ALTERNATF ENERJ

TEKNOLOJLERNE GR
Dersin retim Grevlisi:
Ozan ERDN
oerdinc@yildiz.edu.tr
alternatifenerjiteknolojileri@gmail.com


1
3. Gne Enerjisi Sistemleri

2

Gne enerjisi, birtakm karmak nkleer reaksiyonlar
sonucu ortaya kar ve dnyaya radyoaktif nlar eklinde
ular. Bu nlarn ou gne olarak yeryzne gelir ve
bir ksm da atmosfer iinde szlr.
Eer bu radyoaktif enerjinin %0,01i kullanlabilir hale
getirilebilse, gnmz enerji gereksinimi btnyle
karlanabilecektir.
Gne, nkleer yaktlar dnda dnyada kullanlan tm
yaktlarn ana kaynadr. inde srekli olarak hidrojenin
helyuma dnt fzyon reaksiyonlar gereklemekte ve
oluan ktle fark s enerjisine dnerek uzaya
yaylmaktadr. Ancak bu enerjinin ok kk bir ksm
yeryzn ulamaktadr. Atmosferdeki CO2, su buhar ve
ozon gibi gazlarn gne n absorbe etmeleri, bunun
yansra kat edilmesi gereken yolun uzunluu, yeryzne
ulaabilen gne deerinin dk olmasna neden olur.



3. Gne Enerjisi Sistemleri

3

Gne enerjisinin kullanlabilmesi iin ncelikle toplanmas
gerekir. Bu toplama ilemi; sl ve elektriksel olmak zere iki
farkl yntemle yaplmaktadr.
Basitlik ve ucuzluk gibi nedenlerle yakn bir gemie kadar
sl toplama yntemi daha ok tercih edilmitir.
Isl gne kollektrleri; dz yzeyli ve younlatrmasz,
odakl ve younlatrmal, gne havuzlar olmak zere
deiik tipe ayrlmaktadr.
Elektriksel gne kollektrleri ise fotovoltaik gne pilleri
olup, yar iletken diyot yapsndaki bu piller gne n,
fotonlarndan yararlanarak fotovoltaik olay gereince DC
elektrik enerjisine evirirler.




3. Gne Enerjisi Sistemleri

4

Gne sl sistemlerinin dk ve yksek scaklk
uygulamalar vardr.
Dk scaklk uygulamalar; yaplarn stlmasn, konut,
sanayi ve tarmda eitli s gereksinimlerinin karlanmasn
kapsamaktadr.
Yksek scaklk uygulamalar ise buhar retiminden maden
ergitmeye kadar uzanmaktadr.
Isl uygulamalar iinde su stclar, yaplarn stlmas ve
soutucular nemlidir.



3. Gne Enerjisi Sistemleri

5

Gne Isl Sistemlerinin Kullanm Alanlar

Direkt Kazan Sistemi
Dolayl Kazan Sistemi
Ev in Pasif Gne Enerjisi Tasarm
Doal Perdeleme ve Yer ekillendirmesi
Doal Istma (Solarwall)


3. Gne Enerjisi Sistemleri

6

Gne enerjisinden elektrik retimi direkt ve dolayl olarak iki
yntemle yaplabilmektedir. Direkt yntemde; fotovoltaik gne
pilleri (PV), termoelektrik ve termoiyonik eviriciler yer alr.

Byk miktarlarda elektrik retimi iin bunlardan yalnzca
fotovoltaik gne pili sistemleri kullanlabilmektedir. Ancak
fotovoltaik sistemler iin byk olan g, gnmz elektrik
santrallerinin gc yannda kk kalmaktadr.

Dolayl yntem ise, gne termik elektrik retimidir. Bugn
elektrik santralleri ile kyaslaynca orta ve byk gl gne
termik elektrik santrallarnn kurulabilecei grlmtr.
Gneten, fotovoltaik gne pilleri ile elektrik retimi 1954 ylnda
gerekletirilmi olmasna ramen, ilk gne termik elektrik
santrali 1970lerin sonunda kurulmutur.




