk ediImiIik
iinde safsataya dnerek kurnazca bir temkinIiIikten yana atIan dikkatIi admIarn kurban
oIuyor.
nemIi konuIar birden ret etmiyor, sadece aItn oyuyor, kafa kartrmaya aIyor!
Bu nedenIe bu abucak yem oIup hazmediImekten saknma manevraIarnn i yzn iIeride
paraIamak boynumuzun borcu oIdu! KimiIeri Rorty koIay yenmez diyor. Niin? PekaIa da
koIay oIabiIir. En azndan NicoIai Hartmann ondan daha tutarI, steIik ontik oIdugu haIde.
imdi diger soruIara geebiIiriz.
Fasl ola'akta apriori di#ebile'eimiz znel dene#imler zneler aras aIana ve oradan da
nesnel alana tanabile'ek> ,almamza n'elikle ele almak istediimiz sorunu sapta#p
bala#a'ak olursak sorun tamda u olu#or: "anIamay anIamak"... AnIama hadisesinin adna
yoIa kmaIyz. Yukardaki soru bize neyi tarttracak? Biz kadim bir sorunun, ne kadarnn
zmne hizmet edecegiz?
Bu soru, zeIde kkIeri Tevhid iIe iIgiIi derin bir sorunu tarttrmakta iken; feIsefi
yznde ise' Sentetik Apriori nerme var mdr?' oIarak - beIiren Kant'ta beIirginIeen spesifik
feIsefi bir sorunu tartmaktadr. Bu haIi iIe cevapIama abas, anIam, biIgi, dogru, gerek vb.,
argmanIarn neIiginden kan feIsefi tartmaIar aIannda sorunun yeterince
zmIenemeyiine bir gnderme yapacak ve sorunu aImamzda, Habermas ta zImeye
imkanIIk sagIayan grnmn ciddi oIarak eIe aIacagz!
Bu durum okura, soruna baka baka boyutIardan bakImas sonucunda, tartmann
kazanIm bir yeni boyutIarnn da ortaya getiriImi oIdugunu gsterecek. nk gnmzde
feIsefe yapanIar Kant'a ait argmanIarn ve yakIamIarn biIginin nesneIIigine yneIen
durumIarn yeniden boyutIandrImas iin eIveriIi oIan 'zneIer aras iIiki ve aIan' ihmaI
ediyorIar! FeIsefede bugn haIa apriori deneyimIerin yarattg kanIarn veya yar apriori
durumIarn yaam iIikisi yoIuyIa dnce degi tokuu ve ortak yaama istegine ait arayIar
ve benzeri biimde aposteriori aIannda da izIenebiIecegini grmyorIar. Sonuta yine apriori
aIan iIe aIakasz oIan saIt aposteriori aIanda ortaya kan abaIar dzeyinde, topIumsaI degiim
aIanna ait durumIar iinde tahIiI retme abaIarnn ya da umutsuz bo yere yapIan sahte
tartmaIarnn dna kIamyor.
Tm bu ve benzeri tutumIardaki amaIar, bizi, yaanabiIen, fark ediIebiIen, iIahi kesin
gerekIigin varIgnn etkisinin oIuturacag dogruIuk tutkusunun; her biIin dzeyinde var
oIabiIecek geerIiIiginden ortaya kan bir yapIanmann, apakIkIar zerine bina ediIen
dnce sisteminde anIaIabiIecegine, bu dnn kuruImasna ynIendiriyor. Bu ka
aciI ihtiya var! ster bu tarz iIahi, isterse de sekIer oIsun beIIi bir aama iIe, nefsin aImas iIe
yakaIanacak ahIaki tutumun, geneIIige yayIabiIen anIayIarnn ve kavrayIarnn dogruIuk
dsturunu tayan/ ykIenen yaam anIayna dnecegi yeni bir topIumsaI sistem ihtiyac,
sadece bizim zIemimiz oImasa gerek, tm dnya iin bu ihtiyacn yakcIg apaktr.
nsanIarn dogruIugu kurma zIem ve gIerinin ateIenmesine ve insann yeniden iIkeIi
oImaya evriImesine giderek artan bir zIem var.
Bu anIamda ateist-sekIer dzenIerde biIe bir ahIak anIay zerine topIumsaI
aImaIarn yrtIdg bir vakadr. Iahi oImayan yoIdan, AIIah rzasn terk ettigi iin
nemini yitirse de, bir ynyIe rza kavramnn ve rzaIgn, insann topIum iin nefsini terk
ediinin oIay oIarak ortay ktg biim oIarak ta grecegimiz sosyaIizm, ve bu sistemin
uyguIamaIarndaki aga kan zeI bir topIumsaIIama haIi, ateist-sekIerizmin Iaik biimde
sorunu zmeye aIan en u rnegini oIuturmaktadr.
nk insanlar akllarn aan metafizik nermeler olmadan doruluk hedefli dstur
iinde olma, doru olma ihti#a'n ilerinde hissedemi#orlar* Bununla dorudan #ana ve
dorulama#a #etiren insan olmann pratik olarak birletirilmesi ile dorulama ' ve
ka#sn kazanan insann bu tip insanilemesine ihti#a var* 34mredildiin ibi dosdoru ol*7
8itab #aanlabilirlik iinde olmaldr.
+lahi bililerin neden olduu sonularn, #aantlar zerinde etki salamas iin d
belirlenimlerle, llebilirliklere sahip olabilmesi hadisesi temellendirilmelidir. Bu bili trne
eerlilik kazandrabilmesine ihti#a ve ereklilik vardr. +letiim alanna ait nesnel ilikiler
olarak snflandrma#a, tanmlama#a altmz i dene#ime da#al bu bili tarznn
dene#imlenebile'ei savunulabilmelidir* + r durumlarnn! sonu baznda orta#a kan
llebilirliklerini mev'udun rnenin5zahirin, #aamn alanna ait dsturlar olarakta
evrilebilmesi arttr. B#lelikle bu tarz bililenme olanann nemli bir tartma alan olan
doruluk ara#nda, bir bakma rnme#enin5batnn i r alanndaki iz dmleri olarakta
anlalmasn temellendirebilmek mmkn ola'aktr. B#le'e apriori ve aposteriori alanda ki
bilisel birliinin #arata'a etkinin neminin ahlaki ve toplumsal alanda vazeilebile'ek bir
durum olmad anlalabilirlik kazana'aktr.
1eselenin hem di#alektik alannda hemde kitap boyunca yapmaya altmz
genel konu olan metafizik tartmas#la da ilili bo#utlarna konu#la zel ilisi olan 8artmann
dahil her eit #aklamdan dn retiminde bulunanlar dahil edilmitir. Bunun anlam, bu
tartma#a5alma#a ait konu zerinde, bir ha#li eitlilikte iddiann orta#a ktn okura
sterebilmek ve eree dkn olma ihti#a'n hissetmi , tartma'larn mmkn mertebe
alma#a katlm olmasn stermektir. )artma eerliliinin #ksek olmas iin elimizden
eldiin'e #elpaze eni tutula'ak. nsanIarn aposteriori aIan oIan topIumsaI degiim aIanna
ait durumIar aamamas meseIesinin kendisiyIe aIakaI ksmna ait zmszIk Habermas'a
da yle ifade edilmektedir: BireyseI hayat tasarmIar (apriori boyutu da oIabiIecek oIan bu
tasarmIar. B.N.) tabii ki, zneIer arasnda paylalan yaamsal iliki balarndan bamsz
biimde olumaz."
8
Ona gre aka byIe oIdugu iindir ki bu sorun zIemezdir. nk bireyseI hayat
tasarmIar topIumsaI ontoIoji gibidir. Baz dnrIere gre nasI ki toplum bire#lerin orta#a
kp bir ara#a eldiinde olan, aksi halde olma#an bir mevhumsa ve bireyIerin bir araya
geImedigi yerde topIum yoksa, bire#sel ha#at tasarmlar da toplumun #okluunda yoktur.
Bireyin tm varIg topIumsaIIgna bagI oIdugu iin topIumun dnda bireyden ve bireyin
iinden sz edemeyiz. Ya da daha insafIa bireyden sz etmenin anIam tanmszdr. Tanmsz
oIdugu iinde anIamsz, bunu var etmeye kaIkmakta samadr. Bu tarz ne srmIeri, oIduka
keskin tek yne dayanm buIuyoruz.
Ayn sorun Richard Rorty tarafndan da eIetiriImitir. GreIim; ayet demeye aIyor Rorty:
bir aIan iinde kaIarak aagda dahada aarak degindigimiz feIsefenin kmaz diye tarafmzdan
tanmIadgmz sorun oIan bizim eIe aIdgmz anIamda oIan ve yIe diIIendiriIebiIen apriori
biIgiseIIik zorunIugu kmaz durumu asndan meseIeIere bakarsak : "Biz inanmakta
oIdugumuz ey oIarak Deweyci bir biIgi anIayna (sahip B.N.) oIdugumuz takdirde, 'hakI
kImay /hakI kImay' (justification) 'biIen zne' iIe 'gerekIik' arasnda oIup biten bir ey oIarak
degiI, sosyaI bir fenomen oIarak grecegimiz iin, neyin biIgi sayIabiIecegi konusunda daimi
snrIamaIarn buIundugunu tahayyI edemeyiz."
I
GrIyor ki ancak ve ancak topIum varsa
sz edebiIiriz. BiIginin topIumun bu tip anIayna indirgemesi Rorty iin hayati derecede
nemIi, varIk yokIuk sorunu. nk
koydugu temeI de kendiIiginden temeIsizIeiyor Nede oIsa temeIsizIik temeIini inatIa kuracak
ya kendisinde temeI ortaya ksa tutarsz oIacak. Ya da tutarszIkIa suIanacak bu dert iIe
tabanIar yagIayp tm temeIIerden aciIen, iddetIe ve srarIa kayor! e yaryor mu bu ka
hayr!
Acaba bu sayIt dogrumu aagda eIe aIacagz. Fakat grImesi gereken nemIi
noktann kmaz ya da bunaIm diyeIim sorunun kendini yine feIsefi bir tarz oIarak ifade ediyor
oIuu! Dncenin kendini en st sorguIama merkezi oIarak kendini feIsefede buIma
aImazIgnn sonucu oIarak dncenin her defasnda feIsefik oImas zorunIugu iin/adna ve
apriori biIginin zeIIikIe iIahi biimi hayata gemeden hibir sekIer sistemseI ya da sistemseI
oImayan tm feIsefi dnce biimIeri sorguIama karsnda ayakta kaIamyor izIenimi
veriImektedir. VarIg birIigi iinde eIe aIamayan, aIemIerin birIigini bIen dncenin zorunIu
oIarak varacag durak maaIesef buras oIuyor!
Hatta ve hatta insan tarafndan yorumIannca dinseI biIginin biIe akbeti farkI degiI... te
bizim iimizden de iIk oIarak Muaviye'nin yoIa kardg anIay ve bu anIayn eitIenmi
versiyonIarnn akbetIeri ortada! Demek ki iIahi oIann giderek yozIatrImasna engeI oIarak,
asIna su karImadan topIumu sekIariteyi ynetme gcnn inas beIki fazIa byk bir iddia
ama asr saadetin yeniden inasna yneIik zIemin ateIeyicisi yine insan denen canInn bu
aIemIeri bIen hakikati ret eden akInn dstursuzIugu kmazdr! Bu anIamda maddi
sebepIerin beIirIeyiciIiginde aga kan, sagIkI manevi sebepIerin etkiIiIigi ve
beIirIeyiciIiginde, din/Kur'an, asI oIan ve temeI oIann ta kendisidir!
nsann AIIah tarafndan seiIen durumu oIarak erefi mahIuk oIuunun temeIIendirdigi
haIife oImas zeIIiginin aIemIeri birIetiren biIginin sahibi oIan insann zeIIigi oIarak dnce
durumIarnn somutIaabiImesi, maddiIeebiImesi, bizIere aIttan aIta, gizIiden gizIiye apriorinin
aposterioriye dnmnn de anahtar oIdugunu izhar ediyor. ApakIk bu izhariyette ortaya
kyor.
Bu anIamda stanbuI'un fethi, RumIarn yeniIeceginin Kur-an'da ve hadiste nceden
beIirtiIii, kuIarn Kbe'miz zerinde umamasnn nedeni iIe Kabe rtsnde iIk gnden bu
gne ku pisIiginin oImay, -e#amberimizin lmnden hemen sonra ilk n'e kz :e#nep
.@.=0 sonra hanm :e#nep .@ =.0Jn kendisine kavua'an salnda n'eden bildirilmesinin
bize sterdii k/gerek, birer mucize diye anIr ki, Kur'an ve Hz. Muhammed (S a v)
efendimiz bu mucizenin kendisidir.
Bu kIa beraber "MiIdn aItnc asrnda Mekke erafndan AbdImuttaIip ogIu
AbduIIah'n bir ogIu oIdu. Dogdugu gece, mehur Sve GI'nn yere battg, Istahrbd'da bin
yIdr yanmakta oIan MecsiIerin ateinin sndg, ran Kisra'snn saraynda on drt stunun
ykIdg"
KL
oIguIarnn bizIere gsterdigi, dnyamz iin, bildirilen, ve b#le olduu iin de ilahi
karakterli apaklklarn zorunlu olarak var olduudur. Bu yzden apakIkIar oIarak geregin
peinde koma aknn nemi, ciddiIigini kaybetmeyen bir reaIitedir. Beer oIarak dnyaya
terif eden insann insanIamasdr.
Bunun iin hakikatin eriata getiriImesi izgisidir, izgimiz. Hakikatin eriata
getiriIemeyii aIemIerin ikiIigine yoI amakta, biIginin gerekIikIe aIakas iIe reeI oIma imkan
kaybediImektedir.
Bu nedenIedir ki tevhit/hak kIcnn batIa kar yeniden bu yeni anIayIa ekiImesi
arttr.
Tevhide kuru bir inancnn tesinde tevhidin gerekten oIutugu/tesIimin sIamn
oIutugu kiiIerden oIuan ordu iin bakn ne deniyor: " Kayser'in - imparatorun - mektubu
skenderiye'ye geIince Mukavks, RumIarn iIeri geIenIerini bir araya topIayarak, imparatorun
emrini akIadktan sonra: ' Ben biIirim ki, ArapIar az ve zayf grnmekIe beraber bizden gI
ve kuvvetIidirIer. OnIarn askerIeri bizim yz kiimize bedeI oIuyor. ( Mukavks'n bu grn
biIgisi daha nceden mminIere Kur'an da duyuruImu bir Idr B.N.) OnIar vatanIarna,
oIuk- ocukIarna dnmemek zere yoIa km oIarak savayorIar. IenIerin mkfat oIarak
Cennet'e girecegine inanyorIar. ( ZavaII Mukavks inanma haIi diyor; oysa bir biIse idi daha
nceden ekseriyatnn inanmadan da te durumda cennetIerini ahit oIarak grdkIerini ve
MsImanIarn inancn da tesinde zeI bir biIme durumuna geerek hareket ettikIerini! B.N.)
Imeyecek kadar yiyecek, giyecekIe yetiniyorIar. (Savata Imeyecek kadar yedikIeri haIde g
nereden geIiyor? Tp iin fevkaIade bir iaret! Ayet diyor ki ' ZaIimIer btn kuvvetin AIIah'ta
oIdugunu bir biIseIerdi.' sanrm durum ak! B.N.). Diger dnya zevkIerine ragbetIeri yok. Biz
ise yIe bir kavimiz ki, Imeyi istemeyiz. Yaamay ve dnya zevkIerini severiz. Biz onIarIa nasI
savarz? Ey Rum topIuIugu! BiIiniz ki, ben ArapIarIa yaptgm anIamadan vazgeemem ve
biIirim ki, siz de yaknda benim szme ve dnceme dnecek ve keke biz de boyun egeydik
diye temenni edeceksiniz."
KK
te tevhit askeri budur! AIIahuekber! AIemIer birIenmeden tevhit
ehIi oImadan, bu duruma MsImanda oIunsa uIaIamayacagn srarIa beIirteIim. MsIman
oImak yetmez, mmin oImak mmin oIarak tevhit ehIi oImak gerekiyor! Benzeri hadiseye ait
notIar Ziya Paa'nn eserinde de buIabiIirsiniz. ( Bknz. Ziya Paa, EndIs Tarihi, SeIis Yay.,
Ocak 2005) )
Tevhidi yntem, temiz akI sahipIerinin kuIIanabiIecegi bir akIedi biimi oIarak ehIine
veriIen bir hazinedir. Ancak temiz/saIih akI sahipIerinin gt aImaya yatkn oIdugu Kur'an da
defaIarca beIirtiImitir. Bunun iin iIeride ska deginecegimiz akI eitIemeIerine/tipIerine ait
oIan aktarmaIar dogru anIamak iin imdiden Kur'an-dan aktarmaIar yapaIm: " (...) kalpleri,
akllarnn ikazn kendileri iin anlamad m> Yahut bununIa kuIakIar gerekIeri iitmedi mi?
Gerek u ki gzIer kr oImaz. Lakin s lata#iflerinde bulunan 9=M-M4@ 9N@DO@." (Kur'an
22/46) AIIah daha ne desin!
Bu kaIp krIg ve kaIp gz meseIesini iIeride kaIp akInn bahsi iinde; ahit oImak,
idrakte/anIamada sorumIuIuk stIenme yoIuyIa inanma haIi, hkm vermede hkm
tanmIamann sahibi oIarak ortaya kma biimi oIarak yeterince iIeyecegimizden burada bu
tartmaya amamay uygun buIuyoruz!
Hata meseIesi kimiIerince tam da burada hnzrca iIeri srIebiIir! Bu nedenIe hemen
beIirteIim ki peygamberIer AIIah adna yaptkIar iIerde hataszdrIar. (Hata, dedigimiz ey,
peygamberIerin bir eye temenni ettiginde eytann katImas iIe oIuur. Kur'an22/52) Bu
nedenIe de peygamberIerin hataIar AIIah tarafndan ikaz ediIerek kendiIerine dzeIttiriIir.
Tevhidi bir yntem oIarak kuIIanan veIiIerin yanIgIarnn sorumIuIugu ise kendiIerindedir. Bu
nedenIe veIi kuIun kamiIIikte buIundugu derece ok nemIidir. Bu yzden tevhit yntemi
baarszIktan azade degiIdir. Yani yeniIemezIik zeIIigi tamaz, sihirIi bir degnek degiIdir! Ama
baar oran yksektir. Tarihte iIk veIi hatas imam, haIife Hz. AIi (R.A.) iIe Hz. Aye (R.A.)
annemizin savadr. Bu hadise imama gven sorununu yani "Tevhit imamnn yanIgsnn
mahiyeti nedir?" sorununu yaratmtr! Ayrca Hz. Hasan (R.A.) zehirIenmekten kurtuIamam.
Hz. Hseyin (R.A.) ise KerbeIa'da ehit ediImitir. AIIah'n SnnetuIIah'nda bir degime yoktur.
Denenme hadisesinin kendisi mkemmeIIik durumudur. pheyi temeIIendirecek kuvvetIe
temeIIendigi iin deneme eIdeki bir sihirIi degnektir. Ama bu eI AIIah'ndr.
MminIer inandk demekIe (denenmeden hemde iddetIe denenmeden)
saIveriIecekIerini mi sanyorIar." sz ayettir. nk "emaneti stIenen insan ne zaIimdir."
sz bir ayettir. nk insan ruhsaL GLERNN EMRNDEK BEDENi YNETECEK KEN
ESRDR; BEDENN SALH YNDE KULLANMAMAKTADIR.
Uhud'da peygamberimizi dinIemeyen sahabe yeniImi. Mbarek peygamberin mbarek
dii bu yzden krIm, mbarek yzne bu yzden paraIanan migferinin paras sapIanm
iken; Ianet oIas mrikIer iin i yzn biImeden zafer bir size bir bize diyebiImiIerdir! AIIah
bu durumu bir szIe sabitIemitir. "GnIeri bir onIara bir size aranzda bImtr." Sz bir
ayettir. Ama zaIimIerin dedigi ve biIdigi bir yoIdan degiI! Denenme srr geregi byIedir. Yine
sahabe Bedir de: "Ya peygamber AIIah nerede? Niye yardm etmiyor?" DiyorIard. Yce
Peygamber sahabeye cevaben AIIah'n ayetiyIe yIe demitir. " Aranzda kaIpIeri kayanIar
oIdu! 'AIIah nerede?' diye soruyorIard! MminIer bir kez inandk demekIe denenmeden cennete
giriverecekIerini mi sanrIar." grIdg gibi ayetin geIdigi oIay ok nemIi. steyen bu gerege
ragmen meydan okusun AIIah yeterIi bir hasmdr.
Yukarda gn oIarak zaman meseIesinden bahsettik bu meseIede nemIidir. Bu konu
hakknda da aImann bandan beri aIm yapyoruz ama somut ve Kur'an iinden bir It
vermekte dogru oIacak: "phesiz Rabbn katnda gn, saymakta oIdukIarnzdan bin sene
gibidir." (Kur'an, 22/47.)
Tevhid iIe daIga da geenIer de bize gre iini kemiren adaIet gereginin farkndadr.
nk AIIah taraftarn/hizbini kendi ugruna sevda iIe cehd ettigi iin, aItg iin, zoru
baardg iin sever!
VeIev ki AIIah dmanIar diye dursunIar: 38a#attan .=llahtan B.N.) gerek bilgileri
alp erek ha#ata u#ulanmas ve kuvvet"i ilmi srr )evhidi erekletirip, mezheplerin ve
milletlerin kanunlarn iptal edilmesi erektiini s#l#orum."
K$
diye! Bu tarz ironi yapma
yntemiyIe, takma adI kardeimiz Avukat ahan dahiI tm daIga gemekte oIan kimi feIsefe
akIarna ragmen Tevhid, Kur'an-n temeIIedirdigi bir biIgi sistemi oIarak, temiz akI sahipIeri
iin baI gibi; hakikati apakIkIarIa eIimize veren/gsteren bir biIgi sistemidir. Bunu burad
nasIIg iIe akIayacagz. Tereddt kaImamas diIegimizdir.
AIIah taraftarn hi ummadg yerden hi ummadg bir anda zaIimIeri atIatarak
destekIeyecektir. "AIIah pIan kuranIarn en baarIsdr." Sz de enfes ve ak bir ayettir.
Birde sIam gerici bir din ve biIim hereye yeterIidir diyenIere sIam asndan bir ksa
cevap vereIim: "(...) hibir din, sIam dininde oIdugu kadar biIimden sz etmemi ve biIime
deger vermemitir. sIam dini, gerekten, zrle olduu kadar bilime de asla dman
olmamtr. Esasen bunIar ret eden bir sistem, biIgisizIigi ve sorumsuzIugu savunan, akIa ve
iradeye deger vermeyen bir doktrinin rn oIabiIir. Oysa ki Hz. Muhammed (S.A.V. B.N.),
insann dnya ve ahiret ve sorumIuIukIarnn beIirten eriat kanunIarn kurmu ve insanIar,
geregi grmeye, grenmeye, anIamaya, akIIarn kuIIanmaya zorIanmtr. MsImanIkta akI,
dinin esasdr ve akIsz oIanIar, din iIe ykmI degiIIerdir. Hz Muhammed'in zeI ve resmi
hayatn da yanstan hadisIerinin sahih oIanIar inceIenirse, biIgisiz vaazIarIa baz din
adamIarnn teIkin ettikIeri harikaIarn birer safsata, dine ve peygambere kar iftiraIardan baka
bir ey oImadkIar anIaIr. Ebu Said-i Hudri'nin nakIetmi oIdugu bir hadise gre, Hz
Muhammed, '+manlnn alameti akldr. ?nun akl ne kadarsa ibadeti de o kadardr.' Ve, 'Bir
zerre'ik akl, orutan da, namazdan da i#idir.' demitir. Hz, Aye'nin bir sorusuna karda,
peygamberimiz, insann dn#ada olduu ibi ahiretteki dere'esinin de, akllarnn dere'esi
kadar olduunu bildirmitir. Yani Hz. Muhammed, imanIa akI arasnda sk bir iIiki
grmtr."
13
Bu aInt iIe iIgiIi sadece u beIirtimde buIunmay yeterIi gryoruz. Bizim iin, dinde
peygamberimize oIan imann da AIIah'a oIan imanIa ayni ey oIdugunu ayetIer aktardgndan bu
konuyu sagIam bir biIgi iIe biIdigimizden; yazarn sIubunda yansyan gibi, din iinin saIt
peygamberin iiymicesine ve AIIah devrede yokmu gibi anIamasak ta tm bu sezindirmeIere
ragmen ve aInty aIdgmz eserin sIam eIetiriciIerinin kitIesine yneIik eser oImas yapsaIIg
iinde de oIsa eserden aInt yapmay nemIi. Yeter ki insan art niyetIi oImasn, bu haIde de
dogru manaIanr.
AIIah sadece mminIerin durumIarn degiI, Kur-an'n karakterinden de bahsederken: "O
apak bir Kur-an'dr. Ve biz onda her tr insan iin anIaIabiIir bir gerek peydah ettik." der.
;imdiden renmi olu#oruz ki dorunun da bir apaklk olma ereklii var* Prld zere
bunu bize bildiren =llah )eala2nn ta kendisidir. Ama AIIah bir yandan rterken bir yandan aar!
nk AIIah'ta zahirdir zahir iken batndr. ByIedir. Denenme bu nedenIe var. Bu yzden her
ey ztt iIe kaimdir.
Hakk ismi bir anIam iIe de dogruIuk manasna geIir. Biz buradan yoIa karak dogrunun
da dogruIukIa iIikisini AIIah'n Hakk isminde deifre ediIebiIecegini temeIIendiriImi oIdugunu
biIenIerdeniz. Bu meseIe daha Karagz'n Hacivat'Ia karIkI sze baIarken: 'Hayy-i Hakk'
diye nida ettigi, 'yaayan gerekIik' tabirinden baka bir ey oImayp, bahsettigimiz anIam
durumuna iaret eder!
Bizim apriori ve aposteriori birIigini ortaya karmak iin yaptgmz temeIIendirmeIer,
dogrudan, biIginin birIigi meseIesininden zuhur etmektedir ki bu da aIemIerin birIiginden
kaynakIanmaktadr. Tevhidin geerIi ve gerek bir biIgi sistemi oIduguna dayanmaktadr.
Hakikatte de temeIIenecek oIan da bu tartma iIe tevhit ve onun sahibi AIIah'tr. Ksaca ifade
ediIecek oIursa derdimiz AIIah' TeaIa'y taktim etmektir. Yoksa, "tm dzenIer AIIah'ndr." sz
ayettir. Yeter ki Hakk getire! Sorun budur! CeIaIde de CemaIde de iIeyen AIIah'tr. CeIaIde
sadece ALLAH'n izzetIi oIdugunu biIdiren szn ayet oIdugunu ve manasnn CeIaIi terk etmek
oIdugunu anIamak oIdugudur.
Evet eytan da CeIaI dairesinde oIdugundan doIay srat eI mstakimdedir ama izzetsiz
oIarak. AIIah, CeIaIde sadece ben izzetIi oIabiIirim, nk AIIah benim diyor. AIIah oImak ne
demek? AIIah her eyin knhn biIerek hak zerinde daim oIan "Yaayan AhIak Sahibi
GerekIik" demektir. O gerekten biIerek hkmeder ve bu nedenIe Kahhar'm da ancak Ben
hakI oIurum diyor. Ey insan, eytan ve cinIer sakn CeIaIde oImayn yoksa mahvoIursunuz. Siz
Kahhar'nzdaki hkmnzde meseIenin knhne sahip oImadan aceIeci ve yetersiz biIgi, d
grnten hareket ederek bu durum iinde ameI ederek zaIimIerden oIursunuz diyor. Benim
tahtma gz dikmeyin orada hibirinize izzet yok diyerek, CemaIinde izzet sahibi
oIamayacagmz bize biIdiriyor. TesIim oImak bu nedenIe gerektir.
Bunun iin seklarite de doruluk ka#s tartmada belirle#i'i bir nem tamaktadr.
,almamz si#aseti5Qelvet2i, kii ahsna mnhasr #aanan tarzda oluan bir vela#et
anla#ndan stn tutar. =ma vela#et iktidarda ortak deilse #netim de =llah2tan kopmutur*
Bu iki di#alektik erilim birbirinden koparlmamaldr. Bizim bu almamz inandmz
vela#et anla#nda ki vela#et sahiplerinin vela#etinin iktidar etmenin asli salam unsurlar
arasnda olmalarn art komaktadr. Perek =llah adamlar, #ani veliler, iktidarn iktidarn
doal orta olmaldr.
Siyasi ncnn hem dnya hem de ahiret hedefini eksiksiz gzetebiImesi iin veIayet
unsurIarn vazgeiImezIiginin tesine iktidar unsurIarndan biri oIarak gerekIiIigi, haktr,
ncIgn sagIamIgnn mhr bu durumun ikame ediIebiImesine bagIdr. Ancak gerek
veIiIer bundan kaacaktr.
Sorun onIar iktidara nazike davetIe zIebiIir. nk bu veIayet unsuru oIan insan
kendini AIIah'a vererek temizIenmesi hadisesini haIka akkan kIdg iin iktidar sagIamIk arz
edecektir.
VeIayetsiz iktidar dnyaya hakim oIsa biIe ABD tipi modern firavun tekiIatnn snrsz
zuImnn devIet egemenIiginin yeniden retiImesinden baka ne kuruImu oIacaktr. Bu gn
yaananIar gn gibi apak oIarak ortadadr. CeIaIde AIIah'n yardm yoktur, tasarruf sahibi
kendini stIenmitir.
karn cumhurun karnn stne karmayan ve heIaI kazanta sabitIemi bir insan
tipini retecek topIumsaI modeI hedefIenmektedir. Hz. Peygamberimizin rnegi yeter. Bu tarz
insan tipine ihtiya var. O peygamber ki iktidar oIdugu zamanda da dahi hasr zerinde yatp
toprak ibrikIe abdest aId. Bizim bu rnegimiz arptIp, gdkIetiriIerek maddi fakirIik
durumunu savundugumuz gibi bir ekIe yani komediye dntrImemeIidir. Tarih trajedidir,
komediyi sevmez. KomikIik yapan kendini harcamtr.
Biz muhakkak dnyaIkIarn kaIpten atIarak kaIbin uhrevi zenginIemesinin ahIak ve
tesIim/isIam iin vazgeiImez oIdugunu savunmakta ve de dnya zenginIigine kuI oImadka
zenginIigin eit ve herkes iin inasnn kuruImasnn mcadeIesinin veriImesinin
kesintisizIiginden yanayz. ZenginIik geneI ve eit oIarak payIaImadka dnyannda
huzurundan bahsetmek ataI diIIi oImaktr.
ZenginIigin geneI ve eit retiIip payIaImas iarmz bireyseI farkIIkIar ortadan
kaIdran Rnesans-burjuvazisinin eitIiki anIayndan taban tabana zttr. nk cumhur
iinde birey varken cumhurun sagIamIatg ibirIigi iinde, iIerin danIarak yrtImesi ve
rzann gerek oIarak oIuturuImasndan kacak topIum, bir onay durumunun iinden kacak,
kendini hakIIgnda oIuturacaktr.
Bunun iin dnya geneIine yneIik modern kapitaIist ekonominin kart oIarak
sosyaIizm ve komnizmin sIamIatrImas aciIen sagIanmaIdr. Bu yakIam kuruImadan
iktidar oImak veya mevcut hkumet ve devIet biimIerinin bagmszIgnn gvencede oIdugunu
iddia etmek ocuka bir iyimserIiktir. Gnmz uIus devIetIeri bagmszIkIar bir yana
yaamsaI varIkIar asndan hite gvence de degiIdirIer. OnurIar tamamen raf kaIdrIm,
emperyaIist saIdrIar grImemi ekiIde azgnIam ve de snrsz bir uyguIamaya
dnmtr. BakaIdran bir uIus devIet oIarak Irak rnegi ortadadr. Bu tekrar yaanacaktr.
Yaanacaktr ama sonras ok vahim Irak bakaIdry bitirdiginde, kukIa oIup onurunu
kaybettigi haIde neIer yaad zaIim degiIsek apak grrz.
Bu perspektif iinde iinde rza ina etmeyi hedef biImi veIayet ehIi bu aImaya
katIacaksa yani veIayet cumhura akmaya kararI oIacaksa, cumhura ve dnyaya rahmet
akacak, yeni bir dnyann insanIgn kuruImasna adm atIacaktr. Buna inan baIamak ve
kazanmak iin yeterIidir.
ByIeIikIe parti ve kii diktatoryaIarna ortakIamac dzen iinden geIecek tehdit oIan
geitIer kapatIm oIacaktr. Bu nedenIe kitIeIerin ynetime kitIeseI katImaIarnn tesisi sIam
iIe mmkndr.
Bu iIevin AIIah rzas gzetmeden, akn gerekIige bireyseIIigi feda etmi bir birey ina
ediImeden kaIc yrmesi imkanszdr. KitIeseI perspektif ve baarda kaIc oIunmak
isteniyorsa bu yrtme sIam dIkIa baarIamaz. Bu zaten oIacak ey degiIdir. nsan ancak
akIn aan ve varIgnn hakikatini anIayan akn varIk iin tesIim iinde sagIam bir birey
oImusa gveniIir oImay ve yozIamay geri dnsz yakaIam demektir. sIamsz devrimci
ruhun Im orucunda ortaya km unsurIar iIe diger namusIu komnist unsurIarn geri
dnsz ve ogaIarak artmasnn tek yoIu sIamIamaktr. YapIan tm iyi eyIer AIIah
gzetiIdigi iin ayrca boa gitmeyecektir. Bunu baaracak oIan bu gn kapitaIizme buIam
sIami zihinIer degiI yine sIamIaacak oIan komnistIerdir.
kinci ve hazrda oImayan ama dogacak esas temeI, sIamn asIndan sapmayan bir
anIayIa komnizmi kendi yitik maI grerek, iIim oImas yn iIe grenen yeni devrimci yigit
zihinIerdir.
Komnizmin tarihte denenmemitir. Sadece, komnizme gei topIumu oIan sosyaIizmin
SovyetIerde bir diger uyguIama gIer yzne ragmen Enver Hoca'nn ArnavutIuk dnyasnda
uyguIanmaya aIImtr. Daha iIgiIi birinci basamakta iken, bu topIum nderIeri, biIginin
tanmIanmasndaki eksikIigin ve tarihseI birikim ve geIime sorunu oIarak ta niteIenecek
sorunun iinden kamadkIar gzIenmitir.
Geregi arama sevdasnn insann ftratnda oImas hasebi iIe kestirme yoIIarda
kaImaIar sonucunda, iman biIgisi iIe pratik iIiki kuramamaIar ve eIIerinde deIiI oImadan imani
biIgi trn ret etmeIeriyIe ortaya kan durum, aktr ki topIumsaI geIimeden oIumIu sonu
aIamamakIa neticeIenmitir. TopIumsaI geIimeIerinin sonuIar tpk, bir zamanIar sIam
tarihinde muteziIe ekoInn akbeti iIe ayn sonuca uIamtr. Yapmaya aItg iIeri akIn
sertIemi katIgnda ve keskinIiginde srdrmIer ve akIa imanIa meseIenin zIecegine
inananmIar,hayat tek ynIIkIe ynetmeye aImIardr. Bat feIsefesinin geIiiminin dogaI
sonucu oIarak akIn devreye tek ynI sokuImas iIe tm meseIeIerin haIIediImesine oIan kr
inan, sorunIarn zmn sagIayamamtr.
Ortaya kan uyguIamaIar bu nedenIe tatmin yaratmam, dogaI oIarak ta hak oIarak
teceIIi edememesi iIe yanIIar beIirmi, ortaya kan gerekIikten bu sapma, sisteminde
saptrIna vesiIe oIdugu iin topIumsaI baarnn ba aag akImas sonucuna uIamtr.
Sovyet, ArnavutIuk sosyaIizmIeri eski in ( Mao dnemini kast ediyorum; ho Mao sonras in,
bu konuda zeIIikIe UygurIar zerinde daha insanIk d uyguIamaIarIa mehur oIdu ya neyse! )
ve Kba haIk cumhuriyetIeri rnekIeri nmzde biIgi ve iman adna yapIan yanIIardan da
ders karIacak eski haIi iIe tekrarIanmas sistemi savunanIarca da mmkn grnmeyen,
ateizminde topIumsaI oIarak uyguIannn imkannn tkendigini gsteren, iIgin hazinedir.
mansz insan zaafIarIa rIdr. Bu konu kIasik bir syIem degiIdir. Ancak nefsin
hayvani yaps biIinmeden biIinecek ve anIaIacak bir ey de degiIdir. Bu gerek kavranmadan
sagIam topIum kuruIamaz. nsann sagIamIgna uIaImadan topIumsaI sagIamIga uIaIamaz.
Gerek topIum gerek bireyIerin/insanIarn eseridir. Ve insan oIma iman iIe AIIah'na uIaarak
zgrIeen bireyde/ gerek insanda ortaya kacaktr. nsanIarn buIdugu iyi ve gzeIin de
haktan geIdigini ancak tasavvuf ehIi anIar. Bu anIamda insann rettigi gzeIIik iIe iIahi gzeIIik
arasndaki geriIim ve diyaIektik geIitiriImeIi ve asIa koparImamaIdr ki topIumsaI yaamn
sagIamIg zuhur etsin. Aksi ham hayaIdir. Hakikatin zaman degise de degimeyen bir z
cevheri, daima tm zamanIarda kendini inatIa aga vurur. Kesin biIgi de buradadr.
BiIgideki kesinIiginde aransa da baka yerde teceIIi edemeyecegi hakikat ehIine ak ve
eskiden beri biIinen bir gerektir. Buna mukabiI, biIen insann mahiyeti de evIiyaIar tarafndan
ezeIden biIinmektedir. GerekIiginin ara sra aga karImasnda karIatkIar uyguIama ise
HaIIa ve Nesimi'de ki gibi eIIerin ve ayakIarn apraz kesiImeIeri, deriIerinin yzImeIerinde
ortaya kan gerektir.
HayaI ne tr oIursa oIsun, direk iIahi ya da insani bir mevhum oIsun,
gerekIeebiIecekse gerektir. Iahi karakterde gerekIeebiIir oIana hayaIi hakiki denir. Hak'kn
zuhur iIe zahir oIuudur. Digeri ise insann vardan var etmesi oIaydr. Ama asIa
unutuImamaIdr ki gerek tektir, birIiktir.
BInmIk; her zaman tek bir gerekIigin zuhurat, iin, aga kdr. Gerek iIe
zuhuratnn birIigi dnda varIk yoktur. Aga kan ne oIursa oIsun geici karakterdedir. Bu
nedenIe aga kan her ey gerekIikten beIIi oranda kanktr. Bu kankIk iki temeIde zuhur
eder. Iki bir zuhurat oIarak anti-gerekIik oIarak, yokIuk oIarak kankIk ikincisi ise yine onun
da bir zuhurat oImas nedeni iIe gerek oIdugu haIde eksikIigin zuhuratta mecbur oIan karakteri
geregidir. Bu eksikIik oImasa idi onu tamamIayan iIah her zaman zuhur etmeyecekti. Dua ve
iIahn her zaman devreye sokuIma zorunIuIugunun nedeni budur. Diger bir yn iIe de ortaya
ktg kadar iIe gerekIeen ey, takdirden (takdir ediIenden bir yn iIe ve bir ynden) I
aIdg iin It oImas karakteri geregi, tikeI varIgnn tmeI gerekIigin bire birIigine denk
oIamamas iIe gerekIikten, tam oIutan, zuhurun kendinde daima tamamIanmas, bir eit yok
oImamasndan kaynakIanan kankIgdr. VarIk sreksizdir. Gze geImeyen ve grnmeyen
akIi kavraya ak bir bInmezIige sahiptir.
Marks bir para bu duruma anIamaya yakIam "grnmeyen gerek" ve akIda
zmIeme iIe ortaya kan "soyut somut", "hakiki somut", "zihinde somutIama", "anIama",
"anIam", gibi kavramIarIa bu sorunu yani hakikat bir diger terimIe hve yani mahiyet sorununu
anIamaya aImtr.
Marx asndan bu sorunun feIsefi temeIIeri:
Yardan geIme.
nsann dogaIarken dogann da insanIamas.
YabancIama.
Yansma.
Grnmeyen gerektir.
ArgmanIarnda metafizik boyut oIarak irdeIenebiIirIiIik ihtiva eder. Bu argmanIarIa
koca bir kitap yazIsa yeridir. BeIki bir baka zaman.
Bu sorunu eyhI Ekber Hz. Arabi'den zmIenmi hakikatine uIaIm haIiyIe yIe
nakIedebiIiriz: "VarIk birbirine bagIdr. Sknt ve darIk oImasayd, Rahman'n nefesinin anIam
kaImazd. nk nefes aIp verme, darIg gidermektir. yIeyse yokIuk skntnn ta kendisidir.
nk yok oIan eyin varIg, mmkndr. Mmkn, yokIuk haIinde, oIabiIme imkann
grenince, varIga dnk zIemin skntsn eker. (...) Rahmann nefesi ise bu sknty ortadan
kaIdrr ve o eyi var eder. Bu nedenIe mmknn skntsn gidermek, yokIugu izaIe etmek
demektir. AIIah'n dndaki her varIk mmkndr ve bu niteIige sahiptir. Rahman'n nefesi,
mmknIerin suretIerine (hakikat) varIk verendir. (Im o nefesin ekiImesidir. Sende
yaayann seni terkidir. Tasavvufen diri oIma, hakikaten, gerek oIarak I iken, AIIah iIe diriIme
haIi idi; yani senin, kendini terk edip O'nun geImesi idi. AnIa! .K.) Nitekim nefeste harfIerin
varIgn verir. Iem, bu nefes ynnden , AIIah'n keIimeIeridir. (...) O haIde O'nun yaratkIar
srekIi var oIurken O srekIi yaratandr."
14
der. Aksi haIde gerekIik, tevhit ve tesIimiyet
kavramIar oImazd.
ey" "eytan" ve taraftarIar iIkini anti-gerekIik kanadn oIuturur. Tpk
maddenin kart anti madde gibi roI oynarIar! BunIar hakikatin farknda
degiIIerdir. BunIarda hakikat zaman zaman digerIerindeki gibi var oIur ama
onIar bunun gerekIik oIdugundan habersizdirIer. nsan- KmiI ve taraftarIar
ise ikinci kanattr. nsan- KmiIde gerek daima hakikattir. Ona yakIatg
Ide tarafndakiIerde de gerek daima hakikat oIur. Mana kendini en yetkin
oIarak onIarda buIur. OnIar zaman zaman eytandan zuhur eden hakikati de aIp
kendiIerine mI ederIer. AIIah adamIar, " (...) geneI anIamda aIanIardr. Bu ksm
(AIIah B.N.) adamIarn (n B.N.) bykIeridir. Bir ksm, meIekten ve AIIah'tan
aIp meIegin ve iIahi iIhamn dndakiIerden yz evirir. Bir ksm ise -bu iki
dnceye ek oIarak - nefs kaynakI dnceIeri de aIr. (...) eytan geregin
zddn aktarr. Onu aIan kii ise, hakikate aykr eyi grenmek istedigi iin
aImak ister. Sz konusu biIgi eytanda buIunmas ynnden hakikate aykrdr
ve bu nedenIe biIgiyi kendisine aktarmtr. (Iham) aIan ise, btnyIe hak
(oIarak onu aIr), nk aIan kii, btnyIe nur, hatta nurun kendisidir. bIis'in
sahip oIdugu eyi biImedigini anIar, nk o, kendisinde hakikat oIarak
buIunan eyin gerek oImadgn zannetmitir. Iham ondan aIan kii eytani
suretten (soyutIayarak) gerek oIarak aIr. (...) eytan, (...) ararak bunun
nereden kaynakIandgna bakar. Bu yokIugu varIga eviren ey de nedir? (...)
eytan grr ki, verdigi biIgiyIe kiinin sadece mertebesini ykseItmek iin
aImtr."
15
AIIah TeaIa eytann insan karsndaki bykIenmesinden dogan
iIIeti kibrinden intikamn byIe aIr. AIIah, hakkn tam tamna, eksiksiz bir
rnekIe ve rnekte/haIifesinde, zuhur ederek koruyandr.
8uzur 'umhurdadr. ,nk 'umhurun hak olarak tesis ediliinin ad da +slamdr*
Buradaki mana# bir alnt ile aalm: 3 +badet ettiiniz her e#e ilahln onun bir nitelii
olduunu taha##l ederek ibadet etti#seniz, bakasna tapmamsnzdr.7
KD
Bu durumu anlamak
banazlktan kurtulmaktr.
=ma rahmet, bir an iin #er#zne 'umhur olarak akm#or ibi rle'ektir bu sade'e
rntdr. Bir istikamete doru 'umhurun olumas #nndeki i, u#ulamadaki rahmet
olarak kii#e mnhasran ahsa inmi orada bekli#or olarak erekleir. Burada kiinin kendini
bu bili ile har etmesi kendini ina ederek bu #nde diriltmesi bazen kendi kurtuluu olarak
rahim bazen de erein rahmandan elirlii olarak erek, fakat u#ulama# seenin
rahmani#etten uzakl ile bili doru olduu halde vastas olan insann inkar' konumu
#znden e#tani bir te'ellisi olarak dn#evi snrlarda da dn#a iin olabile'ek bir tr dn#evi
kurtulmuluunun deerini vere'ektir.
)am da burada +slam olan kiiler eer rahmani#etten elen te'elli#i rahime evirme#i
bilerek, bili kafirden sira#et etse de almak zorundadrlar. ? rahmani#eti rahime kan bir
ereklie, erekliin erekliine dntrmek zorundadrlar. <oksa e#tan kendisinin
bizzat afil olduu bir takm doru ierik ile dn#ada saltanatn hak iddia ederek hakk batl
anlamnda te'elli ettirerek kullanarak, insanla #anl bir istikamet verebilir. +te 1arksizmin
enelde doru bir kuram olmakla beraber u#ula#'larnn rahmani#ette kalarak bir trl
rahimi#ete dnememesi #znden doru olan bili maalesef e#tann elinde kalm! erek
vazhna erememitir. +slami unsur olarak hibir te'elli#i kmsemeden sorulamak isteriz. Bu
bize bilinin nerede olursa olsun hak ieriini alma# emreder.
<eri elmiken biz bu manada bir baka konumda, salt bire#sel kalarak bire#sellikleri
iinde uhrevi#et iin kurtulmulara, 'umhura akmasalar da, kendilerini toplumsal ereklikte
#nlendiri'i klamasalar da 'ennetlerinde mutlu olmalarn 'enab =llah2tan ni#az ederiz. ,nk
insanlarn hak ettikleri baarlar inkar edilemez. 6e bu zel durumlar anlalmaldr. 8akkn
verdii bu zellie dil uzatlmamaldr.
Pelelim 'umhura dn#a iin kurtulu verip, salt dn#ada kalanlara: onlar, doru bili ile
bunu #apsalarda, #aptklarn 8a##" 8ak iin ve :at2 zeterek onun rzas iin
#apmadklarndan bu dn#evi bir kurtulu olarak kala'ak! velevki 'umhura akmann
salanmas nedeni#le kendilerini kurtarama#a'aktr. +#ilik 8a##" 8ak iinse eerli ola'aktr.
,nk rahman da :at, rahim de :at. Buradan #ola karsak: :at, @ahmani#ette kalmamz ve
kafir olmamz istemi#or. Qelalinde izzetli olan sade'e =llah2tr. ?, bize salt 'emalinde olmamz
emretmitir. Bizim 'elalden i#ilik sunmamz kabul edilmez. =#et bu durumu, 39afirlerden de
i#iler vardr. ama onlar i#iliklerini, .rahmani#etleri, rahman olan0 =llah adna #apmadklar iin
.eersizdir0, boa itmitir.7 Di#e akla kavuturarak insann bu tarzda da bir ilahlk
taslamasnn nne emitir. @ahman arna kimse#i ortak klmaz, mutlak i#ilik sahibi sade'e
rahmandr. 9ibir tam ve #ek olana aittir. )am ve #ek olma#ann kendi btnln btnden
alann btnlk iddias rahmana ermedii mddete aslszdr ve eersizdir.
6arlk birbirine baldr. /knt ve darlk olmasa#d, @ahman2n nefesinin anlam
kalmazd. ....0 N#le#se #okluk, skntnn ta kendisidir. ,nk #ok olan e#in varl mmkn.lk
B.F.0dr. 1mkn .lk karakterindeki varlk bu B.F.0 #okluk halinde . ki B.F.0 olabilme imkAnn
renin'e, varla dnk zlemin skntsn eker. Bu varl ise, i#ilikten pa#n almak zere,
onun hakikati .ni B.F. 0 kendisine verir.7
KH
Bura i#i anlalmaldr. +#ilie ermek 8akka ermektir.
Dn#ada akl kalmak deil.
Bu manada halvetin #annda birde 'elvet .si#aset0 di#orsak bundan, a#rnn5masivann
derdi ile zm istei iin urama ve rzann 'umhur olarak inas olarak anlalmaldr.
=llah2n stermedii bir rza, insanlar arasnda rza olarak baar#a ulaama#a'aktr. Dn#a
iin i#i ni#et i#i ni#et olabilir ama bu i#i ni#etin erek razl dourmas iin mutlaka 8akk
zetmesi arttr.
+te bu nedenle evli#alar si#asette olmaldrlar. ?smanlda bu b#le idi. Qumhurun
kuru'u nderi =tatrk ne zel dile etirmi evet bizde katl#oruz. 38akiki mrit ilimdir ve
fendir.7 =ma +slamsz fen ve ilim seklerdir5dn#evidir, ahireti zetme#en ilim huzur #aratan
ilim olma vasfn #itirmitir. Bu nedenle de evli#alar halk iinde hakla birlikte olmaldrlar. 8alk
olmazsa maara kovuunda inzivai #aamnda zelliin makbul sa# du#arz, hak nasip
etmise de kiiolunun salt kendinedir. Bileme#iz hak ile kalarak kendi kurtulularn
tamamlamadan belki halka #nelmeleri kendi mahvolmalarna sebep ola'akt, kim bilir* Bu
nedenle kendilikleri ile babaalklarndan #arn ahirette ne kadar tatmin olurlar> Bileme#iz>
8ak onlar da zme#e* :ira evli#a =llah2a ulama#a ne kadar a#retli ise farka elip 8ak2tan
kopmadan halk ile itikal etme#e de o kadar a'ele etmeli ki 8ak2ta kalp kendini kurtarp
#aamdan ekilmemelidir. 8ak2ta kalmak bir sre iin arttr. ?lmadan elen kendi dn
olduramaz, olunlatramaz. 8ak2ta kalma durumunun erei udur: 3=llah ile #etinmelisin*
=llah kime #eterse, o, =llah2tan bir nimet ve i#ilik elde eder. =rtk ktlk ona bulamaz, bu
konuda =llah2n raz olduu e#i #erine etirir. 9ime =llah #eterse, ona kar b#k ihsan sahibi
olur ki ihsan art demektir.7
KR
bu aama tamamlann'a =llah adam halk irada #nelmeli =llah
adaml bunun iin istenmelidir* 9endisi olmadan olduramaz, ama olup #erinde kalmak ta ne
kadar i#i>
DogruIuk aray bu nedenIe saIt feIsefi bir aray degiIdir. nk hak aray oImadan
cumhur huzur buIamaz. Ayrca aagda da ksmen bahsettigimiz dogruIuk konusunun "Bir
dnce meseIesi oIarak sorguIanmas zeI feIsefi bir irdeIeme ekIinde mnhasran << "Dogru
nedir?" ProbIemine geneI bir degini. >> ekIindeki baIkta hazrIanm bapta serimIenmi
dnceIerimiz oIarak daha ayrntI ekiIde dekIere ediImitir. Bu bagIamda aIma boyunca
yaptgmz dogruIuk tartmasnda yaznn kapsam ve uIamaya aItgmz cumhuri hedefIerin
kendisi de dogruIuk iin ayr ve nemIi biIeendir.
aImamzda tartma yaptgmz yerdeki nermeIere, buradan imdiden gnderme
yapacagmz iIkeIere; dogru, dogruIama ve dogruIuk zerine yaptgmz dne/akIedie, u
soruyIa baIamaIyz diye dnyoruz. [ 'Dogru, dogruIama, ve dogruIugun, insan evreni iin
ksmiIigi' probIeminden dogru oIarak ne anIamaIyz? ] Dogru, dogruIama, ve dogruIugun,
apesteriori ya da empirik oIarak tm insanIarn evreninde tekrarIanabiIir oImadka, ortaya
kan kesinIik probIemini, dogruIugun bir ynne ait biiminin ortaya karIamay hadisesi
oIarak m ya da nasI anIamaIyz? Fakat bu nerme iIe dogruIuk meseIesi asIa bir kesinIik
probIemine de indirgenmeden dnIebiImeIidir. Bu anlamda doru, dorulama, ve doruluk
ksmidir ve hep #le kalmas da kesindir. Bu ksmiIik meseIesinin anIam nedir? Apaktr ki bu
soru: 'dogru', 'doruIamak', 'dogruIuk' gibi farkI aIanIarda kendini gsteren ve birbirinden
etkiIenen kavramIarn hakiki anIamIarnn neIigini arama arayndan vazgeiIemeyeceginin ve
de 'anIamn anIamnn neIiginin' de buna bagI oIuunun inkar ediIemezIigini grmemiz
gerektigi gereginden vazgeemeyecegimizin temeIIendiriImesi eyIemidir. Dogru bu nedenIe
kendisinden koIayca vazgeiIebiIen bir ey oImayacaktr. O, vazgeiIebiIecek bir ey degiIdir!
Buna yeItenenin her hangi bir eyde anIam aray saIt samaIktr. AnIam yoksa 'dr'da yoktur.
'Dr' yoksa hkm yoktur. Hkm yoksa orada dnce yoktur. Dnce yoksa kavramIarIa
kavrama yoktur. KavramIarIa kavrama yoksa insan yoktur. Dogru, tamda bu sorunun kendisini
gsterdigi yerde "anIamda aranan", geregin ve ahIkn kendini dogruIadg yerdir ve yerdedir!
AnIam, gerege tutkuIu oImann ve gerekIik arayna ak iIe yanmann oIdugu yerdedir! te
din anIamda ve anIamIandrmadadr! Bunun ztt, dogaI bir dinsizIik gerek duygusuzIugu ve
anIamszIkta da ite budur! 'Dogru var mdr?' sorusunun ortay kardg probIem, gerek din
oImadan anIaIr oIabiIecek bir ey de degiIdir. Bu yzden de st metea dn kaynag
gerek yarg oIan gerek dindir. nk geregi bizzat insanda kendi eyIemi iIe temeIIendiren
Zat'tr. EpistemoIojik ahIaki aIan sorunu oIan dogruIuk ve ontoIojik aIanda ortaya kan dogru
ve dogruIama hadiseIerinde ki probIem, gerege tutkuIu oImakIa buIunacak biIgiIerIe
dengesini, kvamn buIabiIir. Ledn iImi, tevhit iImi ve onun zevki yntemi oImadan
gerekIikIeri insan iin anIaIabiIecek degiIdir; her insann bizzat kendinde aga kan bu haI,
tasavvuf yoIu iIe yakaIanmadan nesneI durumIarn iaret ettigi anIamIar tam anIaya ve
kavraya insan biIimIeri ve doga biIimIeri aIanIarnda kavuamazIar. BiIimIeri birIemenin tek
yoIu tevhittir.
MevcutIar indirgenmeyen bir dogaya sahip oIdugundan oIdugundan doIay empirik
deneyden apesteriori aIandan kanktr. MevcutIar aIeminde dogrunun, dogruIugun,
dogruIamann kendisinin bir varIg yoktur, ama nesnesi vardr. Kendinde ve kendiIiginden
dogru, dogruIuk, dogruIama diye bir ey yoktur. Kendisinde dogru, dogruIuk ya da
dogruIamaya msaadeyi buIunduran mmknIer vardr. Yani dogru, dogruIuk ya da doruIama
kavramIarnn 'kendinde nesne' degiIdirIer. MevcutIar aIeminde 'kendinde dogru, kendinde
dogruIuk, kendinde dogruIama oImaz! BunIar kendisinde topIama iddias iIahIk iddiasdr. Bu
yzden diyoruz ki dogruIama hadisesine ak, bu nedenIe dogru dedigimiz, zerinde dogruIuk
buIunduran, dogruIuk iinde oIan mmknIer vardr. MutIak dogru kendinde dogru Zat'tr. Zat,
AIIah'tr. AIIah ise bir isimdir. Zat' iaret eder. Zat kendinde varIk oIdugu iin biIinemez. Neye
akI erdirmisen o, Zat degiIdir. Zat'n insandaki varIg nemIidir. nsandan yoIa kIarak
biIinebiIir ve insanda buIundugu kadar iIe biIinebiIir ve bu yzden de ancak insanda aga
ktg kadar iIe tefekkr ediIir. yice anIaImaIdr ki insan, varIkIar aIeminde iIahIk tasIayan
ya da iIaha boyun egen durumu geregi; dogruIuk iIe ahIaki/epistemoIojik ve dogruIanabiIme iIe
maddi/ontoIojik oIarak 'dogru var mdr?' sorununa ait sorunIar kendinde birIetiren ve
gsteren tek varIktr!
DogruIuk, vIen bir davran oIsa biIe, benzerIigi taIep eder ve bu nedenIe AIIah
adamIar onunIa niteIenmeyi reddetmitir."
19
Bu ve daha saysz nedenIerIe dogru, dogruIuk,
dogruIama; durumIar ayn anda biIgiden hem kank hem degiIdirIer. MeseIe beIiriIerini
yakaIayabiImekte, marifettedir.
Ancak varIkIa aIakaI oIarak bu ksmiIiginin, bu tarz beIiriinin/knn karakteristigi nedir?
KsmiIik sorunu kendini matematikte de yIe ifade eder. En st dizgeyi dogruIayacak hep
baka bir dizgeye sonsuzca duyuIan ihtiya vardr. Matematik art degiI diger aIanIarda rnegin
apriorinin varIktan dogmayan yani, nesnesi ve nesneIIigi oImayan bir mevcut haIin snrIarnda
ki beIiriinde, ya da apriorinin tam oIarak nesneIe zuhur edemeyii diyebiIecegimiz durumIar da
dahiI oImak zere, ya da mevcuda yneIik duyum aIannda biIgisinin tm vechesinin
beIirmeyii iIe uygunIugun tutarIIk gstermeyii oIsun; tm bu durumIarda beIiren sorun
ksmiIik probIemidir. ProbIemin bir ucu iIe sonsuza kmas ksmi dogruIanabiIirIikIer zerinden
hep degiime mahkum oIarak yaamamz; hep yanIm yayoruz diye sama bir dnceye
de indirgenemez. nk dogruya ait apakIkIar ve eIe geiriIen durumIarn tekrar ediIebiIirIigi,
dogrunun ekiI degitirerek mevcut iinde daima var oIdugu geregi, tartIan meseIenin
hemen akIa geIen iIk eIden ifade edebiIdigimiz temeI gstergeIeridir. Yoksa yaam temeIsiz bir
samaya ve geIii gzeIIige ve rastIantya itiIirdi ki varoIuuIuk ve ateizm bu sorunun
zInn degiI tam tersine zIemeyiinin rndr!
Sz dogru meseIesinden aInca unu da inceIedigimizi duyuraIm. Acaba dogru
probIemini dogru dnmek her zaman, her kouIda hi aamadan gretiIdigi gibi biIimseI
veriIere uygun dnmek yetisi midir? Zira biIimseI veriIerin ortak bir noktada buIuturmay
sagIayan gc buna her zaman ve her kouIda oIanak sunuyor mu? Bu tartma iIe de dogruIuk
kuramIarna heyecanIa yakIamay, sorunun zerinde dikkat kesbetmeyi sagIamay baardk
sanrm.
8er ne kadar bu tartma bir he#e'an sunsa da doru ve#a doruluk hususunda temel
olan e# ok nemle vurulanmaldr ki apaklklarn elitirilmesi ve oaltlmasdr*
=nlama aklda kald mddete harmonik zme #nelmek zorunda kala'aktr. Bu
nedenle anlamn, kalp akl ile ilili olmas anlamn nedenini basiret klmtr. =nlamn bu
nedenle =llah2 iaret etmesi ve her insann zelinde ve eitliliinde kendi zelinde kendi
erekliinde mana# bularak tatmin olmasnn da an'ak! =llah2n bunu bizzat salamas ile
mmkn olmas#la ola'a erei nemli bir erekliktir. 9ur2an =li imran K% te basiretin
hani artlarda kimlere verile'eine, =li imran $L2de ve'hi teslim etme#i sala#an temel bir
u#ulama olduunu ve 4nam KKD bunun nedenini 3=llah latiftir zle rlmez7 eklinde
temellendirmekte! fakat, =llah2a inanad halde pe#ambere inanma#an mriklerin
anlamalarnn akl sevi#esini eme#en anla#larnn, akledilerinin bizatihi akletmenin
salahatini bozduuna dair eerli bir enel oluturmas nedeninden dola# mminleri koruma
altna an'ak basiret ara' ile almtr. Basiretin bizzat bu enele, anlamann akli biiminden
elen eneline ila olduunu srarla belirtelim. B#le'e insan ehed olur. +in mahi#etine
nderme #apan 8a'' (D2da da bu hassann kalp akl temelinde alt vurulanmaktadr. Bu
nedenle 4nam suresinde ilili bahis, ilerle#en a#etlerde #aldzl ve ssl szlerin insann
anlama hassas zerinde zararl etkide olduuna dikkat eker. Bu bozulmann ounluun
zannna u#ulmasna #nelterek iin mahi#etini iinden klmaz bir duruma etirdiine vuru
#aplmaktadr.
=nlamn ve anlamann dier tarzlarnda mesela felsefe de ister zneden isterse de
nesneden #ola ksn! sonuta dn'enin elimesi olarak akledi zne temelli ise temel
arman ve kurma#a alt arad varlk ahlak ve insani tutum ile psikoloGinin
temellendirilmesi iken! bunun aksine nesne temelli ise de nesnenin mahi#etine ve onun insani
#aama sunulmasna #nelik karmlarla meuli#et olumakta! sonuta bir adan da bilimsel
faali#etin, nesnel alann kefi dediimiz durumunun da dorudan temellendirilmesine #ol
almaktadr.
Daha bu yakIamn kabaca ontoIoji ve epistemoIoji ayrmna yoI atg da
dnIecekte oIsa, bize gre dnya geneIindeki tartma baka bir kanImazIga dogru da
yrmektedir. Bu kanImazIk tespitinden kastmz, koIayca fark ediImese de asInda zne
feIsefeIerinin, eninde sonunda nesnenin eIe aInp iIenmesinde ve nesne feIsefeIerinin de
znenin yorumunda nemIi roI oynadg bir karIkI geiIiIige yoI aIdkIarn kavramamzn;
feIsefi oIarak yeni bir gerekIik feIsefesine ihtiya duydugudur. Bizim dogrudan bu durumdan
bahsettigimizi de yaptgmz aImIa gstermek istiyoruz. Bu yzden hangi zt aIanda
konumIanm ve tasnifIenmi oIurIarsa oIsunIar feIsefi akmIar, dnce ve nesnesinin
buIumas zIeminin yansmas oIarak teori ve pratigin birIigini savunmaya istemeseIer de
hizmet etmekte, dnce insan zeIinde kendini insanda aramaktadr!
Aksi haIde feIsefinin akIedie sagIadg yeni dnce yntemi, yeni bir daIn biimi
oIacaktr.
Bahsi geen bu ayrm yani szde ayr kuIvarIarda koma ii sonuta ahIak ve
psikoIojiye veya saIt oIarak fizikseI nesneye ynIenmi feIsefeIerin bir birIerine kart veya
dnen sreIer izIedigini gsterecek.
Metafizigi iIeyen Heidegger, insann Hi'e temeI oIdugunu metafizigin aray ve
nesnesi oIan Hi'in mantk ve biIimin degiIIemesinin dnda; Hi'in, psikoIojik bir temeI duygu
oIan korkudan kaynakIanan fenomen oIdugunu bize anIatrken mevcut insann mahiyetini
aradgna da bir gnderme yapm oImuyor mu? Daha yakndan bakacak oIursak: Hi'in insan
da buIanabiIeceginin ve bu durumun da ne tam aga kartIabiIecek ama ne de inkar
ediIebiIecek bir durumu oIuturdugunu, varsaymnn yok ediIemeyip aksine
temeIIendiriImesinin akIi oIdugunu vaaz ederek. Hi'in temeIIendiriImesinin mmknIgnn
savunurken baka ne yapmak istiyor oIabiIir?
nce kendi temeIIendirmesine bakaIm: " (...) fenomen kendini, bu fenomeni
sorguIayarak ona uyan sorguIamayIa, tecrbeye sunar."
$L
" Hi kendini bize bir fenomen oIarak
verecektir."
$K
Heidegger'e, 'Bu nasI oIacaktr?' diye sordugumuz da ise aIdgmz cevap udur:"
FenomenoIojik sorguIama, kendini (...) Hii aga karan ve 'korku temeI heyecan' oIarak
adIandrIan (...) insan rkmede oIdugu gibi hapsedip kapatmayan, (Bir durumdur. B.N.) (...)
VaroIann btnnn ve kendisinin 'yok oIdugu' korkuda ikiIi tecrbe ediniriz. Korku bize neden
ve ne adna korktugumuzun 'beIirIenmesinin znde oIanaksz oIuunun 'tecrbesini
sagIamakIa kaImaz; bizi kapIayan 'dehet' iinde, ayn zamanda dayanaksz kaIn
aresizIiginin tecrbesini edinir ve grrz ki, VaroIann btn bizden uzakIarken bize dogru
dner. Korku, Hii bu ekiIde ortaya karr. Ve 'hiin' mevcudiyeti' bakmndan 'var', artk
'biIimseI Var-oIma' degiI, sadece 'iinde dayanacak hibir eyin kaImadg sarsImann saIIants
iindeki saf Var-oIma'dr."
$$
" 'Var-oIma u anIama geIir: 'Hiin iine brakImak."
23

GrIdg gibi bu feIsefi bak as, aktrmadan biraz Nietzsche'ci bir duruIa
psikoIojinin temeIIerini sorguIayan bir aray dnda baka neye yarar? Bu tam da tutkuIu bir
biimde 'nsan nedir?' sorusuna cevap arama ve doIayI yoIdan insann mahiyetini eIe aIma
abasdr. GreIim: " 'VarIgn insan varIgyIa kkI bag'na oIan haIis iIgiye dnsn ve
insann 'kendi VaroIuunun , VaroImann btnnn temeI imkanIarna dogru sramas'
gerekIesin."
$(
=ma unutulmamas ereken mhim nokta udur. )m bu felsefi abalar #ukarda dikkat
ektiimiz zere! nesnenin retilmesinde de bir ekilde karmza mutlaka ka'aktr! felsefi ve
akli eliim ile toplumsal retim arasnda doru bir orant vardr* +te, aklediin bu biimi #ani
felsefi retim abas, hibir dnem sama#a indirenemez ve bahsettiimiz ereklilik
nedeninden dola# da asla nemsiz olmaz* 4er b#le olmasa#d 2 Bu n le'ekmi ibi ahiret
iin! hi lme#e'ekmi ibi dn#a iin aln.2 eklindeki 'ihan pe#amberi muazzez 8z.
1uhammed 1ustafa ./ = 60 pe#amber efendimizin #aklamndaki derinlik bir #n#le
dn'e ve e#lemin birliine olan bu dinsel vuru dnsel ieriine #nelik anlamndan ok
e# ka#bederdi* 3)efekkr edin.7 hitab k#met ifade etmezdi.
Heidegger'in anIatmyIa:"(...) tarihseI oIarak etkiIi haIe geImi oIan, metafizik hakikatin temeI
zeIIiginden ayrIr; ( bu oIan, B.N.) (...) biteviye nesneIIetirmenin kouIsuz yapIabiIirIigi"
$E
nin
iinden dogar. nk " (...) sorguIama znde ift anIamIdr."
$D

Basit bir karma iaret degiI bu
dizeIer.
Heidegger'de sorguIama yakIamnn oIgunIatg safhada aka beIiren ift anIamIIk
bir yn iIe bilimlerin kendisinden doduu metafiziin bittii #erden, dorularak =llah2n
takdimine dner. Ve bu diger boyutu iIe devam eder. +nsanda ses ve n ve hi2in .fena2nn0
bulunuu ile iIgiIi anIatmnda Heidegger Tanr'nn insanda hazr oIuunu, buIunuunu insann
mahiyetine ait gerekIigin kendisi oIarak ve metafizigin bittigi yer ekIinde eIe aIp anaIiz eder.
ByIece insanda ve onun mahiyetinde kefediIen, rtk oIdugu iin dikkatten kaan ve asI
gerekIik oIan da, Tanrdr!
VarIk, var-oIana, var-oIan metafizige, metafizik ise feIsefe agacna dnrken; bunIarn
birer karIg oIarak, toprak kendi temeIi zerinden kke kk ise agaca yoI am bir nevi varIk
haIden haIe dnm oImaktadr! HegeI'in Geist'inin usturupIu bir aIm iIe kar karyayz
yani! Bu geIiimi izIeyeIim: 1- imdi artk 'VarIgn peesi' oIarak adIandrdg Hi (sIami bir
bakIa 'fena' B.N.) aracIgyIa VarIgn, kendi 'peesini kaIdrdg ortaya kmaIdr. 2- zI
korku iinde bize Hii 'gnderen'in, VarIk oIdugu, (...) 6arln 2sedasz sesi2 oIdugu ortaya
kmaIdr. Bu ses, korku iinde 'VarIgn insanIa oIan aydnIanmam bagn' 'mucizeIer
mucizesini' 'VaroIann oIdugunu' grenmemiz ve '6arln sesi2nin seslendii bu ba 'en
yksek taIep' oIarak gerekIetirmemiz iin bizi hazr eder. 3- Ve Heidegger, dogruIugu (ki
sIamda Hakk. B.N.) VaroIanda tutunan ve VaroIan iIe VaroIan zerine hesap yapan 'hesapIayc
dnme'den farkI oIarak zI dnmenin (ki bu Heidegger'de oIageImedir. Ki burada sIami
bir sIuptur!B.N.) 'kaynag'nn insana 'her VaroIandan daha yakn oIan' (sIamda 'ah
damarndan yakn AIIah' Tanmna uygun B.N.) hesapIanamayann 'komuIugu' (Hz. Arabi'nin
damad Konevi Hz.'Ieri bu ie degme haIi der.) oIdugunu dndrr. 'nsann VarIga oIan
bagnda VarIgn koruyucuIugunu stIenebiImesi' iin, 'dnmede kendisini insann zne
veren' VarIgn hakikatinin yaknIgn VaroIan iin korusun diye insan HeyecenIandrIm ve
kendisine sesIeniImitir. 'KkI' dnme, yani tarihseI insann z temeIindeki 'sakI dnme'
'VarIgn inayeti' sayesinde gerekIeiyorsa - bu kendini 'oIa getirir' ki: 'VaroIan Vardr.' ve bu
da VaroIann hibir zaman VarIk oImadan oIamayacag (sIama gre aIemin ruhu oIarak
yaratIm insan oImadan AIIah'n biIinemeyecegi oIarak anIaIrsa geerIidir. nk VarIk
oIarak AIIah muhta degiIdir! B.N.) anIamna geIir.-, bu dnme kredici dnmedir. ByIece
(...) 'OIageIme'ye dogru da dnImektedir.(...) VarIgn hakikati iin insan taIep eden', ona
ihtiyac oIan OIageImedir."
$H
'OIageIme nedir?' diye soruIdugunda ise aInacak cevap hayIi
iIgintir!: "(...) VarIgn insana oIan bagna kendi 2n2 yani kendi kendinden karak
gstermesini engeIIemeyen, insann 'VarIga ait' oIdugunun tecrbesini edindiren bir
dnmedir.
$R
Burada HristiyanIk feIsefesi yoktur! " Var (yani Tevhid B.N.) insann ve VarIgn,
birbirIerini gereksinerek kenetIendikIeri yerdir."
$I
GrIdg gibi bu eIe aI sIamn, en kapsamI
savunumunu ortaya koyan Hz. Muhyiddin-i Arabi 'nin neet ettigi sIam feIsefesi diIi iIe
konuma iIemi oIarak oktan bozuImu HristiyanIgn ufkunun tesine gemedir! Merak
edenIer aIntIadgmz eserin tamamndan Heidegger dncesinin seyrini izIeyebiIirIer!
Bir diger rnek ise Fichte'dir. "Benim sistemim de insanIg kendinde eyden ve d
etkiIerden kurtard (...)."
%L
diyen: " Fichte,(...) biIim gretisi'ni Ben'den yoIa karak ortaya
koymaya aIr. Bu 'Ben', tm sonIu 'Ben'Iere nseI oIan mutIak, kouIsuz 'Ben'dir ve
kendisinde snrsz etkinIiktir. NesneIIetiriIemeyendir , nk onun nesneIIetiriImesi onun
baka eye dayanmasna, ona 'kouI' oIabiIecek bir baka eyin oImasna ihtiya duyar. (...)
'Duvar dnn' (...) 'Sonra da duvar dneni dnn.' Her bir aamada, biIince nesne
oImaktan kaan bir 'Ben' vardr ve bu sonsuza kadar byIe devam eder. Sonunda biIince nesne
oImaya direnen bir 'Ben' kaIr ki bu, 2transendental2 #a da saf 2Ben2 olarak felsefenin ilk
ilkesidir."
%K
AsInda bu doIambaI ve ssI szIer Descartes'in direk syIediginin uzatImasdr.
nk buIunacak oIan biIitir, yani kendinIiktir. Her eye ragmen, yani ne de apaIga gzeI bir
rnektir! Yukarda Heidegger'de farkI yoIdan bunu yapmt. Fchte, tam burada red edecegimiz
bir argmanIa diyor ki :" (...) artk bagmsz bir dnya yoktur: Her ey, bundan sonra yaInzca
bizim i etkinIigimizin bir yansmasdr."
%$
Bu da akIIIkIar iinde zorunIu oIarak retiIen
ideaIist/spekIatif karanIk oIan bir samaIktr. Ama tm dn, samaya dmez! Zira
dndeki zorunIu oIarak ortaya kan apakIkIar insanIgn geIiimi iin nemIidir!
deaIizm bir bakma mevcut apakIkIarn tersine Fchte feIsefesinde zurnann deIiginin
zrt dedigi yerdir. Gereksizce sarf ettigi bo tespittir. nk bu insan araynn sonu oIarak,
topIumsaI yaamn retiImesine kan dnseI boyutu gizIiyor. Fchte'ye de yakmyor!.
imdi bu bo szIerin akabinde ie yarayan szIere bakaIm: "AhIaksaI bir dnya
dzenine inancmz, duyuIar st bir evren kavram zerine temeIIenmeIidir."
%%
Nefis... Ve buraya
katIyoruz! nk daha nceden de demitik akI metafizik iIkeIer oIamadan dsturIanamaz.
Ama buradan sonras hem basbayag bir insan tahIiIi hemde yukarda Heideger'in
syIediginden farkI oImayan cinsinden ve ancak Hz. bn Arabi'de tm oIarak anIaIabiIen AIIah
varIgnn da gizIenmesi ve inkardr! Fchte'den greIim: "ByIe bir kavram var. Kendimi duyu-
dnyasnn herhangi bir etkisinden zgr, kendimde ve kendim yoIuyIa saItk oIarak etkin
buIurum, byIeIikIe de duyusaI her eyi aan bir gcm. BununIa birIikte, bu zgrIk beIirsiz
degiIdir: Kendi eregini tar ve bu dardan aInan bir erek degiI, zgr ben tarafndan, onun
kendi i znden koyuIan bir erektir. Kendi benim ve zorunIu eregim, duyuIar st
gerekIiktir."
%(
GrIdg gibi Tanr ve insan aray birbirine karyor! Neden? Hz. bn Arabi
oImadan, feIsefenin tm zerinden syIyorum; Tevhid biIinci oImadan, tam bir boa rpn
oIuyor bu tarz bir dn!
Ama her ne oIursa oIsun, tevhide geIerek bir adm sonra kaan bu insan
usIamIamaIarn kmsemek, yanIna dmeyecegiz. nsann AIIah arayn hafife aImak
yanIIg oIurdu bu tutum!
Bu yzden yukarda degindigimiz boyutIara kapIam oIan Arabi Hz.'Ierinin aImIar
asInda batda Kant ve HegeI ve Fichte'ye baIang oIabiIdigi gibi gnmzde de istikamet
verebiIiyor!
imdi de Hz. bn Arabi'den rnek vereIim. Hemen beIirteIim ki Ekber eyh'teki Ayan-
sabite pek aIa Kant'ta feIsefi bir arptma oIarak numen ad iIe karmza kabiIiyor! Ve
mevcut/yaratIm tabir ettigimiz ise ise fenomen oIarak eIe aInabiImeye kaynak oIabiIiyor. Bu
fiIozofIarn akIediIerini dogu feIsefesi, EndIs kItr ve Arabi HazretIerinden haberdar
oImadan ortaya koydukIarna inanmak ve feIsefeIerini kendi saf akIediIeri oIarak grmek
safIktr! Zira bu nermeIeri dnyadan bir haber ne srdkIerine inanmak pek ocuka bir ey
oIurdu. Bu anIamda u tespit yanI oImayacaktr: Dogu, batnn temeIi oImutur! Batnn var
oIdugu iddia ediIen akI, hakikatte dogunun kaIbidir.
Hz. ibn. Arabi'nin iIminden getirecegimiz daha ak bir rnegi HegeI iin vermek
gerekirse, rnek aynen yIe: "Yce ve esiz AIIah, sayya sgmayan gzeI isimIerinin ayan-
sabite aIemindeki suretIerini grmek diIedi. stersen- baka ifade iIe- AIIah vcut iIe
vasfIanmasndan doIay emri hasreden topIu varIk Ieminde kendi aynn grmeyi ve bu
grIe srrn kendine akIamay murat etti diyebiIirsin."
%E
Soruyoruz? Daha bu aInt
snrIarnda biIe Hz. bn Arabi'nin iImi acaba HegeI'in Geist temeIIendiriine kaynak oImam
mdr? Bunu grememek ocuka bir safIk oIurdu!
IsrarIa beIirteIim ki ister HegeI'in oIsun isterse de bir bakasnn; feIsefe eninde sonunda
en uuk akIediIeri de dahiI oImak zere topIumsaI yaama dneceginden nemIi bir insanaI
faaIiyet oIarak aIgIanmaIdr. Bunu inkar etmiyoruz! Dncenin geIimesi iIe topIumsaI
geIiim hzIanacaktr. nk eski agIarda biIe oIsa iIenen bir dnce topIumu srf bu
yeniden iIenmesi sayesinde topIumu iIeriye tayacaktr. Bu gerek akIiIigin srekIi
geIimesinin dogaI srecidir!
Yukarda ideaIizm veya metafizik denerek fiIozofIarca giriiIen denemeIerde yapIan,
asInda daha derinden bakIdgnda ne ideaIizm ne de metafiziktir. BunIar sathta kaIan yzeyseI
bakIarn adIandrmaIardr. Peki nedir bu adIandrmaIara iIem oIan ve de tartmann zerinde
dndg varIk? Derinden bakIdgnda insan oIdugu aktr. Ve bu akI yrtmeIer z be z
insan ve mahiyeti stne giriiIen denemeIerdir. RahatIkIa diyebiIiriz ki bunIar insana ait
mahiyeti Ignca arama faaIiyetidir.
Oysa insan, sIama gre aIemde bir nokta, ayan- sabitede bir isimdir. Onun varIk
kazanma srr ise 'KuIhuvaIIahi ehad' tespitindedir. KuIhuvaIIahi ehad'n anIam ikidir. Biri
keIimeIerin dz anIamdr ki AIIah'a ve onun tenzih ediImesine iaret eden, herkesin hemen Kur-
an' meaIinden de okuyarak vardg anIama iaret eder. Bu AIIah'n tenzih ediIiidir! Yoksa AIIah,
AIIah oImazd! kinci anIam ise AIIah'a eren temizIenmenin, stIeniImi varIktan arnmann
yoIunu gsterir.
nk basite anIaImaIdr ki AIIah'a giden yoI iimizde/bizde var oImaIdr ki
gidebiIeIim! te bu yoIun ad da tevhiddir. Tevhid az nce birinci anIamn verdigimiz
'KuIhuvaIIahu ehad'n ikinci anIamnn kiide birIemesinden dogar! Bu ise yine ayn
'KuIhuvaIIahi ehad' n tebih anIamn yani insann arnmasn sagIayan ynn bize gsterir.
nk AIIah szn ikiIisini en gzeIini indirdi ayeti var! YoIcu yoIa kan ve bir seyrediIe
seyrederek iinde ki Hu iIe buIuur. 'nsan kendi iine derin baktr.' ayetinde biIdiriIen,
durumdan haberdar oImaktr bu durum. Ve Kur-an ayetinin gsterdigi yoIdan tebihe ererek
'KuIhuvaIIahi ehad' iIe yaratann kendinde hazr ve nazr oIduguna bakmasdr. BeyinseI IQ'nun
aIan oIan akIn dagImas iIe Hu'nun kendinde de oIdugunu grmesi iIe yine oIan biten bir yn
iIe ve iin hakikatinde senin degiI, derunundaki Hakkn kendi kendini grmesidir. BunIar niye
yazyoruz diye sorma tm bu durumIarn biIgi iIe aIakasn tefekkr etmeye aI.
Tebih makamnda buIunarak temizIenme arnma iIemine dahiI oImaktr. Yani insann
anIamna ererek, 'KuIhuvaIIahi ehad'n srrna mazhar oIarak temizIenmektir. O'nu kendinde
buImak, giderek her yerde hazr ve var oIann ( tenzih ediIenin ki, o Zat'tr. ) hem de Zatnda iken
ayn ve bir anda her yerde oIdugunu biImektir. Ksacas arnma, bir yer oIan insann; bir yer
oIdugu iin kendinde buIunann da O (Hu), oIdugunun biImesidir. 'KuIhuvaIIahi ehad'da ki
tevhid ise tebih ve tenzihin birIigidir! ByIece can iinde 'Can' oIann varIg yaanIr oIur!
O'nun (Hu'nun), tebih ediIerek grnen oIdugu anIaImtr artk. Hak, her insana anIayacag
ekiIde kendini sunar!
+nsann mahi#eti, ? .8u02dur. Bu iIem, grIdg gibi ayn zamanda insann kendi
mahiyetinin ne oIdugunu da anIamasdr. Hz. bn Arabi'den aktaracak oIursak: " Bir eyin kendi
benIigini kendi nefsi iIe grmesi, o eyin meseIa ayna gibi baka bir eyde kendi nefsini
seyretmesine benzemez. (...) AIIah-u TeaIa btn Iemi ruhsuz bir ceset oIarak yaratmtr. Bu
itibarIa Iem henz tesfiye ediImemi donuk, ciIasz bir ayna gibi idi. AIIah'n hikmetinin an ise
herhangi bir mahaIIi ancak rahmani nefes deniIen iIahi ruhu kabuI edebiIecek bir istidatta
tesviye etmektir. (...) Emir, Iem deniIen aynann ciIaIanmasn gerekIi kId. Bundan doIay
dem bu aynann ciIas ve bu suretin ruhu oIdu."
%D

nsann anIamnn yaanIarak buIunuunda yukarda anIatIan iIem her insann ruhuna
feyz-i aktesten geIen bir deneyimIe yaanr. nsan bu anIatIanIara ahit oIur ve eIest hitabn
iitir. Ve 'Ben senin Rabbin degiI miyim?' hitabna bu dnyada nceki verdigi cevap ayns
oIarak, evet der. oIup biter! Bu ilem afaktan enfse ve de enfsten afaka bir #ol olarak
karmza kar* ByIece insann neIigini en dogru biimde ancak sIamda buIuruz.
MeseIeyi daha burada tam oIarak aacak oIursak oIay udur.
FssI-Hikem'de Muhyiddin-i bn Arabi HazretIeri: "AIIah vcut iIe vasfIanmasndan
doIay emri hasreden topIu varIk Ieminde kendi aynn grmeyi ve bu grIe kendi srrn
kendine akIamay murat etti " der. Ve ayn yerde bunun nasI oIduguna dair yIe devam
eder:"HaIbuki AIIah-u TeaIa btn aIemi ruhsuz bir ceset oIarak yaratmtr."
%H
Bir sonraki
sayfada meseIenin znesine gnderme yaparak: "Emir, Iem deniIen aynann ciIaIanmasn
gerekIi kId. Bundan doIay dem bu aynann ciIas ve bu suretin ruhu oIdu."
%R
anIatmnda
buIunur.
Burada meseIenin bir baka nemIi kavram oIan Ayn- sabiteyi de akIamak gerekecek
bu kavram anIaImadan Ekber eyh anIaIamaz ve Hz.Said-i Nursi'de bundan doIay Ekber
eyhe hatarI yakIamtr. /ade'e btn kitaplarnda kurtar' olmakla kalma#an 4kber ;e#h,
aripki tm tasavvufu mutezile imamlarnn #anl kullanmndan alarak aleme verdii =#n"
/abite kavram#la enel u#ulanabilirlilik aklna kavuturur. Bunu #aparken =#an" sabite
kavramn da #anl kullanmndan kurtarmtr.
=#r'a bu dneme z olarak akl#oruz ki 4kber ;e#h, bize =llah2n akl bo#utunda da
anlalmasnn anahtarn vermi olduundan! inallah bu #eni dnem de bu #eni akli
kavramann neliinide stere'eiz.
Ayn- sabite iin imdiIik yeter oIan anIam aaIm. Ayn- sabite szIkte: "(Mmkn-
Madum) (oIarak aktarIm oIup B.N.) bn'I-Arabi (...) terim anIamyIa ayn- sabite fikrini ortaya
atan iIk msIman dnrdr.(...) bn'I Arabi onu (Ayn- sabiteyi B.N.) birIetirici bir eyIeme
sahip kendi zeI boyasyIa adIandrmtr."
%I
VarIk kokusu aImam oIarak AIIah zatnda buIunan suretIer henz Ayn- sabite
aIeminde yani yaratImam iken AIIah kendini grmek diIedi ve bunun iin henz suret oIan
aIeme nida etti. "steyerek veya istemeyerek geIin!" (Kur'an/ FssuIet 11.) Iemin bu emre
itiraki ise "steyerek geIdik." oIdu. (Kur'an/ FssuIet 11.) Iem ruhsuz oIdugu iin ki Iemde
hayat, iIim, irade, kudret, basar, sem, keIam, yoktu. Kendini grmek diIeyen AIIah bu kez a#n
hitapla ademi yaratt. Ve ademi kendi sfatnda; hayat, iIim, irade, kudret, basar, sem, keIam,
tekvin gc dahiIinde suret zere #aratt.
Sdem5insan, alemin de ruhu oldu. Ayn- sabite haIinde henz varIk kokusu aImam
Adem (AS.) ve zriyeti kn emri iIe oImaya, ola5elme#e arldnda agrya cevap verdiIer.
Dikkat edeIim Adem (AS) ve zriyeti AIIah'n kendini grme istegine daha suret haIde
iken kendiIerinde var oIan iradeyi kuIIanarak cevap verdiIer.
Suret nedir dersen? Ayan- sabite de isimIer varIk kokusu aImamtr. Eger onIar varIk
kokusu aIrsa suret dedigimiz (mmkn-madum); yaratIm (mevcut) adn aIr.
Tabiki ogunIuk surette iken, tercihini, varIga geImeme ynnde yani direnme iradesi
oIarak kuIIand.
Oysaki AIIah kendini nuru iIe grr, biIemediIer. OnIar bu grmeyi yani varIga geImeyi
istemeye katImadIar. Bu gn de bu nedenIe inkar ediyorIar. te kafir oIan ezeIde kafirdi!
nk onIar salan nuru #ani rme hadisesini irade .istek0 etmediler, =llah arzusunu ahs
olarak stlenmediler.
te Hz. Muhammed Mustafa (S a v.) orada kendi iradesini grme ynnde en ok
kuIIanan oIdugu iin; dem ve dahi aIem; Nuru Muhammediyeden yani Iemin ruhundan varIga
kt, byIece madum oIanIar varIk kokusu aIm oIduIar.
BazIar soruyor niye iIk insan Hz. Muhammmed oImad diye sanrm cevap ak! nk
aIemin kendisinden neet ettigi aIemin kaynag nuru muhammedden geIen, ruhu Muhammed.
nsan nesIinin dnyada ki hayatIarnda sosyaI oIarak beIIi bir derecede ki geIimesini
tamamIaynca Hakikati Muhammediye oIarak yani son dinin yani son tebIigin sahibi oIarak
geIecekti!
+te suretlerden kimileri nurdan #ana #ani =llah2n kendisini rmesinden #ana olanlar
olarak bu nurun sahibi olarak +slam oldular #ani onlarda +slam, =llah2n kendini rmesine evet
deme olarak! varla elme#i isti#oruz iradesi olarak orta#a kt. OnIarn zerine de tesIim
yazId. nk onIar sen bizim rabbimizsin diye itirak ederek isteyerek iradi oIarak varIga
geImeyi, yani AIIah'n kendisini grme diIegine oIan eyIemIerini evet diyerek setiIer.
Aga kma durumuna istekIenmeIerini, yani sIam oImaIarn "ademi-istidat" sayesinde
kazandIar.
+stidatlarn iradi olarak evet5rabbimizsin sana teslim olduk biz +slam5teslimi setik
#nnde kullandklar iin ve de kendilerin'e kazanlm olduu iin =llah"u )eala tarafndan da
takdir edildi #ani verildi.
Bu gn ite bu kazaIar sonucu beIirIenmi kaderIeri istikametinde biIinen ameIIeri
iinde oIanIar. Bu seimIeri yani kazaIar iIe kazandkIar kaderIerini yani beIIi oImu eyIemIerini
zaman iinde sergiIiyorIar! Artk isterIerse kaderIeri oIan ezeIi seimIerine isyan etsinIer, isterse
de inatIarna devam etsinIer nemIi degiI! nemIi oIan iradi bir yeni seim iine girmeIeridir.
Yani yeniden =llah2a #nelmeleri iin her e# bitmi deil. <eter ki ademi"istidatlarn
kullansnlar, kendi kendilerini zorla#p, =llah2m pe#amberini sevdik, sende bizden kendini r
isteine dn#ada da olsa #nelebilsinler. AIIah gafur, rahim vaIIahi pek affedicidir. Zira aziz
AIIah, yce peygamberinin Kur'andan grendigimiz zere zuhur eden srarna beIki de bu
yzden kzd ve 'Ben diIesem tm insanIar msIman yapardm buna iradem de yeter, sen
emroIundugun gibi dosdogru oI!' dedi.
Eger onIar varIk kokusu aImadan cezaIandrIsaIard, AIIah'a hitaben biImiyorduk
diyerek hakI oIacakIard. te bu nedenIe varIk kokusu aIdkIar bu dnyaya gnderiIdikIerinde;
Ayn- sabiteden ve oradaki durumIarna, kendi seimIerine ahit oImu oIuyorIar. Yarn gaybete
intikaI ettikIerinde de 'Biz bu gerekIikten habersizdik biImiyorduk!' diyecekIer ama dnyada
hatrIamak iin az bir yneIi iinde dahi oIsaIard AIIah zaten kendiIerine z durumIarn
hatrIatma ynnde teceIIi edecekti ki bu yzden hakiki inanmayan ehiI iin "BiIerek ki -
kimisine kendisine apak deIiI geIdigi haIde ve kimisine de bu apak deIiIi eIde edebiIecekIeri
ynde tekIif oIan (Kur'an, mucize beyan) geIdigi haIde - inkar ettiIer." diyor AIIah. OnIara bu
nefs defterini, yapp etmeIerinin tm oIarak biIiIerini kendiIerine gsterdiginde bu yzden 'Biz
hakikaten zaIim imiiz ne oIur bizi geri gnder de dzeIip geIeIim.' diyecekIer. Oysa AIIah:
'DedikIerini yapsaydk yine aynen o kafir/rten haIIeri iIe huzurumuza haIde geIecekIerdi.' diyor!
nk onIar seimIerini ezeIde yaptIar. AIIah dogru syIer dogru yoIa eritirir.
Bu yzden denenme hadisesi AIIah'n akibeti biIdigi haIde deneme hadisesine
bavurmas degiI, kuIIarn bu denenme hadisesi iIe kendiIerine ahit oImasnn apak ortaya
kmas iIe itirazn geersiz oImas iindir. "AIIah biIiyor yIe ise denenmeye ne gerek var?"
yanI bir dnsemedir, akI, - AIIah hakknda eksik biIgi geregi - yanI kuIIanmadr.
Bu duruma arzu #ani herhani bir isel #neli ve bunun pratik hali olan dua olmadan
=llah2ta karmaz. nk kii istidadna gre yneIir anIar. Ik istidat yaratIm degiIdir.
stidat her ne ise kendi varIg zerine oIan her yneIiinde neye taIepkr oIdu ise o
ynde her gn bir ende oIdugunu bize biIdiren Rabbin yarat baIar.
Bu yzden "Rabbim iImimi artr de." ayeti indi. "Sz kiiye ne kadar syIenirse
syIensin kii anIadg kadarn aIr." tespitinin geregi buradan dogar.
imdi de Aziz Mahmud Hdayi HazretIerinin anIamadan kzdg Aziz eyh Bedrettin
HazretIerinin ne syIedigine geIeIim.
eyh Bedrettin HazretIeri diyor ki: "(Hakk)'n irade ve meiyyeti ve ihtiyar (radesiB.N.)
aIemin isti'dad hasebiyIe vaki oIur.
AIIah diIedigini yapar (brahim Sresi). AIIah (c.c) istedigini hkmeder (Maide)
ayetIerinin manaIar, Kfr/sIam, ZuIm/AdI, ve Hacer/ecer vs. gibi tasavvur ve tahayyI
oIunan her hangi bir izdidadi (ztIga dayanan) bir eyde onda isteme vardr demek degiIdir.
BeIki bu ayetIerin manas AIIah TeaIa o eyin isdi'dadnda oIan irade eder ve ister demektir. O
eyin istidadnda oImayan AIIah irade etmez. 1ei##et isti2dada tabidir. Ve 9ainatn tamam
isti2dad hasebi#le sadrdr. Meiyyet ancak bu suretIe taaIIuk eder. Bunun hiIafnda bir suretIe
taaIIuku sahih oImaz. O ancak diIedigini yapar. stidad da oImayan eyi diIemez ve diIedigini
yapar nasI yapmasn ki istidadta zahir oIan diIegidir."
(L

Bizce ise diIegi degiI; ne var ise o kIIi ey O'dur. Ayan- sabite geregi nedeni iIe
byIedir. nk "Ayan- sabite" yaratImamtr. MevcutIar ise "Ayan- sabite"nin zuhuru ve
tezahr oIdugu iindir ki mevcut z itibaryIa Haktr. Hak "Hu"dur. "Hu/O" tekIigin en ksa
ifadesidir. O' oImadan kIIi ey oIamayacagndan ve bu nedenIe kIIi eyde oIan da bizzat O',
oIdugundan varIk Hak oIarak var ve ayetIe sabitir ki "Hak ise AIIah'n ta kendisidir!"
akIamasz direk varIk AIIah deniIdiginde meseIenin zne yneIik biIgi noksan oIdugundan
sayn Mfid YkseI bu yakIama sorun oIur diyor.
Bu yzden "Ayan- sabite" akIanmaIyd.
ByIece yukarda deniIdigi gibi 3zahir olan dilei7 #erine zahir olan kendisidir de desek
de 3=#an" sabite bilisi erei sorun ortadan kalkar*
HaIa "Neden?" diye soruIacak oIunursa deriz ki, "stidad da zahir oIan diIegidir." tespiti
ikiIik yaratr! nk, 'AHAD' oIan 'ALLH'n dnda herhangi bir varIgn mevcdiyetini iIeri
srmek nce akI ve mantga, sonra da iz'n ve insafa sgmaz!
DneIim...
ayet 'ALLH'tan ayr, 'ALLH'n dnda bir varIk var ise... Bu varIk iIe 'ALLH'
arasndaki snr nerededir?... Bu snr nerede izeceksiniz?..."
(K
MevcutIar AIIah'n keIimeIeridir
zira! KeIimeIeri iIe AIIah'n keIimeden nceki zatn nasI ayracaksnz? Ayrdgnzda keIimeIere
verdiginiz kudret veya her neyi vermi iseniz varIk namna verdiginiz her ne ise o verdiginiz
ey nedeni iIe, o eyin zat AIIah iIe kayyumiyet bagn, bu bagn srekIiIigini inkar etmi oIarak
"Ia havIe veIa kuvvete iIIa biIIahiI aIiyyI azim." diyemez haIe geImiyor musunuz? ByIece irk
etmi "Bir"den, tevhitten sapm oImuyor musunuz? AIIah iIe kuvvetini birbirinden ayracak
msnz? Kuvvete ayr bir varIk m vereceksiniz? yIe ise siz Tanr'y ogaItyorsunuz bu garip
bir dntr. Burada ayrca bunIara ek oIarak idrk ediImesi en nemIi oIan ey de
'SINIRSIZLIK- SONSUZLUK' kavramdr. Zira sonsuz oIan tek ise "Gerekte ogaItIamazIk"
vardr.
SuretIer gerekte: " 'ALLAH' indinde (...) heIak oImu, 'yok( Iuk . K.)' durumundadr( Iar
.K.)! Ve 'BAK' oIan ancak 'VECHULLAH' tr."
($
" 'O'nun vech'inden baka her eyin heIak
oImas' demek, bizim anIadgmz zaman boyutu iinde, bir gn geIecek ki, o gnde her ey
heIk oIacaktr, ekIinde iIeriye atImamaIdr. ( Zira AIIah indinde zaman yoktur ki iIeride heIak
durumu oIsun! MeseIe AIIah indi kavramnn kavranIabiImesidir.....K.) MutIak kymette,
degiik bir anIamda, byIe bir ey eIbette sz konusudur ancak, biz burada bu cmIenin u
anki geregi zerinde durmak istiyoruz."
(%

Gerek hadiste beIirtiIen 'Gkten bir ip sarktsan AIIh'n zerine der.' hadisi iIe
anIatImak istenen gerekse "Ban ne yana dndrsen ALLH'n VECH'ini grrsn. yeti bu
durumu ak-seik vurguIamaktadr. (...) KiiIerin basiretIeri perdeIi oIdugu iin, varIk
sretIerinin hakikati oIan VECH', 'ALLH' mahede ediIememektedir."
((

EhI-i vahdet nezninde Vcut birdir, ziyade degiIdir, o da Vcud-u Hdadr. Bir ksmna
gre de her ne kadar Vcud birden ziyade degiIse de; o vcudun zahiri ve batn vardr. Batn
bir nurdur ki, aIemin ruhudur. O sonsuz bir deryadr. Hayat, iIim,irade, kudret bu nur iIe kaimdir.
Eyann grmesi, iitmesi, syIemesi, tasarrufu, hareketi bu nurun sayesindedir"
(E

GremeyenIere geIince perdeIiIer zrriyetIerini de suIayamayacakIar. Yani fiIan
yznden byIe oIdu da diyemeyecekIer. nk nuru5rme#i stlenme#enler ksa'as kendi
seimleri#le stlenmediler.
Geregin rtImesini isteyerek kfrde kaIanIar birbirinin zryeti oIarak indiriIiyorIar.
Ama AIIah gafur rahim oIdugu iin onIara son bir ans veriyor beIki iman ederIer! Bunun nedeni
de baskn mana beIki iIk tavrIarn unuturIar diyedir! AnIaIrdr ki Hakkn teceIIisinin
ceIaIinden sonuIanm yndr.
man edenIere geIince de onIarda denenmeyecekIerini sanmasnIar. Aziz AIIah "man
edenIer etin bir ekiIde denenmeden koyveriIecekIerini mi sandIar" ayeti iIe inananIar da
uyarr. Burada ki baskn mana ise iIk tavrn unutuImamas degiI, tersine AIIah iIe onun murad
iIe btnIemiIigin yansmas oIarak Ayan- sabitede yaratImamIk durumundan yoIa
kIarak grIebiIir. Gerek oIan beIireyici durum iin kavram bu ynyIe tevhit ve Bir'in neIigi
hakknda dogru dndrmeyi sagIayacagndan tam burada 'kendinden kendine' kavram da
unutuImadan; iIahi iin her an bir ende oImann haIi oIarak zamann (mahIuk/iIahi keIimeIeri
ahsnda) birIigi adna Hakkn teceIIisinin cemaIinden sonuIanm yn oIarak meseIe izaha
kavuturuIabiIir.
Grme hadisesine geIince, AIIah'n zat sonsuzdur grImez. AIIah' AIIah grr. Ama
adem onun vechini grr. Grme ermedir ve AIIah, nur iIe grIr; nur iIe grmeyenin grdg
ise vehimdir, hayaIdir. Bu nedenIe veIi oIan deIi oIamaz. DeIiren ise teceIIinin tamamna
erememi oIandr.
Geerken konu iIe aIakaI oIan ksm kadaryIa, bizim iddia ettigimiz madde meselesini
de aIntda beIirIenen ekiIde eIe aImak gerektigine ksaca degineIim. Tm aIma boyunca
kastmz da burada ki oIacaktr.: "Ne var ki, bugn bizim madde beden aIgIaycIarmza gre
iinde buIundugumuz ortam nasI madde kabuIumuzu oIuturuyorsa; ayn tarzda, o boyutta da
iinde buIundugumuz ortam - u an bize gre mikro daIga boyut oImasna ragmen - bize
madde ortam oIarak geIecektir."
(D
Ayrca Hz Arabi "maddede grme hazreti"
47
aIm iIe ve "nurIarn maddeye girmesi"
48

meseIesi iIe bu meseIeyi kendi agnn anIatm dzeyi iIe zikretmitir.
GrIdg zere sorun mkiI degiI.
Neden?
AIIah'tan baka yok ki! AIIah sonsuz ise, yaratIm nerede duruyor?
Peki yIe ise haram nedir ve nasI oIuur? AIIah'n zat iin haram yoktur! nk Zat
knh biIerek yapar. CeIaI oIan ey, zat iin haram oImaz. Ama suret yani keIimeIer ki rnegin
kendine biiImi roIn sahibi oIarak haIifeIigi nedeni iIe insan sz konusu ise ite burada baIar
her fark. nsan kamiIIigi oIan haIife durumuna ermeden ceIaIIige yneIirse yani isdidad da var
oIan yneIiIe, veriImi irade iIe, kendi varIk boyutu kadar, varIk kokusu aIdg kadarki "suret
iradesi" iIe ceIaIi isterse AIIah o suret iin ceIaIde ki haram ise haram da yaratr. Fakat dikkat
edeIim iIkin suret taIep etmitir, istemitir. Bu nedenIe hayrIsn iste diye uyarr inananIar
birbirIerini, nk ie skIkIa nefis karmaktadr! steme ise istenen hakknda isteniIenin
knh biIinmeden suretin kendi varIg kadar bir biIgiye dayanarak istemesi gerekIetigi iin
suret iin yapImamas gereken birey de ortaya km oIabiIir. nsann bu eksikIiginden tr
istediginden haram da ortaya km oIabiIecektir.
Bunun biIincine erdigimizden diyoruz ki "Ey Rabbimiz biz eksikIigimizden, hak oImayan
diIersek bizi bagIa, bizi eksik istekIerimizden gzeIIikIe geri dnder ve bizim iin senin
houna gitmeyeni isteme haddsizIigimizi gerekIetirerek sonuIandrma, senin houna
gitmeyeni istersek Itfen yaratma byIece bizi koru dogrusu sen azizsin, hakimsin!
HI suret nedir dersen? Yukarda akIamtk Ayan- sabite de isimIer/keIimeIer varIk
kokusu aImamtr. Eger onIar varIk kokusu aIrsa suret yaratIm adn aIr demitik.
EIest bezmi makamnda suretIer topIam bata, seceretI kevn iken, varIk agac iken
henz AIIah'tan ayn oIarak ayr degiIdiIer. BunIar; sureti aIem oIarak, yokIukIarnda dururIar
iken, yani sabit haIdeIer iken, aniden varIk kokusu aIarak kendiIerinin var oIdugunu fark
ettikIerinde; var olduklarna ait olan koku#u sevip sevmeme tepkilerine re, istidatlar da
oluturulmutur5#aratlmtr. BunIar daha bu haIde iken kendi varIkIarnn hissettiriIiIerine
evet ya da hayr cevab iindedirIer. Bu iindeIikIerini/iradeIerini suaIe muhatap oIunca ortaya
koyarIar.
imdi bu suaIi inceIeyeIim.
SuaI AIIah'n: 'Benim srrm kendime amam grmek iin varIga geIdinizi grmek sizin
de diIeginiz midir?' Sorusudur. Yani 'Sizi yaratann ve kendinizi biImezken biIir haIe geImenizi
bir Iutuf oIarak size sunann, bu nimeti sagIayann ksacas varIga getirenin ben oIdugumu;
yani rabbiniz oIdugumu, rabbinizin ben oIdugunu idrak ediyor musunuz?' Sorusudur.
SuretIer bu soruya ait tepkiIerini cevap oIarak ortaya koyarIar. Herkes burada
istidadnda oIana yneIir. +stidatlarda da zahir olan ise =llah2tr.
AIIah suIu degiIdir. Ayan- sabite de buIundugu konumu istidad kazanan insan,
istadatta ne ise Hakkn yanss oIarak O' (Hu) oIuyor. Her gnIn sahibini, rabbini, rabbinden
geIen bir isimIe buIundurmas ve her ahsi seyri sIugun dta degiI ite oImas da bu
nedenIedir. Burada Hu meseIesine keIimeIer cihetinden bakImtr. Oysa Hu Hak cihetiyIe iki
harf, tek keIime, tek varIga, tevhide en keskin tanmdr. AIIah insanIarn Hu oIuIarnda suret
oIur ki eriat diIinde biz bunu 'yaratr.' Iafz iIe anIatyoruz. =llah, 8u olarak suretlerden zahir
olur. +stidadlara re zahir olur.
AIIah'n iradesi her eye kaadir ama Ayan'da ki ismin istidat oIarak zuhuru, ayan'n
istegine brakImtr. te isteyerek veya istemeyerek varIga geIme hadisesinde, varla
elmek istemek #a da elmek istememek daima 9ur2anda &ssulet suresi KK"K$ numaral
a#etlerde ve 8z. =rabi2nin ki bata dier deiik fsuslarda da anlatlmtr.
VarIga isteyerek geImek yani AIIah'n kendisini grmesini istemek ki bunu isteyenIer
nuru yani AIIah'n kendisini grmesini diIeyenIer oIarak bu ynde istidatIarn nerettikIerinden
sIam/tesIim oIduIar. VarIga geImek istemeyen ise geregi bu gn ki boyutta da rtmeye devam
ediyor. =llah2ta kim ne isterse ona re zahir olur.
AIIah yukarda anIatIdg gibi aIemin srrn, nurunu insanda ve onun nefsinde
gizIemitir. 'Ben ademin srrym, adem de benim srrmdr.' diyor AIIah!
Bu anIamda Hakkn ceIaI ve cemaI oIarak teceIIisinin tam oIarak zuhuru iin, daima
inanan ve inanmayan kesimIer Rahman'n defteri drmesine mutIak saat oIan kyamet vaktine
kadar var oIacaktr! ByIe oIacak ki Hak tam teceIIi etmi oIsun!
Bu nedenIe 8allA'" 1ansur2un AIIah karsnda kendini varIk yerine koymaktan ricad
ettiren anIamI edep duasn bu minvaIde aktaracak oIursak deniIecek oIan tam da udur: "Ey
yce AIIah'm, yce Rabbim, Seni pk biIiyorum, Sana pk diyorum, Sana tapanIarn Sana
yakIamak iin yaptkIarnn tesinde, Senin birciIerinin Senin birIigini iIan etmek iin
syIedikIerinin tesinde, Sana <<sbhaneke>> diyenIerin tesbih'Ierinin tesinde, Sana
<<AIIah'tan baka tanr yoktur>> diyenIerin tahlil'Ierinin tesinde, Senin hakknda dostIarnn ve
dmanIarnn, hepsinin birden, dedikIerinin tesinde...- Ey yce AIIah'm, onIara gszIgn
makamIarnda vakfe yaptrdn, sonra da onIardan Gc'n ibadetini [kuraIIarn gzetmeIerini]
istedin; B4F+1 /=F= P4@494F 1+FF4) 64 ;O9@O /=F= /TF=1=<=Q=9 9=D=@ PO,/O:
?MDTUT1T B+M+<?@/TF. N<M4</4, B4F+1 O:4@+1D4F 94FD+ 94FD+F4 ;O9@4), P4@,49
;O9O@ D4 BTDT@."
(I
nk HaIIc- Mansur, tevhid iin Hz. Peygamberini (S.a.v'mi) takip ederek ve rnek
aIarak vechini tesIim edenIerden idi! Bata nefs, fiiI, ruh oIarak tesIimden sonra drdnc
tesIim oIan 6e'h2in teslimi iin 9ur2an bir aratr! kii#i +slam klan bir ara, bir vasta, bir
buraktr* Kendine tabi oIan kiiyi vasI iIIaIIah eder! Kii AIIah'tan gayrn gremez, tpk gayry
grenIerin AIIah' gremedikIeri gibi! "nsanIardan bazIar ( ogu degiI! ) AIIah rzasna ermek
iin nefisIerini satarIar! "(Kur'an, 2/207) SadakaIIahIazim...
MeseIeye bir degiik adan bakmak gerekirse ortada bir aIveri szkonusu
oIdugundan "Ayette deyim oIarak satarIar Iafznn kuIIanImas hangi manaya geImektedir?
Ticari bir deyimimi karIamaktadr?"ekIinde soruIabiIecek bir soruyIa meseIeye topIum
biIimIeri asndan da bakabiIiriz. TopIumun sosyaI geIimesinin en iIeri aamaIarnda - ki
topIumun komn topIum aamasna geImesini kast ediyoruz. - bu topIumsaI biimde de para,
meta doIam emtiya doIamna dnerek kaIkamayacaktr. Ortadan kaIkan emtiyann snf
karakterIi varIg oIan meta doIam oIacaktr. Emtiya (retiIen tketim araIar) doIam nedeni
iIe para ortadan kaIkmayacag iin ticarette kaIkmayacaktr. nk tketim sz konusu aIma
Iav ediIemez. Bu nedenIe para ezeIi degiI ama ebedi bir ara oIarak grnyor! Tpk devIet gibi
sonradan ama ezeIi, devIetin ezeIiIigi dar kafaIarca yanI anIaImasn! Kastmz aka udur.
DevIet snecek ama iin organizesi kaIkamayacagndan ortadan kaIkmayacaktr. Grnen o ki
insan topIumIar arasnda eitsizIikIer bir fark yaratma gc oIarak ortadan kaIknca tek bir
dnya devIetinin var oIup ordu ve siIahIanma ortadan kaIkabiIirIigi sz konusu oIabiIir. te
Marks, bunu devIetin snmesi deyimi iIe ifade etti. Bu konuIarda bizimIe tartmaya girecek
oIan istikbaIde mmkn oIan tek dnya devIetinde aImann kaIdracagn ispat etsin, zira
temeI haIka i ve aIma hayatdr. aIma kaIdrIrsa tm dedikIerimiz ker ama bu mmkn
degiI. Bize itiraz edenIer de ancak ozaman hakI oIurIar ki buna Marksta cret edemedi!!! O
sadece aImann mutIak biiminin yetenegi ve istegi dtaIayan kIeIegin kaIkacagn
vazetmitir. Konumuza dnersek yukardaki nedenIerce doIam biimIerinin dzene girmesini
sagIayan bir ara oIarak ticaretin iIevi snmediginden buradan ticaretin ebediIigi sz konusu
oIur diyoruz ki ticaretin bu arasaI vazgeiImezIigi nedeni iIe AIIah yukarda bahsediIen konu
iin satarIar Iafzn koydu nk giriIen aI veri AIIah iIedir.
BahsediIen anIay oIarak sIam' yani tesIim'i temsiI eden Kur'an iin, Kur'an-n tesIim
iin syIedikIerine bakarak dnmeye devam edeIim. nceIikIe tesIim oIanIar ve de sonra
kitap ehIinin eski yeIeri iin 9ur2an"n tapusu olan sa#fada =llah di#or ki: " O kimseIer ki
derIer: Biz gerekten inandk. Bizim gnahmz bagIa, bizi cehennem azabndan koru!
SabredenIeri, sadakat gsterenIeri, boyun egip iteat edenIeri, infak edenIeri, ve seher vakti
istigfar edenIerin hepsini. (AIIah bagIar! nk ) AIIah, kendinden baka iIah oImadgna
ahittir, meIekIer de, iIim sahibi oIanIarda ( yani insanIar), hak ve adaIet zerinde duranIar da
ahittirIer (yani yine insanIar. ByIece ispatIdr ki,), Ondan baka iIah yoktur. GI ve hikmet
sahibidir. 8i phe #ok ki =llah katnda din +slam2dr. ( Bu bir kuru iddia degiIdir. Bu yzden
iddiasnn kant iin eskisi degiI ama yeni kitap ehIi iin AIIah diyor ki: ) KendiIerine kitap
veriIenIer itiIafa dmediIer, ancak (kendiIerine bir biIgi iIe biIdirmemiz oIan) iIim geIdikten
sonra araIarndaki ihtirastan doIay (kfre dtIer.) Her kim AIIah'n ayetIerine kfrederse,
muhakkak ki AIIah abuk hesap grendir. Eger seninIe mcadeIe ederIerse ( tapunun mhrn
gster! Yani: ) de ki: 2Ben ve bana tabi olanlarla beraber vehimi =llah2a teslim ettim.2
KendiIerine kitap veriIenIerIe, kitap biIgisi oImayanIara: 'Siz sIam kabuI ettiniz mi?' de. Eger
sIam kabuI ederIerse hidayete ermiIerdir. AIIah kuIIarn hakk iIe grendir."SadakaIIahIazim.
(Kur'an, 3/ 16-17-18-19-20.)
De ki: ArapIar 'Biz iman ettik.' dedi. OnIar daha iman etmediIer! Lakin (Ne zaman
diyebiIiIer?) 'BizIer tesIim oIduk.' deyin. Vaktaki iman sizin kaIpIerinize tam girdigi zaman. (...)"
SadakaIIahIazim. (Kur'an, 49/14) mann kaIbe tam girmesi oIan tesIim oImak vech tesIimidir!
Vechi tesIim etmek ve temizIenmek iin geIen bir msIman ki hem de sahabeIerden biri
oIan ahs iin AIIah aziz peygamberine nasI kzm ve de ne oImu? Bir bakaIm, bakaIm da
peygamber dneminde tasavvuf yoktu, ya da haa ki; 'Kur'an- Hz. Muhammed yazd.'
diyenIerin gz yuvaIarndan ksn: " Yzn ekitti ve dnd. nk ona ma geImiti. Ne
biIirsin beIki de o temizIenecekti. Yahut gt dinIeyecek gt kendisine fayda verecekti. Ama
mstagni oIana geIince, Sen ona yneIiyordun, iIgiIeniyordun. Onun temizIenmesinden sana
ne! Amma sana koup geIen yok mu ve korktugu haIde Sen onunIa meguI oImuyordun."
SadakaIIahIazim. ( 80/ 1-2-3-45-6-7-8-9-10.)
gt verenIer bata peygamberIer ve peygamberIerden sonra geIen iIim sahipIeridir. Bu
mbarek zatIar iin syIenebiIecek oIan ise udur! " (...) De ki: te benim #olum budur. Basiret
zere =llah2a davet ederim ....)" SadakaIIahIazim. Kur'an, 12/108.
Ki bunIar AIIah'n ahitIeridir. te bunIarn keIime-i tevhidi yIedir: 'Ehed enIe iIahe
iIIaIIah ve ehed enIe Muhammeden ResuIaIIah!'
Tabi ahit oImadan nne geIen her msIman byIe syIyor ancak; yarn soracakIar,
'Dnyada iken ahidim, ahidim diyordun ya! Hani deIiIin? Neye ahiddin?' diye. Bu yzden
ahid oImayanIar yani sIama girenIer, 'LaiIahe iIIaIah muhammeden resuIaIIah' deyip; 'Ya
Rab'bimiz bizi de vasI iIIaIIah et, kendine ahitIerden kI.' diye dua edip, eriata uyup
tesIim/vusIat satini bekIemeIeri Iazm! Ama heyhat mmetin/peygamber miIIetinin inandg
AIIah'tan haberi yok!
Hadis var. Yarn peygamber ikayet ederek, diyecek: "Yarabbi mmetim Kur'an- benden
sonra bir tarafa itti." bu ikayet imdi Iafta peynir gemisi yrtenIere itaf oIsun. Kur'an-dan
uzak oImak AIIah'tan uzak oImak oIacagna gre AIIah nasI anImaIdr ve tannmaIdr. Buna
konuya ait rnekIere daha ak yakIamIar getirmek gerekmektedir. Sze yIe devam
edebiImeIiyiz.
Mademki =llah birdir. N#le#se =llah dta iken ite! ite iken dtadr.
yIeyse Aziz AIIah'mzn kendisinin anIma istedigindeki ve kendisinin takdim ediIme
istegindeki sIuba dikkat ekmek iin byk duaIar btnn ieren Ceven'den anIatmmz
aacak bir iaret aktararak anIatmmz derinIetireIim. AIIah (C C) iin Cevende yIe denir:
Sen ki bize her eyden yakn oImakIa birIikte nihayetsiz uIviyettesin (...)"
EL
AnIatma ait sIup gayet ak oIsa gerek. Tarife gerek yok. imdi Kur'an-dan bu mevzu
iIe aIakaI ayeti eIe aIaIm:
Kur'an diIi iIe: "O iIktir, sondur, zahirdir .en dtadr0, batndr .en itedir0. O, her eyi
biIendir." (Kur'an, eI-Hadid - 3.)
(...) Nerede oIsanz, O sizinIeberaberdir. (...) " (Kur'an, eI-Hadid - 4.)
<'e =llah, mahluka5ona5e#e ahdamarndan da .#ani mutlak olarak0 #akn. =ma #akn
olduu bu mahluk5o5e# ki bu #er her neresi ise bu mekAndan ve a#r'a mazhar olduu bu
#erdeki her trl eksiklikten daha #akn iken mnezzeh5anidir* 9sa'as oradadr! ama
bulunduu #erin ka#d ile ka#tlanamaz durumdadr. =nar iken bendedir. )m mev'ut
#aratlmlk onu zikreder. ?nu zikretme#en #oktur. Bu manada olumsuzlamada bir tr zikirdir.
:ikirin her trls daimidir. Daimi zikri bilinle #apabime#i baaran, uurla #apan evli#adr ki o
da hakka vasl olduundan burada hak kendini zikreder! ite bu zikir tamdr. Demek ki bilinli
zikri an'ak bu bilinte bulunan evli#a #apar* 6e zikirde fasla #oktur. <alnz bu faslann
olma#ndan habersizlik almamsa kendilik vardr. +te ben varm demek olan bir durum
olarak kendilik iddias, =llah2tan afilliktir* 8alla' #ukarda seni ben eksik zikrederim nk ben
mahluk2um! el de /en /en2i zikret ite erek zikir tam zikir budur di#or* 6e de bouna
demi#or. 9endikliinden vazei#or* ,nk kendikliini #ani kendilikliini bilen a'zini bilir,
a'zini bilen rabbini bilir* 9endiklik a'izliktir ama @abbin kendisi a'iz deil*
Sanrm konu iIe iIgiIi oIarak yukarda sadece cevenden biIdiriIen aktardgmz
tanmIama biIe insann, neden vechini tesIim ederek temizIenmesi gerektigini bununIa birIikte
tebih iIe tenzihin birIigini ve buna bagI oIarak da AIIah'n nerede iken nasI haIde oIdugu
ekIindeki ayr durumun neIigi hakknda insana tefekkr imkan sunuyor. Bu kadar az keIime
iIe byIe ok anIamI derinIikIi anIatmda ancak AIIah buIunabiIirdi zaten.
naIIah gafiIIeri bu kssaIar uyandrr!
GeIeIim araycIara yani feIsefeciIere, onIarda aryorIar aryorIar ama geregi arar iken
ma oIup, mevcudu aamyorIar! nsan aramak oIan dogru yoIda, yanI oIan mevcuda, yani
biimIere takIyorIar! ze, insann zne, inemiyorIar/eriemiyorIar! Demek ki nafiIe bir ugra
iinde oIup ancak beIki bizim izgimize hizmetIe gerege erebiIecekIer!
,OF9O 9=<F=UV, 1=8+<4)+, P4,4@M+M+U+, D?U@TMTUT 6/ <NFM4@+ =,V/VFD=F
B+MP+F+F )=FV1M=F1=/V &4M/4&+ DO:M41D4 9=MVFDV9,= BT DT@T1 84@ /4&4@+FD4
6=@MVUVF B+MP+ )=@=&VFD=F )=FV1M=F1=/VF= <4F+D4F <?M =,=Q=UVFD=F 6=@MVUVF
BOPOF 64 P4M4Q49)49+ F4M+U+F+F )=FV1M=F1=/V 9=,VFVM1=: ?M=@=9 84@8=FP+ B+@
NF/4M =-@+?@+ <=9M=;V1Q= B4M+@M4F4Q49)+@.
Dncenin ya da dnen dnce oIarak feIsefenin kendisi asndan bu sorun yIe
amIanabiIir:
BiIgiseI yakIama ait dsturumuz ne oIursa oIsun tm biIgiseI tutumIarmzn
karIatg temeI ve geneI sorun oIarak bahsettigimiz stteki aImmzn; ortaya koymu
oIdugu temeI ve geneI durum asndan biIginin konusu; eninde sonunda Heidegger'ce
tanmIanan 'Hi' biIe de oIsa bir varIk ve onun biIgisi oImak durumundadr.
fade ediIebiIir oIan bu sorun asndan biz eitIi feIsefi yakIamIar oIan; geneI oIarak
girecek oIursak iIkin, aIgIanabiIen oIarak yani budur anIamnda biIinenden, pratik aIanda
dnIenden dncenin bu tarzndan ve bu tarza ait varIk anIayndan yani irrasyoneI
aIann kendisinden yoIa kabiIecegimiz gibi; istersek metafizik, rasyoneI yani varIgn metaa
bir boyut tadg var sayIdg, aIgIanamayan biIinemeyen varsaymsaI oIarak dnIdg
ekIiyIe temeIIendiriIen bir varIk anIay aIanndan da yoIa kabiIiriz. sIubumuza ait biIgiseI
tutumumuz kendini, bu iki geneI aIann her hangi bir trevi asndan da ortaya koyuyor oIabiIir.
Ya da bu ikisinin eitIi tarzda dzenIenmi sentezIerinden de oIuabiIir.
9V/=Q=/V &4M/4&+ DO;OFO; DT@T1M=@VFD= B+MP+F+F <?M =,)VUV /?FT,
=,V/VFD=F P4M4Q49! +F/=F +,+F D=+1= 64@+M+ 4MD4M4F1+; .=-@+?@+5NF/4M0 B+MP+D4F
<?M= ,V9VM=F BT NF/4M =-@+?@+ 9?;TMM=@VF PN:OFD4F5B=9V;VFD=F B+@ )=FV1M=F1=
64 B=9V; =,V/VFD=F ;49+MM4FD+@+M1+; ?M1=9 :?@TFD=DV@*
sIam ve onun biIgiyi sunan asI ahs AIIah'n yaayan ve yaanan bir gerekIik
oIdugunu biImeyen Rorty'e geIince feIsefe snrIar iinde biIginin ve temeIIendirmeIerin
oIamayacagn Dewey, Wittgentein, Heidegger temeIIerine ba vurarak temeIIendirme
pradoxunun mimar oIarak en iyi akIn biIe kmaz oIan bu sorun, Rorty tarafndan feIsefede
ancak temeIsizIigin ina ediIince, zIecegine oIan gndermesi temeIsizIigin de bir dipsizIik
yani sonsuzIuga ktgn bu haIi iIede kendi kendini kendi diIiyIe yIe geersizIetirdiginin de
farknda oIamyor. te kendi deyimi iIe " SonsuzIuga atfta buIunmak beIirsiz oIan daha da
beIirsiz oIanIa akIadg iin, cisimsimsizIik/(yokIuk B.N.) iIe ba baa kaIrz."
EK
tespiti iIe
Rorty'de ortadadr. Eger Rorty'de sIamn emrettigi bir AIIah biIinci oIsa bu iddia gerek bir
temeIe de sahip oIacakt ama sIamn AIIah biIinci kendinde oImadgna gre sorunun feIsefi
izah Rorty'nin kendi aImIarn yok etmesine/fesada dmasine sebep oImutur. Ksacas
Rorty'nin gya fark edip Dewey, Wittgentein, Heidegger iIe iinden ktgn sandg sorun,
feIsefi aIanda kaIndg mddete asIa zIm oImayacaktr. Sorun yukarda feIsefenin
kmaz oIarak tarafmzdan iIenmise de bir de Rorty'nin anIadg anIamda diIe getireIim:
"agda feIsefeyi Descartes, Locke, ve Kant geIenegine bagIayan ey, insani aktivitenin (...)
aratrmann sonucundan nce izoIe ediIebiIen bir ereve -a priori kefediIebiIir varsaymIar
dizisi- iinde vuku buIdugu anIaydr. (...) 'BiIginin (...) btn biIginin (...) temeIIeri' ya da
'temsiI teorisi' (...) diye bir eyin oIabiIecegi anIay, byIe a priori bir snrIamann var oIdugu
kabIne bagIdr."
E$
Rorty hemen peinden eIe aIdg biIginin sosyaI aIandaki haIi iIe meseIa
Deweyci formata brndgnde 'biIen zne' iIe 'gerekIik' arasndaki iIeyiin dna kIdg
iin neyin biIgi sayIdgnn snrIamaIarnn yok oIdugu iddiasnda oIarak biIginin geersizIigine
vurgu yapmtr. HaIbuki sosyaI aIanda arasaI akIi yapIarn aIarak iIetiimseI akI ina
ettigini syIeyen ve Dewey'i eIIi kere geride brakan Habermas iin biIe bu iddiaIar ortaya
atIrken, u geregin unutuIdugunun farknda oImutuk, bu gerek udur: her ne kadar sosyaI
aIanda zneIer arasnda 'budur' tavr/tanm biIgiyi bir anIama hkmne indirgedigi iin
biIginin mahiyetinin anIama oIarak tanmIanmas durumunun bir yanIg oIdugunu iddia
edenIere daha Habermas, kimsenin iIetiimseI akIa geIirken ya da bu ad iIe andgmz mantk ve
dnn formatn kuIIanrken arasaI akIIarn cepIerinden karp attkIarn iddia etmemi
oIsa gerektir. Bu anIamda nasI ok degerIi mantk iki degerIi mantg yok etmiyorsa 'IetiimseI
AkI'da, Habermas biIe tersini idia etmi oIsa, arasaI akIIar devre d brakarak tek bir
dnce oIarak saf/pur oIarak var oImasn savunamaz. ByIe bir temeIIendirme gerek d ve
bir sama oIurdu. Bu anIamda Rorty temeIsizIik dncesini buradan temeIIendiremez. Rorty
kurnazca akI yrtm oIsada su stnde sg kaImtr!
Bu handikapn ikinci kk sonucu ise zeminin devamI tanmIanmas ve tanmIanma
ihtiyacnn devamI diri kaImasdr.
)=B+9+ 94/+F 1T)M=9 ?M=1=<=F B+@ :41+F 6=@ =1= BT :41+F+F ?1T@P=/V
?M=@=9 D4U+;14<4F 1T)M=9 1?14F) F?9)=M=@V D= 6=@ 4U4@ BT F?9)=M=@
?M1=/=<DV, B+MP+ <?9MTU= DO;4@D+* )414MM4FD+@+M414:D+* D+<=M49)+9 B+MD+9
1=F=D= 8+,M+U4 DO;14:*
Ksacas biz bir kskatan bahsediyoruz ama 84@ ;4<4 @=U14F &4M/4&4F+F
P4@,49M+9 9=@;V/VFD= 84- =Q+: ?M1=/VFV 8=:V@M=<=F B+@ 9V/9=,)=F B=8/4)/49)4
4MD4 ?M=F =/M= /V&V@ D4U+MD+@. Omurga oIan mutIak, grngnn zaman zaman
keinIemesini ve ksmi kesinIigin dogmasn hazrIar! Bu yzden feIsefe, ne kesinIige sapabiIir
ne de hiIige, biIinemezIige ve fesada!
B+MP+ &=/+D ?M/= +D+. 6=@MVUVF =FM=1VFVF -4;+F4 DO;149)4 &=/+) ?MT@DT.
&4M/4&4 BT 9V/9=, +,+FD4 9=M1=<= 1=89T1 ?MDTUTFD=F, &4M/4&4 O/)O
B+MP+<4 <=F+ 9=<F=9+ +M=8+<4<4 84@ :=1=F +8)+<=, 9=,VFVM1=: ?M=Q=9)V@.
,OF9O +F/=F B+MD+U+<M4 <4)+F4F B+@ 9=@=@= D4U+M B+MD+U+F+ 84@ <NFO<M4
/?@PTM=<=F D?<1=: B+@ +;)=8= /=8+-)+@.
Yukardaki aIm unutmamamak gerek, bu aIm unutmak despot, hoyrat, dayatmac,
ben biIirim tutumIarn ve siyasi biimIerini engeIIeyemez. Hatrda tutmak bu nedenIe gerekIidir.
Dncenin her hangi bir znesinin kendi suje konumunda beIiren dsturun dnda
beIiren yoIIara yakIamI, bakmI oIarak; ak kaImas geIimenin de artdr. Kapanmamak
gerek, yoIdan karm diye korkmadan hemde. FarkI sujeIere akIk sagIam biIgi iin daima
yeni bir vech sahibi oImaya dnebiIen bir oIanaktr. ArasaI biIin yakIamIar beIki bu
inanIa gdIenirse rahat bir iIetiime sahip oIacak diyoIojik bir dnya, dipIomatik dnyadan
sonra kuruIacak bir dnya oIarak hedeftir. HaIa bir korku iinde kaIarak diken stnde kI krk
yaranIar yinede varsa diyaIogun dayatma ierdigini ve sohbeti tekIif edenIer yani onIara
sundugumuz zeI zmmz eyet gIeri yeterse 'Asr Saadet'i tekrar kurmaIar oIacaktr.
Bunun iin karIarn antigonist oImadg bir dnyaya ihtiya var ki henz dnya zt
karIarn savamn aamad.
Eger sz tam burada ztIam karIarn sndgn propaganda eden Habermas'a
getiriIerek sz konusu yapIacak bir eIetirisi akIa getiriIecek oIsa. Bir bakma kart sosyoIog
Habermas'n da gremediginin bu oImadg syIenmeIidir. Habermas topIumsaIIga ihanet
etmitir! Hakknda bahsediIen ancak geregin inkar oIabiIir. Ayrca ztIam karIarn sz
ediIen bu dnyasaI varIg da dogrudan arasaI akIn zorunIugu, vazgeiIemezIigi oIarak ta
habermasa yapIacak en iyi siyasaI eIetiridir. nk insan zaIim bir canIdr. nsan samann ya
da kesin oImayann ikamesine de aIabiIir!
Fakat bu feIsefe meseIesinin bizim amzdan zeI boyutudur.
Oysa hakiki biIgi ya da hakikatin ortaya k oIarak hakikatin biIgisi ve bunun hakikat
iIe tekabIiyeti oIarak kesin biIgi dinden geIir. YanI anIaIan ya da anIaIamayan, hakikat
meseIesi nedeninden doIay dinseI biIgiye dogma denmesidir. HaIbuki insann fikri sabitesidir
dogma! Din kesin biIgi verdigi haIde niin dogma degiIdir.
Dogma degiIdir; nk ikna eden karakterde bir kesin kant ne srer.
GreIim;
rnegin:AIIah Kur'an-da eitIi hadiseIere ait biIgiIer ne srmtr. BunIardan bir biri
iIe aIakas oIan bir kana bakaIm. Peygamberin eIini pmenin AIIah'n eIini pme sayImas.
Peygamberin sznn AIIah'n sz sayImas. AIIah'n faskIar topIuIugunu hidayete
erdirmemesi. BedeviIerin sIam oIduk demeIerinin dzeItiIerek sadece sIam'a girmi
oIdukIarnn syIenmesi. Kr sahabinin msIman oIdugu haIde temizIenmek iin peygambere
geImesi. Kitap ehIinin (YahudiIer ve HristiyanIarn) 'Bizim kitap ve dinimiz gerek
Muhammed'in ki ise ne bir kitap ne de bir dindir. ekIinde kfre dmeIeri. Ve daha nice
benzeri durumIar asndan AIIah bir nida da buIunur.
Ey Muhammmed sana geIen bunca iIimden sonra kitap ehIine uyma!
Gerek din sIam'dr.
Evet sizIerde sorabiIirsiniz, 'Nereden beIIi?' veya 'Gerek din niye sIam oIsun ki?' diye!
Oysa AIIah iddiasn ayni sayfada yIe ispatIyor:
De ki.'Ben ve bana tabi oIanIarIa beraber vechimi
*
AIIah'a tesIim ettim."
E%
Prld zere AIIah ortaya ne gzeI ak bir deIiI (beyyine) koyuyor. Ksacas uyann
ey gafiIIer diyor AIIah.
'Muhammedim vechini Kur'an dini sayesinde bana tesIim etti. Ya siz? Siz de sIam kabu
ettiniz mi?'
'Ey szm ona din sahibiyiz diyenIer! Peki 'Sizin dininiz de size bu oIanag, vechinizi
tesIimi sagIad m?' Diyor AIIah. 'Eger merak edip grenmek isterIerse ver onIara artk onIar
sIam oImu oIurIar. Ama buna ragmen iitmezIerse/anIamazIarsa onIar brak sen sadece tebIig
edicisin!' Diyen yine AIIah!
Bu nemIi tartma bir yana.
Bizim asI derdimiz ise yIe ifade ediIebiIir. Dinin topIumsaI yaama hkmetmesi tamda
yukardaki kasdediIen anIamda, en dogrunun yaama gemesi oIarak aIgIanmas gerekirken;
bu gerek bir yana din, yaamdan bsbtn dtaIanmak istenmi ve dtaIandg gibi de
hazrda buIunan yetersiz feIsefe ve sosyoIoji bu koItuga, topIumsaI yaamn ynIendiriImesi
koItuguna hakszca oturmutur! te bu yaanIan tersine evirmek istiyoruz!
aImamzda din bu yzden sz konusu ediImi ve yerIi yerine oturtuImak istenmitir.
Din sz konusu oIunca, sadece AIIah'n zat gibi gibi azim meseIeIer degiI, ayrca kuI hakk,
zekat vb topIumsaI yaamn din iIe iIikisine aIan durumIarn neIigine gnderme yaparak
nasl bir toplumsal proGe nerdiimizi de inaIIah eIe aIabiIecegimizi syIeyebiIsekte; meseIenin
sadece zn diIe getirme dnda, bu sorun hakkndaki aImay yeterince yapamayacagmz
gibi bir his var iimizde. Eger bu his dogru karsa, bu konuda okur hakkn heIaI etsin! Okurun
affna sgnrz. nk bu i, kIIi bir proje oIacak kadar mhim bir geniIige sahiptir!
AIIah arzusu/ murad iIe insan dncesinibuIuturmaya aIrken temeI
amacmz;tasavvufi biIginin, nesneI biIgi adna ve feIsefi dogruIama adna ortaya kardg
sorunu yeni bir feIsefi aIm kurarak tm insanIar tarafndan aIgIanabiIen bir boyutta anIam
ikame etmektir.
almamz komnizmin dn#a rn eletirel olarak ele alarak eksikliklerinden
a#klanm bir kabulne da#al pratik anla#ndan olduumuzu da belirtelim. sIam ile
evrilmi toplum modeline komnizm ilem ola'ak +slamn pratik olarak zuhur etmesine
buradan ulala'a sterile'ektir. =#r'a hemen belirtelim ki +slam ile ilili eletiri, hibir
biimde asla sz konusu olma#p, dinimizin sade'e nmz temsil'ilerine #nelik, #ani
nmzdeki +slami anla#n znelerini baz #nleri ile eletirel olarak almz da #anl
anlalmamaldr* Bizi sorumsuz'a arptanlara =llah2n laneti #etisin* 6e biz #olumuzda
=llah2a sndk*
AnIaIacag zere aImamzda "Komnizmin" eIe aIacagmz mspet ynIerinden
bahsetmi buIunmaktayz. yIeyse sagIam bir It iinde oImaIyzki bu It iinde
tanmIamaIarmz, tespitIerimiz ve konumaIarmz vbg. eyIer agyarna mani efradna cami
oImaI ve din zarar grmemeIidir.
Sanrm Said-i Nursi Hazretlerinden yapacamz ! alnt niyetimizi "k #eciz bir
$%l!pta gsteriyor:3 1eslekler, mezhepler ne kadar batl da olsalar iinde ukde"i ha#ati#esi
hkmnde bir hak, bir hakikat bulunur. 4er asarna ve neti'elerine hkmeden hak ve hakikat
ise ve menfi 'ihetleri .ni B.F.0 mspet 'ihetlerine malup.ettirmi isek, i bu hale elmi B.F.0
ise o meslek haktr . 4er iindeki hak ve hakikat neti'elere hkm edemi#or ve menfi 'iheti
mspet 'ihetine alebe edi#orsa o meslek batldr. Onun ehIi, ehI-i bid'a ve daIaIet oIur."
E(
Netice itibar iIe topIumsaI bir varIk oIarak var oIann "Ukde-i hayatiyesi hkmnde bir
hak ve hakikat buIunur." meseIesi Kur'an-i bir durumdur. AIIah TeaIa'nn bizzat kendisi Kur'an-
hakiminde: "Btn dzenIer benimdir." Diye buyurmutur. Yine Said-i Nursi'ye gre menfi
ciheti, garaz nedeni veya inat gibi sebepIerIe, o meslein asar dalalet hesabna
allmamaldr. Ortaya bir aIm veya akm koyan mesIek sahipIerinin gz kuIag bu hususa
ak oImaIdr. Bir varIk biimi hakknda ortaya konacak Itn, bu derece geni ve hassas
veriImesi bizi memnun ettigi iin, ayrca bu aIm Itn neIigini biIdirdigi iin de, bu aIm
akIIara kazmak iin buraya aIdk!
Bu anIamda gemi yaamn oIumsuzIukIarnn aynen tekrar edecegine inanmak0uo
yaam yeniden retememek oIur. rnegin SovyetIer, keIimesinin anIam yereI mecIisIer demek
oIup Kur-an'i bir uyguIama iIe eIe aInacak oIursa "OnIarn iIeri araIarnda dayanma iIedir."
Ayetinin uyguIanmasna kab oIur.
sIam haddi aan sevmez! Hemde din AIIah'n oIana kadar savamay emrettigi yerde
haddi ama diye uyaryor, yce AIIah! Kur'an. Ksacas itidaI istiyor sIam, her kim itidaIden
ayrIrsa It zere degiI ve hadsiz oIursa hesab dogrudan AIIah'a verecegi uyarsnda
buIunuyor! nk mIk AIIah'n haddi aan adaIeti terk etmitir. Bu da kuatmay terk etmek
demektir. Buna bagI oIarak deIaIette de I oImaz! nk deIaIet geIirse, gerek eIden yitiriIir.
Bu da en uzun vadede iktidar kaybetmek demektir! yIede oIdu Siz AIIah'n It
hassasiyetine uymazsanz, AIIah'ta size fitne gnderir. te sIam aIeminin ayakIar aItnda
srnmesinin esas nedenIerinden biri de Kur'an da beIirIenen It zerine oIma hasIetIerini
kaybetmeIeridir. It uyguIama dirayetini gstermekten cayma dogrudan teIef oImadr! AIIah
adaIetsiz oIan zaIimi sevmez!
Bu anIamda az iIeride verecegimiz aIntda komnist kesimIerce yapIan bir yorum sIami
kesimce bo yere sevinIe karIanm ve komnistlerin zikir hakknda #aptklar son dere'e
ahmaka #orumlar da +slami kesim'e komnizmden kamak adna olumlu bulunarak,
komnistlerin din kakn'lna #a sre'ek ekilde 'ahil'e kullanlmas haline #ol amtr.
TopIumsaI kuramIarn uyguIanmasnda bir tr gemie sapIanma yaratacak oIan oIumsuz ve
retken oImayan bu tarz tespitIere deIiI oIarak sunuIan bu tarz aIntIar bizce asI sIami
dnceye zarar vermektedir. Hani iIim in'de de oIsa aIacaktk?
Az aagda eIe aIacgmz byIe eskimi bir yorumda sabit kaImak kime ne yarar sagIar?
YkseIen sIamn nnn kesiImesinden baka ne anIam kazanr!
Bu dar ve komik yorumIara katIp komnistIerin din kakncIgn ters bir biimde de
oIsa destekIemek, oIsa oIsa bizce komnistIerin dinden ve AIIah'tan, yaban eeginin asIandan
korkup kamasna benzer bir kaIarna daha da hizmet etmemize yarar. Oysa biz bu tespitin
tersine evriImesi ve sIama hizmet ettiriImesinden yanayz. KomnistIere gre gya: " /ov#et
propaandasnn hedefi zikir olmaldr. Bu sufizmin en igren ( ki eytan ve eytanIam
insanIar, AIIah'n hanif oIarak anImasndan tiksinir bu Iaf bizi artmad! B.N.) vechesidir. Zikir
anti-Sovyet'tir, anti-Rus'tur, sagIksz ve anti-sosyaIdir."
EE
Bu iftira asl olarak komnistlerin arzusudur* <a bunun tersi>
:+9+@ )=1 )4@/+F4 /?6<4)+F +;+ ?M1=MV, 8=9 <?MTF= DNFD4@+M1+; B+@
)?-MT1/=M /+/)41+F +/M=1= <O9/4M)P4F14/+ 8=M+F+ =M1=MVDV@*
te komnistIer asI bundan korkarIar. Bu yakIam, eski biIdik anIamda ateizmin de
kendine bir sistem buIarak rgtIenmesinin hem engeIIenmesi hemde ateizmin gerek manada
sonu demek oIacaktr. AsI mcadeIe kapitaIizme ve dinsizIige kar oIarak bu trazda
veriImeIidir!
+te ateistlerin ve kapitalistlerin karsnda bir sistem halini alarak ete kemie
brne'ek komnizmi, kendi basit aleti haline etirmi bir +slam ! tm =llah kaknlarna ve
mnafklara =llah2 brakpta dn#a#a me#ledenlerin #zne bir tokat ibi patla#a'aktr*
9omnizm de erek bir sisteme, islama hizmet ederek 8akka kar bir saldr si#aseti
olmaktan ebedi#en ka'aktr*
te sIam dmanIarnn sIam'dan gerekten korkmaIar bu anIayn agcIIamas
(ag biIincinde biIgi oIarak kendini ispat etmesi) sonunda oIuacaktr!
aImamz yukardaki bahsi geen ve dahas nedenIer yznden daha bata
degindigimiz zere znde ehIiyet meseIesini diyaIektik manadaki "saItk biIgi" deyimi
asndan bir tartmadr.
EhIiyet, ehIiyet, ehIiyet ah ehIiyet!!!!!!!!! Bu biIginin/ehIiyetin sahibi Haktr o verir
vedigine aIan ise emin beIde oIur. EhIiyet ehIiyet ah ehIiyet!!!!!!! EhIiyet biIen iin ayn anda
hem varIktr hem yokIuk, biIen iin varIk oIur ama biImeyen iin yokIuktur. BiIen iin
gerekIemi zgrIk oIarak diIde degiI, kaIpte cereyan etmi "Ia iIahe iIIaIIah" ki AIIah'tan
baka bagIIk kabuI etmemektir fakat, biImeyen iin zgrIgn AIIah'tan gayrda ve srekIi
aranmasdr. Ak zgrIgn pratik oIarak yaanmasdr. Bu ynyIe agIar ncesinde kendini
Aristoya sezdiren ama Aristo'nun aradg haIde buIamadg pratik biIgidir. te inkar iIe imann
Iatif srrda bu mgIde bir gizem! Gizem aInca Aziz Kbrisi'nin, Aziz AIIah'tan aIp zpIattg
ihtiyar dakikaIarca zpIatan aktan haber oImaktr. te ehIiyet, aka sahip oImaktr.
BiIgi aktr! Ak ise inanmaktr. Tahkiki inanmak ise ahitIik zere yani biIerek eIIe
tutuIur gzIe grIr bir biIgi "pratik biIgi"ye yani zevke uIamaktr! Bu "pratik biIgi" ki zneI
deneyimi nesneIIetiren ierige sahiptir. Karakteri Hakk kendinde ispat- vcut kIarak
zgrIemek oIan ite dogrudan biIginin bu tarzdr. Bu tarz biIgi, biIginin neIiginin ve ayn anda
anIamn hatta insann neIiginin de mahiyetidir! nsan, Hakkn ispat- vcut oIdugu aIettir. Hakkn
organonudur.
Zira ak kendisine Iayk oIupta kendisini aIabiIeni ki asInda ak aIar ve seer seni,
yeterki seiImeye Iayk gnIn oIsun kafir oIsanda geI, bin kere tvbe etsende geI. Bak
senet/hadis ne diyor: "Her kim bir mminin aybn rterse Hak'ta kyamet vakti senin bir aybn
rter." Hadi nce sen kendi aybn kendin iin rt, rt ve geI! Yeterki temiz bir gnIn oIsun
seen seni sendeki bu gnI iin seecektir. Hak mecburdur semeye! Onun iin de garip bir
kaytIIktr ahIak! AkII oI anIa artk bu mecburiyeti; nk bu mecburiyet znde senin
mecburiyetindir. Sana Hak kaytsz derIerse de inanma! AIdanmazsan seiIirsin o saat sende,
ve bir aziz eIinde yerinde zpIatIrsn da zpIatIrsn, ya ba dinIenmez; sagIk shat aranmaz,
bu ite sen de aar kaIrsn. Kanun byIe... Ak zapt edemeyeni zpIatr... Kusva dahi biIir,
suretten insan kaIann biIemedigini! Bizi de peygamberin Kusva's kI yarab!
Diger soruya geersek;
,almamzdaki bir dier en mhim sorun da udur: +nsan evrenin sonuna ulaa'ak
mdr> 6arln kavranlmasnda bir ara olarak ne kullana'aktr>
AnIatmz boyunca bu soruya veriImi eitIi cevapIar inceIeyecegiz. Soruna ait ne
srdgmz aImIarmzIa da cevap oIuturmaya aIacagz.
Bu konunun zeIine bagI oIarak inceIeyecegimiz ve sorguIayacagmz bir diger soru ise
yIe formIe ediIebiIir: Dar manada Di#alektik 1ater#alist mantk! eni anlamda ise, bir
dn'e sistemi .felsefi sistem0 olarak Di#alektik 1ater#alizm
ED
bu soruna nasl bir bak as
etirmekte ve verdii 'evap #eterli olabile'ek midir> /orusu ola'aktr.
Bu soruya hemen bir ksa cevabmz u biimde vermeyi sakncaI buImuyoruz.
Di#alektik 1ater#alizm metafizii dtala#amam bir dn'e sistemi olarak sorunun dn#a#a
takl kalm anla# olarak metafiziin insanlara mater#alizm olarak kazandrlm bir
bo#utudur.
Biz bu ve diger konuIarda ve yukarada ksmen bahsettigimiz tevhidin bir dnya gr
oIarak kazanImas ugras iIe mcadeIe veriyoruz.
Ve bu mcadeIeyi verirken apriori durumIara ait yeterIi bir akIama vermenin ve apiriori
biIginin nesneI imkanIIg zerine kafa yormann, yaInz bana stIeniIen sorumIuIugu iIe ba
baayz!
Bu durumun zmIenip biIince kmas ve kitIeseIIik kazanabiImesinin maddi yn
yada biimi de var. Nedir bu maddi boyut?
ok boyutIu zeIIigi iIe maddi boyutu da kendinde tam oIarak tayan insan tabiki!
nsan; hidayet diye adIandrIan AIIah'n biIgisine, sahip oImak iin istekIi oIursa, dogaI
oIarak bu yndeki gerekIer hayat buIur, mmkn oIur. Bu tarz bir biIginin kesin biimine AIIah
erenIerinin eIinde sonu veriyor oImas oImazsa oImaz bir baka arttr.
Hidayetin yaInzca AIIah'n tasarrufunda oImas apriori durumIarn herkese nesneI
oIarak yaanamamasna yoI ayor; fakat AIIah'tan ki bu tr iletiim tamamen nesnel alandan
kank deil* AIIah'a giden tasavvufi yoIIar yIIardr bunu yaatyorIar! Biz sadece bu biIginin
nesneI karakter ve kaynagna gndermeIerde buIunacagz. Hemen burada beIirteIim ki hidayet
sahibi herkese ortak oIarak yaanIan bu apiriori yaant deneyimIerinin ayniIigi ve
erenIer/evIiyaIar aras kuruIabiIen zneIer aras iIikiIerin bir st iIetiim ve zeI bir diI oIarak ta
varoIabiImesini de gerektirir ki:
Her renk ve her miIIetten
AIIah ResInn dostIar...
Dilleri farkl farkl olduu
iin
szler nl dili ile
s#lenir.
&arkl lisanlar bire iner
Bu, erenler dili.
Hak dostIarnn diIi.
9sa'a pe#amber dili,
#ani nl dilidir.7
57
aImamzda bunun rnekIerini oka verdik; rnegin: Gerek u ki, "Lakin hakikt,
kiinin idrakine gre zahir oIur."
ER
bu ve benzeri durum ve almlar apiriori bili t$r$n$n
ne%nelliinin temellerini olutururken =llahJn ispatna da #ardm edi#or*
FeIsefe! FeIsefe nemIi bir anIama arac oIsada, insanogIu feIsefe iIe tm sorunIar
zemedi, yine Habermastan aktaracak "l!r%ak& b! %"r!n '() fel%efede& kii%el #e )atta
k"llektif )ayat idamesine iIikin soruIara bagIayc bir cevap vermeye artk cesaret
ediIememektedir."
59
ekIinde akIanmaktadr. FeIsefe hakknda st feIsefe
DL
ye dnme durumu
dahiI daha geni anIatm ve eIetiri iin bakIabiIecek yer IetiimseI EyIem Kuramn'da mevcut
oIdugundan buraya aImyoruz.
Sonuta tevhid dnda kaIm felsefe ve insan, tm sorunIar zemedigi bir yana
apiriori bilinin neliini de zebilmi deil*
Tm bu durumIara ragmen yinede insanIara kesin zmIer sunmaktan vazgemeyenIer
var. Habermasa gre b!n!n %"n tem%ilci%i *a+l%tr. ,ktaracak "l!r%ak: '() *a+l%& d$nya
grIerindeki boIIuga ve hayat tarzndaki giderek artan bireyseIIemeye (.) tepki
gstermekteydi. Ayrca, feIsefenin beIirIi hayat minvaIIerini rnek gsterme (.) denemesinde
baarsz kaImasndan kesin sonuIar karyordu. RawIs'a gre 'adiI topIum', kiiIere biiIen
hayat sresine ne yapacakIar'n yine kiiIerin kendi takdirIerine brakmakt."
61
nceIikIe bu kesin zm arzuIar ne anIama geIiyor? Burjuva dnyada dnce
efIasyonunun tekrar hortIatIdg anIamna tabiki! Zira sosyaIizmin birinci/iIk ve maaIesef dinsiz
karekterdeki zI sonucunda ortaya kan bu durum insanIg hayIi oyaIayacaga benziyor!
Bu geIimeyIe ortaya kan sorununun bu boyutundan ksaca sz edecek oIursak, bu durum
burjuva feIsefede zaten var oIan tkankIk ve bunaIm durumIarnn adeta patIamas
beIirginIemesidir. Zaten RawIs'n kesin zm oIarak siyasaI IiberaIizmi, eski
zmszIkIeri tekrar zm diye piyasaya srmekten baka neyi gsterebiIirdi ki.
Habermastan aldmz te"rik f"rm$la%y"nlar Haberma%n pratik amacn bilmeden
ba)%edenlerden de deiliz. Haberma%n e%erinde me#c!t b!l!nan tartma temel bir z$m #e
bir de soru ne sryor, ama sanrz bundan Habermas'ta haberdar degiI. Ayrca bizim baka
formatta sundugumuz anIadgmz dn biimine onay verecekte degiIdir. Biz sadece onun
akIedi biimini kuIIanacagz! Tabiri caizse Marx'n HegeI'e yaptgn Habermas'a yapacagz!
Bahsedecegimiz bu iki durum ayrca birbirine bagI anIamIar iinde sunuImu. MeseIemiz eser
eIetirisi degiIse de eseri eIe aI sebebimiz aImamzdaki konu iIe iIgiIi oImasndandr.
Birincisi yani neri/zm oIarak sundugu udur. Ayrca bu neri iIe Habermas RawIs'tan daha
tehIikeIi, ayrca Avrupa topIuIugunun da resmi fikri oIan bu gr aktaracak oIursak; bu
tehIikeIi zm bir burjuva dnya grnn dayatmas oIarak ksaca udur." (.) 11 EyIIden
bu yana (.) -ost sekler toplumlarda oluan bir ereve iindeki demokratik ana#asa devleti
#urttalarnn WseklerlemesiJ sre'i (nin tamamIanmas ve bu sre inanan ve inanmayanIar
da kapsayarak B.N.) insanIardan (.) neIeri bekIemektedir?
62
ekIinde ifade ediImektedir.
=vrupaJnn tm dn#a#a lobal nerisi budur. =#r'a her #ere da#att #ada ihra etmek
istedii di#elim, ras#onel dnen toplum ha#alidir. Bu hayaI ve dogrudan burjuva yaam
aIannn ta kendisidir. BurGuvazi bir snf olarak dn#a zerinden kalkmadka bu da#atmada
kalkma#a'ak* Dinin en azl tahrif edi'isi ve ortadan bozarak kaldran znesi olduundan
=llahn laneti b!r-!#a %nfnn $zerine "l%!n. Habermas'n nerisi bu haIi iIe eski feodaI
yapIara gre iIeri nk feodaI snfIar dini daha kt tahrif ettiIer; ama tm bu usIamIamaIar
sosyaIizmin yaanm pratikIerinden oIduka geri ve iIkeIIer! Sadece dinin degiI, dogann ve
insann piyasa kanunIar tarafndan tahribi oIan kapitaIizmi savunmak aydnIanmac
Habermas'a hite yakmyor!
GeIeIim Hebermas'n ikinci eIe aIdg meseIeye yani sordugu soruya: " nsanogIu
kendine biiIen hayat sresini nasI kuIIanyor?"
D%
zm yine RawIs iIe iIgiIi bir soruna cevap
ekIinde taa Kierkegaard' eIetiren sIupIa ve soru oIarak kitabn sonunda sunuImu. " Baka
bir insann dogaI kendiIigini kendi istegine gre beIirIeyen o iIk insan, farkIIkIar teminat aItna
aIan eitIikIer arasnda zgrIkIeride imha etmi oImaz m?"
D(
Diger soruya geersek;
aImamz asndan nemIi oIan yukarda soruIan soru u? Evet, insan kendine
biiImi yaam srecini nasI yaayacak? Bu soruya yeterIi yant aImamzda gstermeye
aItk; bizim nerimiz sIam'n AIIah'nn her konuda oIdugu gibi bu konuda da her kesime
yeterIi oIdugudur. YaInz AIIah yeter. O, ne gzeI bir dost ve ne gzeI bir vekiIdir.
SadakaIIahIazim.
Yukarda ki tartmada ki amacmz AIIah'n unutuIdugu yada unutturtmak istendigi
feIsefi aImIarn kkIerine yneImektir ve bu yneIii yaparken feIsefi argmanIarn teorik
ynne ait birikimi cephaneIigimize aImak durumundayz. FeIsefi argmanIarn rnegin
'zneIer aras iIetiim' argmannn sahipIeniImesinde oIdugu gibi oIdugu gibi!
@eddi#e'iliimiz, felsefi miras sahiplenerek felsefe#i dinin hizmetinde #eniden kurulama
eklini almak ama'n ta#or. nk bize gre burada deginiImesi gereksiz bir dizi
nedenIerden tr, amayan bir mutIak snr koyma ii, AIIah'n iidir. FeIsefe ancak yrtnmak
zorundadr. )m bu #rtnmannda boa itmemesi erei vardr. nsann dnme
mcadeIesinde ortaya koydugu emegi kutsaI ama AIIah'n keIam iIe kyasIandgnda AIIah bu
emegin de haIiki oIarak dogrudan her eyin stnde azizI aIim yani hakk iIe biIici
oIdugundanstn ve aziz oIarak aziz-I hakimdir, yani hakk iIe hkmedendir.
nsann koydugu hibir snr degiemez degiIdir; yada zaman karsnda snrIar u veya
bu mddet iinde ihtiyac karIayamayacagndan, srece dahiI oIan yeni unsur ve ihtiyaIarn
gideriImesi iin degiim zorunIuIuktur. Mevcudun tanm, kuIIanm ,dzenIenii vb durumIara
ait snrIar da insann kendi kendine koydugunu begenmemesi oIarak, insani retim sre
iinde bizzat insan tarafndan degitiriImektedir.
AIIah keIamndaki zeIIik iIe bu ynyIede zamana kar ortadadr! nk keIam tecdit
degiI; itihada muhtatr. Bu yzden de Iafz degiI; Iafzn yorumu zamana bagIdr. Ayetin/Iafzn
kendisi zamanIa kaytI oImadgndan, fakat bu durumun tersine anlamlar zamanla ka#tl
olduundan - ayetIer hakknda Hz. peygamberin koydugu anIam/yorumIar sakI kaImak kayd iIe
- baz ayetIerin anIam trevseI oIdugundan ayetIer yeni yorumIara/anIamIara aktr. YorumIara
da Iafz ceIaIin asI bozuImadan uIaImaIdr. Ksacas 'Din hereye yeter.' +slam k#amet
#aklatka enlee'ektir* Bu durum biIe AIIah'n bir ispatdr. nk tm teoriIer zamanda
eriyor ama AIIah Iafz yeniden ispatIanp hayat buIuyor. Tm zamanIarda ayetIerin degiik bir
ciIvesi ortay kyor! yIeyse kafirIer/geregin rtcIeri oIarak Kur'an' kskanacakIardr.
Tartma iIIada biIgi ve dogruIuk iIikisinde tartma zeminini gerektirecekse, varIk
evrenindeki evrenIerden biri oIan kaos evreni zerinde sz konusu oIacaktr. Zira bagntI
btnIk iinde kendi tanmn buImu bir tikeI mevcut iin, biIgimizin ancak geici
karekterinden bahsedebiIiriz. Bu durum, biIgimiz hakknda kouIIara bagI dogruIuk; trnden
bir konuyu tartyoruz anIamna geIir, dogruIugun neIiginden/kendisinden degiI. Bu anIamda ki
tartmaIarmzn dogruIugun bu evrendeki bir tikeIde anIk geici beIiriinden ve derecesinden
bahsedebiImesi durumu oIdugunu unutmamaIyz. ,nk doruluun zatndan5kendisinden
bahsetmek deimezlikten bahsetmektir. Bu kaotik olma#an felsefi evrenler iin eerlidir.
Kaos evreninde dogruIuk bir varIk biimi zerinden onunIa bag iIe diIe geIir yukarda
bunu akIamtk. Bu manada tartmamzn neIigine dikkat ediImeIidir. Aksi haIde neyi
anIattgmz anIamam oIabiIirsiniz! Kur'an da, "AIIah dogruIugun ta kendisidir." der. Bu
anIamda dogruIuk kast AIIah'u teaIann varIgndan oIann aImdr. Eger biz feIsefi bir
tartma iIeri srecek oIursak bunun anIam, feIsefenin konusu oIan mevcutIar/mmknIer/
yaratImIar evrenini oIarak kaos ve kaos dna kabiImi evrenIeri tartmak oIacaktr. Kaos
d evren, kaos evrenine kar AIIah'n dogruIugun varIgn duyum ve anIamaya sunuudur. Bu
nedenIe asI oIarak aIemIerin sahibi oIan AIIah'n varIk durumu oIan dogruIuk, gerek oIarak
saIt ve tam oIarak tasavvuf iinde yapIacak bir aIm bir tantIama durumu oIdugu iin insan
biIgisinden ve nesneI aIamden kank ancak AIIah'n iIham iIe kavuturuIan veriIen bir
durumdur. DogruIuk mahIuk aIeminde ksmi oIarak beIiren insann vazgeemeyecegi ve
dnyevi retiminde ok ugramas gerektigine veriIen bir iarettir! Buyzden insan AIIah
tarafndan tutarI ve uygun drmeye agrIarak kendisine meydan okunmutur da bu
meydan okumay miskin insan anIamamtr! nk o ok bbrIenen ve bu yzdende
zorIanmIkIara brakIm bir mahIuktur.
Biz, bundan b#le tasavvufi alm trndeki bili iIe feIsefi yani tartmann aIan oIan
biIgiyi birbirinden a#r#oruz bu ayrm tartmada AIIah (varIk) iIe mahIuku (mevcudu)
kartrmamz engeIIeyecek bir nIemdir.
FeIsefi aIanda biIgimize ait dogruIuk, inancmzdan dogan yaam biiminin pratik
beIiriine yneIik tavr oIarak yaama sagIam IekIerIe snr koyuImas iken; insanIardan geIen
bir itiraza akIk iinde, tepkiseI durum karsnda varoIan tepkiye kar karlkl iknadan
baka bir g kuIIanmamay kavrama sanatn uyguIamaktr. Bunun iin, durumun karIkI
grImesinden yana tavrdan sapmadan, koydugumuz snrn ypranmta oIabiIeceginin
grImesi iIe sagIamIIgmza kr krne gvenmemektir. DogruIuk, mahIukun ve tespitin
snrIarnn, mahIuka ait zaman araIgnn, yaamdaki beIirIeyiciIigindeki direncinin
ypranmamasnda beIiren bir zeIIik, ksacas mahIukun varoIu uzunIugu iIe beIiren kaIcIktr.
9a#nak kal'ln ve eerliliin mrn belirler
DogruIugun oIguIara ait basiretimizin derinIigine, nfuz gcmze bagI oIacagn
unutmamaIyz. Bu derinIik yaam tarafndan tketiIince, artk biIgimizin de eskimi ve oIgunun
yeni bir derin basirete ve nfuza tabi tutuIacagnn zaman geImi demektir bu tutumu ihmaI
zuIme yoI aar! DogruIuk greIi degiIdir varoIann mutIak oIan vechesi bir yerIerde izi srIerek
degiik birIikIer iinde buIanabiIeceginden greceIik temeIsizIiktir. Eger byIe oImasa Hak her
gn bir ende oImaz ve de mahIukta geIime oImazd!
Biz yaz iinde kaos evreni oIarak beIirtmemi oIsak ta degiimden ve dogruIugun
degiiminden sz atgmz her tartmada tartma evreninin sz konusu "kaos evreni"
oIdugunu unutmamaIyz. Ama kaos beIirsizIik degiIdir.
TahIiI, her zaman grnende geriye ekiImi fakat bu geriyeekiImeyi zahirden
karmam oIarak yine orada somut oIanda/mahIukta, grIebiIende aranarak buIunacak bir iz
brakarak rtkIemi dogruyu yakaIayabiIecek durumdadr. VaroIan yok oIamaz yoktan var
oImaz! Grnmeyen batn oImutur. Fakat aba ve ciddiyet gerekiyor! Dnyevi mahIukun
yoktan geImeyiinin srr AIIah'n varIgndan neet etmesindedir! Iahi yokIuk, yani hakikat,
mahIuk anymza kapaI oIan VarIgn diger addr
Kaos evreninde, greIiIigin tam iktidarnda, yani hibir eyin ve eyin kendisinin de
mutIak oImadg evrende ancak ve ancak dogrunun kendisinden degiI, dogruIuk
durumIarndan, bir dogruIuk durumundan daha geni bir bakasna veya bu aIandaki biIginin
tam ypranmasyIa ortaya kan tam ters durumu iIe dogrunun birikimseI gcnn kendisi iIe
orantI oIan yanIn, dogrunun yan banda hortIadg durumIar kast etmi oIuruz. BunIar
anIayn aImas iin ortaya koyuImu dnseI varsaymIardan baka bir anIam tamayan
tahIiI gcmz aItran prensipIerdir.
Zira yanIIk ksa sre iin yakaIanan anIk dogruIama durumIarnn zaman amna
ugramas oIarak degiI, zaman iinde kaosun yaamnn, degiiminin ortaya kardg durumIarn
eski iIe yeniIigi iinde sfatIanp, snfIandrImasdr. Yani beIirenin durumuna ait biIgimizin
yanIIk veya dogruIugunun ortaya kmas eski ve yeni iIe aIakaI yenide zahir fakat eski
biIgimizce rtk oIan durumIarn yeniden yakaIanmasdr. Bu yzden hakikatte bir oIan fakat
kaos evreninde birbirinden ayrImak durumunda oIan epistemoloGi ile ontoloGi kavrayn snr
geregi zorunIu oIarak birbirinden ayrImak durumunda oIan bir ve tek erein iki deiik
#zdr. Aksi haIde oIguIarn dogruIugundan bahsedemiyorsak yanIIgndan da
bahsedemeyiz bu bir antinomidir. Bunu kavrayamayann feIsefe yapmasnada gerek yok!
Kavray unsurIarnn varIk oIarak aIgIanmas anIaImadan bu sav anIaIamaz.
OIgu dogru ve yanI oIursa kaos evreni bitmi demektir. OIgunun kendisi bir evren
oIarak bagntI btnIk iinden darya kendinden kendine tanm vererek ve kendine ait tm
veriIerin biIinIi bir varIk tarafndan kendisi oIarak biIinecegi biIgisinde temsiI ediIebiImesinin
kouIIarn oIuturmutur. Bu oIguIara/mmknIere ait evreninin, kaos evreni iIe bagntIg
btnIg yerine iIiikIiIigi zerinden iIikiseIIigi vardr. Bu evrende feIsefi biIgi aIm, biIginin
tartImazIgna uIaImtr. rnegin "CanIIk besIenme oImadan oIumaz." nermesinde oIgu
oIan canIIkIa, bir diger oIgu oIan besIenmenin arsndaki iIikinin gerekIiIik biIgisinin bir
nerme ekseninde, dogruIuk durumunun ontoIojik varIgna yaptg gnderme inkar ediIemez,
yadsnamaz, degitiriIemez. Burada biIgi iIe ontoIojik durumIar birbirinden ayrIamaz. Qanllk
ontoloGisi iin beslenme ontoloGisi #eter art olmasa da iki ontoloGinin birbirine bamllnn
bilisi mutlaktr. Bu biIginin yerine besIenme ontoIojisinin geregini yerine getiren bir baka bir
biIgi durumu konamas mmkn degiIdir. Bu konuda dnerek icad isteginde buIunmak, eski
dogmatik papazIarn ignenin ucunda ka meIegin buIundugunu tartmas kadar sonusuzIuga
mahkum, verimsiz ve bo bir eyIem oIacaktr. OntoIojiIer evrenine ait sayImayacak kadar ok
rnek veriIebiIir. Ksacas biz size Kant' n sentetik apirioriIeri gibi zor buIanacak mkIIerden
bahsetmiyorum.
Buradaki bahisten sonra her yerde tekrar etmesek de anIaImaIdr ki oIguIar evreni
ak evren, kaos evreni ise kapaI evrendir.
mdi kapaI kaos evreninde degiimin geregince dogruIuk ve yanIIk ynnde
yapIanma asIdr. nk biIgi iIe nesnesi arasnda akIk vardr. Kant numen ve fenomen
oIarak evrenIeri bImede dogru adm atmt ama o numenin kendinde ey oIdugunu ve
fenomenin ise grnm oIdugu tezIeri iIe koIayca anIaImas gerekeni mkiIIetirerek,
evrenleri anlalmazlk format ile ileri srd. Oysa biz biIinemezciIigi bina etmiyoruz. NesneI
biIgiden yanayz. BiImiyoruz eski kafaIar terk etmeden anIaIabiIecek miyiz?
Konumuza devam edersek, degiim yaamn topIam hareketinden geIen mmknn var
oIu biimidir. GerekeIi oIdugu iin keyfiIikIe atmaI bir karakterdedir. Gereke bir nerme
yada sorguIama/ mantk akIiIik biimi oIarak degiik bir baka biimde de ne srIebiIir. Bu
anIamda gereke nesneI, zneI, normatif nermeIerin ortak dayanagdr.
BiIgiseI varIk/ontoIojik bir duruma ne kadar aIakaI ve yakn ise anIam o kadar
koIayIam ve sagIamdr.
SagIamIk oIguIarn ak evreninde mmkndr! DegimezIik evreni oIan bu evrende
oIgusaI oIarak dogruIugun mmknIIg; oIguIarn dogruIugu oIarak beIirir. DegimezIik
evreninde oIguIarn biIgisinin oIgunun yerine gemesi tkenmi oIur ki bu durum oIgunun veri
verme durumunun tkeniidir. Bu degiemezIer evreni aIannda ontoIojik oIgu ve epistemoIojik
oIgu ayrImas srecinin tkeniinin tamamIanmIg da sonuIanmtr. Ama bu dogmatikIik
pozitif karakterdedir; kaos evrenine engeI oImaz onun yerine gemez, aksine onunIa iIikiIiIikte
oIup, her eyin reIativizm ve pragmatizmin egemenIiginde yokIuga dmesinin nnde yapc
bir dogmatizm ve engeIdir.
Tasavvufun evreni bu sagIamIk evreni iIe iIikiye geer ama kaos evreni ve henz
ondan kopamam sagIamIga yakn evrenIerden gizIenir. Kaos evreninin biIinci beIirIedigi her
mekanda tasavvuf rtk gerekIiktir.
Bundan doIaydr ki yaamn ifrat ve tefridine kamadan bir I iIe aIemIerin rabbine
uIaamayan buIunmamaktadr.
Bu anIamda ara evrenIer oIarak henz kaos iinde ama ondan kopmasna ramak kaIm
durumIar sz konusudur. OntoIojik bir durumIa iIiki kuruIamayan her durumda soyut dogruIuk
bir dogma oIarak degiIse, a piriori bir durum oIarak vardr. Soyut soyutIama var oIabiIir ama
eninde sonunda ontoIoji iIe aIaka kuruIamazsa bo inana degiIse varIgn kavranImasnda bir
kzak oImaktan ara iIev kazanmaktan baka neye sahip oIabiIir?!!!!
VarIk AIIahtr nki.
imdi nce Necip FazI'dan bir iki iir dizesi iIe varIk meseIesine gireIim.
Kfre gre alemin hem ba hem sonu hi.
kisi arasnda varIk oIur mu ki hi?"
Bu dizeIeri Muhyidin-i Arabi Hz'Ierinin merebine gre yorumIayacak oIsak; zatn
teceIIiIeri yoIuyIa tanttg AIIah kastna gnderme niteIiginde anIaIabiIir. Necip FazI
Ksakrek'te ikisi arasnda diye anIan yer, ban ve sonun, yani ezeIin ve ebedin, veya evveIin
ve ahirin arasna yapIan vurgu oIarak yaratImn, mmknatn, mmkn varIgn zerinde
odakIamtr.
Peki bu ikisinden ba ve son denen yerden kast nedir? Tamda buras AIIah'n zatdr.
Buras neresidir> 39imse #okken ? vard.7 olan #erdir. Yine Kur'an anIatmyIa 3 8er e# aslna
dne'ek.7 38er e# #ok ola'ak kerem ve izzet sahibi 8akk'n yz O'nun yz (VehuIIah) baki
kaIacak" Ama zat anIatIrken insan anIay asna iniImesi geregi AIIah'n birIigine giden
yorumun, bandaki ba son tanmIarndan skIp geIen anlamsal hal, ba ve sonun varl
ontoloGik.varlksal0 iken eski anlatm #znden fenomenoloGik bir anIamda yani grngseI ve
diIde bir anIatm oIarak kuIIanIp anlalmak zorunda, anlatmn kendisinin varlksal bir durum
olarak anlalmas aksi halinde, izli irk doar. Eski anIatmda var oIan ezeI iIe ebet, evveI iIe
ahir durumIarnn haIi ayrIm, iIikisizmi gibi bir durumu ortaya karyorsa bunun nedeni
zihinseI anIamann oIumas iin ayrIgn anIatma dahiI ediImesidir. ?#sa bu anlatm emi
toplumlarn kltr sevi#esinden birikiminden nmze elen bir eskimi anlatmdr. Zira eski
bo metafizikten dogan dz anIatmdr bu. Bu anIatm bu hataya ki bu manada srar gnmz
iin hatadr. Zaten feIsefede eIetirecegimiz akm oIarak konvansiyonaIizmin varIk nedeni oIan
bu konu bu durumu, anIam ve anIama hadisesini anIatabiImek iin rpnyor. Eski anIatm
hataya dmek zorunda; oysa hakikati anIamak iin diyaIektige gerek vardr. DiyaIektigi ise
modern anIamda iIk kuran bn Arabi Hz'Ieri oIdugu haIde HegeI bir hrszIk yaparak kendi
buIuu gibi ifa etmitir. Yani tartmamzda AIIah'n varIg, ve bunun diyaIektik biImeden
anIaIamay ise bu yzden de sz konumuz, diyaIektik anIatm ve anIamn geregi varIk
dendiginde AIIah anIaIabiImesi iin, ikisi arasnda ki dahiI AIIah'n birIiginin sznn ediIdigi
anIaImaIdr. Yani "La iIahe iIIaIIah"n. Yani Vahdet-i Vcudun. Yani Tevhidin.
Bo yani eski metafizikten yararIanarak bu ikisi arasndaki yeri eIe aIacak oIursak
buras, neresi oIuyor? DiyaIektikte bu yer, yokIuktur. YokIuk AIIah'n zatnda (zatnn) gizIenmesi
oIdugundan, hi bir ey zatna denk oIamaz, bu yzden AIIah'n zatn tenzih ederiz. Ama ba ve
son oIarak ikisi arasndaki yer konum ve durumundan doIay da AIIah'n gayr da oIamaz,
yokIugu yani gizIisini zatna tebih gerekiyor ki AIIah' Tevhid edebiIeIim. Tenzih ve tebih
feIsefi diyaIektigin bir haIi degiI, kaIbi diyaIektigin sunumudur. Iim haIi oIarak kaIbi akIn
biIgiIeridir. DnseI feIsefi diyaIektigin nermeIerinin ve bunIarn eIetiriImesinin sorumIuIuk
dogurmadg akIi nermeIerinden farkI akIi ihtiyacn yerini doIduruyor.
ByIece Tevhidin anIatIp sunuIabiIen akIi y"l!& ilmi akli y"l #e bilim%el fel%efi akli y"l
"larak ta oIabiIsin. Demek ki iImi yoIun iki ucu var akIIa baIar kaIpIe devam eder. Bu yzden
iImin akIiIiginin sundugu yoIun nermeIerinden, nermeIere bagI kuruIuundan bahsedemeyiz
nk bura iIham ediIen biIgi "larak kalbin akla %!n!lma% ile #ardr #e reddi d$$n%el fel%efi
nermelere bal akl iIe anIaImaya aIIarak ret ediImesi hesap vermeyi gerektirir. Nte
#andan felsefi akli #ol, anlama kavrama hadiselerinin nermelerle ifadeletirilen bilimi olarak,
dnebilme #etisinin akli #olu olarak kalbe kan akli #ola sade'e #ardm'dr. aImamzda
iIeride GazaIi Hz.leri )er meseIenin iki yn vardr diye bu meseIeyi iImi akIi diyaIektik deil
fel%efi akli diyalektik ba)%ine ileride gnderme yapacak.
*
NasI ki akIn iki biimi var;
du#ularnda #le! dn#a#a #nelik du#ularn merkezi olarak be#in ve zel du#u olarak
'insellik arzusunun da be#nin hipotalamus blm tarafndan dzenlendii herkesin bildii bir
erek! peki ya kaIbin stIendigi duyguIanm bunu biIiyor muyuz? BiIinemeyii ok normaI
nk bu duyguIanm zeI bir bireyi AIIahn and haIife insan, yani nsan- KamiIi
gerektiriy"r. .r "larak k"r!nan bir d!r!ma denk d$er. .rrn biraz alma%nda yarar #ar.
Hay#anlarda b!l!nan akl nef% akldr& in%anda b!l!nan biimi ile b! d$nyaya ait duyguIanm
ve dne denk der. nsanda bununIa beraber buIunan ama nefsIe mcadeIe haIini hi
brakmayan birde ruh vardr ki bu aIanna ait akI ve duygu iIe insan farkn, sanat, ahIak,
estetik, hukuk, geIecek biIinci, Im idrak ve ka, feIsefe yapabiIme gibi meIekeIerIe
metafizik cepheyede aIabiIen daha pek ok farkIIgn merkezi oIan gnI varIg insana has,
insann zeI varIgdr.
GnI nerededir? Vcudumuzun beyinde aIan idrakinin tekrar tm vcuda yayIan
biIii oIarak beyinde aIan ve beyine yayIan, beyinde kaIan IQ biIiten/nefsten hem farkI hem
de farkI bir yerdedir! Merkezinde kaIp oIan bir beyin idraki iIe, varoIdugunun biIincine eriIen
ama kaIp evresindeki hararet, hareket oIarak metafizik oIarak sine/d oIarak tasavvur ediIen
etten ibaret oImayan ve tam oIarak ifade ediIecekse noktadan ibaret oIup tm vcudun kendine
bagIandg can yeridir. Kimi tasavvuf erenIeri bu nokta iin "AIIah hedef can nokta"
adIandrmasnda buIunmuIardr. te bu sonsuz kkIkmcesine var oIan nokta, tm fizik
mekann yaamnn bagI oIdugu yerdir. Bu yzden beyin Ise biIe, yIar sonra makinasaI
yaamdan kurtuIabiIenIer iin tekrara beyinin buradan kaynakIanan canIIg iIe hayatna devam
edebiImes AIIah'n insanda Hayy durumunun buradan neet etigini gstermektedir. AIIah'n
gnIIere sgma espirisi ve ite oIuu da bu ndenIe anIaIr oIabiIen bir meseIdir! Bu kk
sugrann byk sugraya bagIanma iidir. nsani varIgn monad anIamnda btnIgdr. Ve
byIe oIarak gnI bir srdr. Srn daha fazIa aIm kimsede yoktur.
Kur'an; bu durumu gz grmesi iIe tatmin oIamayan nefsi/beyinseI anIamann
yzeyseIIigine iaret ederek anIatr hem mira meseIesinde hem de brahim peygamberimizin
mtmain oIma meseIesinde! ByIece nefsi akIediin bagI oIdugu ve ona boyun eydigi gnI
grmesini/ kaIbi akIi anIamay, yani mtmain oIma haIini, buradan dogan dar anIamda kaIbi
tastik geni anIamda rzann var oIdugu anIamay temeI grmemizi ister. man ite bu haIIeri
yaamadan evveI oIan bir eydir .Bu ynyIe gaybe imandr! MeseIe apakIgn red
edemeyecegimiz boyutu iIe ayetIer iIe de biIdirmektedir. ByIe biIdirmekIede bu iki ayr
karekterdeki basiretin cem oIabiIecegini idrakimize sunmaktadr.
MeseIenin baka bir boyutuna burada ksaca deginmek isteriz. Bu da u ekiIde izaha
getiriIebiIir: FeIsefi anIayIarn bir ynyIe iradesi d pragmatist oIdugunu biIiyoruz! te rza
kavram, bat diIinde dar anIamda anIama kavram; sIam iin tm feIsefi anIayIar aan bir
karekterde bir anIamIandrmaya zemin tekiI eder. Ieride zgnIgn eIe aIacagmz derin
ierige sahip kavram oIarak rza, kaIbi akIediie ait anIamay temeI grmemizi sagIayan gaybi
yn oIan; bu anIamda anIama kavramnn dar anIamna ait oIan pragmatizmi de aan bir
niteIige sahiptir. imdi ayetIeri bu gzIe okuyabiIirz:
Kaf/33. Grmeden Rahman'a sayg gsteren ve (O'na) dnk bir kaIp getiren herkes (...)
Necm/11. Grdgn kaIbi yaIanIamad.
Necm/17. Gz kaymad ve snr amad.
Tegabn/18. (AIIah) GrImeyeni ve grIeni biIendir. stndr, hikmet sahibidir.
Tekvir/23 AndoIsun ki, onu (CebraiI'i) apak ufukta (afakta/dta) grmtr.
Mutaffin/21.O, kitab, AIIah'a yakn oIanIar grr.
Zariyat/20. Kesin oIarak inananIar iin yer yznde yetIer vardr.
Zariyat/21. Kendi nefisIerinizde de yIe. Grmyor musunuz?
FussIet/53. nsanIara ufukIarda ve kendi nefisIerinde yetIerimizi gsterecegiz ki onun
(Kur'ann) gerek oIdugu, onIara iyice beIIi oIsun. Rabbinin her eye ahit oImas yetmez mi?
AI-i mrn/103. (.) O, gnIIerinizi birIetirmiti.
En'm/110. (.) gnIIerini ve gzIerini ters eviririz.
Ra'd/28. (.) gnIIeri AIIah'n zikri iIe sknete erenIerdir. BiIesiniz ki kaIpIer ancak
AIIah' anmakIa huzur buIur.
sra/36. Hakknda biIgin buIunmayan eyin ardna dme. nk kuIak, gz, ve gnI,
bunIarn hepsi onIardan sorumIudur.
M'minn/78. O, sizin iin kuIakIar, gzIeri ve gnIIeri yaratandr.
Kaf/8. AIIah'a yneIen her kuIa gnI gzn amak ve ibret vermek iin
KuIak, gz, gnI, bunIar bizim organIarmzdr ikisi afakta herkese maIum biri enfste
biIen biIir!
Ayrca Kur!an biIdirmektedir ki: Csiye/23. Hev ve hevesini tanr edinen ve AIIah'n
(kendi katndaki) bir biIgiye gre saptrdg, kuIagn ve kaIbini mhrIedigi, gznn stne de
perde ektigi kimseyi grdn m? imdi onu AIIah'tan baka kim dogru yoIa eritirebiIir? HI
ibret aImayacak msnz?
Burada "La iIahe iIIahIah" keIime-i tevhidin anIam sakI ki bu da: AIIah'tan bakasna
bagIanmamaktr! nk maIIarmz, eimiz ve ocukIarmz bizim iin bir fitrne oIabiIir! Bunu
bizzat Kur'an biIdiriyor, neden? nk maazaIIah, gnI bunIar kbe edebiIir! ByIeIikIe de
nefis iIah ediniImi oIur!. "Csiye/23.Hev ve hevesini tanr edinen" oIarak ,sen nefsini iIah
edineni grdn m? O ne kt iIah edinmitir! Peki onIar hi sevmeyecek miyiz? Sevecegiz
eIbette ama kaIbi bir akIediIe degiI kaIp AIIah'n kbesidir. OnIar beyin idraki iIe sevecegiz!
AIIah' sever gibi degiI! Yoksa nasI maIndan kim infak edebiIir, arnabiIir? nfak ediImeIi ki:
Har/7. (.) ByIece o maIIar, iinizden yaInz zenginIer arasnda doIaan bir devIet oImaz.(.)
MaIn tekeI oIdugu sistem kapitaIizmdir! Oysa biIemediIer ki!
Zariyat/19. MaIIarnda, muhta ve yoksuIIar iin bir hak vard.
Meric/24. MaIIarnda beIIi bir hak vardr, /25. siIe ve mahruma (vermek iin)
Bu yzden zenginIik vnIecek matah bir ey degiI; isteyerek oImasada iinde kuI
hakk oIan bir pisIiktir. steIik mnafkIgn aIametidir! Tevbe/69. (Ey mnafkIar! Siz de) sizden
ncekiIer gibi (yaptnz). OnIar sizden kuvvete daha stn, maI ve evIata daha ok idiIer.
OnIar (dnya maIndan) payIarna denden faydaIandIar. te sizden ncekiIer nasI payIarna
denden faydaIandysaIar, siz de paynza denden faydaIandnz ve (batIa) daIanIar gibi siz
de daIdnz. te onIarn ameIIeri dnyada da ahrettede boa gitmitir. Ve onIar ziyana
ugrayanIarn kendiIeridir.
Tevbe 69'a iyi baknz! AnIamanz/idrakiniz kapaI oImadan baknz! Yoksa kim einden
ve ocugundan vaz geebiIir? Yoksa yarn maherde herkesin kendi bana kaIacag, kendi
teIanda oIacag, annenin ve babann evIadndan; evIadn ise anne ve babasndan kaacag
ikIimi ve gn inkar m ediyorsunuz?
ki temeI insan tipi var. Biri uhudi dnyaya yneIik tip beyni nde kaIbi yedekte duygu
ve akIn beyin eksenIi geIitirmi rnegin fiIozof, biIim adam, feIsefeci veya gnIk yaamda
herhangi bir insan; digeri ise mutIaka zeI bir insan ki kaIbini zeI iIme dayaI kuIIanmda
geIitirmi, gaybi dnyaya yneIik kaIbi duygu ve akI kuIIanan fena ve beka insanIar. Bu arada
iki yn kendinde birIetirebiIen bir yetenege de kar geImiyoruz. Bu temeI oIan bir tip degiI,
kendinde her iki biIgiyi de cem etmi insan tipidir. Ama temeI insan tipi sz konusu ise fenadan
geerek bekaya vasI oImu oIanIardr bnIar. Diger bir tanmIa bunIara vasI iIIaIIah oIanIar da
diyoruz! Bu insanIarnn banda peygamberimiz Muhammed Mustafa (S.a.v.) (A.v.s) HazretIeri
geIiyor.
Niye anszn mbaregi andk? Kef meseIesi ve ona ait biIgi tr de var! Bu arada
unutuImamaIdr ki gaybin kefe haram oIan yeri de var! ByIe oIdugu iin mutIak gaybin
peygamberimizce de biIinemeyecegini AIIah bizzat ifade ediyor. Ama yine AIIah diyor ki "onun
sz de benim szm" "o kendinden konumaz." bu ifadeIer ne anIama geIiyor? Biz bunu
Peygamberimiz (S.A.V.)'min gaybi beIIi bir yerine kadar bir izin ve snr dahiIinde kefinde
buIunuyor oIuuna yorumIuyoruz.
Bu durum, peygamberimizin biIerek konumasna bir atftr. Zira kendinden bir ey
kattgnda ah damarnn koparIacag tehdidi var. Demek ki grerek syIyor aksi katma,
kattrma oIurdu.
Yeri geImiken beIirtmekte fayda var! Bu yzden de diyoruz ki iImi akI asna sahip
oImayan kii, rnegin feIsefi oIarak Hz. Muhyiddin-i Arabi'yi ne kadar tetkik ederse etsin,
kendisinde nermeIere dayaI anIamay ama durumu yoksa, yani kaIbin akIa sunuImu veriIeri
oIarak taraf oIarak okumay sagIayacak iIimseI donanm yoksa, byIe bir haIe, duruma sahip
oImayan kiinin kaIp yoIunda iIerIemesi de Vahdet-i Vcudu anIamas da mmkn degiIdir.
Imi akIi yoI oImadan kaIbi kavray ortaya kmaz. Aagda kaIbi deIiIIerin akIa sunumu
da oIsa nihayetinde bir tr akIi durumdan bahsedecegiz. Siz bu anIatacakIarmz haIa feIsefi
akIi yoIIa yani mantk iImi iIe kavramaya kaIkarsanz anIama ie yaramaz. Eger siz en azndan
akIi idrak snrnda oIsanz biIe batni/i/kaIbi ve feIsefi akIi yoIIar ayramadnz veya fark
etmediyseniz tabiki bizimde size anIatacagmz bir ey yok!
imdi rnek oIarak iImi akIi yoIun iIeri srdg dnceyi bir eIe aIaIm bir dneIim
AIIah'n zatnda gizIenmesi oIan bu yokIuk haIinden yaratIma eyIemi iIe anIan mmknat
hakikatte yaratIm mdr? Batni/i /kaIbi akIi ynden cevap hayrdr!
Tabi ki bu yzden yaratma denen ey de oImamtr.
Hadi geI, sen bunu dnseI feIsefi nermeseI akIIa kavrayabiIirsen kavra ak oIsun!
Bu bir anIatmdr. KaIbin akIa sunuImasdr. KaIbin feryaddr. AkIi sunumda yaratma eyIemi
oIan durum; kaIbi sunumda bu mahiyette degiI! Ama grnyor ki dnseI feIsefi akI iin tam
tersine bir eyIem dnce geerIidir!
Aziz Kur'an "AIIah her gn bir endedir." Derken dnseI feIsefi akIa hitap eder. Eger
bunu batni manada eIe aIacak oIursak. Biz AIIah kendi kendini yaratyor derken, iImi akIa hitap
ediyoruz....AbduIkadir geyIani Hz.'Ieri diyorki: "Kinatta ikinci bir varIk hissi duymadan 'varIk
AIIah'dr denir... YaInz u SIRRI KEMKLER ARASINDAK DLE GETRMEMEK ART...'HaI, szIe
anIaImaz' diyen ah, insana bu srr beIirtmek istedigini hedef aImtr. te keIime-i Tevhid'in
asI manas bu haIe erende baIar."
65
nk feIsefi akI iIe bu i tebihe sapIanmak tenzihin
hakkn yemek oIur. AnIatImak istenen, ayn eydir asInda. Biz batni diIde AIIah kendini, kendi
zerinde biIiyor demek isteriz. Oysa feIsefi akI, biImek iin seni yaratt diyor. KeIime-i Tevhid
AIIah'tan baka varIk yok diyor. Zaten ceIaI ve ikram sahibi AIIah'n yz baki kaIacak geri
kaIan yokIuga decek ve AIIah nida edecek: " imdi benden bakas var m?" Ve t
kmayacak! te bu andan sonra devri aIem baIayacak! Aynen buradaki anIattgmz anIamda
ki gibi AIIah'n bir oIma hadisesi feIsefi akIIa ka#ranacak bir d!r!m deildir. Bu tebih ve
tenzihin birIigini anIamak yani tevhide ermekIe mmkndr! Yani AIIah bir'dir. kiIik akIn
kavramas oIarak bir misaI aIeminde buIunmaktr. Bu anIay yaIan dnyada oyaIanmak ona
varIk vermektir ki ite bu anIay tek ynI ksr bir anIay oIarak tevhid ehIi iin haramdr... Bu
yzden Kur'an AIIah'n birIigine grmeden iman etmeyi ister insandan byIe oIdugu iin de
Vahdet-i Vcut asndan bakarsan ondan baka varIk "labilir mi ki )i/ 0e%elenin ,lla)tan
baka varIk yoktur." ekiIde anIaImasnn da bu yzden mahsur yoktur. KaIbi akIdan devam
edersek biIen vcut degiI Vehidir. Vehinden gayrisi yok ki. YaratImam. Eger yaratIm oIsa
idi. AteistIerin kendiIerini zorunIu varIk haIine getirdikIeri ve bize sundukIar feIsefi akIIarnn
zorunIu sonucu oIan "VarIgmz var." iddias da gerekIik oIurdu. Bu yzden de Kur'an feIsefi
akIn varIgndan da dnya ve iIeri oIarak bahseder.
Tabiki Necip FazI Ksakrek iirinde Arabi Hz.'Ierinin yorumunu kast etmiyor. Bu bizim
buIup kardgmz bir ortakIatrma! airin bu dizedeki asI kast, AIIah yok diyorsanz siz nasI
var oIdunuz anIamnda dz anIatmdr.
DizeIeri ister Muhyiddin-i Arabi Hz'Ierinin fevkinde oIarak iImi akI stnden deruni
diyaIektik anIatma dntrerek okuyaIm; istersek de necip FazI Ksakrek gibi dz anIatmIa
okuyaIm; iir dizesindeki iki varIk aras diye kast ediIen yer mmknat oIuyor; iki varIk oIarak
kast ediIen ezeI ve ebet, evveI ve ahir ise direk AIIah'n zat. nk sfat ezeI ebet, evveI ahir
ama ehIi snnete gre sfatIarIa zat aynidir. Bu yzden iki varIk oIarak geIen vurgu ezeI ve ebet
AIIah'n zatdr.
Burada anIan varIkIar feIsefi akIn diyaIektik oImayan dz anIatma gre okuyup
sayarsak iki varIk var, birde arada varIk etti . Bu dz anIatmn zorunIu sonucudur.
Burada; "HristiyanIk bouna bozuImad!" uyarsnn anIamn da gizIi. Bu gizemi bir
fsIt iIe beIirtmek isteriz anIayan anIad!
Ksacas dikkatIi okur grd ki feIsefi dnseI akI, kaIbi akI iIe disipIine ediImedigi
zaman insan yoIdan kabiIir! Artk mnafk m oIursunuz ya da kafir mi biIemeyiz! TutabiIene
ak oIsun! Tevhid oImadan din mmkn degiIdir. DindarIkta yIe! Bouna m hitap ederken "Ey
dini btn msIman" diyoruz!
Oysa AIIah' birIemek iin Muhyiddin-i Arabi HazretIerinin merebinin yorumuna zorunIu
oIarak ihtiya var. O da ksaca udur: ki varIk oIarak anIan ba ve son, evveI ve ahir oIarak
AIIah'n sfat ise EhIi-snnete gre de sfat zatnn ayn ise Bu iki varIk onun zatna denk
der. Tamda burada ikisinin arasnda eski dz anIatmda beIiren ve ad mmknat oIan yer
oIarak anIan nc varIk ne oIuyor? Mmknat ise AIIah varIgna denk oIamaz, arda hibir
ey onun zatna denk degiIken onun gayr da degiI, bu manada AIIah var ise gayrisi yokIuk
oIdugundan mmknat var oIamaz ki yani degiI bir var. Ne oIdu imdi yaratIm oIuumuz!
Ama Muhyiddin-i Arabi Hz.'Ieri anIamamz iin zaman, zaman feIsefi akIa hitap ederek
mmknata yokIuk der. Bu yzden biz koIayca batni/iIim'e ait akIi yap asndan hemen
koIayca anIayvererek "AIIah birdir." diyoruz. Ama tevhidde iyice pien iin ister Arda DenkeI'in
anIatmn evrenin tikeI oIuu izahn kabuI ederek steIik bunu materyaIist bir iddia iIe
yapImtr ve byIe anIasan yani ona varIk vererek materyaIist de oIsan da - ki Arda gizIi bir
ideaIisttir. - stersen de BerkeIey misaIi, benim dmda grdgm bir gIge de desen; tevhid
asndan bunun anIm eittir. Ama zeIIikIe Muhyiddin-i bn- Arabi Hz'Ieri gIge izahn eIe
aIrken insanIarn dar kafaIIgndan korktu ve insanIarn AIIah'a e komasn ksa yoIdan
nIemek istedi. Yani varIgn iki kemik arasna koIayca aInmasn engeIIemek isyedi! Oysa
yaratImamsak ve AIIah evveIde ne ise haIa yIe ise; ha materyaIist oIaIm ha da ideaIist
ikiside tevhid kapsnda anIamszdr. Tevhid kapsna mahkum ediImitir! Yani tevhid de diIe
geIen "Her ey O'dur." anIamna! ki bu anIamn aImasndan Hz. Said-i Nursi iddetIe
kamtr. Niye? mmetin derdi ok zor oIarak AIIah oIuyor! nk herkes AIIah'tan dnyay
taIep ediyor zatn taIep eden hani? steIik de srIar aannda derisi yzIyor! Biz srIar atk!
naIIah derimizi yzmezIer! Ama AIIah yoIuna bu can feda oIsun!
Mmknatn hi yaratImadgn biImeyenIer veya anIamayanIar, bunu akIi bir me%ele&
fel%efi bir kavray zannederek dogru BerkeIeye k"!y"rlar& da)a 1e#)id iImini aIdgn
syIeyen Sayn Hazma KI Bey biIe bunu yapyor! steIik BerkeIey'e ait bir durumu
aImamzda anacagmz zere materyaIist Georges PoIitzerinmi gibi de ele alarak
66
yani bir
ikinci yanIa derek Vahdet-i Vcut sunumunu yapyorsa vay geIdi Vahdet-i Vcut merebini
anIamak isteyenIerin bana!
Ne demek AIIah bir? Onun bir zat. Zatnn da tek bir Vcud oIdugu dnIdgnde
hakikat oIarak ne var ise varIgn hepsi AIIah'n kendisi oIuyor!
nk var oImak kudret gerektirir. Bu muktediri#ata sahip olan tek varlk ise AIIah'tr.
GazaIi Hz'Ierinin dedigi gibi var oIan AIIah'tr. Baka oIan yok. Yani AIIah'tan baka varIk yok.
Ama Vcudunun kymeti ayr Vehi'nin ayr. Vehi asIdr. Vcut gIge, ayna, mmknat,
yaratIm oIandr. Imi akIdan bakacak oIursak yaratIm oIan yok. Batni anIatmsaI oIarak
byIe diyoruz.
Biz iImi akIIa, yaratmadan bahseecek oIsak AIIah'n Vehi vcudunu yaratyor demi
oIuruz! Bu yzden de zorunIu, nedensiz varIk oIan onun Vehidir. Vcudunu da kendi
yaratmtr demi oIuyoruz. Sen bu Vcuttan kendi vcudun gibi bir samaIk anIyorsan; ufkun
ktsa biz ne yapaIm. Burann iImini, Arabi HazretIeri am oku anIa, ama sen yine az nceki
vcut misaIi bizim bahsettigimiz bu 6ehJten de senin #zn ibi bir samalk anlarsan biz ne
#apalm! burasnn anlamn akli oIarak kimse amam ki ben aaym. AIan mana sadece
anIdg ve biIindiginde senden bakan grenin AIIah oIdugu. ByIe oIdugu iin "Anar iken
bendedir." "Yoksun yine bu gece." ,arrm dost, dost di#e fer#adu fianla bouna m
efkarlan#or evli#alar*
Bunun gibi anImadg grImedigi, biIinmediginde senden anmayan, grmeyen,
biImeyen, seni kendine aIet saymayan, seni mahzar yeri oIarak grmeyen yine AIIah'tr. Dn
ve sus! Yine de iIIa ben kimim diyecek oIursan son yardmm u. Sen AIIah'n kendini senden
biIii veya biImeyiisin vesseIam! Sen kimsin ki? BiIende o biImek istemeyende. Mevcut oIan
sadece AIIah. Hu. Hu. Hu.Hu.Hu... Hu(v)aIIah()IIezi!
Biz cennet ve cehennem onun vcududur diyoruz, sen gayrisidir diyorsan diyecek bir
ey yok! Gayrisi sana mbarek oIsun, ben gayrisini istemiyorum; yani bu ve br oIarak
dnyaIarIa benim avunacak haIim yok. Ben AIIah', Hu'yu, Hakk' istiyorum. Yani benim derdim,
VehuIIah. VehuIIah. VehuIIah. VehuIIah'n, iImi var, ad Tevhid. Tevhid. Tevhid.
Bu yzden de yukarda ki meseIe iIe iIgiIi oIarak aImamzn iki temeI konusu vardr. Ik
oIarak varIk ve buna bagI biIgi probIemine feIsefi yakIam iinde buIunmay iIeyecegiz. kinci
iIeyecegimiz konu ise yIe formIe ediIebiIir. "Derdimiz Ak." Bundan doIaydr ki topIumsaI
yaam iinde dinin yaan iIe iIgiIi oIarak, ak merebinin sebepIeri iIga ederek dogrudan
Hakka iItica eden ve ettiren nemine yer verecegiz.
nceIememiz de zeIIikIe Ak' anIatrken, Ak'n kavranmasn arpc haIe getirmek
durumunu sagIayan eitIi dinseI yakIamIara yer vermeye aItk. rnegin bu merepten
olmad halde! 8z. /aid"i Fursi'nin szIerine de yer verdik. Neden? nk Hz. Nursi, din sz
konusu oIunca kitIeIere baka bir istikamet amtr. Din sz konusu oIunca Hz. Said-i Nursi
gibi mhim bir zatn, kitIeIer sz konusu oIdugunda neden byIe dndg yoIunda ki
kurguIarna ait tezi ksaca: "gnmz kouIIarnda ak dairesindeki yaantnn sahibi oIarak,
havas oImak kitIeIerin ii degiIdir." ekIinde, kendi tanmIamaIar iIe eIimeyecek bir
erevede ifadeIendiriIebiIir. Bu yzden 8z. /aid"i Fursi, 9urJan"n zahirine kitleleri #neltme
izisinde, 9urJan"n batnna ait sima# kitlelere amama ileminde srar etmitir.
Bu duruma ragmen Hz. Said-i Nursi'nin bizim tarafmzdan oIumIu oIarak eIe aInmasnn
nedenine gnderme yapacak oIursak; bunun nedeni ksaca sima meseIesi bata oImak zere,
Hz. Said'in de ak merebinin aImIarna zorunIu bavurmas gsteriIebiIir. Sohbetimizi yIe
amIayabiIiriz.
BiIiyoruz ki yaam ok zor anIar karmza karabiIir ve sebepIeri amann kendini
dayattg anIarn, her dindar iin kanImaz oIdugu durumIar oIuur. BaarIdgnda kii dini
tekrar kazanm oIur. Bu ama faaIiyeti yeterince oIumazsa kii, AIIah'tan mit kesebiIir hatta
AIIah korusun kfre de gidebiIir. nk insan nefsinde nakstr ve bu nefesi nedeninden de
sebebin sebebi oIan mfessir oIarak her fiiIin ve de faiIin yaratcsnn AIIah' oIdugunu fcura
kapIarak unutabiIir.
+te tam burada da insanlara ak merebinin dsturIar iIe sesIenmek zorunIuIugu var.
Hz. Said-i Nursi'de i dnya denen fcura sapma tehIikesi her beIirdiginde yani sorun buraya
geIince aIm, Ak merebinin dsturIarnca eIe aImak zorunda kaIyor. Hemen beIirteIim bu
oIduka iIgin bir durumdur. Ama akIadgmz aImIar okununca iIginIigin kaynagnn
kendine adeta rehberIik yapann da Hz. Arabi oIdugunu grecegiz.
te bu nedenIe Hz. Said-i Nursi'nin ak merebi oIan Vahdet-i Vcud konusundaki
zorunIu ba vurmaIarna ve bu konudaki aImIarna da yer vererek bu konuda Hz.Said-i
Nursi'nin menfi ithamIar nedeniyIe Vahdet-i Vcud anIayna kar oIuabiIecek hataI
tutumIar da engeIIemeyi sadece Nur'cu kardeIerimiz iin degiI herkesin ahsnda da
amaIam oIaIm.
nk meseIe AIIah'n zatn tahsiI etmek ise her merep ve mesIek Vahdet-i Vcuda ba
vurmak zorundadr.
Naks merep oIsa byIe bir zorunIuIuk oIamazd bu birinci rnek; ikinci rnek ise
birinci rnege ait deIiIIer getiriIdikten sonra tartmann hemen sonrasnda veriIecek.
imdi deIiIIerimizi aktaraIm: "Demek, esbab" zahiri#e hitir."
DH
Daha da ak oIarak
dogrudan bir tanmIama oIarak "Senin gibi hi ender hi oIan tesadf ve tabiat"
68
Iafzna insafIa
dikkat etmek gerek " u kainatn mevcudat yznde tazeIenen ve elip een 'emaller ve
hsnler, bir 'emal"i sermedi 'ilvelerinin bir nevi leleri oIdugunu gsterir. "
DI
Bura#a kadar #okluk ve le hususunda bir fark ;e#hl ekber +bni =rabi 8z. ztlna
kmad.
Hz. Said'in merebi "efkat"
70
oIsa da, ezeIden beri iIeri haIIeden ak oIdugundan da
aka kar tesIimiyeti dahi aka udur: " (...) ecere-i kinatn hassas meyvesi oIan nev-i
insandaki ciddi ak- Ihuti gsterir ki, btn kinatta - fakat baka ekiIIerde - hakiki ak ve
muhabbet buIunuyor."
71
Bu ak- Ihutiye sahip insan (sima), tam Hz. Arabi'nin de dedigi gibi: "nsan, ism-i
Rahman tamamyIa gsterir bir surettedir."
72
diyen Hz. Said -i Nursi, tevhit hususunda "ftratta
birIik"
73
diyerek ve daha da iIeri giderek "ftratmda o KmiI-i MutIakn varIgna ve kemaIine ve
bekasna mteveccih oIan muhabbet-i ftriye"
74
tanmna varyor. Sonrasnda iddetIe uyaryor
da ftrat, gafIet yznden yoIunu armamaI, gIgeye yapmamaI, ayinenin bekasna ak
oImamaI diye...
YokIuk, gIge, ak,sima gibi temeI meseIeIerde farkIIk oImadg haIde, Said-i Nursi den
yana bir taraftar ondan ak ettigimiz bu kadar ak itiraftan sonra ksn desin ki: temeI yoI Hz.
Arabi degiI. Artk o vicdanIarda inandrc oIamaz!
Baknz Zatn zahiriyeti hakknda Hz. Arabi Iisannca ne diyor: "Ey iddet-i zuhurundan
gizIenmi! Ve ey azamet-i kibriyasndan ihtifa etmi (gizIenmi) oIan Kadir-i ZIceII!"
75

