METNBLGS

Metin Kavram
Metinlerin Snflandrlmas
Metin zmleme Yntemi




Kuram
rnek Metinler
Uygulama Metinleri







2




METNBLGS

I. BLM

A. SANAT
Sanatlarn Snflandrlmas
Sanatlarn snflandrlmasnda genelde iki lt sz konusudur:
Malzeme
Yaratclk
Bu ltlere gre yaplan snflandrma:
1. Pratik ya da endstriyel sanatlar (zanaat)
2. Gzel sanatlar
Gzel Sanatlar:
I. Geleneksel snflama (seslendii duyuya gre):
1. Fonetik (iitsel) sanatlar: Mzik, edebiyat
2. Grsel (plastik) sanatlar: Mimari, heykel, resim, hat
3. Dramatik (ritmik) sanatlar: Tiyatro, dans, sinema, bale, opera
II. Modern snflama (sanat dalnn niteliine ve tekniine gre):
1. Yzey sanatlar: Resim ve trleri, minyatr, karikatr, fotoraf, batik, ssleme
2. Hacim sanatlar: Heykel, seramik, ant
3. Mekn sanatlar: Mimari, evre dzenlemesi
4. Dil sanatlar: Edebiyat
5. Ses sanatlar: Mzik
6. Hareket sanatlar: Bale, pandomima, halk danslar
7. Dramatik sanatlar: Tiyatro, opera, mzikal oyun, kukla gibi sahne sanatlar, sinema,
glge oyunu
B. METN (text)
Osmanlcada metn (mtn), bir yazy ekil ve noktalama zellikleriyle oluturan szcklerin
topu demektir. Latince textus (kuma) szcnden gelen textin ilk anlam rmek,
dokumaktr. Modern dnemlerde, geni anlamda dokunulan, szl olan, jest; insan eliyle yaplm
herhangi bir nesne, rn demektir. Dil balamnda ise, metin, Belirli bir bildiriim amacyla szl
ya da yazl olarak retilmi, ba ve sonu belli olan, dilsel gstergelerin art arda geldii anlaml bir
yap, btnlk demektir. Bu yap ya da dizili, rastlantsal deil, yazar tarafndan belli bir manta
dayanarak sralanm, dolaysyla bilin ve amal tmceler btnnden oluur. Bu tmceler btn
belli bir balam oluturur. Ders kitaplar, kullanm klavuzlar, ynetmelikler, reklam metinleri vb.
metin kavram iinde yer alr.
3


Metinle lgili Temel Kavramlar
1. Metinsellik ltleri: Baz farkllklar tamakla birlikte, genel olarak metinsellik ltleri iin
unlar kabul edilir:
a. Badaklk / balaklk (cohesion): Metindeki szck, szck bei ve tmcelerin
anlaml biimde balanma durumudur. Baka bir deyile, metindeki bir genin yorumunun
bir baka geye bal oluunu aklar. Metnin yzey yapsndaki dil ilikileri yoluyla oluan
balantlar ierir. Badaklk, gnderimsel badaklk ve biimsel-szlksel
badaklk olmak zere iki ana balk altnda incelenmekle birlikte u be badaklktan
sz edilebilir: gnderim (reference), eksiltili yap (ellipsis), deitirim (substitution),
balalar (conjunctions), szcksel badaklk (lexical cohesion).Bu kavramlar ksaca ve
rneklerle yle aklayabiliriz:
Gnderim: Bir anlamda yineleme demektir. Metindeki bir genin dieriyle iliki iinde
olmasn salar. Adlar, ad bekleri adllar, sfatlar, baz ekler bu ilevi grr. ngnderim
ve artgnderim olarak iki eidi vardr:
Btn bunlar o nceden sylemiti bize. Yine hakl kt Ylmaz Bey. (o: ngnderim)
Size unu da sylemeliyim ki iinizde kuku kalmasn: Giderlerinizi belgelediinizde
mutlaka deme yaplacaktr. (unu: ngnderim)
Mete benim ocukluk arkadamdr. Onunla hl grrm. (Onunla: artgnderim)
Yahya Kemal Beyatl, Bir sre Pariste bulunur. Beyatl, oradan ndkten sonra nev-
klasizm anlayyla iirler yazar. (Beyatl, o-radan: artgnderim)
Sizler retmenlie balayana kadar teknoloji daha da deimi olacak. (Sizler:
ngnderim)
lk drt rnekteki gnderimler metin ii, sonuncusu metin d gnderim zellii
gstermektedir.
Ne tr gnderim olursa olsun, her biri, anlamsal yorumlar hemen hemen ayn olduu iin
egnderim zellii tar.
Eksilti: Daha nce metinsel yap iindeki bir metinsel genin yinelemeden kanmak iin
metin dzeyinden karlmasdr.
(Ben) Bu filmi nc kez izliyorum.
(Onun) Makalesi kuruldan onay alm.
(Babamn uyarlarn) ok ge anlayabildim.
Edebiyatn eitici deeri, (edebiyatn) ok katmanl anlam dnyas ocuklara kavratlmal.
Yazllarda (yazl snavlarda) daha baarl oluyorum.
Deitirim: Metinde nceden belirtilmi szlerin baka bir szckle karlanmasdr.
Bana ok deer veriyormu. Bunu aka belli etmi zaman zaman.
Deitirim gesi eksilme gesiyle bir lde benzerlik gstermektedir ama arada ince
bir fark vardr:
-devlerini yaptn m olum? -antan hazrlayp dilerini fraladn m olum?
-oktan yaptm anne! -oktan yaptm anne!
Balalar, balant geleri: Bala tr szcklerle bala ilevli szckler metinlerde
badaklk-balaklk salamada kullanlr.
Seninle gelirim ama bir daha byle davranmayacaksn
stanbula gitmem gerekiyor nk ailem orada.
4


Romann sonunda olaanst hal olaana dnecek, srp gitmesi dnlen eski topluk
yaps bir deiim gstermeyecektir. Bir baka deyile, yazarn, var olan dzenle sorunu pek
yoktur.
Szlksel badaklk-balaklk:
Okullar iki gn tatil edildi. renciler ok sevindi buna.
Orhan Pamuk yeni kitabna alyormu. Nobelli yazarn kitab birka lkede birden
yaymlanacakm.
Geliine ok sevindim. Sevincimi kursamda brakma.
b. Tutarllk (coherence): Tmceler ve paragraflar arasndaki ilikileri, bu ilikiler yoluyla
oluan derin yapy ierir. Anlam ve mantk asndan metnin tamamnda bulunmas gereken
uyumdur. Tutarllk, gnderim geleriyle saland gibi, hibir gnderim gesi olmadan
salanabilir. Tutarll belirleyen, daha ok metin trleri ilgili gelerdir. Szgelimi bir
makale, deneme ya da roman geleri bulundurmaz.
() Artk klar eskisi gibi souk gemiyor. Bilim insanlar kresel snmann birok
olumsuz etkisi olduunu sylyorlar. Okyanuslardaki adalar birka yla kadar sular altnda
kalacakm.
lk nce iki bardak unu bir kaba dkeceksin. Sonra televizyonu kapatacaksn, baka bir
deyile, perdeleri aacaksn. Ekrandan uzaklaacaksn; daha sonra, kaba iki yumurta
kracaksn ()
Yaln ie gitmek iin sabah erkenden uyand. Yalnn krmz renkli bir arabas vard.
inde de son derece mutluydu.
Metin boyutunda konu, dnce, sonu, sylem gibi geler tutarll salayan ana gelerdir.
Tutarllk; zelletirme, genelletirme, neden-sonu ilikisi, karlatrma, kartlk ilikisi,
tanmlama, paragraf trleri ve dzeni, zaman ve mekn kullanm, yazm ve noktalama vb.
gelerle de ilgidir (metnin tutarllk grnmleri). Daha geni anlamyla bir bakma yazar-
okur arasnda ibirlii ilkelerine dayanr. Bu ibirlii ilkeleri ve alt ilkeler unlardr: Nicelik
(quantity) (gerektii kadar bilgi verin, gerektiinden fazla bilgi vermeyin), nitelik (gulality)
(yanl, eksik bildiiniz eyi sylemeyin), bant (relation), tarz (manner) (anlatm
kapallndan ve belirsizliinden, gereksiz ayrntdan kann, dzenli olun).
1