3. Gne Enerjisi Sistemleri

7

Gne enerjisinden elektrik enerjisi elde edilmesinde
kullanlan fotovoltaik hcreler zerine gne
dtnde, gne enerjisini dorudan elektrik enerjisine
eviren dzeneklerdir. Bu enerji evriminde herhangi bir
hareketli para bulunmaz.
Hcrelerin alma ilkesi, fotovoltaik olayna dayanr. lk kez
1839 ylnda Becquerel, elektrolit ierisine daldrlm
elektrotlar arasndaki gerilimin, elektrolit zerine den a
baml olduu gzlemleyerek fotovoltaik olayn bulmutur.
Fotovoltaik etki, birbirinden farkl iki malzemenin ortak
temas blgesinin (common junction) foton radyasyonu ile
aydnlatlmas durumunda bu iki malzeme arasnda oluan
elektriksel potansiyel olarak tanmlanabilir. Fotovoltaik
(Photovoltaic) terimi temelde Yunanca iki kelimenin
birlemesinden olumaktadr: Ik anlamna gelen Phos
kelimesi ve elektrik anlamna gelen voltaic kelimesi.
Fotovoltaik kelimesi ngiliz lgatna 1849da girmitir




3. Gne Enerjisi Sistemleri

8

Fotovoltaik hcreler ya da bir baka deyile gne hcreleri,
gne enerjisini dorudan elektrik enerjisine dntren
sistemlerdir.

Kavramsal olarak bir fotovoltaik hcre, ma aksyla retim
gerekletiren bir elektriksel akm kaynadr. Sourulan n,
fotonlar souran madde ierisindeki elektronlara enerjilerini
aktarmaktadr. Sourulan enerjinin elektronlara aktarlmas
ile birlikte fotovoltaik hcre ierisinde elektron-boluk
iftleri olumaktadr. Bu elektron-boluk iftleri bir elektrik
alan sayesinde ayrlmaktadrlar ve bylece hcre
kutuplarnda pozitif ve negatif ykler birikmektedir. Bu
sayede de hcrenin ak devre gerilimi meydana gelmektedir
.



3. Gne Enerjisi Sistemleri

9

lk fotovoltaik hcre ise 1883 ylnda Charles Fritts tarafndan
retilmitir. retilen bu ilk hcrenin verimi %1
civarlarndadr. lk fotovoltaik hcrenin retilmesinin
akabinde birok aratrmac gne hcrelerinin kapasitesinin
artrlmas zerine youn almalar balatmlardr.

1954 ylnda ise Bell Laboratuarnda Darly Chapin isimli bir
aratrmac modern anlamdaki ilk fotovoltaik hcreyi
gelitirmitir. Bahsi geen fotovoltaik hcre silikon temellidir
ve %6 civarnda bir verime sahiptir. lk fotovoltaik hcreler,
gne enerjisini dorudan elektrik enerjisine
dntrebilmeleri nedeni ile uzay programlarnda youn bir
ekilde kullanlmlardr.

Austos 2009 tarihinde yaplan aklamaya gre, fotovoltaik
sistemlerde laboratuar ortamnda %41.6lk verime
ulalmtr.


3. Gne Enerjisi Sistemleri

10

Tipik olarak bir fotovoltaik hcre 25-30 cm2lik kare bir alana
sahip olup, yaklak 1 Wlk g retir.

Yksek gler elde edebilmek iin birok fotovoltaik hcre
seri ve paralel olarak balanr ve byk bir alana sahip bir
modl elde edilir. Bir fotovoltaik gne paneli ise ihtiya olan
akm ve gerilimi retecek ekilde modllerin seri-paralel
kombinasyonlarn ierir.

11
3. Gne Enerjisi Sistemleri

12
3. Gne Enerjisi Sistemleri

3. Gne Enerjisi Sistemleri

13

Fotovoltaik sistem teknolojisi elektrik retim ihtiyacmz
karlayacak potansiyele sahiptir. rnein, 18 km 18 km
boyutlarnda bir solar hcre a ylda 67,342 GW saat elektrik
enerjisi retebilir ve bu kabaca Trkiyenin 1992 ylndaki
toplam elektrik enerjisi retimine denktir.
Mevcut elektrik andan 1 km uzaktaki bir ev iin fotovoltaik
sistemleri kullanmak, bir transformatr istasyonu kurmaktan
ve iletim kablolar ile direkleri ina etmekten daha ucuza
gelebilir.
Ancak fotovoltaik sistemlerin verimlerinin artmasna
ramen Watt bana fiyatlar fosil yaktlar ile kyaslandnda
hala olduka yksek durumdadr. Bu durum yukarda da
belirtildii zere gne enerjili sistemlerinin gnmzde
enerji hatlarnn ulaamad blgelerdeki enerji ihtiyacnn
karlanmasnda ve saat, hesap makinesi, vb. kk aletlerin
altrlmasnda kullanlmasn daha uygun klmaktadr.