Soruyoruz: GizIenen kim? Orada surette gizIenen varken, surete varIk vermek ne kadar
mantkI oIur? Hz. Arabi, AIIah adna/namna haIifesi oIarak, gIgeyi yokIukIa niteIemi ve
gIgede gizIenmi oIana iaret ederek Hu, O' demi ve hveye dogrudan gnderme yapmsa,
ite asI Kur'ani yoI Hz Arabinin yoIu oIur. Neden? Kur'an suret iIe iIikideki insan iin: "dnya
hayatnn grnen d yzn biIirIer, ahiret hayatndan habersizdirIer"
76
diye yaknr da ondan!
Buradan apak oIarak anIaIyor ki ak ki Kur'an surete gerekIik ve varIk vermiyor!
Aksine orada geregin gaybi oIduguna ve ahiret oIduguna iaret ediyor. Aka, apaka,
erein, rnenin i #z olduuna dikkatleri eki#or* AIdanmayn zahire diyor AIIah. Ve
eytan aIdatr diyor. Lain size bu dnyay gerek gsterir diyerek, i yze ve orada asI oIana,
gerege davet etmiyor mu?
Ayrca Kur'an 17/72 de: "Kim ki burada hakk grmede m ise, o hirette de m oIacak
ve yoI itibar iIe en akn oIacak." Demiyor mu?
Kur'an apak diyor; diyor ya, Peki Hz. Said ne diyor: " Yani ticaret ve memuriyet iin,
mhim vazifeIerIe bu dr- imtihan oIan dnyaya gnderiIen insanIar, ticaretIerini yapp,
vazifeIerini bitirip ve hizmetIerini itmam (tamamIama) ettikten sonra, yine onIar gnderen HIk-
ZIceIIIerine dnecekIer ve MevI-y KerimIerine kavuacakIardr. Yani, bu dr- faniden gidip
dr- bakide huzur-u Kibriyaya merref oIacakIar. Yani esbab dagdagasndan ve vesaitin
karanIk perdeIerinden kurtuIup, Rabb-i RahimIerine , Makarr- saItanat- ebedisine perdesiz
kavuacakIar."
77
Yani risaIe-i nur ahs manevi oIarak her ne hikmetse Kur'ani tarza ragmen gerege
mIaki oImay bu dnyada vaad etmiyor.
Bu meseIe pek etin ve mhimdir. imdi AbduIkadir-i GeyIani HazretIerine ba vurarak
daha da effaf bir anIatma kavuturacagmz bu azim meseIeyi etrefiIIiginden kurtaracagz
inaIIah. ah- GeyIani hazretIeri bizim mira meseIesi ve "kabe kavseyn ev edna" makam
zerinden meseIeyi kaIp iImi iIe eIe aIr:
'KaIp, -Fuad- grdgn yaIanIamad.' ( Necm, 11 ) Iahi teceIIiIerin grn zerine,
Peygamber (s.a.v.) Efendimizin buyurdugu u Hadis-i erif de nemIidir: 'M'min m'minin
aynasdr.' Burada anIan, birin'i m2minden murat, m2minin kalbi olup! ikin'isi nden ise, bizzat
=llah 2 )eAlA murat ediImektedir. Herkim bu Alemde sfat te'ellisine ererse, br Alemde!
ekilsiz olarak, zatn rr..."
78
br aIemde nasI grIecegi ve dnyada neyin haIIoIdugu bu anIatmda daha da ak
AIIah ah- GeyIani'den raz oIsun.
Fuad'n-kaIbin- zndeki sr oIdugu syIenir. O sr ise bizzat suItani ruhtur. (...) O tam
bir nurIa kapIandg iin, Hak TeI onu inciye benzetti.."
79
Onun zatnn yokIuk yeri oImaz; sfatIar da yIe oImaI, degiI mi ya. nk o sfatIar
kendi nurIardr. TeceIIiIeridir. Zat iIe kaim oIan sfatIardr. Ona tam ibadet ediIebiImesi iin,
kaIp ynnden perdeIerin kaIkmas gerekir."
80
"Demek oIuyor ki, dnyada sfatIarm biIsinIer
( KaIpIeriyIe ahit oIsunIar..k.) zatm grme iine geIince; o, br Iemde oIacak.."
81
Suret bir aynadr. Grnen ne aynadr; ne de gren.. anIa.. nk o, sr Ieminin
zIeridir. Ki bunIar sfat aIeminde (burada .k.)oImaktadr. Zat Iemine geIince; orada btn
vastaIar yanar ve mahvoIur. O Iemde oIanIar AIIah- TeI'nn zatndan gayrn duyamazIar. Bu
haIi, Peygamber (s.a.v.) Efendimizin u Hadis-i erifi bize daha iyi anIatr. "Rabbimi, RabbimIe
tandm."
82
Yani peygamberimiz cismen yanmam ve de grm! HaIa anIamayana az bir ey daha
bahsedecegiz. Neden peygamberimiz cismi ve ruhu iIe mira ettigi haIde; Aye annemiz "o
yatagndan kaIkmad." dedi. Ve de dikkat et, yce peygamberimiz, cismen de yanmad haIa
anIamadn m? ,nk bu se#ahat bir sr olan alemin insana st nl aleminde
olmaktadr. Bu meseIenin hakikati udur: " Miratan dndkten sonra, yatagn scak buIdu. Ne
demektir bu? AsInda yatagndan bir yere ayrImad ki, sogusun! (...) Sen ne ararsan, AIIah da
dhiI; gayride degiI, kendinde ara, kendinde buI!.. Sen yIe bir hazinesin ki; senin hazinene
kinat sgm!.."
83
Ve neden gnahIar affoIunmaktadr! Dn...Artk anIa! nk, AIIah rahmeti, ak iIe
yanan, mahvoIan, snen tesIim oIup ktIkten temizIenen; ems sresinde beIirtiIdigi gibi
kendisine fcur da iIham ediImi nefistir ki bundan haIas oIup kendisine iIham ediIen takva iIe
iIhamIannca bu iIeme AIIah iIe yanmak deniyor. Buna bir kmiI, yani bu ii kendinde tamam
yaptg iin biIen bir AIIah gretmeni art, daha da anIamayacak msn?.AIIah iIe yanan da nasI
ktIk kaIsn?
Yani ( her bir ey .k.) onun nuru iIe... (oIur .k.) nsann hakikati ite bu nurun mahremi
sayIr. Bunu da u Kudsi Hadis bize anIatr. '+nsan benim srrmdr! ben de onun srr.'
Sanrm CemaIuIIah meseIesi insann mahi#etininde anIayana sezdiriIdigi yukarda ki
pasajIarda apak oIdu!
Kur'an izgisi diye vnImesine ragmen, CemaIuIIaIah meseIesinde Kur'an hkmnn
tersine bir aIm da buImakIa beraber; CemaIuIIaha br dnyada mazhar dmek meseIesine
ait aImn ah- GeyIanideki akIkta degiI de oIduka srIanm ve de kapaI bir anIatm
tarznda anIatIm da oIsa AIIah veIisi Hz. Said tarafndan syIendigi iin, bir biIdigi var veya
yoIunun biImedigimiz bir zeIIigi vardr, temennisi iIe dogru zikrettigini kabuI ediyoruz. BeIki
efaati buna yoI aar kim biIir. AIIah aIem deriz!
Vahdet-i Vcut neden Kur'an-a daha uygun bunu aagdaki aktarmaIarIa Hz. Said
ahsnda Vahdet-i Vcuda meyiI oIarak ortaya kan gerek adna daha vurucu yapaIm.
AIIah ve aIemin birIigi iin Vahdet-i Vcut, Hz. Said'in suIamas iIe tevhitte istigrak
ekIinde niteIemeye ragmen gerek tevhit anIaynn ikamesi adna devam etmemizi
gerektiriyor.
Aagdaki aInty bu yn zerinden dikkatIe inceIenmeIiyiz ve "O tek, padiah, tek oIan
o zat!" iin ne dendigini iyi anIamaIyz!
Her bir dairede birer manevi taht hkmnde oIan makam ve iskemIesi buIunur. O tek
padiah,"
84

VarIkta masivaya bakImaz srr hkm geregi ki bu Hz. Said'in uyarsdr. Mira iin
syIenen bu dizeIerde Bu anIamda zorunIu oIarak tm varIgn kast ediImi ve de her nerede
grnrse grnsn hviyetinin tek oIdugu hep O "Hu" oIduguna daha acaip bir vurguda,
geregi haIa grmemek iin akaIoz oImak gerektir.
imdi diyorIar ki; bu gerektir, ama buras Iemi misaI, misaI Ieminde i byIe degiI! A
be akaIoz cahiIIer kuIagnz syIediginizden gafiI, oysa ismi stnde oIdugu haIde, isme tarif
gerekmedigi haIde, anIamyor yada gremiyorsunuz ki evet Iemi misaI demek hakikati sz
konusu oIdugunda ismi iIe msemma oIur yani.misaI aIemi hviyeti cihetinden yokIuktur.
Deriz. Artk evriImeyiniz ve de anIaynz!
Dikkat edin asIndaki Ieminde her yerde hviyetinde bir oIan Zat'a imdiden, Imeden
evveI Ierek dnersek ki bunun gerekIemesi iin Iemi misaI Iehine hakikat, ikiIenmemeIidir;
uyaryoruz. Yoksa tevhit diIde kaIr. KaI kaIa oIur.
Hz. Said'in tanmIamas oIan "VarIkta masivaya bakImaz." srr hkm geregi:
te bu srr- azime binaen, kinat hayret feza acip bir tertip iIe tanzim etmi. En kk
tabakat- mahIkattan oIan zerrattan, t semavata ve semavatn birinci tabakasndan, t ar-
zama kadar birbiri stnde tekiIat var."
85

akaIozIarn zanIar aksine varIk tektir iki degiI. akaIozIar biri bir grmeyip iki
diyorIar! EvIiyaIar ise "biri bir gster iki sandrma" diye yaIvaryorIar. Nerede evIiya yakar,
nerede akaIoz bak!
Bunu biIdigi iin tm teceIIiIerde kendisi oIan AIIah iin iIahIgn neden tek oIdugunu
anIatarak Hz. Nursi demi;
yIe ise, bir oImazsa, mevcudat adedince iIhIarn buIunmas Izm geIir."
86

Sonra Hz Nursi Hz peygamberimiz iin der ki;
Demek, (teceIIi-i B.N.) vcuden en ahir, (zatta ki biIinirIiginde B.N. ) manen de en
evveIdir.".
87
imdi buray dogru okuduk ve anIadk ise birIige giden yoIda peygamberimizin
vcudu zerinden anIatIan biimiyIe birIigi/tevhidi grm oImaIyz.
Bu nedenIe Hz Said-i Nursi, son peygamber oIsa da Hz Muhammed manada iIkti demi
oIur. Yani nuru muhammediye meseIesi..
Sakn zat iIe zatn teceIIisini birbirinden ayrmayasn, eger bunu yaparsan, evveIdeki
kavramnn nemi boa kararak Hz peygamberin nurundan nasI aIemin geIdigini akIayan
Said-i Nursi'yi eIetirmi ve tevhidi zorunIu oIarak boa karm oIursun! Hadi imdi vahdet-i
vcudu naks gr de bizde biIeIim bu i nasI oIur!
stat Said-i Nursi'nin en son dizede yazdgmz bu szne binaen syIersek, eyhI
ekber Hz Arabi, ondan evveI Zat iin bakn ne demi? "EvveIinde ahir, ahirinde evveI oIan" zat.
Bknz. FsusuI Hikem!
Tm bu gerekIerden doIay ahmediyenin gIgesinde ve nurunda
(.) evIiya-y mmeti, ruh ve kaIpIe, o cadde-i nuranide, (.) istidatIarna gre makamat-
Iiyeye kyorIar."
88
Eger bu birIik/tevhit sadece peygambere mahsus oIsayd ve diger insanIar
iinde geerIi oImasayd mira denen meseIenin hibir anIam oImazd.
Artk Makam aIiye kanIar iin iIeri geri konuarak Hz Muhammed'in ahmediyesinin
grdg ve gsterdigini evIiya zmresi gremez diyen kendine ne desin biImemem. Hazreti
Muhammed makam Mahmuduna misafir kabuI etmeyecek misafir sevmez degiIdir. Daha
anIamyor musun?
AIIah'tan baka iIh yoktur. O her hamdedenin Mahmdudur. (...) Muhammed (s.a.v.)
sdik'I-va'di'I-emindir."
89
sanrm her ey ak.
nk o yIe bir Vacib'I-Vcuddur ki, akp giden bu mevcudat, Onun vcudunun (....)
mazhardr. (...) yaIanc bir vcuda sahip oImaktansa, byIe bir vcut da fani de oIsa bir anIk
nurIu bir vcut ve mazhariyet kfidir. Evet, imanIa intisap srryIa bir dakikaIk vcut, (...)
genitir."
90
aIntdaki gerek anIaIrsa bu geregi syIedigi an tevhit etmi oIuyor hemde
Vahdet-i Vcut Iisannca demi oIuyor. nk Vahdet-i Vcut, VacibuI- Vcut iIe keIimeIerinin,
veseminin, yarattkIarnn cemidir/birIigidir! Gerek tevhit byIe oIdugu iin her ey zorunIu
oIarak O'dur. Ve gerekte tek keIime 'Hu'dan bakas yoktur. Her ey 'Hu'dur.
Neden?
(...) ayetIer, pek sarih bir surette vastaIar nefyedip, dogrudan dogruya hayat Hayy-
Kayyumun dest-i kudretine mnhasran (YaInzca bir kimseye mahsusu oIarak) veriyor."
91
(...) hususan ismi-Kayyuma ait meseIeIer (...) maddiyyunIara baktg iin"
92
Sani adna
maddeyi tart eder!
Bu nedenIe deriz ki: "Btn eya OnunIa kaimdir, devam eder ve vcutta kaIr, beka
buIur. Eger kinattan bir dakikack oIsun o nispet-i kayyumiyet kesiIse, kinat mahvoIur."
93
tabi
buray okurken bizzat Hz. Said'in dedigi u sr unutuImamaIdr. "VarIkta masivaya bakImaz."
nk: "1ana"# ismi . mahlukat 'ihetinden 0 ile esbaba bakmak hatadr.7
I(
ByIece Hz Arabi'nin Kur'ana apak uygunIugu, yukarda veriIen rnekIer ve tm
aImamzda degiik yerIerde andgmz ayetIerin, sorunu farkI veheIerden ispatIadg ve
tevhidi teekkI ettirdigi iin tm bu aImIar ahsnda daha phesizdir.
Ayrca herhangi bir veIinin bykIgn beIirIeyen It erbaindir. Zira iki, erbain
karan insanIarn tarihte destan yazdkIar ve tarihe aItn harfIerIe yazIdkIar ve AIIah veIiIeri
oIarak an ve erefIeri emsaIsiz buIundukIarna bir gnderme yaparsak 8z. =rabi tam krk
erbain sahibidir. Artk hak ederek yani ameI iIe hakka yaknIk iIe nasip durumuna destek oIan
ak bir I oIarak erbain karmada veIiIer arasnda Hz. Arabi gibi biri bir daha buIunsun da
biz de greIim! Heyhat... eyhI ekber makam veIayettir. eyhI ekber oIarak hatemI evIiyadr.
Kendisine byIe demitir. Hz. Said'e gre de bir kutuptur, o haIde kutup yaIan syIemez,
gerektir!!!!!!!!!!
Hz. Said, Hz. Arabi iin u tanmIamaIarda buIunuyor: " (...) o kadar yksek ve harika bir kutup,
bir ferid-i devran oIdugu haIde (...)"
95
ve tanmIamasna yine u sradan oImayan ibare iIe devam
ettigi haIde: "(...) Muhyiddin gibi uIm-u sIamiyenin bir mucizesi buIunan bir zat (...)"
96
sanki bu
tanmIamaIar sradanm gibi bunIara ragmen yIe diyor: "O zat harika kefiyatyIa ve
mahedatyIa ve mhim bir merep sahibi ve mstakiI bir mesIek ihtiyar ettiginden
biImecburiye zaif teviItyIa (... ) ayatn sarahatn incitiyor."
97
ekIinde acayip bir aImda
buIunuyor.
Kutup, mucize, mhim merep sahibi ve anadiIi oIarak EndIs'ten geIdigi haIde rk
Arap oIdugu haIde anadiIi Arapa oIan bu nedenIe de anIamada avantaj sahibi oIan bir zata
diyor ki: "zaif teviIat" yapyor! Ve bu haIde iken Hz. Arabi haIa mhim merep sahibi oIabiIiyor;
ama Ii merep oIamyor!!!!!! nsaf, insaf, insaf.
Ey iddet-i zuhurundan gizIenmi! Ve ey azamet-i kibriyasndan perdeIenmi oIan Zat-
Akdes!"
98
diye sesIenirken perdeIenmi oIan orada ise artk ona z itibaryIa eya denir mi? Ki
grnen tabiat, tesadf, sen, ben, Hz. Said'in IisanyIa "hi ender hi" isek.
Yukarda bu konuya ait aInty "Senin gibi hi ender hi oIan tesadf ve tabiat" giriiyIe
yukarda aktarmtk. BuraIar apaka Hz. Arabi'yi itiraf ederken tam burada, bu nedenIe
yukardaki aIntnn devamn imdi yazmann tam zaman diyoruz ve gsteriyoruz ki: " "Tabiat,
oIsa oIsa bir defter-i iIhiyedir. Tesadf ise, cehIimizi rten gizIi bir hikmet-i iIhiyenin
perdesidir." "de, hakikate yana.
99
Evet Nurcu kardeIer, kIIiyen hakikate yakIaarak, kurtuImu
imanmzn tehdidi oIan nefsimizi sndrmek iin Hz. Arabi medet diyerek hakikate sadece
tefekkrde degiI, yani iImeI yakin haIde iken hakka'I-yakin kaIarak degiI; bizzat pratikte de ( haI
iIe ) yakIaaIm. Daha ne diyeIim anIayan anIar!
YeterIi degiIse bir baka rnek daha vereIim. SzIer ciIdinin Lemeat ksmnda buIunan
ve tm ksm iIe Hz. Said'in bir tevhit gIg iIe tartmamza devam edeIim. "TemessIn
Aksam MuhteIifedir." aIt baIkI dizin iinde u satrIar ok aktr: " mteharrik meyyit
( kmIdayan IIer ). Bir ruh-u nuraninin, kendi mir'atIarnda (aynaIarnda) timsaIIeri ( rnekIeri )
oIuyor birer hayy- murtabt ( hayata bitiik ki hayatIa, yani Sani-i iIe ); ayn oImasa eger, gayri
dahi oImayp"
100
diye anIattg gerek nedir? Ve neden; bunu anIama hadisesini Hz. Said havvasa
maIik, havvasn anIamasna sunuImu kImtr. nk bu anIam bir hediyedir? Lisan Hz. Arabi
cihetindendir.
Hz Said-i Nursi'nin grnen o ki Hz Arabi'den ve bu nedenIe de Kur'andaki gerekten yana bir
ayrIg yoktur. AnIaIan o ki NurcuIar RisaIe-i Nur'u Arabi HazretIerinin hiIafna
farkszIatrmamza, yIe zannediyorum ki, deIiI getiremeyecekIer. ki byk insani anIay
ayniIetirmemize tabi ki ok kzacakIar! KendiIeri biIir bizden insaf demekten baka sz kmaz.
KendiIeri bu aIma ve saatten sonra bou bouna Vahdet-i Vcudun neden naks merep
oIduguna yneIik risaIe biIdiriIerine sarImasnIar. Vahdet-i vcut aIeyhine sarf ediImi
tanmIamaIar, oIsa, oIsa efkat merebin ak aIeyhine tutmas iin Akehir gIne aInm
Nasrettin Hoca mayaIardr o kadar deriz. ok basittir ve apaktr ki; efkat ii grse, ak
tamamen terk ediIir, aka gerek kaImazd ama stat ak, ak diye inIiyor, hemde Iisan Hz. Arabi
cihetiyIe! Zira ak ezeIden beri ii gryor ebediyende ii ak grecek! nk AIIah'n ezeIi
ismi ak!
nanmyorsunuz yIemi o haIde baknz Hz Said-i Nursi'nin tasavvufun ak yoIuna akn
anIatan u dizeIere "(...) kavak agaIar birer haIka-i zikir tarznda (...) hareketIe raskIar"
101
bu
satr onun, tasavvufi yoIu zIedigini gsterir. Zira halka"i zikir, Iedn iIminin sahibi oIan nsan-
KmiIin nderIiginde cereyan eden 'devran' deniIen cem ibadetIerinde zikirIerin topIuca
yapImasna ait trenIer iinde ortaya kar!
Eger Hazreti Said tasavvufu btn btne kapatsa idi. Ya da inkar etse idi. te o zaman
byk bir mkI oIarak u sorun ortaya kard. BizIer sahiden onun dedigi tarzda yani Hz.
Said Iisannca suretIere gerekIik vermek zorunda kaIr ve de Hz. AIi dahiI herkes irk ehIi
oIurduk. Haa smme haa!!!! Tabi ki bu suret iman tarihte cereyan etmitir. Tabi ki o suret
imannn sahibi hariciIerdir. Ve yaptkIar meIanet ortadadr. Bu yzden Hazreti AIi keremaIIahu
vechehu (R.A) efendimiz ehit ediImitir.
yIe ise tm meIaneti durumIara kar gvence nerededir? "Enfste ve afakta
deIiIIerimizi gsterecegiz" ayeti geregi Ledn Imi, enfste, her nefis zeIindeki zeI etkiye
akIk getirme iIemine sahip oIdugundan; ( AIIah' iseIIemi pratiginde yaamak oIarak
tahkiki iman. ) bu geregin gerekIemesi geregi, Hakkn ispatnn yaayarak greniImesi
tahkik iin art oIdugundan, ite bu kiiIerden bu tarz bir tahkiki iman siImek imkanszdr. Zira
o kii resmen Hakka arifIerden, ahitIerden oImutur. Bu nedenIe afaktan ziyade tasavvufun
yapIandrdg enfsi yoI, AIIah aray iinde oIan kii iin emsaI kabuI etmez. RisaIe-i Nur ite
bu pratik geie tefekkren, yani tefekkr cihetinden vesiIe oIan birinci yani iIk basamaktr. Ve
bu nedenIe etkiIi bir risaIettir o kadar. Nefsi sndrmyor. Zira Hz. Said'i yaam AIi hsanToIu
abi canmz ki - Hz. AIIah rahmetini zerinden eksiItmesin! - bizzat diyor: "Brak orucu evIadm.
u nefsi de hizmete koaIm. KfteIeri az nce sipari etmitim. Ben yiyecegim." Evet nefsi
hizmete komak caizdir; iin bu tarafn tartmyoruz. Nefsin nur yoIunda devre d
brakImadgna rnek getirmek istiyoruz.
Ama bu bizim arzumuz degiI; zira tefekkren, tebareken, iIahi cemaIuIIaha mazhar
dmenin tad baka nerede oIur ki? imdi bu hadiseye bir de RisaIeyi Nurdan bakaIm: "te,
tevhitte cemaI ve kemaI-i iIhnin kaIben grnmesi ve ruhen hissediImesi iindir ki; btn
evIiya ve asfiya, en tatI zevkIerini ve en irin manevi rzkIarn keIime-i tevhit oIan 'La iIahe
iIIaIIah' zikrinde ve tekrarnda buIuyorIar."
102
Tam burada afak merebi oIarak aIeme nazar eden ve orada da bu iin aga kacagn
syIeyerek ama, tefekkren ve tebareken vahdet-i vcuda tesIim oIan yine Hz. Said-i Nursi'dir.
NasI m? GreIim:
Evet bir meyve, bir iek, bir k gibi kck bir ihsan, bir nimet, bir rzk; bir kk
ayine iken, tevhidin srryIa ( Vahdet-i vcut srr iIe B.N. ) birden btn emsaIine omuz verip
ittisaI (bagIIk, bitiikIik.) ettiginden, ( byIece 'Ayn oImazsa eger gayr dahi oImayp.
103
' srr
hkmnce ve 'Sebep oIan yapan gibidir.
104
' srr hkmnce B.N.) o nevi byk ayineye dnp o
nev'e mahsus ciIveIenen bir eit cemaI-i iIhiyi gsterir. (...) Zatn bir ciIve-i
taayyn ve teahhusu tezahr eder. Yoksa, o ahsiyet, o ehadiyet, o sima, o
taayyn ciIvesi inbisat (geniIeme) ederek kinat nisbetinde geniIenir, dagIr,
gizIenir. Ancak, ok byk ve ihataI, kaIbi gzIere grnr. (Zuhurunun
iddetinden vahdet-i vcudu gremeyen sradan ba gzIer iin degiI... BunIar
enfes uyarIar. te bu nedenIe aIntnn geri kaIan daha da nemIi. B.N.) nk,
azamet-i kibriya perde oIur; herkesin kaIbi gremez."
105
yIe ise tefekkren,
tebareken iImeI yakin konumdan hakka'I-yakini biImek, hakikati bir hakikaten
biImek oImaz! Tevhide geIin diye bouna agrmyor Hz. Arabi Iisan!
Az yukardaki satrIarda cereyan eden konuya tam bu aIntdan sonra yeniden dnersek
tm yokIuk ve fena karndaki kantIamaIarna muhaIifmicesine diyor ki: "Yani, hayat, kesrete
vahdet verir, ikba eder, hayat gitse dagIr, fenya gider."
106
Eger iyi okunursa vahdetin
kaynagnn hayat oIup, masiva oImadg anIaIacaktr. Ey gzeI nurcu karde, burada bir
tefekkr et ve tebareken dn. imdi de Hayat kimdir? Vicdan sahibiysen Zat- ZIceIaI degiI
de, bizde greIim! Ve finaIe baknz steIik hemen ayn yerde, baknz neyi itiraf ettiriyor: "u
hakikate ahid-i kat'i, u kinatn zevaI ve fenasdr."
107
yani kendi zatIar yok var oIan
grntIere ait zatIara vcut veren hayat Zat- ZIceIaI ise, nerede Hz Arabi iIe ayrIk?
AyrIk oIsa oIsa birinin tefekkren digerinin pratiken ( haI iIe ) ii haIIetmesi oIabiIir o
kadar!
Bu durum, Hz. Said-i Nursi'nin burada ve sair yerIerdeki ki aImnn aksine oIarak geneI
oIarak merebi ve sIup fark, bu ve benzeri yakIamIaryIa tevhit karsnda eIiki iinde
oIdugunu gstermez.
nk mevcutta tpk Hz Arabinin de sk sk ihtar ettigi gibi iki yn var: " Hakikat udur
ki: Her ey nefsinde mana-y ismi iIe fanidir, mefkuttur, hdistir, madumdur. Fakat manay harfi
iIe (...) mevcuttur. (...) Vcudunda adem, ademinde vcudu vardr."
108
imdi insaf edin ey Nurcu
kardeIer ademdeki vcut kim? Ve Hz Arabi haIa da haksz m?
Hz. Arabi bizzat buyuruyor: "AIIah'a hamd oIsun, sfiIer arasnda hakka'I-yakin
(mertebede B.N.) grendikIeri hususIarda bir gr ayrIg yoktur."
109
Yani geregi birIeyen
evIiyaIar hakka'I-yakin (mertebede B.N.) birbirIerine zt eyIer diIe getirmezIer.
Yukarda Hz. Said-i Nursi'den diIe getirdigimiz bu iki cihet meseIesi Arabi HazretIerinde
ise yIedir: "(...) srf varIga dnen ey, k ve ruh iken srf yokIuga ait oIan ise, karanIk ve
cisimdir. BunIarn topIam iIe de suret meydana geIir. Artk @ahman2n nefesi #nnden Aleme
bakarsan 'AIIah'tan baka degiIdir' dersin; dzenlenmesi ve itidale kavumas ( ki yaratIan
hibir zaman itidaIe mutIak oIarak varmaz; varsa yaratma durur. .K. ) #nnden bakarsan
'yaratIm' dersin."
110
imdi tekrar Hz. Said'e dneIim: "KeIimeIerden maksat: Mana-y harfi, mana-y ismi,
niyet nazardr.
yIe ki:
Cenab- hakkn masivasna, yani kinata mana-y harfiyIe ( AIIah cihetinden ) ve Onun
hesabna bakmak Iazmdr. 1ana"# ismi . mahlukat 'ihetinden 0 ile esbaba bakmak hatadr."
111
Sanrm burada da bir fark yok. Yoksa tevhit fesada giderdi! Hz. Said aIntnn devamnda
perdeden bahseder. Bir dneIim suret perdesini #rtn'a orta#a kan kim> Gn gibi ortaya
kandan utanmadan surete var deyip varIk m vereIim imdi? Bu nasI bir hakka'I-yakin biIin
oIur o zaman? Ene anahtarn aItramazsak esbabda kaInmaz m? steIik Hz. Arabi bir yana
'Esbaba; esbabtan, esbab namna bakmak hatadr.' diyen Hz. Said'e ragmen!
Ve niye RisaIe-i Nur haktr ve mrittir? Buna ragmen bu degiik geIien, acaip durum
ne manaya geImektedir? BeIIi baI nedenIeri tahIiI edeIim:
Birincisi, bu degiik kIar eIiki haIinin tam tersine Hazreti Said-i Nursi'nin kendi
merebinin yoI atg hakikati diIe getirmedeki, hakikati diIe dkmek ve akIa sgtrmakta
ortaya kan Hz. Said'in merebi geregi iine dtg anIatma zorIugunun gereginden
kaynakIanyor.
nk ona gre meseIe iIme'I-yakin mertebede hakke'I-yakini anIatmaktr. ByIe oIunca
insan akIna hakikati anIatmann zorIugundan kaynakIanan acip durumu aamadg iin,
mecburen "mevcut vardr." diyor. steIik yokIuk haIinde oIdugunu biIe biIe! nk iIme'I-yakin
mertebeye sesIenirken baka k yok! Sonra da kurtarmak iin ok yerde ikaz etmi bu vcut
asI degiI diye!
kinci oIarak o gnIerde topIumsaI tansiyon yksek batdan geIen pozitivizmin
cereyanyIa din eIden kaym gidiyor! stne stIk bu yetmiyormu gibi de Rusya'dan ateizm
rzgarIar esmekte!
nc oIarak tm bunIarn yan sra tarikatIar kaIdrIsa da mezara gmIemeyen
meImiIer var. MeImiIer'in bu durumu iin de BiIaI Reit UrIavi HazretIeri zamann kutbu oIarak
diyor ki: "Tekkesiz, zaviyesiz, tasz, hrkasz, sasz, sakaIsz, assz, kekIsz, medeni devir
ve dnem. Burada en kazanI MeImi'Ier kmtr. KazanI tabirini kuIIandm, zira
MeImi'Ierde tekke, zaviye, hrka, ta vb., yoktur."
112
MeImiIer o sraIar Hz. Arabi'nin yoIundan
am bayrag Ii merep diye koI geziyorIar. Yani yan, taIi bir sorun daha var; Hz. Nursi'nin
merebine yneIik kuku ve soruIar yogunIayor ve NurcuIuk yoIunun yani topIumda avam
basamagnda dini yaamak isteyenIeri hakikat basamagndan hakka'I-yakin biIin
kazandrmakIa takIitten tahkike ykseItmek; bu yoIIa insanIar oIdukIar yerIerinde fazIa rahatsz
etmeden muhatap aImak sorunu tam da burada "akI ve kaIbin imtizacyIa iman kurtarmak
sznde" aga karak kendini gsteriyor.
Hz. Said'in sz iIe aktaracak oIursak bu durumu yIe ifade edebiIiriz: "kinci yoI, iman-
biIgayb cihetinde , srr- vahyin feyziyIe, brhani ve Kur'ani bir tarzda, akI ve kaIbin
imtizacyIa, hakkaIyakn derecesinde bir kuvvetIe zaruret ve bedahet derecesine geIen
iImeIyaknIe hakaik-i imaniyeyi tasdik etmektir."
113
Bu dnem bu tarihi artIar iinde zaruridir. Ne var ki bu sIup ve yakIam tm
farkIIkIarna ragmen dogru tespittir.
nk dnem ve etin sorunIar, gerekten de "iman kurtarmak ve Kur'an-n hakikatIeri
iIe kitIeseI bir aImaya amak" iin duyuIan ihtiyaIarn karIanmas gereken zeI bir
dnemdir.
Bu srada kimi zeI baz ahsIarn AIIah iIe hem haI oIuIarndaki azIk ve bunun
pozitivist dinsizIigi engeIIeyememesi de Hz. Said-i Nursi ahsnda bu grevi daha da yakc
kImaktadr. Ki bu zatIar AIIah'n zat iin yaamak isterIerse de temeI sorunIar cemaat
oIuturamamaIar yani aznIkta kaImaIardr. ByIece bu aznIk sadakat ehIi de oIsaIar,
varIkIar Ikedeki dinden uzakIama cereyanna set ekememektedir. yIe ise yeni bir yoI
gerekIidir. te Hz. Nursi bu artIarda Bedizzaman oImutur.
POZTVZMN ATII DNSZLK CEREYANINA CEMAAT TEMELNDE KARI KOYU!
YOL DORUDUR AMA BU GREV YAPILIRKEN HZ ARABNN GNAHI ALINMITIR. BZM
KARI IKTIIMIZ N Z BUDUR!
Ekber eyhe gnI veren bu zmre hafife aInmamaIdr da bunun nedeni bu zmre iin
Kur'an-da u muhatapIk buIunmaktadr: "nsanIardan bazIar (hepsi degiI dikkat edin B.N.)
AIIah'n rzasna ermek iin, nefisIerini satanIar. ( Bu ak ehIi, ak sahibi oIdukIar iin B.N. )
AIIah kuIIarna kar ok efkatIidir. Ey iman edenIer! hepiniz topIu haIde suIha giriniz. Ve
eytann admIarna tabii oImaynz. Muhakkak ki o sizin apak dmannzdr." Kur'an 2/208,
AIIah (c.c.) grIdg gibi: topIu haIde suIha girerek apak dmandan korununuz
diyor yani Vahdet-i Vcutta AIIah' yaayn diyor. Ama, insanIar zayf oImas ve taguta koIayca
yem oImaIar ok sk sz konusu oIdugundan ( Hz. Musa'nn kavmi bu konuda yeteri kadar
rnektir. Bu yzden tevhit iImi iIe AIIah dinini korur tespitini yapmtk. Hokus, pokus iIe degiI! )
AIIah'n bu arzusu zorunIu oIarak imann kitIeseI bir grnm aImasna da kar bir durua
kamaz; nk insanIar diger dinIerden tam da bu noktada, kitIeIerin dayandkIar ogunIuk
nedeni iIe oIuturdukIar moda akma , dinseI terminoIojide bir yn iIe fitneye uyma hastaIg
nedeniyIe sapmIardr. Kur'an: "ogunIuk her zaman dogru oImaz." diye bu nedenIe uyarr.
DinseI topIum nasI kuruIur? Bu sorunun yantn veremesek te u geregin
gerekIemesinin nemine iaret edeIim. Umum ahaIi, pratik oIarak dnyadan ve ukbadan
geip AIIah iIe hem haI oIma derdi iIe dertIi oImadan dindar cemaat, dindar topIum ortaya
kamaz. nsanIar eitIi cereyanIar aItnda bu durumu, yani AIIah'a kamay deIiIik ya da arIk
grrIer. Muazzez peygamberimiz: "Siz ashab grseydiniz, onIar deIi sanardnz." diye bouna
ikaz etmedi. te topIumsaI cemaatin btn btne tehIikeye girmemesi ve ehIi dnyaya
katIarak hepten defi-ref oImamaIar iin efkat devreye girmi bunun iin, bu temeI
nedenIerden tr RisaIe-i Nur'u dogurmutur.
RisaIede efkat hedef kitIeIere iIme'I yakine hakke'I yakin zrh kazandrmak iken; ak
ehIinde kurtuImu oImaktan geIen sabrIa kuIIara efkat etmek vardr. Birinde birinciI oIan
digerinde bu nedenIe ikinciIdir.
te Hz. Said-i Nursi, herkesi yerIi yerinde tutarak iman kurtarmak istedigi iin bu vahdet
yoIunu, zeI yoIu ( kabe kavseyni ) da tefekkren ieren ama vahdeti haI durumuna sabiten
getirmeden, yani ahsta aki kurtuImuIuk ve AIIah iIe hemhaI oImann eneI hakkaniyeti yerine;
iman kurtararak kitIeseI kurtuIua yneIen bir cennet merebi kurmutur. Bu yoIun ad da
NurcuIuktur.
Bu yoIda geerIidir ve diIeyen buradan geIiebiIir ama sorun Vahdet-i Vcudun hakknn
yenmesi sz konusu ediIecek bir haI aImsa; ite burada biz vahdet-i vcut hususunda neyin
ne oIdugunu Kur'an-dan da yoIa karak ortaya aka koymu oIduk. O Kur'an ki tm
merepIerin evidir. Hibir merep Kur'an dnda degiI ki naks oIsun! Aksi haIde Kur'an da
naks oIurdu; kaynak o nk. Bu nedenIe haa byIe bir eksikIikten Kur'an mnezzehtir deriz!
Vahdet-i Vcut meseIesi iin tartmaIarn tarihseI oIan noktas asndan bana
bakarsak daha faydaI oIabiIecegimizi grdk. Bu konuda bize yardmc oIacak oIan tevhit
ehIinden biri de Hz. mam- Rabbani'dir. Hazret uzunca tartp sorunu yIe tarif ediyor: " (...)
tevhidin bu son ekIini kef ve zevk iIe BLMYORDUM. Yukarda yazIm oIan ikisini
biIiyordum. Bu sonuncusunun da buIundugunu SANIYORDUM. Bundan doIay, kitapIarda ve
mektupIarda, yaInz ikisini, HATTA YALNIZ KNCSN YAZMITIM. Tevhid-i vcudiyi yaInz
byIe biIdirmitim. (...) nispet, Hce-i Ahrr hazretIerinden geImekte idi. Bu nisbete kavuunca,
bu biIgiIerin ve ma'rifetIerin i yzn zevk yoIu iIe anIadm. ByIece bu bykIerdeki Tevhid-i
Vcudinin, kaIbin cezbesinden veya muhabbet kapIamasndan oImadg, beIki ykIerinin
hafifIetiImesi iin HSAN EDLD anIaId. Bu anIay akIamay ok zaman uygun
buImadm. Fakat, birka kitabmda, o eski iki ma'rifet yazIm oIdugundan, KISA GRL
KLER, bu yazIardan o iki byk zatn ( bahsi geen zatIardan biri Muhyiddin-i bn. Arabi
digeri Hce Ahrr hazretIeridir. B.N.) kItImesi Iazm oIacagn zannettiIer. nki, o iki byk
zatn yoIu, tevhit yoIu idi. Bu ksa grIIer, fitne karan szIere baIadIar. yIe oIdu ki, bu
hayaIIeri, istekIeri az oIan taIebeIerin aImaIarna gevekIik verdi. BunIar grnce, tevhidin
bu ksmn da akIamay uygun buIdum."
114
mam- Rabbani hazretIerinin ibreti aIem oImas iin okunmas gereken bu mektubunda
neden byIe yaptgnn sebebi de veriImi: " (...) genIere daha faideIi oImak iin, taIipIeri hce
Behaddin (Nakibendi. B.N.) hazretIerinin yoIu iIe yetitirmeyi uygun buIdum. Bu yoIun iIimIeri
ve ma'rifetIeri, isIamiyyetin iIimIerine daha yakndr. sIamiyyetin temeIden sarsIdg byIe
bozuk bir zamanda, o yoIun biIgiIerini yaymay uygun buIdum. (...) Keskin grI oIanIar, iyi
biIir ki, bir fayda dnerek bir yoIu semek, bunun baka yoIdan stn oIdugunu gstermez.
teki yoIun daha aag oIdugu anIaImaz."
115
Burada u biIgiyi de vermek isterim. Kayseride din yoIunda uIatgm iIk insan kamiIi
hazretIerinin bir nutku vard. Bu nutuk uradan dogdu. Ben kendiIerine: "imdiki zamanda nasI
tevhit eri oIunur ki?" demitim. Aziz Zat, cevaben : " Tm zamanIar aynidir." demiti. Sonra EIif
afak adI yazarn Ak adI romandan MevIana CeIaIeddin Rumi dnemi ki biIdiginiz gibi
Rabbani dneminden sonradr. O dnemde de "Konya eski Konya degiI ok bozuIdu."
deniyordu. Bazen bizde eski zamann iyi, iinde oIdugumuz zamann bozuIdugundan
bahsederiz! Sonradan da Hz. Rabbani'nin zaman hakkndaki yukarda ki meseIesini okuyunca
akIm kurcaIayan bir ayet hatrma geIerek uzun yIIar sren mkiIim son buIup zId. Aziz
AIIah ahiret geregini grp de eyvah diyenIer iin diyor ki: " onIarn duydukIar pimanIk
sonucu ortaya kan istekIeri icab onIar dnyaya geri gnderseydik, onIar yine ayn haIde geri
geIecekIerdi."
Neden neden demitim yIIar yI! Sonradan iImim geIiipte nefsi tanmaya baIaynca
zamann degiI nefsin zaman beIirIedigini grdm yukarda ki ayniIik probIemi nefisten
geIiyordu. nk dnyaya geIen ergenIige girince nefsi emmare iIe ie baIyordu zikir ehIi
oIup da Aziz AIIah'n inayeti geImezse kii yine emmare zerinde hareket ettigi iin pis
gidecekti. Sonuta grp piman oImaIar tpk iIk oIay gaIu beIay hatrIamadkIar gibi bir
durumdur bu. Hakikati hatrIatmayp dnyayIa snrI bir bak iinde insan oyaIayan zaman
degiIdir. OyaIayan ya dogrudan nefsin emmaresidir; ya da nefsin Ievvamesinin emmaresidir!
AIIah bir ayetinde sanki gnah bir tarafa atarak: "Artk bu gn azap iin sana sadece nefsin
yeter!" diye bouna uyarmyor!
Bizce bu sorun; dnyaya ragmen AIIah' isteme arzu etme, Hz. AIIah'a yneIebiImededir.
Durumu bin bir cephesinden biri oIan farkI bir vehesini de gstereIim.
eytan insann gnahkarIg kuruntusunu kuIIanarak Musa kavmine yaptg yoIdan
sahtekarca AIIahIk yaparak - ki hatrIayn Hz. CebraiIin ayak tozundan aIdg toprakIa bogay
bagrtm ve iyiIige ermek iin bu mucizata inanarak kurtuIun demiti! Havva ve Ademi de
ImszIkIe de aIdatmam myd? Onun tek siIah umutsuzIuktur. Oysa insan marmadan ve
gnahtan kama hissini kaybetmeden AIIah'n Settar sfatna/ismine buna ait sahipIigine
gvenmekIe mkIn haIIedebiIir ve istekIi oIdugunda tevhidi ykseIiIe asIi zne
kavuarak uIuIaabiIir. nsann byIe bir bir imkan ve niteIige sahip oIdugunu biIdigi iin
eytandan geIen umutsuzIuk eytann bizzat kendisi tarafndan vaaz ediImekte; hatta tevhit ehIi
oIana yakIaarak: "Sen gnah ehIisin ne yapacaksn AIIah', vechuIIah'; cennet sana yeter."
demektedir. Bu yzden sufiIer AIIah'a yneIerek sensiz cennet bize cehennemdir demektedirIer.
te eytan ayn yoIdan giderek tevhit ehIine de Hz. Muhyiddin-i bn Arabi'nin sorunIu oIdugunu
teIkin etmektedir. Hz. Muhyiddin-i bn Arabiyi tekfir ederek bir ok insan kendini ziyan etmitir.
nk Hz Muhyiddin-i bn Arabi'nin tevhit yoIu gbekten/dogrudan/ortadan insana haIifetuIIah
oImasnn imkann gsterir.
Artk aka anIaImaIdr ki eytan'n derdi haIife saysnda azaIma istemek ve AIIah'
ezeIdeki tartmada haksz karmaktr. Kendisine ait temeI konu budur ve kendi temeIi ve temeI
konusunda ve iddiasndaki ahmakIkta srarIdr. Amac AIIah' taraftarsz brakp ona kaanIar
engeIIemek ve byIece gya AIIah' eseri insanda mahkum etmek istemektir. eytan haIife-
insan ksn istememektedir. Her haIife-insan, eytana vuruImu bir tokattr. Neden mi?
AsInda tek kuvvet ve tek kudret vardr. AnIam cahiIIer ogaIttIar. Hakikatteki manada
insan, eytan vs. yoktur. Bu meseIenin detay ise udur! eriat dzeyinde ki manay aarak
hakikatteki durumu anIataIm.
eytan insann ve insann z oIan AIIah'n dmandr ve insann haIife oIacagna da
itimad yoktur. eytann AIIah varIgndan aIdg varIg zerinde yansyan saIt/mutIak eksik
terkibini, AIIah' direk grdg iin isyan etmesini engeIIeyen nimetin iinde buIunmasn
gerektirecek yerde idi. Ki bu durum AIIah'n zaIim oImadgn ispat eder. eytan kendisine
sunuImu bu ni'meti ve inayeti bizzat AIIah iIe cebeIIerek boa harcamtr. Yani AzaziI iken
frite, kendi cehdi iIe ibIise dnm. Kendi akibetini kendi kazanmtr. Sonrada "ben, kendi
terkibimden azdm." diyerek utanmadan AIIah' suIamtr. Kendi asIi durumundan saIt/mutIak
eksikIigine ragmen kurtuIu imkan; zat grmek ve bu grme iinde tatmin oImak oIdugu
haIde, bu imkana sarImak yerine AIIah iIe cebeIIeerek ziyan ettigi bu imkann varIgna
ragmen; Rahman ve Rahimin znde eksik bir terkip haIinde gizIendigi haIde zikirIe eksik
terkibini dzeIterek grmedigi AIIah'a grerek uIama yoIunda eksik terkibiyetini aarak;
nefsini, iIahn AIIah'a/RabbiI aIemine uIatrarak, eytann imkanndan daha zor oIan bir imkan
durumu iinde oIan insan iken, stndeki eksikIigini gidermeye aday oImu insan karsnda
eytan kskan oIup sadece kendini mahvetmitir.... Oysa AIIah vadini tamamIayacaktr. Bu
nedenIe haIifenin ortaya kmasn dzenIeyen merepIer her zaman i grmek zorundadr.
MeseIe AIIah davasdr. UnutuImamaIdr ki yce AIIah eksikIikIerden dogan gnahIar
affedicidir. O Kur'an da "Siz gnah iIemeseydiniz gnah iIedigi haIde tvbe edip yakIaan
kavim yaratrdm." demektedir. AIIah ve vaadi bize yeter o ne gzeI vekiIdir. SadakaIIahIazim.
sIam oImayan yoIdan da AIIah'a gidiIdigini ( bu nedenIe byIe bir gidiin oImadgn
gstermeye aIan B.N.) Soner YaIn Hz. Muhyiddin-i bn Arabi'ye saIdran diger bir rnektir.
Beyaz MsImanIar adI kitabnda Soner YaIn'a gre Hz. Arabi YahudiIerce yetitiriImi imi
ve hatta YahudiIer de gnmzde kendi dinIerinde sIamn tevhit ehIinin tasavvuf yoIunda
uyguIadgna benzeri bir yoIdan benzeri riteIIeri kendiIerine uyguIayarak AIIah'a uIatkIarn
iddia ediyorIarm! yIeyse, AIIah'a uIaIdgn temeIIendiren tm iddiaIar Soner'e gre
temeIsizdir.
Bu uydurukuIuga kar cevab mam- Rabbani'den izIeyeIim: "(...) hayret hasI oIduktan
sonra, (Ma'rifet Makam) vardr. Acaba kimi bu ni'mete uIatrrIar? Hayret makam oIan (Kfr-i
hakiki) den sonra, (man- hakiki) ye kavutururIar. in i yzn biIenIere gre, aranIan en
son makam budur. (...) dinin ve dnyann efendisi 'aIeyhisseIat vesseIam' ( Ya RabbeIaIemin!
Bana, dogru iman ve sonu kfr oImayan yakin ihsan eyIe!) diyerek bu iman istemitir."
116
Oysa Soner, daha takIidi iman tanmyor ki YahudiIerin veya sairinin, sair yoIdan
giderek asIa uIaamayacag iman hakikinin ne oIdugunu ve baz isIam sufiIerinin biIe takIp
kaIdg hayret makamnda ki kfr hakikiden, farkI oIan gerek, hakiki imann mahiyetini ayrd
edebiImeyi nereden biIebiIsin, (!) anIayabiIsin! Zatn Rahmaniyetine her samimi uIaabiIir.
nk Rahman herkesin AIIah'dr. O'na isteyen istedigi dinden uIar. Oysa istenen Rahman'n
Rahim'ine uIaabiImektir. Mhim oIan Rahim'e uIaabiImektir.
stanbuIda tandgm imdiki Aziz mridim ise daha iIk grmemizdeki nutkunda:
"Rahman'da takIp kaIma!" demiti.
Soner'in saIdrs byIece bir geregi daha amamza vesiIe oIdu! Zaten kim eyhI
Ekbere saIdrrsa garip biimde sIam gIeniyor.
Konumuza dnersek ak korkunun dmandr. Ak oImadan zatn tefekkr Hakka'I-
yakin gerege ermek gerekIeemez, "oI'mak" oImaz. Hakka'I-yakin oI'mayann zikri de oImaz!
Yani byIe oImayan AIIah'a kam oImaz. AIIah' agran oImaz. te gnah korkusunun
tefekkr engeIIeyici ynde yarattg korkuya ait durumun aIarak konunun daha ak haI
aImas iin Vahdet-i Vcuda ve onun anIayna gerek var! SunuIIahi Gaybi HazretIerinden
aktaraIm:
Sana Iem grnen
Hakikatte AIIah'tr!
AIIah birdir vaIIahi
Sanma ki birka oIa!"
117
Bir baka a da udur ki tebih ehIi oIarak tannan HaIIac- Mansur HazretIerinin tenzih
ederken tebihi nasI ifadeIendirdigine, edebine ait duasna bakarak meseIeyi netIetireIim: " Ey
uIu Tanr'm, yce Rabbim, Seni pk biIiyorum, Sana pk diyorum, Sana tapanIarn Sana
yakIamak iin yaptkIarnn tesinde, Senin birciIerinin Senin birIigini iIn etmek iin
syIedikIerinin tesinde, Sana <<Sbhaneke>> diyenIerin tesbih'Ierinin tesinde, sana
<<AIIah'tan baka tanr yoktur.>> diyenIerin tahIiIIerinin tesinde, Senin hakknda dostIarnn ve
dmanIarnn, hepsinin birden, dedikIerinin tesinde...-Ey uIu Tanrm, onIara gszIgn
makamIarnda vakfe yaptrdn, sonra da onIardan Gc'n ibadetini [kuraIIarn gzetmeIerini]
istedin; benim sana gereken minnet ve kr Sana sunamayacak kadar gsz oIdugumu
biIiyorsun. N#le#se, benim zerimden 9endi 9endine kret, erek kr de budur."
118
HaIIac-
Mansur yukarda andgmz nedenIerden doIay duasnda "insanIardan gcnn tesinde
ibadet istedin." "yIe ise benim zerimde sen yap." diyerek; iIemi yapacak oIann Hakk
oIdugunu Hakkn kimIigini gayet ak bir ekiIde gsteren, AIIah' isteme iinin kuIa, iIemin
gerekIetiriImesinin ise Hak'ka ait oIdugunu ve kuIun sadece diIemesi gerektigini iIan etmitir.
steme oIaynn nemine dikkat ekmi oIma bir yana, gszIgn makamnda AIIah'
istemesinin mmknIgn de temeIIendirmi oImaktadr. Bu dua tevhitte ayn on drd gibi
bir gzeIIigin apak ortaya kdr. Hani derIer ayn on drd gibi gzeIsin, ite yIe bir ey.
Yani Kayyum baba merhaba!
Btn bu apakIga ragmen nefsini rehber edinmi kuIIar ise gnahkarIkIarn bahane
ederek kendiIerini AIIah'tan uzakIatrarak Settar AIIah iIIaIIah demezIer. Bak Iain nasI eIini
ovuturuyor. Zira ona bu kadar biIe yetiyor!!! imdi haIa AIIah dostu ve taraftar oIarak Iain
dman oImayacak msnz?
Oysa tevhit ehIi oIarak biz AIIah'a gveniyoruz. Ona yoIda oImak istiyoruz. Zahir ehIi
bagryor tvbe de. Ey insan haddini biI, sen kimsin? eytan seviniyor tam da burada! Ama
Iaine hiIafken, AIIah (c.c.) ya, O'na, vasI iIIaIIah oIacaksak, O, bizim gnahIarmz rtecek
demeIiydik. nat etmemeIiyiz! Zahir ehIi bizi haddini amakIa suIarIar. Evet AIIah'a kaarak
haddimizi eytan aIeyhine aarak; AIIah ve haIifesini hakI karmak istiyoruz.
Oysa anIamyorIar ki, iIahi isimIer zat iin de geerIidir. Oysa ve Zatna/Vcuduna da
Settar oImas iIe kendine bitiik oIann eksikIerini rtecek oIan AIIah'a hamd oIsun demek
gerek! AIIah tm bu durumIara g yetirebiIir.
AIIah bir yandan aarken diger yandan rtmesinin gizIemesinin ciIvesi oIarak da
Rahmandr Rahimdir. BununIa beraber birde AIIah'n batn oImasnn geregini de unutmamak
Iazm, bu ismi doIays iIe de Tevhidi de rter. Ki koIay eIde etmeyeIim degerini hakk iIe
biIebiIeIim!
KitIeIer iin Kur'an-n zahiri izgisi izIediginden doIay hakikatin mecburen rtImesi
anIamna geImektedir bu durum. Biri kp AIIah gnahIar settar sfat iIe rtmez demesin; o
batndr da demesin, zahir iken batndr O. Ve O, neyi ne iin kuIIanr daha iyi biIir! AIIah'tan
baka kimin eIinde ehIiyet var?!
Said-i Nursi Hz'Ieri ahsnda meseIeye tekrar dnersek, yukardaki meseIeyi biraz daha
aaIm Hazret nc uada Mnacaat bahsinde drt kez eIe aIdg bir meseIe oIarak, direk
oIarak 'CemaI-i sermedi' diyemiyorsa da SzIer mecmuasnda 3Prnmesinin iddetinden
izlenmi olan :at7
KKI
di#erek zuhurunun ok iddetli #ounluk iinde olduuna binaen insann
burnunun u'undakine krl misalin'e 8akkn avam'a rnmezlii 8avvas bak olan
vahdet"i v'ut almnn zetini bize re zaten ifade etmitir. Dola#s ile de =llahJn, zahirinin
iddetinden batn olduunu be#an etmekten de eri durma#arak tevhidin dellallndan baka
bir e# de #apmamaktadr. 4er b#le #apmasa#d kendisine ve hak ehli olduu duruma zarar
verirdi. Neticede yer yer bu kIarda da buIunarak AIIah'tan baka varIk b!l!nmadn da
dile getirmi "lm!y"r. Hemde Hz. ,rabi li%annca2 Biz byle deyince N!rc!lar k$kr$y"r.
.akin "l!n& kardeler %akin "l!n222222 3ani derdimiz te#)idi #e gerei/ 4te Hz .aid& b!
m$)im azimeyi pekala aikarene diIIendiriyor; yani yeri geIince AIIah'n bir oIdugunu ak
merebi l$tleri ile ifade edebiliy"r. 5emek ki b!nda bir beis/abes yok! Bize tefekkr
yetmiyor sorun bu! Biz tenimizde O'nu yaamak isteriz. Bizim taIebimiz AIIah.
imdi geerken yanI anIaImamak iin geIeIim AIIah'n Settar sfatnn izahna, iIkin
ehIi snnete gre sfat zatn aynsdr. Ve Ament duasnda dedigimiz gibi de hayr ve er
AIIah'tandr.
Settar sfat iIe ktIkIeri rten AIIah'n Zat ve kendisine bitiik oIarak yarattg da kt
degiI ki kendini ya da fiiIini nispet oIarak stIenenden vazgeip de Settar sfat iIe kendini kendi
iin rtmesin!
Burada bize yapIacak itirazIara cevap vermek durumunda oIarak yIe diyebiIiriz. Zaten
hakikat cahiIi oIann ardg bir noktada budur! Zira AIIah'n gnahIar rttg zat (Vech'esi)
degiI; vcududur. Vcut ise onun gayr degiI zatna bitiik oIarak yine kendi varIgdr.
Vesemidir.
Vcut meseIesi nedeni iIe yaptgmz bu akIama Vahdet-i vcuttan oImayanIara gre
acayip bir aIm oIarak grIebiIir. Tm aImIarmza ragmen haIa akI ermeyenIer, u
nermeyi kendiIerine temeI kIsnIar: "EvveI ve ahir, oIan vcuttur." "Hz. Arabi'nin dedigi gibi:
"EvveIinde ahir ahirinde evveI oIdugu iin tek oIan AIIah." yani ba sonu oImayan bir vcudun,
yani iIkIi degiI (iIksiz), sonIu degiI (sonsuz) oIarak; ehad iken vahid oIabiImeye yeten AIIah.
Madem bu duruma ahit oIamyorIar bari hi oImazsa bir tefekkr etsinIer! Biz de aresiz
kaIrsak byIe deriz. Ne diyeIim!
Sonsuz diyenIerde ise vech ve vcud ayrm abartI degiIdir. Bu ayrmda cahiI oIanIar
ayrm yapmaya kaIktkIarnda ii birbirine kartrm oIarak tevhidi bozarIar, tevhidin
sarahatini incitirIer.
Tevhidin sarahati korunmadan Kur'an-n sarahati nasI korunsun?
OnIarda vahdet-i vcudun nvesi (yani geIimemi aImaya muhta haIi iIe basit
anIatmIarIa kazanIm dnce) oIarak AIIah kuI kartIg vardr.
Neden byIe bir kta buIunduk? nk dinseI tutarIIgn, tevhidin, Vahdet-i vcuttan
baka yoIu yok! IIa da tutarI oIarak duru sergiIeyip bir de ehIi snnet iinde kaInmak
isteniyorsa, bu iIemi gerekIetirmenin Vahdet-i vcut ehIi oIunsun yada oIunmasn fark
etmez, AIIah' kemaIi iIe anIatmann Vahdet-i vcuttan, Vesemini ayrmadan, vcudun kII
birIigi oIarak, zuhur edeni ayrImazIgn biImeden, kesreti vahdet namna terk etmeden, tevhit
oImaz ve bunu anIamann terkten (cem), terki de terkten (cem'I-cem) sonra geIen hayret
vadisinde buIunarak ahadiyatI-cem oImadan yani tek keIime iIe tevhitten baka yoIu yoktur.
HaIife oImann baka yoIu yoktur. HaIife oIma davas terk ediIemez, aksi haIde eytan hakI
kar!
Biz bu anIay dnya iIe gz perdeIiIere anIatamayz beIki ama, sair merebin hakikat
ehIi bize kar kmamaIdr. Bu anIamda Hz. Said, iIeri gitmitir, deriz!!!. Bu manada insan dar
bakIa, cehennemi ret ettigi gibi cenneti de ret ederek cennete de, dmemeIidir. nk
AIIah'n ceIaI yada cemaI eIi insandr ve orada iIeyenin yani insan perdesinin derininde
iIeyeninse AIIah oIdugunu biIiyoruz. Bunu biIince her uzakIgn can cehenneme deriz. Ki
uzakIgn ad oImu ha cennet (dI); ha cehennem (ceza) bize ne! Yok orada huri, gIman
varm, baIdan rmakIar... kanmayz bunIara, bize ne? AIIah yannda bunIar kaa geer?!!!! Evet,
biz bunIara "Bize ne?" deyip ekmeIiyiz tevhit kIcn; eytana isterse cennet onun oIsun bize
ne?!!!!....
AIIah zahir oIarak arif iin ortada, peki herkes iin mahIuk nerede?
MahIuk bu perdeye AIIah'a ragmen varIk verdigini zannedip ben yaptm diyendir. Yani
nefs eIinde gezip Tevhid'den kaandr. Yani "KuI" oIamam oIandr. Oysa tevhide kamak
gerektir.
nk "? =llah ki& %"n%!z denecek eitlilikte #e )erke%in gz$n$n n$nde& fakat "
derece de gizli #e e%rarengiz. B!n!nla birlikte& tek n"ktada t"planp b$t$nlenen& "n%!z
"l!namayacak bir ana madde, misali bir ezeli 'evherdir."
K$L
Buradan yIe bir suaIe geebiIiriz. Zira geecegimiz meseIe oIarak AIIah birdir
tanmnn aIm yukardaki konuyu znden anIatyor.
Allah bir ne demektir? Bu meseIeyi az da oIsa aaIm. Bu u demek ki: ondan baka
varlk #oktur. "VarIk AIIah'tr." demektir.
nk bir eyin varIk oIabiImesi iin bakasna muhta oImamas Iazm geIir. Ve de
kendi muhtaIgn kendinin gidermesi gerekmektedir. MeseIeyi akIen anIamak iin ZorunIu
VarIk dndaki nedir? Diye ekIen soracak oIursak, cevabmz tabi ki mevcuttur ekIinde
oIacaktr. Ama u ciIve unutuImamaIdr ki mevcut oIan da AIIah'tan gayr degiIdir. Yani "Ia
mevcudu iIIa hu" denirken AIIah'a bagI mevcudu kuatm bir ZorunIu VarIktan/Vech'ten
bahsediyoruz. KayyumiyetIe AIIah'a bagI mmknattan yani mevcuttan doIay ikiIik karmak
bizim iimiz degiI. nk AIIah kayyumiyetini ekse idi mahIuk mavh'a srkIenirdi. Mevcuttaki
kayyumiyet =llahJn kendi rts ile rtldr. 1ev'ut, =llah2n rtl oluunun yani
tersinden de dogrudur; gizIisinin aikaraneIemesinin addr. ByIece AIIah batn da batn, rt
iIe rtIyken zahir oIdu. Deriz. Peri 8z. /aid"i Fursi2de da skp 34# zahirliinin dehetinden
rlme#an 8akk.7 di#erek bir itirafta bulunmutur. =ma #etmez.
6ahdet"i v'ut baknda mmknatn mev'udi#etinin inkarnda me'azdan baka bir
kast #oktur* :ira =llah2n a#r me'azdr* +nkAr olarak sa#lmasnda ki kast da me'azidir*
/orun mmknatn var olma# deil, mmknatn zorunlu 6arlk olma#dr. 1mknat
muhtatr. Fe#e 1uhtatr> 9a##umi#ete** 6e oradan ald emanet varla ki ? varlk kendisi
deil ki* 9ur2an apak rnt .suret 0di#or* 9a##umi#et olmasa #oklua de'ek bir
mmkne, iinde bulunduu bu durumdan dola# elan muhta olana, var denerek varlk verilir
mi> )am tersi bir #aklam mknatn me#dana etiriliine, varoluuna :at56e'h2e ramen
varlk vermek ola'aktr ki bu bizim iimiz deil. Yani ya Zat'a ragmen varIk var diyerek ikiIik
gdeceksin ya da "Zat yannda varm gibi oIan yokIuk hkmnde Zat'ta mahvoImu mmkn"
diyeceksin baka izah yok. GzeI AIIahm yokIugumuzu bize biIdirerek senin var oIdugunu bize
gster!
Demek ki Vahdet-i Vcut, mevcudun bir bitiik vcut oIarak hibir zaman muhtaIktan
azad oIamayacak ve kendi kendine var oIamayacak oIduguna akIk getirmektir.
Kendi kendine var oImaya kudreti oImayana haIa var demek bakaIarna kaIsn naks bir
anIay iIIa oIacaksa ite budur.
Bir iaret diIi oIarak yapIan anIatm iinde mevcudun bu muhtaIgdr ki yokIuk
hkmnde oIuuna vurgu var! nk kendini var edemeyen ve bir teceIIi karekterinde oIan iin,
ksacas muhta iin, varIk durumu iddia etmek abes oIurdu. te tamda bu iddia ikiIik
oIutururdu. Var oIan O'dur. Bu nedenIe varIk O'dur.
z inkar etmek, zde var oIana ragmen mevcuda varIk vermek irk oIurdu!
irki tek bertaraf eden ey mmkn denen ve varIg oIdugu iddia ediIen eyin,
Rahman'n nefesi oIdugu biIincidir. Nefes Rahman degiI, Rahman'dan gayr da degiI artk
anIamaIsn.
Mmkn Rahmann gizIisinden ( yokIuk denen durumdan ) aga kmasdr. Bu manada
varIk Vardan geImi ve yok oIucu da degiI. Rahman gibi nefesi de ebedidir. Amma Rahman
ezeIi idi. Onun iin nefesine hadis dendi. Sonradan oIan.
Yukarda aktarmtk tekrar aktarmak gerekirse iin z udur. Hz. Arabi'den bu sorunu
yIe nakIederiz: "VarIk birbirine bagIdr. Sknt ve darIk oImasayd, Rahman'n nefesinin
anIam kaImazd. nk nefes aIp verme, darIg gidermektir. yIeyse yokIuk skntnn ta
kendisidir. nk yok oIan eyin varIg, mmkndr. Mmkn, yokIuk haIinde, oIabiIme
imkann grenince, varIga dnk zIemin skntsn eker. (...) Rahmann nefesi ise bu
sknty ortadan kaIdrr ve o eyi var eder. Bu nedenIe mmknn skntsn gidermek,
yokIugu izaIe etmek demektir. AIIah'n dndaki her varIk mmkndr ve bu niteIige sahiptir.
Rahman'n nefesi, mmknIerin suretIerine (hakikat) varIk verendir. ( z verendir. Im o
nefesin zn, geri ekiImesidir. Sende yaayann seni terkidir. Tasavvufen diri oImak,
hakikaten, gerek oIarak I iken, AIIah iIe diriIme haIi idi; yani senin, kendini terk edip O'nun
geImesi idi. ByIe oIunca geIen giden de yoktur bu nedenIe Hz. Arabi: "AIIah geIip gitmekten
mnezzehtir." der. GeIip gitme deyimi iIe anIatImak istenen senin Ierek O'nun zuhurat
yerinden aga kmasdr. AnIa! .K.) Nitekim nefes te harfIerin varIgn verir. Iem, bu nefes
ynnden , AIIah'n keIimeIeridir. (...) O haIde O'nun yaratkIar srekIi var oIurken O srekIi
yaratandr."
121
der. Aksi haIde gerekIik, tevhit ve tesIimiyet kavramIar oImazd.
Miraci durumda gzn grdg oIarak, AIIah'n ayetIeri yani orada varIk oIdugu
durumuna iaret ederken, asI oIarak var oIana yneIik oIarak tanmIama kuIIanImtr; nefes
mmknn asInda yani znde var oIandr. Ama orada oIan yine Rahmandan gayr oImayan
Rahmani oIandr. Lahuti diIde bunun karIg "orada mevcut ediImi" Ya da sadece "O"
veya"OIan" oIabiIir!
Bu nedenIe Hz. Muhammedin gz Iahuti aIemde ki ahitIiginde biIe bu snra boyun
egmitir. MutIak gayba kaymamtr. Bu nedenIe iin zn biIerek ahitIiginden geIen yn iIe
Hz. Said meseIeyi yIe diIe getirir: "Zira, ihsan servetin, icad vcudun (.) btn kainattaki
btn kemaI ve cemaI, Sani-i ZIceIaIin kemaI ve cemaIine bir zII- zaIiIdir"
K$$
dikkat edersek Hz.
Said, icad vcud diyor hemen ardndan bu vcuda yokIuk veriyor, "zII- zaIiIdir." diyor. Yani
teceIIi, varIgn gIgesi demektir. Kim kimin diIini kuIIanyor? Hz. Muhyiddin-i Arabi da)a nce
d"m! "ld!!ndan Hz. .aid6i Nursi'nin, Hz Muhyiddin-i Arabi'nin diIini kuIIanmas tabi ki
dogaIdr. Ayrca Hakka'I-yakin biIinte fark yokIugunu yukarda tespit etmitik.
Hani Vahdet-i vcudun anIatm nakst? Niin tevhit sz konusu oIunca naks diye
suIanan merebe muhta oIunuyor?
Bu nedenIe Hz. Said-i Nursi, Muhyiddin-i bn-Arabi HazretIerine ait iddiaIarda
buIunurken daha dikkatIi bir diI kuIIanmaIyd! Zira Ekber eyh'ten ehIiyet aImadan bir derece
Sani-i ZIceIaIe vakf oImak AbduIkadir GeyIani Hz'Ieri sayesinde de mmkn oIdugundan
(geri Hz. Arabi'den nceki tm evIiya ve asfiya, Hz AIi efendimizden geIen ama Hz Arabi'de
sistemIeen bundan sonraki ismin de artk "Vahdet-i Vcut" oIarak adIandrIan ayn o bir
geregi anIatyordu.) bu anIatm, Hz. Arabi ncesi saIt tenzih yoIuna agrIk vermek ve yukarda
degindigimiz gibi "Geregi iki diI arasna getirmemek" oIarak, yasak oIan diIe aImamak
durumu AbduI Kadir-i GeyIani hazretIerince vurguIanm oIdugundan ve de beIki de Said-i
Nursi Hz'Ieri de saIt tenzih yoIuna bu nedenIe agrIk vermitir. Fakat ne oIursa oIsun, derdimizi
tekrar edersek bunu yaparken Ekber eyhe haksz mesnetIerde buIunuImutur. sIamn tevhit
akidesinde mevcut akIg incitmitir! Getik, ibn Teyyime'den ve diger tekfirciIerden geIen
taIar! Dostun attg gI de yaraIar.
Oysa Ekber eyh bizzat tenzih konusunda unIar buyurmutu, greIim: "O, mahede
esnasnda yz yze oImak ve karda buIunmak haIinden mnezzeh oIandr. KuI, bu en nezih
mertebede tenzihe uIar. AIIah TeIa'ya ise bu en nezih makamda tebih asIa iIimez. Bu
mertebede ynIer ortadan kaIkar. KuI, Hakka bakmaya kaIktgnda ise bir yne dnmek de sz
konusu oImaz. (nk AIIah' yine AIIah biIir! Hani Ekber eyh, sadece zevk mertebesinde takI
kaImt ve Said-i Nursi Hz'Ieri dahiI ogunun itham ettigi gibi gya, "hayretimi artr."
dememiti! Nerede kaId imdi bu yanI mesnetIer? AIIah affetsin! B.N.)
Tanr'nn sfatIarnda ve zatnda yce ve yceIten oIdugunu biImenin vgsyIe O'na
hamd ederim. Bu hamdin sahibi, teceIIiIerin dnda (Hakkn zat zerine) izzet perdesinin ekiIi
ve O'nun zatn biIme kapsnn kiIitIi oIdugunu biIir. (Hz Muhammed S.A.V efendimiz biIe bu
yzden bir snrIa snrIandrId B.N.) (BiIir ki) AIIah kuIuna hitap ederse O, iittiren-iitiIen,
emrettigi bir eyi yaptrrsa iteat ediIen-itaat ettiricidir.
Bu hakikat beni hayrete drdgnde, yaratImIk zeIIigi iIe yIe bir iir terennm
ettim:
Rab Hak, KuI Haktr"
K$%
Yani AIIah' yine AIIah biIir!
Mereb ehIi oImayanIarca dardan okuyanIarca; beIki haIa burada biIe tefekkr
edemeyenIer oIacak ki Ekber eyh'e ait bu szIer maaIesef hakk iIe/manas vechinde
anIaImyor!
Yine devamIa: "Zat EIif'i! Mnezzeh oIdun, acaba (Var) OIanIarda bir hakikatin ve yerin
var m? Dedi ki: Yok, iItifatmdan gayri, ben ise Ebed harfiyim, ezeIi ieririm ite ben seiImi
zayf kuIum Ve ben suItanm, aziz ve yce oIan"
K$(
Bizim iin her ey gayet ak! Hakk Hakk'tr KuI'da KuI! KuI Hakk'kn kuIudur! Demek ki,
Hz . Said-i Nursi Ekber eyh hakknda yanI iddiaIarda buIunmutur!
Hz Said-i Nursi'nin bu tavr ehIi snnetten iIk tavr degiI. Sadece en insafIs da
diyebiIiriz! Ekber eyhi tekfir iIe suIayp ta o suu iIeyip gitmek, gariptir ve degiik bir
mucizedir. nk bn Teyyime'de ayni izahat yoIundan IdrImtr. Vahdet-i vcut tarznca
tevhidi diIe getirmek zorunda kaIdg iin zamannda bana vuruIarak IdrIen ibn Teyyime'yi
de AIIah affetsin Amin. nk o vaaz verdigi krssnden inerken; "AIIah'ta krssnden yer
yzne ite byIe benim indigim gibi iner." dedi de canndan oIdu!
Oysa Ekber eyh'in kendisi Muhammedi veIayetin hatemiyim diye tantt. Bu akII oIan
iin bir ince uyardr.
Vahdet-i Vcut anIatm oIarak Ekberiye anIaynn Tevhid de izah ediIdigi gibi
"AIIah'tan baka varIk yoktur, tapIacak yaInz O'dur." gereginin temeIIendiriImesidir. Yani
AIIah' birIemektir. Hem de ie kendinden baIayarak!
NasI m? Bu meseIeye ait soruIarn kendisine cevap oIan yoI artk biIinmeIidir ki herkes
iin eninde ya da sonunda Ak "lma% z"r!nl!l!!d!r. ."r!na ait me%eleyi #e b! me%ele
)akknda .aid6i Nursi Hz'Ierinin de dnceIerinin ak merebi gndan geIdigini de yIe bir
aktarmay yeniden tekrar ederek, biI tekrar greIim: " 4er .insan B.F.0 esbab" zahiri#e bir
a#ine hkmnden . kendi ereini rerek nispet sfatlarndan kendini azledebilirse, lmeden
n'e lrse, kendinden habersizlik iinde #aad kendini =llahJtan a#r, =llahJtan uzaklk
zannettii durumdan tevhidi mnafi olmaktan kurtulabilirse ala# illi#endedir! ama esbab"
zahiri#ede ki bir a#ine hkmnden B.F.0 kp nazar" dikkati kendisine 'elbetse )evhit"i
hakiki#e mnafi olur. . 4er esbab" zahiri#e iinde kalr ve kmaz da bir a#ine hkmnde
kalrsa kendinde #aa#ann da kim olduunu rr. B.F.0 .7
K$E
Peki bunun arac oIan ak mdr/ Hz. .aid'in 3irmi altnc 7encerenin Haiye%inde '8!
pencere umuma ( avama ) degiI, ehI-i kaIbe ve ehI-i muhabbete hususiyeti var.' dedigi yerde
meseIeyi hatrIatmak babndan tekrar ikinci kez eIe aIrsak: "Hem kainat kalbindeki 'iddi ak,
bir 1auk"u Ma#ezali#i sterir. (.) se'ere"i kainatn hassas meyvesi oIan nev"i insandaki 'iddi
ak" lahuti sterir ki, btn kainatta hakiki ak ve muhabbet bulunu#or.(.) Hem mahIukatn
en hassas ve nurani taifesi oIan ehI-i kef ve veIayetin ittifakyIa, zevk ve uhuda isnat ederek,
bir CemiI-i ZI-ceIaIin ciIvesine, teceIIisine mahzar oIdukIarn ve CeIiI-i ZI-cemaIin (kendini)
tanttrImasna ve sevdiriImesine zevk iIe muttaIi oIdukIarn mttefik an haber vermeIeri,(.)
yine bir Zat- VacibuI Vcudun (.) v'uduna(.) ahadet eder.(.) te, ey maddiyat
karanIgnda, evham zuIm-atnda, bogucu behat iinde rpnan (dindar veya dinsiz)
gafiI(Ier)! Kendin(iz)e geI(in), (.) 'emal"i vahdeti r.n0, kemal"i iman kazan, hakiki insan
ol.un07
K$D
Peki kimIerdir bu iIemi yapmada zirvede oIanIar? GreIim: " Evet, Vahdet'I-
Vcud'dan bahseden, fikren seradan Sreyya ya karak, kainat arkasnda brakp nazarn ar-
aIaya diken, istigrak bir surette kainat madum sayp her e#i dorudan doru#a kuvvet"i
iman ile 6ahidi"4hadJden rebilir .olanlardr.07
K$H
Yani merebi vahdet-i vcut oIanIardr bunIar.
Zaten hangi yoIdan geIirse geIsin AbduI Kadir-i GeyIani hazretIerinin ksmen ak ettigi
"Taruki AIi" yoIu oIarak eskiden beri geIen ama sonradan ad sistemIeirken "Vahdet-i Vcut"
oIarak adIandrIan yoI ayn temeI yoIdur.
ByIe oIdugu iin de bu vasf iIe sfatIanmayan tecrbenin, evIiyaIk mertebesinde zuhur
eden iImine, Hakka'I-yakin ermiIik yani hakikat iImidir denemez.
YoI, ad degiik oIsa da, bir ve ayn yoIdur.
Bu merebin zeIIikIeri nedir? GreIim: " Vahdette, intisap srryIa snrsz bir kudret ve
kuvvet vardr. Bu suretIe bir sebebe dayanm kuvvet kaynakIarn kendisi tamak zorunda
kaImaz ve ondan hasI oIan eser, kendisine isnad ettigi ey orannda byr."
K$R
Evet bu tip her ey ve her akIama g$zel tabi ki ama z"r!nl! "larak Hz.in kafa%nn
kart yere de geImek durumundayz. Zira kendisinin yoI ayrm iin hazrIadg nur kIIiyat
iIemi insanIara tevhidi rterek, tefekkren, tebareken verme iIemidir ve bu iIemin
uyguIanmas Hazreti Said-i Nursiyi b! karkla& i%tei dnda gt$r$y"r. Na%l m/
9relim: :'() %elef6i %ali)in b$y$klerinden& " mereb ';a)det6i ;$c!t) sarihan grnmyor.
Demek en Ii mereb degiI. BeIki yksek, fakat naks, ok ehemmiyetIi, fakat ok hatarI, ok
agr, fakat ok zevkIidir. (.) ( Bu yoIun yoIcuIar yoIun sahipIeri oIan evIiyaIar B.N.)
hodamlkla ( ki hi evIiyaIar hodgam oIur mu oIursa nasI evIiya oIur? onu, B.N.) en yksek
mertebe zannediyorIar. (.) O mereb, daire-i esbabdan geip, terk-i masiva srryIa
mmknattan aIakasn kesen ehass- havassn ( Hz. Said, az nce bu nazende zmreye
hodgam demiti. nsan hodgamIkIa havas oImaz ki B.N.) istigrak- mutIak haIetinde mahzar
oIdugu saIih merebtir."
K$I
Hz. Said-i Nursi'nin zannettigi gibi, bu mereb naks da degiIdir. SeIefi, saIihinden
grnmyorsa nedeni iIkin bu yoI "Taruki AIi" diye biIiniyordu. kincisi ise zaman meseIesidir.
tihat meseIesidir. yIe ki: 8z./aid"i FursiJ#e r#ada elen b#k zatn nur klli#atn
mGdelemesi ne kadar erekse! ki bu b#k zat, herhaIde peygamberimizden de byk oImasa
gerek. 8er ne ise. 8z 1uh#iddin"i =rabi bir gn ryasnda peygamberimizi grr. -
Peygamberimizden daha byk zat ise sade'e =llah'tr. - Efendimiz aIeyhisseIat vesseIam
Muhammed Mustafa (S.a.v.) Hz.'Ieri iIe yaptg grmesinde Muhyiddin-i Arabi Hz.'Ieri eIine
veriIen bir kitapIa beraber u emri aIr: "Biz kendi zamanmzda bu meseIeyi - " Taruki AIi"
ahsnda B.N. - ak etmedik; ama bu n sana izin verildi. /en akla7 dedii #erden neet
olan 6ahdetJl 6'ud dnleme#e'ek akla sma#a'ak kadar erek ve Xlidir .
,nk =llahJn emri ile izin veren Xli bir zat olan pe#amberimizdir. 6ahdet"i v'ut
merebi dorudan pe#amberimizden neet eden ve direk pe#amberden alnan ilim olarak
elbette naks deil ama bu durumu /aid"i Fursi 8z.Jleri remez. ?na bu i kendi zamannda
sterilmez. ,nk onun revi baka. 9endisi di#or 1uh#iddin"i =rabi 8zJlerini kast ederek
3ben bir sinek dahi olsam o kartal .Y07
K%L
Bir zorIama oIabiIir ama kim biIir beIki kitIesini de tutma kaygs vard, buradan emin
degiIiz. Hazretin; neden byIe naks dediginin en dogrusunu AIIah biIir. Ama yanIdgn ve u
eIikiIi ibareIeri iIe durumunun kmazda oIdugunu da kendi kendine ak ediyor. GreIim.
Hem diyor ki: "BeIki, Hazret-i Muhyiddin aldatmaz fakat aldanr."
K%K
Ikin aIdatmayan oIdugu bir
haI zerinde iken nasI kendisi aIdanyor? kinci oIarak, mantk iImi asndan inceIeyecek
oIursak, mantksaI tutarIIk adna iki nerme birbiriyIe eIien argman oIsa da, ancak ve ancak
diyaIektikman bir arada i ie ne srIebiIir; ama bu tarz nermeIer hibir ekiIde
zt/antigonist/dman dnseI ztIkIar iinde bir neri oIarak, bu karakterde iken ayn anda
iIeri srIemez, bunun diyaIektigi oIamaz. Bu nedenIe de, bu somut geerIiIik prensip
durumuna ragmen bu mantksaI yanIta diretiIirse nermeIerin verdigi biIgi mantken geersiz
oIur. Geersiz oIan zorunIu oIarak yanItr. nc oIarak hem bir baka yerde diyor: "Eger
gayet #ksek ve kuvvetli iman sahibi ise 1uh#iddin"i =rabJn emsali ibi zatlara zevkli, nurani,
makbul bir mertebe olur."
K%$
Hangisine inanaIm ey Said-i Nursi Hz.'Ieri! Hz Muhyiddin-i Arabi'nin
aldandna m> Yoksa hem #ksek hem kuvvetli imana sahip olduu #erde mertebeli oluuna
ramen aldandna m> <oksa kuvvetli ve #ksek iman sahiplerinin de aldanabildiine mi> <a
da aldand halde aldatmadna m> Yada Said-i Nursi Hz'Ierinin kendi tabiridir: " (.) ben
sinek dahi oIsam o kartaIdan yksek uabiIirim"
K%%
diye tanmIadgnda ki gibi sinegin kartaIdan
yksekte uabiIecegine mi? Hangisine inanaIm? Madem yksek ki aagda bir baka aIntda
da bu yksekIik, kutupIuk oIarak zikrediIiyor; peki, dnya meseIesi degiI ki bu meseIe; o haIde,
din meseIesinde kutupluk makamnda olan bir zata #ukarda dile etirmitik tekrar dile
etirirsek, 3aldand halde aldatm#or7 demek ne kadar dorudur> Bu yksekIikte makam
sahibi oIan bir zat nasI "aIdandg haIde aIdatmyor" oIarak tanmIanabiIir?
Oysa hakka'I-yakin oIan kutupIuk haIi iinde bu mertebede kabe kavseyn makam ve
sidre-i mnteha yeri geregi, oray AIIah (c.c) brdg iin syIeyen dogrudan AIIah'tr ve
sorun AIIah'n aIdatmas sorunu ise, bu mertebede ki kiide zaten bu durum vaki oImaz. Aksi
haIde buraya kadar geImi bir zata AIIah'n sahip kmadgna inanmak gerek ki buna
inanmamak da AIIah'n sfatIar ve zatna uygun oImayan bir eye iman etmi oImak oIur.
AnIaIyor ki Hz Said-i Nursi bir yerde dedigini baka yerde yok ediyor.
GeIeIim bir baka konuya Hazret secere konusunda da yanIyor. Said-i Nursi Hzlerinin
Muhyiddin-i Arabiyi ka%t ederek ele ald nce .aid6i N!r%inin iddia%n grelim '() o
kadar #ksek ve harika bir kutup, bir ferd-i devran oIdugu haIde kendine mahsus tarikat gayet
ksack."
K%(
Ve steIik aIdandg haIde hadi oIuyor! Igin, iIgin, iIgin, greIim: " Hadidir fakat
her kitabnda mhdi oIamyor."
K%E
Bu husus iin srarIa beIirteIim ki iIkin Muhyiddin-i Arabi'nin
merebine ait yoI bir tarikat degiIdir. Fakat bundan yoIun sahipIerinin bugn de oImadg
sonucu kmaz. YoIun sahipIeri dimdik ayakta ve var! OnIar Muhyiddin-i Arabi HazretIeri
ncesinde de meIami diye anIyorIard, imdi de yIe, bu azim meseIeyi Taruki AIi srr
geregince anIa!
YoI, Said-i Nursi'nin zannettigi gibi o asrda kaImad. MeIamiIerin cmIesi, ne gne hangi
ad zerine ayaktaIar? OnIar aka Vahdet-i Vcut fikri zerinde oIdukIarn eksiz phesiz
haykryorIar. Bu anIamda meIamiIer hakknda da Hz Said-i Nursi'nin ne dedigine bir bakmaI.
te bu geregi aga karacak bir It oIur. Onun dediginin ve huIasasnn z u:Ey
kardeIerim! MesIegimiz, tecavz degiI tedafdr. Hem tahrip degiI, tamirdir. Hem hkim degiI,
mahkmuz. Bize tecavz eden hadsizIer. ( Kim bu tecavzcIer biIemiyorum ama tam burada
kendi nam hesabmza u nidada buIunma hakkmz ortaya kt. nsaf, insaf, insaf. AsInda Hz.
Said'in bizzat kendisi aImIaryIa Vahdet-i Vcuda ve Hz. Arabiye tecavz etmi oImuyor mu?
Neyse aIntnn devamnda ortaya kan itiraf ok nemIi bu itiraf It oIuturuyor yIe ki ):
14/M49M4@+FD4, 4MB4))4 ,?9 1O8+1 64 B+:+1 D4 1=MV1V: 8=9+9=)M4@ 6=@. ?
8=9+9=)M4@+F +F)+;=@VF= B+:4 +8)+<=,M=@V <?9)T@. Biz onIarn yardmna komamzIa,
omuzumuzdaki ok ehemmiyetIi vazife (ki biz bu vazifeye yukarda hakkn tesIim ettik, tecavz
etmedik.) zedeIenir ve muhafazas Izm oIan ve birer taifeye mahsus bir ksm esasIar ve Ii
hakikatIer kayboImasna vesiIe oIur.
MeseIa (...) MeImIigin bir nev'ine zemin izhar etmek tarznda, baz ruhsat- er'iyeyi
perde yapp eser yazm."
136
AsInda bu yukarda ki It biIe anIayan iin Hz. Said'in yanIdgn gstermeye yetiyor.
sIam-tasavvuf tarihinin nam hesabna ortada oIan kapatIamaz gerekIer ve edebin emri geregi
hadsizIikten/tecavzden geri ekiIii, yine de gzeI! Bu aInt nam hesabnda bu temiz ruhu
nihayet gryoruz.
Oysa Hz Said-i Nursi'nin zannettigi gibi, Hz. Muhyiddin-i Arabi tarikat kurmaz ama
meIamiIik tarikattr. ( Geri MeIamiIer, "Biz tarikat degiIiz. Her tarikatn geIdigi noktann zorunIu
son noktasnn ba oIarak tarikat styz." deseIer de kendiIeri bir mesIektirIer.) Bu nedenle
8z. =rabi meslek kurmam olup o sade'e merep kurmu olarak #oldur, kendisi de bu yoIda
yoIcudur. te bu yoIu sdken takip ettikIerinden meIamiIer tarikat oImadkIarn zannediyorIar
ama yIe degiI!
Hz. Arabi, tm tarikatIara sttr. Ledn- Tevhit iIminin neIiginin yazcsdr. Bu gerek
imdi aktaracagmz aIntya ait eserin iIk eIIi sayfas tetkik ediIirse tm sIam tarihi asndan
geIiimin nasI oIdugunu gstermeye yeter biIgi vermektedir. Verecegimiz aInt yeterIi bir
izahat oIuturmakta oIdugundan, buradaki en iIeri yakIam aImamza ksaca aktarmay kafi
buIduk. Bu gerek, iIgiIi eserde yIe anIatIr " Bu gne kadar kesiImeden devam etmi siIsiIe-i
Ekberiye'den sz etmekteyiz. (...) Ekberiyye Hibir zaman messes bir tarikat ekIi aImamtr.
Ama hrka-i Ekberiyye ya da Hatimiyye ( tabir-i digerIe eyh-i Ekber'in bereketi ) daima dzenIi
oIarak haIkadan haIkaya nakIediImitir. Ve bu gn de byIe devam etmektedir. Hrka-i
Ekberiyye'yi giyerek Ekberiyye'ye intisap etmek, agIar iinde , muhteIif tarikatIara mensup
farkI ahsIar eIinde eitIi ekiIIer aIarak srmtr. Ekberiye siIsiIeye intisap, geneIIikIe
sessiz sedasz gerekIetigi ve her haIkarda, mntesibin geIenekseI messes tarikatIardan
herhangi birine oIan ok daha ak mensubiyeti tarafndan rtIdg iin ogu zaman tehis
ediImeksizin geiImektedir.".
137
Ekberiye esasnda ve ahsnda asI nemIi oIan ne idi? GeIien anIatm, neden tarikat
degiI ya da oImamaI idi.
TarikIerin tedrici bir tekiIatIanma sreci iinde tarikat haIini aImas, bir manada, onIar
greti asndan besIeyecek bir 'teneffs kanaI' aImasn gerektirmitir. Tarikat kurucuIar
( AbdIkadir GeyIani, Ebu'I Hasan azeIi, Ahmet Rfai, Ahmet Bedevi, iIh.) takipiIeri iin bir yoI
izmi ve beIIi bir manevi yneIimi miras brakmt, ama irfani bir fikirIer manzumesi
oIuturmam ve ancak ok nadir oIarak hacimIi bir eser vermiIerdir. TaIebeIeri tarafndan
kitaba geiriIen ifai egitimIeri ise, geneIIikIe, birbiriyIe bagIantsz bir tespit ve tavsiyeIer
dizisinden ibarettir. te yava yava yapIanmakta ve kurumsaIIamakta oIan bu tasavvuf,
ayet bn Arabi'nin beIIi bir tarikatin zeI mIkiyeti aItna girmeyip ortak miras temsiI eden
eseri oImasayd eksik kaIacak irfani bir st ereve ihtiyacndayd."
138
Gayet ak Hz. Arabi
oImasa " tasavvuf (...)bn Arabi'nin eseri oImasayd eksik kaIacak" irfani bir st ereve ihtiyac
hep veIiIer asndan sorun oIacakt. te bn Arabi bu ihtiyacn itihadnn tamamIaycsdr.
Hz. Nursi'nin bunu grememesi kendisine ve iImine hi iyi durmuyor! Tabi o sadece
OsmanI-Trkiye-OrtaDogu sIam tarihine takIarak Afrika boyutuna pek bakamadg iin bu
hataya dm oIabiIir. Yukardaki aIntya ait eser dnyadaki tm geIimeIer zerinden ie
bakyor! Bu eser Nurcu kardeIere duyuruIur ki statIarnca yanItImIar oIarak, bu geIimeIer
ve esere ragmen, Hz. Arabi yoIuna "tarikat" denmesin ya da "yoIu ksa kaIm" denmesin.
Hz.Arabi'nin iImi "Hakk'a" vasI oIan vasI eder. Bu manada geneI anIamda iIIa
syIenecekse, tariktir/yoIdur/usIuptur denebiIir ama tarikat degiIdir! Bu nedenIe ona
ugramadan yada onun dedikIerine inanmadan Zata iIhak oImak, ancak AbduIkadir vb zatIarn
Tariki AIi yoIunun eski sIubu zerinden dogrudan esma zikri zerinden zata iIhak oImaktr ki
bu mmkn eski tarz, kapatIm bir yoI degiIdir zaten. Ama eger tasavvuf korunacak ise u
veya bu veIinin tarz oImaktan kurtuIacaksa Hz. Arabi'ye ugramadan AIIah'n iImi oIarak ''Zat''
iImi tahsiI etmek tarihte beIirmi bir itihatn zerinden atIamak oIur. Herkesin keyfi biIir! Ne
diyeIim!
Hz. Muhyiddin-i Arabi'nin izar ettigi haIin ne oIduguna dair meseIeyi aIntIarIa aaIm ve
byIece merebin neIigine de akIk getirmi "lalm: 5a)a dikkatli bir bak '() 'n
grebilecei bir zellik "larak ele alnabilecek m$)im n"kta i%e& merebe inti%ap edenlere
B.N.) <l6<kberi ni%be%inin ekIenmesi (dir ki bunda maksat. B.N.) (.) EndIsI stadn
irfanndan mIhem bir tarik (bir "yoI" bir "usuI", ama messes bir tarikat degiI) oIarak
adIandrabiIecegimiz seyr suIuk kaideIeri (nin zeIIiginin beIirtiImesidir. B.N.)"
K%I
9urJan
almna ait olan onsekiz 'iltlik &utuhat" 1ekki#e kast edildiinde ise mesele #le ele
alnabilir. 3+bn =rabiJnin belli bir tarikatin zel mlki#eti altna irme#ip ortak miras temsil eden
eseri olmasa#d eksik kala'ak irfani bir st . 1etaa B.F. 0 ereve .#e du#ulan ihti#a tatmin
edileme#e'einden 'anlar #aka'akt. B.F.07
K(L
Muhyiddin-i bni Arabi Hazretleri merebinin e%eri iin yle der::/ohbetlerimizde ve
#azlarmzda s#lediimiz here# 9urJan ve hazinelerinden elmektedir."
K(K
Artk: 3+bn =rabinin ' 0elami B.N. )& 0e#le#i& Hal#eti& =el#eti& Bayrami& Naki& #e
%air b$t$n meayi) tarafndan 8ey)6i <kber "larak gr$ld$$n$& b!n!n <kberiye diye
m$%takil bir tarikata ma)%!% "lmadn 'bilmek gerekir.)
K($
Demek ki Hz. Said-i Nursi Arabi hazretIeri konusunda ciddi bir biIgi eksikIigi iindedir;
doIays iIe de Arabi hazretIeri hakknda ciddi bir yanIg iindedir. Ayrca Muhyiddin-i Arabi
Hz.'Ieri; Said-i Nursi Hz'Ierinin yaptg gibi ii kitapIara, Nur KIIiyatna havaIe etmedi. Zira iIahi
bir kaynaktan geIen eser oIarak Kur'an hari tm kitapIar zaman karsnda eskimeye
mahkumdur. 1uh#iddin"i =rabi 8z.Jleri mhdi olabilmi ki iini 'enab =llah'n evIiyaIara izin
verdigi yerden; kitaba havale etmeden #olunu bizzat kendi rehberliinde #aat#or. ? l
deildir* 9albinden ona balanan hala #ol steri'idir* ?nun #olu, ateizme kar kesin bili
#olu olarak, +slamJa iren inanm bir kiide bizzat =llahJn
dene#imlenebile'eini5#aanabile'iini dellallandr#or.
eytann en byk kinine muhatap oIarak insan oImann an oIan haIifeIigin
retiImesini garanti aItna aIarak RisaIe-i Nur'un yapamadg bir grevi yapyor!
Demek ki Said-i Nursi Hz.'Ieri kimi konuIar iin; iin i yzn biImeden tanmIama
yapabiIiyor! Her neyse biz konumuza dneIim. AIIah'a karm Vahdet-i Vcud srrna ermi
oIanIar iin artk AIIah'tan baka ne nemIi oIsun ki onIar bu ii bizim gibi mezIerin yaptg
gibi tartmaya dksnIer! BrakaIm nur kitIesi statIarnn bu ve benzeri aImIar iIe avuna
dursun!
Oysa, Vahdet-i Vcud ehIi bakar ki yer, gk, her ey 'vesia krsiyyhs semavati veI
ard.' yani AIIah'tr AIIah. Kimin buna akI erer. Oysa her ey yerIi yerinde. OnIar neyi diIerse oIur.
Tekvin sfat iIe donanmIardr nk!
Burada ki eIetireI sIubumuza bakarak kimse bizi Said-i Nursi Hz.'Ierine bir
saygszIgmz oIdugunu zannetmesin; sIam bykIerine kar edebimiz tamdr, sagIamdr.
Ayn ekiIde de aImamz iinde iIeride Said-i Nursi'den yaptgmz aIntIar bakarak kimse bizi
Nur cemaati mensubu oIarak ta teIakki etmesin. Biz Ak cemaatinin, Vahdet-i Vcut merebinin
mdavimIeriyiz. AIIah'tan baka arzumuz yoktur bizim.
Ksacas, derdimiz Ak.
=k" ki "=k7, =llah'n kendini ezeIi seyretmesinden baka ne ola> =kJn nefsimize
dmesi iin 3Pa#rullah7a #ani masiva#a5mmknlere5sebeblere ait tm arzularn nefiste
snmesi erek. 3=k7, nefsin snmesini erektirir ki =llah nlde zuhur etsin. /en orada
olduun mddete =llah ora#a nasl elsin> /enin snmen erek ki =llah elsin. =k elsin*
=k =llahJa ermenin en ksa #olu derken bunu anlatmak isti#oruz.
Hz.Said-i Nursi'nin Hz. Muhyiddin-i Arabi'den yana az yukarda bu derece yakn tespitIeri
itiraf, bizi bu anIarn aktarImasna sevk etti. Evet, bu bapta son bir meseIeyi de ksa yoIdan
manaIandraIm. Yani, 'var oIdugunu zannettigimiz eyIer AIIah'n gIgesidir.' meseIesini!
Din aIannda AIIah'n zat iIe kyasta gIge oIarak adIandrIp, gIge oIarak var oIan
gerekIik; biIim sz konusu oIdugunda varIgn asI oIarak eIe aInrsa; yine dinsizIik, hakszIk,
yapIm ve de yani geregin reddi yaanm oIur! Yani AIIah iIe kyasta gIge varIk oIma
gerekIigi oIarak var oIan, duyuIarmzn aIgIadg gerekIik ki bunun iine para psikoIojik
aIgIarn tm dahiIdir. Du#ularmzn al alanna iren ereklik olarak bu varlk alan, aslnda
biliniz ki esma alandr. Bu alan, bilim alannda maddi ve erek varlk olarak ele alnrsa ki
#ada le varlk le varlk olarak nesnel ereklii baznda muhluksal ereklik olarak,
erek varlk olarak ele alnmazsa bu her iki a#r durumda da deiik adan bir tr din dlk
haline savrulmu olunur.
,nk 8alik ile mahlukJun karmamas erek. =llah mahluku ss olsun di#ede
#aratmad. <ada #aananlar aka deildir. =llah mahlukuna mahluku iinden kullua
#kselenlere aka #apmaz. &ark var ama a#rlk #ok* =#r'a mmknler 8akk2ka delil
olamazlar. 3 ....0 BvarlkC kazanmann anlam, onlarn 8akka delil olmas deil, 8akkn kendi
varl#la mmknlere kant olmasdr. ,nk onlar hibir zaman =llah2a kant olamaz.7
K(%
<ani
8ak kendi varl ile mmknlere delil olur bu nerme#i anlama#an evedi billah 6ahdeti
6'udu anlamaz. "Bunun iin kuIIandg ifade ' ' ZorunIu VarIk'n sonradan oIana varIk
vermesi'dir ki, bu ifade zeIIikIe vahdet-i vcut anIay bakmndan ok nemIidir."
144
Bu
nedenIedir ki "insan bir yn iIe AIIah'a bir ynyIe aIeme benzer. bn'I-Arabi, buradan
hareketIe insan 'berzah varIk' diye niteIer ve 'berzah' terimine dnce dnyasnda ok nemIi
yer ayrr."
145
Zira ikiIigi tevhid etmenin anahtar insandr, anIam oIarak anIam ve anIam oIarak
tevhid insanda aga kar.
AnIam, aImamzn temeI konusu oIarak aIma boyunca ve ok iIeride de HeIIer iIe
iIgiIi tartmada, ahIk bahsi iIe mevcut aIkas nedeniyIe iIgiIi tartma da da genie eIe aInd.
AnIatmda kavray iin iIeri srIen ikiIigin z udur: " (...) haIifeIik, ancak insan-
kmiI iin geerIi oIabiIir. Bunun iin AIIah, onun grnr suretinin [cisim] Ieminin
hakikatIerinden ve suretIerinden, grnmeyen suretini ise kendi suretine gre var etti. Bu
nedenIe insan hakknda ' Onun grmesi ve iitmesi [duyuIar] oIdum' demitir. 'Onun kuIag ve
gz oIdum' dememitir."
146
ve nafiIe ve farz ibadetIerIe meydana geIen: " Bu iki yaknIk
sonucunda Tanr ve insan birbirIerinin idrak araIar haIine geIir. SfiIerin ' AIIah iIe grdm,
AIIah iIe duydum, AIIah iIe biIdim veya AIIah iIe grendim ' demeIerinin nedeni ( yukardan beri
anIattgmz te B.N.) bu yaknIktr."
147
Arabi hazretIeri iIe Nursi hazretIerinin ortak konumaIarna bir rnek daha vereIim:
Nefsimizin terbiyesinden aciziz. demek bizi terbiye eden sensin!"
148
Arif, Rabbi iIe konumak iin kaIbini temizIeyecegi zaman, Rabbi vastasyIa degiI de
kendi kendine kaIbini temizIemeye kaIktgnda, bu durumun kaIbinin daha ok kirIenmesine yoI
aacagn grr. Bu durum, sv oIdugu iin eIbisesindeki (EIbise kaIptir. Bir nceki, sayfaya
baknz. B.N.) pisIigi idraryIa temizIeyen kimsenin haIine benzer. HaIbuki burada isteniIen
temizIik, nefsinden uzakIamak ve btn iIeri AIIah'a havaIe etmektir."
149
AIIah bir. HerhaIde ona giden yoIIar bin bir oIacak degiI "sen bin bir zannediyorsan bin
bir phen vardr." diye bouna syIememi Hz. Muhyiddin-i Arabi.
SzIer ayn ise kim nce syIemi ona bakmak Iazm itibar iIk syIeyenindir. En iIki
peygamberimiz (S A V ) efendimiz zaten. tibar ondan siIsiIe iIe!
imdi, buraya kadar anIattkIarmz destekIeyen ikinci rnege ait deIiIIerimizi sunabiIiriz:
Ene'deki ahvaI ve hissiyatn marifetuIIaha vesiIe oImas hakknda zikrediIenIer tartma
konumuz anIaImadan anIamI oIamaz. Bu yzden bu deIiIIerIe aktaracak oIursak Hz. Said-i
Nursi'nin pek gzeIce gsterdigi gibi: "nsan bu aIeme iIim ve dua vastasyIa tekamI etmek
iin geImitir. Mahiyet ve istidat itibaryIa her ey iIme bagIdr. Ve btn uIum-u hakikiyenin
esas ve madeni ve nuru ve ruhu, MarifetuIIahtr. ve onun ssI-esas da iman- biIIahtr." ayn
sayfann biraz yukarsnda ise yIe zikredi var: " Ve o insann vazife-i ftrat ve farza-i
zimmeti, marifetuIIah ve iman- biIIah'tr. Ve iz'an ve yakn iIe vcudunu ve vahdetini tasdik
etmektir."
150
Buraya dikkat edin iman- biIIah yakin iIe vcudunu ve vahdetini tasdik etmek peki
bu nasI oIacak? GreIim: "Evet vahdet-i vcuttan bahseden; fikren seradan sreyyaya (Kur'an
da en yksek yerdeki yIdz. B.N.) karak, kinat arkasnda brakp nazarn Ar- AI'ya diken, (
ki dikkat edeIim Kur'an-da Ar aIadan daha byk yer yok! Oras son nokta! B.N.), istigrak bir
surette kinat madum sayp her eyi dogrudan dogruya kuvvet-i iman iIe Vahid-i Ehad'dan
grebiIir." oIanIar iman-i kamiI; insan- kamiI oIabiIirIer. Yani tevhit de iIeri gitmek ve AIIah'
yaamak ancak bu merebin ykseItmeci hizmetinden feyz aImakIa mmkn merepten oImak
gerekmiyor ama bu merebin ykseItmesi oImadan tevhid oImuyor! "te btn meseIe bu!"
Tevhid ehIi, "OImak ya da oImamak"! HamIet. HamIe etki oIa'sn!
151
Bu konu zeIinde yer aIan benzeri ikiIik tartmaIarnda da oIdugu gibi mutIak adaIetin
teceIIi etmesinin de Hakk'tan oImadg zannediIerek yapIacak her akI yrtmeIerin din dIga
dmesi iIe kiinin kaderi inkara varmas rnegine az rastIamyoruz. Bu anIayIarda oIdugu
gibi AIIah' mahIukIa e tutmak ve mahIuktan biIip, AIIah' unutmak oIarak buradaki yanIg
yukardaki yanIg iIe bir ve ayni yanIgdr. Ama hemen demeIiyiz ki grmeyen nereden biIsin bu
dn#ann erekleen adaletinin de mutlak olduunu, zira biriIeri bahane buIacak ki dinsizIikte
gerekIeebiIsin yoksa herkes MsIman oIur i biterdi!
Her ey AIIah' zikrediyorsa, kafirIerde bir tr AIIah zikri yapmaktaIar! Ama Kur'an'dan
nida eden AIIah ben onIarn zikrini kabuI etmem diyor. KabuI ediImeyen zikir ise AIIah'n
oImadgna iman getiren bir Hakk iinde aIdanmada oyaIanmaktr ki AIIah bu zikre sarIanIarn
canIarnn kafir oIarak kmasn istemitir! Yani Kur-an'n tersine AIIah'n oImayna iman
getiriIemese idi. Yani aIdatc deIiIIer de oImasa idi ki Kur'an okunurken anIam arptan
eytandan AIIah'a sgn ayeti oImazd; herkes koIayca msIman oIur i biterdi! te Muhyiddin-
i bn Arabi Hz'Ieri ki; AIIah'n seIam peygamberimizden kendisine ve AIIah'n sevenIere geIsin:
eytan da 'sratI mstkim' dedir derken kast, eytann AIIah' zikretmesinden gafiI oIamayacag
idi. O yasak oIan cihette uzmanIamtr ve o cihette AIIah'a ait oIsa da, yasaktr; ehIi anIar!
Ama meIun/Iain oIan eytan/ibIis ki AIIah'n Ianetine ugrasn ki; izin veriImeyen bir zikre
muhatap ve sahiptir! Yoksa yoIdan karamaz! Ve cehennem iIe kfr kafirIer iin Hakk oImazd!
GeIeIim bir de u mehur iki dnya ayrmna: esasta Tevhid ehIi dndakiIerin zannettigi
gibi de iki dnya yok. Yok oImasna yok ama kim iin yok; tabi ki iin srra ermiIer iin. Ya
digerIeri!!!! BunIar iin haIa iki dnya geerIi bir tanmIama. ?nun iin bizi -laton'u sananlar
le dediimizde, bizi iki dn#a' sanma afletine, felsefe z ile allama afletine
derlerse, kendileri bu hakkn hesabn verirler.
Bu iki dnya durumuna ait aImIarn yukarda rnek oIarak verdigimiz mutIak adaIet
rnegindeki aInan pozisyona benzedigini tekrar hatrIataIm. Yeri geImiken degineIim ki zaten
mutIak adaIet mmkn degiImi bahanesi iIe adaIeti tesis etme abasn brakmakta ayr bir
zuIm ama bu baka bir mevzu.
imdi de Hayyam konusun biraz:
=llah evrenin 'an, evrense tek bir beden
1elekler bu bedenin du#ular hep birden
<erde kte 'anl 'ansz ne varsa birer uzuv:
Budur =llah birlii& b"t!r baka her s#lenen."
KE$
Bu varIk denizi nerden geImi biIen yok;
yIe bir inci ki bu byk sr deIen yok;
Herkes akIna eseni syIemi durmu,
in kaynagna giden yoIu buIan yok.(A g e,185.)
Yaam akIa uydurman gerekir,
Ama biImezsin akIa uygun oIan nedir;
Bereket eIi abuktur Zaman Usta'nn,
Bana vura, vura sana da gretir.(A g e, s,187.)
AIIah, gyIa doIdu can gzme:
Bu dn#adan o dn#adan bana ne*
GnIm ter gibi kp bedenimden
Kart varIgn denizIerine.(A g e, s,70.)
6arlk #okluk derdini aklndan sil!
Brak teleri de kendini bil.
DoIdur arab, geni bir nefes aI:
Ka nefes aIacagn beIIi degiI.(A g e,s,41.)
6arln srlar sakl senden benden!
Bir dgm ki ne sen zebiIirsin, ne ben.
Bizimki perde arkasnda dedikodu:
Bir indi mi perde,ne sen kalrsn, ne ben.(A g e, s,24.)
Sen nesin, varIk nedir, nereden biIeceksin?
Dnyan esen yeI stne kuruImu senin.
+ki #okluk arasnda bir varIk seninki:
HiIik ne varsa evrende, sen de bir hisin.(A g e, s,128.)
(Grdgn sandgn bu aIem de, bir hi. B.N.)
iirden yoIa karak ksa bir degini de buIunmak isteriz. Bunun iin de Hayyam'a ait: 3+ki
#okluk arasnda bir varIk seninki:7 dizesi iIe Necip FazI Ksakrek'e ait bir iir dizesi oIan 3
9fre re alemin hem ba hem sonu hi. +kisi arasnda varlk olur mu ki hi>7 ekIinde eIe
aIdg varIk meseIesine ait yakIamIar konumuz asndan da karIatraIm:
Necip FazI Ksakrek. Hayyam'n vurgu yaptg ayn yere hiIige, hiIik meseIesine farkI
bir vurgu yapyor. Hayyam AIIah' buIdurmak iin mmknata, onun spesifik bir tarz oIan
insana sen hisin, adem sen a'demsin derken, oysa buna ragmen insan sen kendini iki yokIuk
yani baszIk ve sonsuzIuk arasnda varIk oIarak biIiyorsun demeye getirirken. agmzda
ateist feIsefenin kendini basz sonsuz oIarak temeIIendirdigi bu biIi tarzna eIetiri getiren
Necip FazI Ksakrek'te ayni yere gnderme yaparak, ban sonunu inkar eden sen nasI varIk
oIacaksn, varIk nereden geIip nereye gidecegini biIirse varIk oIabiIir, ekIinde anIamamz
gereken, mmknatn durumuna bir baka adan gnderme yapyor. Zaten Fsus-I Hikem'de
Arabi Hz'Ieri de "mmknat AIIah'a rcu ettigi nispette ahirdir." demiyor muydu?
UnutuImasn istemedigimiz bir diger husus da zneler aras iIetiimdir ki bu iIetiim
ister diI, ses, davran, beden diIi yoIuyIa dsaI aktarma ait iIetiim oIarak veya isterse de para
psikoIojik iIetiim aIanna giren ve onun zeI aIt daI oIan teIekinezi yoIuyIa, dogrudan zihin
aktarm veya diger bir ad iIe iseI aktarmnn sagIadg iIetiim yoIuyIa grme oIsun, veya bu
tarz grme biemi istenirse AIIah iIe kuI bag anIamnda #ani =llahJn zaten v'udunda ki ve
bir tr kendi rmesi oIarak kuIun stIendigi grmeIer oIarak grIer ekIinde oIsun - bu
sebepIe de kuIIar arasnda kendi arzusu ve onay iIe bir iIetiim biimi oIarak adIandrIacak
yapIanma oIarak bu konu zeIde bir tasavvuf temeIIendiriImesi oIarak da anIaIabiIir.- bu
#nde ele aldmz tm bu konular enel bir ad ile zneler aras iletiim olarak
adlandrdmza dikkat ekeriz.
Tm tartmaIarmzda geImek istedigimiz sonu ise yIe ifade ediIebiIir: Hidayet
AIIah'n eIinde oIdugu haIde AIIah'n ispatna yneImek istiyoruz!
Tabiki, bu durum kimseyi artmamaI! Zira AIIah izin vermezse biz bu aImayda
yapamayz! Eger bu aIma bir kiinin dahi hidayetine sebep oIacaksa bu da yine AIIah'n
bizden neet ettigi bir kurtuIutan baka bir ey degiIdir. Tevfik AIIahndr. Burada bahsediIen
eyIer nihayetinde AIIah'n akImza bahettigi ama bize ait snrIIga mazhar oImu szIerdir.
artIarn dndaki tek sz AIIah KeIemdr. nsan sz zaman ve meknIa kaytIdr, bu
yzdende geicidir. Niyetimiz, geici karekterine ragmen, anIay koIayIatrmak iin agIara
bir ynyIe hitap eden bir aIma yapabiImektir. aImamzn ana ugra sorunu insanogIuna
bir reete sunmak ama kesin bir reete sunmak degiIdir. Her eye ragmen kesin reeteye
yneIen tarzda bir aba hem cahiIane bir aba hem de sIami karekterde oImayacak bir sIup
oIarak bir zorIama oIur ki bunun ad da en hafifinden haddi amaktr!
imdi nsz snrIarnda da oIsa bir yandan konuIarn n takdimi ve diger yandan ise
zI irdeIemeIerine geebiIiriz.
Bu irdeIemeye komnizm meseIesinden ve aagdaki gibi bir giriIe baIamak istiyoruz.
zellikle u sav kendine rehber edinmi komnist arkadalar almamza daha
dikkatle eilmelidirler 31arZ b$y$k 0: ile balayan bir mantk kitab brakmamtr. >akat
kapitalin mantn&
KE%
zelinde meta analizinin mantn brakmtr7. di#en, bu arkadaIara
DiyaIektik MateryaIizmin& Metafizigi dIayamayacagn grmeIiIer.
Yine bu ve benzeri bir nedenIe ateizmi savunmak isteyenIerin kendiIerine baka bir
akIama, feIsefe aramaIarnn nedenIerini bu aImada grmeIiIer.
Bunun iin Lenin'in ve Leninizmin neden ve zorunIu oIarak agda oImadg haIde
Heidegger'i hangi adan (unutuImamaIdr ki bu ann temeI yn oIuturmas da nemIidir.)
teorik tutarIIgn geregi destekIemek zorunda oIacagn gstererek; bu meseIe geregi
diyaIektigin hangi aImIarIa yeniIenebiIecegine temeI oIuturmaya gayret ettigimizi de
grmeIiIer. Ayrca Server TaniIIi'nin kIarnn metafizigi aamayan zorunIu metafizikte kaIan
kaIIarn yaz iinde ayrca eIetiriIdi ise de bu mevzunun eIe aIdgmz Lenin - Heidegger
iIikisi iinde eIe aInan bahis iIe aIakaI oIuu da yine bahsettigimiz Lenin ve Heidegger
iIikisinde sakIdr. Okurun bu meseIeIere ve zeIIikIede aImamzn sonIarna dogru ayr
bapIar oIarak eIe aIdgmz "GerekIik ve grn arasndaki iIikiye geneI bir bak" ad aItnda
eIe aIdgmz baptaki konuda geen tartmaya zeI nem vermesine dikkat ekmek isteriz.
aImamzda zeI bir husus oIan DiyaIektik MateryaIizmin - Bundan sonra bu
tanmIama ksaItIarak D.M. ekIinde yazIacaktr B.N.- kendi dndan D.M.'e hakI uyarIarda
buIunmas gereken feIsefi aImIar kuIIandgmz gibi, ayrca D.M.'min kendi nerme ve
argmanIarn da bu neriIerIe beraber kuIIandgmz da beIirteIim.
Bu manada rnegin, bize gre, HusserI'in fenomenoIojisi; diyaIektigin gerek manadaki
somut oIarak adIandrdg soyutIama sreci oIarak eIe aIdg safhay daha da aarak; biIince
geImi kavramIar bir biIin nesnesi oIarak eIe aIp iIemeyi daha derince sagIamtr. Bundan
farkI ve daha geni oIarak biIincin bizzat dnmenin nesnesi oImasn da yani dogrudan
biIin zerine dnmeyi de Heidegger'in hermeneutik-fenomenoIojisi eIe aImtr. Heidegger'e
gre bu yoI, yani bizzat biIin zerine dnme, varIg bir grn oIarak eIe aIp inceIeyen
fenomenoIojiye, onun iIe biIin nesneIerinin biIinte fenomenoIojik rediksiyon yntemi iIe eIe
aInp inceIenmesini ne sren, HusserI'e fenomenoIojinin gz ard ettigi baIangc
sagIayacakt, ekIindeki baz yazarIar gurubunun dnceIerini hem aktardk; hem de bu
dnceIere aynen katIyoruz. -nk bu nokta Kant'n varmak istedigi ama varamadg yerdir
ve bu aama da Kant'n bu yzden kendi aImna tinin grng biIimi dedigini tahmin
ediyoruz! Ve bu yzden bir anIamda Kant sistemine degiik bir bak ve ayrca bu yoIIa Kant
sistemini baka sistemIerIe birIetirebiImeyi de uyguIanabiIir haIe getiren geIimeIer,yorumIar
oIarak bu bak as- Bu anIamda sadece bizim yorumumuza gre, hermeneutik
fenomenoIojinin de bizzat biIince yneIerek, grImeyen gerege, zihne, anIama faaIiyetine eI
atm oIacagn da tartmaya am buIunuyoruz!
Ama biz'e bu almlar oklarnn iddia ettiklerinin tersine srarl takipileri asndan ele
alndnda di#alektie de #arar sala#a'ak #eni #ol almlar olabilir.
Yine bu aIma kendi kapsamnn snrIIgnda biIe; hi oImazsa dnseI tip eitIiIigi
iinde beIIi mihrakIara takI kaIma yerine Arda DenkeI'e de varan geni bir yeIpaze iinde
anIamn mahiyetinin neIigi hakknda bize biIgi veriyor!
Bu konudaki aImmza buradan ve Heidegger ile balar%ak? Heidegger b! k"n!da
yle aImIar ortaya koyar: ona gre, insani varIgn, kendi tabiriyIe Daseinin& k%aca b!
ilemin bilincin tannp& tanmlanma% "larak anlalma% ite fel%efenin a%l ii b! "lmaldr.
B! tanmlamaya gre b! iIem tarih boyunca askya aInmt. Ona gre fiIozofIar hep biIincin
dna yneImi ve biIin dndaki nesnenin tanmIanmasna aImIard. Ama bu tarz bir
feIsefi aIma ona gre manipIasyona neden oIuyordu. ByIece bu boyuttaki feIsefi aIma
ve iIemden doIay hem insan zne yabancIam hem de biIincin inceIenecek asI nesne
oIdugu unutuImutu. Oysa feIsefi aIma Dasein'in tannmasnn dnda bir nesne
tanmIamas oIarak ortaya karak ve bu yoIIa her da dnk tanmIama zorunIu oIarak eski
ontoIojik yoIdan iIerIeme oIacagndan bunun sonucunda varIgn mahiyetini Aristo tarafndan
"rtaya k"y!lan 7)!%ei "nt" #e 1ec)ne "nt"" ayrmna dayanmas hadisesi de zorunIu oIarak
ortaya kacaktr. VarIgn bu ikiIi karakterde anIaImas nedeni iIe Heidegger'e gre ise ite,
asI bu durum da zneI anIaya dIerek, varIktan ve onun mahiyetinden uzak kaImak
zorunda kaInacaktr. ByIece tanmIama daima Techne onto seviyesinde kaIacagndan her
tanmIama zorunIu oIarak varIg haysiyetinden soyma iIemi oIacaktr. ,nk 8eideerJe re
varlk ne%nele kamayan fazlala %a)iptir. Bu fazlalk anla# AIman feIsefi ideaIizminin
rndr. Ayrca bu durum GestaIt'ta psikoIoji dsturu oIarak karmza kan ideaIist
duruuna ragmen bu biimiyIe materyaIizm Iehine kuIIanIabiIecek daha da iIgin bir grnm
kazanmtr. " (.) btnn hibir ekiIde geIerine paraIanamayacagn iddia eden GestaIt
psikoIojisi (.)."
KE(
OIarak biz eger bu sistemseIIik dknIgnn tarihteki dogdugu ve
dokundugu yerIeri grmek istersek iIemin taa Kant tan itibaren %i%temlemeye baladn
gr$r$z. B! d$$ncenin ilk kkleri ayrca ilk y!nan d$$nce%inde 7armenide%e kadar gider
,yrca deiik t"nlar ve kIkta oImak zere HegeIde b$t$nl$k anlay #e 0ar@'ta evren
kIgnda teori ve pratigin birIiginin aIan oIarak karmza kan geneI AIman feIsefi anIaynn
en sonunda Heidegger'de ki cisimIemesidir. Zira Kant'ta mevcut oIan zihin iIe dars
arasnda ki ak ve HegeI'in gerek tmdr (WhoIe) anIay, Marx'ta teori pratik birIiginin kuraI
oIarak eIe aInm oImas iIe biIimin bitmeyecegi aksi haIde her eyin biIinmi oIacag
yakIamIar oIarak bu izahIar hep bu "AIman FeIsefi AkI 3$r$t$$: #eya anlay deyin b!
d!r!m!n kklerinden d"maktadr. B! tarz akl y$r$tme& ,lman >el%efi <k"l$n$n: )em iin
iinden kamadnn bir zir#e akl rnei "larak nemlidir. Hem de insanIga armagan ettigi
dnceIeri dgmIeyen bir girdaptr. =ma biz'e bu tanmlama, her trl olumsuzluuna
ramen #ani =lman felsefi baknn z olarak varlkta mev'ut olan [8a\kinte bulunan
=merikan zl felsefi #aklamnn tersine " sonsuzluk bo#utuna, doal varln
tketilemezliine dikkat ekme olarak deerlidir.
nsani anIamann boyutuna bir baka adan yakIaan dnr ise Gadamer'dir.
Gadamer insani anIamann (bizzat kendisinin aIetIerIe gideriIemeyecek) insann ontoIojik
yapsndan kaynakIanan bir snrIIga sahip oIduguna iaret etti.
Grl#or ki metafizik; HeideggerJde bilin'e #nelmenin erisindeki neden olan doal
maddenin sonsuza blnmesinden varlkta nesnele kma#an bir bo#utun varl nedeni ile
vardr. )uhaftr alma iinde re'eimiz ibi MeninJde kapsamllk kural erei b#le bir
durumun varlna nderme #apmtr.
Bu arada tekrar tekrar beIirteIim ki Heidegger'e gre nesnenin varIg, bir suni madde
retiminin varIg oIarak biIincin manipIasyonunu sagIadgndan bize mahiyet biIgisi
vermemektedir. Bize re ise suni varlk oIarak, nesne-madde de tpk dogaI madde gibi insan
biIinci iin nesneI oIarak var oIabiIen ama AIIah karsnda #okluk hkmnde bir varla sahip
olup, retilmi bir nesne madde olarak nesnenin mahi#et itibar ile varlna ait olan bilimiz bir
#oktan #aratma bilisi deil! sade'e e#lemimizin ulat varln vardan retiminin sonu'unda
beliren ve zihinde bu 3retili bilisi7 dze#inde ki temsil edilii ile varla kan bir
epistemoloGik durum oIarak varIk, oIarak biIgi ve bilinin kesinliine ancak bu dzeyde sahip
oIdugumuzdan ayrca retimin sentetik oIan geni urubunun da atomik mahi#etinin maddi
menei doa olduundan #ani doadan eldii iin onun zorunlu doal #apsnn varl sz
konusu olduundan maniple #aratmaz fakat bilme hadisesini tartma#a aar. Prld ibi
burada 8eideerJden a#rl#oruz. Onu saIt savunanIar arp ama bu Heidegger'i
anIamamaktr; nk o d varIkta nesneIIik oImadgn dnerek feIsefe yapyordu diyenIer
kacaktr. Zira batda Heidegger feIsefesini inceIeyenIer onun feIsefi kurgusu yznden
dnmekten doIay yemek yiyemeyecegini, eger kendi argmanIar iIe eIikiye
dmeyecekse dnmeye ara vermemesi gerektigini syIeyenIer var! KimiIeride o nesneIIigi
inkar etmedi, sadece onda daima biIince karIamayan bir yan oIdugunu iddia etti, diyebiIirIer.
OnIar birbirini yiye dursun tarih amca herkesi ve her tartmay geersiz kIacak ve bu tip
tartmaIar zamanIa ortadan kaIkacaktr. Biz 8eideer am'adan ala'amz u#ar# alalm
#eter.
Sentetik maddeyi doga iIe bagntI oIarak eIe aImadaki kastmz, insann atomun
unsurIarn yaratamadg, fakat atomun yapsaI diziIii iIe oynayarak sentetik, dogada oImayan,
nesne madde retmesidir ki,sentetik maddenin de atomik unsurIar dogaI mahiyettedir,
dogaIdan tanmIardr. Yani insan yoktan var edemez.
GeIeIim Gadamer amcaya ona gre ise: metafizik insann mahiyetinin, ontoIojik
yapsnn snrIIgndan doIay zorunIu oIarak vardr. Bizde katIyor ve soruyoruz. Her eyi
biImeye insann tahammI var m? nsan buna dayanabiIir mi?
nemle ve srarla una dikkat ekmek isteriz. 8er trl anlatm biimlerine ve konu
eitliliine ramen bu eseri anlamada ilk kavranlmas ereken husus bizim ele aldmz
bilin #aklamnn anlalmas olmaldr.
Ksaca bahsedersek sorunu bir soru iIe yIe eIe aImak istedik. EIe aImak istedigimiz bir
varIk biimi oIarak biIinten bahsetmekIe biIinten kast ettigimiz mana ne oImaIyd> Bu
sorunu kavrama#a ait ilk #aklam kanaatimiz'e bilin'in, bilililik tiplerinden oluan bir birlik
olarak iki#e a#rldnn kavranlmas ola'aktr . :ira bize re erek kemale ermi bilin, iki
a#r bilme5 bili faali#etinin birliidir. @uh deyince d"r!dan bilin anlalmaldr? tabiat gerei
r!) yani bilin kalp #e be#in olarak iki a#r mekana sahiptir. Gerekte biIi nefsin iki temeI
aIan oIan beyin ve kaIbin ortak faaIiyetinin rn oIarak; iki ayr aIan faaIiyetinin birIigi oIarak
karmza kmaktadr. Ama yaygn inan tarafndan, ruhun/ biIincin, yukarda bahsettigimiz ikiIi
boyutunun bir bedende teekkI edii ve ancak o beden vastasyIa birIetiriIen bir organize
faaIiyetin tek birIeik varIg oIarak var oIabiIen nefsin durumu ihmaI ediImi, sonu oIarak
ruhun/ biIincin tek bir birIik oIuturarak var oIabiIen yaps gzden karImtr. Beden
hakkndaki akIamaIarmz, dnya boyutuna skmIar iin imdiIik yeterIidir. Bu izahatmzn
yani bedenin kuatImIgnda ve derinin de hem ite ve hem dta oIan gerekIik oIarak nefs
ise ehiI tarafndan yIe dekIere ediImitir: 3 Bedendeki idraklerin #eri, oranlardan baka bir
e#dir. ?ranlar alet ve edevat #erine eer. Fefs, z ile rr, kulakla iitir, be#inle dnr
ve kalp ile fiilde bulunur. Bu oranlar nefsin aletleridir. Fefsin zat! bedenden baka, bizzat
ondan a#r, ona etki etme ve #netme .tasarruf ve tedbir0 ba ile bal 'evherdir.7
KEE
Ne mana vermeIi buna! AsInda bunun manas, dnyaIkIar iin korku verici, bu yzden
ekinerek giriyoruz! Nede oIsa daima Yaradan'a bakmakIa var oIma boyutu bu! Yani kamiI oIma
boyutu. Yaradan'a karma boyutu bu." (.) sende kemaI sfatIar tamam oIunca orada durma; -
yani bedeninde ve dnyay seyirde B:N. - sfat makamnn en stn oIan Rza haIinde iken
(AIIahn) zat'n)a dn2:
KED

