1

BLM 2: TARHE GR

Tarihin Tanm nsan topluluklarnn gemiteki her trl faaliyetlerini, sebep-sonu ilikilerine
dayanarak yer ve zaman gsterip belgelere dayanarak aratran, anlatan bileme tarih
denir.
Tarihi
Olaylarn
zellikleri
Tarihi olaylar tekrarlanamaz. Bu nedenle tarihte deney ve gzlem yaplmaz
Olaylarn yeri ve zaman belli olmaldr
Olaylar arasnda neden-sonu ilikisi kurulmaldr
Olaylarn zerinden belli bir zaman gemelidir
Tarihi olaylarn olumasnda maddi ve manevi sebepler bulunmaktadr.
Tarihinin
zellikleri
Objektif (tarafsz) olmaldr.
Gemiteki olaylar, gnmzn deer yarglaryla deerlendirilmemelidir.
Aratrmac, merakl olmal, sebep sonu ilikilerini belirtmelidir.
Tarihin
Konusu
Tarihin konusu insandr.
nsanlarn gemite yaptklar her trl faaliyetleri inceler.
Tarihin
Metodu
Objektif olmak
Yardmc bilimlerden, kaynak ve belgeden yararlanmak
Olayn getii yerde aratrma yapmak
Yer ve zaman, sebep ve sonu ilikilerini belirtmek
Kaynaklar Yazl Kaynaklar: Kitabe, tablet, ferman, mektup.
Yazsz Kaynaklar: Destan, resim, heykel, mimari eserler
Anlatm ekli
(Felsefesi)
Hikayeci Tarih (Nakilci-Rivayeti): Olaylar hikaye anlatr gibi anlatr. lk tarih
metodudur.
retici Tarih (Pragmatik-Faydac): Kahramanlar n plana kartr.
Abartarak anlatr.
Sosyal Tarih (ctimaiyat): Olaylarn sosyal nedenlerini aratrr.
Neden Naslc Tarih (Bilimsel Tarih): Olaylarn sebep ve sonular zerinde
durur.
Tarihin Tasnifi Zamana Gre: alar, yzyllar, yaryzyllar ve eyrekyzyllar
Mekana Gre: Bir ehir, blge ve mekan esas alr
Konularna Gre: Bir tek konuyu anlatr. slam tarihi, sanat tarihi, Osmanl
tarihi gibi
Tarihin
Metodu
Kaynak Aratrmas: Aratrlacak konularla ilgili kaynaklar tespit edilir.
Tasnif: Kaynaklarn snflandrmasdr.
Tahlil: nceleme
Tenkit: Aratrlacak bilgilerin eletirilmesi
Terkip (Sentez): Aratrlan konu ile ilgili bir sonuca ulama.
















2

YARDIMCI BLMLER

Arkeoloji Kaz bilimi. Tarih ncesi dnemleri aratrr.
Kronoloji Takvim bilimi. Olaylarn olu zamann ve srasn belirler
Corafya Yer bilimdir.
Paleografya Eski yazlar inceler.
Filoloji Dil bilimidir.
Nmizmatik (Meskkat) Para bilimidir.
Epigrafi (Epigrafya) Ant ve kitabeler bilimidir.
Antropoloji nsan rklarn inceler.
Etnoloji ki yada daha fazla kltr arasnda mukayese yapar.
Etnografya Halk bilimidir. Halk kltr ve folklorn inceler.
Diplomatik Devletler aras yazmalar, siyasi belgeleri ve ilikileri inceler.
Sigolografi Mhr bilimidir.
Heraldit Armalar inceler
ecereler Soy ktn karr,
Karbon 14 skelet ve fosillerin yalarn tespit eder.
Antroponomi ahs adlarn aratr.
Toponomi Yed adlarn inceler
ktisat Ekonomiyi ve ekonomik yapy inceler
Felsefe Kltr ve dnceyi inceler
Sosyoloji Toplumun yapsn inceler.



TARH NCES DEVRLER

Yazdan nceki dneme tarih ncesi, yazdan sonraki dneme tarih devirleri denmitir. Yazy ilk kez
Smerler buldu. (M: 4000-3000)

TA DEVR

Kaba Ta
Devri
nsanln yaad en uzun dnemdir.
nsanlarn en karanlk dnemidir. Bu dnem hakknda fazla bir bilgimiz
bulunmamaktadr.
Yontma
Ta Devri
klim deitii iin, insanlar maaralara yerletiler
Maara duvar resimleri yapld
Avclk ve toplayclkla geindiler. lk i blm ortaya kt.
Ate bulundu.
Cilal Ta
Devri
nsanlar rmak ve gl kenarlarnda yaadlar
Kyler kuruldu. anak ve mlekler yapld
retim hayatna geildi
Hayvan evcilletirildi.
Bitki liflerinden elbise yapld
Menhir, Dolmen ve Tmls (Hyk) yapld

MADEN DEVR

Kalkolitik Ta ve Maden devri arasnda bir gei dnemidir.
Bakr Devri Bakr tabiattan ok bulunduundan bakrdan eyalar yapld.
Tun Devri Bakr ve Kalayn karmndan elde edilmitir. Site adl ehir devletleri kuruldu.
Demir Devri Demirin ilenmesi zor olduundan en sona kald. Yaz bulundu. Devletler kuruldu


3




TAKVM

Tanm: Gnleri, ayr ve yllar aratran araca takvim denir.

Gne Yl Takvimleri Msrllar tarafndan ilk kez bulundu. Bunlar; Julyen, Gregoryen (Miladi),
Rumi, Celali takvimlerdir.
Ay Yl Takvimleri lk kez Smerler tarafndan bulundu. Bunlar; Hicri takvimdir.
Trklerin Kulland
Takvimler
Oniki hayvanl Trk takvimi, Hicri, Celali, Rumi ve Miladi Takvimler

TAKVM ETLER

Gne Yl Dnyann gne etrafndaki bir turudur. Dnya bu turu 365 gn 6 saatte tamamlar.
lk kez Msrllar tarafndan bulunmutur.
Ay Yl Ayn dnya etrafndaki bir turudur. Ay bu duru 354 gnde tamamlar. lk kez
Smerler tarafndan bulunmutur.
Julyen Takvim Roma devleti tarafndan Msr takvimi baz alnarak hazrland. Gne ylna
dayaldr.
Gregoryen Takvim
(Miladi Takvim)
Julyen takvimi esas alnarak yapld. Papa 13. Gregore tarafndan hazrland.
Balang yl hz. sann doumu olduundan doum anlamna gelen milad ad
verilmitir. Gne ylna dayaldr.
Oniki Hayvanl
Trk Takvimi
Trklerin kulland ilk takvimdir. Aylarn deil, yllarn isimleri vardr. 12 ylda
bir devri daim yapar. Gne ylna dayaldr.
Hicri Takvim Ay ylna dayaldr. Peygamberimizin 622 ylnda Mekkeden Medineye gidii
balang olarak alr.
Celali Takvim Seluklu Sultan Melikah dneminde yapld. Gne ylna dayaldr. Sadece mali
hesaplamalar iin yaplmtr.
Rumi Takvim Osmanllar tarafndan sadece mali hesaplamalar iin yaplmtr. Gne ylna
dayaldr. Balang noktas hicrettir.

























4
BLM 3:
lka Tarihi (M:4000-3000/MS:375 veya 476)

Mezopotamya: Frat ve Dicle Nehirleri arasnda kalan blgedir. Ta az olduundan gnmze mimari
eser gelmemitir. Mezopotamyada kurulmu olan uygarlklar unlardr.
Smerler
(M:
4000-
3000/2350)
Siteler halinde kuruldular. ehir devletlerinin banda Rahip-Kral bulunur.
lk kanun ve reformu Laga kral Urgakina yapmtr. Smer yasalar, insancl olup
fidye esasna dayanmaktadr.
lk yazy (ivi), ay yl takvimi, say sistemi, denklemler, dairenin alan ve tekerlei
buldular.
Tapnaklarna Ziggurat denilmektedir. Destanlar; Glgam, Tufan ve Yaradltr.
Akad kral l. Sargon tarafndan ykld. Smerlere kesin bir ekilde Elamlar son
vermitir.
Akadlar
(M:
2350-
2150)
Mezopotamyann ilk siyasal birliini salam, ilk imparatorluu kurmulardr.
Tanr-Kral anlayn getirdiler. lk dzenli orduyu kurdular.
Eserleri; Naramsin Kabartmasdr.
M: 2150 ylnda Gutiler tarafndan ykldlar.
Babiller
M:
2000-539
Babil devletinin en nemli hkmdar Hammurabidir. En nemli zellii kanun yapc
olmasdr. Ksasa Ksas anlayn getirdi. Ayrca Tanr-Kral anlay yerine de
hayrsever hkmdar kavramn getirmitir. Din ile devlet ilerini birbirinden ayrarak
mutlak krallk kurdu.
Babillerle Medler birleerek Asurlar yktlar.
Kudsu alarak Yahudilerin Yuda devletine son verdiler. (538)
Babillerin en nemli eserleri; Babil asma bahesi ve Babil kulesidir.
Eski Babil devletini Hititler (M: 1531) kinci Babil devletini de Persler ykmtr.
(539)
Asurlar
(M:
2000-612)
lk kara koloniciliini yapan devlettir. En nemli kolonileri Kayseri yaknlarndaki
Kltepedir.
Anadolu ile ticaret yaptklarndan, Anadoluya ilk yazy getirdiler.
srail devletini ykarak buradaki Yahudileri srdler. lk smrgeci devlettir.
lk defa atl birlikleri, ktphaneleri kurdular. Nemrut da heykelleri Asurlara aittir.
Med ve Babil ittifak sonucu ykld.
Elamlar
(M:
3000-750)
Bakentleri Sustur. Mezopotamyann en zayf devletidir.
Gzel sanatlar ve ssleme alannda byk gelime gstermitir.
Asurlar tarafndan yklmtr.

Msr
Uygarl

Etraf doal
savunma
snrlaryla
evrili
olduundan az
istilaya
uram, zgn
bir uygarlk
ortaya
koymutur.
nceleri Nom ad verilen ehir devletleri eklinde kurulmutur.
Msr; lah-Kral denilen Firavunlar tarafndan ynetildi.
lk yazl antlama olan Kade Antlamasn Hititlerle yaptlar.
Hiyeroglif yazsn ve Papirs kadn buldular.
lmden sonraki hayata inandklarndan Firavunlar iin Piramit, halk iin Labirent
adl mezarlar yaptlar. En nemli tanrlar gne tanrs Radr.
Cesetler mumyalandklarndan tp, anatomi, eczaclk, kimya bilimleri geliti.
lk defa pi saysn, gne yl takvimini, geometri, drt ilem,alan ve hacim
lmlerini buldular. Mimaride ileri gittiler.
En nemli mimari eserleri Piramitlerdir. zellikle; Keops ve Neferti








5
Suriye Filistin (Dou Akdeniz) Uygarl
braniler Dnyada ilk tek tanr inancn getirdiler. Dinleri rk olduundan yaylmad.
branilere; Yahudi ve Musevi de denilmitir. Kutsal kitaplar Tevrattr.
Fenike alfabesini kullanmlardr. En nemli eserleri Kudsteki Sleyman
mabedidir.
Medler Yuda, Asurlar srail devletini yktlar. Romallarca Filistinden srldler.
Fenikeliler Siteler halinde kurulmutur. Topraklar tarma elverili olmadndan deniz
koloniciliine ynelmilerdir. nemli kolonileri Kartacadr.
Mezopotamya kltrn batya tamlardr.
Dnya kltr ve medeniyetine en nemli katklar 22 harfli ilk alfabeyi
bulmalardr.

Yunan ve Roma Uygarl
Girit
Medeniyeti
(M:
3000-1400)
Egede bilinen en eski uygarlktr. Kaya oymacl ile ev ve saraylar yapmlardr.
Seramikleriyle nldrler. Gl bir deniz filosuna sahip olmulardr.
Msr etkisiyle bir resim yazsn gelitirmilerdir. Bu yazya Lener A denilmitir.
Girit uygarlna M:1400 ylnda Hellasdan (Yunanistan) buraya gelen Akalar son
vermitir.
Miken
(Aka)
Uygarl
(M:
2000-1200)
Akalar tarafndan kurulmutur.
Gl savunma surlaryla evrili saraylar yapmlardr. Kuyu mezarlaryla nldrler.
Giriti alm, Girit yazsnn etkisi ile Lener B adl kendilerine zg bir yaz gelitirmi,
Grekenin temelini atmlardr.
Deniz ticareti yapm, anakkale boazna egemen olmak iin Truva savan
yapmlardr.
Dorlar tarafndan yklnca, bat Anadolu sahillerine gelerek yonlar kurdular.
Yunan
Medeniyeti
(M:1200-
338)
Dorlar tarafndan Yunanistanda Polis ad verilen ehir devletleri halinde kurulmutur.
lk demokrasiyi uyguladlar. Yunanistanda ynetim ekilleri srasyla; Krallk, Tiran,
Aristokrasi ve Demokrasidir.
Perslerle savaarak, onlarn batya doru yaylmalarn engellediler.
Deniz ticareti ve kolonicilii ile uratlar. Kolonilerini vatan olarak benimsemilerdir.
ok tanrl bir inana sahiptirler. En nemli tanrlar Zeusdur. Yunanllar; tanrlarn
insan eklinde dnmlerdir.
Tanrlar onuruna Olimpus danda Olimpiyat oyunlar dzenlemektedirler. Yunanllar
arasnda siyasal bir birlik olmamasna karn, kltrel ve dini bir birlik bulunmaktadr.
Olimpiyat oyunlar ve dil, Yunan toplumlar arasnda bir birlik oluturmaktadr.
Yunanllar, felsefe ve bilim alannda ileri gitmilerdir. Mimari gelimitir. Mimaride
Dor nizamn buldular.
Helenizm
(M: 330-
30)
Byk skenderin Asya seferi sonucu dou ile bat kltrn kaynamasna Helenizm
denir.
skenderiyede bir ktphane kurdu. Bilim ve felsefe geliti.
Douda rann ynetim ekli olan Satraplklar, batda ise ehir devletlerini
benimsedi.
Byk skenderin varis brakmadan lmesi zerine topraklar komutanlar arasnda
paylatrld.
Roma mp.
(M:753-
MS:1453)
Hristiyanl resmen kabul eden ve Cumhuriyet ynetimini ilk uygulayan devlettir.
Yunanllardan Fenike alfabesini alarak Latin alfabesini oluturdular.
Msrdan gne ylna dayal takvimi alarak Julyen takvimini yaptlar.
Halk snflara ayrlmtr. Snflar arasndaki mcadele sonucu (Partice-Plep) Oniki
levha yasalar kt. Gnmz Avrupa hukukunun temelini oluturdu.
Lejyon ad verilen paral askerler de kullanlmaktaydlar. Kartaca ile Pn savan yapp
onlar yendiler.
395 ylnda Kavimler gnn etkisi ile nce dou ve bat olmak zere ikiye ayrld.
476 ylnda bat roma imparatorluu ykld. lka sona erdi. Avrupada Feodalite
olutu.


6
ran Medeniyeti
Medler

(715-550)
nceleri Asurlarn egemenliinde kaldlar. Daha sonra bamsz oldular.
Babillerle birleerek 612 ylnda Asurlar yktlar. Lidyay yendiler
Persler tarafndan yklmlardr.
Persler
(M: 559-330)
Medleri ykarak kuruldu. Anadolu, Mezopotamya ve Msr ald. skit ve
Yunanllarla savamlardr.Perslerin batya ilerlemesini Yunanllar durdurmutur.
Byk skender, Gavgamela savanda Persleri yenerek bu devlete son verdi.
Persler; lkeyi eyaletlere (Satraplk) ayrarak, her Satrapln bana bir vali
(Satrap) tayin ettiler. Dnyada ilk eyalet sistemini ve posta tekilatn kurdular. Kral
yolunu onardlar.
Ateperestte denilen Mecusilik (Zerd) dinine inandlar. Bu dinde iyilik ve ktlk
tanrlar olmak zere iki tanr bulunmaktadr.

Anadolu Uygarlklar
Hitit (Eti)
M:2000-
700
- Anadolunun ilk siyasal birlii ve merkezi ynetimi saladlar.
- Tavananna ad verilen kralie devlet ynetiminde sz sahibidir.
- Kraln yetkilerini snrlayan Panku adl meclisleri vard. Tarihteki ilk meclistir.
- Anal adl ilk tarih yazcl yapld. Tanrlara sunulan yllklardan olumaktadr.
- Civi ve Hiyeroglif yazsn kullandlar. Tarihte ilk aile hukukunu yapmlardr.
- Hitit dini ok tanrlyd. Bin tanrl lke ad verilmitir.
- Mimaride, heykelcilik ve kabartmaclkta ileri gitmilerdir. Destanlar Kumbartidir
- lk yazl antlama olan Kadei yaptlar.
Frigler
M:1200-
676
- Balca geim kaynaklar tarm ve hayvanclktr. Tarm ile ilgili ilk kanunlar yaptlar.
- Tiftik keisi klndan yaptklar Tapates adl hal ve kilimleri nldr.
- Fenike alfabesini kullanmlardr. En nl tanrlar tarm tanrs Kibeledir.
- En nemli eserleri Midas mezar ve tapnadr. Krallarna Midas denir.
- Kuyumculuk ve ticarette ilerlemilerdir.
Lidyallar
M:1200-
547
- lk paray buldular. (M: 700) Parann bulunmas zerine ticaret geliti. Takas sona erdi.
- Efesden Asurlarn bakenti Ninovaya kadar uzanan tarihi kral yolunu yaptlar.
- Altn ve Mcevher ilemeciliinde ileri gittiler. Fenike alfabesini kullandlar.
- Orduya pek nem vermediklerinden paral askerler kullandlar. Buda yklmalarna neden
oldu.
- lk sigortaclk rnei grlmtr. Filozof ve airlere devlet tarafndan maa
balanmtr.
yonlar
M:1200-
545
- Dorlarn nnden kaarak bat Anadolu sahillerine gelen Akalar tarafndan ehir
devletleri halinde kuruldu. Deniz koloniciliinde ileri gittiler.
- Dou kltrn batya tamlardr. Fenike alfabesini kullanmlardr.
- Bilimsel anlamdaki ilk tarih almasn yapmlardr.
- Bilim ve felsefede ileri gitmilerdir. Mimaride ion nizamn buldular.
Urartular
M: 900-
600
- lke illere blnm, bu illere merkezden atanan valiler gnderilmektedir.
- Anadoluda madencilik ve kanal yapmnda ileri gitmilerdir.
- En nemli tanrlar sava tanrs Haldidir. lmden sonraki hayata inandklarndan
mezara llerin eyalarn da koymaktadrlar.
- ivi ve Hiyeroglif yazsn kullanmlardr.

Asya Uygarlklar
in Med. pek ticareti sayesinde ipek yolu olutu. ivi yazsn kullandlar.
Barut, pusula, kat, matbaa ve mrekkebi ilk defa buldular.
Slaleler eklinde ynetildiler. Trk ordusunu rnek aldlar.
Tapnak ve saray yapmnda ileri gitmilerdir. Trklere kar in seddini yapmlardr.
Milli dinleri Kanfiys ve Taodur. Budizm de inde geni bir taraftar bulmutur.
Hint Med. Halk snflara ayrlmtr. (Kast sistemi) Snf ayrl, hint ulusu olumasn engelledi
ve istilaya uramalarna neden oldu.
Dinleri; Hinduizm, Budizm, Brahmanizm ve Vedadr.
Baharat ihracat sonucu baharat yolu ortaya kt.


7
SLAM NCES TRK TARH
GR
Trklerin
Anayurdu
Batda Hazar Denizi. Douda Kingan, Kuzeyde Altay ve Sibirya. Gneyde Hindiku
ve Karanlk dalarla evrilidir.
Gler
(Kavimler
G-375)

Hunlarn batya doru g etmeleri sonucu Avrupadaki milletlerin yer deitirme
olayna kavimler g denir. Hunlarn nnden kaan kavimlere barbar kavimler
denir.
G Nedenleri Orta Asyadaki kuraklk
in basks ve karde boylarn birbirleriyle mcadeleleri
Topraklarn ve otlaklarn yetersizlii
Nfus art ve Hayvan hastalklar
G Yollar Batya yaplan glerde hazar denizinin kuzeyinden ve gneyinden gidilmitir. Hazar
denizinin kuzeyinden gidenler Avrupa ve Karadenizin kuzeyine gitmi, hristiyan
olmu milli benliklerini yitirmilerdir. Hazar denizinin gneyinden gidenler ortadou,
ran ve Mezopotamyaya gelmi Mslman olmu milli benliklerini korumulardr.
Glerin
Sonular
Gnmz Avrupa toplumu olutu
Roma nceleri ikiye (395) ayrld. Sonra da B. Roma mparatorluu ykld.
(476)
Avrupada feodalite, kilise ve skolastik dnce glendi.
Avrupann etnik yaps deiti. Siyasi birlii paraland
Trkler, Avrupada devlet kurdular.

LK TRK DEVLETLER
Byk Hun
(Asya Hun)
Devleti
M: 220-
MS:220
Teoman tarafndan kurulmutu. Bakentleri tkendir.
Teomann aknlarn durdurmak iin inliler in seddini yaptlar
lk defa btn Trkleri tek bir bayrak altnda topladlar
Teomandan sonra baa geen Mete Han; ini vergiye balad.
Mete Hann ini igal etmemesinin temel nedeni kalabalk inliler arasnda
Trklerin asimile olabilecei endiesiydi. lk defa orduyu onlu sisteme gre
dzenledi.
Hun devlet adamlarnn inli Prenseslerle evlenme, ipek yolunun elden kmas,
taht kavgalar ve lks merak nedeniyle devlet zayflayp ykld.
Avrupa Hun
Devleti
Balamir tarafndan kuruldu.
Merkezi Budapetedir. En gl hkmdarlar Atilladr.
Romay ilk defa kuatan Trk devletidir. Bizans vergiye balad.
Anadoluya ilk defa ayak basan Uldz Handr
Avrupada kalan Hunlar, milli benliklerini yitirdiler.
Gktrkler
(552-659)
Hun devletinden sonra Asyada kurulan ikinci Trk devletidir.
Trk adn ilk defa bir devlet ad olarak almlardr.
Kurucusu Bumin Kaandr. kili ynetim sistemini uyguladlar.
pek yoluna egemen olmak iin Sasanilerle birleerek, Akhunlar yktlar.
in saldrs sonucu nce ikiye ayrld. Sonra ykld.
ll. Gktrk
(Kutluk)
Devleti (680-
745)
Kutluk ilteri Kaan tarafndan kuruldu
Bakenti Karakumdur. Bilge Kaan dneminde Orhun antlarn yaptlar
Orhun antlar, tarihte Trk adnn getii ilk belgedir.
Karluk, Basmil ve Uygur saldrs sonucu ykld.
Uygurlar (745-
840)
Kutluk Bilge Kl Kaan tarafndan kuruldu
Bakentleri nceleri Ordu Balk ve sonra da Karabalgasundur.
Talas savandan sonra Orta Asya egemenlii Uygurlara geti.
Mani ve Budizm dinini ilk defa benimseyen Trk toplumudur
Yerleik hayata geen ilk Trk devletidir
Saray ve Tapnak mimarisinde ileri gittiler
Uygur alfabesini yaptlar. Treyi ve g destanlar vardr.
En ok yazl belge brakan Trk devletidir. Moollarn Trlemesini saladrlar.
8

Dier Trk Boy ve Devletleri

Avarlar stanbulu ilk defa kuatan Trk devletidir.
Slavlar etkileyerek devlet kurmalarn saladlar.
Hristiyanl benimseyerek benliklerini yitirdiler.
Bulgarlar Karadenizin kuzeyinde Byk Bulgar kralln kurdular
Bu devlet; ikiye ayrlarak Tuna ve til (Kama) Bulgarlar adn ald.
Tuna Bulgarlar Hristiyanl benimseyerek Slavlat.
til Bulgarlar da Mslmanl benimsedi. Mslmanl benimseyen ilk Trk
devletidir.
Hazarlar Kafkasyann kuzeyinde yaadlar
Mslmanlarla ilk savaan Trk devletidir.
Ar bir dini ho grl benimsediler
Trklerde Musevilii benimseyen ilk devlettir.
Akhunlar
(Eftalit)
Sasani ve Gktrk saldrs sonucu ykld
pek yolu zerinde olduundan bir ok saldrya uradlar.
Karluklar

Birinci Gktrk devletini ykmlardr.
Talas savanda Mslman Araplar desteklediler
lk Mslman Trk devleti olan Karahanllar devletini kurdular.
lk Mslman Trk boyu olduu kabul edilmektedir. Fakat yeni aratrmalarn
sonular, ilk Mslman Trk boyunun til Bulgarlar olduunu ortaya koymutur.
Krgzlar Uygurlara kar isyan ederek bu devleti yktlar.
Cengiz Hana ballklarn bildiren ilk Trk devletidir.
Manas destan Krgzlara aittir.
Sabirler
(Sibirler)
Gnmz Sibiryaya adlarn verdiler.
Hazar devletini oluturmulardr.
Bakrt
(Bakurt)
Ural dalarnn gneyinde yaamlardr.
Kabile tekilatn korumulardr.
slam dinine girmilerdir.
Ouzlar
(Uzlar)
Avrupaya g etmilerdir. Bizans ordusunda paral askerler olarak altlar
Malazgirt savanda Byk Seluklularn safna getiler.
Peenekler Boy tekilat erevesinde kalm, devlet kurmamlardr.
Ruslarn Karadenize inmelerini engellemilerdir.
Bizans ordusunda paral asker olarak almlardr.
Malazgirt savanda Byk Seluklularn safna getiler
Hristiyanl benimseyerek dier toplumlar arasnda kayboldular
Trgiler Gktrklerin yklmas zerine Trkleri bir araya topladlar.
Emevilerle savaarak Orta Asyada yaylmalarn ve Orta Asyann
slamlamasn nlediler.
lk defa paray basan Trk devletidir.
Macarlar

Avar ve Peeneklerin basks sonucu Macaristana yerletiler
Hristiyanl kabul ederek, milli benliklerini yitirdiler.
Kumanlar
(Kpaklar)
Ruslarla mcadeleleri sonucu Ruslarn gor destannn konusunu oluturdular.
Ouzlarla yaptklar mcadele Dede Korkut hikayelerine konu oldu
Moollarn Trklemesini saladlar







9


BLM 4: SLAM TARH

SLAMDAN NCE ARAPLAR
Dini Durum ok tanrl bir inana sahiptirler. Mekke, Araplarn dini merkezidir. Hac nedeniyle
insanlar Mekkede bir araya gelmektedirler. Mekkede, tek tanr inanc olan Hanif dinine
inanlar da bulunmaktadrlar.
Siyasi
Durum
Araplar siyasi adan grupta incelenmektedir.
a) Kuzey Araplar: Arabistann kuzeyinde yaamaktadrlar. Filistin ve Suriye
topraklar bu blgededir. Buradaki devletler; Nebati, Tedmr, Gassani ve Kinde
devletleridir.
b) Gney Araplar: Yemen blgesi Araplardr. Buradaki devletler; Main, Sebe ve
Himyeridir.
c) Hicaz Araplar: Arabistann i blgesini kapsamaktadr. ehir devletlerinden
olumaktadr. Buradaki nemli ehirler; Mekke, Yesrib (Medine) ve Taifdir.
Ekonomik
Durum
Arabistanda temel geim kayna ticarettir. zellikle Mekke ve Medineliler
Hindistandan gelen Baharat yolu sayesinde zenginlemilerdi. Ayrca, hurma ve deve
retimi de yapmlardr.
Sosyal
Durum
Araplar, yaay bakmndan iki byk gruba ayrlmaktadr. Bunlar;
a) Bedevi: lde yaayanlar
b) Medeni: ehirde yaayanlar
lde yaayan Araplar arasnda (Hicaz) siyasi birlik olmadndan ve kabileler halinde
yaadndan sk sk kan davalarndan dolay uzun savalar (Ficar savalar) yaplmaktadr.
Her yl hac nedeniyle Mekkede dzenlenen panayrlar sayesinde Araplar arasnda kltrel
birlik salanmaktadr.

SLAM NCESNDE DNYA


Bizans
Devleti
Roma mparatorluunun ikiye ayrlmasndan sonra Dou Romaya Bizans denilmitir.
Bizans devleti, Hristiyan ve Ortodoks mezhebine balyd. ran Sasani devletiyle rekabete
giritiler.
Sasaniler Sasaniler, rana hakim olan Part devletini ykarak kurulmutur. (224-651) Gktrklerle
anlaarak ipek yoluna egemen olmak iin Akhun devletini yktlar. Baharat yolunu denetim
altna aldlar. Bizansla rekabete giriip savatlar. Atee tapmlardr. (Zerdt, Mecusilik)
Hz. mer dneminde 642 ylnda feth edildi.
Orta Asya Trkler, Gktrk devleti bayra altnda yaamlardr. Gktanr ve amanizm dinine
inanmlardr.
Hindistanda ise kast sistemi olduundan insanlar ezilmilerdir.
inde ise Budizm, Konfiys ve Taoizm dini bulunmaktadr. Kltr bakmndan ileri
gitmi, sulaleler halinde ynetilmi, komular ile sava halindedir.
Japonyada ise, Budizm ve intoizm dinleri bulunmaktadr. Halk ogunlarn basks altnda
bulunmaktadr.
Avrupa Bat Roma imparatorluu ykldndan, Avrupada feodalite rejimi egemendir. Halk feodal
beylerin ve Skolastik Katolik kilisesinin basks altnda bulunmaktadr.
Afrika Kuzey Afrika gelimitir. Hristiyanlk yaygndr. kesimde ise Animiz ad verilen tabiat
tanrlarna inanlmaktadr.







10

PEYGAMBERMZ DNEM

MEKKE DNEM
Peygamberimizin
Doumu
Peygamberimiz 571 ylnda Mekkede dodu. 632 ylnda Medine de vefat etti.
Peygamberimizin
Ailesi
Peygamberimiz, Kureyin Haimoullar kabilesine mensuptur. Babasnn ad
Abdullah, Annesinin ad ise Aminedir. Doumundan ay nce babasn, alt
yanda iken annesini, sekiz yanda iken dedesi Abdlmuttalibi kaybetti.
Sosyal
ve Ekonomik
Hayat
Peygamberimizi amcas Ebutalib yetitirdi. Peygamberimiz, dier Mekkeli
soylular gibi ticaretle urat. Yirmibe yanda iken Hz. Hatice ile evlendi.
Peygamber Olmas 40 yanda iken, Hira maarasnda kendisine ilk vahiy geldi. lk vahiy oku diye
balar.
lk Mslmanlar Kadnlardan; Hz. Hatice, erkeklerden Hz. Ebubekir, ocuklardan Hz. Ali,
klelerden Hz. Zeyd (RA)dr.
Mekkedeki
Mcadelesi
Mslmanlar, basklar karsnda ilk hicreti 615 ylnda Habeistana
gerekletirdiler. 621 ylnda Akabe denilen yerde baz Medineliler Peygaberimize
biat ettiler. (Ballklarn sundular). Peygamberimizi Medineye davet ettiler.
Hicret 622 ylnda Medinelilerin daveti zerine Mslmanlar Medineye g ettiler.
Hicretle birlikte, Mslmanlar bir devlete sahip oldular. slam geni bir alana
yaylma imkann buldu.

MEDNE DNEM
NEDENLER SONULARI
BEDR
SAVAI
(624)
Mekkeyi ekonomik adan bask altnda
tutmak
Mekkeli bir kervann mallarna el konulmas
Mekkelilerin Mslmanlar yok etmek
istemeleri
Mslmanlarn kazand ilk zaferdir.
am ticaret yolu Mslmanlarn eline
geti.
slam sava hukuku olutu
Mekkeli esirler, okuma yazma dersi
verdiler.
Uhut savana neden oldu.
UHUT
SAVAI
(625)
Bedir savann cn almak
Bir Mekke kervann Mslmanlarn eline
gemesi
Mslmanlarn ilk yenilgisidir
Hz. Hamza ehit oldu
Peygamberimiz yaraland
Yahudiler mriklere yardm ettiinden
Medineden srldler.
HENDEK
SAVAI
(627)
Medeniden srlen baz Yahudiler,
Mekkelileri kkrttlar.
Mekkelilerin Mslmanlara kesin bir darbe
vurmak istemeleri
Medinenin etraf hendeklerle kazl
olduundan ieri giremediler.
Mekkelilerin son taaruzu, Mslmanlarn
son savunmasdr.
Yahudiler, Mekkelilere yardm
ettiklerinden Medineden srldler.
am ticaret yolu, Hayber Yahudilerinin
eline geti
HUDEYBYE
BARII
(628)
Peygamberimizin hac yapmak iin Mekkeye
gitmesi
Mekkelilerin Mslmanlar kabul etmeyip
bar antlamas yapmak istemeleri
Mekkeliler, Medine devletini hukuken
tanm oldular.
slamiyet hzla yayld.
HAYBERN
FETH(629)
Yahudilerin am ticaret yolunu tehdit
etmeleri
Hayberin fethi ile am ticaret yolunun
gvenlii saland.
Hara vergisi ortaya kt.
MUTE
SAVAI
(629)
Bir Mslman elinin Bizansn Basra valisi
tarafndan ldrlmesi
Bir Mslman keif grubunun Gassanilerce
pusuya drlmesi
Bizansla yaplan ilk savatr.
Mslmanlar, Bizansn saysnn ok
olmas nedeniyle sava kaybettiler.

11
MEKKENN
FETH (630)
Mekkelilerin Hudeybiye antlamasn
bozmalar
Mekkenin alnarak slamn nndeki
engelin kaldrlmak istenmesi
Mekkenin fethi ile btn Arap
yarmadasnn fethi kolaylat.
slamiyet yarmadada hzla yayld.
Hicazda siyasal birlik saland.
HNEYN VE
TAF
SEFER(630)
Putperestlerin Mslmanlara kar son bir
direnie gemeleri
Putperestler yenilerek Taif alnd

TEBK
SEFER (631)
Bizansn Arabistan zerine byk bir sefer
dzenleyecei haberinin gelmesi
Haberin aslsz olduu ortaya kt.
Gassani Araplar Mslman oldular.
Arabistan yarmadasnn siyasal birlii
saland
Peygamberimizin son seferidir.














































12

DRT HALFE DNEM (632-661)


HZ. EBUBEKR DNEM (632-634)

YNETMLE LGL
ALIMLARI
POLTKASI FETHLER
Mslmanlarn ilk halifesidir.
Devletin siyasi birliini salad
Kuran tek kitap haline getirdi
Devlet memurlarna maa
balad.
Dinden dnenlerle sava
yapt. (Ridde Savalar)
Zekat vermeyen ve
yalanc Peygamberlerle
savat.

634 ylnda Bizansla Yermk
sava yapld.
Bizans bu savata yenildi.
Mslmanlarn Bizansa kar ilk
baarsdr. Suriye kaplar
Mslmanlara ald.
Sasanilerle ilk sava yapld. (Hire)

HZ. MER DNEM (634-644)

YNETMLE LGL
ALIMALARI
BZANSLA YAPILAN
SAVALAR
RANLA YAPILAN
SAVALAR
DER
FETHLER
lk divan, devlet hazinesi
(Beytl mal), ordugah ehirleri ve
yeni ynetim birimlerini kurdu.
llere valilerin yannda
kadlar da grevlendirdi.
Not: Sikast sonucu ehit edildi.
Ecnadin sava
(635): Bizans yenildi.
Suriyenin fethi
tamamland.
Filistin ve Kudsn
fethi (637)

Kpr sava (634)
Mslmanlar yenildi.
Kadisiye Sava (636)
Celula sava (637)
Nihavent Sava (642)
Sasaniler ykld. Trklerle
komu olundu.
Azerbeycan
(643-44)
Ve Msr
alnd. (640)

HZ. OSMAN DNEM (644-656)

OLAYLAR FETHLER DENZLERDEK
MCADELE
Kuran oaltld.
Emeviler st dzeye
getirildiinden isyan kt.
Hz. Osman ehit edildi.
rann fethi tamamland
lk kez Trklerle bu dnemde
savald. (Hazarlarla)
Tunusa kadar olan yerler ele
geirildi.
lk slam donanmas yapld
649 ylnda Kbrs vergiye
baland
lk deniz sava Bizansla yapld.
(652) (Zatssevari)



HZ. AL DNEM (656-661)

SORUNLAR VE SAVA DNEMN GENEL ZELLKLER
Cemel Sava (656): Hz. Ali ile Hz. Aye
arasnda yapld.
Mslmanlar arasndaki ilk i savatr.
Sffn Sava (657); Muaviye ile Hz. Ali
arasnda yapld.
Hakem (Tahkim) Olay : Muaviye ile Hz. Ali
arasndaki sorunlar zmek amacyla dzenlendi.
Kufe bakent yapld
sava yapldndan fetihler durdu.
Hz. Alinin ehit edilmesi ile drt halife dnemi sona
erdi.
Hz. Alinin taraftarlar Hz. Hasan halife setiler. O
da Muaviyeye biat etti.
Bu dnemde Mslmanlar e ayrldlar.
1. Hz. Ali taraftarlar (ii)
2. Muaviye taraftarlar (Emevi)
3. Hariciler (kisine de kar)




13

EMEV, ABBAS VE ENDLS EMEV DEVLETLER

EMEVLER (661-750)
Hkmdarlar Savalar - Fetihler Dier Olaylar
Muaviye
(661-680)
stanbulu ilk kez kuatt
Tunus, Herat, Niabur ve Belh alnd.
Buhara ve Semerkant, vergiye baland.
Emevilerin kurucusu ve ilk halifesidir.
lk posta ve muhafz birliini kurdu
Yezidi veliaht tayin ederek hilafeti saltanata
dntrd.
Yezid
(680-683)
Kerbelada Hz. Hseyini ehit etti.
Mslmanlar, ilk kez Atlas Okyanusuna
kadar olan yerleri el geirdiler.
Kerbeladan sonra Mslmanlar kesin olarak
ikiye ayrldlar. Bunlar; Snni ve iidir.
Abdlmelik b.
Mervan
(683-705)
-Atlas Okyanusuna kadar olan btn
kuzey Afrika kesin olarak alnd.
-Sicilya ve Sardunya adalar alnd.
lk slam paras basld.
Arapa resmi dil oldu.
Velid (705-715) Belh, Fergana, Buhara ve Semerkand
alnd.
711 ylnda Tark b. Ziyad spanyay
feth etti.
Mslmanlar ilk kez Avrupaya getiler.
Dierleri 732 ylnda Puvatya savanda
Mslmanlar Franklara yenildiler.
slamn Avrupadaki ilerleyii durdu.
Pirene dalar snr oldu.
750 ylnda Ebu Mslim Horasani isyan
ile ykld.
Sleyman dneminde stanbul karadan
ve denizden kuatld.
-Hilafeti saltanata dntrdler
-lkeyi eyaletlere bldler.
-Trklerle en iddetli savalar bu dnemde
yapld. (Trgilerlerle)
-slam mimarisi Hristiyan mimarisiyla
yarabilecek dzeye geldi.
-Emeviler fetihi bir devlettir. slam snrlar
geniledi.
-Irk bir politika izlediklerinden ve Arap
olmayan Mslmanlara (Mevali) ikinci snf
vatanda muamelesi yaptklarndan
ykldlar.
-Bakent amdr.

ABBASLER (750-1258)
Savalar
Fetihler
-inle 751 Talas sava yapld.
-Bizans snrnda Avasm adl tampon ehirler kurdu.
-ii Bveyhilerin denetiminden kurtulmak iin Seluklulardan yardm istediler. Turul bey,
Bveyhileri yenerek Abbasileri denetimi altna ald.
Genel
zellikler
-Badat ehrini kurarak bakent yaptlar.
-Trklere ilk nem veren Memundur. Harun Reit, dneminde Trkler orduya alnd.
Trklere en fazla nem veren Abbasi halifesi Mutasmdr. Sadece Trkler iin Samarra
ehrini kurdu.
-Memun dneminde lk tercme hareketi yapld.
-stanbulu kuattlar fakat baarl olamadlar.
Emirul
Umera
Abbasiler, eitli blgelere yar bamsz genel valiler gnderdiler. Bunlara Emirul Umera
vaya Tevaiful Mlk ad verilmitir. Bu olay, Abbasilerin yklmasna zemin hazrlad.
Emirl Umeralar unlardr.
Kuzey Afrikada: Alebiler, drisiler
Msrda: Tulunoullar, ihitler, Fatimiler, Eyybiler ve Memlkler
randa: Tahiriler, Safariler ve Bveyhiler
Maverannehirde: Samaoullar
Ykl 1258 ylnda Mool saldrs sonucu Abbasi devleti ykld. Halifelik Memlklere geti.






14
ENDLS EMEV DEVLET (756-1031)
Kuruluu Emevilerin Abbasiler tarafndan yklmas zerine Emevi ailesinden Emir Abdurrahmen
spanyaya gelerek bu devleti kurdu.
Genel
zellikleri
Bakenti Kurtubadr. Bilime nem vermi, slam biliminin batya tanmasn salamtr.
Endls yneticileri de kendilerini halife ilan etmi, bu durumda Mslmanlar siyasi adan
10. yzylda e ayrlmlardr. (Abbasi, Fatimi, Endls Halifeleri)
Ykl Hristiyanlarn saldrs sonucu ykld. Daha sonra burada Murabtlar (1086-1147),
Muvahitler (1147-1212) ve Beni Ahmer devleti (1230-1492)kuruldu. slam kltrn batya
aktardlar. Hristiyanlarn saldrs sonucu ykld. Buradaki Mslman ve Yahudiler
Enginizasyon mahkemelerinde ldrldler. Yahudiler Osmanllara sndlar.


BLM 5: TRK-SLAM TARH

lk Mslman Trk Devletleri
Karahanllar
(840-1212)
lk Mslman Trk devletidir. Karluk-Basmil ve iil boylar tarafndan kurulmutur.
Kurucusu Bilge Kadir Handr. Bakenti Karabalgasundur. lk Trk slam eserlerini ortaya
koydular. Resmi dilleri Trkedir. lk Mslman hkmdar Satuk Bura Handr.
Karahtay ve Harzemahlar tarafndan ykldlar.
Gazneliler
(963-1187)
Bakentleri Gazne olduundan bu devlete Gazneliler denilmitir. Kurucusu Alp Tekindir.
En gl hkmdar Gazneli Mahmuttur. Gazneli Mahmut, Hindistana 17 sefer
dzenleyerek blgenin Mslmanlamasn salamtr. Abbasi halifesine yardm
ettiinden kendisine sultan nvan verildi. Yerine Mesut geti. Fakat Dandanakan
savanda (1040) B.Seluklulara yenilince devlet zayflad.
Tulunoullar
(868-905)
Msrda kurulan ilk Trk-slam devletidir. Abbasilere kar isyan eden Tulunolu Ahmet
tarafndan kurulmutur. Abbasiler tarafndan yklmtr.
hitler
(Akitler)
935-969
Msrda kurulan ikinci Trk-slam devletidir. Kurucusu Muhammed Togatr. Hicaza
egemen olan ilk Trk devletidir.

Dier Trk ve Mslman Devletler
Fatimiler
(910-1171)
Peygamberimizin kz hz. Fatmann soyundan geldiklerinden bunlara Fatimiler
denilmektedir. Tunusta kuruldu. Daha sonra hitleri ykarak Msra egemen oldular. Bir
ii-Arap devletidir. iilii yaymaya altlar. Kendilerini Halife ilan ettiler. Eyyubiler
tarafndan ykldlar.
Eyyubiler
(1171-1250)
Selahattin Eyyubi tarafndan Msrda kurulan bir Trk-slam devletidir. 1187 Httn
savanda Hallar yenerek Kuds aldlar. Bu olay, lll. Hal seferine neden oldu. Bu
savata da hallar yendiler.
Memlkler
(Klemenler)
1250-1517
Msrda kurulan son Trk slam devletidir. Eyyubileri ykarak kurulmutur. Kurucusu
Aybergtir. Abbasiler yklnca halifelik Klemenlere geti. Moollar Ayncalut ve Elbistan
savalarnda yenerek slam dnyasn korudular. Resmi dilleri Trkedir. Osmanllar
tarafndan yklmtr.
Harzemahlar
(1097-1231)
Bakenti Grgentir. B. Seluklulara bal bir atabeylik olarak kuruldu. Moollarla
savaarak slam dnyasn Mool tehlikesine kar korudular. Moollarla slam dnyas
arasnda tampon devlet oldular. 1231 Yassemen savanda A.Seluklulara yenilince
zayfladlar ve Mool denetimine girdiler.
Bveyhiler
(932-1062)
randa Emirulumera olarak kurulan bir ii-ranl devlettir. Abbasileri denetimleri altna
aldklarndan bu devletin zayflamasna neden oldular. Abbasiler, bunlarn basksndan
kurtulmak iin Seluklulardan yardm istediler. Seluklular bu devlete son verdiler.
Samanoullar
(895-1005)
Horasan ve Maverannehirde kurulmu olan bir ranl Snni devlettir. Trklerin ve
Ortaasyann Mslmanlamasn saladlar. Gazneli ve Karahan ittifak sonucu ykldlar.
Safeviler
(1502-1736)
randa kurulan bir ii ranl devlettir. Dou Anadoluda iilii yaymak istediinden
Osmanllarla kar karya gelmi ve yaplan savalar kaybetmitir. Kurucusu ah
smaildir.
Karakoyunlar
(1380-1469)
lhanl devletinin yklmas zerine Erbil ve Nahvanda kurulan bir Trk slam devletidir.
Timura yenilince Osmanllardan yardm istediler. Bunun zerine Ankara sava yapld.
Akkoyunlular tarafndan ykldlar.
15
Akkoyunlar
(1370-1502)
Diyarbakr ve evresinde bulunan Ouz Trkleri tarafndan kuruldu. En tannm
hkmdar Uzun Hasandr. Fatihle yaptklar Otlukbeli savan kaybedince zayfladlar.
ah smail tarafndan ykld.
Mool
mparatorluu
(1206-1227)
Cengiz Han (Timuin) Moolistanda kuruldu. in, Orta Asya, Rusya ve slam dnyasn
elegeirdi. Btn Trkleri nc ve son kez tek bir bayrak altnda topladlar. Moollar,
Uygurlar tarafndan Trkletiler. Cengiz hann lm zerine devlet drde ayrld.
1- Altonordu Devleti: Bugnk Rusya ve karadenizin kuzeyinde kuruldu. Mslman
oldular.
2- aatay Devleti: Trkistan ve Afganistanda kuruldu. Mslman oldular.
3- lhanllar: ran, Irak, Azerbeycan ve Anadoluda kuruldu. Mslman oldular.
4- Kubilay Hanl: inde kuruldular. Zamanla milli benliklerini yitirerek
inliletiler.
Timur
mparatorluu
(1370-1507)
Timur tarafndan aatay devletini ykarak kuruldu. Ankara savanda Osmanllar yenerek
Batdaki fetihlerin gecikmesine neden oldu. Altnordu devletinin paralanmasna neden
oldu. Bunun zerine Ruslar bamszlaarak zamanla btn Trkleri tehdit eden bir g
haline geldi. Timur devleti yklnca bir ok kk devlet kuruldu.
Babur
mparatorluu
(1526-1858)
Timurun torunu Babur ah tarafndan Hindistanda kuruldu. Hindistanda kurulan son Trk
devletidir. En nemli eserleri Ta Mahaldr. ngilizlerin smrgecilik faaliyetleri sonucu
ykld.


BLM 6: SELUKLULAR

Byk Seluklular (1038-1040/1157)
Seluk Bey Seluklu devletinin kurucusu ve isim babasdr. Ouz Yabgu devletinde suba olarak
grev yapyordu. Ouz Yabgu devletiyle aras bozulunca Cend ehrine geldi. Mslman
oldu. Seluklu devletini kurdu.
Turul ve
ar Beyler
Dnemi
Turul Bey; 1038 ylnda Niaburu alnca adna hutbe okutup para bastrd. 1040
Dandanakan savanda Gaznelileri yenince Horasana egemen olup devletin temellerini
salamlatrd. 1048 Pasinler savanda Bizans yendi. Bylece Bizansn zayf olduu
anlald. Anadolunun Trk yurdu olabilecei anlald. Bizansla ilk antlama bu
dnemde yapld. Halifenin yardm istemesi zerine 1055 ylnda Badata gitti ve ii
Bveyhilerin Abbasiler zerindeki egemenliine son verdi. Bylece Seluklular, slam
dnyasnn koruyuculuunu stlendiler.
Alparslan
Dnemi
Anadoluyu yurt edinmek amacyla 1071 Malazgirt savanda Bizans yendi. Bizansla
bir antlama yapld. Fakat uygulanmad. Anadolunun kaplar Malazgirt zaferiyle ald.
Anadoluda ilk beylikler kuruldu. Bizansn slam dnyas zerindeki basklar ortadan
kalkt.
Melikah
Dnemi
Seluklularn en parlak ve snrlarnn en geni olduu dnemdir. Melikahn lm
zerine oullar arasnda taht kavgas yapld. (1092-1118) 26 yl sren bu taht kavgasna
fetret dnemi denir.
Sencar
Dnemi
Kardelerini yenerek tahta geti. 1141 Katvan savanda Karahtaylara yenildi. Bunun
zerine devlet zayflad. Ouz isyan ile ykld.
Seluklularn
Yklma
Nedenleri
Taht kavgalar ve lkenin hanedan yeleri arasnda paylatrlmas. Batnilerin
almalar. Vezir Nizamlmlkn ldrlmesi. Hal seferleri. Abbasilerin Seluklular
aleyhinde almalar. Ouzlarn kstrlmesi. Atabeylerin bamszlklarn ilan
etmeleri.
Genel
zellikleri
Anadoluyu Trkletirmeleri ve slamlatrmalar. slam dnyasnn koruyuculuunu
stlendiler. slam dnyasn Hal ve ii, Batni tehlikesine kar korudular. Nizamiye
medresesiyle iilie kar snni inanc savundular. slam dnyasnn siyasi birliini
saladlar. Seluklu topraklarnda Kirman Seluklar, Suriye Seluklar, Anadolu
Seluklar, Irak ve Horasan Seluklar devletleri kuruldu.
Atabeylikler llere vali olarak gnderilen Seluklu Meliklerin (Prenslerin) eitiminden sorumlu olan
kiilere denir. Bu kiiler tarafndan kurulan devletlere de atabeylik denir. Bunlar;
ldenizler (Azerbeycan), Salgurlar (Fars), Zengiler (Musul, Halep), Briler-Dmek
(am), Betekinoullar (Erbil) Atabeylikleridir.

16
Anadolu Seluklar Trkiye Seluklar (l077-1308)
Sleyman ah Anadolu Seluklu Devletinin kurucusudur. zniki alarak bakent yapt. skdara kadar
olan yerlere egemen oldu.
l. Klarslan l. Hal seferleriyle savat. znik hallarn eline geince bakent Konyaya tand. aka
beyliine son verdi.
l. Mesut ll. Hal seferleriyle savaarak onlar yendi. lk Anadolu Seluklu Parasn bast.
Anadoluya bu dnemde Avrupallarca Trkiye denilmeye baland. Bu dnemin
balarnda Seluklular Danimentlilere bal kaldlar.
ll. Klarslan lll. Hal seferleriyle savat. Danimentlilere son vererek Anadolunun siyasi birliini
salad. lkeyi onbir olu arasnda paylaarak Anadolu siyasi birliinin tekrar
bozulmasna neden oldu. 1176 Miryokefalon savanda Bizans yenerek Anadolunun
Trk yurdu olduunu ispatlad. Bizans, artk savunmaya geti.
Rkneddin
Sleyman ah
Bizans vergiye balad. Saltuklu beyliine son verdi.
l. Gyaseddin
Keyhsrev
kinci kez tahta geti. Antalyay alarak burada ilk Seluklu donanmasn kurdu.
Seluklular bylece denizcilik faaliyetlerine baladlar. Venediklerle ticari antlamalar
yapt.
zzeddin
Keykavus
Sinopu alarak burada ilk Seluklu tersanesini kurdu. Ermenilerle ticari antlamalar yapt.
l. Aleaddin
Keykubat
Mengcek beyliine son verdi. Grcistan Seluklulara balad. Alanyay alarak burada
bir tersane kurdu. Krmn Sudak limanna bir donanma gnderip burasn alarak ilk
deniz ar seferi gerekletirdi. Donanmann en gl olduu dnemdir. 1230
Yassemen savanda Harzemahlar yenerek onlarn zayflayp Moollar tarafndan
yklmasna neden oldu. Bu olay, Seluklularla Moollarn komu olmasna ve ileride
Moollarn Anadoluya saldrmasna neden oldu.
ll. Gyaseddin
Keyhsrev
Trkmenlerin dini bilgilerinin, ekonomik ve sosyal durumlarnn zayf olmas nedeniyle
1240 Baba-i isyan karmalar ve Seluklularn bunu zorlukla bastrmas Moollar
cesaretlendirdi. Moollarla 1243 ylnda yaplan Kseda savanda yenilmeleri zerine
Seluklular Moollara balandlar. Anadolu siyasi birlii paraland. Beylikler kurulmaya
balad.
Seluklularn
Ykl
Seluklular, Moollara kar Memlk Sultan Baybarstan yardm istedi. Baybars, 1270
Elbistan savanda Moollar yendi. Fakat Baybars ekilince Moollar tekrar saldrya
getiler. 1308 ylnda ll. Mesut lnce Seluklular kesin olarak ykldlar.





















17
BEYLKLER

Malazgirt Savandan Sonra Kurulan Beylikler
Saltukoullar
(1072-1202)
Erzurum ve evresinde Ebulkasm Saltuk tarafndan kuruldu. Anadoluda kurulan ilk
beyliktir.
Danimetliler
(1080-1178)
Kayseri, Sivas, Tokat ve Malatyada Daniment Ahmet Gazi tarafndan kuruldu.
Anadoludaki en gl beyliktir. Hallara kar byk savalar yapt.
Mengcekler
(1080-1228)
Erzincan, Kemah ve Divriide Emir Mengcek tarafndan kuruldu.
Artukoullar
(1102-1409)
Diyarbakr, Halep, Mardin ve Harputta Artuk beyin torunlar tarafndan kuruldu.
zmir
(aka beylii)
(1081-1093)
zmir ve evresinde aka bey tarafndan kuruldu. Denizcilikle uraan ilk Trk
beyliidir.

Kseda Savandan Sonra Kurulan Beylikler
Karamanoullar
(1256-1487)
Konya ve Karamanda Kerimuddin Karaman Bey tarafndan kurulmutur.
Anadoludaki en gl beyliktir. Konyada kurulduklarndan kendilerini Anadolu
Seluklu Devletinin Mirass olarak grmlerdir. Osmanl Devletini en fazla
uratran beyliktir. Anadoluda Trkeyi ilk kez resmi dil olarak kullanmlardr.
Germiyanoullar
(1299-1429)
Ktahyada Yakup bey tarafndan kurulmutur. Topraklarnn bir ksmn eyiz
yoluyla Osmanllara verdi. Daha sonra vasiyet yoluyla Osmanllara geti.
Hamitoullar
(1300-1425)
Antalya ve Ispartada Felekeddin Dndar Bey tarafndan kuruldu. Topraklarnn bir
ksmn parayla Osmanllara satt.
Dulkadiroullar
(1337-1515)
Mara ve Elbistanda Zeyneddin Karaca Bey tarafndan kuruldu. Osmanllara
katlan son beyliktir. Yavuz Sultan Selim, Turnada savayla (1515) bu beylie son
verdi.
Ramazanoullar
(1353-1608)
Adana ve Tarsusta Ramazan Bey tarafndan kuruldu. Yavuz dneminde kendi
istekleriyle Osmanllara katldlar. l. Ahmet dneminde bu beylik vilayete
dntrld. Osmanllara katlan son beyliktir.
Aydnoullar
(1308-1426)
zmir ve Aydnda Aydnolu Mehmet Bey tarafndan kuruldu. En gl denizci
beyliktir.
Candaroullar
(sfendiryaroullar)
(1299-1460)
Kastamonu ve Sinopta emseddin Yaman Candar tarafndan kuruldu. Denizcilikle
uramlardr.
Menteeoullar
(1261-1425)
Mula ve Fethiyede Mentee Bey tarafndan kuruldu. Denizcilikle uratlar.
Rodosu aldlar.
Saruhanoullar
(1313-1410)
Manisa ve Menemende Saruhan Bey tarafndan kuruldu. Denizcilikle uramtr.
Karesioullar
(1304-1348)
Balkesir ve anakkalede Karesi Bey tarafndan kuruldu. Denizcilikle urat.
Orhan Bey dneminde alnd. Osmanllara katlan ilk beyliktir. Bu beyliin
alnmasyla Osmanllar denizcilik faaliyetlerine baladlar ve Rumeliye getiler.
Ankara savandan sonra da tekrar kurulmad. Osmanllar, lk donanmay bu
beylikten elde ettiler.
Dierleri Erefoullar, Alaiye beyleri, Taceddin Oullar (Canik Beyleri), Sahip Ata oullar,
Pervaneoullar, Eretna Devleti, Kad Burhaneddin Devleti.
Genel zellikleri Trkeye nem verdiler. Anadolunun Trklemesi ve slamlamasn saladlar.










18

BLM 7: KLTR VE MEDENYET

Devlet Ynetimi
slam
Kltr ve
Medeniyeti
slam devletinde devlet bakanna halife denilmitir. Muaviyenin olu Yezidi veliaht
semesi zerine hilafet saltanata dnt. Hz. mer dneminde lke byk illere, Emeviler
dneminde Eyaletlere dnt. Abbasiler, vezirlik makamn kurdular. Hz. mer dneminde
divanlar, devlet hazinesi, ordugah ehirleri kuruldu. lk posta tekilat da Emeviler
dneminde oluturuldu.
Orta Asya
Trk
Kltr
Eski Trklerde hkmdarlara Han, Hakan, Kaan denilmektedir. lke hanedan yelerinin
ortak maldr (veraset sistemi) anlayndan dolay sk sk taht kavgalar yaplmtr. Tanr
tarafndan hanedan yelerine ynetme yetkisi verildiine inanlmaktadr. (Kut anlay)
Devletin nemli kararlarn alnd Toy veya Kurultay adl bir meclis bulunmaktadr.
Ayrca, hkmdarn ei olan Hatunda devlet ynetiminde sz sahibidir. lke boylar birlii
eklindedir. Asl hkmdar, lkenin dousunu ynetmektedir.
Trk-slam
Devletleri
Karahanllar da devletin banda han veya hakan unvanl bir hkmdar bulunuyordu. Byk
hakan devletin dousunu ynetmektedir. Hakann ei olan Hatun da devlet ynetiminde sz
sahibidir. B. Seluklular Badat alca Sultan unvann kullanmaya baladlar. slam
dnyasnn siyasi liderliini stlendiler. lk sultan unvann da Gazneli Mahmut kullanmtr.
lk Trk devletlerinde devlet ileri Divan- Saltanat denilen Byk Divanda grlrd.
Trkiye
Seluklular
lke meseleleri Byk Divanda grlr. Hkmdar bakentte olmadnda lkeyi
Niyabet Divan ynetmektedir. Mali ilerden istifa, Denetleme grevini iraf, askeri ileri
arz ve yazmalar ina (tura-i) divan yerine getirmektedir. Topraklarn datm, saym ve
istihbarat da Pervanicelik makam salamaktadr. Snrlarda ubeylikler kurulmutur.

Ordu
slam Kltr
ve
Medeniyeti
lk dzenli slam ordusunu hz. mer kurdu. Cnd isimli askeri ehirler (ordugah) yapt. lk
donanmay hz. Osman yapt. Abbasiler dneminde Bizans snrnda Avasm isimli tampon
ehirler kuruldu. Trkler Abbasiler dneminde orduya alndlar.
Orta Asya
Trk
Kltr
Trklerde ilk dzenli orduyu Mete Han yapmtr. Ayrca, dnyada ilk onlu sisteminin de
mucididir. Turan taktii ad verilen bir sava sistemleri vardr. (Hilal ve Kurt Kapan)
Ouzlar ve Peenekler, Bizans ordusunda paral askerlik de yaptlar.
Trk-slam
Devletleri
Karahanl ordusu drde ayrlr: 1. Saray Muhafzlar, 2. Hassa Ordusu, 3. Hanedan
yelerinin kuvvetleri ve 4. Bal devletlerin kuvvetleri. Gazneli ordusu: Gulamlar, dzenli
birlikler, eyalet askerleri, paral askerler ve gnlllerden oluurdu. Byk Seluklu
Ordusu da unlardan olumaktadr: 1. Merkez ordusu. 2. Guleman- Saray (Kapkulu) 3.
Hassa askerleri, 4. Melik ve idarecilerin ordusu. 5.Bal devlet ve beyliklerin askerleri 6.
Trkmenler 7. Sipahiler (kta)
Trkiye
Seluklular
Kara ordusu; hassa (Kapkulu, Gulam), Tmarl Sipahiler ve dierleri olmak zere e
ayrlmaktadr. Deniz kuvvetleri de kurmulardr. lk donanma Antalyada, ilk tersane
Sinopta kurulmutur.

Adalet ve Hukuk
slam Kltr
ve
Medeniyeti
Hz. mer dneminde illere valilerin yannda kadlar da atanmaya balad. Hukuk olarak
Kuran ve peygamberin uygulamalar esas alnd.(Kitap-Snnet) Alimlerin itihatlar ve
yorumlar ile bu hukuk zenginleti. Daha sonra buna kyas ve icma da eklendi.
Orta Asya
Trk
Kltr
Trklerde yazl hukuk olmadndan lke treye gre ynetilirdi. Byk davalara
hkmdar tarafndan atanan bir heyet, kk davalara ise Yargucu ad verilen hakimler
bakard. Hapis cezalar bulunmamaktadr.
Trk-slam
Devletleri
Trklerde hukuk ikiye ayrlmtr. Bunlar eri hukuk ve rfi Hukuktur. eri hukukun
banda Kadulkudat bulunur. Sivil davalara da Kadlar, askeri davalara da Kazasker
(Kadasker veya Kadleker) bakar. rfi davalarn banda da Emiri Dad bulunur. Ayn
zamanda bizzat sultann bakanlk ettii Divan- mezalimler de bulunmaktadr.
Trkiye
Seluklular
Byk Seluklularla ayndr.


19

Toplum ve Sosyal Hayat

slam Kltr
ve
Medeniyeti
Mslmanlar, gayri Mslimlere geni bir hogryle yaklamlardr. Emeviler
dneminde halk drt sosyal tabakadan olumaktadr. 1. Mslman Araplar, 2.
Mevaliler (Azatl Kle-Arap almayan Mslmanlar) 3. Zmmiler, 4. Kleler
Orta Asya
Trk
Kltr
Trk toplumu Budun, Boylar, Oymaklar, Obalar ve en son olarak da ailelerden oluur.
Snf ayrm ve klecilik bulunmamaktadr. Uygurlara kadar gebe yaamlardr.
Yaylak ve Klak hayatn srdrmlerdir.
Trk-slam
Devletleri
Meslek sahipleri ve Ticaretle uraanlarn kurmu olduklar Loncalar (Ahi) nemli bir
sosyal ve ekonomik kurulutur. Devletle esnaf arasnda ilikiyi salar. rnlerin kaliteli
olmasn ve denetimi yapar. Genlere mesleki eitim verir.
Trkiye
Seluklular
Ahi tekilatlar gldr.

Dini Hayat
slam Kltr
ve
Medeniyeti
slam devletlerinde her ey slami kurallara gre yaplmaktadr. Fakat slamn geni bir
alana yaylmasyla bu dine eitli yorumlarn katlmasna neden oldu. Bu yorumlar
sonucu mezhepler (ii-Snni/Hanefi,afi,Malik ve Hanbeli) ve tarikatlar ortaya kt.
Mslman olmayanlara da ehli kitap denilmi ve geni bir zgrlk verilmitir.
Orta Asya
Trk
Kltr
Eski Trk dini inanc blmde inceleyebiliriz. Bunlar; Tabiat glerine inanma, Atalar
klt, Gktanr ve amanizmdir. nemli dini kavramlar ise unlardr: aman ve Kam
(din adam), Kurgan (mezar), Balbal (mezarta), Yu (lm treni), Sagu (at) Ayrca,
Uygurlar Budizm ve Manihizm, Hazarlar Musevilik, Tuna Bulgarlar, Macarlar, Avarlar,
Peenekler, Gagavuzlar Hristiyan olmu milli benliklerini yitirmilerdir.
Trk-slam
Devletleri
Snni akidenin koruyuculuunu stlendiler. Bu amala Nizamiye medreselerini yaptlar.
Tarikatlar, Trk dnyasnda byk etkiye sahip olmutur. Bunlar; Kadirilik, Kbrevilik,
Ekberilik ve Yeseviliktir.
Trkiye
Seluklular
Tarikatlar Anadolunun dini hayatnda nemli yer tutmaktadr. Bunlar; Babailik,
Ekberiye, Mevlevilik ve Bektailiktir.

Ekonomi
slam
Kltr ve
Medeniyeti
lk devlet hazinesini (Beytl Mal) Hz. mer kurdu. slam devletlerinde gelir kaynaklar
eri gelirler ve rfi gelirler olmak zere ikiye ayrlr. eri gelirler; Mslmanlardan
alnanlar (zekat ve r), gayri Mslimlerden alnanlar (cizye ve hara) olmak zere ikiye
ayrlmaktadr. rfi gelirler ise; ganimet, gmrk vergileri, bal devletlerin dedii
vergiler, orman, tuzla ve madenlerden alnanlardr. Ticaret ve tarm hayat da gelimitir.
lk paray Emevi halifesi Abdlmelik bast.
Orta Asya
Trk
Kltr
Balca geim kaynaklar hayvanclktr. Ayrca, madencilik ve tarmla da uramlardr.
pek yolunun lkelerinden gemesinden dolay ticaret de nemli kazanlarndandr.
Trk-slam
Devletleri
Karahanllar; tarm, madencilik ve el sanatlaryla uratlar. Kervan ticaretine de nem
verdiler. Ticaret yollar zerinde ribat ad verilen ilk kervansaraylar kurarak ticaretin
gelimesini saladlar. Seluklularda ekonomi; tarm, ticaret, hayvanclk, madencilik ve
sanayiye dayanmaktadr. Seluklularda toprak drde ayrlr: 1. Has araziler 2. kta araziler
3. Haraci Araziler. Bunun dnda mlk ve vakf arazileri de bulunmaktadr. B.
Seluklularda ilk paray Turul Bey bast.
Trkiye
Seluklular
Devlete ait olan arazilere miri arazi denilmektedir. Bu araziler drde ayrlmaktadr. Bunlar;
Has, kta (tmar, dirlik) Mlk ve Vakf arazisidir. Ticareti gelitirmek iin kervansaraylar,
dk gmrk vergisi, antlamalar ve sigorta sistemi uygulamlardr. lk paray l. Mesut
bast.






20


lim-Kltr-Sanat ve Edebiyat
slam
Kltr ve
Medeniyeti
Emeviler dneminde slam mimarisi Hristiyan mimarisiyle yarabilecek bir duruma geldi.
Abbasiler dneminde geti. Samarra ehrinin kurulmasyla mimaride Trk etkisi
grlmeye baland. slamda resim ve heykel yasak olduundan minyatr ve hat sanatlar
geliti. Arapa ilk kez Emevi halifesi Abdlmelik dneminde resmi dil haline geldi.
slamda ilimler ikiye ayrlr. 1. Akli ilimler (Din D limler) 2. Nakli limler (Dini
limler) Abbasiler dneminde dier dillerden Arapaya eserler tercme edildi. Ayrca,
Badatta Beytl Hikme adl okul, ktphane ve tercme brolar alarak ilmin
gelimesine katkda bulundular. Endls Emevileri de slam medeniyetinin Avrupaya
gemesini salamtr.
Orta Asya
Trk
Kltr
lk Trke yazl belge Orhun kitabeleridir. Trk alfabeleri ise; Orhun (Gktrk), Uygur,
Arap, Kiril ve Latindir. Trk destanlar ise; Ouz Kaan (Hunlarn) Eregenekon
(Gktrklerin) Yaradl ve G (Uygurlarn), Manas (Krgzlarn) Alpertunga ve u
(skitlerin). Trkler, Uygurlara kadar tanabilir sanatlar yapmlardr. Uygurlarla birlikte
mimari ve yazl belgeler alannda da nemli almalar ortaya koymulardr.
Trk-slam
Devletleri
B. Seluklular dneminde Celali takvimi yapld. Ayrca, dnyann ilk niversitesi olan
Nizamiye medreseleri kuruldu. B. Seluklu ve Gaznelilerin resmi dili Arapa, Farsa ve
Trkedir. Karahanllarn resmi dili ise sadece Trke idi ve Uygur alfabesini
kullanmlardr. Bu dnemde yazlan eserler ise; Karahanllara ait olanlar: Divan- Lgati
Trk (Kagarl Mahmut), Divan- Hikmet (Ahmet Yesevi), Atabetl Hakayk (Edip
Ahmet), Kutatkubilig (Yusuf Has Hacip) ve Satuk Bura Han Destan (Anonim).
Seluklulara ait olan: Siyasetname (Nizamlmlk) . Gaznelilere ait olan: ehname
(Firdevsi)
Sanat olarak: Kpr, eme, hastahane, imarethane, medrese ve kervansaraylar
yapmlardr.
Trkiye
Seluklular
Divan, halk ve tasavvuf edebiyat olmak zere Edebiyat e ayrlr. nemli fikir adamlar
ve eserleri unlardr: Mevlana (Mesnevi, Fihimafi), Yunus Emre (divan), Hac Bekta Veli
(Makalat), Muhyiddin-i Arabi (Futuhatul Mekki) gibi eserlerdir. Halk eserleri de unlardr:
Dede Korkut Hikayeleri, Battalgazi Destan, Danimentname, Nasreddin Hoca ve Bektai
Fkralar. nemli Sanatlar ise; Kmbet mimarisi, uzun ve ince minare sistemidir.


























21
BLM 8: AVRUPA TARH

Ortaada Avrupa (375-476/1453)
Sosyal
Durum
Avrupada halk snflara ayrlmt. Bunlar; 1-Soylular (Asiller) 2-Din Adamlar
(Rahipler) 3-Burjuvalar (Tccarlar) 4-Kyller (Kyller ikiye ayrlr. Serfler ve
Serbest kyller)
Siyasal
Durum
Ortaa Avrupasnn temel siyasi yaps Feodalitetir. Bat Roma mparatorluunun
kavimler gnn etkisiyle yklmasn zerine Avrupann siyasi birlii bozuldu.
Yerine kk beylik ve krallklar kuruldu. Bu siyasi yapya Feodalite (Derebeylik)
denir. Topun gelimesi sonucu Feodalite ykld. Krallklar glendi. Feodal beye
szeren, halka vasal denir.
Dini Durum Ortaa Avrupasnda Hristiyanlar Ortodoks ve Katolik olmak zere iki byk
mezhebe ayrlmlardr. Ortodokslarn liderine Patrik denilmekte olup, merkezi
stanbuldur. Katoliklerin lideri ise Papadr. Merkezi Romadaki Vatikandr.
Papann baz yetkileri de unlardr: 1. Krallara ta giydirme, 2. Krallar afaroz etme,
3. Kilisenin topraklarn ynetme, 4. Hal seferleri dzenleme. Ayrca, Enginizasyon
adl kilise mahkemeleri de bulunmaktadr. Ortaa kilise dncesine Skolastik
dnce denir.
Sanat Yaps Ortaa Avrupasnn iki nemli mimari sanat bulunmaktadr. Bunlar: Gotik ve
Roman sanatdr. Roman sanatnda binalar lo ve kasvetli iken, gotik sanatnda
stunlar ve geni pencereler kullanldndan binann ii aydnlanmtr.
Magna Carta
(Byk art)
1215
ngiliz kral Yurtsuz Jann halka baskda bulunmas zerine soylular ve halk isyan etti.
Bunun zerine kral, halka baz haklar verdi. Buna gre; kimse keyfi bir ekilde
cezalandrlmayacak ve haksz yere vergi alnmayacak. Bylece, ngilterede hukukun
stnl prensibi dodu. ngiliz parlamentosunun olumasna zemin hazrland.
Avrupada demokrasi alannda nemli bir gelimedir. Osmanllardaki Senedi ttifak ve
Tanzimat fermanna benzer.
Yzyl
Savalar
(1335-1453)
ngiltere ile Fransa arasnda yaplan bir savatr. ngilterenin Fransaya saldrmasyla
sava balad. Fransa, ngiltereyi yenerek lkesinden att. ngilterenin yzyl
savalarn kaybetmesi zerine soylular olaydan kral sorumlu tuttular ve krala kar
ifte gl sava ad verilen bir isyan balattlar. Sava kral kazannca ngilterede
krallk glendi. ngiliz ulusal bilinci uyand. Feodalite ve soylularn ayrcalklar
kaldrld.

Hal Seferleri (1096-1270)

Nedenleri Dini Nedenleri: Kuluni tarikatnn faaliyetleri, Avrupadaki dini taassup. Kuds
almak istemeleri ve Fatimilerin Ortadoudaki kiliseleri ykmalar
Siyasi Nedenleri: Bizansn Trklere kar Avrupadan yardm istemesi. Papann siyasi
gcn artrmak istemesi. Maceraperest senyr ve valyelerin ortaya kmas.
Ekonomik Nedenler: Mslmanlarn zengin Avrupann fakir olmas. Avrupallarn
Mslmanlarn zenginliklerine sahip olmak istemeleri. Ticaret yollarn Mslmanlarn
elinde olmas.
Savalar l. Hal Seferi (1096-1099): Hallar amalarna ulap Kuds aldlar. Ayrca, Urfa ve
Antakyay da alp birer kontluk kurdular. znik hallarn eline geince A.Seluklular,
bakentlerini Konyaya tadlar.
ll. Hal Seferi (1146-1149): Urfann Musul atabeyi tarafndan alnmas zerine
dzenlendi. Krallarn katld ilk hal seferidir. Yenildiler.
lll. Hal Seferi (1189-1192): ll87 Httin savanda Selahattin Eyyubinin Kuds
almas zerine dzenlendi. Kazanamadlar. Hem karadan ve hem denizden dzenlenen
ilk hal seferidir.
lV. Hal Seferi (1204-1261): stanbula gelen hallar, buradaki taht kavgasndan
yararlanarak stanbulu ele geirdiler. Buradaki Rumlar Trabzon ve znike katlar.
Amacndan sapan tek hal seferidir.
Sonular Skolastik dnce zayflad ve din adamlarna olan gven sarsld. Derebeyler savata
lnce Feodalite zayflad. Bizans bir sre Trk saldrlarndan korundu. Avrupallar
slam medeniyetini tandlar. Barut, pusula, matbaa ve kat Avrupaya geti. Akdeniz
limanlar nem kazand. Dou bat ticareti geliti.
22
Yeniada Avrupa (1453-1789)

Corafi Keifler
Tanm 15 ve 16 yzyllarda Avrupada yeni yerlerin ve yollarn kefi iin yaplan almalara
denir.
Nedenleri pek ve Baharat yollarnn Mslmanlarn elinde olmas. Pusulann gelitirilmesi. Cesur
gemicilerin yetimesi Corafya ile ilgili bilgilerin gelimesi. Okyanuslara dayankl
gemilerin yaplmas. Hindistana ulamak istemeleri.
Not: Corafi keifleri balatanlar spanya ve Portekizlerdir.
Yaplan
Keifler
Kristof Klombo 1492 ylnda Amerikay kefetti. 1507 ylnda talyan denizci Ameriko
Vespui burann yeni bir kta olduunu anlayarak adn verdi. 1487 ylnda Bertalmi Diaz
mit burnunu kefederek Hindistana giden yolu buldu. Bu yoldan Hindistana giden ilk
kii de Vasko d Gamadr.
Sonular Yeni yollar ve ktalar bulundu. Corafya ve dnya ile ilgili bilgiler geliti. Rnesansa
zemin hazrlad. Akdeniz limanlar nemini yitirdi. Ticaret okyanuslara kayd.
Mslman lkeler ipek ve baharat yollarnn nemini yitirmesi zerine fakirleti. Ticaret
geliti. Yeni yerlerden Avrupaya altn geldi. Yeni yerlere gler yaand. Skolastik
dnce zayflad. Yeni yerlerde spanya ve Portekiz devleti byk smrge
imparatorluklarn kurdular.

Rnesans
Tanm Yeniden dou demektir. 16. yy. Avrupasnda bilim ve sanat alanndaki yeni gr ve
dncelere denir. lk kez talyada balad.
Nedenleri Corafi keifler. Matbaann bulunmas. Yeni bilim ve sanatlarn ortaya kmas.
talyada
balamasn
n Nedeni
talyada siyasi birliin bulunmamas. talyan ehir devletlerinin ticaret sonucu
zenginlemeleri. Romann Hristiyanlarn dini merkezi olmas. Eski Roma ve Yunan
kltrne yakn olmas. slam kltr ile ilikide olmas. stanbulun fethi zerine
buradaki bilim adamlarnn talyaya kamas.
Sonular Bilim ve sanatta yeni gr ve dnceler ortaya kt. Skolastik dnce zayflad.
Skolastik dncenin yerini pozitif dnce ald. Reforma neden oldu. talyada
Humanizma dodu. Humanizma; tabiat ve insanlk sevgisidir. Humanistler; eski Yunan
ve Roma eserlerini Avrupa dillerine evirdiler.

Reform
Tanm Avrupada l6. Yzylda Katolik kilisesinin yeniden dzenlenmesine denir
Nedenleri Kilisenin Hristiyanlk esaslarndan sapmas. Kilisenin zengin, halkn fakir olmas.
Prenslerin kilisenin mallarna el koymak istemeleri. Rnesans ve corafi keiflerin
etkisi. ncilin Avrupa dillerine evrilmesi.
Not: Reform, ilk kez Almanyada balad.
Almanyada
Balamasnn
Nedenleri
Almanyann siyasi birliinin olmamas. ncilin ilk kez Almancaya evrilmesi. Martin
Lutherin Almanyada yaamas.
Reform
Srasndaki
Gelimeler
Martin Lutherin dncelerinin Alman kral tarafndan yasaklanmas zerine, Reform
yanllar ile Kral arasnda sava yapld. Sava Alman Kral arlken kaybetti. Bunun
zerine Ogsburg antlamas yapld.(1555). Buna gre Protestanlara zgrlk tannd.
Daha sonra, reformcularla kar olanlar arasnda otuz yl savalar yapld. Sava
reformcular kazannca Westfalya (1648) antlamas imzaland. Buna gre; Prensler
istedikleri mezhebe girebilecek ve Protestanlara zgrlk verilecek.
Sonular Avrupann mezhep birlii paraland. Almanyada Protestanlk, ngilterede
Angilikan, Fransada Calvinizm mezhepleri ortaya kt. Mezhepler arasnda uzun
yllar sren savalar yapld. Katolik kilisesi kendini toparlamaya alt. Protestanl
benimseyen lkelerde laik eitim ortaya kt.





23
ABDnin Kurulmas (1787)
Nedenleri Yedi yl savalarnda Fransay yenen ngilterenin maliyesi kmt. Maliyesini
dzeltmek amacyla smrgelerine yeni vergiler ykledi. Bunun zerine Amerikan halk
Bostondaki ay ykl ngiliz gemilerinin ykn denize boaltarak bamszlk
mcadelesini balattlar.
Gelimeler 1774 l.Filadelfiya kongresinde bamszlk karar kt. 2. Filadelfiya kongresinde insan
haklar beyannamesi yaynland. Fransa, ngiltereden yediyl savalarnn intikamn
almak amacyla Amerikan bamszlk hareketini destekledi. ngiltere yaplan savalar
kaybedince 1783 Versay antlamasyla Amerikann bamszln tand. 1787 ylnda
George Washington nderliinde ABD kuruldu.
Sonular Amerikan bamszlk hareketi, smrgecilie kar ilk bamszlk hareketidir. nsan
haklar beyannamesi ile smrge lkelerine ve Fransz ihtilaline rnek oldu. ABD,
Dnya g dengesine yeni bir g olarak katld.

Yaknada Avrupa (1789/--)

Fransz htilali (1789)
Nedenler Amerikan bamszlk savann ve Aydnlarn etkisi. Bamszlk savana katlan
askerlerin zgrlk fikrinden etkilenmeleri. Amerikan bamszlk savana destek
verdiinden Fransz maliyesinin bozulmas. Ar vergiler ve kraln basks. Fransada
halkn snflara ayrlmas.
Gelimeler 14 Temmuz 1789 ylnda Bastil hapishanesinin baslmasyla ihtilal balad. Avrupal
devletler, ihtilale kar birletiler. Napolyon 1915 ylnda yenilince Viyanada btn
Avrupal devletler bir araya gelerek Avrupann durumunu grtler ve Avrupann
haritasn izdiler. (1815 Viyana Kongresi-Restorasyon Dnemi) Avusturya bakan
Methernicih; btn devletlerin milliyeti hareketlerine kar ortak tavr almasn nerdi.
Buna Meternich sistemi denir. Fakat Osmanllardaki milliyetileri destekleyerek
kendileri ile elitiler.
Sonular zgrlk, eitlik, kardelik, vatandalk, anayasaclk, laiklik, milliyetilik ve
parlamenter sistem gibi kavramlar ortaya kt. mparatorluklar ykld. Milli devletler
kurulmaya ve milliyeti isyanlar ortaya kmaya balad. Yakna kapand. nsan
haklar beyannamesi yaynland.