3. Gne Enerjisi Sistemleri

14

Fotovoltaik sistemlerin retim maliyetlerinde gelecekte
beklenen azalma ile birlikte gne enerjili sistemlerin byk
lekli nitelerin g ihtiyacnn karlanmasnda da
younlukla kullanlaca ngrlmektedir. Bu hususta
fotovoltaik sistemin retiminde kullanlan malzeme seimi
de byk bir nem arz etmektedir.

Fotovoltaik sistemlerin retiminde birok farkl malzeme
kullanlmaktadr. Bunlarn arasnda silikon tabanl sistemler
uygulamalarn birounda yer almaktadr. Monokristal,
polikristal ve amorf silikon sistemleri ile ince film
teknolojisinde kullanlan yeni nesil silikon malzemeler gne
sistemleri alannda n plana kmaktadrlar.
3. Gne Enerjisi Sistemleri

15

Farkl fotovoltaik sistem malzemelerinin teorik ve pratik
olarak yaklak verimleri aada verilmektedir:
Tr
Teorik verim
Pratik
testler
Modller
Alan [cm
2
] Verim [%] Verim [%] Alan [cm
2
] Verim [%]
Monokristal
silikon 4 29 23 100 15-18
Polikristal
silikon 4 - 18 100 12-18
Amorf kristal
1 27 12 1000 5-8
Galyum
arsenit 0,25 31 26 - -
Kadmiyum
tellr 1 31 16 - -
3. Gne Enerjisi Sistemleri

16

Fotovoltaik sistemlerin dier yaygn g kaynaklarna kyasla bir
ok avantaj bulunmaktadr. Bu avantajlar u ekilde
sralanabilir:

Fotovoltaik sistemlerin 20 yl aan uzun mrleri vardr.
Fotovoltaik sistemler her meteorolojik koulda
alabilmektedir. Ayrca gne nmna anlk bir cevap
salayabilmektedir.
Fotovoltaik sistemler gvenilir, modler, dayankl ve
olduka az bakm gerektiren bir yapya sahiptir.
Fotovoltaik sistemler sessiz bir iletim salamaktadr.


3. Gne Enerjisi Sistemleri

17

Ancak bu avantajlarnn yan sra, her enerji kaynanda olduu
gibi fotovoltaik sistemlerin dezavantajlar da bulunmaktadr.
Bu dezavantajlarn nemli olanlar u ekildedir:

Fotovoltaik sistemlerin yksek bir kurulum maliyeti vardr.
Meteorolojik koullara baml olmasndan tr fotovoltaik
sistemler ile retilen g sabit deildir. Bu nedenle
fotovoltaik sistemler ou uygulamada bir enerji depolama
nitesine ihtiya duymaktadr. Bu durum kurulu maliyetini
daha da artrmaktadr.
Fotovoltaik sistemlerin verimlilii dier birok enerji sistemine
oranla olduka dktr.
Yapsndaki yar iletken malzemenin yalanma faktrnden
tr fotovoltaik sistemlerin performans zamanla
azalmaktadr.
Fotovoltaik modln gne n belli oranda yanstma
etkisinden tr ek kayplar da sz konusudur.