c. Amallk /Niyet (intentionality): Bir metinde yazarn anlatmak istediinin, okura iletmeye
alt iletinin oraya konulmasyla ilgilidir. Anlam ve mantk asndan metnin tamamnda
bulunmas gereken uyum olmaldr.
d. kna edicilik / Kabul edilebilirlik (acceptibility): Dncenin ve duygunun hedef kitleye
uygun ekilde ak ve anlalr kantlarla ortaya konulmasyla, metnin okuyucu tarafndan
zmlenebilme durumu ile ilgilidir
e. Bilgilendiricilik (informativity): Hedef kitlenin ilgisini ekmede baarl olabilmesi, onlar
iin eski ve yeni bilgileri iermesi gerekir. Bir metinde bulunan bilgilerin okuyucu tarafndan
nceden bilinip bilinmemesi durumu ile ilgilidir.
f. Durumsallk / duruma uygunluk (stiuationality): Metnin konusuna, hitap ettii kitleye,
ulamak istedii ama ve metin trne uygun decek ekilde anlatmdr. Metnin bulunduu
evre ve dili kullanan insanlarn ona ykledikleri anlamla ilgilidir Yerlemleme.
g. Metinleraraslk (intertextuality): Bir metnin baka metinlerle olan ak ya da gizli
ilikilerini belirtir. Okuma srecinde okurun zihninde baka metinlerin canlanmas olarak da
tanmlanabilir. lk kez ortaya koyan Fransz edebiyat kuramcs Kristevaya gre, Her metin,
bir anlatlar mozaii gibi oluur; her metin kendi iinde bir baka metnin eritilmesi ve

1
Uygulama iin Ek 1e baknz.
5


dnmdr. Buna gre, metnin anlam, kendine zg dzenlenii ve dnmnde ortaya
kar. Metinler aras iliki biimleri unlardr: alnt, arma (gizli alnt, alma), gnderme
(atf), antrma, yanslama (parodi), yknme (pasti), yaptrma-kesyap (kolaj), kurgu
(montaj), yeniden yazma.
2. Balam (ve metnin geleri): Her metin ister istemez belirli bir hedef kitleye sylenmi ya da
yazlmtr. Dolaysyla gnderici ya da kaynan metinle ilgili nce i geleri oluturmas,
dzenlemesi ve sonra da ortaya kan metnin alc ya da hedef bir biimde sunulmas sz
konusudur. Bu erevede iki balam ve bu balamlarla ilgili olarak iki grup geden sz
edilebilir:
a. balam (ve metin ii geler): Dil ii balamdr, dorudan metnin kendisini ilgilendirir.
zellikle metnin kurgu ve dil zelliklerini oluturan geler ierir. Metin trlerine gre de
pek ok deikenlik gsterir. Szce, tmce, konu, sylem, yap zellikleri gibi kavramlarla
ilgilidir.
b. D balam (ve metin d geler): Yazardan ve yaynevinden kaynaklanan geler ierir.
Dilsel ya da dil d olabilir. Dorudan yazarn kendisiyle ilgili olan ama, nitelik (ruhsal,
cinsel, sosyo kltrel, dinsel, ya vb), zaman, uzam gibi durumlar olabilecei gibi metnin
sunumuyla ilgili kt, renk, kapak, bask yl, fiyat, bask says, yazarn ad, nsz gibi
durumlar d balam geleridir.
3. Metinleme sreci: Metin trlerine gre deiir. retici metinlerde bulu, seme, dzen, metin
hline dntrme, denetleme, sunu, yaynlama gibi aamalar ierirken kurmaca metinlerde
ok daha baka ve stelik yazarlara gre de deikenlik ieren sre eleri sz konusu olur.
4. Metin yaplar: Trlerine gre metinlerin yapsal zelliklerini tanma tekniklerini, metinleri
incelemeyi ve kefetmeyi vb. salayan geler ierir.
a. Kk yaplar: Szck, tmcecik, tmce Metnin badakln, balakln, dilsel
zelliklerini vb. grebilmeyi salar.
b. Byk yaplar: Paragraf, blmler, metnin tm. Metnin tmn anlamaya yarayan baz
ilemler vardr: blmleri saptama ve aralarndaki balantlar grebilme, ana dnceyi
belirleme, metni zetleme, metnin yapsn tanma gibi.
c. st yaplar: Metnin daha ok trn belirleyen yaplar.
Metnin uzunluu: Tek szckl metinlerde vardr, binlerce sayfalk da



Tonyukuk Ant




Ek 1. rnek Bir Uygulama
SALIKLI YARINLAR N
Sevgi doaya duyulan bir ballktr. Sevgi insanlarn karsndaki bir eye duyduu bir aktr. rnein doa
sevgisi insanlarn yaad bu evreyi her zaman korumasdr. Yaadnz evreye kar duyduunuz sevgi ok
nemlidir. nsanlarn evresini temiz tutmas o kii iin daha uzun mrl bir hayat demektir. Kim istemez ki sabah
kalktnda mis gibi kokan bir evre. Tabi bu insanlarn kendi elinde olan bir eydir. evremizi temiz tutarsak daha iyi
bir doa ile karlarz. biliyorsunuz ki orman insan iin her eydir. nk eyalarmz, defterler ksacas
kullandmz her ey ormanlar ve aalar sayesindedir. Ormanlar korumakta yok etmekte insanlarn elindedir. Bir
insanda doa sevgisi yoksa bu her eyin yok olmas demektir. Bunun iin bizlerde daha gzel evre daha gzel
yarnlarla karlamak istiyorsak evremizi ve doay koruyalm.

birlii lkeleri Alt likiler Metinletirme Eylemleri Aklama
A.Nicelik
(quantity)
A.1. Gerektii kadar
bilgi verin.
A.2. Gerektiinden
fazla bilgi vermeyin

A.1.1. Metnin iletisinin anlalmas
iin gerektii kadar zenginletirici
bilgi ve rnek verme
A.2.1. metnin iletisini
belirsizletirecek/bulanklatracak
kadar ok aklama yapmama,
rnek vermeme, tekrara dmeme
A.2.2. metnin iletisini
belirginletirmek iin konuyu
snrlandrma
A.2.3. metnin savunusunu oluturma
A.1.1: Metinde yeteri kadar ayrntl bilgi
yok, konu biraz daha gelitirilmeli.





A.2.2: Metnin konusu snrlandrlmam,
bu yzden ne anlatlmak istendii
anlalmyor.
B. Nitelik
(qualality)
B.1. yanl bildiiniz
eyi sylemeyin.
B.2. Eksik bildiiniz
eyi sylemeyin.
B.1.1. mantksal adan elikili
bilgiler aktarmamak.
B.1.2. Savunu (tez) iin kant, tank,
rnek sunmak


B.2.1. Savunu (tez) iin yeteri kadar
zenginletirici aklama yapmak.


B.2.1: Metnin savunusu okuru ikna
edecek kadar savunulmam, dnceyi
gelitirme yollarndan yararlanarak, konu
daha ok gelitirilmeli.
B.2.1: Metnin savunusu ile ilgili daha
ayrntl aklamalarn yaplmas
gerekmektedir. Konu ok s ele alnm.
C. Bant
(relation)
C.1. Asl konuya odaklanma / metnin
savunusu (tezi) erevesinde
yazma.
C.2. Paragraflar aras konusal
bant kurma.
C.3. Paragraflar aras uygun geiler
yapma.
C.4. Tmceler aras konusal bant
kurma.
C.5. Konu btnl salama /
ilgisiz konulara girmeme.
C.1: metnin savunusu olarak sevgi
doaya duyulan ballktr. tmcesi
yazlm. Ancak metnin ilerleyen
blmlerindeki aklamalar, metnin
savunu tmcesinin izdii snrlarn dna
kmaktadr. rnein, metin sevgi
kavramnn tanmlamasyla balamtr.
Ancak sonraki tmcelerde birdenbire
salk konusuna ve ormann yararlar
konusuna geilerek metnin savunu
tmcesinden uzaklalmtr. Byle
tmceler, metnin konusunu oluturmaya
katkda bulunmayan ayrk tmcelerdir.
Bunlarn dnda, metin paragraflara
ayrlmam, konu btnl yok, ilgisiz
konulara girilmi.

D. Tarz
(manner)
D.1. Anlam
kapallndan
kann
D.2. Anlam
belirsizliinden
kann.
D.3. Gereksiz
ayrntlardan
kann.
D.4. Dzenli olun.
D.1.1. rtk anlatmdan kanma.
D.2.1. Ar genellemeler yapmama.
D.2.2. Anlam bulankl yaratacak
szckler kullanmama.
D.2.3. Anlam belirsizlii tayan
tmceler yazmama.
D.3.1. Gereksiz szck, rnek ve
dnce yinelemesi yapmama.
D.3.2. Metnin konusuna
balanmayan tmceler (ayrk
nermeler) yazmama.
D.4.1. Metni ematik yapsna (giri,
gelime, sonu) uygun biimde
dzenleme.
D.2.3: Metinde anlam belirsizlii tayan
tmceler bulunmaktadr. rnein, Sevgi
insanlarn karsndaki her eye duyduu
aktr. tmcesi ile anlatlmak istenen
belirsizdir. Bir ey szc ile kastedilen
kavram aka belirtilmelidir. Metnin kolay
okunmas ve okuyucular tarafndan
anlalabilmesi iin bu tr tmcelerden
uzak durmak gerekmektedir.
D.3.2: Yukarda da belirtildii gibi metinde
metnin savunusuyla badamayan ayrk
tmceler yer almakta. Bu da metnin konu
birliini aksatmaktadr.
D.4.1: Metinde giri, gelime ve sonu
blmleri bulunmamaktadr. Metin
ilkelerine uygun olarak giri, gelime ve
sonu bmlerini ierecek biimde
dzenlenmelidir.