Sanayi Devrimi (Endstri htilali) 1750-1830
Tanm ngilterede buhar kazanlarnn kefi sonucu sanayi devrimi gerekleti.
Nedenleri ngilterenin bilim alannda gelimesi. Corafi keifler ve smrgecilik sayesinde
zenginlemesi.
Gelimeler Makineleme btn Avrupa lkelerine yayld. Sanayi devrimi sonucu, pazar ve
hammadde sorunu ortaya kt. Bu olay smrgecilie yol at. Smrgecilik rekabete,
rekabet silahlanma yarna ve bu olay da l. dnya savana neden oldu.
Sonular El tezgahlarnn kapanmasna, isizlik, ii sorunlar, emeklilik, salk, sigorta ve
sendikalarn douuna neden oldu. Ayrca, yeni fikirlerin ortaya kmasna yol at.
Bunlar; Kapitalizm, Liberalizm, Sosyalizm ve Smrgecilik (Emperyalizm)dir.

1830
ihtilali
Fransada Meternich sistemine tepki sonucu yaplan bir isyandr. Fransada meruti rejimi
tekrar kuruldu.
1848
htilali
Fransada Cumhuriyetilerle Sosyalistler birleerek isyan ettiler. Krallk ykld.
Cumhuriyet kuruldu. dam cezas ve kle ticareti yasakland.
Yeni
Devletler
talya 1870 ve Almanya 1871 ylnda siyasi birliklerini kurdular. Bu devletler, smrge
yarnda pay isteyince dier devletlerle kar karya geldiler. Bu olay l.Dnya savana
neden oldu.






24

BLM 9: OSMANLI DEVLET (1299-1922)

Osmanllarn
Menei
Osmanllar, Ouzlarn Bozok kolunun Kay boyuna mensupturlar. Erturul gazi komutasnda
Anadoluya geldiler. Seluklular tarafndan Ankarann Karacada blgesine u beylik olarak
yerletirildiler.
Osmanllarn
Byme
Nedenleri
Corafi Konum ve Bizansa yakn olmas
Anadoludaki beylikler arasndaki savaa katlmayp Bizansla gaza ve cihat sava
yapmas
Bizans ve Balkan devletlerinin zayf olmas. Taht kavgalar ve aralarnda sk sk
savalarn yaanmas
Osmanl idarecilerinin adil, hogrl ve yetenekli olmalar. Merkezi ynetimin gl
olmas
Doudan gelen Trkmen gleriyle glenmeleri
Osmanllarn Rumeliye geerek Anadoluda skp kalmamas
nemli ticaret yollar ve kavaklar zerinde olmas
Ahilerin desteini almalar.
Anadolunun
Durumu
Anadolu Seluklu Devleti Kseda savan (1243) kaybettiinden Mool-lhanl
devletinin denetimine girmiti.
Anadolunun siyasi birlii paralanm, beylikler kurulmutu.
Memlkler de Anadolu zerinde etkiliydiler.
Bizansn Anadoludaki illerinin banda Tekfur denilen valiler bulunuyor ve halka zulm
ediyorlard.
Karadenizde Trabzon Rum imparatorluu bulunuyordu.
Avrupa ve
Balkanlarn
Durumu
Bizans, Balkanlarda iyice zayflam ve valilerine sz geiremiyordu.
Balkanlarda Katolik ve Ortodokslar arasnda mezhep savalar yaanyordu.
Balkan devletleri unlard: Bizans, Srp, Eflak, Bodan, Arnavut, Bosna ve Hersektir.
Bunlar ayn zamanda ortodoksturlar.
Balkanlarda etkili olan devletler ise; Macar ve Venediklerdir. Bu devletler de
Katoliktirler.

Kurulu Dnemi (1299-1453)
Osman Bey Dnemi (1281-1324)
Savalar Bizans Koyunhisar savanda yendi. Bizansl tekfurlarn yenildii ilk savatr.
Karacahisarn alnmas zerine Seluklu Devleti tarafndan beylik sembolleri gnderildi.
Bilecikin alnmas zerine bakent yapld.
Yarhisar, negl, Yundhisar ve Yeniehiri ald.
Dier
almalar
Osmanllarn bamszln ilan etti. Airetten beylie geirdi.
lk Osmanl parasn bast.
Ahilerin lideri eyh Edebalinin kzyla evlenerek Ahilerin desteini ald.

Orhan Bey Dnemi (1324-1362)
Savalar znik, zmit ve Ankaray ald. Bursay da alarak bakent yapt.
Bizans mparatorunu Maltepe (Palekanon) savanda yendi.
Not: Bizans imparatorunu Osmanllara yenildii ilk savatr.
Karesioullar Beylii alnd. Osmanllara katlan ilk beyliktir. Bu beyliin donanmasyla
ilk kez denizcilie baladlar ve Rumeliye getiler.
Bizans mp. yardm istemesi zerine Rumeliye ilk kez getiler. Rumeli de alnan ilk yer
impe kalesidir.
Dier
almala
r
lk divan tekilat, vezirlik ve medreseyi kurdu.
Yaya ve Msellem adl ilk dzenli orduyu oluturdu.
ehirlere ilk defa kad ve subalar atand.
Karesioullarn alarak, Anadolu Trk siyasi birliini salama yolunda ilk adm att.
skan
Politikas
Yeni fethedilen yerlerin Trkletirilmesi ve Mslmanlatrlmas iin blgeye Trklerin
gnderilmesidir.
Balkanlarda kalc olmak ve fethedilen yerlerde isyan karabilecek olan kiileri baka yere
nakletmek.
Gebeler, Kan daval aileler ve Moollardan kaan Trkmenleri yeni yerlere yerletirdi.
25

l. Murat Hdavendigar Dnemi (1362-1389)
Savalar Edirne, Sazldere savayla (1363) alnarak bakent yapld. Bulgaristan Osmanl
himayesine girdi.
Ankara, Selanik, Manastr, Kean, psala, Dimetokya ve Dedeaac alnd.
Germiyanoullarndan eyiz karl Ktahya, Tavanl ve Simav alnd.
Hamitoullarndan parayla Akehir, Yalva, Seydiehir, Karaaa ve Eridir alnd.
1364 Srpsnd savanda ilk kez Osmanllar hal ordusunu yendiler. Macarlarn
Balkanlardaki etkinlii krld.
irmen savanda (1371) Srplar yenilince Osmanllara vergi vermeye baladlar.
l. Kosova sava (1389) kazanld. Osmanllarn Balkanlardaki gc ispatland. Osmanllar
ilk kez topu kullandlar.
l. Murat l. Kosova savanda ehit dt. Sava meydannda ehit den tek Osmanl
Padiahdr.
Dier
almalar
Osmanl saltanat sistemini deitirerek, lke padiahn ve oullarnn ortak maldr
anlayn getirdi. Padiah nvann ilk kez kullanan hkmdardr.
Rumeli Beylerbeyliini kurdu. Merkezi; Manastr kentidir.
Kazasker, Veziriazamlk (Sadrazam), Defterdarlk, Kapkulu, Tmar sistemi ve
Yenierilii (Devirme sistemi) kurdu.
Devirme
Sistemi
Rumelideki Hristiyan ocuklarnn kk yata alnarak asker olarak yetitirilmesidir. Bylece,
asker ihtiyac karland gibi, Balkanlardaki hristiyan nfus denedim altna alnmtr.
Yenieri yasasna Kanu-i Kadim denir.

Yldrm l. Bayazt Dnemi (1389-1402)
Savalar stanbulu kuatan ilk Osmanl Padiahdr. stanbulu almak iin Anadolu Hisarn
(Gzelce Hisar) yapt.
Bizansla ilk antlamay yapan Osmanl Padiahdr. Bizans, Osmanllara vergi vermeyi
kabul ederek stnln tanm oldu.
stanbulu kurtarmak amacyla gelen hallar Nibolu (1396) savanda yendi.
Osmanllarn Balkanlarda yenilemeyecei ortaya kt.
Eflak ve Bodan Osmanl himayesine girdi. Bulgaristan ve Selaniki ald.
Germiyanoullar, Karamanoullar, Saruhanoullar, Menteeoullar, Aydnoullar,
Candaroullar, Eretna beylii ve Kad Burhanettin Devletini alarak Anadoluda ilk kez
siyasi birlii gerekletirdi.
Beyliklerin alnmas zerine Timurla Ankara sava (1402) yapld. Yldrmn
askerlerinin kar tarafa gemesi ve Timurun ordusunda fillerin bulunmas nedeniyle
sava kaybetti.
Dier
almalar
lk Osmanl tersanesini Geliboluda at. Anadolu siyasi birliini ilk kez salad
Sultan unvann ilk kez kullanan Osmanl Padiahdr. (Nibolu zaferi nedeniyle)
Sava meydannda (Ankara sava) esir den tek Osmanl Padiahdr.
Fetret
Dnemi
(1402-1413)
Ankara savanda Yldrmn esir dmesi ve lmesi zerine drt olu arasnda 11 yl
sren taht kavgasna denir.
Ankara savandan sonra Anadolu siyasi birlii bozuldu. Beylikler tekrar kuruldu.
Osmanl dalma tehlikesi geirdi. Bizansn alnmas gecikti. Rumelide ise herhangi bir
isyan kmad. ehzade Mehmet, kardelerini yenerek bu dneme son verdi.

elebi l. Mehmet Dnemi (1413-1421)
Savalar lk Osmanl deniz savan Venediklerle yapt. Sava kaybetti.
Saruhanoullarna son verdi. Karamanoullarndan Akehir ve Beyehiri,
Candaroullarndan Samsun ve Caniki, Aydnoullarndan zmiri ald.
Eflak beyliine son verdi. Bosna, Osmanl egemenliini kabul etti.
Dier
Faaliyetleri
Osmanllardaki ilk dini, siyasi ve sosyal nitelikli isyan olan eyh Bedrettin isyann
bastrd.
Fetret dnemine son vererek Osmanl Devletinin ikinci kurucusu oldu.




26
ll. Murat Dnemi (1421-1451)
Savalar stanbulu kuatan ikinci Osmanl Padiahdr.
Aydnoullar, Hamitoullar ve Menteeoullarna son verdi. Germiyanoullar vasiyetle
Osmanllara geti.
Candaroullar ve Karamanoullarndan baz topraklar ald.
Avrupallarn hal ordusunu oluturmasn engellemek amacyla Edirne-Segedin
antlamasn imzalad. Osmanllarn Hallarla ve Avrupallarla yaptklar ilk antlamadr.
On yl sava yaplmayaca kararlatrld. Osmanllarn toprak kaybettii ilk antlamadr.
Taht 11 yandaki olu Mehmete brakt. Tahta ll. Mehmetin gemesi zerine hallar
antlamay bozup sava atlar. ll. Murat bunun zerine tekrar tahta geti. Varna (1444)
savan yapt. Sava Osmanllar kazand.
Hallar, Varnann intikamn almak amacyla ll. Kosova (1448) savan kardlar.
Osmanllar kazandlar. Hallarn Osmanllar Balkanlardan atma midi sona erdi.
stanbulu kurtarmak iin dzenledikleri son seferdir.
Dier
Faaliyetler
Amcas Dzmece Mustafa ve kardei ehzade Mustafa isyann bast.
lk topu ocan kurdu.
Kendi istei ile taht brakan ve ikinci kez tahta gein ilk Osmanl Padiahdr.


BLM 10: OSMANLI YKSELME DNEM (1453-1579)

Fatih Sultan Mehmet (1451-1481)
stanbulun
Fethi (1453)
Yaplan Hazrlklar: Yeni toplar dkld. Yeni gemiler yapld. Rumeli ve Balkanlara bir
ordu gnderildi. Boaza Rumeli Hisar yapld. Gemiler karadan halie indirildi.
Sonular: stanbulun alnmasyla Osmanl devleti mparatorluk srecine girdi ve bakent
yapld. Ortaa kapand. Ticaret yollar alnd. Bizans sona erdi. Avrupada corafi
keiflere yol at. Havan toplar Avrupaya geerek Feodalitenin yklmasna neden oldu.
Bilim adamlar talyaya kaarak Rnesansa neden oldular.
Anadoludaki
Savalar
-Akkoyunlar Otlukbeli (1473) savanda yenerek dou snrlarnn gvenliini salad.
Osmanllar topu ilk kez ak sahrada bu savata kullandlar. Hallar doal bir
mttefiklerinden oldular.
-Candaroullarndan Sinop (1460), Cenevizlerden Amasra (1461) alnd. Trabzon Rum
imparatorluuna son verildi. (1466), Karamanoullarndan Konya ve Karaman alnd.
Denizlerdeki
Savalar
Krm alnarak (1475) ipek yolu hakimiyeti saland ve Karadeniz bir Trk gl oldu.
Gkeada, Bozcaada, Limni, Midilli ve Eriboz alnd. Rodos, kuatlmasna ramen
alnamad.
Balkanlardaki
Savalar
-Venediklerle yaplan sava sonucunda bir bar antlamas yapld. Bylece ilk
kapitlasyonlar Venediklere verildi. Bunun temel amac, Akdeniz ticaretini canlandrma,
Avrupa birliini ve hal ittifakn bozmakt.
-Mora, Bosna, Hersek, Eflak, Bodan, Arnavutluk ve btn Srbistan (Belgrat hari) ald.
Dier
Faaliyetleri
Memlklerle ilk kez ilikiler bozuldu. lk altn paray bast. Culus bahiini ilk kez
uygulad. Karde katline izin verdi. Topkap saray ve Fatih camisini yapt. Saltanat
hukukunu yazya geirdi. Sahn Seman medresesini kurdu. Ortodokslar himayesine ald.
Not: Son seferi talya zerine oldu (Otranto kalesi alnd.)

ll. Bayazd Veli (1481-1512)
Cem
Sultan
Olay
Kardei Cem Sultan yendi. Bunun zerine Cem, Rodos valyelerine snd. Oradan Papaya
gnderildi. Cemin Avrupaya gemesi zerine Osmanl saltanat mcadelesi bir Avrupa sorunu
haline geldi. Fetihler durdu. Endlse yardm yaplamad.
Savalar -Memlklerin Cemi desteklemesi nedeniyle ilk defa iki devlet savat. Fakat birbirlerine
stnlk salayamadlar.
-Venediklerden Modon Koron ve Nevarin alnd. Kile ve Akkerman kaleleri alnarak Bodann
fethi tamamland. Bylece Krm topraklar birleti. Lehistan ile ilk sava yapld.
-Safeviler, Dou Anadoluyu ele geirmek amacyla blgede isyanlar (ahkulu) kardlar.
likiler gerginleti. Sava olmad. Karamanoullarna son verildi.
Dier
Olaylar
Osmanllarda ykselme ierisinde bir duraklama dnemidir. Fetihler durdu. Olu Yavuz
tarafndan tahtan indirildi.

27
Yavuz Sultan Selim (1512-1520)
ran ile
ilikiler
rann douda yaylmac bir politika izlemesi zerine ran Safevi Devletini aldran
savanda yendi (1514). Diyarbakr, Mardin, Tebriz ve Musul alnd. ah smailin iilik
propagandas sona erdi.
Memlklerle
ilikiler
slam dnyasn birletirme ve Mslmanlarn lideri olma amacyla Msr seferi dzenlendi.
Memlklere 1516 Mercidabk, 1517 Ridaniye sava ile son verdi. Msr, Hicaz, Suriye,
Filistin alnd. Halifelik Osmanllara geti. Venedikler, Kbrs iin Memlklere dedikleri
vergiyi Osmanllara demeye baladlar. slam dnyasnn lideri konumuna geldiler.
Teokratik bir ynetim olutu.
Dier
almalar
Turnada sava (1515) ile Dulkadiroullarna son verildiinden Anadolunun siyasi birlii
saland. Ramazan oullar kendi istekleri ile Osmanllara katldlar. Yavuz, babasn tahttan
indirerek yerine geen tek Osmanl Padiahdr.


Kanuni Sultan Sleyman (1520-1566)
syanlar Memlk devletini yeniden kurmak iin Canberdi Gazali isyan kt. Ahmet Paa Msrda
isyan etti. Tmarlar elinden alnanlar Kalenderolu isyann kardlar. Yozgatta ekonomik
bir isyan olan Baba Zunnun isyan kt. Dulkadiroullar beyliini tekrar kurmak iin
ehsuvarolu Ali bey isyan etti.
Batdaki
Fetihler
Kanuninin ilk seferi Belgrat zerine oldu ve ald (1522). Moha Meydan Savanda Macarlar
yenerek.(1526) Macaristan alnd. arlkenin gc krld. Fransa kral l.Fransuva kurtarld.
Osmanllar Avusturya ile kar karya kaldlar.
-Avusturya ile Orta Avrupa ve Macaristan egemenlii iin sava yapld. 1529 ylnda l.
Viyana kuatmas yapld. Fakat alnamad. 1532 ylnda Alman seferi yapld. Avusturya bar
istedi. 1533 ylnda stanbul (brahim Paa) antlamas imzaland. Buna gre Avusturya kral
Osmanl Sadrazamna denk sayld. Bu durum, Osmanl stnln kabul ettii anlamna
gelir. Avusturyann antlamay bozmas zerine Kanuni Avusturya seferine kt. Son
seferidir. Zigetvar kalesini ald. Bu sava srasnda ld.
ran
savalar
Kanuni, ran zerine iki sefer dzenledi. Badat, Tebriz, Azerbeycan ve Dou Anadoluyu
Amasya antlamas ile ald.(1555) Osmanllarla ran arasnda yaplan ilk antlamadr.
Deniz
Savalar
Rodos ve Cerbe adalar alnd. 1538 ylnda Barbaros Hayrettin Paa Preveze Deniz savanda
Hal donanmasn yenerek Akdenizi bir Trk gl haline getirdi. Malta adas kuatld fakat
alnamad.
-Hindistandaki Portekizlerin yaylma ve smrgecilik faaliyetlerine ve blgenin
Osmanllardan yardm istemesi zerine drt Hint deniz seferi dzenlendi. Fakat istenen baar
elde edilemedi. Bunun temel nedeni, gemilerin Okyanuslara dayankl olmamas ve
Osmanllarn bu seferlere gerekli nemi vermemesiydi.
Dier
almalar
Avrupann birliini bozmak ve Akdeniz ticaretini canlandrmak amacyla Fransaya
kapitlasyonlar verildi. Cezayir ve Trablusgarp alnd. Kanuni, en uzun sreli padiahlk
yapan kiidir.

Sokullu Dnemi (1566-1579)
ll. Selim
Dnemi
(Sar
Selim)
1566-1574
Kbrs adas alnarak (1571) Aknenizdeki gvenlik saland. Fakat nebaht deniz savana
neden oldu. nebaht deniz savanda (1571) Osmanl donanmas Venedikler tarafndan
yakld. Sakz adas, Tunus ve Yemen alnd. Avusturya ile antlama imzaland. Ae Sultanl
Osmanl himayesine girdi. ll. Selim, Ordusunun banda savaa gitmeyen ve stanbulda len
ilk Osmanl Padiahdr.
lll. Murat
(1574-
1595)
Fas ve Lehistan Osmanl Himayesine girdi.
Sokulunun
Projeleri
Sokullu, Akdeniz ticaretini canlandrmak ve Hint Okyanusundaki Portekizlerin almalarna
son vermek amacyla Svey Kanal Projesini ortaya att. Fakat gereklemedi.
Rusyann kafkaslara inmesini ve Krmn igalini nlemek ayrca, ran savalarnda
donanmadan yararlanmak amacyla Don-Volga projesini yapt. Fakat bu da gereklemedi.



28
BLM 11: DURAKLAMA DNEM (1579-1699)

Duraklama Dneminin Padiahlar
1 lll. Murat 1574-1595
2 lll. Mehmet 1595-1603
3 l. Ahmet 1603-1617
4 l. Mustafa 1617-1618/1622-1623
5 ll. Osman (Gen) 1618-1622
6 lV. Murat 1623-1640
7 brahim 1640-1648
8 lV. Mehmet 1648-1687
9 ll. Sleyman 1687-1691
10 ll. Ahmet 1691-1695
11 ll. Mustafa 1695-1703

Osmanl ran likileri
Ferhat Paa
Antlamas
(1590)
Nedenleri: randaki i kargaadan yararlanmak
Sonular: ran yenilince antlama yapld. Buna gre;
Azerbeycan, Grcistan, Luristan, Dastan, Tiflis, iran ve
Tebriz Osmanllara verildi.
-Osmanllar, douda en geni
snrlarna ulatlar.
- Osmanllar lk kez Hazar
denizine ulatlar.
Nasuh Paa
Antlamas
(1611)
Nedenleri: rann Ferhat Paa antlamasn deitirmek,
Osmanllarn celali isyanlar ve Avusturya savayla
uramasndan yararlanmak istemesi.
Sonular: Sava Osmanl kaybedince Nasuh Paa
antlamasn imzalad. Buna gre; Osmanllar, Ferhat paa
antlamas ile alm olduklar yerleri iade edecek, buna
karlk ran, Osmanllara 200 deve yk ipek verecek
Osmanllarn douda toprak
kaybettii ilk antlamadr.
Serav
Antlamas
(1618)
Nedenleri: rann 200 deve yk ipeki vermemesi
Sonular: rann yaplan sava kaybetmesi zerine Nasuh
Paa antlamasna uymay kabul etti.

Kasr- irin
Antlamas
(1639)
Nedenleri: rann Badat almas
Sonular: ran, sava kaybetti. Yaplan antlamay gre;
Azerbeycan ve Revan rana brakld. Badat, Osmanllarda
kald. Zaaros dalar snr oldu.
Gnmz Trk ran snr
izildi. Halen geerli olan bir
antlamadr.

Osmanl Venedik likisi
Osmanl
Venedik
sava (1645-
1669)
Nedenleri: Girit korsanlarnn Osmanl ticaret
ve hac gemilerine saldrmas
Sonular: Girit adas alnd.
Not: Giritin alnmasyla dou Akdeniz
tamamen Osmanl hakimiyetine girdi.
Giritin alnmasnn uzun srmesi,
Osmanl ordusunun zayfladn
gstermektedir. Osmanl Devletinin
donanmasyla ald son yerdir. Fakat
savatan sonra Osmanl donanmas ihmal
edildi.

Osmanl Lehistan (Polonya) likileri
Hotin seferi
ve
antlamas
(1620-21)
Nedenleri: Lehistann Eflak, Bodan ve Erdelin iilerine
karmas
Sonular: Lehistan sava kaybetti. Yaplan antlamaya gre;
Lehistan Osmanllara saldrmayacak ve Krm hanna vergi
deyecek.
Gen Osman, Orduda yenilik
yapmaya karar verdi. Bu olay
onun tahtan indirilmesine yol
at.
Buca
Antlamas
(1672)
Nedenleri: Lehistann Ukrayna Kazaklarna saldrmas
Sonular: Lehistan sava kaybetti. Yaplan antlamaya
gre; Podolya, Osmanllara braklacak. Ukrayna, Osmanl
himayesinde olacak. Lehistan Osmanllara vergi deyecek
Not: Osmanllarn son toprak ald (Podolya)
antlamadr.
-Osmanllar, batda en geni
snrlarna ulatlar.
-Buca antlamas, Zoravno
antlamas (1676) ile
yrrle girdi.


29
Osmanl Avusturya likisi
Haova
Seferi (1596)
Nedenleri: Avusturyann demesi gereken vergileri
vermemesi Sonular: Avusturya sava kaybedince Eri
kalesi alnd.
Not: Osmanllarn kazand son meydan muharebesidir.
lll. Mehmet, Kanuniden
sonra ordusunun banda
sefere kan ilk Osmanl
Padiah oldu.
Zitvatorok
Antlamas
(1606)
Nedenleri: Avusturyann Kanije kalesine saldrmas
Sonular: Avusturya sava kaybedince anlama yapld.
Buna gre; Eri, Estergon ve Kanije kaleleri Osmanl
devletine brakld. Avusturya, Osmanl devletine tazminat
dedi. Avusturya kral Osmanl Padiahna denk sayld.
Osmanllarn Avusturyaya
kar 1533 stanbul
Antlamas ile elde ettii
stnl sona erdi.
Aralarnda eitlik saland.
Vasvar
Antlamas
(1664)
Nedenleri: Avusturyann Erdelin iilerine karmas
Sonular: Avusturya sava kaybetti. Yaplan antlamaya
gre; Erdel, Uyvar ve Novigrad Osmanllara verildi.
Avusturyadan tazminat alnd.
Osmanllarn Avusturyaya
kar elde ettii son kazanl
antlamadr.
ll. Viyana
Kuatmas
(1683)
Nedenleri: Avusturyann Orta Macaristana ynelmesi.
Protestan Macarlarn Avusturyaya kar isyan ederek
Osmanllara snmas. Merzifonlunun byk bir baar
kazanmak istemesi
Sonular: Osmanllar, Krm askerlerinin ihaneti ve
Lehistann yardma gelmesi nedeniyle sava kaybetti.
Not: Papann arsyla Osmanllara kar kutsal ittifak
olutu
-Osmanllar, Avrupaya kar
savunmaya geti.
-Avrupallarn cesareti artt.
Osmanllarn yenilebilecei
anlald. Merzifonlu Kara
Mustafa Paa idam edildi.
Karlofa
Antlamas
(1699)
Osmanllarn Kutsal ittifakla yaplan savalarda yenilmeleri
zerine ngiltere ve Hollandann araya girmesiyle Karlofa
antlamas imzaland. Kutsal ittifak oluturan devletler
unlardr: Avusturya, Lehistan, Rusya, Venedik, Malta.
Antlamann Maddeleri unlardr:
Temevar ve Banat hari btn Macaristan Avusturyaya
Podolya ve Ukrayna Lehistana
Mora ve Dalmaya kylar Venediklere verildi.
Antlama 25 yl geerli olacak.
Not: Antlama, Avusturya, Venedik ve Lehistan ile
yapld.

Duraklama dnemi sona erdi.
Gerileme dnemini balad.
Osmanl devleti, ilk kez
byk apta toprak kaybetti.
Osmanllar, savunmaya
Avrupallar taaruza
ekildiler. Macaristann
kaybedilmesi ile
Osmanllarn Orta
Avrupadaki egemenlii sona
erdi.
stanbul
Antlamas
(1700)
Kutsal ittifaka katlan Rusyann daha ok toprak elde etmek
iin Karlofa antlamasn imzalamamas zerine Rusya ile
savalar devam etti. Fakat Rusya tek bana sava
srdremeyeceini anlaynca antlama imzalad. Buna gre;
Azak kalesi ve Ortodokslarn himayelii Rusyaya verildi
Karadeniz Trk gl
olmaktan kt. Rusya,
Osmanllarn i ilerine
karma frsat elde etti.
Ortodokslarn Ruslarn
denetimine girmesine yol
at.














30
SYANLAR

stanbul (Yenieri) syanlar
Nedenleri Yenieri Ocana alma usulnn bozulmas. Culus bahiinin aksamas. Rvetle Yenieri
ocana yazlmalar. Maalarn dk ayarl altndan verilmesi. Islahatlara kar kan devlet
adamlarnn Yenierileri kullanmas. Yenierilerin askerlik d ilerle uramalar.
syanlar lll. Murat dneminde defterdar ve Beylerbeyi ldrld. ll. Osman ldrld. lV. Murat
dneminde Veziri Azam ldrld. lV. Mehmet dneminde 30 saray grevlisi ldrld.
(Vaka-i vakvakiye veya nar olay.) lV. Mehmetin yerine ll. Sleymann tahta geirilmesi
Sonular Yenieri sistemi ve devlet ynetimi bozuldu. Savalar kaybedildi.

Anadolu (Celali) syanlar
Nedenleri Ekonomik durumun ve para ayarn bozulmas. Vergi adaletsizlii ve uzun sren savalar.
Tmar sisteminin bozulmas. Sipahi ve Sekbanlarn halka zulmetmesi
syanlar Karyazc, Deli Hasan ve Abaza Hasan Paa isyanlar
Sonular Anadoluda can ve mal gvenlii kalmad. Vergiler dzenli toplanamad. Avusturya ve ran
savalarnda istenen sonu alnamad.

Eyalet syanlar
Nedenleri Merkezi otoritenin zayflamasndan eyaletlerdeki yneticilerin yararlanarak bamsz olmak
istemeleri.
syanlar Basra, Yemen, Badat., Msr, Hicaz, Tarblusgarp, Eflak, Bodan ve Erdel
Sonular syanlar zorlukla bastrld. Yneticiler devlete kar yar bamsz bir duruma geldiler.

syanlarn
Genel
zellikleri
syanlarn asl nedenlerine inilmeyip iddetle bastrldndan bir trl istenen sonu elde
edilememitir. Bu dnemdeki isyanlar devlete ve rejime kar olmayp, ahslara ynelik
olmutur.

17. YZYIL ISLAHATLARI
Islahat Padiahlar
l. Ahmet Osmanl saltanat sistemini deitirerek karde katlini kaldrd. Bunun yerine, ekberiyet ve
erediyet (en byk ve en akll ehzade) sistemini getirdi. Sancaa kmay yasaklad. Buna
kafes sistemi denir. ehzadeler sancaa kmadklarndan aldklar eitimin kalitesi dt.
Gen Osman
(ll. Osman)
Osmanllarda ilk ciddi slahat giriimini yapan padiahtr. Yenierileri kaldrmay dnd.
lmiye snfnn yetkilerini ksmaya alt. Yenilikler, bir ok kimseyi rahatsz ettiinden,
Yenieriler isyan ederek Padiah ldrdler.
lV. Murat Yenieri ve Sipahi zorbalarn ortadan kaldrarak, merkezi otoriteyi salamlatrd. ki ve
ttn yasaklad. Devletin bozukluunun nedenlerini aratrmak amacyla Koi Beyi
grevlendirdi.

Islahat Devlet Adamlar
Kuyucu Murat
Paa
l. Ahmetin sadrazam olup, Celali isyanlarnn sert bir ekilde bastrmtr.
Koi Bey lV. Murat zamannda devletin bozukluunun nedenlerini aratrm ve bir rapor
hazrlamtr.
Kemanke
Mustafa Paa
Sultan brahimin sadrazamdr. Ekonomik alanda slahatlar yapmtr. Para ayarn dzeltti.
Yenierileri saydrarak haksz maa almlarn engelledi.
Tarhuncu
Ahmet Paa
lV. Mehmetin sadrazamdr. lk denk bteyi hazrlamtr. Para ayarn dzeltmitir.
karlar zedelenenler tarafndan ldrlmtr.
Kprl
Mehmet Paa
lV. Mehmete artl olarak sadrazam olmutur. artl olarak sadrazam olan ilk kiidir. Ordu
ve brokrasideki disiplinsizlii dzeltti. syanlara kar sert nlemler ald.
Kprl Fazl
Ahmet Paa
lV. Mehmetin sadrazamdr. Asayi ve gvenlii salad. Giriti ald. Lehistan ile Buca
antlamasn, Avusturya ile Vasvar anlamasn imzalad.
Merzifonlo
Kara Mustafa
Paa
lV. Mehmetin sadrazamdr. ll. Viyana kuatmasnda baarsz olunca idam edildi.

31
BLM 12: GERLEME DNEM (1699-1792)

Dnemin Padiahlar
1 ll. Mustafa 1695-1703
2 lll. Ahmet 1703-1730
3 l. Mahmut 1730-1754
4 lll. Osman 1754-1757
5 lll. Mustafa 1757-1774
6 l. Abdlhamit 1774-1789
7 lll. Selim 1789-1807

Prut Sava ve Antlamas (1711)
Nedenleri sve kral Demirba arln Ruslara yenilip Osmanllara snmas zerine Osmanl Devleti
Rusyaya sava at. Ayrca, 1700 stanbul antlamas ile Ruslara kaptrd Azak kalesini de
geri almak istiyordu.
Sonular Sava Osmanllar kazand. Prut antlamas ile; Demirba arln lkesine dnmesine izin
verildi. Azak kalesi geri alnd. Rusya; stanbulda eli bulundurmayacak ve Lehistann i
ilerine karmayacak.

Pasarofa Antlamas (1718)
Nedenleri Osmanllarn Venedikleri yenip Moray almas zerine Avusturya, Osmanllara sava at.
Sava Osmanllar kaybetti. ngiltere ve Hollandann arabuluculuu ile Pasarofa antlamas
yapld.
Sonular Pasarofa antlamasna gre; Kuzey Srbistan, Belgrat ve Banat Avusturyaya verildi. Mora
Osmanllarda kald. Bylece Avusturyann Balkanlar siyaseti balad. Osmanllarda da Lale
devri balad.

Osmanl ran Savalar (1736-1739)
Nedenleri Rusyann rana saldrmas zerine Osmanl Devleti de blgenin Rusyann eline gememesi
iin rana girdi. Bunun zerine Rusya ile Osmanl devleti arasnda 1724 stanbul antlamas
yaplarak ran aralarnda bltler. Osmanllarn Ruslarla yaptklar ilk ittifaktr.
Sonular ran, daha sonra stanbul antlamasn tanmayarak savaa devam etti. Savan uzamas
zerine 1732 Ahmet Paa antlamas ile bar yapld. Bu antlama da sonu vermemesi
zerine 1746 ll. Kasr irin antlamas yaplarak 1639 Kasr irin antlamasnn esaslar kabul
edildi. Bu sava, ranla Osmanllarn yapt son sava oldu.

Belgrat Antlamas (1736-1739)
Nedenleri Rusyann Azak kalesini igal etmesi ve Lehistann iilerine karmas zerine Osmanl
Devleti Rusyaya sava at. Avusturya ile Rusya anlaarak Osmanllara birlikte saldrdlar.
Sava Osmanl devleti kazand. Fransann araya girmesi ile Belgrat antlamas yapld.
Sonular Belgrat antlamasna gre; Kuzey Srbistan, Belgrat ve Bosna Avusturyadan alnd. Rusya;
Karadenizde gemi bulundurmayacak ve Azak kalesi yklmas kouluyla Rusyaya verilecek.
Osmanllarn Gerileme dneminde imzalad en karl antlamadr. Karadenizin bir Trk
gl olduu Rusya tarafndan kabul edilmi oldu.

Osmanl Rus Sava (1768-1774)
Nedenleri Rusyann Lehistann iilerine karmas ve Leh milliyetilerini takip bahanesi ile
Osmanl topraklarna saldrmas. Ayrca, Ortodokslar tahrik etmesi
Sonular Rusya; 1770 ylnda emede Osmanl donanmasn yakt. Avusturyann araya girmesi
ile Kkkaynarca antlamas yapld. Buna gre; Krm dini bakmdan halifeye bal
kalmak kouluyla bamsz olacak. Rusya, stanbulda eli bulundurabilecek ve
Ortodokslarn himayesini stlenecek. Azak kalesi Rusyaya verilecek ve Rusya
Karadenizde donanma bulundurabilecek. Rusyaya kapitlasyon ve sava tazminat
verilecek.



32
Osmanl Devletinin Rus ve Avusturya ile yapt savalar (1787-1792)
Nedenleri Rusyann Krm igal etmesi ve Avusturya ile Rusyann aralarnda Osmanl devletini
paylamalar
Sonular Fransz ihtilalinin kmas zerine Avusturya Zitovi antlamas ile savatan ekildi.(1791)
Bunun zerine Rusyada Ya antlamasn imzalad. (1792) Bu antlama ile Krm
Rusyaya verildi. Osmanllarda dalma dnemi balad.

XVlll. Yzyl Islahatlar

Lale Devri
1718-1730
(lll. Ahmet
Dnemi)
Pasarofa antlamasndan sonraki dneme Lale devri denir. Avrupaya ilk geici eli
gnderildi. (Paris) lk matbaa kuruldu. tfaiye bl oluturuldu. Kat, Kuma ve ini
imalathaneleri ald. iek as yapld. Trkeye eserler evrildi. Ktphaneler
kuruldu. lll. Ahmet emesi yapld. Mimaride Barok ve Rokoko tarz grld. Bu dnem
Patrona Halil isyan ile son buldu.
l. Mahmut
Dnemi
(1730-1754)
Topu ve humbarac ocaklar slah edildi. Orduda; takm, tabur, blk ve alay kavramlar
getirildi. Subay yetitirmek amacyla Kara Mhendishanesi ald.
lll. Mustafa
(1757-1774)
Gemi yapmna nem verildi. Deniz subay yetitirmek amacyla Deniz Mhendishanesi
ald. (Mhendishane-i Bahr Humayun)
l.
Abdlhamit
(1774-1789)
Ulufe alm ve satm yasakland. Surat topular oca kuruldu. stihkam okulu ald.
denizcilik alannda slahatlar yapld.
lll. Selim
(1789-1807)
lll. Selim dneminde yaplan slahatlarn genel ismi Nizam- Cediddir. Avrupa-i tarzda
nizam cedid ordusu kuruldu. Bunlarn masraflarn karlamak amacyla irad cedid
hazinesi kuruldu. Yenilikler iin rapor hazrlatt. Fransa rnek alnp, Franszca resmi
yabanc dil oldu. Avrupadan retmen ve subay getirildi. Yerli mal kullanmna nem
verildi. Avrupaya ilk kez daimi eli gnderildi. Kara Mhendishanesi tekrar ald. Bu
dnem Kabak Mustafa Paa isyan ile son buldu.






























33
BLM 13: DAILMA DNEM (1792-1922)

Dnemin Padiahlar
1 lll. Selim (1789-1807)
2 lV. Mustafa (1807-1808)
3 ll. Mahmut (1808-1839)
4 Abdlmecit (1839-1861)
5 Abdlaziz (1861-1876)
6 V. Murat (1876)
7 ll. Abdlhamit (1876-1909)
8 V. Mehmet Reat (1909-1918)
9 Vl. Mehmet Vahdettin (1918-1922)

Osmanl Fransz likisi
Fransann
Msr
gali
(1798)
Nedenleri: ngilterenin smrgelerine giden yolu kesmek ve yedi yl savalarnn
intikamn almak. Ayrca, Akdenizde stnl ele geirmek
Sonular: ngiltere ve Rusya Osmanllara yardm ettiler. Osmanllar, Rusya ile ikinci
ittifakn gerekletirdi. Rusya, tarihinde ilk kez boazlar geti. ngiltere, Fransz
donanmasn yakt. Napolyon, Akkada Cezzar Ahmet Paaya yenildi. 1801 el-Ari
antlamasyla Fransa, Msr boaltt.

Msr Olay ve Kavalal syan
Kavalal
Mehmet Ali
Paa syan
Kavalal Mehmet Ali Paann istedii Akka ve Suriye valilii kendisine verilmeyince
isyan kard. Bu isyan Osmanl Devleti bastramaynca Rusyadan yardm istedi.
Rusyann stanbula gelmesiyle Msr sorunu uluslararas bir meseleye dnt.
Ktahya
Antlamas
(1833)
ngiltere, Osmanllarn Ruslarn etkisine girmesini nlemek amacyla Kavalal
zerinde bask uygulad. Bunun sonucunda Osmanl Devleti ve Kavalal arasnda
antlama yapld. ki taraf da bu antlamadan memnun olmadndan savamak iin
frsat kolladlar. Osmanllar; Ruslarla Hnkar iskelesi antlamasn imzaladlar.
Baltaliman
Antlamas
(1838)
Osmanl Devleti, Msr sorununu zmek amacyla Londra konferansna giderken
ngilterenin desteini almak iin ngiltereye ekonomik ayrcalklar verdi. Bu
antlama, Osmanl Maliyesini kertmitir. Osmanllar Avrupann ak pazar haline
getirdi.
Londra
Konferans ve
Antlamas
(1840)
ngilterenin basksyla taraflar Msr sorununu zmek amacyla Londra da bir
konferansta bir araya geldiler. Yaplan Londra antlamasyla Msr sorunu zld.
Msr; Osmanllara bal imtiyazl bir eyalete dnt.
Londra
Boazlar
Antlamas
(1841)

Hnkar skelesi Antlamasnn sresinin bitmesi zerine ngiltere ve Fransann
boazlar sorununu zmek ve Rusyann avantajl konumunu geri almak istemeleri
nedeniyle yapld. Buna gre;
Boazlar, Osmanl Devletinin hakimiyetinde kalacak
Not: lk defa boazlar uluslar aras bir statye baland.
Boazlar; Btn devletlerin sava gemilerine kapatlacak (Rus donanmas
Karadenize hapsedildi. Bylece Rusyann boazlardaki hakimiyeti son buldu.)
Not: Osmanllarn boazlar zerindeki haklar snrlandrld.

syanlar
Nedenleri: Sonular:
Srp syan
(1804)
Rusyann kkrtmas ve
Panslavist politikas .
Milliyetiliin etkisi
Osmanllara kar ilk isyan eden ve ilk imtiyaz elde eden
aznlk Srplardr. Srplar; Bkre antlamasyla imtiyaz,
Edirne antlamasyla ayrcalk ve Berlin antlamasyla da
bamszlk elde ettiler.
Yunan
(Mora)
syan
(1820)
Rusyann kkrtmas.
Milliyetilik. Etnik-i Eterya
cemiyetinin almalar ve
Tepedelenli Ali Paann isyan
Osmanllar, Kavalnn yardmyla Mora isyann
bastrnca Rusya ile savaa neden oldu. Sava Osmanllar
kaybedince yaplan Edirne antlamasyla Yunanllar
bamszlk elde ettiler. Osmanllardan bamszlk
kazanan ilk aznlk Yunanllardr.
34
Navarin
Olay
(1827)
Osmanllarn Mora isyann
bastrmas
ngiltere, Fransa ve Rusya Navarinde Osmanl
donanmasn yaktlar. Bu olay Osmanl Rus savana
neden oldu.


Osmanl Rus likileri
Nedenleri Sonular
Bkre
Antlamas
(1812)
Rusyann Scak denizlere inmek iin
Balkanlardaki i ilerimize karmas
zerine Osmanllarn Rus yanls kiileri
grevden alp, boazlar Ruslara
kapatmas
1806-1812 yllar arasnda Osmanl-Rus sava
yapld. ngiltere ve Fransann da olaya
karmas zerine bar antlamas imzaland.
Buna gre;
-Srbistana ayrcalk verildi.
Not: Srplar; Osmanllardan ilk ayrcalk alan
aznlktr.
Edirne
Antlamas
(1829)
-Yenieri Ocann kaldrlmas
-ngiltere, Fransa ve Rusyann
Navarinde Osmanl donanmasn
yakmas ve Osmanlnn tazminat
istemesi
Osmanllar, Ruslarla yaptklar 1828-29 savan
kaybettiler. Yaplan antlamaya gre;
-Yunanistana bamszlk verildi. Osmanllardan
bamszlk alan ilk aznlktr.
-Eflak, Bodan ve Srbistan iilerinde serbest
oldular.
Hnkar
skelesi
Antlamas
(1833)
Kavalal Mehmet Ali Paann isyan
karsnda Rusyadan yardm salamak
amacyla imzalanan bir dostluk
antlamas.
Maddaleri;
-Osmanllara bir saldr olursa Rusya yardm
edecek. (Osmanl, Rusyann himayesine girdi)
-Rusyaya bir saldr olursa, Osmanl sadece
boazlar kapatacak (Boazlar sorunu dodu.
Rusyann Karadenizde gvenlii saland.)
Krm
Sava
(1854-1856)
-Rusyann boazlar zerindeki amalar
ve Ortodokslarn haklarn savunmak
istemesi
-Rus zulmnden kaan Macar
milliyetilerinin Osmanl Devletine
snmas
ngiltere, Fransa, Avusturya ve Piyomente
devletleri Osmanllar desteklediler. Yaplan
sava Osmanl kazand. ngiltere ve Fransadan
bor alnd. (ilk bor)
Not: Rusya, sava srasnda Osmanl
Donanmasn Sinopta yakt. (1853)
Paris
Antlamas
(1856)
Osmanllarn Krm Savan kazanmas
zerine imzaland. Osmanllar,
Aznlklarla ilgili bir karar kmasn
engellemek iin Islahat fermann
yaynladlar.
-Osmanl, Avrupal devlet saylacak, topraklar
Avrupallarn garantisinde bulunacak
-Karadeniz, btn devletlerin ticaret gemilerine
ak olacak. Osmanl ve Rusya, Karadenizde
sava gemisi ve tersane bulunduramayacak.
93 Harbi
(1877-78)
-Osmanlnn 1876 tersane konferans
kararlarn kabul etmemesi
-Rusyann Karadenizin tarafszl
ilkesini tanmamas ve Balkanlardaki
isyan desteklemesi
Not: Bu antlama imzalanmasna
ramen yrrle girmedi.
Osmanl, sava kaybedip Ruslarla Ayastafanos
antlamasn imzalad. Buna gre;
-Bosna-Hersek zerk olacak
-Bulgaristan Krall kurulacak. Srbistan,
Karada ve Romanya bamsz olacak.
-Kars, Ardahan, Batum ve Dou Bayezt
Rusyaya, Tesalya Yunanistana verilecek
-Girit ve Ermenistanda slahat yaplacak
Berlin
Antlamas
(1878)
Osmanl 93 harbini kaybedip Ruslarla
Ayastafanos antlamasn imzalaynca
ngiltere, Fransa, Avusturya ve Almanya
olaya mudahale ettiler.
Antlamann maddeleri
-Bulgaristan prenslii kuruldu.
- Makadonya Osmanllara, Tesalya Yunanistana
brakld
-Bosna-Hersek Avusturyaya brakld
-Karada, Srbistan ve Romanya bamsz oldu
-Kars, Ardahan ve Batum Ruslara; Dou Bayezit
Osmanllara brakld
-Ermenilerin oturduu blgede slahatlar
yaplacak



35
Osmanl Devletinin Paralanmas
Fransann
Cezayiri gali
(1830)
Osmanl Devletinin Yunan isyanyla uramasndan yararlanarak Cezayiri
igal etti. Not: Cezayir, Kuzey Afrikada elimizden kan ilk topraktr.
ngilizlerin
Kbrs gali
(1878)
ngiltere, Msr almak ve smrgelerine giden yolun gvenliini salamak iin
1878 Berlin antlamas srasnda Kbrs Osmanllar destekleme vadiyle ald. l.
Dnya sava srasnda Kbrs kendi lkesine kattn ilan etti.
Franszlar
Tunusun gali
(1881)
Fransa, Avrupallarn desteini alarak Tunusu igal etti.

ngilizlerin Msr
gali (1882)
1869da Svey kanalnn almas ile Msrn nemi artt. ngiltere
smrgelerine giden yolun gvenliini salamak iin Msr igal etti.
Girit Sorunu ve
Osmanl-Yunan
sava (1897)
Yunanistan Giriti kendisine balamak iin burada eitli ayaklanmalar kard.
Bunun zerine Osmanl Devleti 1868 ylnda Girite Halepa Ferman ile baz
haklar tand.
1897de Yunanistanla Girit nedeniyle savat. Sava Osmanl Devleti
kazanmasna ramen, Avrupallarn araya girmesiyle, Girite muhtariyet
(zerklik) verildi. 1908de Yunanistan Giriti igal ederek kendine balad.
1913 Atina antlamas ile Giritin Yunanistana ait olduu kabul edildi.
Avusturyann
Bosna-Herseki
gali (1908)
Berlin antlamasyla Bosna-Hersekin ynetimi Avusturyaya braklmt. ll.
Merutiyetin ilan srasndaki kargaay deerlendiren Avusturya buray igal
etti.
Bulgaristann
Bamszl (1908)
ll. Merutiyet srasnda Bulgaristan bamszln ilan etti.
Trablusgarp Sava
(1911-1912)
Nedenleri:
talyann smrge aray ve Osmanlnn zayf olmas
Trablusgarpn talyaya yakn olmas
Sonular:
-Osmanllar, buraya dorudan yardm gnderemediinden Mustafa Kemal ve
Enver Paadan oluan gnll subaylar gitti. M. Kemal Derne ve Tobrukta
dman yendi.
-Balkan savann balamas nedeniyle Ui Antlamas yapld. Bylece,
Osmanllarn elindeki son Kuzey Afrika topra da km oldu.
Arnavutluun
Bamsz Olmas
(1912)
Balkan savalar srasnda bamszln ilan etti. Osmanllardan ayrlan son
Avrupal devlettir.
BALKAN
SAVALARI
(1912-1913)
Nedenleri:
Balkan uluslarnn Osmanllar Balkanlardan atmak istemeleri
(Milliyetilik)
Rusyann Panslavizm ve Panortodosk politikas.
Osmanllarn Tarablusgarp yenilgisinin Balkanllar cesaretlendirmesi
ngilterenin Reval grmelerinde Rusyay Balkanlarda serbest
brakmas
Sonular:
-Osmanl, Londra Antlamas ile yenilmi oldu. Midye-Enez snr oldu.
-ttihat ve Terakki Partisi Bab- Ali baskn ile ynetime el koydu.
ll. Balkan Sava (1913)
-Balkan devletleri, Bulgaristann ok toprak almasna tepki gstererek
Bulgaristana saldrdlar. Osmanl Devleti de Bulgaristana saldrarak Edirne ve
Krklareliyi geri ald. Bulgaristan ile stanbul, Yunanistan ile Ui antlamas
imzaland.






36
BLM 13: 19. Yzyl Islahatlar
ll. Mahmut Dnemi Islahatlar
Sened-i ttifak
(1808)
Ayanlar ile Padiah arasnda yaplan bir szlemedir. Islahatlar iin ayanlarn
destei alnd. Fakat daha sonra ayanl yasaklad. Manga Cartaya benzer
Ynetim
Alanndaki
Islahatlar
-Divan- Humayun kaldrlarak Nazrlk (Kabine) sistemi getirildi.
-lk nfus saym yapld. Karantina uyguland. Polis ve posta tekilat kuruldu.
-Tmar ve zeamet kaldrlarak memurlara maa baland.
Askeri Alanda
Yaplan
Yenilikler
-Alemdar Mustafa Paa tarafndan nizam- cedid tarznda Sekban- Cedid Ordusu
kuruldu. Fakat Yenierilerin isyan etmesiyle bu ordu datld.
-Yenieri ocanda nizam- cedid tarznda Ekinci oca kuruldu.
-Vaka-i Hayriye ile Yenieri oca kaldrld. (1826)
-Yenieri Oca yerine Avrupa-i tarzda Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusu
kuruldu.
Kltrel Alanda
yaplan
Yenilikler
-Medreselerin yannda Avrupa-i tarzda mektepler ald. Eitimde ikililik dodu.
-lk defa Avrupaya renci gnderildi. Tbbiye, Harbiye ve Bando okulu ald.
-lk gazete olan Takvim-i Vaka-i ald. lk retim mecburi hale getirildi.
-Memurlara fes ve pantolon giyme mecburiyeti getirildi.
-Enderun kaldrlarak devlet adam yetitirmek zere Mekteb-i Maarif-i Adliye
ald.
Ekonomik
Alanda Yaplan
Yenilikler
-Musadere yntemi kaldrlarak zel mlkiyet glendirildi.
-Yerli mal koruma kanunu kartld. Hayriye tccarlar kuruldu.
-ngiltere ile Baltaliman antlamas yapld.

Abdlmecid Dnemi Islahatlar
Tanzimat
Ferman
(1839)
Msr isyannda Avrupallarn desteini salamak ve aznlk isyanlarn nlemek amacyla
karld. Buna gre:
- Btn Osmanl vatandalarnn can, mal, rz ve namus gvenliinin salanmas
-Mahkemeler ak hale getirilecek, cizye ve hara kaldrlacak.
-Kanun nnde eitlik ve Kanunun stnlnn kabul edilmesi
-Herkes mal edinebilecek, maln istedii gibi kullanma ve miras hakkna sahip olabilecek,
vergiler herkesin gelirine gre dzenlenecek
Islahat
Ferman
(1856)
Krm savanda ngiltere ve Fransann desteini almak ve aznlk sorunlarn bir daha
gndeme gelmesini nlemek amacyla yaynland. Bunlardan bazlar;
- Din ve mezhep zgrl tannacak herkes kanun nnde eit olacak
-Hristiyan ve Musevileri kk drc szler kullanlmayacak, devlet grevleri
verilecek, Hristiyanlarn ahitlii mahkemelerde kabul edilecek
-Kilise, Mezar, Okul, Hastahane ve Manastr gibi yerlerin tamiri ve yenilerinin
yaplmasna izin verilecek. Cizye ve hara vergileri kaldrlacak.
-Devlet hizmetleri ve askerlik grevlerini btn vatandalar eit olarak yapacak
-Herkes irket ve banka kurabilecek, serbeste ticaret yapabilecek
Dierleri -Aznlklar askere gitmek istemediklerinden onlar iin bedelli askerlik uygulamas
getirildi.
-Darulfunun niversitesi, Darulmuallim ve Darulmuallimat (erkek ve bayan) ilkretmen
okullar ile Galatasaray Sultanisi, Mlkiye, Darafaka ve sanat okullar ald.
- lk defa kat para basld.
- Yeni ynetim birimleri oluturuldu. Bunlar; il (Vilayet) Liva, Kaza, Nahiye ve Kylere
ayrld.

ll.Abdulhamit Dnemi Islahatlar
1.
Merutiyet
(1876)
Nedenleri: Aydnlarn ve Avrupann basks. Aznlklarn isyann nlemek ve Tersane
konferansnda Balkan isyanlarnn desteklenmesini engellemek.
Yenilikler: lk defa Trklere seme ve seilme hakk, anayasa, meclis (ayan-mebusan)
tannd.
Sonular: Aznlklar cesaretlendiler. 93 harbi gereke gsterilerek meclis fesh edildi.
Tanm: Bir kraln bakanlnda toplanan parlamenter sisteme merutiyet denir.
Duyun-u
Umumiye
(1881)
Osmanllardan alaca olan devletlerin alacaklarna karlk baz vergilerini tahsis
edilmesidir. Osmanllar; ekonomik anlamda batnn bir smrgesi haline gelmitir.
37
ll.
Merutiyet
(1908)
Nedenleri: ttihat ve Terakki Partisinin Selanikte isyan karmas ve d basklar
Yenilikler: Meclisin yetkileri artrld. Padiahn yetkileri azaltld.
Sonular: Merutiyet kartlar mcadeleye baladlar.
31 Mart
Vakas
Nedenleri: Merutiyetin ilanna kar kan muhafazakarlar Volkan gazetesinde Dervi
Vahdet nclnde 31 Mart vakas (1909) ile isyan kardlar.
Sonular: ttihat ve Terakki Partisi M. Kemalin de komutan yardmcs olduu Hareket
Ordusu ile ynetimi ele geirdi. ll.Abdlhamit tahttan indirilerek yerine V.Mehmet Reat
getirildi.
Not: Osmanllarndaki ilk rejim kart isyandr. Dini niteliklidir.