3. Gne Enerjisi Sistemleri

18

Bir fotovoltaik hcrenin akm ile gerilimi arasnda lineer olmayan
bir iliki vardr. Aada grlen deiim, standart test
koullarnda (1000 W/m2lik gne nm ve 25
o
C scaklkta)
bir gne hcresinin I-V karakteristiini yanstmaktadr:

3. Gne Enerjisi Sistemleri

19

Grld zere fotovoltaik hcrenin ak devre akm (Isc)
ad verilen bir maksimum k akm ve ak devre gerilimi
(Voc) ad verilen bir maksimum k gerilimi vardr. Ayrca
akm deeri arttka gerilim deerinin buna ters orantl
olarak azald da aka grlmektedir. Burada ak devre
gerilimi (Voc) ve ksa devre akm (Isc) incelenmesi gereken
nemli parametrelerdir.
Ak devre gerilimi, k akmnn sfr olduu, bir baka
deyile de yk direncinin sonsuz olduu ak devre
durumundaki fotovoltaik hcrenin u gerilimini temsil
etmektedir.
Ksa devre akm ise yk direncinin sfr olmasna karlk
gelen fotovoltaik hcrenin ularnn ksa devre edildii ve u
geriliminin sfrland durumdaki retilen k akmn
temsil etmektedir .

3. Gne Enerjisi Sistemleri

20

Fotovoltaik hcrelerin lineer olmayan I-V karakteristiinden
tr bir fotovoltaik hcrenin her bir nm deerinde
maksimum g kna sahip olduu tek bir nokta vardr. Bu
durum fotovoltaik hcrenin g-gerilim erisinin gsterildii
aadaki ekilde grlmektedir. Maksimum g noktas tek
bir gerilim deerine tekabl etmektedir.


3. Gne Enerjisi Sistemleri

21

Fotovoltaik hcrelerin k gc, gne nmna gre byk bir
oranda deimektedir:


3. Gne Enerjisi Sistemleri

22

Aadaki ekilde ise referans ortam scakl olarak kabul edilen
25
o
Cde bir fotovoltaik hcrenin I-V erisinin nma bal
olarak deiimini gstermektedir. Inmdaki deiimlerin
fotovoltaik hcrenin ak devre akmn nemli oranda
etkiledii, ancak ak devre gerilimi zerinde ayn oranda
byk bir etkisi olmad kolayca grlebilmektedir:



3. Gne Enerjisi Sistemleri

23

Fotovoltaik hcrenin maksimum g, ak devre gerilimi ve
akm gibi karakteristikleri hcre scaklndan da nemli
oranda etkilenmektedir.
Scaklk arttka fotovoltaik hcre ak devre gerilimi
neredeyse lineer bir ekilde d gstermekte, buna bal
olarak da elde edilen k gc de azalmaktadr.




3. Gne Enerjisi Sistemleri

24

Fotovoltaik sistemlerin elektriksel karaktersitiklerinin
incelenmesinde gz nne alnmas gereken bir baka husus
da fotovoltaik sistemlerdeki glgeleme etkisidir. Fotovoltaik
yzeyinde beklenmedik bir glge durumunun olumas
fotovoltaik sistemlerini oluturan hcrelerde gerilim
dengesizliine neden olan bir durumdur.

Buna sebep olabilecek nedenler uan kular, uaklar, baka
bir fotovoltaik sisteminin glgelemesi, yapraklar ve yzeye
yapan yabanc materyaller olabilir.
3. Gne Enerjisi Sistemleri

25
3. Gne Enerjisi Sistemleri

26

In hcreye ulamad glgelenme durumunda fotoakm
sfrdr (I->0) ve sadece i diyot ve Rs, Rp direnleri dier
aktif hcrelerden gelen akmlar iin bir yol oluturur. Salkl
hcrelerin gerilimi koldaki glgeli hcrelere akm salar ve
bu nedenle faydal enerji, direnler zerinde boa harcanr.
Eer daha fazla hcre glge altnda kalrsa bu i direnler, s
kayna gibi davranr ve fotovoltaik sisteminin verimini
drrler.

Bu durum ayrca fotovoltaik sistemine zarar verebilir. Bunu
engellemek iin kprleme (by-pass) diyotlar kullanlr.
Glgeleme durumunda bu diyotlar akm iin bir yol oluturur
ve enerjinin direnlerde harcanmas engellenmi olur.
3. Gne Enerjisi Sistemleri

27

Ayn durumu engellemek iin paralel kollarda ise blokaj diyodu
kullanlr. Bu diyotlar ayrca ters akmlara kar da koruma
yaparlar: