8lznesl nderkombeLar dhe

globallzlml
lakulLeu Lkonomlk, u
8lznes nderkombeLar

ermba[L[a e prezenumlL
! 8lznesl nderkombeLar:
! Clll eshLe ob[eku l sLudlmlL Le blzneslL nderkombeLar?
! se angazhohen rmaL ne blznesln nderkombeLar?
! ClleL [ane fakLoreL e rrlL[es se blzneslL nder. soL?
! CllaL [ane menyraL e angazhlmlL ne blznesln nderkombeLar?
! Cloballzlml:
! koncepLe kye,
! lnsuLucloneL globale,
! lakLoreL nxlLes Le globallzlmlL,
! ArgumenLeL per dhe kunder globallzlmlL.
2
Cb[eku l blzneslL nderkombeLar
! krl[lml l LreguL global apo globallzlml,
! 8reLhlna (polluke, ekonomlke, soclale,
kulLura),
! MenyraL e deperumlL ne Lreg (eksporu, nen-
konLrakLueslL, lnvesumeL, llcenclml, franshlza,
aleancaL sLraLeg[lke, eL[.)
! eshL[eL L[era brenda rmes, sl sLraLeg[la,
organlzlml, akuvlLeLeL, 8&u, kaplLall human,
eL[
3
ArsyeL e angazhlmlL Le rmave ne
blznesln nderkombeLar
! 1e zg[ero[ne shlL[eL apo Lregun,
! 1e g[e[ne burlme (kaplLal dhe Leknolog[l),
! 1e dlverslko[ne burlmeL per shlL[eL dhe
furnlzlmeL,
4
lakLoreL percakLues Le rrlL[es dhe menyraL
e angazhlmlL ne blzneslL nderkombeLar
! lakLoreL:
! Zhvllllml Leknolog[lk,
! Llberallzlml l LreguL boLeror,
! Zhvllllml l lnsuLucloneve per Le mbeshLeLur dhe lehLesuar
Lregune nderkombeLare,
! 8rlL[a e konkurences globale.
! MenyraL:
! Lksporu, nen-konLrakLueslL, lnvesumeL, llcenclml,
franshlza, aleancaL sLraLeg[lke, eL[.
5
Cloballzlml
! Cloballzlml l referoheL Lendencave dre[L n[e
ekonomle globale me Le lnLegruar dhe Le
ndervarur,
! .ekonomlLe boLerore po levlzln nga slsLemeL relauvlshL Le
lzoluara nga kuzlmleL/barrleraL ne Lregu dhe lnvesume,
pasLa[ nga dlsLanca, zonaL kohore, g[uha, sl dhe dalllmeL ne
slsLemln llg[or e kulLuraL . ne ekonoml Le hapura ku
barrleraL ne Lregu dhe lnvesume po zvoglohen, dlsLanca po
zvogloheL sl rezulLaL l zhvllllmeve ne Leknolog[l, kulLura po
n[esoheL, dhe ekonomlLe naclonale [ane duke u shkrlre ne
ekonoml Le ndervarura dhe lnLegruara, duke krl[uar keshLu
n[e slsLem unlk global.
6
Cloballzlml (vazh.)
! Cloballzlml l Lreg[eve - bashklml dhe unlklml l Lreg[eve
naclonale hlsLorlklshL Le ndryshme ne n[e Lreg Le madh
global,
! ualllmeL prezenLe, edhe pse LendencaL dre[L unlklmlL [ane
evldenLe, sl ne shl[e Le konsumaLoreve, kanaleve Le dlsLrlbulmlL,
slsLemln e vlerave (kulLuraL e ndryshme), slsLemeL ne Le cllaL
opero[ne blzneseL, e veanerlshL slsLemln llg[or.
! Cloballzlml l prodhlmlL - zhvendos[a e prodhlmlL ne
lokaclone me kosLo me Le uleL dhe kuallLeL me Le larLe Le
fakLoreve Le prodhlmlL,
! Synlm g[lLhashLu edhe zg[erlml l LreguL.