BLM 14: OSMANLI KLTR VE MEDENYET

Devlet Ynetimi
Merkez
Tekilat.

(Divan-
Humayun
yeleri)
1.Sadrazam: Padiahn vekilidir. Divan bakandr. Yksek dereceli memurlar atar.
2.Vezirler: Sadrazamn yardmclardrlar.
3.Kazasker: Divandaki byk davalara bakar. Kad ve Mderrislerin atamasn yapar.
4.eyhlislam (Mft): Devlet ilerinin slama uygun olup olmadn denetler.
5.Nianc: Devletler aras yazmalar yapar. Has, Zeamet ve Tmarlar datr. Tapular
dzenler.
6.Defterdar: Devletin gelir ve giderleri ile bteyi hesaplar
7.Kaptan- Derya: Deniz kuvvetleri komutandr.
8.Yenieri Aas: Yenierilerin komutandr.
9.Reisl Kttab: Katiplerin Badr. Daha sonra Dileri sorumluluu verildi.
Tara
Tekilat
1.Eyaletler (Beylerbeylii): En byk idari ve askeri birimdir. Banda Beylerbeyi
bulunur.
2. Sancaklar: Eyaletler sancaklara blnmtr. Banda sancak beyi bulunur.
3. Saliyaneli: Gelirleri yllk toplanr. Buradaki vali ve askerlere maa balanr.
4. Saliyanesiz: Dirlik sistemi uygulanr. Dirlikler maa karl asker ve valilere verilir.
5. Bal Devlet ve Beylikler: ilerinde serbest, dilerinde bal eyaletlerdir.

Ekonomi
Toprak
Ynetimi
Toprak ynetimi ikiye ayrlr. A) Mlk Araziler: zel arazilerdir. Onlarda ikiye ayrlr.
1.riyye: Mslmanlara aittir. 2.Haraciye: Gayri Mslimlere aittir. B) Miri (Emiri):
Devlete ait arazilerdir. Bunlar; 1.Dirlik: Maa karl grevlilere verilmitir. Has
(Padiaha ait) Zeamat (st dzey memurlara ait) ve Tmar (asker ve memurlara aittir.) 2.
Vakf: Hayr ilerine ayrlr. 3. Yurtluk: Snr koruma hizmetlerine ayrlr. 4. Ocaklk:
Kale ve tersaneye ayrlan arazi 5. Mukata: Geliri hazineye ayrlan araziler 6. Pamalk:
Padiahn ailesine ayrlan arazilerdir.
Vergiler a) eri vergiler: r, Hara, Zekat, Cizye
b)rfi Vergiler: ift Bozan, Anam, Avarz, Ba,
Ekonomik
Kavramlar
ltizam Sistemi: Saliyaneli eyaletlerde vergilerin ihaleyle bir takm kiilerce
toplanmasdr.
Malikane Sistemi: Vergilerin iltizam sistemindeki gibi yl deil sresiz verilmesidir.
Merkantalist Sistem: Parann ve deerli madenlerin ekonomide nem kazanmasdr.
Kapitlasyonlar: Baka lkelere verilen ekonomik ayrcalklardr. Ama ticareti
canlandrmaktr.
Tmar Sistemi: Devlete ait araziler, devlet adam ve askerlere maa karl verilir.
Arazinin ilenmesi, kylnn denetlenmesi, retimin artmas, dzenli bir ordunun
olumas ve asayii salar.
Para lk Osmanl parasn Osman bey, ilk gm paray Orhan bey, ilk altn paray Fatih ve ilk
kat paray Sultan Abdlmecit bast.






38
Ordu
Kapkulu
Askerleri
Piyadeler: 1.Acemi Olanlar Oca: Temel askeri eitim verilir
2.Yenieri Oca: Savata padiahn yannda bulunur. Barta saraylar ve stanbulu
korur.
3.Cebeciler: Askerlerin silahlarn hazrlarlar. 4.Lamc: Kaleye alttan tnel kazarlar.
5.Topu: Toplar imal eder ve kullanrlar. 6.Humbarac: Havan topunu kullanr ve
yaparlar.
Svariler: 1.Sipahi: Savata hkmdarn sanda bulunur. 2.Sa ve Sol Garipler:
Hazineyi korurlar. 3.Sa ve Sol lfeciler: Padiah ve devlet adamlarn korurlar.
4.Silahtar: Savata hkmdarn silahn tar. adr korur. Solunda bulunurlar.
Eyalet
Askerleri
Tmarl Sipahiler: Dirlik sahiplerinin yetitirip masraflarn karlad bir ordudur.
Cebelu: Dirlik sahiplerinin yetitirdii atl askerlere denir.
Yardmc
Kuvvetler
Aknc: Snrlarda grev alr. Dman topraklarna keif, bilgi ve korkutma amal akn
dzenler.
Azab: Bekar erkeklerden oluur. Saka: Sucu, Turnac: Haberci, Serhatkulu: Snrlar
korur

Dierleri
Dil ve
Eitim
Osmanllarn dili Arapa, Farsa ve Trke karm Osmanlcadr. Osmanl
brokratlarn yetitirildii Enderun adl bir saray okulu bulunmaktadr. Sivil kiilerin
eitim grd yer de medreselerdir.
Ahi (Lonca) Esnaf ve sanatkarlarn kurduu bir tekilattr. Esnaflar arasnda dayanmay, devlet ve
esnaf ilikisini salamay, retimin kalitesinin kontrol ve sanat eitiminin verilmesini
salar.
Ayanlar Bir blgede bulunan zengin ve ileri gelen kiilerdir. (Eraf) ll. Mahmut kaldrd.
Ynetenler Kalemiye: Brokratlar oluturur. En st temsilcisi; defterdar ve niancdr. Enderun
kldrlar.
Seyfiye: Askeri snftr. Ynetim grevi de bulunur. Devirme sistemi ile oluur.
Vezirler, Beylerbeyi
lmiye: lim adamlarndan oluur. Medrese kldrlar. eyhlislam, Kazasker
Ynetilenler Reaya: Daha ok Mslman olmayan vatandalara denir
Teba: Tm vatandalarn genel ismidir.
Zmmi: Gayri Mslimlere verilen isimdir.

























39
BLM 15: l. Dnya Sava (1914-1918)
l. Dnya Savann Nedenleri
Siyasi Nedenler Almanya ve talyann siyasal birliini salamas ve milliyetilik hareketleri
Byk devletler arasndaki silahlanma yar
Almanya ile ngiltere ve Fransa arasndaki rekabet
ngilterenin Rusyay Balkanlarda ve Boazlarda serbest brakmas (Reval
grmeleri)
Rusyann Panslavist ve Panortodoks politikas
Ekonomik
Nedenleri
Sanayi devrimi. Pazar ve Hammadde aray. Smrgecilik yar
Almanyann Fransadan Alsace-Loreni almas
Savan Grnr
Nedeni
Avusturya-Macaristan mparatorluu veliahtnn bir Srp milliyetisi tarafndan
ldrlmesi zerine olaydan Srbistan sorumlu tutan Avusturyann Srbistana
sava amas.
tilaf Bloku
(Uzlama)
ngiltere, Fransa, Rusya, talya (1915 ylndan sonra), ABD, Romanya,
Yunanistan, Srbistan ve Japonya
ttifak Bloku
(Balama)
Almanya, Avusturya-Macaristan mp., talya (1915e kadar), Osmanl ve
Bulgaristan

Osmanl Devletinin Savaa Katlma Nedenleri
Osmanl
Asndan
-Almanyann sava kazanacana inanmas
-Kaybettii yerleri geri almak ve siyasi yalnzlktan kurtulmak istemesi
-ttihat ve Terakki partisinin Alman hayranl
-Almanya ile iyi ilikiler
Almanya
Asndan
-Avrupadaki l kskatan kurtulmak ve Sava geni bir alan yaymak istemesi
-Osmanllarn; askeri, stratejik, jeopolitik, dini ve halifelik konumundan yararlanmak
istemesi
Grnr
Nedeni
ki Alman sava gemisinin Akdenizde ngilizlerden kaarak Osmanllara snmas ve
Osmanllarn bu gemileri satn aldn bildirmesi. Bu gemiler; daha sonra gizlice
Osmanl bayrayla Rus limanlarn bombalamas zerine Osmanl devleti de savaa
resmen girdi.




























40
l. Dnya Savandaki Cepheler

Taaruz (Saldr) Cepheleri
Cepheler Nedenleri zellikleri Sonular
Kafkas
Cephesi
(22 Aralk
1914)
-Almanlar istemesi
-Kafkaslardaki esir Trki
devletleri kurtarma
-Hindistana ulap
buradaki ngilizlerin
varlna son verme
-Ermeniler, Ruslarla
birlikte hareket edince
Tehcir (zorunlu g)
yasasyla blgeden
uzaklatrldlar.
-Osmanllar yenilince Ruslar
saldrya geip Erzuruma kadar
olan yerleri aldlar.
-16.Kolordu komutan Mustafa
Kemal, Mu ve Bitlisi geri ald.
-Bolewik ihtilalinin kmas
zerine Rusya savatan ekildi.
Osmanllarla Brest-Litowsk
antlamasn yaparak aldklar
yerleri geri verdi.
Kanal
(Msr)
Cephesi
ngilizlerin
smrgeleriyle
balantsn kesme
Osmanllar, sava kaybedince
Filistine geri ekildiler.
ngilizlerde takip etti.

Savunma (Mudafaa) Cepheleri
Cepheler Nedenleri Sonular
anakkale
(19 ubat
1914)
tilaf devletlerinin Rusyaya
yardm ulatrmak istemesi
-Osmanllarla Almanlarn irtibatn
kesmek
-stanbulu alarak l. Dnya
savan ksa srede bitirmek
-Osmanl devletinin sava kazanmasyla sava iki
yl daha uzad.
-En kanl cephedir.
-Rusyaya yardm ulamadndan Bolewik
ihtilali oldu.
-Bulgaristan, ittifak grubuna geti.
-19. Tmen komutan Mustafa Kemal; Anafartalar,
Arburnu ve Conkbayrda dman durdurdu.
Irak (1914) ngilizlerin Irak petrollerine
egemen olmak istemesi
-Rusyaya yardm ulatrma ve
Osmanlnn Hindistana
ulamasn engellemek istemesi.
-Osmanllar, Kutulamarada ngilizleri yendiler.
-ngilizlerin takviye birliklerle tekrar saldrmas
zerine sava kaybettiler.
-Musul, kuatma altndayken atekes imzaland.
Hicaz-
Yemen
-ngilizlerin Arap petrollerini
almak ve Kzldeniz sahiline
egemen olmak istemesi.
-Blgedeki Araplarn ngilizleri desteklemesiyle
slamclk (mmetilik) geerliliini yitirdi.
-Osmanl devleti yenilip Mondrosla blge
boaltld.
Suriye-
Filistin
(1917)
Msr cephesinde yenilen Osmanl
ordusuna son darbeyi vurmak.
-Filistinde yenilen Osmanl ordusu Suriyeye
ekildi.
-7.Ordu komutan Mustafa Kemal, Halebin
kuzeyinde savunma nlemleri ald.
-Mondrosla birlikte blge boaltld.

Mttefiklere Yardm Cepheleri
Galiya-
Romanya ve
Makedonya
Cepheleri
Bulgaristan ve Avusturyaya
yardm iin Osmanllar,
Romanya ve Rusya ile savat.
Sava Osmanllar kazand. Romanya cephesi Bkre
antlamas ile sona erdi.






41


Gizli Antlamalar
Gizli
Antlamalarn
Nedenleri
Osmanl Devletinin paylalmas konusunda aralarnda anlamazla dmemek.
Rusyann savatan ekilmesini nlemek. talyay itilaf blokuna ekmek istemeleri.
Not: Rusyann savatan ekilmesi zerine gizli antlamalar dnyaya duyuruldu
ve tam anlamyla uygulanamad. Gizli antlamalar tilaf devletleri kendi
aralarnda yaptlar.
stanbul
(Boazlar) Ant.
(10 Nisan 1915)
Rusya ile dier itilaf devletleri arasnda yapld. Rusyann savatan ekilmesini ve
saf deitirmesini nlemek istemilerdir. Boazlar, Marmara denizi ve evresi ile
Trakya verildi.
Londra
Antlamas
(26 Nisan 1915)
talya ile itilaf devletleri arasnda yapld. Ama, talyann ittifak grubundan kendi
yanlarna ekmekti. talyaya 12 ada, Trablusgarp, Antalya ve evresi verildi. talya,
bu antlama ile itilaf grubuna geti.
Scays Picot
Antlamas
(3 Ocak 1916)
ngiltere ile Fransa kendi aralarnda yaptlar. Buna gre; Suriye, Antalya ve Adana
blgesi Fransaya Irak ngiltereye verildi. Musul ve rdn kapsayan blgede
ngiltere ve Fransann himayesinde bir Arap devletinin kurulmasna karar verildi.
Petrograt
Szlemesi
(Mart 1916)
Rusyaya boazlar ve evresine ek olarak; Trabzona kadar tm dou Karadeniz
kylar ile Erzurum, Van ve Bitlisi kapsayan dou Anadolu verildi.
Sen Jan do
Maurienne Ant.
talyaya ek olarak; Antalya, Konya, Aydn ve zmir verildi.
Not: ngilterenin daha sonra zmiri Yunanistana vermesi, talya ile ngiltereyi
kar karya geltirdi.
Mac-Mahon Ant. ngiltere ile Araplar arasnda yapld. Araplarn ngilizleri desteklemeleri karlnda
onlara bamsz bir Arap krall vaat edildi.

Sava Srasndaki Gelimeler

Wilson lkeleri (8 Ocak 1918)
Nedenleri

Bar antlamalarnn adil olmasn ve dnyada kalc bir bar salamak amacyla
Amerikan Bakan Wilson tarafndan ortaya atld.
Maddeleri

-Gizli antlamalar yaplmayacak
-Yenen devletler yenilen devletlerden toprak ve tazminat almayacaklar.
-Milletler cemiyeti (Cemiyet-i Akvam) kurulacak
-Her ulus kendi kaderini belirleme hakkna sahiptir.
-Boazlar, btn devletlerin ticaret gemilerine ak olacak
-Trklerin ounlukta olduu yerlerde Trk egemenlii tannacak
sonular

-tilaf devletleri bu maddeleri karlarna aykr grdklerinden smrgeciliin yerine
manda ve himayecilii getirdiler.
-Osmanllar, bu ilkelere gvenerek Mondrosu imzalad.
-Paris konferansnda bu ilkeler saptrld.
-Amerika, ilkelerine uyulmadn grnce Avrupa siyasetinden uzaklat.

Mondros Atekes Antlamas (30 Ekim 1918)
Nedenleri: Mttefiklerinin savatan ekilmesi zerine Osmanl da bar istedi.
Maddeleri

-Boazlar igal edilecek
-tilaf devletlerinin gvenliklerini tehdit edici bir durum ortaya karsa istedii yeri igal
edebilecek (7. Mad.)
-Vilayeti Sitte (alt il) de bir kargaa karsa igal edilecek. (24. Mad.)
-Silah, cephane, liman, tershane, demiryollar ve haberlemeye el konulacak.
-Osmanl ordular terhis edilecek
zellikleri: 7. madde ile itilaf devletlerinin Anadoluyu igal etmek istediklerini anlyoruz.
-24. madde ile bu alt ilde Ermeni devleti kurmak istemektedirler.
-Osmanl devleti fiilen sona erdi.
-Trk halk bu antlamaya tepki gstererek milli mcadeleyi balatt.


42


Paris Bar Konferans(18 Ocak 1919)
Nedenleri Yenilen devletlerin durumlarn grmek ve bar antlamalar hazrlamak. Aralarndaki
ihtilaflar grmek
Sonular ngiltere bu konferansta etkili oldu. zmir, Yunanllara verildi. Smrgeciliin yerini
mandater sistem ald. Amerika, ilkelerinden taviz verildii gerekesiyle Avrupa
siyasetinden uzaklat

l. Dnya Savan Bitiren Antlamalar
Versay Antlamas
(1919)
Almanya ile itilaf devletleri arasnda yapld. Tazminat ve toprak alnd. Askeri
snrlamalar getirildi. Alsace-Loren Fransaya verildi.
Sen Germen
Antlamas (1919)
Avusturya ile yapld. Avusturya Macaristan imparatorluu paraland. Avusturya
kk bir devlete dntrld. Tazminat alnd.
Triyanon
Antlamas (1920)
Macaristan ile yapld. Macaristan bu antlama ile bamsz oldu. Fakat kk bir
devlete dntrld. Sava tazminat alnd.
Neully (Nyi)
Antlamas (1919)
Bulgaristan ile yapld. Toprak ve Tazminat alnd.

SEVR ANTLAMASI 10 Austos 1920
Nedenleri

-Osmanl devletini paylamak
- Osmanllarla bar yaparak sava bitirmek
Not: Osmanl devleti ile tilaf devleti arasnda yapld.
Maddeleri

-stanbul, Osmanllarda kalacak
-Boazlar bir komisyon tarafndan ynetilecek.
-Dou Anadoluda bir Ermeni ve Krt devleti kurulacak
-ngilizler; Arabistan ve Irak, Franszlar; Anadolunun gneyi ve Suriye; talya bat
Anadolu, Antalya, Rodos ve Oniki ada; Yunanistan Ege blgesinin byk bir ksm, zmir
ve Ege adalarn ald.
-Asker says azaltld.
-Kapitlasyonlar devam etti ve tazminat istendi
Sonular

-Sevr anlamas, Mebusan Meclisinde onaylanmadndan Kanun-i Esasiye gre hukuki
deildir.
-mzalanmasna ramen yrrle girmemitir.
-Lozan antlamas ile sevr geersiz olmutur.
-Anadoluda milli bilincin uyanmasna neden olmutur.

l. Dnya
Savann
Sonular

Savatan en karl kan devlet ngiltere oldu. mparatorluklar ykld. (Osmanl, Alman, Rus ve
Avusturya), Yeni rejimler ortaya kt. (Komunizm, Faizm ve Nazizm), Yeni silahlar
kullanld. (Tank, denizalt., kimyasal silah,uak), Yeni devletler kuruldu. (Macaristan,
Yugoslavya, Polonya, Litvanya, Ukrayna) Milletler cemiyeti kuruldu. Antlamalar adaletsiz
olduundan ll. Dnya savana neden oldu. Trkiyede Kurtulu sava balad.















43
BLM 16: MONDROSTAN SONRA OSMANLI DEVLET VE CEMYETLER

galler
Musulun
gali
(3 Kasm 1918)
Mondrostan sonra ilk igal edilen yer, Musul oldu. ngilizler, blgenin petrol yataklarna
egemen olmak amacyla buray igal ettiler.
stanbulun
gali
(13 Kasm
1918)
tilaf devletleri, Anadolunun igalini daha kolay gerekletirmek ve aznlklar
desteklemek amacyla stanbulu igal ettiler. Bu stanbulun ilk igaliydi. stanbulun
resmen igali ise 16 Mart 1920 ylnda oldu.
zmirin gali
(15 Mays
1919)
Paris Bar Konferansnda ngiltere smrge yollar zerinde gl bir devlet
istemediinden, talyann da blgede gl olmasn arzulamadndan, Yunanllar
kullanabileceini dndnden zmiri Yunanistana verdi. Bu olay, ngiltere ile
talyann arasn at. zmirin igali, milli bilincin uyanmasna ve Trklerin birlemesine
neden oldu.
Bristol Raporu
(13 Ekim 1919)
Yunanllarn zmirde katliamlar yapmas zerine Amerikal Amiral Bristol blgedeki
olaylar aratrmak amacyla gnderildi. Bristol, hazrlad raporda Yunanllarn Trkleri
katlettiini ve Rumlarn ounluu oluturmadndan blgenin Yunanllara
verilmeyeceini belirtti. Bu rapor, Trklerin hakl olduunu btn dnyaya duyurmu
oldu.
gallere
Tepkiler
gallere kar ilk direni, Adana Drtyolda Franszlara kar oldu. lk kurun, zmirde
Hasan Tahsin tarafndan Yunanllara atld. Cemiyetler ve Kuvay- Milliye kuruldu. M.
Kemalin arsyla igallere kar protesto, gsteri ve mitingler yapld.





























44


CEMYETLER

Yararl Cemiyetler
Dou Anadolu
Mudafa-i Hukuk
Dou Anadoluda bir Ermeni devletinin kurulmasna kar kmtr. Silahl mcadeleyi
savunmutur. Ge kar kmtr. En etkili cemiyettir. Merkezi stanbuldur.
Trabzon
Muhafaza-i
Hukuk-i Milliye
Trabzon ve evresinin Rumlara verilmesini ve Pontus Rum devletinin kurulmasna
kar kmtr. Merkezi Trabzondur. Etkili bir cemiyettir.
Trakya Paaeli
Mudafa-i Hukuk
Trakyann Rumlara verilmesine kar kt. Merkezi Edirnedir. Silahl mcadeleyi
savundu.
zmir Mudafa-i
Hukuk
Ege ve evresinin Trklere ait olduunu dnyaya duyurmak amacyla kuruldu. Merkezi
zmirdir. Fakat fazla etkili olamad. Alaehir kongresinden sonra faaliyetini stanbula
kaydrd. Anadoluya silah ve cephane gnderdi.
Reddi lhak
Cemiyeti
zmirin Yunanllara verilmesine kar kmtr. Balkesir ve Alaehir kongrelerinin
toplanmasn salamtr. Kuvay- Milliyeyi kurmutur.
Kilikyallar
Cemiyeti
Adana ve evresindeki Fransz ve Erimeni igallerine kar blge halkn rgtlemeye
almtr. Merkezi stanbuldur.
Milli Kongre
Cemiyeti
Merkezi stanbuldur. Trklere yaplan hakszlklar basn yayn yoluyla btn dnyaya
duyurmaya almtr. Kuvay- Milliyenin isim babasdr.

Zararl Cemiyetler

Milli Varla Dman Cemiyetler
Sulh ve Selameti
Osmaniye Cemiyeti
Yurdun kurtuluunun Padiah ve halifenin buyruklarna sk skya uymakla
mmkn olabileceini savunmutur. Merutiyet yanlsdr.
Hrriyet ve tilaf 1911 ylnda mecliste ttihat ve Terakki partisine bir tepki sonucu kuruldu. Milli
Mcadeleye kar kmtr.
Krt Teali Cemiyeti Douda bir Krt devletinin kurulmasn salamay amalamtr.
Teali slam Cemiyeti lkenin halifenin emirlerine uymakla kurtulacan savunmutur. Hilafet ve
mmetidir.
ngiliz Muhipler ngiliz mandacln savunmutur.
Wilson Prensipleri Amerikan mandacln savunmutur.

Aznlklarn Kurduu Cemiyetler
Ermenilerin
Kurduu
Cemiyetler
Ermeniler, Dou Anadoluda bamsz bir Ermenistan kurmay amalyorlard. Bu amala
Hnak ve Tanak isimli rgtler kurmulard. tilaf devletlerinin desteini almlard.
Amerika, Ermeni sorununu incelemek amacyla General Harlbortu grevlendirdi.
Harlbort,, Ermenilerin hibir yerde ounluu oluturmadn belirtti. Bu rapordan sonra
Amerika Ermenileri desteklemekten vaz geti.
Rumlarn
Kurduu
Cemiyetler
Rumlarn temel amac byk bir Yunan devleti veya Bizans imparatorluu kurmakt.
Ayrca, Karadeniz blgesinde Pontus Rum mparatorluunu tekrar kurmak istiyorlard.
Bu amala, Mavri Mira, Etnik-i Eterya, Pontus Rum Cemiyeti, Yunan zci, Kzlha ve
Gmen Komisyonu isimli rgler kurdular. Bunlardan en eskisi Etnik-i Eterya
cemiyetidir. 1814 ylnda kuruldu.
Yahudilerin
Kurduu
Cemiyetler
Yahudilerin temel amac Filistinde bamsz bir Yahudi devleti kurmakt. Bu amala
Makabi ve Alyans srailit isimli rgtler kurdular. Amacna ulaan tek zararl cemiyettir.








45

BLM 17: GENELGELER VE KONGRELER

Havza Genelgesi 25 Mays 1919
Nedenleri Askerlerin dalmasn nlemek.
Milli Mcadeleyi balatmak ve Halk Bilinlendirmek
Alnan
Kararlar
Askerlerin terhisini nleyerek kendine balamak
Halktan miting ve gsteri yapmasn, igalcilere protesto telgraflarn ekmelerini
istedi.
zellikleri
ve Sonular
Milli Mcadelenin baladnn bir gstergesidir.
stanbul hkmeti Mustafa Kemali geri ard. Fakat, M. Kemal buna uymad.

Amasya Genelgesi 22 Haziran 1919
Nedenleri Milli Mcadeleyi halka mal etmek
Dank halde bulunan cemiyetleri birletirmek
Alnan
Kararlar
Vatann btnl ve milletin bamszl tehlikededir. (Mili mcadelenin
gerekesi)
Milletin istiklalini milletin azim ve karar kurtaracaktr. (Yntem)
stanbul hkmeti sorumluluklar yerine getirememektedir.
Milli bir kurulun varl gerekmektedir. (Temsil Heyeti fikri)
Sivas ve Erzurumda bir kongre toplanacaktr.
zellikleri
ve Sonular
Kurtulu savann amac, gerekesi ve yntemi ilk kez akland.
Milli mcadelenin ilannn belgesidir. Trk milleti rgtlenmeye arlmtr.
Not M. Kemal, stanbul hkmeti tarafndan 9.Ordu Mfettii olarak Anadoluya
gnderilmiti. Havza genelgesinden sonra 3. Ordu Mfettiliine dntrld. Amasya
genelgesi zerine grevden alnnca M. Kemal askerlikten istifa etti.

Erzurum Kongresi (3 Temmuz 7 Austos 1919)
Nedenleri Dou sorunlarn grmek
Milli mcadeleyi rgtlemek
Alnan
Kararlar
Milli snrlar ierisinde vatan bir btndr blnemez.
stanbul hkmeti igallere kaytsz kalmas durumunda geici bir hkmet
kurulacak.
Hkmeti milli meclis seecek
Meclis kuruluncaya kadar bu grevi Temsil heyeti yapacak
Manda ve Himaye kabul edilemez.
Milli iradeyi hakim ve milli kuvvetleri stn klmak esastr.
zellikleri ve
Sonular
Manda ve himaye ilk kez red edildi.
Blgesel bir kongre olmasna ramen ald kararlar bakmndan ulusaldr.
Mustafa Kemalin sivil olarak katld ilk kongredir.
Mustafa Kemalin gc artmtr.
Not 15. Kolordu komutanlnn merkezinin Erzurumda olmas ve Erzurumun
Dounun merkezinde olmas nedeniyle tercih edildi.














46

Sivas Kongresi (-11 Eyll 1919)
Nedenleri -Milli Mcadeleyi grmek
-Erzurum Kongresi kararlarn grmek
-Milli Mcadeleyi halka mal etmek
Alnan
Kararlar
-Erzurum kongresi kararlar kabul edildi.
-Misak- Milli esaslar belirlendi.
-Manda ve himaye kesin olarak red edildi.
-Btn cemiyetler Anadolu ve Rumeli mudafai hukuk cemiyeti ad altnda topland.
-Temsil heyeti kuruldu.
-Ali Fuat Cebesoy bat cephesi komutanlna atand.
-Mebusan Meclisinin toplanmas istendi.
zellikleri
ve
Sonular
-Ulusal bir kongredir.
-Mustafa Kemalin liderlii kabul edildi. Temsil Heyeti bakanlna getirildi. Temsil
heyeti oluturuldu.
-Btn cemiyetler birletirildi.
Not Damat Ferit Paa, kongreyi datmak iin Ali Galip Beyi grevlendirdi. Fakat o bunu
baaramaynca istifa etti. Milli Mcadelenin ilk siyasi baarsdr.

Amasya Grmesi (11 Eyll 1919)
Nedenleri -Ali Rza paa hkmetinin milli mcadeleye scak bakmas
Sonular -Manda ve Himayenin ret edilmesi
-Vatann btnl ve istiklalinin korunmas
-Mebusan Meclisini toplanmas
-Seimlerin serbeste yaplmas
-Anadolu hareketini aciz gsterici mdahalelerde bulunulmamas
-tilaf devletleriyle grmelerde Temsil Heyetinin de fikrinin alnmas
Sonular -stanbul Hkmetinin Anadolu hareketini resmen tandn ortaya koydu.
-Meclisi Mebusan topland





























47
BLM 18: KURTULU SAVAINDA MUHAREBELER

Dou Cephesi
Savalar Dou cephesinde Ermenilerle savald. Ermenilere kar 15. Kolordu komutan
Kazm Karabekir Paa Dou Cephesi komutanlna atand. lk kurulan cephe dou
cephesidir. Sava kazand.
Harlbour
Raporu
Amerika, blgedeki Ermeni sorununu aratrmak amacyla Harlbouru grevlendirdi.
Harlbour, hazrlad raporda, Ermenilerin ounluu oluturmad belirtti. Bunun
zerine Amerika, Ermenileri desteklemekten vaz geti.
Gmr
Antlamas
(3 Aralk 1920)
Ermenistan, igal ettii yerleri boaltmay ve Sevri tanmayacan kabul etti. Bu
antlamayla Misak- Milliyi tanyan ilk doulu devlet Ermenistan oldu. TBMM, ilk
antlamasn Ermenistanla yapt. Sovyetlerden gelecek yardm iin yol ald. 1878
Berlin Antlamasnda kaybettiimiz Kars ve evresi geri alnd.
Grcistanla
Ant.

Ermenilerle anlalmas ve blgeden ekilmeleri zerin Grcistanla da bir antlama
yapld. Bu antlama ile; Ardahan, Artvin ve Batum sava yaplmadan alnd.

Gney Cephesi
Savalar Gney cephesinde Franszlara kar savald. Burada Antep, Urfa, Mara ve Adana
cephesi ald. Milli Mcadelede ilk direni Adana-Drtyolda Franszlara kar oldu.
Franszlar, blgedeki direni karsnda buradan ekildiler. TBMM; bu illere nvanlar
verdi. talann igal ettii Antalya ve evresinde ise; talya iyi davrandndan
herhangi bir direni olmad.
Antlamalar Franszlar, Ankara antlamasyla blgeyi tamamen boalttlar.


Bat Cephesi
l. nn Sava
(6-10 Ocak
1921)
Yunanllar, sevri zorla kabul ettirmek ve milli mcadaleye son vermek amacyla
taaruza getiler. smet nn Yunanllar yendi. TBMMnin kurmu olduu dzenli
ordunun ilk askeri baarsdr. Halkn meclise olan gveni artt. erkez Ethem isyan
bastrld. Tekilat esesasi anayasas ve stiklal Mar kabul edildi. TBMM, Londra
konferansna arld.
Londra
Konferans
(23 ubat 1921)
Yunanllara zaman kazandrmak amacyla dzenlendi. tilaf devletleri Trkleri
birbirine drmek iin konferansa hem stanbul ve hem de Ankara hkmetini
ardlar. stanbul hkmeti temsilcisi, bu oyuna dmemek iin kendi sz hakkn da
Ankara hkmetine verdi. Mustafa Kemal, konferanstan bir sonu alnamayacan
dnmesine ramen Trklerin bar yanls olduunu ve Misak- Milli kararlarn
dnyaya duyurmak iin delege gndermiti. Milli egemenliimize aykr kararlar
alnd iin konferans kararlar kabul edilmedi. TBMMnin katld ilk uluslar aras
konferanstr.
Afganistanla
Dostluk Ant.
(1 Mart 1921)
TBMMyi tanyan ilk Mslman devlet Afganistandr. Ayrca, Ankaraya ilk eliyi de
Afganistan gnderdi.
Moskova
Antlamas
(16 Mart 1921)
Rusya ile yaplan ilk antlamadr. TBMMyi tanyan ilk Avrupal ve byk devlet
Rusyadr. Batum Grclere braklarak Misak- Millideki ilk taviz verildi. Dou snr
gvenlik altna alnd. Rusyadan yardm saland.
ll. nn Sava
(23 Mart 1921)
Londra konferans kararlarnn kabul edilmemesi zerine Yunanllar saldrya getiler.
Sava smet nn kazand.
Ktahya-
Eskiehir
sava
(10-24 Temmuz
1921)
Yunanllarn saldrmas zerine Trk ordusu sava kaybetti ve Sakarya nehrinin
dousuna ekildi. Kurtulu savandaki ilk yenilgidir.
Bakomutanlk
Yetkisi
(5 Austos
1921)
TBMM, yasama, yrtme ve yarg yetkilerinin tmn Mustafa Kemale geici olarak
verip ondan lkeyi kurtarmasn istemitir. TBMMnin M. Kemale ve M. Kemalin
kendine olan gvenini gstermektedir.
48
Tekalif-i
Milliye
Emirleri
(8 Austos
1921)
Milli Ykmllk de denilen bu kararlar; Mustafa Kemal tarafndan ordunun
ihtiyalarnn karlanmas ve halktan destek almak amacyla kanun olarak kartld.
Uymayanlar, istiklal mahkemelerinde yarglanacaklar.
Sakarya Sava
(23 Austos
1921)
Mustafa Kemalin Milli Mcadelede komuta ettii ilk savatr. Kurtulu Savann son
savunma savadr. Savan kazanlmasyla TBMM tarafndan M. Kemale gazilik ve
mareallik nvanlar verildi. talya, Anadoluyu boaltmaya balad. Franszlarla
Ankara antlamas yapld.
Kars
Antlamas
(13 Ekim 1921)
Dou snrlarmzla ilgili kalan son proplemler, Rusyann ynlendirmesiyle dier
blge lkelerinden olan Azerbeycan, Ermenistan ve Grcistanla karlkl grmeler
sonucu zld. Dou snrmz bugnk eklini ald.
Ankara
Antlamas
(20 Ekim 1921)
Sakarya savann kazanlmas zerine Fransa ile yapld. Hatay hari gney snrmz
izildi. skenderunun Fransaya verilmesi Misak- Millide ki ikinci tavizdir.
TBMMyi tanyan ilk itilaf devleti Fransadr.
Byk Taaruz
(26 Austos
1922)
Bakomutanlk Meydan Muharebesi de denir. Milli Mcadelenin son savadr. Trkler
taaruza gemitir. Dmann Dumlupnar da yenilmesi zerine Anadoluyu Yunan
igalinden kurtuldu. Kurtulu sava sona erdi. Yunanllar denize dkld. tilaf
devletleri atekes nerdiler.
Mudanya
Atekes
Antlamas
(11 Ekim 1922)
tilaf devleti ile TBMM arasnda yapld. TBMMyi smet nn temsil etti.
Anadolunun ve stanbulun boaltlmasna karar verildi. Lozan antlamasna zemin
hazrlad. Milli Mcadelenin silahl aamas sona erdi.

Lozan Antlamas (24 Temmuz 1923)
Alnan
Kararlar
Dou snr; Kars anlamas ile, gney (Suriye) snr Ankara antlamas ile izilmitir.
Yunanistan ile Mudanya atekes antlamas esas alnd. Ege adalar Yunanistana verildi.
Karaaa Yunanistandan tazminat olarak alnd. -Irak (Musul) sorunu ngiltere ile
aramzda ikili grmelere brakld. -Kapitlasyonlar tamamen kaldrld. -Osmanl
borlar, Osmanllardan ayrlan devletler ve Trkiye arasnda paylatrld. -Boazlar,
bakann Trk olduu bir uluslar aras komisyona verildi. Ticaret gemilerine ak, sava
gemilerine kapal tutuldu.
-stanbulu itilaf devletleri boaltt. -Patrikhanenin stanbulda kalmasna karar verildi. -
Yabanc okullar, Trkiyenin verecei kararlara uyacaklar. -Btn aznlklar Trk
vatanda sayld.
Sonular -Trkiye devleti resmen tannm olundu. -Geerliliini gnmze kadar koruyan bir
antlamadr. Kurtulu Savann Askeri aamasnn bitip, siyasi aamas balamtr. -
Osmanl devletinin resmen sona erdii kabul edildi. -Sevr antlamas geerliliini yitirdi.
zellikleri Mustafa Kemal, Lozana giderken Saltanat resmen kaldrd. Lozan grmelerine smet
nn bakanlk etti. M. Kemal zellikle Kapitlasyonlar ve Ermeni devleti kurulmas
konusunda taviz verilmemesini istiyordu.
zlemeyen
Meseleler
Boazlar, Musul ve Hatay sorunu. Borlarn Fransaya denme biimi. Trk ve
Rumlarn deimesi sorunu















49

BLM 19: CUMHURYET DNEM

DEMOKRATKLEME ALIMALARI

slam ncesi
Trklerde
Orta Asya Trklerinde Kurultay bulunmaktayd. Kurultayda kararlar ounlua gre
alnrd. Bu alardan kaan demokratik bir tutum sergilemiti. Fakat, kurultay yeleri
beylerden olutuundan tam anlamyla demokratik deildi.
Osmanllarda
Osmanllarda btn devlet ilerin grld yere Divan Hmayun denirdi. Divan
hmayunda son sz padiaha ait olduundan bir danma organ niteliini tar.

Mebusan Meclisinin Almas (1876)
Nedenler -1876 ylnda l. Merutiyetin ilan edilmesi
-Fransz ihtilalinin etkisi ve Osmanl Aydnlarnn abas
-Osmanllarn aznlklara haklar vererek onlarn isyan etmelerini nlemek istemeleri.
Sonular -Seimler drt ylda bir yapld.
-Btn aznlklar mecliste temsil edildi.
Not: 1877-78 Osmanl Rus sava nedeniyle meclis fesh edildi.

Ayan Meclisi (1876)
Nedenler -Padiahn ynetimdeki katlmnn srdrlmek istenmesi
Sonular -Ayan Meclisi yeleri Padiah tarafndan mr boyu grevde kalmas kouluyla seildi.
-Anti demokratik bir uygulamadr.
-Padiaha bal bir kurulutur.

Son Osmanl Mebusan Meclisinin Almas (12 Ocak 1920)
Nedenler -Kurtulu savanda halkn desteini kazanma
-Amasya grmesinde temsil heyeti ile stanbul hkmetinin grp karar vermesi
-tilaf devletlerinin meclisi kullanabileceklerini dnmeleri
-Erzurum ve Sivas kongresinde meclisin almas iin arda bulunulmas
Sonular -Mebusan meclisi 28 Ocak 1920de Misak Milli kararlarn yaynlad.
-Misak Milli kararlarnn yaynlanmas zerine ngilizler stanbulu (16 Mart 1920)de
resmen igal ettiler ve Mebusan Meclisini kapattlar.

Misak- Milli Kararlar (28 Ocak 1920)
Nedenleri Son Osmanl Mebusan Meclisinin bamszlk yanls olmas
Alnan
Kararlar
Mondros Atekes antlamas imzalandnda, igal edilmemi olan blgeler Trk
Yurdudur. Hibir ekilde ayrlk kabul edilmez bir btndr.
Bat Trakya, Kars, Ardahan, Batum ve Arap memleketlerinde halk oylamas yaplacak
stanbul, Marmara ve Halifenin gvenliinin salanmas kouluyla Boazlar
uluslararas ticarete ak olacak
Aznlk haklar, dier lkelerin Mslmanlara tand haklar kadar olacak
Kapitlasyonlar hibir ekilde kabul edilemez (Kapitlasyonlara kar yaplan ilk ciddi
tepkidir)
zellikleri Anadolu hareketinin ilk byk baarsdr.
Son Osmanl Mebusan Meclisinin yapt en nemli almadr
Kurtulu savann hedefi kesin olarak belirlenmitir
Misak- Milli ile hedeflenen yeni snrlar izilmitir
Misak- Milli, Trk lkesinin snrlarn izmitir
Sonular ngiltere, stanbulu resmen igal ederek Mebusan Meclisini datt. Bunun zerine
Mustafa Kemal, Ankarada yeni bir Meclis almas iin seimler yapt. TBMM ald.






50
l. TBMMnin Almas (23 Nisan 1920)
Nedenler -Mebusan Meclisinin kapatlm olmas
-Egemenliin Trk halkna verilmek istenmesi
-Milli Mcadelede halk desteini almak istemeleri
Sonular -Trkiye Cumhuriyetinin ilk meclisidir.
-Kurucu bir meclistir.
-Olaanst yetkilere sahiptir.
-Meclis hkmeti sistemini getirmitir.

Mustafa Kemalin l. TBMMye Sunduu nergeler (24 Nisan 1920)
Nedenler Mustafa Kemal, Meclisin almasndan bir gn sonra hilafet ve saltanat ile ilgili
dncelerini gizli tutarak bir nerge sundu.
nerge
Maddeleri
-Meclisin stnde bir g yoktur.
-Padiah vekili veya geici hkmet bakan atanmayacaktr. (Meclisin srekli olaca
vurgulanmtr.)
-Meclis bakan hkmetin de bakandr. ( Meclis hkmeti sistemi olutu.)
-Meclis, yasama ve yrtme yetkisine sahiptir. (Gler birlii ilkesi benimsenmitir.)
-lke igalden kurtulduunda padiah veya halifenin durumu grlecektir. (leride
saltanat ve hilafetin kaldrlaca anlalmaktadr.)

ll. TBMMnin Almas (11 Austos 1923)
Nedenler -Mecliste sert tartmalarn olmas.
-Lozan grmelerinin srmesi
-Mecliste fikir birliinin olmamas
-Hkmetin olumamas
Sonular -ll. TBMM inklap bir meclistir.
-Atatrk inklaplarnn ounu gerekletirdi. -Lozan imzalad.


























51


PARTLER
l. Meclisteki Gruplar
zellikler l. Mecliste parti yoktu. Bunun yerine gruplar vard. ll. Mecliste ise partiler bulunmaktadr.
Aadaki partiler ll. Mecliste kurulmutur.
Gruplar Tesant Grubu: ttihatlardan olumaktadr.
stiklal ve Mudafai Hukuk: Mustafa Kemal yanls
Halk Zmresi: Sol dnceli
Islahat ve Muhafaza-i Mukaddesat: Muhafazakar bir grup

Cumhuriyet Halk Partisi (9 Eyll 1923)
Kuruluu Mustafa Kemal, inklaplarn halk arasnda yaylmas ve Meclisteki taraftarlarn
rgtlemek amacyla kurdu.
zellikleri Ekonomide devletilii savunmutur. Trkiyenin ilk siyasi partisidir. Partinin kurucusu ve
ilk bakan kendisi, ikinci bakan smet nndr.

Terakkiperver Cumhuriyet Frkas (17 Kasm 1924)
Kuruluu Mustafa Kemal ve inklaplara muhalif olan kiilerce kuruldu. ( Islahat ve Muhafaza-i
Mukaddesat grubu tarafndan) Kurcusu ve bakan Kazm Karabekirdir. Dierleri; Refet
Bele, Adnan Advar, Rauf Orbay ve Ali Fuat Cebesoydur.
zellikleri Ekonomide Liberalizmi savundu. nklaplarn din ve geleneklerde yaplmamasn istedi.
Partinin dini inanlara saygl olduunu belirtti. eyh Sait isyannn kmas zerine bu
parti kapatld.
Not Trkiyenin ilk muhalefet ve ilk kapatlan partisidir. Ayrca, Trkiyenin ikinci partisidir.


Serbest Cumhuriyet Frkas (12 Austos 1930)
Kuruluu Mustafa Kemal, mecliste bir muhalefet partisinin olmasn istediinden Fethi Okyara bu
partiyi kurmasn istedi.
zellikleri Ekonomide Liberalizmi savundu. Kadnlara da sosyal haklarn verilmesini istedi. Fakat,
partiye katlmlarn artmas zerine ayn yl kendi istei ile kapatld.

Demokrat Partisi (1946)
Kuruluu Mecliste bir muhalefete ihtiya duyulmas zerine kuruldu. Kurucusu Adnan Menderes ve
Celal Bayardr.
zellikleri Liberalizmi savundu. Halkn gelenek ve dini inanlarna saygl olunmasn savundu. 1950-
1960 aras iktidar oldu. Fakat, laiklikten taviz verdii gerekesiyle 1960 askeri darbesiyle
kapatld. Adanan Menderes idam edildi.
Not Kapatlan ikinci partidir.















52

ANAYASALAR

slam ncesi
Trklerde
Hukuk
slam ncesi Trklerde hukuk yazya gemediinden devlet yazl olmayan hukuka
(Tre) gre ynetilirdi. Gelenek ve grenekler egemendi.
slam Hukuku slam hukuku; eri hukuk ve rfi hukuk diye ikiye ayrlr. eri hukuk; kaynan
slamdan, Kuran, Snnet ve alimlerin itihatlarndan alr. rfi hukuk ise; gelenek,
grenek ve devletin ihtiya duyduu durumlarda uygulad kurallardan alrd.
Osmanllarda
Hukuki
Gelimeler
Osmanllarda hukuki aamalar unlardan oluur.
1- Kanunlar Fermanlar: Padiahlarn ihtiya duyduu durumlarda ortaya koyduu
kurallar
2- slam hukuku
3- Sened-I ttifak (1808): Padiahn yetkisi ilk kez snrlandrld.
4- Tanzimat Ferman (1839): Kanun stnl prensibi ilk kez kabul edildi.
5- Islahat Ferman (1856): Aznlklara verilen haklar geniletildi.
6- Merutiyet (1876): lk anayasa ve meclis olutu. Seme ve seilme hakk verildi.
Nedenleri zellikleri - Sonular
Kanuni Esasi
(1876
Anayasas)
-l. Merutiyetin ilan edilmesi
-Avrupann ve aydnlarn basks
-Aznlklara haklar verilerek isyan
etmelerinin nlenmek istenmesi
-Trklerin tarihteki ilk anayasasdr.
-Meclisin kurulmas, Trklere seme ve
seilme haklar verildi.
-Herkesin kanun nnde eit olduu kabul
edildi.
1909 Anayasas ll. Merutiyetin ilan edilmesinden
sonra yapld.
Padiahn yetkileri azaltld, meclisin
yetkileri oaltld
Meclisi ama ve kapatma yetkisi meclise
verildi.
Not: Merutiyeti korumak amacyla
Padiahn yetkileri daraltld.
Tekilat- Esasi
(1921
Anayasas)
Mustafa Kemal; zellikle
Egemenliin halka verilmesini arzu
etmekteydi. Ayrca, yaplacak
ilemlerin bir kurallar erevesinde
yaplmas istendi.
-Trkiye Cumhuriyetinin ilk anayasasdr.
-Olaan st artlarda hazrland iin ksa ve
zdr.
-Gei dnemi anayasasdr.
-Milli egemenlie dayal bir rejim kuruldu.
-Yasama, Yrtme ve Yarg yetkileri meclise
verildi.
1924 Anayasas Cumhuriyetin kurulmas ve deien
artlar neticesinde yeni bir anayasaya
ihtiya duyuldu.
-Devletin dini slamdr maddesi olduundan
laik deildir. Daha sonra kaldrld.
-lk kez kuvvetler ayrl ilkesi benimsendi
-Be kez zerinde deiiklikler yapld.
-En ok deiiklik yaplan anayasadr.
1961 Anayasas 1960 darbesini yapan askerler
tarafndan hazrland.
-Kuvvetler ayrl prensibini tam anlamyla
benimseyen ilk anayasadr.
-Millet meclisi ve Senatoyu getirdiinden
1876 anayasasna benzer.
-Anayasa mahkemesi kuruldu.
-Nisbi temsil sistemini getirdi.
1982 Anayasas 1980 darbesini yapan askerler
tarafndan hazrland.
-Kii ve sosyal haklar snrlandrld.
-Milletvekilleri be, Cumhurbakan yedi
ylda bir seilmesi kural getirildi.
-Cumhuriyet senatosu kaldrld.






53

Anayasal Organlar
YASAMA

zellikleri Grevleri
T
B
M
M

-Seimler be ylda bir yaplr
-30 yandan gn alan her Trk
vatanda Milletvekili olur.
-Milletvekili olmak iin en az
ilkokul mezun olunmaldr.
Kanun ve kararname koyma, deitirme ve kaldrma
Bakanlar kurulu ve Bakanlar denetleme
Bte hazrlama ve para baslmasna karar verme
Sava ilanna karar verme ve antlamalar onaylama
Olaanst hal, skynetim, seferberlik ve sava halini
koyma
Af ilanna karar verme. Cumhurbakann seme

YRTME

zellikleri Grevleri


















C
u
m
h
u
r
b
a

k
a
n

40 yan doldurmu niversite mezunu
olma
TBMM ye tam saysnn te iki
ounluu ile seilir.
Bir defaya mahsus 7 yl iin seilir.
Cumhurbakan tarafszdr. Seildikten
sonra partisinden ve milletvekilliinden
iliii kesilir.
Cumhurbakannn sorumluluu yoktur.
Vatan hainlii dnda hibir sutan
yarglanamaz.

Gerektiinde TBMMyi greve arma
Kanunlar tekrar grmek zere TBMMye
gndermek (Bte kanunlar hari)
Anayasa deiiklii ile ilgili kanunlar halk
oyuna sunmak
Anayasa mahkemesine bavurma
TBMM seimlerinin yenilmesine karar vermek
Babakan ve Bakanlar atamak
Uluslararas antlamalar onaylamak ve
yaymlamak
TBMM adna silahl kuvvetlerin
kullanlmasna karar vermek
Bakanlar Kurulunun teklifi ile Genelkurmay
Bakann atamak
Sulularn cezalarn hafifletmek veya
kaldrmak
Rektrleri, Yk, Anayasa mahkemesi,
Dantay, Yargtay, Askeri Mahkeme yelerini
semek
Hakimler ve savclar Yksek Kurulu yelerini
semek
B
a

b
a
k
a
n

Babakan, Cumhurbakan tarafndan TBMM
yeleri arasnda seilir. Babakan, bakanlar
kurulunun tespit ettii politikalar yrtr.

Bakanlar Kurulunu seer ve politikalarn
uygular
Btn bakanlar, Babakana kar sorumludur
Hkmetin genel politikasn takip edip
gzetleme
Hkmet programnn mecliste grlmesi
iin gerekli olan faaliyetleri gstermek
Grev srasnda gven isteminde bulunma
Cumhurbakan olmad zaman Milli gvenlik
Kuruluna Bakanlk etme.
54
B
a
k
a
n
l
a
r

K
u
r
u
l
u

Hkmet (Bakanlar Kurulu) Babakan ve
bakanlardan oluur.
TBMM yeleri arasndan Babakanca seilir
ve Cumhurbakan tarafndan atanr.
Bakanlar kurulu, lkenin genel siyasetini
tespit eder.

Hkmet programnn ve genel politikasnn
yrtlmesini salama
Kendi bakanlna ait ilerin yrtlmesini
salama
Genel seimlerden nce Adalet, ileri ve
Ulatrma Bakanlar grevden ekilirler.
Bakanlar, btn yaptklarndan
sorumludurlar
Bakanlar ve Babakan TBMMye kar
sorumludur


Yarg
Normal
Mahkemeler
Uyumazlkla ilgili konular zer. Taraflar isterse yksek mahkemeye itiraz edebilirler.
Gerekirse dzeltilir.
Yksek
Mahkemeler
Normal mahkemelerin verdii kararlar kanunlara uygunluk ynnden inceler.
Anayasa
Mahkemesi
Kanunlarn, Kanunnamelerin ve TBMM i tzn Anayasaya uygunluunu
denetler.
Anayasa deiikliliklerinin ekil bakmndan inceleme ve denetleme
Cumhurbakann, hkmet yelerini, yksek mahkeme yelerini grevleri ile ilgili
sularndan dolay yce divan olarak yarglama
Yargtay Normal mahkemelerce verilen ve kanununca baka bir mahkemeye braklmayan karar
ve hkmlerin son inceleme mercidir.
Dantay dari yarg alannda en yksek mahkemedir.
Askeri
Yargtay
Askeri uyumazlklar zmleyen, askeri mahkemeler tarafndan verilen karar ve
hkmlerin son inceleme merciidir.
Uyumazlk
Mahkemesi
Adli, idari ve askeri yarg mercileri arasdaki grev ve hkm uyumazlklarnn kesin
olarak zmlenmeye yetkili mercidir.
Askeri
Yksek
dare
Mahkemesi
Askeri hizmete ilikin idari ilem ve eylemlerden doan uyumazlklarn yarg
denetimini yapan mercidir.
Saytay Genel ve katma bteli dairelerin btn gelir ve giderlerinin denetim, hesap ve
ilemlerini yapar.






















55
BLM 20: ATATRK LKELER

Temel lkeler
lkeler Tanm zellikleri Karlatrma
C
u
m
h
u
r
i
y
e
t

i
l
i
k

Bir devlet ynetim biimi, bir
devlet rejimidir. lk kez, Roma mp.
Tarafndan uyguland.
Cumhuriyet rejiminde
yneticiler seimle ibana
gelir ve mr boyu grevde
kalmazlar. Cumhuriyet
rejiminde kuvvetler ayrl
ilkesi benimsenir.