GeI geIeIim biIim yIe bir Ign haI aId ki adeta ruh inkar ediIecek bir boyutta eIe
aInyor. Sanki iIemesi baarIm bir ba oImayan vcudun diger fonksiyonIarn yerine
getiren bir makine yada robota bir insan ba nakIediIse kendini ifade eden tarzda
konuacagna inanImaktadr. imdiden Matrix fiIminde iIenmeye baIad biIe bu tema! Btn
bunIarn yan sra u sorun da dnIememektedir. EvveIa ie nereden baIanmaIdr? Bu
hayaI iin en bence kestirme yoI (!) bitkiseI hayata giren yani beyin Im yaam hastada
mevcut oIan sagIam vcut iIe - yine feI oImu bir tbben I bir vcuttan eIem eken - sagIam
kafann birIetiriIerek yani her iki tarafta ait I ynIerin atImas iIe acaba yeni bir insan
yaatmak oImaIdr. Bu mmkn mdr? Bu soru aciIen yantIanmaIdr! Bunun baarImas
durumda bizim bu eserde eIe aIdgmz ruh akIamamza ait iddiaIarmz biIimseI oIarak biIim
tarafndan kertiImi ve herhangi bir dine de ihtiya oImadg da rahata kantIanm oIurdu.
Ama bu teorik kurgu pratik oIarak var ediIemez! Ancak var oIan biIiIiIik tipIerinden birine
dayanarak yani beyinde oIuan biIiIiIik haIi iIe kendini aIgIamaya aIan insan iin mevzu
bahis oIan durum; kendini aIgIamann saIt beyninde ve bu aIgnn da kendinin tm biIinci
oIarak ve yanIsamaI bir biimde sanki biIincin totaI durumunun bizatihi kendisi oIarak
yaandg geregi oIarak karmza ktgndan; tek yanIIk iinde kaIa kaIm biIiIer; yada
beynin rettigi eitIi biIiIiIik haIIerini tek yanI oIarak yaayan insanIarn arzuIadg bir son bu!
Bu sany da biIim yaratmaktadr. Zira biIim kendi aIannda dahi beyine ait biIiIiIigi haIa biIin
oIarak adIandrIabiImektedir. BiIin haIa bir birIik oIarak kaIp ve kafann birIigi oIarak biIiIerin
birIigi oIarak tek bir biIin oIarak eIe aInp inceIenemiyor. ?#sa bilin kafa ve kalbin birlii
ekseninde birdir. Bu yzden ruh iki ayr ve birbirini tamamIayan biIi dzIeminin birIiginin
faaIiyeti oIarak kendini gsteriyor.
Kur'an-dan faydaIanrsak:
Bir de hi bilmediin bir e#in ardn'a itme! nk kulak, z," v.b.. oranlarn
merkezi olarak be#nin! du#umsallk, dndelik iinde olan, faali#etinin be#insel akl , zeka,
irade, farkndalk, eo, v.b. biliin ekillenmelerinin biliin bir biimine #ol aarak
du#umsa#an, dnen, anla#an akln ksa'as bir be#ine bal bir bilililik durumu olarak
orta#a kmas B:F: " nl [ durumlarnn merkezi olarak kalbin! du#ulanmalarn,
hissetmelerin, kalbi akln , hissedi, sezi, zevk edi, olarak biliin bir biimi olarak du#ulanan
ie bakan, sezen, bilen akl B.F. " bunlarn her biri ondan sorumludur.7
KEH
nk gzn grdgn gnI grrse, gaybi/ metafizik kesin biIgi eIde ediImi oIur.
Bu elime olmadan kesin biliye uIatgn sanmak saIt beyinIe kaImak, biIiin, yani
biIincin bir biiminin dominantIgnda kaImak oIacagndan sorumluluu douru#or* nk
AIIah Kur'an- Kerim'de Peygamberimiz iin yIe der:
Pznn rdn nl #alanlamad*7 te biz burada anIan durumu
amaya aIyoruz. Yani gz ve gnI iIikisini!
Yine Kur'an-dan rnekIerIe durumu daha anIaIr haIe getireIim: "(.) yer yznde
debeIenenIerin en kts, erei akllarna ko#ma#an (kaIbi kuIIanamadkIar iin, kaIpteki
varIkIar oIan kuIak, gz, diIden mahrum bu yzden kesin biIgiye !laamayan #e kafalarnda
b!l!nan kuIakIarna, gzIerine, diIIerine yada bunIar iIe onIara ne kadar hitap ediIse de onIar
yine) o sagr ve diIsizIer (den oIacakIar) dir."
KER
Burada aklarna ko#ma#an Iafz nemIidir. Zira,
Kur'an hakikatIeri z karakteri nedeni iIe gnIIe kef ediIebiIecek, varIk )alleri "ld!! )alde
b! yn$ ile akln grmeden inanma% iin ,lla) tarafndan duyuruIan ve mminIer ki onIar
gayba inanrIar yani grmedikIeri haIde inanIarn gerekIeri oIarak anIatImtr. imdi de kimi
eviriIerde " kii ile kalbi arasna irer" denmekte oIan kalp ve kii ayrmnn bu bahis iIe
aIakaI ynne de dikkat ekerek konunun sunumunu sagIamIatraIm "(.) Ve biIin ki, AIIah
gerekten kii ile onun kalbi arasn erer (.)"
KEI
Bu a#etten de anlal#or ki be#in bilisel
durum #ani dnme, kalbi bili ile tasdik edilmeden ki inan kalp dnnn biimidir! bu
nedenle dn'e ve inan birlii olumadan insan e#lemli etkinlikte bulunamaz*
Burada yeri geImiken konunun baka bir boyutu grn ikiIi mahiyetine geregin
birIigine, birIigin boyutIar oIan gerek ve hakikate dikkat ekmek isteriz. Bu meseIe gzIerin
nerede oIdugu ve nasI grdg meseIesi iIe de aIakaI iken ayn zamanda, diyaIektikte ki o nI
"tez - antitez = sentez" formInde yer aIan hususa ait noktaya da akIk getirmektedir.
DiyaIektik, hakikati nesneI varIgn yanss oIarak zihinseI, geregi ise nesneI aIarak eIe
aInabiIen varIgn kendisi oIarak aImIar. Bilinin bu #olla elde ediliinde, varln 'em
ediliini 3tez " antitez ] sentez" argmannda ortaya kondugu haIi iIe sagIamaya aIIr; bu
yzden de kavramIatrma ve nerme sunma iIemini a#nel #akin izgisinde ileri srer.
Buradaki #nteme benzerlii ile bu duruma k tutan tasavvuf; " birinci fark aamas -
aldat' birlik [ ikin'i fark aamas ] Perek Birlik! 6ahdet7 anla# ile kafamzda bulunan ve
dinde a#nel #akin diye hitap ediIen gzn ve gzIemIerinin iIerisine geerek, hakikatin saIt
zihinseI degiI kalbi bo#utta derinleen #nne dikkat eker.
nsanal varln kendisi olarak var olan nefs kendisine ait oIan organ oIan kaIpte, ayni
zamanda kaIbin aIeti oIarak kuIIanI iIe de ortaya karak, kaIbin de, kuIak, gz ve diIe sahip
oIdugunu gsteriyor. Yani nefs maddi ereklii dorudan kendi varl ile ren, du#an
konuan nefstir. )asavvuf nefsin bu zeIIigi iIe Kur'an hakikatIerine ait biIgi durumlarn
#aanabilirlilik ve u#ulanabilirlilik dze#ine #kseltebili#or.
Tasavvuf; nefs aIanna ait bir iIim oIarak, maddenin ayneI yakin gzIemi oIan akIn snrI
oIu nedeninden partikI anIayIa varIga yneIen biIime akn bir biIme boyutu oIarak,
maddenin anIamnn derinindeki gerekIigin, btnn, birIigin, Tevhidin, AIIah'n
yaanabiIirIiIigi geregi zerinde kendisini temeIIendiriyor.
Sz konusu durum da anlama aletinin de nefs olarak izah ediliinin izahn aalm.
nsanaI varIk oIarak nefis, 4mmare, levvame, safhaIarnda insanaI varIgn gz oIarak
kafa gzn, herkesin grdgn gren tarzda, kendi gz oIarak kuIIanr ve madde aIeminde,
yani birin'i fark aamasnda , biIim iIe varIg mahedeye girer. nsanaI varIk oIarak nefs geneI
oIarak, mlhime safhasna geIdiginde baz nefsIerde Ievvame basamagnda aIan gnI
gzne de sahip oImaya baIar.
Gnl z! ola#lar a#nel #akinden, d grten aIgnn dtan geIen biIgisinden
baka bununla beraber nle elen, alnn ie verileni olarak adlandra'amz izlenimler
olarak Pa#bJe ait, vahdete ermemi bir bak nitelii ile birlii, )evhidi! berzah alemini, #ani
ruhlar alemini de a#n anda sezen nefs olarak #aar. Bu birliin en tehlikeli #eridir, burada
kalan zndk olur. ,nk madde alemini =llah'n zat zanneder. Bu aIdatc birIik haIi nefsin
1utmainne basamagna geIinceye kadar srer.,nk nefis an'ak 1utmainne basamanda
Pa#ba ait =llah ile beraber olduuna ait durumu ispatla#an ola#lar rme#e balar! buras ise
ikin'i fark aleminin balamasdr. AyneI yakin oIarak herkesin grdg madde aIemi iIe Gayb'e
ait 1uhammedi hakikat aIemini ikinci fark iIe ayrmaya baIar. 1utmainne safhas bu niteIigi iIe
ayn zamanda gerek birIige yneIimin baIadg yerdir. BazIar burada hata yapar. Beeri
sfatlara eri dner. =ma ikin'i fark balad iin, =llahJa kavua'an kesin bildii iin artk
zndk olmaz. Ancak, beeri sfatIara geri dnsz yer @azi#e basamagdr ki nefs burada
AIIah'ta yaadgn anIar. nsan- KamiI burada kendi taIebesine irat yetkisi oIarak haIifeIigini
de verebiIir. Nefs yerinin AIIah oIdugunu biIiyordur. Nefs AIIah'ta seyrediyordur. Kendisini bir
denizin veya bir kutunun iindeyim diye tarif eder. 1arzi#e safhasnda tekrar aIemini madde
aIemi oIarak grr; ama ikin'i fark niteliinde yani hem AIIah' hem de yaratIm oIarak
isimIendiriIen yannn fark iinde ve hayrette oIarak, ayn zamanda da yaratIm bir eyin
oImadgn, AIIah'tan baka varIk oImadgn lednni ilim ile mahede ederek, hayretinin
artmasn ister. Nefsin bunda maksad, ikinci fark dnemini bitirmek ve bu durum zere yoIuna
devam etmektir. Sonra bu da aIarak; artk okIukta birIik, birIikte okIuga yani son aamasna
tekamI ederek Nefis Vahdet'e, KamiI oImaya uIaacaktr. Artk Vahdet haIi iinde, ne
gryorsan, O'dur, O, demeye eriirsin. ByIece tasavvufta biIgi edinme aamaIarnn da son
duragna eriiImi oIunacaktr. nk burada nefis AIIah'n isim, sfat, zat teceIIiIerinin mahzar
yeridir.
imdi en detayI bir aIgIama boyutu zannettigimiz kafa gzmz ki oysa d re
a#nel #akin etkisi iIe yneIen, gz iIe gre ve gz iIe oIuan gzIemimize, hatta bununIa iIgiIi
bir dzey oIan 9urJan" salt be#nimizle, aklmzla okumamza ait yanIgIarmzn hangi yanI
yorumIamaIara yoI atg hususuna rnekIer verebiIiriz.
rnekIer buradaki konumuzIa ve kitaptaki geneIin muhtevas iinde de anIama bahsi iIe
iIgiIi tartma konuIar iin nemIi oIacak bir mahiyet arz etmektedir.
rnekIerimiz beIIi baI snr amayacak ekiIde u meseIeIer zerine veriIebiIir.
Kur'an okuru mesafe, zaman, oI deyince oIuverir anIamn tayan kn emri, ve bunun
gibi Kur'an-i kavramIar tasavvuf boyutsuz bir tarzda anIama ve akIama kouIIarnda =llah'n
anIaynn insanal anla# ve dze#ine drlme tehlikesine yoI aabiIir.
ByIe bir tehIikenin varIgna iaret etmek amacyIa rnekIerimizi sunacak oIursak:
AIIah'n oI deyince o eyin oImasn sagIayan kn emri, Kur'an-da da beIirtiIdigi gibi ancak
AIIah iin bizdeki gz ap kapama sresine denk geIen sre. Yani AIIah iin bir gz ap
kapama kadar ksa oIan sre, bizim aIg dzeyimiz iin bazen miIyarIarca yIa denk debiIir!
MeseIa evrim meseIesinde bu durum hi unutuImamaIdr! Bir baka rnekIe de bu durumu
netIetireIim. AIIah her yerdeyim ve size ah damarnzdan yaknm; sizdeyim ve her yerdeyim
dedigi haIde; inatIa ve srarIa insan anIayna indirgenip iIikiIendiriIerek yanI anIatma yer
veriImesi oIarak kuIIanIan etkisiz ama ortaya km bir anIay oIarak " AIIah bende benimIe
kaytI anIay oIan, huIuIizm, huIuIiyet sapmas" veya "AIIah yukarda!" "AIIah ok uzakIarda
ama biIgisi iIe biIiyor; yaknIg bu demektir." veya "Din sebebi gkte ararken biIim sebepIeri
dnyada aryor." v.b.g. tarzda bir insani anIay, yakIama katIan insanIarn az oImadg
dnIdgnde u aIm nem kazanyor!
AIIah ayn ve bir anda her yerdedir. AIIah zamandan ve mekandan mnezzehtir. nk
AIIah geImedi ki gitsin! Ayn bir anda dnImek kayd iIe; AIIah'n, herhangi bir yerde iken
her yerde; her yerde iken herhangi bir yerde oIarak anIaImasnn; burada ortaya kan
durumunun gsterdigi gibi, Kur'an yorumunun akI anIayna st oIuu nedeninden doIay,
AIIah'n kitab Kur'an- Kerim tasavvuf yoIuna giriImeden, AIIah iIe bag oIan insanIar oImadan;
gerek mana boyutu iIe yorumIanamaz. Harici yorumIar; unun, onun, bunun, insan vasfI
yorumu oIarak, znde bir insan anIay, bir daraItma ve snrIandrma karakteri gsteren
tarzda kiiyi bagIayan yorum oIacaktr. 8er kesimde var olan ve z arpk insani anla#n
kendisinden doan, a#etlerin ke#fi mana kazanmasna kar kmak iin kitap ve manasnn
beraber korunmas erekmektedir. =ksi halde btnlk bozulur. Tm bozuImaIar manaIandrma
hareketi iIe baIar. Bu yzden bizim temeIIendirmemize kar bir iddia oIarak ortaya kan;
Iafznn korundugu iddias dar bir iddiadr. Hz. AIIah, "Kitab biz indirdik, onu koruyacak
bizIeriz." der. 9iminle korunur kitap> Nn'e -e#amberimiz /allallah ale#hi vessellem! =le#his
selatu vesselam 8zJleri ile.
Hz. =llah burada ne demek istedi. Ya RasuIaIIah diye evveIa peygamber efendimize
soruIuyor! /orulmasnn ihti#a' da a#r bir mhim nokta ki bu mesele asrdan asra itihad
helal kla r. Buna mukabiI ResuIIaIIah'n sz AIIah sz iIe Kur'an da e tutuImutur. Biz buna
snneti seniye diyoruz. Ya o Idkten sonra Kur'an korunmad m? Tabiki korundu. AIIah
kitabn peygamber makamnda ki nsan- KamiIIerIe koruyor.
Bu makam dnda yapIacak her yorum bizimki dahiI oImak zere sahibini bagIar hesab
ondan soruIacaktr! O zaman ehIiyeti oImayan yorum iinden uzak durmaI ya da yorumunun
shhati hususunda ehiI oIandan izin aImaI.
Yine bu yorumIama tehIikesine ait mevzuya en iyi eitIiIigi katacak bir ayeti de eIe
aImamz gerekiyor: "Ruh - ki burada CebraiI'den bahsediImektedir. B:N: - ona iki yay kadar
yakIat." ekIinde grmenin yapIdgn anIatan ayetten ayrca anIamamz gereken ise
mesafe kavramdr. Bu kavram diyaIektik sIupIa anIatIr. Zira burada birbirine bagI spiraI
oIarak ekiIIenmi st ste iki haIkann dnImesi biIe ancak ve ancak insan hayaIinin en
son varacag bir yorum oIuyor! BunIar bir dnn! Konumuza geri dnersek:
BiIincin herkese grIen ve ondan baka varoIuunun oImadgna inanIan beyin aIan,
bizim de iIk oIarak eIe aIacagmz aIan oIacak. Bu birinci dzIem: ara olarak be#inin
kullanld, mmkn bili dzIemi oIarak karmza kan aIan, gnIk yaam aIandr. BiIin,
gnIk yaam oIanndan dogan yaam, degiken/geici ve tarihseIIe ve geIecekIe oIan bagIam
iinde eIe aIrsa yanIgIara daha az der kendine dtan ve nesneI bakar! BiIincin kendisi, yine
kendisi gibi orada duran varlklar olarak ontoloGik ve epistemoloGik gerekIikIe iIgiIi faaIiyetinin
hem akIama alan, hem de aklama ara'dr. BiIin insann eIde edebiIdigi i ve d buIguIar
duyuIara, akIa sunarak; tannmaya, inceIenmeye, kefetmeye, ksacas anlalma#a sunabilen;
gze, i grye hitap eden, nesneI varIgn bir hammadde muameIesi grdg tm biIgi
unsurIarnn aIandr. Dnen"akln kendi zerine bununIa beraber tm i'e burada kaImadan
bu i'Ie tm d yaam zerinde faaIiyet gsterdigi buraya hitap eden dzIemin/hareket aIannn
kendisi oIarak ta karmza kyor.
imdi yIe iki itiraz oIabiIir:
Ik itiraza yer verirsek:
Beynin grdg iIev daha nemIidir. te baknz, biIim ve teknikseI geIiim hep ona
dayanyor. CevapIayaIm. Ikin bu bir yanIsama ve duygusaI zeka denen biIgi biiminin ortaya
kmadg dnemIere ait eski biIgi durumIarnn sonuIandrdg tahIiIdir. kinci oIarak
materyaIizmin dorugu oIan Marxist materyaIizmin grnmeyen gerektir argmannn insanIar
kaba tahIiIIerden kurtardg gibi benzeri bir ikinci durumIa kar karyayz. MateryaIizmin bu
sav kabuI ettirmesi heIe materyaIistIerce koIayd. Zira metafizik bunu yIIardr vaaz ediyordu
kitIeIere; oysa bizim iimiz zor. Biz GazaIiciIik'Ie suIanp daha imdiden ideaIist sofist etiketi
yiyecegiz. :ira dnen kalpten dem vuru#oruz. Prnme#en erektir armann ibi
be#insel akla a#kr bir sav orta#a at#oruz*
kinci itiraz biraz tp iIe iIgiIi oIarak geIebiIir ve yIe oIabiIir:
BeyinseI bir zre sahip hasta bir ahsa deIirium tipIi veya baka bir tan tabIosu sonucu
ortaya kan durum oIarak zihinseI engeIIi tip diyoruz. Bir insan bu haIde ise ne yapacagz?
nceIikIe bu durumun cevab daha koIay; anIaIr bir eydir ki kafas sagIkI oImayann kaIbi
sorumIuIugu da yoktur.
Ayrca bunIara benzemeyen kiiIik bozukIukIar iinde bedbaht oIan insanIar! Bu
kategoride yer aIanIar zeI bir hastaIk yayorIar. OnIarnda bu beyinseI akI bozukIuguna
yatknIk durumIar iIe iIikisi varsa da daha ok tm bedenden kaynakIanan, bedenseI agrIk
tayan bu rahatszIkIarnda topIumsaI etkiIeimIerin ruhsaI yapnn anormaIIemesindeki
fonksiyonu daha agrIkIa beIirgin bir biimde ve inceIikIe iIeri kyor. Beyin saIt eIe
aInmamaIdr. nk beyin nce vcutta sonra topIumda var oIabiIen bir varIk. 9iilik #aps
karakter #aps ile deer alannn in'elikle iin iine irdii kalp ve kafa bozukluunun birletii
alan olarak bedensel bir bozukluun var olduuna #nelik #aklam bu sahada bana daha
salkl zk#or.
SagIkI insanda ki gerekIik sansnn bozuImadg zihinseI niteIik adna, sag duyuya
sahipIiIik dedigimiz kar durumu iIe bu trI hastaIk biimIerini beraber eIe aIrsak, bazIarnn
daha ansI oIdugunu anIayabiIiriz.
HastaIkI tipIerin durumuna geIirsek, bu durum nihayetinde gnIk yaamda ska
diIIendirdigimiz bir kaI ve haI durumu degiI mi? Ayrca sorun burada daha totaI. Yirmi aIty
akn sayda eitIiIik, tipik zeIIik gsteren kiiIik bozukIukIarnn uzmanIk gerektiren, totaI bir
rahatszIk tr oIdugunu anIamamz gerekiyor!
Bu tarz bir kalp #ek bana hasta deil tm v'ut ile#iinde bir problem olduu sanrm
#eterin'e ak. -eki ne di#e'eiz> DogaI ki sorun psikiyatri iIe iIgiIi ise durumun psikiyatriste
sevk ediImesi Iazm! nceIikIe ruh sagIgnn oIumasna gayret etmemiz gerekmektir.
AsInda bu durumIarda bir tr deIirium vakasdr. Ama iyi ki tam tedavi ediIebiIir bir
zeIIik gstermektedirIer. Bu yzden topIum bu tarz rahatszIkIara sanki iyiIetirici yani
rehabiIite edici bir tarzda, sert oImayan, toIeransI, refIeks iinde, kendiIiginden, kiiye cevap
oIacak tarzda makuI bir yakIam gsteriyor! Bu tarz bir ahsa etrafmzda ska dengesiz, haIk
arasnda gveniImez anIamnda deIidenbeIek veya deIenmi, Ign dendigini ve de nefsi
emmare yada Ievvamenin somut bir haI aI oIarak, ahsn somut bir su yada sapka bir
davrana sahipIigi durumu oImadg mddete topIumun bireyi koIayca dIanmadgn
gryoruz. DeIiIik eitIi trde anIayacagnz. Prnen o ki znde du#ulanm #ani kalp
durumlarna ait salt be#insel rahatszlklarn tezahr olan hastalk durumlarnn salkllk
haline evrilii olmadan da dini anla# ve #aam elimi#or.
nsann oIuturdugu disipIinIer oIarak psikoloGi, nroloGi psiki#atri, felsefe, bi#o"fizik,
bi#o"kim#a ksa'as pek ok dalda bilim dn#asnn asl kapsamn be#insel faali#et
oluturu#or.
Bu alan insan ahsnda salt olarak ele alndnda bilin olarak #anl ile
ifadelendirili#or ki o#sa bu alan bilin deil, du#an, dnen anla#an akln bilililiidir.
Biliin be#inde bilin halini almas iin kalp ile bir tr u#um iinde deneli insanlk
halinin #akalanmas arttr. <ani kii be#inde ne hissedi#orsa kalp ile onu tasdik etmedike,
ksa'as halinde bir karar zerinde olmadka ona be#insel dze#de de bilinlilik
#aktrlmamaldr. +nsann ne dediini bilmesi #ada azdan kann kulakla iitilmesinden
kast be#inde ki oluumun kalp dze#inden #ani iinden #ani nlnden de tasdik etmesidir ki
insan #arla#abilelim* Bu safhada illa da dinsel inan erekmemektedir. Bilmeli#iz ki burada
olan biten, sade'e ruhun faali#etidir. 8enz ruhun, #ani insann asl sahibinin insan benlii
zerinde faali#et sterdii bili alan hudutlar iinde#izdir. ByIece biIi durumunu biIin
sayan yazar gurubunun yanIgsna katImyoruz. Bu durumu zneIer aras iIetiimi eIe
aIacagmz bImde, yaynIadkIar biIin adI eserIerine yneIik eIe aIacagmz aIntIarn da
anaIizi yanstmas eIetireI bak oImas durumu iIe daha da beIirgin haIe getirecegiz.
kinci oIarak bahsedebiIecegimiz ikinci dzIem: ara oIarak kaIbin/ gnIn hakim aIan
oIarak kuIIanIdg aIandr. Kesin biIgi dzIemi oIarak karmza kan bu aIan, insann
mahhas varIk oIarak her ahs baznda ve ahsn kendi baznda eitIiIigi, degikenIiginin
ontoIojik oIarak btnIgnn bagIam iinde biIincin kendi ve beden iIe birIiginin ontosuna
dnk asI faaIiyet aIan oIarak sezgi ve zevkte/duyguda kendini kendinde, en derinde, kendi
kendisi iIe tanma#a veren , para"psikoloGik baka benlerin ahvalini bilme durumlarn
kapsa#an, bilen"akln gnIn aIandr.
Hemen yeri geImiken beIirteIim ki du#an dnen anla#an akl iIe i gr iIe biIen akI
bir birlik oluturduundan bunlar arasnda ,in seddi #oktur. Hakiki biIi ikisinin birIigi oIup her
insanda her zaman mevcut ve aynidir. Fakat baz insanIar cehd ederek, biIen akIn aIan oIan
gnIe iIerIik kazandrarak; gnI kuIIanmay biIerek, maddenin kaba duyuIara ve ince akIa
hitap eden ynnden kopabiIiyorIar. Bu insanlar maddenin kaba ilk bakta bilin birliini
sala#an rntsnde kalma# aan #n#le akn bir bilie sahip olabilmekteler.
BiIincin kaIp aIanna ait biIiIiIik zerinde faaIiyet gsterdigi buraya hitap eden dzIemin/
hareket aIannn kendisi oIarak karmza kan yn bu durumIarn anIaImas iin )evhid
ilmini gerektiriyor. Tevhid iImi biImenin kaIp aIanna ait biIiin iImini oIuturuyor. Zira 39alp
akln tesinde bulunan nesnel [ nesnel bir varlk "larak ne%nel $%t$ ne%neli B:N:6 biliciA
alglayc bir g$t$r.:
KDL
Tam da burada nce EngeIsin %k %k eletirdii metafizik tartmasna
ok ksa gireIim. Zira EngeIs'in metafizigi eIe aI saIt beyinIe iIgiIi aIandan geIen bir tahIiI oIma
gibi ksrIgn yan sra, eski tip metafizige bir bak oIarak gnmz iin eskimitir. Bu yzden
metafizigin ne oIduguna dair tahIiIIerinde yetersizIik tadgndan doIays iIe metafizige yanI
bir bak durumuna dmektedir. Hadi EngeIs'i maruz greIim nede oIsa gnnn biIgi
d$zeyine %a)iptir. >akat "na tamamen zt #e stne stIk sIami bir anIaya sahip Prof. Dr.
Hayrettin Kara'ya ne diyeIim. Kendisinde metafizikten yana ne buImusak grdk ki EngeIs'in
yere aIdg eski metafizik tanm #e ta)lilinin d"!rd!! yanI metafizik anIayn tanm tahIiI
ve anIayn buImaktayz, greIim: "(.) metafizikseI aIan Bilin burada fizikseI aIanIa
bagIantsz, maddi oImayan bir tz oIarak anIaImtr."
KDK
Demektedir. ByIe bir metafizik
anIay ve tahIiI bu dnyadan oktan gmtr. nk metafizik aIann ontoIojik oImadgnn
iddias eskimitir. Artk fizikseI aIanIa bagIantsz bir ontoIoji ve metafizik dnmek zaman
gemitir. Maddi oImayan tz tanm yerine maddenin tanm degimitir. Maddeden ne anIamak
gerek? Yukarda hafiften girdik. Ben maddeye geneI bir anIam varIk adnn takImasndan
yanaym. VarIk yaratImam ve mevcut diye ikiye ayrIabiIir ve de bizim eskiden maddi
oImayan tz dedigimiz aIan asInda yaratImam aIandr. Mevcut ise AIIahn gizli%inden aa
kan ,lla)tan gelen yaratlm me#c!tlarn yani d!y!larn idraki alanna giren yerdir.
3aratlmam alana gelince Tevhidin aIan burasdr. Buraya Tevhid ehIi girer. Buras tekvin
yurdu oIup duyu iIe degiI; burada duygu, biIen akI& kalp ile d"lalr. >ailin )er zaman
d"r!dan ,lla) "ld!! bizzat deneylenir. 9ezen sadece seyreder ve izin veriIdiginde oI diye
diIer,oI diyende AIIah oI dedirtende kendinden kendine her i. DiIemek isteyen izin yoksa susar,
susar, susar!
imdi de bizim anladmz anlamda nesnel bili #erebilen metafizik tanmlamasna
eelim ki metafizikten ne anlalmas erektii netleebilsin. Zira bizim tarz tanmIamada
anIamn buIan metafizik; zneIer aras alann da materyali%t ka#raya ekilme%i ile kalp
"laylarnn beyince alglanma%na #e de kafa kalp birliinde r!)A bilin tanmlama%na )izmet
ederek& bili )adi%e%i ile biIincin karma/ buIankIama sebebi oIan saIt kafa aIannda kaIma
hadisesinin aImasna da hizmet edecektir. ByIece AIIahn yaanabileceine bir delil "larak
yntemimiz& d$$nce%ini delille ke%inletiren materyali%t deneyle %km kafalara bir !f!k
"lacaktr. Bncelikle yntemimizin ekirdegi oIan aIntya bir gz ataIm: "(.) nesnel bili, saIt
insan akI iIe oIuturuIamaz. AkI "k yararl ile#ler grebilir: blebilir& eletirebilir #e
"l!m%!zlayabilir? ama akl )ayatn amac )akknda ilham edilen bilinin kaynag degiIdir."
KD$

=ktr ki buradaki kavra# biiminden anlalan u olmaldr. Fesnel bili ilham edilen bir bili
bo#utuna kadar enilemelidir* te bu hadise ne anIama geIiyor? CevapIayaIm: Bu hadise
bilin olarak ele aldmz varln! yukarda ayr ayr anaIizini yaptgmz durumundan
kaynakIanan adIandrI da ifadesini buIan be#in"akl"bilim ile kalp"nl"ilim hadisesinin
insanda totaI oIarak aga knn ruh/ biIin oIdugu anIamna geIiyor. Bu iki aIann kafa ve
kaIp birIiginin insann ahsnda, insanda oIuturdugu birIikte, bu birIigin ceht, yani eyIemIi
etkinIikte, anIamn aydnIattg yani ifadesini buIdugu manasna geIiyor. Ayrca dnyaya
doguun totaI birIiginin ad oIarak, bedende, insanaI btnde, insan varIgnda aga kan tm
biIme, farkndaIk, tanma, kefetme, aydnIanma #b y$zlerce biimeAgr$nt$ye %a)ip "larak
bilimenin %alt beden ve saIt biIin oIarak ayrtrIamayacagna srarIa dikkat ekmeIiyiz!
Bunun kavranImamas yeni metafizige kar, yeniden kafa kaIdran bir ideaIizm ve materyaIizm
anIayIar iinde dnp durmak sz konusu ve konumu oIacaktr. Bu akmIar feIsefe tarihinde
karIkI oIarak zt bInn tarafIar oIarak var oIageImiIerdir. BiIiin kemaIe eriinin yoIu
oIarak metafizik ise, bu tarz gereksiz bInmeye kar duran totaI bir anIay durumunun
anIamIanmasnn anIamn temeIIendirmektedir. Bu manada diyebiIiyoruz ki biIincin srrna
ermiIik durumunda yani ancak ve ancak kemaIe ermiIik durumunda, biIiIiIik eitIeri oIarak
ideaIizm, materyaIizm u veya bu zm, gerek anIamda birIemitir. Ancak bu durumda, yani
kemaIe ermiIik durumunda, bu tarz biIiIiIik birIigi, biIince/ ruha arif oIabiIir. Bu nedenIe
yukarda eIe aIdgmz anIatmn varacag nokta u oImaIdr: maddenin insana en #akn #erden
sunumunu #aparsak beden olarak karmza km hali ile madde#i ele alrken, bir dier
edeeri olan bilin ile di#alektik birliinden ziyade madde& bilin ile aralarna rlm ,in
seddi ile a#rtrlarak tanmlanma#a alldnda #ani kartez#en'i bir anla#la ele alnma#a
devam edildii mddete ve anlamn da bizzat bu a#rma abasnda bulduu mddete
kendine #aban'laan insandan kurtulmakta imkansz hale ele'ektir. 6ara'amz bu nokta
nemli bir durutur.
A#rma abas olarak iritiimiz tanmlamalardan doan her ruh beden a#rm aslnda
kartez#en'i anla#tan ka#naklanan bir a#rmdr. Doaldr ki beden ve bilin
a#rtrama#a'amz #ap olarak biri olmazsa dierinin olama#a'a bir e deerlilik ilikisidir.
Beden ve bilin'in a#rtrlmas #ada biri hesabna dierinin elmi ama #ok ola'ak bir tredi
varlk oIarak eIe aIn izahatIar yada biimIeri veya bu biimIere ait yakIamIarn mantksaI
yapIar oIarak feIsefeIer insan kavra#nn snrllndan zorunlu olarak doan zorunlu
a#rtrma durumlar olarak ve de a#rm halde bulunan #aplar olarak, fikir olarak doma
retim merkezleri, daha olutuklarnda rmenin balan'nda olmak durumunda olan
akbetleri asndan da farkllklarna ramen kader birIigine sahip insanaI yapIardr. Beden
veya ruh sz konusu oIdugunda biri oImazsa brnn oIamayacag erei iki #apnn
hakikat asndan a#rama#an blnemez temel bir ereklik oluu ne anIama geImektedir?
Peki o zaman madde nedir> 1. =rabi hazretIeri AIIahJn v'ududur demi #llar n'e*
imdi muzipIer ya Im diyecekIer ayrma degiI mi? Im mminin hakka yryerek
hakta hak oImas oIarak tekrar varIk kazanmas iken; mmin oImayann kyamete kadar AIIah'n
kendisinde gizIiIik oIan yokIuga gmImesidir ki ite kabir azab deniIen hadise bizce budur!
Zira yokIuk tasavvuf ehIine gre cehennemden beter bir cezaIandrmadr.
aImamzda eIe aIdgmz ve bu bahis iIe bagIantI nemIi bir konuda udur: PIatonun
en nemIi sorunu gIgeIer aIemi iIe ideaIar aIemi arasnda bir bagIant kuramamak oImu
oIdugu idi. Ama byIe bir sorun sIam'n tasavvufi aImnda yoktu! Zira yce AIIah insan su-
baIk-amurdan yarattktan ve bu karanIk perdeIeri yaratan yne zt oIarak o perdeIeri ve
karanIg ama imkan oIan bir yn kaIbine vermitir ki bu da yine yce =llahJn bahsettii
=demJe ruhundan flemesi hadisesidir. Bu bizim =llah ile #eane olarak kurduumuz ba ve
=llahJn her #erde olmas ile ilintili olan her e#den haberdar olmas ile btnlenen bir durum
olarak ok zahir olan =llahJn zahirliindeki bu iddetlilikten dola# batn olan =llahJn zat ile
#arattklarnn badr ve tm v'udu oluturduu iin =llah birdir ve ondan baka #oktur ve
ilah sade'e odur . Bu durumun a#dnlatt bir ikin'i husus udur. Fefis in'elendiinde #edi
tipte var olan zellikleri itibari#le insann iinden eleni durdurup izle#erek ve#a
durduramadan! kendisini, olduunu zannettii bu hali iin, bu ie ve iten douun ksa'a
stlenilen bu halin, kii'e dar#a #anstlmasn, #ani orta#a konulan bu insani duruun
kiinin kendisi di#e tanmladmz da orta#a ko#duu, tepkisel varln bir baka durum iin
stlendii varlnn da bu durumlarn dahil olduu sa#sz biimlerinin de aslnda kalbi bili
trlerinin bir da #ansmas olduunun bilinii nem kazanmaldr.
Bu temeI ve durduramadg iinden geIene ragmen diger insanIarIa iIiki kurabiImesi
nasI oImaktadr?
Bu iIiki ise yani benzer ve zt nefisIerIe oIan iIikisini dzenIeyen ise beyinseI varIg
sayesinde oImaktadr. nsan diger insanIarIa bu beyinseI varIg iIe iIiki kurar. nsann bu
yzden kendini tanyacag aIan onun iinde ona hkmeden kaIbi ynndr. Diger insanIarIa
oIan iIikisinde beynine saparak kayboImu kii neticede saIt beyinden geIen veriIere hapis
oImu, beynine hapis oImu, kaIbine perdeIi, kendi zne, z varIgna perdeIi bir insan oIarak
kendi zeIIikIerinin merkezi oIan nefsine yabancIamtr. Nefis kitabn okuma oIanagn
kaybetmi ve de onun yeri oIan kaIbine yabancIamtr. Dola#s ile 1slman da olsa
=llah'tan gafiI oIarak, kaIbinden biIisiz bir beyin kullanma durumuna dmtr. Bu kullanm
biimine devam ederse! salt bu #zden de kafa ile kalbinin daimi ilikisinde varln dirimsel
olarak orta#a ko#abilen .1arksistlerin #ana #ana istedii dirimsel insan0 bir insan olma
olanan da #itire'ektir. Yani Marksist Iiteratrdeki anIatmIa eIe aIrsak kendisi iin insan
oImak temeI bir dogrudur; fakat kendisi iin oIamayan bakas iin insan oIur. BeIki bakas
iin insan oImak dogrudur ama bir artIa nce kendisi iin insan oIma haIinin baarImas
artndan geIen eksikIer gideriImeIidir!
AnIattkIarmz bizim okuma aImaIarmzdan dogan yorumIarmz oIup bir keif ve
deIiIe dayanmamaktadr, tartmaya ve redde aktr; nk dogrusunu yine AIIah biIir. Yani
AIIah aIem!
Tartmalarmzdaki ana mesele#e tekrar dnelim. Bu nedenle eski tanm da metafizik
tz biIimi iken yeni tanmda varIk bilimi haline eli#or* Mtfen bu tanmlama# oku#up
eme#in zerinde biraz dnn*
AnIaymz geregi de @uh bir tz degiI nur stne nur'dur. Bu nedenIe beyinseI
farkndaIk ksm iIe nefsin, yine kendi dnmnn yani tekamInn sonunda aydnIanan
gr oIarak kaIp aIannda da biIiIiIik eIde etmesi iIe grnn keskin oIumasna da ruhun
farkna kiice varImas, kendinin farkna vararak uykudan uyanmas yabancIamann
znerek ruh srrnn biIinmesi hadisesi diyoruz.
Iim, iIim biImektir.
iIim kendini biImektir.
Sen kendini biImezsen.
Ya nice okumaktr.
Okumaktan mana ne.
Kii hakk biImektir.
Diyor sevgiIim Yunus <mre
KD%
Bu yzden ruh, saIt sahibi yada karIkI srIara ermiIer iin nesneI oIdugu haIde, yine
ayni nedenden doIay biIim iin tm ynIeri iIe inceIenecek bir nesne de oIamyor! Bu yzden
de Ruh'un BekabiIIah ta HakIa Hak oImasna da Ehadiyete erme; insanda AIIah'n zuhur etmesi,
Nur stne Nur'da AIIah'ta var oIma diyoruz.
Yani bizim anl ruh hekimlerinin aratrd, bize re ruh deil nafstr5 bilililiktir,
benliktir5 eodur.
O zaman da nefsin bir bIm oIarak yani biIiIiIik oIarak, nafs oIarak beyinde
mevcutIanan biIiin tanmIamas iin hem biIin kitabnn hem de kuantum benIik kitabndaki
tartmaIarn anaIizinin yer aIdg zneIer aras iIetiim bImnde daha geni deginiIer de
buIunacagmz haIde bununla beraber daha imdiden bu nk bilim dzleminden #ola karak
burada da di#ebiliriz ki, kalp ile tasdik edildii an kalp kr krne tasdikde de kullanlm
ola'andan psiki#atri dzleminde karmza bu #zden bilin olarak kabilen, bizim ise
bilililik olarak ele aldmz durum: be#insel mekanda bir farkndalk varl olarak eo5 nafs
olarak znde dalabilirlilik lmllk delirme dediimiz hallere kadar varan eitlilikte
biimlere varabilen, normal olduunda bilililiin bir tr olarak! be#nin bilililii! be#nin
bilileri birle#erek tanm #apma or#antas#ona sahip olma durumu ve de nro"konitif, kuantum
bili, zihin felsefesinin zmlemeleri olarak ilaveten daha eni anlatmla fenomenal, konitif,
anatomik . zelde sinirsel ve hormonsal enelde tm beden0 #apnn tm v'ut kim#asnn,
nro"kim#asal, kuantum birliinde a#dnlanabilen bir varlk trdr.
Bu kafa kaIp ayrmasnda sentez "lan anlay g$n$m$zde bir te)likeyi de aa
karmaktadr. Bu tehIike ruha ait oIan tanmIamaIarn katIgdr: "Kat fikir, kanIar ve oIumsuz
yargIar, kaIbi karartr. Zihnin bzIm ve skm eIetireI yn, benIige nem veren,
uyumsuz ve dengesiz bir dnya yaratr; zdeIikIerimizi byterek arptan bir mercege
dnr. KanIar, kaIpte perde oIuturur. Kan, "Ben biIiyorum, sen biImiyorsun," der. Kendi
yanIabiIme oIasIgmz en aza indirir ve bakaIarnn yanIIarn aratrr. BizIeri birbirimizIe ve
sonuta da biricik biIgi %a)ibi& 1anr iIe yarr duruma sokar. KanIar, ezoterik aImaIar
yapanIarn bir mesIek hastaIg oIan enteIekteI kibir egiIimine neden oIur. TarikatIar, eyhIeri
ve dini Tanr'dan daha nemIi kIan yanI iddiaIara gtrr. KIt davran, kendisini Ak #e
,ydnlanma'nn en saf biimdeki korumas aItnda yerIetirmeyen her grubun aItn kazar,
gertir. AydnIanm kaIp, Tanr iIe doyuma ve huzura kavumutur."
KD(
te bu haIden uzak bir
mentaI durumun ruhun bir trI eIe geiriIememesini yaamasnn asI kaynagnn da bu durum
oIdugunu gstermeye aIyoruz. Ben'il benlik be#inden dar#a taamaz. nk: Tanr
adiIdir. Rahmanmz rahimdir. O AIIah ancak bencil "lmayan naf%n am nef%ine ermi&
nef%ine arif "lm!& in%ann a)%nda yle ifade edilebilir. 4n%an tanrnn gzdr ve Tanr'nn
iitmesi, konumas, iradesi ve hayatdr da. (.) nsan sonunda, "Ben bir hiim," diyebiIen
varIktr.(.) En yksek hakikat budur,(.)"
KDE
"8akiki insan, kutsal varlk& H! iin bir bedendir.
Hakiki insan, Tanr'nn gzIeri ve kuIakIardr. =lnn derinlikleri, insan olandr ve o derinIik de
sonsuz, Tanr kadar derindir."
166
"4n son evre ise, kendi zmzn bile bize ait olmadn idrak
etmektir. " =rtk bu nafs deil ruhtur,nefstir. B.F. " 8epimizin iinde, merkezinde, bire#lemi
4vrensel *!), )anrJnn bir #ansmas bulunmaktadr.7
KDH
Ruhun biIinemezIigi ve daha dogrusu
Tevhid& ilim "lmadan bilinemezliinin nedeni tadn *!)!n %endeki CBilici "l!!ndan
kaynakIanmaktadr! =llah #ani WBili'iJ ise senin sen olarak var olduun nafsn #ani insann
kuata'a bir varlk deildir* Fefsin kemale erdiinde mahede ettii bir zattr.Ostelik her
#n ile deildir de bu keif! zira kefe haram #erler de var* Bu manada insan Tevhid ehIi
oIamadan z ve zn biIecek de degiIdir! +nsan unutma ki sende bir bilen var. /en, ? bilen
tarafndan #ani =llah ile kendini sen olarak var sanarak kendini aldatma#asn* BiIen sen
degiIsin biIen O! Ve O, sende kendinin ne kadar biIinmesini isterse, neye izin verirse sen ancak
o kadar O'nu biIebiIirsin ! Nafsn ruh sanma ta ki nafsn ruha dnp, ruha katIana kadar!
Unutma ki sen nah sende zeti'i olarak bulunanla @uh ile deil nafsnla ilemitin* Ruha
katIma demek iIeyenin sen degiI O oIdugunu biImek demektir. BiIi bu bahsi idrakten geer!
Ieyen benim ben diyerek kendine varIk verirsen o varIgnIa diriIerek yani sen oIarak bir gn
hesap vereceksin! Ama sen seni biImeden, varIgn biImeden neyin nasI hesabn vereceksin
ki!?
Bu manada canIIgn sona erii oIarak aIdanarak tanmIadgmz lm bir a#rma ve
zl deil, beden adn alan varlk oIarak senin mukayyet oIuunun tesciI ediIii ve bir
derdest iIe drIe ugraynn ad oIarak ruhun varoIma yani yaama biimIerinden sadece
birisinin hem de =llah'n kendine perde oIacak bir ztIk biimini kuIIanInn, perde#i halk
e#leme e#leminin sona erdirilmesinden baka bir e# deildir. /en sendeki W8uJ#a sahte benlik5
eo5 kendinin farkndal5 bilin zann5 nafs olarak m katlma#a kararlsn> <oksa daha
dn#a#a domuluk olarak bulunan bu dou biiminin #ani sahte benliinin5 eonun5
kendinin farkndalnn5 bilin zannnn5 nafsnn zerinde, zamanda ki varoluunda lmeden,
bu bahsi een lmden n'e tm bu bir ve a#ni anlama elen adlandrmalar olan senin
senden vazemen, kendinden vazemen demek olan bir lmle lerek, #ani sahte benliini5
eonu5 kendinin farkndaln5 bilin zannn5 nafsn ruha dndermi, iindeki W8uJ#a katlm5
ermi bir dervi5 arif olarak m alemlerden ani alemlerin @abbi W8uJ#a varmak istersin>
<ol'uluk* 8uJdan W8uJ#adr. 8er e# ?Jndan ?Jnadr. )a ki biz var olduumuzu ve #aadmz
sandmzdan beri.
BiIin kesin biIgi ynne abdaIIktan, arifIikten, mritIikten; mridi kamiI oImaya, arifi
biIIah oImaya sradgnda, varr. Kendi zerine kesin biIgiye, asI nesneI gerek kimIigine,
gerege eren kiide ve tam oIarak da mridi kamiIde yer buIur. KamiI kii her trI
mmknattan syrIm fark iIe hayret iIe AIIah'a yneIdigi smi-Azam makamnda, AIIah'Ia
tanmasnda AIIah'n smi-Azam oIarak yaanmasnn aga knda AIIah'a kavumutur.
Bu yzden AIIah peygamberimize hitaben diyor ki: "Onun sz benim szm."
Peygamberimiz smi Azam makamndan AIIah'n zuhur ettigi zat oIarak buyuruyor. Bu yzden
baz hadisIerine kutsi hadis diyoruz. Muazzez peygamberimiz de kaIp ve kafa aIannn ayrmna
iaret etmitir. O diyor ki: " aImak - akI aIan - adetim; tevekkI - kaIp aIan- haIimdir." Ki
tevekkI kaderciIige zttr. Bu yzden kaderciIige zt oIan u sz meaIe gibidir:" Hi
Imeyecek imi gibi dnya iin yarn Iecekmi gibi ahret iin aI." Bu akIama tasavvufun
da yanI yorumIanmasn bertaraf eder. Tevhid biIinci oturup her eyin kendi kendine oImasn
bekIemek de demek degiIdir! Dnceye daima bir denge tutumu kazandran yukardaki hadis
bu yzden hayati nem kazanmaktadr. En azndan avama bir sk reetedir; yada eriat
snrnda kaIp ta orada akI kaIana.
Biz yine biIi meseIesine geri dneIim. <'e =llah D!ran6 Deriminde: .ana r!)
)akknda soru sorarlar. De ki: 3@uh& rabbimin ilerindendir. .ize& ancak az bir bilgi
verilmitir.7 sadakallahulazim.
KDR
Evet biIi aIannn asI agrIg Tevhid ilmindedir ki b!ra%? "
zel bir akl oIan akI kIIn aIanndan, yani sfatIarda AIIah' tanmann hakkeI yakin Tevhidi
yoIundan iIerde bir duru oIarak M Arabi )azretlerinin aklad manada yani Eat ile Eat "lma
ilminin kap% "larak& akl k$lde #ar "lmadr. Hakkel yakinden& ,lla) %fatlar ile bilmeden
de bir ileride marifetin ze#kle bilii "larak? biliin tamama erme%idir. Eat ile Eatta #ar "larak&
ilim direk Eattan alnd an ,lla) k"n!!r ki: <te kemie b$r$nd$m 3!n!% diye
grndm.". ByIece ruhun geregine ve asI varIgna eriIdigi yer kaIp aIannda da i tamam
oImu oIur. nsan burada herkes gibi kendi Hu'sundan Hu'ya zat tahsiIe yneIir.
Peygamberimiz bu tr biIi iin " Nefsini biIen Rabbini de biIir buyurdu." Ki bu biIi feIsefe ve
biIime meta / st bir biIi tr oIarak biIiin kemaIe eriidir. Buradan insana ok az ey
veriImitir. te o az oIan diye AIIah'n andg yer beyin aIandr ki; eriat, akI, feIsefe, psikoIoji
ve psikiyatri vb hususIar topIam oIarak tm biIim bu aIann iindedir. 9sa'a @uh, bilin, iki
#nn kalp ve kafann birliinin iinde kavranlabile'ek bir husustur ! yani biIim adamIar dnp
doIap biIiin diger yarmna, ruhun asI evine, kaIp/gnI aIanna Tevhidi nazara muhta
oImann ebedi sancsna mahkum ediImiIerdir. Ruh az veriImi oIannn haricinde Rabbin
iidir, iIemesidir. Bu yzden kafirIer veya MsIman oIup AIIah'a inanmakIa beraber sadece bu
ynIeri iIe kafirIere zt oImakIa birIikte gnIk yaamda onIara yer, yer tutumIar ve ameIIeri iIe
benzeyen eriat ehIi iIe birde Tevhidi akIIa biIen akIi iman ba%amandaki 0$%l$man yani akln
te%inde 1e#)idi kalp ile yaayan bir biimde iman etmeyenler iin y$ce ,lla) yle
b!y!r!y"r: 1e#)idi gzeterek? 4man etmeyenler bir ktIk yaptkIar zaman: "BabaIarmz
bu yoIda buIduk, AIIah'ta bize byIe emretti." DerIer. De ki: "AIIah ktIg emretmez. Siz, AIIah
zerine biImediginiz eyIer mi syIyorsunuz?"
KDI
Zira hakikat yoIcusu oIamayan eriat ehIi
gnahtan saknmak iin bu uyary her fiiIinde hatrIayp, uyguIamas gerek ki eriat dahiIinde
kaIdg haIde gnah ehIi oImasn! Bu oIduka zordur! Bunu hakikat yoIcusu oImayan biImez,
hakikat yoIunun en st MeIamiIik yani Zat'n tahsiIi yoIudur. Oysa eklen )evhid ehli olarak,
hakikat ehlinden beri olarak eriat ehli de akl alannda kalarak )evhidi kalple bilme tarznda ki
inanma olarak bilmenin tesinde bulunup beride olmadklar iin bu tarz 1slmanlar
inanmakla beraber, inandklar =llahJtan afil her n nah kazanma ve kt rnek olma
#olundan kurtulam#orlar. :ira =llahJ bilip naha el uzatmak mmkn deildir. yIeyse neden
MsImanIar gnIk yaamda inanmayann zendigi bir rnek degiI? Sorusunun cevab:
maaIesef mminIik MsImanIarn haIine bakIarak greniIecek bir durum oImaktan her gn
biraz daha uzakIayor. nk eriatIa mkeIIef MsIman kesim oIarak ogunIukIa onIar
AIIah'tan, kendiIerinde yaayandan gafiIIer. nk inanmaIar da kuIak imandr. ?#sa @uh
@abbin emrindedir. <ani inansan da inanmasan da @ab seninle, sende ve senin dnda var
olarak her n bir ende, itedir.
imdide eseri anIama yntemi iin bir akIama yapmay yaadklarmdan d"lay zar!ri
buIdum. Bu alma felsefe5akl %nrnda taklp kalm #eya #e dini eriat %nrnda anlayp
ilerlemeyen anlay %a)iplerinin d$nyadaki me%elelerine tarafmzdan bir bak "larak
yazlmaktadr #e 1e#)id5 hakikat ehlinin rene'ei bir e#in varln iddia etmemektedir .
Aksine beIki eriat veya feIsefi anIay ehIinin Tevhid ehIini anIamasna yardm edecektir.
nk Tevhid ehIi dogrudan AIIahtan alr il)am. B! anlamda biz 1e#)id e)linin iinin %adece
,lla) ile )em)al "lma "ld!!n! biIiyoruz. OnIarn, dnya iIerinin idare ve istikametini
tamamen AIIah'a terk etmi oIdukIarn biIdigimizden; onIara akI hocaIg yapmann haram
oIdugunun da biIincindeyiz. Duamz odur ki AIIah bizi de kendini tahsiI eden ruhbanIardan kIar
inaIIah. nk inkar ediImemeIidir ki kendi aIemIeri oIarak kast ediIiyor: "(.) bu aIeme has
ruhbanlara ait iIer vardr."
170
OnIar bu iIerinden baka asI arzuIarn yIe ifade ediyorIar "YoIa
giriniz. - Tevhid yoIu kast ediIiyor.- u ruhani kafiIeIerIe - daha dnyada yaarken nefsin
degime /arnma yoIIarn seip ruhu kuvvetIendirerek; Imeden nce Ierek - Rabbinize
dnnz. Yaknda yoI kesiIecek - son mceddid in'den geIecek Fsus I Hikem MiIIi Egitim
Yayn Evi yeni bask sayfa 52 - O aIeme gidi iin arkada buIunmayacak. Biz bu harap
dnyaya oturmaya geImedik. Yemek, imek ve ahbes nefsin ihtiyaIarn tatmin iin de
gnderiImedik."
171
Tevhid ehIinin dnya karsndaki bu duruIarnn anIam ne oIabiIir? Bu
soruya yIe bir cevab uygun grrz. ;eriatn eklen ve du#um olarak #erine etirdii
erekletirdii )evhidi asl, tam ve erek olarak benliklerinde #aa#an hakikat ehlinin dier
ad ile )evhid ehlinin =llahJ #aa#p #ukardaki iddialarnn aksini iddia etmeleri de mmkn
deildir. Sanrm bu cevap her eyi akIyor! Tevhid ehIi AIIah'n geIinIeri oIarak meIekIerden
baka yeryznde kesin biIgi ile yryen tek nazende grup oIarak AIIah'n kendiIerine bizzat
verdikIeri grevden baka asIi grevIeri oImayan haIk arasnda diger duru yani grevIeri
ekIen oIan istisnaIardr/ sekinIerdir. nk onIar seiImiIerdir.
Biz bu aIma iIe onIarn hizmetini yapabiIirsek ne mutIu bizIere.
An'ak unu belirtelim ki =llah'tan gafiI oIan bizIerin, gz ve kuIakIar perdeIiIerin yani
gnI gz iIe grmeyenIerin geregi ve biIgiyi aramada bir hazin rpn oIarak feIsefe
girdabna debeIenmesine iIk imdat yardm oIarak geIen AIIah'n ayetIeridir. AIIah bu rpn ve
araya a'#arak szn nderme ile bu ara#tan ka#naklanan zorlua kola#latr' bir ilahi
mdahale #apmtr. Bu manada ;ari olan =llahJn eriat ko#ma hadisesi olarak 9urJan! insann
dn#adaki ara#na5 servenine verilmi temel ve #eterli ilahi bir 'evaptr.
#le ise bizim rpnmzn bu almada orta#sa kan ara#larn manas nedir> Bu
soru#a verile'ek 'evap ise tavrmz, felsefe snrnda kalmak ka#d ile sade'e bu snrlar
ama#a'ak bir sz s#lemek isteidir, eklinde ifade edilebilir. Okur tm aIma boyunca bu
niyetimizi asIa akIdan karmamaI, kafasndaki paradigmaIarIa bizi suIama yoIunu
tutmamaIdr. Biz bilinin mahi#etini sorulamaktan baka bir e# #apmadk nk.
sIam'da varIk bahsine ksaca deginmek aImann anIaImas asndan nem tadg
iin snrI bir giri yapmay uygun buIduk.
sIam'da varIk deyince ka%t edilen #$c!dd!r. ;$c!ttan ka%t i%e ,lla) anIaImaIdr.
Diger varIkIar onun teceIIisidir. VarIk oIarak grIemezIer madumdurIar, onIara beka
ykIenemez yoksa irk oIur! Yani madumIar bir eit yokIukturIar. YokIuk varIgdrIar; ama bu
yokIuktan kast hiIik degiIdir! YokIuktan kast AIIah karsnda, AIIah gibi yaratc oIamamaya,
AIIah gibi bir var edici, haIk edici oImamaya yapIan nemIi bir vurgu oIarak kavranImaIdr.
Ayrca ikiIigin kaIdrImasnn anIaImasnda bir kavrama edat. AIIah' seyre yoIa km oIan
#ol'unun =llah karsnda sfr olduunu, bu gzIemden dogan tevaznn AIIah'n grImesi iIe
gerek oIarak kazanIdgnn ortaya ktgn anIatan anIam. AsI oIann AIIah oIdugunu yoIcuya
hatrIatan, o yoIcunun =llah ile irdii bir tr zneler aras iletiim de kendisinin bir zne
olmadn anlamas da di#ebile'eimiz, bu zel iletiimde #aanan nesnel bir durum olarak
orta#a kan, hal durumunun, fena halinin ifadesi olarak =llahJ kavramada, arasal kavram,
niteliine sahip tasavvuf terimidir. "AIIah- TeIaIann cemaIini grmekIe, kendine has fani
vcudu kaImaz. Gneten gz kamaan da kendini grmez. AIIah- TeIa'nn cemaI teceIIisi
nnde, nefsin nesi kaIabiIir ki?... Kendine ait oIann bir hiIik oIdugunu anIar.

172
Onu grenin
akI dagIr. Artk O'nun akI vardr orada. Bu nedenIe artk kavrar ve ahit oIursun "Vcudun
(m var demek yIe B:N) bir gnahtr ki, onunIa hibir gnah kyas ediIemez."
173
Bu yzden
Tevhid e)li "lmay baarm #arln %rrn zmeye d!rm! bir 0$%l$mann ilk anlayaca
gerek "Mmin, mminin aynasdr.''
174
geregidir. Bunun iin nceIikIe Vcud, AIIah, yani asI
VarIgn sfatIarn grIecegi yer oIarak kuIIanIacak aIetin aImas gerektir. Bu aIet ise yIe
tarif ediIir: "CemaI nurIarnn teceIIisi oIarak, bu sfatIar Fuad - kaIp - gz iIe grIr.
175
Peki
sadece sfatIar m grIr? Hayr. "KaIbin iki gz vardr; biri sugra (kk) br ise kbra
(byk).Sugra iIe, iIahi sfatIar ve isimIerin teceIIiIeri mahide ediIir. (.) Kbra gzne geIince,
Tevhid ve Ehadiyet nuru sayesinde Iahut aIeminde oIan, yaknIk iIinde buIunan haIIer
mahede ediIir - ki buradan kast AIIah'n zatdr! B.N. -
176
Bu yzden "Hz AIi (r.a.) der ki:
Grmedigim AIIah'a kuIIuk etmem."
177
Zira Muhyiddin-i Arabi Hzlerinin b!y!rd!! gibi
3"kl!k ,lla)n zatnda gizlenme%idir.: F$nk$ "Sbhandr o Iah. GizIisi zuhurunda oIur.
TeceIIisi perdeIenince ak oIur. BiIinmesi, biIinmeyiinde sakI."
178
nk AIIah ayn anda,
batn oIdugu anda zahir! nk AIIah zamann kendisi! nk AIIah ztIar birIetiren g "Bir
gn Yahya b. Maaz- Razi'ye:
-AIIah' nasI anIadn?
Diye sorduIar, yIe anIatt:
-ZtIarn bir araya geIiinden.
Bu zt sfatIar icabdr(.)"
179
Bu yzden ayn yerde uyaryor Hz. AbduIkadir GeyIani
AIIahn duas daim zerindedir; AIIah ondan raz oIsun. nsan sfatIarn aynas ve insan cami
bir varIktr. Byk aIemdir. AIIah'n btn isimIerinin zuhur yeridir. A g e, 108 Yani insan
kuatr topIar bir araya getirir. Sentez eder. Ve mmin oIarak af edicidir. A g e,110
Tevhid me%ele%i iin 4kbalden de alnt #erecek "l!r%ak: 4kbal& tek yapc k"rk!n!n&
bilgi ve sevgiye dayaI oIan AIIah k"rk!%! "ld!!n! ifade eder. biz amacmz& irademizi
,lla)n i%tedii dogruItuda tuttugumuzda; hrriyetimize, geIimemize ve tm hakIarmza
ambargo koyan gIere kar insanca bir tavr koyabiIiriz" der. KiiIigimizden, hayatmzdan,
sistemimizden AIIah korkusu hari tm korkuIar dIamamzIa bu stn haIe uIaabiIiriz. Bu
dnce onda temeI ve kapsayc bir karakter arz eder. UmutsuzIuk ve korkakIga kar yegane
kar koyucu gcn Tevhid'Ie kazanIacagna inanr.Tevhid'in temeIi de ona gre; 'eitIik,
dayanma ve zgrIk' tr. kbaI " .Tevhid davrana yn veren zeIIige brndg zaman
harikuIade bir karaktere dnr. FertIerin hayat oIur..." der. O, yeni kuakIardan bu karakter
doktrinin (in B.N.) pratik anIamn kavramaIarn ister."
KRL
Sanrm nsz baznda da oIsa varIk hakkndaki dnceIerimize ait durum aydnIand.
Tekrar nsz hudutIarnda oIdugumuzu hatrIarsak hemen u uyary da yapmak isteriz.
BZ GEREKLN BOYUTUNU OK GEN BR ANLAMAYA DORU YKSELTMEYE VE
GENEL DN ANLAYII NDE KYE BLNM OLARAK BU VE BR DNYA EKLNDE
ANLATILAN +9+ DOF<= =FM=<V;V ?M=@=9 +:=8 4D+M4F =FM=<V;VF =9/+F4 +9+ DOF<=
?M=@=9 B+M+F4F DOF<=FVF =/MVFD= B+@ 64 )49 DOF<= ?MDTUTFT BLDRMEK
STYORUZ.
AYRICA BUNU BZE BLDREN TELERN AHTLERNE NANMAYAN
MSLMANLARDAN ETL ELMLERE MEYLL OLANLARIN VEYA MUTEZLE MEZHEBNE
BALI YORUMCULARDAN OLAN DEERL MSLMAN KARDELERMZN TASAVVUF
YOLUNA AT TARHSEL NTELK HALN ALMI KARI TUTUMLARINI; DURUMLARINI DA
BLYORUZ. ONLARI DA ALLAH N OK SEVYORUZ. BELK BAZILARINA GARP GELECEK
AMA AHLAKLI OLMAK VE ALLAH'A ZEL DMANLIK VE HAKARETTE BULUNMADIKLARI
KAYDI ARTI LE DNE NANMAYAN ALLAH KULLARINI DA ALLAH LLLAH ADINA SEVYORUZ.
DNE NANMAYANLARIN, BLNC BOZULMU DYE ADLANDIRILDII ARFLER VE
BEKABLLAH MAKAMINDA BR DNYANIN VARLIININ BLGSN EREN AHISLAR
OLARAK SEVGLLERMZ OLAN EVLYALAR YAN MRD KAMLLERN NEMN DE AYRICA
ANLATMAYI STEDK.
ELE ALDIIMIZ TEK DNYA VARDIR TARZINDA GEREKLK ALGILANMASIN
ANLAYIINA STEYEN KLERN BR BRNE DYALEKTK OLARAK KONULANDIRILMI
ZDM OLUTURMU DNYA ANLAYII OLARAK DA YAKLAABLECEKLERN
BLDREREK BU KONUYU BU ZEL ANLAYILA RDELEYEBLECEKLER HUSUSUNU OKURA
DUYURMAK STEDK.
BUNUN MMKN OLMASINI SALAYAN ARALAR HER NSANDA MEVCUTTUR.
BUNLAR AYNEL YAKN GZMZ YAN, KAFA GZMZ LE HAKKEL YAKN GZMZ KALP
GZMZ OLARAK GRNENN BRL ANLAYIINDA NSANIN BLNCNN BRLEMESNN
GRNMEYEN ORGANLARI OLDUU HUSUSLARINDA SZLER DNDRMEK STYORUZ.
YAN KAFA VE KALBN BRLNDEN YANAYIZ DENGE N EN TEMEL PSKOLOJK
ART BUDUR. NASIL K NSANDA KAFA VE KALP BLNEMEZ AYNEN DE YLE BU TEMELE
BALI DER HUSUS DA UDUR. BZ BR DNYA YA BU DNYA ANLAYIINA KARIYIZ K
DNYA KAFA VE KALBN BRL GB BR VE TEKTR. YAN GAVSUL AZAM ABDULKADR
GEYLAN HAZRETLERNN HAYKIRDII GB TEVHD! TEVHD! TEVHD! PEK TEVHD, BZE
NEY GSTERR? =MM=8JV PN9)4 64<= <4@D4 D4U+M 64 =/VM 6=@MV9 ?M=@=9 84@ <4@D4
?M=@=9 B+::=) 1O;=8+D4 4D4B+M4Q4U+F+:+ D4 =/VM P4@,4U+F 8=9 ?MDTUTFT.
PEYGAMBERMZDE BU ANLAYI "YAN K DNYANIN BR VE AYNI ANDA HEM AYNI
HEM GAYRI OLDUU HUSUSU YOKTUR." DYENLERE GELNCE CEVABIMIZ UDUR: BR
ZAMANLAR N SAHABE'DE SZN GB D; TAA K NE ZAMAN PEYGAMBERMZ HZ.
MUHAMMED (S.A.V.) EFENDMZ BEDR KUYULARININ BAINA GELEREK LEN KAFRLERN
TEK, TEK SMN ANARAK "SYLEYN EY ZALMLER MD RABBNZN HAK VE BENMDE
ONUN PEYGAMBER OLDUUMU ARTIK GRYORSUNUZ DEL M? DER." VE CEVABINI
EVET DYE ALIR. ORADA BULUNAN SAHABEY KRAM BUGNKLER GB AKIN BR
DURULA "SEN BR DNYADAK LLERLE M KONUUYORSUN? YA RESULALLAH!!!"
DERLER. O DA CEVABEN BUYURUR K: " EVET LLERLE KONUUYORUM AMA BR
FARKLA K ONLAR SZN VERDNZ TARZDA BANA CEVAP VERRLER DE FAKAT SZ BUNU
DUYUP ANLAYAMAZSINIZ."
MD PEYGAMBER, VELLER, GRENLER AHSINDA AYRI DNYALARIN VARLII
SANIRIM DDA EDLEMEZ. FAZLA SZE GEREK YOK DYE DNYORUM.
Yukardaki mahiyetten farkI oIarak bu aImada ayrca bir baka hassas konuya daha
egiIdik.Yukardaki tartmadan ayr oIarak almamzda zelde u konu#u da irdeli#oruz. Bu
konu: zel mlki#et ve art deer konusudur.B#le'e di#oruz ki: Bu alma#! salt komnist
arkadalara #aplan bir eletiri ile tek #nl klmadk bir dier rubu, 1slman kardelerimizi
de eletirdik. :ira =llah indinde bu husus "MsIman infak edendir. Sevdiginiz eyIerden AIIah
yoIunda harcamadka i#ilie eremezsiniz.7 eklinde aka belirtilmitir. )abi doal olarak da
almamz =ziz, 9erim ve Qelil olan =llahJ ve =llahJn emirlerini dikkate alan =llah iin mlk
ile du#usal ban koparma# baarm 1slman arkadalara da itaf edi#oruz.
Zira unutma#alm ki 4bu /f#an kafir olduu dnemde ona bir soru sorulmutu: 3/enin
erefin nerede e# 4bu /f#an>7. Bu soru#u sorana /f#an 'evaben: 3Benim erefim
develerimin srtnda demiti7*
Ve kabile bakanlarndan, 1ekke ileri elenlerinden,serma#e sahibi bir dier kafir olan
8me##eJde klesi 8z. BilalJin kl' u'unda 'an vermiti*7.
Bir hutbede dinlediim mevzuda pe#amber efendimiz #le bu#urmu: 3 Ommetimden
olanlar bir zaman ele'ek ileri sade'e ekmekleri ola'ak, bir zaman ele'ek mmetimin izzet
ve erefi mallar ola'ak, bir zaman ele'ek mmetimin erkekleri kadnlarn kbleleri
#apa'aklar.7 /z hatrladm kadar#la b#le#di. =nla#ana szn z.
MedineJ#e elen bir ara' bu ehirde veba saln m var> Dkkanlarn n ni#e bo>
Di#e soranlara =/@V /==D4) . ki biz'e bu toplum 9omn tipi toplum modelidir.0
)?-MT1TFTF karakteristik zelliini anlatan bir 'evab 8z. 8amza vermiti: 3 Dkkanlarmz
=llah koru#or*7
Modern dnemde )evhid ancak %"%yalizm ile bireylerin )ayatna yaygn bir ekilde
girebilir. /os#alizmin #olunda #rmesi +slami kesimi rktmemelidir. Bu konuda bir serzenii
aktararak mesele#e ait bulumann en azndan kaplarn arala#alm. ,nk: 39tasal dn'e
ha#atnn eitli dallar arasnda 1arZizmin, ieriden ve dardan iddetli tenkitlere ve ieride
de kavalara maruz kalmasna ramen, #olunda #rme#e devam ettii rl#or.7
KRK
Bu aImay derIer iken karIatgmz en byk gIk; tasavvufun eninde sonunda
bir #orum olarak var olan #aps, kimlii oldu.
Buna bagI oIarak da zeIIikIe yoruma kar tutumun Vahdet-i Vcut merebince iIeri
srIen iddiaIar sz konusu oIdugunda artmas manidardr.
EIetirmenIere gre bu iddiaIar Kur'an ve snnetin lafz varl, zahir #azlm iinde yer
buIunmadgndan reddediImeIidir. Bu probIem ahsnda beIiren bir diger husus nedir? Tabiki
bu husus, anti yorum taraftarIarnn daima var oIacag hususudur.
Burada oIumsuzIuga etki eden birinci dereceden neden, Ekberiye SiIsiIe'sinin kurucusu
Ekber eyh'in Ftuhat- Mekkiye'sinin Trke'ye tam metin evirisinin oImaydr. ByIece,
Vahdet-i Vcut merebinin Kur'an ve snnete ait dayanakIarnn geregi hakknda ispatI
deIiIIer burada sakI kaImtr.
Ayrca yorumdan da te, yada yorum yIe dursun diyeIim, bir defa direk; ayetIerin
sarahati konusunda, Hz. Peygamberimiz Muhammed Mustafa (S A V) (A V) efendimizin biri
sagIgnda digeri Imnden sonra yani asrmzda oImak zere iki byk saIdrya ugramtr.
Peygamberimizin kendi zamannda ki saIdr udur: kendini biImez bir ahsn Kur'an-n
baz ayetIerini degitirerek peygamberimize yazdrdgn ve Hz. peygamberin de bunu fark
etmedigini, aIayc bir sIupIa yaygara yapmasdr. Kaynagn buIamadgm bir akImda kaIan
hadiseye gre bu kii Mekke fethi akabinde IdrImtr. IgiIi kii hatrIayamadgm iIgiIi
kaynakta yIe anIr. "Mekke fethinden sonra affediImeden IdrIen kafir kiiden biridir.:
B! )adi%enin kaynak sunarak aktaracagm diger anIatm ise udur: " Kur'an- degitirdigini
iddia eden ahs da geIerek O'nun huzurunda tvbe etti ve kendi yazdg nshay herkesin
gzIeri nnde yakt."
KR$
Peki ya ikinci irkin oIayn aktr kimdir? Bu aktr ise bizim zamanda ortaya km,
resmen eytanIk yapan, Kur'an-da eytan ayetIerinin varIgn iddia eden SaIman Rt'dr.
Gerek peygamberimiz zamannda bir ahsn, gerekse SaIman Rt'nn yaptg
saIdrIar neyi gsteriyor? DindarIardan kimiIerinin yaptg syIem oIan "Yorum!? Bundan
mesuI degiIiz." hadisesi yukardaki suIama hadiseIerinden daha ciddidir. nk kafir
iftirasnn mesnedi yok ama dindar sorusunun ikna edici bir yn var. Yorum iin: " Bu
syIenenIer yorumdur. MesuI degiIiz ret de edebiIiriz", ekIinde diIe getiriIen reddiyeci tavr
daha agr bir sorun, savuturuImas g bir durumdur. Nihayetinde dinin asIna sahip kmaya
yneIik gzeI arzunun tezahr oIarak karmza kyor. Ve de eninde sonunda tasavvuf bir yoI
oIarak, yorum ynnde var oIuIa karmza kmakta ve cma, Kyas vb birok yorumun
geerIiIik yoIu oIan "Kur'an ve Snnete uymayan kabuI etmeyiz." dsturu dogaI oIarak
tasavvuf iinde uyguIanmak istenmektedir.
Tasavvufi bir iddiadr. 9urJan ve /nnet ile elien durum varsa ret ederiz. ;eklinde
ifade edilen #aklam 1slmanJ kitap ve snnetin zahirine hapsetmekten baka bir #ola
trmemekte olduu iin tersten bir hakikat reddi#esi olarak tehlike tekil edi#or. nk
yorum, Kur'an-dan bir ayetin aIm da oIsa sonuta insanIar o yorumun dogru oIdugu ne
maIum diyebiImektedir. Durumun gIg ortadadr. Yukardaki kafir saIdrIarnn gsterdigi
gibi, daha pe#amberimizin bile a#etlerden habersiz manasnda pe#amberimizin ahsna
#aplabilen saldrlar tarihi eliim iinde var olabilmi iken, pe#amberimizin kurtulamad
saldrdan biz bu n +nsan" 9amilIeri benzeri saldrlardan nasl kurtaralm> Bunun iin biricik
yoI nsan- KamiI'in yaantmza girerek gerekIigini yaantmzIa anIamamzdr ki bunu kim
veya ka kii yapar? Eger bu yoIu herkese dayatsa idik, bu durum da dine ters oIurdu. DoIays
iIe de dinin anahtar, bizde oIurdu. Kimin MsIman oIup oImayacagn, hakikate erecegine ait
durumunu biz beIirIer idik. Oysa dinin sahibi AIIah'tr. Kimse AIIah'n diIemesi oImadka
MsIman oIamaz. Tasavvuf gibi deney yoIu ortada ve var oImasna ragmen AIIah Settar oIuyor.
Settar AIIah IIaIIah. EIimizden AIIah'a ragmen bir ey geImez. Rahmetin sahibi ve Erhamin
Rahimin odur. Biz onun bize nasip ettigi kadar rahmet sahibiyiz kimse rahmet ve acmada
AIIah' geecek de degiIdir.BizIeri ancak akI sahipIeri ve kaIpIeri mhrIenmemiIer anIar.
nsan ne kadar da abalarsa abalasn tasavvufi anlamda da olsa son sz
s#le#eme#e'ektir. nk AIIah hem zahir ama hem de batn ve de Settar. BiriIeri ortaya bir
neri veya bir yoI koysa da yoIun oIuma esnasnda veya ondan sonra yine sz syIenecek
eski sz yetersiz buIacaktr. Bir insan ben her e#in 'evabn bulup s#ledim di#orsa ve
bundan sonra bu syIem aIamaz diyorsa o alak bir #alan'dr. Bu nedenIe her fikir tasavvuf
fikri dahiI eIetiriye ugrayacaktr. Baki oIan yaantIarmzdr. Biz onIarIa rabbe gidecegiz.
Gerekte yaayan Rab idi nk! Ancak AIIah keIam hari.
Tasavvuf buna ragmen niin biIgi yoIu oImaya aday? BiIgi yoIu oIarak hi bir yoIun
otonom varIgnn kendini iIga etmesi zaIimIiktir. kinci oIarak nsan- KamiIIer kendi
yaantIarn mritIerine aktarabiIdikIeri mhIete tasavvufun sorguIanmasn da tehIike yok.
ByIece AIIah yaanabiIiyor! Tm bu durumIara ragmen yine de tasavvufa inanmayanIar, iIgiIi
insanIara, yani "nsan- KamiIIere cin veya eytan biIgi getirebiIir, bu haIIerinin Kur'an-i
oIdugunu kabuI etmek istemeyiz." diyebiIecek oIdukIarnda ise onIara, cevaben biz bu
iddiaIarna kar unu syIeriz: Hz. Peygamber Muhammed Mustafa (S A V.) benzeri
saIdrIardan kurtuIamam ki biz kurtuIaIm!
Ya Rab!
Seni seven kuIIar iIe hem dem et."
EhIi derdin sohbetine mahrem et."
Tevhid
Hz. MevIana bir sohbette idiIer. O srada sohbet ehIine yIe hitap ettiIer. Aranzda bir
hak dostu var. Kimse, o zat aga ksn! Hz. Yunus o srada Hak'Ia Hak'tr. Hakk'a karmtr.
nsan- KamiIdir. Makam- Ehadiyet'ten duyurmak iin; yakIar MevIana'ya, cevaben yIe
syIer: "Ete kemige brndm Yunus diye grndm." Hz. MevIana bu cevab duyar duymaz
unu syIer: " Eger bu sz Mesnevi'yi yazmadan nce duysa idim, Mesnevi'yi yazamazdm."
Konuan, Yunus'tan zuhur eden AIIah ise, daha ne desin MevIana! imdi "Ben size ah
damarnzdan biIe daha yaknm." ayeti kerimesinin srr anIaId m? MeseIe sendeki asI
varIg kefetme meseIesidir. Her ne isen sen; ister kafir oI ister MsIman. Senin varIgn senin
ykIendigin degiI. nk sende bir can var can senden ieri!
BuI(s)an zn gr(se)n (AIIah'n) yzn
(Baka) bir yz dahi grmek diIemez(sin).
Fark Birlik &ark <ani 8akikat #ada )ez =nti"tez /entez <ani Di#alektik.
Kur'an emri, ktIg iyiIikIe kaIdrr. / KaIbi aka daIdrr. / CahiIin dini oImaz oku gren
gzne. / Tm insan biIgisini cem et hak szne. / znde O'dur senden biIen biImeyen. / Hak
biImeyende diIe geImeyen. / EvveIde de, Ahirde de yaayan kimdir insanda. / byIedir sen bu
tahsiIi aImasan da. / Kafirde gizIenmi iman bizde aktan akar. / nsann srr daha burada aga
kar. / Bak nasI zuhur etmi her yerde hak. / DiIe geImi diIde ak, pak. / Haddine mi mmknat
kendi kendine ba. / Zikrediyor AIIah' kendi Iisannda her ta. / Ey insan AIIah'tan gafiI
oImayasn. / Begenmedigin ta dahi AIIah'tan gafiI sanmayasn. / Hakikatte biIen iin gayr,
onun ayn. / Fark biImeyen kendindekinden ayr. / GeImezse fark cemden. / Sezemez insan
farkn Bir'den. / nk AIIah mmknatn gayrs iken ayns. / Ermi her insan, bu tahsiIin
aynasdr; aynas.
Bir 8a#kr
Her kim ve nerede onuru iIe adam gibi Imse, insanIar iin Imse kim varsa bu
cihetten Ien AIIah rahmet eyIesin. Sanki onuru ve insanIk adna IenIer son nefesIerinde yIe
diyorIar: Ey sizIer bizi Iyor grenIer! BiIiyor musunuz? u anda her kesimin insanIk iin
IenIeri iIe eI eIe birIikteyiz!
Bir ikaz:
Bakas iIe yaran imann zedeIer. Sen kendinIe yar ki AIIah'a karasn.
Bir iir:
ALLAH'TAN BAKA AK MI ARARIM?
LMDEN GZEL VASIL MI BULURUM?
LM HAKKA YRMEK BLRZ?
ASLINDA HEPMZ
HAKK'IN
BRER KANDLLERYZ.
Bir r:
Madem ki haIka hizmet Hakk'a hizmettir. yIe ise haIk zuImden kurtaran dnya gr
oIarak KapitaIizm'in etrafI anaIizini ve eIetirisini yapm Marksizm'e iyi bir nazar iIe bakmaI.
Meger ki Pastr'n buIdugu a iIe ben kuduzdan korunuyorsam; Pastr gibi Hristiyan
oImuyorsam. Tpk bunun gibi Marksizm'in iIahszIgn aykIadktan sonra sIam' Marxizme (ve
diger tm insan biIgisine) st/metaa bir kubbe yapmak sIam'a ve onun sahibi Hakka neden
hakszIk oIsun? Ki kimse sIam' Cabiri'nin biImedigini iddia etmesin! sIam dn insan
Cabiri; sIam dncesinin her zeIIigini tarayarak Marxizmden daha ciddi kurtuIu kuram
oImadgn zikrediyor.
Bir ift sz:
S Z N E N H A Y I R L I N I Z A L L A H'T A N E N OK
S A K I N A NIZ D I R " . (S.A.V.)
E L H A M D L L L A H R A B B L A L E M N
Yarab anIaty sundugumuz kitIeye bizIeri grecek gz ver. Ancak sen verirsen bizi
grebiIirIer. Bizi iIminIe destekIe ancak sen destekIersen seni temsiI edebiIiriz ve bizi hidayet
denizinde hak iIe yaayanIardan kI. Sen bizim hakta yaamamz bize nasip edersen biz zaman
ve zemine iIa oIabiIiriz, dogrusu senin gcn her eyi kuatmtr. =llah'n seIam ve bereketi
nce pe#amberimizin ve sra#la =llahJn dostlarnn zerine olsun, amin.
Maksadmza #eterin'e dikkat ekme#i baardk inallah. =llah yardmcmz oIsun. Tevfik
ve baar onundur.
BRNC BLM
BLG TEORS EKSENNDE
MADDEYE YAN E KAPALI MATERYALST DYALEKTK LE
ALLAH'A AIK LAH MATERYALST DYALEKTK METAFZK ZERNE SSTEMSEL
DNCELER ZERNDEN BR KARILATIRMA
YA DA KISACA
METAFZK ZORUNLULUKLAR
MAHD VE TELER
AIIah'n koydugu snrdr grdgm gerekIik.
MeIekuttur dogdugu yer Arifi BiIIah ahit.
Snr koyan da O.
GrIeni ap teIeri grmemizi isteyende.
teIer ah ah teIer.
Beni yakan hayrete dren bana deIidir dedirten teIer.
teIer ah ,ah teIer.
Ierek isteyene dnya iinde dnya
stemeyene ahret oIarak grnen teIer.
Amayann grdg kendine konuImu bir snr.
Anca kendini gren,
benden biIip, senden biImeyen yine AIIah imi.
DgmIerine fIenmekIe
kendisinde grmeni istemi
bir kez seni
sondan, senden
Nokta sensin ey gafiI fIeyeni buI demi.
Ama grrsn ancak istidadna gre.
Yaarsn istidadna gre.
Grmesi gerekeni grmek isteyen
grp de dnen yanarm.
Amma Iakin her biIgi herkese aImazm.
Giri:
aImamza Marx'n en yakn arkada EngeIs'in farknda olduu bir sorunla
baIayacagm, asInda bu sorunu aImamzn tm boyutunda tartacagz.
Bu sorun udur: 3Demek ki, insanlar, u eliki ile kar kar#a bulunu#orlar: bir
#andan, tm ilikileri iinde evren sistemi zerine eksiksiz bir bili edinmek& #e te yandan&
)em kendi z nitelikleri -Gadamerin in%ann ontoIojik snr oIarak teoriIetirdigi husus B.N. -
ve hem de evren sisteminin nitelii - Yani sonsuzIugu B.N. - nedeni#le, bu sorunu tamamen
zme#e hibir zaman #etenekli olmamak.7


KR%
. durumundadrIar. B.N.
te bu korkun itirafa ramen yani Marx ve EngeIs nasI oIup da asInda bizatihi kendi
biIgi teoriIerinin gnderdigi bu araya ragmen ateist oIuyorIar? Dogrusu biz buna oIduka ok
aryoruz!
Tabi ki sonra u akIamaIarIa zevahiri kurtarmaya aIyorIar." =ma bu eliki, #alnz'a
iki etkenin, evrenin ve insann niteliine da#anmaz: btn entelektel elimenin bal'a
kaldra'dr da 3
KR(
MeseIenin tartImas iin aIntnn bu boyutta snrIandrImas, yeterIidir. Ayrca Marx
#e <ngel%'in akI yrtme biimini biIdigimizden burann ksmi bir cevap oIma niteIigini dahi
tamadgn da grdgmz beyan edeIim. Yukarda ok ksa diIe getiriImi enteIekteI
geIime iIe iIgiIi inan oIarak bu inan, gzeI bir masum inan, buna bizde katIyoruz. nk, bu
ifadeIerin aIm yapIdgnda, yorumIama sonucu, buradan kacak mana yine Marx'n dedigi
gibi, her e# bilinse idi, bilim olmazd noktasna elen sonuca kacaktr. Bura iIe beraber
dnebiImek iin geneI oIarak Marx ve zeI oIarak biIimin feIsefeden hz aIan iIkesi iin
Marx'n u yakIamn anabiIiriz. Marx diyor ki: " Eger nesneIer, tm gerekIikIerini aInIarnda
yazI oIarak tayor oIsaIard, yani zIe grn arasnda bir fark oImasayd; sorun oImayacak,
teorik abaya - ve de biIime B.N. - gerek duyuImayacakt. "
185
Tam da burada bir baka k daha #apmak tm almann kaderi iin ok nemli,
erek 4nels'in enteIekteI geIimenin kouIIandrcs oIarak biIinmeyenin oIumIuIuguna
iareti oIsun, gerekse MarxJn zle rn arasndaki fark tespiti, tam burada doal olarak
metafiziin varlna rtk bir vuru istense de istenmese de 1arZist felsefenin de metafizikten
kaama#a'ana dair rtk bir kabuldr. AIntdaki kast anIamann hakkn tesIim davran iIe
btnIetiginde irdeIemeIerin samimi ve daha adiIane oIacagna inanyoruz.
Bunu beyinseI biIiIiIik durumuna yani beIirtik "lmaya karr%ak )er iki%inin de )em
0ar@'n ve hem de EngeIs'in asIda resmen degiik bir ekiIde metafizige gnderme
yaptkIarn syIeyebiIiriz. OnIarda nasI bir metafizik anIay temeIIendirir bu durum? Ikin
metafizigi dtaIamann mantksaI vargIarca imkanszIgn, aIntIarn ierdigi anIamn mahiyeti
nedeni iIe kabuI etmi oImaIyz. Doal olarak bu durum, bili durumunun da sonsuza ittiini
rmemizi, ikin'i olarak ta metafiziin devrim'i tarzda kullanlmasnn erekliliini bize bildirir.
Baka aIntIarIa durumu biraz daha aaIm, "Fesnel doruda mutlak olanla re'e olann
birlii, biIginin ayn zamanda hem eksik, hem de nesneI oIdugu gereginde yatar."
186
GrIdg
gibi, aIntda nesneIIik ve dogruIuk iliki%i %z k"n!%! "l!nca tekab$liyet #e aynen yeniden
$retim arg$manlarnn keyfi y"r!mlarnn neden "ld!! d$$nce darlndan da da)a geni bir
bak #ar. )ekabli#et vb. #aklamlar snrl dze#de eerli kabul edilmeli ama, bu anla#larn
pozitivizmde olduu ibi tmel r olarak insan bilin'ini belirlediinde #ine tekabli#et
rneini verirsek tekabli#etilik tmel kimlik kazand hali ile hem pozitivizmin hem de kimi
kafalarda mater#alist di#alektiin salt a#nen #eniden retim arman ile de uzlamak ama'#la
kullana'a ve de ?rtodoks 1arksizmin eski bili te"ri%i %nrlarn gelitirici bir ile#e %a)ip
"lmayan& yerinde %ayarak geride kalma d!r!m!n!n deiim %alayamayaca bir d!r!m!
"rtaya karr. MeseIeye byIe bir yakIamda buIunmamz Marxizm'in bizzat bu tip eski
yorumIarndan ortaya kan anIaynda kk bir nve oIarak var oIan bir tehIikeye de dikkat
ekmemizi sagIayan bir oIanak verir bize. Bu manada bu aIntda ki daha geni bir bak
oIdugunu gnderme yapmak istedik. SavIarmz destekIeyen aInt ve aImIar topIamaya
devam edeIim:
Dnyada her ey degimektedir. Ne var ki, gerek fenomenIer tekiIere kyasIa
kaIcdr. DegiebiIirIik iIe kaIcIgn birIigini anIayamama rIativizmin ar biimIerine yoI aar.
Her ey hareket haIinde ve degimeye aksa, o haIde hibir degimez dogrunun var
oIamayacag bir dnyada yayoruz ve bu nedenIe de biIgimiz kesinIikIe geIenekseI niteIikte
oImaIdr."

187
Burada biIgimizin kesinIikIe geIenekseI niteIikte oImak zorunluluuna 8eideerJi
unutmadan u#mak erek ki, bu aslnda insann mahkumi#etidir. Peerken bunu 8eideerJinde
bildiini ama anlamadn s#le#elim.
Zira her bili durumu varIgn hareketIi oIarak var oIdugu gerekIik haIinin donduruImas
fakat gemi birikim zerinden bir donduruIu durumu oIdugu iin Heidegger var olmak iin
itirazn bura#a hakl olarak temellendiri#or, 8eideerJi unutmamaktan kastm buradaki
sorunun zlme#e'eine ramen, sorun karsnda varolan hakll idi. Bu #zden bir
bilisellikten, #ani bilisel durumdan sz eder etmez de bilinin kklerine baml olma
durumuna hapis olmak zorundaln a#ni anda rmemiz erekmektedir. +ster zt ister eskinin
istikametinde olsun! bili, kendine zt #ada a#ni istikamette var olan emiinin temeli zerinde
kendini reten, kendi zamanna kadar ki komple var olan felsefi birikime, bu birikimin tarihsel
varlna, temeline u#ar.
unu eerken belirtelim ve almamzda da #eri elin'e anmsa#alm. Bizim insan
erekliine ait bak amzda bu di#alektik tanmIamadan rakta degiIdir. Bize gre nefis kendi
basamakIar iinde degien ama insann deruni varIg oIarak ister biIiinde oIarak oIsun isterse
de oImayan her insann iinde buIundugu nefis dnyasna gre davran degienin
degimeyen yndr. AsI degiim insann oIuturdugu degerIer dnyasnda yaanr ve
degimeyen deruni varIgndan geIen istenIer burada yeniden dzenIenerek sakI yada
aikarca aga kar. nsanIar kaIpIeri iIe degiI beyinseI varIkIar yani degiken ynIeri iIe iIiki
kurarIar. Fakat unutuImamaIdr ki nefis degimeyen emirIerin dogum merkezidir. Ancak bu
degimezIik ise sadece nefisIe iIgiIi basamakta buIunma mecburiyetinden dogan iIgiIi nefis
basamagna gre var oIan tepkiIerindeki, istenIerindeki, vb. durumIarn kendisindeki bir
degimezIik oIarak karmza kmaktadr. Nefis de kendi iIikisi iinde kendi i basamakIarnda
aagdan yukarya dogru degiir. ahs iin eskiden byIe idi ama imdi degimi deriz. Ama o
hangi basamakta buIunuyorsa istenIer, tepkiIer vb durumIar bir ve ayni degimezIik aItnda
oradan nefisten emir aIrIar ve bu emirIerin ne derece ve hangi kIkta darya aktarIacagnn
dary dikkate aIarak iIeri yrten varIgmz beyinseI biIiimiz, yani sosyo- kItreI
birikimimiz oIarak tm degerIerimizdir. Ne zamana kadar taa ki kaIp ehIi oIana kadar davran
ve biIiIerimizi yneten merkezimiz beyindir. Ki beyinseI biIiIiIik degiime olduka ak ve
kendini srekli bu deiimle #enile#en varlmzdr.
Konumuza tekrar eri dnersek:
Gemiin olana ve ola'aa n varsa#msal olarak temel oluu ve bunun srekliliinden
dola# bilili varlmz ve de felsefi akl yoIIar kendinden nceki, bu kendi gemiIerinin
tasaIIutu aItndadr. Gemiinden sapamaz, bu yn iIe nermeIer aIamaz. Yine bu nedenden
doIaydr ki feIsefi kuramIar biIimseI kuramIar gibi eskimez. Bu nedenden doIay tandgmz
insanIar hakknda ki yargIarmz da koIay kaIay eskimez ve degimez. te feIsefeIer de benzeri
bir biimde bu aIamaz kkseI iIikiIere mahkumdur. Bu yzden Marxizm tarihseI
materyaIizmden topIumun biIinebiIirIiIiginden bahsedebiIiyor! Oysa bu durum yani topIumsaI
miras oIarak teorik birikim yeni bir akm iin avantaj oIdugu kadar mevcut durumdan doIay bir
bakma tehdittir. Birikimin zarar en aza indiriImeIidir! Bu sorunu amak iinse dogaI, topIumsaI
varIga ait ortamn degierek biIgi iin #eni bir zemin ve#a #eni bir temel olarak elie'ek #eni
bir akmn var olmas beklenilmemelidir. =ma a#ni zamanda da somutta bir deiim ve eliim
olmadan #eni bir akm beklemek ham ha#aldir* <ada bu durumun, tahlilin doruluuna erek
du#madan hele hele =merikan felsefesi olarak temel arama#a kar olma akm ile stelik bir de
bilisel bir tutumda kalndnn iddias 'iddi#e alna'ak bir iddia olma zelliinden daha
imdiden taviz vermek zorunda kala'aktr. 9ald ki deien toplumsal koullarn salad
zemin ilikisi bile bu sorunu zemi#or. Bu bida#etten nmze toplumsal tarih tarafndan
felsefenin bana rlm bir orap #ada i#dirilmi deli mleidir.
Bu durumu sayn Haydar YaInogIu mantgn srtna ykIemitir. nk ona gre
mantk biIgi edinmenin en etkin nedenidir. Bizim genel "larak fel%efi bir akma #ereceimiz
gre#leri Bay Haydar manta y$klemi%e de imdilik b! bizim k"n!m!za girmeyen ayrnt
"l!t!ran )ataya girmeyeceiz. .adece "n!n mantk dedii yerde biz fel%efi akm diyebiliriz.
Byley%e Bay Haydara gre mant& bize gre i%e fel%efi akm yle de ifade edebiliriz.
>el%efi akm yada Bay Haydarn ifade%i "larak "n!n en i z$& "m!rga% "larak 0antk:
<#renden gelip e#rene akan insan bilisinin geIimesinin tarihi geIimesinin, evrenseI
ya%alarnn te"ri%idir. 0antk in%an bilgi%inin gelime%inin dk$m$n$ yapmakla& t"plamn
almakla& e#ren%elden %$z$l$p gelen damtlm z$ te"riletirmekle bir ama g$der. 0antk
mak%atldr. <#ren )akkndaki e%ki bilgileri t"playp& bilgi alann genileterek& e#ren
)akknda yeni bilgiler edinmeyi amalar. 4n%an bilgi%inin tari)i %"n!c!& ya%alam bir
%"n!c!d!r. ,ma ayn anda bilginin en etkin nedenidir& n varsa#mdr, retken znesidir."
188

Ayrca geerken beIirteIim bahsi geen znenin znesi ise insandr. Biz u n varsayma dikkat
ekmek istiyoruz; insann bu n varsaym iIe varIk $zerine gitme%i d!r!m!n! d$$ncenin
kaderi diy"r!z. Eaten Haydar'a gre de byIe bir n varsaym oImadan biIgi oIuamaz
grnde oImamz gerekmektedir. Ama burada da oIuan akmn yada mantgn gven verici
oImas iin feIsefi akmn yada mantgn n varsaym oIarak grev yapmas, dogruIuk
deerlerinin tartlma%n iin iine %"kar& birde "na n #ar%aym "lm! gemi fel%efi birikim
ile kendi%inin bir yn$ ile b!radan "l!an #arl ile n #ar%aym "larak #arla ynelecei )er
d!r!mda mantn yada fel%efi akmn kaynaklar %"r!n! da mira% "larak de#rald fel%efe
tari)inden kendi%ine gelen bir kalttr ki& b! da almamzn genileterek dikkati ektii
%"r!nlardandr. ,yrca t$m b!nlar z$ld$$ an bir baka sorun devreye giriyor ki bu da az bir
probIem degiIdir. Daha feIsefi tasmn HegeIden kan biimlerinin )emen arka%ndan
Haydarn fark ettii bir baka nesneI sorun daha beIiriyor. Bu da udur: "GrIdg gibi bu
sre oIduka karmak oIduka kompIeks bir tabIo sunuyor. =ralarndaki eiler o kadar
zenin ki, bir anda insan kavra#nn dna k#or."
189
Buradaki anIamyIa biIe aIntnn
gnderdigi iIiki metafizige tesIimiyet degiI de nedir?
AsInda o Tevhid ile dalga da ge%e de bize gre iini kemiren gerein farkndadr.
Hayattan ',lla)'tan B.N.) gerek biIgiIeri aIp gerek hayata uyguIanmas ve kuvvet-i iImi srr
Tevhidi gerekIetirip, mezhepIerin ve miIIetIerin kanunIarn iptaI ediImesi gerektigini
syIyorum."
KIL
Diyerek ironi yapmaktadr. ByIe derken Haydar bu aIntda feIsefenin
yetersizIigini syIeyenIerIe daIga gemi, yasa probIemini am, Marxist mezhepIere
(fraksiyonIara) kzm, miIIiyetiIik iIIetine vurmu, en nemIisi ise daIga geerek ve tersinden
de oIsa insann AIIah oIarak yani onun CeIaI durumunun yerine gememesi gerektigine AIIah'a
inanmasa da kavram gzkyor.
Ayrca mantktan materyaIist oIarak ne anIadg da ok nemIi bunu yIe formIe
ediyor: "Mantk HegeIde ki gibi kendi kendini $reten %af d$$nce deildir. B! g$n bizim bilgi
teorisi diye geneI oIarak beIirttigimiz biimde, eyIerin zndedir, muhtevann iindeki
diyaIektiktir. eyIerin muhtevasndaki iseI oIarak zorunIu hareketin biIin-biIgi formIar oIarak
ifade ediImesidir. kin ve buIank degiIdir. Veri oIarak aInan btnseIin zneI geIerinin iseI
oIarak (var oIan B.N.) zorunIu hareketinin, kendi doIaymsz birIigi ve kendi biIinci iinde
kavranp betimIenerek kavramsaIIatrImasdr."
191
GrIdg gibi dnce yeIpazesi iinde pek ok sorun var. steIik meseIe akmIar ve
anIayIar arasnda her eye ragmen ayrIk ve hr karmak ta oImamaI. SorunIar zmek iin
tm insanaI akI yrtmeIerin birIemi bir g oIarak varIg anIama kavgas vermesine
yneImeye gerek var. Bu anIamda biz bu tip sorunlarn varl koullarnda da anla#mzn
bize #kledii sorumluluk erei felsefe #elpazesinde bir duru sterebilmi 8eideer'den
ne kadar yararIanmak istiyorsak bir o kadar da ne kadar bize ters oIursa oIsun temeI aramaya
kar oIan anarist biIgi kuramndan da almamzn ruhu erei o kadar #ararlanmak
durumunda#z. Bu s#lemle ne#i kast ettiimizi hemen burada ama#a'az. Bu iddiamzda ki
kastmz ileride netlee'ek. Bu iddia in'elenmeden de kimse hemen bizi eklektik olmakla ve
onun #ol at e#lemsizlik ve perspektifsizlikle sulamasn.
nk ama'mz tm bili #ollarnn e#tiimsel birliidir. Bu b#k iddia# inallah
insanlk adna baarabiliriz. ;a#et bunun kurusunu remez isek bile birileri rmek iin bizi
referans ala'aktr bundan eminiz.
Aratrmann dogas geregi aratrmann kendisi bir biIgiseI tutum oIarak biIginin
faaIiyeti oImak zorundadr. te bu biIme faaIiyeti, insani zeIIik oIan merak drts iIe, yeninin
kaynag oIan grnmeyene devamI yneIerek, onu beIirtik haIe getiren, biIince karma
iIemine ait veri basamakIarn besIedike de sanrm bu baarIm oIacaktr. BahsediIen bu
ereve, biIginin var oIuunun imkannn zorunIuIukIarndan dogmaktadr. Merak oImadan
grenme oImaz. Merak bizzat biIginin metafizik dogasndan ve kaynagndan geImektedir. Daha
eIIe tutup gzIe grdgmz maddenin kendisinde metafizik bir boyut var. nk " Dogann
tkenmez zenginIikIerinin basit temeI taIarna indirgenmesi oIanakszdr. "
192
" (...) madde
zeIIik ve biim asndan bitip tkenmezdir, bu da onunIa iIgiIi biIgimizin artnn bir snr
tanmayacag anIamna geIir."
193
aImamzda, burada eIe aIdgmz aIntnn da bariz bir ekiIde
itiraf ettigi durumu kavrayamadg iin, metafizigin dogasna yneIik yanI anIayIar buIunan
Server TaniIIi iIe de bir sohbet atk iIeride, aIma iinde izIenebiIir. Tpk bunun gibi AktoIga'I
beyIer beyinin haykr da yanI, o ocuka yakIayor metafizige, byIece metafizigin
devrimciIigin asI baat kaynag oImasn deifre edemiyor, greIim: ["bundan yzyI nce Marx
o ann devrimci grevini "Btn IkeIerin iiIeri birIeiniz" diyerek diIe getiriyordu. Bugn ise
bu agry, " diyaIektik dnceyi metafizigin karanIkIarndan kurtarnz " diye formIe etmek
gerek."]
194
Oysa daha metafizigi iinden dtaIamamay rtk bir duru oIarak ta oIsa gsterdigi
iin pozitivist oIarak suIanma durumuna kar siIahIanm ve tedbirIi oIan MarxIk, daha bir
bu nedenden biIe AIman feIsefi anIaynn dorugu oIdugu iin; Heidegger zorunIu oIarak
Marx'a hizmet ediyor. Aksi rpnIar ve arayIar sahibi oIan Hawking'in de sorunun farkna
vardgn gryoruz. GreIim: "FeyIesofIar insan ogIunun tm biIgisinin, biIimi de kapsayarak
kendi uzmanIk aIanIar iinde grp Evrenin ba var myd? gibi soruIar tarttIar. Ancak -
daha sonra B.N.- (.) aratrmaIarnn aIann o denIi daraIttIar ki, bu yzyIn tannm
feyIesofIarndan Wittgenstein feIsefenin geriye kaIan tek grevi, diIIerin zmn yapmak -
tr. - dedi. Aristo'dan Kant'a uzanan feIsefenin byk geIeneginden sonra ne korkun bir
d!"
195
Marx'n feIsefe hakknda vermi oIdugu, feIsefenin son buIdugu ynndeki bir
kararIa, madde hakkndaki biIgiseI geIiim ve tan koyma durumunu biIime havaIe etmesinden
beri ve biIiminde bu geIimenin hemen arkasndan pozitivist yakIam tarafndan esir aInarak
metafizige geit vermedigi koca bir yzyIdan sonra baka ne oIabiIirdi ki? UmutsuzIuk
girdabna den feIsefe tartmaIarnn da gsterdigi biimde konunun znesi daraImak
zorundadr; yada pozitivizmin de etkisiyIe Marx'tan ok MarxIk tr oIarak, diyaIektigin
kesinIik vaaz eden pozitivizme sapm kavrayIarnda grIdg zere - Yukarda diyaIektigin
bana rImek istenen bir tehIikeden bahsetmitik hatrIaynz; ite o tehIikeIerden biri bu
tehIike idi. - biIgi ve tandg aIana ait veriIer bir keskin dogruIuk, sonIuIuk, bitmiIik tr oIarak
karmza kmak zorundaIg iIe takdim ediImitir. Oysa bu keskinIik ne Marx'ta var nede
EngeIs'te.
Bu durum tm strong/ sert, keskinIik tavrIarnn zorunIu karakteri oIdugu gibi bu
keskinIik tavr da diger trde keskin tavrIarnda da grIen oIgun oImayan bir kavray tr
oIarak, etrafIca her eyi dnme abasnn zerinden oIumayan, beceriksiz bir hamIktr.
Yani keskin tavr ve tanmIamaIar tm insanIk mirasn okuyamadan akIn tarihine daImadan
agzdan kan ocuka yakIam rnekIeri oIarak tarihe geiyor.
Tabi Hawking, feIsefeden yana oIan metafizikseI sorunIar eIe aImada ki bekIentisi
mahiyetinde Wittgenstein iin hakszIk yapmamsa da Wittgenstein'in niyetinin feIsefede ki
anIama meseIesine Wittgenstein'ce bir aIm getirme arzusunun zorunIu ve sonu oIarak
Wittgenstein'in diI meseIesine girdigini gremiyor. nk Wittgenstein diI iIe ugramas
tamamen bo bir aIma degiI anIamann neIigine yneIik epistemoIojiyi kendine konu semi
bir mantk pozitivizm akm oIarak, biIginin eIde ediIi probIemini ayrntda eIe aIan bir farkI
feIsefi tutum oIarak haIi iIe ontoIojik temeIden ksmen uzak ama bir ayrntda derinIeme
faaIiyeti oIarak feIsefenin epistemoIojik ynne nemIi bir katkdr. Bu aImaIar sayesinde
Wittgenstein kavram dogmatizmini keif ederek; dn'enin kavramlar ile oluturulan
rntler kullanlarak nasl da tasallut altna alndn steren ve de diI meseIesinin feIsefede
zmIemesini nemIi bir i haIine getiren fiIozof unvann kazanmtr. Hawking feIsefe
aIannn probIemIerinden uzak bir fizikaIist, yani ontoIojist oIdugundan bunu anIamaz. Yani
Wittgenstein hafife aInmamaIdr. Her biIgi yapIandrma faaIiyeti kendi zgn geIimesi iinde
degerIendiriIirse yerIi, yersiz eIetiriden de vazgeiImi oIur.
AsInda ayni sorun, daraItma sorunu bir bakma Hawking ontoIoji aIannda oIdugundan
daha vahim bir hatadr. ,nk bir ontoloGist epistemoloGiden kaamaz ama kendi alannda bir
epistemoloGist bu kaa pek ala ba vurabilir* Yani daha ciddi hata aday oImay maaIesef
Hawking baarmtr. Hawking, Kantta takl kalmtr. Ha+kingin %ezgiyi k!lland yere
bakar%ak b! %"r!n aka belli "l!y"r. Gb"H !zayn %ezilgen parack #e kar paracklarla
d"l! "ld!!(: anlat%ndan y"la karak& me%elenin Kant iIe yakn aIakasn anIamak iin ise
u aIntIar vereIim. "Kant sezgiyi 'kavrayn maddesi' oIarak aIr."
196
Bu kadar yeterIi zira
Hawking gibi birinin tek bir fiIozofa sarIarak akIamaIarna temeI aramas da kendisinde
bakaIarna kar oIuan kibrin hakszIgn gstermek iin yeterIidir. Bu arada bir Kant
eIetirisine de yer vermeyi ihmaI de etmeyeIim. Kant kavrayn aktif arac oIarak sezgiyi grr.
Sezgiyi de kavramann nseI bir durumu oIarak eIe aIr. BiIginin Kant iin zorunIu oIarak numen
ve fenomen cepheIi ikiIi karaktere bagmI kavran iddias; bilinin Fumen ve fenomen olarak
bu blnnde sezinin ara balant# salamas nesnenin biliniini dn'e#e baml
kldndan! a#r'a numeni destekle#en bir fenomenalite olmadndan @ubenJe re 9ant
epistemoloGik adan t!tar%zdr2 BiIginin bu bInnden doIay da biIgiyi saIt fenomen
aIanndan geIen durum oIarak grp steIik birde bunun numenIerin varIgna bir deIiI
karamamasna neden oIuuna parmak basarak, yani biIginin daha nceden numenIerIe iIgiIi
oIarak varIk kazanma% tanmlanma%ndan d"lay *!benin Kant'ta buIdugu bu epistemoIojik
adan tutarszIk durumu; Ruben'i bu iIgiIi nedenIerden tr Kant' bir biIinemezci agnostik
"larak tanmlamaya gt$r$r. Hatta da)a b! y$zden Kant Ruben'e gre de bahsi ediIen
tutarszIgn farknda oIdugu iin yine Ruben'in tespit ettigi gibi numeni Kant inan aIanna
hapsetmise de " Kant numeni kuramsaI degiI pratik degerIendirmeIerin yani inancn iine
yerIetirmitir."
197
AIman feIsefi anIaynn Kant'tan sonra geIen aImaIar Kant'taki
epistemoIojik tutarszIg gidermek iin "numen biIgisi (ni B.N.) (...) sezgi yoIuyIa oIanakI
sayarak tutarszIg yaratan yan terk etmiti."
198
Bir aka yapacak oIursak anIaIacag zere
Hawking'in seziIgen parackIar AIman feIsefi anIaynn Kant yorumuna gre numenIerdir.
8a\kin iin 9antJta takl kalmtr dedik! )rki#eJde 8a\kinJe debbedr"arz di#erek onu
klere karanlar 8a\kinJin daha 8eele gelemediini de gr%$nler. ,yrca in%anlar
tari)%el dilimde ki k"n!m allar ile deerlendirip dikkatli "l%!nlar y"k%a 5eccal da da)a
d"madan nceden lecek. Tam da burada isterseniz birde HegeI'e bir bakaIm; zira HegeI iin
sezgi bambaka bir eydir!: "metodoIojik oIarak HegeI zihinseI sezginin feIsefi bir sonu
oIdugunda srar eder, feIsefi tartmann baIang noktas oIdugunu da reddeder."

199
Sanrm
neyi kast ettigimizi anIatabiIdik. Zira sezgi gibi bir insani drt tek bana tm biIginin ebesi
oImamaIdr!
Tm bu anIatIar eIe aImken AIman feIsefi anIaynn kayda deger iIgin bir zetini de
Ruben'den dinIememek bu sefer de Ruben'e hakszIk oIacak, kitabnda geIdigi yere kadar oIan
takdimini kast ederek Ruben yIe baIar szne: "imdiye kadar, byIece, Kant'n (Y) ( Y'nin
anIam iIeride dipnotIar bImnde eIe aInd) yorumIayc iddia iIe (B) bagmszIk iddiasn
birIetirmedeki epistemoIojik adan tutarszIgn grdk. HegeI'in bagmszIk iddiasn
kahramanca atarak yorumIamac iddiay korumasn grdk. Bundan sonra AIman feIsefesinde
Marx'tan nce geIen Feuerbach'n nemini anIayabiIiriz. Marx kendisi iin HegeI'i ayakIar
stne oturttugunu syIemitir; ama bu evirme znde Feuerbach tarafndan yapImt.
Feuerbach Kant'n sorununu HegeI'in tam ztt yoIIa zmesiyIe anIaIabiIir, bagmszIk
iddiasnn korunmas ve yorumIayc iddiann reddediImesi (Y)'nn reddediImesiyIe Feuerbach
materyaIist oIarak deIiIIerini kurmu oIur."
200
Tabiki varIk konusunda burada kaInmad "AIman
FeIsefi Dncesinde" etkisi bir tarihi dnm noktas oIacak ekiIde gI bir dnceye sahip
Marx her ne kadar aImas g sert bir ereve izmi oIsa da HusserI ve Heidegger Marx
feIsefenin yeniIenme ayakIar oIarak beIIi yndeki farkI konuIar derinIetirecekIerdir.
Kant'n kafa kartrc oImamas iin bu konuda her biIincin net oImas ve buraya kadar
ve buradan sonra bu konuda yapIan her okumann zihinseI bir rahatIga uIamas adna Kant
hakknda bir zet deginiyi gerekIi buIduk. Kant denince unutuImamas gereken ey nceIikIe
formdur . Kant form'u nereden karr? " Kant, yeterince dikkatIi dnIdgnde ve tartIdg
zaman, (...) mmkn herhangi bir deneyimin formu adn"
201
verecegimiz bir biIinseI nesne
buIuruz. Formun var oIdugu zerinden zihnimizin iki temeI form biimine de sahip oIdugumuzu
biImeIiyiz. BunIar "DuyarIIgmzn" formIar ve "AnIama yetisinin" formIardr. Tm biIinmesi
gereken zeIIikIe de mekan, zaman, neden formIar hakknda yIe dnmeIiyiz ki Kant' Kant
yapan biIgi buradan sonra baIar. Nedir bu: " O, bunIarn (mekan, zaman, neden B.N.)
duyarIIgmzn dogas tarafndan deneyimimize, deneyimimizin nesnesi oIarak dnyaya
ykIendigini savunuyordu."
202
Fakat bu ykIeme okadar basit degiIdir. Hani u vard. "Kavramsz
deneyim kr, deneyimsiz kavram botu." yIeyse: " ( zaman, mekan, neden oIarak zihnimizin
bu formIarnn var oIdugunu ortaya karan deneyimIerimizdir. B.N.) deneyimden bagmsz
oIarak varoIan nedenseI ( mekansaI, zamansaI.B.N.) bagntIardan sz etmek anIamI degiIdir;
ve biIimin baarsn mmkn kIan ey bu oIguIardr."
203
AnIaIan Hume o derin dogmatik
uykusundan iyi uyandrm!
Ruben neden yrtnyordu? Kant iin iki tip grn vardr. " (...) 'kendinde eyIer adn
verdigi varIk aIan ya da 'kendinde' oIdugu ekIiyIe dnya (sna ait buras) iIe (iIgiIi) grnIer
(...) kendisini bize deneyimin konusu oIarak sundugu ekIi iIe dnya (ya ait B.N.) grnIer."
204
Birinci aIan biIgi hadisesinin dndadr. kinci aIanda ise biImek kendimizdeki formIarn
da kavumas oIarak biImek oIdugundan ksaca form bizde oIdugu iin dardaki buna bagI
oIdugundan grn aygtndan grne gibi bir durum hasI oIacaktr. BiImek iin darda
oIana gitmek gerekeceginden biIgi deneyin nesnesidir fakat formIarn yoI atg bir nesne! Bir
bakma zihinseIIik dna kIamadg ve de ben iIe d arasna formIar girdigi iin zneI
ideaIizm ortaya ktgndan Ruben Idrr. HakIdr da! nk eninde sonunda deneyimin
nesnesi oIarak Kant'ta da d nesneI oIarak varIg kabuI ediIen; biIincin formIarna mamkum
tanmIanma karakterinde tarif ediIdiginden yani biIgi yeniden retiIiinde de formIarn iinde ki
biIgiseIIigin aga k oIdugundan; biIgi oIarak buIunann, d denen ne o ise onun sadece
uyarcIk grevini sagIayan temasndan te bir anIam oImayan varIg sayesinde bu temastan
formun uyarm iIe geIien biIgi oImas bizde oIann bize sunuIuIundan baka nedir ki?
ByIece biIgi, darda var oIdugu iin deneyimizin nesnesi oIan ve ne ise o eyIe iIgiIi temas
sayesinde oIuan deneyimimizde bize kendini sunan formIar sayesinde biIincimizin nesnesi
oIarak oIuan oIarak ortaya kmaktadr. Yani biIgi grne indirgenmektedir. ByIece biIgi
orada nesneI oIarak oIabiIen bir ey, degiI; insann kendinde buIunan fenomen/grntr.
ByIece biIgi bizdeki formun darda deney yoIu iIe deneyimin nesnesinde degiI bu nesnenin
sayesinde farkna vardgmz formda kantIanr. ByIe oIdugu iin Kant zneI ideaIisttir. Yoksa
Kant dardaki nesneIerin var oImadgn iddia etmez. Ksacas septik degiIdir. Fakat Ruben
dahiI anti ideaIistIeri Idrtan, nedir? Bu ey kant ki buras ok nemIi, kantn dogruIamann
formIarmzda diIe geIiidir. Bu manada oIabiIen ey dnyann bizde oImasna yoI aan
dntr.
Biz bu manada da biIgide zuhur edecek ksmi gerekIik grmzIe Kant'tan ok uzak
tayz. nk yeniden nesneI retim oIan her ey asInn mutabakat oIup grnn kesinIik
karakterIi ksmi durumu iinde aImasn temeIIendiriyoruz.
Konumuza dnersek buradan bakIdgnda modern dnemde fenomoIojiyi iIk kuranda
Kant'tr. Kant'n formIar nedeni iIe dnya daima grn kaImaya mahkumdur. Kant bu icadyIa
fenomenoIojiyi mutIakIatrmtr. steIik dogmatik uykusundan uyanm haIde yani deneyimve
deneyim nesnesine bagI bir kendinde formun ortaya kardg antropomorfik biIinmeye insan
zorunIu kImaktadr. nk bu formIar sentetik aprioridirIer.
Bu nedenIe " Kant, ('a gre, B.N.) tm aIg ve deneyimIerimizin bize, duyusaI ve zihinseI
donanmmz ( formIarmz B.N.) aracIg iIe geIdikIeri (ve de onIara bagI oIdukIar ) iin, onIarn
biz insanIara, duyuya, ve zihne-bagmI oIan form ya da tarzIarda (onIarn iinde B.N.)
veriIdikIerini savun ( dugu iin ve bu nedenden biIgi iIa nihaye, fenomen oIarak zuhur edecek
ve byIece iIa nihaye oIarak dardaki deneyimimizin nesnesi oIan eyIerde hep fenomene
indirgenmi oIacaktr. Sadece fenomenik biIinmezIik midir sorun? Daha iIk bata ve numen/
kendinde eyIer, aagdaki biIdiriten de anIaIacag gibi daha iIk bata uIaabiImemiz
mmkn oImayanIar oIarak Ianse ediImi. BiIgi aIamayacagmz iin var ya da yok oIdukIarn
tartamayacagmz da Kant tarafndan nceden temeIIendiriImiti. B.N.) Bizim doIaymsz
oIarak, eyIerin bizzat kendiIerine, kendindeki eyIere, (varIgn daha bandan kendini
biIinmeye vermeyen ikinciI ynne B.N.) yani (kendini B.N.) DuyarIIgmzn FormIaryIa AnIama
Yetisinin FormIarnn doIaymndan veya aracIgndan bagmsz (tutan B.N.) oIan eyIere
uIaabiImemiz) mmkn degiIdir."
205
der.
Kant, insan oIuumuzdaki yapnn kendi nedeninden tr, biIinememeye
endeksIenmemizi ina etmektedir.
Ho, biIgiyi fenomenIere indirgenmi deneyimimizin dnyasnda sanki eIde ettikte ie
buras kaId (!) byIece Kant'a gre geneI oIarak biIgi sz konusu oIdugunda varIkIa mutabkIk
ve kesinIik iIikisi hibir biimde kuruIamayacagndan Kant fenomenoIojisine biIinemezciIigin
temeIIendiriIii oIarak son tahIiIIeri asndan agnostik oIarak bakmamz snfIandrmamz da bu
nedenIe yanI oImayacaktr.
Kant'ta din ve dinin biIdirdikIeri, var oIduguna inanIan bir ina oIup; akIi ve makuI bir
ihtiyatr fakat bu tarz biIdiriImiIikIerin var oIup oImadkIar tartIamayacag iin varIk ve
yokIugu inan oIarak zuhur etmektedir. ByIece din ve biIdirdigi herey baat biIinemezIik
aIanndadr. nk Kant'ta inan inantr yani biIgi degiIdir! Ho biIgininde bir biIinemezIik
durumu oIdugunu grmtk.
Kant'taki biIgi iIe inanc ayran tek eyin deneyimin nesnesi iIe temasIa bizde
formIarmzn eserIeri oIan biIginin tartIabiIirIigidir. nk tm insanIar ayni dzIemdedirIer.
kisini biIgi ve inac Kant'a gre birIetiren yn ise gerekIikIerinin orada (nesnede
cisimIeen) nesneI bir gerekIik oIarak buIunamayIardr.
Evren hakknda, ontoIoji hakknda, biIginin neIigi ve kaynag hakknda ya da biIinirIiIigi
ve biIinir oIamayacag hakknda giri bIm evresini amadan eIe aInan tartmaIarIa bir
giriimi tamamIam oIduk. Konuyu diger bImIerde metafizigin erevesinde tartmaya
devem edecegiz.
Metafizie ait ksa bakmz:
Evet, AktoIga'I BeyIer beyinin ortaya koydugu tartmadan ieri girerek, konuyu
amIamay buraya kadar oIan tartma iIe oIan iIgisi nedeni iIe daha dogru buIduk. Mnir
Ramazan AktoIga'ya bir neri iIe tartmamza geeIim. SevgiIi Mnir Itfen ayrca burada eIe
aIdgmz mantga dikkat etmeni diIeriz. Ve metafizik iin ise haykr yIe yapman.. Ey
metafizik derinIik, sana diyaIektikIe daIp senden zamann dgmIerine fIeyecegim biIgiyi
senin karanIkta brakmandan kurtaracagm. Ey metafizik sen evet sen oImazsan biIgi ve
enteIekteI faaIiyet biter, abaIama gc buIamazdk. Ey biIinmeyen veya sakI tutan, sana
daImaktan hi korkmuyorum. Seni devrimci tarzda kuIIanacagm. Benim revimdir metafizii
fizie karmak. ,nk metafizik an'ak o zaman devrim'i kimlik kazanr! zaten bir bakma bili
iinde iilik ve devrim'ilik de budur. Evet bir sava aynen byIe konuur ve ie giriir,
karanIk aydnIga aba iIe dnr ve aydnIk karanIktan; biIgi biIinmeyenden geIir.
BiIinmeyen biIinmeye muhtatr. BiIme ise biIinmeyene... Bu dstur unutuImaya arkadaIar bu
dstur unutuImaya!
Btn bunIara ragmen Mnir Ramazan AktoIga iIe ciddi bir ortak yanmz daha var.
GreIim: ["En eI Hak", yani "Tanr ben'im" diyen bir HaIIac Mansur'un diIe getirdigi gerekIe,
"Bu evrende 8akJtan a#r hibir e# #oktur, o ne #erde, ne kte ama her e#in kendi iindedir
3 di#en <unus Emre'Ier ve eyh Bedreddin'IerIe, "nsan doga'nn kendi biIincine varmasdr."
diyen bir EngeIs hep a#n erei dile etiri#ordu. - yazmzda buna benzer ve yer, yer hem
ayni hem de oka akIama buIacaksnz. - Mnir'in aImIarna devam ediyor. B.N. -
Modern Sistem Teorisine gre, varoIan her ey bir sistem karakterine sahip degiI miydi?
Ve her sistem de kendi merkezindeki sfr noktasnda var degiI miydi? . +te )asavvuf!n
HakJ, =llahJ da bu sfr noktasndan ibarettir. [ Burada kast matematiksel bir anlatm tarz ise
itiraz #ok #oksa 1nir iin slup ile beraber edepte sorulanrd. B.F." AtaIarmz, Ermi, EvIiya
diye tanmIanan Tasavvuf biIgini ataIarmz, bu gerekIigi kavradkIar iindir ki bu mertebeye
ykseItiImiIerdir."]
206
imdi giri bImmzde eIe aIdgmz iIk paragraftaki konumuza geri dnebiIiriz:
EngeIsin y!karda ele aldmz entelekt$el gelimenin ele alnd alntda 0ar@izm
a%ndan baka bir gizIenmi savunusu da var. Oda biImek iin tek, tek insanIarn snrI
yapsnn biIginin snr oIarak karmza k asndan dogurdugu gIkten doIay insanIarn
topIumsaI iIetiim aIannda birIeerek biIgi $retme%ine yani pra@i%e ererek ce#abn da)a geni
bir d!r!m!n $r$n$ "lma% beklenti%idir. <ngel%in dedii gibi: 3ve tpk, rnein zmlerini
sonsuz bir dizi #ada srekli bir kesir iinde bulan o matematik pr"blemleri gibi& )er g$n #e ara
#ermeden in%anln %"n%!z ilerleyici e#rimi iinde I 7ra@i% alannda B.N. 6 z$mlenir.:
207

ByIece saIt dahiIerin zihin enerjisi iIe degiI topIumsaI rn oImas gereken biIgi iin unu
dekIere edebiIiriz.
retimin bizzat tarihsel koullarla evrili sevi#esinin bu enel toplumsal retiminin
sonu'u olarak bili, dahiler ile beraber varolan sradan insanlarn sunduu bilme olana
olarak toplumsal bilin retimi di#ebile'eimiz praZis vari bir sonu olarak karmza
ka'aktr.
Biz aImamzda iIerde bu praksisin de snrIIgn deifre ettigimizden okur imdiIik
iIeriye kadar bura iin aIacag cevap iin sabretsin. Burada iIada bahsetmek gerekirse u
kadarna frsat vereIim.
EngeIste #ar "lan bir dier ma%!m inan "larak pra@i% nemli bir fel%efi & %iya%al #e
t"pl!m%al arg$mandr. ,yrca pra@i% t"pl!m alanndaki pr"-e rg$tleme%i "larak tamamen
d"r!d!r da. >akat <ngel%in b!rada ki alm #e aklama%nn etki%i ile& Jenin %"%yalizmi
ina etmenin biricik garanti%i #e )atta k"m$nizme yani )erke%in kendi kendini ynettii #e
t$m %iya%al biimlerin ilga%n "l!t!ran b! pra@i% m"delli t"pl!m rg$tlenme%inden "k fazla
bir beklenti iindedir. ,deta b! %z %i)irli bir denek "larak t$m 9"rdi"n d$$mlerini
zmektedir& "n!n zi)ninde. <#et gerektende pra@i% t"pl!m alannda tl%ml izmeler "larak
yeterli yantta #erecektir. ,ma ya& bilmenin ma)iyeti/ B! pr"blemin d"!rd!! %"r!nlar da
zebilecek midir/ Bir tanmlama yada arg$man "larak pra@i%& b!rada da geerli "lacak
mdr/ Hayr& ite b! yanlg idi. F$nk$ ilkin <ngel%in girite deklere ettiimiz t$m %nrlla
ynelik !yarlarn )atrlatalm. B!nlar z"raki %ylenmi tanmlamalar deildi. >akat %anki
Jenin b! !yarlarn ma)iyetini keyfi #e ra%t gele %ylenmi %radan arg$manlarm gibi
anlama benziy"r2 B! y$zden kendi%ide bir arg$man d$zenleye biliy"r. K "k nemli bir
fel%efi giriim "lan )atta yap%al "larak tamamen bir temenni yada beklenti diyebileceimiz
daha tam armannn oluturulmas ile de EngeIs iIe bu temeIde birIeme istegi bir eIiki
teorinin farkI bir kuIvara girmesi demekti bu asInda ihtiyati tedbirIerin iIgas idi! kinci oIarak
ortaya atIan bu "daha-daha" tam argman, dogrudan diyaIektik iin ciddi bir te)like "lan
p"ziti#izme diyalektiin iine %z imkanna %a)ip "lma fr%atn %alayan bir kap amtr.
D%aca% b! da)a6da)a: tam arg$man ba%it bir %zc$k #e ra%t gele bir ekilde %ylenmi laf
gr!b! da deil )atta ta metafizie kar bir d!r!!n z"r!nl! nerme%idir de. B! yeni temel
fel%efenin tekrar daralma%na neden "lacak aklamalara temel "l!r. Ky%a <ngel% !yarmt2.
F$nk$ <ngel%e gre:3Perekten, dn#a sisteminin dn'edeki her #ansmas, nesnel olarak
tarihsel durum, ve znel olarak dn'e sahibinin fizik ve ruhsal nitelii nedeni#le snrldr ve
snrl kalr7.

208
Bu uyar aIgIanmas gereken nemIi bir uyardr! Ksacas EngeIs zamana ve
praxise, ve sonu oIarak biIime gveniyorsa da Lenin gibi tedbiri de eIden brakmyor! Praxisi
iIeride zmIemitik, zaman meseIesine geIince onu da iIerde zmIedik ama ksaca burada
AIIah cevap versin, O' diyor ki: " Zamana gvenen ziyandadr." hatta saIt inananIar iin bir uyar
oIarak, AIIah beni affeder o rahman rahim diye geIien keyfi tutumIara kar bir ayet oIarak,
inananIar iin AIIah diyor ki: " AIIah iIe kendini aIdatma." Peygamberimiz ( S A V ) efendimiz ise
diyor ki: " zamana kfr etmeyin - / ve de gvenmeyecektik, zira - o - / zaman - AIIah'n
kendisidir."
Biz yine z tartmamza geri dnersek:
Bir sorun olarak, snrllk sorununu, bilmeleri 1arZistlerin ateizminin hem #ersiz, buna
ramen hem de kendi ter'ihleri olduunu steri#or. Peki tercihIerinde roI oynayan biIim iin
bak aIar ne oIuyor. "Ne var ki, eger biz, evren emasn beyinden degiI de, yaInzca beyin
aracyIa gerek dnyadan, VarIgn iIkeIerini onun kendisinden karrsak, bunun iin feIsefeye
degiI, dn#a ve dn#ada olup biten e#ler zerine olumlu bililere ereksinme du#arz ve
bundan kan ey de, artk feIsefe degiI, pozitif biIimdir. (...) Daha iIeri gideIim. Eger felsefe#e
felsefe olarak artk bir ereksinme #oksa, hibir sisteme, hatta dogaI bir feIsefe sistemine de
gereksinme yoktur."
209
diyor EngeIs bizzat kendi az ile #e de topu bilimin ku'ana at#or.
Ama az sonra bir baka konu hakknda biIim iin sarf ettikIeri szIer bizi, daha da
artacak! Yine EngeIs birazdan aktaracamz baka bir aIntda da yIe diyor: 3Bilimler
tarihi, bir .bu0 samaln #klmas, #a da daha dorusu, #eni, ama itide daha az sama bir
samalk tarafndan deitirilmesi tarihidir. "
210
3 di#e ele aldmz alntdaki BbuC, lafz, balamda
ki #ere iaret edi#or. Biz ise balamdan aada bili #ermi "ld!!m!zdan& b!rada b!& lafz
yerine bir& lafz k!llanlr%a da)a i%abetli bir anlamn <ngel%in niyeti a%ndan "rtaya
ktn& yani da)a d"r! bir anlam ky"r "l!!na dikkat ekmek i%teriz. <ngel%e gre
"BiIimIer tarihi bu samaIgn - derken, Marxizm ncesi ideaIizme tesIim oImu biIimseI
akIamaIar kastediIiyor da oIsa, saIt diye soyutIama yaparak tarihin geIimesinin dna kan
bir durua dmyormu izIenimi vermek iin, bununIa birIikte ayrca u tip bir itiraza
dmemek iin ki itiraz yIe oIabiIir: " ama o zaman bu biIim oImaz ki " diye biIecek pozitivist
kafaIara kar, bu Iafz kuIIanImtr. Zira EngeIs kendiIerinden sonra biIimin putIaacagn
biIiyordu. Bu akmn pozitivizm oIdugunu biImese biIe. Eger bahsettigimiz konu z itibariyIe
dogru ise ki bizim dogruIugundan phemiz yok. KastediIen ne ise o saptrImadan anIaIrsa,
eIetireI anIaymzn hakIIg grIecektir. yIe yada byIe, sonuta; Marx #e <ngel% !zaydan
gelmeyip d$nyann bidayetten beri gelien #e kendilerine kadar gelmi t"pl!m%al tari)inin
$r$n$ne& bilgi%ine m!)atap #e kendileri de bizzat b! $r$n$n $r$n$ "larak& "l!ml! yada
"l!m%!z belli bir birikim $zerinden kendi d$$ncelerini k!rd!klarndan& d$nyann fikri
gemii "lmadan kendileri aniden meydana kmamlardr. Nitekim& dola#l da olsa
inandklar bilime de niha#et samalk dediklerini r#oruz. Bu haIIeri iIe onIar daha da
artc oIuyorIar.
Marxist PoIitzer'in, FeIsefenin TemeI IkeIeri adI eserindeki bir szn imdi EngeIs'e
kar kuIIanmann tam sras. PoIitzer " DiyaIektik egriden dogru kmayacagn bize gsterir."
diyordu, yanI hatrIamyorsam. Sanrm sz byIe idi. -eki samaln az samala
dnmesinden mi doru ka'ak> imdi diyecekIer, siz aIntIar bagIamndan kopararak eIe
aIyorsunuz ve biz biIime degiI biIim adna ortaya konuImu samaIkIara bunu syIedik. Ama
yemezIer! BrakaIm yine de onIar byIe de demi oIsunIar.
Ayrca ateizmIerinin aIma iinde de ayrca eIe aInp gsteriIecegi gibi anakronik
karakterde oIduguna da dikkat ekecegiz. aImann bu ksmna girmeden, burada bu konu iIe
iIgiIi iki keIimeyi syIeyecek oIursak, bizce " Marksizm anakronik materyaIizmdir."
Tespit dogrumu yada biz bu tespitten ne anIyoruz? Maksadmz u: Marks ve
MarksistIer geIimenin beIIi aamasnda 19. yy'da buIdukIar evrim oIgusu iIe dogann meydana
geIiinin akIamasn yapmakIa, sonradan buIunmu bir buIguyu varIgn baIangcna aIp,
sreci evrim iIe baIatarak varIga anIam veriyorIar. te anIam verdikIeri varIk karsnda 19.
yy'da buIunan bir buIgu oIan evrim iIe baa dnp baIangc 19. yy'da buIdukIar anIamIa
baIattkIarndan doIay anakroniktirIer.
Bu aamadan sonra diger buIguIarn bir somut nedene bagIanarak akIanmas iIe
rnegin, biIincin, dogann en yksek rn oIarak tanmIanmas iIe insann, dogann bir paras
oImasndan, somuttan yoIa kIp; geneI anIamda dogann, zeI anIamda insann evrimseI
gelime%iyle "rtaya kan bilin tanmlama%& ' ki tabiatyla b! arada bilin maddenin en
y$k%ek biimi
211
oIuyor. ) iIe geIien bu ve benzeri akIamaIarn seyri bundan sonra anakronik
fakat "nlar bilincin bir tanmIamasn yaptkIarndan doIay gya anakronik karakter
kazanmaktan da byIece kurtuImu oIuyorIar. Ayrca kendiIiginden var oIan steIik 19 yy'da
biIim aIanna giren bu evrim tespiti iIe, evrim sanki taa bidayetten kendiIerince
biIiniyormuasna nedenseIIige tekrar dnerek, dogumunu dogaya bagIadkIar biIinci,
dogann dogaI geIiimi iIe var oIan biIinci, yeniden her eyi anIamann ba kaIk noktas
yapyorIar. ByIece yntemde bataki zorunIu anakronizme ragmen, materyaIist diyaIektige
geme de bir saknca kaImyor. Bu arada yeri geImiken beIirteIim, okur aracaksa da
pozisyonumuzun tahIiIi iin syIeyeIim ki biz de evrimden, ama yaratI evrimden yanayz.
Sanrm, artk MarxistIer iin de tmden geIen biIginin eIde ediIiinin tezahr oIarak,
her defasnda sondan baa dogru giderek neden anakronizme dmyorIar? Sorusunun
doguracag kargaa da zIm oIuyor. ByIece Marksist dncenin baIangc itibaryIa
anakronik ve ateist oIdugu anIaIr haIe geIiyor. GrIyor ki dnceIerini, iIk neden hari
oIarak somut bir nedenIer zincirine bagIayabiIiyorIar.
Ayrca iIk sonda mndemitir beIitseI/ soyut anIay tutumuyIa da zaten materyaIist
diyaIektik neden%ellik mekanik neden %"n! iliki%inden farkldr. 0ar@izim ayrca m!tlak bir
ilk ta%a##!r!n!& kendi te"rik k!rg!c! t!t!m! )i y"km!a%na& k!rg!%al %amalk "larak
niteler. 4ki ayr alnt rnei ile d!r!m! da)a ak )ale getirelim: 3 .Y0 ekonomi #eniden hibir
e# #aratmaz, ama eldeki dn'e #aplanmasnn deitirilme ve daha da elitirilme #olunu,
ounlukla da dola#l olarak, belirler! nk felsefe#e dola#sz en b#k etki#i #apan politik ve
moral #anslardr. 3 burada grIdg zerde ok etkenIiIik durumu ve bunun gzetiImesi var.
Daha iIgin ve konu iIe daha yakn bir aInt hemen ayn yerde zikrediImi. " Bu beyefendiIerde
eksik oIan diyaIektiktir. OnIar, her zaman, burada yaInzca neden, orada yaInzca sonu
gryorIar. Hi kavramyorIar ki bu bo bir soyutIamadr, byIe metafizik I e%ki metafizik
anIaya gnderme yapyor EngeIs. B. N. - kutupsaI kartIkIar gerek dnyada ancak
bunaImIar srasnda var oIur, ve btn o engin sre, karIkI etkiIerIe (.) iIerIer ve bu
nedenIe her ey iIikindir (reIative) ve hibir ey mutIak (absoIute) degiIdir. OnIara kaIrsa HegeI
hi yaamad."
212
Hem konu iIe iIgiIi hem de istatistik anaIize nem veren bir diger aInt
istatistik anaIizi ve biIim teknigin sonuIarn biIiyormu gibi yapan MarksistIere de iyi bir
gnderme " Tarihteki br oIumsaIIkIar ve koIay anIaIr oIumsaIIkIar da byIedir.
+n'elemekte olduumuz zel alan ekonomik alandan ne kadar uzaklar ve salt so#ut ide"l"-i
alanna ne kadar #aklarsa, elimesinde o kadar ok ilenek sterdiini, erisinin o kadar
ok zikzak izdiini rrz. =ma erinin ortalama eksenini izerseniz, z nnde tutulan
dnem ne kadar uzun ve sz konusu alan ne kadar eni ise, bu eksenin ekonomik elime
eksenine paralel olma#a o kadar ok #aklatn bulursunuz. "
213
Yani son tahIiIde uzun dnem
sz konusu oIdugunda ekonomik etkenIer beIirIeyicidir denmek isteniyor. Ama aImamzda
baka yerde beIirtecegimiz gibi kim bunu tek etken olarak anlar ve sade'e baat roln
izlerse, #ani toplumsal koullar sz konusu olduu iin toplum ekonomik etkene
indirileme#e'einden ve de toplumsal alanda di#alektik sz konusu ola'andan e deerlerin
arasnda baat rol o#na#an olarak #orumla#p anlamaz ise, herhani biri olarak o iblis,
4nelsJe re ahmaktr. Ayrca D.M. biIgi teorisi iin derIi topIu anIatmn zaman
kazandrmasndan doIay ek oIarak Aydn ubuku'nun aImaIarna ayrca bakIabiIir.
Ayrca aratrmamzn bir rastIantsaI karIama iIe sonuIanmas iIe biIgiIendigimiz;
Mnir'in, tasavvuf hakknda ki maIum gr ve dnceIerini kast ediyoruz. Mnir'in bu
konuda bizim gibi dnmesi bizi artmad desek yaIan oIur. -
imdi MarxizimIe tartmaya materyaIizmine dokunmadan ama ateizminin hesabn
sorarak baIayabiIiriz.
DiyaIektik MateryaIizme gre tikeI; kendini o ey yapan spesifik (iseI,biricik sadece ona
has.) zeIIikIerin grnr, grnmez rgenseI btnIgdr.
TmeI i%e tikeller ara% b$t$nl$$n "l!t!rd!! maddi yapdr. ,lem ise atom
seviyesinden bakIdgnda boIugun oImadg ve her eyin birbirine gremedigimiz tarzda bagI
oIdugu bir btnIk. Ama ayn ve bir anda" TekiI tmeIdir."
214
aka grIyor ki daha
eIimizdeki madde sonsuza gidiyor. Bu nedenden doIay da, (aIntnn giri keIimesinde mevcut
oIan aktarm yanIn da parantez uyguIamas iIe dzeIterek diyebiIiriz ki,) " Bir'(in)in ikiye
bInmesi ve paraIar arasndaki eIikiIerin kavranImas diyaIektigin z (.) oIur."
215

BiIincimizin aIgIadg ise yani insan'n, ontoIojik (VarIg, varIksaIIg) insanms,
(AntropomorfoIojik) baknn aIgIadg ise tikeIIerin varIg ve bu tikeI varIgn ayrm ve bagIant
noktaIarn oIuturmasdr.
Artk anIaIr bir ey oIuyor ki )mel: iIk bakta beden gzyIe grImeyen fakat varIg
kabuI ediIen bagntI btnn; esasnda henz ne oIdugunun biIinmeyii iIe birIikte, kesin
deneyIenmemi oIdugunun biIini kouIIar iinde ve bizatihi bu yzden de bilinsel
karakterdeki #ap#a deni#or. steIik bu mantksaI iIeri srmIerin daha yeni 20 yy'da buIunan
buIguIar oIarak eIe aInan ve nerme diye tanmIanan buIguIarIa dogruIanmas yeterIi
buIunuyor! GreIim: " 1- eyIer biIincimizden bagmsz oIarak, aIgIarmzdan bagmsz oIarak,
bizim dmzda var oIurIar; nk, maden kmr katrannda dn de aIizarinin var oIdugu
phe gtrmez ve yine dn, bu aIizarinin varoIuuna iIikin hibir biIgimizin oImadg ve
ondan hibir duyum aImadgmzda phe gtrmez. - Bu nermeye katIyoruz. B.N. - 2- OIay
(grng) iIe kendinde ey arasnda, ilke olarak, hibir fark yoktur [ (!) mu? B.N.)] ve byIe bir
fark oIamaz. Tek fark, biIinenIe henz biIinmeyen arasndadr. (.) - Bu nermeye katImyoruz.
Zira, iIkin nerme ok kaba ve yzeyseI karakterde mantksaI bir rn. kinci oIarak da savn
kendisi diyaIektige aykr oIup; eger bu tez inceIenmeden dogru kabuI ediIirse diyaIektige dogaI
sonucu oIarak harekete degiI statige giriIiyor. BiIgiseI degiimin, biIincimizin o ey hakknda
tam biIgiIenmemesinden ktg, ama biIinmesi gerekenin o eyde bizzat oIdugu, bu yzden de
eyin biIinseI bir katkya da kapaI oIdugu, henz biIinmeyenin bu yzden de grIemedigi gibi
kat kaba ve bu yzden acayip bir tez ortaya konmu oIur. Acayip nk bilin'in ontoloGik
katksnn varl! rnler ve ola#larn niha#et insan baknn neti'esi ve bize re oluu
erei de bili sre'in dna konulu#or. AsInda bundan daha oIumIu oIan bir aIma
gidiImek isterken katIga dImesi savunuyu amac dna karyor. DeniImek istenen
duruma netIik getirmek istersek EngeIs diyormu ki: EngeIs diyaIektik konusunda inandkIar
eyin, onIarn ya da baka insanIarn kafaIarndan km oImadg, eyIerin dogasnda
buIundugu kansna varmIardr. Odman, A g e, s,106. Evet arIacak ama bizim de dogaI
oIarak kabuI edecegimiz bir aIm. nk spekIatif durumIara insan meyiIi var. nsan denen
canInn grIerinde de spekIativizmi engeIIemek iin EngeIs'in bu tarz bir yakIam
gerekIidir. ayet durum spekIativizmi engeIIemekten te bir anIamIa iki numaraI aIntda
grdgmz gibi anIamIandrIarak kat tutumIarn dogmasna yoI aarsa kukusuz; bilisel
tahlil #ntemi de bizzat daraIm oIur. Tersi tehIike ise insan dogasnn spekIatifIige bo
soyuta yneImesidir. Bu tehIikenin de n tkanmazsa, durum yukardakine zt baka bir
arIga, ideaIizme giderse o zaman diyaIektik materyaIizmi iIe ve de D.M. de kendi kendisi iIe
eIimek zorunda kaIacaktr. Burada diyaIektik materyaIizmin konumunu daha da iIeri,
hakszca, zorIayamayz. nk ancak ve ancak MaddeciIik gerek oIaycIk sayId m, artk
diyaIektikten ayrImaz. nk maddenin geIiimi ve hareketi iIe kendisi ayr eyIer oImaktan
kmtr. KvIcmI, a g e, s,30. Tam burada gerekIik ve gerekIikten anIamamz gerekenIer
nedir? diye sorarak ondan ne anIamamz gerekir? diye sorarak ki aImamzda bu konuya
yeterince egiIdik; bu aInty tekrar dnmek daha insafI oIacaktr. Bu artIa, "kmtr."
tespitine katIyoruz. Ama bizim de yukarda verdigimiz perspektiften bakImas nemIidir!
Aksine bir dnce ne srerek inat ediIirse, bizzat D.M. bu tezi iIe geregi akIamaktan
kendini soyutIayacag iin ideaIizmi hakI karr. " Her ey biIinse idi biIim oImazd." Marksist
argman biIinenIe, henz bilinme#en ayrmnda var oIan kabaIga terk ediIemez. KabaIk henz
biIinmeyen pozitivist karakterIi argmann dogasndan geIiyor. Aksi haIde madde ve hareket
bag kopar hareket de akIanamazd. B.N. -
3- (.) biIginin biIgisizIikten nasI dogdugunu, eksik ve kesin oImayan biIginin nasI daha
eksiksiz ve daha kesin bir duruma geIdigini beIirIememiz gerekir. - Bu nermeye katIyoruz
zira biIgi bilin #e madde birlii birbirinden ikinci nermedeki gibi %anki k"parlmy"rm!
%a#!n!%! yapa& yapa ki%#e altnda k"parlmaz. ,yrca madde #arln tek biimi $%telikte
%"n%!z bir %$re "larak gr$l$r%e ilk bata ateizmi hemen deIiIIendiren bu kabuI daha yakndan
eIe aIndgnda ise bu tarz biImeyi kabuI hem biIinemezciIigi sabitIetirir hem de ""daha-
daha"" mantgnn da sonsuzIuga aIm oIacagndan bir eyi hibir zaman tam oIarak
biIemeyecegimiz de diyaIektik feIsefece tantIanmas oIacaktr. Fakat DiyaIektik MateryaIizm
ne srdg biIgi durumunun da, zerinde iIem yapIan aIann somut durumun somut biIgisi
oIacagndan da ister istemez bu iIke iIe bir teorik eIiikIigin varIg inkar ediIemez. Ayrca bu
"daha-daha" mantgnn degiik sonuIarn burada bahsedemesekte aImamz dahiIinde
iIeride eIe aIdk. ByIece henz buradan da anIaIacag gibi iIeri srIen ateizm iddiasnn
diyaIektigin kendi biIgi teorisi geregi bir biIgiseI durum oImadg ve varsaymsaI inan oIdugu
daha da aga km oIur. Zira, DiyaIektik, ( HegeI'in ve ) Marksizm'in biIgi kuramdr.
Sorunun, teki MarxistIeri sz konusu etmezsek, PIehanov'un hi dikkat etmedigi " grnm"
( yaInzca bir "grnm" degiI, z ) budur. Odman, A g e, s,148. B.N. -
216
Bu yzden biIgi
teorisinin i iIikiIerini yukarda ve aImamzn diger boyutIarnda eIe aImak vazgeiImez
hedefimizdi.
FeIsefe biIenIerin bizi agnostik ilerle #e en "kta H!mecilikle %!layacaklarn
biliy"r!z. Bnce H!mecilik nedir/ 9relim: '() ! yada b! yan )ala bilinmemekle birlikte
bizim dmzda #ar "lan bir d$nya %"r!n! ile aramza fel%efi bir d!#ar ekebileceimize
ekmemiz gerektiine ilikin '()liktir.
217
Biz bizim dmzdaki dnya iin bu nermeyi iIeri
srmyoruz. Ancak evrenin sonundan geIebiIme iin bu iddiay temeIIendirenIer oIarak, bu
iddiann evrenin tm sz konusu oIdugunda, yanndayz ve daha hemen bu yzden
biIinemezci degiIiz. Birisi kp ta bizim evrenin sonundan beri buraya dogru var oIarak
temeIIendirdigimiz sorunu kaIkp bu zerinde deneyIeyebiImeyi yaadgmz uyguIama mekan
iin syIerse dogaIdr ki HumeciIik yapm oIur! ,nk biz di#alektik materyalizmin %"m!t
d!r!m!n %"m!t bilgi%ine alan )er iddia%nn bilgi%el "ld!!ndan k!k! du#mu#oruz* =#r'a
D.1. pratii lt stererek deitirme di#e bir sala# durumunu herkesin zne
sokmaktadr. Bu meseIenin dogru anIaImas iin birde EngeIsin bilinemezciler iin
dediklerine bakalm: '() bilinemezci& bilinen e#renin te%inde bir y$ce #arln #ar
"l!!n!n d"r!l!!n! aratrmak ya da yanlln kantlamak iin )ibir aracmz y"kt!r.:
218

dermi; ite biz bu yzden temeI oIarak biIinemezci degiIiz. Biz Hz. AIIahn deneylenebilir&
yaanabilir "ld!!n! #e b!n!n da y"l!n!n ta%a##!f oIdugunu yazmzda temeIIendirdik. =llah
+nsan" 9amiller aracl ile #arl i%patlanabilen bir #arlktr. Her kim ki bize bu saatten sonra
biIinemezci, agnostik derse ona EngeIs'i bir kez daha oku deriz! " Kant #e H!me izgi%ine
bal "lanlar '() biz mater#alistleri ^metafizikiler_ di#e adlandrrlar. [ 9eke mater#alistler
zorunlu olarak metafizik yaptklarnn farknda "l%alard2 B.N. I (.) Biz materyaIistIerde (.)
Kant'Iar ve Hume'cuIar, nesneI gerekIigin duyumIarmzn kaynag oIdugunu yadsdkIar
iin biIinemezciIer diye adIandrrz."
219
imdi biz nesneI gerekIigi ve duyumIarmzn kaynag
oIdukIarn yadsmyoruz. Demek ki biz ikinci eIe aI oIarak bu tanmIama geregi MarksistIerce
biIinemezci oIarak suIanamayz! imdi birde bu konuda KvIcmI'nn izahna eI ataIm: "
1- MateryaIistIere gre: DuyuIarmz dmzda gerekten varoIan dnyay yanstrIar. -
Bu iddiay tamamen dogru kabuI ediyoruz. Ama hemen aIttaki maddede yer aIan hususu
ideaIistIer yanI eIe aIdIar diye nemIi bir yanIa dikkat ekmek isteriz. Nedir bu yanI? Bu
yanI: biIincin maddeyi tanmada kendi ontoIojik varIgndan katkda buIunmas hususunun;
yanI oIarak ideaIistIerin bir kesimince d maddenin anIaImasnn belirle#i'i tarzda temel
ara' bir ksmnca da d gerekIigin oImadg ve de tm dta oIann bir i yansma oIdugunu
iddia ediIdigi formIara dntrIerek anIaImasdr. AsInda biIincin katks oIan ve biIincin
madde iIe eytiiminin bazen bir birinden dogmas (D.M. saIt buraya eIe aId); bazen de iki ayr
varIk biiminin eytiimseI birIigi oIarak kendini dayatmas hususunu yanI yorumIadIar. Bu
yanI materyaIizmi de yukardaki ikinci maddede yer aIan arIga srkIedi. B.N. -
2- deaIistIere gre: DuyuIarmz iimizdeki dnyay d gerekIik biiminde dmza
yanstrIar. - Birinci maddedeki izahatmzdan sonra bu ikinci maddede oIuan yoruma; bizim
de katImadgmz anIaIr oIdu sanrm. B.N. -
3- AgnostikIere gre: DuyuIarmz dogrudan dogruya vardrIar ama ieriyi mi darya,
yoksa dary m ieriye yanstrIar? BiIemeyiz. HeIe duyuIarmzn tesinde gerek bir
nesnenin var oIup oImadgn bize duyuIarmz ispat edemez. - Buna katImayacagmz
aikardr. B.N.-"
220
Biz dnceIerimizde tarafmz byIe net koyduk fakat baz hususIar da irdeIemenin
kanImaz oIduguna dikkat edeIim. Bu durum zerine biraz kafa yoraIm.
Anostiklerin tersine biz di#oruz ki insan kendini tan#abildii kadar ile du#ularnn,
kaba bir #ans ile ie douun birlii olarak oluan imelem #ani birazda i ereklik #ne
sahip olan tarzda bir dn'eden mi ka#naklandn dikkatli'e dnelim. Nrnein: ampuln
kefinde bu sre ilemitir. <a da evli#ada da #ukarda olduu ibi #a ie douun
n'lnde birleen d ile ve#a salt ie doutan elen bir bililenme vardr! her ne ise.
)abiki kimilerinin sand ibi tm bunlardan a#r olarak oluan du#umun salt kaba olarak
dtan akan du#ar'alktan direk oluan bir imelem olarak be#nin salt oranik ve basit faali#eti
ola'ak tarzda bir dn'e tarz olarak domad erektir. Nrnein: +lkin bir bire# allar
dahilinde 3kardan zerime elen otobs ok hzl, bu #zden u an durmal#m, kar#a
eemem7 ve benzeri tr #arlardan her hani bir trnn bili#e ktn a#rt edemez ise
biz'e bu bire#in or#antas#on sorunu vardr. <ani bu bire# hastadr. kinci oIarak bu ve benzeri
durumIarn yorumuna biIincin bagmsz bir varIk oIarak hi mi hi katImadgn da kimse iddia
edemez. imdi biz bu aImIarmzIa bir snfIamaya giriyor muyuz? Evet bunu yapyoruz. Ama
biz MarksistIerden farkI oIarak, yeni tip bir materyaIist veya Marxist oIarak duyumIarn ikinci bir
kaynag oIan ruh beden birIigini, yani tikeIi, yani Bir'i de yabana atmyoruz. B#le'e de bilinin
oluumunu, umarz anlalr ki salt kaba du#uma terk etmi#oruz.
Marxist materyaIistIer ancak ve ancak akIi #e fel%efi alann %nrlarnn iinde kalnma%
kaydyla ne%nel gerekliin e%a%& a%l "ld!!na ait iddialarn #e de iin ancak b! d!r!mda
ikincil "ld!!n! temellendirebilir #e %yleyebilirler. >akat birde iin kalp b"y!t! #ar. Biz
b!rada i ka#ramna da)a geni bir b"y!t getiriy"r!z. Eira bizim bilin dediimiz yap %z
k"n!%! "ld!!nda? kalp b"y!t!n!n da iin iine da)il edilme%i gerekiy"r. +te burada bilin'in
nesnel ereklii kendi varlndan katt unsurdan bahsedebili#oruz. Yoksa yukarda ki
iddiaIarmz da iin esas unsuru oIan biIin bu boyutu iIe dnImyorsa bize ait yorumIar da
yanI yerIere gidiIiyor demektir. Biz defaIarca saIt beyin boyutunda diyaIektik materyalizmin
ne%nel gerekliin te"rik f"rm$lletirilme%inde Jeninin katla kar !yarlarn aklda t!tan
#e Heidegger'in ortaya kardg biIme hadisesinin srekIi gzIemden kopamayacag iddiasn -
ki her ne kadar Heidegger'i aIaya aIanIarca Heidegger, hi yemek yemesin tepkisiyIe
karIamsa da - Heidegger'in uyarsn nemseyen bir Marxist de ie dahiI ediIirse; degiim
ve srecin her biIgiyi hzIa eskitmesine engeI oIunamayacag gereginin var oIdugu haIi iIe
DiyaIektik MateryaIizmin de beyin alannda da temkinIiIikIe kar karya oIdugunu syIedik.
Daha Marxta a%gari pr"gram #e bilgi tahIiIIerinin zorundaIg gnda biIgiseI yeterIiIigin reddi
gibi meseIeIer gz nne aIndgnda, bizim i ve i'in nemine yaptgmz vurguIara ait
tezimizin zne Marxizmin kar kmayacagndan da eminiz. Ama Lenin'in u iddiasnn da
agnostisizimIe bir iIgisi oImamas gerekir:" nk o gibiIeri - AgnostikIer B.N. - kainat
tanmann veya hi degiIse esasIca biImenin mmkn oIdugunu reddederIer."
221
Yoksa
DiyaIektik MateryaIizmin nermeIeri de kainat tanmaktan vazgetigi iin; ister istemez Lenin'in
kendiside agnostik "l!y"r. F$nk$ Jeninin diyalektiinin bilgi te"ri%i %"ndan gelmeci bir
bilgilenmeyi temellendiriy"r. 1e"rik #e de pratik "larak kainatn %"n!ndan gelinemeyecei
iin kainat )akknda ileri %$r$len gr$lerin salt di#alektik mater#alist kalndnda bir bilisel
deer tama#a'a aranti olduundan; bu tarzdaki bir diyaIektik materyaIist biIgiseI duruun
DiyaIektik MateryaIizmin 3 her e# bilinir 3 iddiasna zt oIma durumunu ortaya karacagndan,
saIt bu nedenden doIay iIkin DiyaIektik MateryaIizmin kendi biIgi teorisi kainat hakkndaki
biIie izin vermiyor. ByIe oIunca herkes iIe beraber MarxistIer de Agnostik oIabiIiyor!!!
Ksacas kainat sz konusu oIunca var oIann dnda bir varIk "lmayan metafizik
materyaIistIerin kurguIadg bir tmeI kurguIanabiIdiginden; yada varolan bu madde#i kuatan
=llah ileminde ila)i materyali%t diyalektik metafizik%el maddi yap "larak t$mel yap z"r!nl!
"larak %z k"n!%! oIdugundan; Agnostisizm nesneI oIarak mmkn degiIdir. Bu yzden de
Lenin yanIyor! Evren AIIah'n izin verdigi oranda biIinebiIir. Bu tarz bir tmeI hakikat kavray
zorunIu oIarak prosedir. "Her eyi prose oIarak grmek, - tmeIi yada maddi varIg B.N. -
eIikiIerin arpmasndan dogmu kmIt ve geIiim oIarak grmek anIamna geIir."
$$$
te bu
bakmdan bu basit hakikati kavrayan biIginIer oIarak biz metafizikiIer, fizik tesinde prensip
Ier aradk. Bir dizi degiI ama Bir oIarak, mutIak kuvvet oIarak, AIIah' buIduk. Diyerek aziz
merhum KvIcmI'nn szIerini de hakka evirmi oIduk. AIIah'a var oIarak iman edip, onun
varIgndan bakasnn yapamayacag durumIarn ahitIeri oIarak, bunIar bir nevi AIIah'
grmek oIarak dndgmzden doIay da aziz merhum KvIcmI'nn u uyarsn harfiyen
kabuI ediyoruz. " Dncenin oImadg yerde varIk vardr ve diyaIektiktir. VarIgn oImadg
yerde ne diyaIektik, ne metafizik, hibir dnce buIunamamtr. VarIktan bagmsz bir fikri
tasavvur etmek fiIozofun hayaIi rndr."
223
Nefis ve vecizce AIIah'n feIsefi oIarak kantIanmas
buras!
Yeri geImiken hemen beIirteIim; feIsefi oIarak tartmamz AIIah'n mahiyeti degiI onun
yarattg mmkn varIkIar oIarak AIIah'n teceIIiIerinin tartImasdr. Mmkn varIkIarn
topIam tmeIdir ve tmeI bu tmeIi kuatan varIk oIarak, var oIan AIIah'n esma sfat ve
isimIerinin se'eretlletirilmesidir #ani, `, toplamdr. Bizim iin =llah zattr #ani varlktr ve
varlk olarak vardr. Bu nedenIe biz ideaIistIerin fikir tanmndan beri#iz. Ama AIIah varIgnn
neIigini tartmak kimsenin haddi de degiIdir!
Devam edeIim KvIcmI'nn EngeIsten almaya de#am ettii fel%efi #e g$zel
almlarna Hayat )er eyden nce bir #arln )er an )em ayn& )em de baka ey
oIuudur. Demek hayat da bir ztIktr. - evet AIIah ile k!l!n!n ztl ,lla)n k!lda ileme%i
B.N. I B"y!na k"n!lan #e eriyen bir ztlktr? #e ztlk "rtadan kalkar kalkmaz& )ayat d!r!r&
l$m araya girer. I lmeden nce lelim #e ,lla)tan geldik yine ,lla)a dnelim& l$m
)akka y$r$me idi grelim B.N. 6 '() ztlk %"n%!z ilerleyi iinde erir. 6 Etlklar ,lla)n
#$c!d!n!n #ar "l!!& ayn ztlklar zat %z k"n!%! "ld!!nda %"na ericidir. F$nk$ ,lla) %z
k"n!%! "l!nca #arlklar "ndan ne gayr ne de "n!n ayn2 Eat yarattnn gayrdr. B! y$zden
de Eatnn e#liyalarca da kefe )aram yeri #ar2 B.N. 6 :

224
Yani " Kainatta ztIkIar oImasa
hareket ve geIiim oImayacak dncesi, her gnk oIayIarda her ciddi biIim gzeticisinin
ispatIamaktan yoruImadg en geneI harekettir."
225
te Vahdet-i Vcud!n D#lcmlnn
azndan dile gelii: Dendiliinden anlalaca gibi& geliim #e diyalektik prose, bir tek
BTNDR. GeIiim gidiinin hibir eIeman tekiIerden ayrca ve tek bana - AIIah'n izni
emri oImadan B.N. - kmIdayamaz "
226
ByIece bu eIetireI bakIar ard sra artk diyebiIiriz ki bizim felsefi rmzn adn
3 +lahi mater#alist di#alektik metafizik7 olarak tanmlamamzda netlemi oldu.
SIoganmz, "d dnyann maddeci kavranna evet ama bunu ateizmIe birIetirmeye
hayr!" oIarak vizyonumuzdur.
Tm bu ana aImIardan sonra artk bu zeIIikIe Lenin'de bizzat beIirginIeen "daha-
daha" mantgnn eIetireI anaIizine giri iin, meseIeye nce Said-i Nursiden bakabiliriz: :
0$e%%ir i )akiki yalnz ,lla)'tr. (.) Bir eyde iki cihet var. Biri mlk, a#inenin mlevven
.renkli0 ve'hi ibi..Y0 +kin'i 'ihet, melekuti#et 'ihetidir,a#inenin effaf ve'hi ibi.7
$$H
te, materyaIistIer yukarda ksaca eIe aIdgmz S. Nursi'nin ve bizim bakmzn aksine
MeIekut'a kar Aristo'nun 'kin Metafizigi'ndeki duruuna benzer bir duruIa durur.
MateryaIistIer, MeIekut'u/Gayb giderek tam oIacak biIinecek aIan oIarak grrIer.
Oysa AIIah MeIekut'unu kefi haram oIan yer hari oIarak yaInz evIiya kuIIarna aar.
DigerIerine, biIim insanIarna ise #alnz izni kadar, asrn fehmine re, biline'ek kadar aar
onun iin ilmin, bilimin sonu #ok. /enin rnr alem dedigin, AIIah'n kendi izni iIe asrn
fehmine atgdr vesseIam.
Di#alektiin sonsuza baknn ilk elden ksa eletirel analizi ve bu eletiri#i sala#an
dier felsefi almlara ksa bir deini:
Bu bIme bir Haydar YaInogIu, eIetirisi iIe baIamay daha uygun grdk. Zira
Haydar yaptnda iyi bir metafizikiye ta karacak bir yakIama sahip oIdugu daha u
satrIardan beIIidir "BiIimseI dnce srecinde ie oIguIardan, somuttan degiI beIIi bir disipIini
oIan ok sayda kavramn bagdatg btnseI, sistematik bir modeIden baIanr. Buna
sorunsaI ya da teorik kavram probIematigi denir."
$$R
Biz de zeIIikIe Marxizmin kavramIar stne
oIan yakIamIarnn da burada kazanacag nemi gstermek maksadyIa, aImamzda bu
konuya deginerek; meseIeyi probIem metafizigiba)%i "larak ele almtk. 7r"blemin k%a bir
tarifi nemli %anrm b!n!n iin de yle bir tanmlama yapabiliriz: '()te"rik #eya pratik
g$l$k. Belirli ra%y"nel ilemlerle z$lme%i& yantlanma% gereken %"r!. Fz$m$ iin belli
bir bilgi birikimini, ve ayrca, sezgiyIe beIIi bir akI yrtme iIeminden oIuan zihin jimnastigini
gerektiren soru gIk."
$$I
Sanrm Haydar'n yaptg bu tanm yeterIi. FeIsefeIer dogaIar geregi
varIg sorguIadkIarndan; varIk i%e Haydarn kafa%nda %adece en yetkin )ali ile e#ren "larak
#ar "ld!!ndan? b! z #ar%aymndan y"la kan Haydar fel%efenin #arlk nedenini de
d"allkla e#ren "larak gr$y"r. ;e b! k"n! )akkndaki %"r!n! yle tarif eder: 4nsanlar
evreni allama zorunluluunu hissettikleri andan itibaren! - tam da burada varl alladklar
dese idi daha isabetIi bir tanmIama yapm oIurdu. Bu kez de sadece aagda, aIntnn devam
eden itaIikIe gsterdigimiz yerinde betimIedigi yntemi asndan, yntem denen sorunsaI tek
ve dar bir boyuta indirgedigi iin yani yntemi asndan sorguIanabiIirdi. B.N.- bunu beIIi bir
keyfiyet iinde, ogu kez de spekIasyonIar yoIuyIa ve evren hakknda zneI biimde soyut-
geneI tasarmIarda buIunarak gerekIetirdiIer. - evrenin mahiyeti zerine oIan biIgiIerini B.N. -.
B#le'e felsefe dodu, ama boI boI spekIasyona ugrayarak. GerekIigin insan dncesine
yansmas zneI biimdeydi ve demek ki, bir seri soyut spekIatif ey zorunIu idi.
nsan dn'esinin #arat'"kavra#' ve betimle#i'i olmasnn so#ut felsefi bir bilinten
baka bir #olu olmad anlald. ,nk bilimsel #aratmn ka#na olan analitik tasma her
defasnda felsefi #olla edinilen tmevarm tasmndan ulald.7
230

AsInda sakncaIar oIan bu tip bir feIsefe tarifini, kusurIarndan bir boyutunu diIe
getirerek gemek gerek. imiz bu degiI nk!
Ikin, feIsefenin yoIunu ve feIsefi yntemi bundan ibaret saymak nce Marksizmi ve
yntemini bogar.
kinci oIarak feIsefe tarihini gz nne aIarak feIsefi aImIarn tm zerinden
konuursak geneI oIarak feIsefenin, feIsefede sadece tek bir yntem oIan tmevarmsaI
tasmdan dogan anaIitik tasm iIe biIimseI yaratma yneIme yoIunu izIemedigi; iIIe de
pozitivizmin dogruIama prensibine kar ona tam ters akm, mantksaI pozitivizmi, yani
yanIIamacIk akmn kuran Popper ahsnda; ortadadr. Haydar YaInogIu tarafndan
bahsediIen tarzda feIsefeIerin var oIuu yoIun geneI oIarak bu ynde gittigini gstermez.
nc oIarak Haydar'n ateizminin biIgi oIarak karmza kmas iin kesin mutIak biIgi
taraftar oImas gerekir. AsInda byIe oIdugunu da aagda aIntIarda gsterdik. Ama
tmevarm kesin biIgiye tezat bir yntemdir. Kesin biIgiyi nasI iddia ediyor dogrusu ardk
veya biz mi onu anIamadk?
Ayrca Haydar YaInogIu kendini Marksizmin kimi takipiIerinden ayrr. Teoriyi
yeniIemek istedigini syIerken tutumunu yIe temeIIendirir. "@as#onel mantkta sz konusu
sre daha esnek, hareketIi ve oynaktr. Bu mantkta tm sreIer insan biIgisinin sonsuz
oIgunIamasnn tek bir mtecanis faaIiyetin evreIeri oIarak kabuI ediIir ki, bu evreIer pratikte
binIerce kez gerekIendikten sonra dncenin yasas oIarak etkin bir zne tarafndan ediniIip,
zneden nesneye dogru yoI aIrIar."
231
Hemen devamnda ise temeIIendirmesine yIe devam
ediyor. "NesneIer eIden geIdigince soyutIama yoIuyIa, zneI geIerine ayrtrIm oguIIugun
birIigi oIarak, yaratc ve tantIayc bir beyinde kavramIar vastasyIa tanmIanabiIir. AnIaIyor
ki, bir #nden ras#onel bir epistemoloGi, diger ynden bu yoIIa tarih kavram ve onun somut ve
btnseI niteIigi iIe kar karyayz."
232
BaIarken hemen beIirteIim ki biz aImamzda onun
feIsefi temeIIendirmeIeri iIe ugramayacagz. Bu konuda bir biIgiseI tutum sunmakIa en iyisini
de yapmtr. En azndan feIsefi zenginIige katkda da buIunmutur. Hatta dnyann biIgisini
eIde etmede izdigi yoIa da uzak degiIiz.
Ama onun ateizmi herkesten farkI oIarak ve zeI oIarak ikame ediinin temeIIerini ve
hakszIgn inceIemek ve eIetirmek isteriz.
Aratrma %$recini kast ederek girdigi anIatmnda Haydar meseIeye bizim bu aImada
ayrntIarn eIe aIarak anIattgmz Marksist biIgi srecini oIuturan biIgi teorisinin temeIini
zetIeyerek yIe yakIayor: " Bu sre, btnseIin greceIi nesneI biIgisini yekinen tam bir
biimde eIde edinceye kadar srer. Bu defa tersine dnIerek btnseIin tikeI geIerinin
bagntIar, geiIer veriIerek, kavramIar yeniden gerek yerIerine oturtuIarak tikeIden evrenseIe
( btnseIe ) ama bu defa btnseIin berrak, net, kristaIize biIgisine dnIr Buna oguIIugun
birIigi oIarak dnseI somut diyebiIiriz. Bu da sunma srecidir."
233
. Burada btnseIden kast
evrendir. Peki evren iin geerIi evrenin nesneI biIgisinin kant hani? Burada biIgi veriIdigi
iddias hurafedir! YaInz bir ekiIde ve Haydar temeIIendiriyor bu kant " (.) kavramIar nesneI
gerekIik iIe yekinen tam bir biimde dmdeIetike, kavram ile erein birlii, toplam
olarak [ dikkat ediniz tme varm mant ile konuu#or B.F. " evrensel gereklik "l!t!ka&
sz konusu zneIIik etkin zne ( dpedz mantk kast ediIiyor! B.N.) oIarak giderek yava,
yava uyuyarak yok oIur. "
234
Ayrca kantn mantksaI bir akIamadan ibaret oIdugu ortada! "
EvrenseI gereklik bilginin pratikte gereklenerek "r!nlanan t"plam& %"n!c!& d"laym%z
arac%& nedenidir.
235
GrIyor ki evren sz konusu oIunca sondan geIme tmdengeIimin temeI
oIdugu tmevarm diyaIektigi kendini saf ve saIt tmevarma brakyor! Neden? HerhaIde
evrenin kesin pratik biIgisine sondan uIaImas iinin tarihe ve o mehur Leninist "daha-daha"
(!) bekIentisine aka brakIdg iin oIsa gerek. Burada grmzn dogruIuguna yneIik
ispatIamay nce u ""daha-daha"" mantgnn ipIigini aga kararak yapaIm: " NesneI
gerekIik iIe greceIi gerekIik giderek tam biimde dmIetike! "
236
diger rnekIer: "
Dncenin kavram iindeki hareketi veya kavramIarn hareketi iinde evren hakkndaki
biIgimizin kerte kerte geIimesinin durakIarn buIuruz. (.) iIk-veri (oIan) biIgiden, sonsuz
daireIer dairesi biiminde mutIak biIgiye dogru (!) geIimesini izIeyebiIiriz. "
237
" (.) mantk
formIar (.) kendiIerini evrenden eIde ederIer. Ama her seferinde daha geIimi kendini am,
iIerIemi bir st kavram oIarak ( Popper'i aratmayacak bir yanIIamacIk B.N.)" Bu ""daha-
daha"" argmannn ateizme temeI oIan, bekIenti yaratmaya yneIik aImIarn fazIa
uzatmayacagm; ama onIar, ""daha-daha"" diyerek bir gn AIIahn "lmadn& ke%in bilgi
oIarak karmza karmak iIe bouna oyaIanp dursunIar. Zira biz AIIah'n var oIdugunu kesin
biIgi dzIeminde ifadeIendirebiIiyoruz. OyaIananIara dur diyecek haIimiz yok.
Bizim bu bililenme sre'inin doal olann mahi#etinin dnda ki alanda bili
verebiIdigine ama dogaI aIana ait oImayan kastmzn; dogaI aIann mahiyeti iIe ugramaya
giriImesi oIdugun da, tam burada rtk bir biimde de oIsa dogaI aIana ait biIginin de
beraberinde ieriIdiginin okur tarafndan anIaIr derecede ak buIundugunu temenni ederim.
Ve bu aIana yani mahiyete giriIdigi an sz konusu oIan durum udur. Bizim iin biIgiden inanca
dogru bir gidiat vardr. Ama ateizm znde bir bili deil inan biimi olduundan da inantan
bili#e doru idildiini, sanrm sterebildik. Bili deil inanla hem de bo inanla ateizmin
inan'nn rldn ispatl#oruz. <ani 1arksist bili teorisi biz 1slmanlara an'ak ve an'ak
suni #aplarn bilinmesinde ve de doal alandan suniliin retilmesinde klavuzudur. Bu alanda
sonuna kadar mater#alist olunmasnda hi de beis #ok. Zira dogaI yapya ait biIgi biiminin
AIIah iIe oIan bag nedeni iIe sonsuz oIdugu ortada. AIIah biIinmeden dogaI aIana ait kesin biIgi
de biIinemez! AIIah'n biIinii ise onun biIdirdigine daha sk sarImaya gtren bir rahatIamay
insana sunacaktr. Yoksa merak insan atIatan bir stres sagIaycs roIn hi terk etmeyecek.
imdi bu srece daha yakndan bakaIm ama unutmayaIm kesinIikIe uyaryoruz ki
1arksizim sadece ve sadece mahiyet aIanna girdiginde eIiiktir ve kendini de yanIIar ama o,
tm bu syIenenIer zerinden nesnenin nesneI retimi iin suni biIgi alannda var olan bili
teorisinde sonuna kadar hakldr ve eerlidir. 9imse bo #ere burada 1arksizmJden stn
olduunu sanmasn
IsrarIa beIirteIim ki a- NesneI gerekIigin dnseI gerekIik, b- somut btnseIin de
dnseI somut oIarak yanstIabiImesi ( anaIiz etmek iin biz a ve b diye ayrdk)"
238
iIe ve de
bunun gerek oIdugunu steIik anIatmnn dogasnda kesin oImayan bir ""daha-daha""
mantgn dogruIamacIk oIarak kabuI ederek temeIIenmeye baIyor ateizm. F$nk$ ann kendi
iinde? bnin de kendi iinde denk d$$mlemenin "ran%all yani !y!m!& ke%in #e m!tlak
bilgi dzeyinde oIuabiIir/ ebiIirIiIik bir inanc yanstmaktadr. Marksizm'ce ""daha-daha"" iIe
kendini temeIIendiren mantga dayaI oIarak, anakronik materyaIist bir tutuma dIerek
kesinIik/ dogruIuk var kabuI ediImektedir. Kesin biIgi konusunda Haydar daha cretkar greIim:
" Teorik yoIIa evren hakkndaki biIgimizi derinIetirerek evrensel6m!tlak bilgiye erimek
"la%dr2"
239
nk insan biIgisi hayat karsnda hayattan: " Hayat (dogadan geIen hayat -
oIarak insan B.N. - ) biIgi (.) edinme aracIg iIe kendi hakknda evrenseI gerekIige, mutlak
bili#e eriebilme #etisine sahiptir."
240
Zaten byIe bir inan oImadan da ateist "larak kalmak
%anrm m$mk$n deildir. Ky%a e#ren #e in%ann zi)ni #e zi)nin kendi #arlA ontoIojisi
asndan, zihinle doalln mahi#eti arasnda zellikle evren sz konusu olun'a bariz'e
beliren, 9antn i%patlad #e de bizim de katldmz yark #ar ki doga/ madde ve onun
mahi#etinin bilisi sz konusu oIdugunda beIiren ve de dogaI oIan sreIer iIe suni retim
arasnda ortaya kan bu yark geregini akIda tutarak bu kaytIarIa biIinemezci oImak zorunda
oIan Marksist biIgi teorisini temeI aIabiIecegimizi dekIere ediyoruz. Herkes ard degiI mi?
Sag da ve soI da mevcut oIan dogmatik zihin bagIayan abIonIarn can cehenneme! Bizim
borcumuz AIIahadr. ,lla)lk yapan ama kapitalizmde kalm #eya 0ark%izmi ilada ateizm
ile beraber %a#!nan %e#meye alana& yani k%aca% iki tarafn ,lla)%zlarna& ,lla)a ramen
irin gz$kmek d!r!m!nda deiliz. 3ark d!r!m!n! Haydar da gr$y"r ama b! ne%nel bir
d!r!m deildir "na gre #e ancak ka#ramlar ara%ndaki aklk"
241
tan bahsedebiIiriz! AkIk
nesneIde neden yoktur diye soracak oIursak kat bir tekabIiyetin o an hortIadgn u
dizeIerden eIe aIaIm; Lenin'den yapIan bir aIntnn gsterdigi gibi bu varsaym, yani mahiyetin
biIinebiIecegi iddias Lenin'in kendisinin de varsaymdr. Haydarn iareti iIe: 3 +de kavram
imdi W kendinde ve kendi iin belirlenmi kavramJ olduundan pratik idedir, eyIemdir.
242
=ma
hemen belirtelim ki bu pratik en st seviyesinden anIaImaIdr ve de tek bir insan pratigi degiI
bir praxistir. " gerekIigi yanstIp yanstamayacag praxis bir sorundur." (.) " praxis (.)
mantk iIe tek yoI oIarak gzken pratik arasnda pasI kafaIarn aIamayacag bir denkIem
kurar.
243
Ayrca dogruIama kant ve It oIarak ispattr evet doru ama sade'e mahi#et
meselesine irilmedii zaman, oysa biIiyoruz ki saIt nesneIerin retiminin nesneI biIgisi oIarak
geerIi bu durum. imdi basacakIar gIg bizim iin bunIar Agnostik/ biIinemezci diye. Biz de
onIara nesnenin retiminin kesin mutIak biIgisi mahiyetinde evreni bize anIatnda biIeIim, bu
biIdirmeyenin kabahatidir deriz!
Di#alektik 1ater#alizmin biIgi teorisi erei! evrenin sonundan elmediimiz mddete,
varln sre'inin eliimine ait olan bilimizin snrlarn, nitelik olarak sade'e ei'i bir sona
#aklatrm oluruz. Burada bile, sorunu sonsuza ak varln bo#utlar asndan dne'ek
olursak! an'ak ve an'ak eldele#ebildiimiz bir alana, sre'e, prose#e e#lemimizi
u#uladmzdan! sonuta, zorunlu olarak her defasnda istatistiksi bir biim ala'ak
almamzda! sade'e aratrmamzn uzanabildii evrenin bo#utlarna hapis olmuluk olan!
elde ettiimiz evrenden hareket ede'eimizden! ksa'as mutlak bir sondan
elme#e'eimizden ne tarz olursa olsun var olan tm praZis hesaplamamzn evren hakknda
bili verme#e'eini rmemiz ereki#or* -raZis #etmez Ba#lar* Bu manada Kant tarafndan
ispatIam oIarak grdgmz yark uyarsnn zerinden atIanIdgn ve a'nn kendi iindeki
ayrca b'nin kendi iindeki uyumun mahiyet biIgisini muhteva formIar oIarak verdigine
inanIarak ateizmin varsayIdgna uyar gnderiyoruz.
Bu Kant tarafndan ortaya konuIan aklk ki bu yark Marks'a "Her ey biIinse idi biIim
oImazd dedirtmitir."
imdi Haydar'dan bir yakIam sunaIm: " GerekIik iIe gerekIigin nesnesi, d yzey iIe
z zde oIsayd, iseI bagIantIar d yzeyde yanssayd, Marxn deyimi ile Geylerin d
gr$n$$ ile zleri ak%aydH %"y!t #e ka#ram%al d$$nce& fel%efe& b$t$n bilim gerek%iz
"l!rd!. Biim bilim "l!rd!& bilim dekaratif gr$nt$leri yan%trd. ,mpirik d$zeyde kalrd.
9enel "larak bilginin bilime& bilincin ide"l"-iye denk d$t$$ d$$n$l$r%e& bilimin yerini
ide"l"-i& 6 Bir anlamda e#ren kar%nda atei%t tutumun biIgi iIe aIakas yoksa ne iIe var diye
dneIim ateist tutumun rekIamIardaki deyi gibi " tamamen duygusaI" yani ideoIojik oIdugu
tam burada anIatIdg gibi aga kacaktr. B.N.- biIginin yerini biIin aIrd." - Fe #azk ki zaten
elan da b#le! #oksa 8a#dar bili#e mi ulaldna inan#or #azk* Oysa inan oIarak biIin
oIan ateizm gereken yerde yerini aly"r. B.N.
244
te yukarda ki aIntnn anIattg meseIenin kendisinden doIay, tekabIiyet yok,
btnseIin greceIi nesneI biIgisi yakn ancak tam oImayan biimde eIde ediIir. Bu biIgi
demetinden de saIt tmevarmIa ateizmi temeIIendiremeyiz! Kimse Popper'in siyah kugusunun
saIt oIarak kuIIanIan tmdengeIimin AzraiI'i oIdugunu da unutmasn! Kesin biIgi ancak iin
iine tmdengeIim de dahiI oIdugunda sz konusudur. Ama bu biIe mahiyet sz konusu oIunca
yetmiyor!
Ayrca Kant epistemoIojik bir t!tar%zlk iinde "l%a da Kant'n gsterdigi yark tespiti
hakI bir durumdur bir Ieke aImaz. Zira Kant'taki epistemoIojik tutarszIk Heidegger fel%efe%inin
y"r!ma getirdii bak ile %"r!n "lmaktan kmtr. Bnce epistemoIojik tutarszIk nedir onu
greIim: "P ve Q diye iki nerme varsayaIm, eger p ve q mantksaI oIarak tutarIysa ve q'nun
dogru oImas iin mmkn hibir kant brakmayacak biimde p'nin dogruIugunu gsteriyorsa,
p ve q gI bir biimde epistemoIojik oIarak tutarszdr.(.) - Sadece B.N. - hibir kant
oImadgn gsterecek biimde p'nin dogruIugunu gsteriyorsa, zayf biimde epistemoIojik
tutarszIk gsterdigini syIeyebiIiriz. (.) Tanrnn varIgna inanyorIarsa ve Tanrnn varIgna
inanmay kantIayacak mmkn bir kant buIunmadgna inanyorIarsa gI bir epistemoIojik
tutarszIk iindedirIer. "
245
Ruben din zerinde iddiasn temeIIendirdikten sonra, ayn byIe bir
tutarszIgn Kant'ta da oIdugunu temeIIendiriyor ve diyor ki: " Benim iddiam, eger (Y) dogru
ise, biIinen her nesnenin zde dnce iIe iIgiIi oIdugudur, yani (B) dogru ise, biz (B)'nin
geerIi oIacag, zde dnceden bagmsz oIan nesneIeri biIemeyiz"
246
Bu nedenIe "
NumenIerin varIgn ve btn biIginin fenomenaI oIdugunu syIemek de epistemoIojik oIarak
tutarszIktr."
247
Yazar bu tutarszIgn daha sonra AIman feIsefesinde numenIer sezgi aIan iIe,
iIikiIendiriIerek aIsa da " fenomenaI bir nesne de oIamayacagndan"
248
tutarszIgn
kaIkmadgna oIan gndermesine bizde katIyoruz.
Kant dnce sistemi eger ema yoIuyIa zetIenecek oIursa:
NumenIer zihine grnen grngIer oIarak aIgsaI bir sezgi mahiyetinde zihin faaIiyetine sebep
oIurIar.
AIgsaI bir zihin faaIiyeti ama zihin faaIiyetinin henz sezgiseI dzeydedir.
Apriori dnseI nesneIerin sezgi iIe dnseI nesneIeri harekete geirmesi yani zihinde apriori
kavram ve kategoriIerin kuIIanInn (Y) safhas oIuu.
Bu durum ikinci bir kaynag gerektirmektedir.
kinci kaynak duyumIardan biIinten bagmsz d gerekIikten geIen veriIerin (B)'nn
maIzemeIerin zihinde birikmesinin kabuI ediImesidir.
Bu iki kaynaktan geIen maIzemeIerin kendini anIay yetisinde aydnIatmas iIe fenomenaI
kavramIarn ortaya karIar.
VarIk nerededir? Kant'n gr epistemoIojik oIdugundan bunun cevab:"nceIikIe aIgsz
kavramIar bo kavramsz aIgIar krdr." Ve
VarIk fenomenaI oIarak var'dr." oIacaktr. Ama bu nedenIe de Ruben'in beIirttigi gibi
tutarszIkta vardr. nk zihin varIk aIanna biIgi katarak saIt yans oIarak varIgn
dnceden sfr katk ile me#dana elii olmadndan dardaki varIk tam
oIarak biIinememektedir. Tam da burada sfr katk meseIesi bize kar ayn bir
eIetiri oIarak yneItiImesin. Ikin biz mmkn kant sunuyoruz! ByIece
tutarszIga neden oIacak durumu batan engeIIiyoruz! kinci oIarak biz Kant
gibi feIsefi bir iddia iIe degiI; AIIah iIe ontoIojik iIiikIige sahip oIdugunda biIen
yada biIebiIen diyeIim fark etmez; bu mahiyetteki biIin tanmnn aImn ne
srmtk!
=piriori durumdan dola# zihindeki epistemoloGik varIk - Bu tanm ayrca nemIidir. nk dikkat edecek
oIursak; yukarda eIe aIdgmz; farkIIk, akIk, yark her ne dersek diyeIim. Bu yark tezi, zihinde varoIan,
epistemoIojik varIk oIarak biIgi iIe varIgn epistemoIojisi deyimiyIe de iIgiIidir. Ayrca bu iki ayr durum da birbiri
iIe kartrImamaIdr. Keza varIgn epistemoIojik bir yne sahip oIuu ve bu epistemenin yeterIiIigi, yetersizIigi
Marxist materyaIizme ait bir sorundur! Yani varIgn epistemoIojisi oIarak bu sorunun bagI oIdugu yer varIgn
ontoIojisi iIe epistemoIojisi aynIatrIamaz ve aynIatrIamaz oIarak D M'min kabuIIendigi materyaIist anIama
ve kavray aIan iIe iIgiIi oIarak materyaIizmin varIktaki eIikiyi, dncenin varIg kavramada kavranImas
gereken husus oIarak kabuI etmi oIan zihniyetinin kendisinden aga kan kendi sorunudur. Zira zeIIikIe
DiyaIektik MateryaIizme gre ayrIatrmak ideaIizme aynIatrmak metafizige gidecektir! Tam da burada
beIirteIim ki Kant ideaIizmi materyaIizmin zttna daha berbat bir konumda ve var oIanIa eIiki biIe degiI. Peki
oIan biten nedir? OIan biten ise, eIiki yerine tutarszIk iinde buIunmaktr. sterseniz tutarszIk yerine
tutarszIk boyutu durumuna sahip oImaktr da diyebiIirsiniz. Zira varIg eIikiseI birIik oIarak aIgIayan
Marxizm iin Kant iddiaIar ancak Marx sistemi iinde eIe aInarak kendine teori ve pratigin birIigi gibi bir temeI
buIursa ite o zaman dncede var oIan zararI eIikiden, yani tutarszIktan da Kant ebediyen kurtuImu oIur.
- ile darda ki var olan varlk arasnda kavuturulamaz bir #ark vardr.
Konu iIe iIgiIi iIerde tekrara anacagmz aInty bir kez de tabIonun canI bir ek unsuru oIarak aagda eIe
aImak istedik.

/o#ut, " bizim iin ise dnsel so#ut B.F. " somutun ztt olduu kadar, 1arZ tarafndan iIk ve en nesneI
oIarak sz edilir. - Ve tanmIanma srecinde oIuan bu soyut B.N. - 1arZ iin,sade'e insan be#ninde me#dana
elen znel psikoloGik olann bir a#ns - biIincin ayns B.N. -, zihinsel faali#etin bir rn olarak saf idealin
a#ns asla deildir. - Bu nedenIe bu aImamzda biz; zihin srelerinin di#alektie katlmasndan #ana
olunmasn da bu #zden de savunduk. rnegin: B.N. - zaman ve tekrar - terimIeri B.N. - 1arZ, .Y0 terimleri [ n
B.F " bilinte [ varl [ #anst.Y0p #anstlmadna bak.Y0makszn bilin dnda var olan erek olu ve
ilikileri karakterize etmek iin kullanr .7 Di#ebili#oruz. Darda somut olarak, 3ite size zaman7 di#ebile'eimiz
bir 'evher #ada 'isim #ok. =#r'a Des'artesJin matematiksel nesneleri de #abana atlmamal.
TabiatyIa bizim yark dncesine bakmz Kant'n tpks degiIdir. Ikin bizim
Heidegger iIe bagntI oIan bir farkI yakIammz var. kinci oIarak biz Kant'n yark oIgusunu
ortaya deifre ettigini syIedik o kadar. Yoksa aImann her hangi bir yerinde bizim doal
maddenin bilineme#en bir ierie sahip olu szmz varsa bundan doal alann bilineme#ii
deil aslnda tketileme#ii anlalmal! nerede bilinemezlikten bahsetmisek de bundan
kastmzn dorudan, doal madde olarak varln tketileme#ii olduunu s#le#elim. =ksi
halde nesnenin retimi olamazd. Biz a#r'a herhani bir #erde doaln zihinde ilenmesini
s#lemisek bunda ki kastmz ise doal olann kavrama, kavranma#a karlmas almas ile
kavramsal so#ut retiminin kesin olma#an bilisinin pratie nesne retimi ve nesnenin
retiminin bilisinin kesinlii biiminde5 formunda karak! pratik #ansmasn kast ettik .
Ayrca Ruben'in iddiaIarna cevap verirken bu dncemiz daha da iyi anIaIacaktr.
Hemen beIirteIim ki Ruben'in epistemoIojik tutarszIk temeIIendirmesi bizim iin geersizdir.
Ikin bizim iin AIIah yaanabiIir deneyIenebiIir bir varIk oIarak tasavvuf aracIg iIe kesin biIgi
iIe biIinmektedir iddiamz mmknIer st kesin bir kanttr. kinci oIarak biz sadece dnce iIe
doga arasnda herkesin hatta MarxistIerin de kabuI edebiIecegi bir akIktan/ yarktan dem
vurduk.
Amacmzda buIunan neden Kant'n biIinemezciIigini savunmak degiIdir.
nk bu oIay Heidegger'de aydnIanmtr. BiIiminde ispatIadg ve hatta DiyaIektik
MateryaIizminde tezIendirdigi gibi madde eksi ve art sonsuz bir boyuta sahip oIup
tketiIemezdir. Heidegger'in biIincin nesne oImas iIe d zerine nseI dnmenin eski
ontoIoji oIdugunu ortaya atmasndaki asI nedenin; iIkin biIincin tannmasnn nemi ve
anIamann ne oIdugunun anIaImas oIdugudur. Ama bat dncesi sIam'dan uzak oIdugu
iin bu noktada en iyi aImIar dogaI oIarak deneyim aIanna terk etmitir. Heidegger
feIsefesinin ikinci espirisi de dogann tketiIemezIigidir. Biz nesnenin retim biIgisinin kesin
biIgiyi oIuturdugunu syIedik. ,nk ne#i nasl niin rettiimizi bilme#en salak 'anllar
deiliz. BiImenin dogaI oIanIa varoIan her iIikisi; nesneyi, dogaI varIgn tabiatyIa ve nesnenin
dogaI boyutunun mahiyetiyIe iIgiIi biIgisini gerekIi kIdgndan; Bunun ise ancak ve ancak dogaI
durumun sonuna geiImesi iIe zmIeniinin mmkn oIuunun yeterince ak oIuu artk
ortaya kmtr. Bu durum bizi, tme varma ncIk eden bir tmdengeIimIi diyaIektik
aratrma ve sunu ynteminin biIgiyi kesinIetirebiIecegine gtrmektedir. Ama nerede ve de
hangi sahada? )abiki zorunlu olarak ve mutlak bir biimde her defasnda kendi snrl olu
halini tekrarla#an bir mahi#ette ve enile#erek karmza kan! istatistiksel bir ulalabilinir
evren zerinde. BiIgi diye eIde ettigimiz akIamamzn mevcut durumdan zorunIu oIarak her
defasnda degien ve yetersiz karakter oIarak dogdugu ve de dogacak oIdugunun artk
anIaImas biiminde. Yoksa tam ve bitmi bir mutIak evren kesin biIgisi zerinden degiI! Tam
da burada yani insan tarafndan dogann ve dogaya ait oIann retimi probIemini kast
ediyorum. Hem dogann, hem de insann biIincinin mahiyetinin zImesine (Heidegger) hem
de ayrca insann ontoIojik varIgnn yetersizIiginden (Gadamer), geIen probIemin kendisine
gbekten bagIdr. Bir imkanszIkIar aIemi iIe kuatIm oIdugumuz durumu feIsefece iIan
ediImitir. te yIIar nce de oIsa Kant feIsefesinde mevcut oIan bir argman oIarak; "biIin iIe
d arasnda bir yargn zorunIuIugunun ortaya k" durumu zerine; feIsefi pozisyonu
yanIta oIsa, Kant'n sadece bir iIk giri sagIamas tartmann boyutunun tarihseI pIanna ait
durumu aydnIatan, bir Kant' an oIarak nem kazanmaktadr.
Burada yasa mevzuunu da yeniden amak gereken bir durumIa kar karyayz. Eger
yasadan yana ierigi amaz isek bu kez KantIarn kafas iyice karacak! Bu konuyu zeI bir
aIt baIk haIine getirmek gerekiyor.
BununIa beraber hemen bir Kant eIetirisi yapacak oIursak bunun z oIarak bir
konstrktivizm ve konstrksiyon durumunun, konstrksiyon biIgisinin yine buna bagI oIarak
ta bir sensaIizm eIetirisi oIdugu unutuImamaIdr.
Tartmamzda nceIigi bir Kant eIetirisine vereIim.
a"9onstrksi#on ve sensalizm ortakl stne.
Evvela belirtelim ki /ensalizm dar#a sahte bir nem veriin #olu #ada dar#a
verilen ilinin ikin'illetirilmenin empirist #oludur. =#nen sensalizm ibi konstrksi#onizm de
bir baka #oldan bizim dmzda olann ikin'il olarak takdiminin dta olann
pasifletirilmesinin realist #oludur.
Bunu nasI yaptkIarn uzunda oIsa bir aIntda ikisi temeI, k! H!me& Kant #e
Berkeley vuruIuunu yaparak, anIayIarn netIemi aImIar zerinden tartmay izIeyeIim.
nce SensaIizme gre ve onun temeI temsiIcisi Hume'cuIugun bir takdiminin zorunIu oIarak
BerkeIeyciIige vardgn izIeyecegimiz bir aktarmIa ie baIarsak: " 8ume, bize
biIincimizdekiIerden (duyum, tasarm, kavram, vb.) baka bir eyin veriImedigini, nesneIer
dnyasnn biIincimizdekiIere gre yorumIandgn beIirten tutarI bir sensaIist anIay
dogruItusunda, nesneIer hakkndaki biIgimizin reaIistIerin anIadg anIamda nesnenin bir
#ansmasn vermedigini, duyumIarmzn ve izIenimIerimizin bize tanttgnn tesinde
reaIistIerin iddia ettikIeri ekiIde bir 'gerekIik' varsa, bunu asIa biIemeyecegimizi beIirtmiIerdi.
SensaIizmin u temsiIcisi Berkele#, daha da iIeri giderek, reaIistIerin anIadg anIamda bir
'varIkn ancak Calgdan ibaret "ld!!n! eklemiti.: 8imdi de alntya ayn yerden&
k"n%tr$k%iy"nizmin #e temel tem%ilci%i Kant sunumu iIe devam edeIim: " Kant, bu
empirist/sensaIist iddiaIar bir yere kadar onayIamakIa birIikte bize duyusaI yoIIa ak oIan d
dnyann, bu haIiyIe karmakark bir duyumIar topIuIugu, hatta bir kaos oIdugunu, bu kaosun,
biIincimizin birIetirici ve bagnt kurucu iIevIeri (duyarIIk, anIk, iIke ve formIar 9 sayesinde
bir kozmosa (tutarI, btnIkI, grn birIiginin tarafmzdan yaandg evrenimiz B.N.)
dntgn beIirtir. 9antJn kendi verdigi adIa 'Kopernikusvri devrim'i de buradadr. O,
biIgimizin nesneIere gre degiI, nesneIerin biIgimize gre biimIendigini syIyordu. Biz
nesneIeri, oIdukIar gibi degiI, duyarIIk formIarmzn, anIk kategoriIerimizin biimIendirici
szgecinden gemi haIIeri iIe biIiriz. Bu form ve (anIk B.N.) kategoriIer(i B.N.) nesneIere degiI,
bize aittirIer. yIe ki, biIme yetimiz, nesneyi yanstan degiI, onu kuran, in eden bir iIeve
sahiptir. Nesne hakkndaki tasarmmz, kavrammz,bizim yaptgmz bir konstrksi#ondan
baka bir ey degiIdir. Nesne biIgisi ve en geneIinde d dnyann (NesneIIigin B.N.) biIgisi bir
konstrksi#on bilisidir. Biz, biIgi yapc kateg"riler "larak& rnein Cbirlik& Cbant&
Cneden%ellik& C%$reklilik gibi anlk kateg"rilerini& bilgi etkinlii %ra%nda zaten Cne%nelerin
iine yerletiririz. 5"lay%yla ne%ne )akkndaki bilgimiz& ne%neden gelen d!y!mlarn b! a
piri"ri f"rmlar altnda biimlendirilme%inden %"nra "l!!r. D%aca%& bilme yetimiz& anlmz&
ne%neleri yan%tan bir ayna deil& bilgiyi etkin bir ekilde d!y!mlara m$da)ale edip "nlar
biimlendirerek "l!t!ran bir yetidir. Bilme yetimiz& ayn zamanda bilme biimimizdir de.:
$(I
Kant' eIetirecek oIursak, eIetirimiz Kant, Hume'yi zorunIu oIarak ayn kefeye koyar.
Bu kefe ise: Kant Hume'yi okuduktan sonra uykusundan tam uyanamam ekIinde ifade
ediIebiIir. Bunun nedeni ise antropomorfizm temeIinde biIginin neIigine yneImedir. Bu yzden
ie insan temeI oIarak baIanyor. Nede oIsa biIgi insan iIe var ya! EvveIa Hume'nin
ampirizmine ragmen neden d pasifIetirdiginin nedeni bu antropomorfizmdir. Yani duyuIarn
biIgi vermede temeI ynmz oIdugunun iddiaIatrImas ki BerkeIey her ey duyudur d
gerekIik yoktur deyip zneI ideaIizme kayarak zrvaIad. 9antJta bu temel noktann du#u deil
akl oIdugunu vaaz etti. Yani Hume uyank degiI ki 9ant metafizik u#kusundan tam manas ile
u#ansn*
Oysa nce Berkele#Jin tehir ettii ibi d bir unsur olmadan salt tek insan olarak var
olabilse idi bizler iin ne#in akledilmesi ve du#ulmas ola'akt>
Bu keskin soru karsnda onIar yIe cevap veriyorIar. Bizler Berkele# ibi darnn
varln inkar etmedik sade'e onun nasl biline'eine deindik.
-eki -ozitivistlere ters olarak @ealistlerin dedii nedir sa#n 8ume ve 9ant? ReaIistIer,
darda biIincimize yansyan ama tketemeyecegimiz bir varIk var ve bu varIk biImemizi hem
temeIi hem de kaynagdr. Bize ait duyum veya akI vb. oIarak var oIan insaniyetimiz anIama
faaIiyetinin yrtIdg, yansyan grnt zerinde iIem yapmay sagIayan ebekeIerimizdir.
Biz d biimlendirmi#oruz ve bilme #etimiz bilme biimimiz deildir! aksi halde biz
dndk b#ledir der ve bililerimizi snama ihti#a' du#ma#a'amz ibi bilimizi deneme#e
de ihti#a'mz da olmazd
Eger Kant hakI oIsa idi byIe dndk oIdu derdik. te biz dndk byIedir;
diyemiyorsak ve hatta JimgeIerimizi snama yoIuna gidiyorsak; bu, darnn bize gre bir
biimIendiriIememesi oIdugunu biImemizdir. Dary ikinci degiI birinciI muhatap aIdgmzn da
bir gstergesidir.
Buna zt bir tezinin savunuIdugu her pIatformda ReaIizm amansz ykcIkIa bir AzraiI
oIarak grev yapacaktr. @ealizm, hep bize anlama srelerinin vazeilmez ama temel
alnama#a'an aksi bir inadn bir antropomorfizm olduunu hatrlata'aktr.
EIetirimiz; bu antropomorfizmin, BerkeIey gibi oImasa da dta oIann
ikinciIetiriImesine varacagn, dncemizi arpkIatracagn, anIama sreIerinin bizzat
kendisine hakszIk yapIacagn, ego santrik bir biIgi dzenegi iinde oIacagmz benzeri
durumIarna yneIik uyarda buIunmaktadr.
Bizim varlkla bilimiz arasndaki aklk, nesneIetirdigimiz varIk ile deildir. Bu
manada ortada bir bilememe sorunu #ok* Bildiklerimizi kmse#e'eksek o baka*
Bilisizliimiz #ada tersine bilme sorunumuzun da bir snr var* Bu anlamda bilememe
durumumuz, #ada bilme#e #nelik sorunumuz! varln tmeli .ve mahi#eti, ,almamzn vaaz
B.F.0 karsndaki tamlk bilisi olarak tketeme#e'eimiz her zaman snrl karakterde olan bir
bilililie sahip oluumuz olarak formle edilebilir.
Bu tartmay eyhI Ekber nesnesi ya da iIgiIi aIana gre biIginin biIinmesi ya da
biIinmemesinin mahiyet kazandgn ifade ederek nefis denen aIan iin meseIeyi yIe cevapIar:
"Nefsin bedeninin nasI ynetmektedir? inde midir, dnda mdr? Yoksa ne iinde ne dnda
mdr? AkInIa bunu dn. Acaba hayvani cismin hareket iIkesi oIan bu iIave ksm, gren,
tahayyI eden, dnen ve duyan bu ksm, neye racidir? Bire mi, oga m? Araza m cevher mi
yoksa cisme mi dner? eriat deIiIi oImadan akIi deIiIIer iIe bu konu aratrIsayd, kesinIikIe
deIiI buIunamazd. AkI yoIuyIa ruhIarn srekIiIigi ve Imden sonra varIkIar biIinemezdi. Bu
konuda benimsenen btn deIiIIer, dayanaksz ve tartIabiIen deIiIIerdir. Bu konuda iIeri
srIen her gr imkan dahiIindedir. Mmkn ise, varIgnn veya yokIugunun zorunIugunda
akIi deIiIe dayanmaz. ByIe oIsayd, onun 'imkan' oIan hakikati bakaIard. yIeyse ( bu
konuIarda ) eriatn beIirIediginden baka biIgiimknmz yoktur." eyhI ekberin akIamas
oIduka arpcdr. AkIama kimi konuIarda akIIa deIiI buIunamayacag temeIIendiriImektedir.
Hatta mmkn oIan imkan dahiIindeki durumIarda akIIa iin iinden kIamadg
temeIIendiriImektedir. Gariptir ki 17. yzyda bu inan 19.yzyIn sonuna kadar egemen oIdu.
Fakat imdiIerde akIn yeterIi oImadg tartIyor. DescartesIe baIayan akIa otorite verme
eyIemine eyhI ekberin akIa otorite vermeyerek katImay ve zamann amas asndan bu
yakIam nemIidir. nk akI kendisinden hayIi sonra otorite kabuI ediIecek fakat gnmz
Avrupa'snda yeniden eIetiriIecekti. Neredeyse bin yI nce bu gnk Avrupa'nn tartma
yakIamn buIuyoruz eyhI Ekber'de. BiIginin kesin karakterinin kaynag iin eyhI Ekber'e
soru soruIarak biIgi iin otorite aradgmz duyursak; aranan otorite iin geIen cevap:
"Hereyin knhn biIen biIdiren Zat'tr." oIacaktr. Neden derseniz? nk kesin biIgi, mmI
kitap onun katndandr.
AkI ve aydnIanma iIikisi iin yeri geImiken ara bir baIk aarak tartmamza daha
degiik bir boyut kataIm ve bu baIk aItnda sorunumuzu biIginin mahiyetini tartmaktan
baka bir aIana da ekmi oIaIm, ayrca bunu yaparken gnmzn kimi taze oIayIarn da eIe
aIaIm.
a1- GeneI OIarak AydnIanma Hakknda
AydnIanma: z oIarak; akIn, insann doga topIum sorunIar karsnda azami, ahIaki ve
insanIk Iehine kuIIanm iken; dnya zerinde burjuvazinin egemen oIuundan dogan siyasi
rgtIIg gerekIetikten sonra da aydnIanma: akIn, zeIIikIe eziIenIer Iehine
kuIIanIabiImesidir. Bu anIamda aydnIanma her aIanda ki zenginIikIeri topIumda emekiIerin
kendi karIar yani geni kitIeIer Iehine kuIIanmak istemek, bunun iin de smrc snfIar ve
ortakIarna kar oImaktr.
Tam da burada dikkati eken durum nedir? Hkim smrc snfIarn siyasi amaIarn
rgtIemede gsterdigi beceridir.
OnIar o kadar akIIdrIar ki ve akIIarn o kadar ustaca kuIIanyorIar ki, Avrupa
Rnesanssn ve de Reformunu da kendi karIarna dntrerek kuIIanabiIdiIer. MeseIa
sradan insanIar bu aydnIanmann dorugunun "Paris komn" oIdugunu snfsaI biIincin
kreItiIii ugruna veriIen gizIeme mcadeIesi yznden biIemezIer. 1879 da kuruIan ve sadece
72 gn yaayan "Paris Komn" nn iIk ii devIeti oIdugunu da biIemezIer. Bu oIay iiIerin
vatansever ama burjuvazinin uIusIar aras kar gzeten gerektiginde kendi Ikesine hain
oIabiIen yapsn gsterdigi iinde ayrca nemIidir. yIedir nk vatan haini Fransz
burjuvazisinin istegi zerine komn, AIman askerIerince; kertiImitir. Komn ezenIerin
Fransz askerIeri degiI AIman askerIeri oIdugunu biImek bu nedenIe oIduka nemIidir. Ama
geneI oIarak az ok kitap okumu insanIar Fransz devrimi syIemini duyunca da hep BastiI
hapishanesini ve ona ait oIayIar hatrIarIar!
Neden?
Bu konu ahsnda konuacak oIursak sorunun bu tarz ortaya knn tek bir nemIi
nedeni yok ama ben sadece bir ynden ve bir neden zerinden durumu ifade ederek konuya
dikkat ekecegim. Tm uIusaI burjuvaziIer gibi Fransz burjuvazisi de, Fransa'da ve tm
dnyada kItr ve insan zihninin nesneIeri oIan anIamIar; bu yoIdan giderek geneI oIarak
anIam da kendi Iehine rgtIeyerek yaam aIanIarna mdahaIe ediyor. Ortaya kan hadiseIere
ait izIenecek siyaseti, anIama hadisesine yaptkIar bu mdahaIeIer iIe ekiIIendiriyorIar.
YnetenIer Iehine bir dnya yaratma eyIeminde eziIenIerin dikkatIi oImas iin, siyasetin bu
gne kadar nemsenmeyen anIamIa iIikiIi boyutuna dikkat ekmek istedik! Zaten siyasi
evreIer kendiIerine zeI bir anIam ebekesinin rgtIenmesi oImadan yaayamazIar! BiIgi
inantr zira!
Ikemiz sz konusu oIacaksa tarihseI bir oIay inceIeyerek duruma yakndan bakaIm.
rnegimizi bir dneme damgasn vurmu bir aIandan seeIim. Ky enstits kI topIumcu
yazar Fakir Baykurt'un gemite yaptg bir serzeni, bahsi geen konu iin anIam hadisesinin
anIaImas asndan meseIeye iIgin bir bak sagIyor. AnIamn, Fakir Baykurt'ta, yaadg bir
vaka zerinden meseIeye yakIamn eIe aIrsak, konuyu neden anIayamam oIdugunu
anIamamza yneIik iyi bir rnegi de inceIemi oIuruz. imdi yazarn ky enstitIeri hakknda
devIetin yeni tutumu karsndaki yakIamna bakabiIiriz: "Keke devIet eski devIet oIsa !".
Neden eski devIete zIem var? ByIe oIsun ki ky ocukIar yeniden dzeyi yksek bir egitim
rgtIemesi iinde okuyabiIme oIanagn yakaIasn! Bu iyi niyetIi haIk zIemin yanIIg
nerede ve Baykurt neyi gremiyor? Bu gremeyi neden anIamn arptImasna yoI ayor?
1930'Iardan sonra Ikemizde hzIa yeni bir siyasi rgtIIk dogmakta ve yava, yava
topIumsaI yaamn ynetiminde etkin oImaktadr. zeIIikIe Fakir Baykurt'Iu yIIarda.
Sene 80'e geIene kadar ard ardna geIen askeri darbe de fiiIi oIarak bu etkinIigin
askeri yndr. TopIumsaI aIanda veriIen mcadeIede geen eIIi yIda hayIi uzun bir srete
KemaIizm denen yapIanmann IiberaIizme dnmesi ancak darbe iIe mmkn oIabiImitir.
1980 darbesinden sonra da seim ve rgtIenmenin zaI ve partisini buImas ya da zaI'n
biIinen biimi iIe partiIemesi ve zaI'n ahs rastIantsaI bir seim degiIdi. Bu yzden zaI,
Demokrat Partinin yeni tarz AmerikancIgn eski kkIeri zerine devamdr. Hatta gnmz
AKP'si biIe bu geIimenin devamdr! Bu yzden sanIdg gibi AKP hi bir zaman dinci bir parti
oIarak grImemeIidir. "OIsa, oIsa dinseI rgtIenme, tekrar iktidara geIebiImek iin bu parti
tarafndan bir ara oIarak kuIIanImtr." - hatta hi aIakaIar oImadkIar haIde 2009'un Ekim
ayna ait geIimeIer ahsnda Krt meseIesini biIe dogudan oy aIma iin ara oIarak ( tpk
bartsne durumuna ait bir beceriksizIik ve basiretsizIige benzer bir karakterde )
kuIIanabiIdiIer - diyebiIiriz. Baykurt'un hadisesine dnersek, Baykurt yeni devIetin eski
yapIanmaya ait kurumIar kaIdrmak durumunda burjuvazinin siyasaI geIimesi ve gIenmesi
zerinden kendi snfsaI konumunu pekitirmesi hadisesini grememitir. Ksacas meseIeye
snfsaI karakteri asndan bakImazsa devIetin neden eski devIet oIamayacag ve ky
enstitIerinin neden kaIdrIdg yan sra dinin neden egemen snfIar eIinde bir ynetim aracna
dntrImesi ynnde dayatIdg hususIarna ait geIimeIer anIaIamaz. Bu arada KemaIist
devIet yapsnn feIsefi temeIinin pozitivizm oImas nedeni yznden dine hor baknn ve
uyguIamaIarna tepkinin de etkisi vardr. Etki tepki meseIesini de gz ard edemeyiz. LiberaI
geIimeIerIe KemaIist yap zIrken beIki ondan bu ynde intikam aIan yeni IiberaIIer siyasi
bir histeri gstermi oIabiIirIer. Ama ky enstitIeri ahsnda biIe Baykurt gibi eskiye saf diIIi
zIem yerine Amerika'nn her ynden nerede deIik buIursa oradan girme istegini her eyi
kendine rgtIenme arac oIarak kuIIanmasna kar neIer yapIabiIinmesi gerektigi zerine
dnIebiImeIidir. Demek ki en kk meseIenin dahi uIusIar aras boyutunu grmeIiyiz.
O yIIarda komumuz Yunanistan'da i sava oIdugu iin atak davranan Amerika'nn
yardm yoIuyIa Yunanistan' kazanma operasyonuna Trkiye'ye de Amerikan yardmn sokmak
pahasna kimi gIerin "Bizde de komnizm var. te ky enstitIeri!" jurnaIIigiyIe vatan
hainIigine soyundukIar sav hi oImazsa Baykurt'un savndan daha gereki duruyor. Burada
da unu syIemek mmkn "Eyvah komnizm geIiyor bizi koruyun." sav, "DinciIik geIiyor.
LaikIik eIden gidiyor! Avrupa bizi iinize aIarak koruyun." savn agrtryor. Amerika'nn
Ikemize daveti bir tesIimiyetiIik, mandacIgn kaba biimi iken; sonraki IaikIik eIden gidiyor
savyIa Avrupa'ya yneIi bir ekonomik birIeme istegi de mandacIgn gizIi rtk yndr.
ByIe de oIsa buna ragmen Avrupa bizi "sIam geIiyor." savna ragmen iine aImad! Bu sorun
ahsnda da unu grmeIiyiz Yunanistan'a ait geIimeIer oIdugu iin AmerikancIk
oynanmamtr. Yunanistan'da i sava oImasa da Amerikan yardm geImese de; yine de
Ikemiz AmerikancIar eninde sonunda ekonominin da yneIirken yakaIandg bagmIIk
iIikiIeri nedeni iIe Amerika'ya yneIecekIerdi. nc darbenin grevi tamamIadg noktadan
bakacak oIursak bouna AmerikaIIar 1980'da "Bizim ocukIar darbe yapt." Diyerek darbenin
rengini ve mahiyetini ak etmiIerdir.
TemeIi her trI kara ve ekonomik kazanca bagI oIarak geIien iIikiIer, bize neyi
gsteriyor? BunIarn emperyaIizmin bizzat istedigi iIikiIer ve kurumIar oImas onIar isteyen
emperyaIist gcn istedigi ynde geIimesine bagI oIarak; topIumsaI yaam da bu bagmIIk
anIay iinde ahsiyet ve ahIak ykm iinde da bagmI oIarak geIiecektir. DevIetIerin,
onIar oIuturan kurumIarn ve bunIarn yarattg iIikiIerin bizzat emperyaIizm istedigi iin
yaratIacak oImas baka bir gerege iaret eder bu gerek uIus devIetin kdr . KemaIizm
bu nedenIe gemite hedef tahtas oImutur. Yenidnya dzeninde ise Pakistan ortada Irak
devIetinin yeniden kuruIuu ortada! imdiIerde yeni bir Krt devIetinin kuruIuu da yine
emperyaIist iIikiIerin degiik tezahrdr. Zamannda ArnavutIuk'ta Enver Hoca'ya sorarIar
"Geriye ne braktnz?" Cevap arpcdr. "D borcu oImayan bagmsz devIet, onurIu haIk!"
Demek ki gnmzde gerek uIusaI devIet zorunIu oIarak sosyaIist devIettir. EmperyaIizm
uIusaI devIet brakmaz! Bu mutIaka anIaImaIdr. KapitaIist devIet uIusaI oImaktan oktan
kmtr. Krt devIetinin kuruIuu da bu yzden burjuva-miIIiyeti bir hedeftir. Marx yaasa idi
gariptir ki ngiItere de skoIar iin takndg tavr gibi Krt devIetinin kuruImasna kar kard.
nk yeni Krt devIeti, bu gnk Irak devIeti gibi emperyaIizmin ocugu oIacaktr.
Bu yzdendir ki byk devIetIeri bir gnde kuran emperyaIistIer kendi emeIIerine aykr
oIan kurumsaI rgtIenmeIere kkte oIsaIar onIara (Ky EnstitIeri) izin vermezIer.
Zamannda Hasan AIi YceI'in anIamadg ama Lozan'da deneyiminden oIsa gerek, pratik
tecrbeIerden biIdigi iin nn'nn durumu kavrayan Hasan AIi YceI'e yneIik u szIeri
geregi diIe getirmitir."Savatan sonra bize gz atrmazIar."
a2- AydnIanma ve sIam
AydnIanmann sIam iIe oIan iIikisine geIince!
EmperyaIizmin cirit oynattg bu aIanda geIimeIere bakaIm. Bu meseIede kitIeIer sz
konusu oIunca ne diyebiIiriz? OnIar asndan duruma yakndan bir bakaIm. Geni emeki
kitIeIer, btn iyi durumIarna ragmen gIerinin yettigi her durumda kurnazdrIar! zeIIikIe
kapitaIizmin iktisadn uyguIamas aItnda be veya aIt snfsaI kategoriye ayrIabiIen kyI snf
iin "KyI kurnazIg" deyimi oIarak kurnazIk tarihe biIe gemitir. Hz. Hac Bayram VeIi'nin
nasI kandrImak istendigi imdi aktaracagm oIayda iIgin bir rnek oIuturmaktadr. Hac
Bayram VeIi dneminde, o civarda yaayan herkes asker kaag oImann zmn mrit
oImak iin Hac Bayram VeIi HazretIerine yneImede buImutur. BIgeden asker kmaynca,
padiah veIi kuIa durumu aratrmasn syIer. YapIan test sonucu hakiki iman edenIerin iki
kii oIdugu grImtr.
Bu oIay hakk iIe dnIrse gnmze ait nasI bir sonu karmamza yardm eder?
Zira emperyaIist iIikiIere muhta IkeIerde yaanan miIIiyetiIik yukarda anIatIdg ve
gsteriIdigi gibi nasI kmse dogaI geIimesine brakIamayan topIumIarda emperyaIizmin
bu cephede de ie eI atmas sonucunda dinseI yaam da kmtr.
Din emperyaIist dnemde neden kertiImitir? Dogru din, dogaI yaps geregi
emperyaIist ekonomik iIikiIeri engeIIeyici bir topIumsaI iIikiIer yaratr. Ama tm engeIIemeIere
ragmen zm sagIanamaynca emperyaIistIere kaIan tek yoI emperyaIizmin iine geIen
yorumun yaygnIatrImasdr. Bu nedenIe de yanI yorumIanmaya msait dinseIIigin
kitIeseIIetiriImek istendigini ya da kitIeseIIetigini gryoruz. Yakn zamanda ImI sIam diye
bir yeni dinseI yorum karacakIard AIIah'tan MsImanIar erken uyardIar!
KitIeIer iin yaratIan dinseIIigin sIam sz konusu oIunca yukarda andgmz ve sair
nedenIerden doIay Kur'an d bir yoIdan geIitiriIdigi eit, eit uydurukuIugun koI gezdigi
de ayrca ortadadr. EmperyaIist ajanIarn bu konuda faaIiyetIerini saymyorum biIe, biImek
isteyen tarihte cereyan eden oIayIara bakabiIir. MeseIeye OsmanI tarihinde ki oIayIardan
girecek oIursak pozitivistIerin eIinde aIay konusu oImu Takiyuddin Efendi ve fetvasnda
oIdugu gibi: "meIekIerin bacakIarn seyretme" bahanesi iIe rasathanenin denizden topa
tutuIarak yktrImasna inanan bir padiah oIsa, oIsa, ocuka bir biIincin dar kafaI hayaIIerinin
rnne inanm bir zavaIIdr. Bu veya benzeri durumIara bagI geIien geIimeIeri heIe
OsmanI sz konusu oIunca oka sayabiIiriz. BisikIetin eytanarabas sayImasndan tutaIm
da, yenieriIiIere destek veren hamamc (patrona) HaIiI isyanndaki siyasi biimine kadar ciddi
grnmnde ortaya kan dinseIIik nasI bir dinseIIiktir? Ya da znde din dIk mdr? Hatta
ciddi meseIeIer bir yana topIumsaI yaamn gndeIigine kendiIiginden dogan bir oIayda ki
tepkiye bakacak oIursak, zrafann saray avIusuna terifinde zrafaya kaytsz kaIamayan
sadrazamn "Bindik bir aIamete gidiyok kyamete amann.." hadisesinde hayvan dahi aIamet
oIarak gren koyu cahiIIikte ortaya kan yaant mdr dinseIIik?
te pozitivistIerin biIim dini karsnda ikide bir stp, stp ortaya koydukIar din bu
dindir. Ama bu din sIam degiIdir!
Btn bunIarn tersine OsmanI'da gerek pirIer ve hayatIar da ayr bir yoI oIarak
ortadadr. PirIerin somut yaamnn dnda sradan haIkn iinde de daha degiik oIayIarda var
rnegin Sunay Akn tarafndan hazrIanan mahyaIar adI ramazan programndan edindigim
biIgiye gre; cami tepesine baIk oIarak takIm hokka ayn OsmanI'da aydnIanmaya iaret
ediyordu.
Eger biz dinseIIik kaynakI gericiIigi arayacak oIsak o nerededir? nk dinseIIigi ne
km insanIarn gnmz Sivas oIayIarnda oIdugu gibi zaman, zaman gerici hadiseIerce
kuIIanIdg da ortadadr. Hadisenin kkI sonuIar vermi benzerIeri tarihte de vardr. Herkes
eyhIisIam Ebusuud Efendiyi biIir ve tanr sanrm. Onun iktidar Iehine verdigi siyasi karar
AIeviIerin kkne kibrit suyu ekti. AIeviIer zerIerinde bu gn oIdugu gibi estiriIen terr
sonucunda AIeviIer tarihseI kkIerini kuran Esma-i sebaIarn yitirdikIeri iin ki haIa kkIerine
kibrit suyu ekiImeye de devam ediIiyor. Zira bu yzden hakikat yoIunda Hac Bekta- VeIi
HazretIerinden sonra yeni bir pir karma oIanagn resmen kaybettiIer.
Din zeIinde sIam dininin yaanmasnn gerek deIiIi dinin pir karabiImesidir. nk
din insanIar AIIah'a uIatran bir vastadr. AIeviIigi SunniIigi fark etmez.
te gerek kendiIiginden anIama geImi oIdu. Zira bunIar yazmay pIanIamamtm, Hak
nasip etti. Hamd oIsun! Dikkat ediIirse hibir pir red ediIememi hibir pir gericiIik
yaratmamtr.
Hz. AIi iin hangi ktIk kayda gemitir? Ya da VeyseI Karani iin benzeri bir kayt var
mdr? AbduI Kadir-i GeyIani, ah Nakibend, Muhyiddin-i Arabi, Hac Bekta VeIi, Hac Bayram
veIi, MevIana, Pir SuItan AbdaI, Yunus Emre ve daha niceIeri..
Bize bir pir buIun ki gerici oIsun, bize bir pir buIun ki agn amasn, bize bir pir buIun
ki kendine taIip oIan AIIah'a erdiremesin! Bize bir pir buIun ki ktIk yapm oIsun! te din
budur! Din oIa AIIah'a erdire! Bundan doIay insan AIIah' gsteren bir varIk haIine geIebiIir. Biz
bu hadiseye ispat- vcut diyoruz.
Tm din dmanIar ve bunIarn koba pozitivistIerin dnda diger bir tehIike bu
anIamda kitIeIerden geImektedir. Dini hafife aIma yanIna, yaantsna debiIecek
oImaIarndan bahsediyoruz.
AIIah korkusu karsnda ki tavrIarna dnecek oIursak tasavvufun dnyasnn tevhit
iIminden geIen biIgiIere de bakacak oIsak benzeri sonuca uIaabiIiriz. Zira ruhsaI dzeyIerinin
nefsi emare ve Ievvame de seyretmesi yznden insanIar inanI oIsaIar da AIIah'tan
korkmazIar! Gerek anIamda sagIkI korkuya uIaabiIseIerdi, gnah oIan fiiIIeri iIeyemezIer.
Daha da iIeri giderek iIahi aka yneIirIerdi. En azndan derviIeirIer, nasipIeri varsa pirIer
eIinde pirIeirIerdi.
Sorun kitIeIer ve sorun aka tezat oIarak, canavardan kaan ruh haIi iinde hastaIk
oIarak tanmIanabiIecek bir korkuya kapImIksa neIer diyebiIiriz? Bu korku tipi kitIeIeri koIay
ynetmek iin bizzat yaratImtr.
Dnyaya yneIi iin kar oIan rgtIenmeIerin, sIam' kt emeIIerine kuIIanan
unsurIarn, anIam kendi IehIerine arptarak giriiIen sIam d rgtIenmesinde ya da
siyasaIIam bozuImu dinseIIikte sorun aranmaIdr. Yani geneI oIarak dinin zeI oIarak ta
sIam'n afyon oIarak kuIIanIma giriimi vardr diyebiIiriz. Ama burada din ya da zeIinde sIam
karanIktr diyemeyiz Burada ktIk bizzat sIam'a yapIm ve sIam magdur ediImitir. Bu
nedenIe sIam suIanmamaIdr.
Gnmz iin syIenecek son sz udur. EmperyaIizme yamanm rgtIenmeIerin
tm insanIk ddr. nk emperyaIizm yukarda aka gsteriIdigi gibi her eyin asIi
unsuruna dmandr.
Baka dinIer iin bir ey syIeyemem nk bu dinin sahipIeri oIarak diger dinIerin
uyguIaycIar kendi dinIerini zaIimIerin eIinde arasaI mantkIar ( Bu mantk tipini Habermas
ortaya kard onun arasaI mantk inceIemeIerine baknz.) geregi aIet kIdkIar iin AIIah Hz
Muhammed (s.a.v.) efendimizi peygamber oIarak gnderdi. Avrupa HristiyanIg ve onun
mahkemesi oIan engizisyon bunun ak kantIardr. Bu dinin ynetici mensupIar dinin afyon
oIarak kuIIanImasna hem msait hem de meyiIIidirIer.
Son din Hz. Muhammed (s.a.v.) efendimizin Haktan insanIara uIatrIan biIdirisi
oIdugundan diger dinIerIe iIgiIenmiyoruz. nk din insan AIIah'a gtrmeIidir.
Ortaya kan ey ne ise o ey kendine mracaat edeni kma sebebine kavuturmuyorsa
o ey gerek degiIdir.
Din ve AydnIanmann tartImas iin yoIa kmtk. Burada zeI hedefimiz dinde
aydnIanmadr. Bu aIanda iIk eIden ne syIeyebiIiriz. AkIn, dinin hakikatine ( pir yetitirme
izgisine / AIIah'a uIatrma iine ) aIarak, insanIarn kt emeIIere aIet ediImemesini sagIayan
tutum din iin aydnIanmadr. Bu aydnIanma, "AIIah'a uIama hadisesi yaanmadan dinseI
yaam oImaz." durumunun kavranImasdr. AIIah iIe beraber oIdugunu grenmeden, biImeden
hakiki dindar oImak mmkn degiIdir.
Bunun dndaki her trI uyguIama azaptr, tatminsizIiktir. ProjeIeriniz ne kadar yaIdzI
oIursa oIsun tarihseIIige, dnem iine hapsoImaya skmak, her hangi bir ag anIaynn
izIerini tamak bu nedenIe de bir sonras iin hedef oImak demektir. Din bu degiIdir.
Gerek din yaants dayanmay esas aIr bu yzden de din komnaIdir!
te rnek: " Ey ensar! Sizden her biriniz geIen muhacirIerden bir kiiyi kendine karde
aIacak ve maInn yarsn da kardeine verecektir." Buyruk o kadar tesir yaratm ki
peygambere oIan akndan doIay ensardan kimiIeri hanmn dahi boam. Kim iin? Tabi ki
geIen muhacir kardeIeri iin. Burada bir ahIakszIk arayan insafsz karsa boanmann sIam
dininde tamamen duygusaI anIamda biIe, eski eIe aIakay kesmek anIamna geIdigini
unutmamaIdr! Boanan e eski kocaya artk haramdr.
te yukarda bahsi geen uyguIamann meta aIanna yansyan eyIemi, maI asndan
bahsi geen payIama hadisesi acaba srdrIebiIdi mi?
Buna rnek oIarak AIevi kardeIerimizdeki musahipIigi gsterebiIiriz. Musahip kardeIigi
AIIah-IiIIah iin dinseI eyIem oIarak eyay payIama ve yaamdaki diger zorIukIara kar ortak
dayanmay ina etme iidir.
AIevi kardeIerimizin ekonomik ve sosyaI aIanda insani dayanma ynne yaptkIar
ortakIamacIg, yaam aIan payIamIarn peygamberimizin gnmz Trkiye'sinde ki
yaayan snneti oIarak gsterebiIiriz.
Ayrca aIevi kardeIerimizde yaayan bir diger gnmze geIen uyguIamada rzaIk
uyguIamasdr.
Din iin dogru bir tutumu yaratmann iki ana yoIu vardr. BunIardan iIki yukarda
aktardgmz rnekIerdeki gibi snnet ya da dogrudan Kur'an' Kerim oImaIdr. imdi Kur'an'
Kerim'den rnekIere bakaIm:
1-Yce AIIah "AkInz ne kadar az kuIIanyorsunuz" diye insanIar onIarca yere uyarr!
ByIe iken insan iin bir aydnIanma oImuyor da Avrupa haIk akI kuIIannca, akI topIumsaI
yaamda siyasi bir roI kazannca m aydnIanma ortaya kmtr?
2-Yce AIIah, "CanIIar sudan yaratImtr." der. Yce AIIah'n evIiyas oIan Hz Arabi,
evrimi maymunu eIe aIarak iIk ortaya koyan sIam aydn, adam iken, Darwin, haksz bir
temeIde Avrupa'nn dn aIannda ki igaIciIiginden oIsa gerek iIk evrimci diye tannr. Gothe,
Hz. Muhyiddin-i Arabi hakknda biIgi sahibi oIdugundan bir aydnIanmac oIarak yIe der:
"MsImanIardan bir zat kt onu da MsImanIar anIamad." Ama bizdeki Harun Yahya nasI
oIuyorsa Amerika'dan kan yaratIIktan eIde ettigi tm tersi iddiaIarIa MsImanIg temsiI
edebiIiyor. PozitivistIer dhiI herkes kendisinde bir dinseIIik buIarak, asInda dini temsiI
etmeyen, pirIikIe de aIakas oImayan bu zata din adna saIdrabiIiyorIar. Kimse dinin ne
oIdugunu biImedigi iin: "Ey Harun Yahya, senin yaptgn faaIiyet dinseI bir faaIiyet degiI,
nk sen pir faIan degiIsin. Ne hakIa AIIah adna konuuyorsun? Sen oIsa, oIsa bir eit
propagandacsn." diyemiyor. Harun Yahya'nn dinseIIigi herkesin iine geIiyor sanrm boI, boI
sIam' eIetiren imkn yakaIanabiIiyorsa neden oImasn?
3-Yce AIIah SevgiIi peygamberimiz Muhammed Mustafa (s.a.v.) Hz. iin "O" "inizden
seiImi." "size pek dkn" "aydnIatc bir kandiI oIarak gnderiImitir." Der. Bizim
insanIarmz ise mesaj bu ak biIdirie ragmen anIamaz. Yce peygamber AIIah' temsiI ederek
insanIar AIIah'a gtren, ktr. Dinin dta deIiIe ihtiyac yoktur. DeIiI herkes iin itedir. Bu
nedenIe din, mtmainIiktir/kesinIiktir. Her ne arasan kendinde ara! Din dogma degiIdir.
Da dnk topIumsaI iIikiIerde ise din ak emirIere sahiptir. i bozan her eyi dta
ykar, yok eder. AsIa ona varIk vermez.
1-Bu yzden hazreti Kur'an "MaI birikince zerinize pisIik yagar." der.
2-Yine Hz. Kur'an, "MaI, aranzda bir devIet ( sizi yneten meta ) oImasn diye onu AIIah
yoIunda dagtn! Der. Pek ok yerde de benzeri biIdirim yapar. Ama insanIar Kur'an'a buna
ragmen karanIk yayyor derken, byIe iken gariptir, ayn konuyu dogru bir temeIde
sistemIetiren, insann kendine yabancIamasnn aImasnn biIimini ina ettigi Das KapitaI'in
ahsnda, Avrupa Marks'a aydnIanmac derken hakImyd? Oysa Marx yeni bir ey kefetmedi!
sIam La iIahe iIIaIIah diyen insan ahsnda, putIara kar karak, dta bir nesnenin
insani hayat beIirIemesine kar duruu ina ederek ve ie dnerek AIIah'a eriiIecegini
byIece de zorunIu oIarak insana dnIecegini ispat- vcudun gerekIemesi iIe ispatIar. Marx
"Benden nce herkesin syIediginden farkI oIarak ben topIumun snfszIga zorunIu
varIacagn buIdum." diyerek insan buIdugunu degiik bir diIIe ifade ederken sIam'n
hedefinden baka bir eyimi diIe getirmi oIuyor? AIIah akna! Yeni oIan nedir?
Oysa insanda aydnIanmay bin be yz yI nce vazederek yceIten gnmzde de
pirIerIe bu geregi diri tutan ( AIimran 10-22 aras ) Kur'an' Kerimdir.
Ama i bununIa kaImaz. Kur'an' kerim, tam tersi aIanda, darda da, topIumsaI aIanda
da dikkati ok veciz bir biimde geregin biIgisine eker. Ayet dzeyinde mevereti (danma),
uray (mecIisIemeyi, cumhuru) ve iIerin sonu AIIah'a ait oIdugu iin btn bunIardan sonra
tevekkI emrederek, kaderciIigi ret eden yine Kur'an'dr.
Gerek byIe iken bu gerege zt uyguIamaIara bakIdgnda peygamberi yaantya ters
sIam rgtIenmeIeri kendini buna ragmen nasI var ediyor? te asI tehIike budur!
EmperyaIizmin egemenIigi geri kaIm IkeIerde yIesine can yakyor ki iIgiIi egemenIik
fiiIi igaI aItnda topIumsaI evrimini gerekIetirememi topIumIarda insanIk d topIumsaI
rgtIenmeIere yoI ayor, sIam'a dogru yoI aInamyor. sIam bir topIumsaI sistem oIarak
yaanamadg iin agd, yobaz dinseI siyasaI rgtIenmeIer yani zaman diIiminde yaant
vazeden zamansaI kurumIar tamda bu nedenIe var oIabiIiyor. Kimse dnmyor, zaman st
bir Kur'an zamansaIIkIa yaanamaz! Pir oImadan zaman aImaz! Zaman aImadan AIIah
buIunmaz!
ByIece sIam AydnIanmas can yakc neme sahip oIuyor.
Gemite d topIumsaIIk asndan diIe getirirsek sIam aydnIanmas, Hz Ebu Bekir
ahsnda peygamberi uyguIamaIara sadakat. Hz. mer ahsnda adaIettir. Hz. Osman ahsnda
maIdan vazgemektir. Hz. AIi ahsnda sorguIama yoIIarnn aImas, meveretin gIenmesi
iIe cumhurun her zaman nemsenmesi zerinden peygamberi yaamn yeniden
canIandrImasdr. Hayata byIe gemitir. nk topIumsaI huzur oImadan bireyseI ykseIi
oImaz!
ByIe iken sadece Hz. Osman dneminde Emevi soyuna yneIme oIarak yara aImsa
da geneI oIarak drt haIife dneminde peygamberimizden sonra, peygamberimizin bir
hadisinde irade ettigi sre iinde yukardaki konuIarda aydnIanma ahsnda sIam, gerek
meaIe oIdu! Zira peygamberimiz dneminde kendisine itiraz etmede, hak aIma biIincinde,
rgtIenmi topIumsaI yaamda cumhur oImann aIkanIg iIe aydnIanm, sIamIam
insanIar Hz. Osman'a sesIerini ykseIttiIer. Bundan kt ynde istifade eden zaIimIer ise Hz.
Osman' ehit etmitir.
Peki, gemite bir karanIk yok mu? Var eIbette.
AnIam ve onun neyIiginin biIincine eren Arap topIumu sIam iIe aydnIandktan sonra
eskiye bir ad taktIar bu ad CAHLYE'dir. Eskinin nderine de Ebu CehiI dediIer. Bu nedenIe de
topIumsaI bir sorunIa karIanca "Ey peygamber bu senin mi yoksa AIIah'n dncesi
midir?" "Bu konuda AIIah'n murad nedir?" sorusunda peygamberin karsnda akI yrterek
cumhur oIuyorIard. Ksacas anIam meseIeIeri karsndaki hassasIk sIam aydnIanmas iIe
doruga kmt. sIam'da drt haIifeden sonra zaIim Muaviye'nin kendi saItanat iin anIam
arpkIgn rgtIemesi, aydnIanmay karartmas bu nedenIe rastIant degiIdir. Muaviye AIIah'a
erememitir.
Peki, bu zaIimin ahsnda cisimIeen karanIgn rgtIenmesinin Muaviye dneminin
beIIi baI unsurIar neIerdir. Yani oIumsuzIugu tanmada dta oIan, topIumsaIIk yine I
oIabiIiyor! Peki, Muaviye dneminde neIer gryoruz?
1- Gsteri ve zenginIigin meta doIamnn birbiri aIeyhine Kur'an'a dmanIk temeIini
ortaya kararak serbestIemesi.
2-Buna bagI oIarak saItanatn hortIatImas.
3- Birinci ve ikinci uyguIamaIarn baarya uIamas iin Hz AIi ahsna Cuma gnIeri
hutbede kfr icat ediIerek topIumun bInmesinin byIece Kur'ana degiik bir noktadan
dmanIgn baIatImas. yaantnn ykImasnn baarImas.
4- SahabeIere eziyet ve ikencenin ortaya kmas. Ebu Zer HazretIerinin peygamberimiz
dneminde bagIanan maann kesiIerek Ie srIp Ime terk ediIii bu hadiseye kar bir
direni grImeyince de bu davrann derinIetiriImesi iIe aagda andgmz igfaIin
tezghIanmas.
5-AnIam arptImas yIe feci bir boyut aId ki peygamberimizin arkasnda namaz
kIdkIar haIde zaIimIemi insanIarn peygamber torunIarn katIetmesi ortaya kt.
6-ZuIm sahabeIerden sonra da samimi MsImanIara yneIerek srmtr. Yani sIam
dIk daima ikame ediImeye aIId!
a-Sonraki dnemIerde sIam' asI oIarak kurmak isteyen mam Azam Ebu Hanife'nin
ikence grerek, hapisIerde iIe ekmitir. BaI bana mam Azam oIay dahi bu geIimeIerin
sonucudur.
b-AIIah iIe irtibat meseIesi bu gnk Arabistan'da da VahabiIikIe yok ediImi haIdedir.
Zamannda da bu gnk gibi bir yaamn, bu gnk gibi bir atmosferi yaanImasndansa
Muaviyeden sonra biIe Emevi soyundan oImakIa beraber insaf ehIi oIan bir grup, Arabistan'da
kaIamam, Afrika'ya g etmitir.
Muaviye'nin dini karanIga gmen uyguIamaIar sonrasnda Arabistan'da ruhsaI ikIim
degitiginden sonraki yIIarda Emevi'Ierden ayrIan bir grup Afrika'ya hicret edecektir. Afrika'da
da sktrIarak savaa zorIanrIar. ok byk bir harp oIur. Sava, tarafIardan birinin gaIibiyeti
iIe bitmez. Artk, Afrika'da da barnmaIarnn mmkn oImadgn anIamIardr. Ve bugn CebeIi
Tark diye anIan yere geImiIerdir. Tark komutan ismini verecegi yerde duruyordur. Oradan
ber yarm adasna ve yarmada zerinde buIunan spanya'ya kp, gemiIeri yakarak,
aydnIanmann Avrupa'daki iIk kavramn deyim dzeyinde oIuturan eyIemine imza atmtr.
Fakat bunu ok kimse biImez: ite, "GemiIeri yaktm dnemem geri." sz buradan geIir. Ayrca
sair niversaI inceIemeIer gsteriyor ki hatta bu konuda 2008'de TRT'de beIgeseI dahi
yaynIand, grId ki Avrupa aydnIanmas EndIs EmeviIeri ahsnda sIam sayesinde sIam
iIe baIamtr!
EndIs'te ibn Rd ve Arabistan'dan EndIs'e tanan muteziIe akI konusunda
aydnIanmann yaptg hataya yapmtr. Hatta dogdugu dnemde Arabistan'da iktidar oIan
muteziIe ( AkIn hereyi zecegine inanan sIam mezhebi ) gr rey iIe geIdigi iktidarn
ihtiIaI iIe kaybetmitir. Bu soruyu bir zamanIar ok sormutuk neden akIa dayana iktidar rey
geIip ihtiIaIIe gitti diye! Cevabbn buIduk ki akI insann bir yn ve tek bana kuIIanIdgnda
kat ve sertIigin temeI kaynag tpk AIman nazizmi faist HitIer uyguIamaIarnda oIdugu gibi.
Oysa topIum ve insan insann duygusaI yn oImadan mutIuIugu buIamyor. nsanogIu bu
sorunIa tarihte pek ok kez, iIk evveIa Sokratesin grencisi Aristo'nun snf arkada
EfIatun/PIaton'da karIat.
Konumuza dnersek peki, hak ve gerekIik duygusu arayanIar Afrika'da oIan Im kaIm
savann neden oIdugunu kendiIerine sormayacakIar mdr?
sIam'n aydnIanmac Hz. AIiyi rehber edinmi asIi unsurunun verdigi tepki
nemsizIetiriIebiIir mi?
Sorun u soruda kendini zmIer "Hangi isIam?". Hz AIi'nin temsiI ettigi gerek sIam
m? Yoksa Muaviye'nin szde sIam m?
b"<asa ve Dn'enin &ark ve Dn'enin -ratikle +likisi:
Ey bbrIenen sensaIistIer, agmz sensaIizm ag iIan edenIer! SensaIizmin
gerekIikIe bag bazen BerkeIey'de oIdugu gibi bir hi bazen de Hume'de oIdugu gibi sadece
kaba bir duyumdur. Kaba duyumun varacag yer, baz ynIeri iIe kaba materyaIizme hizmet
etme yoIunda oIan ve yine baz ynIeri iIe ideaIizmin hizmetinde kiiIigini buIamam, temeI bir
dnce yoIu oIamam ampirizmdir.
Ampirizmin asI ii dncenin fonksiyonuna ait tanm zedeIemektir. te budur feIsefe
tarihinde ve sayfasnda yeriniz. Naif bir ynteme sahipsiniz yIe derin merin hi degiI, ama
konstrksiyoncuIar sizinIe ayn kaderi payIamyorIar. KonstrksiyoncuIar paay yrtt. NasI
m greIim:
Konstrktivist oIan eyimiz saIt dnme edimimiz veya dncemiz yani biIiIiIigimiz
degiI, yada kaIp ve kafa kaynakI oIarak iki biIiIiIigimizin birIigi oIarak biIincimiz de degiI;
konstrktivist oIan bizzat dn'emizin rn olan #asa ve #asalardr. <asalar muhteva olarak
konstrktivist durumlardr . ByIe bir durum oIarak antropomorfik bir ierik tar mahiyeti de
antropomorfiktir. aImamzn bir yerinde degindigimiz gibi suyun kaIdrma kuvvetinin baIina
ve insan iin iki ayr durum oIu rneginin gsterdigi gibi, kaIdrma kuvveti insan iin anIamI
bir durum byIe oIdugu iin bir yasa oIarak hem konstrktivist, hem antropomorfik hem de a
piriori bir retimdir . - Hemen beIirteIim ki yasann a piriori oImas aagda ikinci maddenin
konusudur.- Eger yasa nesneI oIsa bizatihi yaratc bir neden oIarak baIina iin de etken bir
neden oIurdu. rnegin basn yasasndan yoIa karsak su derinIiginde basn durumunun bir
yasa oImas insan ontoIojisi iIe aIakaIdr. BaIina iin byIe bir yasa yok! NesneI oIsa idi baIina
iinde geerIi oImaIyd! BununIa beraber baIinann suda yzmesi iIe aga daInn suda yzmesi
dncemiz nesneIdir. ,nk bu durumlarn olumasnda #asada olduu ibi dn'emiz
ortam #aratmamtr. Yasa oIarak tanmIadgmz kavramIatrdgmz zihinseI dizgeseIIik bizi
ortam, ara gere vb eyIeri yaratmaya zorIuyor. Ama aga daInn suda yzmesi bir durumdur
ve bu durumu biz yaratmyoruz. tiraz ederek yasa maddenin nesneI haIi oIarak kendinde
mevcuttur. DeIiI oIarak diyeceksiniz ki suyun yogunIugunun odunun yogunIugundan farkI
oIuu sonucunda varIk kendinde oIan bir yasay odunun batmamas iIe ak ediyor. Bu yzden
de yasa nesneIdir. ByIe diyebiIirsiniz. Ama bu yanI bir karm oIur. nk maddenin bir
hususiyeti oIarak var oIan bu su iIe odun iIikisi durumu, zneI kimIigi iIe yani 'yogunIuk fark
yasas' oIarak tanmIanmadan nce varIgn kendinde ey bir haIi idi, ontoIojik oIan sadece ve
sadece haI'in nesneIIigidir.
Kartrma etkinIigimiz insan d varIkIarn haIi iIe haIin spesifik tanmIanmas oIarak
yasa arasna giren yasay doguran dnce iIe yasann zdeIigi oIarak beIiriyor. Tabiki bu
kartrmann temeIi veya ana kaynag dncenin nesneI oImadg inancdr. Bazen de direk
insan ontoIojisinin kendisinden dogan haIIerin spesifik tanmIamas oIan yasann dnce iIe
rn oImasnn unutuImasndan yine degiik bir biimde, yasa dnce zdeIiginden oIuyor.
Oysa baIina ontoIojisinin hissettigi 'derinIik basnc yasas' yoktur. Ama baIinann derinIikte
yzmesi dncemiz nesneI oIarak var. Biz suyun derinIigi arttka ktIesinin yaptg etkiye
suyun bu haIine 'yogunIuk fark yasas' diyoruz. BaIina iin byIe bir yasa nerede? Biz kendi
ontoIojimiz geregi, onu tanmIadgmzda yasa oIarak antropomorfik srecin rn oIarak
kimIik kazanmakta oIdugu iin, bu kimIiginin muhtevas oIarak yasa zneI bir varIk oImaktadr.
te tpk burada oIdugu gibi ontoIojik haI, maddenin kendinde bir haI iken, bu haIinin insan
ontoIojisi iin yogunIuk diye tanmIanmas bizzat yogunIuk'un bir durum oIarak nesneI varIgn
gerektirmez. Maddenin kendinde ki haIine yogunIuk yasas tanmn dahiI eden biziz. Bu
maddedeki haIin insan ontoIojisi iin srekIiIik gstermesi sonucunda, insan yaam iin bir
geneIIeme oIarak ifade ediIdiginde ve geneI oIarak topIumsaI yaam etkiIemesi iIe aIet yapmn
ynIendirmesi sreci oIarak beIIi durumda insani kavramIatrmaya ugradgnda ifade ediIii iIe
yasa isminde tasnif ediIerek tanmIanarak zneIIik kazanmasn anIamyoruz. BeIki bizden
stn formattaki bir canI iin yasa oImayacak bu haI ayrt edici yada benzer bir zeIIik oIarak
tanmIama iin gerekIi de oImayacak. )pk basn'n bizim dn#amzda #asa olmas ama balina
dn#asnda b#le bir #asann olma# ibi. Ksacas yasa nesneI bir varIga sahip oIsa idi
baIina iinde 'derinIik basnc' yasasnn baIinaya etkiseIIigi manasnda bir anIam oIurdu. Hatta
yukarda insanIar yogunIuk denmezdi de baka bir ey derIerdi, derken insan ontoIojisinin biIe
keyfiIigine nominaIizm ekseninde de oIsa gnderme yapmak istemitik.
Fesnel olan #ounluk deil! nesnel olan iki maddenin ontoloGik farkdr. &arkn
tanmlanmas ve insan #aamnda bir varlk kazanmas iIe bu ontoloGik kendinde durum bizim
ontoloGimizi etkiledii iin znelleerek #asa olarak adlandrl#or, bu #zden de #asa znel a
piriori bir retim olarak antropomorfik bir muhteva olu#or.
Yukardaki aklamalarmzdan da anlala'a ibi 3 ...0bili etkinlii %ra%nda zaten
nesnelerin iine #erletirdiimiz7
$EL
e# dn'e deil bizzat #asadr. Dn'e a piriori
kavramlar rettiinde de olan budur. <asalar erekte varln bizim varlmza borlu olarak
etkisellikte bizim nesnelerin iine #erletirdiimiz e# olarak var olan a piriori, antropomorfik,
znel durum ifadeleridir.
Perekte nesnellik tm varlklar iin var olduu iin bizim iinde bilin'imizden bamsz
olan varlk biimidir. Bu #zden dn'enin de nesnelliinden bahsedebili#oruz.
Ksacas maddenin kendinde haIi oIarak maddenin yapsna ait bir durumun; ifade
ediIerek, varIgn bizim ontoIojimizden doIay aImas; ite yasay maddeye ait bir nesneI
hususiyet oImaktan karan zeIIik budur. Budur diyen bir zihinseI retimimiz sz konusu ve
byIe bir retimimiz var. :ihinsel retimin #asa olarak tanmlanarak elien tm sre'i zneldir.
Peki ama nesneI oIan nedir? NesneI oIan maddedir. Maddenin kendindeki haI durumunun
kendisi bizim ontoIojimizin var dedigi bir durumdur. steIik bu durumIarn yogunIuk, basn,
kaIdrma kuvveti vb. adIarIa sadece biIincimizin tanmIadg zneI varIkIar oImas tpk dogada
oImayan matematikseI nesneIerin durumuna benzer bir eydir. Bu yzden insan ontoIojisini
etkiIedigi gibi diger varIkIar etkiIemiyor. Ksacas yasaIar bizden doIay var. Bu yzden de
yasaIar 3 ...0bili etkinIigi srasnda nesneIerin iine yerIetirdigimiz ey oIarak varIar. Yoksa
maddedeki nesneI bir haI oIarak nesneI varIkIar iIe bir varIk oIarak var degiIdirIer.
YogunIugun oIup oImamas gibi insan iin nemIi ve bu yzden insan varIgnn darya
kattg dizgeseIIikIer oIarak yasaIar zneIdirIer ama bunu dnmemizi sagIayan d kouIIar ve
d kouIIar eIe aIan dncemiz odunun suda yzmesi asIa konstrksivist oIamaz. Bu #zden
insan dn'esi ile bu dn'enin rn olan #asaJ# birbirinden a#r#oruz. Odun orada ve
aynen biIincimizdeki grntsnde oIdugu gibi yzyordur. O yzme eyIemini beynimiz yzme
oIarak grdg iin yzyor grmyoruz. Kant uyku semesi oIdugu iin bu iki durumu birbirine
kartrmtr.
=slnda sade'e 9ant'n uykusu degiI bu bize kadar AristoJdan beri kartrlan bir
husustur ve de aslolan #asa ile dn'enin bu ontoloGik farkdr.
Biri znel bir sre'e de tekabl eden ve dn'enin rn olan olarak
ifadelendirdiimiz #asa di#e adlandrdmz antropomorfik a piriori zneI bir durum iken, digeri
nesneI bir sre oIan dnce oIarak ifade ettigimiz ve bizim yIe dndgmz iin yIe
oImayan, gerekIik sanmzn sagIg, psikoIojimiz iIe skca bagI bir sre oIarak, dogdugu,
kaynakIandg, kendisinin sebebine gbekten bagI, ksacas nesneIi var oIdugu iin bizim
mecburen oraya, darda oIana, ortada ki varla bakarak zihinselletirmemiz ereken bir
durumun ismi olarak var olan e#, #ani dn'emizdir. <anllarmzda #anl #etersiz
te'rbelerimizin eksik rnleri olarak #anl zannettiimiz durumun dn'eleridir ki #le
deilmi di#erek deitiri#oruz. Bu #zden nesnelden eli#or ama tekabl etmek zorunda da
deil. Dnce varIk iIe tekabIiyet zeIIigi gstermedigi haIIerde nesneI oIuundan bir ey
yitirmiyorsa, bu durum nesneIIige zarar vermiyorsa, yine dncenin, anIama sreci oIarak a
piriori kavramIar kuIIanmas da dnceyi zneI yapmyor. BeIirIeyici oIan a piriori kavramIar
degiI o kavram oImazsa bu kez dar ve tartIrIg artran nesneI karakterde baka bir kavram
kuIIanarak da pek aIa i grIebiIirse de a piriori kavramIar bu anIamda nemIi de oIsaIar
dnce iin a piriori kavramIar zihin retiminin sagIayc, dinamitIeyiciIeri oIdukIar haIde biIe
ikinciIdirIer. Bu nesneI oIan dncenin nemini azaItamaz zira odun suda yzmedigi haIde
odun suda yzyor demek, bir aka degiIse deIiIik biimine dogru yneImi hastaIkI dnce
oIarak haIisiIasyon oIuyor. Bu yzden de d birinciIdir.
Prl#or ki znel #asa ile nesnel dn'enin belirle#i'ileri farkl #asann belirle#i'isi a
piriori kavramlar iken dn'enin belirle#i'isi ise nesnelliktir. 9ant uyku semesi oIdugu iin bu
ayrma kabaca yakIamtr. Bu iki durum taban tabana zt bir durumdur. Bu durum Aristo'dan
beri kartrIan bir durumdur. imdi bu duruma ait deIiIIeri geIitireIim.
AristoteIes'te (.) 'yeni biIim'i, dzenIi oIguIara pIanI ve yntemIi biimde egiIen bir
etkinIik oIarak anIyor ve 'biIginin %alt d$$nmenin deil& ancak byle bir etkinliin $r$n$
"labileceini syIyordu. (.) 'biIim' ancak theoria etkinIigine eIveriIi oIguIara, dzenIi ve
tekrar eden dogaI oIguIara yneIebiIirdi; #asalar ancak bu oIguIar arasndaki (nesneI B.N.)
iIikiIerden ( dogan nesneI dnebiImenin iinden, dnceye kavramIarIa yapIacak
mdahaIe iIe bizzat dncenin iinden, yani dncenin nesneIe bagIIgnn kendinde
varIgna kavramIarn hcumu iIe, dncenin iinden yani znel olarak oIuan form muhteva
oIarak B.N.) kartIabiIirdi."
$EK
Ama Aristo bizim aIntya ekIedigimiz syIemIerin yanI karmIarn yoI aacag iIeride
ki sorunIarn zmIenmesinde daha Kant Hume'de izIedigimiz vb yanI karmIarn
dogmasna frsat vermeyen ierik kazanacagn, ne kadar nemIi oIacagn nereden biIsin di!
BiIimde akIaycIk gc en yksek yasaIarn (Newton yasaIar, Archimedes yasas,
eIektromanyetik yasaIar, vb.) ok byk Ide bir buIu rn oIdugunu saptam oImamz,
biIimin (doga biIiminin) empirik oImaktan ok kuramsaI/buIuu bir etkinIik oIdugunu bir kez
daha gsterebiIir."
$E$
Bu aIntdan da grdgmz gibi, kartrIan ey dnce ve yasa zdeIigidir aInt saIt
yasa oIarak temeIIendiriIdiginde dogru bir anIam kazanmaktadr. Aksi haIde zavaII empirikIerin
feIsefeye yaptg azck bir katkda heba ediImi oIur. nk dnce srecinde bu zavaII
empirikiIerin duyumIarnn da roI var! Bundan ziyade ReaIizmin varsaymIar var!
Dncenin nesneI oIuu ne anIama geIiyor? Dncenin faaIiyeti sonucu ortaya kan
anIama ve anIam, yasa bahsinin de gsterdigi gibi a piriori kavramIarn Kant'n sandgnn
aksine herkesteki ortakIg iIe ortaya kan bir varIksaIIga sahip oImadg anIamna tabi ki. A
piriori kavramIar insanIkta var oIan zihni anIama sorunIarn zme ierigi tadgndan
herkese karIan davetiyenin ister istemez gerekIeen kabuI iIe anIama ortakIgnn
tekrardan sagIamas oIdugu, yans ve bu #ansnn kendi iinde tre#en a piriori unsurun #asa#
bulduran bir ierik olarak ta var oImasndan anIaIr bir duruma kavumutur.
Dncenin ve de duygunun yasaya kapIam oImas yannda dncenin d tarafndan
dzenIenen hareketinin duyguIarn basnc iIe ekiIIenen yapsnn grnr ifadesi sadece
davran degiI bununIa beraber nesnedir. Nesne sadece kaba bir varIk degiI; iinde bakaca
sanatn, siyasetin vb. topIumsaI formIarn ve giderek anIama srecinin neIiginin ip uIarn
bizde sunan bir varIktr.
Geni anIamda sanat ve siyaset boyutIarna da sahip oIan nesne retimi, ag anIaynn
ve iinden ktg topIumun kItrnn hem sonucu hem de yaratc unsurIarndan biri oIarak
varIk sahnesine kyorsa da dar anIamda nesne retimi srecinden bahsederek aktaracak
oIursak nesne retiminin zn oIuturan ve ortaya kmasnn bizzat dnce ve dnceye
eIik eden diger sreIer ve bunIarn iinde dnce iIe ayn dzeyde neme sahip duygu
etkinIiginin nesne retimini sagIamasnn nemi ve nesneyi eIe aImamz gerektiren sebep
nedir? Bu sebebin nemIi sonucu nedir?
Bu hadisenin nemi retim baznda biIme sorununu ortadan kaIdrImas yannda sanat,
estetik, etik, siyaset sreIerini de tartmaya atrmasdr.
SonuIar asndan dnce ve duygu iIe insann grn nesneye dntrerek;
mahiyetin, nesnede mevcut oIan dogaI yn (nesnenin atomik yaps) haricinde nesnenin
retiminde kuIIanm vb. ynIeri asndan zImesi insann insan oIarak kendi d iIe girdigi
iIikisinde tm canIIardan farkn daha sanat, estetik, etik, siyaset sreIerinin nesnenin iinde
oIarak bizzat insann kendisinde oIan bu evirme hadisesinin, kafa kaIp biIiIiIiginin birIiginin
beden dkmnde biIin oIarak patIamas hususiIiginde aga ktgn, insann tarihseI oIarak
insanIgn geIitirmesinin bizzat bu yaant iinde yeniden, yeniden ina ediIdigini ortaya
karmas oIdugunu syIeyeIim.
steIik bu aIma tamda bu probIeme de sIam'dan bir k da sunmu ve okuru
zmsz brakmamtr. FeIsefeyIe iIgiIi abaIarmza bir anIam vermemiz sorguIanacak ise
sIami akIama ve aIm boyutuna katks asndan feIsefi probIemIeri anmak istegimizin de
biIinemezciIik ve Kant'IkIa iIikiIendiriIemez oIdugu ve oIdugumuzIa bir akIg da
beraberinde getirmesinin artk anIaIm oImas gerekmektedir.
8er doal durum sonuna eilmesi imkansz bir ereklii barndrdndan bu alanda
kesin bili veya evrenin biIgisi ve buna bagI oIarak dogaIn kesin biIgisine uIamak iddias;
zaten AIIah bizi bundan korusun arzu edile'ek bir durum deildir. =ksi halde #aama
he#e'anmz sner! bunun tersini ha#al etmek olsa, olsa bo bir inantr.
=rtk aktr ki doaln fenomenal ereklii nesne bo#utunda da korunarak nesne#i
retmemize zemin tekil etmektedir.
Konu iIe iIgiIi eIetirimizin sarahat derecesini artrmak iin ArsIan'n aImasnn kaIbi
oIan bir uzun aIntya yer vererek meseIenin daha da netIemesini sagIayaIm.
ArsIan'n varlk anIayna deginerek konstrktivizmin kmazIarnn nedenIerini de bu
yoIIa greIim: "Dogada 'eIektron', 'ktIe', 'madde', 'enerji', 'g', ve hatta 'doga' yoktur.Btn
bunIar ve digerIeri topIumsaI kategoriIerdir; bu etiketIeri duyuIarn ve diIIerini kuIIanarak
dogaya armagan eden insanIardr. BunIar ve digerIeri, 'dogaI nesneIer' degiIdirIer; modern
epistemik 'emaat tarafndan #z#llar iine alan bir srete entelektel olarak ina edilmi
varlklardr. Doga bize bir fiItre grevi yapan epistemik cemaatin diIinden geerek uIar.
BiIgiyIe doga, doga iIe insan arasnda daima beIirIi bir cemaatin diIi vardr. Penellikle inanlann
tersine, bilimde teorik kavram ve nermelerle! olusal nermeler arasnda hibir fark #oktur!
her iki kavram tr de bizim kendi i'admzdr.
Modern epistemik cemaate bagI biIim adamIar 'kavram kuIIancIar (concept-users)' dr.
KavramIar enteIekteI mikro kurumIardr ve hepsinin uzun bir tarihIeri vardr. BunIar, koIIektif
oIarak ina ediIirIer ve koIIektif oIarak kuIIanIrIar. OnIar ve onIarIa oIuturuIan geneIIemeIer,
nermeIer, #asa ve teoriIer biIimin ierigini tekiI ederIer. Modern epistemik cemaate katIacak
her aday, cemaatIe birIikte aIacag iin, uzun bir rakIk dnemi sonunda, biIimseI diIde tam
anaIizi yapIamayan bir biIme-kavrama bagIantIar serisi edinir. Bu bagIantIar, kavramIarn
dogaya tatbik ediImeIerinin greniImesi esnasnda iseIIetiriIirIer. Bu sre her noktada
koIIektiftir. Ayn diIi kuIIanmak, Wittgenstein'in ne srdg anIamda ayn hayat tarzn
payIamaktr ve kavramIarn anIamIarn beIirIeyen ey onIarn koIIektif kuIIanm tarzIardr. Bu
koIIektivite sayesindedir ki, biIim adamIar arasnda iIetiim gerekIeir."
$E%
Baka bir aInt iIe idealizme ka#dn ama farkna varmad #ere elelim: " 'Dnya bize
kavramIarIa sunuIan eydir.' Der Winch, 'KavramIar degitikIeri zaman dogay kavray tarzmz
ve doIays iIe dnya da degiir."
$E(
=slanJa ve konstrktivizme re deiimin asl sala#'s znesi: " Her epistemik
'emaat bir ereklik ve venirlilik monopoIdr. (.) BiIimin meruiyetinin ve otoritesinin
kaynag 'biIimin' bizatihi kendinde ikin bir ksm zeIIikIeri degiI, onu reten cemaattir."
$EE
imdi de tm bunIarn st dze#de ve hani lte bagIanarak ( gya, ideaIizme ve
materyaIizme buIamayarak) temeIIendiriIdigini greIim: " BiIimseI aratrma faaliyetinin
temeli bilim%el i)tilaflardr. B! nerme& 'ile ,r%lan #e Jat"!r B.N.) aka dile getirmek
gerekir%e& bilginin ni)ai belirleyici%inin Cmadde ya da Cd"a "ld!!n! %yleyen materyali%t
anlay ile& bilginin ni)ai belirleyici%inin Cidealar "ld!!n! %yleyen ideali%t anlayn
ek%ikliine #eya yanllna imada b!l!n!r. Bilginin ni)ai belirleyici%i 'dikkat edin l$t
geliy"r B.N.) insanlardr! daha u#un bir s#le#ile epistemik 'emaattir."
$ED

Tm bunIara ragmen AsIan'n kurgusu, biIgi teorisi, haIa ak uIu oIup kendi zerine bir
dntIe yapsn tmIk iinde tutarIIatrabiImesi iin bu iddiaIar yetmez. AsIan'n bir
postIaya empirik ve rasyoneI eIetiriIemez bir samaya ihtiyac vardr ki biIgi teorisi sagIam
bir temeIIendirmeye sahip oIarak AsIan'a gre biIgi bir inan formu, oIsun, oysa biIgi teorisi
geregi inan biIgi formudur diyor da farknda degiI. AsIan'a gre dogmaIar var ama Vahdet-
Vcut'a gre dinde biIe dogmaIar yok. AIIah yaanabiIen bir var edici oIarak deneyIenebiIen bir
biIgiye aktr. DeneyIenerek geneIIeen ve deneyIenme ortakIg iIe fikirIeen gerek ne
zamandan beri dogma oIdu? Dogma insann yarattg deneyIenemez akI icatIar oIarak
insanIarn kendi kendiIerine snrI canIIar oImaIarndan kaynakIanan dogruIugu ve yanIIg
deneyIenemez insan kurguIardr. ByIe oIdugu iin AsIan'i bir biIgi teorisi oIarak AsIan vari bir
konstrktivizm bahsediIen niteIikIerinden doIay dogar dogmaz dogma kimIigi iIe heybetIi.
/amadan bahsetmitik bu sama ise udur: AsIan vari kurgu zeIinde oIguIar zorunIu
oIarak nesneI, dogaI, maddi degiI mantksaI, dnseI oIguIar oIarak var oImak durumunda
oImaIdrIar. AsIan bu savmza itiraz edemez. nk, ona gre yukarda grdgmz gibi:
"teorik kavram ve nermelerle! olusal nermeler arasnda hibir fark #oktur! 7 denmekte idi.
ByIe bir postIa oImasa idi asIan bir biIgi teorisi kuramayacaktr.
Bu postIa samadr, oIguIar sahsnda biIe oIsa bu iddia sahibi dpedz unu n sav
oIarak var saymaktadr. Dnce iIe madde arasnda bir fark yoktur. Bu ne anIama geIiyor?
Hibir anIama, samaya geIiyor. OImayana ergi desen hi degiI! Ne materyaIist ne de ideaIist
keI bir dnce bu, tutmak iin bir perem yok ki tutasn! Tut da greIim keIin peremini.
EIetiriIemez ise dogruIugunun yanIIgnn anIam nedir? Bir hi! Bay AsIan eIetiriIemez bir
biIgi teorisi buIdugu iin dI hak etmitir.
AsIan' bir kaIba sokarak kurtarmaya kaIkmayn zira o kkrediginde, otistik bir dnce
iindedir; otizmin kaIc hasarn gideren bir tedavisi yok. AsIan buIundugu yerden koIayca
karIamaz; bu yzden de AsIan'a gre It ve gvenirIiIik adna bir biIim adam kendine
sunuIan iin, yIe sormaya baIadgnda "Ona ve iddiasna gvenebiIir miyim, o bana sagIam
oIguIar (hard facts) temin ediyor mu?"
$EH
az nce #ukarda ki u#armz, olularn maddi olma#
anla# erei kimse =slanJn bilim adamna mater#alist sorular sordurduunu, dola#s ile
=slanJn da mater#alist olduunu sanmamaldr. Ona sorarsanz ideaIistte degiI niin nk
epistemik cemaat bu oIguIarIa kurdugu, var ettigi dnya iIe biIim retmekte ve de bu yzden
dnseI oIguIar ide'nin mahiyetinde buIunan eriiImezIik, tketiIemezIik durumIar iIe de
bagIantI degiIdir. Nede oIsa hem ArsIan hem de zIem'e gre Dogay ina ediyorduk ne iIe
ArsIan'da kavramIarIa zIem'e gre ise Kantn icat ettii? " anIk kategoriIerini, (zIem vari
B.N.) bir yakIam oIarak nesneIerin iine yerIetir "erek!
$ER
BiIginin kaynag da dogaI oIarak,
"Epistemik cemaatin yeIeri arasnda biIimseI ihtiIafIarn (.) da biIimseI aratrmay motive
edebiIecek (.) ( beIirIeyici etken nedenseI durumu var B.N.) demektir. (.) (stne stIk B.N.)
biIimseI biIgi i)tilaflara dayand iin t"pl!m%aldr.:
$EI
Karakteri bu tarz bir oIuuma bagI oIan
biIgi varIg, ontoIojisi hibir zaman rIativizmden kurtuIamayacak; byIece bilinin eerli
kriter olmas daima bir kabulJe dier ad ile inan'a bal ola'aktr. Kabaca gkten den
epistemik cemaat bir engizisyon mahkemesi oIarak bir eyi biIgi oIarak kabuI ediIiyorsa vardr.
Ret ediIiyorsa yoktur. nsanIk kItr, birikimi bu tarz bir yakIamIa aagIanm ve samaya
indirgeniyor anIamszIayor. AIem mi %ama y"k%a bizim k"n%tr$kti#i%tlerimiz mi/ 4n%anlk
kar%nda b! ne keyfilik #e ne rela@& pard"n %"r!m%!z& %ayg%z bir d$nya gr$$2 ,%lnda
b!radan da anlalaca zere konstrktivizm ters evrilmi bir empirizimdir. YaInz empirizm
Hume'yi dinIememi BerkeIeyle znel idealizme #arm i%e de Kant'tan yoIa karak Kant'
dinIemeyen arIar ise ite BerkeIey'e denk den cmIe konstrktivistIer oIuyor. Bu yzden
de yukarda Dogan zIem'in ayn bir aIntda iki akm da eIe aImas gayet anIamI yani
manidardr. unu grdk materyaIizm oIarak Marksizm dnce safhas yani anIama safhasn
daha da geIitirmedike bu tarz samaIarn doguu ve geIimesinin nnn aInmas da
mmkn degiIdir. Ama geIimeye muhta oIan u anki haIi iIe biIe Marxist biIgi teorisi varken
kendini yrtsa da kimse onu aamyor. Marxizim aIdg tm darbeIere ragmen ayakta bu onun ne
kadar sagIam oIdugunu gsteriyor.
imdi yukarda ki AsIan'n buIguIadg nermeIeri maddeIere dntrerek eIe aIp
nermeIerin bire bir eIetirisi iIe bir konstrktivizm eIetirisine ait iimizi bu bIm ahsnda
bitireIim.
Konstrktivizmin temeI nermesi oIan: "Dnya kavramIar yada anIk kategoriIerimiz
tarafndan ina ediImektedir." zihniyeti iin nermeIer ve birebir eIetiriIeri unIar:
1- KavramIar topIumsaI kategoriIerdir, nermesi yanI. Dogrusu, topIumsaI niteIigi de
oIan kategoriIerdir, ekIinde oImaIdr.
2- KavramIar dogaI nesne degiIIer, nermesi yanI. Dogrusu, dogadan yansyan
imajIarn, dnce etkinIiginin baz ynIerinde geerIi oIan dnce etkinIigi iIe yaratIan a
piriori anIamIarIa ekiIIenen resmin rndrIer biiminde oIacakt.
3- KavaramIar epistemik cemaate ina ediIirIer, nermesi eksik. na sadece yasa aIan
iIe snrI oIarak dogadan yansyan nesneIIigin imajIar da oImadan oIuamayan ina rndr
ekIinde oIacakt.
4- Doga bize epistemik cemaatin fiItresi oIan diIden geerek geIir, nermesi yanI.
Dogrusu ise diIden nce dncenin varIgdr. Dncenin tam anIam iIe diIe kamay
hususu da var. nsanIar iIk agIarda dnyorIar ama konuamadkIar cemaatIerini
topIuIukIarn ayni ynde davranmaya iten dnceIere sahiptiIer. Tabi; diI, resim de oIabiIir
diyeceksiniz. Bunun bir nemi yok. Resme akamayan kayboIan dnce orada da sz konusu.
aret ve resimIer ne zaman varoIdu biIen var m? Bu ayr bir sorun.
5- BiIgi - doga - insan arasnda daima beIIi bir cemaatin diIi var. Bir stte ki 4.maddeye
baknz.
6- Teorik kavramIar ve nermeIer iIe oIgusaI nermeIer arasnda fark yok. nermesi
EIetirmeye biIe degmez. Tam bir fecaat. Bir samaIk.
7- KavramIar mikro kurumIar, nermesi a piriori meseIesinin Kant ekseninde
kavranmasndan geIen bir durum. KavramIarn beIIi mrIeri var, nermesi ise Kant' ama
denemesi.
8- KavramIar koIIektif ina ediIir ve kuIIanIrIar nermesi, Kant'n a piriori tanmnn
getirdigi sakncaIardan kurtuIma abas, biIgiyi keyfiIetirme,dogma yaratma yoIu oIan
rIativizme dme.
9- Kavram, geneIIeme, nerme, yasa, teoriIer biIimin ierigini tekiI eder, nermesi; yasa
iIe dnceyi aynIatrma hatasdr. Yasa konstrktivist aIandr, fakat yasann bu tip dnseI
bir rn oImasna ragmen; farkI yapsaI yn iIe dnce, zneI iIeyi ve oIuuma sahip
ynne yeniImeyen nesneI dinamikIeri iIe var oIabiIen ayrca nesneI bir varIk oIarak
tanmIanabiImektedir.
10- Kii biIme-kavrama bagntIar serisi edinir. Bu durum biIimseI diIIe tam anaIiz
ediIemez. BiIginin aga tam kmayan zmni bir yn vardr. Bu nerme iin cevabmz. Evet,
ama nasI ve hangi boyutta diye sormak gerekiyor oIacaktr. Bu tanmlama dn'enin
srelerinin a#rlmasn salama #nnde kullanlarak sonuna kadar trlememitir.
HatrIarsanz konstrktivizmin dnce srecinde ortaya kan dncenin bir ina rn oIan
dnce srecinin rn yasa iIe geneI oIarak dncenin neIigi asndan, dncenin kendi
rn oIan yasa iIe ayn oImaynn konstrktivizimce grIemeyiinin asI nedeni; kendi
inac karakterdeki varsaymn geneIIeme haIine getirerek, inacIg dnce iIeyii oIarak
grme ve temeI bir feIsefe oImaya soyunmasndan kaynakIanmaktadr.
11- Bagnt, kavramIar dogaya tatbik ediImeIerinin greniImesi iIe iseIIeir. Bu nerme,
doga iIe insan iIikisinin biimini mugIakIatryor; ne ynde bir iIeyiin oIdugu beIIi
oImadgndan ki yn, herhangi bir iIiki sz konusu oIdugunda ok nemIidir. Biz bu
hususunda yukardaki 10.maddedeki format iin geerIi oIan dzende yorumIanmasndan
yanayz.
12- KavramIarn koIIektif kuIIanm anIamIarn beIirIer, nermesi hem reIativizmin dogu
nedeni, hem de bizim geneI oIarak dnce, neIigi iIe sreIeri, sre rnIeri arasndaki ince
hassas ayarIar yok etmeye yneIik reIativizmin; "TopIum byIe dnd byIedir." keyfiIigine
kan bir tembeIIik ve koIaycIg meruIatrma temeIIendirmesidir.
Oysa kavramIar; oIguIar, oIayIar vb durumIar arasndaki anIamIar temsiI etme
yeteneginden ve buna bagI oIarak herkesin anIayacag tarzda ortak kuIIanma eIveriIiIigi
nedenIerine bagI oIarak koIIektif aIanda kuIIanImaktadr. 9olektivizm neden deil bir sonu.
Ama diyaIektik oIarak neden de oIabiIecek anIara sahip bu potansiyeIi var ama biIginin mahiyeti
asndan bireyin zgnIgnn de beIirIeyici oIdugu, bireye vergi oIan hususIar da var. Bu
mahiyetin beIirIeyiciIigi asndan diyaIektik etkiIeimIere ragmen sonutur. Konstrktivizm her
eyi tersine evirerek yoIa kmaya aIyor. Bunun diger bir sonucu da her hangi bir bireydeki
zeI bir anIamn, geneI anIama dogru istikamet aImasn da tersine evirmesidir.
Kavramn topIumsaI oIuunun bir sonu oImasnn ve bu sonuca bagI oIarak anIamn
meruiyet ve geneIIik kazanmasnn temeIi nedir? Bu hadisenin nesneI temeIini aramak,
topIumu ieren bireyin, kavramn inacsnn, doIays iIe onun ahsnda kavramn kendisinin
ve var oIuunun, topIumca onayIanarak ykseIiinin nesneI temeIinin sorguIanmasdr bu soru.
TemeI yn iIe kavramn inasnn sreci nedir? Bu hadisenin srecini aacak oIursak;
sze yIe baIayaIm. yIe bireyIeriz ki her birimiz u veya bu dzeyde potansiyeIimiz iIe
dogru orantI oIarak topIumu iseIIetirme yetenegimiz iIe topIumu hisseden insanIar oIarak,
bununIa beraber kendi hususi dnyamzda yaayan bir suje bireyden, zne bireye, oradan
birey oIarak topIumsaIIamamza bagIanan diyaIektigimiz iinde, ykseIi sz konusu oIunca
bireyden topIuma yneIen istikametin bireyIigimizin topIumsaIIamas Isnde,
kendiIigimizin, insanIgmzn bir diger ifade iIe insann kendini topIumsaIIatrma becerisinde
kendini gerekIetirmeyi baarmas srecinin baar iIe tamamIanmasdr.
TopIum anIam, maI, vb unsurIarn nesneI degiim arenasdr. VarIgn insani iIikiye, bu
iIikinin nedeni oIan insani ihtiya yani gereksinimIere borIudur. HayvanIarn topIuIuk oIarak
yaama gereksinimi ynnde topIuIuk kurma faaIiyeti de bu srecin basit bir grnmdr;
maymunIar, karncaIar aras iIikiIer vs.
Tam da burada konstrktivizm doa bire#den #ani toplum dnda var olabilme imkan
olan bire# varoluunu savunan dn'elerden kaa'am derken ! suje bireyin kendi iinde
zne bireye, zne bireyden topIumsaIIam insana, topIumu iseIIetirmi bireyIerin kendi
araIarnda bu iseIIetirme dzeyIerinin degiimi oIarak topIumun da sonu oIarak oIumasn
inkar etmitir. nsani ihtiyaIarmzn degiimi, degiimin iIikiyi gerektirmesi, iIikinin
sonucunda ortaya kan varIgn topIumu oIuturmas, topIumun tekrar birey zerine dnmesi
iIe birey topIum diyaIektiginin dogmasnn temeIi oIan bireyden topIuma giden sreci, bireyin
topIumsaIIama srecini saIt tek ynI diyaIektikten kopararak, saIt tek sre oIarak HitIerci bir
dnIe - ki PIaton ve Kant dnce sistemIeri faizmin feIsefesinin temeIini oIuturur. - saIt
oIarak "SosyaI Darwinizme" bagI karmIa, topIumun bireyi yaratmas ynnden eIe aIarak
topIumsaIIamann mahiyetini karartmak bu yoIIa da topIumun mahiyetini bir nevi inkar etmek
durumunda kaImtr. Dikkat ediIirse topIumun hususiyeti veya temeIi nedir diye sorun
konstrktivizm gevezeIik yapacaktr.
13- KoIektifIik biIim adamIar arasnda iIetiimi sagIar. nermesinin dogruIuk durumu
koIektivizmden bizim anIadgmz anIyorsa katIacagmz bir durumdur.
14- Dnya bize kavramIarIa sunuIan eydir. nermesi ideaIizm maksatI kuIIanImadg
mddete dogrudur.
15- KavramIar degiirse dogay kavrama tarzmz degiir, buna bagI oIarak dnya
degiir. nermeIeri yine ideaIiz maksatI kuIIanImadg mddete katIacagmz nermeIerdir.
KavramIarn temeIi nesneI dnyadr denirse dogrudur. Zihnin katksn temeI kabuI etmiyoruz
ama inkar da etmiyoruz. Zihin ikinciIdir; ama eski kaba anIamda syIemiyoruz bunu ve
Marxizmin bu aIanda Kant istikametinde derinIemesini biz gerekIetirmeye aIyoruz. Bir
diger husus oIan Zihnin birinciI oIdugu hususu ise aIan oIarak feIsefi biIgi dzeyinde geerIi
oIamaz akI snrI bir mahiyete sahip oIdugu iin, AIIah verii iIe geIen biIgi yani iIham, bireyin
abas heIe ki beyin yoIu iIe eIde ediIebiIecek bir durum degiIdir. Iham aIan feIsefi aIan degiI;
Tevhid iImi aIandr. Bilin an'ak )evhid ilmi alannda birin'ildir. Bu ise bambaka bir husus.
aImamzda geneI oIarak deginiIdi. nk deneyIenii zeIdir, bu iIim nce AIIah'n nasibi
oIarak evIiyann iznine tabidir. EvIiya devirIer stdr; devirIe daIga geerIer. NasI gemesinIer,
onIar iin tek varIk, mevcut vardr; o da, AIIah' azim mi an! VarIk akI feIsefe aIandr; Mevcut
AIIah' anIatan AIIah' tarif ederek varIga kapIam oIan ontoIojik st bir aIan, hakikat aIan
durumdur.
Burada ki dnce dizgesini bir baka boyutu iIe de eIetirecek oIursak:
Yukarda 6. madde de eIe aIndg haIi iIe " KavramsaI nerme iIe oIgusaI nerme aras
farkn reddi." empirizm ve rasyonaIizm aras farkn reddine kacaktr. Bunun sama oIdugunun
srarnn temeIIendiriImesi gerekmektedir. Bu bir. kinci oIarak yukarda 9. madde de eIe aIndg
haIi iIe " Kavram, geneIIeme, nerme, yasa, teori aras " fark ret etme tutumIar dnce iIe
rn oIan dnseI varIkIar aras ayrm yapamama noksanIg oIarak karmza kyor.
10.madde kavramn mahiyetini metafizikIetirip karartyor. 5,8,11,12,13,14,15.
maddeIerdeki nermeIer Kant'ta ki a piriori kavramIarn yerine ki a piriori kavramIar yada
bunIardan oIuan nermeIer, insanIar aras anIamann ortakIgn sagIama iIevini
stIenmiIerdir Kant'ta; bunIarn grev ve yeri metafizik bir mahiyet aIm koIIektif Iafzna
brakImtr.
14 ve 15. maddeIeri iIe nesneIIik Kant'ta ki gibi bir darnn reddi degiI; darnn ikinciI
ve a pirioriye feda ediImi bir biimi iIe nesneIIigin idam zerinden bu katIiama benzerIik iinde
dnya kavramIarn ve dncenin sunumuna indirgenmi, anIam ise zneI oIarak zneI biIimin
kuruImas yoIuna hizmet eden vaziyette, dnya ve anIam Kant'ta oIdugu gibi nesneIIigi
oImayan saIt grng oIarak tanmIanyor. ?#sa nesnellii olan bir rn denmesi
erekmektedir. KavramIarn topIumsaIIg Kant'n akI yerine topIumun geiriImesinden baka
bir ey degiI.
KavramIar;
Kant'ta a piriori ierikte de var oIabiIen varIkIar iken; buna benzer bir biimde 2.
maddede dogaI nesne degiIIer. 3. maddede ina ediciIeri doga, birey veya doga birey oImayp,
epistemik cemaat oIarak grIdgnden PIatonun fiIozofunun yerini epistemik cemaat aImtr.
4.madde de grIecegi gibi Kant'taki anIk szgecinin, a piriori kavramIarn, duyum
biIgisinin ve dogann tmnn yerini epistemik cemaat aImtr. BiIgi hadisesi tek boyuta
epistemik cemaate indirgenen bir hadiseye dntrImtr.
ByIece biIgi konvansiyoneI yani geIenege gre ina ediIen tarihseI bir durum oIuyor.
Dogann sunumu da buna bagI oIuyor.
Tekrar etmek gerekirse Hume'yi derinIetiren BerkeIey d!y!mc!l!! '%en%$alizmi)
genel akm "larak empirizmi bireye tatbik ederek ma)#etti i%e tpk b!n!n gibi Kant
derinletiren k"n#an%iy"nali%tler de Berkeleyin yapt gibi ama ter%ine z$m$ bireye
balamamlar %alt yani kayt%zca t"pl!m%allatrarak relati#izm iIe BerkeIey'in yaptg
dnyann biIgisinin inkarn yani biIinemeyii iddiasnn yerini, biIginin imkanI ama bu imkann
reIativist karakterine vurgu yaparak biIinmesi degerinin kmsenmesine vararak BerkeIey'Ie
br taraftan geIerek buIumuIardr. BerkeIey'e benzeyen yzIeri "dogruIuk" un bir ide durum
oImas aImIarnda eIe veriyor. Ha ide ha BerkeIey'in biIinemezciIigi ne fark var. nk
konvansiyonaIizm ve konvansiyonaIistIere gre dogruIuk greIi, greIiIigin temeIi ise
"dogruIugun nihai I (t oIan B.N.) (.) epistemik cemaat"
$DL
oIuyor. DoIays iIe biIgi nihai
pozisyonda eriiIemez bir ide durumuna dntrIm oIuyor.
Ne anIama geIiyor btn bunIar? BiIgiyi cemaatIer ina ediyor demek, biIgiyi inas eden
her cemaatin dogrusunun farkI oIuu demektir. BerkeIey'in duyumdan yoIa karak madde yok
demesi iIe konstrktivistIerin rIativizmi kuIIanarak biIginin varIgn sbjektifIetirerek yok
etmesi arasnda tek bir fark var. agmz da biIim maddenin insan biIincinden bagmsz
varIgna phe brakmamtr. Gemite madde zerine MachistIerce oynanan oyun, bu gn
konvansiyonaIist ve sensaIistIerce eI eIe veriIerek biIgi zerinde daha kaypak bir zeminde
oynanmaktadr. Ha madde yok densin ha biIginin varIg reIativizmin kuIvarnda yok ediIsin ne
fark var. BerkeIey akt bunIar sinsi arada ki fark biraz ahIaki gibi geIiyor bize kimin en ahIakI
oIduguna da okur karar versin.
Bu arada biz bir tersine evirme operas#onu ile daha dogru bir anIatma ArsIan' sevk
edeIim. Yani ArsIan'a konstrktivist bir mdahaIede buIunaIm: B 3.Y0 iki doa vardr:7
.Birin'isi B.F.0 3 .Y0 bilimsel epistemik 'emaatin #esi bilim adamlarnn ihtilaflar sona
erdirme faali#etleri srasnda halen bilfiil zerinde altklar Doa.7 Bu doa 3hazr bilimin
bilimsel ortodoksinin ve#a bilimsel statkonun Doas, #ani Wevrensel (veya objektif [ nesneI
dese daha dogru oIurdu.B.N.] ) Doga.7
Pelelim +kin'isine 3 .Y0 bilimsel epistemik 'emaatin ihtilaflar sona erdirme sre'i
iinde ina edildikten sonra bize ulaan Wina edilmiJ .)ahrif edilmi, teorik B.F.0 Doa ( ki
ArsIan'n iddiasnn tersine bize gre bu Doa #ani 3 ina edilen .teorik B.F.0 doa , fiili#atta
bilimin Doas, #ani ihtilafl Doa, .Maboratuar da 'ere#an eden B.F.0 Wrlatif .ve#a sbGektif0
DoaJdr. 7 C
$DK
Biz tersine evirme iIemimizi karIatrmanz iin dip not verdik. Ki bu tersine
evirme hadisesi ayn zamanda ihtiIaf meseIesini de aydnIatyor.
Geici oIarak aciIen tahrifat meseIesine de girecek oIursak tahrifat veya tahrifatn
boyutIar tespit ediIene kadar zt teoriIer bir arada yaamaya devam edecekIer demektir bu
durum. Antinomi gibi bir ey. ArsIan tarafndan ihtiIaf; buIgusaIIk, geIenek, yaayan biIim iIe ki
ArsIan bunu fiiIi biIim oIarak eIe aIyor, bununIa ina ediIen biIim arasndadr. Bize gre ise fiiIi
biIim Iaboratuar sreci, ina ediIen biIimin kendi nermeIeri arasnda yani tahrifat srecinde
geerIi oIan ihtiIafIardan sz ediIebiIir. Yani bizim tanmIadgmz fiiIi biIim, hamiIeIik srecine
benzerIiktir ki hangi buIgunun kz m, erkek mi, akII m, Down sendromIu mu? vs arasnda var
oIabiIecek ihtiIaftan bu srecin kendi iinde bahsedebiIiriz. GeIenek, yaayan biIim, buIgusaIIk,
yani dogmu ocukIa; dogacak ocuk, fiiIi biIim arasnda ihtiIaf degiI ret iIikisi vardr. ArsIan
ihtiIafIa, tahrifat birbirine kartrm.
nk dogada fiiI yok, fiiI insann dogaya mdahaIesi veya dogada AIIah'n iIemesidir.
Ayrca ArsIan'n zannettiginin tersine fiiIiyattaki biIim de gnmze kadar geIen inanIan ve
uyguIanan biIim degiIdir. nk fiiIiyat Iafz ArsIan vari terminoIojide, yaayan, geerIi
anIamnda oIarak yanI kuIIanImtr. TopIumda yaayan hadisenin fiiIiyat oIur ama doga
hibir zaman saf oIarak mahiyeti zIm oIarak eIimize geemeyeceginden fiiIiyattaki biIim
oIsa, oIsa Iaboratuar srecine denk den topIumsaI srecin biIimi oImak zorundadr. Ve
yukarda da anIattgmz gibi kendi iinde ihtiIaf geIenekIe ret iIikisi var.
Gemie ait yaanan biIimin anIam ise buIgusaIIk karakterinde var oImasdr.
BuIgusaIIk mevcut nesneIIigin sundugu geici zmn, sunum durumunun tketiImesidir.
BuIgusaIIk yaamaz, Imn dogumunda kabuI etmitir. Bulular olular ibi somutluklar
olarak dnme#i sala#an rezervlerdir. 9endi balarna 'anllklar #oktur. 6arlklar ile alet
retimine sebep olduklar zaman toplumsal #aamn elimesini salarlar. 6ardrlar. )ekrar
bulunabilirler, ka#bedilemezler, sade'e daha kapsaml bir bulu tarafndan ret edilirler.
BuIgu ncesi buIgu sonras vardr. ZamansaI bir varoIua sahiptirIer. BuIguIar dogaI
nesneIIik oImadan oIamazIar ama dogaI nesneIIike bize sunuIan buIguIar oIayIar gibi hi bir
zaman nesneIIikIe tam rtemeyecektir de; saf bir nesneIIik mmkn oIamayacak. Bu yzden
tamamyIa topIumsaI, saIt topIumsaI bir varoIua da sahip degiIIer. TopIumsaIIk kendi
seviyesinden orada dogada oIan buIup karmada karmza kar. Bu durum buIgunun
topIumsaI bir varIk oIdugunu gstermez. TopIumsaI yne sahip oIan varIgn dndrr.
Bunun nedeni buIguIarn insan topIumunun aIg seviyesi, imge seviyesi, kavramIatrma
seviyesinin rn oImaIardr. BuIguIar bu yzden her agda farkI iIere yaraIar. Ayrca yasaIar
ina etmemizi sagIayan sreIerdir bunIar. Hadise yani e anIamIa oIay dedigimiz varIkIarn
yapsna benzerIer. Daha ok soyut somuta yakn somutIa soyut somutun arasnda bir
yerdedirIer. Ne tam aktrIar ne de tam gzIe grIebiIirIer, dogann yakaIanabiIen ciIveIeri
oIarak buIguIar dogann batn, zmni, i sreIeridirIer. Ret ediIdikIerinde gizIi sre oImaya geri
dnerIer. Reddiyenin mahiyeti topIumsaIdr. TopIum buIguyu atg iin kuIIanamadg durumda
bunu yanIIamaz ret eder. nemsemez, unutur. BuIguIar pIak degiIdirIer. KendiIerini duyuIara
zorIa veren yapya sahiptirIer.
Bu nedenIe fiiIiyat, geIenek ve yeninin bir aradaIg henz eski dzeyin buIguIar, yani
geIenegin yarattg darIgn yani nesneIden eski mesafede kankIgn tam reddinin henz
sagIanamadg yeni zerinden mesafenin daha da kapatIdg durumIarn oIuamadg, eski iIe
yeninin henz bir arada yaadg eski buIgunun unutuImaya hazr bir topIumsaIIkIa
karIamadg duruma denk der. Henz imdi de oIan, eIan Iaboratuarda vs oIan oIarak
geIenek topIumsaIIk tarafndan Iaboratuara ekIen agrIr. rnegin atom aIt deney
sreIerinde oIan budur. Deney sreIeri ok ksa srede neticeIendiriIdiginden; geIenek;
Iaboratuarda yani fiiIiyatta imi gibi aIgIanr. Bu #zden fiili#atta bilimi elenek zannederek
temel eerlilik dze#inde ele al#or =rslan. Bizim iin Iaboratuar sreci oIarak var oIan
fiiIiyattaki, kurcaIanmakta oIan, bu vasf iIe uyguIamadaki, deneyIenmedeki biIimin
buIgusaIIgn diger yz eskiden oIdugu gibi tarihseI durumIarn ska tank oIdugu, yeninin
eskiyi geersizIetirmesinin daha gI oIdugu kouIIarda zuhur edecek oIursa, bu kez saIt
yeninin denenme srecinde biIe gcnn beIirdiginin yeni buIgunun kendini beIirgince
dayatmasnn buIundugu ortamdayz demektir. ByIe oIarak, bir yan iIe aIet retmeyi
kouIIayan diger yan iIe de henz imdi de oIan nedenden doIay ayrca, eIan Iaboratuarda da
oIsa ekIen eIetiriye aImak iin hazr oIan, ve yaayan biIim vasfnn agrIk kazandg biimi
iIe karmzdadr. Eski geIenek ret ediImi, yeni buIgu annda geIenekseIIemitir.
GeIenekseIIetigi an oIgu dzeyinde iIev grr. Ama oIgu gibi somut degiIdir. rnek
Newton'un uzay anIayna kar Einstein'nnki.
Dogaya yada nesneIe yakIama sonsuz bir sretir; "giderek daha, daha" doann saf
nesnelliine varIarak mahiyetinin zIecegi gibi sayn Lenin vari gibi de anIaImamaIdr.
tiIaf meseIesi iin syIenecek oIann da fiiIde, imdi de, eIan yaananda geerIi oIdugunun
aga kmas daha anIaIr oIdu sanrm.
Eger gemie kar yaayan biIime kar, Iaboratuarn dnyasnda eIe aInma srecinde
anatomik srete oIan fiiIi biIimIe oIumu hakI bir itiIaftan bahsediIecekse burada yaanan bir
itiIaf degiI reddiyedir. Anatomik oIarak inceIenen buIgu gI oImasa idi reddiye beIirmezdi. Bu
durum gemiin Iav ediImesi oIarak ve gemiin geersizIemesi oIarak anIaImaIdr. Yani bir
eit geerIiIikIe gnmze kadar geIen buIgu geerIiIigini dogada degiI; topIumsaI dzeyde ve
yapda yitirmektedir. Yani bir yok oIma degiI, yrrIkten kaIkma hadisesinden bahsedebiIiriz.
Aksine gemiIe yaayan biIimIe, fiiIiyattaki biIim arasnda itiIaf var demek taa
bidayetten beri geIen biIimseI iddiaIarn da e deger geerIiIigi, ImszIg ve antinomisi var
demektir ki, bu feIsefe aIannda var oIabiIecek bir durum oIabiIir ve geerIi ise de biIimseI
aIanda byIe bir kurgu ne srmenin anIam yoktur. Bu tutum oIsa, oIsa meydan bo buIann
sz syIemesidir. Meydan bo brakImad sayn ArsIan.
ArsIan bu itiIaf meseIesini de ters yz etmiti. Bu itiIaf meseIesinde yaptgmz gibi
yukarda da aIntnn yerIerini tersine evirerek biz dzenIedik.
Eger bu dzeItmeyi yapmasa idik, hani sayn ArsIan diyordu ya: "Doga da eIiki yok,
eIiki bir epistemik cemaatIe digeri arasndadr." Evet, dogrudur. Ama aInty ArsIan'n yaptg
gibi braksa idik; bu tarz ArsIan vari bir dzenIeme iIe bu kez Doga'da eIime degiI atma da
buImamz gerekecekti; ki aksine dogada eIiki var ama atk yok. Bizce doga eIikiIere
sahip bark bir dzenIenmiIiktir, yani AIIah'n teceIIisidir. Zuhur ediidir. Ki biIim adamIar
kendi araIarnda itiIaf ve itirazIara dyorIarsa bunun nedeni, nesneI dogaya uIamaya aIan
inaIarnn hi birinin bir buIgu kimIigi kazanamam oImasndan yani beIIi dzeyde de oIsa
nesneIIige uymadgnn yaanmas nedenindendir.
rnegin nesneI dogaya uIamak iin atom modeIini ina abaIar niye her seferinde
geersizIeiyor? Niye her yeni kuruIan ina bozuIuyor? nk sorun var. Sorun ise gayet
oIagan ve ak oIarak yIe ifade ediIebiIir: insanlk henz filan sahada eskisinden eerli
nesnel dn#a#a ulaan bir ina trn bulu kimlii ile takdim edebile'ek durumlar
#akala#amad. Yani buIguya rastIamad! Tam tersine saf bir nesneIIige uIaarak pozitivizmin
hakI kmas da oIanakszdr. Kant'n tespiti oIan yarktan daha ciddi fenomenoIojik bir
sorundur bu.
rnekIe devam edecek oIursak bu hadise bedende tedavi ediIen duruma benzerIikte
tpk una benzer; insan bedeninde hastaIk meseIesinin bir buIgu oImasna bakarak buIguIarn
ortadan kaImas hadisesi gibi dogada da buIguIarn yok oIdugunu sanmayaIm buIguIar ok
geni bir bagnt iIe oIguIar iIe iIkiIenmi haIde buIunurIar ama bundan farkI bir sorun oIan
buIguIarn tekerrr topIumsaI geIime tarafndan grIemeyecek kadar oIumsuzIandrIarak
eskinin benzeri gibi dogarIar ve eski ayn durumun bu mihenk iinde geersizIemi oIduguna
hkmedebiIiriz.
Ancak eski sorunIar zerek geici bir rahatIama ve iIerIeme sagIayan buIguIar ve bu
buIguIarn iktidarnn bozuIamadg ortamIa, yine buIguIarn gc iIe yaanan dnemIerin varIg
hafife aInacak bir durum degiIdir. Bu dnemIerde insanIarn mevcut zmIe yaama
durumIar var. Taa ki biri kp bu zm, buIgusaIIk durumu u sorunu zmyor diyene
kadar. nsanIk geici de oIsa buIdugu zmIere nankr oIma Iksne sahip degiIdir. Her hangi
bir iddia karsnda geici bir rahatIama yaratan imdilik bir zme rastIasa idi; hadi bakaIm
itiraz eden itiIaf karmaya aIan biri oIsun bu gibiIer, binIer aInt binIer biIim adamnn
konstrksiyoneI sonuIarn kuIIansa dahi, bunIara serseri denir, kymete dahi aInmazIard.
Oysa gerekIer, reeI oIan, reaIist durumsaIIk kendine ba egdirir. nk erekler inatdr.
ama ereklik adna a zmleri de #apa# rlemez.
Sorun 20yy'In ikinci yarsna ait bir sorundur. Sorun geneI oIarak atom aIt dnyadan ve
atom modeIinden kaynakIanyor. AsInda insanIk o kadar iIerIedi ki bu sahada ok hzI
deneyIer yapabiIiyor; bir sorunu gidermek iin buIunana zm bazen sabaha bazen da bir
ayda veya bir yIda geersizIeiyor. Peersizleme sresinin ksalmas insann nesnellie
ulama abasn eersizletirerek akm ve #ol anlamnda konstrktivizmi armamal. Geri
insanIgn eski adetidir. arnca ideaIizme kymet verip yapmak. AIIah'tan gnmzde
madde yoktur Iafzna geriIemiyoruz; ideaIizm de oIgunIat ve panik eskisi gibi degiI.
BiIimde kuantum aIannda yapIan deneye insann zne oIarak girememesi ve deneyin
dogaI bir paras oIarak kendi etkisini Iememe hadisesi iIe geIien dardan gzIem
yapamama durumu iIe ortaya kan hadise yani Imn yapIamamas durumu ciddi bir
durumdu bu hadise geIimese idi 1arZ'n " anIamay anIayaIm #oldalar 7 lafznn felsefe#i
kendinden sonra anlama hadisesine #neltmesi de #ine mmkn olma#a'akt. Zira gnmz
feIsefeciIeri iin temeI sorun eski tarzda feIsefe yapmak degiI ki eski tarz, artk feIsefe yapmak
oIarak biIe grImyor. Yada kIasik feIsefe oIarak adIandrIyor. Bu yzden feIsefe, fizikte
yukarda bahsettigimiz geIimenin hemen ardndan fenomenoIojiyi rastIantsaI oIarak
karmad!
Bu geIimeIer zerinden meseIeyi aarak;"anIamay anIama" hadisesine ait beIIi baI
yneIiIeri tabIoIatrIarak ifade etmek istersek:
HusserI
in
Heidegger
in
Habermas
in
AnIamann
Ni#et
AnIaImas;
Dnmenin
zerine
Dnme,
Dncenin
Kendi
zerine
Refleksi#onu.
Pratik
li.
Hadisesi Hadisesi Hadisesi
Marks'n yoI atgnn pek biIinmedigi ve feIsefe iIe ugraanIarca pek de dikkat
ediImedigini anIadgmz bu kuIvara yakndan bakacak oIursak, modern feIsefenin
temsiIciIerinin yukarda ki tabIodan da rahata izIenecegi zere anIamay anIama hadisesini tek
nedene indirgenmi oIdukIarn gryoruz. FeIsefenin psikoIojiye yaknIatrImas sorunu bir
yana bu kIar anIamay anIamann momentIeri iIan ediImitir. Ayrca daha vahim oIan durum
ise her biri iIe yapIan aImIar sonucunda insan deniIen derya/deniz beIIi bir ynden beIIi
kaIpIara sktrIarak resmediIip adeta kaIba dkImeye aIImtr.
Bu durumun nedeni ise anIama hadisesinin zmIenmeden anIamann mahiyeti
anIaImadan ortaya atIan biIme iddiaIarnn geersizIigidir. nk yukardaki ahsiyetIer ve
takipiIeri nezninde anlamann neliini zememi her bilme iddias klasik felsefe, temelsizlik
perspektifi, #ada pozitivist olarak sulanmak zorundadr.
Bilimsel dn'e asndan zm iddialarnn nesnellik kulvarnda olma erei ki -
Ikin Freud nesneI bir zm getiremeyip, yntemi denenemedigi iin biIimseI kabuI
ediIememiti ve biIimseI bakta gerekIeecek degiime kadar bu iddia nedeni iIe ruh
zmIemeIerine de dudak bkIerek bakImt! kinci oIarak ayn eIetiriden HusserIde
na%ibini alm #e niyet: me%ele%inin "k %!b-ektif b! nedenle de l$lemezlii $zerine
eletirilmiti2 6 her bilimsel dn'e kendine sabit bir nokta arar. Bu nokta ne kadar dogru
yakaIanmsa teorinin de zaman karsndaki direncinin de o kadar uzun oIacag tespitine
inanIr. Artk imdi niin Habermas iin ilgi ne%ne%inin %eilme%inin neden gerekli klnm
"ld!!n! grebiliriz: Ne%nel %$relerin k!llanlabilir klnma%na ynelik pratik ili, yaam
praksisinin teki tm iIgiIerinin aka nne kar. DogaI kouIIarn basks aItnda, topIumsaI
aIma yoIuyIa yaamn kazanmaya yneIik iIgi, insan trnn imdiye kadarki geIime
aamaIar iinde, oIabiIdigince sabit kalm grnmektedir.
$D$
AnIama hadisesinin zmIenmesi iin tek neden oIarak iIginin gsteriIme nedeninin
rgseI nedenIeri ise Popper iIe tartmada ortaya kyor. Tartma yukarda eIe aIdgmz yasa
meseIesine de degiik bir yakIamIa yakIamakta oIdugundan sk aIntIar iIe konuyu aktarmak
nem kazand.
TemeI sorunun pozitivist bir zmne kar, Popper, yasa varsaymIarnn
yanIIanmas iin uygun oIan gzIem tmceIerinin, empirik zorIamayIa
gerekeIendiriIemeyecekIeri (nden yoIa karak B.N.) (.) BiIimseI aratrma %$recinde '() t$m
gzlemciler& nemli gzlem t$mceleri $zerinden& geici #e )er an #azgeilebilir bir gr$
birliine #armaldrlar. 'demektedir. ,ma eninde sonunda B.N.) Bu birIeme son kertede bir
karara dayaIdr; (daha da nemIisi B.N.) ne mantksaI ne de empirik oIarak eIde ediIebiIir."
$D%
Habermas kendince iIgin oIan bu Popper tahIiIini yaptktan sonra bu dncenin
sonuIarna yneIiyor.
Popper'in "zm" (temeI nermenin uyguIan B.N) eIbette, istenmeyen sonuIara
yoI ayor.(.) kuramsaI oIarak akIk kazandrlm yada kazandrlabilen bir eylem
balamnda 'temel nerme hakknda B.N.) asIa karar veriIemeyecegini kantIyor. BiIim
adamIar (.) hatasz oIarak tretiImi bir yasa hipotezini, deneyseI oIarak saptanm beIirIi bir
nesne durumuna uyguIamak isteyip istemedikIerini tartrIar. (.) YargIar, bir karar verme
tryIe, oIgusaI srecin hangi serimIeniini geerIi kImak konusunda birIeirIer. (.) Bu iki
aIanda da, (dogaI yada topIumsaI aIan B.N.) nceden bir oIgu saptamasnda birIeiImezse, yasa
sistemini uyguIamak oIanakszdr. (.) kuraIIarn uyguIanmasndaki kanImaz dng,
aratrma %$recinin, artk anaIititk empirik oIarak degiI ancak yorum biIgiseI (Hermeneutik B.N.)
oIarak akIanabiIen bir bagIama oturtuIdugunun bir gstergesidir. 9esin bilmenin postulalar,
yinede varsaydkIar akIanmam nanIamay gizIemezIer; yntembiIgisinin ve onun
topIumsaI iIevIerinin gerek biIimseI aratrma srecinden koparImas, intikamn b#le alr."
$D(
Hikmetin biIginin aranmasnda feIsefesini ve onun zeIinde yasa mevhumuna yneIik bu
tartmaIar neyi gsteriyor? Yukarda degindigimiz yerden ve tartma erevesinden devam
edecek oIursak " yasa " konusunda Popper'da baI gibi konstrktvizm yanIs yada bir
konstrktivist.
Bizim iin #asa alannda konstrktivizmin eerliliinin bir baka anlam da var buda
metafizik aIeme gei kapIarnn diyaIektikte oIduguna benzer ak kaIdr! zira geregin
hakikatinin kavrannn Tevhid gr iIe gerekIeeceginin eIzemIiIigini her frsatta
vurguIamak zorundayz. Buna mukabiI mahIuk ve dnya boyutu var oIdugu iin eger retim ve
toplumsal elime taraftar oluna'aksa maalesef akln sade'e elde ettiinin bilisinden emin
olmaktan ve de tekabli#et ile #ansma ara#nn iinde dnmek istemekten baka #ol da #ok.
nsan iin snrIIkIarn Tevhid'de de ortadan kaIkamayacag ve AIIah iIe kuIun
karamayacagda anIaIr oImaIdr. AIIah'n insan gnIne teceIIi edii yani yansmasnn da
hakiki gerekIigin boyutu iin dnya biIgisinden iIeri bir gerekIik biIgisi oImak yannda
snrIIk perdesi yani gafIetin, iinde geerIi oIacagn, bu aIanda kimsenin cenab peygamberi
geemeyecegini de geerken zikredeIim
Ayrca tartrken biIim iin unutuImamas gereken bir diger husus ta udur. Bilimin
kendisini tam da bu noktada, nesnellie, eree ulatrma a#reti olmasa idi bilimin sanattan
farknn kalma#a'a ereidir. Sz konusu biIim degiIde sanat oIacak oIsa yani biIim iin
degiI sanat iin feIsefe yapacak oIsak orada konstrktvist oImann gerekIiIigi syIensin ve
konstrktvistIer orada hi kimsenin var oImadg kadar var oIsunIar. Dogay aynen iIIe de
reaIist bir sIupIa yanstmak sanat aIannda art degiI. =ma tam tersine bilim varln, u#duruk
inalardan deil! eree ulama idesinden kan alma olan bilimsel faali#etten al#or.
=#r'a ha#aller bizi eree ulatra'aksa #asa alannda konstrktivist olmann mater#alizme
bir zararda #ok. BiIim aIannda k yaratmak nn dnda, biIim kurgu dahiI, beyin frtnas,
beyin jimnastigi vs. kapsam haricinde konstrktvizmi tm bilme hadisesi ve bilimin temel bir
e#lem felsefesi olarak dnmek ihanettir. hanette srarn, uydurukuIukta srarcIk oIdugunu
ve buna inandgmz syIeyeIim. Ama tam tersine inacIga, sanat aIann da uydurukIuk demek
ise terbiyesizIik ve insan muhayyeIesine, imgeIemesine hak tanmamaktr. /anat alanndaki
kavramlatrmalarn ereklikten kank olmas ihti#atr. @as#onalite eemenlii bura#a kadar
enelletirilemez. Bu da #aamn lmne neden olur. Aksi bir inat ve satama da bu kez
konstrktivistIere kar saygszIktr. Dogru anIaIaIm ve kimse de konstrktivizmin geerIi
oIabiIecegi aIanIarda bu saygszIg yapmasn. Peki biIimin beI kemigi yasa aIannda neden
konstrktivistIeri hakI buIduk? nk dogann insan hafsaIasna sgmayacak kadar engin
oIdugunu biIiyoruz. Artk bu saten sonra kimse dogann kuatIacagna ve giderek daha tam
anIay iIe gerekIigin tketiIecegine inanmasn diye yaptk bunu!
Bu nedenIe Habermasn 7"pper iin eletiri%ine yer #erir%ek: 7"pperin inatla
grmezden geldii '() temel tm'elerin empirik eerlilii ve bununIa birIikte tm #asa
hipotezlerinin ve dene#im bilimsel kuramlarn isabetlilii, en batan, aIan grupIarn zneler
aras balamna sosyaI oIarak yerIemi oIan bir tr e#lem baarsnn kstasIarna bagIdr."
$DE
ByIece Habermas iIetiimseI eyIem asndan biIimin yneIdigi hedefin reeIIigi zerinde
eyIemin nemine/ItIgne ve yaam kurma gcne Marx'tan sonra dikkat eken iIk fiIozof
oIur. Habermas'Ia burada da buIuuyoruz.
Bu arada geerken unu da unutmayaIm ki zneIer aras iIetiim akIi aIanda nesneI
buIumann grngs iken, gaybi biIgi iin evIiyaIar aIannda yani snrI bir aIanda da oIsa
hakikat biIgisinin kaynagna giden yoI oIarak karmzda gerekIigi akIayan bir akIi metodoIoji
oIabiIme ansn da koruyor.
Ama dikkat ediIirse Habermas yasann konstrktivizmine eIetiri yetiremiyor. Neden?
Ietiim, iIgi ve hatta tm pratik ve diger ad iIe praxis, aIgnn ve muhayyeIenin eitIiIigini
bogamyor; ayrca zihnin yaratcIgn da nk doa o kadar eitlilik ve sonsuzluk iindeki
insan ili ve zihin #nelimleri daha batan tm kurusall iinde doada kendine zemin
bulabile'ek kadar snrl kalabili#or* Doga adeta tm grngIere kucak am bir durumda.
9urusalln bu snrll ki yaratcy yani dogada her gn bir ende zuhur edeni iaret ediyor!
Yeterki ve de megerki insan iIahIk tasIamasn bu apak grIebiIiyor!
Eger yukarda ki gibi bir dzenIeme yapmasa idik, iIkin biIginin eitIiIigi atom
modeIIerinin geici zmIerinin her birinin bir seviye zm oIdugu gereginde ortaya daha
net kan bu eitIiIik ve biIginin mmknIIg, imkanIIg aIannda tabiki varIgn iIeri
srmek aksi haIde gereksizIeecekti.
Ayrca tam burada yukardaki tartmaya gnderide buIunacak isek unu zikrederdik:
Sayn ArsIan buray okursa bize sen biIgiyi pozitiviste anIadgn iin byIe dnyorsun
derdi ama degiI. Biz reaIistiz ve de somuttan yanayz. Soyut somut dahiI! Bu nedenIe de sanatta
konstrktivizme hak vermekte bir tr reaIizmdir. nk en azndan konstrktivistIerin feIsefesi,
duyumcu sensaIistIer gibi dar bir zihinseIIigin duyumun ve buna bagI aIgnn rn oIan
feIsefeye tr degiIdir.
Duyum ve aIgnn insan dnyasndaki yerinin tespitine geIince bugn bu durum
psikoIojide yIe eIe anIyor: " Duyum tek sinir bnyesini iIgiIendirdigi iin en iIkeI bir davran
(.) aIg da psikoIojik bakmdan iIkeI bir davrantr."
$DD
Eger bu ikisi iin iIada iyi bir ey
syIemek gerekirse, btn bu oIumsuz zIerine ragmen her ikisi de biIginin ve maddenin
gerekIiginden uzak bir dnya inas oIan ideaIizmi engeIIedigi iin ie yararIIgn yine bu ayn
zIerinin darIgna ragmen kaybetmemiIerdir.
c" )artmamzda a#r bir bo#utu olan doal olann tartlmasnn zne ok ksa bir
deini:
Doal olan ve doal #ap, nesnenin retim bilisinin sonsuzluunu sala#an varlktr.
Doa ve sre'inden ne anlamal#z>! Fesnel olarak var olan, #aratlm doadan hareket eden
bilinin ve onun sahibi insan varlnn, retim zin'irine paralel olarak doal olan nesnenin
kesin bilisine (atomik boyutu hari oIarak )erviini anIamaIyz. Bu durum gayet ak biImem
tekrar anIatmama gerek var m? nsann dogaI oIup oImay, dinseI aIanda zn buIma iImi iIe
feIsefi aIanda ise yabancIama teorileri ile ilili bir husustur.
Mahiyet tartImadan da dogaI oIann neIiginin bir zeIIigi oImayacaktr. te size
mahiyet biIgisi dedigimizde bunu her seferinde materyaIizmin eIe aIdg o cenahtaki ezeIi
madde dedikIeri husus oIdugunu hatrIataIm ama materyaIistIerin ogunun bu anIaya hevesi
ve gayreti yok! OnIara gre biz haIa metafizikiyiz!
imdi bu metafizige biraz gireIim.
AIem d"ann dier addr #e $ aIem vardr. MmknIer/ madde aIemi, MahsusIar/
mana aIemi, "ceberut"
267
/ BunIar iinde madde aIemi nedir? AIIahn e%ma #e %fatlarn tecelli
alemidir doga/madde aIemi!
AIIah& icat edip meydana getirdii eylerle '() "nlarla bitimek #e ayrlmaktan da
m$nezze)tir. Hem de m!kadde%.:
268
EvveI diye bir ey yok (.) evveIde ahire kark."
269
Ne o benden ayrIan bir paradr. Ne de ben, onun dnda bir eyim."
270
AIIah ile re%!l$n yaknln #eren ayet ka%t edilerek Ha%l6 kelam& )ibir ekilde?
tam tarif yaplamaz.:
271
"Bu, o yIe bir yaknIk ki; (.) o anda aradan zaman mevhumu kaIkmt
(.) hatta an'Iar da, mekanIarda."
272
Ksaca " AIIah'n varIg oImadan..
Kendi vcudunun AIIah'n varIgna dahiI oImas, gibi bir durum da yok..
Hatta, kendi varIgnn, ondan k diye bir meseIede yok..
Hatta; kendi varIg onunIa, yani; Hak'Ia da oIamaz..
Hatta; Hakkn varIgnda da oIamaz..
(.) te.. O irfan sahibi, kendisini, bu haIet iinde grr.. Yani: varIgn byIe sezer.."
273
Eger sen haIa inatIa, ben buradaki haIde degiIim; yaIan oImadgn nereden biIeyim
dersen, eI cevap:
phesiz; Bu ( kendinden habersiz bu cahiI B.N.) haIin, hakiki haIIe bir eIime
meydana getirir..
bu elime ise sen, kendi nefsini biImedigindendir.
Onun ne oIdugunu anIayabiIseydin; hi byIe yanI duruma girer miydin?.."

274
inizde mahi#etin ne olduunu rme#e ve erei dene#leme#e 'esaret eden var m>
4# ampirikler, ras#oneller, ve#a ikisinin karm olanlar, vb Jleri. +te mahi#et meselesinin z
budur* 8odri me#dan*
Biz yinede onIar iin feIsefi yoIu deneyeIim de, kafaIar bozmadan ie soru sorma iIe
devam edeIim, evren hakknda ki irdeIemeIerimize ve feIsefemizi bu yoIIa amaya aIaIm.
Bir baka Soru:
Evren ak ulu bir sistem olarak rl#or! madde de #le ve b#le olduu iin bilisel
olarak tketilemi#or. Bu durum mahi#et sorununu daima diri mi tuta'ak>
Bu yzden biIme ve biIim faaIiyeti feIsefe yapma ve trIeri de hi bitmeyecek mi?
Bu nesnenin (sunu-maddenin) biIinirIigine; tkenmi, tamamIanm biIgi oIarak var
oIuuna ters bir durum mu ?
Nesne bile, bilin alanna tam bili dze#inde irebili#or mu>
Son soruya bir ksa eI cevap, hayr diyerek akIamaIarmza da giri yapm oIuyoruz.
BiIdigimiz kadaryIa bu hayr cevabnn veriIii iki nedenden kaynakIanyor. Ik oIarak
nesnenin atomik yapsnn modeIe kavuturuIamamas, zira eIektronun daIga boyu
hesapIanamadgndan atomun varIgnn modeI/ekiI dzeyinde resmediImesi mmkn
oIamyor. Bir probIemi zmek iin ortaya atIan modeI atom aIt dnyada bir baka soruna
neden oIuyor! kinci oIarak ise atom aIt ve st hangisi oIursa oIsun fark etmez varIkta bir son
yok!
Atom aIt aIanda da sonu oImayann biIinme probIemini pozitivizmin kuIvarIarnda gezen
giderek ""daha-daha" tam'a" dogru anIaynn eksi ynn oIuturan, ksaca ters yz haIine
dnen probIem bu aIanda da tersten sryor.
Tpk iki deerli mantn alamaz bir temel oluturmas ve ok deerli mantn bu iki
deerli mantn zerinde #kselmesi ibi arip bir benzerlikle madde de iki temel #nelim ve
uzam alann bize veri#or.
ok deerli mantk ve bunun di#alektie etire'ei katk iin almak iste#enler
@ei'henba'h 8ansJa .KRIK"KIE%0 mra'aat edebilirler.
Sanki izli bir el, dn'e ve madde alann temel olarak ikili bir uzamllk alanna ve
insan ekseninde hapsetmi. /anki insan korunmu bir e#lerden.
DiyaIektigin HegeI'yen anIaynn Marx'a emanet ettigi, geregin bir ve btn oIdugu ve
bu yzden iIk denen eyin asInda mutIak oIarak var oImayp, sonda mndemi oIdugu ve iIk iIe
sonun diyaIektikman bir ve ayni ey oIdugu iddias ancak AIIah kabuI ediIirse ve Vahdet-i Vcut
kabuI ediIirse geerIi oIabiIiyor. Pariptir 1arZ mant erei kendini kurtarmak iin =llahJa
ihti#a du#u#or. Ama inat ediIirse ve bir "mutIak iIk kabuInn" btn bunIara ragmen soyut
bir varsaymdan ibaret oIdugu anIaynda mevziIenen oIursa ona yIe demekten kedimizi
aIamyoruz. Sen birde Marx'n AIIah iin sordugu soruyu tersten maddeye sormay dene.
Greceksiniz ki denedigimizde ve soru#u evren dediimiz bu btnn #ani birJin ne zaman
balad sorusuna dntrdmzde mutlak birJin varl ateist bir temeIde kavranan
maddenin de bana beIa oIdugundan ksaca iIk agdan gnmze geIen bu soru yok
ediIemediginden, bu iIk agdan beri gnmze geIen ve pozitivizmce modern agda diriItiIen
veya bing bang teorisi icab bir baIang gereksiniminin hzIa biIimseI aIana tanarak biIimseI
bir anIama kavuturuIdugu, siz tandg anIayn, gnmzde bir "iIk" nedir sorusuna aranan
cevap; tabiri caizse zeIIikIe pozitivizm iin geerIi oIan bir iIk sorusu/sorgusu oImaktan da
kmtr. 6e 8eel 1arZ ikilisine ramen 3mutlak ilk sorusu7 #ine tmel bir ierik kazanmtr.
Atom aIt dnya asndan sorun sanki stten aag, eIdekinden baa; buradan "mutIak bir iIke"
dogru makro biIme durumuna dnyor. Yani "mutIak son" sorununun tersine mikro aIemde
de biIme hadisesini sorunsaIIatryor.
nk unutmayaIm DogaI madde Lenin iin de ve onun srarIa beIirttigi gibi (+) ve (-)
sonsuza uzanyor. DogaI gerekIigin insan iin sonu yok.
Ayrca bu duruma eIveriIi oImayan ikinci bir durum da udur: iki tarafI ak uIu bir
sorunsaI varIk oIarak evrenin bu meyan da ki sorunIu kavran evrenin bir birIik oIuturdugu
anIay ortaya atIarak; evrenin yaps hakknda zorunIu oIarak iIeri srIen tmeI bir evren
anIay zm bu kez bir diger sorun oIan insann ontoIojik snrIIgna arpyor (Gadamer).
Yeri geImiken deha bu snr en ok zorIayan insan ite.. Ve beIki de dehann
vazgeiIemezIigi ve diger insanIara kar farkIIg tm zaman ve sistemIerde geerIi bir gerek
bu durum.
OntoIojik snrIIga sahip varIk oIarak insan evrenin sonuna uIaacak mdr? VarIgn
kavranImasnda ara oIarak ne kuIIanIacaktr? Dar anIamda mantk geni anIamda bir dnce
sistemi oIarak D.M. bu konuya nasI bir bak as sunmaktadr? SoruIarn nemi ortada,cevab
da aagda yapIacak anIat iinde eIe aInmaya aIIacak. imdi konuya daha yakndan
bakabiIiriz:
Di#alektik, tmeli: tikellerde . 9endinde e#Jlerde,9ant ) cereyan eden zt, farkI, benzer
ve ortak zeIIikIerin topIam ekIinde eIe aIp, tikeIi oIuturan yap oIarak grdg gibi burada
durmaz ayrca tmeIi tikeIIer aras evrenseI bantnn var olan birleik #aps olarak da rr.
Bu yzden Marx& %"m!t!& zt ynlerin birlii : "larak tanmlar
$HE
. Bahis devam ettike
soyut meseIesi eIe aInr grIr ki: " /o#ut, somutun ztt olduu kadar, 1arZ tarafndan ilk ve
en nesnel olarak sz edilir. - Ve tanmIanma srecinde oIuan bu soyut B.N. - 1arZ iin,sade'e
insan be#ninde me#dana elen znel psikoloGik olann bir a#ns - biIincin ayns B.N. -, zihinsel
faali#etin bir rn olarak saf idealin a#ns asla deildir. - Yukarda tabIoIatrma faaIiyetinde
bu duruma deginmitik. Bu nedenIe bu aImamzda biz zihin sreIerinin diyaIektige
katImasndan yana oIunmasn da bu yzden savunduk. rnegin: B.N. - zaman ve tekrar -
terimIeri B.N. - 1arZ, .Y0 terimleri [ n B.F " bilinte [ varl [ #anst.Y0p #anstlmadna
bak.Y0makszn bilin dnda var olan erek olu ve ilikileri karakterize etmek iin kullanr.7
$HD
<ani kavramlarn darda karlnn bulunup bulunmasnn daha 1arZJn kendisi tarafndan
erekli bulunma#nn da tesinde ruhsal #apmzda da tekabli#et buluma ve#a tersine
iimizde bizde olan olarak ta bulunmasnn erekme#ii aklamas iinde de verilmi olsa bu
durum! bizatihi kavramlarn bilin nesnesi olarak ilevlendirilmesine braklm bir ak kapdr.
Bizce materyaIist diyaIektigin yeniIenmesinin ve baka sistemIerIe birIemesinin n
bizzat Marxizmin kurucusuna ait oIdugu syIenen yukardaki akIamaIar geregi; ayni
istikametteki dnceIerimizi de iererek aImtr. Bu ayn zaman da Marxizimce mmkn
herhangi bir engeIin koyuIamayacagnn veya bir diger deyiIe Marksizmin bize engeI
oImadgnn bir temeIIendiriImesidir.
Sonsuzlukla eliik di#alektik materyaIizmin akI #rt ilkelerine enel bir bak:
Marx& Dapitalde %"y!t emekten %z eder. ."y!tl!k b!rada& gelimi meta $retiminde&
kapitali%t $retimde in%an emeinin taknd yapnn ne%nel zellii "larak gr$n$r. Baka
yerde o, (...)tek basit emege (...) - indirgenir B.N. - her gn yapIan soyutIama - dr.AsInda da
farknda degiIdiriz. B.N.-.
$HH
Somut oIanIa sanki iIikisizIik niteIigine sahip gibi duran mantgn diyaIektik oIarak
kuIIanIdg bu haIiyIe, dz mantga tam ters bir kavray ortaya kardgn, steIik de
diyaIektigin somut oIandan bahsederken somutun grnmezine inen bir biimde kuIIanIdgn
gryoruz. Ksacas materyaIist diyaIektikIe kar karya oImak durumu bu; gnIk yaamda
kuIIandgmz basit mantktan hayIi de derin. nk oIayIarn birbiri iIe bagna ve varIgn zne
ait aratrmadan geIen biIgi oImadan byIe bir akI yrt mmkn oImuyor. Bu zeIIikIeri iIe
materyaIist diyaIektik ok farkI degiI mi sevgiIi okur?
Zira Marx soyutu somut; gz grmesine ters oIarak biIgisine sahip oImadan baktgmz
orada varIg yani somutu soyut gryor. YoIun Heidegger'e kmas iin dogaI oIarak bu
yakIam gerekIi idi. Eger Marx'ta byIe bir yakIam oImasa idi; AIman feIsefesi iinde ayrca
bir Heidegger feIsefesi oIarak ortaya kacak oIan usIamIama da var oIamazd.
D.M. TikeIIerin bagntI btnIgn hedefIeyerek tmevarmIa bili#i bu bantl
btnlkl #apda rd varlk aIannn kendisinden karr. Ama soyut kuIIanmIarna engeI
oImadan ve tabidir ki bu iIemi varIk aIann determine edebiIdigi ve materyaIIetirebiIdigi yine
diyaIektik grseIIige karabiIdigi snrIIkIa, snrsz varIk iinde yapar bu ii. Neden snrIIkIa
diyoruz?
nk asIda bu ii yapan snrI bir dogaya sahip oIan zihindir.
Zihnin dogas ve kuIIanIna ksaca girecek oIursak, zihnin gnIk yaamda kuIIanI;
zaman, mekan, feIsefi nerme, feIsefi kavray biimi, vb zihnin kuIIanImasnda yer aIan
mantksaI yap, bu yap iinde kuIIanIan argmanIar, keIime says, kavramIar gibi daha burada
saymakIa bitiremeyecegimiz binIerce etkene bagIdr. Tm bu iIemIer ayrca kendi z varIksaI
yapsna kadar varabiIen ve bizatihi buradan dogan, kendi zerine rtkleebilen, kendi zerine
dnebiIen kuatmasndan doIay da snrIandrIr. Zira dogru ve yanI ayrm ve bunun
ItIeri her insann donanmna gre devreye girecektir. Ayrca akI ehIiyetine haiz, mmeyyiz
oImu, her normaI ahs, iinde yaadg topIumun deger yargIarna gre dogru ve yanI
ayran bir zihin emasna da sahiptir. KiiIer yogun bir okuma, aratrma, gezme, grme,
deneyim aIanIar iinde nedenIerini yapIandrarak iinde buIundukIar topIumdan farkI da
dnebiImektedirIer. Zaten degiimin zneI gcn oIuturan unsurIar bu tarz insanIarn
kendini yerIeik deger ve dnceye ragmen kabuI ettirmesi iIe ortaya kar. Fakat ogu emek
anarizm ve ruh sagIgnn kaybediImesi iIe heba oIur. Zira yerIeik kanIar gIdr ve bireyin
srekIi mcadeIesinde giderek bireyseI otonom yapsnda ihtiya duydugu mutIuIuk
gereksinimi iIe ortaya kan atma eger birey gI degiIse yorgunIugun baat nedeni
oImaktadr. Ancak gI beyinIer ayakta kaIabiIip projeIerini her eye ragmen uyguIamaya
devam ederIer.
YanI anIaImasn biyoIojiyi kast etmiyoruz. RuhsaIite iIe iIgiIeniyoruz. Ksacas zihin
grebiIdigi yere kadar gider.
Bu #zden kavramsal alanda bile her rtk olan bir ve#a birka #n ile belirtik ve her
beIirtik oIan da bir veya birka yn iIe rtktr. Aksi haIde insann kefettigi ve AIIahJn
bahetmedii alandan insann orta#a ko#duu bir mutlak bili tr olurdu. )am da bu
durumdan dola# insani bilinin doas eliiktir. Bu nedenle en st ile#en zihin di#alektie
hakim olandr .
D.M. asndan biIe oIsa biIgi eIde etmek iin snrsz doga, evren ve maddeye snr
izmek zorunda oIdugundan ki karakteri ne oIursa oIsun insan ve dncesinin kaderi bu. Bu
durumdan doIay insan ruhsaIitesi de degimek ve degiimden yana oImak zorundadr.
Bu biIgi faaIiyeti, pratik faaIiyet oIarak; diger bir degiIe geni anIamda topIumun topIam
topIumsaI, dar anIamda nesnenin retimi iIe hareket iindeki mutIagn durakIarn momentIerin
retiIii yani hareketin insani mdahaIe iIe snrIanmas iIe iIerIer. Bu ilem dtakinin
tanmlanarak daraltlmas .8eideer) bir bakma da retiIerek aImasdr (Marx0.
TanmIayabiIdigi aIan ise daha tam yani tamIga giden 'sre biIgisi' oIarak tanmIar.
GreIigi ve degieni saItk durumIaryIa, saItk durumIar ise greIiIik ve degienIe iIikisi iinde
eIe aImay hedefIer. Hareketin srekIiIigi iinde sre gidenin biIgisi oIarak, degien biIgiyi
ortaya koyar.
Ama dikkat ekeIim ki bu durum insann ontoIojik snrnn zorIandg (Gadamer)
noktada ve haIde tamIga gitmek istegidir. ByIe bir zorunIuIukIa tamIga yneIme, varmak
isteme gitme durumu nemIi. nk mutIak tamIk insani biIgiden srekIi kanktr.
Peki bu durum hangi sonuca yoI ayor? Bizim iin mmkn varIk aIannn dndaki
feIsefece niteIigi beIirsiz ya da tanmIanamaz , din iinse mutIak diyecegimiz varIgn maddeye
indirgenmesine; yani tersinir bir kabuIe yoI ayor.
Bu noktada biraz iIeri gidenIer, "AIIah kuvvetIer biIekesidir." diyorIar. AIIah'n tanmn
degitiriyorIar ki Said Nursi buna yIIar nce bahsetmitir.
Evrenin sonuna eme abasna #eniden enel bir deini.
Biz yaz boyunca evrenin sonuna geiIemeyecegini ( ki diyaIektik sonun sonsuzIugunu
zaten kabuI eder ) evreni diyaIektik argmanIara dayanarak tanyamayacagmz; evrenin
biIgisinin diyaIektike de mmkn oImadgn ( sadece Lenin'in "Ev" argmann hatrIaynz )
bu amaca yneIik benzeri bir baka yakIam sz konusu oIunca da evrenin sonuna
geiIemeyecegini temeIIendirdik. =ma bundan insann evrenin sonuna eme #nndeki
abalarnn durdurulmasn ne istedim nede teklif ettim. :ira insann bu top#asn elinden
almak n'e =llahJa sa#szlk olur. +nsanda ile#en ve her #erde ile#en =llahJtr. =llah her
#erdedir ve her e# =llahJtadr. /ade'e insan b#klenmeden haddini bilerek aratrmalarna
devam etsin demek isti#orum.
A#r'a mater#alist di#alektik sz konusu oIunca sondan biIgi alnama#a'ak tek varlk
=llahJtr. =llah bir olduundan, a#nnn a#r olarak /e'eretl! #ani 3evrende var olan her varlk
toplam7 bir allanamaz toplam oluturduundan! sonundan elinemez. ?nun dndaki her
mmkn varln sonuna eilir! bilisi elde edilir.
Elde edilen bilinin karakteri nedir>
Elde edildii iin hem nesnelliin! kesinletirilemedii iinde hem de rntselliin
ereklii olarak barndrd di#alektik zelliin! ztln birliine sahip varolan ereklie ait
olan bilidir.
Elde edilen bili, nesnesi haIine getirdigi dogaI tanmIayamadgndan tketemedigi iin;
nesneseI karakterini terk edemeyecektir. EIde ediIdigi haIi iIe ister nesneye nceI oIarak
nesneyi var ederek tanmIayan; isterse nesneden sonra nesnenin tanmIadg bir tanmIanan tr
oIsun; veya bir baka trde de olsa ama sonuta tanmlanan varlk durumu ile var olabilen
mahi#ete sahiplik iindeki hali#le eldelenmi bili, ne#e anlam veri#orsa versin! ei'i
. tarihsel 0 bir bilidir.
nk mutlak varlk "larak ,lla) evreni #aratmadan n'e ne ise imdide odur. =llahJa
bir iri ile irmek mmkn olmad ibi bir k ile ondan kmakta mmkn deildir. =lem
=llahJn v'udu olduundan sonsuzdur. 6e alemin bilisi bu nedenle hak edene #ani evli#a#a
verili#or. =rtk sen bu saatten sonra /e'eretl "lana i%ter%en ,lla) de? %eceret$l$ yaratlmam
da grebilir%in bir ey deimez. Daha Aristo tarafndan icat edildii alntya ait kaynak
tarafndan ileri %$r$len az %"nra ifade edeceimiz gr$$n ,ri%t"ya ait "l!! d"r! i%e ki ayn
gr$$n da)a %"nra 9e%talta p%ik"l"-iye !yg!lanan bir !%lamlama "ld!!n! da biliy"r!z.
B!na gre: ,ri%t" ' iin&B.N.) '()C b$t$n' 1$mel/SeceretI B.N.) paraIarn topIamndan
daha fazIadr' ve 'esas oIan ( da bu,B.N.) somut oIandr.' grIerini benimsemitir. "
$HR
Kaynak
yanI aktarmam ise Aristo'dan bu gne kadar geIen bu sav. Bize gre sofi kiinin bak
asn aktarmaktadr. Bu ann getirdigi sonuIara devam etmek istersek ksaca " Evren sz
konusu oIdugu zaman, sofi onun biimIerinin okIugu iinden tesini grebiImek isterken,
evrenin du#ular ile allanan maddi dzeninden ok daha fazla bir e# olduunu
dnmektedir. Sofi iin evren, varIk dzIemIerinden meydana geImi oIan bir ok dnyaIar,
saysz biim ve ruhsaI giziI g dereceIerinden meydana geImitir ve bunIar biricik gerekIigin
biIincinde oIup oImamaIarnn Isne gre yukarda yada aagda yer aIrIar. (.) nsann
yaratI iindeki yeri biriciktir. (.) kk evrendir. (.) /onunda ise /ofi =llah ile zdeliini
. vahdet"i v'ut 0 ve ?Jndan baka sna'ak bir bakasnn olmadn anla#a'aktr.
Bu istek, AIIahn 0!tlak gereklik "ld!!n!n ezici bir bilinci #e in%annda )iliinin
#e deer%izliinin y"k edici bir farkndal tarafndan e%inlendirilir #e b! iki%i birlikte& "
gerekliin d"r!dan bilgi%ini aramak #e ,lla)n l$tf! ile& " bilgiyi b!landran )er engel #e
perdeyi kaldrmak i%teini "l!t!r!r.
279
Biz inanan ve#a inanma#an =llahJta se#redi#oruz da
farknda deiliz. :ira 1uh#iddin"i =rabi Hz.leri diy"r ki: Hak evvel olmakla beraber bir
balan'a nispet edilemez. +te bu sebeple onun hakknda =hir de denildi. 4er onun evvellii
muka##et varlklarn evveli#at olsa idi muka##et iin =hir olmas erek sa#lmazd. ,nk
mmkn iin bile =hir #oktur. :ira mmkn varlklarda niha#etsizdir. ?nlar, iin =hir olmaz.
Belki emrin kllisi bize nispet olduktan sonra ona r'u ettii iin ? =hir oldu. ;u hale re de
?, 4vvel oluunun a#nnda =hir ve =hir oluunun a#nnda 4vveldir.7
$RL
Doga, insan ve topIumun ayrImazIg ne kadar gerek ise de ayn eyIer
oImadkIarndan yoIa kIarak - madde, kuantum teorisini savunan kimi akmIarca dnen
varIk gibi aInarak varIkIar aras niteI farkIar gideriImeye aIIsa da kesretteki birIik farkIar
grmeyi engeIIememeIi zira se'eretl yada seceretI kevniyeolarak tabir ettiimiz varlk #ani
salt v'ut oIarak varIk AIIah'n vcududur. Ama tek bana bir nokta hkmnde mmkn
varIga buradan hareketIe iIahIk vermekte zndk oImaktr. nk mmkn varIk oIarak o AIIah
degiI. AsInda a#n anda hem ?J hem ?J deil . Aman haa!!! Bu bahisteki meseIeyi diyaIektik
durumdan kararak ?J denileni =llah, ?J deil denildiin de ?Jnun v'udundan a#r #ani =llah
deil olarak anlama#asn* Sen O vcutIa vcutIandgn iin AIIah'a dahiI oIarak sensin. Sen
senIe beraber her eyin topIamna ite seceretI kevniye durumuna vcuda aitsin. Artk vcud
bir ki AIIah "Bir". O'nda; orada oIarak Hu'sun sen. <ani ?Jnda bir nokta olma hasebindesin.
Hem O'nunsun hem kendinsin. yIe ise AIIah yneI ve deki: " Ya Hak bende; ben oImadan, seni
greyim." yada " Ya Hak hakiki gerekIigini bana gster." de bekIe! Her misaI yada rnek
vermek; AIIah'n zat sz konusu oIunca otomatikman geersiz de oIsa; verdigimiz rnekIer
asInda bizi AIIah' anlamaktan bir yn iIe uzakIatryor da oIsa. AIIah' ancak organ kaIp oIan
"rfan BiIgisi" iIe yani duygu aIannda; zevk iIe grebiIiyorsak. Beyni yada kafa gzn hi kast
etmedik. Grdgmz irfan grnn; zevkin grebiIdigi ise! AsInda bu yoIIa da "AIIah'n
Zat'" tm varIg iIe grIemez. ,nk 1uh#iddin"i =rabi Hz.'Ierinin buyurdugu gibi "AIIah'n
zatnn kefe haram yeri var." Bu yzden insan hayretinin sonu yok. Ama izin veriIen yerin en
sonuna giden; hayrette en iIeride oIan muazzez Peygamberimiz Muhammed Mustafa
AIeyhisseIamu VesseIam Hz.'Ieri (S.a.v.) efendimiz idi. Bu yzden hibir rnek Zat'a uygun
oImadg iin sIam'a uygun oImuyor. =llahJ deiimden dola# rnek verme#i kabul etme#en
anlatm olarak di#alektii bile kullanarak anlatmak mmkn deil. Bu yzden yine de anIamak
iin baka yoI oImadgndan yukarda ki misaIIeri anIamak iin imdi verecegimiz ifadeIendirme
de yetersiz, ve bu yzden yanIta oIsa diyebiIiriz ki: Fasl ki parmana sen di#emi#oruz ama
parmak senden a#r da deilse! senin v'udunsa! ite a#nen =llah ile senin ilikin buna
benzer di#ebiliriz. Budur dersek haram olur* ,nk ? =llah ki! zat uruna esmasn mahveder,
#akar* =man 'mlemizi =llah korusun*
OJnu anlatrken ?Jndan korkmadan anlatann va# haline*
Rabbim senden sana sn#oruz! bir kusur ederek haddimizi at isek sen bala, her
e#in dorusunu #alnz /en bilirsin /en*
Neden tam da burada korkudan tiril tiril titredi iimiz. ,nk biz bu bilileri kitaplardan,
#aadklarn anlatanlardan elde ettik. Biz #aa#anlarn tellal#z. Dorusu kendi dene#imimiz
#oktur. 8atalarmz varsa tm eksik ve noksan sfatlardan beri olan =llah'a; yaInz O'na Yce ve
pak oIan =llahJa snrz. =min*
Evrenin, insann ve dogann biIgisinin insann zihinseI ve maddi retiminin dogrudan
tekabIiyet sagIayan snrIar akn dzeyde bir yeniden retimi, insana veriImi aciz bir irade
iIe hem mmkn degiI hem de samadr. Bu tarz bir biIgi retiminin gerekIeme eyIemine yn
vermek istemek kendini biImez; AIIah'n kendinden zuhur ettigini grmez. Bilim lmn
kefinin peinde iken! insan aslnda leme#e'einin! erekte lm di#e bir e#in olmadnn
kendisinden ekilenin 8a# olduunu rmez . :ira =llahJta se#rettiine ait bili#i #aa#a'ak
olan zleri izdirari lmden sonra ala'ak! baka'ak ki 8ak iIe hakta seyreyIiyormu meger. O
zaman grecek bu ayrIga bugn dnyada son verdirecek bir mridden habersizce
seceretIn yani evrenseI erein, 8akJn v'udunun ne olduunu. 8er e#e deva fizik ilminin
snrlarn, velev ki D.1. bu tarz bir #olda ara edinerek evrensel eree vara'an sana
dursun bu ham ha#al ne kadar a'.
Ime, oImayan bir eye are buIacagn sanan mahIuki bir arzu sanki ondan daha m
iyi durumda? nk insan dogaI yaratamaz ki Imn yaanmadgna akI erdir%in )i ,lla)'n
vcuduna Im girer mi? Bir esmadan ekiIirse; bininde yeniden gren, yine O'dur; vesseIam.
Ve insanaI zn/ruhun bir dogaya sahip oImas durumundan yoIa kIarak biIginin yaamIa
kurdugu diyaIektigin, insanaI ve topIumsaI retim yoIuyIa ortaya tek bir biIimi karmas iIe
arzuIanan doga, topIum ve insann arasnda oIuacak birIigin; biIimIerin sagIayacagna oIan
inan oIarak bu tip bir birIik; zaten znde =llahJn 3Bir7 olarak var olmas arptlmtr. 8ak&
maddenin peine d$$nlerce materyali%t bir f"rma b$r$nd$r$lm$t$r. 0ateryali%t f"rma
dn$t$rme ii Haka ait %fatlarn maddeye y$klenme%iyle yaplmtr. B! d!r!mda da d"al
"larak Bir: "larak #ar "lana ;a)det6i ;$c!da #aban'lald baka bir vahamet. Evet
varoIan bu birIik Vahdet-i Vcuttur. "Bir" niteIikIerin kartg bir "Bir" de degiIdir. MahIuk AIIah
oIamaz; AIIah'tan gayr da oIamaz. " VarIk iIe Hak birbirine kart ve bir anIaImazIk hasI
oIdu."
281
ekIindeki aktarm meseIenin anIaImasndaki zorIuga iaret degiIse bir eviri hatas
oIsa gerektir. KaId ki insani biIimIer iIe dogaI biIimIer tek biIim haIinde birIeecekse, insan
dogas da yukardaki eIetireI ereveyi aamayan durumu iinde byIe bir birIik iindedir
zaten. Zira: =llah 3 insan kendi iine derin bir baktr*7 di#or. Bakn'a sonunu kim rm,
mrit ile bakan =llahJ rm. Evet insan dogas ve d doga arasnda bir ortakIk sz
konusudur. Bu ortaklk insana haddi atr#orsa evrene snr izdirtme#e tr#orsa o zaman
deriz ki tmellie kavuma arzusu bir arzudur o kadar. nk evrende ve "eIdeIenmi nesne"
de; yani nesnenin dogaI yaps oIan atomda biIe dip yok. Bu tarz bir feIsefi yakIam tikeI
niteIikIerin nesneI ve biIinebiImesinin inkar anIamna geIemez. nk biIgimizin kesin oIan
yn, retim biIgisidir. Bu dogaI iIe suni yapIar arasndaki fark; madde iIe anIama arasndaki
farkIIktan dogmaktadr! Ayni zamanda bu fark dogaIIkIa, suniIigin ayrImasnn temeIidir.
nsan ve anIama oIduka suniIik bizzat insann dogasnn retimi ve byIe oIdugu iinde
insann z/ruhu zerinde ykseIen varIg nedeni iIe hep var oIacaktr. nsann z/ruhu/ doga
kazandka yani kendi dna yneIdike bu yneIi fizik pIanda kaIdg mddete suni bir varIk
"lacak? in%an b! %!nilik girdabndan d"lay d"al d"ann z$ne eremeyecek? ,lla)a ait %rr
zemeyecektir. 1er%ine in%an kendine #e iine yneldike gerei grecektir. F$nk$ ,lla)
b!y!rd! ki Bir de %ana r!)tan %"r!y"rlar. 5e ki: *!) Rabbimin emrindendir. Size ise pek
az biIgi veriImitir."
282
.<aratlm doann insan tarafndan nesnesel olarak #ani fiziksel planda
kalarak retimi bir doa insan kartlnda #ani nesnenin varlnda karlk bulur*** Bu
kartlk zorunludur olmadan olamaz* Bu kartlk 1arksizmJde reddedilmez. =ma doa insann
nesnesine sonsuz olma#an bir tm varl zerinden #ani du#ulara hitap eden snr zerinden
nesneletirilmek istendii an birlik inan' doar ki bu kadar. +te bura#a kadar olan bir birlik
fizik planda mmkn zannedilen birliktir* =ma doann doallnn rnteki bu ialini
bunk 1arZistler arzu ede'ekler mi> Biz buna inanm#oruz hele doann bu dze#deki
kapitalist zihni#etle tahribinden sonra asla* Doal varlk olarak insan doa#a bu tarz onu
nesneletirme anlamnda bir aba ile kendine benzetme ha#ali! hatasna dme#e'ektir. 9urJan
da 1arZizim ibi insann aslnn bir doal varlk olduunu #le ifade eder. 7 +nsan henz
anla'ak bir e# deil iken . dikkat insan varl var ama anla'ak varlk deil 0 zerinden dehr
ile hin . #ani mil#arlar'a #l ve alar 0 eti. 7 +te insan suresi birin'i a#ete re insan,
evrim'il, doal bir varlk. =ma doann farkna vard mddete doadan kendini kopararak,
bu kopu zerinden doa#a, kendi doasnn znln ka#betmeden iden, onunla
di#alektik bir birlie iden varlk**
Yoksa diyaIektik, dogadan insana insandan dogaya yansyan bir insan dncesi oIarak
bitimIi bir karakterde mi? Hayr! Komnizmdeki eIikiIerin barIg gibi; dogayIa da
barkIga geri dnmedir bu tez. Kur'an-n canI buIdugu korunmasn istedigi dogaya aykrda
degiIdir steIik.
Yukardaki geneI tartmamza geri dnersek D.M. iin her kuruIan btnIk bir tmeI
oIarak niteIiktir ama eksik tmeIdir. Her tmeI ayn bir anIamda tikeI oIdugundan bir tamIktr.
Ama tikeI sadece kendi rgenIikIerine kar tam ve tmeI oIdugundan, her tikel tmele ide'ei
#olda kura'a evrensel bag iIe oIuturacag zorunIu sonsuza giden bireim oIarak ayn anda
eksik tmeIdir. Bu eksikIiktir ki tmeIi evren anIamnda en geni baga gtrr. Her aIt niteIik
evren karsnda bir niceIik oIarak tikeIIiktir. Yani di#alektikte tmellik ve tikellik madde
ahsnda bir ama a#n e# deildir. +sim kazand #er:somut durumlarn somut ilikisidir* Bili,
pratik ve maddenin hareketi ile bura#a da baldr. Bili, somut . ei'i 0 durumlarn somut
. ei'i 0 hali ve analizidir. Bili iin mahi#et problemi her zaman ola'andan bilinin z
zorunlu olarak aklidir ve b#le olduu iinde ei'idir.
Asl sorunsal neden hareketin madde maddenin hareket oluu erei deil, bizatihi
mahi#ettir.<ani doal ve suni olann a#rmdr .
Somut oIan geici oIduktan sonra. Siz isterseniz madde bir grntr, fenomenoIojik
bir eydir deyin. +sterseniz! /erver )anilli ibi 3...0 ola#lar ve fikirler, rnteki
so#utluklarndan . tam da burada unu sormak erek: bahsi eenler, fenomenoloGik,
rntsel hallerinden kabilir mi> )ezimizde bunu MeninJin bizzat azndan buna 'evap
olumsuz olarak verildi 0 karl#or, .*0 aralarndaki 3ilikiler7 ve 3btnlne hareket7 in
iindeki #erleri saptan#or 3elimeleri zl#or7 ve son olarak daha #ksek, daha eni,
daha karmak, daha zenin bir ereklie #ada fikre varl#or.7
$R%
Dedikten sonra a#r'a 3.Y0
ereklik rnten birine indirenemez.7
$R(
di#erek istek d bir vazi#etle farkna varmadan
ikin metafizik #apn.
FeIsefi, teorik yapnzda fark dahi edemediginiz metafizigi; size yaptran nedir? Tabiki
somut oIan degiimIi ve hareketIi oIan; bu yzden de zorunIu oIarak metafizik oIan varIktr.
VarIgn dogas metafiziktir! Metafizik diyaIektigi ret de etmez steIik. Evet biIiyoruz siz iIk
degiIsiniz; metafizik yapan sizden nce bir de Mao ondan nce de HegeI vard diyecekte
oIsaIar. Umurumuza biIe degiI! nk bizim metafizikten anIadgmz ok baka bir ey; bize
kar oIanIar bunu hayaI dahi edemezIer.
a " )asavvufun bili #ntemleri ile nasl bir ilikisi vardr>
Tasavvufun bir biIgi yntemi oIdugunu anIamak iin; nce onu geneI oIarak tanmak
gerekmektedir.
Bu ie en uygun yntem tabIoIatrarak anIatmaktr. TabIoda bo brakIan yerIer
hakknda akIamamz udur: biIinmesi, ehIi oImayana haram oIdugundan biIgiseI gerekIigi
hakknda bir ey beIirtiIememitir. Ama beIirtiIenIer kadaryIa da tasavvuf iImin ciddi bir
ynteme sahip oIdugunu kantIam buIunuyoruz. Zira AIIah iImi sanaI iIim degiIdir. AIIah yoktur
diyenIere: Tm bunIar yaayan binIerce insan hayaI mi gryor?"diye sorarak dnmeIerini
isteriz. Sizde girin, sizde grn! nkarn kurtuIu oImadg aktr.
Enfste Yedi Gk Renk (Nur) SeyruIIah Ya da GeneI BiIinen Ad Ie Seyri SIuk TabIosu
SafhaIar 1.seviye 2.seviye 3.seviye 4.seviye 5.seviye
Nefs AdIar Emmare (Adem) Levvame (Nuh)
MIhime
( Yahya) Mutmain (dris) Radiye ( sa)
IemIer
Iahi hitap duymas.
HitabuIIah.
Iahi nur grmesi.
NuruIIah.
Ihamn UIatg
gnI.
IhamuIIah.
Hakkn
hviyetindeHakka
karr. EneI Hakk.
HakkuIIah. MuhabbetuIIahtr.
Aray ve UIatg
Hak KeIam
(AkIiIikte/Mevhumda
kaIma)
Haktan nur
(AkIiIikte/Mevhumda
bekIeme)
Hakk HakkeI
yakn ayn
znde grme
RuhI Kuds'e
yoI aIma
Bi-cmIe varIgnda
tek vcudun yani
varIgn manevi
btnIg vacibuI
vcut.
Cavidan'dr. RuhI
Kuds'tr. KaIp
gznn
krIgn aar.
Durumu/Maneviyat His (Hayvani) His (Bedeni) nsaniyetIik
Hz. Muhammed'in
siyreti
vcudu/Kinatn z
varIg
/Ehad/Vahdet-i
Vcut
TesirIi iknaI.
Dndgnde
istedigi oIandr.
DiriItmeye iradeIi*
Hayatiyeti Ruhen I Ruhen I Ruhu Diri
Eksik sfatIar skt
buIarak Diri Diri
Ayeti
AhIak
Hadisi
Feyzi
Gn
YIdz
Sfat
Iemi
Nasut/Vcuda
geIi/MehuI
Berzah/Vcut iIe
gnI aras/MehuI
Ceberut Ve
MeIekt/HayaI
Lhutta beka
mertebesi
Lhuti m da
beka mertebesi
MenziIi Ruhu Hayvani Ruhu Berzah Ruhu nsani
TEVHD ZAT/
CEM
Cem Fark Beka
Zat-Sfat Ef'aI
birIiginde yani
insann mana
btnIgndedir.
Ruhu zafi
TEVHD ZAT M-
EFL SIFAT
HAZRET CEM.
Beka/
Zat-Sfat Ef'aI
birIiginde bir
btndr................
Ruhu zafi.
Makam
Mazhar
Lednni areti:
HaIi
uur kapaI. Basiret
kr. KaIpIer
mhrI.
KrIkte.
PimanIk duyma
PimanIkta.
Vecd iinde
oImak MeIek
huyu
karakterindedir.
Vecdde.
EvveIinden
ahirinden haberdar
oIur./Hidayet
kapsdr./hataIdr.
Hidayette.
Drt ana (srrn)
unsurun cihetince
irat eder. EvveI
aradgna imdi
sahiptir.
ratta.
KurtuIu Yeri
Tavr
Mekn Ten Kan GnI Hak Hak
MeratipIer Hayvaniyet Bedeniyet nsan- KmiI
Btni
Kutup/Yahkmu
Vakit/Mridi KmiI bnI vakit
Esmas
Msemma manaIar
RENKLER
H. H. Aziz
Efendimiz sf 253 Mavi Krmz YeiI Ak/Beyaz Siyah
S. M. Gani
Efendimiz sf315 Mavi Krmz YeiI Ak Sar
. Mahfi Efendimiz
sf 352-353 Mavi Krmz YeiI Ak Sar
Tasavvufun bir ispatna da girecek oIursak; bu ispat gsteren bir kssa Kur'an-da yIe
anIatIr: Kr bir ahs peygamberimiz (s a v) efendimizin yanna geImitir. DiIegi
temizIenmektir. Bu istegini peygambere biIdirir. stek hakknda ki taIebine peygamberimizin (s a
v) iIgisiz kaImtr! Fakat, AIIah (c c) peygamberini iddetIe ikaz ederek buna sen karar
veremezsin der. Ve durumu dzeItir!
Bu hadise de gsteriyor ki tasavvuf var! Niin?
MeseIeyi imdi aabiIiriz. Zahir yorumcuIar ve tasavvuf kartIar: 'Ne var bu oIayda? AIt
taraf sradan bir geIime ite!' diyecekIer. Ve yine diyecekIer ki: " Bahsi geen bu oIaydaki kr
ahs arnmaya geImi ama peygamberimiz (s a v) sradan bir hata yapmtr!' Oysa durum
sanIdg kadar hafif degiIdir!
Peki byIe dnenIere sormak Iazm geIir. Peygamberimiz (s a v) msIman oImaya
geImi bir insan niin kabuI etmiyor? Yani arap bir sahs onIara gre sadece Ia iIahe iIIaIIah
demeye, din kazanmaya, sIam'a girmeye geIiyor. Ama peygamber diyecek ki sen kafir kaI! Bu
abes oIurdu!
O zaman ne oImutur da Peygamberimiz hata yapmtr? Kur'an-da, "Hucurat/14 de
bunun cevab var! BedeviIer 'inandk' dediIer. De ki: 'Siz iman etmediniz, ama 'sIam oIduk'
deyin. Henz iman kaIpIerinize yerIemedi.(...)" te bu ayet vesiIesi iIe ikaz ediyoruz ki iman
kalbe #erletiren bir #ntem erekmektedir. Bu da AIIah (c c)'nun srekIi zikrediImesi oIan
tasavvuf yntemidir.
te bu kesim ki bu gnk diIIe tasavvuf ehIi ama o zamann diIi iIe iman kaIbe
yerIetirme ehIidir! Ayetin devam oIan "AIIah'a ve eIisine iteat ederseniz" yakIam bize gre
u anIama geIiyor! Siz, iteat iIe yeniden imannz teyit ederek, emir ve yasakIara kaIpten
katIrsanz; ite bunun iin bu iman; bu kez, mkafaat oIarak, size peygamberinizce veriIecek
egitim iIe kaIpte, bir bhran oIarak veriIir denmektedir adeta.
AIIah bir baka yerde de " SizIer iman ettik demekIe hi denenmeyeceginizi mi
sandnz?" demekIe de bize gre ikinci safhann ancak hak edenIerde oIuturuIacagn geri
kaIann ise ya sIam oIanIar/henz kaIbine iman yerIememi oIanIar ya da mnafkIar oIarak
kaIacakIarna bizzat Kur'an da gnderme yapmtr. Hatta kaIp iman tahkiki iman da
buIunanIardan bir grup daha vardr ki bunIar Kur'an da rabbaniIer en iIeridekiIer oIarak anIrIar!
DogaIdr ki mnafkIarda emir ve yasakIara AIIah'n arzuIadg bu tip bir katIma, riayet
etme oImadg iin anIattgmz tipte yani diI haricinde ikinci bir tipte, kaIbin tasdikIedigi, tahkiki
iman oIuturuImas da gereksizIemitir. Bu yzden de mnafkIar, fitne ehIi oIarak srekIi
peygamberin nne takoz oImak durumunda kaImIar, namazIarn da enerek kIdkIar gibi,
zekat vermekten de kamIardr! AIIah mnafkIar pisIik oIarak grp Kbe'ye
yakIatrImaIarn men ederken ok aznn da af oIacagn biIdirmitir!
Yani ayetin devamndaki beIirtiIdigi zere korkmayn, "AIIah iIerinizden hibir eyi
eksiItmez!" sakna siz tasavvuf/imann kaIbe zikir iIe yerIemesi, bir uzun itir; bu i bizi oyaIar
da dnya iimizden de oIuruz demeyin! Diyor AIIah!
HatrIayn buna mukabiI oIarak ta mnafkIar dnyaya meyIedip, savatan kayorIar ve
hatta " Muhammed'in peinden gitmeseydik Imezdik. " diyorIard!
te sanrz ki bu kr ahs kavimdeki 'sIam oIduk' diyen tipIerdendi ama bununIa
yetinmek itememi oImaI ve tevhid zikrini de istemi oImakI diye dnyoruz. Peygamber (s
a v) efendimiz de herhaIde: "zaten bu ahs kr sorumIu da tutuImaz, AIIah onu affeder." diye
dnm oIabiIeceginden bu kr ahsn "imannn kaIbine yerIemesi" egitimi ekIinde
beIiren tevhidi kaIbinde isteme taIebine duyarsz kaId! Yine de bu bizim yorumumuz dogrusu
hakknda AIIah aIem.
Aksi haIde bu kr ahs iman etmeye geImi ve henz 'Ia iIahe iIIaIIah' biIe dememi bir
insan oIarak peygamberimiz (s a v) tarafndan grmezden geIinmi oIur ki yce peygamberimiz
(s a v) bu ahs niye mrikIerin arasnda ve kafir bir haI iinde braksn?
Demek ki bir sIam oImak (tesIim oImak) var; bir de ikinci aama oIan imann kaIbe
yerIemesi durumu var.
Tasavvuf iin yukarda yntem Iafzn kuIIandk. Evet dogrudur. Bu nedenIe de rahata
diyebiIiriz ki tasavvufun bir bili #ntemi olduuna iden en nemli arman 3Fefsini bilen
rabbini bilir.7 armandr.
,nk bu tip bir duru, her #n ile kesin olan bili#e iden #olun kapsdr. Fakat bu
kesin biIgi anti6ta%a##!f sIami akmIarca tepki iIe karIanmtr. nsanIar tasavvuftan
sogutmak iin tasavvufun iIahi dsturIu kesin biIgiyi eIde etmenin biricik biIgiIenme yoIu
oIdugunun inkarn nce iin iine insani biIginin katIdg ayartmasn tezIendirerek ne
srdIer. Tasavvufa feIsefe kartrIdgn iIan etmeyi "Tasavvuf ve din feIsefeIerine de eski ran
inanIar karmtr."
$RE
ekIinde Bertrand RusseII' dahi kendiIerine akI )"ca% t!tarak& anti6
ta%a##!f t!t!mlarna temel arayabiImiIerdir.
Ayrca bu tip argmanIar iIeri srenIeri gIgede brakacak tarzda daha derin eIetiriIeri
de biIiyoruz; kendiIerine nefisIerini rehber edinenIer yIe demektedirIer: "sIami biIgiIenme ve
egitim yoIu oIarak tasavvufi biIgi yoIu iIk dnem tasavvuf akmnda her ne kadar ar ise de daha
sonraki dnemIerde iine Eski Yunan feIsefeIerinin kartgn gryoruz. ByIece tasavvuf da
kendini oradaki biIgi iIe tekrar etmek izgisine savruImutur. Bu gnk tasavvufun iIahi yn
zedeIenmitir. Bu gnk tasavvufa itibar ediIemez. Bu gnk tasavvuf muteber degiIdir."
ekIinde, sIam' yaamadan anIamaya aIan oryantaIist arptmaIara benzeyen, onIarn
ekmekIerine yag sren saIdrIarnn ve sIam dman misyonerIik faaIiyetinin, bat
yakIamnn arzusu oIan bu tarz dnce ve yakIamIarn tezIendiriImesi iIe sIam dman
evreIerin ekmegine yag tayanIara eIbette sessiz kaIamazdk.
sIam dnyasnda kimiIeri sIam' korumak adna kendiIerince dini bozan tasavvuf dahiI;
sIam'a sIam dndan kartrIan din d her unsuru temizIeme kampanyas baIatmIardr.
Bu unsurIar vahyi temeI aIdkIarn vaaz ederek; hangi ehIiyete gre yorumIarnn dogru
oIdukIarn biImedigimiz bir biIgiIik edasyIa Kur'an yorumcuIar; yeni peygamberIer - asInda
feIsefeciIer- oIarak karmza kmIardr.
BeIki tasvvufu yaamamann getirdigi cahiIIikten oIacak profosr rtbeIi de oIsa kimiIeri
gafIet iinde yIe yakIam sunabiIiyor. "GeriIeme dneminde, zeIIikIe tamamen iIhamc ve
bazen Batni usuI savunan, bu ynyIe de akI ile #a)iy ara%ndaki yabanclamay ter%
karlamayan ta%a##!f!n etki%i altnda& yapIan btn fikri tartmaIara bu bInmIk
egemen oIdu."
$RD
imdi iIkin tasavvufun akIa akn oImas oIarak mahiyeti ki bu bir trI anIaImyor ki
bu aImmz yanI anIaImasn z itibar iIe tasavvuf feIsefe st bir biIgi sistemidir. Ama bu
durum bahsi geen ayn tasavvufun akI oImadan oIamayacag aikarIgn da karartmamaI.
steIik akI feIsefenin iddia ettigi sekIer boyuta hapsoImuta degiIdir. Zira bizzat Kur-an
tarafndan anIan gnI (kaIp) akI denen bir boyutu daha var akIn yada akI meseIesinin
diyeIim.
Yine tasavvufun akI zerine mndemiIigi/ikinIigi de bir eIiki degiIdir. Bu durumu
uzun uzadya tartmak yerine bir tabIo iIe gstermede yarar var.
Tamamen tabIodaki durumu anIatmak istiyoruz.
ByIece tabIo sayesinde yeterince net ve de ak oIarak anIatm oIuyoruz ki tasavvuf
akI iIe eIimek bir yana tersine onun mahiytetinin neIigine feIsefenin varamayacag bir boyut
aar.
Yine degineIim ki yukarda eIetirdigimiz tre benzer hangi grup oIursa oIsun bu tip
anIay mensupIar hem meseIenin zn anIaImaz bir haIe sokuyorIar hemde kendiIerini
dinin asIn koruyan akI ncIgnde vahiy katipIeri gibi Ianse ediyorIar, yada bu pozisyona
sahip unsurIarm gibi irin bir grnmIe tasavvuf ve akIn attgna dair zneI ve temeIsiz
gr ve dnceIerini tezgahIama gayreti iine gimekten de ekinmiyorIar!
YaInz hemen beIirteIim ki AIIah iIe irtibatI oIarak gnIe geIen biIgiIer evIiya mertebeIeri
asndan farkI biIgiIer oIarak mevcutturIar. BiIgiIer kendi farkIIkIarna ragmen haktr ve
evIiyann iinde buIundukIar kendi makamIarn gsteren dogruIar oIarak tevhidin boyutIarnn
eitIiIiginin yansmas oIarak veya AIIahn teceIIiIerinin eitIiIigi oIarak birer iIahi gerektirIer.
AIIahn teceIIiIeri sonsuzdur ama kimse Hz.Muhammedin payna den teceIIi miktarn
aacak onu geecek bir teceIIi biimine kavuamayacaktr. Hem bundan hemde Muhyiddin-i
Arabi HazretIerinin biIdirdigi gibi AIIahn zatnn kefe haram yeri oImas gereginden doIay
evIiyayaIar iinde bir snr var.
EvIiyaIar peygamber makam oIan yere yani "Makam Mahmud"a misafir oIarak geIir ve
ksa kaIp geri dnerIer ayrca "Makam Mahmud"u makam aamazIar.
Birde onIarn dnya hakkndaki biIgiIeri iIahi konumIarndan bagmsz yani kank
oIdugundan, nk bu durum da onIar beyin gc oIan akIi faaIiyet iindedirIer; bu yzden de
kendiIeri dnya iIerinde her zaman isabet gstermeyebiIirIer.
rnegin MenziIdeki hazret bir zamanIar Anavatan gibi garibet bir partiyi destekIemiti.
EvIiyann dnyaya ait biIgisi eger keften geImiyorsa dnya hakknda buIundugu biIgi
dzeyinin sonunda bir dnya biIgisi basamagnn karm oIarak sekIer bir izah oIacagn
unutmayaIm. Bu yzden bu tarz biIgiIeri asndan evIiyay kiram edep IIeri terk ediImeden
eIetiriIebiIir bir kapsam iine girmektedir. EIetiri evIiyann kaIbini krmamaI bu ok mhim ve
hassas bir durumdur. EIetiriye girmeden nce iIeri srIen biIginin nceIikIe kefin mi yoksa
dnyevi sekIer akIn bir vargsm oIdugu soruImaIdr.
Ashapta bu rnek var. Bedir sava esnasnda ashap: "Ya peygamber bu sava diziIii
konumu senin fikrin mi yoksa iIahi bir emir mi? Eger senin fikrin ise biz bu diziIi biimini
eIetirmek isteriz." DemiIer ve de grme sonunda peygamberimiz fikrini terk ederek ve de
ashabn fikrini tatbik ederek baarya uIamtr.
Tartmaya devam edersek tasavvuf aley)ine "larak ne %$r$len ilemlerin d"r!!&
)adi%ten bir gerei ter%ine e#irmeye kadar #ard. Nef%ini bilen rabbini bilir.: 8eklinde
,lla)'a giden, kesin biIgi yoIunun temeI tezi oIan hadisi; "Rabbini biIen nefsini biIir."
$RH
ekIine,
ters evirebiIdiIer. Bunda maksatIar byktr. Tasavvuf, kesin biIgiIenmenin biricik yoIu;
kapatImak isteniyor. Bir iIim oIarak Tevhid iIga ediImek isteniyor.
nsann nl ile olan alaka# sala#an ilke#i, kalbine iden #olun dsturunu! @abbi ile
irtibat sala#a'ak #aklam lav etmek isti#orlar.
Bu yntem hadisi inkar etmekten daha etkiIi oIsa gerek. Hatta burada da kaImayp
AIIah'a yaIan syIettirmeye kadar varan tutumIara giriIerek, a#etin mealini deil #orumunu
arptarak kendilerine arpk #orumu rehber edindiler. Yukarda ki hadisin hemen pei sra
zikrediIen ayetin meaIini degiI; beIirttigimiz gibi daha kurnazca arptlm #orumunu kendi
arzuIarna deIiI oIarak kuIIandIar. Evet ayet onIarn aktardkIar gibi, aynen yIe: " AIIah'
unutup, kendi benIikIerini onIara unutturdugu kimseIer gibi oImayn. OnIar sapk kimseIerdir."
fakat dikkati ekmek istedigimiz nokta; hadisin ters evriImi okunuu iIe birIetiriIerek
aktarIan ayetin; otomatikman arptIm yoruma neden oIan durumudur.
FeIsefi, saIt beyinseI biIi yoIunun bir hadisin tersinden okunuu iIe kuIIanImasndan
kaynakIanan ayetin arptIm yorumunun dogmasna neden oIan; ayetin buradaki bu tarz
kuIIanm ekIi tehIikeIidir. Zira Kur'an bozuImu oIuyor!
Ayetin arpk yoruma aIet oIan kuIIanmna neden oIan bir durum ortaya kyor ki bu
durum iftira atImak ekIinde bir gayri ahIaki bir durumun da beIirmesine rnek oIuyor.
Nedir bu gayri ahIaki durum. Ksaca hadisin teIaffuzunu tersine evirme iIe birIeince
ayetin yorumuna angaje oIan mana iIe irtibatIandrImak istenen gayri ahIaki durum; yaIann,
yanIn ve iftirann kastI bir tarzda tretiImesi oIarak tm evIiyann sapk yerine konuImasdr.
AIIah bu diIIeri kurutsun inaIIah.
HaIbuki iinde AIIah korkusu ve biIinci kaImayan ve de bu yzden kendinin hi hesaba
ekiImeyecegini sanarak kendini, insani benIigini unutarak tm ktIkIeri rahata iIeyen
insan tipi iin inen bu ayet gryorsunuz, kimIere tebih ediIiyor?
Nefsini tanyarak yokIuga ererek, benliini unutarak nefsinden vazeen lmeden n'e
lerek =llah'a vasI oIan evIiya; yine benIigini unutarak er odag oIan bir gnahkar iIe bir mi
tutuIur? steIik bunu yapan sIam aIimi oImaya soyunmu sIam biIgi sistemini kurma#a
alan retim #esi.
AIIah' unutan bir tasavvuf yoIcusu mu var da biz duymadk?! Yoksa bu yorumcuIara
gre tasavvuf AIIah' unutturarak m iIevini devam ettiriyor?
Ayrca tasavvufa Eski Yunan feIsefesi kart diyenIere unIar soruyorum.
FeIsefe yapan dnrIerin AIIah yoIuna benzeyen dnce bina etmeIeri imkansz
degiIken neden bu durum feIsefi biIginin; dini biIgi oIan tasavvufun iine karma oIarak
anIaIsn, akabinde de tasavvuf iin dini bozucu bir durumu ortaya karsn?
nsann feIsefi dnce iIe tasavvufi yoIa ait birtakm gerekIeri tasavvufu oImadan
buIabiImesi imkansz m ki bu tip bir temeIIendirme tasavvufun iine szan bir biIgi tr oIarak
yorumIanabiIsin?
Tersine bir durum oIarak niin baz fiIozofIarn tasavvuftan kaynakIanm biIgiden de
aInt yapm oIabiIecegi ihtimaI d brakIyor?
Bu ve benzeri durumIar dnmek istememenin sebebi bat medeniyeti hayranIg m?
Bu tip bir hayranIk m tasavvufa kar bu tarz bir dnceye yoI ayor?
Ayrca unu gayet ciddi oIarak da beIirteIim ki eytan unsuru neden unutuIuyor?
Yoksa eytan yok mu?
Modern feIsefede eytan ne srmek aagIanmay m getiriyor?
eytan hatrIatmaktan utanyor musunuz?
Size gre eytan fiIozofIarn akIIarna biIgi nakIeden bir tayc oIamaz m?
FiIozofIar heIe ki sIam iIe aIakaI oImayanIar eytann tasaIIutundan ne kadar uzakIar?
Yoksa eytan bu akII insanIara yakIap iIham veremiyor mu?
Acaba AIIah kendisine vasI oIacakIarn az oImas arzusu iIe tasavvufun geneI bir biIgi
yoIu oImasn istemiyor da eytan onun iin mi fiIozofIara gnderiIiyor?
Nihayetinde AIIah eytan kuIumuz onu biz gnderiyoruz der.
Ama ne oIursa oIsun hi kimsenin ret edemedigi bir boyut oIarak tasavvuf #ar. Dendi
azlarndan dinleyelim: ,ncak gaybn& m!tlak #e akn oIarak iki boyutu oIdugundan gayb
aIeminin biIgisini bu iki boyuta gre eIe aImak durumundayz. MutIak gaybn biIgisi, kendi
abamzIa eIde ediIecek bir biIgi deildir. >akat m!tlak gaybi bilgiyi belli bir %i%tem ieri%inde
ele alabiliriz ki& bir di%iplin "larak b!n! ancak #a)iy kelam yapabilir.
$RR
RahatIkIa tasavvufi
biIgi yoIunun var ve de Kur'an kaynakI oIdugunu gryorIar ama tasavvufun yerine baka bir
iIimi ikame etmek istiyorIar. steIik bunu kendiIeri biIir. Hem de akIIar iIe! Bu modern
PeygamberIer tepkiIeri azaItmak iin kurnazca ve hiIe iIe keIam iImine zorunIu ve gstermeIik
sgnmaIar iIe din tebIig etme konumuna geIme hakIarn kendiIerinde buImaIar hadisesi iin
ehIiyetIeri nerede?
Her ne kadar geregi itiraf eder "ZihinseI biIin, Kur'an-n duyguIarn merkezi oIarak
grdg, fakat (.) iaretIerIe zihinseI bir iIev atfettigi 'kaIp'tir."
$RI
ekIindeki itirafIar, anti
tasavvuf akmclarnn %i%temlerine !yan ma)iyet g%termez. 1er%ine "nlar #!r!r. 3ine kalbi
yetiler #e yetenekIerin ftratmzda devamI dogru biIgiye uIatracak gIer oIarak var."
Savunusu da ayni ekiIde kendiIerini vuruyor. Zira bunun yntemseI oIarak kuIIanImasnn
yoIu tasavvuf iImi ise Tevhiddir.
Yukarda ki alntda izlediimiz biimi#le, kelam ilmi ile vahi#i irdele#erek, ele alarak
bili#e ulama# tasavvufun karna karanlar! a#ba ait bili#i! donuk, doma bin be #z#l
n'esinin bildireleri olarak in'eleme#i amalarken dini koruduklarn m san#orlar>
OnIar yakIamIar geregi gayba ait biIgiyi akIIa tek ynI oIarak aktarmak zorunda ve
yaayan AIIah iIe irtibatszca bu ii yapmak zorundadrIar. Btn bu duruma ragmen kaIpIerini
ftratta veriImi bir yeti oIarak bize sunarIar ise biz onIara canI AIIah iIe temasa geememi
modern peygamberIer diyecegiz. Bu duruma dmeIerinin nedeni tasavvufu ret etmeIeridir.
nk onlar bu tutumlar ile zorunlu olarak kafa ve kalbin fiili olarak beraber kullanmn
ret edi#orlar.
Yoksa dertIeri yce oIdukIarna inanIar m? Nede oIsa yce (!) gretim grevIiIeri
oIarak nsan- KamiI eIi perek yoIa girmek ve biIgi aImann eI pme biimi oIarak beIirmesi
emmare nefisIerine, iIahIam suItan oImu nefisIerine agr geIiyor oIsa gerek.
Her ne kadar " Heva ve hevesini tanr edinen, bir biIgisi oIdugu haIde AIIahn artt&
'() kim%eyi:
$IL
oynuyorIarsa da kendiIeri iIe iIgiIi ayetin edebiyatn da yapsaIar durumIar
garip bir biimde bu ayette anIatIan duruma denk dyor.
Biz anti-tasavvuf akmnn tasavvufi yoIa ve yoIun sahipIerine yukarda ki tarzda
saIdrmaIarndan gocunmuyoruz. ftira atan IekeIer. MeseIeyi akI aIannda grenmek
isteyenIere yeri geIdike cevap vererek oIuan cevapIar zerinden yoIu anIatmann daha dogru
oIacagna inanyoruz. imdi yine bu yoIun bu tarz takdimine devam edeIim. ,nk insanlar
hani nefis basamaklarnda bulunu#orlarsa ona u#un davranlar iindedirler. Fefis
basamaklarnn deimesi ise =llahJn nasibi olarak iinde bulunulan basamaa ait nefsi
isteklere kar verile'ek m'adele ile olanakl hale elir.
imdi tasavvufa ait bir baka eletiri#i ama ahlaki duruma sahip olumlu karakterde bir
eletiri#i ele alalm.
Gnmzde tasavvuf eIetirisine varabiIecek, tehIikeIi ve yoruma ak bir ierige sahip
oIabiIecek meseIenin; Nursi'nin zamannda tarikat boyutunda diIe geIen ierigi, tasavvufun
kitIeseI yaan yoIunun mmkn grImeyii oIarak bu gn nur cemaati anIay oIarak
yaayan ayni sorunun bir tahIiIine yer verecegiz. Amacmz tarikat hususundaki Nursi'nin
tahIiIinin yanI boyutIara ekilebilmesine ait potansi#eline dikkat ekmektir.
Hz /aid"i Fursi diy"r ki: 1arikat& yani %$nnet6i %eniye daire%inde tarikatn '() ,di bir
%amimi e)l6i tarikat'() kendini m!)afaza eder. K ze#k6i tarikat #a%ta%yla #e " m!)abbet6i
e#liya ci)etiyle imann k!rtarr. '() k"laylkla zndkaya %"k!lmaz.'() bir %il%ile6i
meayi)i& "n!n nazarnda )ibir kuvvet rtemez. ,rtemedii iin, onlardan itimadn
kesmez. .Y0 )arikatta hissesi olma#an ve kalbi harekete elme#en, bir muhakkik alim zat da
"l%a& imdiki zndklarn de%i%e%ine kar kendini tam m!)afaza etme%i m$k$llemitir.:
$IK
Bu
alnt bize steri#or ki /aid"i Fursi iin tarikat, bir irfan #uvas olarak )evhid ilminin& iman iin
ke%in bilginin #aanma #eridir. =ma /aid"i Fursi kendi #olunun meruluunu salamak iin
n'e #anl bir tespitte bulunarak! bu #ola ait bilileri vermektedir. ?na re bu #aant
emite kitleseldir. Bu tespit tarikat iinde )evhide ulaanlarnda sanki ok, #ani kitlesel
bazda olduu #nnde izlenim #arat#or. ?#sa tarikat iinden ok az insan bu safha# aarak
mride #aklap )evhidi tahsil edebilmitir* 9itlesellik zerindeki erein, esmalarla o#alama
olduunun zerinin rtlmesi ile sanki kitlelerin tarikat iinde )evhid ilmini tahsil etmiesine
sterilmesi ile nmzde bu artlarn ortadan kalkt ve de insanlarn tarikattan aldnn
artk nur klli#atndan ala'a izlenimi ile nur klli#at )evhid eitiminin tek versi#onu ilan
edilmitir.
B#le'e akln bir baka versi#onu olarak insanlarn )evhidi bili#e erime #olunun
+nsan" 9amil eIinden yaanarak eIde ediImesinin yerine; Said-i Nursi 8zJlerinin kitaplar
okunarak )evhidin! kalbi #ol olarak #aplandrlmasnn ! #aparak #ani ibadet ve taat ile!
#aanarak #ani iman ile =llahJn ne kadarn nasip etti ise o kadarnn tadlarak kazanla'a
=llahJn #aand bir #ol olarak deil! kitlelere #aplan kitabi sunumun, anlamann be#insel
bilite kalan #olu olarak da#atlmas durumu ile karla#oruz.
B#le bir #aklamla )evhid anIay I haIe getiriImi oIdugundan; )evhidin dier
bililenme #ollarna st bir tasavvufi bililenme #olu olduunun nemi de kalm#or*
O#sa sade'e nmzde deil, )evhid iIminin; tasavvufun, edep siIsiIesinin temsiIcisi
nsan- KamiI elinden tahsil edilmesinin az insana nasip olarak #aandn, /aid"i Fursi
8zJlerinin bilisi dahilinde olduunu bu #zden de kendisinin emii ferd dnemi olarak
tanmladn da bili#oruz.
Tevhid gemite de bu gnde kitIeseI bir biIgiIenme yoIu ve kitIeIerin nasibi degiIdir.
)evhidi #aa#anlar kitleler deildi.! #ada tarikatn bir edep silsilesinin tezahr olarak )evhidi,
sade'e bu n deil emite de kitlesel #aatmad ortadadr. =rtk kesinlikle anlalmaldr
ki )evhid hibir zaman her insanna nasip olan bir ilim olamad. 9itlesel bir tezahrne hibir
dnem rastlanmad. )arikatn kitleselliinin emiteki biimi ise esma #aantsnn ilerisine
eemedi. =ma bu durum hibir zaman, bir bili yoIu oIarak AIIahJn #aanabilmesi, )evhidin
salad bililenmenin #aanmas iin umutsuzluk olarak anlalmad. 9itleselliin #anl bir
biimde iin iine sokulmas sanki b#le bir #olun kapandna dair izlenime neden olu#or.
9endi temellendirmeleri iinde de bu bir elikidir. /aid"i Fursi bu tezi iIe tasavvufun bir
yntem oIarak kuIIanImasna giden yoIu krImaya ugratm. ByIece istemeden de oIsa
materyaIizmin ateist bilisel duru kazanmasna ve ateizmin mater#alizm'e kullanlmasna bu
bak ile enel olan bir durumun eersizliini temellendirmi olmaktadr. Buna ramen baz
hususlarda nemli tespitleri olan bu din aliminin almlar ile ie bala#alm. /aid"i Fursi
mater#alistleri 6ahdet"i mev'uda madde#e bakanlar, hodperestler olarak rr. Bu bahiste
6ahdet"i 6'ut merebini de ele alr.
Hemen belirtelim ki 6ahdet"i 6'ut merebinin temel noktalar anlalamadan /aid"i
FursiJnin 6ahdet"i v'ut konusundaki hatal #aklamlar anlalama#a'aktr.
Vahdet"i 6'ud!n da anlalacana ba)i% "lacak b! nedenden d"lay k%aca birka
m$)im noktadan bahsedelim, Bu noktalar ksa'a: tenzih ve tebihin birlemesi#le )evhidin
orta#a kmas #ani =llahn bir taraftan kendini rterken dier taratan ama% ki materyali%tler
#arln b! alan tarafn tek 'ihetten ve salt var olarak kabul ettikleri iin ateisttirler. ?#sa
=llahJn kendini amas olarak madde alemi! bir alm olarak, =llahJn kendini ispatla#arak
tantmasdr. Burada beliren zel etik ise udur: =llah #arattnn a#risi olarak! tm
#arattnn .se'eretl$n) ayn%dr. ,yrca b!ndan y"la klarak me#c!d!n? fert fert& %alt tek
bana "n!n ayn "ld!!na akli olarak varmak din deil! tersine bunu iddia etmek irktir ve
zndklktr. Burada orta#a konan estetik sanki )evhid e)lince alp ne %$r$lmemi gibi .aid6i
N!r%i tm #azlarnda bu mhim noktalarn zerinden atlasa da ve )evhid ehline kar temel
#anls bu olsa da /aid"i Fursi, )evhid a4 bTevhid" ehlini de mater#alistlerin aksine hdA
perest
$I$
o larak rr.
Yukarda bahsettiimiz etikte mev'ut olan estetik bahsini! #ani insann 1evlas
karsndaki konumu aa'ak olursak! =llah iIe kuI arasndaki iIikinin =llahJn ahlaknn kii'e
zr ahlak olarak benimsenmi hali ile karmza kmas ve erek ahlak iin insann tm
basksal balarndan kurtulmas koullarnda erek olarak ka'ana #apla'ak nderme!
n'e 3Ma ilahe illallahJn7 anlamna #ani 3 8er trl bamllktan zrle kavumak olarak!
=llahJtan bakasna balanmak ve zn 8akka bala#arak 8akkn #zn rmek dilemek!
8udaJmzn 1evlaJmz ilahmz olmasna.7 denk de'ektir. <ani erek ahlak iin =llahJtan
baka ka#bede'ek hibir e#in olmamas ereken durumun orta#a kmas erekmektedir.
Bunun iinde en azndan 3Fefs"i 1utmainneJnin7 orta#a kmas erekir. )am olarak orta#a
k iinse 3nefs"i 1arzi#e7 de olunmas erekmektedir.
nsan kitlesinin ounluu ise 3Fefs"i 4mmare7 basamanda bulunur. Bu aamada bir
insann durumu ise az ok u rnee benzer. =kl'la kar akldl ve#a akldla kar
akl'l savunan insan nasl ki iinde bulunduu erevede, akl' #ada akl d temelde
zorunlu davranlara irerse! " akl'lk ve akldln i#ilik ve ktlklerini tartm#oruz!
nk bu durum balama re deiir. " 3Fefs"i 4mmare7 de bulunan insan da tpk bu
durumdaki ibi irade stererek bu halden kmadka! srekli kendi nefsini tatminin #olunda
bir e#lemlilik tr olarak ktlk ve ben'illiin saplantlamasn #aamak iin zorunlu
davranlara ire'ektir. Bu onun kendi akl ile kendini hakl erekelerle donatt, o#alad!
kendi erekliinin ahlak ola'aktr. Bu durum steri#or ki ahlakl olmann bir bakma 3Fefs"i
4mmare7 den kmakla bala#a'ana sk'a iaret edilmelidir. Bunun iin 8ak yada
hakkaniyetIiIikIe hem haI oImak gerekir. NasI AIIahJa inand halde 3Fefs"i 4mmare7 de ki
halde kvrm kvrm kvranan insan kirlenmi bir 1slmanJsa. =teist insanda tm
inanszlna ramen tertemiz bir ahlaka sahip olabilir. Bu bakmdan ateist bir insanda orta#a
kan nefis ilada 34mmare7 olmak zorunda deildir. +#i#i emreden ve kt# enel insanlk
#aamndan defeden toplumsal huzurdan ve #aantdan bu rtll #nnde devam ona#
alan ateist nefislerde 3)emizlenme#e7 #e doru #nelebilir. =ma toplumsal durumu 3=llah
@zasna7 u#un olduu halde! #aptklarn ni#etinde =llah iin #apmadndan, nefis
basamaklarnda temizlenme #olunda ilerle#ebilirse de inan durumundan dola# 3=llah
@zasn7 kazanama#a'aktr. =#n nefis basamanda olduklar halde biri ateisttir, =llahJ
#aa#amaz. Dieri ise evli#a olmu =llahJ #aamaktadr. <aman bir elikidir bu. =llah
ateistlerin i#iliini reddetmez. Bu husus 9urJan da 3 Dorusu onlar .ateistlerin0 i#iliklerini =llah
iin #apmadklarndan! onlarn i#ilikleri boa itmitir.7 di#e tanmlanr. +#ilik #aparken hani
nefis basamanda olursa olsunlar! =llahJu )eala bunlardan helak olan nefisler olarak
bahseder. Bu mesele ile 9urJan"i tanmlama =llahJn 8ak olduuna iaret eder. ,nk =llah
kullarna zalimlik ve hakszlk #apmaz. =llah i#i#e kt di#e'ek deildir. =ma kendi hakkna
olan te'avz affetme#e'ektir. Bu durum! =llahJn ahlak ile ahlaklanmak ve onun bo#as ile
bo#anmak #nndeki ahlaki zellemenin neminin b#klne de dikkat eki#or.
nk )evhid biIdirir ki AIIahJtan k,=llahJa iri #ok. =llah sahili olma#an bir
denizdir, sonsuzdur.
Allah hakiki gerek oIarak; nesneI gerekIigin yaratcsdr. NesneI gerekIigin, asInn,
kendisi oIarak AIIah; gizIide tuttugunu ak ederek yaratandr. AIIah; seceretIden bakIdgnda
kendini var edi'i hakikat olarak! 8a##ul"8ak #ani #aa#an5'anl hakiki erek olarak kendini
bize bildirir.
Ksaca mhim bir soru sormak gerekirse:
Biz nesneI gerekIigi ok dndk ama #aa#an, hakiki ereklii (Hayy-i, Hakk') hi
dndk m?
Konumuza dnersek:
Ateizm, oIarak bu dn tr bize ters bir kabuIdr. AsInda, pekaIa deniIebiIir ki ateizm
bir bakma, insann hem biIimseI meraknn hem de zaman iindeki, biIecegi karsnda
biImedigine oIan sabr duruunun rndr.
Said Fursi 8zJlerinin de tespitledii ibi neden inan hodperestler'e madde#e
indirenir. ,nk enel olarak ateistlerin zel olarak ta 1arZn Hz.Allahn i%patl kab!l$ne
yani genel olarak tasavvufa zel bir kolu olarak ahdet!i "cuda teslim olmama inad
vardr. ,nk di#alektik materyalizme gre tikeller dnda ayrca m$a))a% t$mel bir #arlk
#oktur. 3,nk 1arks felsefenin temel ulam, zdek ulamdr.7
$I%
B#le'e onlar =llahJn ilerini
madde#e #klemilerdir. Bunun doal sonu'u olarak da kendi bilinlerinin 'enderesinde dinsel
erei allatan tasavvuftan da fa#dalanmak iin ereken ili#i ka#betmiler! kendileri
tarafndan bu belirlenmi baklar ile enel olarak dnsel planda dahi dini anlamaktan da
te#e savrulmulardr. =deta kr ve sar olmular! kalp biliini tamamen terk etmilerdir. 9alp
kef #ani tasavvuf alandr. Beyin i%e d$$n%el yada pratik d!r!mlarn $retim alan. B!
manada tekrarlar%ak ne $rettiimizi bilmeyen %alak canllar deiliz2 Oretme irade ii ama bu
duruma tezat olarak kef! bire#in #aantsndaki #aklamlarnda zettii hak dsturu sonu'u
bahedilen bir nl iidir. +rade her zaman kefin nne bir enel olarak eebilir. ,nk ne#i
neden pratik #ada teorik olarak hi fark etmez! retip, iddia haline etirdiimizden z kulak
kalp sorumlu tutulu#or*
Bu almlarn istikametinde #ine de bu almadaki mana erevesinde biz 1arZizmin
din alannda, bize zt bir inan tr olan, modernizmin bir dini olan ateizmin savunmasnn
vi'dan sahibi olanlar! hakkani#etli bir tavr terk etme#enler! halk arasnda 3#iidi ldrse de
hakkn teslim eden7 ahsi#etler nezninde ateizmin nn kestiimize bu almamzla
inan#oruz.
B#le'e biz! ateizm savunusunun, Marxizm sayesinde biIgi immiesine takdim
edilmesi durumunu, bir bakma 1arZizmin ateizme olan hizmetini de sorulam olu#oruz.
1arksizim ibi dev ve tutarl bir kuramn u'ube ateizmin hizmetkar olmas sevindiri'i bir
elime deildir* ?lmamaldr*
Biz bu almamzda 1arZizmin bir felsefi tahminin, madde ezelidir eklinde, asl varlk
oIarak temeIIendiriImesi durumunun, yine bir inan tr oIan ateizmi bir kabul ve ona
#aknlama sonu'unun dourduu mev'ut halinin sorulanmasn #aptmz du#urduktan
baka, 1arZ'itIerce bu aIanda nesneI hibir iddiann temeIIendiriIemedigini de tekrar
vurguIamak isteriz. YapamazIar en nce AIIah var sonra da aka di#ebiliriz ki kendi bili
teorileri kendilerini balamtr.
nce feIsefi boyuta aIm getirerek ifadeIerimizi temeIIendirirsek; iimize yine ateizmin
en keskin kIcn kreIterek baIayaIm. Yani materyaIist diyaIektigin tartImas iIe yoIa devam
edeIim. Bunun iin tartmaya da isterseniz daha uygun oIan u noktadan; tmeIIerden
baIayaIm: tmeI; tikeIIerdeki ortak, farkI, benzer, zt ynIerin bagntI btnIg oIarak
inanIan bir inak olarak enel bir zelliktir. Bir inak oIma hususundan ne anIadgmz ayrca
aagda daha detayI tartIacak. Ama hem de ayn zamanda da saItk bir zeIIiktir. Derdimiz
sadece materyaIist diyaIektik de "lmamaldr. B!rada yaratlan inaklar da deil. ,%l i t$m
fel%efe #e zelinde fel%efenin a) "lan alman fel%efi d$$nce%inde b" metafizikiIerden
ideaIistIere kadar herkesi hedef iIan etmekten de geri durmamamz gerekmektedir.
EIetirmeden yeni bir neri ve aIm getiriIemez. EIetirmek iinde kavramak gerekiyor. Demek
ki iin boyutu bu aImay ayor. AsInda ok byk okumaIar yapmak gerek. ByIe
oIdugunda bir bo metafiziki oIdugu iin Renouvier'e gre de tanmIanan bant'la bal
olarak Renouvier'de bagntIara temeI kapIam oIan tmeI ne kadar gizIense de Renouvier
feIsefesinin arka pIanndaki temeI nokta oIarak deifre ediImesine ait oIan kk bir yakIam
dahi nem kazanyor. Bu manada tmeIin tm feIsefi akmIarda hemen hemen saItk oIarak
aIndgnn gsteriImesi de tartmamz asndan nem kazanacaktr. Renouvier'e geIince
ksaca onu tanmIayan cevabmz udur: sIam'dan habersizce dtg feIsefi girdapta "temeI,
(ba) uIam"
$I(
oIarak grdg bagntya feIsefece AIIaha biilen r"l$ bien aklc t!t!m!n
mimar. 1pk k!##etler bileke%i ,lla)tr diyenler mimarlar gibi ayni y"lda? gerei %alt akl
iIe arama yoIu! &elsefe bilinin ka#na hususundaki rlerini du#um'u, ampirik vs. hani
tre a#rlarak temellendirme#e alrsa alsn temelde aklidir, #ani ara olarak akl kullanr.
Yoksa hayvanIarda feIsefe yapabiIirIerdi pek aIa. Ama kt akIar ancak gnIk yaamIarn
evirmeye yetebiIiyor! Bu tpk una benziyor. FeIsefeden ( soyut yada arasaI oIarak somut hi
fark etmez; saIt akIdan) baka gzIg oImayanIarn Tevhidi anIamamaIarna! Tpk bizim
sIam'da ki muteziIe ehIi de anIamyor! OnIar da Kur'an da emrediIdigi iin inanyorIar. Ama
Tevhidin arac tasavvufu yaamaktan uzak oIarak Tevhidi akIIa anIayp, sadece kabuI edip
tasavvufu red eden kr bakIa, kr krne! Peki ayn yoIun bir baka yoIcusu uIamIar her
ey grerek ideaIizmi nesneIIetiren HegeI na%l bir t!t!m %ergiler/ 9relim: Hegel b!ndan
t$r$ 'idealizmi canlandrabilmek iin B.N.) kendi ulamlarna Wsomut evrenseller adn verir."
Ya bagntnn formu konusunda; ksaca tmel ve#a mehur tamlk hususunda D.M. ne diyor?
D.M. bu hususa ait noktay madde oIarak deifre ediyor! Hem de nesneI gerekIik oIarak
dnIecek tmeI veya tamIk tasarmndan iddetIe kaarak; byIece baka bir eIiki
yaanmasnn stn de ustaca rtmeyi becererek! aImann hemen devamnda bu eIiki
daha da aga kacak. GrIecek ki HegeI bu tmeI veya tamIk hususu noktasnda diyaIektik
materyaIizmden daha tutarIdr.
BagntcIk meseIesinde diyaIektik materyalizm )emen " kadar k"lay te%lim "lmaz.
9reli bilgi ve saItk biIgi iftine ait eytiim oIuum durumunu kuIIanr. D.M. iin saItk
kavramndan anIamamz gereken eski metafizik anIaytaki degimezIik degiIdir. Tam tersine
anIamamz gereken degiimin iindeki degimeyen momentIerdir. GreIim: " DiyaIektik
bagntcIga gre bili, relilikle saltkl birlikte tar. BiIgi greIidir; nk srekIi oIarak
geIimekte, yetkinIemekte ve dogruIanmaktadr. BiIgi saItktr; nk, her reli bili saltk
bilinin dorultusunda eliir, #etkinleir ve dorulanr. Btn greIi biIgiIer iinde saItk biIgi
yatmaktadr. (.) GreIi biIgi, saItk biIginin biIgi srecinde her an biraz daha gerekIeen
paraIardr. Demek ki reli bili, saltk bili#i zorunlu olarak ierir. Her eksik biIgide tam
biIginin bir paras yatar. yIe ise pek aktr ki reli bili saltk erekte eliir ve srer.
BiIgi'nin tarihseI sreci iinde her an eksik, tamamIanmam, kimi yerde yanI ve kimi yerde
pek dar, tek szIe greIi oIuu, saltk bili#i yok etmez. Tersine, saItk biIginin her zaman ve her
biimde var oIdugunu tantIar. GrIdg gibi eytiimseI (diyaIektik) bagntcIk anIay,
metafizik bantclk anlaynn tam kartdr.:
$IE
Burada iIkin neden Lenin'in srarIa vazgemedigi o nI ""daha-daha"" mantgnn
zorunIuIuk oIdugu geregi aga kyor. nk " "daha-daha"" bekIentisi iIe bir gn arzuIanan
yere(!) tamIga veya tmeIe varIacaktr. aImamzda beIirttigimiz gibi diyaIektik materyaIizm
mutIak bir biIgi trnn dnseI somut oIarak var oIdugunu inanmak zorundadr. Fakat o
bahsediIen bu mutIak biIginin de zaman iinde geIitiginden yanadr. ,nk bili devinen,
deien karakterli zdekten a#rlamaz. 4er bir a#rlma hususu varsa bu a#rlma meselesi!
bilinin relilii oluu anlamnda ei'idir. ByIe deniyor ama tmeI evren sz konusu
oIunca; relilikten ka#naklanan bu a#rlmann bahsi een ei'ilii maalesef mutlaklk
kazanmaktadr. te bu beIaI husus diyaIektik biIgi srecinin girdab, bir sabr kmazdr. Ne de
oIsa bu henz biImedigimiz durumun (!) yani greIiIigin, baka bir deyiIe; bir anIamda da
zdekteki degiimin rndr. NasI oIsa bir gn bunu da (!) tm degiimIerden kaynakIanan (!)
tm durumIar da biIecegiz! HatrIaynz aImamzda yukarda nceki aIt baIkta yer aIan
ikinci madde de bu sorunu temsiI ediyordu. Ve de tutarszIk yarattg iin biz bu aIm kabuI
etmemitik. Nedeni burada da karmza kyor. Zira zdek5madde ile bilin zde tutulun'a
ister istemez sizin gibi Marxist formda dnmeyenIer; dogaI oIarak sizden saItk yn agr
basan bir kantIa iIeri srIebiIen zdekIe biIincin birbirine denk dtg biIgiseI bir form
isterIer. :ira D.1. iin evrensel gerekIik tmeI oIarak var oIan somut dnseI bir gerekIik.
Ama cevap iin iine atom aIt boyut dahiI oIdugu iin; hem tikeI zdek ahsnda; hem de
bunIarn bagntI btnnn; zde somut dnseI tmeIi oIuturmas ahsnda da oIsa,
yapsaI oIarak bir nesneI gerekIik mevcut oIdugundan yIe veriIiyor! zdek/madde, degiip
geIimektedir! yIeyse biIgi degimeden kaIamaz ki! Degimeyen biIgi istemek samaIktr;
diyecekIer! Igin degiI mi? NesneI gerekIik hem art; hem eksi sonsuz oIacak. Hem de ""daha-
daha"" mantg iIe tamIk veya tmeI iin geIecege ait bekIenti iine giriIecek! Igin evet hem
de ok iIgin! )emel olan ulam deien zdek olduundan saltk olan aslnda bili deil tam
tersine maddedir. Bu nedenIe D M. biIginin saItk oIarak ve nseI oIarak AIIah tarafndan batan
yaratIdgna; mutIak oImayan beIirgin formIarna ise AIIah diIedigince kavuacagna; ve bir gn
bu formIarn tekrar yaratIarak; formIarn bu yzden grIebiIecegine; kar; srekli ve kendini
tekrar etme#en hareketin varl temelinde kar ksa da! sIam anIay; bu tutumu da
kuatyor. sIam'a gre: "O AIIah ki her an bir en'(en/i)dedir." ekIinde duyuruIan Kur'an
ayeti degien zdekseI varIg ve de onun sahibi degitirici znesi oIarak; degiken varIg
kuatan AIIah' gsterir. Ama konumuz bu degiI. Burada eer D.1 iin bile saltk mahi#ette de
olsa mutlak bili#e, bilisel forma ihti#a ve inan olmasa idi! bir postla olan 33daha"daha7
bir n idilerek niha#et tamla! tmele ulala'ak7! mantndan kalklarak, niha#et ateizm
inanc, saItk yn iIe de temeIIenebiIen biIgiseI mahiyet aIarak kantIanabiIen bir form aIacak
bekIentisi kurguIanamayacakt! Ama maaIesef tamIk veya tmeI insan biIincinden kanktr.
Yani siz ona ne kadar yakIarsanz o sizden o iddette kaacaktr. AIIah'n ciIvesi bu! Ne
yapaIm!
Bu gn iin zIenen sonu ve bekIenti oIarak ateizm, teorik oIarak nceden yaratImtr.
Ama byIe ""daha-daha"" vurgusu iIe yaratIan sonu bekIentisi iIe insanIar oyaIanmaktadr o
kadar.
Bu aIanda D.M. iIe tartmaya girerek; biIgi saItk yani degien iindeki degimeyendir.
yIe ise u sonuca gidebiIiriz deseniz; diyaIektik sizIe inatIa biIginin greIiIigini hatrIatacaktr.
Eger siz bu kez biIginin greIiIiginden dem vurursanz o cephe degitirip biIginin greIi iIe
bagn oIuturan saItk ynne srarI vurgu yapacaktr. steIik size ukaIaca bu eytiimseI
kutupIarn birbirinden ayrIp metafizik yapIamayacagn da gretecektir.
Bu ve daha pek ok nedenden tr! ilkin biz, D.1. iin onun dn#a ve ulalr evren
zerinde ileri srlm insan dn'esinin alm olduunu bili#oruz. Bu snrlarda dn#a ve
ulalabilir, istatistiki evren snrlar iinde kald mddete ne srd bili metodunu yanI
buImuyoruz! Feden nk bilinsel retimi somut sonulara tutarl'a bala#abilen ve bilin ile
zdeksel durumlar arasnda dorulama ltn pratik rerek suni mahi#ette de olsa
tekabli#et kurabilme zelliine sahip tek a#retli felsefe olduu iin! bu kadar #etmez mi>
Ayrca biz saIt bu eytiimseI kutupIarn birbirinden ayrIma hususu oImayacak bir
biimde byIece bu eytiimseI kutupIarn birbirinden ayrIp metafizik yapIamayacag
hususunun nemIi ve dogru nedenIerden birini oIuturmas hususuna da takI kaImadk.Nzel
manada e#tiimsel kutuplarn birbirinden a#rlp metafizik #aplama#a'a hususu ile
e#tiimsel kutuplarn rast ele oluturulama#a'a hususu ve de bu e#tiimsel kutuplarn
birbiri ile a#n rlmesin idealizm #arata'a hususu birlii iinde u#ulanlnn nemine de
dikkat ettik. Nzel hususlar manzumesi olarak aarsak! kavramlarn, kateorilerini, ulamlarn!
a#r'a bunlardan doan baka dier nerme, arman, ve ilkelerinden doan tm
prensiplerinin btnlkl anlam iinde orta#a kan enel manada da di#alektik biIgi
metodunu bir metot olma hasebi olabilmesi asndan da ret etmedik. Bizim arptmz nokta
tmel everenin sonundan elmede bu bili #nteminin iine de'ei kmaz stermekti.
Sonra biz yine bir biIgiIenme trIerinden biri oIarak geerIi kabuI ettigimiz diyaIektik
materyaIizmin hak ettigi cevab kendi istedigi formda vermek iin onun dogru aImIarn
destekIedigimizden doIay ona veriIecek cevapta eytiimseI birIik iinde eIe aInmas gereken
kavram, kategori ve uIam iftIerini beraberce verdik. ByIece onu anIamadgmz iddia
ediIemez.
A#r'a du#u ile dn'enin bedenimiz, kendi mahi#etimiz zerinde! ve#a tm bunlarla
beraber ister a#r isterse beraber olarak dmzdaki nesnel varlk zerinde kurdugu eytiimseI
eyIemseI faaIiyetin sonucu ve bir bakma var oIan bahsi geen yapIarn birIiginin tezahr
oIarak biIgi ve buna bagI oIarak biliin keskinlemesi durumu olarak bilin5ruh ve #nelimleri.
ster d zerine, ister i zerine veya herhangi bir kaynaga ikisi iIe ayn bir anda yneIen
anlamann ara' olarak saIt akIn, saIt gnIn veya her ikisinin ortak oIarak kuIIanIdg biIgiseI
faaIiyet oIarak; kendisini bir pratik faaIiyet biiminde ortaya koyabiImesi hususu; ruh deniIen
yapy, geneI oIarak biIgi; zeI oIarak saIt feIsefe disipIininin iine skacak kadar da dar
mahiyet de eIe aImamz engeIIer.
Bu durum, geneI oIarak "BiIincin anIaImas oImadan; zeI oIarak anIamann mahiyetini
anIaImadan; varIk zerine dnmek hataIdr." ekIinde formIe ediIebiIen Heidegger'in ne
srdg hakI itiraz geregince de gerektir.
AnIam, anIama hadisesi, topIumsaI birikim, inan vb. hususIara da bagI oIdugu gibi
bunIarn biIim daI oIarak disipIinIemi biimIeri oIan feIsefe, psikoIoji, sosyoIoji, yksek
matematik, istatistik vb. bir ok biIekesi, boyutu oIan disiplinler aras in'elenme#e kadar
enile#en bir konumla da iIikiIi oIdugundan baka; bize gre iin iine tasavvuf ve onun eiz
ayrc kstas oIarak beIirIeyici manada ki turnusol revine insan emanet edilmeden sade'e
bilin deil total olarak insan ve mahi#eti hususunun da karanlkta kalna'a durumu bilisel
ve#a bilisel herhani bir dalavere'i karmlarla kmsenmemelidir.
GrIyor ki tasavvuf dna kIarak saIt dnseI pIatformda eIde ediIen biIgi; eIde
ediIebiIen kouIIarn tarihseI kat snrIarn zorunIu cenderesindedir. nsann ontoIojik snrna
bagI bu durumun(Gadamer'in tespitinin) aImas dnIerek, bu yzden de pratik faaIiyet
sz konusu ediIerek sIam'n biIgi arac tasavvuf reddediImekte tm insanIgn praxisinden
faydaIanIarak sorun zIecekmiesine bir baka yoIa gidiImektedir. Oysa dinseI diIendirme
iIe insan naks olmaktan feIsefi diIIendirme iIe ontoloGik snrdan! nsan- KamiI oImaya ve
ancak bu yoIIa varIgn mahiyeti hakknda; gr keskinIigine uIaIarak; mutmain oIua; test
ediIerek denenerek eIde ediIen; biIgi oIarak inanca giden en kapsamI ve garantiIi yoI; gemite
oIdugu gibi bu gn de tasavvuftur.
StaIin biz komnistIer zeI ipIikten oIumu insanIarz der. Bu kendini begenmiIik neye
gre bu unvan hak ediyor? Ateist tutumIar iIe gerege mi erdiIer de biz biImiyoruz? Biz bu
unvan hak edenIerin de nsan- KamiIIer oIdugunu deIiIIendiriyoruz. nk onIar tasavvufu
rehber edinerek yaayanIardr. OnIar, geregin ak ateinde pimi insanIar oIarak; Kur'an ipi,
Kur'an hakikatIerinden ve hakikat iIminin dsturIarndan sonra AIIah'n ipi iIe rIm; rIen
eIbiseIeri iIe rtIeri AIIah oIarak AIIah'n zatna erenIerdir. OnIar AIIah kapIam; onIarda
AIIah'n bu kapIamasndan; zerIerine inmesinden honut oImuIardr. AIIah'ta onIardan
honuttur. AIIah'n seIam ve diIe getiriIen saIavatIar nce peygamberimize sonra srasyIa ona
ve yoIuna yakn oIanIarn zerine oIsun. Amin.
Bu gn tasavvufu kmseyerek Tevhid iIminden baka bir iIimIe feIsefi yada baka bir
biIekeseI faaIiyet iIe zme uIamak iin her trI pratik faaIiyetten praxisi de kast ederek de
oIsa da bu tarz bir feIsefi yada baka bir yoI yada faaIiyet; varIgn mahiyetinin sz konusu
oIdugu her durum veya evren karsnda yine bir pratik bir snrIIga iaretti diIe getirmekten
baka bir yoI veya durum oImayacaktr.
Burada sergiIedigimiz yakIamdan; bir sapma kararak; biIgi iin ortaya atIacak tm
insani faaIiyetIerin gereksizIigi gibi gerici bir sonu karanIar ya ahmaktr yada kt bir kast
oIan aIak. ,nk bilinmelidir ki tasavvuf insani bili abas ne kadar derinleirse o kadar
elzem olur*
Konumuza feIsefi boyutu iIe devam etmek istersek; yukarda detayna girdigimiz yerde
amIandg gibi varIk meseIesine feIsefi adan yakIatgmzda dnce iIe gerek arasnda
Kant'n temeIIendirdigi gideriIemez bir yark/akIk vardr. Bu #zden de bilim ve felsefe
alannda mutlak bir 'evap aramaktan beri durulmaldr. ,nk insani ara#! varln #ol at
bir durum olan sonsuzluk mahi#etinden dola# bitme#e'ektir. &akat bu durumlarn aksine zel
olarak ruh alannda enel olarak evren nedir> /orusunun kazana'a 'evap anlamnda ara#
an'ak bir #ntem olarak tasavvuf durdurabiIirdi ve de yIe de oIdu. UnutuImamaIdr ki
tasavvuf kesin biIginin kesinlemi ara' olarak =llahJ dene#lemenin ilmidir* Marx'n kendisinin
beIirttigi gibi zaten her ey biIinseydi biIim biterdi. Ve Praxis argman (Marx) ekIinde ifade
ediIen pratigi kitIeseI oIarak ve yeniden retme argmann temeIi AIman feIsefi dn
biiminin zeIIetigi kii oIarak Kant'ta temeIIenir. Kant oImasa idi Marx oImazd. nk en
azndan Kant "Yark" meseIesini temeIIendirmeseydi, " Praxis " bu dncenin ztt ve kabuI
zerinden kavram oIarak kefediIemeyecekti. Bili de bu #zden di#alektik etkiIeim yani mana
ve vcut oIarak zttyIa kaim oIan, degiim ve geIiim iindedir. Bu yzden feIsefe yapar insan
ve bu yzden de insan her feIsefenin ve feIsefecinin aIacagn unutmamaIdr. Her feIsefenin
aImas daha bu kadar az bir anIatm snr iinde biIe anIattgmz nedenIerce zorunIudur.
Bir baka boyutu da irdeIeyeIim:
TamIk nedir? Giderek daha tam oIarak neye ve nereye varIacaktr?
$ID

D.M.'de TikeI ve tmeI hangisi sz konusu oIursa oIsun; dogruIugun It pratiktir ve
somut, ister tikeI ister tmeI oIsun ok sayda beIirIenimin bir noktada bagdamas
oIdugundan; tikeI ve tmeI maddenin ahsnda birdir.
Ama buradan hareket ederek nereye varImtr? Ik ve son bir arada tespiti iIe iIkIi
iIksizIik(evveI) sonIu sonsuzIuk (ahir) tanmIar maddeye D.M. tarafndan ykIenen AIIah'n
zeIIikIeri maddede aranmtr. AsInda maddeye tapn zahiren ret ediIse de zmmen,
kendiIiginden, batnen/gizIice ortaya kmyor mu?
Konumuza dnersek:
Allahszla kaplar kapatmak ka#d ile di#alektik biIgi teorisinin #annda#z. nk
nesneI durumun nesneI biIgisi hakknda en ideaI biIgi teorisi unvann korumaktadr. Bu meyan
da aktarmIarmz Iehte srdrerek argmanIar inceIemeye devam edeIim:
Her tikeI tmeIdir. Fakat ayn zamanda her tikeI spesifik manada ayrm noktaIardr.
TikeI& kendinde eyi !n!tmadan d$$neceimiz "rganik bir b$t$nd$r. Hatrlar%ak y!karda
deinmitik? 0ar@'a gre somut: zt ynIerin birIigidir. Yoksa ey anaIiz ediIemez, soyutta
yapIan anaIiz ve ayrtrmaIar sonucu zihinde somut oIarak ortaya beIirIenimin karak buradan
somuta gidiIemezdi; soyuta gitmek iin somutta belirle#i'i halka# rme #akalama esprisi
olmazd. rnegin: KapitaIizm %z k"n!%! "l!nca& aratrmann balad belirleyici )alkann
birimi tek bir metadr.:

$IH
Burada gzden kamamas gereken husus; btnn kendine ait bir
nesneI gerekIigi oIsa da; ki bu nesneI gerekIik tanm topIumsaI yapnn suni oIuu yani bir
araya geIdiginde var oIuu ama dagIdgnda yok oIarak bir mtemadiyenIik, devamIIk
gstermeyiinden doIay baz feIsefeIerce arIga gidiIerek suniIikten iIeri bir duru oIarak ve
hatta bunun sonucu oIarak nesneI gerekIiginin reddi vargsn ret ediyoruz. DiyaIektik kavray
iin nesneI gerekIik kafi argmanIa kantIandgndan bu meseIe; yani suniIik tanmnn nesneI
gerekIigi iptaI etmeye kadar varan sonuca bagIanmas iIIa da bir akm oIarak ideaIizmi diriItme
histerisinden baka bir manas yoktur. Bu meyanda feIsefi sonuIar kurtarmaya yneIik kaygI
duygusaI bir k oIarak nemIi degiIdir!
nsan kavraynn kapsamnn tasavvufi biIme hadisesi dnda tmeI veya tamIk
arzeden tarzda mevcutIam; se'eretllemi somutu kavramaya msait oImay
biIindiginden. DogaI oIarak bu durum ideaIizm gibi kimi feIsefeIerce koIaya kaIarak tamIk
arzeden veya tmeI oIan evrenseI yapnn soyut oIarak dekIere ediImesi ekIinde bir biimin
itiraf oIarak evren soyut bir gerekIik oIarak grIdgnden; biIiyoruz ki daha HegeI yIIar nce
kendi uIamIarna somut evrenseIIer adn vermitir. Oysa diyaIektik materyaIizmin btnn
kavramsal somut oIarak eIe aInn temeIIendirmesi dier felsefeler karsnda baka arp'
bir zeka stnldr.
Btn bunIara ragmen diyaIektik materyaIizmin btnn kendisinin dogru
anIaImasnda btn tm zeIIikIeri iIe temsiI eden somut tikel varln analizi hususunu
srarla ne karldnn anlalmas; diyaIektik biIgi teorisi ve bu biIgi teorisinin yanI
anIaImamas nemIidir.
D.M. somut durumIarn somut anaIizine yneIdigi ve bu sayede biIgiseI durumIara
uIatgnn hususIarnn tesciIinin dogru eIe aInmas iin tikeIIer nemIi nirengi noktaIardr.
Ama zeri karartImamas gereken ve zerinden p diye atIanImamas gereken nemIi
bir husus da udur. DiyaIektik materyaIizmin bu nemIi biIgiseI yakIam evrene
uyguIanamyor!
Btn kavrama iddiasnda oIan D.M. neden byIe bir kavraya gidiyor? "nk
organik bir btn oIarak cisim, (tikeI B.N.) bu cismin hcreIerinden daha koIay inceIenir de
ondan."
$IR
TmeI "larak kapitalizm eksikte olsa meta'da mevcuttur. Artk diyebiIiriz ki diyaIektik
yntemle inceleme yani bir bakma "SoyutIamaIar dogay (da B.N.) daha dogru ve tam oIarak
yanstr. "
$II
Fakat hataIara dikkat edeIim. Ikin burada topIum aIanndan dogrudan dogaI aIana
atIanyor. Bu mmkn degiIdir. nk dogadaki tikeIin de mahiyet sz konusu oIunca atom alt
gerekIigi sahsnda maaIesef dibi yoktu (!) bunu unutmayaIm. Yani topIum aIannda ki geerIi
buIguIar mahiyet sz konusu oIunca dogaI aIana aktarIamyor! =ma ikin'i bir zel husus
udur: varln nesnel, nesnesel retimi ve e#asal kullanm snrnda kalabili#orsak o zaman
tm D.1. karmlar varlk $zerinde eylemde b!l!nmamz )akl karabilir? bu baka bir
durumdur. Bundan da baka, nc bir dikkat ediIecek konu farkI karakterde kuIIanIm oIsa
da; bir ""daha-daha"" mantgnn varIgdr. Ierde Heidegger ve Server TaniIIi iIe bagIantI aIt
baIk oIarak eIe aIdgmz MeninJin nl #anlsnn sebepleri bahsinde eIe aInacak. Ayrca
burada tartmaya atgmz di#alektikte so#utluun nasI kuIIanIdgna yeniden inceIeme ve
rnek oIabiIecek bu bIme, bu manada tekrar bakaIm. imdi konuya girebiIiriz.
SoyutIugun diyaIektikte yeni bir mana kazanarak di#alektik soyutluk tanmIamasn hak
edecek tarzda zeIIeerek nasI kuIIanIdgn burada da rnekIetirmeye anIatmaya
baIamadan beIirteIim ki yine ateizme kapIar kapamak geregi beIirdi.
Neden?
Zira son biIinmeden muhtemeI bir son hayaIiyIe sona dogru gidiImekte adeta tikeIIer
dnda varIk yoktur deniImek istenmektedir. BahsediIen tmeI dedigimiz ey diyaIektik iin
kavramsaI somuttur. MateryaIist diyaIektik adan bir somutun anIam ise insan zihninde nesneI
gerekIigin toparIanmasnn mmkn oIamayan geni boyutu iIe karIaIan her durum iin
oImayan degiI; oIann karIgna denk dtgne inanIan bir kavramsaI ereve oIarak
tikeIIerden eIde ediIen biIgi krntIar iIe zihinde i grmektedir. Bunun neden byIe oIdugunu
yukarda bizzat Marx'tan aktarmtk. ByIe bir yakIam iine giriImekIe ayrca bir ey daha
yapImaktadr. YapIan udur: zincirin grIen ksm grImeyenin varIgyIa benzerIik kuruIarak
beraber eIe aInmakta ve buradan hareketIe D.M. ster atom aIt mikro evren isterse atom st
makro evren sz konusu oIsun; grIemeyen, biIinemeyen ksm iin; zihni tasavvurunu,
kurgusunu, inancn, pratige sonradan kuvvetIe kmas muhtemeI bir dogru tanmIama
buIunmuasna vaaz etmektedir. D.M. iIeride kacak iIiki imi gibi bekIenti yaratarak ve
henz oImasa da bir ngr tarznda, zorunIu bagnt oIarak, mantk kuraIIar aIannda mantk
iIe geregi (Mantgn da bir snrIIk oIdugunu hatrIataIm) tanmIamak istemektedir. te
byIece ateizm de gya kantIanm oIuyor.
Evren karnnda son bilinmeden daha bata . aslnda hep bata kalna'ak bir durula 0
evrenin sonu bilinebilir alana dahil edilmek istenmekte b#le'e mutlak a#b,melekut alemi vb
dier olarak taha##l ettiimiz! tasavvufi varlk aIemi, grIenin grImeyeni oIarak uIaIabiIir
varIk aIanna zihinde indirgenerek zorunIu bir ideaIizm yapImakta, diIe aInmayan metafizik ,
fark ettirilmeden izli bir kabul olarak, zihinde maddenin bir alan imi ibi so#ut #ani asl
somut olarak kendiliinden oluturulmaktadr. Bu durum geneI oIarak biIimin ve zeIIikIe
pozitivizminde dtg zorunIu bir kmaz oIup, probIem metafizikIeri biIimi de yakndan
bakIdgnda z itibariyIe bu ynde teorik aImadr.
Bu nedenden tr DiyaIektik MateryaIizm ve benzeri diger akmIar, dinseI biIginin AIIah
iznine bagI biIinir grIr aIann; insan uydurmas, fantezi, fantastik biIgi oIarak grmektedir.
Yine D. M.'e gre evrenin sonu imdi biIinmeyen ama iIerde biIinecek bir aIan oIarak u
an iin uIaIan aIann bir ztt oIarak grImektedir. Bugn iin geIecegin keif ediIecek aIanna
metafizik yaftasn asarak asInda metafizik materyaIizm yapmaktadr. Ierde biIinecek
mutIakIga imdiden mhrIenmi bir aIan bak kuIIanIarak; D.M. iIe hi bagdamayan
metafizik materyaIizm kendi eIIeri iIe oIuturmaktadr. ByIece metafizik aIan yaratc dnce
kuIIanIarak, fakat andgmz probIemi eIe aImadan ve hissettirmeden hatta probIem oIarak dahi
ortaya konuIuunu gerektirmeden karsnda sabr duyuIan bir aIan oIarak grImektedir.
Ksaca o imdiIik metafiziktir, nasI oIsa bir gn biIinecek yIeyse bu geici metafizikIe kafa
yoruImamaIdr!
Ateizmde inatIatg mddete bizce D. M.'min savIar oIarak bugne kadar ne
srIm evrenin zeIde, geneIin tikeIde oImas, byIece mutIak bir tmeIin yokIugunun daha
bu nermeden kmas iIe evrenin nerede bitmise oradan zt ucuna kadar oIan bir yap oIarak
dnIdg ve de evrenin tikeI oIarak var oIdugu kabuInn asInda kendi nermeIerin
mantgnda gizIi oIdugunu gstermek istiyoruz. Bunu anIamak zor oImasa gerek ki byIece iIk
ve sonun tikeIde yani zeI bir haIkada bir ve ayn anda mevcut oIuu savIar D. M. asndan
evrenin sonundan geIen bir aIma iIe evrenin tannmasna byIece bizi evrenin biIgisinin
tketiIebiIir bir biIgi oIduguna gtren zavaII umuda kaynakIk edebiIsin. Ama buraya kadar
oIan tartmann da gsterdigi gibi bu yapImayacagndan, mecburen tikeIde geneIin buIunma
durumu iin bir yaratc eyIemin, iradenin var oIdugu D. M. feIsefece de ne srIebiIirIiIik
durumu kazanmaktadr. Biz onIara en azndan bu aImada bir k yakamaz isek gariban
insanIar bir heves ugruna AIIah'a kar konumIanmaktan vazgeemeyecekIer.
D. M.'min biIgiIenme srecine devam edersek: D. M. iin asI esas bir hareket oIarak
kabuI ediIen madde veya varIk zerinde dnrken; varIgn bir btn ve iIk haIinin sonda
ikin (mndemi) oIdugunu savIamaIyz. Bu yzden eIdeki veya grIen son haIin diyaIektik
zmIenmeye tabi tutuIuunda asl hedef ikin ilktir. AsInda bu tarz akI yrtmenin kk
Aristo metafizigine bagIdr. kin iIkin mahiyetini diyaIektik zmIemenin vermesi haIinde,
so#utun somutu olarak emii bu n ama teorik olarak, hazrm ibi rrz. Buna
benzemeyen bir tarz oIan kaIp gznn gr iIe Said Nursi'de akn gerekIigi Levh-i
mahfuzu veya gemii (geIecek ve gemi zaman) AIIah iznine bagI bir kuvveti kudsiye fevka'z
zaman kma iIe grmek ekIinde tanmIar. +te bu olanaktandr ki insan zihni bir alma
#olu#la so#utta somutu #akala#abilir. Marx kapitaIizmi zmIemek iin meta tahIiIi oIarak
topIumun ekonomik iIikiIerini, somut oIarak ortaya karmakIa zihni aIanda bu oIanaga,
soyutun yani soyutIama iIeminin asI somut oImasna, bunun ne gibi bir g oIdugunun
farkna varmadan, mahiyetinin farkna varmadan yapmtr. Bundan da anIaIyor ki AIIah kafir,
MsIman demeden insana ve akIa beIIi oranda bu oIanag vermitir. D. M. Ik sonda
mndemitir nermesine bagI oIarak iIk oIann buIunma istegine teorik tutarIIk iIe iIkIi iIksizIik
savnn tutarI oImas asyIa yneIir. Bu aba diger sav tetikIer, tetikIenen sav "grnmeyen
gerektir" savdr. Burada ilk ve z almas #aplmakta derine dike#'e inme ilemi
erekletirilmektedir. &akat bununla metafizikte kabullenilmi olur../erver )anilli ve onun ibi
dnenler, metafizii bouna terk etme#e almaktadrlar. +lerde bu konu#u ele ala'az.0
&arkna varlma#an rnme#en erein varlna niha#et varlmtr. =ma ierdii metafizie
ramen neden rahattr D.1.> ,nk aslnda o metafizie dmediine inanmaktadr. ,nk o
bu savla mater#alize edebildii bir rnme#en erekten #ana olduunu ha#al eder. <ani
dndn mater#alize ederek metafizii atn sanr*
Heideer'in dedigi gibi asInda metafizik orada, varlkta, r alanmzdaki varla
ramen hem onda hem de akn olarak var olduu halde! zihinle bu kapal alana mdahale
edilmi, rleme#en akn so#ut, tekrar so#ut hale #ani bir zihin r alanna dier anlamda
somutlama#a etirilmitir. -eki #a mater#alize edileme#e'ek insann ontoloGik snrna da#anan
erekliin insana akn, dorudan =llahJn iznine bal tasavvufi #n> +te D.1. farkl bir
#erde durduundan buradaki ak kap# remez* =teizminin bozulmasndan korkma adna da
rmek iine elmezdi de zaten.
Biz yine de bu feIsefenin hakI ve bizim iin de geerIi oIan savIarna yneIeIim. D.M'nin
materyaIize etme iIemi soyutIama srecinin somut biIgiyi vermesi iIe soyutIamann
sonuIandgnda somuta uIaIacag durumu hedef ama grr. Bu ilem, aratrma ynteminin
akIama #ntemine ters oluunu erektirir. Aratrma sondan akIama iIkten baIar. Yani
komnist topIumun gerekIeme dinamikIeri kapitaIizmde aratrImaya baIanarak oradan iIkeI
topIuma varIr. AkIamaya ise iIkeI topIumdan baIanr; byIece komnizme kadar tarihin
anIamI haIe getiriIiine, kitIeseI hareket/mobiIizasyonun sevk ve idaresinin akIga
kavumasna ait etki sagIanm ve bizim iinde geerIi ve kabuI ettigimiz materyaIist bir tarih
biIinci de yapIandrIm oIur.
Tasavvuf yanIs dinseI bir anIaya sahip oIup bu anIaya temeI roI vermemize ragmen
yukardakine benzer tarzda akIamaIar iIe atmamz mevzu bahis biIe degiIdir. Zira insanIar
AIIahJn #azdn bozmu#orlar. 8i bir =llah dilemeden dile#emez. <azlar ise =llahJn
ezeli bilisinde kullarnn tm #nelilerini bildii kulun e#lemli varln takdir etmesi bu takdiri
kulun semesidir. =llah kulun bu ezeldeki seimine iradi olarak karma#p takdir etti ise
hepimize halt #emek der. Durumu b#le ele aldmz ve #az olarak rp anladmz
takdir de zaten! kullarnn kendi sorumlu olduklar alann tm #aratlm iinden kendilerine
u#un rdklerine #nelmeleri #ani seimleri olur ki kimsenin seimine karama#z. Bu
durumun bilisini dn#ada aa kararak pratie #nelme isteine ister D. 1.Jden elen katk
olsun, isterse bu katk baka bir insan dn'esinden elsin, pratii #nlendiren dn'e
olarak biz insann e#lemli etkinliinin haram olduu ile ililenmi#oruz! istek ve arzularnn
sonularna kendisinin katlana'a! ter'ihinin onun hakk olduuna nderme #ap#oruz.
8aram iin karakteri ve sonu'u itibar#la orta#a kar nk. Ayrca saIt eyIemIiIik var diye
kabaca herkesin AIIah'n iine karmakta oIduguna byIece din ve AIIah iIe attgna da
inanmyoruz. Peki biIgi karndaki duruu asndan evIiya kimdir? Bir insan AIIah iIe
bag/yogunIama dzeyi yksek bir ahsiyet oIarak kamiI bir mmin oImusa evIiyadr ve
hadiseIerin mahiyeti ve sonucu hakknda nseI biIgiye sahip oIabiIir o hazretIerinde bizi
anIamaIar haIinde ret edebiIecekIerine ihtimaI vermiyoruz.
b" Bilinin elde edilmesi asnda tmdenelimin tmevarmla birlikte #eni formda
kullanlarak #eniden anlamland #er olarak di#alektik.
Konumuza #ukarda kaldmz #ere dnerek devam edelim. D.1. asndan tamlk
meselesinin bir dier #n olarak bilinin tamamlanabilmesinin nemine* Bili tamamlandka
elien bilinin insana nasl bir e#lemlilik alan aa'ana dair rnekle alma devam ederek!
nelerin ola'ana dair toplumsal alandan vere'eimiz almla bu duruma ait kastmz daha
belirinletirebiliriz sanrm: 34er biz bili#i toplumsal zmleme alannda kullanmak
isti#orsak bunun ilk anlam ne olabilir>7 di#e bir soru sorarak ie balarsak ala'amz 'evap:
di#alektik materyaIizm iin veriIecek en radikaI cevap oIacaktr. Bu cevap en ksa oIarak yIe
geIebiIir: kapitaIizm iinde yaayarak ondan ayr kaIabiImenin onun tarafndan
beIirIenmemenin; bu yoIIa kar ve sagIam bir duru eIde ediIme oIanakIarna nem vermeIiyiz.
Neden tahIiI istegi bu kadar nemIi bir istek oIarak karmza kyor? nk tahIiI ngr
sagIar? ngr bagmsz hareket edebiIme oIanagdr. nk gemi ve geIecek anda
meczediImitir. 9apitalizmin zmlenii#le temellendirilen dn#a r olarak sos#alizm ve
bundan doan her si#asi duru artk sos#alizme ivrilme ' orannda varln muhafaza
ede'ektir. =ksi halde bu zmlemeleri bizzat kapitalizm kendi iin kullanr. 8eideer'in
uyarIarna kuIak verirsek ancak ve ancak "An zamanda" mevcut oIan bu iIerici tutum ve duru;
D.M. asndan yarndan geIme tutumu oIarak tmden geIimIi tahIiIin zdr. Her ey;
karmzda durdugu haIiyIe bir tketim nesnesi oIarak somut oIarak var oIan ama
zmIenmeye muhta bir biIi nesnesi oIarak; rnegin metann soyut zihin aIannda sadece
soyut bir tketim nesnesi oIarak degiI tm ynIeri iIe zihinde somutIam ve bize yarn ne
yapmamz gsteren canI meta tahIiIine uIamakIa; metann bir tmden geIim nesnesi oIarak
ok ynIerin kendinde cem oIdugu somut canI bir varIk olarak ele alnmas#la balar. =ksi
halde kapitalizmin elde edilen tm eitli so#ut analizleri tek bir so#ut analiz olarak
birleeme#e'ek ve bize somutu verme#e'ektir. B#le'e 9apitalist sistem kendi alternatifinin
hatalar sa#esinde kendini ila nihai#e #e doru devam ettirmekten vazeme#e'ektir.
B#le'e kapitalizmin bir dnemine ait ereve tahlili orta#a kt an! artk snf
hareketini #netmek ve tahlil etmek sorunu doar. 1arZist tarihsel sistem analizinde
zmlemesinde sana#i zmlemelerinin aksine krn5tarmn tahlili vazeilmezdir.
Zira kapitalizme kar direnen ve onun deimesini iste#en n'nn #arn salkl adm
atp nn rmesi an'ak tarmn kapitalistleme orannn hesab olan ve krn pazar iin ne
kadar retime katldnn tahlilinin #aplmas ile n'lnn mmkn olabilmesi! ha#ati bir
nem kazanmaktadr.
te bu #zden Menin bana bir devrim'i parti verin size dn#ann nasl alt st edile'eini
stere#im di#ebili#ordu.
nallah bilin'ine elin'e bu durum ile atmaz zira n'elikle inallahtan sorumlu olan
=llah'n kudretini biIebiIenIerdir. Zira Hz. AIIah ( C. C. ) Kur'an- mbinde buyuruyor yarn
kesinIikIe bu ii yapacagm demeyin! Peki inanmayanIar inaIIahsz m baaryorIar? Hayr.
OnIarn hareketi de kendi seimIeri ve AIIah'n takdir ediidir. Zira kii ister evIiya oIsun isterse
kafir dine muhaIif tm oIguIar kuIun sorumIuIuk aIdg aIanIardr . Bu ister bir dinsizin inaIIah
Iafzn kuIIanmadg eyIemi oIsun isterse bir dindarIar grubunun kendi iindeki inaIIah
ekiIerek baIatIan sava ki zira Hz.Aye anamz iIe Hz.AIi efendimiz MsImanIar aras iIk
savan tarafIardrIar. BunIarn tmde inaIIahsz eyIemIer degiI sorumIuIugun stIeniImesi
hadiseIeridir. Zira AIIah diIemeden kimse diIeyemez bu anIamda inaIIahsz yani AIIah'n
kuatmadg kimse yoktur. Bu manada eytanda srat mstakimdedir. Fusus'ta eyh'I Ekber
Muhyiddin-i Arabi 8z.Jleri =llah srat mstakimde ise kimse bunun dnda olamaz der. ,nk
hi kimse =llahJn v'udundan a#r bir v'utla v'utlanmamtr. ;e#tan iini rrken =llahJa
ramen mi #oksa =llah emri ile midir> 4vet, sorumluluk alma erek ve samimi bir 1slman
da bazen kaama#a'aklar bir hadise olarak nede olsa az ama kafirlerde devaml bir haldir.
Konumuza dnerek di#alektik anaIiz ve sentez #ntemini ama#a devam edersek
hemen unu hatrlatalm ki analiz bir sentez, sentez bir analizdir.
Tmden elimle dike#e ve derine inili#or iken nlk zamanda elde edilen veriler ki
bunlar tme varm nesneleri olarak kullanlan tmden elimin iinde, tmden elimin temel rol
o#namas ile eritilir. 4ritme talar #erine ko#ma hadisesidir. 4le alnan spesifik kavrana'ak
halkann analizinin salad verilerle ki bu veriler zerinden so#ut ilikiler #akalanmaktadr. Bu
#olla inilebildii kadar )=@+8 :=1=F= +F+M4B+M+@/4, bu ilem tamamlanabilirse, tmden
elimin iinde konulandrlan talara basa basa #aratla'ak toplum modeline de varlm olur.
9=-+)=M BT N<9OFOF 9+)=-M=;1V; 8=M+D+@. )emel eser hazrdr. +; BTFTF O:4@+FD4
bunn tahlilini ikin'i kapitali #azabilme#e kalmtr. =ma #eni bir 1arZ kmyor. Bu yzden
iIeride deha sorununu dnImesi iin bir kez daha eIe aImak zorunda kaIdk. Ateizmin
D.M.'ce geIitiriImesi; kt, gereksiz, hayaIi ve bir u aba oImakta oIup, arya kam bir
ugratr. AIIah'Ia ugramadr. SaygszIk, haddi amadr. Ama buraya kadar ortaya koydugumuz
tartmadan da anIaIacag gibi ateizm inanc biIgi oIarak hibir zaman temeIIenemeyecek bir
bo ugratr. Dedigimiz gibi bir inantr diIe getiriIen. AsInda D. M. evren aIannda da daha
tutarI oImak iin duyum, duygu ve dnce iIe gnI ve akI yrtme iinde, tutarI bir pratik
faaIiyette buIunmak iin varIk aIanna sondan bakImaI idi. DYALEKTK MATERYALZM, HER
SRECE UYGULAMAKTAN KAMADII YUKARDA AIMLADIIMIZ BU YNTEM N EVREN
SZ KONUSU OLDUUNDA; BAHS GEEN ANLATA GELDMZ KESN BLG EDNME
YNTEMN NEREDEYSE UNUTMUTUR.
Hatta diger sav da tetikIenmeIi ve aslnda ilk madde bulunmal#d .*0 ama ha# aksilik,
e#tan kullarna atomun dibinin #okluunu zikretmi fakat tefekkrn zikretmemi*
nk evrenin sonuna gidiImede karmza kan zorIuk eIimizdeki madde iinde
geerIidir! Yukardaki anIatmIara paraIeI oIarak, evren aIannda yardan geIme sav, bir yntem
ve bir tutum ekIinde formIe ediIemeden aceIe iIe ateizme varImtr. Iah veya arkada
eytan oIann ii aceIedir! Yarndan geImeyi bu meyanda tekrar anIatmayacagz, rnekseI
ifadesi yukarda anIatIan iIemIerde kapitaIizm zerinde yapIan anaIizIer iIe nasI sosyaIizme
geIi temeIIendirmeIerinin yapIdgn gstermek iin, eIe aInmt. &akat D.1. iin toplum
alannda srarla kullanlan tmden elimin temel rol o#nad #ntem evren alan sz konusu
olun'a anlattmz nedenler'e madde alannda sorun olduundan D. 1. iin burada
tmevarm' tutumu temel alan #n ar basmaktadr. <ntemi erei kavram iftleri ile
e#tiim kurarak alan bu #zden tmden elimi tamamen terk edeme#en di#alektik
materyaIizm tmden geIimi mecburiyet hududun da kuIIandgndan ve topIum aIanndaki gibi
kavramsaI somuttan emin bir durula ie iriemez. Burada tamamen salt so#ut olarak alnan
kavramsal ebeke kullanr. Ksacas evren aIannda adeta diyaIektik, diyaIektikten vazgemekte
ve yerini biIimseI ynteme brakmaktadr. AsInda burada da tmdengeIimci gibi grnr.
AnIatrken bu yn ne karr diyaIektik. Gya evrenin sonu biIiniyormu gibi bir poza
giriIerek; uygun tm biIimseI veriIer ard arda sraIanmtr. ByIece ateizm bir poz, saIt soyut
kavramIara ba vuruIarak kuIIanIan tmdengeIim pozunun rn oIarak kar karmza.
Sorunun daha az oIdugu topIumsaI aIan dahiI her aIanda, yukardaki srete eIe aIndg
kadaryIa grdk ki asI arzuIanan ama AIIah gibi oImak; varIga etki ederek onun kaderinde
kesin sz sahibi oIma istemektir. )mdenelim ve tmevarm, 3belirli tek bir nesne .meta07 ve
benzeri her tikel ahsnda a#n ve bir anda di#alektik olarak ele alnarak #ani ka#n iki krei
ile deniz zerinde bir ezinti #aplmak istenmektedir. 9sa'as hep =MM=8= @=U14F bir e#ler
#aplmak istenmektedir.
AnaIizde ve anIatmda beraber oIan bu temeI mantk sreIeri tmdengeIim ve
tmevarm diyaIektikte edeger durum iIe konumIandrIr ve ifade ediIir. DiyaIektik materyaIizm,
anIatma safhasnda formeI ifade kuIIanIdgndan rnegin evren aIannda edegerIerden biri
oIan tmevarm temeI yn dogruItusunda tmevarmdan dogan ifadeIeri de akIamann temeI
kavramIar oIarak kuIIanrken tam tersine topIum aIannda edegerIerden biri oIan
tmdengeIimi temeI yn dogruItusunda tmdengeIimden dogan ifadeIeri de akIamann temeI
kavramIar oIarak ne karImaktadr.
Aratrma safhas ise somut oIandan temeI tikellerden hareket edilmektedir. rnegin:
TopIum aIannda meta, ekonomi poIitigin.
VarIgn tarihseIIigi aIannda sre, dar manada siyasaI geni manada topIusaI
tahIiIIerin.
Madde aIannda zaman, fizigin.
VarIk aIannda madde, fizikseI, kimyasaI, feIsefi vb aIanIarn yan sra bizzat kendisi bir
tmeI tikeI oIan atom varIgnn.
zeI oIarak insan ve geneI oIarak canI bnyesinde ruh, psikoIoji aIannn.
Sanat aIannda yine ruh biIin nesnesinin.
zerinde iIem yapIan tikeIIeri oIarak; meta, sre, zaman, madde, ruh vb varIk
biimIeri tm varIk aIannda zmIemenin diyaIektik yoIu oIan belirle#i'i halkann spesifik
beIirIi tek bir nesnenin kuIIanIndan hareket edilmesinin alanlardr.
AmIadgmz bu tikeIIere ait iIem yIe ifadeIendiriIiyor: "DiyaIektik aratrma
%$recinin yoIu, geneI oIarak ve zetIe, " grnten ze " deyimiyIe diIe getiriIir. Bu, soyuttan
somuta iIkesinin degiik biimde diIe getiriImesidir."
%LL
Somutun soyutIama srecinde gerek
oIarak ortaya tm beIirIenimIeriyIe kmas dogruIugunun da Itnn pratik oIdugunu
biIiyoruz. Bu yoI madde sz konusu oIunca tarihte kkIerini kabaca Ariston!n ikin
metafiziinde b!l!r. ."y!t!n %"m!ta kma% )akknda i%e almlarmz yle
ifadelendirebiliriz: C."y!t& bir #arln& bantlar& elikileri& )areketi #e deime%i
)akknda )ibir bilgimizin b!l!nmad ilk d!r!m! dile getirir #e b! "n!n ilk alglan )aline&
yani WrnJne denk der.
%LK
Burada anIamIandrIan soyut her feIsefede sk sk kuIIanIan
bo soyuttur. Bu bo soyutu diyaIektik %"y!tIama srecinin rn oIan somut so#utla
kartrmamak gerekir. nk somut soyut zdr. z ise: " 'z' (.), varIgn (en somut B.N.)
'somut' haIidir."
%L$
Bu aInty nasI yorumIamaIyz? Aratrma srecinin sagIkI oIarak
yrtImesine bagI oIarak; beyinde tekrar kuruIan; nesneI gerekIik oIarak varoIan da ait
imgeIemin; bu d, nesneI gerekIik iIe iIikide, pratigin It oIarak kuIIanImasnn nseI
kabuI iIe beyinde kurguIanm imgeIemin snanma iIeminde kuIIanIan pratigin iIemi ek
etmesi iIe eIde ediIen biIginin, beyinseI imajn, fotografn dogruIamasnda biIgi ile #arln
tekab$liyetinden gelen bilgi%elliin kendi%i "larak anlatlan %"y!t? %"m!t %"y!t "larak?
3erek so#uttur 7.
Fakat bu tekabIiyet hususunun pozitivist manada aIgIanmas diyaIektik materyaIizmi
arya gtrmtr. DiyaIektik materyaIizm her ne kadar kapsamIIk kuraI iIe katIktan
kamaya aIsa da yukarda geen "varln rndr" ibaresinin ortaya kardg asI
gerek; varIgn ontoIojisi hakkndaki biIiIiIigimizin snrIIg diyaIektik materyaIizmin sandg
gibi noksan biIgimizin, yani biIgisizIikten kaynakIanan bir geici durumumuz oIdugu degiIdir.
Tam tersine bu durum ve de durumumuz; mahiyet probIemi iIe aIakaIdr. Ama diyaIektik
materyaIizm meseIenin mahiyet aIannda da zIdg izIenimini yaratmtr. ByIece feIsefi
propagandayIa meseIenin tmden zIdgne kadar varan bir iddia iIe kesin akIamaIar
yapmtr. Hatta dogada buIunmayan sentetik madde retimini biIe kkten dogadan kopu gibi
grm; bu yoIIa dogaI aIandan kaynakIanan probIemin zIdgne baka aIandan
buIdugunu sandg destekIe; atomsaI aIanda mahiyet probIeminin zIemediginin stn
rtmtr. ?#sa sentetik maddelerde atomik bir rndr ve atom mahiyet oIarak sonsuza
gittiginden; probIem bu aIanda da srmektedir. 6arln z sz konusu olun'a hep rntsel
kalma#a mahkum olmas durumu insan baknn bir noksanl olarak bile var olmaktan uzak
olarak temel bir erekliktir. GrntseIIik geregi, hep burada yaptgmz ekiIdeki anaIizinden
ortaya kan beIirtikIigi iinde kaIamaz. Kendini insan biIincine her artta vermez ve kanr.
TikeI aIanda; maddenin retimi hususu beIirince ortaya kan husus oIarak beIirtikIik;
grntseIIigin kendini rtk oIarak insan biIincine sunmas iIe maddenin znn grn
oIdugu gerekIigi geici oIarak geriIeme gstermekte asInda insan biIincinden kendini
sakIamaktadr. Aksi haIde nesneI gerekIigin ve nesnenin suni nesnel retimi mmkn
oIamazd. DuyumIarmza hitap dzeyde tekabIyet haIinin bu atom st snrda ortaya
kmas ve beynin tikeI oIarak aIgIadg varIk iin geerIi oIuu ki beyin tersi bir durum oIan
seceretIIemi geregi de aIgIayamaz. nk aIt snr oIdugu gibi birde st snr vardr. nsan
vasat bir durumdadr. YaratI asndan ortadadr. Tpk dk ve yksek ses eiginin oIdugu
gibi burada da eik sz konusudur. Mahiyetin, tikeI aIanda kendini rtkIemi haIde ki bu
sunuu; bir biimde mevcut durumunu kendi gerekIigi oIarak var edii oImasa idi; tekabIiyet
bu tarz bir durumun varIg oImasa idi; ocugumuzdan bir bardak suyu biIe isteyemezdik. Bu
hadise ayrca kavramIarn varIk iIe tekabIiyeti de oIarak da iIetiimin sagIanmasna neden
oIur. Mahiyetin gizIi kaIarak da oIsa ksmen geici oIarak zIyor ortadan sorun oImaktan
kyormu gibi oIuuna paraIeI oIarak beIIi artIar aItnda ve iten ie iIeIebet grntseI
znden taviz vermeden zImeyii; sadece materyaIistIeri degiI; herkesi, zeIIikIe ideaIistIeri
de aIdatmtr. OnIar tekabIiyetin saIt oIarak kavramIar arasnda kuruIduguna kadar
vardrdkIar arya kaan iddiaIar iIe var oIan asI gerek durumu, ei'i ve ksmen
tekabli#et durumuna ait olan erei, yani meseIenin zn saptrmIardr.
DiyaIektik materyaIizmin anIama ve anIatm sreIerine geri dnersek meseIe zce
birinci ve ikinci yoI oIarak yIe anIr: "Somut, ok sayda beIirIenimin bir noktada
bagdamas, doIaysyIa okIugun birIigi oIdugu iin somuttur. O haIde somut, gerek hareket
noktas ve doIaysyIa gzIem ve tasavvurunda hareket noktas oIdugu haIde, dncede bir
hareket noktas oIarak degiI bir topIama ve birIetirme sreci , bir sonu oIarak kacaktr.
Birinci yoI boyunca tasavvurun btnIg zIp soyut beIirIemeIer ekIine dnmt;
ikincisinde soyut beIirIemeIer somutun dnce yoIuyIa yeniden retiImesine
(insanaI,topIumsaI,dogaI bir durumun nesnesinin zmIenmesine B.N.) dogru giderIer.
%L%
Bu
akIamaIara yukarda ki aImmzn unutuImamas art iIe katIdgmz gz ard ediImesin.
Kesin bili sz konusu oIursa nesne sz konusudur. Baka hibir e# ve #erde deil,
oda an'ak nesne rettiimizde nesnenin retim bilisi olarak kesin bili#e sahibiz. Demek ki
bir bili tr oIarak bu biIgide nesnenin retim biIgisinden baka bir e# deildir. Dola#s ile
de kesin bili#e kalp alannda vahi# ve ilham edilen bili ile be#in alannda ise dar olarak
nesnenin retimi alan enel olarak ta tm retim alanndan baka #er vermekte doru bir
#aklam olma#a'aktr.
Bahsi geen meta veya benzeri dzeyde somut oIan varIk biimi oIarak her hangi bir
zincirin kavranacak haIkas; esas oIarak tmeIin kendisinde arandg iIk ve sonun kendisinde
iseI biricik bag haIine (spesifik oIarak) geIdigi zeI bir tr haIka oIarak tikeIdir. Bu tikeI ayn ve
bir anda anIattgmz yukardaki bir dizi durumdan doIay da tmeIdir. Yakndan bakIdgnda bir
tmdengeIimIiIik durumunun znesidir. Biraz daha somut anIama ihtiyacna ok daraItarak
cevap verirsek; "meta, degerin kendiIerine kapIam oIdugu cret, fiyat, kr gibi benzeri
unsurIara tmeIidir." diye bir tanmIama yaparsak; konuya uzak oIanIar tartmay daha iyi
anIayacaktr . Aratrma safhasnda edegerIer roIIerini oynarken edegerIerden biri oIan
tmdengeIim; diyaIektik oIarak tikeIin tmeI oIuu nedeni iIe temeI yn roIn stIenmitir.
TikeIIer mantksaI edegerIere, diyaIektik karIkI hareket eden temeI mantk durumIarna
mekan oIur ve ev sahipIigi yaparIar. 8atta tmevarm, tmdenelim #ada bunlarn birlii olarak
di#alektik! ibi eitli mantk durumlarnn tarihsellik iinde doarak elimesi ne anlama
elmektedir. Bunun anlamn, bizzat varln rntsel mutlak halini, zn! insani mdahale
ile varln bilinmesi ve eldelenmesi ilemlerine srelerine evirme almasnn domas
olarak r#orum. Bu #zden mantk durumlar varlk zerinde i #apmann zihinsel aralardr.
D. M. bu safhada biIe tekiI haIde buIunan tikeIIerin tmeIi iermesi yani tikeIin i bagIar
iIe tekiI haIdeki tikeIIerin araIarnda kurdukIar tmeIi oIuturan bagIarn farkIIg unutuImaz,
veya inkar edemez. EvrenseI bagnt iIe daha geni tmeI bagIarn kuruIdugunu; byIece
seceretIn dogdugunu; bunun soyut bir somut oIdugunu biIir. FarkI iki aIann tikeI iIe tmeIin
aratrma srecinin her safhasnda anaIiz - sentez = tez bagn srekIi oIuturdugunu, bunun
asgari bir tanmIa veya "en geneI savIar" oIarak teoriyi oIuturdugunu unutmaz.
Bu noktada teorik bilinin, tarihseI kouIIar tarafndan eskitiIecekte oIsa bir tanmn
yapmak geregine bir cevap vereIim.
Nedir teorik biIgi?
Teorik bili: biIgi srecinin geIimesi iin zihnin deviniminin bir biimidir. Bu yn iIe
z zihinseI oIan bir biIgiseI biimdir. BiIgiseI karakter de oImasn nasI bir zihinseI aktivite
oIursa oIsun gemii asndan varIkIa iIikisi iinden geImesine borIudur. Teorik biIgi, pratik
biIginin retimden geIen ynnn sagIadg kesinIige benzemese de gI kantIar iinde
barndrr. Bu barndrmann karakteri, gemii asndan pratik deneyimden geIen kesin biIinen
nirengi noktaIarna sahipIik durumudur. nsann ve yaamn retimi ve yeniden retimine
muktedir oIma ynne sahip oImaya bu nedenIe adaydr. Bu duruma ksmide oIsa sahip
oImasndan doIay uydurukIuk zemininden beridir. +inde barndrd enel #nelimleri
asndan kesin olma#an, mutlak kesinlik ve dorulanma# da erektirme#en #nelimleri ile
kavramlar m'adelesinden #ani zihin anarisinden bilisellik retme#e #nelen! felsefe#i
besle#en nemli bir insani varlksallk durumudur. Bu nedenle kendi nrlerini tehlikeli bir
biimde kendine ait olma#an nesnele ait kesinlik fetvalar imi ibi sunma# terk etme#en kat
tutuma sahiptir. Bir baka #n ile! nemli bir ha'minin inan alannda kald rleme#en bir
bilisel trdr. )amda bundan dola# zihnin aklamakta zorland durumlara kar insann bir
bilme hadisesine, inanma ihti#a'na ei'i 'evap oluturmas z itibar#la ateist,ve#a teist,
inantan da beslenebilen, adn ve tanmsal zelliklerini zihinsel #nden alan vahi# dnda bir
mahi#ette, ama vahi#den olumlu #ada olumsuz'a etkilenebilen biliselliktir.
Asl varoluunu zihinsel ierii hareket ettirmesinden alan teorik bili! tarihsel srete
terk edilmeden varolabilme#i baarmasn insani zihinsel bir zellik olabilmesinden kazand
kadar eit bir biimde! toplumsal elimenin dorultusuna #n vermesi#le de kazanr.
Zihni srelerin hareketi, insann iinde bulunduu teorik #apnn hareketi olarak, pratik
bili iIe i ie kaynamak durumundadr. ZihinseI srete yeniden teorik yneIime devam
edebiImeyi kazandran bir biIgi tr oIarak pratik biIgi, teorik biIginin speklativist bir karakter
kazanmasnn nne eer. )eorik bili nmz tarihsel koullarnda her ne kadar pratik
alana kapal deilse de teorik #nelimlerin arlk tad kesin olma#an bir bili retim abas
olarak kesin olma#an bir bili renliidir.
Peki teorik bilinin iinde nirengi noktaIar oIarak var oIan ve biIimseI deneyIeri
kouIIayp var eden biIginin bir ad var mdr? Tarafmzdan tekrar ediIebiIen biIerek ortaya
karmasnda muktedir oIdugumuz bir biIgi tr var mdr> 6arsa ka#na nedir> Biz buna
pratik akln, akln pratie #nelmesinden beslenen, akln da #nelmesinde dorulanan
dene#imin tarihsel birikimine sk'a bal ve bu birikimde orta#a kan pratik bili di#oruz. Bir
#n#le maddenin, rnn, hareketin iindeki mutlak noktalarn, #ani dm noktalarnn
bilinte dile elmesini almalar, imeleridir bunlar.
Bilinin bu ikili #n#le,b#le bir tanmda almasnda =risto'dan , 9ant'a, MarxWa pek
ok dnr bulua'aktr.
Teorik biIgi, btnIg asndan kesin oImayan biIgi oImas asna veriIen nemi
baka bir aImda Heidegger feIsefesinde de buImaktadr.
VarIgn biIinmesi; evveIa kendi varIgnn, insan varIgnn ve nasI anIadgmzn,
anIamann ne oIdugunun zerine, Dasein zerine dnme oIacakt ve de varIgn biIinmesi iin
kuIIanIacak varIk zerine yapIan dnmenin eitIi biimde oIuturuImu savIar iIe herkesin
fiIozof oImasn fiIozofunda karnnn hi ackmamasn adeta kouIIayan dnce sisteminde
Heidegger; biIgi iin yabana atImayacak uyarIarda buIunur. Onun amac bu gne kadar
felsefe'e hep kendi dna #nelmemizin ve kendi varlmz ask#a almamzn #anlln
stermekti. Dasein olarak formle ettii 3anlamann, olmann kendine #nelmesi7 olarak
amlad gerekeIendirmeden doIay; ona gre kendisi gibi dnmeyen; biIin stne ve
srekIi oIarak yneImenin aksine geIien tm abaIar; insann kendisine #aban'lamasna
giden bir da yneIik akIamaIar tarz niteIiginde ki ayn benzer tr aImaIarn topIamdr. Bu
nedenIe bu aImaIar Heidegger'e gre batan yanItr. Adeta tarihteki fiIozofIar bir yana,
kendi bir yanadr. Dasein olarak . 3orada varlk olarak, nesnel varoluumuzun, bilin'imizin
nesnel varoluunun7 0 varoluumuzun stne dnmemizin, bilin'imizin #ani dorudan kendi
z varlmzn dnmenin nesnesi olduunu bilerek dnme#i dnmenin nedenlerini
yIe eIe aIabiIiriz: Heidegger'e gre; " ey'i (dogaI varIg bir biIgiyi) anIam oIarak
niteIendirmek, (buna cret etmek) onun byIe bir biimde degerIendiriI(mekIe)en ( biz onu)
haysiyetinden mahrum etmekt(eyizdir.)ir. (nk) Bir e#in varl onun nesnellii ile
tkenmez. (Buraya dikkat Heidegger, HegeI gibi varIgn dmzda oIdugunu kabuI eden nesneI
yakIamI bir fiIozoftur.) Hatta bu (VarIk oIarak dmzda varoIan) nesneIIigin "anIam" diye
niteIendiriImesi bu varIg daha az akIar. (Zira Heidegger'e gre), " Her anIamIandrma oIumIu
bir anIamIandrma da oIsa bir zneIIetirmedir. " OIan oImaya brakmaz, oIann oImasna izin
vermez. " Her trI zneIIetirmeye kar, (durmaIyz. Zira zneIIetirme ): dnceyi VarIgn,
hakikatin akIgna tamak (iddias oIarak). AnIamIarn oIma biimIeri yada kipIeri stne
dnme(dir. Bu da) varIga kar en byk kfrdr. Bu yakIamIar, d varIgn tanmIama
hadisesinin sonsuza gitmesinden te bir duyarIIkta aIgIanrsa varIk karsnda eIi koIu
bagIayp dnmemizin neIigi hakknda dnmemekten de baka yoIumuzun
kaIamayacagndan, tm bu vb nedenIerden doIay kendimize ne kadar yakn oIursak oIaIm
daha inceIemeye baIamann nesneIIigi gerektiren mahiyetinden doIay biIincimize nesne
muameIesi yapmak durumunda kaIacagmzdan ve bu nedenIe ona yabancIamann da tam
burada baIamas 8eideerJ'i uslamlamalar nedeni ile zorunlu olduundan yani 8eideerJ'i
#olun kendisi kendisine kapaldr. D zerine dnmenin #anllna ait #ukarda ki
almlarn doru kabul edilmesi! btn bu #aklamlarn bilin zerine evriliinde, bu kez a#n
hatalar bilin'in mahi#etini de boza'andan, ksa'a hatalar bilin iin de eerli hale
ele'einden, d zerine dnmekten ka#naklanan aksilikler bir kez de bilin iin tekerrr
ede'ei iin, kendimizin de zerine dnmemizin #ollarnn bizzat 8eideerJ'i uslamlamann
kendi tarz tarafndan enellendiini rmek zor olmasa erek. Dnme#i dnme#e alan
ve bunu iar edinmi uslamlamann bizzat kendisinin dnme zerine dnme#i
imkanszlatrmas ilin* Prl#or ki 8eideerJ'i armanlar ar ereki
allandklarnda! sonunda bilin stne dnme#i de imkansz hale etiri#or. 8eideerJ'i
almlar! nemli u#arlar silsilesini harekete eirerek, ar u tarzda anlalmad zaman
deerlidir. =#r'a bu kendi zerine ilemezliin zt bir durumu olan! tm tanmlarn ` zerinden
IogaritmasaI bir sonsuza gitmedigi anIaIdgnda! uslamlamalarn an'ak bu koullarda k#met
ifade ede'ei unutulmamaldr. 8eideer zerine ksa'k da olsa irdiimiz bu almlar!
erekliin #orumuna ait titizliimizi artrmtr umarm. 4n azndan uslamlamalar kullanrken
daha dikkatli olma#a davet edildik. Bu duruu ile 8eideer, hite nemsiz sonulara #ol
amamtr. Heidegger'in nesne zerine syIedikIerini biz kk (v) oIarak eIe aIdk. Nesne
zerine oIan retme faaIiyetinin gerek zihin gerekse pratik oIarak varoImasn manipIasyon
oIarak grmesinin de arIk oIdugu daha net oIarak grIyor sanrm. Heidegger neden bu
manipIasyon kuramna, (feIsefi argman yada aIm da diyebiIiriz) ba vuruyor? Bunun
cevabn yIe vereIim: O bizi "Avrupa AydnIanma FeIsefesi" ne kar korumak istemektedir.
On dokuzuncu yzyIda burjuva aydnIanmasna kar oIma yoIunda yeni aydnIanma ve
aydnIanmann bu manada dorugu oIan Marx' ve Marx'n "yabancIama kuram"; bizzat burjuva
aydnIanmaya kar proIetaryann aydnIanmas oIarak; biIimseI sosyaIizmin, burjuva
aydnIanmasna tezat, burjuva aydnIanmaya kar kardg; kapitalizm karsnda ezilmi!
insanln #itirmi insann anlamn dndren ! yeni bir aydnIanma yoIu oIarak; ayrca
kapitalizmin #aratt insann insan olarak kendi anlam dna karlmasnn erekelerinin
reddinin temellendirilmesi olarak ta kapitalizmin mahkumi#eti ve kapitalizmin insan dlnn
belelendirilmesi ve insanl burGuva a#dnlanmasnn ve kapitalizme kar korunmasnn en ilk
belesidir. Marx'taki bu ynn sIam dnrIerince geitiriImesi hayIi oIumsuz bir sonuca
varmaktadr. nk Marx yabancIama kuram iIe; kapitaIizmde insann kendisi ve z zerine
dnme oIanagnn nasI ortadan kaIdrIdgn; insann dogasna aykr bir sonu oIarak;
insann zne yabancIamasnn nasI ortaya ktgn tehir etmitir. nsann kendini
tanmasnn en nemIi yoIu oIan; insann retim faaIiyeti iindeki gerek oIanagndan
koparIarak yabancIatrImas ekIinde ifade edecegimiz insann kendine ait biIincinin yanI
yapIandrImasnn, kapitaIizmin nesneI oIarak kendi yapsnda reterek insann
smrImesinde bir kuvvet oIarak ta kuIIanmasn ve de insan zerine yaratIm yanI
biIincinin, yabancIama kuram iIe ortadan kaIdrImasn sagIayan bir biIinIenme yaratmas
paha biiImez bir baardr. nsann kendini aIgIamasnda yetenekIerini grme durumu oIarak
insann rettiginin biIince kmas iIe kendini rettiginden (kopmadan) tanmas nemIi bir
gerek kendini tanmadr ki biz de buna katIyoruz. nk insann nesne retme faaIiyeti, Marx
ve EngeIs'e gre bizatihi bu faaIiyet, znde insann insanIamasnn da tarihten beri geIen en
baat nedenidir. 8eideerJin bu nokta#a .1arZJa 0 kar temellendirilmesi ise onun
anlalmasnda fa#da sala#a'ak almlar ldrr. :ira b#le #anl bir temellendirme hem
8eideerJi hem de temellendime sahibini kapitalizmin ua konumuna dre'ektir. IIa da
uak oImak isteyeni durduracak bir reetemiz de yok bize den gcmz kadaryIa feIsefenin
neye yneIik ciddi bir i oIduguna dikkat ekmek o kadar.
Heideerin almlar $zerine "lan tartmamza geri dner%ek& Jeninde %anki
kendinden %"nra ki HeideggerCin almlarnn e#ren %z k"n!%! "l!nca )akl %"n!larn
nceden grm$e%ine? a%lnda eninde %"n!nda in%ann bilme aba%nda e#renin %"r!n "larak
%z k"n!%! "lacan #e b! %"r!n!n pekala kendi dneminde da)a k!ant!m fiziince deifre
edilme%ini bildiinden %"r!n )akknda yle almlara gider: 5$$n$rken ' rnekleri deil&
aykrlklar deil& kendinde eyi) ne%nel "lmak d"r! bir bilgiye %a)ip "lmak i%tiy"r%ak&
"n!n t$m yanlarna& bantlarna #e araclk zelliklerine bakmal& incelemeliyiz. '54DD,1&
B.N.) BT, 8+, B+@ :=1=F P4@,49M4;)+@414<4Q4U+1+: B+@ ;4<D+@. . Bura#a kadar olan
anlatm ahsnda da olsa biz aslen bu duruma dikkat ekmitik. B.F.0 =ma kapsamllk kural ,
#anlla ve katla kar bir ven'edir.7
%L(
der.
ByIece Heidegger'in ne zaman dogru kuIIanIacagn ve de ne zaman yanIa hizmet
edecegini de bir para da oIsa gsterdik. Yine aIma konumuza dnersek; yukarda andgmz
tmdengeIimIiIik durumu iin demitik ki: tmevarma gitmek iin eIe aInan bir duru oIarak;
bataki tmdengeIimIiIik duruu, esasI bir biIgi tr oIan feIsefi biIginin etkin kuIIanmn
sagIamak iindir. nk feIsefi biIgi dnceye soyutIama oIanag verir. TmdengeIimci oIanak
oIarak feIsefi biIgi bir birikimIe hareket etmektedir. rnegin: psikoIoji iin eyIem nesnesi ruhtur.
Ruh inceIemesinde psikoIoji; i'e, duyguya,dnceye,davrana bunIarn nIk grnnden,
btnseIIigine, geneIine, srekIiIigine, yansyan tutuma, dnseI somuta v.b.g rgenIikIere
yneIme faaIiyeti oIarak beIirIi ve sistemIi bir yneIi iIe buradan, veya buraya yansyan temeI
bir haIi, durumu zmIemek ister. Ekonomi iin metann anaIizidir. Doga iin maddi yapnn
anaIizidir. Ksacas tikeIe, kendini tikeI oIarak koyabiIen her eye, yakIamay tahIiIin, (anaIizin)
geregi sayar, demitik. Bu diyaIektigin biIgiye uIama ynteminin resmediImesinden sonra biIe
3sonun banda olma7 durumunun nemine tekrar vuru #apmak isteriz. ,nk D.1. bu
sa#ede tmden elimi kullanabilme olanana sahip olabile'ektir. Bu durumunun D.1. iin
bili#e itmede zorunluluk oluturduunu artk iddia edebiIiriz.
Tarttgmz meseIeyi hangi taraftan oIursa oIsun kimse basite aIma gafIetine dmesin!
Di#ebiliriz ki D.1. iin sonun bana eme hadisesinin u#ulanabilirlii olmas iin almann
ke#fi olmamas erekmektedir. Bunun iin, tikelin elimesinin erekli tm aamalarnn
tamamlamamasnn, olunlamasnn orta#a kmas arttr. Bu ve benzeri artlar olumadan
iriilen analizde bu analiz bilisinin ok #ze#sel ve hali#le olua'ak bir eksikliin bir #anllk
olarak karmza ka'ann di#alektiin tarafndan savlatrmas ve bu savn onun tarafndan
ne srlmesi tarttmz meselenin nemini stermesi asndan nemlidir. Bu yzden
diyaIektik elikinin zellii #e genellii me#z!%!na ynelmitir. Felikinin genellii ile
elikiye ait ! zellie dikkat eker: Her #arlk biiminde eIikinin mevcut oImas
gerekmektedir. Yani eIiki varIgn oIu durumu ve varIgn bizzat kendisi tabii biimidir.
eIikinin zeIIigi ise eIikiye ait u zeIIikIere dikkat eker: 1- eIikinin her bir varIkta,
varIk biiminde yani her hareket biiminde baka oIuu. Bunu madde de ki durumIa beraber i
ie dnImek kaydyIa. 2-IgiIi bahsi geen hareketin her aamasnda eIikinin baka oIuu,
yani farkI bir durumun grImesini sagIamas. 3-Bahsi geen hareket biiminin, tikeIin iinde
tikeI oIarak ortaya kan, diger hareket biimIerinde eIikinin baka oIuu, iIgiIi hareketin
geneI grnm aItnda o hareketin sebep oIdugu diger diyaIektik varoIanIar, ztIkIardr. 4-IgiIi
hareketin eitIi aamaIar geirecegi gz nnden kamamaIdr. eIiki bu aamaIarda farkI
biIgiIeri gsterir. 5-Ne zaman ne gryorsak var oIan her eyde eIimenin baka oIuu
unutuImamaIdr. "Daha geni biIgi iin e%er ad aada #erildi. 5ipn"t!n gnderi%ine
baknz.:
%LE
imdi D.M.' kendi iddiaIar geregince sonun bana neden gemesi gerektigini yine
yukarda eIe aIdgmz argmanIar asndan da gerekIi oIdugu bir kez daha netIeti sanrm.
Bunu yapmaktan katgnda ise onun iIahIga soyunmasnn kofIugu artk akI gz$n$n grd$$
bir ey "lacaktr.1$m b! aktarmlardan d"lay& artk 5.0. iin aratrma sreci iIe aktarma
(anIatm)srecini niye ters durumIar oIuturdugu, bunun biIgi teorisinin bir geregi, zorunIuIugu
oIdugu anIaIr oIdu. Zira aratrma srecinde iIkeIerin, argmanIarn ve tmdengeIimin
diyaIektik mantk iinde nasI konumIandrIdgn ve akIi durumun ncIgnde buIguIarIa
derine inme oIdugunu artk anIyoruz sanrm.
D.M. 'min bir tikeI biIimi oIdugunu artk anIyoruz. Zira o tmeIi teorik oIarak
varsaymasndan ve byIece mutIak bir tmeI varIgn yok saymasndan doIay da ateizminde
tutarI oIamaz.
DAHA BURADA BLE U SAV TARAFIMDAN LER SRLEBLR. D. M. BR TKEL
EVREN NANCI GELTRMELDR. AKS HALDE EVRENN BR TKELMESNE SONUNUN
BAINA GEMEDEN EVREN HAKKINDA BR BLG SYLEMES VE STER OLUMLU STER
OLUMSUZ YARGIDA BULUNMASI DYALEKTK MATERYALZMN KEND BLG TEORS
GERENCE KENDS N MMKN DELDR. EER BU KONUDA BR SAVDA BULUNUP, BR
YARGI NE SRP, BR DE BUNUNLA BLG VERDN SYLYORSA YALANCI DURUMUNA
DMEKTEDR. NAT ETMES KEND KENDSYLE SSTEM NDE BR ELK YAAMASINA
NEDEN OLUR. FELSEF SSTEMLLN TEHLKEYE DRR.
B+: BN<M4Q4 /?FTF B=;VF= P4,)+U+ 84@ ;4< +,+F D+<=M49)+9 B+MP+ /+/)41+F4
PO64F4Q4U+1+:+ =1= /?FTF B=;VF= P4,414D+U+ <4@D4 B+@ /=6 64 <=@PV 64<= B+MP+
64@D+U+F+ +DD+= 4D+<?@/= BTFTF <=FMV;MV9 ?MDTUTFT =@)V9 B+M14M+<+:.
D.M. SADECE ATEST TUTUMUNDAN VAZGEMELDR DYORUZ. YOKSA ONUN
DOADAK TKEL ALANLARDA VE TOPLUMDA NE SRD ARGMAN VE BLGLER
REDDETMYORUZ.
BR UMUT ADINA NSANLAR DNSZLETRLEMEZ AMA KOMNSTLETRLEBLR
DERKEN BZ; KMSENN KOMNZM OLARAK NANDII PROJEYE KARIAMAYIZ DEMEK
STYORUZ. ?FM=@D= 4MM4@+F+ D+FD4F ,49/+FM4@* ARADA CDD FARK BLG TEORSNN
YUKARIDA ANLATTIIMIZ, DURUMDAN KAYNAKLANIYOR!
KNC OLARAK ACABA DYALEKTK MATERYALZM FELSEFESNCE EVRENN
SONUNA GELMES MMKN MDR?
HAYIR! ZATEN LENN'DE YUKARIDA EVREN SONSUZLUK DYE TANIMLAYIP N
NDEN IKMITI. AMA ALLAH EVLYA KULLARINA DEL EVREN MELEKUTUNU VE
KENDN DE GSTERYOR. EVLYA N ALLAH YAANABLEN KESN BR BLGDR. EVLYA
VE SALH KULLAR ALLAHA KESN BR BLG LE MAN ETMLERDR. ONLARIN MANI
TAHKKDR, TAHKK!
Evren bitmemi bir sre ve varIk "larak #ar. Eira geniliy"r& b! )alde iken
diyalektiin bir %a#n !z!nca ele alalm. Jenin diy"r ki: <# gebedir e#lere giden y"lda
#ardr e#ler? e#ler de b! %ayede e#in iindedir. ,ma %nrl girer e#ler e#in iine.:
%LD
Burada
ev ,tikel! evler, tmel olarak ele alnmtr. Ayrca bu nerme dizisinin Lenin'in ahs tarafndan
diyaIektigin sorunu "ld!!n! bala kararak ilan etme%ine dikkat edelim2 <#et diyalektik
iin bu bir sorundur. Bizatihi bu sorun yznden de D. M. evrenin sonuna teorik oIarak biIe
geemez. NasI m?
Evren oIarak tmeI, tikeIIer aras teorik bir evrenseI bagntIIk durumudur. DiyaIektike
mutIak somut mahhas bir varIg kabuI ediImez. Neden nk diyaIektik materyaIizmin
seceretIIemi evrenseI varIktan haberi yoktur. nk bu biIgi evIiyaIara veriIen bir dI
mahedesidir. &akat bu teorik evren di#alektik iin a#n zamanda tikelde ikin olmak
zorundadr. =llahJn izni olmadan! =llahJ ve onun bir olduu se'eretl istemede ne b#k bir
inat deil mi sa#n okur> Biz'e di#alektik mater#alizm fazla urur ve kibire sahip.>
Ama bu hali#le her tmel ve almamz zelinde tmel olarak evren, snrl irer tikele,
#le#se maalesef #ine di#alektiin kendi nermeleri sa#esinde sonsuza kadar tikel olarak var
olama#an bir evren tasavvuru ile karla#oruz. Fakat ikinci bir sorun daha var! TikeI oIamayan
evrenin biIdigimiz kadar iIe topIumu kavramak iin kuIIandgmz meta benzeri kavranacak bir
tikeI bir haIkas oImadg iin kavranacak ksmen tamamIanm veya oIgunIam bir sonu da
yoktur. HatrIaynz ksmen de oIsa kapitaIizmin iIk somut sonuIar iIe kendi zerine tahIiIine
izin verdigi yIIarda Marx; kapitaIizmin tam oIgunIaana kadar, zerine yapIacak tahIiIIerin
degiecegini syIemiti. Fakat kapitaIizmin sonundan geIme haIi onun en son rn oIan
metadan geImeyi gerektiriyordu. BiIindigi kadar iIe yIede oIdu. TahIiIIer baaryIa sonuIand.
+lk defa kitaplarda #azl bir dzen olarak sos#alizm ha#ata eti. Bu durum #le s#lenerek
eitirile'ek kadar basit deildir. +nsanlk alemi iin nemli bir sonutur. @eviz#onist biimleri
de dahil olarak da olsa #klrken #klan dier snfl toplumlarda olduu ibi halknn zerine
kurun skan bir sos#alist devlet rlemedi. )pk hrszlk ve adam ldrmelerin olmad i
#aps ibi. /ade'e bu kadar da deil oranize polis ' olmad iin sos#alist =rnavutlukJta
a#aklanmada mdahale ede'ek profes#onel kolluk kuvvetlerinin olma# halk milislerine
da#anmann da ne demek olduunu dn#a#a kar devrimin tezahnda so#lu pratiinde
sterdi. ,nk ana #asada ahlak unu emredi#ordu. 9adn toplumun annesidir alnp
satlamaz.Bir dieri, hibir insan! bir dier insan tarafndan 'ret verilerek altrlamaz. 4mek
kutsaldr alnp satlamaz. 8erhalde bu sos#alist ahlak topluma kurun skamazd. =ma smr
dzeninin sahibi kral :ao sos#alist devrim baar#a ulan'a tm milli#etiliine ve
#urtseverliine ramen =rnavutlukta her tesisi imha ederek eri ekilip kamt lkesinden.
+te burGuvazinin vatan severlii serma#enin ahlak* ?nlar vatann deil parann
rtkandr.)pk zel mlki#etten dola# kardein kardee dman edilmesi ibi . TahIiIIer
sosyaIizmin biIimseIIigini kantIad. nsanIk adna baarya bizde seIam duruyoruz. Yine de
tekrar tekrar syIeyeIim ki ateizmi iIe uzIaamayz. Zaten grIdg kadar iIe de ateizmi
ispatIayacak evren aIannda topIumdakine benzer bir tikeI de yok. KapitaIizmin tahIiIinde
oIdugu gibi bir evren tahIiIi yapamayacagmz diyaIektik materyaIizmi kuIIanarak ta oIsa
mmkn degiI.Tam bu noktada atom evrenin kavranacak bir haIkas oIarak dnIse biIe
atomun da sonu yok! Yani Heisenberg'in atomun daIga boyunun hesapIanamayacagna yneIik
buIguIarn kast ediyoruz. Kim biIir beIki de atom aIt dnyann fizikseI oIayIarnn, atom st
dnyadan farkI ve ters oImas degiI de bu dipsizIigin sebepIeridir. BeIki de birIeik aIan
kuramnn kuruIamasnn en nemIi nedeni bu sebepIerdir!
YaInz geerken degineIim ki bu birIeik aIan kuram aImaIarnda maddenin nasI var
oIdugunu da akIayabiIen baka yoIdan bir k buIunmutur. Ksaca, gI etkiIeim, zayf
etkiIeim, eIektromagnetik, son oIarak ta ktIe ekim adIarnda isimIendiriImi kuvvetIerin
matematikseI simetriIendirme yoIuyIa tek bir kuvvet aInna indirgenerek topIanmas yoIuna
aImaIar yar yarya baarId. Weinberg-AbdsseIam kuram oIarak biIinen ve ismi de temeI
etkiIeim kuram oIan kuram; birIeik aIan kuramIarnn zeI adIandrImas oIan ayar
kuramIarnn en pekin biimi oIarak en etkiIi ayar kuram oIarak kabuI ediImitir. Kuram, zayf ve
kuvvetIi etkiIeim kuvvetIerini simetriIendirerek, ad geen bu kuvvetIeri eIektromagnetik
kuvvete simetriIendiriImesi yoIuyIa eIektromagnetik kuvvetin aIt disipIinIeri haIine getiriImesi
iIe ortaya kt. DeneyIer dogruIayc sonuIarn da imdiden verdiIer. u araIar hzIa, ktIe
ekim kuvvetinin de ie dahiI ediImesine aIIyor bu baarIdgnda evren modeIi
tamamIanm oIacak ve bu haIde de zaman ve evren hakknda ki biIgiIerimiz tamamen
degiecek ve atomun daIga boyunun hesapIanamamas kouIIarna ragmen yeni bir evren
anIay eskiIerinden daha fazIa merakn gideriIdigi tam devrim niteIiginde bir anIay oIarak
karmza kacak. Bu haIde u an eIimizde iIkin aIman feIsefi anIaynn kutu iinde kutu
ekIinde tasarIanan evren anIay, Hawking'in bir noktadan patIayarak aIan tmeIin/evrenin
kendi zerine tekrar bzImesi oIan evren anIay, birde bu yeni birIeik aIan kuramnn yoI
atg kuvvetIer biIekesi oIarak var oIacak evren anIay oIarak temeI anIay var. Konudan
uzakIamayaIm diye bu bahsi burada bu boyutu iIe kesmek istiyoruz ama aImamzn iIeriki
bImIerinde birIeik aIan kuramnn zeI bir sunumunu da yaparak iIeride girecegiz.
Konumuza dnecek oIursak evrenin veya deneyIedigimiz herhangi bir varIgn, rnegin
atomun, sonu oImayacaksa diyaIektik materyaIizmin sondan baIamas mmkn degiIdir.
ByIece kesin veya degiI diyaIektikte eIde ediIebiIen buIguIar ne sremiyorsa bu tip aIan ve
sorunIar karsnda bir biIgi verme oIanagn da yitirmi oIuyor. Evet diyaIektik materyaIizm
biIgi kesin ve mutIak degiIdir derken biIim mi yapm oIuyordu? TanmIama sras topIum
biIimine geIince neden kendinden emin ve dogru hedefIerden bahsettigini de artk anIyoruz
sanrm.
nk kapitalist toplum u an evresel bir son iinde olsa da niha#et bir toplum modeli
olarak mutlak sonlu idi. Bu #zden kendini u ve#a bu son evresinden kendini kavrana
sunu#ordu. Bu yzden ekonomi iin meta, tm kapitaIist topIumu ve gemii bagrnda
topIuyordu, eksik meksik! Bu gven verici durumdan hareket ederek diger aIanIarnda nesneI
ve maddi bir yapya sahip oImasndan doIay varIk arasnda ayrmIar, niteIik veya mahiyet
farkIar diyaIektik argmanIarca gzetiIse biIe D. M. feIsefeyi uyguIayanIarca ihmaI ediImi;
sonunda kabaca yakIamdan kurtuIamam pratikiIer, varIgn birIigi ugruna diger aIanIara da
ayni yntemIe yakIamak aIkanIgna sahip oImuIard. nk ayn sonu aInacagna inan
sonsuz ve phesizdi. Zira ksmi biIgi de mmknd. Bir sre bu biIginin sagIanmas nedeniyIe
durum idare ediIdi. Yine psikoloGi iin anlk davran tm karakterin rl olabili#ordu eksik
meksik* Atom tm maddi yapya ait nemIi tanmIar yapImasna oIanak veriyordu eksik
meksikte oIsa! Fakat ya evren? -eki evrenin neresinden #akalanmas erekti> Fereden
#akalana'ak ki tm evren onda eksik meksik de olsa var olsun> 6e evrenin di#alektik iin kesin
mutlak olmasa da bilisi mmkn olsun*
Sorun insan akI aIannn sadece bir ebekesi oIan mantk dzey ve dzIemine sgacak
kadar kk degiI. Sadece diyaIektik materyaIizm mi? Hibir dnce sistemi evren karsnda
iIerIeyemez. nk insanaI zde var oIan snrsz biIme arzusu diger bir snrszIkIa dogann
snrszIg iIe atr.
SnrszIk biIdike biIinememeyi (Sokrates) bagrnda tar. steIik akp giden bir eyden
bahsediyoruz.
ByIece D.M.'min kendi nermeIerine dayanIarak da evrenin sonunun bana
geiIemeyecegi ve saItk biIgisi varken bu biIginin insan iin AIIah izni "lmadan m$mk$n
"lamayaca da ka#ranabilir. B! d!r!m!n yazmzla ilgili iki ana nedenini tekrar )atrlayalm.
Birinci%i diyalektik biIgi oIuturmann sonucu oIarak sonun bana evren sz konusu oIunca
geiIemiyordu. kincisi ise insan ontoIojik bir snra sahipti (Gadamer). ;e b! %nrdan d"lay
in%an da)a kendi icad bilgi%ayarn saniyede ortaya koydugu saysz hareketi gz iIe gremez.
Tekrar hatrIatrsak herhangi bir nedenIe sonun bana geiIemeyecekse bu demektir ki tamIga,
giderek tamIga da uIaIamayacaktr. yIeyse son hakknda kesin hkm verme oIanagna
sahip degiIiz. Bu aIanda MsIman iin sorun yok! nk evrenin biIgisi vardr. AIIah diIedigine
bu biIgiyi aar. Yukardaki Lenin'in ev rnegine bir baka eserden bakaIm.- Hayat dahi
mevcudatn keafdr. Keyfiyatn tahakkukuna sebeptir. 8em 'zJi bir 'zJi#i, kll ve klli
hkmne etirir. 6e klli e#leri bir 'zJe strma#a sebeptir. 6e hadsiz e#a# itirak ve
ittihat ettirip bir vahdete medar, bir ruha 1=:8=@ .#eri 1. =rabi de b! ekilde ele almtr.)
yapmak gibi& kemalat #$c!d!n !m!m!na %ebeptir. Hatta )ayat& ke%ret tabakatnda bir eit
tecelli i #a)dettir& #e ke%rette e)adiyetin bir ayine%idir.
%LH
di#or, /aid Fursi. Fursi sorun var
demi#or. /tran var di#or.
D.M.'min biIgi srecine geri dnersek:
DiyaIektik soyutIama sonuta pratige dnerek var oIann yeniden retimini sagIar.
ByIece grnmeyen gerek; soyutIamann somutu oIarak, gerek grnr aIana kar.
DiyaIektik biIgiIenme sreci dogaI aIan da sz konusu oIsa bize kendi biIgi iIemi geregi,
somut ile, iIIa da eIIe tutuIur gzIe grIr artIarda aImay art komaz. nk iIkin,
soyutun gerek manada bir somut oIabiImesi ve ortaya kan dnseI yada maddi varIgn
baka bir gerekIik biimi oIarak insani pratik tarafndan IIebiImesi gerekmektedir. Bir
insani faaIiyet oIarak pratik, icracs oImaynca, icracsnn niyetinin grIp anIaIdg ve bu
gsterimin bakaIarnca aynen de yIe aIgIandg her trI aktarm, davran, rn ve zerinde
i yaptg aIan boyutIarnda ki degiim gzIenebiIip denetIenebiIen soyutun somutIanmasnda
It oIarak kendini de bu ynde var eden pratik daima geerIi bir Ittr. AnIabiIecek daha
pek degiik niteIigiyIe biIginin dogasnn oIuma srecindeki yerini aIr. D. M.'de pratik ok
ynI varoIuu iIe biIginin oIuumuna dogaI, insanaI, topIumsaI varIk aIannda hizmet eden ve
dogaI, topIumsaI ve insani varIgn inceIenmesi ve aratrImasndan dogan, insanIgn birikmi
bilisi ile varIk aIannda oIuturdugu iIikide; varlk alanndan, dnceye oradan pratige ve
nesneye/maddeye veya baka bir varIk biimine uIatgnda, mevcut her trI varIk biimi
arasndaki kanlmaz'asna oluan #ark praZis ile alma#a allr.
ByIece praksis aIannda yakaIanacagna umut besIenen, insani pratigin kendisi ve
sonuIar ahsnda nceden oIuan dncenin sonraki aktarIan geIimeIerde birIemesi iIe
birIigi oIarak, ksaca teori pratik birIigi oIarak ortaya kan biIgi ne anIama geIir? Bu biIgi D. M.
Tarafndan dogruIanm iIikiIerin dogru oIarak ortaya km biIgisi anIamna geIir. Bu durum;
bir duyuIur, duyguIanIr, dnIr ve akI ediIir aIan zerinde biIgiIenmeye aIIrken ortaya
kendiIiginden kan birIeme yoIuna gidiin dogru adna kendiIiginden zorunIu haIe geImesidir.
Dogada topIumda ve insanda yada varIgn herhangi biimi oIarak nesnede pratikte veya bir
baka varIk biiminde (oIdugu anda inceIenecek nesneI varIk yada durum oIarak ) yani bize
nesneI her varIk aIannda, duyum, akI, duygu, mantk ( akI yrtme/yntem oIarak ) tm
benzeri meIekeIerin ortak kuIIanIyIa tekrar pratigin, varIkIarn oIas kavrannda zorunIu
haIe getiriImesi iIe biIgiye uIamaya aIIr. ByIece biIgi bu birIeme faaIiyetine bagIanr, pratik
It oIarak kuIIanImadan da biIginin varIg ve geerIiIigi kabuI grmez, grImez. Aksi haIde
grImesine gz yummak, dncenin d iIe en azndan grn dzeyinde de oIsa denkIigini
kuramamak oIarak insani ynden geIen, eksikIige gz yummak oIur ki bu D. M.'me gre apak
yanIa davetiye karmak oIur.
c- BirIeme faaIiyeti oIarak diyaIektik ve varIga yakIamada degiik mantk formIar.
Bili birleme faali#etinin rndr. Birleme alan insana ait bili sz konusu oIdugunda,
insandan nesneye dogru geIien biIgi oIarak; kendinden kendine, kendinden d bir varIga
bakmak nesneI bakmak oIarak aIgnn bu ana iki aIandan eitIi boyutIarda var oIan biimIerini
de kapsayan okIu iIikiIeri iinde birIeme, asI oIarak iki ana yne ayrIacagndan ikiIi bir
karakter tar.
Daha kendimize uyguIadgmzda bu iIem ben oIdugum iin bana zneI oIarak bakmak;
yine ben oIduguma bakmak iin kendim oIana, nesneI oIana zneIden bakmak gibi degiik aIg
trIerine yoI aacaktr. zneIden bak daha baka bir iki duruma da ayrImaktadr. Buna
biIginin dogas sebep oIur. Zira biIginin dogas eitIi mantk formIar iIe nesneI inceIemeye
msait oIarak anIam kazanr. Bu mantk formIarna deginecek oIursak; hem zne zne hem de
ona kar temeIIendirme yanIna dmemek kayd iIe zne nesne iIikisinde anIama
srecindeki farkna vardkIarmz oIarak anlama malzemelerimiz fenomenoloGist bir mahi#ette
olduundan; bili iIe insana bakmak, zneden zneye, kendinden kendine; zneden bakasna
hem znenin nesne#e bak olarak zne nesne ilikisi hem de znenin zne#e bak olarak
zneler aras iIiki oIarak aIgy snfIandrmamz sagIasa da asI oIarak ortaya kan hakim
iIiki tr aramadan, anIamann ne oIduguna yneIik buIguIar birIetirmek gerekIidir.
AnIama hadisesi: zneler arasnda oIuan bu biIgiden hem kendimizden bir tre
baktgmzdan zneler aras hem de tam bu an ve nedenle kendimizden bakasna
baktmzdan zne nesne ilikisi olarak bir ve a#n anda eitli tr de erekleir. Bunlar tasnif
edilemez irift ilikilerinden doan karmak biimlerine brnerek doarlar. Bu #zden u
biim erektir! bu biim erektir! iddialar ereksizdir.
Btn bunlara ramen bililenme sre'i kendimizden dierine tekine iderek kendi
trmzden olma#ana baka olana doru bizim ibi olma#ana doru kurulan zne nesne
ilikisine iden ana sre'i dourarak toplumsal ilikilerin de olumasn salar.
Bilmenin bilin alan b#le karmak bir alandr. 9i bu faali#et varlk aIanna diyaIektik
mater#alizmde de so#utlama #olundan, bilin alanndan, bilin'i de oluturarak, bilinten
eerek ular. Bilin kendi iinde salt kendine bakarak bili oIuumunun farkndaIg iIe soyut
oIarak varoIma basamag oImadan oIuamaz.
Zira bilinin doas hem zne zne hem de zne nesne ilikisinde anlama sre'indeki
farkna vardklarmz olarak ve bunlarda fenomenoloGist bir mahi#ette olduundan! bili iIe
insana bakmak, zneden zneye, kendinden kendine; zneden bakasna #ani zneler arasna,
zneIer arasnda oIuan bu biIgiden hem kendimizden bir tre baktgmzdan doIay hem zne
zne ilikisi olarak 3zneler aras7 hem de kendimizden bakasna baktmzdan a#n ve bir
anda 3zne nesne7 ilikisi olarak doar.
zneler aras iliki ile zne nesne iIikisi hem aynIatrIamaz hem de aynIatrIamaz.
nk bu iIikiIerin birIigidir ki ancak bu sayede biz kendimizden digerine tekine giderek
kendi trmzden oImayana baka olana doru bizim ibi olma#ana doru kurulan zne nesne
ilikisine iden sre'i bili olarak #aa#abilme#i #aa#abilelim. Bu hadise#e #ukarda kaba'a
deinmitik.
Bu #zden di#alektiin so#utlama#a verdii nem fenomenoloGinin tek tek nesneIerden
yoIa karak bunIardan darda nesneI varIgnn tam oIarak buIunmayan kavrama uIamas
oIarak, fenomene uIama faaIiyeti oIarak, soyutun somuttan daha gerek oIdugunu syIeyen
Marksizm'e bir anIama yntemi oIarak yaptg katk, ciddi oIarak eIe aInmaIdr.
&enomenoloGinin bir anlama #ntemi olarak bilin nesneleri ile bilinte ilem #apma #ntemi
olmas, tam da di#alektik soyutlama sre'inde bir ilem olarak kullanlmasna imkan vermesi
nemli bir olanaktr.
ByIe bir faaIiyet veya varIk karsnda tutum, duru aIma oIarak #eni tarzda anlama,
oIarak yeni anIamann taban diyaIektiktir.O zamana gre Marx'sn diyaIektikten bekIedigini
yapmaya yneIen zIenen ve asInda hep zIenecek oIan anIama beIkide bu oIacak! Dier
anlamla, hermeneutikle ilemlenmi anlama* Kim biIir? 1arZJta bir nemli ara# olarak var
olan 3anlama# anla#alm yoIdaIar*7 hitabna, zlemine 'evap olma#a ada# olan anlama a'aba
bu olabilir mi>
D.M. bnyesindeki anIama srecinde soyutIama yetenegini arttran bu yeni oIuuma ev
sahipIigi yapabiIir mi? DiyaIektik daha geni byIe bir anIama ve biIgiIenme imkan iIe
metafizigi dnme, aratrma oIanagna da kavuabiIir mi?
Biz yine konumuza birIemeye tekrar geri dnersek znede bir zihin iIemi oIarak birIeme
sadece insani aIandaki yeti ve meIekeIer iIe iIgiIi ve snrI oIamaz. BirIeme tarihseI oIarak ortaya
km bir dizi kavram ve kategori iIe beraber hareket eden mantsaI savIarn tutarIIk yaratarak
SSTEM KURMA DURUMUNUN KURUMSAL SALAYICISIDIR DA. GrntyIe, z; gerekIe,
mahiyet (hakikat) vb. Daha burada sayamayacagmz yzIerce diyaIektik durumun; biIginin
kendi ahsnda saItk (geici durak) durumunun ifadesidir birIeme. Ve birIeme oImadan biIgi
oImaz. &akat bu birlik her an deiime ak iinde hareket ve m'adele barndran eliik ei'i
bir durumdur. =ma hareketin durak noktalar! dm noktalar olarak ok nemlidir.
1omentlerdir B+@M414*
ByIece birIeme nesneI aIanda "#eniden retimle7 eIde ediIen suni madde ahsnda
retim biIgisi oIarak yukarda diyaIektikte dogrunun oIumasnn snr da burada beIirtiIen
trden, bu karakterde ki bir kesinIigin bize veriIi dzeyinde oIabiIir ancak o kadar. Bu yzden
de dogru degiim iindedir. armayaIm hem gerekIikte mahiyet sorunu var ve hem de
degiim durumu var. =ndmz bu iki durumun birbiri ile ilikisi mahi#etin mahi#eti bilinmeden
bilineme#e'einden dogrunun da geIip geici oImas da kaynagn bu iki durumdan aIyor.
Buna armamak gerek. Ancak normatif oIarak, kabuI ediImesi ciheti/yn iIe, ortaya km
kuraIIar bu tartmann ancak sonu ksmnda ortaya kan durumIarn ifadeIeri oIarak bu
tartmann paras oIabiIirIer o kadar.
Bu faaIiyet yani biIme faaIiyeti, bir ynyIe grme, tanma ve biIme iin nesneI kouIIarn
ve nesnenin oIuturuImasdr.
Anl#oruz ki D.1. asndan bize nesnel olan suni maddenin retilerek varla karlan
ontoloGisine ait epistemesinin bilin'imizdeki oluumundan bahsedebiliriz an'ak.
Ama, dogaI maddenin bir grn oIarak kavrannda da sz konusu oIan bu denkIik ki
aga herkesin zihninde agatr yani bir rn birlii kesinIiginden dogan biIgiden sz
ediyoruz. Bu manada siz buna yans, tekabIiyet ne derseniz deyin; bu grn birIigini dogaI
madde aIanna, dogaI madde ve biIincin denkIigi, yanss, tekabIiyeti oIarak tanamaz.
Bilin ile madde arasnda iliki kurarak mev'ut zihinsel eliimin elitirilmesi #erine
bilin ile madde#i blerek iki alanda da metafizik tketiIemez bir karakter yaratmak metafizik
taraftar oIarak oIumIu buImadgm bir husus haIini aIdgndan; birbirine ztIatrIamayan ama
diyaIektik iliki#i sala#an durum ortadan kaldrlmadan mahi#et farkna iaret etmek
erekmektedir. Bir zdelik kurulama#a'a ibi bu iki alan birbirine ztlatrlamaz da.
BiIin; maddi durumIar, sonuIar, rnIer yaratan kendini dzenIeyerek yani refIeke
ederek ve tekerrr kudreti iIe kendini koruyarak kendi kendinin manipIasyonundan,
yabancIamasndan, hastaIanmasndan kendini korumaya aIan yukarda eIe aIdgmz gibi,
dn'elere dnme ile bal ama dn'eden farkl d varlk yani madde iIe dnce
arasnda ama her iki duruma da indirgenemeyen ruh; duyguIara ve kendisine kabuk olduu
iin ruhsal alanda varlk bulan bir blm olarak ruh, bilim alannda nesnel olarak ele alnp
in'elenen zihinsel bir #apdr. Kaynag bedenseI canIIk oImayan ve yerini kaIp oIarak ifade
ettigimiz ve kaynakIandg bu yerden tm canIIga sebep oIan ruh, bnyesinin iinde cereyan
eden fakIteIerden biri veya birka iIevinde bir bozukIuk yaasa da bu bozukIuk her art ve
kaytta beyin ve beden kimyasnn bozukIugundan, shhatsizIiginden kaynakIanmadg iin ruh
ve bedeni ayr ama ayrIg iinde tek bir dkm oIarak kabuIe ancak bu izdigimiz artIardan
taviz vermeden yakIaabiIiriz. Zira ayrm noktaIar yani kesret nemIidir. Bunun nemine rnek
vermek gerekirse bazen ruhun iki nemIi fakIteIerinden sadece duygu (Lizyon psikiyatrinin
aIan) aIan bozuIuyor ama insan dnebiImeye devam ediyor. Bu hadise ayrmIarn
abartImamas oIdugu kadar ciddi oIarak nemsizIetiriImemesine de rnek oIuturuyor.
Bu manada Orhan HanerIiogIu'nun "biIin maddenin bir zeIIigidir." tanmn ne
birIetiriIebiIirIiIik nede ayrtrIabiIirIiIik zeIIigine sahip bir tanmIama oIarak gryoruz.
nk birIetiriIebiIirIiIik ynnde yapIacak tanmIamaIarda u hataya varIacag aikardr. Bu
hata: biIincin madde iIe oIan farkIarnn gideriImesine ve madde benzeri bir yap imi gibi eIe
aInmasna varacaktr. Bunda ki niyet, maddenin bir benzeri iIe tekabIiyetinin pozitivist bir
tarzda arzuIanmasdr. Bu tam biIme ve kesin biIgiyi her aIanda varIga kavuturmak isteginin,
dogaI versiyonu pozitivizmin bir tezahrdr. Yani bize gre modern kaba materyaIizmdir.
Ayrtrma ise maddenin mahiyeti zIm ve onda hi metafizik boyut yokmu anIaynn
yaratImasyIa maddeciIigi donmu, katIam bir anIaya dogru itmeyi arzuIayan ideaIizmin
bir rpn oIacaktr. Her iki abann hareket aIan mahiyet sorununu grmezIiktir. Mahiyet fark
yokmuasna feIsefi ve dini dnceIere hi uymayan ancak siyaset aIannda geerIi
oIabiIecek radikaI, miIitan, sert, anIayIar yaratImaktr. Oysa. Ey insan: sen ancak bir yerde
sert oIabiIirsin; sadece kesin biIdigin yerde! Yani sadece retebiIdigin aIanda; gerisi iIahIk
tasIamak oIarak dar kafaIIktr.
Ama biIginin bu gnk tarihseI geIimesinin gsterdigi; o ki danann kuyrugunun
koptugu asI aIan dogaI aIandr. :ira doal alanda kesinlik mmkn bir karakterde ve az sonra
ka'ak bir elime sonu'u #adsna'ak bir mmkn karakterli, olas5olumsal, #ani zorunluluk
karakteri tama#an bir kesinliktir. Bu da en eni alann nesnenin retim bilisinde #ani doal
olann sentetik #ada suni retiminde bulur .
Bu tanmIamann anIaImas iin, geenIerde yaadgmz gzeI bir topIantnn bizIere
kazandrdg biIgiIerin ho bir anIatmn yaparak meseIenin anIaImasn da sagIam oIaIm.
TopIant bir tp kongresi idi. TopIanty sunanIar "biIim nedir?" sorusunun tarifini yapmadan
biIimin tarifine uIaabiIecegimiz bir anIatm sunduIar. Damarn bytIm bir resminin yer
aIdg ekiI zerinde damarn kana degen en i tabakasnn endoderm tabakas oIdugu ve bu
tabakann yaptg grevin geen yI (2002'yi kast ediyorIar.) buIundugunu syIedikIerinde daha
ok ararak dinIedik. nk bizim gzmde iIerIemi tp; uIatg aIanIar tanm oImaIyd.
Ad geen bu tabaka kana bir dogaI madde saIgIyor ve bu maddenin grevi de damarda
vazidiIatasyon yani geniIeme yaratyordu. Bu sayede tansiyon dzenIeniyor, bbrekIer rahat
bir ph ortamnda aIyor. KaIp ikayetIeri oIumuyordu. Fakat yaIandka; damarda bu
tabaka yaIanmaya bagI oIarak yok oIuyor ve kaIp damar hastaIkIar bata oImak zere brek
hastaIkIar artyordu. Cerrahi mdahaIeye daha da yakIaan bu insanIar iin bu mdahaIeIer
her seferinde yaam daha da ksaIttg iin; ortada rahatszIk yaratan bir durum sz
konusuydu. Ama aratrma ve geIitirme aImaIar damardan saIgIanan dogaI ajan
tanmIam ve deneyIere giriiIerek suni ajann yaratImas ii baaryIa sagIanmt. Evet artk
ila di#e adlandra'amz bu suni aGan, kesin bili iIe biIdigimiz bir duruma iaret ediyordu ki o
da bu beta kompIeksi oIarak uan adIandracagmz ajann/iIacn dogaI oIarak damardan
saIgIanann grevini karIamasyd. Espirinin bir boyutu bu. ByIece ne anIatmak
istedigimizde anIaIm oIdu. Espirinin diger boyutu ise; iIacn kefi, mahiyetin kefi
oImadgndan dogaI ajana yakIakIk iinde oIacak ve her zaman yeni iIa retimi iIe daha iyi
dogaIa daha yakIak yeni iIaIar buIunacak. Ama dogaI oIan aynen hibir zaman
retiIemeyecek ite ikinci espirinin bir boyutu da bu. Bir baka espiri ise atoma ait mahiyet
zImeden suni retimde kaInacag ve bu nedenIe de dogaIn retiIemeyecegidir. O
topIantda konumuzIa iIgiIi oImayan bir ey daha grendim. HastaIkIar iki trI karaktere sahip
bir tr verem, sarIk, tifo vb. Ia aIndgnda gidip koIay koIay nksetmemesi kiinin de eIinde
oIan trIer; bir digeri ise vcudun ypranmasna bagI dogaI oIann kaybediImesi gibi kadnIarda
menapoz durumu sonrasnda kan eksiImeIer yaIanmaya bagI organ iIevinde oIuan
bozukIukIar vb. Burada ise iIa aImak srekIiIik tayor ve iIa bozuImay geciktiremiyor veya
engeIIeyemiyor bnyede grev yapamyorsa dogrudan cerrahi mdahaIeye yoI aIyor. Yani en
kt zme dogru gidiIiyor! te hikayeyi niye uzattm bu gzIemde daha biIim nedir demeye
gerek var m? u tarif hemen srtyor: Bilim doal alan zerinde aratrma ve dene# sre'ine
zihinsel aktivitenin tm bilineninin sa#ha tanmas olarak i'at ' ve akln a#rnt#
#akalamas ile zekann #akalananlar sentezlemesi kavramas hzndan doan insani abadr.
B#le'e bilim: kefetme 'nn doann #eniden ama bu kez suni olarak, insan tarafndan
retilmesinde #rtlen abalar btnl olarak! insani ereksinimlerin karlanmasnn ve
insani #aantnn doa iinde bark elitirilmesi iin orta#a konulmu edml
almalarn toplam olu#or.
Bu nedenIe nesneyi hep ayni veya farkI biimIeriyIe tekrarIayan retmemizIe dogada
yakaIadgmz bu ipuIar AIIah'n bizde muktedirayeti, teceIIisi oIarak; mmkn kesinIigin bize
veriIiidir. Bu mmkn kesinIik oImasayd Heisenberg'in beIirsizIigi ideaIizmi hakI karacakt.
Mmkn kesinlik: doada var olduu kadar ne#se o kadar bulunan di#alektiin ve#a
dier formlar#la dn'enin enel olarak felsefenin, insann #ntemli, ilkeli ve nermelere
bal dn'esinin! doa#a erme m'adelesin de insann doa#a kar hep belli bir mesafede
aklkla .#arklkla0 kalmasnn sonu'unda orta#a kan insann! dn#ada anlam #aratmasnn
tanmdr .
DiyaIektik de bunun dnda kaImayan dnce sistemi oIarak zamann bir tarihseI
durum ve oIanakIar deposundan dogaya bakma idi. Evet diyaIektik bakmaktadr. Hem de
topIumsaI insann bir geIiimin beIIi bir durumundan insanaI dncenin tarihseI oIarak
geIitigi bir noktasndan dogaya bakmaktadr. 8er ne kadar hareket madde, madde harekettir
di#erek doa ile zde olma#a, #ark durumunu kapatma#a kalksa da sonuta di#alektik suni
#apdan, bir kesinlik biiminden, #ani dn'eden, dn'enin kendi dndakini kavramak
iin dndakini dondurmak zorunda olduu durumdan! 'anl dn'eden, 'anl kesin olma#an
doal alana ve her e#e, o alanlara zamann o nk eriebildii bir olanaklar deposundan
sonuta doa# dondurarak bakmaktadr.
Dn'e bu anlamda anlama, ve bilin birlii olarak felsefe, kendi varl ve
kendisinden bamsz varlk iIe girdigi iIikiden biIiin beIirtik alanna kan dile elen ve dile
eleme#en rtk pek ok ruhsal durumun bilekesinden ve bu bilekenin kendini
akmlatrmasndan doa#a ve her e#e bakmaktadr.
TopIumun dogaI bir yap oIarak ortaya k; insanIgn bir araya geIme istencinin zgr
varIgnda var oIabiIen bir durumudur.
Bu birIigin normatifleme oran ve siyasi yapIamada ortaya koydugu birIik istegi:
kItreI iIetiim, ekonomik degiimin neden oIdugu iIikiIer vb. topIumsaI varIk biimIeri
tarafndan beIirIenmektedir.
TopIumsaI aIann bu ve benzeri durumIar zeIIikIe irade tarafndan oIuturuIan ve
ynIendiriIen biimIerinin dogaIIgn tersine; suni ve yapsaI aIan oIuturdugunu; buna zemin
hazrIayan snfsaI yapIarn insann insana insanca oIan yakIamn engeIIediginden topIumsaI
yapda mevcut oIan dogaIIk durumunun da ksmi kaImasnn kaynagn oIuturdugunu
beIirtmeIiyiz.
nsann insana kar duyumsadg biIinIi aIgsnn ve ortaya koydugu ruhsaI varIgnn
yogun oIarak topIumun siyasaI inas tarafndan beIirIendigini kaynakIandgn da geerken yeri
geImiken syIeyeIim.
Yukarda ki aImIarmzn gnda sayn onna Kuuradi,hocann feIsefi bir nermesini
eIe aIaIm, Bayan Kuuradi syIe syIer: " Normatif nermeIerin nesnesi yok." nk o
nesneIIigin ve nesnenin tanmIanmasndaki kstasIar materyaIizmi destekIercesine geni
tutmutur. Ayrca biz, onun bizim tanmIadgmz materyaIizmin geIimesinde beI kemigi oIarak
formIe ettigimiz nerme oIarak zneIer aras iIetiim aIann nesneI aIan oIarak eIe aIacagn da
zannediyoruz. Bize gre znde nesnesi topIumsaI iIikiIer oIan normatifIik iIkin snfI
topIumIarda; dar anIamda siyaset ortadan kaIkmadg iin beIirIeyici ve ynIendirici bir
fonksiyon stIenir. Geni anIamda kItreI aIanda fonksiyon stIenir. Buna mukabiI snfsz
topIuma yneIite zorunIu oIarak iIevseIIigini kaybetmeyen dzenin sagIanmasnda aktifIigini
koruyan normatifIeme insan iIikiIerinde bir ynyIe topIumda suniliin tezahr olarak diger
baka bir yn iIe de insanIk birikiminin kuraIsaI ifadeIeri oIarak dnn varoIuu feIsefe
ve anarizmin dehIizIerinde kayboImasn engeIIeyen geIii gzeIIigi nIeme admIar oIarak,
insann snfszla ve buradan doala #nelme arzusunun insan varlnn zrl lehine
orta#a km toplumun orta#a ko#duu en enel suni ina abasdr. DenebiIir ki adeta yIIarca
dogaIIgn ve onun zorunIu sonucu zgrIgn aIeyhinde bir aba oIarak dogan ve iIeyen
normatifIetirme ve suniIetirme; snfsz bir dnya ina eden topIumIarda; snfszIg ina
etme abaIar esnasnda ortaya kan anormaIIikIerin en aza indiriImesi - tabi yanI amaIarIa
kuIIanIdgnda terside mmkn. - abasna ara oIabiIecek bir yakIamdr. Zira insan
yabancIamay bu tarz suniIik ina boyutunu daimi, canI tuttuka aar. nsann kendine ve
diger insanIara kar yabancIamas birden bire ortadan kaIkmaz. ,eliik olarak her #eni ileri
bir adm olarak orta#a kan sunilik, aslnda doadan kaklk olarak #aban'lk! ama a#n bir
anda doa#a #aknlamann bitimsiz admlar olarak orta#a kan bir di#alektikle
doala5sonsuzlua iden #olun 9m. talardr. /unilik doallkla eliik olarak rnen bir
durumla! her defasnda doa#a #aklamadr.
Gr#oruz ki salt kendimizden bala#arak, toplumsal bir #neli #aratmadan, insanda,
doada ve toplumda doal #akalamak ve kurmak mmkn deil* Ama artk biIiyoruz ki dogaIIk
hakknda ki mevcut biIgimize dayanarak iddia edebiIiriz ki topIumsaI aIanda yaanan dogaIIk
ksmi bir dogaIIkta oIsa bu suniIiginde zorunIu oIarak temeI bir modeI oIdugunu ret etmemize
yetiyor. nk insan dogaI bir canIdr ve huzuru da dogaIIga ait bir ibirIigi yakaIadgnda
buIacaktr. Bu manada kapitaIizm insann insan dIgnn siyasaI biimidir de. Bu tartma
topIumsaI aIanda yapIyor oIdugundan, tartma nesneIerine yapIan gndermeIer insann
kuatm bir uzIam iinde oIdugundan bu aIana ait biIginin topIumsaI varIgn kapitaIist biimi
oIarak, kapitaIist topIumsaI varIgn tmnde yakaIanacak evrenseI& !m!mi geerlilikteki
bilginin kendi%i %fat ile ne%nel bilgiye denk d$t$$n$ belirtelim. 1"pl!m%al #arln
k!atlma% deil. 1"pl!m%al biim "larak kapitalizmin k!atlma% ayrm dikkatle
irdelenmelidir. F$nk$ t"pl!m%al yap d"al ama t"pl!m%al biim %!nidir. ,ncak& retilenin
#ani suni olann bilisi nesnel ve kesin #ada doruluk )$km$n$ kazanabilen "labilir& biliniy"r
ki d"al alanda k%mi ne%nellik %z k"n!%!d!r. 3aplacak tanmlamalarda d$$n%el faaliyetin
ara%al akl #nnde kullanlmasnn enellenmesinin sonu'unda iletiimsel akln doal alanda
deiik bir tarzda ki evrensellii salamada nemli ara olduuna ait bilisel bir durua
sahibiz. Neden? Ikin akI& akl dIga kat oImamaI ve onunIa eytimeIidir. ByIece bir
dnce biiminin yada dnseIIigin topIumda keyfi susturma arac oIarak manpiIe etme
aygt oIarak ortaya kmasnn ve dn yapIarnn bu durum geregi dogaI aIanda suni
kuIIanImaya tarImasnn, ikinci oIarak akIn, kendini kendi adna denetIemeIisinin ki
varIktaki ok ynIIg kendi yapsndan geIen, dar birka iIkeden oIuan aImna
indirgeyememesinin de yoIu ak oIsun. =kln aklla olabile'ek bu denetimi olmazsa
ras#onalizmin katl ve otoriterizme #nelmesi toplumu boar. TopIum akIi birka ilkeye
inandrlarak lgnlatrlabilir. L$nc$ "larak& in%an t"pl!m!nda %anat e%tetik d!yg! l$r.
B!n!n kanlmaz %"n!c! "larak? %alt beyin%el bilililie dayal iletiim )ali& egemen in%an
iliki%i )alini alr. Neden aklclktan k"rkmalyz/ ,nk evrensel, umumi bir reete sunmak
akl iin hibir zaman mmkn olma#a'aktr. Ama akIa veda eden bu tutumumuzIa biz insann
doga ve topIum hakkndaki biIgilenme%inin d!rd!r!l!!na )izmet eden gericilie )i pirim
#ermedik. B! manada da)a6da)a:: mant da atei%t formdan kartIarak kuIIanIdgnda
insann varIk karsndaki beyinseI biIiIiIiginin, akIiIigin iIerIemesi oIur. Biz beyinseI biIiIiIigin,
yani rasyonaIitenin, her trden irrasyoneI eitIiIigi bogmadg mddete varIgnn asIi
savunucuIaryz da! DogruIuk haIi sadece zneIer aras hkmde, hkmn nermeseI iIeri
srInde, tarihseI oIarak eIde ediIen bir geerIiIigin kstasIarna uygunIuk, anIaIrIk, kabuI
ediIebiIirIik durumu oIarak ve kuramIarnn bu tanmIanan duruma bagI oIarak; ayn zamanda
en geneI dogruya gittike daha uIamak adna yapIan stratejik yakIamIar yani akln
arasallnn dIanmasnda buna bagI oIarak ta dar iIkeIerin, ksaca yntemin ve
yntemseIIigin ama yaratmasndan kurtuIuu iIe, ynteme veda iIe, ksacas akln
zrlemesinin de #aratlmas ile baarla'an syIeyeIim. Baka insani hasIetIeri bask
aItnda tutan akI zgr akI oIamaz oIsa oIsa arasaI akI oIur. CanI bag, topIumun hem
duygusaI hem akIi hem akId vb. tm biimIerinin dogaIIga kavumasn engeIIemeyen
bagdr. )oplumda doalla idiin a#ni zamanda tm insani hasletlerin e#tiimsel ilikisinin
kurularak salana'ana! toplumsal #apnn doalla bu #aklam iinde vara'ana!
doalln bu tarz ile ina edilmekten ee'eini de sapta#alm. =#r'a snfsz #ada
8abermasn dillendirdii ibi tahakkmsz toplumun
%LR
ele'ei ne kadar toplumlar normatif
tutumunu! kapitalist toplumlar baznda olumsal, sos#alist toplumlar baznda ise zr ve
olumlu #nde #aata'andan bu artlarda erekli bir bili tr olarak nesnellikten ve nesnel
biliden sz amak ite an'ak imdi bu artlarda toplumsal #apdaki normatiflikten beslenen
sunilii tm #nleri ile biimsel duruma indiremek mmkn olabilir. ,nk biimsel olan
eletirilebilir olandr. 4letiri sunilii hedefledike doalln ne kadar #akalandnn da ls
orta#a km olur. Bu tutum a#n zamanda bahsi een nesnelliin de bu artlar altnda her
defasnda ksmi bir nesnellik ola'an unutturmaz insan doasnn varl nedeni ile toplumsal
varln eriilemez #nnn unutulmasn eneller. )oplumsal ereinin stn rterek
eemen ilikilerin eri'ilemesinin enellenmesi bu eletirinin srekliliine baldr.
Ksacas aIma boyunca uyarIarmzn tm zerinden dnIdgnde insani
bilin'imiz ksmi tarzda bir nesnellie sahip oluuna #nelik bilisel duru #aratmamz topIumu
ina etmek isteyenIerin eIinde nemIi uyarmz oIarak tarihseI neme sahip, insan'l bir
devrim'i komnsel bir duruu yaratacag da muhakkaktr. Bize inananIar, artk bu saatten sonra
insanIara nesne gibi bakmayacakIar ve akIIarn onIar zerinde arasaI tarzda
kuIIanmayacakIardr. ByIece insanIara yn verecek ncIer; insanIara kar ve onIara ragmen
davranmayacakIar; tm kat, sert tutumIar doguran faaIiyetIere batan kar oIarak, bunu
engeIIemeye duyarI oIacakIarn unutmayacakIardr. Bu sonuIar besIemesi geregi asndan
kimse ksmi nesneIIigi yani mmkn kesinlii gerici bir duruIa kimse kmsemeye kaIkmasn
zira aydnIanmacIar arasaI akI kuIIanarak ve nesneIIigi feti haIe getirerek ancak vara vara
pozitivizme vardIar. Sezar'n hakk Sezar'a veriImeIidir. Yani AIIah'n hakk AIIah'a KuIun hakk
kuIa veriImeIidir. AsInda kuIdan ortaya koyanda AIIah'tr. Ama bu husus yada hadise diyeIim
tasavvuf makamIarnda biIgi ediniIecek zevk ediIecek bir meseIedir. Bu nedenle bu mmkn
kesinlik meselesi de bir bakma sekler insan anla#na uzak bir konu olu#or.
TarihseI geIiimin dogaI topIuma ancak snfsz bir temeIde varabiIecegine inanmayan;
snfsaI gerekIigi inkar eden tutumIar iIe insanIg zgrIetirme hedefinden mahrum
brakabiImeye yardmc oIan eIetirmenIer bir yan iIe bizIeri yIe degerIendirebiIirIer: "Bu
dnrIerin temeI hususiyetIerinden biri, Marxizmi, kabuI ediImi kapaI bir dogruIar sistemi
oIarak grmemeIeri, onu yetersiz buIup eIetirmekIe, birIikte ayn hedefe yneImekten de geri
durmamaIardr."
%LI
nsanIk tarihinin kmsenmeyecek birikimi oIarak ortaya km oIdugu kadaryIa biIgi,
var oIdugu kadar iIe zandan arnm; birde AIIah'a kesin biIgi iIe iman etmi biIin aIanndan
yaratIan bir titizIige sahipIigi de barndran bir tutumIa; dinseI inancnda temeIi oIarak;
nesneIIigi ksmi karakter de bir varIk oIarak da oIsa, eIde ediIdigi kadar iIe bize insani,
topIumsaI, dogaI aIanda, ksaca geneI oIarak varIk aIannda hakI hareket sagIamaktadr.
Bilisel tutum serilememizde eerlilik #aratan ve bilinsel hareketimizin ilerlemesini hakllk
erektiren dorulama#, temellendiren en basit armanmz 3nesne retebilme7
bilililiimizdir. ,nk nesne retme! doann her manada tketilmesini hedeflemedii
mddete ! insann insanlamasnn temelidir.
nsan felsefe dili erei s#lersek kendiliinden orada olan olarak varlk aIemine ve o
aIem iinde ial ettii #er anlamnda ksmen de kendisi olarak orada olan .Wa0 olarak
adlandrabile'eimiz phusei ontoJ#a mdahale ettii an onun phusei onto olarak kendinden
re#en halini ask#a alarak te'hne ontoJ#a evirmekle nesne#i retmi bunu #aparken a#n ve
bir anda nesneletirdii kendiliini #eni ve her ileri admda doa#a trmtr.
Yani doadan koparak kazand varln doa zerinde! " doa#a bu kez bilmek
istemekle iderken #apt e#lemi ile " #eniden kazanan insan, kendi emeinin nesne retimi
olarak ara, e#a, mal, retimi ve doal varl tanma m'adelesinin #ol at! doala ait bili
ile makine, teknoloGi, elektronik alet retimi olarak nesne retiminin en ileri biimi olan sentetik
madde retimi bilinin nasl bir olduunun bo#utlarn aka steri#or.
Niha#et insann doa#a kar var olma #aama m'adelesi tutumu olarak retim
aralarn retim faali#eti! sanld ibi a#dnlanma dneminde baIamad. AydnIanma
dneminde bala#an retim aralarnn fabrika modelli rtlemesi idi. Bunun sonu'u olarak
ham madde baznda doann daha hzl kirletilmesine ilk admn atlmas ve de insann
#aamn retmesinin de ilk defa #oun olarak doadan salanmasnn kaba biimlerinin terk
edilmesi, beraberinde topran temel reti'i olmasndan kp tahtn makinelere
devretmesi dnemi balamtr. <eri elmiken eerken belirtelim ki ?smanlnn capon#aJdan
drt #z#l n'e balatt be#likleri toparlama harekatna ramen endstrileme hareketine
#ine capon#a ile KHLLJl #llarda balad. Daha sonra her adan eri kalmas ve #ar smre
haline elmesinin esas temeli! kusursuz di#ebile'eimiz bir toprak iletme sistemine sahip
olmasdr. Bu kusursuz toprak sistemi fabrikann topran karsnda temel reti'i olarak
tarihsel deiimi belirlemede eliimini tamamladn ?smanlnn rmesini enelledi. <oksa
6i#anaJ#a kadar idilip de rleme#en ne idi> capon#a ok#anustan nasl rmt elmekte
olan> +te reti'i lerin toplumsal #aamn tekilatlanmasnn esas #arat' aralar halini
kazanmasnn daha da etkinleip iderek toplumun si#asal rtlenmesinin nedeni olma#a
kadar varan eni hareketinin toplumu ekillendirmesi! denilebilir ki bir bakma nesne reterek
balamtr. Bu n diGital teknoloGi sa#esinde ulus tesi irketler ve kresel serma#eden
bahsedebili#oruz* +nsan nesne retirken hem kendini! hem rettiini doadan koparm
rettii ile kendini zdeletirebildii her frsatta a#r'a bunu doal olan zerinde de #apma#a
almakla da doa# insanmslatrmtr. Bu konuda #aplan hatalar a#r'a tartlmal ama
tek nah keisinin a#dnlanma olmad da bilinmelidir.
A#r'a #aplan tm bu ve benzeri ilemleri insanlar, sade'e a#dnlanma dneminde
degiI; her agda iIkeIIikten modernIemeye dogru atIan adm oIarak tanmIamtr. Yani bizce
esas oIarak HeideggerWin sand ibi bilin kendini salt a#dnlanmada ve de tamamen ask#a
alm#or, tam tersine doal olan ile beraber ask#a .#a da 8usserl vari dersek paranteze)
aInmtr,aInan! Sanki tek bana yiten sadece insani gerekIik midir? DogaI gerekIiginde
canna okumadk m? stne stIk topIumsaI yapnn da arptImas yine insanIk geIiiminin
rn degiI midir? DzenIerden KapitaIizm ise insan rettiinden kopararak bizzat insan
ask#a alarak insann kendine #aban'lamasn daha #ukarda anlattmz se#ri
arpklatrarak u'ube olarak #aratmad m>. Bu nedenle insan tarihsel se#rinde ha#vanat
#nn rld ibi tamamen terk etmedi*
Btn bunlar olurken #a erein peine dm ba# 4dmund 8usserlJde
#aban'lama# paranteze .*0 alarak ama#a al#or*
Her iki dnrden 8eideer ve HusserI illerden n'e dn#ada var olan 4nels ile
1arZ iller daha salam bir duru ve proGe sunabilmiler. 8atalar suni #ani ksmi nesnel,
ereklie tarihsel dnemdeki bililerinin dze#inden #anl bakmalardr. =ma toplumsal
temellere da#anma savamn verme#e almakla anla#lar itibar#la 8usserl ve 8eideer
illerden n'e tarihsel alanda 'ere#an etmelerine ramen onlardan daha ilerde ve salam bir
duru stermektedirler.
Biraz da Heidegger ile ilgilenelim. >el%efe%inde Heideggerde 0ar@ gibi feIsefe
tarihinden oka ders karmtr. Heidegger anIay geregi direk Aristo'nun ayrdg iki farkI
ontodan yoIa kmyor; sadece ona gnderme yapyor. Zira bir d stne dnmek Aristo'dan
Descartes'e bir d onto stne dogrudan ve Descartes'ten de HusserI'e fenomenoIojik
ma)iyette ama e%ki ontoIoji anIayndan kopmadan yrtIen ayni d ontoIoji stne
dnme tarz bir usIamIama. te Heidegger buna dikkat ekmek istiyordu. Kendisinin yeni bir
ey iddia ettigini en nemIisi eski ontoIoji anIayndan koptugunu syIyor. Bunun bilin'i
ask#a alma#an dorudan olmann neliini soran ve Dasein "larak "rada #ar "labilen "larak
incelenmeye m$%ait& #ar"lan bilincimizi d$$nmeyi %aladn temellendiriy"rd!. Zira ona
gre: "nsan eonta'ya aittir yani mevcut oIanIar onda aydnIanr, toparIanr, idrak ediIir.(ki B.N.)
Ta eonta (Heidegger'e gre B.N.) bir bakn, grc KaIkas'n grsnn bagIIagdr. Ama
karsnda oIanIarn aga ktkIar bu rme .de0 istisnai bir olan, olanlarn btnnn bir
parasdr."
%KL
ekIinde ifadeIendirmek istiyordu, ama bizce b#le dnmekle de bilin'imizin
aslnda phusei ontoJ#u da ask#a aldn remedi.
Zira bilin'imiz phusei onto#u nesne#e evirmitir. <ani phusei ontoJ#u, )e'hne onto
olarak #eniden retmitir. )am da bundan dola# nesne artk kendisine apriori
.9ant) ,fenomenoloGik (HusserI0, hermeneutik fenomenoloGik (Heidegger0, daha pek ok
dnrn dn'enin zellii olarak kefettii srelerin kart retilmi nesne olarak " ki
tr olarak kendi dmzda rettiimiz nesneden tutunda! 8eideerJin s#ledii ibi bilin
olarak, iimizde rettiimiz eidine, #ani nesne bilin'e kadar tm eitlilii dahil " retilenin
insani snrla .Padamer0 retilmiliini unutmadan ve #anln buradan domasn hafife
almadan " ki her snr #anln ebesidir. " rettiimiz iimizde ki ereklikten de pa# alarak
nesne bilin #ada nesnel olarak bir kendinde e# .9ant0 olarak nesnenin kendimiz iin olan
e#e.8eel) ve bu eyde eyIemIik oIarak biIinebiIir nesne (Marx0 olmasna iden sre'i
kavra#a'ak #eni dn'e#e ihti#a' dourdu.
Grl#or ki bili nesneI karakterde bu nedenIe de eIetiriIebiIen ve nesne retmemizi
sagIayan, grn aIanna ait oIsa da nesneI karakterini kaybetmeyen, mmkn tarzda bir
kesinlik karakterine sahip , bu tarz bir bili karakterini hareketin iindeki mutlak .saltk0 #nden
alr. +lk olann deierek sona elen srekliliinde, dm noktas olarak varln #adsna'ak
#nnden elen rlatif bili#e tezat olarak srekli pekien bilidir. 6arln var olduunu
hissettiren bilidir. Fe demektir bu> ;u demek! an'ak sonuna eilen her e#in varlk haIinin
diyaIektik bilisi alnr. Bu biIgiIenme sreci D.M. iin varIk aIanndan; nesnenin retiImesinin
yegane temeIidir. BiIinten bagmsz varIgnn - Heidegger iin dnrsek tamda inceIenecek
nesne oIarak biIincin ki asInda eIetiri ve z eIetiri oIarak Marxizmde de var oIan biIincin
nesne oIarak eIe aIn oIarak - ve de ayrca biIincin kendine nesneI bak da diyebiIecegimiz
meseIe asInda Heidegger iIe Marx'n akan, birIeen noktasdr.
Bura#a kadar tarttmz asl konunun bir ksa tekrarn #aparak ne#i tarttmz da
unutma#alm isterseniz. 8atrlarsak ister doal bir varlk, istersek de bir nesne varIg yada
dncenin varIgnn nesneIetiriIerek inceIenmesinden geIen biIgisi oIsun. BiIgi, bir tarzda
varIga kan rnn, dnseI somut oIarak zihinde canIandrImas idi. Yakndan bakIdgnda
dncenin dahi dnseI somutIugundan bahsetmi oIuyoruz! Aksi haIde psikiyatri biIimi
oIamazd! BiIginin bu temeI durumu varIk iIe biIgi arasnda tam bir zdelik, denklik,
tekabli#et kurusu olarak ele alndnda #ada bunun tersine bilin'in nesnede belli tarzdaki,
ksmi karlnn inkar ve #ine bu iki a#r durumunda ortak sonu'u olarak nesnede bile var
olan doal bo#utun bilinten kankl inkar edildiinde tm bu varsa#mlar tek #nl bir
bilisel faali#eti bize zorunlu olarak da#att iin! biz, bilililik trlerinden iderek bilin'in
inasna buradan bilisellik iinde bulunduumuzun iddiasna ve nesne#i tanma #ada doal
varl belli oranda tanma iddiasndan korkun aklar vermek zorunda kal#orduk.
Bilmenin bilin alan b#le karmak bir alandr. 9i bu faali#et varlk aIanna diyaIektik
mater#alizmde de so#utlama #olundan, bilin alanndan, bilin'i de oluturarak, bilinten
eerek ular. Bilin kendi iinde salt kendine bakarak bili oIuumunun farkndaIg iIe soyut
oIarak varoIma basamag oImadan oIuamaz.
Zira anlamann doas, #ada anlama zerine bililenme abas olarak bilinin
mahi#etine de aklk getirecek insani iIikiIere biraz daha yakn bakacak oIursak hem zne
zne hem de zne nesne iIikisinin aImIarn eIe aIabiIiriz. AnIama srecindeki farkna
vardkIarmz kast ediyoruz ve bunIarda fenomenoloGist bir mahi#ette olduundan! bili iIe
insana bakmak, zneden zneye, kendinden kendine; zneden bakasna #ani zneler arasna,
zneIer arasnda oIuan bu biIgi iIe kendimizden bir tre baktgmzdan doIay hem zne zne
iIikisi oIarak "zneler aras7 hem de kendimizden bakasna baktmzdan a#n ve bir anda
3zne nesne7 ilikisi olarak doar. Nzne zne .Ben ile ben olabildii ibi! ben ile sen #ada baka
bir insan0 ilikisi iinde rtk olarak bulunan bir zne nesne ilikisi vardr . )ersine zne nesne
.ben ile ben olabildii ibi ve daha ak olarak! ben ile sen #ada herhani bir insan varl0
ilikisi iinde de rtk olarak bulunan bir zne zne ilikisi vardr. Bu #zden de bilin'in nesne
olarak in'elendii anlama# anlama abasnn felsefi bo#utunda dememiz erekir ki zneler
aras iliki ile zne nesne ilikisi hem a#nlatrlamaz hem de a#nlatrlamaz.
nk bu ilikilerin birliidir ki an'ak bu sa#ede biz kendimizden dierine tekine
iderek kendi trmzden olma#ana baka olana doru bizim ibi olma#ana doru kurulan
zne nesne iIikisine giden sreci biIgi olarak #aa#abilme#i baarabilelim.)pk ok deerli
mantn temelinin iki deerli mantk olmas ibi! zne nesne ilikisi de tm dier anlama
trlerine kaplamdr. =#r'a vazeilmez temeldir. @ahatlkla di#ebilir mi#iz ki! zne nesne
ilikisinin b#le bir nitelii #ok ve baka ilikiler bamsz'a vardr. Bundan bahsedeme#iz zira
bili oluamazd*
Bu #zden di#alektik zne nesne ilikisine kat tarzda bal olduu halde so#utlama#a
erek somutluk baznda pa#e vererek nem verdiini ilan edi#or. ? halde fenomenoloGinin tek
tek nesneIerden yoIa karak bunIardan darda nesneI varIgnn tm, bu yzden tam oIarak
eIe aInamadg sorununu oda aka iIan ederek biIgiye uIamaya aIyor. BiIgiseIIik tamda
burada kavrama uIama, ve de kavrama abas oIarak, fenomene uIama faaIiyeti oIarak
karmza kyor. yIeyse soyutun somuttan daha gerek oIdugunu syIeyen Marksizm'e bir
anIama yntemi ahsnda yaptg katk, ciddi oIarak eIe aInmaIdr. Zira fenomenoloGi#i
nesne#e, di#alektik tarken! di#alektiin anlama safhasndaki so#ut alma durumuna
fenomenoloGi #ardm' olabilir* <ani zihinde fenomenoloGinin sunduu #ardma karlk
di#alektik mater#alizm de fenomenoloGi#i ha#ata u#ulanmasnda daha kararl hale etirir. +kisi
de a#r a#r ha#ata u#ulan#or. 9rlk #ada topall olan #ok ki denebilir. Biz kimin neresinin
az elimi olduunu #eterin'e deklere ettik! anla#an anlar* Bir dier itiraz daha felsefi'e #le
olabilir. Bunlarn kendi dinamik ve var olma sebeplerinden elen nermeleri ile var olu
kazandklar ve orta#a srdkleri nedenler varln kavranmasnda ters olduu iin
birleemezler, ola'aktr. <ani daha ak denebilir ki, fenomenoloGi varl fenomen rn
olarak ele alrken! di#alektik mater#alizm varl nesnel bili verebiIen nesneI gerekIik oIarak
eIe aIr iyi ya; tam da bulunmaz bir at me#dan ilikisi birinde olan dierinde #ok. N#le ise pek
ala ztlarn birlii ve m'adelesi ibi bir birliin koullar olumutur*
FenomenoloGinin bir anlama #ntemi olarak bilin nesneleri ile bilinte ilem #apma
#ntemi olmas, tam da burada di#alektik soyutlama sre'inde bir ilem olarak kullanlmasna
imkan vermesi! nemli tarihsel bir olanaktr.,almamz bo#un'a savlatrma abalarmz da.bu
neri#i bizzat biz somutlatrma#a iin iine 8eideerJi de katarak. bir para bu ztlklarn
evliliine rnek olma#a altk. Nrnein di#alektik mater#alizm ateizminden nasl vazee'ek
di#e kara kara dnenlere! nerdiimiz bu mantk dikkat edilirse almamza sinmitir. Bu
ilemin daha bilimsel hale elmesinde, #arat#a katlma #olu ile durumumuza destek vermekle
pek ala ie bala#abiliriz. ,nk almamzn mantk rsnde biz bu nerimizi bizzat
somutlamann #olunu ama#a altk*
Bu ilemleri halen tek bana 3Di#alektik <ntemle7 #apan 1ater#alizm di#alektik
sayesinde kaba bir duru degiIdir ama yeterIi de degiI. Ve bu nedenden doIay FenomenoIojiyi
de kuIIanarak geniIeyebiIir. Ayrca btn bunIardan doIay da materyaIizme evet ama ateizme
hayr! te btn meseIe bu! Burada Kant'n, olas apriori koullarnn mmknl olan bili
tanmndan geIen zihin faaIiyetinin nemine de gnderme yapIabiIir. nk biIinten bagmsz
maddenin kabuI ve bu maddenin metafizigi iermesi geregi bir zIfikar kIc oIarak ift ynI
keser. ki zt durumun gerekIiginin de unutuImamas, nermeIerin bu haIine oIas apriori
kouIIarIa yakIamay mmknszIetirmez. Zira, Kant'ta akIn iIkeIeri oIan apriori durumIardan
veya biIimin konusu oIan insani aIgnn soyutIama oImadan krIg ve bunun bizzat
antropomorfoIojik bir mahiyet arz etmesi nemIi bir sonutur. /o#utlamann durumu, karakteri,
mahi#eti, znn fenomenoloGik bir mahiyette oIuu - fenomenoIoji nin akIn iIkeIerini
sonsuIatrmas hadisesi iIe Kant'n HegeI'in kendi iin ey tanmIamas iIe amasndan sonra
bu tarz da aImas ki biz aImamzn giriinde Kant'n varmak istedigi ve zIedigi yer oIarak
fenomenoIojiyi gstermitik - bilin'in fenomenoloGide derinleerek kendini bulmas ve
fenomenoloGi ile birleik a#rlmaz btn oluturan kendi z doasna #aban'lamann buradan
ka#naklana'ak biimlerinin durdurulmas nemli bir durumdur. =nlama#a #apla'ak 'iddi bir
katkdr.
SoyutIamada sorunIar oImayan, sorunIarnn ogunun bu anIama durumundan
kaynakIanmadgn savIayan insana ait bir zihin ve faaIiyetini dnmemek dogru degiIdir.
ByIe bir iddiay bizzat Marx rtyor " anIamay anIayaIm yoIdaIar" diyerek.
Artk burada savIarmz anIama artIar daha da oIgunIatgndan ruh meseIesine ait
yakIammz insann mahiyetine bir gnderme yaparak amak isteriz: "Gerekten insan (var
idi) zerinden yIe uzun bir sre (derh iIe hin) geIip geti ki (bu sre iinde) o (insan) anImaya
deger bir ey biIe degiIdi?"
%KK
Ruh bahsinin kavran insann mahi#eti ile sk sk#a baldr. @uh bahsini iki ana #ne
a#rarak kavr#oruz. ,nk bu kavramann konusu olan ruhun z ve doa olarak iki ana #nde
faali#etleri vardr. Nzel manada ruh zn zdr. Penel manada z ise derken biz! insann bir
tr varl olarak oluumunu doal #nne ait vurulama# kast ettik.
zel manada z meselesi insann mahi#eti ile ilili olarak =llah'n biIdirdigi biIgidir. Bu
durumu beIirttikten sonra imdi. Ayetin aImna geebiIiriz. AIIah: "nsan var idi ama anImaya
degecek bir ey degiIdi; insan bu durumda iken; zerinden derh, ( miIyarIarca yI ) iIe hin,
(agIar ) geti"; diye buyurarak bizim iin u tarz anIama ynne iaret ediyor. Bu da nihayet,
bir ey oIarak var oImaya dogru evrimIemesi durumudur ki bu ise AIIah'tan geIen varIk
kazanma durumudur. ;uhud aleminde varlk kazanma durumudur. Nze ait varln ele alnd
bu anlatnn baka'a sterdii nedir> Bize re burada sade'e insann nasl orta#a kt
deil! bununla beraber ma#munlarnda bir tr olarak varlnn menei de a#dnlatl#or. Bu z
nedenini kesin bilmediimiz bir biimde iki a#r #ne a#rld. Nzlerden biri =dem .=s.0Ja #ani
bunk ibi insan tipine! 3 tebli alma#a u#un insan tipi7 ne dnt. :ira =dem .=s0, bizim
dze#imizde! bizim ona benzediimiz! tebli alma#a u#un ilk insand. =dem .=s0Jn eldii
so#, =dem. =s0Jdan n'e a#rma iren insanmslar olarak =llahJn 3+nsan sen vardn ama
henz hibir e# deildin7 dedii haldeki insanms topluluktur. Bu topluluk iki#e a#rld! bir
rup =dem .=s0Jn so#u olarak insan olarak bu ne elirken dier rup ise halen
bilemediimiz nedenlerden dola# pirimatlara, ma#munlara doru eliti. B#le'e =llah
.Q.Q.0Jn bu bildiriinin ereinden de anl#oruz ki mil#arlar'a #llar n'esinde irade ettii bu
insanmslardan bir ksm eer ma#muna evrilmeselerdi belkide #er #znde laf anlamaz ve#a
ok kan dk' ola'aklard* Bu a#rlma ile beklide biz ok erli insana ada# bir kavimden
kurtulduk. Burada anlattmz mil#arlar'a #l telerde olmu olan nsel duruma bizzat
9urJanda sonradan tekrar rastl#oruz. Demek ki burada olduu ibi akl yrtrsek YahudiIerin
bana geIen Kur'anda anIatIan maymuna evirme, aagIk maymun klma hadisesi #aratl
tarihinde bir ilk deildi! demek ki insanmslar iinde de deiik bir aznlk vard ve bu aznlk
iinde bulunan kavim bir aalanma#a muhatap oldular. )ahminen bu kesim kendi
zamanlarnda rahat durma#an sz dinleme#en kesim olarak ma#muna doru
evrilenler5evrilenler olduuna inan#oruz.
Yukarda deindiimiz ibi varlk tarihin de Kur'an-n biIdirdigi biIgi olarak bu ola#a
daha sonra tekrar rastl#oruz. 4vet! insanlk tarihinde =llahJn emri ile bu hadise bu kez ani bir
nitelik deiimi karakterinde, ikin'i kez tekrar tekerrr edi#or. 9urJan bu ola# $5DE, E5DL,
H5KDDJda #le anlatlr: 3.Y0onlar aalk ma#munlara evirdik. .Y07. +te bu hadise ma#mun
di#e anlan varln insandan bir tr olarak kopmasndan sonra ki mil#arlar'a #l aradan sonra
tekrar azan bir insan rubunun belkide #er #znde kal' ahlakszlk, dinsizlik, #er #znde
kan dk' olabile'ekleri, sz dinlemedikleri vb ihtimallerden bir #ada birkann nedeni ile
tekrar ereklemitir. Fedenlerin ereini #alnz =llah bilir. 4zeli ilmi#le bilen =llah .Q.Q.0
insan kavmi iinde bulunan baz azn topluluklarnn, insan so#una #eniden a#kr durular!
#ani #akan #erde durmamalar neti'esinde, hazrda var olan ma#mun topluluuna!
insanlardan bir rubu evriliini anlatrken! aslnda insann erefine a#kr #aa#ama#a'ana!
ilerin hep dier aleme kalma#a'ana da sk bir nderme #apm olu#or. ;ularndan dola#
=llah bu kez ol emri ile <ahudilerden olan bu azn topluluu ma#muna evirdi. Belkide
empanzeler .*0 bunlardr. Dars bu nk azanlarn bana.
Fakat dikkat edile'ek dier nokta hadiselerin birbirine temel olmalar insan denen
'anlnn anlalmasnda nemli durumlarn a#dnlanmasna sebep olu#or. )am da bura#a kadar
elmiken konu ile ilili olan =llahn bizim ilk yaratmay Kn!n gizli bildiriini bilmeden
bizim e#rim ad ile deifre ede'eimizi bildirdiini! balantlar lendirmesi hasebi ile
9urJan"da ki bir a#ete #er vererek sterelim: 3 .Y0 sizi imdilik .9urJan indii dnem kast
edilerek B.F.0 bileme#e'einiz bir ekilde ina ettik anlamna elen u a#ete dikkat edelim:
B 3=nd olsun, ilk ina .#aratma B.F.0 # bildiniz .Y0..6aka .?la#0 suresi 9urJan0C7


%K$
anlatlan
ola#n evrim olduuna nderme #apmak #anl olmasa erek.
Konumuza tekrar eri dnersek #ukarda eri kalan insanmslarn da bir e# deilken ki
halden, bir e# olma#a, olma potansi#eline, emredilen istikamet #nnde evrime doru
#neltilmi olmas, emredilmi olan istikamete, #ani #eniden insana , #nelileri tabiki
evriminde bir basamak olarak rlen o nl nitel srama#la da olmu ve#a olmam olabilir.
8i bir e# olarak var olan evreden hemen sonra, o sorumlu ve sorumluluk ala'ak varlk oIarak
var oImas rneginde oIdugu gibi, kn emrinin! neden bizim ontoloGimiz asndan! kimi ola#lar
iin z ap kapama sresi kadar olduunu! kimi ola#lar iinse mil#arlar'a #la dek dtn
bilemi#oruz. =ma u denebilir ki bizim ontoloGimiz iin mil#arlar'a #l =llah indinde yine bir gz
ap kapama sresidir. Bu anIatm Kur'an anlatmdr. =slnda =llah iin zamandan da
bahsedilemez. ,nk =llah zamann kendisi olarak zamandan mnezzehtir.
Mesele hakknda ksa bir 'evap vermek erekirse di#e'eimiz udur: +simleri renen
=dem .=./.0Ja, ilk atamza, herkesin ortak babasna kadar elen so# ! insand ve teblie
muhatap dier tm insanlar #ani nitel bir aama#a bir evrimsel geIime sonucu geImi;
niteIikIerini anIama ve kavrama oIarak tarif edebiIecegimiz geIimi insanIar Adem (As)'dan
geIdi. Bu durumda anIaIyor ki maymununda atas insandr. RahatIkIa denebiIir ki maymun
tr aktr ki insanlarn so#undan tredi.
Hz.-e#amber .s.a.v.0! 3adem su ile balk arasnda iken, ben pe#amberdim7 hakikat
itibar#la .aJ#an" sabite0 daha ilk insan ve ilk pe#amber 8z. =dem v'uda elmeden n'e
kendisinin pe#amber olduunu belirtmitir .
%K%
Demek ki =llah katnda gal! belada tebli almadan nce #arla %a)ip in%anm%nn Hz
peygamber ile ,dem peygamber ara%nda bir zaman diliminde teekk$l etmi ta%arm%al bir
e#rimi #ar ki b! durum uhud aleminde v'ud kazanm. Bu #zden =llah iin 8z. 1uhammed
pe#amberin zuhurunun ak var. ,nk =llah ondan daha mkemmel bir eserini bulamad ve
tm insanlar, bitkiler, ha#vanlar bu 3Fur"u 1uhammed7i#enin zuhuru oldular. +nsan bu #zden
#aratlmlarn en mkemmeli olarak erefi mahluk olarak stn olmu ve tmnn zuhurat
#eri olan 3Fur"u 1uhammed7di#e nedeni ile insan =llahJa da en #akn varlk "lm!t!r. F$nk$
ilk yaratlmlar "larak akl, kalem ve FurJu 1uhammediJnin msemmas birdir.7
%K(
6e
bunlardan risalet kalem senbol ile .ki =llah 9urJanda kaleme #emin ederken nbvete #emin
edi#or.0nbvet akl senbol ile ifade edilir vela#et ise FurJu 1uhammedi#e denk der.
)evhidi, kavramlarn bu dnmde a#b alemi ile uhud alemi arasndaki eililiin de
olduuna rnektir. Bu #arln m$%emma% birdir demitik& b! birliin #a)idel %a)ibi b! $
eyi barnda t"playan i%e: '() r!)6i 0!)ammed '%.a.#.)dir.:
315
" Peerken belirtelim ki
felsefede 9antn arad %af akl a%lnda te#)idin iaret ettii akldr& b! da N!r6!
0!)ammediyedir ki da)a nce andmz gibi HegelJin neden 8z 1uh#iddin"i =rabiJnin hrsz
olduunu sterir! ama insan ora#a felsefe ile deil )evhid ilmi ile kabilir ve felsefe'iler
an'ak )evhid ehlinin hrsz olabilirler. =llahJn izni#le a#be kan evli#a selam olsun, selam
n'e pe#aberimize sonra 1uh#iddin"i =rabi zerine ki 'mle evli#a hateml evli#a olmas
hasebi ile onun mikatinden5ndan fe#z alr. " Bu anlat ile anlalmas daha da
kola#lamtr ki biz insanlar 8akikati 1uhammedi#enin rnekleri olarak mkemmeli temsil
eden biliin insan tipi olarak #aratldk. =rtk anlalmtr ki 8z. =demJde FurJu
muhammedi#eden eldi. 8z =dem, 'ismani insann tebli alan ilk rneidir. +lk insan ve
herkesin mkemmel rnekten elen uhud alemindeki 'ismani ilk atas olma erefi #ine 8z
=demJindir.
MutasavvufIara gre hakikat-i insaniye-i KemaIiye-i Muhammediye [kemaIe eren ruh
oIarak Muhammedin hakikatinin hakiki insan oIuu rnekIigi (ki kuI gerek insandr; kuI haIikini
mahede etme mertebesinde oIdugu iin nefs degiIdir, haIifedir.) oIarak anIaImaIdr. B.N.]
zahiri itibaryIa tayyunat- iIahiye (iIahi durumun aikarIgnn zahir/grnen bir haI aImas ki
uhud alemi bundan baka bir ey degiIdir. B.N.) ve esmay iinde ihtiva eder."
316
NurJul 1uhammedinin daha bata akl evvelden elerek uhud alemini ihtiva etmesi +te
bu mhim ve azim aklama unutuIdumu )evhid durumu kesinlikle skata kar yukarda
anIattkIarmzn da anIaImadan red ediImesinden sonra insan MsIman oIsa da ne kymet
ihtiva eder. MsIman o ki Tevhid nedeni iIe tebih ve tenzihi ayn anda kuIIansn ve u uhud
aIemini kmsemeden AIIahtan gayrIk peine dmesin!
Onun iin MahIukatta insann degeri akIIadr akIn degeri Tevhid iIedir. Tevhid akI kI'e
uIamadr. Tm feIsefeciIerin peinden kotugu azimdir, bu akI kI. Tevhid AIIah'n birIenmesi,
ondan baka varIk kabuI etmemendir.
Mahlukat iinde insan akl ile zeldir. 4er ma#munlara bu kabili#et verilse idi. ?nlar
stn ola'akt . Artk anIaImaIdr ki yksekIik suretten ki degiIdir. Ama AIIah surettede
kendine yakIaan gzeI kImak istedi ve onun iin " AndoIsun ki biz insan en gzeI
biimde/surette yarattk ." "(Sonra onu aagIarn aagsna evirdik." (Kur'an) ekIinde nida
etmektedir. Evet AIIah buyuruyor bir koI zahirende maymuna evriIdi. Bir takm insanIarda
zahirde insan batnda hayvan suretinde doIamakta degiIIer mi? Hatta baz insan suratIIar
hayvanIara biIe rahmet okutmuyor mu?. Nereden bakarsan bak hayvan insann iinde, insann
nefsi hayvandan da aag degiI mi? Ey insan kendini byk grp bbrIenme zira sen
AIIah'tan uzaksan sfatn insansa ne oImu? Bu aynen byIe biIine! Amacmz maymunIar
mdefaada degiIdir. nsann neden nemIi oIdugunu anIatmak istiyoruz.
AkI bagIamak demektir. AIIah ise akInz kuIIanmaz msnz? Diye Kur'anda ska nida
ediyor her haIde bu nida gereksiz degiI! Nereye bagIanacagn biIen arac dogru kuIIanan
makbuI ve yksektir. YksekIik AIIah' biIme kabiIiyeti oIan yaknIk mukarrebunIuktur
mukarrebunIuga takva merdiveninden varIr. AsInda akI da dar bir anIamdr. ByIe demekIe ne
demek istiyoruz? Tabiki unu:
AIemIer aras serbest gei oIsa idi ve AIIah izni devreye girmeseydi de hidayet AIIah'n
eIinde oImasayd; biz akl yerine direk irade tanmIamasn kuIIanrdk ve feIsefe yapmayada
gerek kaImazd ama irade Iaf sadece evIiyaya/gerek insana /kuIa mahsustur. Tevhide
eremeyenin iradesi mi (!) varm? Konumuza dnersek unu gstermek istiyoruz ki maymun
nesIi; tebIig aIan iIk insan Adem peygamberden nce varoImu oIup, insan soyundan yani
insanmsIardan neet eden pirimatIgn doguu iIe meydana kmtr.
Yani maymunIar anImaya degecek oImayan insanIk haIinin yani insanmsIarn iinden
dogan ve insann anImayan soyunun bir diger ynde bakaIaan devam oImuIardr.
nsanmsIar, AIIah katnda henz anImaya degecek bir varIga sahip degiIIerdi. ByIe
oImakIa beraber insanmslar, hem insann hemde ma#munlarn atas olma hadisesesinin
balamas olarak su ile balk aras bir varlksalla sahip olarak anldlar! bunun anlam ise
teblie muhatap ola'ak akl iIe varIk kazanmam tasarmlar ve kazanm ka##umi#etlikler
.uhudi varlklar0 olarak irade ehli#etine #ani nefai ilahi#e#e sahip olma#an mmknat olarak
=llah onlarn deersizliklerine keskin bir vuru #apmtr.
Zira insanmslarda pirimatlar dze#inde bir allama vard. +nsanmslar topraktan
elme ka##umi#etlikler olarak olarak =demJe ebe idiler. =dem ise topraktand. ;uhudi
alemdeki btn 'anllarn nesli topraktr. :ira 8z. <unus ne dedirtiyor iege " iek dedi dervi
baba annem babam topraktr." Demek ki toprak btn canIIarn ebesi sadece ademin degiI. 6e
evrim teorisinden yzyIar nce Kur'an unu mjdeIedi: ["btn canIIar sudan geImitir/
(mteekkIdr)." (Kur'an)] Ademin baIkI topraktan oImas suya vurgudur. Zaten bir kutsi
hadis geregi bu uhud aIeminde biIiyoruz ki: 38z. =demJe kadar bir sr adem elip eti.7 .
Allah'n uhud aIemini yarat oIarak Adem'in ve aIemin bu evrimi/her gn bir endeki
ii eytanda bir dayanImaz kskanIk yaratyor. te eytan bu nedenle =demJin nefsi ile
birleerek bir bakma =demJin =llah ile olan mkemmel birliine dahilolarak5szarak kendi
hasretliinin, uzak klnmasnn, huzurdan kovulmasnn boluunu .ki her insan bir e#tann
#aratlmasna neden olmutur ta ki kim daha ha#rl orta#a kendi nefsinin ahitlii iin ksn
di#e ite e#tan tm neseb ve nesli ile birlikte0 kendine dahili mmet #aratarak kendi mmeti
ba zerinden .kovulmuluunu, uzakln0 ideri#or. ;e#tan =demJe is#an tebli edi#or.
+s#an tebli etmese idi. =demJe #aklap tm sfat ve isimlerin menzili olan #eri
#aa#ama#a'akt* ;e#tan bu #zden ben atetenim demekle piman olduu ibi ki bu
pimanln tebli etsede kabul olunmad. =#r'a bu pimanl ile, topran uhud aleminin
temeli olmasnn hikmetini anla#amadn da itiraf etmi oldu. ;e#tan evrimi5=llahJn iki eli ile
inasn5=llahJn iki elinin inasn5'elal ve camaIinin insandaki birliini5birlemesini red ettiine
bin pimanlkla 8akkJa dahil olmak kavas veri#or. Fe #azk ki oumuzda buna u#u#or ve
e#tana mekan olu#oruz* =llah bu zmre kullar bu ialden kurtarsn inallah.
Vaka5?la#54vrim zamann Kurey'ine neden byIe anIatImtr. KoIayca anIaIacaktrki
bu gn biIe kabuIIeniImesinde sorunIar yaanacak oIan byIe bir izah sosyaI evrime muhta
Kurey ag insanna 1500 yI nce aktan aga erken veriIecek biIgi anlamna eli#ordu. =ma
mmetin tasavvufi bo#uta #kselen ilim ehlinin ashabn 'ahillerine biz #le e#ler bili#oruzki
size s#lesek bizi ortadan kaldrrsnz di#e ola#larn haberinde olduklarn ifade etmeleri
dndr'dr. =llah KELL#l n'ede olsa anla# sahibi olan #aratln srlarndan haberdar
etmitir. <inede bu bili insanlarn eneli asndan o a insann #oldan karabile'ek bir
neden olabilirdi bu ve benzeri nedenlerle bu sahalara ait bili biimleri eriati anlatm slubu
olarak rtkletirili#or ve insanlarn saptmasnn nne de eilmi olunu#ordu.
Daha bir iki hadisesi bile =llah'n o ag insanna ne kadar temkinIi yakIatgn gsterir.
Yine herkesin maIumudur ki kIeIik de tavsiye iIe ve zendiriIerek kaIdrImak istenmitir.
BunIar hep o ag insannn anIaynn yarattg engeIIerdi. Bu engeIIeri aanIar ise sadece
takva sahipIeri oIduIar. Demekki o a insan nesli henz #ukarda anlattmz bilileri zapt
ede'ek kvama elmemiti*
nsanmsIar AIIah'n, (AIIah'a perde oIarak da "Nur'u Muhammed"iyenin) isimIerinin,
(bitkiIerse sfatnn) neetinden dogan mmkn varIk idiIer. Bu haIde iken cismani Hz. Adem'in
hazrIan da idiIer.
Artk aktr ki "Evet sen bizim rabbimizsin" diyenIer ise insanmsIar degiIdir. Sen bizim
Rabbimizsin diyenIer, Hz. Adem ve onun nesIidir. nsanmsIar ise tasarmsaI rnekIer oIarak
hazrIanp, kendiIerinden karIarak; anImaya degecek aamaya eren insan soyunun iIk
rnekIeridirIer. ByIece Hz. Adem ve onun nesIi, ruhIar gaIu beIada kendiIerini bekIeyenIerden
oIduIar. Bu bekle#enlerin de ilki olarak 8z. =dem .a.s..0 ve onun neslinden elenler nefa"i ilahi#i
stlenenlerdi. Adem AIIah'n hem isimIerini hemde sfatIarn kendi zerinde topIam iIk rnekti
ve Ademin zryetide byIe oIarak dnya sahnesinde beIirdiIer.
Bu beIiri ncesi o zamanIar cennetin ki bu gn buraya dnya diyoruz ve cennet
oImaktan mdahaIe ederek kardgmz dnyada, Hz.Adem iIe Havva'nn gerisindeki bu
hazrIantr ki onIarn cennetteki yasakIamaIar yaamaIarnn da nedeni idi.
Eer bu insanmslar denen evveli#at olamasa idi 8z =dem ve 8avvaJnn 'ennetten
kovulmalar balan'nda takva elbiselerini #itirerek birbirlerinin nefs olarak alla#p
plaklklarndan utanmalarnn ve mev'ut 'ennetin5dn#ann l olan #erine srlmeleri
sonu'u #aamsal zorluklarla karlaarak af dilemelerinin balamasnn anlam dahil, bununla
beraber insan so#unun dn#a#a #a#lnn balamas! daima a#dnlatlma#a ve izaha muhta
bir durum #aratan karanlk bir mevzu ola'akt. Aksi haIde onIarn cennetten kovuImas tek bir
sebebe yani kuIun denenmesi sebebine bagI oImaya dayanacakt. Oysa pek aIa bu neden
nem kazanmayabiIirdi ve AIIah cennetteki insanIarn var oIdugu haI iIede yetinebiIirdi. Fakat
bu seferde kimin daha hayrI oIdugunun bizzat nefisIerce biIinerek kabuI ediIii mmkn
oImazd. Daha iIeri giderek yIe syIeyeIim. Yukardaki degindigimiz meseIeyide sonuca
kavuturmu oIaIm. ;e#tan hak #olunda kan bir arza olarak var olmasa#d, #ani te'ellilerden
birinin, #ani kop#ann kendini asl #erine ko#ma hadisesi olmasa idi. Beklide bu dn#a var
olma#a'akt.
te =llahJa ait 8z =dem n'esi Palu beladaki ruhlarn nefai ilahilerin v'ut kazanmas
iin #aratln b#le bir sre'e #ani evrime da#anak olduunu bize bildiren, 8z. =demJe nsel
i olarak insanmslarn #aratlm olmasdr.
Zira 8z. =demJin nesil kazanmasnn ilk nedeni alubeladaki ruhlar olmas ile
insanmslarn nsel varl da ikin'i nedendir.
Hep birlikte oradan aa inin denmitir insanlara, demek ki 8z. =dem bir temsil'i idi. ?
dnem baka insanlarda onunla beraber vard. 8z. 8avvaJda ademin eldii #erden
topraktand. 3=llah sonra biz eini ondan yarattk." DemekIe toprag kast ediyordu yine ama
bunun anIam anIaIamad, soyun Hz. Adem'e atfediImesi isimIerin tebIiginde muhatabn
kendisi oImasdr. Hz Ademin tek oIuuna ait akIamaIarn yapI bu nedenIedir. Bu aynen u
misaIe benzer, baka kabilelerden 1slmanla ei olmu ve pe#amberimizi
mGdele#enler olmutur! buna ramen 9ure# 1slmanlk iin #aplan tek balan
ka#nadr. =tflardaki misallik insanlar a#rnt#a taklma#a dr#or.
Fakat MsIman kItr Adem'in oguIIugunu yorumIayamad. DoIays iIe sIam
tarihinde yanI anIatIdg ve sanIdg gibi iki kardein evIenmesinden nesiI ogaItmakta abes
grmedi. BeIki de bir ksm insanIar sadece bu yzden dinsiz gittiIer. Adem'in ocukIar tm
tebIig aIma dzeyindeki cennetten hep beraber kovuIan insanIard. =ksi halde o kadar ruhun
alu belada ii nedir> AIIah bu nedenIe Kur'an-da 3hep beraber7 inin oradan aa .9urJan07
diyor. Yani hitap bir insan kitIesine yneIik oImaI. Bu hitap mademki temsiIciniz hataI yIeyse
sizin trnz temsiI etmesi hasebiyIe hepiniz inin, oIarakta anIaIabiIir. Ayrca hep beraber
deyiminin eytanda kapsadgn sanmyorum. nk eytann meskeni gayb'tr ve e#tan bizi
her zaman 9urJan"n bildirdii ibi 3remediimiz #erden zetler..9urJan07.
Ayrca unutuImamas gereken diger bir hususta meIekIerin AIIah'tan Hz. Adem (A.S.)mn
zuhuru oIacag an geIdiginde yer yznde kan dkc yeni bir topIuIuk mu yaratacaksn
demeIeridir. Burada meIekIerin nceki ademIere dikkat ekmesi ve onIarn kan dkcIgn
grmeIeri hadisesi var. Kan dkcIk iIkeIIik iaretidir. Bu iaret de insanmslar
stermektedir. AIIah ben sizin biImediginizi biIirim dedi ve Adem (A S) m bu durumu
gstermesi iin agrdgnda; Hz Adem isimIeri grendigini gsterdi. Onda kendini gsteren ne
idi? Zira kendiIerinin bir varIk oIdugundan habersiz msemma oIan ayan- sabite haIinde ruhIar
AIIah'tan mevcuda geImiIer ve varIk kazanarak nereden geIdikIerinin araynn da iIk
rnekIeri oImuIard. Bu haIIari iIe ruhIar aIeminden Hz. Adem (AS) iin inen ayan- sabite,
isimIerin/msemmann diIIenmesinin iIk rnegi oIarak Hz. Adem (AS)'da kendini gsterdi. Ama
bu anIamda msemma Rabbini gren ve onu tanyan haI iinde henz kovuImay yaamam
haIde idi. =llahJn a#an" sabite olarak ruhu bir anlamda da msemma di#ebile'eimiz bu
te'elli#i kendine muhatap almas onun =llahJtan zuhurunada bir delildir.
Ayan- sabitenin Hz.Adem (AS) iIe vcutIanarak kendinin farkna varmas iIe bir sre
sonra yaadg kovuIma hadisesi neyi gstermektedir? DogaIdrki bu oIay msemmadan
istenmeyen bir durumun bu istenmeyie ragmen ortaya kmasdr ki burada bu msemmay
kskanan eytann AIIah'tan zuhur eden bu tip bir yaknIga dmanIgnn hedefe varmas
hadisesini bize gsterir.
eytan savata bir iIeri hamIe yaparak kendi uzakIgn msemmayada buIatrarak hem
kendisinin msemma yoIuyIa yaknIg tadmasnn aIt yapsn hazrIad. Bu adan kan
damarIarnda yrme hakk kazanarak AIIah'a yaknIgn, hrszIkIa kazanImas; hem de
msemmay kendine benzetmek isteyerek kendisi gibi msemmaIar da uzakIkIa
yapIandrmas abaIarnn anIam tabiki bir taIa iki ku vurmaktr.
Okur iin tam burada bir uyarda da buIunaIm. Buradaki yorumIar bizim hadiseye bak
amzdr ve bizi bagIar. ByIe yorumIamaIar getirsekte neticede bunIar birer iddia
karakterindedirIer; yani dini biIgiseI bir kimIikIeri yok, bu iddiaIarn. Bu yzden de her eyin i
yzn ve dogrusunu ancak ve ancak AIIah biIir. Yani "AIIah aIem."
imdi de NTV-MSNBC'ye ait ve internet ortamndan aInm bir aIntya ba vuraIm. 3
Evrimin dnm noktas
7 miIyon yandaki insans bir kafatas
ad diIinde, kurak mevsimde dogan ocukIara veriIen ad "Toumai" oIarak anIan, 6-7
miIyon yIIk kafatasnn beyin hacmi, yksek primatIarnki (goriI, empanze) gibi. Ancak yz
uzunIugu ve kpek diIeri insana ok benziyor.
ad
Nature (Doga) biIim dergisi, Afrika Ikesi ad'da geen yI buIunan insans kafatasn
tantarak, bunun en eski rnekIerden biri oIabiIecegini yazd
Londra Doa )arihi 1zesi paleoantropolou Qhris /tiner, 3Bu kafatasnn insann en
eski atalar#la dorudan balantsn sterebile'ek kantlar henz ortada #ok7 dedi.
ABD'nin Harvard niversitesi'nden DanieI Lieberman ise Nature'a akIamasnda, "Bu
keif, paIeontoIoji grenciIeri arasnda kk atom bombas etkisi yapabiIir" diye konutu.
Nature PaIeontoIoji Editr Henry Gee de "Toumai, bir ihtimaIIe ortaya km en nemIi
fosiI" dedi.
nsann paIeoantropoIojik gemii, 4 yI nce, rahatIkIa 7 miIyon yI ncesine kadar
gtrId, bundan daha uzun bIm ise karanIkIarda kaIacaga benziyor.
Ya#n r, insan trnn GeoloGik aamalarda ma#munlarla beraber farkl alanlarda
tremi olmas erektii #nnde.
NEFES KESEN KEF
Kenya'da CemiyetIer Mzesi iIe Fransa'daki Paris-CoIIege de France niversitesi
paIeontoIogIarnn Kenya'da insan soyuna bagIanan en az 6 miIyon yandaki fosiI
buIguIarnda, empanze boyundaki canInn az ve kpek diIerinin modern insana ok
benzedigi AraIk 2000'de akIanm
6 bin 400 km uzunIugundaki Byk Rift (Yark) Vadisi'nin Kenya'daki kesiminde ok
degerIi fosiIIerin buIundugu yerIere yakn Baringo bIgesi Tugen TepeIeri'nde 25 Ekim 2000'de
buIunan kemik paraIar, insan soyunun bugne kadar biIinenIer iinde bir oIasIkIa en eski
ataIarna iaret ediyordu.
Y----TIRMANICI"
Bu "hominoid: insans" trn geneIde iki ayak stnde yrdg ve koIay trmanmay
sagIayan gI koIIara sahip oIdugu kaydediIdi.
Etiyopya'nn Aramis bIgesinde de 4,5 miIyon yI nceye tarihIenen benzer bir tr
buIunmu, 1974'te ise yine Rift Vadisi'nde "AustraIopitheks afarensis (Gney maymunu)"
oIarak snfIanan ve ksaca "Lucy" ad veriIen 3 miIyon 200 bin yanda insan fosiIi buIundugu
akIanmt.
1998'DE----G.----AFRKA----BULGUSU
PaIeoantropoIoji (eskivarIk-insanbiIimi) iIminde en nemIi keifIerden biri, 1998'de
Gney Afrika'da bir kire ta ocagnda ortaya karIan 3 miIyon 600 bin yandaki insans
fosiIdi. Bu fosiIin kkIerinin 7 miIyon yI nceye gidebiIecegi biIdiriIiyordu. FosiIbiIimciIer, insan
soyunun ok derin karanIkIara giden ataIarn saptayabiImek iin karnca gibi aIyor. Ama
aInan yoI bir arpa boyu degerinde kaIsa da biIimseI ynden kymetIi biIgiIer sagIanyor. Gney
Afrika'da, paIeoantropoIoji biIimi iin ok byk nem tayan buIgu, Johannesburg'da 9 AraIk
1998'de dzenIenen basn topIantsyIa tantImt.7
%KH
tiraz edenler di#e'ekler ki =llah bir eyi rneksiz ve bir anda yaratmaya muktedir degiI
midir? AIIah yaratIta sreIere bavurdugunu ve zaman iinde iIerin oIdugunu gn says
anarak Kur'an-da veriyorsa bu bizim iddiamz oImaktan kmtr. Mekanda mekan, zamanda
zaman yine AIIah'tr. (AbduIkadir GeyIani) AsInda yaratI ta yoktur her ey O'dur zaten.
YaratImIktan kast zat .ve'h0 ile a#rs .v'ud0 a#rm ile halik ile mahlukun kartrlmamas
iin .1uh#iddin"i ibn =rabi0 zorunlu kullanlan kavramdr. =llah zaman da her an bir ende elan
da deil midir .9urJan0> =llah a#n anda zamana hem akn, zamann dnda, hem itete
olduu iindir ki kendisini 6'ut asndan tebih ederiz; zat/vech asndan ise tenzih
ediyoruz. AnIaImaIdr ki varIk iddias firavunluktur! nk kendini var edebilen an'ak
=llahtr. 9endimi ve benliimi var eden benim di#orsan e#tana batmsn demektir. =llahJn
ka##umi#etinden baka varlk #oktur. 4er kendini var klabili#orsan demek ki lmnede
enel ola'aksn demektir ki bu ise sama bo bir inandr. ,nk =llahJn varlna nispet olarak
mmknlerin v'udu #oktur. Bu nedenlede her e# ?Jdur ondan baka #oktur.
Hemen u#ar#oruz ki evrim'i #aklammz ar bulanlar 9urJan hkm erei en
azndan bir ksm ma#munlarn insan so#undan eldiini bizzat =llah dedigi iin kabuI etmek
zorundadrIar.
Ve isimleri renen =dem babamzdan bu ne kadar nitel bir deime#e uramadan
elen bize elin'e, biz bizi ve bizde temsil ettiimiz insani z, bu zn insan insan #apan
be#insel farklln, indireme'ilie dmeden ele ala'amza imdiden dikkat ekmek
zorunda#z.
imdi biz asl vara'amz #ere varalm. Biz bu z stnde #kselen, z olmadan
doasal bir evrimi de olama#a'ak! #ani bir evrimle olumu ve elanda evrimleen insan
doasna, asl meselemize artk bakabile'ek bilisel birikimi #akaladk sanrm.
Bu bakla biz ne#i stermek isti#oruz> +nsann z ile doasnn oluturduu birlik
olan nefsin, fakltesi di#ebile'eimiz nafs . =ar ) oIarak varoIan ksmna, ruhIa bedenin
birIigine ait nefsin be#insel bilililik ksmna! benliine, eosuna, doasna, #ani insann tek bir
dkm olmasna .8artmann0 bilili'e #nelen ve tek dkmll aktif olarak sala#an! iradi
#n olan be#insel bilililik durumuna, ksa'as insan mahi#etinin bo#utlarndan nemli bir
biimine dikkat ekmek isti#oruz.
nsan saIt, yasaIar veya herhangi bir topIumsaI kouI oImasa da iyiden yana tavr
aImaya yneIten ey nedir? nsani bir z, zn z oIarak ruh oImadan, insani bir doga oIabiIir
miydi? nsani z ki buraya kadar anIattgmz ve buradan sonra anIatmaya devam edecegimiz
tm kaIp durumIar, ruh merkezi iIe insani dogann beyinseI biIiIiIik dedigimiz nafs'n
eytiimseI birIigi oImadan nefs oIabiIir miydi? Demek ki biz nefs denen tek bir dkmn,
nsanaI "Bir"'in nafs ve ruh eytiiminden dogdugunu temeIIendiriyoruz. Bu temeIIendirmedeki
amacm yIe akIayabiIirim: nsan sanata yneIten estetik kapasitenin; diger canIIarda
oImayan; kaynagn insani zden aIan temeI zeIIigine dikkat ekmek istiyorum. Bu amacmIa
hangi anIayIarn yanIIarn gsterebiIirim? rnekIeyerek izah etmemin daha etkiIi oIacagna
inanyorum. rnegin: arda sanat aramann bir insanmsIatrma ve indirgemeciIik oIdugunu
hi dndk m? Yada iIk insanda da perspektifin yokIuguna yapIan gnderme veya
uyarIarda: insan dogasnn; dogaI ve topIumsaI srete oIuan sosyaI evrimseI yn$n$n&
d"a%nn gelime%inin a%l #arl "lan z$ %aye%inde ilerlik kazanabildiini )i d$$nd$k
m$/ 1emel yanllarn bir zden& iten& da d"r! alma "ld!!n! !n!tarak& in%ann z$
y"km!a%na %alt d"a%yla #ar"lm! "larak ele alma )ata%ndan kaynaklandn )i merak
ettik mi acaba/ 3!karda ki almlarmla ite b! #e benzeri d!r!mlara dikkat ekmek
i%tiy"r!m. +nsann evrimsel doal eliimine bal olarak var olma#an #aratltan elen
znn bu insani ze bal bu temelde elien, #kselen bi#oloGik eliiminin .doal0 3evrimsel
#aratlla7
%KR
orta#a kmas insanms zde mev'ut olan bir arada #aama drtsnn de
toplumsal ve tarihsel total eliimini orta#a kardn rmeli inkar etmemeli#iz. Ayrca bir
insanaI zden ayrIarak insandan maymuna evriIen, dnen pirimatIarn neden insanIarIa
insani boyuta en yakn bir iIiki kurarak insan topIumu iIe daha uyumIu yaayabiImeIeri de
anIaIr oIuyor.
Evrimin, insan z ve dogasnn geIiimini anIatan tarihte meydana kan vaka oImas
yannda asI nemIi sonucu; sebep oIdugu, ortaya kardg en nemIi sonu; "NSAN-
ANLAMA" dr.
nsan insan yapan asI niteIigin "insani anIama" oIarak ortaya kmasndaki asI espiri
insani ze bagI ve bu zden hz aIan dogann ina ediIdigi tarihseI bir sonu oImasdr.
nsan bu yzden tasarm ve modeI kuran pIanIayc bir canI oIarak sonu oIuturma
kapasitesine sahip bir canIdr. Ruhun, insani anIamann, zn, potansiyeIin sonu oIuturma
kapasitesine, insani dogaya, bireyseI kiiIige egemen oIdugunu da grmeIiyiz. Bu nedenIe
insan dogaI ve tr ynIerden oIuan iki yne sahip "birdir". "Btndr". Bu birlie /a#n 8alil
@ahman =ar
%KI
Fafs di#or. 6e FafsJ #le akl#or: niteliini .zn B.F.0 ni'elii#le .doa
kazanma#la B.F.0 birlikte hareket ettiren ....0 potansi#elini .zn B.F.0 bire#sel kiilie
.doasna B.F.0 kadar belirinletiren nafs emsi#e kavramdr.
%$L
=ar ho'adaki nafsJn bire#sel
kiilie kadar belirinlemesini sala#an varlna 8z =rabi i%tidat diy"r. Ekber eyhin
yaklamnn yani birey%el kiilie kadar belirginleenin i%tidatlarn belirii me%ele%i "larak
da)a geerli "ld!!n! d$$n$y"r!z. F$nk$ istidatlar sade'e be#inle ilili bir husus olma#p
kalbi derinlikle de ilili olarak bire#in tm potansi#elinin, varlnn bire#sel kiilikte
belirinlemesidir. Tabiki Aar bey ayni hususa ait zeIIikIeri yani istidada yneIik zeIIikIeri
nafs kavramna ykIyor. ByIece btnIg, totaIIigi ortaya karan; emsiye kavram nafs iin
Aar bey; ruh ve beden oIarak tanmIadg insani varoIu birIigine ait rgenIikIeri; Nafs'n
sagIadg bir birIik oIarak; Nafs'n bir fakItesi oIarak anIamamz ister. Zira bu unsurIar nafsn
kapIam oIdugu bu kapsamIIk haIine; iIem oIan, iseI oIarak iIeyen ancak ve ancak nafsn
emsiyesi aItnda var oIabiIen unsurIardr. Bu unsurIarn var oImasndan da yine nafsn
varoImasn anIamamz gerekmektedir. Bedenin beraberinde kanImaz oIarak ruhunda Im
oIarak Im hadisesi Nafs'n ortadan kaIkmasdr. Nafs kavram insani varIgn karIgdr. Fafs
her varlkta olduu ibi iine irileme#en nfuz edileme#en #aps ile metafizik& yani %$rekli
bili#e ak bir varlk biimine %a)iptir2 Bu duru feIsefe iin ayr bir nem tar. Nafs bu haIi iIe
bir bireyseI tmeI varoIutur. Peki byIe bir zmIeme de tasavvufa kar tutum nasI
ekiIIeniyor? Aar bey tasavvufa inanmaktadr; ama bu inann mahiyeti ok farkIdr. Aar bey
iin tasavvuf? ara "larak kalbin %i%temli #e yntem%el tarzda k!llanl deildir. 4n%an6
Damil'IerIe giriIen iIiki iIe dinseI deneyimin eIde ediIdigi bir biIgi yoIu da degiIdir. Bu nedenIe
de tasavvufa, Aar beye gre dinin hakikatine ait biIginin kazanIma arac oIarak bakIamaz,
biIgi veren bir yntem; birey iin egitim metodu haIine geImi bir sistem; gibi bir dizi anIamIIk
durumIar tasavvuf iin dnIemez. Peki tasavvuf Aar beye gre nedir? Aar bey iin
tasavvuf sadece bireyin HaIik' iIe girdigi kendi bireyseI iIikisinde bireye HaIik'nca veriIen
bireyseI yaantdan ibaret zeI iseI deneyimIerdir ki tasavvufa kar bu yakIam ok mphem
yani beIirsiz bir yakIamdr.
Zira bu tip bir tasavvuf tanmnda hakikate ait biIgiIenmenin eIde ediImesi artk oIanakI
degiIdir. Aar beye gre tasavvufa ait iIada deneyimIenmi bir biIgi varsa, o biIgi; kiiye zeI,
bireyseI, bireyseI karakterde oIacag iin zneI oIacaktr. zneI oIdugu iin de biIgiseIIigi kii ve
kurumsaIIk aIannda normatifIeebiIme yn oImadgndan geersiz bir deneyim oIarak vardr.
GrIdg gibi tasavvuf deniIince Aar Bey'e gre biIgiseIIik oIarak bir bakasna
aktarIamayan, bir iseI yaant sz konusudur. yIe ise bu tarz bir biIgiseIIik bir bakas iin
bir anIam ifade edecek ekiIde normatifIeerek nesneIIeebiIen bir biIgi de oIamayacagndan;
biIgiseIIik oIarak varIgnn da bir anIam oIamamaktadr. Bu tutum, tasavvufun ksmi de oIsa
reddediImesidir! Hem de onun bir biIgiseI yntem oIabiImesinin de ba kesiIerek Tasavvufun
tam reddini yapmamas ve tahIiIinde soyutIugundan ve mphemIiginden iIeri bir yakIamda
buIunmamas her eye ragmen tam ret editen iIeri bir durumdur. nk tasavvufun bir iIeri
srmne ait yoIIar kapanmam oIsa da; Aar bey'e gre insan dncesi iIe iIikisi kesiIerek
ba koparIan bir tasavvuf, geer ake oIma zeIIigini kaybetmi oIacagndan kymet ihtiva
edemeyecek, aIternatif biIgiseIIiginden de bahsediIemeyecektir.
Ama bu tahIiIIer dizisine dayaI oIumsuz iddiaIara ragmen tasavvufun, yaayan ve
yaanIan bir sistem oIarak var oIdugu hususu hakknda kanta ihtiya gerektirmeyecek bir
biIgiseI yntem oIdugu hususu yukardaki iddiaIarn aksine cereyan etmektedir.
Bu nedene dayanarak biz, tasavvuf aIeyhinde ortaya km bu yorumu; yksek
snfIarn reaIist din anIayndan; dindar insanIarn biIime sapIanm bak aIarnn yarattg
baskdan doIay doIaymIanm anIay oIarak gryoruz. Bu anIay radikaI kk burjuvaya
ait din anIaynn; saIt beyine dayaI dnyay yorumIama zIeminin; yerIeik, afyonik, egemen
din anIayna kar yneItiImi, bir itirazdr. Ama bu itiraz tehIikeIi ve yanI bir ekiIde, dinin
temeI biIgi edinme yoIunu tkayarak ve yaanIarak kazanIan dinseI kesin biIgiyi yok sayan bir
tutumIa evIiyay dtaIayarak yapyor! znde anarist bir biIgi metoduna yneIen, rkekIik
tutumu oIarak gryoruz.
Tasavvufun bir yntem oIarak kuIIanImasndan ka ne anIama geImektedir? AsInda
bu ka tasavvufun varacag yerden ka anIamna geImektedir. Bu tarz bir ka; yaban
eeginin asIandan kamasna benzer bir ka benzerIigine e tutuIan, inansz bir insann
AIIah'tan kana benzemese de; tasavvufa kar yukardaki biIgiseI duru nihayet AIIah'tan bir
katr.
MeseIeye baka bir adan da bakaIm: a'aba =ar beyin nafs projesi kabuI ediIdiginde
gnmz artIarnda bugn bu kan baka bir versi#onu, ve pratik biimi olan bilim! nafs
denen varla ruh anlamn #kleme#e'ek midir> :aten daha b#le bir durum aklanmadan ruh
denildiinde bu nk bilim be#insel bir faali#et dndnden! ki =ar be# Fafs kuramnn
omura kavram FafsJn emsi#e bir kavram! anlamn tadn ifade etse de kuramn orta#a
atan =ar Be#in tasavvufun bilisel bir #ntem olduunu reddedi tutumu =ar Be#in bizatihi
bu tutumu nedeni ile! kendisi ne derse desin! kuru'usunun ni#etinden bamsz'a Fafs
pratikte otomatikman be#in aktivitesi olarak anlala'aktr. Psikiyatrist ve psikoIogIar iin
yukarda anIatIdg haIi iIe Nafs emsiye bir kavram oIarak anIaImayacaktr. Ayrca anIaImas
da partikI aIma biimIerini engeIIeyecektir. OnIar insan varIgn biIimseI yntemin
dogasndan kaynakIanan probIemIerden doIay tmeI oIarak eIe aIamazIar. Bir yntem oIarak
biIim paraya yneIen partikIIetirici bir aIma tarznn benimsediginden ve beIirIi bir aIana
yneIik uzmanIk anIay iIe aItg iin; in'elene'ek varln iine irileme#en nfuz
edileme#en zelliinden dola# varlk tketiIemeyeceginden ve metafizige hep gerek
oIacagndan; tamda bu nedenIe gereki ve yeterIi bir somut so#ut tmeI kavrannn mmkn
olama#a'a her kuramn daha doar domaz batan eksik kald dnldnde, varl
kuatan bir tmel #aklam mmkn olmadndan ki bilimlerin birlii pozitivist #aklamnn da
bir zm olamad zlenmitir. Demek ki uzmanlk alanlarn birletiren metaa bir #ntemin
bulunama# sorununun somut sonu'u ile kar kar#a#z. Benzeri nedenIerden doIay Nafs'n
bir btnIk sunmasnn getirdigi sorumIuIugu benzeri biIim aIanIarnda aIan yeIer
nemseyemeyecekIerdir. Mecburen de yanI oIarak "ruh" anIayacakIar Nafs karsnda
indirgemeci oIdukIarn biImeden; fakat AIIah'n Kur'an-da buyurdugu yerde ki ruhsattan yoIa
karak 17/85 [Bir de sana ruhtan soruyorIar. De ki: "Ruh Rabbimin emrindedir. Size ise (ondan)
pek az biIgi veriImitir."] ayetine dayanarak; eIde ettikIeri ruhsattan doIay ksmi biIgi iIe daha
da kemikIeen bir yakIam tarafndan kuatImIk iinde kaIacakIardr. Nitekim bu haIde biIe
tedavi yapabiImeIeri gya onIar dogruIayacaktr!
Ksaca psikiyatrist ve psikoIogIar, istidat meseIesinin beyinIe iIgiIi oIan biimIeri oIan
benIik, ego, aIg kapasitesi vb durumIardan oIuan aagda eIe aIp iIeyecegimiz yerde
grIecegi gibi znde be#insel bilililik varl olan nafs zerinde ilem #apabili#orlar. ?#sa
doutan kalp ve be#in birliinin beden dkm iinde verilen ruh denen zn znn, ihti#a
ve #nelimleri pek oktur, komplekstir. Bu tanmmz imdiden fizikalizm iine hapis olmak
olarak rlmesin! tartmamzda aada bu meselede a#dnlana'aktr.
Yeri geImiken bir iki hususa da degineIim. Bu ihtiya tartmamzn ana erevesi oIan
insan anIaymzn da anIaImasna da katkda buIunacaktr. Tarttgmz ruh meseIesinin
sagIgnn kouIIarna gnderme yapmadan tartmay srdrmek dogru oImayacagndan; ruh
sagIgnn binIerce kurucu gesi iinden; sagIgn temeIi iIe iIgiIi en nemIi beIirIeyici iki
unsurdan bahsetmek istiyorum. Iki; kendini ifade edebiIme yeterIiIigine uIam insann
bakas tarafndan anIaIma arzusunun topIumsaI aktivite iinde gideriImesidir. kinci oIarak
eIe aIacagmz unsur; insan dinamizminin kaynagn oIuturan en az birinci unsur kadar nemIi
ihtiya hissediIen vazgeiIemez bir diger unsur oIarak insan yaamnda oImas gereken
eitIiIik, degiim ve renkIiIiktir. Bunun insana getirdigi genIiktir. Aksi haIde hapisIik bir ceza
tr oIamazd. Bir odada tecrit ediIme ruh sagIgn bozamazd!
nsani bir faaIiyet oIarak; zn znn, ruhun; kendi kendine yani beyinseI varIg oIan
dogasna; burada sagIanan tutarIIgn duyguIarIa bedende btnIeen durumuna ait sagIkIIk;
diger bir deyiIe kafa kaIp birIiginin, beden dkm iindeki canIIgnn, iten baIayarak da
yneIimindeki sagIkIIk; ruhsaI hareketin varIg ve geIiim iin vazgeiImezdir.
Bireyin kendi kendine, iIe oIan canI bagIarnn srekIiIiginde; dnyay insani anIama ve
kavramann asI merkezi beyin oIarak Nafs'tr. Nafs gzIem aIanna; beyinseI, tek boyutta
kabiIen biIiIiIik faaIiyeti oIarak; znde insani anIama ve diger varIIar kavrama durumunu
oIuturuImas oIarak ortaya kan da vuru ve da yneIiin; varIgdr. D varIgn tesi ve
deruni i varIga bakan ise asI emsiye kavram oIarak Nefs'tir.
nk ruhun doktoru +nsan" 9amilIer ara oIarak feIsefeyi degiI; Tevhidi kuIIanarak
AIIahJa da#anarak! nefsin ruha! ruhun nura dndrlmesi ile kalm#orlar! nura dnm ruhlar
ile =llahJta #aa#an insanlar olarak! felsefe iin problem olan varl! ve onun somut so#ut bir
tmellik artndan ileri kavranna sahip olma#an felsefe#e ihti#a du#madan, )evhid ile varl
bir btn olarak kavr#or olduklar iin =llah a#risinin a#ns di#orlar* =llahJa kesin bili ile
iman edi#orken hite metafizie ihti#a du#mu#orlar. ?nlara re metafizik durum #ok! iki
dn#a #ok. )am tersine metafizik ve iki dn#a onlara be#insel bir etkinlik iine hapis olmu bir
ekilde bakan bizler iin var. Bu nedenIe ontoIojik manada birIigi Tevhid sagIar; sujeye ait insan
aIanna km Nafs kavram degiI. KaIbin, beynin ortak faaIiyeti iIe ortaya kan ruhsaI
aktivite; bedenin tm faaIiyetinin bunIara fazIaIk oIuturmasyIa; zn znn, ruhsaIitenin
hareketi oIarak ve onun emsiye kavram oIarak eIe aIacagmz Nefs insann totaI bir
kavrannn ifadesidir! Andgmz nedenIerden doIay Nefs, bu gn feIsefenin anlama adyIa eIe
aIdg tartmaIarn; zc kavram oIarak inceIedigi ba sorunu haIine de geImi ve
anIaImam bir kavramdr.
AImmz oIan iddiaIarmz oIarak; ruh, insani dogada ve insanaI zde; zn z oIarak
faaIiyette buIunan; beden dkmnde kafa ve kaIp "Bir"Iigi oIarak varoIuu beden dkm
snrIarna ragmen nura dntg ve dnme imkanna sahipIik barndrdg iin bu imkan
eitIi perdeIerce - ki daha, insann biIinseI yaps da perde oIabiIir - rtImedigin de beer
sfat oIarak kaImadg haIi iIe nefs, ruh ve nur dnmIeri iIe karmza kan bir iIahi
gerekIiktir. Sanrm feIsefi bir snra ait fizikaIizm aIannda kaIdgmz suIamaIarna da yeterIi
cevap vermi oIduk.
Konumuza Tevhidi gerekIikten ayrIarak feIsefi tartma dzeyinde devam edersek nefs
oIarak varoIan emsiye kavramn anIattg tm varIgmzdr. Nefsimizin inceIeme aIanna;
znde biIin oIarak aga kmas hadisesi ne anIama geIiyor? Bu u anIama geIiyor: Nefs,
insanaI zn, zn z oIarak ruhun, geneI biyoIojik evrim sonucunda, ayrca ya geIiiminin
evrimine bagI oIarak ta var oIan niteI farkIIamaya ugrayan potansiyeI, istidat, insani anIamaya
temeI oIan, yaratItan geIen insanaI asI oIarak tanmIanma hadisesinin; doga kazanmasyIa
bir tr biIiIiIige, beyinseI biIie kmas; z faaIiyeti oIarak kaIbi biIiseIIikIe birIeen birIiginin
biIinIiIik/ruh oIarak ortaya kmas hadiseIerinin anIaImas iin ortaya atIm bize ait bir
kavramIatrmaya dayaI tanmIamadr. Bu yakIammz; ayn zamanda sorunun feIsefi nerme
haIine getirerek zmne katk sagIama istegimizdir.
Artk gnI rahatIIg iIe diyebiIiriz ki feIsefece batan beri materyaIizm ve ideaIizm
oIarak ayrmayIa da kampIaan insan tanmIarn; biz insann mahiyetinin ne oIduguna deIiI de
getirerek geersizIetirmeye aItk.
Biz #ukardaki almlarmzla bir baka duruma da dikkat ekmek isteriz. Bu husus
insanda zn z olarak, ruh oImasayd; insann dogaI geIiiminde ortaya kan ve roI aIan
biIiIiIigin biyoIojik evriminden bahsedemeyecek oIuumuzdur. Ayn zamanda konunun
biyoIojiyIe oIan bu iIikisi sakI tutuIarak; insanIk tarihinde insan soyuna yansyarak cereyan
eden topIumsaI evriminden; bunu bireye yansmaIarndan da bahsedemeyecektik. nk biIen
ve geIecegi kuran; kurguIar ina eden zihine sahip varIk oIarak var oImayacaktk. Ve aksi
takdirde diger yaratkIar, rnegin ar gibi ayn eyi tekrarIayp duracakt insan. Ardan ve
yaratInda ifreIenmi farkI bir z'den; z sahibinden bahsettigimize dikkat ekeriz.
Ruh ba)%i iin aada k%a bir arg$man da aktararak k"n!y! netletirecek bir ayrnt
durumunu okura uIatrmay nemIi buIuyoruz. GreIim: "AIIah 'c.c.) b!y!r!y"r ki:
Dendilerini nefi%lerinin b"y!nd!r!!ndan k!rtaranlar? ite "nlar fela)a& k!rt!l!a
erenlerdir:. B! ,rapa terim nefe%:& r!):&:z:& #e d"a: anlamlaryla balantldr. Beden
t"praktan& yani elle t!t!l!r #e gzle gr$l$r maddelerden yaratlmtr. >akat r!) ,lla)tan
gelir #e yedi %e#iye%i #ardr. *!)6! madeni& r!)6! nebati& r!)6! )ay#ani& r!)6! in%ani& r!)6!
meleki& r!)6! %r #e r!)6! %rr6!% %r.:
%$K
imdi AIIah'n grmesi ve biImesinin bu Ruh dedigimiz
varIk biimi ile ilgili "ld!! #e ,lla)n )er yerdeki mahiyetinin bu bagIant kayyumiyet iIe
oIdugu, Ruh iIe oIdugu, daha da aga kyor varIk aIemi ba bo degiIdir. GIgeIer aIemi iIe
ideIer aIemi arasndaki geisizIik gibi bir feIsefi zmszIkte yok. AIIah'ta bu nedenIe
ispatIanr ve kendi nefsimizde AIIah' Tevhid edebiIiriz.
Bu yzden de Hz.AIi (R.a.) grmedigim AIIah'a inanmam diyebiIdi. nk AIIah
grIebiIen yaanabiIen bir varIktr. Grmek durumundan kast ise tm mahiyeti iIe grImesi
de eIbette degiIdir. Bu ok safa ve ocuka bir bekIeyi oIurdu. Zira AIIah, bata "Hakk" ve
"Hayy" ismi iIe ama "AIIah" isminde sakIanarak yani "smi CeIaI" dndaki tm isim ve sfatIar
iIe teceIIi eder. Sadece bu kadar iIe kavranabiIir. KavranabiIir ama sadece izin veriIenIere
mahsus bir grmeden bahsediIdigi de unutuImamaIdr.
Tarta geIdigimiz "Ruh: tanmlarmz& da)a da netletirecek "lma% #e tartma#a ait
eletiri#e tabi tuttuumuz alnt rneklerinin! ruh meselesi hakkndaki almlarmz
derinletirerek! dn'emizin daha da salamlamasn sala#an ierii nedeni ile aada
ilinizi eke'ek bir eletiri#e irmi bulunmakta#z. nsann topIumsaI evriminde geIien ve
degien biIincinin; iseI ve dsaI oIuumIarIa oIan mnasebetIerinde ki durumunu tahIiIe
yneIik; birbirinden farkI iki ayr durua ait aIntIar birazdan inceIeyecegiz. Bu tartmaya
gemeden nce: tartma# ilinletire'ek bir dier hususa dikkat ekmek isteriz. Bu husus,
alnt sahiplerinin hususi konumudur. Burada ilin olan nokta ise dn'e #aplarna ait zel
#aklamlarndaki farklla, bekraundlarndaki, donanmlarndaki farklla, dn#a
rlerindeki farlla ramen! uzlama# kabul etme#en iki a#r dnrn znde 3anlama#
anlama:yla ilgili "lan ta)lillerinin ne kard d!r!ma ait analizi %z k"n!%! "ld!!nda?
kendilerine ramen na%l "l!p ta ayni yerde b!l!t!klardr. 3akndan bakldnda nce sayn
Afar Timuin beye
322
bakaIm: " AhIakta insan kendinde bir evrenseIi beIirIer ve onayIar. Bu
beIirIeme ve onayIama daha ncede syIedigimiz gibi estetikte oIdugunun tersine evrenseIden
zneIe dogru oIur. AhIakta zneIden karak evrenseIe uIamak yerine; evrenseIi kendi iimizde
buIuruz. "
%$%
Etik, degerIerde so#ut insan tanmndan yoIa kIarak insan oImaktan geIen umumimi
geerIiIigimizin soyutIugu sz konusu ediIerek sahip oIacagmz ahIaki degerIerimizi anIama ve
anIaImann ihtiyac oIan kavramIarda ortakIk ihtiyac temeIinde; insan soyunun yaam
aIanIarnn, diIIerinin, ideoIojiIerinin farkIIkIarna ragmen oIuturabiIiriz. ddias iIe kar
karyayz. Aagdaki aImmzdan anIaIacag gibi Timuin bey, soyut insan dzIeminden;
yani yaratcnn biIecegi dzIemden insana baktg haIde Iaik bir duru sergiIeyerek; ahIakn
kaynag hakknda farkna varmadan aIdg iIahi kaynakI tutumun zerini rtyor! Yazmzn
devamnda kastmz rtk oIarak sunuIacaktr.
Bu yakIama farkI adan da oIsa ayni yere geIerek destek veren konumIanta buIunan
Aar beye bakalm: : Birey%el n"rmlarn z "larak bizden kaynaklanmakla birlikte
!yg!lanabilirlikleri bakmndan e#ren%el oIarak dnIebiIir."

324
ekIinde, gerekIeen tahIiIde
de meruIukIa ve dogruIama iIe iIgiIi probIemIerin daha da ne kartIdg yakIamn izIemi
oIduk.
Bundan baka =ar bey evrenseIIik yerine umumiIik deyimine yneIen bir feIsefi
tutumun sahibidir. nk ona gre kavramIarn yoI atg evrenseI bir edeerli anlama
mmkn olama#a'ak durumdur. Formlar, kavramlar, kateoriler, nermeler ve bunlardan
oluan dn'e sistemleri herkesi bala#'lk anlam ieren evrensellik zellii ta#amazlar.
4vrensellik iddias a#dnlanma' bir iddiadr. Bu kavramn #erine umumilik kullanlmaldr. -eki
neden bu alntda evrensellikten bahsedi#or> :ira enel okur ve tartma zneleri henz bu
durumun a#rdn da deiller, bundan olsa erek.
UmumiIik meseIesi gibi; Aar beyin normatif degerIer ve de Nafs meseIesini de burada
aarak tartmak gerekiyor. Bu manada kendisine daha bata sorumuz u: TopIumsaIda bir
nedenIe var oIan; rnegin vahiy, bireyin temeIIendirii, hukuksaI yasaIar; topIumsaI yneIi vb
nedenIerce; degerIer bu yn iIe topIumsaIa dogdukIarnda toplumsal alanda #aratlan #eterli
etki ile varlk kazanan normIar oIarak bu dogua geri biIdirim veren insann iine ak oImasa!
bununIa beraber; dndrmesi nedeni iIe oImayacak bir rnekIe soraIm, acaba Aar Beyin
bireyseI normIar belirle#i'i neden olsa idi; ImszIg yakaIam tek bir insann tarihseI
degiiminde ortaya kacak oIan "z oIarak bizden kaynakIanma hadisesinin" (yada bizim
aImamzda temeIIendirdigimiz nefsi egiIimIerin biIinseI) ve "akIiIik normuna sahip oImann"
anIam ne oIacakt? NormIarn ii ierigi boaImayacak myd? TopIumsaI yaam oImadan
akIiIigin ne anIam var? Ancak Aar Bey'de akIiIigin ancak topIumsaIIkIa var oIuunun anIam
ifade ettigini iddia etmektedir. rnegin yIe demektedir: "BireyseI degiI insan soyu,
akIederken normsuz dnmyor. NormIar kavramIara dkIerek ifade ediIir. KavramIar ise
dnya gr, ortam bagmI, sosyaI muhtevaIardr. Bunu bir ey ayor vahiy." yIe ise
anIatmda diyaIektik oIarak varIgn tmeIi zerinden aktarmn dzenIeyerek; makaIesinde
ahIakiIigin beIirIeyici nedenini buIarak; ahIakiIigin mahiyetine giden kurguyu neden
tamamIamyor? Bunun eksik brakImas; insan ogIunun nasI bir topIum kuracag yada
topIumda insan davrannn ne kadar yargIanacag iIe yakndan iIgiIi bir duruma ait tutumIar
beIirsizIige itmektedir.
nceIikIe beIirteIim ki; sonuta her iki dnrde ayn yerde; ierdii mana asndan
anlamada ortak anla# birliine nderme #apan! enel e deer kavram olma revini
stlenen evrensel/ umumiIik kavramnn ifa ettigi revde ve a#r'a buna bal olarak nesnel
akln! arasal akla kar konumlanmasnda! hatta evrensellik kavramnn lt olarak
kullanlmasnda bulutular* =ma bu tarz bir konumlanma doru ama bu doru duruu, sonu'a
trmek iin orta#a kan hareket noktalarnn tek #nl #ani di#alektik olmadan ele alnp
#orumlanmas problemli.
Tam da burada iIgiIi dnrIerIe tartmaya girmeden iIkin ahIakn aIann tanmIamak
geregi dogdu. Nedir ahIaki aIan? Biz iki biimde de aImn oIacagna inanyoruz. BunIardan
iIki asI ve geregi oIan din aIandr. Dinden geIen degerIer ve ateistin kendisinin Iaik zannettigi
ahIak biIe; bunu biImese de farknda oImasa da dinseI ahIaktr. Daha sonra ahIak aIannn
feIsefi aImna girecegiz. Bu feIsefi aIm asI dinseI aImn anIaImasna yneIik aIm
oIacaktr.
n'e ahlaki durumlarn mahi#eti hakknda! ahlakn ka#nana nderme #aparak! a#n
zamanda ahlakn erek dinsel tahliline neden ola'ak bir almdan bahsetmek isterim. =llah
D!ran6 azimmianda b!y!r!y"r ki:: ,nd "l%!n '() nef%e #e "n! d$zenleyeneA %"nra "na
b"z!kl!!n! #e k"r!nma%n il)am edene ki&A gerek k!rt!l! b!lm!t!r "n! parlatan.A "n!
kirletip gmende ziyan etmitir2:
%$E
sadakallahlazim.
Demek ki nefsi yaratan onu ba bo brakmam; ona nasI yaamasnn geregi oIan
durumu verdigini biIdiriyor. Bu durum en geneI oIarak nefsin yaps #ani nefsin hem bozukluk
hem de korunma zelliklerine barndran bir kuvve oluu durumu var* Ama AIIah (CC) ii
burada da brakmam en azndan kitabnda; bozukIugun var oImasn gerektiren tarzda bir
varoIua yneIik emir yok; ama tersine korunmasn emreden pek ok emir var! Burada emir bir
snr karakterindedir! Nedir emir /snr dedigimiz, vurguIar? IkeIer, evet ayetseI formdaki
iIkeIerdir bunIar. Biz bu iIkeIerden sadece bir tanesi oIan gybeti eIe aIacak oIursak; gybet
ateist iin biIe kt sonu vermiyor mu? nansn inanmasn herkese Iazm oIan iIkeIerdir bunIar.
Yaratc yarattgn biIiyor onu ateist de oIsa nefsin kanunIarndan uzakIatrmam. Kimseyi
kovmam O' Rahman ve Rahim kuIIarn efkat iIe sevendir. KuIIarndan Rahman ve Rahim
oIarak iIeyende O'dur O. Hatta o kuI inanmasa biIe! Yoksa rzk verir miydi? stnIk verir
miydi? O AIIah ki inansn inanmasn herkesin hem rabbi (Terbiye edeni) hem HaIik' (Yaratcs)
hem de Hafzdr, (Koruyucusudur). stn oIan nce ona inanp takvada yaran sonra da
zatnn biIincine ererek onun iin aknda yarandr.
Artk bundan sonra isteyen takva suIarnda serinIesin cennetini kaIbinde buIsun;
isteyen fitne fcur karanIkIarnda kaIbinde cehennemi yaasn. O AIIah ki ii anIamayana garip
geIir; AIIah iin yapmasa da iyiIik ehIi oIan ateiste huzur verirde; ktIk ehIi oIan MsIman'a
dnyay dar eder. te AIIah ibret aIasnz diye byIe yapar. Neden? nk varIk onun varIg.
AIIah diyor ki: " nanmayanIar iinde de iyiIer vardr. Ama onIar iyiIikIerini AIIah rzasn
gzeterek yapmazIar. Bu yzden iyiIikIeri takva oImadg iin boa gitmitir."
te AIIah byIe yapar inanan ama inanmas iIe beraber AIIah'n ahIak iIe
ahIakIanmayan, AIIah'n kuIuna zaIim oIan bir zaIime dnyada verir taIkn; inanmayan AIIah'a
kar zaIim ama AIIah'n kuIuna efkatIi oIana, Rab'Iige soyunana ise verir dnyada saIkm.
ByIe yapmakIa da iIkini uyarr; ikincisini ise, kendi hevasnn peinde oyaIar nk o yada o
gibiIeri nefsini Rab edindi!
Ksa'a sonu olarak biz ahlak #ada ahlakszlk hadisesini! nefsi var edenin ona ilham
ettii deerler olarak r#oruz.
imdi hadisenin feIsefi boyutIarna dikkat ekeIim. AhIakn aIannn nce bize gre bir
feIsefi durumuna ait tahIiIini yaparak ie girieIim:
AhIak aIan, insan denen canInn btnIgnn yani nefsinin, kaIbi duygusaI ve
dnseIIigin; beyinseI duyumsaI dnseIIikIe oIuan biIincinin kognitif sre ve karakterdeki
akIiIik normuna bagI ekiIIenii ve benimseniinin grnts oIan normatif degerIerin, ve bu
degerIerin tutarIIk gsteren btnIgnn; bir diger insan yada insan topIuIuguna sunuImas
aIan oIan topIumda ortaya kar.
AhIakIIk iin birden fazIa insann varIg mecburiyettir. Pratikte insani yaama kaIitesini
ve insan memnuniyetini artran insanIk durumIar oIarak ahIak iIkeIerinin; yani normatif
kuraIIarn araIarndaki geiIiIigi, tutarIIg sayesinde; znenin nefsi iIe pratigi arasnda iIikiyi
sagIadgnda beIiren, tutum ve davran iIkeIerinin topIumsaI zeminde ki uyguIan garanti
aItna aInarak yasaI biimIere kavuan ynIeri iIe de karmza kar. YasaIar ve uyguIaycIar
birbirinden bagmsz ve bagmI oIarak, kazandkIar ahIakiIik durumuna gre yargIanp
tanmIanabiIirIer.
Davrana yn veren ahIakI oIma durumu, sonu oIarak ahIakiIigin ortaya kmas bir
baka insann varIgn gerektirdiginden bu itibarIa ahIak aIan topIumdur.
TopIum; ahIakn ortaya kmas iin, var oImas iin; hem etken neden, hem yeter
nedendir. rnegin daha dk akI varIg oIarak ku beyinIi kargaIarn gzc braktg bir
rzkIanma oIaynda gzcnn grevini yapmamas iIe verdikIeri kaybn cezasn gzcye fatura
etmeIeri onu hrpaIamaIar hani akl dze#inde olursa olsun daha toplu #aamann i
blmnn doduu her #erde varln nefisine ilham edilmi eilimler! deer #arlarn
toplumsalda ve onun biimlerine bal olarak orta#a kararak bu rnekteki ibi #aptrm
u#ulamasn sala#abili#or.
Normlarn ka#na salt aklilik deil! bununla beraber e#tiimsellikle bir baka btn hali
alarak tm varln! #ani akli bire#in toplumla olan birliidir.
TarihseIIik yznden bu byIe tezahr ediyor; yoksa ahIaki normIar evveIa vahiyce
konuImutur. Bu artIar aan tek varIk vahiydir. Birey sadece nefs egiIimIerinin sahibidir.
KavramIarn tek bana sahibi degiI; yIe ise normIar iinde geerIi bu durum.
Hatrlanrsa #ukarda anlatld kadar ile insanmslarn evrimle! kendilerinden sapan
ma#munlar ilerinden atarak insan so#unun karallk kazanmas ile so#un =dem .=s0Ja elii
ile =dem .=s0 insan so#unun ilk balat's olma unvann nasl kazanmt> 9azan sade'e
bi#oloGik mi#di> Demek ki burada baka bir ola# daha var ka#dedilmesi ereken! ilk sorumlu
insan =dem .=s0 isimleri =llahJtan bizzat almt #ani kavramlar ve dnme#i kavramlarla
erekletirme#i. N#le ise =dem demek a#n zamanda dnen insanlarn ilki demektir.
KavramIarn kaynagnn yks bu.
Bu nedenIe insan topIumIarnda da topIumsaIIgn geneI insanIk haIi oIarak beIiriinde
kavramIarn kItr ina ederek baIattg topIumsaI vcut iinde birey; iinde yaadg
topIumun; grnmez vcudunda iIk anne rahmi iindeki haIindeki gibi hareket haIindedir.
TopIumun grnmez vcudu onu sarmaIam bata dnseI oImak zere; diger pek ok
hususta ekiIIendirmeye aImaktadr. Bu yzden de ogu zaman topIumsaI zorunIuIuga
katIm haIi gnIIIk grntsnde veya biIfiiI gnIIIk oIarak ta uyguIama aIanna
geebiImektedir.
TutumIar, davranIar iIe ahIak arasndaki iIiki diger bir tanmIa tutum davran iIe
normatif degerIer arasndaki iIiki; topIumsaI iIikiIerde beIiren gerekIiIik oIarak kan ve
benimsenen insani iIikiIerin nesneI biimIeri oIarak bize yansyan isteyerek veya istemeyerek
yanstmak zorunda oIdugumuz edimIerimiz oIarak ortaya karIar. Bir tutum ve#a davran
olarak rnegin kapitalist toplumda yaamak iin ve kendini gvende hissetmek iin mal
edinme durumu veya sos#alist bir toplumda bir rahatszIg yoksa sagIkI bir insann yaama
katIm ve #aamak iin #eterli olan durum olan alma hali ahlakilik ka#sn ne karmaz!
#ani zorunlu olan davranlarmzdr.
Tutum yada davran iin yapacagmz herhangi bir tanmIamann var oIabiImesi; iIkin
bunIarn topIumsaI aIandaki yaamda tutarI oImamz gerektiren tutumIar oIarak ruh sagIg iIe
iIgiIiIik asndan da tutarIIk oIarak karmza kmasn zorunIu haIe getirir. DavranIarmz
oIarak bu ynIeri iIe de bata ahlakl olmak ka#sn tamazlar. Davran ve tutumdaki
salkllk da zorunlu edimlerdendir.
Ahlakilik bu edimleri reterek topluma katlan bire#de! ni#etlilikle var olan daha
bandan beri tutum ve davranlarmzn iinde bu sebeple var olduu halde ou zaman
srete zlenemezse de sonuta mutlaka orta#a kan durumsallktr.
in ahIaki yn tutum davran ve edimIerimizin sonucunda ortaya kmakta insan
duygu moraI degerIeriyIe rtmek yada rtmemek gibi bir sonuIa karIama durumunda
kaIabiImekteyiz. Bu husus ahIaki normIarn zce bizden kaynakIanmasn da gizIemektedir.
Peki rtme orann sagIayan yneIimi bize iIk bata veren nedir, kimdir? deoIojimiz
yada baka biIimseI tahIiI durumIar mdr? Hayr asInda bunIarn iIk formatIar nefse dinden
geImitir. Fakat zamanIa topIumsaI aIandaki ideoIoji ve diger biIimseI tahIiIIerIe ortaya
kyormu gibi asI dogumIarndan kanka kendiIerini eIe verirIer. rnegin ister hakIIk
isterse hakszIk normunu eIe aIaIm; bu normIar iinde buIunuIan dzenin deger yargIar
oIarak ve diger biIimseI tahIiIIerin somut oIay zerindeki biiminden doguyormu gibidir.
Neden? nk orada ekiI kazanr. AhIaki oIup oImadgnn durumunu yine yaanan somut
iinde bir sonu oIarak grnr. Biz yaantnn sonunda sen hakI yada hakszsn ve haksz
durumun u nedenden doIay da u oranda ahIaki degiIdir; deriz. Peki hakIIk yada hakszIk
normu iIk oIarak nereden geIdi? te sorun budur. Bu normIarn neden oIan nefse egiIimIerin
iIham edicisi kim? AIIah degiI mi?
Din iIe eIien bir topIumu eIe aIarak tartmamza farkI bir boyut getireIim. Dinin
topIumsaI yaamdaki roIn ortadan kaIdrma zeIIigini aydnIanmann tezahr iIe yanI
oIarak kazanan 19.yy Marksist sosyaIizminin uyguIandg topIumIar eIe aIaIm. SosyaIist
topIumIarda sagIkI insandaki aImadan kaytarma davran asaIakIk oIarak grIr. Ve
ahIaki oIarak mahkum ediIir. Burada ahIaki norm asaIakIk normudur. Ama ahIakszIk bu
normun hayata geiriImesinde sonu oIarak beIirir. Peki aImadan topIumun srtndan
geinme oIarak asaIakIk yada tersine aIkanIk normunun ortaya kma egiIimini insan
varIgna; nefse kim iIham etti? aImaya katIarak nsan yaamnn devamn sagIayan bir
tutumu benimseyerek aImay severek yerine getirmek; eger o topIumun yaama kaIitesini
artryorsa aIma ahIakIIk oIarak beIirmektedir. Ama hukuksaI bir topIumsaI szIeme
oImadan yada oIarak; zorIa aItrma ynnde kiinin iradesi ve gnInn bask aItna aIndg
biimIer ise ahIakszIk oIarak niteIenebiIir. rnegin kapitaIizm iIk dogdugu dnemde 16
yandaki ocukIar, arIk tutumu gstererek 18 saatIik aImaIara mahkum ediyor ve de
onIarn Imne sebep oIuyordu. Bakn burada aIkanIk yok. Zor yoIu iIe aItrmak var.
Hrriyetin gerekirse yasaIarca gasp ediIme durumu var. yIe ise yasaIar ve uyguIaycIar da
sonu oIarak hakszIk normuna bagI sonuIa sonuIandkIarnda ahIaksz oIabiIiyorIar.
Bir baka rnegi eIe aIaIm. rnegimiz; ar maI ygma oIsun. Bir sat kazanc eIde
etmek iin maI ygma ve bunu sermayeye evirme hadisesi; bata saIt bir hadise oIarak ahIakIa
iIgiIi oImayan; ekonomik rekabetin getirdigi bir dsaI zorunIuIuk oIarak kapitaIist topIumda
geIimenin oImazsa oImaz motoru oIarak insan davrannda aga kar. Ama bu davran
insan yaamnn kaIitesini bozucu bir sonuca; ImIere yoI ayorsa; kapitaIist topIum
sosyaIist topIumun tersine dini yaantya izin verdigi haIde ahIaksz bir dizi uyguIamann bir fiiI
yaratcs oImay da stIenecektir. Peki ya tek tek kapitaIistIer onIarn hi suu yok mu?
SosyaIist topIum bu tarz bir davrana nesneI yaps nedeni iIe yoI aamayacagndan dinin
pratik yaantdaki varIgna muhaIifte oIsa bu aIanda ahIaki oIabiIiyor. nk oradaki insannda
nefsine iIham ediIen znde barndrdg yaratIndan geIen egiIimIeri de yine dsaI
faktrIerce ekiIIeniyor. Demek ki belirle#i'i olan z deil* Bu egiIimIerin sebep oIdugu normIar
ve iIkeIer var! Tpk hakI savaanIarn zuIme kar direni normuna bagI oIarak haksz savaan
tarafa kar ahIaki oIdugu gibi
Daha bu haIde biIe dinin pratik oIarak varIg yada yokIugu oIayIarn sonucuna etki
etmemektedir. =ma normatif kurallara me#il nefse batan ko#ulduu iin toplumda kiiler aras
'ere#an eden ola#larn formu olarak var olan #asalar ve kurallara ramen ters #ada a#n #nde!
insan be#ninin normatif ilerlilii, FefsJteki me#ilin varl ile sonuta ahlakilik durumunun,
#ada ahlaki bir durumun doumuna sebep kazanmaktadr. AhIakiIik derken ahIakszIk veya
ahIakIIk oIarak her iki durumu kapsayan bir oIuumdan bahsetmek istedim. Bu haIi iIe
btnIkI bir anIay oIarak din uyguIanndan bagmsz oIarak insanda dogutan vardr.
+nsann z dinsel bir varlk biimidir. Pratik yaantda AIIah' tanmay bunu
geersizIetirmez; pratik dinsizIik baka bir eydir. Ama ortada indiriImi din iIe insann yada
topIumun aIakas nedir? Diye soruIacak oIursa. zin veriIen uyguIanan yada tersine reddediIen
biimIerin her hangi bir tonu oIursa oIsun dinin pratik var oIuu yada oImay oIan bu durum
da ortaya kan her uyguIama biiminin z dini oImak zorundadr. Dinin aslnn #ani =llahJn
daima eriile'ek bir varlk olarak kalabilmesi ve dinin tketileme#ii hususu vardr. Bu nedenIe
uyguIamada biz sizden daha dindarz anarisinin engeIIeyicisi de Kur'an ve snnettir.
Zamann da peygamberimize her gn namaz kIp oru tutmaktan baka bir ey
yapmayan bir topIuIuk biIdiriIince; peygamberimiz (AV.) hazretIerinin, o topIuIuga hitaben
szIeri; " Din (AIIah) sizi geer onunIa yaramazsnz." oImutur. Bu durum dinin pratik
uyguIan iIe dinin asI (AIIah) arasndaki agn devamI oIacagna iarettir. Burada insanIar
yukarda beIirtiIdigi gibi kitap ve snnet iIe sorumIudurIar st aIt kiiye kaIm bir seim.
Tm bunIarIa beraber ayrca her pratikIik gibi dinin pratikIigi de yani gnceI yaamdaki
varIg; yani insan AIIah iIikisi degiI insan vahiy iIikisi oIarak din daha yukardaki nedenden
doIay da eninde sonunda bir yorum oIarak var oIan bir zeIIigi tayan durumdadr. in asIn
her agda AIIah, yani dinin asI biIdirir. BiIgi aIana nsan- KamiIIer ve mcedditIer diyoruz
Var oIan asIna yakIak oIandr. Ama buradan ahmaka dinin asI yok anIam da
kmamaIdr. Hangi bazda asI yakaIanamaz tabiki topIumsaI bazda; ama her hangi bir birey
zeI yneIimi iIe asI iIe rtebiIecek oIanaga sahiptir. TopIumda var oIacak hedef yine her
agda Kur'an ve snnet iIe snrIdr. Yorum ayete ve snnete; ehIiyetIe dayanmyorsa yorumcu
bir haindir. Bu nedenIe zanIarmzdan AIIah'a sgnrz.
AhIak iIe iIikisin de ie karan; aga kan bir st metaa boyut oIarak dinin varoIu
meseIesi ise bireyin din iIe oIan zseI iIikisinde ortaya kar. AhIaksz topIum oIamyorsa
ahIakn varIg dinden geIdiginden znde pratik yaam dinden mahrum brakIsa da tam dinsiz
bir topIumu var etmek pratik oIarak mmkn degiIdir. nk bu husus insann ontoIojik varIg
iIe aIakaIdr. Ama Kur'an-dan ve snnetten dereceIerIe mahrum ediIebiIme hususu vardr.
AhIaksz topIum oIamayacagndan; ki insan ahlak normlarn nefsinin #nelimleri olarak aklilik
normu iinde bularak #aamaktadr. SosyaIist topIum iin biIe iddia oIarak syIedigimiz tespit
geregi; sistem insanIardan oIutugu iin insan znn dinsel olduu nedeni ile dinden
uzakln sade'e bu toplum iin deil herhani bir toplum iin de eerli olarak var
olama#a'adr. +nsanlar dinden deil onun bildirilii olan 9urJan ve snnetten #ani sorumluluk
olarak var olan dinden uzaklatrlabilirler.
nsan topIumIar bidayetten beri modern aamaya kadar pratik uyguIama oIarak dinsizIik
yaamadkIar iin modern topIumIarda beIiren ahIaki normIarn kaynag da tarihseI gemie
dayanrIIg terk ettirmeyeceginden ki aksi haIde dnce ker; bu neden iIe ister istemez
kavramIarn dayandg ahIaki normIar dinseI kaynakI oImak zorundadr. Fakat dinin pratik
yaamdan iIgas sonucu yeni dogan kavramIar da bu kk normIarIa kendine anIam dnyasnda
yer buIacagndan; yeni kavram ve yorumIarn ahIaki oIabiImesi zorunIuIugu da ister istemez;
asI, z ve gemi iIe iIikiyi gerektirecegi iin dinseIdir. rnegin; yaIan ikiyzIIk, benciIIik
her topIumun sosyoIojisinde farkI biim oIay ve oIguIara kar taknIan tutum ve davran
oIarak; iIk batan din tarafndan tanmIanana z dinseI normIardr. BunIarn kapitaIist yada
sosyaIist topIumdaki biimIeri sadece tutumIar ve davranIar oIarak vardrIar. Sonu oIarak
ahIakiIemeIeri nefse iIham ediIen egiIimIer tutum ve davran hatta niyet oIarak
sergiIenebiImektedirIer. Niyet grIemez diyenIere diyaIog esnasnda ortaya konan n
varsaymIarn niyeti anIamamz sagIadgn anIaImama hadisesinin; artIara da bagI
oIdugunu hatrIataIm.
BiIdiriIen normIarn, tanmIamaIarn insan varoIuundan beri yaratcs tarafndan
yapIan eitIi tebIigIerden kavramsaIIaarak bugne kadar geImi normIam biimIer
oIuuna dikkati ekmek istedik.
AhIaki emareIerin iIk ve asI haIi AIIah'n varIg iIe iIgiIidir. Bu yzden ahIak oImadan
dinin bireyce yaanrIIk durumu iddia ediIemez. AhIakI bir insann da znn dinden beri
oIdugu iddias iIeri srIemez. RabIeri onIar kuatmtr; fakat onIar kr sagrdrIar. Bu yzden
bu gibiIerin ahIakIIgnn boa gidii onIarn kendi sorunudur.
Bu manada ne saIt zmzden tek ynI oIarak darya akan evrenseIIeen normatif
degerIeri var. Ne de saIt tek ynde iimize akan evrenseIIeenin/ umumiIeenin iimizde
beIirii; seimimizIe bizi beIirIeyii var. Ya oIan biten nedir? kisinin tek topIumsaI grnmez
vcut iindeki diyaIektik varIg sz konusu; ayn anda ikisi de var.
UmumiIigi hedefIeyen din normatif ahIaki kuraIIar asndan pratik uyguIan dzeyinde
umumiIemi biimIeri zerinden zamanIa asIndan kopuk zeIIikIeri eitIi etkiIerIe
kazanmsa; iIkeIerin dogruIugunu iIahi kaynaktan aIdgnn bu rtkIeme haIi iin; yani
umumiIemi biim haIini aIm degerIerin dinIe iIgisini kuramayan ve bireyseI unsurun
umumiIik tarafndan beIirIeniinin asInda bir bireyseI seiciIikten geerek benimseniini ne
karan Afar bey normIarn oIuumu iddiaIarnda bu kouIIarda ne kadar makuIsa insan
dncesinin iIeyiinin normIara bagI dnebiIme durumunun ahIak iIkeIerini yarattg ve bir
tr varIg oIarak akIiIik normu iIe dnebiImeyi baaran insann otaya koydugu pratik ahIakn
umumiIeecegini beIirIeyen Aar Bey'de o kadar makuI sorunun zm iki yorumun diyaIektik
birIigidir.
Bu arada Aar beyin savIarn daha yakndan eIe aIaIm:
Nafs canIIk var oIdugunda varIkIa iIikiIi oIarak var oIabiIen varIgn oImadg
kouIIarda oImayan; insan varIgnn btnn anIatan emsiye kavramdr. Biz insan soyu
akIederken normatif degerIerIe, normIarIa dnrz. BireyseI normIardan "rnegin akIiIik"
normu iIe dnmek ayn zamanda insan soyunun handikabdr. FeIsefe tarihine bakacak
oIursak Kant akI snrI bir unsur degiI, her eyin akIayc unsuru oIarak grd. =kl iin
oIuturdugu kategoriIer iIe dnmeyi tanmIayarak iIevseIIetirdigi iin mahvoIdu. Nafs
teorimiz bireyseI normIarIa dnme mecburiyetimize dikkat ekerek Kant'n dtg sonuca
dmez. VarIgn iine giriIemez nfuz ediIemez bir yaps oIdugundan Nafsta aynen yIe insan
varIg oIarak metafizik yn oIan mphem bu nedenIe de derinIigi oIan bir ey. Ik bata bu
hususiyeti nedeni iIe mahkum ediIiyormuasna grIse de nsann bireyseI normIarIa
dnebiIdigi hatrIanrsa; insan varIgnn bireyseI normIarIa dnIdgnde Fafs suGenin
kendi faali#eti olur.
Suje zne iIikisinde sujenin normatif degerIer iIe oIuturdugu iIkeIer umumiIik
kazanrsa; bu haIde bu umumiIik donmu nafsn umumiIetiriIiidir. Nafs teorisi kmez nk
o suje de yaar. (Burada Gadamerci etki var! B.N.) ken umumiIik kazanarak yayIan bireyseI
normIarn dneme ait umumiIemeIeridir. Nafs teorisi metafizik bir yne sahiptir dedik. Bunda
kastmz: Hibir sujenin degiemez sonuIar ortaya koyamayacag ve tek bana tm
akIayamayacagna yapIan gndermedir Metafizik btn hi unutturmaz. Buna karIk biIim
partikI aItg iin sonu ister ama daima sonu oIarak buIunann az sonra degiimine
mahkumiyeti zerinden. Bu yzden Nafs teorisi degimez sonuIar kesin dogru biIgiIer vermeyi
reddeder. nk bir sujenin tm akIama istegi; eninde sonunda aydnIanmac hastaIgn yoI
atg akIn arasaIIamas oIarak baka sujede oIuan akIiIik durumIarn kendi akIiIiginin
cenderesine aImak oIarak reddediIir.
Burada nafs teorisini temeI yn iIe grdk. Nafs teorisi srarIa bir snrIIga dikkat
ekiyor.Sujeyi tarif ederken Nafs sujeyi ruh beden birIiginin tekIigi oIarak eIe aIr. Beden Ince
ruhta Iecektir. Yani insan totaI bir varIk oIarak kaIbi, beyni ve vcudu iIe paraIara ayrIm
tarzda eIe aInmaz. =ma tm bunlarn varla #apt katk# ihmal etmez . B#le de olsa insan
so#unun aklilik normu ile dndn savlatrarak bilide belirle#i'i hususu aklilik alarak
rlr. steIik normIar iIe dnme durumundan bahsettigi iin her ne kadar kaIbi
unutmadgn syIese de; Nafsi birIik iinde kaIbe varIk vererek eritmekten kurtuIamaz.
AydnIanmann insan soyunu akIcIga mahkumiyetine benzer tarzda aydnIanmay ok
eIetirdigi haIde insan soyunu oda aydnIanman akIcIgndan ok da uzak oImayan duruu iIe
akIiIige hapseder. steIik amacda buradan vahiye yoI amaktr. nsann snrn gstererek ama
heyhat insan oktan akIiIik denizinde yitiriImi bir varIk oIarak aydnIanmann cenderesinden
karIamamtr. KaIbe eit yada temeI roI vermeden de bu cendereden kma yoIu yoktur
asInda. Tabiki AIIah ontoIojik oIarak insana ve varIga tek tenzih yoIunun sagIadg yorumIa
benzersiz oIarak grIecek; Tevhidi birIige giderken seceretI oIarak var oIan tm
yaratImIarn topIamnn AIIah'n "gayrs oIarak ayns" oIdugu ve tebihin tenzih iIe birIikte
kuIIanI iIe Tevhidin beIirecegini grmez. SaIt tenzihin AIIah' birIemeyi engeIIediginin stn
rter. Tevhidin tenzih-tebih birIigi iIe var oIdugunu. ByIece Tevhidin yoIunun; AIIah'
anIamann diyaIektik yoIu oIdugu geregini Idrr. AIIah gkIere hapsediIerek kaIbi
mahedesinin nn tkar. Tam da bu hareketi iIe aydnIanmac yoIa katkda buIundugunu
gremez. Nafs feIsefesi geregi AIIah nasI her yerdedir? Tabiki biIiIiIigi iIe her yerdedir. Bu
yapIan Nafs feIsefesinin yorumu oImaz da tasavvufun AIIah izni iIe nsan- KamiIIere biIdirdigi
her biIginin iIham karakteri sz de kabuI ediIerek yorum diye kmsenir. Nafs teorisi geregi;
insan nakstr; kamiI oIamaz iddias tm evIiyay ortadan kaIdran feIsefi bir heva ve yorum
degiIdir sanki, bu tez iIahi bir gerek gibi sunuIur. Buna benzer bir yorumda Nafs'n Idr.
Ta ki diriItiIecegi gne kadar berzah diye bir eyin varIgn dahi duymaz. Bu berzah gibi
meseIeIer din adna uyduruImuIardr. Nafs feIsefesi naks insann feIsefe yapmasnn imkann
sonsuz grr; nede oIsa buna naksIg neden oImaktadr. Tevhid iImi iIe eIde ediIen kesin biIgi
yoktur. Oysa AIIah kuIIarndan diIedigine bu biIgiyi verir oIuu Kur'an-i bir husustur. AIIah'n
bunu yapmaktan aciz oImadg dnIemez. Nafs feIsefesi her sujenin biIgi retmede edeger
geerIiIige sahip oIdugunu ne srerek biIgi anarisinden yana bir tutum aIr; nede oIsa
diyaIektik materyaIizmde ki ""daha-daha" bir gn tamIga" zIemi burada buIunmasa da
insanIgn merakn gidermek geregi ortadan kaIkmayacagndan; bu biIgi anarisi bu merakn
tatminine bir zm getirmektedir. Ya biriIeri ihanet ederek sujeIiginin biIgiseI sonuIarn
umumiIetirmeye kaIkarsa! te Nafs feIsefesi bu duruma knamaktan baka zm buIamaz.
Hareket noktaIarnda ki probIemIer iinden son syIemimizi biraz aaIm.
Aar bey makaIesinde kendisinin pozitiviste eIe aInma ve yanI okunmasnda yoI
aacag handikaba ait herhangi bir nIem aImam.
Aar bey iin devam edersek; yanI okunmasnn yoI aacag probIemIer; bireyseI
normIar bizden kaynakIandg savn iIeri srerken; bireyseI normIarn bizden kaynakIanma
hadisesinin nasI bir kaynakIanma hadisesi oIdugu yani mahiyetine yneIik oIarak meseIeye
makaIesinde bizim yukarda yaptgmz ekIi iIe akIk getirmeden teIaffuz ettiginden; yani
bireyseI normIarn daha bizde var oIdugunu syIemenin neIigi aImadgndan bu haIi iIe okuma
durumu hataIara yoI aabiIir. HataI yakIamIar daha u "kaynakIanmaktadr." tespiti iIe
baIatIabiIir. Nedeni akIanmadan giriIen byIe bir aIm; istenmeyen beIirgin bir hataI
tutuma kaynakIk edebiIir. Oysa bireyseI normIar z itibar iIe normatiftir ve topIumsaI
aIandan; yada dinden geIen iIkeIerdir. Bu haIi iIe nasI bizden kaynakIansn? =klilik normu ile
normatif kurallar bulma #nndeki insan varlnn doasnn hareketi daha #ukarda 9urJan"
dan verdiimiz hadise olarak nefse ilham edilen bozukluk ve korunmadan baka bir e# #ada
bu hadisenin felsefi s#leminden baka bir anlama elmemesi olsa erektir.
Bilisel normlarn bizde var olduunu dinden ilham alma#an birinin elinde tersine
iddialatn dnrsek! bu iddia 9ant'n evrenseI akl olarak kullanarak ne srd ilkeleri
arasal akl boyutuna drerek iIeri sunmaya tehIikeIi ve Aar be#in isteme#ip n rmedii
tarza brnebilir. Bu da oIsa, oIsa Kant indirgemeciIigi akmnn yaratImas oIur!
Bire#sel normlarn zde bizden ka#nakland meselesini nesnel bir temele! #ani
#ukarda amladmz z ve doa ilikisi olarak ruhun dil ara'l ile oluturduu kavramlarla
i rd so#ut somut
%$D
olarak var olabilen varl temeline oturtamadmzda! ve dinsellikle
olan ban kopardmzda bire#sel normlarn bir bilgi%ellik t!t!m! "larak? bilgi%ellii
tama%& gerei anlama aklama iliki%inde )adi%elerin nce kendimize& b!radan bizden
baka#a sunma zelliinin dinsel ereklik ile kurulabile'ek ba tehlike#e de'ektir.
Ayrca herhangi bir yanI okuma iin bireyseI normIar sz konusu oIdugunda temeI
arama mcadeIesinin veriIdigi durumIarda; bu bireyseI normIarn zde bizde varIgnn iddias
yeni bir tehIike oIarak; bireyseI normIara ait mahiyetin dogutan geIme oIdugu iddias da
Descartesi bir akm tarafndan hakszca temeIIendiriIebiIir. Bu da bizi #eni bir eit znel'i
anla#a trmesi tehlikesinin elan kapda ola'ana #nlendiri#or. Bu formda eIe aInarak
kabuI ediIen bir bireyseI normIar meseIesi; tutarszlk durumuna dme#i erektire'einden;
biIgiseIIiginden soyuImu bir ekiIde; ispat mmkn oImayan bir iddiaIar siIsiIesi gibi bir
yorumIama durumuna yoI aabiIecektir. Bu haIde de biIgiseI normIarn, sadece inan baznda
kabuI ediImesi gibi bir soyut, beIirsiz duruma yoI aIm oIacaktr.
Bu arada yeri geImiken Descartesin fel%efede %i%temleme%ini %alayarak y"l at
:d"!tan gelmeci: tabiatyla znelci anlaya ait eletirel t!t!m iin #ar "lan eletirinin bir
de D!ran6dan geldiini g%terelim: ,lla), sizi anneIerinizin karnndan hi bir ey biImezken
kard."
%$H
Ayetin bu ksm biIgi ile ilikili t!t!ma bilginin kayna ile ilgili "larak net bir
gnderme yapmaktadr. Bizim y!karda "rtaya k"yd!!m!z gr$ler b!radaki ,lla) bildirge%i
ile "laan $%t$ bir uyum gstermektedir ki bu bizim iin vazgeiImez bir nem arz etmektedir.
Buradaki anIatIan erevede rtk oIarak var oIan bizim aImamz boyunca beIirtik
tarzda ortaya koydugumuz; ruhun mahiyeti iIe iIgiIi bahisIerde eIe aIdgmz; bilililiin! kalp
biimine ait durumunun ayet iIe destekIenerek netIeen Kur'an-i kaynagna da bir rnek vermek
isteriz: "(.) iitme grme (duyuIarn; beyinseI faaIiyete denk den biimini ve ) gnIIer ( ait
duyuu; kaIbi faaIiyete denk den gnIIe biIme gcn) verdi."
%$R
A#r'a ahlaki alanda sav olutururken 3toplumun suni7 bir #apda olduunu unutmamak
erekmektedir.
Toplumun suniliine #aplan nderme eer bilisellie #aratlan kuku#a #nelik
ola'aksa! ksmi olarak ta olsa var olan toplumsal ontoloGinin bili verebilme durumu olmasa idi
en basitinden sos#oloGi bilim dal olamazd! u#arsn kafi bulu#orum. =ksi halde tm sos#oloGi
bilimi eersizleirdi. =ma sunilie #aplan ndermeler toplumsal #apnn mahi#et olarak fizik
maddeden farkna vuru iin ise bu normal ve u#ar' bir #aklam ola'aktr.
Daha insanaI hafza bunun anIama iIe oIan iIikisinde de soyut somut oIarak ortaya
kan ruh varIgmzn kendini inceIenmeye sundugu nesneIIigine yapIacak gndermemiz iIk
eIden bu ynde yaratIacak kukuIar engeIIeyecektir. Bu kouIIarnda; zihinseI gcn z
oIarak anIamann biIgi retmeyi sagIayan zeIIiginin hatrIatImas yan sra ve daha da
nemIisi; geneI oIarak ruhsaI gcmzIe yIIar sonra grdgmz biri, iIe braktgmz yerden
baIattgmz iIikinin bir somut pratik iIiki oIarak karmza kmas gibi ayn karakterdeki
oIguIar gsteriyor ki insan dogaI bir canI oIdugu ve bu dogaIIg iIe iIikiIeri var ettigi iin pek
ala ksmi de olsa toplumsal #apnn belli dze#de nesnellii de var* Zaten bu oImasa idi
topIumsaI kuraIIar yani normatifIik oImazd. TopIumun mphemIigine yneIenIer kadar
normatifIigin de mphemIigine yneIen bir dnre de yeri geImiken cevap vermek isterim.
Sayn onna Kuuradi Hanm'Ia grmemde onun " normatif nermeIerin nesnesi yok."
Saptamasnn yanI anIaImasnn; normatifIigin somutu oImadgna oIan gndermeIeri oIarak
mutIak anIaIacagna ideaIizm ve ateizme destek buImak isteyenIere kap aIacagna ait
geIimeIere imdiden cevap vereIim.
nermeIerden treyen nermeIer normatif varIksaIIk kazanmaIar onIarn topIumsaI
temeIini yok etmiyor. Bayan Kuuradi'nin de ahsen beIirttigi zere her normatif nermenin
temeIinde dogumundaki asaI nerme biIgiseI nermedir ki bu tip nermeIerin ontoIojik
varIkIar vardr. Yine ona gre eger herhangi bir normatif nermenin biIgiseI nermeyIe oIan
bagn buIamazsak o nermeden daha aciI kukuIanmaIyz. Bu aIm bize unu dndryor.
yIeyse yanI tremi bir normatif nerme iIe kar karya isek bu yanI bir normun
uyguIayc zneIeriyiz demektir. OImayana ergi karakterdeki nermenin araIar oIabiIiyoruz
yani. Bu aImIar neye biIgi dememiz hususunun da degiik bir tarzda tartmasdr. Ieride ak
kavramIara deginene aktarmnda bu husus daha beIirgin oIarak eIe aInd.
BeIIi baI tehIikeIere aIternatif tez oIarak, bizim savIatracagmz k ise; daha bata
dayandgmz nefsin ontoIojisine yneIik Kur'an-dan da getirdigimiz aImIara paraIeI oIarak
diyebiIiriz ki; bire#sel normlar, bireyin iinde buIundugu ortamdan kendi yapsn oIuturma
srecinde; kendi i dnya aIemini kurma yoIunda d dnya oIarak var oIan insanIk aIemi iIe
iIiki kurma amacyIa oIuturdugu grenme mcadeIesinin, yaama tepkisinin; bu insanIk
aIemine katIma yoIunda; grenme birikiminin kendisine kazandrIdg yakn insani evreden
bireye ykIenen anIama arac oIarak var oIan diIin kavramIarn kuIIanI ve dnme arac
oIarak benimsedikIeri degerIer ekIinde akIiIik unsuru nedeni iIe yani insan doasnn aklilik
temelinde ilemesi hususundan ka#nak alarak var olabilirler. Feden deerlerle donanmak
zorunda insan. Bunun 'evab, dar manada ahsi#et oluturma durumuna denk derken! biraz
daha eni manada! bu duruma biz ahlaklanma durumuna denk dmektedir . 4n eni manas
ise nesnel akl kullanabilme #etisini elitirme m'adelesidir.
Daha ateist oImasna ragmen Marx'n biIe potansiyeIimizi dogutan geIen durum oIarak
niteIedigi geregi ortada iken; iaret ediIen bu soyut somut oIan ruh; isterseniz nefs diyeIim
daha dogru oIur; nefs ve onun akIiIik temeIindeki faaIiyeti, iIerIiIigi ve geerIiIigi oImasa idi; biz
nasI biIgiseI normIar veya ahIak iIkeIeri oIarak evrenseIi iimizde nasI buIacaktk?
Aksi halde -latonun idealar alemi ile leler alemi arasnda iliki#i akla#amad ibi
felsefemizde i ile d arasnda ki lt doru olarak! evrensellik olarak rse de ve bir baka
dier de#ile nesnel aklda bulusa da buna ramen ilikinin nelii hususu olarak orta#a kan
sorun! #ani i ve dn ilikisinde anlamann nasl orta#a kt hususunu tpk platonun ideler
alemi ile leler alemi arasndaki iliki#i akla#amamas ibi karanlkta kalabile'ekti.
AnIama bizde ortaya kacak ama nasI; neyi kuIIanarak? Buna Aar bey akIiIik normunu
kuIIanarak diye cevap veriyor. Biz ise buraya ait sorunun zmne yneIik aImmz yukarda
sunduk. AIIah(CC) hazretIeri ise herkesten nce biIginin eIde ediIi kaynagn daha nce
duyurmutu nefsi ben yarattm diyerek. Bizim buraya geImeden nce z zerine gsterdigimiz
yakIamIarn kazandg nem ortada sanrm ak haIe geIdi. Zira burada, iki zt dnya gr
iIe aIgIama, nerme retme ve mantk durumundan hareket etme gibi feIsefi duru durumIar
da sz konusu oIsa feIsefeciIerimizin bu karIkI buIumas sayesinde; ortaya kan
boIukIar, bu buIuma sayesinde yeterince aga kardk.
Ayrca bizim amzdan nemIi oIan bir diger konuda Vehbi HackadirogIu'nun aagdaki
eIe aIdgmz yakIamna diyecekIerimiz var: " En azndan Darwin'den beri insann bir evrim
$r$n$ "ld!! bilindii gibi& in%an t"pl!m! dnda b$y$t$len bir in%an ya#r!%!n!n in%anla
!laamayaca bilinmektedir. 4n%an ancak& bir in%an t"pl!l!! iinde& baka insanIarIa ibirIigi
yaparak insanIgn ve zgrIgn buIabiImektedir."

%$I
Biz yukarda evrimin mahiyetini ve
seyirseI geIiimini akIamtk. Ama burada da bizim saptamamzn nemi aga kyor. Zira
insan, insanaI bir evrimseI yaratl ile z%el bir ayrcala %a)ip "lma%a idi? 5ar+inci %eyir ile
bir in%anal ze %a)ip "lmadan na%l in%an "lacakt/ Bizim e#rimci yaratl n gr$m$z
yakndan bakldnda 0ar@i%t t$mdengelimi yan%tr. Eira z$n& yani bir #erili "lann
alma%ndan ba)%ediy"r!z. Eira Hackadir"l! itiraf ediy"r. 4n%an ki in%an& t"pl!m "lmadan
in%an "lamy"r. 4in %rr t"pl!m& t"pl!l!kta m/ <k bir %"r!da ben %"raym b!n!nla beraber
aletin de yapmnda m/ Bnce t"pl!l!k me%ele%ine ait almlarda b!l!nalm. Darnca& ar&
y!n!%& maym!n i bImne dayaI topIuIuk oIarak yaayan canIIar oIarak niye insan tipi,
kurguIayp pIanIayarak, nseI tasarmIa davranamyorIar? Demek ki asI meseIe yaratI ve
AIIah'n verdigi zIerin evrimini, evrimseI yaratI grmektir. Buna paraIeI oIarak ta insann
znn doa kazanarak kendi zerine dn , #ani insann, insanal doa#a! doadaki ve
toplumda ki evrimi ile doada ve toplum iinde, aa kan zel evrimsel #aratln, insanal
ze ait dnle, insanal doann farkllna kavumasn rmektir. KavranIamayan kartrIan
budur! nk insanaI anIayn ok aItndaki hayvani anIay evrimin onIarca yapamayacag
tarzda ani mdahaIe oIan egitim denen imkanIa ne kadar egitirsek egiteIim, gdseIIikten
drtseIIige geemiyor! Her dogasaI evrim kendi z zerine dnyor! Yani AIIah (CC) da
emrettigi gibi her ey asIna zerine dnyor. Dikkat edin insanaI dzeyin basamag iIe aradaki
bu uurum ki bu somut durum, bir ayr zeI anIay biiminin varIg oIarak antropomorfizm
tanmn dogurmutur. HayvanatIar brakn drtseIIeebiImeyi daha gdseIIigin aIannda biIe
sanatta, estetige ait irkin, gzeI gdsn, kendi bedeni dnda ifade etme yerine saIt
kendinde ve agrIkI oIarak kur dnemIerinde gdseI bir gsteri karakterinde
ifadeIendirmektedirIer; etik aIanda, ayp haIinin, d dnyaya mdahaIede ortaya kmamas
durumunun kendi iinde ki grup dzeyi ve baka canIIara kar geersizIigi kstas oIarak
anormaI normaI haIIerinin kamaynda; dogru, yanI tutumunun aIkanIk dnda bir
yaptrmdan baka bir dzeyde yaptrIamamas hayvansaI dogann farIIkIardr ama zseI
farkIIkIardr.
BunIardan degiik tarzda oIarak var oIup burada bahsetmemizin mmkn oImadg
fazIaIkIara sahip yn iIe dnme, biIme gcnn insana ait zgnIg sadece basit bir aIet
yapmnda m derinIeti, genetik bir dzenIenme yok mu? Veya tersine hayvanIarn baz
orijinaIiteIerini tm geIimiIigimize ragmen yapamamamz da iIgin bir durum oIarak
meseIenin degiik bir yz degiI midir?
Yabani ortamda kaIan modern bir insan yavrusunun insani zeIIikIeri kazanamamas
daha Hz.Arabi'nin ve HegeI'in yakIamIarnda sakI diIe getiriImi, bir durumdur. Evet insan
topIum oImadan insan oIamaz HackadirogIu hakI! nk insanaI z dahiI her zn bana
geIen hadise evrimdir.
Evrim, dz bir izgi gibi daima trn iIeri gitmesi degiIdir. Tr bazen kendinden aag bir
yenin dogmasna yoI aarak iIerideki haIi iIe iinden attg baka z akn'a eebilir.
+inden atlm ze karlk kendisi ilerleme#i sala#an u'u temsil ede'ektir. Bu tip evreler,
srama durumlar hari'inde evrimde birikim, #ani doa varl olarak bire#sel #ada topluluk
ortamnda ve #aam retme dze#i hani z biiminden eli#orsa o topluluun dn#a#
allama, rme vb melekelerinin d ile ilikisin de kazand doasnn tekrar kendisine
#neldii hadise olarak, 'anlnn #aradlnda formatlanm zn doa olarak aa kmas
hadisesi vardr.) a ki o z, degime srama aamasna geIenIe kadar bu miIyonIarca yI srer
gider.
Evrim nerede aga kmaktadr. CanInn, iinde yaadg yaam aIannda kendiIiginin,
kendisi oImayan iIe iIikisinde bir topIuIugun iinde yada tek bana yrttg yaamnda,
ortaya koydugu her yaam retme faaIiyeti iIe, 'anlnn doasal varoluu olarak kendisinin,
znde yani asI kendisinde, ze ait farkIIkIarn korunuunun ispat oIarak, aga kmaktadr.
Evrim meseIesinde can aIc nokta da sIamn en gI mahhasndan geImekte AIIah iyi ki Hz.
Arabiyi ve ona ait zeI iImi kendisine vermi. Bakn kendisi agIar ncesinden neIer syIyor
zamann hayIi aarak. Buna ahit oIunca insan ister istemez HegeI iin sordugunu bu kez
Darwin iinde sormak durumunda kaIyor: "Acaba Darwin kimin hrsz?" Bat dncesinin en
nemIi konuIarnn kkIeri hep doguda bu garip bir durum geerken EndIs'te unutuImamaI
zira EndIs oImasa neredeyse bat aydnIanmas oIamayacakm... neyse konumuza dneIim.
Hz. Arabi buyuruyor ki: " Duyusu oIan bitikIer, iki ksma ayrIr. Bir ksm, insan gibi dogrusaI
harekete sahip iken bir ksmn hareketi yataydr. Bu ikisinin arasnda, 'vastaIar' vardr ve bunIar
insann baIangc iIe hayvann sonu oIur. ByIe bir ey, insann gcne sahip oImadg gibi
hayvan hkmne de sahip degiIdir. rnek oIarak, maymunu rnek verebiIiriz. (...) 4ksikliin
kendisinde bulunmas da, varln kemalinin bir #ndr. "
330
Yine: " Muhyiddin-i Arabi bandan geen oIay yIe anIatmtr. 'Mekke'de, Kbe'yi bir
ziyaret ettim de, kendisini benden bakasnn grmedigi bir zata, kim oIdugunu sordum. nsan
oIdugunu syIedi. Fakat bize benzemiyordu... Sizin atanz oIan Adem soyundan degiIim. Cenab
Hak, sizin ataIarnz yaratmadan nce, yeryznde baka insan nesiIIeri de tretmi ve daha
sonra azgnIkIar yznden onIar mahvetmitir. ByIece insan nesIi yedi defa tredi. Hz.
Adem, bu reyi ve treyiten yedincisi ( Burada yedi meseIesi nefisin yedi kat oIarak, nefiste
yedinci mertebenin insann biyoIojik evriminin yan sra ruhsaI yoIdaki bir baka diger bir
evriminin; kendi kamiIIigi iIe aIakas ayrca dnImeIidir. B.N.) oIan sizin nesIinizin babasdr.
Ben ise eski nesiIIerden arta kaIanm dedi."
331
Geerken ruhsaI evrim iin nefsin yedi boyutu iin ufak bir anekdota birde Yaar Nuri
ztrk'ten aktardgmz nemIi ksa not iIe yer vereIim: " Nefsi Emmare La iIahe iIIaIIah, Nefsi
Levvame AIIah, Nefsi MIhime Hu, Nefsi Mtmainne Hak, Nefsi Raziye Hayy, Nefsi Marziye
Kayym, Nefsi KmiIe Kahhar."
332
oIarak Hz. MevIana'nn da buyurdugu gibi hayvanIktan insana
ermek demektir. Gerek insan haIifedir. Ve o KmiIedir.
Bat akI, farkIIamak iin girdigi yoIda farkIIg kendine ait kavram kurma, ina yoIu iIe
yapmaya kaIkar. imdi de onIarn nihayet dogudan kopma adna arnma iin buIdukIar
'BiIdung' kavramna bakaIm.
BiIdung sosyaI oIarak kouIIanmtr, ancak sosyaI bir kke bagIanamaz."
333
Sanrm
kavram besIemek iin sosyaI ortam kabuI ediImek istenerek kavramn ayakIar yere bagIanyor.
Ama tam burada kavramn kendinde varIg adna metafizik bir ykIem iin srf mndemiIik
oIsun diye sosyaI bir kke bagIanmak istenmiyor. AkII bir manevra ama yutmazIar!
Peki bu 'BiIdung' neye yarar? " nsann kendi snrnn biIincinde oIup, bu snrIar
geniIetebiIme ve aabiIme yetenegi (...) BiIdung'Iu bir insan sahip oIdugu yetenekIeri
merhametIi, biIge, dogru ve en yce ekiIde kuIIanan; bunu eksikIikIerini grmeye aIan ve
eksikIikIerinin neIer oIdugunu anIamay baarandr. Buna gre bahediImi bir yetenek degiI,
bir grevdir ve bir insan BiIdung sahibi yapan sadece budur."
334
Sanrm bat akInn verdigi
kavga yinede dogoyu hakI karmaya yetiyor! stenen hem mahiyet probIeminin zImesi
hem de degiimin neIiginin ykImaz bir tarifi ama buIamazIar!
Aktarmmzdan aka anIaIacag zere varIk hibir degiim aImadan kendinde varIk
oIarak kaImyor, her defasnda z bir formata girerek doga kazanarak kendinden bakaya
gidiyor. Peki ya gidiat tr ayrmIar noktasna dayanrsa buradaki srama, rnegin
ma#munun insandan elmesi nasl olu#or> AIIah yeni bir zn var oImasn diIiyor. Daha
sonraki hareketinde tekrar bir birikim evresi baIyor. Ta ki biriktirdigi onu, beIIi bir niteIige
degitirecek bir derinIik kazanana kadar bu birikim devam ediyor. Birikim dnemini kast
ederek, siz buna biIinen yakIamIa zn aImas yoIuyIa canInn doga kazanmas da
diyebiIirsiniz. Yani z HegeI'in de beIirttigi gibi doga oIarak dIamadan kendinde ey oIamaz.
Kendinde eyin (Kant) dIamas hadisesi bir bakma kendisi iin ey oIma, doga oIarak
dIama hadisesinden baka bir ey degiIdir! Yani zn bir tr yoIIa aga kmasdr bu
durum. Bundan da ateizm kmasa gerek. imdi diyecekIer ki HegeI'e ragmen HegeIciIik
umurumuzda dahi degiI.
Fakat felsefe deil din sz konusu olun'a insann znn evrimle doalamas! dinsel
ereklikler karsnda insann kendine zne uzaklamas ile #aban'lamas iken! bili iin
feIsefi materyaIizmIer asndan tam tersine dnyadaki maddi gerekIikIe daha #aknlama,
#aban'lamann alarak eree #aklama iken! tr sz konusu olduunda, trn
mkemmellemesidir.
Mesele#i almamzn asl meselesi olan varln epistemoloGisi asndan tartma#a
devam edersek. ,almann ileri ve erisinde bu ereklik ile nasl hani oranda iliki
kurabile'eimizi ve erekliin bir rn m> 6e#a maddenin =llah karsnda yokIuk
hkmnde bir olu erei mi> ?lduunu tart#orduk.
almamzdan sonra biri kp ister salt z isterse salt doa desin, iste#en de bizim ibi
ikisinin di#alektik birIigi oIarak gayb ve dnyann; soyut ve somut, yani dnseI somut ve
gzn rd orada varlk oIarak, grnn, diyaIektik oIarak soyut somutun! ve#a zn,
ruhun .so#ut somutun0 iJin, bir baka i ile doa .be#insel bililiin0 #ani kalp ve kafa
birliinin kendisi olma#an ile dars ile btn bu birliinin, ` i doann, be#insel bili de
.so#ut somut0 patla#an bilin'in, d ile ilikisindeki konumu desin. Fe denirse densin ama
tekrar soru#orum, bu z ve doa tartmalarndan azade olarak, insan sutan bir bakasn
parala#p #emekten #am#amlktan alko#an sade'e #asalar ve toplumsal koullar mdr>
,nk tm ilkel insanlar #am#am deildiler*
YamyamIarda bir tr sapmasdr asInda! Yani daha insanatlar arsnda biIe genetik
kodIamada farkIIgmz ve iyiIemesi oImasa idi; yasaya bagI veya daha dar anIamda hukuki
modeIi oIan bir topIum kurabiIir miydik?
nsanatlar, #ani #am#amlar! insan trnden, trde #aanan bir tr enetik bozukluk
sonu'u ei'i bir sapma olarak nefsi emarenin de emaresinin .aalarnda aasnn0
beliriidir. Bunlar 9urJan"da :lkarne#n .=s0 bahsinde laf anlama#an kavim olarak anlrlar* Bu
#zden eitimle dzeltilebilirler.)a ki laftan anlama koullar oluana kadar bu aalk
hallerinde kalmakla 'ezalandrlmlardr. Bu #zden belki mis#onerler #am#amlara din tama
#anllna dmlerdir.<am#amlar bu #zden baz mis#onerleri de #emilerdir. 4er iliki#i
1slmanlar kursa idi, bunlara n'e #aant ve kavram tarlard.
Konumuza geri dnersek, topIuIuk oIarak yaayan ar, karnca ve maymunIar i gdseI
mahiyette de oIsa kendi araIarnda geerIi trden, dogaI yasaIara sahip ama hukuka sahip mi
diye soru sorarken neyi aryor ve neye iaret ediyoruz? Ve hayvanIar topIuIuk oIarak yaama
iIkesini dahi bir idrak farkndaIk dzeyinde pIanIayarak ve nceden tasarIayarak
yaayabiIiyorIar ve bu topIuIukIarn biIiseIIikIe yani szIemeIer iIe oIuturabiIiyorIar m?
HayvanatIar bu insani davranIar yapmamaya iten o gdseI zIerinden biz insanIarn niteI
oIarak farkI oIdugumuz drtIeri oIuturan ynne sanrm yeterince dikkat ektim.
Bu nedenIe nesne, madde veya deneyimseI herhangi bir varIk $zerine in%ani tepki iin
"la% apriori kouIIarn varIgnn yneIiini var sayarak (Ve hatta , daha topIumsaI aIanda dahi
insani bir tutuma,insani bir tutumla #nelmek bir zorunIuIuk oIuyor.) yakIamay mmknsz
grmyoruz. Aksine kavrama ve anIama hadisesine bu tarz yakIam kavrama ve anIama
gcn arttrr. Hatta zorunIudur da. nsani tutuma uIama Marxta yle ele alnr: 4n%an
in%an "larak d$$n$n #e "n!n d$nya ile ilikileri de in%anca "l%!n " zaman %e#giyi %adece
%e#giyle& g$#eni g$#enle #.%. deitirebilir%iniz. <er %anattan tad almak 'anlamak B.N.)
i%tiy"r%anz %anatkarca eitilmi "lmanz gerekir, eger baka insanIar etkiIemek istiyorsanz,
onIar zerinde gerekten uyarc ve geIitirici etki yapan bir kii oImaIsnz. nsanIarIa ve
dogayIa oIan her iIikiniz, sizin iradenizin nesnesi oIan (nesneIIemi istegin davranta ve her
trI yaantda ortaya kan biimIeri oIarak iradeniz B.N.), gerek bireyseI yaantnzn en net
yansmas (n yaratabiImeIidir.B.N.) oImaIdr. (Yani z iIe sz bir oImaIdr diyor. nszde
demitik komnistIer namusIu ve kanunIarna sadakatIidir. Marx'ta MevIanann a)lak #ar2 B!
a)lak %iya%i alana diyalektiin bir ilke%i "larak yan%r. 1e"ri #e pratiin birlii2). <er %e#en
kii "larak yaamnz "rtaya k"y!y"r ama %e#ilen bir kii "lamy"r%anz& %e#giniz gszdr.
ansszIktr."
335
Marx'n taIihsizIik dedigi ve gremedigi ey: AIIahn na%ip etmeme%i& ksmet
oImay, AIIah'n o ynde irade kuIIanmaydr!
Yine bu talihsizlik #aklam iin dinseI oImayan dzineIerce eitIenebiIecek
akIamadan; bir kana ksaca temas edecek oIursak; akIama dizisi yIe geIiebiIir: "anIama
hadisesi iinde anIamay engeIIeyen dzeyde, farkI biIgi ebekeIerine sahip oIan insanIar
karIam oIabiIirIer."; yine buna benzer bir sebepIe bir baka akIama oIarak "degerIerin
farkIIg anIamay engeIIemi de oIabiIir"; daha baka bir durum oIarak "ruhsaI hastaIkIarn
ortaya k anIamaya mani oImu oIabiIir." diyebiIiriz.
KoIayca grIdg gibi bunIara benzer bir dizi herhangi bir sebebin varIgn iddia
edebiIiriz.
Ksacas, ilahi bir ka#nakla bamz reel olarak kuramadmz her durumda en akII bir
insann yapacag tek ey oIan sebepIer dairesine hapis oIma, yani iIgiIi duruma neden buIma
araymzn varIgna mracaat etmek durumunda kaImak, kaderimiz oIabiImektedir.
Acayipe de oIsa grIyor ki Marx, dogruIar sIam'a uygun diIIendiriyor; ama sonuta
ii ansa terk ediyor. Niye? nk dehas burada duruyor. Nitekim AIIah'n aIannda kimse
hkm veremez! ans konusuna geIince; evet, sIam da anstan bahseder ama nemIi bir
farkIa; ans, sIam iin bir sonu anIam kazanamaz, sonu dzeyine ykseIemez. nk
"iIerin sonu AIIah'a aittir!"
AIIah aIanna giriIdiginde akIa veda art. AkIa veda derken yanI anIaImasn bunu
FoucauIt'un kuIIandg manada kuIIanyorum. Yani "akI her zaman dogruyu yakaIamaya
eIveriIi bir ara degiIdir!" anIamnda kuIIanmak oIuyor, yaptgmz veda iIeminin asI.
Daha gerekIigin biIe akIa akn oIdugunu anmsayaIm! Tabi aydnIanmann ufkunun
aabiIirsek! Bizim ibi lkelerde bu tip bir akl yrte rastIamak veya taraftar buImak, cidden
zor bir i. Bu yzden ahs manevi oIarak; ahsen anIaIabiIecegimizi sanmyoruz! Zira
topIumsaI ortam, koyu bir karakter aIan dinseI ve biIimseI iki kanada bInm vaziyette. 8er
iki kanatta da dehetli bir taassup #a#oruz. 6e dinin bozulmu eri'i #orumlarnn
a#dnlanma iIe aImadg topIumIarda, ne gerek bir din hakikatine nede aydnIanmaya akn
aklla, akla sten eletirel bakma mmkn olsun* 8e#hat*** =#dnlanmann putu akl ile #ine akl
m'adele ede'ek. =kla kar, kar akl stten bakan akldr ve eletirel bu akl a#r'a saf akl da
deildir.
Bu manada neden =llahJn aklla aranamadna da ksa bir nderme #apa'ak olursak!
3=rana'ak ereklik olarak =llah .QQ0 neden aklla kuatlamaz> di#e sormaktan kanma#alm*
Akln #ukarda amlanan snrndan baka bu mana#a ilaveten akln anlama snrna ait
durumun za#fln kavramsal ereve sunarak tanmla#p, tamamla#an bir dier alm da
udur.
Gereklik olarak =llah'n (CC) isim ve sfatIarnn gsterdigi gibi zatnn birIiginin,
btnlnn b#kl asndan =llah .QQ0, akla akn olu durumundadr. :atnn
kavrann da akldan #ola kla'ak bir kavra#! kavranamazlk karakterinde olduundan!
b#le bir inatlk akln ilasna neden olan bir delirme#le sonulana'aktr* :ira =llah .QQ0
zatnda tm benzerlik ve e komalardan tenzih edilmelidir. ?, =llah ki here#den ani ve
#kseklik durumundadr. ?nun eriki ei benzeri olamaz. Bu hali ile =llah makamna ortak
olunamaz olarak vardr. /alt akl yntemi ise daha ok tebih makamndadr. /alt tebih ise
irktir! zndkla varr. /alt tenzih ise =llahJn 'n,ilemesini, birliini inkar olarak =llahJa
mekan ta#in etmektir.
Allah diyaIektik akldan #ola klarak dnlr ama varl di#alektik akla akn olduu
iin, di#alektik akl ile#iinin almas ile #ani kalp r ile bulunur. =ra#an 1evlaJsn bulur
#ani 1evlaJsnda #aar. 1evlas da onda #aar.
Yeri elmiken deine'eimiz bir dier mhim nokta ise udur: 3=llah her yerde nasI
var?" sorusuna muhatap oIan anIama tr saf ve saIt akI ile anlama #aklam olarak belirirse!
salt akl #ntemi olarak var olan bu izleme abasnn kendisi de zorunlu olarak )evhidin izli
imhas olarak karmza ka'aktr. Bu anla# ve akl #rtn zl biimi olan 3=llah her
#erde kudreti#le var7 #aklamn eletirerek bu konu#u daha anlalr hale etirelim. B#le bir
#aklamda bulunmak! #ine akl #ntemine ait felsefi bir akl #rt olarak akln bir karakter de
kullanm olarak var ola'andan dola#, zorunlu olarak =llahJn zat'na mekan tayin etmek
sonucuna varacagndan; Tevhidin Iav ediliine #ol aa'aktr.
Tevhid ise tenzihi tenzih ederek; tebihIe tenzihin birIiginin fark ediImesidir! Ama insan
aceIe iIe oyaIanyor! nsan aceIeden gremez, pein ve abuk hkm verir. man edip imanda
derinIemediginden gr keskinIeemez (ayet var gr keskinIeecegi gn o gn perdeIer
kaIkmtr. nsan vay haIime imdi bu durumdan bir kurtuIu yok mu der!). Bu nedenIe
ziyandadr, zamana gvenmektedir! nsan aIim oIdugu iin kandran; eytan AIIah'a biIe dnp
benim fiiIIerimi de sen yarattn serzeniinde de buIunmam myd? Bu kfrn aIimine kar
yce AIIah (CC) cevaben; "Ben senin byIe davranacagn ezeIi iImimIe biIiyordum." der. Yine
eytann diger serzenii oIan; "Beni ademi yaratmakIa sen gnahkar ettin!" ekIinde ki itirazna
ise yani bu kar ka AIIah: "Ey eytan! Ey meIun! Eger sen benim nasI var oIdugumu
biIseydin; bu serzenii yapmazdn." diye cevap vermitir!
nsan ezeIi dman eytan ne abuk unuttu vesveseIeri kendi dncesi mi saymakta
ve sanmaktadr? nsan kendini gaybtan uzak saymasn! AIIah ah damarmzdan da yakn (bu
konuda ayetIe sabit) gayb iIe uhud bir ve ayn yerde de mevcut oIan boyutIara sahiptir!
Bu manada gayb iIe uhudun, varIksaI oIarak birbirIerinden nceIik ve sonraIkIar
yoktur. Konu, kavram, gr ve hissediIer ayrdr. nsan gayba ait bir eyi grrken her zaman
mekan degitirmez. Ama gaybn sonsuzIugu da sz konusudur ve bundan doIay uhud tesi
yn de vardr. MeIekIer teden geIirIer ve can aIan AzraiI (A.S) de teden geIir. Nihayet burada
i grr. Sen can ekiene senden yakn oIan AzraiI'i (A.S) grmyorsun,nk aranzda
gayba grmeden iman etmenin kouIu iin gerekIi oIan perdeIer var! HeIe bir grmeden inan;
yani iman et! man bir kere oIsun; bir kere akIa veda et de ne oIuyor bak! Sana deIi diyenIeri
otur da seyrette ve de o deIi haIinIe onIara gIerken onIar seni iyice aIaya aIsnIar da sen yine
de gI! Ve de behey cahiIIer siz benim biIdigimi biIseydiniz yerinize akIrda
kmIdayamazdnz. man etmeden grmeyi diIeme ise ne anIama geIir? Tabiat geregi bu tutum
heIak davet anIamna geIecektir. Bu takdirde iiniz orada hemencecik grIrd! Nn'e iman
et* <ani z rmeden n'e kalple du#ulan inan! sonra alarak, dene#le#erek, #ani #aparak
#aa#arak rme#i elde edersin. Hem de akIn da devreden karmadan ve de istedigin zaman
istedigin kadar! Hadi bir dene. Cesaretin var m? Bu #zden bu #n#le inanszlk anlamnda
imanszlk bir tr dlekliktir* AkII oImak adna ise imanszIk bu hite akI kr degiI!
Ama dert, srf inadna mater#alizmle di#alektii kullanarak o#alanmak ola'aksa #ine de
bu inatlkla D.1Jmin kendi iddias olan! rnn tesine, metafizik aIeme gemek iin
imdiIik akI snrnda felsefi bir arman olarak kefedebildiimiz, kendini rnme#en erek
olarak belirten #ani varln so#ut somut boyutu oIarak varIk bo#utu a#bi eree iden
#olun akli #ntemlerle erekleememesi rne takl kalmakla zedelene'einden! ilem
her zaman rnrn sert duvarna arpmak ola'andan bir erek ola'a iin! bu tarz bir
tutum aslnda erein iinde de mev'utlanm melekut a#b bo#utundan kamak anlamna da
ele'ektir. Bu tutum rnn tesinde ki eree itme de hem de D. 1.Jmin verdii frsat
kullanarak ilerle#ememektir*
aImamzda, batan buraya kadar da oIsa, eIe aIdgmz tartma iIe diyaIektigin,
metaya uyguIanm haIi oIan bir diger isimIe anIdg durumuna yani "zeIde metann anaIizi
mantg" oIarak durumunun ne oIduguna iIikin bir fikirden yoIa karak ayn zamanda
diyaIektigin tarihseI pIandaki eitIi dnceIere yansmasna da k tutarak, tartmay
geniIeterek bu yoIIa imdiIik asgari manada yeri geIdike bir kavramsaI kavranmas oIarak
tanmIamasn da sagIayan aImamz, ereveseI ve geneI oIarak tamamIam oIduk.
aImada ki bu boyut hi terk ediImeden tm aImann sathna yayIarak, diyaIektigin
zeIIikIerini anIamamz sagIayan anIayIar ne karak diyaIektigin boyutIarn ve snrIarn
devamI oIarak okurun gz nnde tutuImaya aIIacagz! Konunun daha iyi anIaImas iin
de gerekIi oIan somut rnekIeri soyut feIsefi savIarn anIaImas iin yeri geIdike vermeye
gayret edecegiz.
Ama hemen beIirteIim ki biIgiIenme yoIunda bir oIumIu tutum oIarak, D.M.'min tarihseI
pIanda ki tahIiIIeri, yaanmIkIar saIt metann anaIizine dayanarak ynteminin dogasndan
gemii eIIe tutuIur haIe getirerek akIama yeteneginin getirdigi baar, baka bir aIanda ar
bir tutuma yoI aacak; diyaIektik materyaIizm bu tutumunu doga aIanna da tayacaktr.
ByIece diyaIektik doga aIannda da, geneI, yeter ve vazgeiIemez bir akIamann
peine dmesi zIemi iIe bir fizik aIanda da dnceIerin yanssnn aranmas iIe diyaIektik
materyaIizm adna dogann tketiIebiIecegi gibi oIumsuz bir dnce temeIIendirmesinde
buIunmu, tmeIin sonsuzIugunu biIe biIe tikeI aIanda baarIarn deIiI oIarak gstererek,
tmeI varIg soyut somut iIan ederek tarihe erteIemitir.
Yukardan beri tarttgmz diyaIektik soyutun, esas somut oIu prensibi iin burada
oIdugu gibi degiik sonuIara yoI amasn gstererek farkI bir aImda buIunaIm istedik.
Konunun daha da netIeebiImesine faydas oIur diyerek tam burada bir baIkIa konuyu biraz
daha zeIIetirerek aImamzn sunumuna devam ediyoruz.
almamzda biz ve eski 1arZistler mater#alizmden ne anl#oruz>
Konuya girii bir aInt iIe gerekIetirmek istemekIe beraber iIk nce aIntnn mahiyeti
hakknda biIgi #ermek gerek& alnt 7"litzer'in BerkeIey'i eIetirdigi kitabndan Hamza KI bey
tarafndan kendi eserine aInmtr. AInty; PoIitzer, BerkeIey'in dncesi oIarak ifade etmi
ve bu dnceyi zneI ideaIizmin dncesi oIarak eIetirmitir. IgiIi dncenin sahibi
BerkeIey oIdugu haIde sayn Hamza KI eserden aInt kuraIna uymadan aIntIadg iin; aInt
sanki PoIitzer'den kaynakIanan bir iddia imi gibi grIyor. ByIece sayn KI'n bahsettigi
nI fiIozof PoIitzer degiI maaIesef Hristiyan piskopos BerkeIey oIuyor. AIntnn PoIitzer'in
kitab kuIIanIsa da BerkeIey'e ait oIdugunu bu vesiIe iIe daha meseIeye girerek biIdirerek
aInty vereIim: "NesneIerin varIgna, kendiIerini grdgmz ve dokundugumuz iin, bize
aIgIarn verdikIeri iin inanrz. Oysa aIgIarmz sadece zihnimizde oIan fikirIerdir. Btn
bunIar madem ki sadece zihinde var oIan eyIerdir, yIeyse evreni ve madde#i zihnin dnda
varlklar olarak ha#al ettiimizde b#k bir #anlnn iine dm oluruz. "
%%D
Burada sorunu
BerkeIey'in koydugu gibi madde #ok di#e anlarsak, BerkeIey'in zneI ideaIizmine savruImu
oIuruz. Ostelik alntda bahsedilen zihnin de! felsefi planda ele alnan, insan zihni olarak
karmza kan nitelii! bu hali ile eer #anlm#orsam sa#n 9lJn bizzat kendi ama'a ters
den a#r bir sorundur. ByIece de sayn KI'n bahsettigi manada yaratann zihni oIarak
anIatImak istenen zihine de varm oImayz. Sayn KI bu aInty AIIahn zi)nine rnek
"larak d$$nerek #ermi "l%a gerek ki b! )ali ile alnt y!karda ba)%ettiimiz nedenlerce
atei%tlerin iine yarar bir nerme "lacaktr. 5$$ncemiz yanl deil%e %ayn Dln
ba)%etmek i%tedii zihin =llahJn zihnidir ve kuat' olan odur. =llahJtan a#rs ise masivadr.
Bu anla# felsefi dzleme drlerek bir de indireme'ilik #aplarak katledilmemelidir. Yoksa
sayn KI beyin anIatmak istedigi meseIeyi de anIamam oIuruz. FeIsefi dzIemde beIiren
boyut ise bizim de eIetirdigimiz ve ideaIizme kan insann zihinseI varIg iIe iIgiIi oIarak
temeIIenen bir aIm oIarak; insan zihnin tartImaya aIdg dar kapsamI ve skntIara yoI
aan boyuttur ki insan zihni iIe AIIah zihni arasndaki ontoIojik fark heIe ki Vahdet-i vcut adna
biri iddia ediyorsa o ikinci fark makamna erememi yar yoIdan geri dnm bir zndktr. Bunu
hi tartmyoruz biIe. AIIah'n sende iIemesi, senin varIgnn onun ki karsnda yokIuk
)$km$nde "l!!& #arlk oIarak mmknn topIamnn yani seceretIn AIIah'n ayn oIuu, tek
bana mmkn varIgn #arlk "lamay nedeni ile #arlk "larak #ar "lann %adece AIIah oIuu
meseIeIeri kartrImadan anIatImaI ki grdgne AIIah diye ykIenenIerden oImayaIm
aIimaIIah.
AsInda KI beyin kitapIarnda mevcut haIi iIe anIatIan yoIun sunumunda konunun
kavramsaI erevesi, tarihseI oIuumu, tarihseI geIiimi, vb. aIardan kurguIan eksik ve
probIemIidir. Bu tarz bir anIatm merebin sunumunda zaafa yoI amakta ve bu tarz bir anIat iIe
merep yanI anIaImaktadr. Kitaptaki anIatnn zayf yn yannda sayn KI beyin
vurgusunun sagIamIg ve vurgunun yogun oIarak biIince =llah'n neIigi hakknda yoI gsterme
gibi bir hususiyet tamas ve AIIah iin yapIan her manIandrmann etkin oImas da
aImasnn gI ynn oIuturuyor. nk Vahdet-i vcut yoIunun asI gnderme yaptg
ve ispatIadg varIk AIIah'tr.
Burada yeri geImiken Vahdet-i Vcut'un bir baka arptmaya kar korunmasna da yer
vereIim. Vahdet-i vcut merebi Tevhid iImine dayaI feIsefi oImayan bir yoI iken; srarIa feIsefi
boyuta hapsediIerek; yanI oIarak eIe aInmasndan kaynakIanan, yanI tahIiIinden dogan
iddiaIarn; meseIenin feIsefi boyutIu bir meseIe imiesine beIiren tahribine eIetireI bir
gnderme yapmak isteriz.
Vahdet-i Vcut merebini feIsefi bak iIe eIetireI oIarak eIe aImak isteyen ve bu gzIe
iIemeye kaIkanIarn iddia ettikIeri gibi; Vahdet-i Vcut merebi Tevhidi bir yoI degiI de bir
feIsefi akmIa karm teoIojik bir duru oIarak, saIt epistemoIojik bir iddia oIsa, daha sagIkI
bir anIay oIurmu ve sorun azaIrm. Hemen beIirteIim ki bu ekiIde beIiren tahIiI yanItr.
Ayrca Vahdet-i Vcut anIayn mezara gmmek isteginin de da vurumudur.
Eger bu yoI, yani Vahdet-i Vcut saIt epistemoIojik bir akIama oIsa idi. SaIt bu yne
sahip herhangi bir feIsefi akmn zeIIigi oIan iIgiIi akmn biIgi getirmeyen mahiyeti gibi, saIt
inanmamz gereken tek yne sahip hayaIi bir akm oIacagndan; merebin zeI yaantIarnn
varIgna yneIik iddiaIarn da temeIIendiriImesi mmkn oImazd. Ya da temeIIendiriImesi saIt
tutarIIk kuIIanIarak yapIan ideaIist zneI ve sbjektif karakterIi bo bir soyut anIaya
dnrd. ByIece kendisi asndan ortaya srIen iddiaIarnn da ispat ediIemez karakter
aIdg bir duruma sahip oIurdu.
O#sa bunun aksine 6ahdet"i 6'ut merebinin birde ontoloGik bo#utunun olmas
epistemoloGisinin bizzat bura#a bal olu durumu steri#or ki #ol salkl bir #oldur! bu
nedenle de kuru bir inan da#atm deildir. =llahJn insan tarafndan hissedilmesi, tadlmas
zevk edilii, ksa'as #aanmasdr, 6ahdet"i 6'ut.
Bul.s0an zn r.se0n .=llahJn0 #zn
(Baka0 bir #z dahi rmek dilemez.sin0.
Di#e ha#krr evli#alar.
Allah'n ispatIanmas ve yaannn nsan- KamiIe balanmas ve +nsan" 9amilin reel
olarak varoluundan baka a#r'a +nsan" 9amilin #aantlarnn takipilerin'e
#aanabilmesinin me#dana elii ile =llahJn #aanabilirlilii hususlar da merebin
epistemoloGisi ile ontoloGisi arasndaki ban reel olarak var oluunun tezahrdr.
Geriye eIetiri oIarak bize sunuIacak soruIar ve iddiaIar yIe oIabiIir: "Acaba insan
denen canI naksIktan kurtuIabiIir mi?" "KamiI oIabiIir mi?" "Hayr oIamaz!" "nk yaratI
asndan nakstr." gibi soru ve iddiaIardr.
Tabiki AIIah'n zatn aIemIerden gagni oIarak saIt tenzih ederken esma ve sfatIarnn
teceIIiIerinin asInda seceretI haIdeki varIgnn onun gayrs oIarak ayns oIdugunu
deneyIeyemeyen insan iin; feIsefe basamagnn girdabna hapis oImu bir anIayn yesi
oIarak feIsefi dnerek eIetiri sunmak koIay bir yoIdur. Ayrca bu tip bir insann kendi
syIedigine inanarak merebe kar geImesi de normaIdir. Aksi haIde bu tip dnenIer iin
geriye bir yoI kaIyor. Bizzat bu yaanty deneyIemek. Bu tarz bir deneyim ise verecegimiz
tartmay bitirecek yegane tatmin edici bir kanttr.
Zaten saIt oIarak esmaIar ancak seceretI topIam zerinden zatn ayn oIdugundan;
bundan doIay ibadet AIIah iin kendinden kendine oIuyor! Ve de tek bana her mmkn onun
aynsnn gayr oIdugu iin ibadet emrediImi ve ibadetin diregi namaz var. Yoksa Kur'an niye
tebIig ediIse idi? Ve zaten nsan- KamiIIer oIarak peygamber Hz.'Ieri de bu yzden namaz
kImakIa grevIidir. Hibir varIk ki bu varIk peygamber biIe oIsa tek bana AIIah'a denk
oIamaz. nk onun benzeri ve eriki yok. Ama varIk bu haIi iIe de ondan ayr degiI. Demitik
ya!
Bul.s0an zn r.se0n .=llahJn0 #zn
(Baka0 bir #z dahi rmek dilemez.sin0.
Eger esmaIar ve sfatIarn teceIIisi oIarak mmkn varIkIarn tm topIamIar, yani
seceretI durumIar haricinde beIIi topIuIukIar yada ahsIar nezninde esmaIar zatnn ayn
oIsa idi Vahdet-i Vcut merebinin savunucuIar neden yIe teIIaI oImu oIsunIard?
Ak haktan gayrisi uka oImad kabuI;
Ak haktan gayrisi uka oIdu masiva;
%%H
imdi tekrardan yukarda girdigimiz feIsefi tartmaya devam edebiIiriz. Sadece BerkeIey
deil. >ic)tede de ayni anlayn #arlna dikkat ekmek i%teriz. >ic)teye gre de: eylerin
gerek "ld!klarn #e %enin dnda #ar "ld!klarn %any"r%!n. ,ma grme& d"k!nma #e
iitme& %adece bir duyumdur, (.) Sen nesneIeri degiI, yaInzca duyumIar aIgIyorsun."
338

Burada dmzda madde yoktur inanc var. Bu anIay pur/saf ideaIizmden kar ve dmzda
bir varlk "ld!!n! bilmeye balar%ak artk pr"blem farkllar #e 9anttan 0ar@Ja herkesin
katld bir ortak sorun ile kar kar#a kalrz. O zaman da sorun udur: dmzda var oIan
madde iIe kafamzdaki aIgda beIiren arasnda ne kadar bir fark vardr. Ama burada dikkat
ediIecek bir diger husus beIirmitir. Tam burada metafizik b"y!t maddeyi k!atmaya
balamtr. Niin/ 4lkin biliy"r!z ki& madde ift ynde %"n%!za gidiy"r. B#le'e bizzat
maddenin kendisi metafizik olu#or.
Tabi ki bu anIay biimi, dini ve feIsefeyi birIetirdigi gibi feIsefeIeri meta'a yani st
boyutta yeni bir birIige bizzat diyaIektigin " asI somut, soyut oIandr. " nermesi iIe kap ayor.
Yoksa Hamza KIn yapt gibi %alt idealizmden #eya bakaIarnn yaptg gibi, veya kaba
materyaIistIerin yaptg gibi saIt materyaIizmden medet ummaya gerek yok. Burada sagIam bir
duru iin unIarda karar kInmas gerekir diyoruz: Pratik kavramn deneyim ve yaant oIarak
en geni anIama tayarak, hatta yaradann vermesine kadar geniIetmek kayd iIe geerIi
sagIam ama, ItIerimizi daraItan ve baka It kabuI etmeyen durumu yaratmadan, It
ama It meseIeIer iin tek It oIarak grmeye indirgemeden yakIarsak unIar kabuI
edebiIiriz " 1845'te Marxn& MNNNde #e MNOPde <ngel%'in, materyaIist biIgi teorisini, pratik
It zerine oturttukIarn grdk. "
339
"MateryaIist oImak iin, duyu rgenIerimizIe bize aIan
nesneI geregi kabuI etmek gerekir. NesneI geregi yani insandan ve insanIktan bagmsz oIan
geregi kabuI etmek, u yada bu yoIda mutIak geregi kabuI etmek demektir. Ve metafizik
0ateryali%t 5$)ring'i, diyaIektik materyaIist EngeIs'ten ayran ite "u ya da bu yoI " dur."
340

Ama aImamzda Dhring'i bizde eIetirdik.
Bizim metafiziimiz MeninJin knad 'insten hite eri'i bir ze sahip olma#an aksine
nesnel ve devrim'i bir alma irdi. Fesnellik kimsenin ize'ei snrlara hapis olmak zorunda
da deildir.
EhIiyeti iIIa da Marx& <ngel%, Lenin verecek diye bir art oImamaI. Buna ne denir? Peki
farkn kaynag ne? te bu aIma tm boyutu iIe bunu sorguIuyor. Tabiki geneI biIgi birikimi ve
keyfi kn kabuI grmeyeceginin neminin farkndayz. En basit gerekIere ters
dImemeIidir ama rnegin az sonra verecegimiz aIntnn mahiyet oIarak bir kstas verdigini
de iddia edemeyiz. rnegin: " Btn biIgiIer deneyden, duyumIardan, aIgIardan geIir. Dogru. "
341
Hayr! Btn biIgiIer diye baIadg iin yanI. AkI )i bilgi $retmez mi/ B! gaf Jenin gibi
birinin yapp&%yleme%i bizim y!karda ki e)liyet me%ele%inde ne kadar )akl "ld!!m!z!
g%teriy"r. ,ma alntnn %"nra%ndaki b"y!t!na g%tereceimiz yere kadar "lan k%mna da
e#et diy"r!z& grelim: ,ma& acaba ne%nel gerek alg alanndan mdr:& yani algnn
kayna mdr& %"r!%! karmza kmaktadr. <er b! %"r!y! "l!ml! bir biimde
yantly"r%anz materyali%t%iniz.:
342
Evet dedigimiz iin Lenin bizim materyaIizmi ret
etmedigimizi kabuI etmeIidir. Fakat aInt devam ediyor: " deneyin nesneI ierigini, biIginin
deney ierisindeki nesneI gerekIigini "
343
de yadsmyoruz ama deneyi biIgi getiren tek varIk
"larak yada bilginin %alt deneye bal bir d!r!m "ld!!n! da kab!l etmek z"r!nda da deiliz.
Ne%nel d"r! ka#ram& kendi iinde ne%nel d$nyaya ilikin bilgiyi barndrr. Baka bir
deyiIe dnceIerimiz ve akImz bize dogru, gerek (nesneI dnyaya uygun den ) biIgi
sagIar. Ama nesneI dogru insann pratik etkinIikIeri temeIindeki biIgi edinme sreci iinde
kazanIr. Bu nedenIe dogrunun insan dnda, onun biIinci dnda varoIan bir ey oIdugunu
syIemek yerinde oImaz. Dogru iIe insan etkinIikIeri arasndaki bagIant onun dinamik niteIigini
ortaya koyar. "
344
AsInda dar imi gibi grIen bu akIamaIar hatta gizIi bir Machizm iIe de
suIanabiIecek duruma yoI ayorsa da, akI iin syIenenIeri de burada hemen anmak bu
yzden farz oIdu. " Kavramada nemIi bir roI insann duyuIar oynar. Gene de hatrda
tutuImas gereken, duyuIardan baka soyut dnce ve uyguIamann nemidir. DuyuIarn
roIn gereginden fazIa vurguIarsak, duyuIarn insann karIaabiIecegi bir ve tek gerekIik
oIdugu sonucuna varmak oIasdr. AsInda zneI ideaIistIerin yaptg, budur. zneI ideaIistIer
duyuIarn dnyann geIeri oIdugunu syIerIer. Bu gr duyuIarn, gerek nesneIerin
zeIIikIerinin yansmaIar oIarak degiI - tam tersine - kendi bana varoIan ve insanIarn safa,
d dnyann nesneIeri oIarak kabuI etmesi biiminde sonuIanr. Kavrama srecinde zneI
ideaIizmin temeIi budur. "
345
Biz eger bir bak zerinden meseIeyi eIe aIacaksak bu bak geneI
oIarak vcudumuzun zeI oIarak kaIp ve beynimizin retimi oIan ruhsaI faaIiyetin, duygu
dnce oIarak sonuta maddenin, vcudun yaamas ve retimi oImadan dnyamza ve
gnmze ait bir ruhsaIitenin oImayacagn unutmamamz gerektigi bakna dikkat etmeye
inanyoruz. Ama burada ki manadan beden Im sonucunda ruhun da Im kmamaIdr. Ve
bir digeri de zihnin dnda bir madde iIikisinde i ve d kavramIarn attrmamamz
gerektigidir ki biIin degitirici bir kuvvet oIdugundan madde tanmnn iine girmektedir.
Burada beIki maddeyi kaba tanmdan geIenekseI zihin madde kartIgndan karmak gerek ve
sayn Hamza KIn yapt gibi zi)inle maddeyi kar karya getirmek yerine& da)a geni
manada zi)in& can& bilin& akl& zeka gibi #arlklar *!) kavramnn bImIeri oIarak dnme
ve dnceyi ise tm bunIarn ortak faaIiyetinin sagIandg durum oIarak, ruh varIgn ise tm
bunIarn kr/d kabugu oIdugunu grp, ancak buradan sonra AIIah, AIemIerin Rabbinin,
kuatc ve iIeyen oIarak, hem dta, yine ruh dedigimiz varIk ondan oIarak o her eyde ite,
yani her yerde, bizde, bize ah damarmzdan daha yakn diyebiIeIim. NasI oIuyor diyenIere
AIIah hem batn, hem zahir, hem Iatif, hem settar hem afakta, hem enfste, hem evveI, hem ahir
hem baki, hem bakiIigi iIe mukayyette vb. deriz.
#le#se maddenin tm eitlilii iinde dnen be#in ibi en oriGinal #arat olarak da
dnlebile'eine ait eitliliini daraltmadan bu be#ni #aratann varlnn madde de mev'ut
metafizik boyut oIarak bizzat AIIahJn varl ile ilili bo#uta doru uzanarak bizzat maddi
varln trevleerek akl alannn dna ktn rmek erek.
O =llah ki her #erde ona mekan ta#in edilemez di#oruz.
te o metafizik boyut AIIahJn ta kendisidir ki! #aratmadan n'e ne ise #arattktan
sonrada a#nen o olan =llah her e#in onun v'udundan olarak v'utland ve arJtan bakan
1uh#iddin"i =rabi 8z.Jlerinin rd ibi =llah /e'eretl 9evni#e olarak 6ahidJen 4hadJdr.
=ksi halde varla kendinden ka#naklanan bir ka##umi#et vermek erek ki ilerde anakronik
materyaIizm oIarak eIe aIacagmz DiyaIektik MateryaIizmtamda bu #aklamla ateizme
varmtr.
Ayrca byk noksanIar oIan ve animizm ve panruhuIuktan etkiIenen ama Vahdet-i
Vcut gzyIe okundugunda ise ok eyIer veren hatta bir deneyIe de kantIanan eIektronun
ikiz parasnn nasI haberIetigini ve biIinci irdeIeyen fizikseI durumIar nceden feIsefi bazda
eIe aIan anIat bize bir para k tutuyor, diyebiIiriz. - Orhan HanerIiogIu'nunda bir materyaIist
oIarak biIinci imdi verecegimiz aIntda ki gibi maddenin bir biimi oIarak eIe aIdgn geerken
beIirteIim. IgiIi anIatnn sayfasnn iIk satrnda deniyor ki - " (.) biIin maddenin biIeenIerinin
temeI bir zeIIigi oIarak varIgn kabuI ettirir. - sayfann son satrnda ise-(.) eIektron ya da bir
foton (ya da herhangi bir baka temeI parack) garip bir ekiIde etrafndaki degiimIeri fark
edip ona gre davranyor."
%(D
Evet nasl olu#or bu> =llah her yerde hazr ve nazr oImadan bu hadisenin oIuu
mmkn m>
Konumuza ait bir baka ay ikiIik zihniyeti iIe okumamak ve Tevhid bilinci ile bakmak
kayd art ile ferdiyet d!r!m!nda Hz.0!)yiddin6i ,rabi'nin de beIirttigi gibi kuI kuIdur,
AIIah'ta AIIah. Bu izahatnn feIsefedeki en iyi karIgna gnderme yaparak bir vcuttaki
kesretin anIamn eIe aIaIm: "ByIece eyIerin son sebebinin zorunIu bir tzde buIunmas
gerekir; o tz iinde degimeIerin zeI ayrIIar kaynakta oIdugu gibi ancak yetkindir.(.)
bunIar da her yandan bagI buIundugundan, (.) )ek, evrensel #e z"r!nl! "lan b! #ksek tzn
dnda kendisinden bamsz hibir e# bulunmamas ve mmkn varln '() bir ' 1"plam A
.eceret$l 9evni#e 1uh#iddin"i =. 0 sonu'u olmas dola#s ile hi snr olmamas ve mmkn
olan her erei iine almas (geregi nedeni iIe B N ) (.) varIkIar yetkinIikIerini Tanrnn
etkisinden, yetkinsizIikIerini snrsz oImaya gc oImayan kendi tabiatIarndan aIyorIar. (.)
,nk onlar )anrdan a#ran bu noktalardr. (.) Tanr yaInz varIkIarn kaynag degiI, gerek
oIdukIar Ide zlerin #ahut imkan iinde erek olann da ka#nadr, nk Tanrnn anIg
(Levh-i Mahfuz.B .N.) iIksiz gerekIerin yahut onIara bagI oIan fikirIerin bIgesidir ve bu anIk
oImazsa imkan aIannda gerek hibir ey buIunmayacag gibi gerek var, gerek mmkn hibir
ey oImayacaktr."
%(H
Dn'e bir bileke sonu'u doduundan bu sa#dmz #aplarn kendi
bana olan durumlarndan a#rarak ve anlama faali#etini bir dnme faali#eti olarak ruh
faali#eti olarak ve maddi be#nin alma biimi olarak ele alarak hareket etme daha dorudur.
Buradaki, mmkn varlk biimi ,lla)n #arl %z k"n!%! "l!nca "n!n kar%nda y"kl!kt!r!
hkm tarznda anIaImaIdr ki biraz sonraki aIntIar yine bu manada yorumIamak
gerekecektir. Mmkn varIkIar bu manada aIgIannca Hamza KIn de#am eden y"r!mlarna
#e gerek *abbani Hz.lerinden "l%!n gerek%e <kber 8ey)'ten veriIen aIntIarn ve bu
aIntIardan sonraki vargIarna bu tarz bir anIama iIe neticeIendirirsek yani mmknatn,
kesretin =llah ile k#aslandnda hem ondan ayr ve hem de ona ragmen, kendi bana vcudu
yoktur vargsna vararak, kitaptaki sunumuna bu artIar dahiIinde kabuI dedigimizi kendiside
arsa dekIere ediyoruz. Mmknattaki vcut AIIah'tr ama tek yek vcutIar oIarak mmknIer
AIIah degiIIerdir. Zira Ekber eyh diyor ki: AIIah kendi ismine ve isminin bir harfine biIe denk ve
benzer degiIdir.
Bir baka feIsefeden de oIsa 6arln neliine dair anlamn kendisi Hint feIsefesinde de
metafizik a d"r! tarif edildii iin b! ay "ld!! gibi anlatmak i%tiy"r!z. ;arln
b$t$n$ 'etre t"tal) "lmann "k !zandaki b! bire#lik, varlk b$t$n$ndeki %ay%z )allerden
%adece biridir ve ayrca, ilerinden #alnz biri olduu bu sa#sz hallerin tamam bile kiilie
nazaran hi hkmndedir, nk sade'e kiilik varl beka ve ka#tlanmamlk halidir ve
mutIak oIarak gerek (absoIument reeI) sayIabiIecek ancak odur. ( O'dur. Yada 'O' iIe kast
ediIenin tanmIamasna dikkat ekecek oIursak, sIam'da Hve sfat iIe anIatIan durumdur
oIarak Hu'dur bu. B.N.) ve #le#se, #eane hakiki varlk da odur. .8uJdurB.F.0 Peri kalanlar da
phesiz erektir! ama sade'e izafi manada, #ani ilke#e (Ike'den kast aagda eIe aInd B.N.)
merbuti#etleri ve ondan bir e# #anstmalar nispetinde erektirler: Tpk aynada yansyan
imgenin, btn gerekIigini onsuz asIa varoIamayacag nesneden aImas gibi. yIe ki sadece
asIna nispet yoIuyIa sahip oIunabiIen bu ereklik #anss, akn ereklik karsnda an'ak
vehimdir. (iIIusoire): Tpk aynadaki imgenin nesne karsnda vehmi oImas gibi. Ve ayet
eyay iIkeden tecrid etmeye kaIksaydk, bu vehim saf ve basit gereksizIikten ibaret kaIrd. O
haIde varoIuun, yani kaytIanm ve zuhur etmi varIgn bir vecheden gerek, bir vecheden
vehim oIdugu anIaIm oImaIdr. ( Dikkat edeIim, kesretin iki yn var ve sayn Hamza KI
%adece bir yne H! d!r!m!na #!rg! yapmt2 B.N.):
%(R
imdi yukardaki iIke'den bahsediIen
nedir onu greIim: " 8er e#in tesindedir +lke. Herkeste mterektir, her eyi ierir ve her eye
nfuz eder. SonsuzIuk onun has sfatdr ve bir zeI isme sahip oImadgndan, ona ancak bu
sfat vastasyIa iaret edebiIiriz."
%(I
Bir diger konuyada geerken deginirsek daha nce aImamzn bir yerinde yaratma
yok demitik bunda maksat yine Sanskrit diIIendirme oIarak Hint metafiziginde de diIe
geImitir. nk Zat bu feIsefe asndanda: " (.) metafizik adan asl olan zuhur
etmemitir ."
%EL
ekIinde kabuI ediIir. Yani yIe ki: "VarIk, (oIarak shwara Brahma'da B.N.)
zatnda (ensoi) zuhur-etmemi degiI, (Brahma B.N.) zuhurun iIkesidir (sonsuzIugudur B.N.)
sadece ve metafizik asndan VarIgn (shwara'nnB.N.) tesindeki (sonsuzIuk oIarak bu
zuhurun tesindeki yani B.N.) VarIgn ( ki shwara oIarak zuhurun B.N.) kendisine gre
(Brahma B.N) ok daha kymetIidir. Baka bir deyiIe, Akn iIke oIarak tannmas gereken
Brahmadr, yoksa shwara degiI. (.) Bu ( Brahma ve shwara arasnda yapIacak B.N.) tefekkr
(.) nihayetinde KurtuIuu getiren bir di#alektik ( ki bu durum sIam'da ki tebih #e tenzi)
diyalektiidir. B!n!n& B.N.) #a%ta%yla yaplacaktr.:
%EK
nk "(.) Iah'n en az yanI karIg
oIarak gsteriIebiIecek sanskrite terim Brahma degiI, shwara'dr."
%E$
YanImyorsak Hint'IiIerin
inege iIah niyeti iIe tapmasndaki mantk shwara'ya, yneIme yani tebihe sapmadr ki ite bu
teceIIinin iIah oIarak, bir diger deyiIe shwara oIarak grImesinden de kaynakIanyor oIabiIir
ve yine shwara zatn teceIIisini anIatan sanskrit terim iken Brahma, shwara oIarak var oIan
zuhuratn ve bu zuhuratn topIamnn kendisi oIarak sIam'da yine Zat'n Tevhid edilebilme%ini
iaret eden Eata denk d$en 'iIke' yi gerektirir. Sanrz ki hint metafizigi iin diyaIektik bu
durumdan doIay gerekIidir. Bu durum tamda sIam'n temeIIendirdigi Tenzih #e tebi) birlii
"larak 1e#)ide #aran tefekk$r )aline denk d$er. B! nedenle C4lkeden ka%t i%e ke%in "larak
Eattr. 3!kardaki ilke me%ele%ini da)a da aar%ak 3ine C4lke Eat a%ndan bir bilgidir.
F$nk$ Eata ait d!r!m "larak& %an%kritede C,tmaya ait bilgi oIarak dikkati ektigi bIge
udur: " =tma . +slamJda :at B.F.0 her e#de mndemitir ve here#e nfuz etmektedir, here#i
kuatmakta ve her e#de ierilmektedir. :ira her e# onun arzi tahavvlleri (modification)
makamndadr ve bu tahavvIIer, Ramanuja'nn ifadesiyIe, 'kiI yahut gayri-kiI bir tabiatta
oImaIar fark etmeksizin, bir manada onun bedenini ( keIime tamamen analoGik bir tarzda
kuIIanImaktadr.) oluturur."
%E%
una da degineIim, yukarda Brahma'ya Zat manasna geIii
anIamnda ayrcaIk tanmtk. imdi bunun manasmna yneIeIim ki bu durum hint
geIeneginin insann Barahma'yIa beeriIetirerek sIam'n vardg yere varamaynn da
nedenini gsteriyor: " (.) 'kendiIik'in (beeriyatn B.N.) Atmadan ayr mtaIaa ediIemeyecegini
ve Atma'nn bizzat (Bu nedenIe B.N.) BrahmayIa ayniIetigini grdk (.) temeIde hint
geIenegiyIe ayn oIan sIam maneviyatndan ( ki bu tespit yanItr. nk sIam'da bu durum
HuIuI'iyeciIik mezhebine denk der. B.N.) (soterisme) aIdgmz bir ifadeyIe, 'UIvi zdeIik'
oIarak adIandrabiIiriz."
%E(
Fakat bu yakIamIa HuIuI durumuna dImezse sIam'da AIIah'n
insan zuhurat yeri oIarak kuIIanmas mazhar yeri grmesi iIe insan-i KamiIin doguu manasna
geIecek ekiIde yanstIrsa sorun kaImaz! Fakat mutIak zdeIik anIamnda HuIuI durumuna
denk den bu 'UIvi zdeIik' durumdan uzakIaImadan sIam'mn sagIkI anIayna
varIamaz!
HintIiIerin derin metafizigi iIe akmasndan da gocunarak hintIiIer hangi yakIam
gsteriyor oIurIarsa oIsunIar nihayetinde ve de znde bu bir Vahdet-i vcut feIsefesidir ve bir
insani yorumdur. Bu nedenIe de Vahdet-i vcurt ta Kur'an iIe temeIIenemez." diyenIere cevap
biIe vermeye gerek yok. nk banaIIkIara ayracak vaktimiz yok. Bu sahada hibir ey
biImeyenIerin aImamz okuyacagn dnerek aIntIarIa yinede karkIg enegeIIemek iin
diyoruz ki =llah'n Kur'an vastasyIa sundugu anIatmnda iIkin: "OnIar, dnya hayatnn
grIen d ksmn biIirIer."(Kur'an 30/7) sonra " AIIah gkIeri yeri ve ikisinin arasnda
buIunanIar, gerek oIarak ve beIirIi bir sre iin yaratt (.) (Kur'an 30/8)" Neden bu geiciIik
nk dn O'nadr. O'ndan geImese idik O'na dnemezdik. O'ndan geIdigimiz iin O'na
zde degiIsek te; O'ndan baka da deiliz. &ark dillendirmemiz edep iindir. 3insanlarn ou,
@ablerine kavua'aklarn inkar ederler.7 .%L5R0 Prld ibi =llah ereklik olarak sunduu
mmknattan bahsederken bizim al sevi#emiz iin ve mmknatn kendi fertlii! varl
karsndaki durumu iin bu ereklik sizin iin bir d #z ve bir rntr di#erek nderme
#ap#or. Bu nderme ile #'e =llah erekteki metafizie ait ve bu #olla da kendi varlna ait
neliinin bildiriini stermi#or mu>
imdi hakikatin daima bir ift #n stermesine rneklerine nce Sayn Hamza KIn
#arln ma)iyetine ynelik te%piti iin iin tek yn$ne yapt #!rg!n!n yanllnn ele
alnma% ile balayalm. F$nk$ b! tek ynl$ yaklam belki iin a%lna ynelmekten d"m!
"l%a da "k!r!& alglamada yanlla d$$recek #e ii materyalizm #e idealizm tartma%na
%"kacak yaklamndan !zaklatrmak gre#i bize d$t$$nden nce b! k"n!y! ift #ec)i ile
ele alarak aktarmlarmza balayalm: K )alde belli bir #ec)eden& alem 'hayaI iinde
hayaI'dir (hayaI fi hayaI). Ama bn Arabi, digeriyIe grnr bir tezat iindeki baka bir vecheyi
de diIe getirmekten ekinmez ve aIemin ayn zamanda da hakkun kIIh ('btnyIe gerek'
ya da 'btnyIe AIIah) "ld!!n! %yler. L$nc$ bir ibaredey%e 'diyalektik sentezin
tamamIandr. Yani diyaIektik dnn bir sonuca varmasdr. ByIece tez ve anti tezin
dogurdugu, B.N.) bu zahiri tezatn ortadan kaIktgn grrz: ' AIem Hakk degiIdir, ama Hakk'n
varIgnda ( ya da 'gerek varIkta') zahir oIandr. "
%EE
"AIIah'n birIigi, bizi talep eden isimleri
asndan kesretin ahadiyeti (ahadiyyet'I-kesre), ama (Zat'nn B.N.) bizden de isimIerinden de
mstani olmas asndan ayn'n ahadiyetidir (ahadiyyet'I -'ayn) " dr.
%ED
Bir diger anIatmIa:
"Her bir isim hem Zat'a hem de brndg hususi vecheye deIaIet etmektedir. O haIde isim Zat
asndan msemmann ayn, fakat ( smin B.N. ) ona ykIedigi hususi mana asndan
msemmann gayrdr."
%EH
AIIah hem tebih alannda )em de tenzi) alann da %altlatrlarak
kaytlanamaz. F$nk$ birinci%i k$f$r& ikinci%i me#c!da #arlk gz iIe bakmak oIacagndan
gizIi irk oIurdu!
Tam burada uyaraImki biz kartrImasn sayn Hamza KI'n tersine rnene varlk
vermiyoruz rnen varJdr, di#oruz ikisi a#n e# deildir* Hamza KI beyin eIikisi tevhidi
Piskopoz BerkeIey diIi iIe anIatmasndan dogmaktadr.
Bir eyin varIk oImas o eyin zorunIu oIarak varIk/vacibuI oIdugunu ve kendi kendine
yeterIi oIdugunu iddia etmektir ki bu ancak AIIah iin iddia ediIebiIir. /alt tebih ve saIt tenzih
ayn eyi iddia etmektedirIer. Nedir iddiaIar? Bu idida tabiki, rnenin var deil! ondan daha
da ileri idilerek varlk kimlii ile birletirilmesidir. 9sa'as rnene vardr, mev'uttur
di#ebiliriz bu anlamda mater#alist olmann mahsuru da #ok. =ma rnene kendi bana olmu
muhta deilmi eklinde varlk izafe edilemez, zira bu mater#alizm tesi5st bir ateizmdir.
Peki #le ise imdi soralm =llah asndan mstagniIik nedir? Ikin biz ferd oIarak tek
bir ismin teceIIisiyiz ve ferd oIarak bir hazine oIarak AIIah geImi gemi ve geIecek isimIerin
topIam ve hazinesi saIt bu vesiIe iIe de yani ismIerinin zuhur etmesi oImadgndan, ferdIiginin
zahire kmayan vechi oImas iIe de AIIah asIi hakikati iIe her eyden gani mstagnidir. Bu
yzden de eriki yoktur. Ama grnen aIem ve biz muhteva oIarak bizzat O'yuz. Ama kimse
marmasn ben ' EneI Hakk'm' diye! Zira bir esmayz biz ve AIIah zat ugruna diIerse asiIik
yapan esmasn yakarda geer! Dnya diIi iIe diyebiIiriz ki IiberaIIik ve markIk yok! nk bir
ynden AIIah muhteva oIarak sen ve sen iIe sende iken bir ynden sen oImayandr. VarIk
diyaIektik bir birIiktir.
AIIah nedir/ <l ce#ap: Ben bir gizli )azineydim #e bilinmek i%tedim& beni bil%inler
diye ma)l!kat yarattm.:
%ER
Bu nedenIe bni Arabi: '() )adi%6i k!d%ideki DNE kk$nden
gelen kelime yerine HEN kk$nden gelen kelimeyle ,lla) ifade '():
%EI
edii diIe getirmitir.
Evet AIIah bir hazinedir. =llah 3=F7dr. 8azine 3=FJdr7. 3=F7 ilimdir. 3=F7, Birliktir. Birlik,
&e#zi =kdes ile &e#zi 1ukaddesin birliidir. Bu birIik/AN, AIIah tarafndan insana yani insani
anIaya ezeIi ve ebedi ekIinde ifade ediIerek sunuImutur. Hazinede =#nJlar, hakikatler
kendilerinden bilisiz bir durumda bulunu#or idiler. BunIara ehIuIIah Ayan- sabite demitir.
Ayan- sabiteIer Hazinenin iinde muhafaza ediIirIer iken AIIah'n iImi idiyIer. AIIah
msemmaIarna yani ayn'Iarna yani isimIerine sordu Rabbiniz kimdir? BizIer ise Sen'sin dedik.
Ama biz kimiz diye de diIedik. Bu diIeyi sonucu bize kim oIdugumuz biIdiriIdi. ;e#tan ise
soru#a 3sen sensin ben de benim7 di#e 'evap verdi* KibirIiIerden oIdu. ;e#tan, daha o an
kibirli ve aznlardan idi. Ama varIgn evrimin de ki evrim in%ani anlamaya i%imdir. 8eytan
kimliini a%len kazanma% d!r!m!n!n kendine teblii& i%imle m$%emma "lmay bekleyen
ademi bekleyecekti. B! y$zden de 8eytann kibiri ,dem ile za)ir "ld!. 5emek ki ey in%anlar:
eytann #arlndan %iz %"r!ml! deil%iniz2 8eytann adem yaratlma%a idi ben eytan
oImazdm savunusu geersizdir. nk eytan daha gaIu beIada da eytan idi. Levhi
mahfuzdaki kaytIarda bu eytanIg duyuIunca AIIah'n huzuruna kp bu eytan kimdir onu
bana biIdir de kahredeyim diye kendini sordugunda, AIIah'n cevab gayet manidardr. AIIah
cevaben o an a#an" sabitesinde zuhur etmemi olan varlk kazanmam )alinde ki d!r!m!
iinde& )en$z ,lla)tan gz$n$ ayrmam )alde iken b$y$k meleklerden "ld!! )alde
geIeceginde ismi eytan oIacak sorucuya "AIIah beIan versin." OImutur. nk eytan GaIu
beIada AIIah karsnda kimIigini sormadan, "sen sensin ben de benim." diyerek kendini
biIdigini iddia etmi ve bu nedenIe AIIah'n ezeIi iIminde eytan oImutu. Bizde tersine GaIu
BeIa'dan beridir msImanz eIhamdIiIIah!
AsInda bir sr var ki anIamak mmkn degiI! AIIah cihetinden bakIabiIseydi eger. Bu
durumda beri, iIeri, yok. AIIah'ta geIip-gitmez. Zaman yok, mekan yok, AIIah'tan baka varIk
yok ama bu metafizigi anIayanda yok! Bu bahisin ne feIsefe nede BerkeIeyIe aIakas var! Peki
bunu nereden biIiyoruz? AIIah'n kendini sundugu kadarndan tabiki; ama bu karanlk bir
mesele ve bu meseIe insani aIgya ak oIsa idi bu aImada nesneIIik adna syIenen her
szn tersi dogru oIurdu. Hakikate de yIedir. Ama nesneI oImamann Hakk'n kavranna ve
insani yaaya getirdigi bir kazan yok! Aagda Arabi Hz.'Ieri ahsnda bunu gsterecegiz.
=nlamann snrl oluu*... AIIah, sadece bu yzden anIaIamyor, yaanamyor ve ya
deneyIenemiyor diyebiIiriz. Tasavvuf iinde sadece Hakk'kn yaanabiIirIigine izin var! Bu
yzden akIi anIama arac oIan feIsefeden doIatg iin yanIIga dm sayn Hamza KI'n
biIe beIki temeIIendirmek istedigi AIIah'n neIigi idi ama ben bu aIana girmeyecegim, nsan
tasavvufi seyhaatte biIe "Arn" tesine geemez. Zaten buras da kefe de haram bIge.
=#anlar varlk talep ederek5alarak bura# terk ettiler. Dn k#ametten sonra o da
dnebilenlere* Her neyse, biz konumuza dneIim!
eytan, AIIah'a bagmszIk tasIad. nsan ise zgrIgn edep iIe edep dairesinde
kuIIand! Bu yzden insan topIumunda ahIak vardr. Bu yzden ahIak kaynag dindir.
DnyeviIeen haI oIarak Iaik ahIak ise dini ahIaktan tremitir. Konumuza dnersek insan hitap
karsnda kendine muhatapIg seti, bagmszIg, ba boIugu degiI. Ve biIdirie tabi oIarak
izinIiIige riayet etti, boyun egdi. AIIah'a kuIIuga soyundu. ;e#tan =llahJa kulluu red ettii iin
e#tandr. ;e#tann ettan olmasna biz sebeb olmadk sebebi kendi a#nJndadr. Ve biIdirii
iIim/isim/msemmann kendinde buIunan istidata gre iImin kendini AIIah'a sunmas nispetinde
AIIah'tan ne oIdugunu bu nispete gre aImtr. AIIah bu kendini biIme iddiasna cevab kendine
sunuIan hitaba riayet oImutur. Hani bir biIisiz insan bizim biIimize inat ben buyum der bizde ne
haIin varsa gr ozaman deriz ite aynen byIe. AIIah kovmadan nce eytan kendini kopard!
IsrarIa AIIah'a dayattg iIminin karIg, &e#zi akdetsen =llahJn kendi izlisinden ve varlk
oIarak neIikIerinin biIinmeyiinden, feyzi mukaddese geImeIeri yani ismin varIk aI iIe cevap
aI ademi bekIedi insanda adem iIe iIk defa insan oIdu ismi iIe msemma oIdu. Feyzi akdes ve
mukaddesin haIIarinin bu diI iinde aktarm yanI bir anIamaya yoI amasn ikisi iin bir pe
peeIik bir sraIIk dururmu da yoktur "AN" deyiimiz unutuImamaI! Bu yzden AIIah
zamandan ve mekandan mnezzehtir. Zaman ve mekan insani anIay iin yine insann dnda
bir isimdirIer. te AIIah kyamette bizi sen yarattn biz suIu deyiIiz diyenIere sen iImini bana
vermeseydin ben seni istidatna gre yaratmayacaktm oIacaktr. Burada isimIerin ister eytan
ister insan oIarak AIIah'a ragmen zgr oIdukIar durumu oImasa idi yaratI ya cebir yada
hesap vermeden mnezzeh bir teceIIi varIgna yoI aacakt ama AIIah'n ahIakIIg yani zgr
bir varIk oIarak ayanIarnn zgrIk iinde iIim ihtiva etmeIerini sagIamas kendi varIgnn
ahsiyetIi oIuundan doIay varIgnn hazinesinin kendisi oIan ayan- sabitenin zgr oIuu
istidatn iIminden kazanmas iIe bir hesaba bagIanmas durumu vardr. eytan zgrIge
ragmen eytan oImad saygszIg, kibiri ve biIgiIigi iIe eytan oIdu. nk, "Rabbimiz
sensin." demek secde etmektir. Tersine, "Sen sensin bende benim." demek ise secde
etmemektir.
Peki tasavvufi ara# nedir> 8ani isim ve istidat te'ellisi zerine var olduumuza yani
rabbimize yneImemizdir. <ani nefsini #ani rabbini bilme ara# ve isteidir. Imeden nce,
azraiIden nce AIIah'n bizi Idrmesini diIememizdir. Mahv- zat oImak istememizdir. AIIah'n
her isim bir rab'dir, kendi rabbini buImak istemiyorsan neye yarasn? BuIanIar ise bu yzden
'EneI Hakk' diyor.
AIIah nceden de gizIi idi, imdide gizIidir. Bizim iin AIIah sadece bir isimdir o bu haIi
iIe bizim iin anIama getiriIemeyeceginden biz fiiIiyatta ancak Hakk'n kuIu oIabiIiriz! ZorunIuIuk
geregi biIecegimiz Hakk'tr. AIIah degiI. Peki AIIah ne oIacak? "AIIah Hakk'n ta kendisidir."
Diyen Kur'an karsnda edep edip susmaktan baka formIe msaade ediImiyor. Bu konuda
konuan yaanamayacak bir eyden bahis aacak oIacagndan yaIanc oIacaktr. ByIece
anIyoruz ki bu ayet geregi Hakk yaam aIanna ancak Tevhid iIe aInabiIir. rnegin HusserI'in
feIsefi yakIam sIami cepheden anIaIrsa AIIah degiI Hakk paranteze aInarak yaam
inceIenir. Yada Hakk inceIenirken gayrs paranteze aInabiIir. Bu feIsefi bir inceIeme
oIacagndan Hakk'a ait anIaymz akIi snrIar iine hapis oImu oIacaktr. TehIikesi AIIah'
deney nesnesine indirgemek ve hakikatinden uzakIaIacag iin yaam aIan dna koymak
oIacaktr. Oysa AIIah iman gerektiren bir inan znesidir. Ancak tasavvuf ona Hakk varIg
oIarak eriir, bu yzden tm tasavvurIarn dndadr. Dnda oIdugu iin akIi kavray iIe eIde
ediIip anIaIamaz. Tersine yaratc oIarak hesaba katImadan, yaamn yaanmasnda insann
edepsizIemesinden baka ne eIde ediIebiIir! AIIah yIe bir zne veya ferd'dir ki Tevhid iImi iIe
biIe deneyIeneyen bir kuatImazIk iinde iIahtr. Eger biz bir yerde AIIah deneyIenir demisek
bu Hakk oIarak anIaImaIdr.
Yani Hakkn deneyleniiAyaan demek da)a d"r! "l!r? b!n!n nedeni: '()
hazineler ?Jnun ilmi, muhteva ettikleri#se biziz."
%DL
Bu yzden muhtevann biIinii meseIesinre
cevap oIarak tasavvuf #e din #ar2 ,ma iin derini a%ndan /ade'e biz mi> )m alemin
muhtevas #ani z =llahtr. Daha derin bir anIay asndan ise, yukarda girip de terk
ettigimiz meseIe oIarak, ?Jndan bakas var m >
DiyaIektik daha nereIerde var bir gezinti yaparak greIim: "simIer (CeIaI6=emal #b
B.N.) #e ayan6 %abite '4n%an68eytan B.N.)& a%lnda ilm6i ila)inin Cne%nelerinin tefrik kab!l
etmeyen iki ve'hesinden ibarettir; ki -fa'iIun veznindeki btn isimIer gibi ifte anlam ta#an
eI-AIim isminin de gsterdigi zere -alim de malum da ilm"i ilahi#e nesne olmaktadr."
%DK
Yine Arabi Hz.nin tem%il ettii ekberi irfan a%ndan %adece )akk grenin ;akfn #e
ayn anda )em )akk )em de Halk grenin racinin:
%D$
oIuu! Racinin'in daha kymetIi oIu
hadisesi hem di#alektie hem de var olana verilen nemi sterir. Bir sayfa tede ayn yerde
anIatIan Vahdet (birIik) ztt kesret (okIuk), escam (mahsusu cisimIer) ztt escad (Iatif cisimIer)
ve daha saysz rnekte eyhI Ekberin irfan diyalektik biImeyen asndan anIaImas g
irfaniyeti temsiI eder durumdadr. Sadece ak kara diyaIektigi de degiIdir bu, ayn yerde yar
karanIk iIe hem aydnIgn (Nur'un) Nur sahsnda kader srrna vakfIgn yine icmaIi ve tafsiIi
iIme denk dmesi ikincisinin daha nemIi oIuu gerekIeirken aydnIk ztt mutIak karanIk
er hazretIerinin tann ve yar karanIk hazreti iIe hayrIa errin ayrd ediIii gibi metafizik
senboIik ifadeIer gayb aIeminin anIaImasnda diyaIektige duyuIan ihtiyac ve de diyaIektigi
kuIIanmada ki derinIigi gsteren aIametIerdir. Tasavvuf iin diyaIektik konusu netIetigi iin bu
konuya daha fazIa girmiyoruz.
Maddenin nasI bir mevcut oIduguna ait sanrm yeterIi aIm ina ettik. BiIiin tipine ait
feIsefi tartmaya bu aIeme geerek; devam edersek; bu tartmay uzatmamak maksadnda
oIanIara unu syIemektir hedefimiz. HegeI " Ay dnya iIe itme ve ekme kuvveti iIikisinde
buIundugundan dnya zerine dmez." derken ok materyaIist; Marx'ta " AnIamay dnmeIi
ve bunun zerine daha ok kafa yormaIyz." derken ok ideaIistmi gibi grnyor diyenIer var
feIsefi tartmaIar esnasnda yani ideaIiz ve materyaIizm gibi kampIamann iin zne giden
yakIamIar engeIIedigini grenIer var! Biz aImIarmzIa onIar iin bu aIma nezninde bir
uyarda buIunmak istedik. Az yukarda eIe aIdgmz vahdet-i vcut hususu meseIenin zdr.
Bu yakIam onIarda bir kvIcm uyandrmyorsa beyinIere syIeyecek baka szmz yok
diyebiIiriz.
DiyaIektik deyince bakaca iddiamz; diyaIektigin Marx gibi kafaIar kaybettigi gnden
beri oIdugu yerinde saymaya devam ettigidir. Tespitimizi crretkarca iIeri srebiIiriz. nk
biIimIe yaam koIayIatrmann tesinde evrenin sonunun tannacag, varIgn tketiIecegine
oIan rtk beyanIara sahip oIan ve bunun neden oIdugu giziI bir inan iIe ateizmi temeIIendire
bir D.M. sosyaIizmi kuramamtr. Bu iddiamz hafife aIarak dudak bkp, ama tm dehaI iIe
Marx'ta bir ateistti diye uyaranIara Marx daha uzun yaamaI ve ya 21 yy'da biIimseI ve feIsefi
geIimeIeri top yekn kavrayacak yeni bir Marx'a ihtiya var diyerek cevap vereIim.
Yeri elmiken almamzda eni bir #elpaze izmemizdeki ama'mz nedir> Di#e
soralm ve toplumsal temellere dikkat ekerek 'evap oluturma#a alalm. :ira toplumda
ha#at bulma#an bir dnn var olma deeri nedir ki> Bu tarz almlarla biz hem 1arZizme
dindarlardan ele'ek ereksiz tepkilere enel olarak hem de +slamJda temellendirilmek istenen
8eideer ve bir dizi baka felsefi anla#larn #anllklara dlmeden daha eni bir temelde
birletirilmesine sebep ola'ak alma orta#a ko#mak istediimizi belirtelim. =#r'a
komnizmin hakl ve inan'a enel olma#an bilimsel tutumuna taraf tutarak, buradan devamla
mater#alizmi ateizmden a#rarak .ateizminde tarihsel nedenlerden dola# 1arZizmde ereksiz
anlam bulmasndan0 kr krne ateizme balanan insani anla#n, dola#s#la bir #anl
ateist"mater#alist anla#nda nne emek te isterdik. Peri vi'dan sahibi olan insanlar
ahsnda sanrm isteimize ulatk. Bu erevede ama'mz komnist arkadalar znde
atmadklar +slamJa davettir esas zlemimiz. 6e buna paralel olarak +slami kesimi de insanlk
mirasnn kavranlmas m'adelesine ekmektir.
Zira bunun mmkn olmasna 9urJan da #ardm'dr. =llahJu )eala 3)aa ki .eklinde bir
hedef l ko#arak ve de sizi birbirinize dman ede'ek0 mal, aranzda bir tekel .devlet0
olmasn7 a#etini zikrederek aslnda 9omnist ve +slamJi kesimin a#rlmaz'asna bulua'aklar
en iddetli ittifak noktasn da #aratmtr.
Tabi ki bu proGenin nnde #ine iki enel var*
Bunlar zetle#e'ek olursak #le ifade edebiliriz. Bunlar komnistlerin dinsizlikte srar
ile +slam insanlarnn zel mlki#eti terk edeme#ileridir.
slami kesimin insanlar =llahJn klelii a'ele'i deil! #avaa terk ettiren usulnden
ders ve terbi#e almama benzi#orlar.
slam anla#nn maldan srarla vazeirme #nndeki a#etlerini adeta rmezlikten
elen bir #aklamla ilili a#etleri sanki az deerli etkisiz ve #ok sa#arak! =llah knad halde
mal #ma# ila nihai#e olarak! stne stlk =llah izni iinde rme hasta tutumlar! asla Ali
+slamJn deil! tersine alladklar hevalarna hizmet eden arabet, af#onik din anla#larnn!
aslnda dn#a#a ait ka#larnn ka#naklk ettii eri'i, ben'il, haris zelliini =llahJa ve dinine
ramen aamamalar iin ne kadar zor olduunu #eterin'e steri#or.
Mal varln niteliksiz olarak rp serma#e ve sradan mal varl arasnda bile zoraki
a#rm #apan! maln varln ebedi alla#an mal, onun ahsnda dn#a -utJundan, ille de
modern dn#ann serma#e putundan -e#amber arkada ve a 8z. 4bu":er akna
vazeme#enlerden medet uma'ak halimiz ve mihnetimiz #oktur*
Vazeme#i'i tarzda temellendirilen srarlar ile dn#a#a ait tutkular kendi mezarlardr*
=llah, HakkJn tesis edilmesinde ki bu iki sapmadan ateizmden ve serma#eden ve bunlarn
insan insanlktan karan sonularndan inallah bizleri korur.
Y'e =llah'mz (CC) insan soyunun varoIdugundan bu gne kadar sren egemenIik
iddiasnn; nefsimizde, btnIgmzde, onun beden boyutu oIan vcud dkmnde, ruhsaI
boyutun beyin biIiIiIigi oIan Nafsmzn bireyseIIigimiz oIarak beIiren, dnme gcmzde,
kaIbi biIiIiIik boyutu oIarak var oIan tutkuIarmzda yaam buIan dnya iin yaama ve ona
hkmetme isteginin; ksacas insann AIIah'a ragmen var oIma abasnn biimIeri oIan
"Sermaye" ve "ateizm7 vb dainet putlarndan bizleri kurtarsn. Dn#a# =llah ile halifesi olarak
dzenleme#i bize nasip etsin. +nallah*
Serma#e en azndan, en i#imser tutumla fiili#atta bir ara derekesine drlmeden bir
1slman iin =llahJn ama olama#a'a #eterin'e ak sanrz*
te )evhidi #ol burada bir olanak sunu#or. Bu olanak udur: 76'udu, fiilini, sfatlarn
#ani her e#ini 8=99= )4/M+1 4) bu #olla nefsini @uh'a evir (ykseIt), yada en azndan bu
yoIa gir ki Nafs'n yani beyinseI biIiIiIiginIe sen, senin AIIahJn zuhurat #eri olduunu bilesin!
senden her daim 8akkJn zuhur ettiini bilesin.
Bahsettiimiz 7 )468+D+ ?M=F=9 7 =llahJn ama! =llahJtan a#rnn terk edilmi ara
olmasdr. B#le olmaldr ki =llahJta #ok olma olarak 3&4F=7 .=llahJa se#ir.0 =llahJta var olma
3B49=7 .=llahJta se#ir.0 #aanmas olanakl olan durum olabilsin.
Bir tehlike daha var* =ma'a iden #olda her e#i mubah rmek iin kullanlan felsefi
anla# olarak 1=9<=64M+:1 ki pramatizm ondan sonra da else pramatizmin nsel anla#
ve zirvesi, doruu olarak 'iddi bir eneldir.
Mak#avelizm ahlakl olabilmenin tm olanaklarn imha eder. +te +slamJn kapitalizmle
uzlaarak kapitalizmin vi'danlara tahakkm etmesinde mnafklk #olunu aarak insanlar zel
mlki#ete tren ba sebep 1slmanlarn kapitalizmle 1=9<=64M+/) karakter alan bu
uzlamalardr. +ranJda u#ulanan ekonomik model olarak kapitalizm bu durumun ak
rneidir.
Ama btn bu iddiaIarIa beraber anIaImas gereken udur: saIt hakka iaret eden bir
feIsefeyIe, ekonomik modeIIe degiI. BunIar iin temeIidir. AnIaIacag gibi pis zeminde
MsIman kaInamaz. Fakat unutuImamaIdr ki irademiz d var oIan bir pis zeminde de oIsak
veya temiz bir zemini irademizin tezahr oIarak nesneI oIanakIarn iinde kurmuta oIabiIsek
de, maddenin meIekut'unun biIgisine yaInz AIIah'n izni iIe sahip oIabiIiriz!
ByIe bir iddia iIe biz ortaya biIgi mi koymu oIuyoruz? Ortaya atIm bir iddiadr
diyenIer; bu boyuta vaaz ediIen aImay her ortamda ama masivayIa iIgiyi kesmek kayd art
iIe deneyebiIir! Burada materyaIizm yok oImuyor! VarIkIa insan iIikiIi oImak zorunda.
Tabiat geregi madde zaten AIIah karsnda yokIuk hkmnde vcutsuz AIIah'n
kayyumiyetiyIe var oIan AIIah'n orada var oImasyIa varIk mahiyetine sahiptir. +te bu nedenle
=llahJ rmektir maddenin melekut bo#utunu rmek ve bu nedenle ilem izne tabi #ine bu
nedenle madde de metafizik bir boyut var diyoruz ! Bu nedenIe DiyaIektik MateryaIist dnme
tarz bir mantk kuIIanIrken hem materyaIist kaInabiIir ayn anda AIIah'a da inanIabiIinir
diyoruz.
Mhim bir noktaya zeI bir uyar gndererek yanI anIamaIar da engeIIeyeIim. Bu
noktada, saIt D.M. iinde kaImakIa; ateist maddeci oImakta srar etmekIe; buradan iIeri
gitmemekIe; insanIar, biImeIidirIer ki AIIah'n hakiki gerekIiginden onun her yerde hazr
oImasnn mahedesi oIan AIIah'ta ki seyrimizden de, yani bekadan, maddenin meIekut
boyutunu gzIemIemekten de veya yaamaktan da vazgemi oIacagmz biImek zorundayz.
Tercihimizin bir faturas var!
Cevat Mansuri bir eserinde tam tersini diIe getiriyor: "Biz materyaIist oImamzda
onIardan aag kaImayaIm. "
363
Onun abas ekIen AIIaha inananlara kar eklen maddeye
inanma "c!kl!! yani. Bu bir eliki deil zira madde .doa0 ve melekut alemi a#r kanunlar
olan farkl iki dn#a deil! bir #n ile iinde bulunduumuz mekan olan dn#ada da ile#en
tek bir dn#a var. <ani =llah bir ki kainatta birdir. MeIekut boyutunun bu dnya iIe i ie oIan
ynIerine ait durumIarn gsterdigi gibi hakikatte tek bir dnya var! Kur'an-dan biIiyoruz. AIIah
diyor ki: " OnIar, dnya hayatnn grIen ksmn biIirIer." Diyor iki dnya var demiyor!
IIa dnyada takI kaIp inanmamakIa ateist pozisyonda kaInm oIur, inanmakIa birIikte
DiyaIektik MateryaIizmin ateizm iIe birIeen ynn eIeyip AIIah'n mahedesini istemeden
ekIen iman ederek yaamak istemek ise en azndan ATEZME TERS FARKLI VE LER FAKAT
SONUTA HAKKATTEN BER ERAT ZGSNDEK BR MSLMAN'IN MSLMANCA
DURUUNDA DEMR ATMAKTIR. Bu duru en iyi tabiriyIe MuteziI benzeri bir duruta kaImaktr.
Bu manaIarn kavranImas durumunda AIIah'n mahedesinden; yani tasavvuftan kaarak
diyaIektik materyaIizmi hevesIisince geIitiriIip veya eski haIinden ateizmin iIga ediImi
biimiyIe kuIIanmasnda bizce saknca yoktur. ,nk ahir zaman agmz kapitaIizme kar
kitIeIerin ezeIi hakknn kitIeIere kazandrImas, dnya da haka yaam ve adaIeti gerek
anIamda tesis etmek adna emperyaIizm ve proIeter devrimIeri devri oIdugu gibi ayn anda
bununIa birIeik oIarak iman kurtarma devridir de.
GrIyor ki dnya varIg hakknda veya zerinde yaayan topIumIara ngrIm
siyasaI ve topIumsaI tespitIerin var oImasna dayanan insan dncesinin geIitiriImesi oIarak
insann dn#a#a bakan #z! a#n bir anda metafizie de bakmak zorunda olduundan! bu
durumun ereklemesi halinde melekut aleminin bu dn#ada ki varl olarak dn#alarn i
ieliinin mahede edilmesi olarak! melekut aleminin #ani metafiziin elimizdeki varlktan
bala#an, fiili varlnn kabul salt vahdet"i v'udun sterebildii bir #oldur. Bu #orumu#la
bu #ol tm bili teoriIerini aan biIgiIenmenin gerek devrimci bir yorumuna izin veren biricik
yoIdur. Ksacas dinin kabuIn fizik; fizigin kabuIn din geersizIetirmez. Ayn biimde de
meIekut aIemi de bu dnyay ve zerine dnmeyi geersizIetirmiyor!
Evet nesnel bilinin, daha ksmi ve mmkn bir karaktere sahip oluu ile varlk aIannn
varIgnn anIam asI da nedir? BiIincimize byIe bir yansma neyin yansmasdr? AsInda z,
(ruh) AIIahJtan eldii halde .=llahJa dnp perdeler kalkana kadar ki alemdeki se#rinde0
doalaarak =llahJ a#b halinde bile'ek hale elmitir.
Varln bu biimde a#b bo#utuna sahip oluu ise perdelere sahip bir bilin iin
=llahJtan uzaklamadr.
Neden>
ilkin iindeki ikin ereini remez izin #ok*
Ruh zn z iIe zn birbiri iIe iIikisinde, kendi fakItesi z iIe aIemdeki seyrinin,
insanda bir biIin haIini aImasyIa da varIk maddi varlk ve zihinde ne#se o halde rnd
rntsel eklinde, zihinsel dier bir varlk olarak! varlk ikilik kazanarak var olmutur.
kin'i olarak ta blnm ve kendi iinde bo#utlar kazanm varln madde bo#utunda
kavrannn bilin'imizde #ans olmasn hazrla#anda bu kk birliinin allanamamas, #ani
insan anla#nn perdelenmi oluudur. Bu nedenden ka#naklan durumdan dola#, ounluk
insanlar'a rlemi#or.
Peki ikilik nasl ve neden karmza kmaktadr> 6arln mmknler olarak kesrete
kmas nedeni#le #aanan ve bu nedenle de maddedeki melekut bo#utunun rlememesi
ana neden olarak! tamda burada! allarn perdelenmi olmasndan elen! bir #n ile de
olmas ereken insana has olarak verilmi krlk neti'esinde karmza kmaktadr. Doaldr
ki perdeler tm insanlar iin kalka'ak olsa idi! dn#ann rnen #z olarak bu dn#a
dediimiz dn#a ortadan kalkar. 1utlak adalet te'elli eder. +nanan ve inanma#ann rnn
bir olduu durum te'elli ederek! insanlarn ou iin olmak zorunda olan a#b durumu ortadan
kalkard.
Artk anlal#or ki =llah'a erememi insann maddenin temeIIendiriImesinde en fazIa
gidecegi #er mater#alist felsefi bilin ve baktr. Bu #zden insan ister #ntemli bir felsefi
dnme eitimi alm olsun! isterse nlk #aamn etirdii dzenlenmi bir dn'e#e
sahip olsun! iddias, varln eitli bo#utlarda ikilik halindeki te'ellilerinin ifadesi olarak
maddenin bilinten bamsz oluu olarak temellene'ektir.
Bu durum maddenin bilin'imizde bir #eniden retimi #ani melekut bo#utsuz bir d
varlk anla#na da#anan zihinsel ve felsefi retimine #ol amakta ve#a neden olmaktadr
di#elim.
Maddenin zihinde b#le bir retimi! bu retim eklinin de bir de tekabli#ete
vardrlmas ile dorulamasnn salanmasnn pozitif tekabli#eti manta saparak
di#alektikten kama ile de salanmak istenen trevleri#le! maddenin #ansmasnn bu anla#a
da#al olarak! bir zihinde #eniden retilme sonunda orta#a kan bilisinin dorulama ve
tekabli#et sala#an #ansma olduunun sanlmasnn #anlsn #a#oruz. Bu hali ile
#ansma kuram ve durumunun bilin iin, bilin'i akla#an ereklii tanmlamada en #etkin
#aklam olduu! mater#alist kalnmak ka#d ile " mater#alizmin de temellendirdii ibi "
mater#alizm en ileri felsefi duruuna erimi bulunmaktadr ve burada da kalmak zorundadr.
dealizmden ka#naklanan armanlarda zihinsel tahlilin da#and varln ontosunun
farkndan dola# bir birini rten deliller olarak ta orta#a srleme#e'einden ve de a#r'a
idealizmin ok dze#siz'e ele alarak zn arptt 3bilin birliinin7 anlatlanlara ters bir
rt' delil olarak ele alnmas baka bir hata #ada idealizmin bilin birliini, ieriinden
so#utla#arak ele alma durumundan dola# da, hatal #aklam olarak bo bir iddia olarak
karmza ka'aktr.
Salkl bir bilin birlii iddias ilk olarak sade'e antropomorfoloGik kkenli 'anllarn
deil, dier ha#vanlarnda bu al#a benzeri tepkiler vermesi ile 'anllar dn#asnn bilin birlii
olarak karmza kar. " 9i aksi halde dier 'anllarla aramzda her eit iletiimin varlndan
bahsetmek sama olurdu." +kin'i olarak salkl bir or#antas#ona sahip olma#a baldr.
On' olarak d varlklarn adlandrlp kavramlatrlmas ve anla# olarak #eniden
retilmesinde insanlarn bu ilemin temelindeki adlandrmada konsensse ulaarak b#le bir
kabulden doan ittifakl dnnn de umumi#et kazanmas olmak durumunun domas
erekmektedir.
Yakn zamanda #aadmz PorbaovJun dilinde pelesenk olan prestro#ka ve lastnost
tabirlerinin nasl orta#a atld andan sonra dta var olan varlksal durumun kavranlmasnda
adlandrmann #ol at zihinsel manada ittifak halinde olmakla ortak dnebilme
durumunun, be'erisinin bir sistemin deimesindeki hzlandr' roln hep beraber izledik.
Burann konusu deilse de ha#atn deimesinden kar olma#anlarn dilin nnde
neden eri'i bir elitirmeme eneli olarak varolma istekleri de b#le'e bu bahis iinde de olsa
aa km olu#or.
B#le'e #ansmann mahi#eti hususuna irmi bulunduk. <ansma iin bundan baka
birde unun s#lenmesi erekmektedir. <ansma, #ans#n retilme bo#utundaki eksiklik
toplam kadar da eksik #ansma olma karakterinin de zden kamas erekmektedir. Bu #anl
anla# da enellemek istedik. Bu biri'ik husus zden kat mddete de di#alektik
anIattgmz gibi diger anIayIara kabuk oIamayacaktr. Bu meseIe ok mhim. <ani di#alektik
kendi iine, kendi kendine hapis ola'aktr.
a"&elsefi kmzn asl nedeni ve tekrar di#alektik stne ve mater#alizm de
anakronikolduunu bili#or mu#uz>
Burada kendi proGemizin mahi#etine, anlatmmz asndan di#alektiin rolne biraz
aklk getirirsek: Bizim iin diyaIektik, bir ereve 5 kabuk vazifesi re'ek fakat bu bir kaplam
olarak #le bir ereve ki ilemine #ani kendine relik kura'ak tm #apnn kendi iinde
tmeli oluturan bu tikellerine, #ani kendisinden farkl dier akl #ollarna kaplam ola'ak olan
bu ereve, bir dn #olu olarak kurma#a altmz zihinsel #apnn erevesi olarak a#ni
bir anda bahsettiimiz ilemi ile e#tiim #olu#la iliki#e eerek oluturduu hermeneutik
#apsnn #ine kendi zerine #nelerek, de#im #erinde ise metaformik bir akla merkezine
akarak, bu akn merkezden derinlemesine inen analizi #aratmas #olunun bir eri dn#le
#ine baa dnerek, ereve#i artk bu #eni hali ile #eniden oluturan, bu #olla dta olan olarak
tabir ettiimiz irras#onel varl da bir du#um nesnesine dnm zihin obGesi olarak ele
alma# be'erebilmi #ap olarak kendini oluturmas, ilem ve kaplam birliinden olumu bu
#eni zihinsel #ap#a katlmas#la enile#en ras#onel durum, irras#onele zihinsel nesne katan
ve ondan zihin iin obGe imaG alan faali#etin bir rn olarak bili ve nesnesinin aa kmas
#olu ola'aktr.
te bili ola'ak malzemenin izledii bu #olla bilinin bu zihinsel aktivite sonu'unda bir
elle tutulur i #aptran nitelik ve biim kazanmas#la olutuu zihinsel ile#ie kavumak temel
ama'mz ola'aktr.
Bu baarlrsa di#alektik diger dnceIerin, akI #ollarnn e#tiimsel birlii iinde eit
bili departman ve kabuk olarak ilevlendirildii iin #eni ka'ak bir felsefi akl #rtn de
bu dn #aps iinde daha doar domaz #er ala'ak olmas esnekliinin varl nedeni ile
adeta felsefi zihinsel kamplamalar sona ererek her zihinsel #eni bir akl #olunun bulunmasnn
da zrl salanm ola'aktr. Bulunan bu #eni #olun mev'ut zihinsel #ap#a katlmas her
seferinde zeninlik ve 3daha"daha7 dorulama 'n artran bir faali#et olarak bililenme#i
snrsz'a tevik edile'ektir.
Ksa'a di#ebiliriz ki: ,ereve olarak di#alektik bir kapIam oIarak her eye kabuk oIurken,
her ey ayni bir anda ereveye akarak oIuan anaforda iIemin kendisine, ereveye akarak
ortaya kan zihin metaforunun tekrar tekrar bu kabuga yneIme yoIuyIa dnseI durumIarn
sadeIetigi fikirIer oIarak oIuan zihinseI durum da oIumu oIuacak, zihni biIginin ekIektik
oImayan tm akI #ollarnn birliinin rn olarak orta#a k da bu sa#ede mmkn
ola'aktr.
BT =<FV :=1=FD= &4M/4&4F+F BT POF4 9=D=@ B=;=@=1=DVUV )O1 +F/=FM=@VF
/?<T) +F/=F B=:VFD= 94FD+/+F+F @4DD4D+M14D+U+ B+@ :+8+F DOF<=/VF=, &4M/4&+ =9VM
<O@O)O; B=:VFD= 9=6T;1=/VFVF D= =,VMV1V ?M=Q=9)V@. ?FTF, BTFTF /?<T) :+8+F
D4U+M! )O1 +F/=FM=@VF B+@ /?<T) +F/=F ;=8/VFD= 8=<=) BTMDTUT! )O1 +F/=FMVU=
=+) P4F4M B+@ :+8+F <O@O)OMO;OF B+,+1+F4! )49 )49 +F/=FM=@VF +F/=FMVUVF /?<T)
:+8F+F ?M=@=9 )=/@V1M=F1V; B+@ &4M/4&4 DOF<=/VFD=! 94FD+/+F+ BN<M4 B+@
)=/=@V1 +,+FD4 BTM1=/V 8=M+F4 6=@1=<= D?U@T F=/VM <?M =MV@V:> +;)4 B+:+1
&4M/4&4 9=-/=1VFD= )O1 D4@D+1+: BTDT@. N:M41+1+:+F &?@1OMM4;)+@+M14/+ )=1
D= BT ?M=@=9 =FM=;VM=B+M+@.
DiyaIektik materyaIizme geIince bir yntem oIarak EngeIs'ten aktardgmz " nsanIk
diyaIektigi ok bekIedi ve onu amak iinde ok bekIeyecektir." YakIamna yardmc oIan
topIum aIanndaki u aIm da aktararak ayrca Lenin'in feIsefenin yerine geebiIecek bir
topIum biIimin bekIentisi iinde de oIduguna gnderme yapm oIaIm
DiyaIektik MateryaIist feIsefenin yaptg en byk devrim soyut iIe somutun bir ve ayn
anda eIe aInp bu iki zt durumun etkiIeimi iIe biIgiye uIamak oIacaktr. Ayrarak ifade etmek
gerekirse so#ut #n ! bir tmden geIimIiIik oIarak, anIama safhasna, aratrma safhasna;
somut #n ise tmevarmIIk oIarak aktarma safhasna, sunma safhasna, denk der. ByIece
diyaIektik materyaIizmin bu zeI durumu hakknda onun somut ile ilikisi iinde so#uta #er
verdii bilinen bir erektir. te onu feIsefe oImasna ragmen biIimseI bir yntem de yapan bu
yndr.
Ama bu durum diyaIektik materyaIizmin bir feIsefe oIarak topIumu akIamasna yeterIi
oIuu yerine, tam tersine topIumu akIamada bir topIum biIim bekIentisini hi sndrmemitir.
" (.) geIimesinin ve iIeyiinin biIimseI bir akIamasn vermek iin giriiIen bir aba iIe, 'iIgiIi
gerekIere' materyaIizmin getirdigi kadar dzen getirebiIecek, yani onun gibi, beIIi bir
biimleniin kesin bir bilimsel aklamasn yaparken onu canI bir grnm oIarak sunabiIecek
oIan bir baka aba iIe karIancaya kadar. - Bizim bu aImamz, bu iddiaya adaydr.
Tevhid nderliinde pr"letarya %"%yalizmi ka%tmz iin niyetimiz ba)%edilen b! bir
baka aba sfat oImaktr.B.N. - o zamana kadar materyaIist tarih anIay, topIum biIimIe e
anIama geIecektir."
%D(
Bu aIma bu tahminin n szdr asInda bir topIum biIim kurmaya
yneIiyoruz. mrmz ve oIanakIarmz yeterse, bu aImay da aan bir topIum biIimine kap
araIamak ve yoI amak isteriz. Zira "Marxn deyimi ile 'Dapital)& '%adece p"litik ek"n"minin
deil? kap%aml bir mantgn topIum ina etmedeki roI asndan iIemIerinB.N.) 'tek biIimseI'
yntemini gstermek iddiasnda buIunmutur."
%DE
te Marx iin demitik; feIsefi aIm yaparak
aImnn yaam buIdugu, topIum kurdugu tek fiIozoftur. Bunun byIe oImasnn nedeni budur.
Lenin'in Rusya'da devrim yapmasna teorik oIarak hizmet eden temeI kitap 'Rusya'da
kapitaIizmin geIimesi' adI eserse; StaIin'in StaIin oImasna neden oIan eserde yine KapitaI ve
onun en ince noktaIarna kadar kavranmasdr.
imdi diyaIektigi en zI biimde ifade etme abasna hizmet eden ve yukarda ki
yakIamIar daha da anIaIr kImasn sagIayacak bir dizi anIaty dikkatimize aacak ksa bir
aratrma gezintisini yapmay uygun gryoruz.
BiIinci tarif ederken Marks: " VarIkIarnn topIumsaI retiminde, insanIar, araIarnda,
zorunIu, kendi iradeIerine bagI oImayan beIirIi iIikiIer kurarIar; bu retim iIikiIeri, onIarn
maddi retici gIerinin beIirIi bir geIime derecesine tekabI eder. Bu retim iIikiIerinin tm,
topIumun iktisadi yapsn, beIirIi toplumsal bilin ekillerine tekabI eden bir hukuki ve siyasaI
st yapnn zerinde ykseIdigi somut temeIi oIuturur. Maddi hayatn retim tarz, geneI oIarak
topIumsaI, siyasaI ve enteIekteI hayat srecini kouIIandrr. nsanIarn varIgn beIirIeyen ey,
biIinIeri degiIdir; tam tersine, onIarn biIincini beIirIeyen, topIumsaI varIkIardr." Der.
366

GrIdg gibi materyaIist diyaIektik bilinci incelenebilir %"m!t alann kendi%i ile
k"!llandry"r? zaten dikkat edilir%e biz "n!n incelenebilir alan diye %nrlarn daraltt
alann %nrlarn geniletmek i%tei ile "n!n kaba materyalizme yapt %en dar%n yaklamn
kendi%ine yneltiy"r!z? kendi ta%a##!r!nda canlandrd izdii& kendisinin bilin d
zerine #apt tanmlamasnn bizzat kendisini belirlediini, kendisine snr izdiini
sterme#e al#oruz.
Bu minvaIde, bu bahsi unutmadan buna ek oIabiIecek, diyaIektigin farkna vardg ama
kendisi iin tanma dntremedigi yinede kendisinde i#i ki var olan zneler aras ilikiye gz
atalm. EngeIs& in%anlar ara%ndaki ilikiler iin diy"r ki: '...) "y%a b! ilikiler& )er zaman&
ne%neye baldrlar #e ne%ne gibi gz$k$rler.
367
Biz ise bir adm daha iIeri atarak bu iIikiIer
nesneI oIarak eIe aInabiIdigi ve yargIanabiIdigi iin nesneI iIikiIerdir, diyoruz. Zaten iIeride
inceIedigimiz gibi zneIer aras oIan bu iIikiIer nesneI iIikiIer oIarak, nesneIIik kouIIar iinde
inceIenebiImektedir. IikiIerin bize biIgi "larabilecek bir %!n!m! b! incelemeden de
gelebiliy"r%a kim%e k!k! d!yma%n& bilgi veren bir varIksaIIkIar nesneI oIarak var oIdugu
iin bu iIikiIer vardr ve de inceIenebiIir diyoruz. Bu gibi durumIarda epistemoIoji ontoIojiye
bagI oIdugu iin bu durumdaki epistemeIer (biIgiIer) nesneIdirIer.
IikiIerin nesneIIeirse IIebiIir ve degerIi oIdugunu birde Marxtan grelim. <ric)
>r"mm!n C.e#me .anat adl kitabnda? C.e#gi D!ram. .e#gi: 4n%ann ;ar"l! ."r!n!n!n
Fz$m 3"l! adl ba)%inde? 0ar@tan aktarlarak yle ele alnr: .e#gi d"!ran bir g$t$r
%e#gi; gszIk sevgiyi yaratmaz. Marx bu dnceyi yIe akIamtr: " nsan insan oIarak
dnn ve onun dnya iIe iIikiIeri de insanca oIsun o zaman sevgiyi sadece sevgiyIe, gveni
gvenIe v.s. degitirebiIirsiniz. Eger sanattan tad aImak (anIamak B.N.) istiyorsanz sanatkarca
egitiImi oImanz gerekir, eger baka insanIar etkiIemek istiyorsanz, onIar zerinde gerekten
uyarc ve geIitirici etki yapan bir kii oImaIsnz. nsanIarIa ve dogayIa oIan her iIikiniz, sizin
iradenizin nesnesi oIan (nesneIIemi istegin davranta ve her trI yaantda ortaya kan
biimIeri oIarak iradeniz B.N.), gerek bireyseI yaantnzn en net yansmas (n
yaratabiImeIidir.B.N.) oImaIdr. (Yani z iIe sz bir oImaIdr diyor. nszde demitik
komnistIer namusIu ve kanunIarna sadakatIidir. Marx'ta MevIanann a)lak #ar2 B! a)lak
%iya%i alana diyalektiin bir ilke%i "larak yan%r. 1e"ri #e pratiin birlii2). <er %e#en kii
"larak yaamnz "rtaya k"y!y"r ama %e#ilen bir kii "lamy"r%anz& %e#giniz g$%$zd$r.
8an%%zlktr.:
%DR
Burada da grIyor ki Marksizm'in ifade ettigi tarzdaki zneIer aras iIiki; bize gre de
dogru aIgIanm; iIkin insani iIikiIer nesneI oIunca inceIenebiIirIiIik anIamnda gerekIik
durumu tayorIar ve ayrca ikinci oIarak istekIer nesneIIeebiIirse yani i ve d bir oIursa ki
iirde anIatIdg gibi "eIma ne gzeI eIma ii turun d turun ne gzeI eIma" veya yine 8z.
1evlana'nn dedigi gibi "ii iIe d bir" kendi iIe bark oIarak ancak bu artIar sagIandgnda
gerek insandan ve kendisini gerekIetiren sahici iIikiIer yaayan insan oIarak gerek insan
iIikiIerinden bahsetmek mmkn oIabiIiyor; yine beIirteIimki anti mnafkIk durumIarda
ancak bu ve aagdaki artIarda geIiebiIir. MnafkIgn pan zehiri, "MIk AIIahndr." Ayetine
inanmaktan geIir.
MIk bize, yoIda kaIma veriImek zere veriImi bir emanettir diyerek. Dnya gnIden
siIindiginde mnafkIgn nesneI zemini kaIkar!
Ama akIdan siIinmemeIi dnya! AIIah iin aImak ibadet oImaI. nk akIdan da
siIindiginde bu kez biriIerine uak oImak tehIikesi ve tembeIIik dogar. Ama gnInden
siIemezsen dnyaya uaksn o zaman! MsIman AIIahtan bakasna bagIanmamaI gnIn
veriIecegi tek yer AIIahtr ve gnIIer ancak AIIah'a yer oIunca insan mutmain oIur. Yani keIime-i
tevhid-i yaamaIsn "La iIahe iIIaIIah."oIarak keIime-i tevhidi mran'n annesi yIe zikretti: "Ey
AIIah'm bu grdgn evIadm oIan imran her trI bagmIIktan zgrIge kavumu haIde
sana adamak isterim."
Yine airin dedigi gibi: Dosttan bir eIma geImi,/ EIma ne gzeI eIma,/ +i turun d
turun,5 Fe zel elma./ EyIenin turnaIar,/ Bizde varaIm,/ Haber soraIm,/ YoIda oIaIm.
imdi de biIgi asndan geIeIim bir baka boyuttaki tartmaya.
DiyaIektikte biIgiye ve varIga kesin mutIak paye bimez, daha Einstein'n biIe
diyaIektigin maddeye uyguIannn kefinden sonra, diyaIektigin varIk zerine yneIttigi
yakIam sagIamIatrdg biIiniyor. Ayrca onun geneI ve zeI rIativite (greIiIik) teoriIeri teori
oImaktan kt, sonuIarnn gzIemi deneyIe tekrarIanabiIme durumuna getigimiz on yIda
kavutu.
AIntya ba vurursak bahsettigimiz meseIeyi daha iyi anIatm oIuruz. "Bir uzay-zaman
bagnts dizgesi iinde dogay Ime. Bu aratrmann imdiki durumu Einstein'n greIiIik
kuramyIa beIirIenmitir. te ondan kimi nermeIer: Uzay kendi bana hibir ey degiIdir;
(fakat B.N.) mutlak uza# #oktur . O yaInzca iinde yer aIan cisimIer ve enerjiIerIe var oIur.
(AristoteIes'in eski bir nermesi:) :aman da hibir e# deildir. <alnz'a iinde een ola#lar
sonu'u vardr. 1utlak zaman #oktur, mutIak e zamanIIk da yoktur. (.) (AristoteIes'in yz
yIIar nce dedigi gibi B.N.) Zaman, iinde oIayIarn getigi eydir."
%DI
Yeri geImiken bu tahIiIi Vahdet-i Vcut merebi iIe aIakaIandrmak isteriz. MeseIeyi
ksaca bu merep dahiIinde de aacak oIursak. Bu meseIe yIIar nce sIam'n biIdirdigi gibi
yani AIIah'n esma oIarak mmkn varIk aIemine teceIIisiyIe, kn emri iIe biIinmek istemesiyIe,
kendini yaratmasyIa, bu yoIIa var oImasyIa, varlk bize re orada varlk olarak var olur. Ama
=llah #le bir =llahJtr ki zat uruna is#ankar esmasn #akar mahveder, heIe ki esmas iIahIk
tasIasn!
AIIah'n haricinde; AIIah'tan baka, mutIak varIk, yani varIg kendinden zorunIu varIk,
varIgnn var oImasna kendi karar vererek var oImu; varIk yoktur. Bu nedenIe sadece O
vardr ve gerek manada ondan baka var oIan, baka bir varIk yoktur.
Allah muhtatr, ihtiya sahibidir, namaz kIar, mmindir. Peki o nasI tarzda bir
muhtaIk ve ihtiyaIk duyar. O ihtiya duydugu ve muhta oIdugu eyi yine kendine
dayanarak giderir; onun ihtiya ve muhta oIdugu eyi oI demekIe ihtiya ve muhtaIgn
gidermesi hibir eye benzemezliinin de temelidir. :ira esmalar olarak bizler ihti#a'mzn
iderilmesinde =llahJa muhta'z, kim kendi ihti#a'n ol demekle iderebilirse o zaman ilahlk
taslasn* +hti#a du#duu iin bizi #aratan ve #aratma ile ihti#a'n ideren =llahJa hamd olsun.
AIIah hari hibir varIgn varIg kendi bana; verdigi kararn neticesinde var oImu
degiIdir. AIIah'n zat hari diger varIkIar, teceIIiIer, seceretI kevn oIarak O'nun gayrisi oIarak
AIIah istedigi iin var oIduIar. SeceretI kevn oIarak AIIah'n gayrisi oIarak aynsdrIar. Her ey
O'dur. Ama i denkIik meseIesine geIince mmknIer topIam oIarak da O'na denk oImadkIar
gibi ferd oIarak da mukayese biIe ediIemezIer. "Gayrisinin aynsdr"; denirken, deniImek
istenen; muka#eseleri, se'eretlletiklerinde bile zatna denk olma#a'ak halde eerlidir. Zira
AIIah kendisinin bir harfine biIe denk degiIdir. O Iidir. Neden mukayese var? Tebih var?
nk AIIah kayyumdur. 8ibir mev'ut olmasn ki =llah onda ona Ali olarak bulunmasn. Bu
yn iIe 1mkn varlk olarak mev'utta =llahJn varolmasdr.
VarIk vechuIIahtr vcut degiI. Zat vechesidir. Esmas vcut. Vech'in gizIisinden aga
kan mmknat yani vcutIa AIIah "Bir" (dir.) diyoruz.
AIIah ki bu nedenden doIay insana ah damarndan da yakn. nk O'ndan bakas
yok. Sadece O var.
Bu #zden ibadet kendinden kendinedir. nsan bir can var ki insanda, insandan ieri.
nsan kendinden ieri oIan bu can izinsiz gremez. MutIak var oIan AIIah, ermemi insan iin
gayb'n ta kendisidir. Bir gaybdr/mehuIdr, insan. Bu manada AIIah'a vasI oImu oIanIar yani
erenIer ise varIk namna AIIah'tan bakaya bakmaz. Perek 6ahdet"i 6'ut merebi ve erekse
bilim mmkn varln mutIak oIarak =llah ibi 36ar7 olmadnda, bulunmadnda! mmkn
varln sade'e mev'ut olduunda , e#lemsellie bal olarak mev'ut olduunda ittifak
halindedirler. +dealizm bu mesele#i arptan bir ihanettir.
Peki e#lemi orta#a ko#an kim> 6ar olduu halde var olmak iste#en! istedii iin de
planl olarak isteinde, arzusunda istedii ibi mev'utlaan! mev'utlamasnda hesap veri'i
olma#an! salt zr olan! var olduu halde istedii mahalde, kendine ramen kendi varl
varken mev'utlaan! n'eden bir #erde mev'utlam olarak #ok iken sonra iradesi ile #oktan
var olan! istedii iin mev'ut olarak var olan! bir #erde iken her #erde her #erde iken bir #erde
olmasn, hibir kimseden #ardm almadan! i b#le olduu iin de kimse#e iinde hesap
vermek zorunda olma#an! salt kendi 'ne da#anarak, ol emri ile kendini kendi iradesi ile
mev'ut eden! kendini srekli hi durmakszn #aratan kim> )abi ki kudret sahibi hakim olan
alim olan =llahJtr, =llah.
te Rahman bu yzden diyor: "Biz insan kendi suretimizde yarattk." Bu, suret! insann
ferd olarak @ahmanJa benzerlii deildir. Ama Rahman insandan insana bakar. Peki daha ak
oIarak ne demek istedik? Senden gren duyan Rahmandr. Bu yzden her an her yerde ve her
eyi biIen, duyan iiten ve grendir. Imn Rahmann sende var oImaktan vazgemesidir. O
istediginden zImeden, actmadan, cann yakmadan ayrIr; kiminden ise ayrIrken, giderken,
onu zerek gider, ayrIr. VarIk O'nun varIg ister var oIur, bakarsn ki mevcut; ister yok oIur,
bakarsn ki gitmi. Sen evIadna yanarsn Id diye; evet Ien evIadndr dogrudur. Ama
Rahman Imez. EvIadnda yaamaktan vazgeip ekiIip giden kim? 8a##5diri olan kim> 8a#at
kim> 8a#at kimin> Sen otur da, Rahmann gittigine yan! Sende yanan da Rahmandr biI ey gafiI.
Yanmas da kendinden kendinedir. EvIadnn Idgne degiI. Rahmann ondaki teceIIisini
sonIandrdgna yan.
Birde insan dnp kendine bakmamakta inat eder bbrIenir ki haIa ben varm ben
yaptm der. nsan apak cahiIdir. nsan biImez mi ki daha soyut, dnseI nesne reten varIk
oIarak kendisinde gayb ynne sahiptir. Dndgn bir bakas gremez, tpk Rahman'n
grImedigi gibi. Hatta bazen kendi dndgnden biIe gafiIdir. Zira dnen Rahman ki
"nsan kendi iine derin bir baktr." ayeti iIe sabittir bu. Bak iine dibi var m? nsan,
rettiginin biIgisi oImas itibar iIe rettigini biIir. nsan, onarr sevk ve idare eder. nsan,
rettiginde kendini buIur. nsan, rettiginde kendini tanr. Rahman, yarattg insann kendini
tanmasn ister. nk Rahman biIinmeye muhtatr, biIinmek ister. nsan da kendini tanmaya
muhtatr. Ama sen buradan kaIkp ta Rahmann muhta oImasn senin muhtaIgn gibi bir
muhtaIk zannetme. BiIinmek istemesi onun muhtaIg idi. Rahman grr ama senin gibi degiI
senden, iitir ama senin gibi degiI.
Sen, seninIe kaytIarsan sende iken her yerde oIdugunun unutursan; mahvoIursun kfre
dm oIursun. Bak o muhtaIgn kendini yaratarak kendi iradesi iIe gideriyor. MuhtaIg da
kendinden kendinedir. EIan ve istedigi zaman muhtaIgn giderir. Ya sen? Sen muhtaIgn,
Rahman diIerse giderirsin. Duan oImasa sen ne ie yararsn? Yani sen O'na muhtasn. O ise
kendine muhta. Yani seceretI oIana. te ayn tarzda i grme oIarak muhtaIg giderme
dahiI, bu hadise de onun sfatnda oImaktr. =slnda iinde seni ara ederek ii ren, #ani
hakikatte perde arkasnda ile#en de hep ?Jdur ?. Cann can grmene engeI, perde oImu ki
dnp durasn. Nefisin eIinde gezersin akn nerede? Bu yzden mevcut oIann mutIakIg yok.
nk mevcudun var oImasna ve mhIetine karar veren var. 1mkn #ani mev'ut an'ak
=llah'a rcu edince, ona nispetIe ahir ve baki. Mevcut kendi karar iIe var oImadg iin de kesin
degiI mutIak degiI mevcutIugu. AsInda eriat geersen hakikatte yaratIan da yok. EvIiya bu
nedenIe devir iIe oyun oynar. Devran Hu'dur Hu. nk, var oIan hep Hu'dur O. Hyr da O;
er'de O. Ondan geIenin kendi varIg, hayat m var? Kendini nasI var, Hayy etsin Ondan
geIen? Bu yzden "8uvallahIIezi Lailahe IIahu" isminin anIam gaybidir. O AIIah ki Iah O.
nk iIah biIinmeye muhtaIgn kendi (kendine) gideren; yaratmada eriki oImayandr.
Yaratmada muhtaIg oImayandr. Yoksa varIg mukayyet oIurdu. KuI her trI bagmIIktan
kurtuImu oIarak yaInz AIIah'a bagIanm oIandr. YaInz ondan ister kuI. YaInz ondan bekIer.
YaInz ondan biIir, bana geIeni. 9ulda #aa#an 8u olsa da ferd olarak kul varl stlendii
hali ile nefsi elinde, kendi 'annn peinde, 'annda 'an olan 8uJdan akullahtan habersiz,
akullaha, 8uJ#a denk deil ki emredileni ke#fine hevasna u#sun da #apmasn* 8evasna
u#arak i #apma#a tek #etkili =llahJtr. Kimsenin bana geIenden AIIah' suIamaya hakk
yoktur. AyetIe sabit "AIIah'n snnetin de bir degiikIik buIamazsn." Onun adetuIIah senin iin,
ona ragmen stIendigin varIgn, nefsin iin, degiecek degiIdir. Bana geIecek oIan iin
stIendigin varIgna sen dikkatIi oI! "Senden sana sgnrm; ya: Rabbim." de. Yani ah'
AbduIIah- GeyIani'nin dedigi gibi: "Zamanda zaman oIan AIIah'tr. Mekanda mekan oIan da
AIIah."
Konu iIe iIgiIi oIarak nceden giritigimiz bir tartmaya tekrar geri dneIim.
Yukardaki anIama bagI oIarak MateryaIist DiyaIektigin de ontoIoji, karsndaki benzer
konumu; yani, varIga mutIak oImayan haI bimesi! te diyaIektigi nemIi haIe getiren en
nemIi hadisede budur.
Fakat bu hadise#i idealizmin kt#e kullannda orta#a kt ibi bilinin varlna
#nelik phe#e dntrmemek erektir. rnegin: AIIah var ki biIgisi var! AIIah oImasa idi,
biIgisi de oImazd.
Zira daha kesin mutIak karakterde oImasa da eIimizde bizim kendi eyIememizin arac
oIarak rettigimiz nesnenin biIgisi ve bu biIginin apriori yn oIarak AIIah'tan geIen ve
aposteriori yn oIarak esmadan/teceIIiden geIen ynIere sahip biimde var oIan varIgnn,
yeniden soyut yada somut nesne oIarak retiIen, bir yoIIa varIga kan durumu vardr ki bu
apaklk olarak ortadadr. Sorun sadece varIk aIannda kaImamakta, biIgiye kar oIan tutumIar
sz konusu oIunca benzeri probIemIer ortaya kmaktadr.
BiIginin kaynagna ait ideaIist arptmaIarn en nihayetinde biIginin varIgnn kesin
oImayn iddia edecek kadar sama oIan bir iddiay temeIIendiren biIginin varIgndan phe
getiren iddiaIarn doruguna eski dnemIerde septisizmIe uIatgn da biIiyoruz. IgiIi boyutIarn
temeIIerine ait yakIammz burada ksaca anIatmak isterim.
Sorun yine geneI bir dnce sistemi oIan ideaIizmden kaynakIanmaktadr. deaIizmin
bu aIanda nasI aItgnn nce bir dizi rnekIerini pe pee vereIim.
Ik rnek: " TopIum karIkI bagmIIktr; bir biIgi iddia%nn Cbilgi )$#iyeti
kazanabilme%i iin bir kabuI edeninin yani en azndan bir ikinci kiinin buIunmas gerekir."
%HL

Diyor dnen/ dnceci.
Burada ki iddiann ideaIizmi gsterdigini aka grmemiz iin nce iki kiinin ittifaknn
dogru iin yeter It oIdugunu kabuI etmemiz gerekmektedir ki bu bir dayatmadr. ByIece her
iki kii ne diyorsa garip bir biimde o dogru oImaktadr.
Buraki vehameti daha yakndan grmek iin nce biIgi iIe varIgn iIikisini eIe aImamz
gerekiyor.
Kaba materyaIizmin tersine ideaIizmde varIgn iIikiIerini birbirinden ayrma tavr vardr
ki bu tavr iIerideki aIntIarda daha net grIecegi zere sana, bana, pozisyona, perspektife
aga gre rIativizminin dogmasna bir temeI oImaktadr. MeseIeye daha yakndan baktgmzda
ise bu tr bir kaynaga bagI reIativizmde biIginin varIg, kiiIerin varIgn yeter sebep oIarak
gryor ve oradan kabuIe bagIanyor.
Tarihte ideaIizmin en azgn biiminin dahiyane buIuu iIe iki kiiye biIe gerek duymadan
ii tek kii iIe bitiren feIsefe tarihine nam saIm ideaIizmin zneI oIarak ekiIIenen haIi iIe
Piskopos BerkeIey oIdugunu tam burada tekrar hatrIamak gerek. BerkeIey'i hatrIayn, biIgi
degiI bu kez dogrudan varIga ait benzeri iddiaIarIa maddenin varIgna ait phe iin rIativizmi
kuIIanmt. Madde yok diyorIard! =ma 1arZ feIsefede ideaIistIerin boynunu fena krdg iin
varIk alannda deil kaak dverek ilemleri imdi a#rdklar epistemoloGi alannda ii bir
farkla, ahs iki#e kararak srdr#orlar.
Farkn bir dier #zne de deinelim. Bu durum da ise fark eskisi ibi madde #oktur
knda bulunduklar ibi 3Bili #oktur.7 denmeden #ani slup deitirerek savamaktr.
YaptkIar en etkiIi savunu sana, bana, pozisyona, perspektife aga gre rIativizmine
girmek oIuyor. steIikte birde epistemoIojide geIenekseI, eski (kIasik) ve yeni diye de ayrma
giderek ve de nesneI biIgiyi red ederek, oradan maddenin reddine zemin hazrIayarak yapyorIar
bunu. " KIasik epistemoIogIar (NesneI dnya zne biIincine nasI girer (.) imaj zneI biIinte
nasI ortaya kar? B.N.) bu soruya cevap verirken 'birey'i zne oIarak aIgIadIar ve birey izoIe
ediImi bir varIk "larak gr$ld$.:
%HK
Burada iIkin tm kIasikIer byIe imi gibi bir ykIeme
yapIyor. Sonra yeni epistemoIogIar oIarak aImaIarnda "TopIum varsa biIgi #ar? birey
t"pl!m%al "larak #ardr.: d"r!%!n!n da an"rmalletirilerek arptld bir %$re alarak&
t"pl!m bilginin tek kayna ilan ediIiyor, peinden eskinin en oImaz durumunu ne kararak
"DogaI birey yoktur." ekIindeki argman iIe bireyin eIe aInn garabet haIe koyarak steIikte
kIasikIerin tmnn yabanI dogaI bireyi ina ettikIeri acayipIigi de propaganda ediIerek, tarihte
sanki bu bak asnn dna kan kIasik yokmu gibi bir eda iIe "BiIgi zorunIu oIarak
sosyoIojiktir."
%H$
tanmna uIaIyor. BiIgi byIece topIumdan topIuma degien rIatif bir varIk
oIuyor. rnegin: "Tarihi konum rIativizmIe bir arada ortaya kar ve sonunda mutIak rIativizm
noktasna uIar."
%H%
Bu aImay yapanIar burada da kaImyorIar iddetIi eIetiriIerin geIecegini
sezdikIerinden oIsa gerek, biImi bir eda iIe biIgi sosyoIojisinin varIgn da tehdit eden bir aInt
iIe bu rIativizmi gya eIetirir grnm aImaya gayret gsteriyorIar. GreIim: " Eger btn
dnce sosyaI oIarak beIiriyorsa ve keza beIirIi bir sosyo-kItreI evreye gre beIirIeniyorsa,
o zaman biIgi sosyoIojisinin kendisi, beIirIi bir zaman iinde iIeyen beIirIi sosyo-kItreI
faktrIerin rndr., bu nedenIe de mevcut durum dnda geersiz degimIidir?"
%H(
Ama yazarn
sgndg nemIi bir kap rIativizmin savunmasn ona adeta tekrar dayatmaktadr. nk ona
gre " RIativizm, enteIekteI gce ve enteIekteI statkoya kar ba vuruIabiIecek biricik
siIahtr."
%HE
Ortada savaamayan bir siIah var, yani kuru sk. AtIar karavana da degiI yani. ok
komik! nk bizim post modern ideaIistimiz biIginin kaynag topIumdur; argmanna
hapsetmitir kendini. TemeIi reIativizmdir. Bunu KarI Mannheim'dan da destek aIarak yapar: "
(.) dnme form ve ierikIerinin farkIIg perspektifIerin farkIIgdr; perspektifIeri beIirIeyen
ey ait oIdukIar grubun tarihi-sosyoIojik konumudur. (.) GerekIigin her mmkn resmi,
gerek bir karIga sahiptir. GerekIigin her mmkn resminin dogruIugu, yaInzca diger bak
aIaryIa kontroI ediIebiIir. Bu durumda 'dogru' ya farkI birden fazIa bak asnn varIgnda
yakIatgmzdan sz edebiIiriz."
%HD
Manzarann grn, pozitivizmden bir ka ve konvansiyonaIizm yapma oIarak ta
grIse asl neden bilinin ka#na sz konusu olduunda benimsenen tutum olarak
idealizmdir.
Neden tarihi ve sosyaI geIiim vardr dnImez. nsann varIkIa kurdugu iIiki iinde
ortaya kan dta oIan ynetme, uygun arac buIma veya retme, varIgn beIIi bir i iin
kuIIanm vs gibi miIyonIarca insani tavrn zerinden bir gerekIik oIarak ortaya kan topIumun
geIiiminin de bu ve benzeri durumIardan kaynakIandg adeta biIerek grImez. FeIsefi
ideaIizm bireyi zne oIarak eIe aIarak kendini bu zne temeIinde geIitirirken; sosyoIojik
ideaIizm ise ayni yntemIeri kuIIanarak at deitiri#or ve bire# #erine daha praZis bir varl
ko#u#or yani topIumu ona sorarsanz ideaIizm yapmyordur. nk karIkI bireyIeri kabuI
ettigini syIeyecektir size ama biz maskeyi yrttk zneI degiI eIbette ama nesneI bir ideaIizm
var. nk topIum varsa biIgi var iddiasdr burada temeIIendiriIen, bu tutumun eskiden feIsefi
ideaIizimdeki konumu benim dmda varIk yoktur iddias idi ki bu haIi iIe feIsefi ideaIizm zneI
akm oIuturuyordu. imdi bu iddiann, birey at yerine topIum atn geirerek nermenin
topIuma aktarImas iIe hem rIativizm bir temeIe sahip oIdu hem de ideaIizm zneI boyutundan
HegeI'e ihtiya duymadan nesneI boyuta terfi etti. SosyoIoji adna ne byk bir biIimseI geIiim
(!) imrenmemek eIde degiI. HaIbuki aImamzda yeri geIdike biIginin kaynagna ait
yakIamIarda da gsterdigimiz gibi, biIginin kaynagna ait sorun feIsefenin sorunudur
dardan/sosyoIojiden geIen tartma meseIeyi basitIetiriyor.
Bu tarz tartmaIarIa insan yapan, eden, iIeyen ve var oIana yabancIayor. Oysa
Vahdet-i Vcut yoIunun gsterdigi gibi varIgn kendisi, dneni ve asI faiI AIIah'tr. Dogrunun
kaynagda dogrudan AIIah'tr.
Biz anIam imdiIik materyaIistIerin daha berrak oIan materyaIist eIetiri yoIundan
karmaya aIrsak isabetIi bir rota izIemi oIacagmza inanyoruz. Aagda tartmaya bu
boyuttan devam edecegiz.
NesneI varIk "larak d"r!dan d"a& d"al yne %a)ip in%an& d"al yne %a)ip
t"pl!m!n ne%nel #arlndan bilgi eIde etmek yerine, iIem tersine evriIerek, feIsefenin bireyi
iIe sosyoIojinin topIumu yer degitiriIerek yapIan nesneI ideaIizm, " (.) biIginin topIumIa
iIikisi buIun (an B.N.)"
%HH
haIi iinde, topIum biIginin tek varIk biimi oIarak grIyor. Daha
ak bir rnek verecek oIursak: " 8akknda dnlmedii evren var olama#a'andan,
(evren,B.N.) topIum iinde yer buIur; topIumun i hayatnn bir paras oIur; bu btnIk
(topIum B.N.) var oIdugu srece onun (toplumun B.F.0 dnda hibir e# var olmaz.7
%HR
BtnIk
gerekten topIum mu? " BtnIk (totaIity) kavram, topIum kavramnn biricik soyut formudur;
o btn nesneIeri iine aIan btndr."
%HI
Aka bu katIdg tanmIamaIar iIe sayn ArsIan'n
dnce formunun Machizm akmnn formIasyonIar iIe rten zneI ideaIizm takIidinden ve
onun formIar kuIIanIarak, nesneI ideaIizm yapmaktan baka bir ey oImadgn gryoruz.
Nereden geIiyor bu ideaIizm kaynagnn Kant "lma% kapal da deil. 7r"leg"menada Kant,
'anIama yetisi(a piriori) yasaIarn dogadan aImaz, onIar dogaya buyurur' der." Bu argmann
tespitinden yoIa kan sayn ArsIan, Durkheim'in kategoriIerin kaynagn topIumdur diye
akIama yaptndan ba)%ettikten %"nra& 5!rk)eim a gre: Kant'n aksine kategoriIer saf
akIn rnIeri degiI, topIumun dogaya buyurdugu kaIpIardr, KoIIektif emegin rndrIer ve
nesneIerin geneI niteIikIerini diIe getirirIer."
%RL
ekIinde tanmIandgn aktaryor. ByIece artk
topIum biricik varIk oImutur. Eh nede oIsa zneI bir bakn takIit ediIerek, yerine konuIan
nesneI bir tutumIa ideaIizm net bir ekiIde devreye sokuIuyor. Artk topIum biImek ve biIgi iin
tek beIirIeyici unsur oIarak var dedigini var, yok dedigini de yok edebiIecek bir varIktr. "nk
topIum tanrdr."
%RK
in tam metafizik "lma% da gerekiy"r? b" metafizik EngeIs'in eIetirdigi
metafizik oImas da ihmaI ediImemeIidir. Bunun iin topIumunda kendini ideaIizmin eIinden
kurtaramamas gerekir. KuIIanIacak ara kim mi? Tabiki diI. Bu haIi iIe ideaIizm biIinemezciIigin
feIsefesi haIine de sokuImu oIacaktr. " DiI topIumu oIuturan kurumIar iinde en nemIi ve en
stratejik konuma sahip kurumIardan biridir. "
%R$
nk "=#n dili konumak, ortak bir hayat
tarzna sahip oImak demektir. Ieride diIin, iIetiimin temeIi oImas doIaysyIa 'epistemik
cemaati' (topIumu B.N.) cemaat (topIum B.N.) yapan zeIIikIerden biri oIdugunu grecegiz."
%R%

TopIumunda biIgi iin temeI oIma durumu ortadan byIece kaIdrIm oIuyor. Ama insanIar inat
edip biIgiyi diIde arayabiIirIer; bu yzden diIinde kurban ediImesi ve biIgi iin It oImamas
gerekiyor ki hnzr pozitivistlere nesnel bir e# kalmasn bunun iin ne gerek son darbe yani
rIativizm artk rIativizm mutIak oIursa- yukarda rnekIer veriIdi tekrara etmiyoruz. Bu
yoIarnda onIar daha iyidirIer ve kendi kendiIerini ortadan kaIdrrIar. GreIim: " FarkI topIumIar
farkI diIIere sahiptirIer; topIumIarn ve diIIerin farkIIg, dnceIerin, dnya grIerinin, biIgi
sistemIerinin farkIIgna tekabI eder "
%R(
Bu iIke iIe onIar: "(..) btn gzIemciIerin Iinguistik
arka pIanIar ayn oImadka ayn fizikseI diIIe, evrenin ayn resmini eIde edemeyecekIerini ne
srer" Ier.
%RE
imdi bu rIativizmden sonra eIimizde kaIan nedir? En iyimser yakIamIa biIginin
topIumIardan topIuma dogrunun degitigi ve umumi bir akIamann buIunmasnn hayaI
oIdugu inanc iIe varIan yer nedir? Tabiki aImamzda eIe aIp tanttgmz, o mehur Bay
Dhring'in o mehur hiIigi.
te ideaIizm bir kere daha oyununu oynad. Buyurun aure sofrasna artk biIginin
mahiyeti Gordion dgm oIacaktr. EpistemoIojiye de veda edebiIiriz artk. EpistemoIojiyi de
epistemoIogIarn eIinden kurtarmak iin neredesin ey byk Marx (skender.)!
deaIistIerin bunca maharetIerini grdkten sonra birde onIarn materyaIist aIgIamay
tersine evirmeyi nasI eIe aIdkIarna ait yakIamIarna bakarak feIsefeyIe oIan sorunIarn
haIIatme hakkndaki yakIamIar iIe tartmay tamamIayaIm. " nsanIar gerekte, yaInzca ne
nesneI bir dnyada yaarIar; ne de sosyaI bir faaIiyetIer dnyas iinde yaarIar; insanIar daha
ok insanIar daha ok topIumIarn ifade ortam diI iinde yaarIar."
%RD
Bu aIntdan da
anIaIacag zere sosyoIojiden kendi kendiIerine vaz getiIer. DiIin akbetini ise yukarda
grdk biIiyoruz.
imdi bu ters evirmeyi dzeIteIim: Gerekte, insanIar nesneI dnyada o dnyaya
ragmen sosyaI bir diI ortamnda yaarIar; demeIiyiz. Ama ideaIizm bunu anIayamaz.
DiIe geIince diI de nesneIIigin yansmasnn dzenIeyici arac oIarak ortaya kan
imgeIerin yani yansyan dnyann resimseI imgeIerinin dnme faaIiyetine dnmesinin
formu oIarak diIdir. FormIardan kavramIar oIuturarak kavramIardan imgeIere tersine dnme
sreci imgeseI yansmann akabinde oIuan geIimeIerinin beyinde biimIenen tezahrIerinin
nesneI dnyaya geri dnmesi oIarak yeniden retimin baIamasna neden oIan evrimin
tamamIandg yerde durmadan yoIuna devam eden biIiseIIigin inasnn akIamasdr. Bu
hemen yukarda eIe aIdgmz; kavramIardan imgeIere tersine dnme srecini saIt ve tek boyut
oIarak eIe aIan ideaIizm biIginin tek sreIi dnyasnn tezahr oIarak yaayabiIecek iIkeI bir
dnce sistemidir.
Oysa diyaIektik materyaIizmin bu sreci de ieren ift boyutIu srecine nazaran oIduka
iIkeI dnce biimi oIsa da ideaIizm, imgeseI yansmaIardan sonraki sre sanki
materyaIizmce eIe aInmyormu gibi, meseIenin bu tek boyutuna sahip karak ve iin ba
oIan nesneI dnyay da yok sayarak yoIuna devam edecegini sanyor ve tarihteki kendini
tekerrrnden vaz gemiyor.
Artk yukarda tarttgmz kesin mutIak oImay hadisesine biIgi sosyoIogIarnn
rIativizmine ihtiya duymadan devam etmeden nce bir kez daha bu kesin mutIak oImay
hadisesine, topIumsaI ve dogaI oIan varIk aIannda ve sondan baIama hadisesi iIe iIgiIi yn
zerine ksa aImIarda buIunaIm.
imdi hem nesneI oIacak hem kesin mutIak oImayacak mantgn nesnesi oIan geregin
bu ikiIi karakterinin yasa degiI, anIamann bir biimi oIarak kavramak iin eitIi aImIarda
buIunaIm. nce Lenin'den: "Bizim yerIi topIum biIimciIerimizden pek ogu, topIumsaI
grngIerin, dogaI tarihin grngIerinden zeIIikIe ayr oIdugunu, ve bu yzden birincinin
aratrImasn kesinIikIe ayr bir 'zneI topIum biIim yntemi' gerektirdigini gstermek iin"
%RH

abaIyorIar. Dikkat ediIirse biz bu zneIci ynteme kar zeIIikIe zneIer aras ba)i% iin ele
aldmz tartmalarda m$cadele etmitik. Ky%a Jenine gre: '() 0ar@, TopIumun
ekonomik biimIeniinin evrimine, dogaI tarihin bir sreci oIarak bakIr. (KapitaI, birinci
ciIt,1986, s,18.)"

%RR
diyerek varIk ara%nda t$m farkllklar kaldrmay aada da greceimiz
$zere $tlemitir. ,%lnda Jeninin belirtmek i%tedii ey toplum bilim iin znel #asalara
erek #oktur 7; dsturudur ki bu dogruya bizde katIyoruz. Ama, Lenin zneIIige kar mcadeIe
edecegim derken Marksizmi daraItmtr. Marx'n yukarda ki aInt ahsnda nesneIIige
gnderme yapmak iin topIumsaI varIgn saIt varIk oIdugu iin dogaI varIkta buIunan
evrimseI gelimeye %a)ip "ld!!n! zikretmedeki amac %adece ne%nel incelemenin zeminine
iaret etmekti2 0ar@ ya%alarn m!tlak "lmayacana %k gnderme yaparak& bir anlamda ya%a
diye bir eyin #arln ilga ederek ama yinede ya%alardan ba)%etmekle ne yapmak i%tiy"rd!/
B! i%tek p"ziti#i%tlerin ba)%inde yer alan ya%a anlaylarndan "k tededir. ,nk #asa
kavramnn ifade ettii erek, #asann insanal anlamann, #ani bir dier ad ile kavramsal
anlamann ara' olmasdr. Bu durumu anIatan aIntya bakacak oIursak burada Marx yasa iin
amacn daha iyi yanstr. GreIim: "(.)ekonomi biimIerinin tahIiIinde ne mikroskoptan
yararIanIabiIir, ne de kimyasaI ayraIardan. Her ikisinin yerini, /?<T)M=1= POQO aImaIdr."
%RI
Bu nedenIe ekonomi ahsnda topIum biIimIerine nasI yakIaImaIdr. "Eski iktisatIar,
49?F?1+ <=/=M=@V +M4 &+:+9 64 9+1<= <=/=M=@V =@=/VFD= .bire bir olarak B.F.0 +M+;9+
9T@DT9M=@V +,+F, BT <=/=M=@VF F+)4M+9M4@+F+ <=FMV; =FM=1V;M=@DV@. OIguIarn daha
derinIemesine bir tahIiIi, )?-MT1/=M ?@P=F+:1=M=@VF 94FD+ =@=M=@VFD= , B+)9+M4@
<=D= 8=<6=FM=@ 9=D=@, )414MD4F &=@9MV ?MDTUTFT PN/)4@+@ ."
%IL
Marx'n topIumsaI aIanda ara olarak erek so#utlama 'nn kullanl erekse de
ekonomi (TopIumsaI) alan ile fizik alan arasnda birebir bir iliki kurulmasnn #anlln ifade
etmesine da#anarak biz sadece biIincin nesneI bak kaybediImeden topIumsaI ekonomik
yasaIarn saIt kendi arasnda farkI oIuu yani nfus yasasnn her zaman ve her yerde ayni
oImamasndan da iIeri bir durumun varIg, dnImeIidir diyoruz.
Yasa kesin mutIak oImamaktan da te iken; varIk bu durumda kesin mutlak olarak
vardr. Dikkat ekmek isteriz ki varlk ile #asa arasnda 'iddi farklar var* +lkin nesnelliin insan
bilin'i tarafndan arptlmadan, #ada arptlmsa ilili arptma dze#inin llebilirliinin
varlnn hesab olarak #asa kullanlmas elzem bir e#dir. Bundan baka #asa, ilkin kurusal
alanda dn'e #rtlmesinin erei olarak, ikin'i olarak ta so#utlamann varlk alanndan
kopmadan #rtlmesi iin insan be#ninin kullanmak zorunda kald bir so#utlama ara' ise
ve #asann kendisi nesnellik alannda sade'e insan al dze#i iin eerli ise, rnein
balinalar iin su#un kaldrma kuvveti #asasnn ne anlam var>
Buradan hareketIe topIumsaI ve dogaI yasaIar aras fark iIkin temeIde ontoIojiden geIen
bir fark oIarak yani dogaI varIk, insan varIgnn var ettigi varIk ve insan varIgnn kendisinde
varIk vs eitIi varIk trIeri oIarak, ikinci oIarak ta varIgn ontoIojisinden geIen farkn tezahr
oIarak maddi ve psikoIojik sreIerin varIg oIarak aradaki, varlktan #asa#a kan fark,
rlmelidir; tm bunIar topIum yasaIar ve dogaI yasaIar arasnda geIimenin inceIeme
aIannda aratrmacya bir inceIeme paraIeIIigi sagIamas - ki yukarda Lenin buray ne
kartmak isterken Marx' daraItmt. - ynnde iddiaIaan dogaI ve topIumsaI sreIeri
inceIemenin benzer oIu yn yasaIarn farkIIgna ragmen bu durumun var oImas gerektigi
anIamndan tezahr eden en azndan her srecin inceIenmesinde yasa kuIIanmnn gerekIiIigi
bu sreIerin benzer dogruItuIarda geIitigi iddiaIarnn yada aImIarnn yanI oIdugunu
gstermez.
Yani Marx rahatIkIa topIumsaI srecin evrimini dogaI tarihin evrimi oIarak - bunIar iki
farkI varIk aIan da oIsa - grebiIir bunda bir yanI yoktur. OIsa, oIsa haIk edenin birIigine
vahdet-i vcuda bir deIiI daha kar o kadar. AIIah varIkIar ontoIojik oIarak farkI yaratabiIir
teceIIiIeri farkI oIabiIir ama bu durumda dahi varIgn yasaIar ayr oIarak varIk tek bir birIik
srecinin geIiimini ifade eden varIk oIarak, seceretI topIam zerinden AIIah'n aynsnn
gayr oIarak var oIabiIir. Bu AIIah'n bir oIdugunu gsteren "La Iahe IIaIIah" Tevhid hakikatinin
tezahrnden baka bir ey degiIdir. Yasa AIIah'n adetuIIahdr.
nk yasa soyut bir niteIik oIarak insanIgn dogay insanIk seviyesinin geIimiIik
dzeyinden aIgIamasnn addr. Yasann varIk zerinde, nesneIIik zerinde i grdrmesinden
doIay yasann nesneIIiginin de buraya ait biIgimizin dogruIuk oranna bagI oIarak var oIuu iIe
degiiminin de ayn anda bizzat bu duruma bagI oIuu; #asann bir bili oIarak yani
epistemoloGik bir varIk oIdugunu ve nesneI yasa buIunmadgn, oImadgn gsterir. Aksi haIde
biIgiIerimizin deimemesi erekirdi. <asa nesneIIigi aIgIama yoIumuz oIarak yntemIi ve
tekrarI oIarak nesneI varlkla kurduumuz ilikilerin, sonu'u olarak beliren biliselliimizin
forml olarak ve de bilisel bir durum olarak kendi nesnelliine an'ak aktarlabildiinde ve
her znede a#n durumun #aanmasnn varl olarak kavuabilmesi ile e#lemli etkinlikte
arasal akla sapmadan varln tezahr ettirmesi ile nesnel bir duruma kavumas, ereini
unutmamal#z.
Artk #asa#a bundan b#le ve bundan te hele, hele ontoloGik bir nesnellik
#klememizin #ani #asa#a varlk #klememizin u#un olma# da unutulmamaldr.
Bu nedenIe yasa, dogay anIayarak ara retmemizin varsaymsaI iIkesi oIarak; ister
topIum aIannda oIsun, isterse de doga aIannda yasa denen eyin varIg ayni derecede yokIuk
yani mutIak oImayan varIk hkmndedir. Aksi pozitivizm oIup diyaIektik materyaIizm oImaz,
yorumumuz bu yndedir.
Yukardaki aImmzn bize kazandrdg ne oIacak o zaman? Lenin'in bu dogaI tarihin
geIimesi oIarak zikrettigi topIumsaI tarihin geIimesinin pozitivist kavrannn aksine bizim
tutumumuz; Lenin'e zg pozitivist haIin iine giriImesini engeIIer. Lenin yanIIkIa tm
yorumunun yanIIgnn sonucu oIarak yIe diyebiIiyor. "Bir kapitaIist Ikeyi digerinden
ayran eyi bir yana koyan ve hepsi iin ortak oIan inceIeyen, kesinIikIe biIimseI tahIiIIerin
(AsInda pozitivizmin B.N.) iIerIeyiini oIanakI kIan ey, yaInzca bu geneIIeme oIdu."
%IK
Oysa
geneIIemeIer varIgn niteIigine yneIerek onun bir baka varIk biiminden ayrlma%dr.
B!ndan te genellemeyi abartmak? )ele b! abartma #arlk biimlerinin ayniliine ynelir%e
ilkin %"y!t d$$nme #e ayrnty ele alma fel "l!r analizde derinlie gidilme engellenir.
>el%efi planda t!t!m "larak b! yntemin ad p"ziti#izm "l!r diyalektik materyaIizm degiI.
Birde Lenin'de sondan geIme iIe iIgiIi tartmaya bir akIk getirelim. Jenin b! k"n!y!
yle ele alr: '() te"riler& tamda #ar "ld!klar iin yarar%zdrlar& temel yntemlerinden
d"lay& tam #e !m!t%!z metafiziklerinden d"lay yarar%zdrlar. F$nk$ t"pl!m nedir& ilerleme
nedir diye %"rarak ie balamak& %"ndan balamak demektir.:
%I$
Der
Ikin bunun iIk eIden birka sonucuna degineIim.
Lenin umutsuz metafizikten yani EngeIs'in eIetirdigi eski metafizikten bahsediyor.
(HatrIarsak biz yazmzda bu eski metafizigi eIetirdik ayrca hemen aagda eski metafizigin
tezahr oIarak ide fikrinin, neden biIgi vermenin gIetiriImesi oIarak yorumIannda da bu
eski metafizigin varIgnn var oIuunun taze rnegine de bir eIetirimiz var).
Burada byIe bir duru gsterdigi iin ayrca Lenin'in VaroIuu oIdugunu da iddia
edemeyiz. [HatrIaynz var oIuuIar "nsan nedir?" sorusu yerine "nsan kimdir?,Ben kimim?"
vb soruIar sorarak yntemIerini uyguIuyorIar. nk onIarda "Nedir soru kaIbn" hedef tahtas
iIan etmiIerdir. (Konumuz degiIse de HristiyanIgn hareketsiz oIarak yorumIadg ve bir ok
aIanda neIigini yanI anIattg- ki bu yzden dinIer aras diyaIog farkI tanr tasavvuruna sahip
oIan iki veya baka sayda dinIer arasnda Tanr'ya ykIenen figrIerIe diger dinIer Tanr'nn
sfatIarn arpkIatrdg ve AIIah' bizzat AIIah oImaktan bu nedenIe kardkIar iin
gerekIeemez.- MsImanIarn AIIah'ndan farkI bir Tanr ve ona ait nermeIerIe tanry yanI
oIarak ve yanI bir imaj zerinden hakszca ve kaIIeIik yaparak eIetiriyor oIuunu da
geerken duyuraIm.)] Bu benzerIikten doIay Lenin nasI var oIuu oImuyorsa. Sondan geIme
durumunu kuIIanan iki farkI feIsefi duruta ayni yntemi kuIIanarak farkI sonuIara yoI
ayorIar. BirbirIerine benzemezIer. nk iki farkI metafizik ereve sz konusu. nce
Lenin'in eIetirdigi sondan geIie ait rnekIeri yani aIt yaps bo metafizigin sondan geIiine
yneIik eIetirisine rnek verecegiz. Marxist metafizik ve ona ait sondan geIi ise aImamzn
tmne yayIm anIatIan spesifik bir argmandr. aImamzn bagIamnda grIecektir ki
Lenin'in eIetirdigi sondan geIme tutumu bizzat diyaIektigin zorunIu tutumudur. Ama ne
zaman? Hangi kouIIar iinde bu biIgiye ancak aImamzn tm zerinden uIaabiIirsiniz.
imdi Lenin'in eIetirisinde eger, eger diye yapIan uyarIarn bo metafizige vurgu
oIduguna dikkat ederek bu tip bir sondan baIamann eIetirisine yer vereIim: "(.) ( saIt oIarak
B.N.) topIum nedir, iIerIeme nedir diye sorarak ie baIamak, sondan baIamak demektir. Eger
bir tek topIumsaI biimIenmeyi zeI oIarak inceIemediyseniz, eger bu kavram biIe
oturtamadysanz, eger gerekIere iIikin ciddi bir aratrmaya, her hangi bir trden topIumsaI
iIikiIerin nesneI bir tahIiIine biIe yakIaamadysanz, geneI oIarak topIum ve iIerIeme anIayn
nereden eIde edeceksiniz? Bu metafizigin en ak beIirtisidir, her biIim onunIa baIar. nsanIar
gerekIeri inceIemeye nasI giriecekIerini biImedikIeri srece, daima nseI, geneI teoriIer icat
etmiIerdir, bunIar hep ksr oImutur. "
%I%
DiyaIektik materyaIizm de evren karsndaki aresizIiginden aynen burada bahsediIdigi
gibi teori icat etmedi mi? Evreni inceIemeyi biImediginden nseI teori icat etmi ve bu nseI
teorisi yznden saIt inan aIannda kaIdg iinde biz onu eIetirmitik. Hatta baIarda eIe
aIdgmz Haydar YaInogIu teorinin burada ki durumun aksine ie yarar noktaIarn
amIamam myd?
Lenin Marksn yntemini anIatrken "(.) zeI, tarihseI oIarak beIirIenmi topIumsaI
iIikiIerin bir inceIemesiyIe ie baIam oImakIa" MihayIovski'nin zann tersine Marks'n dogru
yaptgn syIyor. 4vet 1arks biz'e de doru #apmtr bu ie balama biiminin kendiside
bizatihi sondan balamaktr. YanI oIan MihayIovski'nin Marks iin anIamszca batan
baIadg suIamasn anIamsz ve sama oIarak ykIemesidir, bunu Lenin nasI grmyor
hayret!
Bu bir baka boyutu iIe de hemen eIe aIacagmz konuda aga karyor.Bahsettigimiz
konu, asInda bu aImada batan beri gstermeye aItgmz oIumIu metafizik ki bunu
ArsIan yIe ifade eder. "Marx, EngeIs('in B.N.) (.) kendi 'anti-metafizik metafizikIeri(.)' sz
konusu." te bu yzden her iki grte farkI metafizik ereveIere - Yukardaki rnegi baz
aIacaksak, MihayIovski'nin ve zneI topIum biIimcinin bo oIumsuz metafizik yntemi ve buna
ters Marx ve EngeIs'in evren aIan hari biIgiye giden metafizik gibi, zihin enerjisini artran da
budur. Yani Marxizm de ki maddenin grnmeyen boyutIarn soyut somut iIe aga karan
oIumIu metafizik durumuna - sahip oIdukIar iin de sondan geImecidirIer.
Bu tarz tartmaIarIa asInda biIginin kaynagna ait durumIara yeniden degiik
boyutIarda farkI veheIerden girdigimiz, okurun dikkatinden kamamtr umarz.
b"Bilinin neliine ilkin tarihte orta#a km belli bal #aklamlar.
BiIginin kaynag ve retimi hususunda, pek ok argmandan bir ka oIan nesneI varIk,
apriori nermeIer, biIgiseI nermeIer ve onun yoI atg normatif nermeIer vb yoIIar oIarak
sunuIan eitIiIik bir karmakIk devasa bir aratrmay gerekIi kIyor. Tmden yeniden
baIayan ve tm biIgi yoIIarn beIIi dzeyde ieren bir yakIam iin gsterebiIecegimiz daha
bir ok bagnt iinde bir diger nemIi bir bagnt ise Descartes'in "nnete Ideas" yani dogutan
geIen fikirIer iIe Kant'ta ki apriori kavramIar arasndaki bagntsaI iIikidir. Bu hususa da
deginerek onun getirdigi aIma girecek oIursak, bir baka durum oIan insani biIimIer
hususuna da akIk getirmenin yoIunu buImu oIacagz.
MeseIenin feIsefenin tarihseIIiginde ortaya km akIi durumIarn nasI birbiri iIe
bagIandgn gstermesi asndan bu durumun ayrca spesifik bir sonu oIarak akIn
bagIanmasnn rnegine yoI aabiIirIiIik hususu tadgna da deginmek isterim. Ama eIe
aIacagmz konumuz bu degiI.
EIe aIacagmz konu u, Descartes'in "nnete Ideas" yani dogutan geIen fikirIer iIe
Kant'ta ki apriori kavramIar arasndaki sayn Afar Timuin Hoca bu tarz bir bagntnn varIgna
inanyor, iki fiIozof arasnda bu ynde bir iIgi kuruIumunu dogru buIuyor. Ama sayn HaIiI
Rahman Aar buna katImyor. Gerekesi ise apriori kategoriIerin ide'seI form oIuIar itibar iIe
buradan kaynakIanan ideaIe ynIendirmesi oIarak ide kavram, insan e#lemini ve dn'esini
mkemmele #nelterek, tketilemez bir ierie sahip olduundan bir fikre bir dn'e#e
indirenemezlik zelliine sahip olmas asndan eIe aInarak izah ediIiyor. ?#sa ideal nesnel
bilinin imkan asndan hibir zaman olma#a'ak bir e#dir. Bu bagIamda byIe bir biIgiseI
duru iin, duru sahibinin varIk karsndaki varIg kmseyen, koIaycIga kaan bak
asnn kendisine ide ve yorumunca kazandrIdgn grebiImeIi, ayrca burada dnrn
gafIeti veya dikkatsizIiginin de nesnelliin ksmi olanaklln inkar etmesine dnr
ulatrarak tpk diyaIektik materyaIizmin AIIah hakknda oIumIu yada oIumsuz anIamda
sunacag nermeIerin biIgiseI bir nerme konumda oImayna benzer bir durum oIarak feIsefi
pIanda biIginin meydana geImesinden ziyade, bilinin enellerine ve dola#s ile de eski
metafizie dikkat ekme#e #nelik bir tutuma dnr srkleme#e #ol aa'aktr. Bu nedenIe
bu husus sz konusu oIunca sayn Aar beIki de niyetinden bagmsz oIarak bize gre bu bahis
bagIamnda ideaIizmin tarafnda ve ona savruIuyor.
Ayrca bizim kurdugumuz bagntnn burada konuya dahiI ettigimiz dnrIerden
bagmsz farkI bir sorunu daha var. ByIe bir bagnt iin Descartesin yara alma% Kantn da
yara alma% "labilir. ,ma Darl 0ann)eim& 5ilt)ey'den yoIa karak sayn Afar Timuin
hocann yorumuna hakI bir yoI amakIa kaImyor. Apriori kavramIara temeI buIarak hem
ideaIizmi engeIIiyor, hem de sayn Hsamettin ArsIan'n zannettigi gibi Marxtan da kamy"r&
tam ter%ine %anki Jeninin emperyali%t dnemde& emperyalizm y"r!m! ile 0ar@ yaatma%
mi%ali 0ar@n anlama #e in%an bilimleri alannda p"zi%y"n alma%na giden kapy araly"r.
B! d!r!m bizim tarafmzdan in%ani bilimler alannda p"ziti#izm %"r!n!n z$m$d$r de:
5ilt)ey& Kant'n a piriori kategoriIer paradigmasn insan biIimIeri ynnde geniIeterek
tarihseIIetirir. KategoriIer, insani dnce ve eyIemi motive eden dnce formIardr. nsan
zihni tarih iinde iIer; kategoriIer evrenseI tari)i aka egemen "lan d$nya gr$leridir.
0ann)eim 5ilt)eyin b! kateg"riler anlayn benim%er #e b! anlaya tari)i '() bir anlam
y$kler. Kant'n degimeye ve evrime kapaI kategoriIer anIaynn aksine Mannheim'n
kategoriIeri ya da dnya grIeri, degimeye ve evrime ak perspektifIerdir."
%I(
Der ArsIan ama
onun gznde Mannheim yukarda ki aImna ragmen haIihazrda pozitivizmden de
kopamamtr.
Peki pozitivizmden kopmak iin ne gerekIidir? GreIim "Ancak Qeber 5ilt)ey, ve
Mannheim'in yaptg doa bilimleri insan bilimleri a#rm, pozitivist biIim ideoIojisinin farkI bir
tezahr oIarak grIebiIir. nk, bu ayrm, doga biIimIerini insanIarn faaIiyet aIanIar dna
itmekte ve tam anIamyIa insansz, (objektif) bir biIim ngrmektedir. Beeri faaIiyetin
rnIerini, insan ve topIumdan tecrit etmeyi deneyen her yakIam eninde sonunda
pozitivisttir."
%IE
Yazarn sIubu acayip grIebiIir nk yazar tek bana biIim yapan insann
biIimini kabuI etmiyor. Dikkat ederseniz yukarda insansz, objektif bir biIimin pozitivizm
oIduguna gnderme var! Yazar Mannheim'in eIe aIdg "epistemoIojik znenin:
%ID
Mannheim'in
gsterdigi gibi oImasndan yana degiIdir. Aagda dip notta bunun nedenIerini akIadk.
Mannheim eer bir #anl #apm ise en azndan 8abermas onu dzeItmitir diyerek
ArsIan'n bu bahane iIe okurunu ideaIizme kaydrmasn engeIIemi oIaIm. nk biIgi nesnel
olursa, deer tar ve llebilirlilik bili#i bili klar. Bu s#lemimizle ve hatta )evhidJten #ana
bir bilisellik savunduumuzdan =rslan bizi niversal a#dnlanma' ve hatta pozitivist bile
bula'aksa da biz pozitivizm korkusu#la mater#alist realizmden koparak idealizme hizmet
etme#e'eiz. Feden nk ide, idealizm iin tanrdan da #'e bir eriilmez postla olarak bo
metafiziin omurasdr ona lanet olsun* 4vet tm bunlardan dola# da 9ant'n akn alannn,
apriori ereinin insanlarda ortak zellik olarak bulunmas deil zm.
ArsIan'n aktardg kadar iIe eger dogru ise Mannheim'e gre Matematik ve fizikseI
biIimIerde so#ut bir bilin en azndan bir idea'a belirlenir. Mannheim neredeyse Lenin'in
bouna korkmadgn gsteriyor ne ahmaka ideaIist bir yakIam! Burada sayn Kuuradi'nin
bir yakIamn hatrIataym kendisi "nermeIerden treyen nermeIerin yani normatif
nermeIerin nesnesi yok." ekIindeki yakIamna dair sordugumuz bir soru oIan peki hocam
normatif nermeIerin kaynag nedir dedigimizde "kaynak biIgiseI nermeIer oImaI aksi haIde
kuku duymaIyz." Demiti Tabiki bizim iinde biIgiseI nermeIerin kaynag yaam. te
ideaIizm buray grmyor gryorsa da burada ayrIyor. Zira biIgiseI nermeIerin kaynag
ideIer degiI nesneI dnyadr. Matematik nesneIer Descartes'in zannettiginin tersine ideasaI
formIar degiIIer. Sadece fiIozofun grmekte inat ettigi ve bizim yukarda gsterdigimiz gibi
normatifIige takIan bir dnrn nasI gerekIik sans normatifIigin yarattg d eyIemse
ideac fiIozofta ideasna yoI aan kouIIar unutuyor. Bu durum bir nevi una benziyor: burada
fiIozof eger byIe bir ahmak varsa; normatif nermeIere yoI aan durumu unutarak
normatifIigin biIgiseIIik iddiasn sorguIamadan kabuI eden ahmaga benzemektedir.
Bu nasI oImaktadr? Tabiki ideasaI formun kaynagn - tpk yukarda ki normatifIige
sapan bir fiIozof misaIi - unutarak.
Peki tarihte bunun nasI rnekIeri var? Bu manada nce PIaton'a bakaIm: PIaton'un
denedigi gibi ie nce ideaIar dnyas diye bir dnyann var sayImas iIe baIand. Bu srada
bu dnya iIe iinde pIatonca yaadgmz varsayIan gIgeIer dnyas ki bizim iin nesneI dnya
oIan bu dnyann da kmsenen durumu diyaIektik bir kartIkIa kurguIand. Ama iki dnya
arasnda bagIantIarn geiIerin oImadg ardndan geIen fiIozofIarca bir probIem oIarak
grInce bu kez imdada yetien Kant oIdu. Kant'n yaptg kurnazIkIa idea, apriori nermeIer
veriIi bir akI yetisi oIarak grIerek yaamdan kopmann daha iIgin yoIIar buIunuyor ki artk
onu hayata indirene ak oIsun. 9ant bunu -latonJdan daha kurnaz'a zd. Du#umlarmz
devre#e ko#arak. Peki onu neden ideaIist gryoruz nk duyum biIgisi akI yetisi oIarak
apriori biIgiIer oImadan krdr. Yani temeI oIan bizim biIgiyi eIde etmemizi sagIayan asI yeti a
piriori akI yetimizdir. Ve de steIik bu yzden bu yeti btn insanIarda ayn oIdugu iin,
dnyay aIgIamamzda birdir. Bakn kapaI bir dnce sistemi her ey kendi iinde tutarI ve
dogru imi gibi etrefiI probIemIere de cevap veriImi gzkmektedir. Zaten Kant ideaIizmi
oImasa idi HegeI cretkarca ortaya kamazd.
nsan biIimIeri iin yukardaki dip nota iIaveten u hususu da beIirtmeyi gerekIi
sayyoruz. Bizim aImamzda zneIer aras alan tpk Haberma%'a benzer bir biimde nesneI
aIan oIarak eIe aInmtr. Habermas'n kurdugu iIetiimseI biIgi kuram baz sakncaIar oIsa da
en azndan ideaIizmin insani biIimIeri kuIIanarak hortIamasn engeIIeyecek gtedir. Yukarda
beIirttigimiz gibi Mannheim'de hataI duruIarna ragmen bu ynde nemIi bir kazanmdr. Bu
bagIamda nce Mannheim'in oIumIuIugu oIarak grdgmz Habermas'n bize insani biIimIer
aIannda veremeyecegi bir hususu, Mannheim'in bizim tutumumuza benzedigi yeri ve oIumIu
duruuna ait noktay da yeri geImiken beIirteIim: " Mannheim, pozitivizme yaptg eIetiride,
pozitivizmin mit-din-feIsefe ve biIim ekIinde yaptg dogrusaI 'iIerIeme' emasn ret ederek,
ScheIer gibi bu biIgi trIerinin bir arada buIunabiIecekIerini ne srer."
%IH
oIuudur.
Eger Mannheim'in hataIarna rnek vereceksek rnegin "soyut bir biIin en azndan
idea'ca beIirIenir." Tezi en azndan feIsefe tarihine hakarettir; nk soyut fikirIerin oIuma
srecinde asI geregin soyut somut "ld!!n! dillendiren bir 0ar@ var! Ama Mannheim
materyaIizm iin tmden bir kaypta degiIdir. Bak srtnda yrmektedir o. Bu duruma ait bir
rnek var. O rnekte yIe syIer: " VaroIusaI oIarak biIinen biIgiyi dnen znenin yaps
beIirIer."
%IR
nermesi vb nermeIeri snrI kabuI ediIebiIecek nermeIerindendir. Neyi gstermek
istiyoruz? Bu una benzer. BizIerinde tpk Kantn apriori nermeIerini beIIi artIar iinde
benimsedigimiz duruma. Peki tm bunIarn anIam ne?
artIar dedigimiz meseIenin muhtevas udur. Kaynagn nesneI dnya oIdugunu
unutmayan her dnr istedigi kadar soyut dnebiIir soyut kuramIar eIde edebiIir ama
tekrar nesneI imkanIara, kalk noktasnn nesnellik olduu berrakln sunarak bu soyut
aImaIar yapmaIdr. Bu tarz da ise ideaIizm akI faaIiyeti oIarak akIi imkanIarn geIimesi
dnseI geIiime sunuImu bir katkdr. Evet sahibi arzuIamasa nesneI imkanIar karatsa ne
oIur? steIik Kant'n sinsice gizIeyerek, sanki d kaynag ihmaI etmemi gibi duruu ve
benzeri rnekIerde yapIdg gibi yapIrsa!!! Bir ey oImaz, insanIar hamak yerine koyanIarn
tersine bir materyaIist kar ii dzeItir. Trkiye kouIIar iin kItreI bir syIemIe ifade
edersek; oIan, bir iman sahibi materyaIist geIene kadar AIIah' bahane ederek iIgiIi ideaIistin
peinden hamaka giden safIara oIur. Aksi haIde nesneI imkanIardan kopan aksi her abamz
bir ideaIizm yapIandrmas, doIays iIe bir arptma ve kaynaktan habersizce imi gibi dogru
syIem peinde oIma ve bu syIeme uIama veya yakaIam oIma abas gibi oIacaktr. Ksaca
soyut syIem en geni anIamyIa ideaIizm; kaynagn nesneIIik oIdugunu unutmadan yapIrsa
bir zenginIik oIacaktr.
Felsefe zd pek ok sorunun, kat ettii uzun #olun ardndan son zamanlarda
anlama, #orumlama, dil, #erellik, znlk, bire#, niversal s#lem eletirisi, teki s#lemi ve
tekinin fark ve nemi, post modernizim, iletiimsel e#lem olarak zneler aras iIiki vb gibi
sorunIara yneImitir. Bir anIamda bu geIimeIeri yIe yorumIamamzda bir saknca yoktur.
EmperyaIist topIumIar devasa deney biriktirmiIer. steIik kendi topIumsaI aIandaki sorunIarn
zme gIerine sahip oIdukIarnn iddias iinde, dnyann eziIen haIkIarndan
uzakIamaktadrIar. ?rta#a kmakta olan kresellik ise emper#alist ekonominin ulus tesi
irketlerinin orta#a kard kresel ekonominin rd dn#adr. MarxistIerin bu tahIiIIeri de
emperyaIistIeri rktmyor. Maddi gce sahip oIanIar manevi dnce dnyasn beIirIeyen
emperyaIistIer egemen uIusIar oIarak ta sahnede oIdukIar iin her e# ibi felsefe de
emper#alizmin belirledii dnme snrlarna hapis olmu. &elsefe'iler 'iddi filozofik
sorunlardan uzaklamtr. nszmzde beIirttigimiz gibi Marxizimden etkiIenmekIe beraber
Habermas gibi akI banda bir fiIozof biIe bat uIusuIugunun yeni biimi oIan bat tarz
topIumsaI yaama oIarak beIiren, ksaca batcIk oIarak karmza kan sosyaI ovenizmin yeni
biiminden besIenmekte emperyaIizmin kreseI dnya snrIarnn neIigi anaIizinde oyaIanp
durmaktadr.
den Habermas'a kadar kim geIip geti ise bu yeni tip, batcIk oIarak
dekIere edecegimiz sosyaI ovenizmi amamakta inat etmitir. Bat topIum
yaamn benimseyen Japonya veya diger iriIi ufakI topIumIar da cografya
uzakIgna ragmen bu sosyaI ovenizmin histerisi iIe sarho oImu durumdaIar.
Bu hempaIar nc emperyaIist agabey IkeIerin izdigi yoIda biIgi topIumu
oIma iddiasndaIar ve buna paraIeI teknik biIimseI geIime iinde
buIundukIarna dayanarak topIumsaI aIanda ba dndrc geIimeyi
yaadkIar iIe bbrIeniyorIar. Bat yaamn benimseyen geIimekte oIan diger
tm uIusIar, ko ba oIan emperyaIist IkeIere kreseI zeminde ekIemIenmiIer
byIece emperyaIistIerde smrgeIerini srdrIebiIir kaIknma peinde
oyaIama oIanagn yakaIamIardr. EmperyaIist IkeIer devasa teknik biIimseI
imkanIarna dayanarak ve teknoIojiyi antaj oIarak kuIIanarak dnyann
herhangi bir yerinde istedikIeri manzaray yaratma gcne de sahiptirIer.
&elsefe ve zelinde 8abermasJn nl iletiimsel e#lem kuram bu tip bir dn#a
iinde domakta ve eri lkelere empoze edilmektedir.
E#lem iin ereklik iin sevi iin nceki topIumsaI ortamda yani nesneIIigin
egemenIigini srdrdg ve znenin mdahaIesi iIe degien dnyada feIsefe yapan fiIozof
bizatihi feIsefenin fiIozofa sundugu imkan oIan, fiIozofun sistem baznda kurguIanm nesneI
akI #ollar ile sterdii izimsel, akmsal zmler ile dn#ann deiiminin imkann sunarken,
nmzde ki felsefe imdi lkeler baznda rtlenmi maal felsefe profesrlerin elinde
so#suzluk #aratmaktadr. Artk siyaset biIimi feIsefeden ayrIarak ve hatta siyaset feIsefesi gibi
akmIa feIsefeyi uakIatrarak, zeI bir biIim oIaI beri emperyaIizmin eIinde dnyann askeri ve
dipIomatik dzenIeniinin etkin arac oImutur. 9sa'as #eni etkin bir felsefe#e ihti#a var.
1arZist felsefenin istikametinde ve +slami bir iman nderliinde derinleen bir felsefe#e.
Gnmzde dnce dnyas zerine rekIenmi, rgtIenmi resmi feIsefe retimi,
diger topIumIarn eIit kesimIerini yneten ekonomik g iIe sevk oIunmakta hem de bu
ekonomik gcn devamna yneIik bir abaya en nemIi manevi destek de oImaktadr.
TopIumsaI degiim ok kuvvetIi g merkezIerinin denetiminde beIIi istikametIere
yneItiIebiIecek iradi sreIerin egemenIigine girmi ve degiimin kendiIiginden, nesneI yani
dogaI geIiimi ortadan kaIkmtr.
TopIumsaI ve sosyaI eyIemIer artk Marxizmin ngrdg kendiIiginden geIiimin
ncs oIacak partiIer aracIg iIe yaratIamayacak kadar denetim aItna aInm; insan
kitIeIerinin eyIemi parasaI oIanakIarIa istenen biimIerde istenen yerde emperyaIizmin arzuIar
geregi iradi oIarak yaratIabiImektedir.
te biz bu tarz bir dnyada bir yoI aray iindeyiz. Bu nedenIe gemi feIsefeciIeri
didikIiyoruz. Gnmzde; bireye, iinde yaadg topIumsaI rgtIenmenin dayatm oIarak
geIen, yaamakta oIdugu emperyaIist baskc ve dayatmac ekonomik gcn her eyi ve kendi
bireyseI varIgn beIirIedigi topIumsaI iIikiIerde, feIsefenin zgrIk iin ncIk yapma
oIanag ortadan kaIkmamtr. Bu yzden de feIsefenin emperyaIizme yeni bir ba beIas oIarak
dzenIenme biiminin ve akIn kuIIanan bireyIer iin bir k oImaya haIen devam etmesi
asnn geIitirmesi gerekmektedir.
Felsefi planda insan iin orta#a konan #ol ilkeler sunumu olarak ifadelendirilebilirse de
bunun kadar gerekIi oIan diger eyIer geIimi bir ahsiyet, feIsefi dnebiIen bir beyin, btn
bunIara st oIan kaIp biIiIiIigine de sahip oImasnn savunuImasdr. Fakat kaIp biIiIiIigi ayn
zamanda tm bat feIsefesinin kmazdr.
FeIsefi snrIar iinde insan gerekIigini konu edecek oIursak biz 20yy'In ortaIarndan
nceki fiIozofIar iIIe de Marx ve Kant'n insan iin eIe aIdg giriimIerin feIsefi bir samimiyeti
ierdigini beIirteIim.
DnrIeri kampIara ayrmaktan te hangi feIsefi sorunIarn etrafnda dndkIerini de
biIgi feIsefesinin sundugu yeni bir oIanak oIarak eIe aIaIm. rnegin ScheIer'in gnIe yaptg
vurgunun sIamiyet d oIdugundan zmszIg bir yana, Kant' ama abas oIarak beIiren
feIsefesi; ScheIer'in, insan varIgna Geist oIarak yakIaarak, Kant'n insan akIIa tarif eden dar
yakIamnn tersine doguda gnI diyebiIecegimiz duyguIarnda iin iine karmasn
sagIayan insann duygusaI ynne dikkat eken yn iIe Kant'tan iIeri bir yakIam oIarak
HegeIimsi bir duru gstermesi FeIsefe tarihindeki sorunIarn nasI ve ne ynde geIitigini
aydnIatan bir ktr.
Kant'ta bir yeti oIan akI, HegeI'de metafizik bir aImdr. HegeI akIn doga oIarak
dIamasnda gnI dnmemise de varln birlii #aklam iIe bu anIayn dogmasnn
temeIIerini atmtr. Tam burada Takiyettin MengogIu, Hartmann'c bir yakIamIa Kant ve
ScheIer'i eIetirerek bu tarihseI geIiime katknn Hartmann'dan geIdigine vurgu yapmaktadr.
BununIa beraber Takiyettin MengogIu'nun bu kIarnn kendisinden sonra ontoIojik
birIik meseIesini oIarak adIandrarak zme girien HaIiI Rahman Aar' dogurdugunu ve de
HaIiI Rahman Aar'n sIam feIsefesi aIannda epistemoIojik bir aIma temeIinde ortaya
koydugu "Nafs feIsefesi" iIe ontik birIigi sIam feIsefesi aIannda da Tevhid meseIesine
gnderme yaparak kurmaya aIan feIsefi yakIamnn ortaya kmasnn temeIIerini attgn
da syIeyeIim. Bu aIanda Trkiye'den HaIiI Rahman Aar'n Habermas' da ieren yakIamIar
iIe bir dgm oIdugunu da syIeyeIim.
Takiyettin MengogIu'na geIince onun Hartmann'n farkna iaretini yIe eIe aIyoruz.
GreIim: "BinaenaIeyh bugn feIsefi antropoIoji, artk bir biriyIe iIgisi oImayan bir Geist ve
psycho-vitaI mertebeIerden teekkI eden (Bir ScheIer eIetirisi okuyorsunuz.B.N.) veyahut
birbirIeriyIe aIakas oImayan akI #e tabiattan ibaret "lan 'Bir Kant eletiri%i "k!y"r%!n!z B.N.)
bir in%an )areket n"kta% "larak almaz. 'Fz$m Hartmannc yaklamda b!l!narak B.N)
B!g$nk$ in%an fel%efe%i& biraz nce syIendigi gibi, insan 'existentieI', concret bir btn
oIarak grmek mecburiyetindedir."
%II
Hartmann'n soruna sagIam bir temeI buImak iin insan gerekIigi iIe aIakaI oIan
insann ontik btnIgne vurgu yaparak kmak istemesi Heidegger'den anIamann
mahiyetinin noksan kaIdg ynnde aIdg eIetiri iIe Habermas'a neden oImutur.
Habermas anIamann neIigi zerine yogunIarken iIetiimseI biIgi kuram iIe biIginin
kaynagna yneIik iddiaIara yeni bir yakIam getiren feIsefesini oIuturmutur.
Habermas'n sorunu Marx misaIi zmeye aItgn, anIamann mahiyetine inerken bu
tarz sorunIar insann topIumsaI kurtuIuu ve aydnIanmas adna erteIemeyerek ama insan da
topIumdan soyutIamadan gnmze kadar geImi biIgi kuramIarnn kaynag tartmasn
rotasndan karacak degiik bir yakIamIa yani zne, zne temelli iletiimsel bili kuram#la
feIsefede biIginin kaynagna yneIik Marxist nesneI vurgudan, zneIer aras iIetiimIe zneI
vurguya gemeyi denemitir.
VarIk sorunu iIe iIgiIi oIarak biIginin kaynag sorununu zeIIikIe Heidegger'ci eIetiriIeri
savuturmak ve anIamann mahiyetine topIumsaI temeIde kaIarak cevap vermek kaygsndan
doIay zeIIikIe yeni bir topIumsaI kuram kurma yakIamna sahip oIarak Habermas meydana
kmtr.
nsan konusunda beIIi baI fiIozofIar zerinden ksa bir aImda buIunarak bu
yakIamIarn asI abasnn topIumsaI yaam kuruImas oIdugunu beIirteIim. Bu bagIamda
topIumsaI yaamn kuruImasnn znesi oIan, "insan anIamnn aratrImasnn" asIda bir ara
aba oIdugunu da beIirteIim. Bu abann kendini eIe verdigi yer. En beIirgin ekiIde en az
deginiyIe Marx oIup; en beIirsiz ekiIde en ok deginiyIe Kant ve ScheIer'dedir. Burjuva
perspektifinden kurtuIamam tm fiIozofIar gibi belirin deinilere sahip 8artmann ve =ar
biIe topIumsaI kurtuIuu isteyen fiIozofIar oIarak topIum adna teori retememiIerdir.
TarihseI geIiime yeniden dnecek oIursak, ie bu kez de daha geriden Descartes'ten
baIamak gerekmektedir. Descartes insan varIgnn aImnda insann zihinseI varIg iin
tr ge saptad, bunIar: Dogutan geIen dnceIer, pratikten, duyumdan geIen dnceIer,
son oIarak ta imgeseI dnceIerimizdir. Fakat bunIar iinden duyum yoIu iIe kazandgmz
biIgiIere gvenemeyiz. Duyum biIgiIeri dogutan getirdigimiz biIgiIerIe uyumaIdr. Dogru
bunun sonucunda ortaya kar.
Bunun feIsefi bir ynteme gerek duymas nemIi bir baka sorundur ve bu sorun ise
yIe zIr. Bu dnce daha sonra biIim aIanna F. Bacon tarafndan aktarIacak oIan;
tmdenelimlilik ile tmevarmllk bir biri pei sra art arda elen nedensel bir iliki iinde
birletirilmelidir. Descartes tmevarmsaI biIgiIere feIsefesi geregi gvenmiyor, tmevarm
sonucunda eIde ediIen biIgiIerin tmdengeIim tarafndan denetIenmesini istiyordu. Ynteminin
z buydu.
Kant burada Descartes'ten aIdg miras devam ettirir. Ksacas Kant apriori biIgiIerIe,
pratikten geIen biIgiIeri aydnIatma fikri iIe miras aIdg dnceyi srdrecektir. Ayrca bir
baka sorunda zImtr. Nedir zIen sorun? Bu sorun, insanIarn nasI oIup ta mterek
anIayIarda buIutugu sorunu idi. Bunu cevapIamaya yneIen Kant apriori kategoriIerin sayI
ve tm insanIarda eit oIdugu iin ortak dnebiIdigimizi akIad. Buradan hareketIe
Descartes'te ki duyum biIgisinin gveniImezIiginin dogutan geIen biIgiIerimizIe dogruIanmas
hadisesi de Kant'ta duyum biIgisinin krIg ve apriori kavramIarn bunIar aydnIattg
ekIinde akIanmtr.
Marx ise tmdengeIimi HegeI'den aIdg diyaIektikIe iIk ve sonun bir aradaIgnn yoI
atg espri iIe sondan, baIama oIarak takdim etmiti ama diyaIektik geregi ayn zamanda bu
hadise bir somuttan yoIa kIma oIdugu iin formeI oIarak batan ve tmevarm sagIayan bir
aratrma anIamna da geIecekti ki yine bunun anIam ayn zamanda btnden yoIa kma idi.
Tm bu aba ksa'a sonu temsil eden spesifik bir nesneden balamak olarak ta tarif
edilebilir. Bu spesifik nesne ilk ve sonun bir aradaln #ani kapitalizm btnn temsil eden
metadan baka bir varlk oIamazd. Lenin'e gre batan baIamayd bu durum ve byIe
demekIe Lenin ne diyaIektik ile ne de 1arZJla elimi#ordu.
Somut bir tikeI nesneden baIamak Lenin iin, Lenin'in MihayIovski'sinin anIadg anti
diyaIektik ve bo metafizikten geIen yntem oIarak, mutIak sondan geIii anIatmyordu.
Lenin'in MihayIovski'ye itirazIarndan ortaya kan sonu oIarak; Lenin iin batan
baIamak demek, gerekIerin tahIiIi demekti. Peki bu neydi? TabiatyIa tarihseI oIarak
beIirIenmi topIumsaI iIikiIerin bir inceIemesi iIe, gerekIere iIikin ciddi bir aratrma iIe,
topIumsaI iIikiIerin nesneI bir tahIiIi iIe, ie baIamak demekti.
Bu durumun bize gre anIam udur. TmdengeIim haIinde iken ayn anda tme
varmdan yoIa kmak, daha dogrusu tmdengeIim iIe tmevarm arasnda bir zamansaI araIk
buIundurmamak iIe aImak oIdugundan diyaIektik iin her beIIi bir son, ayn bir anda bir diger
durum iin baIangtr. Her meseIenin iki farkI vehi vardr. ByIece ak oIan udur ki diger
bir yn iIe de ayn baIang bir sonu oIarak sondur. Bu durum teori iIe pratigin birIigi
dncesine yoI aacaktr. Ama bu durum aImamzn eitIi yerIerinde beIirttigimiz gibi
Lenin iin feIsefede katIga neden oImamaI ve de mutIak bir birIik oIarak degiI diyaIektik bir
birIik yani az sonra bozuIacak geici bir birIik oIarak anIaIacaktr ki asI oIan hareket, degiim,
bazen de antigonizma yani atma oImaI idi.
Bu antigonizma meseIesi de Marx eIetirmenIerince yanI anIaIarak, Marx'n hakk
yenmitir. Marx eIetirmenIerince Marx'n dncesinde antigonizma mutIak oIarak tantIm
ve Marx ykc bir fiIozof oIarak takdim ediImitir. Bu sradan bir yanIIk degiIdir. Bize gre bu
tutum biIinIi ve srarc bir tavr haIini aIyor. Bu yzden de bu tahIiI bir tavrdan kaynakIanyor
ki bu tavr; biIimseI ahIakn sermaye tarafna geiIerek terk ediImesi oIarak sermayeden yana
tavr aImaktr. Oysa ztIarn birIigi geici ztIarn mcadeIesi ise kaIc yndr diyen diyaIektik
degiimin her zaman antigonist bir mahiyet aIacagn vazetmez. Tam da burada anarist bir
biIgi kuramna yoI amamak iin unu vazeder: " Ey insanIar antigonist durumun temeI bir
durum oImadgn syIyoruz." Antigonizma atma yani dmanIk iIikisinin eIikisi oIarak
sadece varIkIarn varoIuIarnn kaynagna yneIik bir durumdan, yani varIkIarn birbirIeriyIe
dmanIkta kazandkIar iIikiIerde geerIi, artI bir durumdan dogar. Bundan baka ayrca u
nedenden doIay da antigonizma her zaman mutIakIatrIamaz. DiyaIektik asInda degiendeki
degimeyeni grmeIisiniz sanatsaIIgn vazeder. AsI oIarak bu uyar, diyaIektigin temeIidir.
Aksi haIde komnizm de diyaIektik biterdi!
Popper bu antionizma# #anllama'lk olarak bilimsel alana ta#a'akken! Derida ise
#apm bozum olarak felsefe olannda doa bilimlerinin pozitivist #orumunun kesin doru bili
kuramnn aItn oymak iin ve de niversaI syIemi ykmak iin aydnIanma felsefesine kar
kullana'aktr. =ma bir farkla -opper ve Derida di#alektii ve 1arZJ anlamadklarndan
deiendeki deime#en #n unutarak bundan dola# da anarist bir varoluulua daha
#akn durarak #aparlar bu dntrme#i. =ma 8abermas bu tuzaga dmez. +te zaman, zaman
8abermasJ fakl #erde ele almamzn bir nedeni de budur. 8abermas deiik bir tutumla anti
niversal'larn dnda kalarak a#dnlanma# eletirmekle beraber ona da tam kar olmama
izisi ile faklln muhafaza etmitir.
Marx dncenin neIigi iIe iki ana nedenden doIay ugraamad. nk bunun yerine
asI zaman topIumsaI degiimin neIigi aImaIyd. ki nedenden biri anIaIabiIir ki hzI topIumsaI
degiimdir. Yani yeni baIayan ve geIien kapitaIizmin geIiiminin ok hzI oImas. kinci
nedenden digeri feIsefi bir aIm oIan yansma kuram ve bu kuramn aktifIigi, dinamikIiginin
topIumsaI kouIIarn yorumuna izin vermesi idi. Mevcut kouIIarnn bu zeI vb nedenIerinden
doIay 1arZ dn'enin nelii #erine tamda koullar erei dn'enin ka#nan n plana
kararak dn'e#i tarif etme#i denedi. ByIece insann nasI yayorsa yIe dndgn
formIe etti. Bu akIi durumIarn, karmIarn topIumsaI hareketi dzenIeyenIer, ve tarihin
seyrinde degitirici ynde roI aImak isteyenIer iin etkin kuIIanmn tarihseI nedenIer ne
karmtr.
Buna ragmen Marx yoIdaIarna bir eyi gtIemekten de geri durmad. Bu gt
dncenin neIigi hakknda nceki fiIozofIarn derin abaIar gibi benzeri bir abaya
girememekten dogan, dncenin neIigi hususuna zaman ayramadgn biImesinden
kaynakIanan kaygsndan dogan gtt. Bu gt anIamann anIaImasna kendi ardIIarnn
sevk ediImesidir. Ama bu gte yneIik aIma ardIIar degiI geneI oIarak fenomenoIoji ve zeI
oIarak ta Heidegger tarafndan yerine getirecekti. Demek ki Marx anIamann anIaImas
hadisesinin topIumsaI hareketIer iin oIan zeI anIamnn da farkndayd.
Habermas kadar oImasa da insan gerekIigine ait ehveni er abaIarn, DiIthey, FoucauIt
ve Gadamer de buIundugunu da geerken syIeyeIim. Diger feIsefeciIer rnegin Wittgenstein
gibiIeri insan gerekIigini diI gibi tek bir ana konu etrafnda tartarak zeI oIarak insan
gerekIigini geneI oIarak feIsefeyi daraItmIardr.
Buna mukabiI pek ok fiIozofa zeIIikIe 20.yy.In ortaIarndan sonra 21.yy'da, az
yukarda degindigimiz topIumsaI temeIIerde, insan gerekIiginin feIsefe tarafndan eIe aInnn
karakteri hususu zeIIikIe varoluu akmlarda sama#a indirenen gayri ciddi temeIIerde eIe
aIna sahiptir.
nsan gerekIigi hususunda varoIuu yakIamIar znde eantiyon vari bir yakIam
barndrmaktadr. VaroIuu feIsefe de yer aIan akmIarca insan gerekIigini tantanaI eIe
aIIarn ciddiIik tamas bir yana tam tersine, iinde hiIeciIigi ve gayri ciddiIigi barndrmas
daha insan gerekIiginin ve bu gerekIige ait sorunIarn; metafizigi iermesine ragmen, hakikat
metafiziinin ereklie #nelen, bili veren boyutIar inkar ediIerek, sorunun saIt feIsefi sorun
haIine indirgenmesi bir yana, zeIIikIe varoIuuIukta oIdugu gibi bo metafizikle ele
alnmasnda insann bulunuu deil adeta #itirilii orta#a kmaktadr.
Bu bagIamda insann gnI ve bu biIen gnIn durumu hususunda bat feIsefesinin bize
sundugu nedir? Koca bir hi!!!
nsan gerekIigini iIk eIden bu tip yani feIsefi bir yakIamIa eIe aInnn, insanIa
samimi ve gerek oIarak iIgiIeniIme durumundan uzakIgnn eIetiriIebiIirIiIigi yine feIsefenin
sundugu bir oIanaktr. Ciddi bir yanIn yani insan varIgnn feIsefenin boyutunu aan bir
ontoIojiye sahip oIdugunun inkar ediIiini tehir etmesi asndan yine feIsefenin vazgeiImez
bir neme sahip oIdugunu hemen syIeyeIim.
Bu bagIamda Marx ve Kant'n birey iin, insan gerekIigi iin syIedikIeri iIkeIer
boyutunda sz syIeme durumIar bir haddini biIme davran oIarak daha agr baIdr. Az
sonra aktaracagmz baz argmanIarn, feIsefenin imdiIik sapIandg baka bir batak oIan
kendine konu ettigi, yorumcuIuk, diI iIe ugrama, yereIIik, zgnIk, birey, niversaI syIem
eIetirisi, teki syIemi ve tekinin fark ve nemi, post modernizim, iIetiimseI eyIem oIarak
zneIer aras iIiki vb gibi sorunIara sapIandg yerden bir k sagIayacak ksa bir aIm bize
sunmas asndan, nemi oIdugu iin aagda aktarmay dnyoruz.
Marx b! almada !z!nca aktardmz alnt%nn bir yerinde eylem& gereklik&%e#gi
iin istencin nesneIIemi biimi oIan gerek bireyseI yaanty kast ederek, geerIi bir maximi
(iIkeyi):" nsanIarIa ve dogayIa oIan her iIikiniz, sizin iradenizin nesnesi oIan, gerek bireyseI
yaamnzn en net yansmas oImaIdr."
400
ekIinde formIe etmitir.
Kant ise maximIerin kitIeseI eyIemIer yarattgn biIen fiIozof oIarak yIe syIyordu:
"yIe eyIe ki senin isteminin beIirmesini (sagIayan B.N.) ortaya karan maxim geneI bir yasa
oIsun."
BunIar iin gerekIi oIan udur: nce geIimi bir ahsiyet ve feIsefi dnebiIen beyin
eger bunIara st birde kaIp haIin varsa aIyyI aIa.
Yani insan gerekIigi bu yzyIda az yukarda degindigimiz gibi daha ok merak konusu;
en azndan anIamann neIigine yneIik merak, Marks'n gnderme yapmasndan sonra
Heidegger'de doruga kt.
nsan gerekIigini tarttgmzda ise bu yzden yeniden a piriori kavramIara ait
durumIara deginmek geregi dogdu.
yIe bir soru soraIm:
A piriori kavramIara dayaI oIarak ortaya kan dnce her haIkarda ideaIizm mi oImak
zorunda?
EI cevap: nceIikIe diyebiIiriz ki; cevabmz "hayr!" dr.
TemeIIendirirsek iIkin bizim aImIarmza ters bir varsaym herhangi bir a piriori
kavramn ide oImasn varsayar ki idenin tanmndan doIay bize ters bu durumu ne srer yani
bizim yukardaki hayr cevabna " evet" der.
Oysa a piriori kavramIarn ide oIuunun varsayImas da ayr bir yanItr. Ikin bu
yanIIk ideaIizmin ide kavramndan doIay ortaya kyor. deaIizm kendisi iIe tutarszIayor.
nk a piriori kavram oIarak eIde ediIen bir ey, dnebiImeyi sagIayan bir ey iken bu haIi
iIe bir eIde edie sebep oIuyorken; bundan farkI oIarak ide, dnIen ama eIde ediIemeyen,
eIde ediIiine ait formIar sonsuza kan, tketiIemez bir eydir. A piriori kavramIar gibi zihinseI
bir yeti degiI daha PIaton'da oIdugu gibi zihin d varIksaIIga atfediIen saf (pur) dnseI
eyIerdir.
Ayrca bir idenin tketiIemezIiginden ne anIamaIyz?
Kendi agnda buIunan her kavramn bir kavram oIarak insan agIarnn degimesi iIe
yeni anIamIar sunan imkana yapsaI oIarak sahip oIuunu anIamaIyz.
kinci oIarak da her trI ideaIizm, ide sz konusu oIunca, eIde ediIeni saIt dncede
varIk oIarak saf, ve pratikten kopuk oIarak grr, eIe aIr.
Oysa a piriori kavramIar tam da burada dncenin yetisi oIarak insan trnn bir
zeIIigi oIarak Kant'ta temeIIendiriImeden nceki formatnda da yani Descartes'te de dogutan
getirdigimiz dnce, oIarak Descartes diIe getirmese de mahiyeti asndan yine bir tr insani
yeti oIarak vardIar ama KantIar Kant'n zgnIgne zarar verir diye bu dnceye kar
oIacakIardr. Bize gre grIebiIir ve bizim bu ekiIde kendi yorumumuz oIarak eIe aIdgmz
zikrimiz a piriori kavramIarn Kant'ta yeti oIarak eIe aInn kavram retimi oIarak ve sabit
kategoriIer iIe iIikisinden doIay Kant'ta farkI bir boyutta oIdugunun stn rtmemeIidir.
A piriori kavramIara ait biIgiIer, sonuta her iki fiIozofta da dtan geIen biIgi yannda ite
oIan, bize ait oIan biIgiyi temsiI ediyor haIdedirIer. A piriori kavramIar bu haIIeri iIe PIatonik ide
kavramndan ve anIamndan bagmsz oIarak ina ediImitir. Yani ideaIizm bu a piriori
kavramIara temeI yn oIarak bakIdgnda sz konusu idi, sonuta dnce nesneIeri oIarak a
piriori kavramIar bir yeti veya dogutan geIen varIkIar iIe bizde idiIer, pIatonun tersine eriiIir
durumdadrIar, eriiIir durumda oIdukIarndan da kuIIanImaktadrIar.
MateryaIizm dncenin (anIamann aracs oIan) kavramIar yaratn kabuI etmedigi
iin hakI oIarak ideaIizm bu nedenIe materyaIizmi saIt, "kaba yans" oIarak grmtr. Beyin
yaratcIgnn daha yans iIemi iIe baIadgn hie sayan bir anIay karsnda tarafszIar
ideaIizmi sanki bir geregin zcesi anIamann mahiyetine sahip kyormu gibi grmektedirIer.
Oysa beyin yetisi oIarak yaratcIk insan trnn bir zeIIigi oIarak antropomorfik bir
durumun zerinden yansmay kurma ( bu anIay hayvanIarda oIuan yansmay ret etmeyen
insana ait zeIIikIerin tesine gemeIidir, bu manada yansma saIt antropomorfik bir husus,
insana has bir zeIIik oIarak anIaImamaIdr.) eyIemi gibi a piriori kavram yaratma yaratcIk
eyIeminin bir diger yn oIarak, beyinin zeI faaIiyeti oIarak, pratikten kopukIuktan degiI;
yansma yetisini sagIayan beyinseI faaIiyetin, pratikIe oIan ak iIikisinin mmknIgnn
arac oIarak grImeIidir. YaratcIk, insann insan oImasnn temeIidir ve dogutan geIen
dnce yetisi gcnn pratikIe oIan iIikisinde ortaya kan biimdir.
NasI, yansma eyIeminin beyince sagIanmas ideaIizm oImuyorsa; aynen yIe beynin
yaratcIk yetisinin a piriori kavramIarnn pratikten iIikisiz degiI ama bagmsz (nseI pratik
iIikiIerinin yani tecrbeIerinin yoI atg zihindeki imgeIemIeri sayesinde zaman, zaman
pratikten bagmsz) ortaya kmas geregi ideaIizm tarafndan saIt pratiksizIik (pur) oIarak
takdim ediIdiginden doIay beyinseI faaIiyetin a piriori kavramIar yaratmas da ideaIizmi hakI
karmamaIdr.
Descartes'in ideaIizmi en koIay anIaIr ideaIizmdir. nk o basit eyIerin nemIi
oIdugunu her zorIugun basit bir temeIi oIdugunu syIemi feIsefesinin sonucunda da adeta bir
yntemde bu oImutur.
nsan ogIu iin bata karmak oIan ey bagnts kuruIarak eIde ediIdiginde bataki
karmak aIgIanmas sner; sade basit bir anIamIIk oIarak gzmze grnr.
DiyaIektik materyaIizm maddeye adeta bu durumu uyguIar. Spesifik bir noktadan
yakaIayarak ki o spesifik nokta Lenin iin somuttan, bir aratrma nesnesinden, aImay
hazrIayan bizIer iin iIk ve sonun bir arada buIunmasn sagIayan tm varIksaI iIikinin o
spesifik nesneden yanstIabiIme arac oIdugu iin ara, o spesifik bir nesnedir. Bu manada
kavram retimi bir sondan geIimIigin kavrannn n varsaymn gerektiren bir sonutur. Bu
neden a piriori retim iIe atsn.
Tm biImeceIerde oIdugu gibi bata her karmak oIan ey bagnts kuruIarak eIde
ediIdiginde artk basitIemitir. Cevab duyunca aaa ne koIaym dememiz gibi. Descartes'in
ynteminin temeI fonksiyonunda var oIan bu durum tm biImeceIerde ki son durumun iIk
baIangcn anIatmaktadr.
Bir nermeye bunu uyguIayaIm.
EngeIs diyor ki: "nsanIar hep dndkIerinin tersi sonucuna varrIar."vargsn saIt
bana eIe aIrsak, " neden tersi sonuIara varrIar." Diye soru haIine dntrerek dzenIersek
sanki gaipten geIen bir hitap ve karanIk, giziI anIama sahip soru formatnda bir nermeyIe
kar karya kaImz gibi bir durum iinde oIdugumuzu grrz!
Neden diye soraIm? Nedenini biImedigimizden; bu nermeyi bir hitap oIarak,
biImeceIerdeki zor sonuIara benzeyen ok agr bir soru anIamnda da eIe aIabiIiriz.
Peki yIeyse vaaz ettigimiz basit nedenin, bu nermedeki basitIigi ortaya karan
durumu nerededir?
Bize nedeni rtk oIdugu iin zor geIen nermenin basitIigi nedenindedir. Nedeni ise
udur. nk yaamsaI sre bize ragmen yeni bir durumu srece dahiI etmitir. Biz her eyi
ngremeyiz, gremedigimiz bu srece dahiI oIan unsurIar sonucu degitirir. Bu yzden
bataki dndgmz yerden farkI yerde oIuruz.
Eger biz bu cevapIamay okumadan bu soruya muhatap oIsa idik, feIsefeIer bu soruya
bir, bir ve baka, baka iIerinden birinin dogru oIdugu cevapIar retmeye aIacakIard.
te zorIuk, varIga ait eyIeri biIemedigimizden doIay vardr. Bu nedenIe biz bu tarz bir
durumdan dogan sonuca zorIuk diyoruz.
rnekte oIdugu gibi fiIozofIar her zaman basitten yoIa kmazIar. Descartes'in yaptg
gibi tersine; mevcut buIunann karmak, zor gibi grnenin her defasnda adeta ne kadar basit
oIdugunu gsterirIer.
deaIizm znde basit oIan dnme hadisesini oIagan st kouIIara bagIadg iin
biIinemezciIikIe koI koIadr. rtk oIarak biImenin mmkn oIamayacagna zemin hazrIar.
Bu nedenIe inkarcIga ve koIaycIga kamayan bir materyaIizm asInda ok karmak
haIe getiriIen a piriori kavramIarn oIu hadisesinin ne kadar basit bir iIkeye (yukarda
gsterdigimiz gibi yaratcIk fonksiyonuna) bagI oIdugunu gsterebiIir. MateryaIizmin
dogasnda bu basitIetirerek anIaIr haIe getirme hadisesi vardr. Ama tam tersine ideaIizm
metafizige kaarak a piriori kavramIarn mahiyetini karartarak adeta rtc davranr. Bu haIi iIe
bir de a piriori kavramIara sahip kmay materyaIistIerin hataIarndan doIay baarrsa; a piriori
kavramIarn sahibi imiesine de davranabiIir. Artk bu kurnazIg iIe uzunca sren bir hakimiyet
aIan eIde edecektir. ByIece materyaIistIere gerek kaImadan her hangi bir ideaIist biIe bizim
gibi a piriori kavramIara sahip kan materyaIistIere pek aIa ideaIist diyebiIme cesaretini de
gsterebiIirIer.
DeniIebiIir ki ideaIizm rter zorIatrr; materyaIizm bu rtkIetiriImi oIan zmIer
aar basitIetirerek anIaIr haIe getirir. Bu yzden haIk kitIeIeri iIe buIumaya en uygun tarz
materyaIizmdir.
BasitIigin ortaya kmasnda asI beIirIeyici g; insan fikrinin, insanIk tarihinin iinde
iIerIemesidir. HegeI ideaIizm oIarak bu yky anIatt. denin aIp anIam basitIigine uIamas
topIumsaI sonuIara kavumas hadisesini, HegeI bu hadiseyi adeta karartrken ve zamannda
da bu yzden HegeI'i anIayan pek kmaz iken Marx HegeI'i basitIetirerek dogaI ve topIumsaI
maddi temeIIeri aIan dncenin yeniden anIama kavuturuImas eyIemiyIe HegeI'i
anIaImaya kavuturdu. Marxizim bir ynyIe de HegeI'yen kavramIarn maddenin ahsnda
HegeI'in basitIetiriImi bahsediIiinin yaygnIatrImasdr.
Bu yzden de HegeI son dizgeci fiIozof oIarak anIyor ve Marx'n feIsefenin dizgeIere
bagI kuruIuuna kar kmasnn nedeni feIsefenin varIga, maddeye ve yaama aImasnn
temeIIendiriIiidir. MateryaIizm, znde oIan bu basitIetirme gcnn dnen zekann
kendini pratik grntye uIatrImas haIinin kendini aga vurmasndan baka bir ey degiIdir.
GeIeIim konumuza yansma ve a piriori kavramIar retimi beyinseI bir faaIiyet oIarak
mterek zemine bagI yetiIerdir.
Her iki yetide kiiden kiiye degierek, kiiye gre farkIIkIar gsterebiIse de a piriori
kavramIar icat ederek kuIIanma yetenegi ancak fiIozofik dnebiIenIerde daha zeI oIarak
geIimi oIur.
Bu durum dncenin retiImesinde bireyin nemi ve farknn anIamna yapIan
gndermeye denk den aIm oIur.
Yansma #etisinden elen rnler be#insel 'n durumuna re a piriori kavram
retimini zorla#abilirler bu srada insan dene#ime bal olmadan dn#ormu hissine kaplr.
Bunlar bir #n ile zaten 9ant tarafndan ortaya atImt. 9antJn fizikalizm iinde
mahvoImasnn sebebi a piriori kavramIara temeI yn muameIesi yapmasndan
kaynakIanyordu irrasyonaIe ak olmasna ramen temel vuru#u a piriori kavramlara
#apmasdr bu #zden de a pesteriori te'rbe#e da#al kavramlarn varlna inanrken bile
idealisttir. Biz 9antJn tersine #ansmann her e#in temeli ve ebesi olduunu savunu#oruz bu
#zden de a piriori kavramlara inan'mza ramen 9antJn tersine mater#alistiz.
Bili bu #n#le bire#sel bir aba ibidir. &akat #ukarda ki z almzda ki di#alektik her
bire#sel abann toplumsal bir zeminden eldiini ve toplumsal bir zemine doduunu bize
unutturmu#or.
Biz ne idealistler ibi bire#i feti kl#oruz. Fe de hatal komnist #aklamlarn 1arZ'
daraItmaIar oIan birey oImasa da baka biri tarihsel olarak orada oluturulur eklinde anlam
bulan kendiliinden'iliin sebebi olan determinizme ve vlerizme kapl#oruz.
Bire#sel aba toplumsal aba iinden #ans#ann bire#in kendi zelliine re #ine
bire#in iinden a#dnlanmas olarak aa kar. =ka rlr ki toplum bire#sel varl
dourma#a ebedir. =ma bu erek mutlak bire bir zorunluluk olarak var olmaz. Bu #zden
Menin olmasa @us devrimi baar#a ulaarak sonulanrd di#eme#e'eiz.
Toplumsal varln kendisine ebe olduunu sezen bire#sel varlk; bireyseIIigini,
dogumunun varIk kouIIar oIan diger ag insanIgnn kendine yaptg rahimIigi
kmsediginde ise HitIer doguyor. Yani Lenin'in ztt. te faizmin bireye yaptg vurguyu
temeI oIarak iIan etmesi taa, PIatondan geIerek Descartes, 9ant ve HegeIJde orta#a kan
bire#in idenin, a piriorinin temel oluuna inanan kendine bire#i temel sa#an idealizmdir. Bire#
fetiizmi faizmin ihti#a'dr. 8itler! 9ant ve 8eel olarak beliren alman idealizminin #ol at
bire#'iliin rndr. 6uru bu #zden da #aplmal, bu #zden mater#alist olunmal, bu
#zden kitlelere ii brakmann biimlerinin erekleme #olu bire#e ihti#a du#ulma#a'ak
toplumsal koullara doru idiatn n almal, kmnalite#e salam durulmaldr. +nsanlk
iin bu art. +slam da bu #zden kmnalite#e vuru #apan mater#alist dnme#i sala#an
ilahi bir din sistemidir.
Ama =merikan emper#alizminin egemenIigi ise kendini kendisinde dogan
pragmatizmine yine kendisinde dogan temeIsizIik akm ideaIizminde yada reIativizmin yoI
atg koIektifIige post modern tarz da vurgu yapan bir ideaIizmIe sagIamaya aIyor. Avrupa
kkenIi oIuunu yine Avrupa da dogan bir dnce sistemi oIan yeni
reIativist/konstrktivist/sensaIist ideaIizm iIe sagIamaya aIyor. Kabaca "Hakk7
mater#alizmden #ana doarken 38akk7szlk ve onun en u si#asal biimi olan faizm
idealizmden dou#or. =ma #ukardan rle'ei ibi kolektivizm tek bana bir ven'e tekil
etmi#or* )am tersine kolektivizm de faizme hizmet edebilir. 9ollektivizm idealizmden
kurtulursa 38akk7 #nnde bir ivme kazan#or bu da nemli bir durum.
Burada eIe aInan temeIi iIe biIgi topIumsaIdr. BiIginin ayn anda hem bireyseI hem de
topIumsaI bir varIk oIuu Antinomi degiIdir. Bu aba topIumsaIIg tek bana eIe aIan
reIativizmin ah konstrktivizmin dize getiriIiine bir temeI sagIama aImdr.
Bu diyaIektigi antinomi oIarak eIe aImak ideaIizmdir ve diyaIektik uIar iIikisizIetirmek
gizemciIik, yani metafizik yapmaktr. Hem de bazen konstrktivizm kendine temeI yaptg
reIativizmi ve kendine aIm oIarak grdg ideaIizmi yoI tutarak gizemciIik yapabiIir oIarak ta
anIayabiIiriz bu hadiseyi.
Her ne maske iIe karsa ksn bo metafizik, diyaIektik uIar kopararak biIme
hadisesini engeIIemenin iImidir. TopIumsaI aIanda kitIeIeri kafasz srIetirmenin uyutmann
yani afyonIamann hakiki biiminin iImidir.
BiIginin topIumsaI temeIe bagI oIuu reIativizmin hakI kmas oIarak anIaIamaz.
nk reIativizm biIginin topIumdan topIuma degimesi oIarak fesih ediIii haIidir.
KoIektivizmin iinin boaItImas ise cabas.
ReIativizm biIginin topIumdan topIuma degitigini temeIIendirirken asInda biIgiyi
geersizIetiriyor. Neden? BiIginin bir tipini, yani baz normatif nermeIerIe oIuan haIi iin
geerIi oIan hususu; tm biIgi sistemine yneIterek, biIginin tm biimIerini tek tip bir biIgi
tanmna, bu tanmIa oIuan biIgi kuramna dntrerek; biIgiyi, byIe bir kurgu iIe
tasarIanm durumun iine hapsederek, biIginin karakterini yeniden tanmIanan bir sIupIa
degitirerek, biIginin eitIi eIde ediIi biimIerini ve bu arada bunIardan biri oIan, geneI oIarak
varIk zeI oIarak ta insann doga ve topIum iIe oIan iIikisinden kan biIgiye ait varIksaI
biimIeri iIga etmekte; #ani varlk temelli bir epistemoloGi#e dman olmakta, bu #olla
idealizmin #eni bir temel kazanmasna hizmet etmektedir.
Bir topIum iin dogru ve geerIi oIan durumun baka topIumda geerIi ve dogru
oIamay biIgi iIe degiI, tam tersine, degerin reIativizme ihtiya duymas iIe ortaya kan bir
husustur. Normatif aIanda konstrktivizm ksmen geerIidir. nk baz biIgiIer degerIerIe iIgiIi
oIarak ve dogrudan oradan dogarak ina ediIebiIirIer, yapIandrIabiIirIer. NesneIIe iIgiIi haIini
sonradan dogdugu kouIIardan kank oIarak ta kazanIabiIirIer. te Sayn Kuuradi hocann
baz normatif nermeIerin bu kank haIinden doIay eIetireI oIarak karIanmas gerektigi
uyars ise bura iIe iIgiIi bir tartmadr.
Kant'n a piriori kategoriIeri anIay, yaratmda bireye nem vermenin dnda; insanIar
iin temeI yn, ayni, degimez ve kaIpsaI oIdugunu akIamas biIginin ideaIist karakterde
oImasna zemin hazrIamasna ragmen bu temeIIendirmesi iIe reIativizme engeI bir duruma
temeI oImas dikkate deger bir durumdur.
Bunlardan baka felsefi s#lemin nmze kadar niversal olarak eliinin manas
nedir> Bu durum daha domadan relativizme verilmi bir 'evaptr. Bu tarz bir relativizm %adece
fel%efi "larak ta ele alnamaz y!karda ele aldmz amerikan d$nya%na "lan etki%i dnda
t"pl!m%al alanda )ito'u z ynetime de temel olabilmitir. ? hali ile )ito ve )ito'u ekonomik
relativizm olan z #netim sos#alizmini 8itlerin nas#onal sos#alizminden farkl bulmu#oruz.
BosnaJda /rplarn #aptklar bu emi ile alakal sahte sos#alizmlerinin kkenini 4nver 8o'a
+nilizlerle #aptklar 3Fasl bir sos#alizm u#ulanmaldr>7 eklinde emper#alizmin istedii bir
^/os#alizm_ #ani e#tann 'ennetin sahibi benim demesi ile a#ni e# olan bu tip bir 'ennetin
#ani sos#alizmin aslnda #eni tip bir sos#al emper#alizmin d"!m!nda ki ibirliine ynelik
a%l kaynaklarn #e ,B5 ile "lan alakalarn amlamtr. Brnein %adece ! alnt yeterlidir:
3!g"%la#ya kapitali%t d$nyann& zellikle de ,merikan emperyalizminin b#k miktarda
serma#esi #atrm kredi ve bor biimlerinde aktlmtr. +te bu serma#eler <uoslav kapitalist
^z#netim'i sos#alizmi_n ^elimesinin_ maddi temelini oluturmaktadr.7
(LK
ibi. Bu arada
#uoslav#a kendini reviz#onist sos#al emper#alizmini /ov#et .@us0merkez'il sos#al
emper#alizmine ve onun sos#al faizmine rnek %!nd!! #e kendi yap%nn da)a da g$zel
"ld!!n! nerme%i ayrca dikkate deer bir gelime idi " yllar. B! %!n!mlar ,rna#!tl!kta
%"n "larak !yg!lamada kalmay baarabilmi pr"leter %"%yalizme de alternatif "larak
pazarlany"rd!. B! g$n i%e ayn izgi k$re%el d$nyada kapitali%t de#letlere kendini
zelletirme "larak de#letin %endika%zlatrma terr$ "larak faizm "larak pazarly"r. >aizm
#e emperyalizm !yg!lamada tek bir biimde deil "kl! bir eitlilik g%termektedir. B!
tamamen kapitali%t ek"n"minin anari%t %erbe%t rekabeti temelinin tekelci dnemde de
kaybetmeme%inde kaynaklanmaktadr. Bu nedenle relativizmin amzda revata olmas salt
felsefi bir #ol ve ura deildir. @elativistlerin niversalizm ile m'adele edilmesinin biri'ik
#olunu kendi varsa#mlarnn #ani relativizmin niversallemesi elikisinde bulmalar #eni ve
salt felsefi bir durum da deildir. ,nk #eni kresel dn#a ulus tesi trstlerin anarisinde
ial edilmitir. )ito'uluun kaderinde toplumsal alanda daha net izlendii zere niversalizme
kar tek bir bili biiminin niversallemesi ola'ak olan relativizm, sos#al faizmin en pis tr
olarak domadan len o'uu hatrlatan ksr bir dn'e sistemi olduunu z #netim lafz ile
daha kendini ilk olarak bu #zden <uoslav#aJda tehir etmiti.
Bu nedenIe dnyay gerek anIamda feIsefi ve ekonomik anarizmin her trI biimine
kar koruyan bu biimIere ugratmadan merkezi tek bir ekonomik uyguIamann ncIgnde
haIkIar birIetirecek oIan g haIa sosyaIizmdir. SosyaIizmin bu ynnn hata degiI erdem
oIdugu daha bir gerektir. Ama gerek bir sosyaIizm de bu byIedir kapitaIizmin hibir biimde
buIamadg bir sosyaIizm de. Ama bu sosyaIizmin aciIen sIam' tanmas da gerekmektedir.
Bunun byIe oIuunun sosyaIizmin evrenseIIemesinde ve uyguIamasnda ki akIi noktaIarn yoI
atg baz katIkIarnn gideriImesinde ki ynne yapIacak aIm da bizim sosyaIizme bir
katkmz ve bir sunumumuzdur.
Asr saadetin tekrar iin #enilen #ok, ka#bedilen var* sloanna ihti#a'mz var asr
saadeti ve sos#alizmi ka#bettik. Bu n ikisinin birliine ihti#a var.
Asr saadetIe sosyaIizmin buIumas her trI reIativizmin Im ve niversaIizmin en
oIumIu yaanmasdr. Bu topya iin gcmz nereden aIyoruz? Bu bir topya degiIdir!
Projemizin gerekIemesini sagIayacak oIan AIIah'tr. VarIgn sahibi AIIah'a dayanarak
gcmz ondan aIyoruz. Biz AIIah'a ragmen yapamayacagmz biIiyoruz. Ksacas
umudumuzun kaynag AIIah izin verir de mahcup etmez inaIIah.
ReIativist syIemin feIsefi eIetirisine devam etmek iin tespitimizi aktararak devam
edeIim. Her reIativist syIem bir syIem oImasndan doIay zorunIu oIarak niversaI oImaIdr ki
geerIi oIabiIsin bu haIde ise kendi kendini yer. Yani tutarszIar. Ne demek istiyoruz: demek
istiyoruz ki reIativizm.savatg neden oIan niversaIizmi bizzat kendi eIiyIe meruIatran bir
dn biimidir.
Her niversaI syIemin kendisi bir baka topIuma giderken kendi topIumsaI srecine ait
bir durumIa iIgiIi syIem oIarak reIativist oImadgn zorunIu oIarak gsterir. nk iIgiIi topIum
bu biIgiyi benimser ve dnrse geerIi oIacaktr. Aksi haIde kendi geersizIigine sebep oIan
bu duruma pan-zehir oIan kendi dogdugu topIumun kendine temeI oImas savunusu biIe ayakta
kaIamaz.
Bu tuzagn zayfIadg yer. Yani biIgi oIarak, bizIe konuan anIayn tamda bu
konumas znde udur: "Ben kendi dogdugum topIumsaI kouIIarda meruyum. Bu
meruiyet benim en demokratik taIebim." Evet bu bir tuzak. Bu tuzak ancak u haIde aga
kyor. Nerede? ReIativizmin kendi dndaki tm biIgi biimIerini kaIdrarak kendini geneI bir
biIgi biimi oIarak sunmasnda Tabiki.
ReIativizmin bu tuzagn, pozisyonunu doga biIimIerine kadar geniIeterek tek bir biIgi
biiminin geerIiIigini bize dikte ettirmesi oIarak kavramaz isek; bu kez reIativizm, kendi
topIumumda geerIiyim, kendi bireyIerimin temeI oIdugu, onIarda temeIIenen dnceyim diye
hakIIk temeIi buImasnn hakIIg iIe mcadeIe edemeyiz. ReIativizmin hakszIgnn asI yz
ve maskenin dtg yer baz degerIer aIannda ki geerIiIiginin tm biIgi sistemini tek bir biIgi
anIayna dntrerek geneIIemesinde aga verdigini unutmamamzdr.
Burada epistemoIojik oIarak dogan probIemIer sistem kurmak zorunda oIan fiIozofIarn
ortak sorunudur.
Yeni bir feIsefi syIem epistemoIojik aIma iIe HegeI'de oIdugu gibi dizgeseI bir
dnceyIe yada bu dizgeseIIigini Marx'ta oIdugu gibi yaam da yaam iinde yediriImi
nermeIer oIarak ortaya kmaIdr. Yoksa aksi haIde feIsefe sistem feIsefeIerinin paraIaryIa
ugrar. rnegin: diI meseIesinin feIsefi oIarak eIe aInnda oIdugu gibi DiIthey ve
Wittgenstein ortaya koydugu gibi dar aIan feIsefeIeri oIacaktr.
Yeniden konumuza dnersek kimin veya neyin reIativist oIdugunu ispatIamak iin dnya
ag topIumu degiI de iinde buIundugu topIumun rn oIdugunu ne kararak reIativizmini
geerIi kImaya yneIen her trI dnce insanIga yneIik bir sunum oImak mecburiyetini
zorunIu oIarak tadgndan daha bu nedenIe umumiIeeceginden reIativist oIamaz.
Hibir syIem rtk yada ak niversaI oImadan syIem oIamaz. SyIemIer sunuma
hazr dnceIer ve diI degiI her zaman balamlar zeterek aan Petaltlar olarak isteseler
de balams kiiliklere hapis olamazlar. Daha edebiyat biIe buna hapis oImad.
YereIIik bagIamdr, kiiIiktir ama sundugu zm her seferinde de evrenseI yani
niversaIdr.
imdi tm bu tartmaIardan sonra biIginin kaynag hususu iin bire#in varla #nelimi
olarak #ansmann felsefedeki rolne bakaIm. Yine EngeIs diy"r ki: 3&ikirler zin'iri .ninB.F.0,
sz konusu ....0 sonraki elimesi, ....0 tarihsel se#rin so#ut ve teorik bakmdan tutarl bir
biimde #ansmasndan baka bir e# olma#a'aktr! bu, dzeltilmi bir #ansma ola'aktr, .Bu
u#ar aslnda bilinin kesin olma#nda bir baka dnsel neden durumu, zihin durumuna
#nelik hi unutulmamas ereken bir ke'e u#ardr. B.F.0 ama her ann elimesinin tam
olunlua vard noktadan , ....0 tarihin erek se#rinin sunduu #asalar erein'e dzeltilmi
bir #ansma ola'aktr.. Ostelikte her defasnda #eniden bala#a'ak bir sondan elmeler dizesi
olarak B.F.0 7
(L$
Aslnda #asa #oktur. =#r'a kapitalin nsznde #asann en azndan insan bilimlerinde
neden olama#a'an #ukarda sterdiimiz ibi 1arZ deklere etmitir. Feden #asa
aranama#a'an almamzda muhtelif #erlerde de a#r'a zikrettik.
Grld ibi 4nels'in meseIeyi bu tarz bir eIe aInda tekabli#et mant olarak
elien pozitivist bir #aklam #ok , tam tersine dzeltme ve eksiklik durumlarna nderme var.
Bu eksiklik durumuna nderme tarz pozitivizm 'ere#annn da etkisi ile daha sonra Menin
ahsnda 3 iderek daha tam7 ve 3daha"daha7 mantna dnt. Bir n evrenin sonunu .*0
bulma#a! bundan n'e de zorunlu olarak ellerindeki maddenin dibini bulma#a! atomun 'ilveleri
#znden bala#amamalar ile 3 iderek daha tam7 ve 3daha"daha7 mant! pratikte, ateizme
temel olma#a dnemeden, ateizmde inat etmek iste#enleri zor duruma sokarak, bu
armanlarnn teorik alanda ellerinde kalmasna #ol at* 8er ne ise bu #asa ve 1aoJnun
allarna aada 4nelsJten sonra tekrar deine'eiz
Bunun iin de 1arZizmin teori ve pratik ilikisine birka alnt daha vererek konu#u
netletirelim. :ira bu birbiri ile ilikili iki alan 1arksizmJin bili teorisinin zeminidir. DogaIdr ki
biIgi teorisi bu iliki#e ve bu ilikinin doru kurulmasna da sk'a baldr.
DenebiIir ki Marx'n feIsefesi, yani Marksizim; tm feIsefeIer iinde pratige en sk bagI
oIan, hatta muhta oIan; pratik iIe teorik birikimin diyaIektik iIikisinin kuruIamadg, oImadg
her durumda, devasa biIgi boyutuna ragmen kendi kendini yiyen, bu haIi iIe derhaI bir dogmaIar
ygnna dnecek, yani pratiksiz kaIdgnda I fikirIer ygn haIine geIecek bir dnce
sistemidir.
nce biraz sonra bu konuda konuacak EngeIse tezat "lacak .ayn Bm$r .ezgine ait
bir alnt ile ie balayalm& b!nda mak%admz %z %ylemenin k"lay "lmadnn gzler
n$ne %erilme%idir& Bay .ezgin k!r! %k aty"r grelim: 5iyalektik 0ateryalizm bir #ntem
deil bir feIsefedir. "
403
EngeIs y!karda ki ierikle beraber& ayrca b! k"n!y! yle ele alr: '() 1arZn t$m
anlay bir reti .felsefe B.F. 0 deil, ama bir #ntemdir. Bu anIay hazrIop dogmaIar degiI,
ama geIecekteki irdeIemenin k noktaIarn ve bu ( bu Iafz yerine bir kuIIann B.N.) aratrma
iin yntemi %alar.
404
<ntem u#ulanrken ise zden kaan iin s#lenen udur: 3
Balanta biim her zaman z iin savsanr. Daha n'e s#lediim ibi, bunu bende #aptm,
ve #anllk bana her zaman an'ak i iten etikten sonra rnd. "
405
Lenin'in zneI biIimi eIe aI eksik ama aagda Marx #e <ngel% daha dogru bir hat
zerinde tarif ediyorIar meseIeyi hem de Dhring'in canna okuyarak. Ayrca teori ve pratigin
karIkI iIikiIeri zerine ve pratigi nemseyen topIum iin ise u yakIamIar; grIecegi gibi
onIarn pratik zerine ne dndkIerini daha iyi anIatyor: " Hareketin yayImas, dzenIi
oIarak iIerIemesi, kkIemesi ve tm Amerikan proIetaryasn eIden geIdigince kapsamas,
onun daha batan teorik bakmdan #etkin bir kusursuzluk #olu zerinde ittiini ve ilerlediini
rmekten ok daha nemlidir. Teorik bir anla# aklna varmak iin, kendini kendi z
yanIgIar iIe yetitirmekten; ac deneyimIerIe grenmekten, daha iyi yoI yoktur. Ve byk bir
snfn tm iin, zeIIikIe AmerikaIIar kadar son derece pratik ve teoriyi kmseyen bir
uIusta, baka .daha verimli B.F.0 #ol #oktur. "
406
Yani teori banaI hataIardan kurtarr. )eori iin
dne'eimiz en fazIa onun bir doma deil e#lem klavuzu strateGisi olarak var olma
durumudur. Fakat teorinin bir dogma oImasna kesinIikIe kar oIdukIarndan pratikIe iIikisiz
teoriyi iIkeIer baznda da oIsa yceItmeye kardrIar. rnegin, yukardaki aIntda Amerika
deniyor; siz ise baka Ike ve zamanda iseniz bu yntem aIanna ait iIkenin istatistik diIi iIe
"kapsam geerIiIigi" ve bu manada dogruIugu degiir mi diye sorun? Degiir. nk iIk evveI o
Ikenin pratigi nemIidir. te teorinin yek bana ne kadar mkemmeI oIursa oIsun I/gri
niteIigini grmezden geIerek iinde buIunuIan, yaayan canI pratigi/yeiIi grmeyen ve de bir
ey degimez diyen dogmatiktir. Bu geregi Dhring karsnda aka ifade ederek, u eIetiri
iIe cevap veririIer: " Demek ki, ona ( bay Dhring'e) re nemli olan e# ilkelerdir, dogaya ve
insan dnyasna uyguIanmas, doIaysyIa doga ve insann uymas gereken, d dnyadan
degiI, dn'eden tre#en kesin ilkeler. "
407
aka dnceden (yabanc diIIe pur)/ pr/ saf
oIarak bahsetmenin, bunun nemsiz oIdugundan sz ederIer. Bu pur-dnceye ait durumu
yani ideaIizm meseIesini, Kant'n biIe eIetirdigi zeI bir durum oIarak daha feIsefe tarihinden
biIiyoruz.
imdi soyut ve somutun iIikisine geerek diyaIektik )akknda genel bir ere#e
%!nmay tamamlayalm. <ngel% diyor ki: " (...) ilikinin biri teki ile bants olan iki #n
vardr. Bu her iki #nde, kendi iinde in'elenir; (AnIatma ve aratrma ynelimleri b! nedenle
de birbirine ter%tir.B.N.) bundan, ikisinin birbirine kar davran tarz, karlkl etkileri kar.
Bundan zm bekIeyen ELKLER dogacaktr. Ama burada, yaInzca kafamzn iinden
geen /?<T) B+@ =9M+ /O@4Q+ (HusserI& Heidegger'e ve srece ait meseIeIeri) inceIedigimiz
iin
408
(ve de B.N.) somut, ok sayda beIirIenimIerin sentezi oIdugu iin, bu yzdende eitIi
geIerin birIigini, temsiI ettigi iin (DnseI somuttur. B.N.) somuttur. Onun iin (nesneIde var
oIan kaba.B.N.) somut, gerek hareket noktas oImasna karn ve bunun sonucu oIarak ayn
zamanda konunun iIk bakta (DnseI somut B.N.) GRNNN (Bizim iin B.N.) hareket
noktas oImasna (oIuturmasna B.N.) karn, dncede, o, BR HAREKET NOKTASI OLARAK
DEL, sentez %$reci "larak& %"n! "larak gr$nmektedir. '...) Birinci yntem gr$n$$n
b$t$nl$$n$ %"y!t bir belirlemeye 'd$$n%el %"m!ta B.N.) indirgemitir.
409
Marx'tan sonra insan biIimIeri doga biIimIeri tartmas iinde eIe aInan ve varIgn bize
biIincimize, biIincimizin dzeyine bagI oIarak grn, oIarak eski ideaIizmIe aIakas
oImayan, bir baka temeIde pozitivizme kar veriIen savamdan dogan, varln, hep rn
olarak olmak zorunda olu erei, varIgn bu tarz aIgIanmasnn asInda haIimizIe yani,
Gadamer'ce ontoIojik snrmzIa zorunIu iIgiIi oIarak beIirIenmesi; varln bilin'imizde zorunlu
olarak bir dnsel somut olarak belirmesi durumu oIarak, varIgn bu zorunIu beIirmesi
ekIinde gerekIeen haIi nedeni iIe 3 teori daima ri, pratik daima #eil7 eklinde MeninJin
#anlm#orsam PoetheJden alarak si#aset iin formlletirdii ilke, sanki di#alektiin kesin
mutlak #oktur lafzna tezat ebedi kalma#a mahkumdur. te zellikle insan bilimlerinde
dogmatikIik bu yzden, biIginin mutIakIatrImas oIarak hataIarn dogum nedenidir. nk
sorun bizim snrI bir varIk oImamzIa iIgiIi oIan durumdan kaynakIanyor!
Birinci yntemden yukarda bahsetmitik. "kinci yntemIe, soyut, beIirIemeIerin
dnce yoIuyIa ( eIde ediIen dnseI somutIa, gerek B.N.) somutun eIde ediImesine
varIr."
410
" Biz, bu cins zme bagI kaIacagz ve grecegiz ki, bu zm sagIayan ey, iki
kart #ann, bundan byIe, (teori iIe pratik arasnda B.N.) geIitirmemiz gerekecek oIan #eni bir
ilikinin ekiIIenmesi oImutur."
411
Iiki tabirine dikkat ediniz zira yukarda BUNA ZEL
GNDERME YAPMITIK.
MaoJ da #ukarda da bahsettiimiz ve daha ok #asa dn'esinin varlna inanlan
duruma ait meselenin konusu iine iren hususu #anl anlamtr. <ine #ukarda deindiimiz
ibi! 1arZ, insani biIimIer aIannda yasaIarn varIgn bu biIimIerin doga biIimIerine
benzememesini rnek gstererek, KapitaIin nsznde yasa fikrini reddediyordu. Bunun
tersine, Teori ve pratik adI soI yaynIarndan kan eserinde Mao; StaIin'in Amerikan pratigi iIe
Rus devrimci atImnn birIigi oIarak eIe aIdg BoIevikIik durumunu bir yasa mantg oIarak
aIdgndan; biIgi iin teori ve pratiin birliini anlatrken in'elemelerini #anl sunar:
Konu hakknda fazla a#rnt#a irmeden kendi bilisel #aklammz orta#a ko#arak!
anlatm erekletirmi olalm. Bolevizm kendi si#asi izisinin ltlerini oluturmak iin!
felsefede pramatizm, r'lk olarak ele alnan akm si#asi alanda #eniden
ekillendirirken! r'ln #ek bana, salt olarak kullanld zamanki halini dar pratikilik,
amerikan pratikilii, pramatiklik olarak nitelendirir. Bunun tersi olarak teorisizimin de salt
olarak ele alnp u#ulandnda! doma'lk, rus devrim'i atlmnda kalmak, lafazanlk, i
retmemek, pratie ramen bo evezelik #aparak #aant#a salt teori ile itme tutumu olarak
sol komnizm di#e tanmlanr. ,zm ise rus devrim'i atlm ile amerikan pratiini
birletirmek #ani 3Bolevizm7 olarak telaffuz eder. Bu konuda daha eni bili iin StaIin'in
"Leninizm'in IkeIeri" adI soI yaynIarnda yaynIanm eserine baklabilir.
Mao teori ile pratiin birlii hususunda, bolevizme ait pozis#onunu koru#amaz.
Devrinin bili birikimi ve biIme adna teori ve pratik arasndaki iIikiye ait iIemi indirgemeci
yakIama drerek, teori ve pratik ilikisine ait mesele#i tekabli#etilie drr. 1arZizm"
MeninizmJin pratii lt rmesi hususu #erine! tekabli#etilii lt rme tutumuna
dtn remez! bu #olla a#r'a pozitivizme bulatn da. -ozitivizme pirim #aptrdna
dikkat etmez. Belki de ras#onelite#i #oun kullanarak toplumsal #aamn estetikten
uzaklaarak ekilmez hale elmesini, kapitalizmin renkli #aam ile ama#a ve sos#alizmi
kura#m derken daha salnda kapitalizme #nelmesinin sebeplerinden biri de! bu, ha#at
kateorize etme #anll, ras#onalitenin katl idi. <aam kitlelere zebun etmesinin, temel
nedenlerinden biri belki de budur. Di#alektiin hususi#etlerini unutmaktan ve varl ve bilisini
sanki mutlakm ibi ele almaktan dola# bahsettiimiz #ozlama#a bularsa da! ariptir ve#a
ateli dnemlerinin eseri olsa erek! eliki bilimine ait ndermelerini kast edi#oruz! enelde
felsefe#e ve zelde 1arksizmJe #apt katklar olarak azmsana'ak ibi de deildir.
Demek ki zce diyebiIiriz ki (.) MateryaIist anIay, " pratigi fikirIere gre akIamaz,
fikirIerin oIuumunu maddi pratige gre akIar."
412
Eger pratik nedir ve varIkIa iIikisini nasI
dnmekteyiz? diye soracak oIursak akIama yle gelecektir: D"llektif %anlan karlarla
gerekte d!rmadan arpan b! zel karlarn pratikteki ka#ga%& aldatc e#ren%el" karn
devlet biimindeki pratik mdahalesini ve dizginIemesini ( ve bunun iin ara siviI topIum
deildir. B.N.) z"r!nl! klar.:
413
nk sivil toplum& 0ar@Jn 1slmanJ'a konutuu az sonra vere'eimiz alntsnda
re'eimiz ibi, 1arZ iin <ahudilikten de beter ve an'ak 8risti#anln kullanlmas ile
erekleen bir e#dir. Bu gnmzde tutku fiImine ragmen YahudiIerIe HristiyanIarn neden
uzIatgnn da siyasi anaIizi ve beIgeIendiriImesidir: " <ahudilik zirvesine sivil toplumun
tamamlan#la ular, ama siviI topIum tamamIanna ancak Hristiyan dnyasnda uIar. (.)
insann tm tr"balarn koparr, bu tr balarnn #erine eoizmi, ben'il ereksinimi ko#ar ve
insan dn#asn atomize olmu, biri dierine dman bire#lerin dn#asna ztrr.
HristiyanIk YahudiIikten kmadr ve yeniden onda znmtr.
(K(
MsIman Marx daha ne
desin. Gramsci'nin kemikIeri szIad herhaIde.
Ve byIece " (...), sz konusu oIan herhangi bir anda geen yada haIa gerekten yer
aImakta oIan bir sre'i in'elediimiz iin, bu elikilerde, pratikte elimi ola'aklar ve
besbelli ki, zmlerini de pratikte bula'aklardr."
415
Pratik iin burada denmek istenene yneIirsek; pratik karmza her varIk biimi gibi var
oImak iin iIIa da diyaIektik bir varoIuIa oImak iin degiI ve de dnseI zmIere muhta
oIarak hi degiI, ve dnseIe skca bagI kaIan zme muhtaIkIa karmza kmaz. Pratik
varIk adeta i drtseI oIarak bu drtseIIigin arac haIine geIen insandan aga kmas iIe
varIgn vurguIayarak, kar pratigi yaratarak, kendinden oImayan, kendine engeI her kar
durumu ortadan kaIdracak bir varIk biiminin bizce diyaIektik oIarak aIgIayabiIecegimiz bir
grnt oIarak karmza kar. Yani aagda uzunca dedigimizi nce sonucu iIe burada z
itibar iIe tekrar iIe dikkati sagIamak iin syIeyecek oIursak elikiler besbelli ki zmlerini
pratikte bilinli bir insann bilinlenmi mdahalesi olmadan da bula'aklardr . Birinci ve ikinci
yntemden diyaIektigin nasI dogduguna yukarda deginmitik.
Bu tahIiIi unutmadan ve az sonra bahsi ee'ek olan bilin kavram, bilisellik ve#a
bilisellik olarak allanmak ka#d ile almmza devam edebiliriz. ,elikiler besbelli ki
zmlerini pratikte bilinli bir insann bilinlenmi mdahalesi olmadan da kendiIiginden
bula'aklardr . Durum b#le iken ikin'i olarak insan olmamzdan ka#naklanan #aama ka#tsz
kalama#mzn tezahr olarak #aama mdahalemiz, zorunlu olarak bilinli bir mdahale
ou zaman doal aka enel bir biimde, varl bilin'e re dzenleme, arzu#a re #aama
olarak belire'einden, #aant sre'ine #aplan her bilinli mdahale aslnda #aam ve #aant
srelerini doal akndan saptrmadr.
Yaama ilkin 'anl, ikin'isi insan olduumuzdan dola# #aptmz mdahale ister
mater#alist #ntem, istersede tersi idealist #ntemle #apm olalm ve daha baka hani
zihni#etle de #aplsa da, bu mdahale ister nesnel, ister znel, ister apiriori, isters kuramsal,
isterse pratik vb biimlerde de olsa arasal akldan #ola klarak #aplm olur. ,nk hala
zne ve nesne ilikisi ve mdehalenin tek tarafll mev'uttur. <apl an asndan deil,
#apl tr biimi asndan arasal aklsal e#lemde var olan, zorunlu #n strateGinin ve
maniple etmenin e#lemlilik biiminin kullanlarak #aamn tek #nl tek dorultuda zneden
nesne#e doru dzenlemesinin aslnda akln neatif snrlarnn hali olduu unutulmamal ve
i#i dnlmelidir.
nk bu koullarda beliren mdahalelerimiz znde isteklerimize re #aam ve
#aantmz! bire# isek baka bire#e, kitle isek baka bir kitle#e, snfsak baka bir snfa ulus
isek baka bir ulusa, dindar isek baka bir dine, dinsizlie, dinsiz isek dindara vs #ani tekine
dikte ettirmek ola'aktr. Fi#etimizi aan bu nesnel tehlike hakknda i#i hesap #aplmaldr. 1arZ
bir yerde en b#k lk'ler biziz di#ordu* Olk sahibi olmak eer kullanlan arasal akl ise
dikte sahibi olma#a dnebilir*
nsani alann ele'ei =llah'a giden yoI gibi saIt beIirIi bir ynde, nceden beIirIenmi,
bir trI yani tek bir dogruItuIu ve boyutIu oIamaz. )m dileklerimize ve abalarmza ramen
#aamn istemediimiz bir durumu karmza karmas. /onu olarak karmza arzularmzn
kmamas, baarsz olma olarak #orumladmz #aam m'adelemiz! aslnda bizim varlk
nedenimizdir. Bize ragmen aksiIikIer hi ortadan kaIkacak da degiIdir. Eger yeterIi ve gerekIi
abaIarmza ragmen sonu istediimiz ibi olmu#orsa buna da tahamml erek. Belki de, olan
udur. Bizim deilse de bu kez bakalarnn istei, bizim isteklerimizle eliik olmadan,
isteklerimize ramen ve#a isteklerimizin ztt #nde, bekli de bize kar bir arasal akl oIarak
gerekIeiyordur. Fiha#etinde birazda ans di#e bir e# var. +sterseniz siz buna nasip de#in ne
fark eder.
Gele'ek her trl olabilir. +nanan bir insan olarak, varlk hakkndaki bakmzn kaynag
ister saIt akl oIsun; isterse de saIt din fark eden bir ey yok. Degienin iinde degimeyenin
durumu bu sonucu erektiri#or. Ne demek istiyoruz? Demek istiyoruz ki sonuta nereden
bakarsanz bakn nceden beIirIenmi mutlak bir ele'ek #ok . Bu durum AIIah'n nceden
biImesi kader iIe de eIien bir durum degiIdir. @abbimiz katnda bir kitaba re! =llahJn
9urJan"da belirttii udur: =llah kaderimizi kendi seimimize balam lm an dahi belli, ama
mutlak deil. Nlm an*** B#le belirli bir e# olarak o an bile deiebilir. 8er #erde #aa#an
=llah olduuna re te'ellileri olarak bizler esmalar olarak had sahibi#iz! bizim dmzda bize
ramen ? son karar verir ve her e#e kadirdir.
Gele'ek urunda m'adele! onu u ve#a bu biime soka'ak insani mdahale olmasa da
ele'ek kendiliinden ele'ektir. 8ibir e# bizi bekleme#e'ek, beklemi#or da! kendimizi
fasul#e ibi nimetten sa#arak erekletirmek istersek, ele'ei belirle#e'ek bilisel donanma
sahip olmal#z.
steklerimizin nesnellemi biimi olan erekliimiz, karmza erek bire#sel
abamz olarak kmadka, ele'ek nah bizim istediimiz ibi ele'ek* =hmaka eli kolu
balanarak, elenerek bekle#e durabiliriz. Bu #aplan sade'e avunma ve kendini kandrmadr.
Bu nedenle unutma#alm emek #oksa bele #emek #ok. Tnutulmamas ereken e# udur.
+nsani mdahale daha ok nasl #aa#a'amza doru ter'ihli ve seim #aptmz #aamn
ina edilmesi #nnde bir eliimdir. AIIah'n sonuIara sahip oImasn eIiki oIarak grenIer,
meseIeIerin znden kaan =llahJn sonulara sahip olmas iini bilme#enlerin rd bir
elikidir o kadar.
DiyaIektik yntemi kast ederek bu yntemin z de Marx ve EngeIs'e ragmen ideaIisttir.
DiyenIer yanIyor. Evet Marx ve EngeIs materyaIisttirIer. OnIarn "dnce yoIuyIa somutun
eIde ediImesine varmaIar" iIe dncenin etkin ve etkiIi kuIIanmnn yani anIamay anIamann
ncIeri oIdukIar haIIeri iIe; maddenin biIinIerinden bagmsz oIdugunu hi inkar etmemeIeri
ve #ntemlerinde var olan iki #ann, dnsel ve pratik sreler olarak kart oluu, ki sade'e
bu ilke tek bana onlarn mater#alist olmasna #eter, ve bu iki yann birbiriyIe diyaIektik iIikide
bir araya nasI ve hangi tarzda getiriIdikIerini amIamaIarna, zeI dikkat ekmeIeri, aratrma
srecinin iki ayr unsuru oIan anIama faaIiyeti oIarak tmdengeIimIiIik ve anIatma faaIiyeti
oIarak (sunmann) tmevarmIIk yakIamIarnn birbiri iIe ters sreIer oIdukIar haIde,
bunIarn diyaIektik birIigini kouIIayarak diyaIektik anIamay sagIamay ina etmeIeri onIarn
feIsefi kimIikIerinin zgnIkIeridir. Bundan te Marx ve EngeIsin asI baarmaya aItkIar
feIsefi sorun; Kant'ta mevcut oIan dnce ve maddi varIk arasndaki yarga biIgiIenmek adna
en oIumIu yakIam sunmakt. Bu arada bizIere gsterdikIeri ey nedir? Tabiki, nemIi, titiz bir
feIsefi tutumdur. Evet materyaIist durumdaIar.
imdi de Marksizmin insan biIimIerine ait doga biIimIerine benzemezIigine ait
yakIamn, yasa bazndaki aImIarna ragmen Marksizmi kmseyen insan biIimciIerin
tartmaIarna gz ataIm. Bunun iin ie fark arpcIatrmas asndan Dogan zIem iIe
Hsamettin ArsIan'n meseIeye bakIarna ait farkIara deginerek ie baIayacagz.
NasI ki Dogan zIem'e Marksizimce dogaI ve topIusaI gerekIigin farkI oIuunun
syIenmesi yetmiyor; Marksizmin bu tezinin yetersizIigine ait tespitini dzenIeyen eIetirisinin
biimini, doga biIimi ve topIum biIim oIarak " iki tr biIiminde ayn ve tek biIim tipine gre"
(KD

kuruImaz oIarak kurguIayan zIem'in bu tarz bir eIetirisi de AsIan'a yetmiyor. AsIan zIem'den
de iIeri gidiyor, Mannheim'in yaptg doga biIimIeri ve insan biIimIeri ayrmn yeterIi
buImayarak bu "(.) ayrm, pozitivist biIim ideoIojisinin farkI bir tezahr oIarak"
(KH
ta
dzenIenebiIecegini gstermek istiyor. nk ArsIan'a gre bu ayrm" (.) doga biIimIerini
insan faaIiyet aIanIar dna itmekte ve tam anIamyIa insansz (objektif) bir biIim ngrmekte"
(KR
bu nedenIe de pozitivist oIma damgasn hak etmektedir. Bu tarz bir eIetiri iIe zIem de
ArsIan'a gre pozitivisttir. nk iIeride de grecegimiz gibi zIem Herder'e bagI AIman Tarih
OkuIu'nun kIarn destekIer ve de bu okuIun nermesi oIarak " (..) yasa kavramnn dogaI
gerekIik iin uygunIugu"
(KI
tezine eIetiri yapmayarak bu tezi destekIer. zIem burada kaImaz
ve " (.) tinseI aIanda dncemiz, dogaI aIandaki #asa"olu iIikisine dayaI bir zorunlu doal
nedensellik (determinizm) iIe degiI, ama"e#lem iIikisine dayaI bir tarihsel .olas B.F.0
nedensellik iIe aIr."
($L
Her iki aIntda da grIdg gibi zIem doga biIimIerini ArsIan'a gre
insan biIimIerinin egemenIigine vermeyerek; ArsIan'n deyimi iIe "doga biIimIerini insan faaIiyet
aIanIar dna itmekte" ve Mannheim gibi pozitivizm yapmaktadr. Eger ArsIan'n eIetirisinde ki
haksz bir yakIam oIan pozitivizm suIamasn kabuI etmezsek - ki ArsIan pozitivistIerin
hatasn tersten uyguIuyor nasI m? PozitivistIer insan biIimIerine pozitivist biIim anIayn
uyguIayarak hata yapyorIard; ArsIan'sa nsan biIimci yani Lenin' e gre zneI topIum biIimci
oIarak, doga biIimIerine insan biIimIeri anIayn uyguIayarak, doga biIimIeri aIanna gerekesi
ne oIursa oIsun insan biIimIerinin yasaIarn uyguIamaktan yana tavr aIarak, pozitivistIerin
yaptg hatann tersini aynsyIa yapyor; steIik bunu baarabiImesi iinse zorunIu oIarak
ideaIizm feIsefesinden de yana oImak ta zorundadr.
Bize gre zIem nerede duruyor?
zIem Marksizmin yaptg ayrm derinIetirip forma kavuturarak, tekrar etmekten
baka bir ey yapmam oIuyor. nsan biIimIerinde ama"e#lem iIikisine dayaI tarihsel olas
nedensellik yntemine dayaI bir insani biIimIer anIayna sahip oIdugundan pozitivist
oImadg gibi bu tezi iIe Marksizmi bu aIanda derinIetirerek yeniIeyebiIecek bir duru da
tayor. Tabiki sadece bu snr iIe yoksa zIem de baz ar ynIere de sahip.
Sz Marxizme getirecek oIsak, Marxizm biIimseI ve teknik geIimeIer iin ve topIum
iin yasa kabuI edecek bir dnce degiIdir. nk o mutIak bir yasa yoktur diyerek, Daha
batan yasann varIgnn geiciIigi zerinden bir reddini istemitir. Kabuktan bakarsan
Marksizim yasa peinde gibi ama iin z hite byIe degiI. Yasa deniIen ey Marxizm iinde
topIumsaI geIimenin bir aamasndan topIuma bak formI oIdugundan, insann kendi
dndaki varIkIar oIarak, diger insan ve insan harici nesneI bir varIga ancak insan ontoIojisi
iIe bagn kopamadg kouIIarda srekIiIik verir. rnegin insan iin bir doga yasas oIan ve
teknik ara yapmn sagIayan suyun, insan iin bir zeIIigi oIan kaIdrma kuvvetinin baIina iin
hi anIam yokken, insan ontoIojisi iIe doga iIikisinin srekIiIigi oIan kouIIarda, insan biIinci
sayesinde varIk iIe iIikiIerin tekrarI kuruIabiImesi varIk zerinde tekrarI bir uyguIama
iIikisine yoI aarken; bu duruma ait grntIerin berrakIatg aIan topIumsaI aIandr.
TopIumsaI aIanda ki geIime degimeIerin bizzat topIum ontoIojisinden kaynakIandg
ve dag taa ait ontoIojinin miIyarIarca yIda degien grntsnn tersine topIum hzI degitigi
iin ve de topIumun her kesiminde yada topIumdan topIuma rnegin Marksn verdigi rnekteki
gibi nfus yasas denen iIikinin daha ayn topIumun her yerinde ayni sonuIara yoI amamas
ve de topIumdan topIuma farkIarn varIg gibi ontoIojiye ait hususiyetIer gsteriyor ki yasaIar
nesneI bir varIga sahip degiIIer.
Toplumsal ontoloGi, #asalarn eersizliinin anlalmasnn, #asann nesnel bir
varlnn olmadnn bu durumun aksine nesnel varln tezahr olarak #asann bize iliki
iin sunulan imkan olduunu kavramamzn daha berrak, pekin olanan steri#or.
Konumuz degiIse de iIgiIi oIdugundan bu durumu ahIak aIannda da inceIeyeIim.
TopIumIarn yapsna bagI oImayan rnegin dogru sz syIeme gibi temeI ahIak kuraIIarnn
yannda, topIumun yaamnn yoI atg anIayIara ait ahIak kuraIIarna da var oIdugunu
biIiyoruz. rnegin sosyaIist bir topIumda topIum yaamndan dogan ahIak kapitaIizmden farkI
oIdugu gibi; sIam miras hukuku ve zekat gibi dini kkene dayaI ahIaki sonuIara yoI aan
uyguIamaIara ksa bir bak atacak oIsak; iIk eIden miras iin syIeyecegimiz unIar oIabiIir,
sIam miras hukukunun peygamberimiz dneminde oIdugu gibi uyguIanmasnn artIar var.
BunIardan en nemIisi geIirin saIt erkegin getirmesi gerekIiIigidir. Aksi haIde Kur'an-i hkm
oIan ikiye bir uyguIamas adiI oImaz. Daha Peygamberimizin hanm tacirdi. Bu durumda miras
kadnn devir hakkn veya kz da etkin oIsa idi, bu kez aIann maIa kattg pay oIarak miras
dagImnda pay hakk farI oIacagndan aynen bu durumdaki gibi kapitaIizmde kadn da erkek
yannda geIirin oIumasnda etken oIdugundan pay hususu Kur'an emrinin yorumuna yoI
aacaktr. Ne iin? AdaIet iin. Ayn ekiIde insan emeginin kapitaIist biimde kar ve smrs
kuI hakk gasp oIdugundan kapitaIist mIkten zekat veriIemez. Dini hkmIer kapitaIizmde bir
dereceye kadar uyguIama oIanagna sahipken, sosyaIist bir ekonomide eger komnistIer
dindarIaarak dini uyguIamak isteseIer, miras ve zekat eski anIamn yitirmekIe beraber yeni
anIamIar kazanarak, rnegin miras ancak kiiseI maIIarn devrinde ve de zekat devIetin zorunIu
oIuturdugu fonIar ekIini aImas ekIinde oIacagndan emrin kaIkmadgn uyguIamann somut
duruma gre oIutugunu anIamamz sagIyor. Eger AIIah' teaIann ayetIeri emir, kuraI degiI de
yasa oIarak indirmi oIsa idi yasa nesneI bir varIga sahip oIacak yorum kabuI etmeden
keskince uyguIanacakt. Bu durum aka yasaya ait durumIarn daha beIirgin anIamIara
uIamas oIanagna yoI ayor.
Din meseIesine bu durumu temiI edecek oIursak te bu durumun bizzat kendisi ayeti
kerimeIerin niin yasa oIarak anIamayacagn anIamamz sagIyor. AyetIeri ancak AIIah'
teaIann buyrugu emri oIarak kabuI ediIip, somut duruma gre uyguIayabiIecegimizden yana
tavrn oIumasn sagIyor, ama burada oIuacak bir ihanet, keyfe greIik ve mnafkIk ve
benzeri biimde ortaya kacak oIursa, faturann ceza oIarak geIecegi unutuImamaIdr.
DindarIgmz samimi ama haIa iIer yoIunda gitmiyorsa bir yerde nefisimizden davranma
iIeminin var oIdugu unutuImamaIdr. Nefsin iIahIaarak ie karmas iIga ediImeden ayetin
AIIah arzu istikametinde uyguIanmas mmkn oIamayacaktr. Kimse AIIah' kandrmaya
aImasn bu yzden de mtehitIer geIiyor, tecdit degiI, itihat var. 8z. NmerJin 9urJan"a
ramen u#ulamalarnn varlnn anlamn da, =llahJa ramen deil =llahJa da#anarak olan
u#ulamalar olarak rmeli#iz. Bu yzden AIIah ayetIerini yasa degiI; normatifIik uyguIamaIar
oIarak buyruk, kuraI formunda takdim etmitir. Yasa oIsa idi Hz mer mahvoImutu. AIIah'n
seIam nce peygamberimizin stne oradan srayIa sevenIerinin siIsiIesi iIe gnmzdeki
AIIah dostIarnn, AIIah'a yaknIarn zerine oIsun
GeIeIim yine feIsefi boyuta; pozitivizmin hatasn aynen MarxistIerin de yaptgn
syIedikIeri yerden tartmay baIatabiIiriz, bu yzden pozitivistIere yneItiImi bu eIetiriyi
Marxizim iinde aagda aktarmadan nce unu syIeyeIim. NasI ki Dogan zIem'e Marxizim
de ki dogaI ve topIumsaI gerekIigin farkI oIuu yetmiyor; kendi diIIeri iIe dogaI ve topIumsaI
iki biIim Hermeneutikteki eIe aIn haricinde onIara gre ayn akbete kendi yasaIarnn nasIIg
sorununa ugruyorIar ve yasann mahiyeti onIar iin bir tr tanmIanmazIk seziIdiginden
hermeneutikiIer "Biz topIumsaI biIim oIamaz demiyoruz." diyerek gIk atyorIar. ByIe
sorunIar oIdugundan bu iki biIim, disipIin oIamadan bozunma srecine batan giriyorIar ki
grIdg gibi bu durum Hermeneutiki yazarIar grubu iin biIe rahatszIk verici bir durumdur.
AsInda yukarda eIetirinin arya gtrImesinin zararIarna deginmitik bunun neden oImas
ayr oIarak buradaki kaygnn zeI bir kayg oIdugunu Hermeneutigin var oIma savam oIdugu
da biIinmeIidir. Zira bu tip bir sorunu aarak dogamaz ise Hermeneutik asIa eyIem feIsefesi
oIarak dogamayacaktr. GerekeIerini greIim:" Geri pozitivist biIim feIsefesinde de iki tr
biIimden, doga biIimIeri iIe topIumsaI biIimIerden sz ediIir; ama topIumsaI biIimIer de ayn ve
tek bir biIim tipine, yine "doga biIime" gre konumIanrIar; bir baka deyiIe, "dogaI gerekIik"
iIe "topIumsaI gerekIik" arasnda obje farkIIgna dayaI bir ayrma yapIm oIsa da ve bundan
doIay uyguIamada baz yntem ve farkIIkIarn ortaya kabiIecegi kabuI ediIse de her iki tr
bilim de a#n tek bilim tipine re kurulurlar, #ani bu bilimler tek bir bilim 'insinin
rndrler .7
($K
Ksacas her iki biIimde ayn biIim tipine gre kuruIdugundan her iki biIim iin ayn
yntem kabuI ediIemez. Yukarda ArsIan'n bu sorunu zmek iin tam tersten yoIa ktgn
gstermitik ve sonuIarn. BununIa beraber diger bir durumda udur.
ArsIan, Dogan zIemin Marxizme ragmen iIeri gidiini durdurmadan Dogan zIem'den
de iIeri gidiyor, ona gre kendi aImasnn dipnotunda eIe aIdg zere "Mannheim'in yaptg
doga biIimIeri ve insan biIimIeri ayrm, pozitivist biIim ideoIojisinin farkI bir tezahr oIarak
grIebiIir."
($$
Bu Mannheim'in ahsna haksz bir ykIenme bize gre; nk Mannheim bunu
aka ortaya koyabiIecek kadar donanmI bir feIsefecidir. YaktrmaIar irkin bu anIamda,
daha da ciddi sonu Mannheim'i anIamama srar bu ve dmanIktan gz kararan ayrca
Mannheim'i kuIIanarak kendi cemaatinin yesine izinsiz dntrme teebbs bu naif bir
tutum. AsIan bu tutumu neden yeter grmemektedir Tabiki feIsefi bir kaygs da var yoksa hayIi
kzacaktk iyi ki feIsefi bir fakI dnceye dayanyor. AsIan'a gre bu nedeni grecek oIursak,
bu neden udur: "nk, bu ayrm, doga biIimIerini insanIarn faaIiyet aIanIar dna itmekte,
ve tam anIamyIa insansz (objektif) bir biIim ngrmektedir. Beeri faaIiyetin rnIerini, insan
ve topIumdan tecrit etmeyi deneyen her yakIam eninde sonunda pozitivisttir."
($%

Bu aIntnn ahsnda bir Itte veriImi oIuyor ama ok sert bir It, #le bir lt ki
doruluk kriteri nce insan sonra epistemik cemaat ve reIativizm olu#or. Bu yakIamIa kan
sonu udur. ReIativizm, nesnellik tamamen ha#aldir di#en bir arlktr. Gerek mi? Ona gre
buna gre oIan bir ey bir sr! Din de biIe AIIah'a gidecek bir ok yoI biIiyorum diyenIere, her
yoIun ister takvadan ister riyazetten ister ar taat ve ibadetten vb yerden geIsin, ama nereden
geIirse geIsin sonuta mutIaka Ak'a geIerek AIIah'a vasI oIdugunu biIen Muhyiddin-i Arabi
Hz.'Ieri aynen dinseI reIativizme agznn payn yIe vermitir. 3 N#le ise sizin =llah hakknda
bin bir pheniz var*7 FeIsefeciIerden de kimiIeri aynen bu durumda. Ksacas nesneIIik
karsnda bin bir phe iinde kaIm aknIarn ii daha garip, hadi bir dereceye kadar
iIimsizIikten AIIah' gremedigi iin AIIah karsnda reIativizme sapan mazur greIim ama
dene#lenme #olu ak olan nesnellii b#lesine bir #olla ila edene ne di#elim* Yeri geImiken
ateistIer iinde ideaIistIere vurdugumuz bu amarn aynini vurabiIiriz. OnIara dedigimiz gibi
ateistIere dnerek diyebiIiriz ki deneyIeme yoIu ak AIIah iin, yoktur diyenIere tasavvufi
deneyIeme yoIu, oradaki yaantIardan en azndan biri oIarak "cezbe" ki en aIt deneyim
yoIudur. AteistIere agznn payn veren bir durumdur. Hem ideaIistIerin hem de ateistIerin ki
ateizm ideaIizmin zeI bir trdr. Ama her iki kesiminde iIerinin, varIgn ve biIgisinin
mahiyetini gerekten aratranIarca zorIatrIacag dnem baIad. AIIah hem ideaIistIere hem
de ateistIere (!) koIayIk versin! Zira onIarn sanki akI bandan gitmi, steIik feIsefeyi ara
ederek Tevhid ehIi oImuIar, ermiIer. Hayr onIar, Tevhid iImini iIga ederek, varIgn hiIigine
yada kendisine eren bir feIsefi yoI buImu, buradan da kendi AIIah'Iarna ermi bir tipik iman
ehIi gibi varIar karmzda! Geregin, aIemin kendi aImIar gibi oIdugu ve byIe de aIgIanp
grImesine oIan inanIarndan ne kadar da eminIer geregin dnceIerinin izdigi gibi ayns
oIdugundan ne kadarda eminIer, ideaIist ve materyaIist yada ateist oImaIar hi onIar
birbirinden ayrmyor!!!! En azndan biz< biIgide bu basamaga geIdik bu bizim zannmz
diyebiIirIerdi. Bu yzden Tevhidi biIgi hari, feIsefi boyutta bu aImada ne srdgmz her
feIsefi biIgi, bizim imdiIik dzeyimizdir, mutIakIatrIamaz. Yani iddiamz u ki bizim dmzda
iIim, biIim birbirine girmi; z beni Arap sa! Yeti Erkin Koray yeti!
IimIerin grevi arptIm, oysa feIsefe geregin mahiyetini biIme yoIunda byIe bir
oIanaga sahip oIamaz. Bunu ancak Imi Tevhid baarr. Bu yzden Tevhidin ii feIsefeye
ykIenince ortaya kan sadece samaIk! Bu arada tm feIsefeciIere kamiI insan oIma hakk
beIeten veriIiyor! Bu tam bir feIsefe papazIg ve gericiIik! Dogan zIemin biIe arIk oIarak
grdg SensaIizmin en u temsiIci Piskopos BerkeIey'in ruhu, feIsefe oIarak hortIam gibi
sanki feIsefe saIt kendisi iIe materyaIist yada ideaIist kanad oIsun bir zneI bir topIum biIim!
Eger Lenin yaasa idi hcceten Ird. MihayIovski'ye dokunmazd biIe, diye bir aka
yapabiIiriz.
zneI topIum biIimi iin aIg dzeyinin en aIt dzeyde oIuum tehIikesinin ve arpk
aIgnn mahiyetinin iIk geIiimine arpc bir rnek oImas asndan ve zneI aIgnn neIigine
rnek oIabiIecek u satrIar ocuk pedagojisinden aktardgmza zneIciIer adna ayrca
zIyoruz. imdi zneIIikten kastmz daha da netIetirmek iin aktarIacak aIntnn zneIIigin
varIk $zerine fel%efi anlamda d$$nebilme %z k"n!%! "ld!!nda yetikinler iinde #arlk
kar%nda ayni benzer d!r!mlara %ebep "ld!!ndan b!radaki %"r!n!n fel%efi bak %z
k"n!%! "ld!!nda "c!klar iin geerli bir %"r!n "lmaktan karak yetikinler iinde geerli
bir %"r!na dn$t$$n$ belirtmeye ynelik "ld!! iin alnt b!raya alnd.: '() n
"pera%y"nel dnemdeki "c!kta gr$ b$y$k l$de zneldir? ' znel gr$ i%e B.N.)
d!yg!larn egemenliinde '() '"ld!!ndan d"lay B.N.)? 'fantezi) )ayallerle d"l!d!r. B!
gr$ '"c!klarda B.N.) k$lt$rel #e mantk%al k%tlamalarla biimlendirilmemitir.
'B$y$klerde i%e #arlk #e "na ynelik "lan alg k$$klerin ter%ine "pera%y"nel #e tamda b!
%alt k$lt$rel mantk%al algnn temel alg d$zeyi "larak k!llanlma% "larak belirdiinden
d"lay relati#izme B.N.) B!n!n %"n!c! "larak? ' )er)angi bir #arln aktarlma% iin #arlk
$zerine k!r!l! alg z"r!nl! "larak B.N.) ematik '() '"l!!na B.N.) #e '() temel "larak
'k$lt$rel adan B.N.) grd$$ eye indirgenmi '() '"ld!!ndan B.N.) '() '0a)iyeti B.N.)
gerek ddr.
424
Bunun tersine reaIist tutum renkIendirme rnegi baznda bykIerde oIdugu gibi
ocukIarda da ne imi greIim: " RenkIendirmede reaIist yakIam, ocugun objeIeri
niteIikIerine uygun oIan renkIeri gereki bir biimde kuIIanma egiIimidir."
425
Burada renk rnegi
zerinden reaIizm anIatIsa da; geneI oIarak reaIizm her eyi niteIige uygun gereki bir
biimde kuIIanma egiIimidir zaten.
Bura#a kadar olan almamzdan da anlala'a kadar#la orta#a bir felsefi iddia ile
ka'ak olursak di#ebiliriz ki so#utun operas#onel inas olarak znel'ilik ile operas#onel
so#utlama #ntemi olan di#alektik materyaIizm bir birinden taban tabana zt sistemler olu#or.
GrIyor ki biz feIsefeyi terk etmedik, sadece iddia koyma yoIu oIarak karakterinin
mphemIiginin unutuImamasndan yanayz.
Yasa bahsi tartmaIarna geri dnersek Marxizim topIumsaI aIanda yasa kabuI
etmeyecek bir ierige sahiptir. Bu yn iIe #asann nesnelliinin reddine dogru bir geIiime
ak bir yapya steIik de kendi agndaki biIgi birikiminin yasay her ey sayan tutumuna
ragmen, yine kendi agnn yasaya feti yakIamna ragmen sahiptir. Marxizim, yasay
topIumsaI geIimenin bir aamasnn rnIeri oIdugu iin yasaIarn degiecegini tespitIeyerek
yasac ynndeki eIetiriIeri bir anIamda geersizIetirse de bu durumun zerinde durmay
nemIi buIdugumuz iin aagda tekrara deginecegiz.
e Dogan zIem'in iIginIetirdigi yerden baIayaIm. O, eIetirisinde 18. yy' a atfta
buIunarak " 18.yzyIn 'tarihte tam bir iIerIeme oIdugu' konusunda bir geneI yargya biIgi
k!ram%al bir temellendirme #e Cbilim%el aratrma yoIuyIa varmadg aktr."
($D
Tarzndaki
eIetiriIerine aImamzda nesneI biIginin feIsefi tantIama iIe imkanIIg ynndeki
temeIIendirmeIerimizce ayrca diyaIektik yntemin 0ar@'tan sonra biIimseI biIginin
kazanImasnda ki yerini biIimseI ynteme brakmas iIe iIerIeyen biIimseI biIgi yeterince
cevaptr. BiIimseI biIgiye diyaIektigin geri ekiIerek mahhas bir yntem oIma ynndeki
iIerIemesine set ekmemesi ayr bir sorundur. Bu nedenIe diger akmIarn iine Marxizmi de
katarak, diger akmIar ve " Marxizim, 18. yzyIdan miras aIdkIar iIerIeme idesi aItnda, tarihin
kuramsaI bir etkinIigin, theoria'nn konusu oIabiIecegini, tarihte de (.) materyaIist (Marxizm)
(.) niteIikte yasaIar buIundugunu, tarihin izgiseI oIarak bir erek'e dogru (iIeri B.N.) yneIdigini
iIeri srerIerken"
($H
tespiti yanItr. Ikin Marxizim diyaIektik yntemin geregi eger ayni niteIikte
bir niceIik birikimi oIursa tarihin beIIi bir ynde iIerIeyecegini, iIgiIi niceIik birikimi oImadan
tarihin beIIi bir yne kendiIiginden iIerIeyemeyecegini vaaz eder ki Marxizim cahiIIeri bu nemIi
tespit iIerini bozdugu iin bu tespiti hep atIayarak Marxizmi erekseIci gstermeye bayIrIar.
Yani kafaIarndaki Marxizmi mahkum ediyorIar. kinci oIarak diyecegimiz daha zeI bir
durumdur. Eger diyaIektik biIimseI ynteme ragmen srece egemen oIsa idi farkI yerde
oIunabiIirdi. Ama SovyetIer dzeyinde yeni ve iIk rgtIenmesinde bunu baaramad. Bu gn "
birIeik aIan kuramna : ait almalarn ilerleme%i g%teriy"r ki ilerleme ret edilemez.
Bzlemin iddia%nn ter%ine ilerleme da)a ak bir gerektir. 5"an Bzlemce '() 0ark%izm&
tari)%el6t"pl!m%al gereklie bir Cya%a biliminin egiIebiIecegine inanr(.). (.) (zIem iin
Marksizm'de de yasa bahsi iin B.N.) dogaI gerekIikten baz farkI yanIar oIsa da, tarihseI-
topIumsaI gerekIikte yasaIara gre yneIen bir gerekIiktir. (ekIinde anIaImaIdr B.N.) Ve bu
yasaIar (.)diyaIektik yntemIerIe saptanabiIir (!) (mi. B.N.).
($R
zIem ok eyi deforme
ettiginden feIsefi biIginin cahiIIerini kandrabiIir. Ikin Marxizmin diyaIektige konstrktivizmin
benzeri verdigi grev gizIeniyor. BununIa beraber kuruIan sosyaIizmin neye dayanIarak
kuruIdugu da!
O#sa ilkin 1arZizim iin di#alektik #ntem, ina ede'ek kura'ak bir pozis#ondadr.
<ntem midir bunu #apan> )abiki bunu #apan di#alektik dnen suGe ki di#alektii a#n
zamanda suGe pozis#onunda felsefi olarak temellendirir, bu temellendirii ile bu #nde ele
eirdii nesnel bululara zne olarak ekil vererek ina# nesnel toplumsal zeminde
tamamlar.
DiyaIektik materyaIizm yasaIar konsrktivizme benzer bir tarzda temeIIendirir. Yani
yasay nesneI bir iddia ekIinde temeIIendirmez, tam tersine kurgusunu nesneI buIgu ve
oIguIara dayanarak gerekIetirdiginden sanki yasa hakknda yasann kendisi nesneI bir
varIkm gibi izIenim kazandrr. Kim iin? in cahiIi iin! Ama cahiI kii yasay (kurguyu)
nesneI buIguIardan ina edene bakmaz bu yzden yzeyseI bir yorumIa yasay nesneI sayar!
Ama eyIem iIikisine gre kuruImu bir tinseI biIime ihtiya duymayan diyaIektik iin ama ve
eyIem diger feIsefeIerdeki durumunun tersine, sujenin ahsnda kaImayan bir kitIeseI biime
devrim ad aItnda tarihte iIk defa diyaIektikIe kavutu. Bu nedenIe #asa bilimi #oktur,
di#alektikte #asa bilimi deildir. Domatizmin zerresi bulunamaz di#alektikte. )ersine nesnel
bululara ve olulara da#anan kendi #erini, zorunlu tarihsel nedenlerle isteme#e, isteme#e
bilimsel #nteme, salt bilime, bilim iin bilime, brakan di#alektik bilim vardr ve bu n k hali
ile elitirilme#e de muhtatr. BeIki yasa biIimi biIimseI yntem ve saIt biIim, biIim iin biIim
iin iddia ediIebiIir! BiIim diye eIe aIabiIecegimiz ey dnce degiIdir. Bilim di#alektik iin
pratiktir. 8em de toplumsal bir pratik. ,nk bilim, salt bilim adamlarnn sra sara#larda
rettii, eriilemez bir bili biimi de degiIdir. EnteIijansiyann retimi kitIeIerIe buIumadg an
iddetIi ilerlemeler ha#aldir. BiIim buIguIara dayanr. BuIguIarIa besIenir. En basitinden tp iin
mikrop saIt dnseI faaIiyet ve ina sonucu ortadan kaIkmaz. Dncenin buIguIar
dzenIemesi ve kar buIguyu ina etmesi iIe ortadan kaIkar. Bu yzden tp biIimi gibi tm biIim
oIguIara ve buIguIara kar oIgu ve buIgu oIarak, anIaIacag zere pratik oIarak vardr. NesneI
zemini oImayan dnce oImayana ergiseI bir ina oIarak biIim hitir.
Bay zIem Marxizmi tantrken onu tarihsel toplumsal erekliin 3#asalarn7 di#alektik
yntemle %aptayan bilim "larak g%terilme%indeki ince n"ktalar atIadgndan ve zeIIikIe
Marxizmin dogaI ve topIumsaI gerekIik arasnda yaptg ayrmn kmsenmesi zerinden
Herder'e bagI AIman Tarih OkuIu''nun dogaI ve topIumsaI gerekIik arasnda yaptg ayrm
ve, ve gkIere karr. nk zIem'e gre bu ayrm bu okuIa gre "kesin ayrm" (!) (m).
nk topIumsaI gerekIigine dogaI biIimseI ne de diyaIektik yntemIe eIe aInamayacagn
ama tinseI biIimin bunu baaracagn iddia ediyor! TinseI biIim zIem'e gre iIkin "ama-eyIem
bagntsna gre oIuan"
($I
bir izgiye sahiptir. Ayrca tinseI biIime gre "tarihi insanIarn
kendiIeri iin kendiIerine koydukIar amaIar, bu amaIar dogruItusunda yine kendiIeri iin
kendiIerine koydukIar dzenIer yapar"m.
(%L
Burada ama eyIem bagntsnn da bir yasa oIuu
veya yasann yerine kuIIanIan bir ey oImas da ustaIkIa gizIeniyor. Ayrca zne ve eyIemcinin
insan oIdugu da yine gizIenen durumIar arasnda! Oysa feIsefi Iaf ebeIiginin brakImasn da
sade bir biimde anIaIacaktr ki tarihi dzenIer degiI, insanIar yapar. Bounam tarihi insan
biIimIeri iinde snfIyoruz. zIem nihayetinde bu gerekten kaamayacagn biIdiginden kendi
durumunu anIatabiImek iin yasa kavramn kuIIanmaktan kanma psikoIojisi iinde de oIsa;
insann tarih yapcIgna yIe bir aIm getiriyor: " Herder'e bagI AIman Tarih OkuIu'nda ise
bu yasa kavramnn dogaI gerekIik iin uygunIugu onayIanrsa da, tarihseI-topIumsaI
gerekIikte, bu okuIca doga biIimseI bir anaIojinin rn sayIan eyIer oIarak tarih ve topIum
yasaIarndan sz ediIemeyecegi, bu aIann doal zorunluluk tasarm aItnda eIe aInamayacag,
bu aIanda sadece insan ililendiren ve #ine insan tarafndan oluturulan bir kendine zgIk
buIundugu ve ite yine bu yzden bu kendine zgIg, #ani #app"etmeleri ortasnda insan ve
bu yapp etmeIerin rn oIarak insani-tarihseI dzenIeri, kurumIar, vb. kavranmak gerektigini
beIirtir. (.) bu gerekIigi dogadan degiI de insandan kalkarak kavrama#a alan bir 'baka
biIim' oIacaktr."
(%K
17 AnIan bu biIim bir diger feIsefedeki ayn biIimdir. Zira bahsediIen bu biIime
zIem tinseI biIim adn verirken; Marksizim ise diyaIektik tarihseI materyaIizm ismini vermitir.
Dogan zIem bey iIIede tinseI biIim diyor demesine ama ana noktaIar asndan
Marxizim yukarda syIenenIerin tmnn aItna imzay daha var oIdugu anda atm, topIumdan
ve doIays iIe onun zorunIu nvesi oIan insan hibir zaman topIuma feda etmeyen Marxizm
topIumdan yoIa karken onun nvesi insandan da hareket etmeyi ihmaI etmeden anIama,
sevgi vb konuIar asndan insandan kaIkarak insan gerekIigini tanmaya aIan bir biIim
oIarak Marxizim vardr. steIik insanIar, tinseI biIimden daha net ve sosyoIojik bir temeIde eIe
aIarak snf konumIar itibar iIe de eIe aIp tanmIam ve empirik temelde bilimsel analize
u#un bir yakIam kapsamnda ifadeIendirmeyi baarabiImi oIdugu, insan iin sosyaIizmi de
geneI geer bir hak nizam oIarak kuruIabiImitir. Yaanm sosyaIizmin pratigine ragmen,
sanki tinseI biIimce syIeneneIer Marxizimce hibir biimde syIenmiyormuasna Herder'e
bagI AIman Tarih OkuIu buIguIar gibi buIguIarIa yeniden Amerikann kefine gidiImesini de
garip buIdugumuzu syIeyeIim.
Birde bni HaIduncu tarzda "(.) 'tarih yasaIar' yoktur; insanIarn kendiIerine koydukIar
amaIar ve bu amaIar dogruItusunda gerekIetirdikIeri dzenIerde geIiip serpiIebiIdikIeri
gibi kp batabiIirIerde (.) tarih yasaIar aramak, bu gerekIigini z niteIigini kavramam
oImak demektir.
(%$
diyerek biIgiseI durumunu pekitirmek istemitir. Burada Iafn sosyaIizmin
rastgeIe ktgna ve kmesinin normaI oImasna yneIik bir yakIam da sezebiIiriz. Ama
sosyaIizm devrimden baIayan ve dzenIeniine ait topIumsaI kurgusu asndan beIIi
sistematik nc hareketine muhta bir sistem oIarak rast geIe ortaya kmayan bir dzendir. Bu
yzden de ncnn pIanIamasna ihtiya duyar. PIan da konstrktivist karakterIi mutIak
oImayan yasa ve ngr zerine temeIIenir. Aksi cahiIIigin Iaf ebeIigidir. Konuya devam edecek
oIursak yine insan biIimciIere gre topIumsaI oIan "Bu gerekIik aIan, dogaI gerekIikten
tamamen farkI bir oIuuma ve sreIeme gsterir ve bu yzden de, bu gerekIik aIann
kendine zgIIg iinde zeI yntemIerIe eIe aIacak bir baka biIimseI kavray tarzna ihtiya
vardr."
(%%
demekte nk bu gerekIigi dogadan degiI insandan kaIkarak kavramaya aIan "bir
baka biIim" gerekIi idi. Yukarda deginmitik. Bu yzden de "(.) Ike bakmndan oIan bu
ayrIk, "topIumsaI biIim"in oIabiIirIigini yatsmay gerektirmez.
(%(
Ama istese de biIimseI
oIamayan bir zneI biIim var karmzda!
AsInda buradaki zneI biIimin bir biIim oIma ididas yakIam rkntnn yoI atg bir
zikredi ve eIetiriIeri kesme nermesidir. nsan biIimIeri topIumsaI biIimin oIumasnda bir
engeIdir. EngeI oIu karakteri geregidir. Karakteri ideaIist, biIinemezci, bo metafizik ierie
%a)iptir. 4eriinden d"lay t"pl!m%al bilime kardr. 1"pl!m%al "lamayan bir bilim in%an
%"r!n!n! zemez. nsanbiIimi dndaki akmIarn gc zeIIikIe insan biIimciIigin,
tinseIciIigin, zneIciIigin ieriginin bu zorunIu oIuan iIerIemeciIige kartIk tayan gerici
ynn bir anti aydnIanmac tavrn nasI ve hangi gerekeIerIe iinde barndrdgn daha
kendi nermeIeri ve bu nermeIere kar kan tinseIciIerin iddiaIarnn bizzat kendisinde
gzIemIenebiIecegine dikkat eker. nk insan biIimi kendine bir baka topIumsaI biIim
yorumunu hedef koymutur. Bu nedenIe Herder'e bagI AIman Tarih OkuIu, iIerIemeciIigi
kastederek bu iIerici tavra ask suratIa yakIaarak bu aydnIk tavr bir "AydnIanmac IkcIk,
tarihseI gerekIekIigin somut biIgisine uIamay engeIIeyen (! B.N.) bir "iyimserIik" (!
B.N.)gzyIe bakmtr."
(%E
Aman ne yaman bir eIetiri! " Herder'e bagI AIman Tarih OkuIu ise,
doal ereklik ile tarihsel"toplumsal ereklik arasnda kesin bir a#rm #apar (BiIiyorsunuz
aImamzda eIe aIdgmz sayn Hsamettin 'Epistemik Cemaat adI eser iIe ayn bu yoIdan
giderek reIativizme varmt. B.N.)ve tarihseI-topIumsaI gerekIigin, ne dogabiIimseI
(DogabiIimseI yntem demekIe pozitivizmi kast ediyorIar ki hakIIar. B.N.) ne de diyaIektik
yntemIerIe (!) (Burada ar gidiyorIar. B.N.) eIe aInabiIecegini beIirtir. (.) baka biIimseI
kavray tarzna ihtya vardr.
(%D
Aman sabahIar oImasn! Ne yaman bir eIetiri! Ama her eye
ragmen bu eIetiri ahsnda en azndan insan biIimciIerin tinseIci zneIci akmn o karanIk
yz aga kyor. bni HaIdun'un yaInzca HaIdun'da ok makuI oIan topIumIar dogar, yaar,
Ir ekIinde ortaya kan ama zIem sz konusu oIunca daha geni bir aIm adna eIe
aIndg sezdiriIen aImIarna maIzeme oIan Herder'e bagI AIman Tarih OkuIu biIe onIar
kurtaramaz. imdi eIetiriIerimize geeIim.
Ikin, aagdaki aktarmIarn yukardaki zden fakI oImayacagn beIirterek sadece eIe
aIIar geniIetecegimizi; ikinci oIarak da zneI (tinseI) biIimciIerin kendi iIerinde de birbirine
dtgn gstermek istedigimizi beIirteIim.
1. Daha iIk eIden bu ok seviIen ve ayr bir insan biIimi kurmak isteyen'nun gkIere
kmasnn geregi oImadgn syIeyeIim. nk Herder'e bagI AIman Tarih OkuIu oIarak bu
okuI, dogabiIimIeri aIannda zIemin beIirttigi zere yasa kabuI ettiginden doIay, baka bir
konstrktivist oIan, AsIan tarafndan byk gnahkar iIan ediIebiIir! Ve zIem pek aIa AsIan
tarafndan pozitifist grnmektedir. Bir baka akm asndan degiIde insan biIimciIerin
birbirine eIetirisi oIdugundan konstrktivist zIem'in yine bir baka konstrktivist oIan AsIan
tarafndan insan devre d brakIp yasa aranma iine en azndan doga biIimIeri aIannda
devam ediImesi cihetinden; AsIan tarafndan zIem'e yneItiIebiIecek "pozitivizm yapImtr."
suIamas zIem'in takip ettigi izgi asndan zIem'e yneIen ciddi bir eIetiridir. Bu eIetiri
zIem'i devre d brakIabiIir. Baka bir akmn eIetirmesine de hi gerek kaImaz.
2. DiyaIektigin kabuk oIarak tm dnce biimIerini kuatacagna yneIik
aImamzdaki temeI tezimize yneIik aImmza ait durumun kendisi her trI akma ierigini
tekrar etmemizi gerektirmeyen dogaI bir eIetiridir.
3. Yasa kavramnn Marksizim sz konusu oIdugunda kartIarnca yanI kavranp
yanI iIeri tezIer srIdgn yukarda beIirttik ve beIirtecegiz de.
4. GeneI oIarak Marksizmin kartIarnca yanI anIaIdg gereginin, kuramn anIaIp
eIetireI bir geIime durumunu engeIIemesini getirdiginden, eIetirinin diyaIektige oIdugu kadar
kartIarna da yneIen bir durum kazandgn tm bunIara ragmen diyaIektigin dogaI
varoIuunun, yani kendisinin de her eye ragmen bir eIetiri oIarak var oImasn
engeIIemedigini hatrIatmamzda nemIidir.
1-1- AsIan neyi mahvetti? AsIan, doga biIimIerinin de insan biIimIeri gibi eIe aIanmasn
vaaz eden Mannheim'in yaptg aIma ragmen dahi bu durumu biIe saIt oIarak "Doga
biIimIerinin insan faaIiyet aIanIar dna itiImesini" doguracagndan doIay pozitivizm oIduguna
dair yaptg gnderme iIe iIkin Dogan zIem'in o ok sevdigi Herder'e bagI AIman Tarih
OkuIu'nun "Yasa kavramnn dogaI gerekIik iin uygun oIdugu onayIa" masn mahveder. Ve
AsIan'a gre zIem pozitivist suIamasyIa kar karya kaIyor ve zIem 12 kitapIk devasa
aImasna ve insan biIimIeri peinde komasna ragmen AsIan'n gznde bu yn iIe Trk
Mannheim' biIe oIamam oIuyor, diyebiIiriz.
2-1. DiyaIektik ve yasa karvram zIem'de yanI eIe aInmtr. Her ne kadar Marksizmin
reaIist - materyaIist- diyaIektik temelleri ile diier akmlardan farkna #!rg! yapl%a da b!
d$$nceyi genel bir %ylemle t"pl!mda ya%a arad iin ,lman idealizmi #e p"ziti#izmin
)atalarn tekrarlayan d$$nce "larak %!nm! "lan Bzlem ciddi bir epistemoIojik )ata
yapmtr. F$nk$ Bzleme gre ya%a 0ark%izim iin biIe "nesneIere, oIguIara, oIayIara geneI
dzen ve iIeyiini veren iIke oIarak anIaIr."
(%H
ekIinde ifade ediImi. Bu Marxizmi dondurarak
Idrmekten baka ne anIama geIir?
Eger Marksizim 19 yy'daki haIiyIe kaIacaksa iimiz var. O bir dogma oIur; eyIem kIavuzu
oIarak grIemez. Bu haIiyIe eIe aInacak oIunacaksa, eIetiriye zaten gerek yok! nk
Marxizim kendi yzyIna hapsediIerek eIetiriIecek ise eIetiri gereksizdir; o zaten Imtr.
Yok eger Marksizim EnngeIs'in dedigi gibi yeni biIimseI oIayIarIa geIien bir feIsefe oIarak eIe
aIacaksak Marxizim yaamaya devam edecektir. Zaten geIimeyecekse Marxizim otomatikman
biIim de oIamaz.
Zaten bu yapImadg iin Marksizim ve sosyaIizm sorunIar yaad. rgtseI yap oIarak
bir devIete kavuan ii feIsefesi, kendi devIetinin 1950'Ierden sonra ykImasna seyirci kaId!
nk ii snf daha StaIin dneminde diyaIektigin bir biIimseI yntem oImas ynndeki
atIm gerekIetirmeyi becerememitir! DiyaIektik materyaIizm SSCB'ye ragmen geIiemedi, ki
nce o, yani diyaIektik feIsefe geIitiriImeIiydi! ByIece 20.yy'n tm tartmaIaryIa diyaIektik
yeni veheIer kazanmaIyd. nce bu donduruIdu. Adeta feIsefe dogmaIatrId!
rnegin kimse EngeIs'in Dogann DiyaIektigi'ndeki baz eskimi biIgiIere dayanan
biIimseI rnekIerin eskimesine bakarak, EngeIs'in ne srdg feIsefi argmanIarn
geersizIigini iddia etme yoIuna girerek Marksizmin eskidigini syIeyemez. Aynen bunun gibi
feIsefe aIannda yeniIeme her feIsefeden nce Marksizim iin de gerekIidir.
aImamzda yer yer yasa kavramna deginmemizIe beraber yeni aImIar
geIitirmemizdeki sebeb budur. Marksizmin bu kavram kendi agnda en iIeri temeIde eIe
aIdgn gsterdik ise de onun yasa karsndakmi tutumunun tarihseI, topIumsaI geIime
oImadan yeniIIeemeycegini biImek bu iin ancak bugnIerde yapIabiIecegini grmemek
baka bir hata oIurdu. Hemen bu anIamda yasa Marksizim de yIe aIgIanmaI; ki bunu tm
21.yy iin syIyoruz.
Yasa, dogada nesneI varIga sahip bir ey degiIdir. Tam tersine yasa nesneI, dogaI ve
topIumsaI varIga, topIumsaI dzenIerin iinde kavuur. nsanIarn topIumsaI yaaynda kan
durumIardan, insaIIgn tarihseI topIumsaI geIimesinden geIen biIgi birikimi zerinden,
dnce gzyIe yani soyut gzIe bakarak tanmIanmak durumunda oIan, inaIanm
dncenin rn oIarak tinseI bir varIktr yasa. Prnn adndaki erein, kendini her
kendi zamanndaki tarihsel toplumsal sevi#e orannda bize sunmas durumu, ei'i anlamn
#ada anlamn ei'ilii de#in o nk bili sevi#esine re ifadelendirilmesi #asann ta
kendisidir. Bu anIamda yasa, asIa kendi zerinden doga iIe tekabIiyet sagIanacagn da aka
gstermi oIuyor. HeIe heIe dogaI aIanda yasann "geneI dzen ve iIeyi veren iIke" haIine
koyuImas yasa=AIIah yanIgsna gtreceginden eski ateist marksizimden biIe bu kabaIk
bekIenemez.
SzIer 20'de Saidi Nursi hazretIerinin biIginin imaniIetiriImesi bahside bizim
durumumuzIa iIgiIi bir tartmadr. Yasa varIksaIIg asndan biIginin yeniIenmesi iIe aIakaI
oIdugundan, yasann biIginin yeniden imaniIetiriImesi ekIinde eIe aInmas meseIesinde
yasann aktif bir varIk oIarak karmza kmas manidardr. nk biIgi knh asndan zaten
imanidir. Yeniden imaniIetiriIImesinden kast her trI biIgiye ragmen AIIah'n kayyumiyetine
oIan inancn, AIIah'n kuatcIgnn biIinmesinin sonucunda dogan imani bir durumun
iIerIetiImesidir.
Bizde bu #zden 1arksizim bilisinin iman izisine oturtulmasna aba har'adk. Bu
#zden bilinin eree #aklatrlmas derdimiz ki 1arksizmin aslnnda arptlmamasnn
ereini de bize #kledi.
Konumuza devam edersek topIumsaI aIanda da yasa bahsi iin nesneI oImama karakteri
hakkndaki varsaymmz buradada geerIidir. Eger aksi bir idday eIe aIcak oIursak bizim u
soruyu sorma hakkmz var. Ey insan biIimciIeri ve tinseIci fiIozofIar peki bizzat sizin ama
eyIem bagn yasa dzeyine ykseItmenize ne demeIi? steIik tek bir nedeni ana neden oIarak
yasa dzeyine ykseItmi oIuyorsunuz.
TopIumsaI aIanda tpk dogaI grngnn bize sunuIdugu anIamn tarifi oIan dzenIi
mantksaI iIiki oIarak dncenin ina iine yasa dedigimiz gibi, yasa sz konusu oIunca bir
baka sorun oIan arasaI akIa dmeden ve topIumsaI aIan kat RasyonaIite iIe dzenIemeden,
insanIar aras iIikiIerin anIamnn sanatsaI imgeseI mutIak oImayan tarifIerinin eIe aInm da
ayrca nemIidir. Daha baka bu sorunun birde diyaIektik yntemin neIigi iIe iIgisi var!
HatrIayacagmz gibi Lenin tarafndan MihavIovskiye sunuIan eIetirideki gibi yntemde somut
varIga nereden baIanacag tartmasda basit bir tartma degiIdir. BatancIgn dogruIugu ki
bize MihayIovski diyaIektik uIar kopardg iin saIt sondancdr, Ki bu yzden Lenin onu
batanc gryordu! Bu anIamda Lenin'in mihayIovskiye Marxizmin batanc oIdugunu
hatrIatmas da ayr bir anIam tamyor! Bu konu iin sk, sk meta rnegini hatrmtk, ki
bunun nedenini yukarda oka akIamtk. Tm bunIarIa beraber birde oIguIar-buIguIar
aracIgyIa dncenin kuruIacagn unutmak ve bu yzden nesneI oIann imkanIIgna
inanmay terk etmek ocukIuktur.
SosyaIizm vs. gibi topIumIarn kuruImasn nceden biIdiren dncenin daha sonra
pratige geerek uyguIanabiIirIigini anIamayan insan biIimciIerine soruyoruz. NasI oIuyorda
sizin tek biIimseI biIiminiz dndaki biIimIer tek biIimseI biIiminize ragmen pratikIeebiIiyor?
Tm bu durumIar gsteriyor ki yasa topIumsaI aIanda da insan iIikiIerinin anIamnn mantksaI
ifadesidir. Ama bu varsaym tm yukardaki sunumun topIam zerinden dnImeIidir. Yoksa
yasa topIumsaI iIikiIerin mutIak nesneI ifadesi degiI. Bu yzden bni HaIdun bize uyardr.
Bu yzden Marksizmin diyaIektiginde; "Ayn ynde niceIik ogaIrsa istenen hedefe
varIr." Ikesine ragmen Marksizmi erekseIci, mutIak iIerIemeci sanmak da insafszIk oIuyor. Bu
da ayr bir sorun!
Oysa erekseIciIik degiI, Marksizme gre sonsuza giden tarihte komnizm biIe son hedef
degiI. Sadece insanIgn yakn topIumsaI hedefine bir ngrdr. man ehIi oIan insan
biIimciIerin erekseIci oImadgn ataist komnistIerin erekseIci oIdugunu sanmak meseIeyi saf
diIIiIikIe yzeyseI dnmektir.
Zira maske olarak taklan ereksel'ilik sulamalarnn #ada inat edilerin ka#na,
insanln ve insann kurtuluunun mlki#etsizlikle dzele'ei forml ve#a zmne bir
zm #olu olarak inatla bakmama hastaldr. =ksi halde bu duruma modern"felsefi dille ilk
zlem du#an @ousseauJ#a da ereksel'i demek ereki#or*
Yasa tartmas ta Aristo'dan baIar . 4er =slan hakl#sa =risto dahil btn nmze
kadar elen #asa nesneldir di#e tanmlama #apanlar pozitivist mi sa#alm> Bu da ayr bir
sgIktr. MeseIe yasann nesneI oIan iaret etmesinin biIinii oImaIdr!
Ikin eger tarihseI biIgi tari) yaratma eyleminden k"parak b" ierik ile %"y!tlatrlr%a&
Bzlem rneindeki in%an bilimciler gibi gemi )akknda )ibir zaman tam #e yeterli bilgi
$retmemize yetmeyen"
(%R
duruma hapsoIsaydk, insanIk iin rnegin sosyaIist bir topIum
kurmak daha batan sama oIacakt.
Ama insan biIimciIerin ii cidden zor baIarna beIa oIan ne pozitivizmdir nede doga
biIimIerinin her yere kendini temiI eden durumu bizce onIar iin asI engeI diyaIektigin ve onun
rn sosyaIizmin ta kendisidir.
3-1- Marksist diyaIektik dogma zihniyeti iIe eIe aInmaktan kurtarIabiIinirse insan
biIimceIerini de kapsayan bir aIma ereve oIabiIecektir. DiyaIektik bu ynyIe tm biIgi
biimIerire kabuk oImaya adaydr. DiyaIektik eger soyut yasaIara sahip oIsa idi, feIsefi sistemin
yeniIenmesi hadisesi kendisini ortaya koyanIarca neriIemezdi! nk bize gre biIgi
birIetiriImeye, tm insanIk biIgisi oIarak cem ediImeye ihtiya duyuyor. Bu nedenIe de eer
nur'u kardelerimiz bili#i imaniletire'eklerse ve#a islamiletire'eklerse 8z. /aidi Fursinin
fen bilimlerine #aptn toplumsal sos#al bilimler zerine de u#ulamaldrlar. :ira /aid"i Fursi
topIum biIimIeri aIannda ok yanI pozizyomndadr.
eitIi anIama hususiyetIeri oIarak empirik yntem, biIimseI yntem, diyaIektik yntem,
veya herhangi bir rasyonaI yntem vs. oIarak eitIi yntemIerin karmza kmas tm biIgi
eitIiIigi iinde, bir anIama eitIiIiginin de varIgna iaret etmektedir. BiIgi biimIerinin
gerekIige kan ynIeri epistemoIojik bir aImayIa biIetiriImeyi nmze grev oIarak
koymutur. Zira insan anIay feIsefi oIarakta ar derecede paraIanmIg yayor.
4-1- Neden Marxizmin yeniIenmesine, byIe bir hedefe insan biIimciIerin varIgna
ragmen yneIiyoruz? Bir rnek zerinden bunu akIayaIm nsan biIimciIerin vaazna gre:
"Yeni agnda korudugu theoria-historia, feIsefe-tarih, doga biIim - tarih kartIkIar asndan
bakIdgndan 18yy'n 'tarihte tam bir iIerIeme oIdugu' konusundaki bir geneI yargya biIgi
k!ram%al bir temellendirme #e Cbilim%el aratrma yoIuyIa varImadg aktr."
(%I
bu aIma
destek oIacak bir baka aInt iIe anIamn geIitirerek bu iki anIamn sagIadg anIay birIiginin
zerinden eIetirimizi gerekIetireIim. kinci aInt ise: "(.) Croce'ye gre, (.) HegeI '#e da)a
%"nra 0ark%)& ! Cnai# inantan )areket ederler: Cin%an& tari)i t$m$yle grebilecei tari) I
$%t$ bir n"ktaya kabilir. B! n"ktaya kma "lann da Cfel%efe %alar. ,ma =r"ceye gre&
t$m in%ani "laylar #e "laylar )akkndaki t$m in%ani bilgi tari)%el k"!llar iinde "rtaya
ky"r%a& k!k!%!z ki b! "laylarn bilgi%i ancak Ciinde yaanlan an bilgi%i "lmakla
%nrldr. Byle ki& bir Ctari) fel%efe%i ancak #e ancak& Cbir an kendine ait y"r!m!ndan
ibareit kalr #e a%la tari)i t$m$yle kap%ayamaz:
((L
imdi evveIa bunu Marx )i dile getirmemi
mi ki Bay Croce "oIayIarn biIgisi ancak 'iinde yaanIan agn biIgisi" durumunu kefetmi ne
saIaka yapIan bir Marx eIetirisi!
Bu iki aInt Marksizimin anIaImadgnn beIgesi, birinci aInt diyaIektigin bizatihi
kendisinin biIgi kuram oIdugunu gizIiyor ve bir biIgi kuram oIan rasyoneI diyaIektigin neden
'iIerIeme' idesine ayrcaIkI bir yer verdigi ve insanIg bu yne sevk ettigi gizIenmi. =#r'a
di#alektiin kendine malzeme olarak bulu" olu kullandna dikkat edilmemi. ?lularn
stnde epistemik bir bili faali#eti olarak #kseldiine daha bu #n#le somut ile so#utu
birletirdiinede b#le'e bilimsel aratrma#a da#andnada dikkat edilmemi. rnegin,
aImamzda daha yntem husunda verdigimiz rnek biIe durum iin nemIidir. rnegin, bizim
iin diyaIektik sondan, ama diyaIektik uIar ayrarak iIikisizIetiren MihayIovskiye gre
metafizik bir sondan geIi oIarak beIiren ierige sahiptir. Her iki durumun tersine Lenin'e gre
ise diyaIektik batan baIamaktadr. Zira Lenin iIk ve sonu ayrmadan, iIk ve sonu bir biri iIe
diyaIektik iIikisi iinde koruyor; yani Lenin'in kafas diyaIektik iIiyor! Peki Lenin iIe biz
eIiiyor muyuz? Tabiki hayr. Sadece ayn eIetiriyi degiik kutupIardan eIe aIm oIuyoruz.
MihayIovsinin anIayacag diIden konumak neden bu kadar nemIi? Mevcut batan baIama
tartmaIarnda cereyan eden hadise, diyaIektigin bizzat kendisi tarafndan biIimin retiIi
hadisesidir de ondan nemIi. Bu hadise yeterince eIe aInmadg iin diyaIektigin biIimseI bir
aratrma feIsefesi oIarak kuIIanIp kuIIanIamayacag Lenin'in "HaIkn DostIar Kimdir?" adI
aImasnda mugIak kaIdgndan diyaIektigi anIamak istemeyenIerce bu geIitiriImemi yn
nedeniyIe; ki Einstein diyaIektigi bu yn iIe kuIIanmay deneyen bir fizikidir! DiyaIektikte var
oIan bir durum oIarak biIimseI inceIemenin sonucunda dogan fikirseI durumun tam da
dmanIarnca biIimseI oImadg iIeri srIebiImektedir. Yukardaki aInt bu dehetIi noktay
aIevIendirerek diyaIektige istemese de yardm etmektedir. Tartma bu ynde derinIetiriIecegi
haIde tersine, diyaIektigin saIt feIsefe oIarak gr biIdirdigi suIamas ynne ekiIerek,
meseIe teorik da oIarak arptIabiIiyor.
imdi de kinci aInty eIetireIim. Tarih iin syIenenIer hakszdr. aImamzn
gsterdigi gibi tarih ve topIumsaI aIanda Maksizim biIgi veren bir feIsefedir. Biz diyaIektige
yneIik eIetiriyi aImamzda doga iin yneItmitik, onu da snrIayarak! Neden? nk
diyaIektik eriiIebiIir doga iin biIgi verebiIiyor. Buna ragmen Marksizmin nerede biIgi
verecegini de ayrca temeIIendirmitik. Ksaca hatrIayacak oIursak, diyaIektik biIgi meseIesi
hakknda tmeIIik sz konusu oIdugunda, iin degitigini unutuyordu! EriiIebiIir evren
karsnda biIgi verebiIdigi iin; buradan hareketIe diyaIektik evrenin tmeIIigi karsndaki
pozisyonda da biIgi verirmi gibi grnyordu. DiyaIektigin ateizmi temeIIendiriinin biIgi
vermeye dayanmamas yn itibar iIe eIetiriImesi gerektigini de bu nedenIe tespitIemitik.
Marksizim beIki Lenin'den sonra StaIin dneminde Marks'taki feIsefi kapasitesiyIe
biIimseI ynteme rakip oIacak ekiIde geIitiriIemediginden bu gn bu sorunIar haIa
tartyoruz. nk StaIin kapitaIin uzman oIarak beIki sosyaIizmin kuruImas iin Marksizim
asndan oIumIu bir unsur oIarak kabuI ediIebiIir. Ama ayn StaIin feIsefeyi dogmatitIetirerek
diyaIektiginin biIimseI bir yntem oImasn da; diyaIektik, bu hususa sahip oImasna ragmen
engeIIemitir.
FeIsefe asndan Marksizim bir yntem oIarak dogadan ve topIumdan yani uIaIabiIir
evrenden biIgi veren ve rn sunan bir yakIamdr. Ama 'evrenin tmeIIigi' asndan yaInzca
bu aIanda, sondan geImeyi kuramayacagndan kendi yntemiyIe eIiir ve biIgi getiremeyen
inan tekIif eden anti biIimseI bo vaaza dnr. Baka hibir yerde degiI! Bu bakmdan son
iki aIntnn hedefi eger yazarIar hakI oIacaksa eIetireI hedef sadece 'evrenin tmeIIigi'
karsnda biIgi veremeyen diyaIektik oIarak snrIandrIp; diyaIektik antigoniste
eIetiriIecekse ateizm asndan yakaIanan bir durum da eIetiren hakI oIabiIir.
Marksizim sayp dktgkIerimizden baka bir sorun #aam#or. Bu #zden #eni
elimelerle elitirilebilen bir felsefedir.
Yukardaki ve daha bir ok Marxizme ait zeIIikIerden doIay Marxizim bu konuda da
zIem'in suIadg tarzda da suIanamaz. nk biIginin rgtIenmesinin snfsaI ve devIet
rgtIenmesi ve rgtI snfn topIumsaI geIecek bekIentiIeriyIe iIgisi varken steIik! FeIsefe
oIarak diyaIektik de#let d$zeyinde rg$tlenme%ini& geliim yeri "lan ,#r!pa dnda
yakalamtr b! beklide bir tali)%izlikti2 0ar@izim gerekleme%ini b!ld!! *!% kyl$
t"pl!m!n!& !zaya f$ze atan t"pl!m )aline getirerek t"pl!m%al yaam y$k%eltmiken 6 ki
rnein b! d!r!m! bir yazar yle aktarmaktadr: .p!tnikin !zaya frlatlma% 'MORS&)
,merikada re)berlik #e danma )areketlerine yeni bir )z getirmitir. @uslarn,
=merikallardan n'e uza#a kmas, =merikan toplumunda bir eit telA #aratm (.)
(tr.B.N.)
((K
- saIt bu nedenIe biIe Marxizim kaba eIetiriIeri hite hak etmemitir. Zira Rusya kyI
bir Ike iken, ABD. megaIa poIitik teknoIojik kItre sahipti. Zaten bir ynyIe de egitimde
rehberIik faaIiyetinin varIg sanayi topIumunu ayrca gerektirmektedir ki A.B.D. egitimde
rehberIige 1898 yInda baIamtr. Bu da A.B.D.'nin ne kadar geIimi bir topIum oIdugunu
daha o yzyIIarda gsteren baka bir rnektir. Marxizm acaba kendi toprag oIan anavatan
Avrupa'da ekiIIense idi tarihseI geIimeIer asndan acaba ayni sonuIara m sahip oIurduk?
BiIginin topIum geIimesinde ki yeri ve nemi asndan bakIdgnda bizim ne kast ettigimiz
daha anIaIr haIe geIecektir.
FeIsefi aImIarn bu etrafI gezintisinden sonra anIatmmza konu oIan gerekIigin,
karmak boyutunu anIaIr oIarak eIe aIarak, anIamIar daha da aacak frsat da yakaIam
oIduk. imdi yukardaki rnekIere ait sonuIarn, di#alektiin kulland #ntemin belkemii
olan iki taraflln biimsellii ve de bu mev'ut taraflarn kart olarak ift #nl etkinliin
birliinde di#alektiin neliine #nelik almlarmz, a#r'a neden di#alektikte pratiin
nemsenmesinin ereklerine ait dn'emizin tm biimIerinin nasI oIup da varIk
grngsne uIatgna ve bu yoIdan varIga ktgna yani varIga ait bilmenin karmaklnn
biz'e anlalr bir anlatmna imdi geebiIiriz.
Bunu gerekIetirmek iin diyaIektik materyaIizmin yntemini somut koullara ait
almndan ne anladna dair ierii iinde sunmak isti#oruz. BununIa beraber okur, ayrca
diyeIektik yntem hakknda aIma iindeki diger aImIar da hatrIayarak aagdaki pasaj
okursa diyaIektik yntemin neIigine ait baka bir biIgiseIIige de uIaIm oIcaktr
Eger biz, imdi metaya iki ayr ynden bakarsak ve zeIIikIe metaya, iIkeI iki
topIuIugun dogaI degiim ticareti iinde iIkten gIkIe geIitigi ekIiyIe degiI de, tam geIimi
ekIiyIe bakarsak, meta, karmza, kuIIanm -degeri ve degiim -degeri oIarak iki gr
asndan kar, ve bu an iktisadi tartmaIar aIanna girmi oIuruz."
442
Diger bir rnek: " rnegin
nfusu oIuturan snfIar gz nnde tutmazsak, nfus denen ey, soyut bir kavramdan baka
bir ey oIamaz. te yandan, cretIi emek gibi, sermaye v.b.g. snfIarn zerine kuruIu
buIundukIar geIeri hesaba katmazsak, bu snfIarda bo szckIerden te bir anIam
tamaz."
443
Ikin bu aIntIar ahsnda eIe aIacagmz husus zneIer aras iIikiIerdir. Bu hususa ait
aImmz yukarda rnekIendirmi oImakIa beraber oraya iIaveten burada tekrar
hatrIatacagmz husus udur. zneIer aras iIikiIer asI oIarak anIama iIe aIakaIdr. AnIama
hadisesi ise tm zenginIigini zneIer aras iIikiIere ait boyutta ortaya ktgndan; amacmz,
zneIer aras iIikiIere bir gnderme yaparak; her zaman diIe getiriImeyen konumundan doIay
sanki diyaIektikte bir dstur oIarak yokmu gibi, ideaIizmin bir buIuu imiesine, bilinin
ereklii hususu alannda ve yeni icat ediImiesine pazarIanmak istenmesini engeIIemektir.
OIuturuIan oIumsuz teorik kurguIara zt oIarak zneIer aras iIikiIerin, yada bir diger ad iIe
iletiim olarak ta adlandrabile'eimiz durumun diyaIektikte bir yn oIarak, diyaIektigin sosyaI
insan iIikiIer bahsi iinde ortaya kan iIikiIerin zneIer aras boyuta ait konumunun metafizik
zeIIikIerini kaybetmeden nasI materyaIist aIanda da geerIi oIduguna dair geregi ortaya
karmak isteriz.
Konumuza bir aInt iIe devam edecek oIursak, aInt ahsnda anIamann nce bireyde
nasI ortaya ktg boyutunun agrIk kazandgn gryoruz. rnegin snfa ait nseI, asgari bir
biIiIiIigimiz oImadan bir baka zne iIe bu boyutu anIamaya aImamz oIanakI oImayacaktr.
Bu nedenle anlama n'e bire#sel insan varlmzda bizde a#dnlanan bir hadisedir. rnekIe
greIim: " geIer, degiim, ibIm, fiyatIar vb,(eyIerin B.N.) varsaymna dayanr. rnegin
sermaye, cretIi emek oImadan, deger, para, fiyat, vb. oImadan hi bir ey degiIdir. Demek ki,
inceIemeye (bireyseI bir aratrmac ve bir insan oIan kimIigimizIe beraber ama B.N.) nfusIa
baIadgmz takdirde, (Birey oIarak biIiimizde B.N.) btnn kaos haIinde bir grnn eIde
ederiz, oysa konuyu daha snrI ve beIirIi oIarak saptadgmzda, gittike basitIeen kavramIara
varrz; somutta gittike daha ince ve ( iIk bakta neredeyse grnmez yada koIay, koIay
grnmez iIikiIer; sanki kendini hissettirmeyen bir biimde biIince kmaya baIar; byIece
B.N) ayrntI bir haI aIan soyutIamaIara geeriz "
444
" Tecrit haIinde bu etkenIer az ok saptanr
saptanmaz ve soyut oIarak ifade ediIir ediImez ( artk zneIer aras ilikiye neden "lacak yeterli
bir birikimde "l!maya balamtr. B.N.) emek& ibl$m$& gerek%inme& deiim 6deeri gibi
ba%it ka#ramlardan )areket eden #eya de#lete& !l!%lar ara% deiime #e d$nya pazarna kadar
#aran ek"n"mik %i%temler 'de b! benim de bir birey%el anlaym "larak dier bireye gre
d$$n$ld$$nde zneler ara% ilikilerin pratik yn$ "larak da& B.N) balam "l!r. B!
%"n!nc! yntem& be%belli ki& d"r! bilim%el yntemdir. ' Byle "ld!! kadar t"pl!m%al
#arln neliine& ma)iyetine& na%l "l!t!!na& #ar"l!!na ait d!r!m!nda aklama% "larak ta
ne%nelliin iza)dr. B.N.):
445
"ve sonunda en basit beIirIemeIere varrz. ( artk diyaIektigin ift
boyutundan biri oIarak aratrma tamamlanm& B.N.) B!radan )areket ederek& yeniden n$f!%a
#arana dek y"l! ter% d"r!lt!da bir kere da)a 'yazm%al anlatm "larak k!rg!da yeniden ina
ederek& dnce oIarak ifade ediIi yoIunu B.N.) kat etmek gerekir, ama (yazIm okuyan iinde,
B.N.) bu kere nfus, bir btnn kaos haIinde grn oImaktan kar, bir ok beIirIemeIerin
ve iIikiIerin zengin bir topIam ( oIarak dnseI somut B.N.) haIine geIir."
446
" Dn#a, kendi
kendine me#dana elen, zle rlebilen rntnn dnda ve stnde dnlen
kavramlarn rn deildir, zle rlenden hareket edilerek varlan kavramlarn
dnlmesinden me#dana elen bir rndr. (Bu yakIam, diyaIektik yntemin ift yn$n$n
birliini en k%ack tarzda ifade etmenin dnda? ayrca D!ran6i& fen"m"n"l"-ik& karakterde
de m$t)i bir yaklamdr. B N.) Bunun btn,.Bire#sel bir insan olduum unutulmadnda
B.F.0 zihinde.Bire# olarak n'e benim be#nimde B.F.0 dnlm bir toplam olarak
rnd biimde, kendisi iin mmkn olan biri'ik tarzda, bu dn#ann sanat, din, pratik
zeka #olu#la benimsenen dnen be#nin rn .Y0 (oIuu insann, birey oIark benimin,
dnyay insanIatrmas oIarak ta kavranImas nemIidir B.N.) Sonra daha nce oIdugu gibi,
erek zne, zihnin dnda bamszl iinde varIgn srdrmektedir; ( bu varIg, yorumu iIe
Marxizmin zneIer aras iIikiIere, pratik akIa, pratigin bizzat ortaya kmasna neden oIuu da
ayrca nemIidir. B.N.) ve bu, zihnin saIt spekIatif, saIt teorik bir faaIiyette buIundugu srece
(de B.N.) byIedir.
447
Bu alntlar ahsnda ve enel olarak almamzla biz a#n anda!
maddenin, bilinten hani nedenlerle bamsz olduuna da k tutma#a alm olduk*
Bu nedenIe devrimci teori zneIer aras iIikiIerde devrimci pratik oIarak, rgtIenmi bir
topIumun yneIiinde yeniye, devrime yoI aabiIiyor! Onun iin enteIekteI bagmszIgn
koruyan devrimci bir parti topIumu kaIdra misaIi ayaga kaIdrabiIiyor.
Zihnin soyutIama safhasnda ki durumuna ait biIgi )akknda 0ar@ yIe syIer: " Bizde
tpk ideaIistIer gibi hareket ediyoruz. Somuttan soyuta; soyuttan somuta giden yoIda,
soyutIama safhasnda onIardan farkmz hibir zaman soyut oIarak dndgmz eyin
bizden bagmsz, dmzda oIdugunu unutmamamzdr."
((R
Marx bu aInt geregi soyutIama safhasnda onIardan farkmz yok diyorsa o zaman biz
rahatIkIa soyutIama safhas hakknda akIama yapan fenomenoIoji ve hermeneutik
fenomenoIoji vb. dahiI her anIama srecine ait iIem oIabiIecek bir diyaIektik dIemIeyebiIiriz.
=ma'mz 1arZJ anlama# daha i#i anla#alm #oldalar lafznn neminin daha i#i
anlalmasdr.
(.) BiIgi srecinin iIk adm, d dnyann eyIeri iIe temasa geImektir ve bu, aIgIama
aamasdr. kinci adm, yeniden dzenIeme ya da kurma (ina) yaparak aIg veriIerinin
sentezine uIamaktr. Bu ise, kavram kurma, yargIama ve karsama aamasdr. AIgIarIa eIde
ediIen veriIer zenginse (bIk prk degiIse) ve gerekIe uygunIuk haIindeyse (hayaIi degiIse),
ancak o zaman bu gibi veriIere dayanarak geerIi kavramIar ve teoriIer kurabiIiriz. "
449
Bu akIamaIardan sonra hem bu bahis hem de yukarda eIe aIdgmz dnyay
kavramIarIa anIyoruz hususIarna yapacagmz gndermeIer iIe geneI amacmza daha iyi k
tutmuta oIaIm.
almamz iinde hemen #ukarda ekonomi politikten aktardmz, 1arZ'n dnyay
zihinden uyduruImu kavramIarIa degiI, bizzat dnyann gzIe grIeninden hareket ediIerek
varIan kavramlarn dnlmesinden .aslnda 1arZizmin 3kavramlarn dnlmesi7 lafz ile
andaki 3a piriori kavram var m #okmu>7 tartmasna, 3vardr.7 anlamn vere'ek ekilde ve
ok deiik bir noktadan elen, deiik bir #aklama sahip olduunu da iddia edebiliriz.
,nk a piriori kavramlarn karekteri u#durulma deil, retilmedir* B.F.0 me#dana elmi rn
oluuna ait dn'elerimizi amak isti#oruz.
Bu bahsi n'elikle dar manada insann toplumsal retiminin #ol at dn#ann
insanlamas 1arZist armanna iden bir nderme olduunu anlamak olarak ele almak
lazm. kinci oIarak ise geni anIamda ve asI maksadmza giden yoIda tam bu nermeIerden
oIuan bu argmann yarattg kavray sayesinde biz tam burada hem Heidegger'den hem de
Marx'tan ayrIyoruz. Heidegger'den ayrIyoruz nk ona gre mmkn varIg haysiyetinden
soyduk! Marxtan da ayrIyoruz nk a piriori meseIesine fazIaca egiIiyoruz!
Heidegger'in yanIgsna z oIarak eI atmtk, burada okur oIarak sizi asI iIgiIendiren
Marx'n, o dnemin biIgisinin snrnda dnmek zorunda oIuundan dogan hatasnn zorunIu
ve tarihseI sebepIere bagIIktan kaynakIandg yoIunda yoruma sahip oImamz oImaIdr.
Bu yanIgy geneI bir ifade iIe syIemek gerekirse yIe formIe edebiIiriz: Bilinin
#eterlilii ve ka#na bahsi zelinde 1arZ dnen insann rn oIan dnya tasavvurunda
akIp kaImtr.Tabiki ateist olmasnn da bunda nemli bir rolde var*
Oysa biz bize zeI tecrbemizIe ahit oIduk ki AIIah var ve de dogaIn AIIah tarafndan
yaratImIg oIarak varIg var ve sonradan onun zerine dnme var. Aksi haIde dnya tikeIi
gibi bir baka tmeI hadise sz konusu oIdugu zaman varIk kIIi dnen bir zihin tarafndan
yaratImamtr sansna/tezine varIr.
Machizm iIe poIemikte Lenin Ampiryo Kritisizim adI eserde dnyann dnen insann
zihninden nce var oIdugunu ideaIizme kar tantIamtr. nk Mach ve yandaIar Piskopos
BerkeIey vari bir sIupta idiIer; yani dnya varIgnn insan ncesi biIinmedigine buradan yoIa
karak dnyann zihnimizde bir tasavvurdan ibaret oIduguna varan gndermenin hamaka bir
savunusunu yapyorIard. OnIar byIece biIme hadisesinin insanIa baIadgna varmIard, en
azndan ideaIistIerinde AIIah tasavvurundan uzak oIdukIarda bu bahis zeIinde grIyor.
Oysa Marx Seme EserIer ciIt te " Dn#a# dnen insann zihninden a#rama#z.
Zira dnya varIgnn en geIimi haIi oIarak insan varIgndaki dnce maddenin evrimseI
geIiiminin dorugunda meydana geIen dogaI bir hadisedir." diyordu. Bu tez insandan nce
dogann varIgn kabuI ederek materyaIist bir duruIa ideaIist Machizm'den Mach'izm
dogmadan kopsa da daha sonra ateizm hatrna ve zorunIu oIarak yine biIme hadisesinde
Machizm iIe ayni noktaya savruIuyordu. Bu yzden biz Marxizmi ateizmde inat ettigi mddete
anokranik materyaIizm oIarak gryoruz - GeneI oIarak feIsefi abaIar urada ortakIk
gstermeye baIar, bu ayni zamanda dnceIerin de dgm noktasdr. FeIsefeIer dogaIar
geregi, biIme hadisesinde bir yaratcnn oImayn savIayarak, biIinmeyeni biImeye ve biIgi
sevdasn ateIemeye gitmektedirIer. FeIsefe bu yzden dogas geregi, dogasnda iIahiyat
kartIgn barndrmaktadr. Bu her trI kutsaI metinin kabuIne, z kar durusaI ve
bnyeseI bir tepkiyi ister istemez ve feIsefi biIin aIt oIarak kouIIandrr. - Zira bu ne anIama
geIiyor en iyi haIde AIIah' insan varIgnda kaytIama yani AIIah' insanda mndemi kIp
ikinIetirmeye ki bu haIi iIe iIahiyat kabuI etmeyen tm feIsefeIer bu indirgemeci mantga
sahiptir.
Marxn n #ar%aym a%lnda& ,lla)'n gizIice bir bakma anakronik
*
kavran oIarak ta
diyebiIecegimiz ve bu ynde bir diIe getiriIiidir. AIIah'n bu tarz anakronik bir anIay iIe
kavran dn'enin insan n'esinde =llah varlnda var oluuna giden yoIu tkamak iindir,
ama baraj patIad.
Biz varIgn insan ncesi dnen ezeIi ve ebedi zihin oIan AIIah tarafndan yaratIdgna
her anakronik tutuma kar kIIa yrnmesi gerektigine inanyoruz. :ira anakronik bir
mater#alizm zorunlu olarak ateizmdir. AraIarnda bir ayrma gitmek mmkn oImaz. Zira madde
kendi kendine var oIdu tezine, zeI oIarak i eIikiyi ve geneI oIarak diyaIektigin karmn
ikame ederek kendiIiginde varoIuu savunmak oIur bu.
Oysa Kur'an "Biz Ademe isimIeri/kavramIar grettik." buyuruyor. MeIekIere soraIm
diyor AIIah Adem bize cevap verecek. Ademin her suaIe cevap verdigini gren meIekIer, biz
senin biIdirdiginden bakasn biIemeyiz, bizi affet diyorIar. 4vet 1arZJn da bildii ibi =dem
kavramlarla dn#a# iselletiri#or, reti#or.
Demek ki insan, Kur'a-n da daha batan beri beIirttigi, biIdirdigi gibi kavramIarIa
dnyor. Dnce ortakIg ise Kant'n buIdugu gibi, herkesin kavram ortakIaa ayni
anIamas iIe beIiriyor ve kavramn ieriginde mutabk oIunmas iIe insanIar aras anIama
sagIanyor.
Dnyann degiiminde daha yaknda tm dnyay etkisi aItna aIan gIastnost ve
prestroyka kavramIarn dncenin retiminde, zihnimizde yarattg ortak aIg ve byIece
oIayIar zerine dogan kavray ve anIayn beIiriinde; kavramIarn sebep oIdugu dnce
birIiginin yarattg sonuIarn bir sistemi degitirdigini yaadk. Bu yzden yakn tarihte herkes
Marx'n "Dnya ondan tremi kavramIarn dnImesi iIe oIuumuna devam eden varIga
sahiptir." tezini pratik oIarak yaad.
Bu bakmdan -latonJun idealar alemi ve leler alemi dedii a#rmda idealarn nasl
olup ta le alemde var olduu ve bu eiinin aklanma#nn zelde idealizmin tarzndan
doan zmszlne ramen enel olarak felsefe sorunu olarak ele aldmzda felsefe
tarihide 1arZizm ve sonrasnda 'ere#an eden ve nasl olu#or da kavramsal dn'e ve
kavramlar #apsal olarak farkl olan madde#i akl#or> /orusunun da #ukardaki anlatda
zlen ama zldke de bilinme#eni artan bir durumu da koullandrdn r#oruz. Zira
biIme hadisesinin bitmesine bekIenti kurmak ne feIsefe, ne biIim, nede dinin dogasna uygun
bir bekIentidir. AIman feIsefi dncesi ve onun en zgI biimi oIan Marxizm bu konu iIe
aIakaI oIarak dogruIama hadisesi iin yIe der: "Eger mutIak dogruyu buIarak her eyin
cevabn vermi oIsa idik biIim, (yani en geerIi biImeB.N.) faaIiyeti orackta biterdi." Sanrm
sorun gayet ak.
ByIece Marx'n dnce beynin rndr, yetersiz yakIamna katImakIa beraber da
ait kavramlar hem be#nin retimi olarak hemde d tam olarak tarif etme arzusundan taviz
vermeden, nasl tarif ede'ek> 4er bir tarzda d tarif ede'ekse bir anlamda ve snrl olarak
dta olann anlamn sala#an, kavramlarn d ile ilikisi di#ebile'eimiz iliki bir ei'i
edeerlilik ilikisidir ki, bunun #erine ikame edile'ek tekabli#et beklentisi kurularmza
a#krdr. :ira doa karsnda deien ve snrl ama nesne karsnda retim bilisi olarak bu
karakter baznda kesinliimiz, eminliimiz, bilililiimizin kendisinden phesizliimiz olarak
bir tekabli#et kurulana'aksa o zaman bu duruma, zde ztlk #klememek art ile
edeerlilik demek daha doru bir #aklam olur.
B#le bir dnme tarz insan unsurunu ve a anla#n z ard etmedii iin
pozitivizim olma#a'a ibi idealizmde olma#a'ak.
Zira biz felsefi dn'e baznda realizmin imkan deposunun daha eni olduunu ve
realizmin 3uzanamadmz ve ulaamadmz #erde varlk #oktur.7 inan'na saplanm
pozitivizmin tersine mahede edilebilir alannda tesinde erekliin var olduuna #apt
nderme ile, realizmin felsefi derinliinden elen bu felsefi dnebilme tarznn, realizmin
imkan deposunun, realizmin avantaG olarak, pozitivizmin dar snrlarna tezat bir felsefe#i,
metafiziin #ararna eniletiine de dikkat ekmek isti#oruz.
AIfabetik Dizin
Aar 286pp., 293, 300, 302p., 306, 352, 359p.
akIama 61, 92, 97, 108, 116p., 126p., 149, 191, 242, 278, 301, 303, 311, 314, 316, 346, 376, 398
akIk 67, 102, 114, 166p., 169, 174, 204, 237, 272, 302, 335, 350, 352
Afar Timuin 292, 352p.
agnostik 146, 156, 159
ahir 68, 74, 214, 238, 320, 331, 341
akI 69, 72, 74, 105, 110, 113, 116, 118pp., 126p., 134, 139, 142, 144, 162, 173, 192, 197, 211p., 216,
223p., 228, 231, 233, 241, 246, 255, 258p., 267, 275, 277pp., 296, 300, 302, 311pp., 319p., 335,
356pp., 377p.
akI d 231, 267
akIcIk 231
akI aan tek ey Ak'tr. 3
akIi 69, 72, 74p., 127, 158, 206, 225, 230, 255, 268, 296, 313, 326p., 352, 357, 362, 371
akIiIik 268, 293
AktoIga 144, 149
aIem 107, 123, 154, 161, 193, 207, 213, 269, 277, 282, 324p.
AIIah 25, 58, 61, 63pp., 68p., 72pp., 89, 91pp., 98, 102p., 106p., 111pp., 120pp., 132, 134p., 137p.,
143, 149, 151, 157, 159pp., 165p., 169, 171, 191p., 197, 199, 201p., 205, 207, 209, 212pp., 225pp.,
235, 237p., 240pp., 245p., 256, 258, 265, 269, 275pp., 285p., 289p., 292, 294pp., 304, 306, 309,
311pp., 315pp., 320p., 323pp., 329pp., 338pp., 345, 349, 351, 353, 357, 371, 378, 381, 383, 391,
399pp.
AIman feIsefi anIay 110, 145, 147
Amerikan emperyaIizmi 368, 370
Amerikan feIsefesi 142
ampirikIer 208
anakronik 152p., 165, 320, 400p.
anIamay anIama 202p., 273, 292, 378
anIamay anIayaIm 202, 262, 274
anIamay anIayaIm yoIdaIar 202, 262, 274
anIatma 246, 379
antropomorfik 186pp., 354, 365
antropomorfoIojik 274, 333
AntropomorfoIojik 154
apak bir seikIikIe 11
apriori 19pp., 26, 35, 61, 168, 271, 274, 310, 342, 352, 355p., 360p.
Apriori 19, 168, 353
APROR 53p.
Arabi 68, 72pp., 95, 98p., 102p., 107, 122, 126, 129, 207p., 214p., 225, 245, 259, 277, 285, 287,
307, 320p., 324pp., 328, 383
arasaI akI 267, 269, 303, 377p.
aratrma 164, 171, 192, 204, 212, 242, 247, 249p., 255, 262, 265, 336p., 361, 366, 373p., 379, 385,
393p., 397
aratrma sreci 164, 204, 247, 250, 379
Aristo 110, 145, 161, 188p., 214, 241, 247, 251, 271, 393
asr saadet 371
ak 3, 7, 13pp., 19, 23, 25pp., 34pp., 39, 41pp., 46, 48, 50p., 59pp., 65pp., 70p., 73pp., 96pp., 103,
106pp., 112, 114pp., 122pp., 127p., 131pp., 135, 140, 143, 145pp., 149, 151, 154p., 159p., 162,
172pp., 177, 180p., 183, 187, 189p., 192, 197, 204p., 208, 210p., 213pp., 218, 222, 224, 227pp.,
232pp., 236pp., 241p., 248pp., 254, 257, 259pp., 265p., 268, 273, 275, 277pp., 281, 285, 288pp.,
293, 295pp., 301pp., 305pp., 314, 316pp., 326pp., 333p., 336, 338pp., 345, 349pp., 355p., 360pp.,
366pp., 374p., 377p., 380, 382p., 387pp., 395pp., 399, 401
Ak 3, 59p., 76, 89, 96, 103, 124, 317, 322, 383
AK 131, 136
ateist 107, 139, 153, 166p., 209, 230p., 237, 250, 268, 295, 305, 329, 331, 384, 391, 399
ateizm 108, 156, 164p., 167, 232, 235, 240, 245p., 257, 309, 328, 330p., 383, 395, 400
atom 154, 200pp., 206, 208p., 234, 239p., 247p., 257p., 283
atom aIt 200, 202, 208p., 234, 239p., 257
atom st 240, 248, 257
ayar kuram 257
aydnIanma 121, 252, 270, 312, 362
AydnIanma 124, 252, 270
ayneI yakin 114pp.
basiret 13, 17, 36, 47, 65, 70, 176
Basiret 17, 36, 52, 220
bat feIsefesi 2, 359, 363
Bat feIsefesi 29
beden diIi 107
BekabiIIah 123
beIirtik 140, 144, 212, 266, 304
BerkeIey 75, 172pp., 186, 194, 198, 315, 317, 324, 343, 384, 399
biIgi 11, 62, 65pp., 69, 76, 102, 109, 111, 113pp., 117, 119p., 124pp., 128, 130, 134, 138pp., 149pp.,
154, 156, 159, 162pp., 171, 173p., 187pp., 191pp., 197p., 206, 208, 211pp., 216p., 219, 223pp.,
232, 234pp., 243, 245, 248pp., 254, 256, 258p., 261p., 265, 268pp., 272pp., 276, 280, 287pp., 302,
304p., 309, 311, 315p., 318, 323, 331p., 335, 337, 339, 342p., 345, 347, 349p., 352, 354, 356p.,
359p., 362p., 365, 369pp., 373, 375p., 384pp., 391, 393pp., 398, 400
biIginin kesinIigi 111
biIince karIamayan 111
biIince geImi kavramIar 109
biIincin manipIasyonu 111
biIin nesnesi 109, 210, 247
biIin zerine dnmeyi 109
bireyseI normIar 293, 300pp., 305
birIeik aIan kuram 257, 386
bo metafizik 68, 233, 346, 361, 363, 369, 388
Cabiri 136
ceIaI 69, 92, 279
CeIaI 143, 292, 328
Dasein 109, 251, 271
deIirium 118
Descartes 170, 271, 304, 352p., 355, 360, 364pp., 368
DiIthey 353, 363, 372
diyaIektigin sorunu 256
diyaIektik 21, 68p., 74, 117, 121, 141, 144, 150, 153, 155pp., 160, 171, 195, 211, 213, 215, 217,
232pp., 238pp., 244pp., 254, 256pp., 261pp., 265, 272pp., 294, 300p., 310, 312, 314, 318, 322,
324p., 328, 331, 334pp., 347, 350, 353, 356, 361p., 368p., 373p., 377, 379, 385pp., 389pp., 398
DiyaIektik MateryaIizm 60p., 108p., 140, 154, 156, 159, 166, 169, 171, 238, 240, 320, 331, 373
diyaIektik soyut 240, 247, 262, 274, 314
dogruIuk 36, 64pp., 140, 143, 145, 165, 196, 198, 267, 349, 383
Dhring 139, 150, 152, 318, 346, 373p.
dz anIatm 68, 74
Ekber eyh 133, 287, 321
EngeIs 120, 139p., 145, 149pp., 160, 253, 271, 318, 336p., 346, 350, 352, 366, 372pp., 376, 378,
391
epistemoIoji 2, 7, 15, 18, 35p., 66p., 111, 117, 145pp., 163, 167pp., 171, 309, 316p., 338, 343, 349,
354, 359, 369, 371p., 390, 393
EpistemoIoji 34, 347
epistemoIojik 67, 111, 117, 146p., 167, 169, 171, 316, 349, 354, 359, 371p., 390, 393
epistemoIojik ontoIoji inas 2
epistemoIojik varIk 169
eski metafizik 68, 120, 153, 234, 350
evrenseI 142, 164, 166, 198, 210, 216p., 234, 239, 256, 267, 293p., 302, 321, 353, 372, 376
EvrenseI 125, 164, 238, 250, 370
evrenseI bagntIIk 256
evrim 116, 152p., 276, 279, 291, 306, 325
Evrim 280, 307
evrimseI 152, 277, 286, 306, 348, 400
feIsefi akIIa 73
fenomenoIoji 2, 12, 68, 109, 201p., 218, 261p., 271, 273p., 362, 398
FenomenoIoji 2, 37, 262, 274
fenomenoIojik 68, 109, 201, 218, 271, 274
fenomenoIojik rediksiyon 109
fizikaIizm 290p., 367
Gadamer 110p., 139, 171, 210, 212, 237, 258, 271, 363, 375
Ganiyy-i Muhtefi 12
GazaIi 69, 75
GazaIiciIik 118
Georges PoIitzer 75
grnn arkasndaki gerek 2
Grnn tesindeki gerek 2
Habermas 19, 21, 62, 202pp., 268, 354pp., 359p., 362p.
Hakk 68, 75, 101, 123, 134pp., 149, 208, 214pp., 231, 280, 292, 324pp., 330, 368
Hamza KI 75, 315, 318, 320pp., 324, 326
Hawking 110, 145p., 257
HegeI 68, 110, 143, 147, 153, 156, 209, 218, 233, 239, 251, 272, 274, 277, 307, 309, 328, 345, 356,
359, 361, 367p., 372, 394
Heidegger 108pp., 141, 144p., 147, 158, 167, 170p., 202, 211p., 236, 239, 242, 244, 251, 253p.,
270pp., 274, 329, 339, 360, 362, 364, 374, 399
hermeneutik fenomenoIoji 109, 271, 398
HusserI 109, 147, 202p., 270p., 327, 374
Hz. Muhammed (s.a.v.) 181
Hz. Muhammed (S.A.V.) 4
HZ. MUHAMMED (S.A.V.) 131
kader 122, 328, 378
kaIp gz 24, 241
KaIp gz 219
KALP GZ 131
Kant 19, 40, 54, 67, 109p., 145pp., 157, 166pp., 188pp., 193pp., 201, 210, 237p., 251, 271p., 274,
277, 300pp., 309, 318, 345p., 352pp., 359pp., 363pp., 367pp., 374, 379, 401
Kant indirgemeciIigi 303
KapitaIizm 136, 238, 270
kavramsaI somut 239p., 246
kesin biIgi 102, 113, 119, 125, 128, 163, 165, 167, 171, 191, 207, 223, 225, 229, 237, 249, 264p.,
269, 289p., 302
kIasik feIsefe 202p.
konstrktvist 205
konstrktvizm 204
konvansiyonaIizm 198, 344
Kuuradi 266, 305, 355, 369
Makam- Ehadiyet 135
Marksizim 165, 232, 373, 380, 387, 390p., 395
Marx 108, 110, 139p., 144, 147, 151p., 154, 156, 159, 167, 169p., 202, 206, 209pp., 232, 237p.,
240p., 245, 251p., 256, 262, 271p., 274, 305, 310p., 318, 328, 336, 338, 343, 347pp., 352p., 356,
359pp., 367p., 372pp., 385, 394, 398pp.
matematik 150, 236, 303, 354p.
maymun 275pp., 279, 306
metafizik 21, 110p., 113, 118, 120, 123, 140, 144, 149, 153, 157, 159p., 173, 197, 204, 218, 234p.,
240pp., 263p., 288, 290, 301, 313, 318, 320pp., 328, 331, 346, 351p., 359, 369, 388, 394, 397
MevIana 134, 311, 338
modern feIsefe 203
Muhyidin-i Arabi 68
mutIak somut 256
mmkn kesinIik 265, 269
mmkn varIgn 68, 213, 316, 321, 340
mmknat 73pp., 107, 135, 279, 340
Necip FazI 68, 73, 107
ontoIoji 2p., 7, 12p., 15, 21, 34pp., 66pp., 110p., 117, 119p., 139, 146p., 154p., 157, 166, 169, 171,
186pp., 193, 197, 210, 212, 237, 242, 248, 258, 263, 271, 276, 283, 290, 299, 301, 304p., 315pp.,
338, 342, 349p., 359, 363, 375, 380p.
OntoIoji 67, 210
Phusei onto ve Techne onto 110
PoIitzer 75, 152, 315
probIem metafizigi 162
reIativizm 67, 198, 369pp., 383
Rorty 2, 15pp., 21, 54p.
Ruh 112, 117, 123, 125p., 217, 254, 275, 289, 292, 320, 330, 332
Said-i Nursi 58, 76, 86, 95, 98p., 102p., 160, 228pp., 393
saIt soyut 153, 246, 303
seceretI 213pp., 230, 301, 317, 320p., 340p., 349
seceretI kevniye 215
seceretIIemi evrenseI varIk 256
seceretIIemi somut 239
Sentetik Apriori 19
sentez 114, 124, 130, 135, 168, 245, 250, 374
sevgi 338, 358, 363, 388
siviI topIum 376
somut evrenseIIer 233, 239
somut soyut 247, 289p., 303
sosyaI emperyaIizm 370
sosyaI faizm 370
soyut somut 200, 303pp., 310, 313p., 352, 356
tanmIarn _ 252
Tasavvuf 65, 67, 107, 114, 116, 122, 129, 133p., 149, 154, 157, 171, 223pp., 232, 236p., 242, 269,
288, 326pp.
temeI etkiIeim kuram 257
Tenzih 69, 323
teorik biIgi 250p.
tebih 69, 226, 278, 285, 301, 312, 322, 324
Tevhid 25, 69, 75p., 93, 96, 120, 125pp., 129p., 132, 134, 143, 197, 205, 225, 229pp., 237, 277p.,
290, 292, 302, 312, 315p., 321, 323, 327, 336, 349, 354, 359, 383p.
TikeI 238, 248, 256
Tito 370
Titocu 370
TmeI 154, 214, 239
Vahdet-i Vcud 68, 72, 76, 103, 160, 216, 230, 232
varIk 11, 58, 64pp., 73pp., 91, 93, 103, 106p., 110p., 114p., 118pp., 122pp., 128, 130, 143, 146p.,
152, 157pp., 162, 169, 171pp., 186pp., 195, 197, 199, 209pp., 215, 217, 232, 236p., 239pp., 244,
246pp., 251, 254, 256, 258pp., 266, 268p., 272, 275pp., 282, 285, 288p., 291pp., 295p., 298, 301,
303, 309p., 313, 315pp., 321, 324pp., 331pp., 339pp., 345, 347pp., 352p., 361, 364, 368p., 375,
377pp., 384, 391, 396, 399, 402
Weber 353
Weinberg 257
Weinberg-AbdsseIam kuram 257
yabancIama 207, 252, 376
Yasa 186, 195, 349, 380, 382, 385, 390p., 393
yokIuk 68p., 73p., 94, 106p., 111, 122, 128, 303, 309, 315, 331, 350
Yunus 123, 126, 134, 149, 279
zat 68, 74p., 98, 112, 115, 126, 134, 229, 285, 312, 327
zihin aktarm 107
i gz 15pp.
nsan- KamiI 69, 115, 117, 134p., 157, 228p., 237, 288, 290, 299, 302, 317
stanbuI'un fethi 22
z ynetim 370
z ynetim sosyaIizmi 370
zne nesne 261p., 273
zne zne 261, 272
zneIer aras 19, 21, 61, 63, 107, 119p., 124, 129, 205p., 261p., 266, 268, 273, 337p., 348, 355pp.,
360, 363, 396pp.
zneIer aras iIetiim 63, 107, 119, 124, 129, 206, 266, 360
eyhI Ekber 328
eytan 133p., 227, 246, 279, 281, 312, 325p.
74, 133, 155, 172, 207, 258, 277, 360