7
lnsuLucloneL globale
! ^ e globallzlmlL Le Lreg[eve e Le prodhlmlL ^
nevo[en per lnsuLuclone formale Le cllaL do La
menaxho[ne, rregullo[ne, mblkqyrln Lregun
global, sl dhe Le promovo[ne marrevesh[e
mululaLerale me qelllm Le funkslonlmlL Le
slsLemlL global Le blzneslL.
! Marevesh[a e erg[lLhshme mbl 1arlfaL dhe
1regune (CA11), nga 1994 CrganlzaLa 8oLerore e
1reguse (W1C)
! lunkslonl: mblkqyr[a e slsLemlL boLeror Le Lreguse,
" Cb[ekuve: ul[a e barrlerave per Lregu dhe lnvesume.
8
lnsuLucloneL globale (vazh.)
! londl MoneLar nderkombeLar (lMl)
! lunkslonl: mba[L[a ne vl[e e slLemlL moneLar
nderkombeLar.
" Puadhenes l fundlL per qeverlLe ne Lelashe (lender of
lasL resorL).
! 8anka 8oLerore (W8)
! lunkslonl: zhvllllml ekonomlk
" Puadhenle per pro[ekLeL ne lnfrasLrukLure.
! kombeL e 8ashkuara (un)
! Slgurlml l paqes permes bashkepunlmlL nderkombeLar sl
dhe slgurlse kolekuve.
9
lakLoreL nxlLes Le globallzlmlL
1. Zvogllml l barrlerave ne qarkulllmln e llre
Le mallrave, sherblmeve dhe kaplLallL,
! CA11/W1C: 8 runde negoclaLash
! 8undl l fundlL l uohas,
" Ag[enda: ul[a e Larlfave ne produkLe lndusLrlale,
sherblme, dhe produkLe bu[qesore, zvogllml l
subvencloneve ne prod. bu[qesore, zvogllml l
barrlerave ne lnvesume (veanerlshL !"#$$%&#"'("),
dhe llmluml l shfryLezlmlL Le llg[lL anudamplng.
2. ndryshlmeL Leknolog[lke, sldomos ne Leknolog[l
komunlklml, perpunlm lnformaLash, dhe
Leknolog[l Lransporu,
10
lakLoreL nxlLes Le globallzlmlL (vazh.)
! lmpllklmeL ne !"#$%&'&( *+#,-+,
! j shpenzlmeL LransporuL - shperndar[a g[eograke e
prodhlmlL u be me ekonomlke,
! ^ lnovacloneL Leknolog[lke (Le perfolura me larL),
shpenzlmeL reale Le lnformacloneve j, g[e qe mundesol
krl[lmln dhe menaxhlmln e lehLe Le slsLemeve prodhuese
Le shperndara g[eograklshL.
! lmpllklmeL ne ."/*0( *+#,-+,
! ^ lnovacloneL Leknolog[lke - rr[eLe komunlkuese globale
Le llra (psh. www) - Lreg[e globale elekLronlke.
! j shpenzlmeL LransporuL - kosLo me Le ulLa per
Lransporun e produkLeve/sherblmeve, duke lehLesuar
krl[lmln e Lreg[eve globale.
11
uebau mbl globallzlmln
! Cloballzlml dhe vendeL e punes:
! 10($2": j l barrlerave ne Lregu/lnvesume shkakLon j e vendeve
Le punes ne sekLorln prodhues ne vendeL e avancuara,
! j l barrlerave ne Lregu/lnvesume u mundeson kompanlve Le
zhvendosln akuvlLeLeL ne vende me kosLo me Le uleL (sldomos
paga me Le ulLa),
" keLo kompanl eksporLo[ne vende pune, duke rrlLur
papuneslne dhe ulur sLandardln [eLesor.
! 32": 1regua e llre (llberallzlml l Lreguse) do Lu mundeso[e
shLeLeve Le speclallzohen ne prodhlmln produkLeve dhe
sherblmeve ne Le cllaL kane perparesl krahasuese,
! kur n[e ekonoml l perkushLoheL llberallzlmlL Le Lreguse, me
slgurl se do Le keLe dlsloklm Le akuvlLeuL ekonomlk qe nuk do
Ll perg[lg[eL slclllL sekLor Le ekonomlse mlrepo ekonomla ne
Leresl do Le perLo[e.
12
uebau mbl globallzlmln (vazh.)
! Cloballzlml - pollukaL e punes - amblenu,
! 10($2"4 Zhvendos[a e akuvlLeuL ekonomlk ne vendeL me kosLo Le
uleL Le prodhlmlL beheL me qelllm Le perumlL nga mungesa/(mos-
zbauml) e llg[lL per Le mbro[Lur puneLoreL sl dhe amblenun,
! Apllklml l sLandardeve sLrlkLe Le punes dhe rua[L[a a amblenuL rrlL kosLon e
rmes.
! 32"4 mbro[L[a e puneLoreve dhe amblenuL eshLe ne raporL Le
dre[Le me zhvllllmln ekonomlk Le n[e vendl
- Meqenese Lregua e llre ndlkon pozluvlshL ne rrlL[en ekonomlke Le n[e vendl
- Zhvllllml ekonomlk l n[e vendl do Le ndlkonLe ne zbaumln e rregullave me sLrlkLe
ne vendln e punes dhe mbro[L[en e amblenuL
- Anda[, perfundlmlshL, Lregua e llre ndlkon ne mbro[L[e me Le madhe Le
puneLoreve sl dhe ndoL[e me Le vogel Le amblenuL.
13
uebau mbl globallzlmln (vazh.)
! Pumb[a e sovranlLeuL Le vendlL:
! 10($2"4 fuqla e qeverlve naclonale po ble vazhdlmlshL dhe n[e
p[ese Le kompeLencave Le Lyre po Lransferohen Le organlzaLaL sl
un, W1C, Lu, eL[.
! 32"4 keLo lnsuLuclone [ane Le krl[uara per reallzlmln e lnLeresave
kolekuve (pra, Le aneLareve Le Lyre),
! luqla e Lyre eshLe e llmlLuar nga a[o fare pa[Lohen veL qeverlLe
naclonale Le vendeve.
- sl rezulLaL, fuqla qendrore mbeLeL me qeverlLe naclonale e [o
me organlzaLaL supranaclonale.
14
Sot
! Teorit e tregtis ndrkombtare:
! Adam Smith: Teoria e Prparsive Absolute;
! David Ricardo: Teoria e Prparsive
Krahasuese;
! Teoria Heckscher-Ohlin;
! Teoria e bazuar n Ciklin Jetsor t Produktit;
! Teoria e Re e Tregtis;
! Michael Porter: Teoria e Prparsive
Konkuruese Nacionale
Teoria e Prparsive Absolute [1]
! Adam Smith (Wealth of Nations, 1776):
! Nj vend ka prparsi absolute n prodhimin e nj
produkti kur sht m efiient se do vend tjetr i cili e
prodhon t njjtin produkt;
! Vendi duhet t eksportoj ato produkte n t cilat ka
prparsi absolute e t importoj ato produkte n
prodhimin e t cilave sht m pak efiient se vendet tjera
Shembull:
SHBA UK
Gruri (thas/or) 6 1
Plhura (metra/or) 4 5

Teoria e Prparsive Absolute [1]
! SHBA-t prparsi absolute dhe specializohen n
prodhimin e grurit;
! UK prparsi absolute dhe specializohet n prodhimin
e plhurs;
! E para teori e bazuar n tregtin e lir;
! Dora e fshehur, e jo qeveria, prcakton at se far importohet dhe
eksportohet;
! Kjo teori nuk tregon se far do t ndodh me vendin i
cili ka prparsi absolute n prodhimin e t gjitha
produkteve;
! Ky vend nuk do t prfitonte nga tregtia e jashtme;
! Teoria e Prparsive Komparative e Rikardos dhe ajo Heckscher-Ohlin jan
n t njjtn vij me Smithin dhe sqarojn dilemen e shtruar m par;
Teoria e Prparsive Krahasuese [1]
! Rikardo (Principles of Political Economy, 1817):
! nj vend duhet t specializohet n prodhimin e atyre
produkteve t cilat i prodhon me efiiencn m t
madhe dhe t importoj ato produkte n prodhimin e t
cilave sht m pak efiient edhe nse kjo do t thot t
blej t mira nga vendet tjera t cilat do t mund ti
prodhonte vet n mnyr me efiente n krahasim me
to.
! prparsit krahasuese arrihen bazuar n differencat
n nivelin e produktivitetit;
! Bazohet n logjikn e tregut t lir;
Teoria e Prparsive Krahasuese [2]
Shembull:





SHBA UK
Gruri (thas/or) 6 1
Plhura (metra/or) 4 2

! SHBA-t kan prparsi absolute n prodhimin e t dyja
produkteve;
! SHBA-t prparsi m t madhe krahasuese dhe
specializohen n prodhimin e grurit (raporti 6:1 krahasuar
me 4:2);
! UK-ja disavantazh m t vogl krahasues dhe specializohet
n prodhimin e plhurs (raporti 2:4 krahasuar me 1:6).
Heckscher-Ohlin (1919 & 1933):
! prparsit krahasuese t nj vendi varen
nga ajo se sa ai vend sht i pasur me faktor t
prodhimit (veanrisht me burime natyrore);
! Bazohet n logjikn e tregut t lir;
! Vendi do t eksportoje produkte intenzive
n ato pasuri t cilat i posedon dhe
importoj ato produkte q jan intensive n
faktort t cilt nuk i posedon.
Teorit e tjera t tregtis
ndrkombtare [1]
! Raymond Vernon Cikli Jetsor i Produktit
(1966):
! heret n fillim produkti prodhohet dhe
eksportohet nga vendi i cili e ka shpikur, dhe kur
produkti pranohet ndrkombtarisht, prodhimi i tij
fillon edhe n vende tjera. Prfundimisht, sikur
sygjerohet nga teoria, i njjti produkt mund t
importohet nga vendi ku sht shpikur.
Teorit e tjera t tregtis
ndrkombtare [2]
! Paul Krugman Teoria e Re e Tregtis (1970-
tat dhe 80-tat):
! Bazohet n arritjen e ekonomive t shkalls nga
firmat;
! Prmes ndikimit t ekonomive t shkalls, tregtia mund t
rris llojllojshmrin e produkteve n treg dhe uljen e
shpenzimeve mesatare t ktyre produkteve;
! Modelimi i ekonomive jo-konstante t shkalls dhe
konkurencs monopolistike nga Stiglitz & Dixit n
1979;
Diamanti i Porter-it si sistem
!"#$"%&'($ %
*(#+,!-
!"#./".#$ 0
/12/.#%23$
/.!4"%" %
/,#/%!,!
5$!.#(", 2,
/$5("$6 74%
*$/"1#(2 2'%#(
(27.!"#(", %
6(74.#$ 74%
$"1
5,#/#$4,!%
289:;<= >
?@A<;<
B>C>?;@
Diskutim
Identifikoni cilt jan sektort t cilt kan
potencial pr eksport n Kosov dhe prshkruani
kmbimet e ktyre sektorve me botn e jashtme
n kontekst t teorive t diskutuara.
Hyrje
! Dallimet n biznesin ndrkombtar nga ai vendor;
! Sistemet politike, ekonomike, dhe legale;
! Dallimet n zhvillimin ekonomik;
! Dallimet dhe implikimet e tyre n BN: prfitimet,
kostot, dhe risku.
Biznesi vendor vs. ndrkombtar
! Dallimet n sistemin politik, ekonomik, legal, edhe n nivelin e
zhvillimit ekonomik;
! Kompleksitet m i madh n zhvillimin e biznesit ndrkombtar;
! Lokacionin e prodhimit q siguron minimizimin e kostove dhe
maksimizimin e vlers s shtuar; Cilat tregje t hyjn e cilat ti
evitojn; konsiderojn aspektete etike pr shfrytzimin e zbraztirave
n ligj (ambient dhe kushtet e puns diskutuar m par); t
vendosin mbi formn e deprtimit n treg (tregti apo prodhim); etj.
! Ti njohin rregullat me t cilat udhhiqen tregtia e jashtme dhe
investimet;
! T konsiderohet edhe mundsia e intervenimit t qeveris edhe pse kjo e
fundit mund t jet e prkushtuar pr liberalizim;
! Biznesi realizohet n vende me valuta t ndryshme;
! T konsiderohen ndryshimet konstante n normat e kmbimit.
Sistemet politike [1]
! Sistemet politike definohen sipas dy dimensioneve :
1. Kolektivizmi vs. individualizmi;
! Kolektivizmi: nevojat kolektive jan mbi lirin individuale
(Platoni Marksi);
! Format: Komunistt & social demokratt.
! Individualizmi: orientim sipas s cilit individi duhet t jet
i lir n synimet e tij ekonomike dhe politike (Aristoteli,
Mill, Smith);
! Indvidualizmi sht i ndrtuar mbi 2 premisa:
! Sigurimi i lirive individuale dhe liris s shprehurit;
! Niveli m i lart i mirqenies sociale arrihet prmes
prmbushjes s synimeve individuale nga vet individi e jo
nga ndonj organ kolektiv (psh. qeveria) e cila do t
diktonte se far sht n interesin e prgjithshm.
Sistemet politike [2]
! Sistemet politike:
2. Demokracia vs. totalitatizmit;
! Demokracia: qytetart jan t prfshir drejtprdrejt n
vendimmarrje;
! Demokracia individualizmi;
! Totalitarizmi
! Totalitarizmi: t drejtat e garanuara n demokraci jan
inekzistente;
! Format: totalitarizmi komunist; totalitarizmi teokratik (Irani
& Arabia Saudite); totalitarizmi fisnor (Zimbabve, Tanzania,
Uganda); dhe, totalitarizmi djathtist (Gjermania dhe Italia e
viteve 30-t dhe 40-t).
Sistemet ekonomike
! Ekonomia e tregut;
! Ekonomia e komanduar;
! Ekonomit mikste;
Zhvillimi ekonomik
! Sistemi politik, ekonomik, dhe ai legal zhvillimi ekonomik i
nj vendi;
! BN analizojn indikatort (shih: World Development Indicators n
www):
! GNI (Gross National Income) t ardhurat totale t marra nga
banort e nj vendi;
! GNI nuk llogarit koston e jetss;
! Andaj indikatort llogariten sipas PPP (Purchasing Power Parity);
! GDP (Gross Domestic Product);
! Rritja e indikatorve tregon nivelin e zhvillimit potencial t vendit
apo rajonit.
! Indeksi i Zhvillimit Njerzor (Human Development Index)
Sistemi ligjor
! Sistemi ligjor: korniza ligjore dhe zbatimi i ligjit;
! Sistemet/praktikat ligjore:
Zakonor (Common Law) (Britani e Madhe dhe ish kolonit e saj);
! Bazohet n tradit (apo n historin ligjore t vendit), praktikat e
mparshme (rastet t cilat jan paraqitur n gjykata), dhe zakon
(far vendimi sht marr n rastet t cilat jan paraqitur para
gjykatave);
! Krijon fleksibilitet t madh n vendimmarrje.
Civil (Civil Law) (mbi 80 vende n bot: Franca, Gjermania, Japonia)
! Bazohet n nj numr t madh t ligjeve t detajizuara;
Teokratik (Theocratic Law) (ligji i bazuar n msimet Islame; gjat shekullit 20 edhe ai
Hindu dhe Judaik)
! Bazohet n msimet fetare.
Implikimet e sistemeve t ndryshme
ligjore n BN [1]
! Ligji mbi kontratat: varet nga sistemi ligjor i aplikuar
n vend;
! N sistemin zakonor: shum i specifikuar;
! N sistemin civil: i shkurt dhe m pak i specifikuar;
! N nivel ndrkombtar, kur sistemet ligjore jan
t ndryshme, operon CIGS (UN Convention on
Contracts for the International Sale of Goods).
Implikimet e sistemeve t ndryshme
ligjore n BN [2]
! T drejtat pronsore (Property rights): edhe pse ligjet
ekzistojn, ato nuk mbrohen;
! u referohen t drejtave ligjore mbi shfrytzimin dhe prfitimet
e caktuara si rezultat i pronsis mbi faktort e prodhimit;
! T drejtat pronsore mund t cenohen nga:
! Aksionet private: hajnit, piratimi, krcnimet, dhe t ngjajshme
nga individt apo grupet e caktuara;
! Aksionet publike dhe korrupsioni (shih Global Corruption Report);
! kur zyrtart (psh. qeveritart) prfitojn t ardhura, resurse,
apo pron nga pronart;
! duke vendosur tatime m t larta, krkuar licenca t
shtrenjta, nacionalizimi (apo redistribuimi) i aseteve pa
kompenzim;
! Kjo arrihet prmes mjeteve jo-ligjore, korrupsionit, mitos, etj.
Implikimet e sistemeve t ndryshme
ligjore n BN [3]
! Mbrojta e prons intelektuale (softuert kompjuterik, skenari i filmit,
kngt, formula kimike pr nj barnisht, etj.)
! Kto ligje jan stimul pr inovacione dhe pun kreative;
! Patentt, t drejtat autoriale (copyrights), dhe marka e produktit
(brand) vendosin t drejtat pronsore mbi pronn intelektuale.
! BN: nga 1995 TRIPS (Trade Related Aspects of Intellectual Property
Rights) brenda WTO-s.
! Siguria e produktit & detyrimet tjera;
! Ligjet mbi sigurin e produktit dhe detyrimet kur produkti shkakton
lndime, dmtime apo vdekje;
! Ekzistojn ligji civil (q krkon kompenzim monetar pr dmtimin)
dhe ai kriminalistik (parasheh pages apo edhe burgim pr
dmtuesit).
Dallimet n sisteme dhe implikimet e
tyre n BN
! Sistemi politik, ekonomik, & ligjor kan ndikim:
! N fitimet, koston, dhe riskun me t cilin ballafaqohen BN;
! N mnyrn se si bizneset n vende t ndryshme duhet
menaxhuar; dhe,
! N strategjin t ciln duhet ndjekur BN-e.
! Sistemi politik, ekonomik, & ligjor prcakton edhe
nivelin e prgjithshm t atraktivitetit t nj vendi pr
t operuar apo investuar (shih World Bank Doing
Business in 2012).
Dallimet n Kultur dhe
Biznesi Ndrkombtar
Fakulteti Ekonomik, UP
Biznes Ndrkombtar


Sot
! Kultura: specifikat
! Kultura dhe dimensionet e saj
Kultura: specifikat
! Kultura sistem i vlerave dhe normave t prbashkta pr
nj grup njerzish q kur t trajtohen s bashku paraqesin
nj stil/mnyr t caktuar t jets (Hofstede & Namenwirth;
Weber);
! Vlerat ide abstrakte mbi at se far grupi (shoqria)
mendon se sht e mir, e drejt, dhe e dshirueshme;
! Prfshijn pikpamjet e shoqris mbi lirit, demoracin, t
vrtetn, sinqeritetin, lojalitetin, prgjegjsit kolektive, grat,
seksin, martesn, etj.
! Normat rregulla shoqrore t cilat prcaktojn nj udhzues
t sjelljes s mir n shoqri. Normat prcaktojn rregullat
sociale mbi t cilat bazohen raportet midis njerzve.
! Mbi bazn e vlerave prcaktohen dhe justifikohen normat.
! Shoqri grup individsh t cilt ndajn vlera dhe norma t
prbashkta.
Kultura dhe dimensionet e saj [1]
!"#$"%&'
)*%+&$ ,-.
/0/$.+0 0
1#.%&1.
2$%"3$"%&
2*40&#.
56"-7$
8,"30+0
90#*:*;0&
83*)*+03.
90#*:*;0&
<*#0$03.
=.#0>60*)0
T
diskutuara
n javn e
kaluar
Kultura dhe dimensionet e saj [2]
! Struktura sociale i referohet forms s organizimit
shoqror t shoqris;
! 2 dimensionet e strukturs sociale:
1. Shkalla sa favorizohet individi ndaj grupit;
! Aty ku favorizohet individi (vendet perendimore) sht i
sprehur individualizmi dhe ndrmarrsia.
! Aty ku grupi sht fokus (shoqria tradicionale Japoneze)
suksesi sigurohet nga qllimi i prbashkt (presioni brenda
grupit).
2. Shkalla se sa sht e stratifikuar/kastifikuar shoqria;
! Kto shtresa prcaktohen n baz t t ardhurave, t
kaluars s familjes, dhe profesionit.
Kultura dhe dimensionet e saj [3]
! Religjioni prcakton sistemin e etiks (kryesisht);
! Etika grup principesh morale apo vlerash mbi t cilat
prcaktohen sjelljet;
! (shih Barro & McCleary, 2003)
Kultura dhe dimensionet e saj [4]
! Gjuha ndihmon n definimin e kulturs;
! Vendet me shum gjuh jan vende me shum kultura;
! Gjuha e folur dhe me shenja;
Kultura dhe dimensionet e saj [5]
! Fakte mbi gjuht botrore (nga National Geographic):
! N vitin 2007 jan folur 6,912 gjuh t ndryshme;
! 83 gjuh (prfshir ktu gjuhn mandarine, spanjishtn, anglishtn,
dhe gjuhn hindu) dominojn n tr botn me 80% t pupullsis;
! M tepr se gjysma e gjuhve t bots flitet nga m pak se 1% e
popullsis s bots;
! M pak se 3000 vet e flasin gjuhn Urarina n Amazon;
Halkomelem flitet nga 200 banor n Kanad; Tofa flitet vetm nga
25 njerz n Siberi;
! Linguistt parashohin se deri n fund t shek. 21 vetm gjysma e
gjuhve q sot fliten mund t fliten edhe ather;
! Shkenctart vlersojn se q nga viti 1600, nga planeti jan zhdukur
rreth 1,200 bim dhe shtaz t njohura (q prbn 7% t totalit).
! Sot llogatiten 40% t gjuhve n rrezik t zhduken si rezultat i
globalizimit.
Kultura dhe dimensionet e saj [6]
! Edukimi determinant e prparsive krahasuese
nacionale (Michael Porter);
! Edukimi faktor i rndsishm n zgjedhjen e lokacionit
t biznesit ndrkombtar;
! Procesi i aglomerimit/lokalizimit/klasterve;
! Fuqia puntore e edukuar dhe e koncentruar n hapsir t
caktuar.
! Edukimi prcakton kulturn n vendin e puns;
Politika Ekonomike n
Tregtin Ndrkombtare
Biznes Ndrkombtar
Fakulteti Ekonomik, UP


Hyrje
! Klasikt dhe roli i qeveris n tregtin
ndrkombtare;
! Intervenimet e qeveris n tregtin
ndrkombtare;
! Integrimi ekonomik rajonal.

Smith, Rikardo, dhe Heckscher-Ohlin:

LIBERALIZIMI I TREGTIS
Instrumentet e politiks
tregtare [1]
! Instumentet tarifore:
! Tatimet n importe;
! Llojet: specifike (ngarkes fikse pr produktin e
importuar) & bazuar n vler;
! Prfituesit: qeveria & prodhuesit;
! Humbsit: konsumatort;
Instrumentet e politiks
tregtare [2]
! Instrumentet jo-tarifore:
! Definimi (Deardorff dhe Stern, 1997, f. 4):
Vshtirsia elementare n prkufizimin e BJT sht se ato jan t
definuara me at far nuk jan. BJT jan pengesa t natyrs jo-tarifore.
Madje definimi i tyre sht edhe m i prgjithshm se aq, sepse ky term
prdoret pr t prfshir edhe intervenimet n politikn tregtare si jan
subvencionet q shrbejn pr t stimuluar dhe jo pr t zbrapsur
tregtin, andaj edhe logjikisht nuk mund t konsiderohen si 'barriera' n
tregti. BJT prfshijn edhe ato politika dmtuese t tregtis si jan
kuotat e importit dhe kufizimet vullnetare t eksportit. Ato prfshijn
gjithashtu nj gam t gjer politikash potenciale, ndoshta edhe ato q
nuk jan aplikuar ende e q ndikojn n mnyr indirekte n mimet
dhe/apo sasin e kmbimit.