Atatrkln siyasi
yn olan
cumhuriyetilikte
egemenlik millete
aittir.
Milliyetilik ve
halklkla btnleir.
M
i
l
l
i
y
e
t

i
l
i
k

Kiinin ait olduu millet iin
alma ve bu bilinci dier kiilere
ulatrmasdr. Millet ise; aralarnda
dil, tarih, corafya ve lk
btnl bulunan insan
topluluklardr.
Milliyetiliin en nemli
ilkesi millet olmaktr.
Atatrk milliyetiliinde rk
esas deil vatandalk temel
alnmtr. Trk vatanda
olan her kes Trk kabul
edilmitir.
Atatrk milliyetilii
rk deildir. Tam
bamszlk ilkesine
dayanr. ada
uygarlk seviyesine
kmay amalar.
H
a
l
k

k

Halkn kendi kendini ynetmesi,
kanun nnde eit olmas, snfsz
ve ayrcalksz bir toplum
oluturmasna halklk denir.
Halklk, Halkn belli bir
zmre tarafndan
smrlmesine ve snflara
kardr.
Halklk,
milliyetilik ve
cumhuriyetilik
ilkesinin doal bir
sonucudur.
D
e
v
l
e
t

i
l
i
k

Devletin ekonomik hayatn iine
girmesini savunur.
Devletin ekonomiye
mdahale etmesini ngrr.
zel sektrn yapamayaca
byk yatrmlarn devletin
yapmasdr.
Atatrkln
ekonomik boyutudur.
L
a
i
k
l
i
k

Din ve devlet ilerinin birbirinden
ayrlmasdr.
Devlet kurallarnn dine deil
akla ve bilime
dayandrlmasdr. Devlet
halkn dini inanlarna
karmaz. Din; nsann
vicdanna braklmtr.
Atatrkn en ok
tartlan ve en
nemli ilkesidir.

n
k

l
a
p

k

Trk inklaplarn korumay ve
srekli yenilemeyi, aa ayak
uydurmay savunur.
Atatrkn
cumhuriyeti genlere
emanet etmesi,
srekli yenilemeyi
amaladn
gstermektedir.

















56


BTNLEYC LKELER
lkeler Tanm zellikleri
Milli Egemenlik Milletin kendi kendini ynetmesi ve
ynetecek kiileri semesidir.
Cumhuriyetilik ilkesini
tamamlar.
Milli Bamszlk Devletin zgr olmasdr. Atatrkn d politikasnn
zellii bamszla saygdr.
Bamszln millete
benimsenmesidir.
Milli Birlik ve
Beraberlik
lke btnl ve Milletin ayrlmazlnn
savunulmasdr.
Milliyetilik ilkesini
tamamlar.
Yurtta sulh, cihanda
sulh
Yurtta huzur ve dnyada bar amalar Atatrkn d politikasnn
temel zelliidir.
Aklclk ve
Bilimselcilik
Her eyde akl ve bilimi rnek almaktr. Laiklii tamamlar
adalk ve Batclk Batda bulunan ada kurumlarn
alnmasdr.
Laiklii tamamlar
nsan ve nsanlk
Sevgisi
nsan topluluklarnn mutluluu
savunulmutur.

zgrlk ve
Bamszlk
Devletin bamszl ve milletin zgrl
savunulmutur .
Milli Mcadelenin temel
amacdr.



ATATRK NKILAPLARI

SYAS NKILAPLARI
Saltanatn Kaldrlmas (1 Kasm 1922)
Nedenleri Lozan Bar grmelerine Osmanl hkmetinin de arlmas.
Osmanl Padiahnn Sevri imzalamas
Padiahn milli mcadeleye kar olmas
zellikleri Saltanatn kaldrlmas siyasi bir inklaptr.
Laikliin ilk aamasdr.
Ulusal egemenliin gereklemesi yolunda atlan nemli bir admdr.
Sonular Vahdettin yurt dna kt.
Osmanl saltanat ve devleti sona erdi.

Cumhuriyetin lan (29 Ekim 1923)
Nedenleri Devlet rejimi ve ad konusunda yaanan belirsizlik ve tartmalar.
Halifeyi devlet bakan olarak gren insanlarn olmas
1923 ylndaki hkmet bunalm
Millet egemenliinin en iyi salayan sistemin Cumhuriyet olmas
Milletvekilleri arasndaki kiisel ekime
D basnda Trkiye aleyhindeki yazlar.
zellikleri Devlet rejiminin ad kolundu.
Atatrk ilkelerinden cumhuriyetilik uyguland.
Ulusal egemenlik yolunda nemli bir adm adld.
1924 anayasasna devletin rejiminin cumhuriyet olduu eklendi.
Sonular Meclis sisteminden kabine sistemine geildi.
Cumhurbakan ve babakanlk makamlar olutu.
Bakanlar kurulu babakan tarafndan atanmaya balad.
Halifelik taraftarlaryla mucadele balad.
lk Cumhurbakan Mustafa Kemal, lk babakan smen nn ve lk Meclis
bakan Fethi Okyar oldu.

57
Halifeliin Kaldrlmas (3 Mart 1924)
Nedenleri Saltanatn kaldrlmasyla Osmanl devletinin hukuken sona ermesi
Halifelik makam ve yetkilerinin 1921 anayasasyla meclise braklmas
Eski rejim yanllarnn halife Abdlmecit etrafnda toplanmalar.
Halifenin kendisini meclisten stn grmesi ve inklaplar aleyhinde olmas
Devlet rejimi konusundaki tartmalar sona erdirmek.
zellikleri Halifeliin kaldrlmasyla inklaplarn nndeki en byk engel kalkt.
Laikliin gereklemesi yolunda nemli bir adm adld.
Ulusal egemenliin gereklemesi saland.
Devlet rejimi konusundaki tartmalar son buldu.
Sonular eriye ve Evkaf vekaleti kaldrlarak, diyanet ileri bakanl ve vakflar genel
mdrl kuruldu.
Erkan Harbiye-i Umumiye vekaleti kaldrlarak yerine Milli savunma bakanl
ve Genel Kurmay Bakanl kuruldu.
Tevhidi tedrisat kanunu kartlarak medreseler kapatld.
Osmanl ailesi yurt dna srld.

Ankarann Bakent Olmas (13 Ekim 1923)
Nedenleri stanbulun boaltlmasyla bakentin neresi olacann tartlmas
Ankarann Anadolunun merkezinde ve gvenilir olmas.
stanbulun bakent olmasnn stratejik adan tehlikeli olmas
Sonular
Ankarann bakent yaplmasyla bu konudaki tartma sona erdi.

HUKUK ALANINDAK NKILAPLAR

Medeni Kanunun Kabul (17 ubat 1926)
Nedenler Bu kanun svireden alnd.
adalama alannda bir yenilik yaplmak istendi.
Sonular Kadn-Erkek eitlii getirdi.
Tek ele evlilik ve resmi nikah mecburiyeti saland
Kadnlara da boanma ve istedii meslei seme hakk verildi.
Kadnlarn mirasta ve mahkemelerde erkeklerle eit olmas saland
Din ve mezhep ayrm kaldrld
Patrikhanelerin mahkeme ve din d ilerle uramalar yasakland.

Hukuk Alanndaki Dier nklaplar
Nedenler Modern bir toplum yaratma
Sonular Kadnlara seme ve seilme hakknn verilmesi (5 Aralk 1934)
Batdan dier hukuki alanlarla ilgili kanunlarn alnmas

SOSYAL ALANDAK NKILAPLAR
Klk-Kyafet Kanunu
(25Kasm 1925)
Batnn her adan rnek alnmasn dndnden M. Kemal Kastamonu
gezisi srasnda bana apka takarak bu konuda rnek oldu.
Tekke ve Zaviyelerin
Kapatlmas
(30 Kasm 1925)
Akl ve bilimin rnek alnmas amacyla bu kurumlar kapatld. eyh, dervi,
dede ve mrid gibi kavramlar yasakland.
Miladi Takvimin
Kabul
(26 Aralk 1925)
Batyla ilikilerin daha dzenli olmas iin btn medeni dnyann kabul ettii
bu takvim benimsendi. 1 Ocak 1926 ylndan itibaren de uyguland.
Kadn Haklarnn
Kabul
Kadnlara seme ve seilme hakk tannd.
Pazarn Tatil
Yaplmas
Hafta sonu tatili cumadan pazara alnd. Bylece batyla yaplan ticari ilikiler
daha dzenli hale geldi.
l ve Tartlarn
Deitirilmesi
(1 Nisam 1931)
Avrupa arlk ve metrik sistemleri benimsendi. Bylece l ve tartdaki
kargaa nlendi.
58
Soyad Kanunun
Kabul
(21 Haziran 1934)
Soyad yasas kabul edilerek M. Kemale meclis tarafndan Atatrk soyad
verildi. (25 Kasm 1934) Bu yasayla birlikte; aa, hac, hoca, molla, bey,
beyefendi, paa, hanmefendi ve hazretleri gibi unvanlar yasakland.

ETM VE KLTR ALANINDA YAPILAN NKILAPLAR
Tevhid-i Tedrisat
Kanunu
(3 Mart 1924)
Bu kanunla medreseler kaldrlarak eitim ve retim birletirildi. Eitimdeki
ikililik sona erdi. Dini eitimden milli eitime geildi. Maarif Tekilat
kurularak btn eitim kurumlar buraya baland.
Harf nklab
(1 Kasm 1928)
Okuma ve yazma nndeki yaz engeli, latin alfabesinin benimsenmesiyle
kaldrld. Eitim ve retim yaygnlat. Okuma ve yazma oran artt. 28
Kasm 1928 uluslar aras rakamlar da kabul edildi.
Yeni Okullarn
Almas
stanbul niversitesi (1933), Ankara Hukuk(1925), Ziraat enstits (1933), Dil-
Tarih ve Corafya fak.(1936), gzel sanatlar akademisi ve devlet konservatuar
ald.
Trk Tarih
Kurumunun
Kurulmas (15 Nisam
1931)
Trklerin tarihteki kkenlerinin aratrlmas amacyla kuruldu. Milliyetilik
dncesiyle alakaldr.
Trk Dil Kurumunun
Kurulmas
(12 Temmuz 1932)
Trk dilinin zenginlii ve gzelliinin ortaya karlmas iin kuruldu.
Milliyetilik dncesiyle alakaldr.


EKONOMK ALANDA YAPILAN NKILAPLAR
Tarm ve Kredi
kooperatifleri (1929)
Ziraat okullar ve rnek iftlikler devlet tarafndan kuruldu.
l. Beyllk kalknma
plan (1933)
Bu planla ama hzl kalknmay salamakt. 1933 ylna kadar baaryla
uyguland. ll. Dnya savann kmasyla devam edemedi.
Para- Kredi ve
Ticaretin Gelitirilmesi
Ziraat kredi birlikleri, kooperatifleri, tarm ve orman yksek okullar ald.
iftiye tohum ve fidan verildi.
Milli Ekonomi lkesi 1922 ylnda ekonomi politikas yle belirlendi: Sanayiyi canlandrma, kamu
karlarn ilgilendiren kurumlar devletletirme, madenleri iletme ve bteyi
ekonomik yapya uyumlu hale getirme.
zmir ktisat Kongresi
(18 ubat 1923)
Yeni devletin ekonomik problemlerini grmek amacyla zmirde bir kongre
topland. Buna gre: zel teebbsn desteklenerek yerli bir sanayinin
kurulmas. zel sektre kredi verecek bankann kurulmas. nemli kurumlarn
milliletirilmesi. Sanayiyi tevik edici kanunlarn kartlmas benimsendi.
Tarm ve Ky Politikas Hkmet, Trk kylsn kalkndrmak amacyla u nlemleri ald: kyly
ezici vergilerden kurtarma, kylnn retim imkanlarn artrma. Kylnn
bilgi ve grgsn artrma ve topraksz kylye toprak verme.
Aar vergisinin
kaldrlmas
(17 ubat 1925)
Kylden rn zerinde alnan ve Trk kylsn ekonomik anlamda
zayflatan bir vergi olan Aar vergisi kaldrld.
Kabotaj Kanunu (1926) Trk deniz ve limanlarndan deniz tamacl ve balklk hakknn
yabanclardan alnp Trklere verilmesi demektir.
Tevik- Sanayi Kanunu
(28 Mays 1927)
sanayi zendirilerek zel sektrn sanayi alannda yatrm yapmalar saland.








59
NKILAPLARA TEPKLER

eyh Sait syan (11 ubat 1925)
Nedenler nklaplarn halk arasnda tepkiyle karlanmas
ngilizlerin kkrtmas
Terakki Perver Cumhuriyet Frkasnn CHP aleyhtarl
zellikleri Dini ve siyasi nitelikli ilk isyandr.
Rejim kartdr.
Osmanllardaki 31 Mart vakasna benzer.
Sonular Takrir-i Skn kanunu kartlarak isyanclar istiklal mahkemelerinde
yarglandlar.
Terakki Perver Cumhuriyet Frkas kapatld.
Musul, ngilizlere brakld.

Mustafa Kemale Suikast Giriimi (16 Haziran 1926)
Nedenler Mustafa Kemal kartlar son are olarak onu ldrmeyi setiler.
zmire yaplacak seyahatte onu ldrmeyi planladlar.
zellikleri
syanclarla alakas olduu gerekesiyle ttihat ve Terakki Frkas nde
gelenleri tutukland.
Sonular M. Kemalin bir gnlk gecikmesi ve Suikastlar karacak teknenin
sahibinin her eyi itiraf etmesiyle suikast baarsz oldu.

Menemen Ayaklanmas (23 Aralk 1930)
Nedenler Serbest Cumhuriyet Frkasnn kurulmasyla rejim kartlarnn
cesaretlenmeleri
Dervi Mehmetin Menemende Astemen Kubilay ldrmesi
zellikleri Dini, Siyasi ve Rejim kartdr.
eyh Said ve 31 Mart olayna benzer
Sonular ok partili hayata gei durdu.
Halkn henz demokrasiye hazr olmad anlald.


























60
BLM 21: D Politika

Nfus Mbadelesi
(Etabli)
Lozan Antlamasnda Trk ve Rumlarn karlkl olarak deiimi kabul edilmiti.
Yunanistan nceleri bunu kabul etmedi. Fakat Yunan Babakannn Trkiyeye
gelmesiyle bu sorun da zld.
Yabanc Okullar
Sorunu
Lozanda Yabanc okullar Trkiyenin denetimine braklmt. Trkiye, bunlardan
Trke, Trk Tarihi ve Corafyas vermesini art kotu. Kabul etmeyenler
kapatld.
Irak ve Musul
Sorunu
Musul Sorunu Lozanda zlmedi. 1926 Ankara antlamas ile Trkiye Musulu
ngiltereye brakt.
Osmanl Borlar Osmanl borlarnn paylatrlmasna karar verildi. Trkiye, Fransaya olan
borlar deyecekti. Bu borlar taksitlere baland. 1954 ylnda bu borlar
kapand.
Milletler
Cemiyetine Giri
(18 Temmuz
1932)
l. Dnya savan kazanan devletler tarafndan kuruldu. Trkiye, Musul sorununu
znce buraya davet edildi.
Balkan Antant
( 9 ubat 1934)
Trkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya arasnda yapld. Bu ittifakla;
Trkiyenin Balkan snr gvenlik altna alnd. ll. Dnya savann patlak
vermesiyle bu ittifak sona erdi.
Montr Boazlar
Szlemesi
( 20 Temmuz
1936)
Lozan Bar Antlamasnda; Boazlar, bakann Trk olduu uluslar aras bir
komisyonun ynetimine braklmt. ll. Dnya savann balamas zerine
Trkiyenin istei zerine Boazlarn ynetimi Trkiyeye brakld.
Sadabat Pakt
(8 Temmuz 1937)
Trkiye, Irak, ran ve Afganistan arasnda olumaktadr. Bu ittifakla Trkiyenin
dou snrlarnn gvenlii salanm oldu.
Hatayn
Anavatana
Katlmas
(30 Nisan 1939)
Ankara antlamas ile Hatay Fransaya braklmt. Fakat Fransa, 1937 ylnda
Suriye ve Lbnan zerindeki manda ynetimini kaldrd. Trkiyenin Milletler
cemiyetine bavurmas zerine Hataya bamszlk verildi. (2 Eyll 1938) Hatay
Meclisi Trkiyeye katlmaya karar verdi. (30 Nisan 1939)



























61
BLM 22: ll. DNYA SAVAI VE SONRASI


ll. DNYA SAVAI (1939-1945)
Nedenleri l. Dnya savann getirmi olduu adaletsiz bar antlamalar
Avrupada gelien komnizme kar Almanya ve talyann tepki gstermesi
talyann Habeistan (1936) ve Arnavutluk igali. Almanyada silahlanmann
balamas
Not: Almanyann Polonyaya saldrs ile sava balad.
Taraflar Mihver Devletler: Almanya, talya ve Japonya
Mttefikler: ngiltere, Fransa, Rusya ve ABD
Sonular

ABDnin Japonyaya atom bombas atmas ile sava Mttefiklerin baars ile sona
erdi.
ABD stn konuma geldi. Dnya; dou ve bat blokuna ayrld.
Smrgeler bamsz oldu. Hindistan, Msr, Pakistan ve Cezayir bamszlklarn
kazandlar.
srail Devleti kuruldu. (1948) Almanya ikiye ayrld
ll. Dnya
Savandan
Sonra
Trkiye
26 Haziran 1945de Birlemi Milletlere ve 28 ubat 1952de NATOya katld.
Aralk 1948de UNESCOnun kurucular arasnda yer ald.
Trkiye; 1950de BM adna Kuzey Koreye kar savat.
ubat 1954de Irak ile Badat Pakt antlamasn imzalad. Daha sonrada Pakistan,
ran ve ngiltere bu pakta katld. 1958 ylnda Badat Pakt, Irakn ayrlmasyla
Cento adn ald.
1974 ylnda Kbrs bar harekatn dzenledi. Bunun sonucunda Ege kta ve hava
sahanl sorunu kt.

ll.Dnya Savandan Sonra Kurulan Uluslararas rgtler
Birlemi
Milletler
Dnya barnn srdrlmesi amacyla ABD bakan Rosvelt ile ngiltere bakan
Churchill arasnda Austos 1941 ylnda Atlantik bildirisi ile kuruldu. 1942 ylnda 27
devlet daha katld. Be daimi yenin veto hakk vardr. (ABD, ngiltere, Fransa, Rusya ve
in)
Vesayat
Konseyi
BMye baldr. Kendi kendini ynetemeyen lkelerin ynetimini stlenir
UNESCO Birlemi Milletler; Eitim, Bilim ve Kltr Kurulu ad altnda, uluslarn birbirleriyle
yardmlamalarn gerekletirmek amacyla kuruldu.
NATO ll. Dnya savandan sonra Sovyetler Birliinin yaylmasn engellemek amacyla kuruldu.
Askeri bir rgttr. Bat blokunun askeri rgtdr.
Varova
Pakt
Dou Bloku lkelerin gvenliini salamak amacyla Sovyetler Birlii nclnde
kurulmu olan bir askeri rgttr. Sovyetlerin dalmasyla fesh edildi.



















62
BLM 23: Milli Gvenlik

Milli Gvenlik Devletin tm karlarn ve her trl i-d tehdide kar savunulmasna milli gvenlik
denir. Bakanlar kurulu Milli Gvenlii salar.
Milli Gvenlik
Kurulu
(MGK)
Milli gvenlik ile ilgili kararlarn alnmasnda Bakanlar kuruluna danmanlk yapar.
Devletin gvenlii ile ilgili grleri Bakanlar Kurulunca ncelikle dikkate alnr.
MGK yeleri Cumhurbakan, Babakan, Kuvvet Komutanlar, ileri, Dileri, Milli Savunma
Bakanlar. Bakan Cumhurbakandr. O, olmad zaman Bakan bakanlk eder.
Milli G Bir devletin milli karlarn elde etmek iin kullanabilecei maddi ve manevi
unsurlarn tmdr.
Milli Gcn
Unsurlar
1. Politik G 2. Askeri G 3. Ekonomik G 4. Psiko-Sosyal G 5. Nfus Gc
6. Manevi G, 7.Corafi Konum

Askerlik le lgili Temel Kavramlar
Askerlik Trk vatann korumak iin harp sanatn renme ve yapmaya askerlik denir.
Askerlik
a
Askerlik a her erkek vatandan yirmi yana girdii OCAK aynn birinci gnnden
balar.46 yana girdii Ocak aynn birinci gn sona erer.
Ykml Askerlik hizmetini yapmak mecburiyetinde olan erkek Trk vatandana ykml denir.
Bakaya Kanuni mazereti olmakszn celbe icabet etmeyerek sevkini yaptrmayanlar ile icabet
ederek sevkini yaptrdklar halde ktalarna katlmayanlara denir.
Firar

Ktasnda veya vazifesinin gerei olarak bulunmak zorunda olduu yerden izinsiz alt
gnden fazla uzaklamaya denir.
Sakl

20 yasna girmi olduklar halde isimlerini nfus idaresine yazdrarak nfus czdan
almam olanlara denir.
Yoklama
Kaa
Kanuni mazereti olmakszn kanuni zaman ierisinde son yoklamasn yaptrmayana denir.

BAYRAK Bayrak, sebah sekizde gndere ekilr. Gne batarken indirilir.
Bayrak; milli bayram, hafta sonu tatili ve tatil gnlerinde, tatil mddetince kaldktan
sonra, tatilin bitecei gnn akam, gne batarken indirilir.
Bayrak, yalnz milli bayram gnlerinde evlere ve dkkanlara aslabilir.
Polis ve Jandarma karakollar, hkmet binalar, TBMM ve deniz aralar hergn
bayrak ekerler.
Bayrak; hava aralarna ekilmez
Bayrak; abuk ekilr, ar ar indirilir.
Trk bayra, dier flama ve zel bayraklarla veya yabanc bandralarla birlikte
ekilirken sada bulunur.
Bayrak, resmi yerlerde trenle ekilir

Sancak Her alayda bulunur ve Silahl kuvvetlerin onurunu temsil eder.
Sancak, devlet bakan ile yabanc devlet bakanlarndan baka kimseyi selamlamaz.
Savata dman eline gememesi iin komutan onu yok eder.
Fors

Emir ve komuta kademelerini ve komutann mevcudiyetini belirten belirli l, renk ve
ekillerde yaplan sembollerdir.
erit
Rozeti
Trk Silahl Kuvvetleri mensuplarnn baarlarn belirleyen ve Genel Kurmayca tespit
olunan sembollerdir.
Sembol
(Amblem)
Silahl Kuvvetlerdeki birlik ile kurumlar tantm ve tayan subay ile astsubaylarn hangi
birlik veya kurumda grev yaptn belirten bir zel iarettir.
Flama

Kara, Hava ve Deniz Kuvvetleri ile Jandarma Genel Komutanlnda; blk, alay ve
komutanlklarda birlii tantmak amacyla kullanlr.
Selamlama

Selamlama, her yerde ve her zaman yaplr. Grmemek mazeret deildir. Selam, el ve ba
ile, yalnz ba ile, kl, boru, tfek v.b. ile yaplr. Selam; sancaa, lkemizi ziyaret eden
yabanc devlet bakanlarna ve cenazelere kar yaplr. Cumhurbakanna selam; ayakta
ve cephe alarak verilir. Askerler; stlerinden nce selam vermeye mecburdurlar. Selam,
gecikmi bile olsa verilir. Ayn rtbede olanlar veya birbirinin rtbesini tam olarak fark
edemeyenler birbirini beklemeksizin selam verirler.
63
Sava eitleri
Souk Sava ki devlet arasnda silahl atma yaanmamas, fakat gerginliin olmasdr.
1.Teknolojik Sava Dmana kar ilmi ve teknik bilgiden yararlanmak ve dmann buna ulamasn
engellemek
2.Politik Sava ki devlet arasnda politik alanda yaplan savatr.
3.Ekonomik Sava Dman ekonomik alanda zayflatmak. Parasnn deerini drmek
4.Psikolojik sava Dost veya dman manevi alanda etkilemek
Scak Sava ki devlet arasnda askeri atmann olmasdr
1.Blgesel (Snrl) ki devlet arasnda bir genel savaa varmayan askeri atmalardr.
2.Genel (Topyekn) Tm milli g unsurlarn milli hedefleri ele geirmek iin kullanlmasdr. l. Ve ll.
Dnya sava gibi.
3. zel Sava a) Geyri Nizami Harp: Dman igali altnda kalan halkn uygulad taktiktir.
(Gerilla, Karma, Kurtarma ve yer alt faaliyetleri)
b) Ayaklanmalara kar koyma: Ayaklanmalara kar alnm olan yasal nlemler
c) Psikolojik Sava: Propaganda ve insan morali zerinde etkili olma
Muharebe Trleri a) Taaruz: Dmana saldrma
b) Mdafa: Savunma
c) ekilme: Birliin geriye doru veya dmandan kamak iin ayrlmas

Dier Kavramlar
Olaanst
Hal
Doal afet ve ar ekonomik bunalmn yaygnlamas. iddet olaylarn yaygnlaarak
kamu dzenin bozulmas zerine Bakanlar Kurulunun karar ile ilan edilir.
Skynetim Olaanst hal ilan ile kurulan ynetimlerden daha ciddi ve daha kapsaml (byk)
hallerde kurulan ynetimlerdir. zgrlkler askya alnr.
Seferberlik lkenin maddi ve manevi tm glerinin ve kaynaklarnn bar durumundan sefer
durumuna geirilmesidir.
Sivil
Savunma
Sava zamannda halkn can ve mal gvenliinin korunmas amacyla l.Dnya
savandan sonra kurulmutur. Sivil savunma tekilat iileri bakanlna baldr.


Jandarmann Grev ve Sorumluluklar : ileri bakanlna baldr.
Askeri Grevleri - Yurdu korumak ve sulular yakalamak
- Yoklama kaa, bakaye, firar ile sakllar aramak
- Tutuklama emrini uygulamak
- Seferberlik ilann duyurmak
- Yasak blgelere yabanclar sokmamak
- Askeri inzibatlara yardm etmek
Adli Grevleri - Sulular aramak
- Cumhuriyet savclarnn emriyle hazrlk soruturmas yapmak
- Hapishaneleri dardan korumak
- tutuklular sevk etmek. Mahkemelerin disiplinini salamak
- cra memurlarna yardm etmek
dari Grevleri - Genel gvenlii ve asayii korumak
- Snrlarmzdaki kaakl nlemek













64


Polisin Grev ve Sorumluluklar
Siyasi Grevleri Emniyet ve asayii ile istihbarat salamak
Devlet kuvvetlerine ve Hkmete saldranlar yakalamak
Adli Grevleri Su delillerini toplamak ve suluyu yakalamak
Sulu hakknda gerekli soruturmay yapar, sank ve su delillerini yarg
organlarna teslim eder.
dari Grevleri Irz, can ve mal gvenliini salamak
Bir suun ilenmesini engellemek
Yangn, su baskn, yer sarsnts gibi afetlerde olay yerinde tedbirler almak.
Koruma altnda olan ahs ve binaya olabilecek saldrlar engellemek
zinli toplant,Geit, tren ve gsterilerde dzeni salamak
Trafikle ilgili
Grevleri

Srclerin kurallara uyup uymadn denetleme
Trafii dzenlemeKaza tesbit Tutana dzenleme ve yarallara yardm etme
Aralarn tescil ve plakalarn verme