Instrumentet jo-tarifore t
politiks tregtare [1]
! Subvencionet;
! Format: huazime n kesh, kredi me kushte t
volitshme; lirim nga tatimet, pjesmarrja e
qeveris n kapitalin e firms.
! Qllimet: (1) kompanit e vendit t jen
konkurent me kompanit importuese; dhe, (2)
deprtimi n tregjet e eksportit.
! Politika Tregtare Strategjike;
! Subvencionet kanal pr t prfituar nga first-mover
advantage;
Instrumentet jo-tarifore t
politiks tregtare [2]
! Kuotat e importit dhe kufizimet voluntere t
eksportit;
! Przierja n mes t kuotave dhe tatimeve pr
importe;
! Komponenta vendore n prmbajtjen e
produktit dhe kushtzimet pr miks t
produkteve;
! Politikat administrative;
! Politikat anti-damping.
Arsyet pr intervenimin e qeveris
n tregtin ndrkombtare
! Faktort Politik:
! Mbrojtja e vendeve t puns dhe e industrive;
! Siguria nacionale;
! Kundrveprimi;
! Mbrojtja e konsumatorve;
! Realizimi i qllimeve t politiks s jashtme;
! Mbrojtja e drejtave t njeriut
! Faktort Ekonomik:
! Mbrojtja e industrive q jan n fazn iniciale t
zhvillimit;
! E arsyeshme edhe sipas GATT/WTO
! Politika Tregtare Strategjike;
Integrimi rajonal dhe nivelet e
integrimit [1]
! Integrimi ekonomik rajonal: marrveshje mes vendeve n
nj rajon gjeografik me qllim t zvoglimit apo eliminimit
t barierave tarifore dhe jo-tarifore n qarkullimin e
produkteve, shrbimeve, dhe faktorve t prodhimit;
! Nivelet e integrimit rajonal:
1. Marveshjet e tregtis s lir (FTA) eliminon barierat tregtare n
mes t vendeve;
! European Free Trade Association (EFTA). Sot antar Norvegjia,
Islanda, Lihtenshtajni, dhe Zvicrra.
2. Union doganor vendet heqin barierat tregtare dhe aplikojn
politik tregtare t prbashkt;
! Pakti i Andeve (Bolivia, Ekuadori, Peru, dhe Kolumbia)
Integrimi rajonal dhe nivelet e
integrimit [2]
4. Tregu i prbashkt - vendet heqin barierat tregtare, aplikojn politik
tregtare t prbashkt, dhe lejojn lvizjen e lir t faktorve t
prodhimit;
! Pr shum vite BE, ndrsa tani ka lvizur n drejtim t integrimit edhe m t thell;
! MERCOSUR (Argjentina, Brazili, Paraguaji, dhe Uruguaji)
5. Unioni ekonomik prfshin lvizjen e lir t faktorve t
prodhimit, aplikimin e politiks tregtare t prbashkt, si dhe
valutn e prbashkt, harmonizimin e sistemit tatimor, dhe
politik t prbashkr monetare;
! Bashkimi European edhe pse shume vende nuk kan aplikuar valutn e
prbashkt, si dhe sistemi tatimor mbetet i ndryshm n vendet antare;
6. Unioni politik;
! BE-ja pjesrisht;
! Parlamenti European nga 1970.
Faktort pro dhe kundr
integrimit rajonal
! Argumentet pro integrimit:
! Argumentet ekonomike bazohen n faktin se tregtia e lir u
mundson vendeve t specializohen n prodhimin e
produkteve dhe shrbimeve n t cilat kan prparsi
komparative;
! Argumentet politike jan t lidhura me zbutjen e
animoziteteve n mes t vendeve;
! Argumentet kundr integrimit:
! Industrit mund t ndikohen negativisht nga tregtia e lir;
! Humbja e sovranitetit t vendit.