TEKNOLOGJIA

E
PRFITIMIT T QELQIT


HYRJE

Sipas t dhnave historike qelqi(xhami) sht
zbuluar 4500 vite para epoks s re.Sipas disa
pohimeve e kan zbuluar Babilonasit ,sipas
tjerve Fenikasit ,Egjiptasit por prova t
besueshme pr kto pohime nuk ka.Por,nj gj
sht e sigurt se ,n grmimet e caktuara
arkeologjike n territorin e Mesopotamis jan
gjetur gjra t ndryshme zbukuruese dhe en
nga qelqi.Poashtu ,sht e njohur q qelqi pr
her t par sht dukur n dritaret e
ndrtesave qysh n Romn e lasht.
Kthim n teknologjin e punimit t qelqit sht
viti 1848,ku arkitekti anglez Paxton,pr panairin
botror n Londr ,e punoi nj maket prej qelqi
t ciln e titulloi:Crystal Palace. Ndrtesa e
punuar 80 % nga qelqi, dhe me nj pjes t
vogl nga qeliku,i shtyu arkitektt nga e gjith
bota t fillojn prdorimin e qelqit si material
ndrtimor.
Vrtet,qelqi sht br nevoj dhe ka hy n
jetn tone si pjes e prditshmris.
Thjesht,silluni rreth vedit dhe,pas ksaj
provoni ta mendoni jetn pa qelq


STRUKTURA DHE PRBRJA E
QELQIT

Qelqi sht nj sistem metastabil dhe I
tejdukshm,pa temperatur t caktuar t
shkrirjes.Sipas mendimeve t shum
autorve,qelqi mund t konsiderohet si nj
shkrirje metastabile e tejftohur ,e cila pr shkak
t shpejtsis s madhe t ftohjes dhe
shpejtsis s vogl t kristalizimit nuk ka arritur
t kristalizohet ,dhe n t ciln disa atome e
molekula t sistemit tentojn vazhdimisht n
drejtim t kristalizimit t plot.


Sipas supozimeve t Zachariassen-it,rrjeta
kristalore e qelqit sht
asimetrike.Zachariassen ka vrtetuar se me
rastin e qelqeve silicate,grupet SiO
4
jan t
lidhura n form t nj rrjete e cila,prkundr
structures kristalore,sht asimetrike.
Grupi SiO
4
ka formn e tetraedrit,n qendrn
e t cilit gjendet atomi I silicit,ndrsa atomet e
oksigjenit jan t vendosura n brinjt e
tetraedrit.Dy tetraedra lidhen n mes tyre me
atomet e oksigjenit (fig.1)


Mnyra e lidhjes s grupit SiO4 n makromolekulen e qelqit
LNDT E PARA PR PRODHIMIN E
QELQIT

Rra e kuarcit sht lnda e par themelore ,m
e rndsishme pr prodhimin e qelqit dhe lnda
prbrse e t gjitha llojeve t qelqit
Rra e kuarcit (silici)
VETIT FIZIKE DHE KIMIKE T QELQIT

Vetit fizike dhe kimike t qelqit varen n rradh
t par prej prbrjes kimike e cila mund t
ndryshoj n nj kufi mjaft t gjer.Ndryshimet
mund t bhen si n pikpamje t llojit t
lndve t para,ashtu edhe n pikpamje t
sasis s tyre.
Dendsia e qelqit (2.3g/cm3 ..6.3g/cm3)
Rezistenca e qelqit,(3.9-11.8 kN/m2)
Rezistenca e qelqit ndaj presionit.58-196kPa
Vlera apsolute e elasticitetit t qelqit.
Fortsia e qelqit (5-7 shkall Mohsit)
Nxehtsia specifike. (0,33-1,05 J/gr)
Kristalizimi I qelqit
Viskoziteti.
Vetit optike dhe elektrike t qelqit ,
Rezistenca kimike.
Ndr vetit fizike t qelqit jan edhe :

Pika punuese (working point)-
Pika e zbutjes(softening point)-
Pika e kalitjes (annealing point)-
Pika e tendosjes (Strain point)-
Vrejtje:

Tipi E- mund te themi se eshte qelqi me I perhapur, e
gjithsesi eshte edhe me I rendomti. Perdorimi I tij eshte I
gjithanshem
Tipi R- qelqi me performansa te larta, qe nderlidhet me
perdorim kur edhe kerkohet nje siguri apo rezistence me
e larte e objekteve ku do te perdoret,p.sh. ne objektet
qeveritare, etj.
Tipi D- karakterizohet me karakteristika te mira elektrike,
gjegjesisht permeabiliteti I dobet I elektricitetit neper
masen e ketij materiali
Tipi AR- karakterizohet me rezistence ndaj alkaleve,
gjegjesisht me nje film te holle qe e mbron nga
reaksionet active
TEKNOLOGJIA E PRFITIMIT T QELQIT

Matrialet baz pr prodhimin e qelqit jan
karbonati I natriumit
( Na2CO3), rra e silicit ( SiO2), dhe disa matriale
n mas shum m t vogl (okside, magnesiumi),
q przihen n pjesmarrje t prshtatshme,
duke vazhduar me procesin e bluarjes, q t
vazhdohet me pjekjen deri n temperature 1450-
1500C, me rast reaksioni kimik zhvillohet
SiO2+Na2CO3 ----Na2SiO3 +CO2
Q m pastaj kjo mas kalon n nj bazen ku bhet
shkrirja,mandej kjo mas rrjedh npr shirrita
kontinual.(fig.2)
Materialet e paperpunuara
Peshorja dhe perzierja ..shkrirja ..zona notuese..pjekjainspektimi
Prerja dhe magazinimi
PROCESET E FORMIMIT T MASS
QELQORE

Shndrrimi I produktit pr prodhimin e qelqit n
mas qelqore sht nj kompleks procesesh
fizike,fizike-kimike dhe kimike.
.Gjat shkrirjes s przierjes s lndve t para
me qllim t prfitimit t qelqit ,dallojm kto
etapa t procesit teknologjik:
formimin e silikateve,
formimin e mass qelqore,
degazimin (kthjelltsimin) e mass qelqore,
homogjenizimin e mass qelqore dhe
ftohjen.

a) Etapa e formimit t silikateve sht etapa e
par e procesit teknologjik t prfitimit t qelqit,e
cila prfundon n temperaturn 800-900 C.Kto
procese mund t paraqiten n mnyr t
thjeshtsuar, me reaksionin:
2Na2CO3 +CaCO3+3SiO2=2Na2SiO3 +CaSiO3
+3CO2
Si rezultat I ktyre reaksioneve prfitohet nj
product I pjekur I prbr kryesisht prej silikateve
t kalciumit dhe t natriumit.
b) Etapa e formimit t mass qelqore sht
faza e dyt e procesit teknologjik dhe zhvillohet
n temperaturn rreth 1200C
d) Etapa e homogjenizimit,faza e katrt e
procesit teknologjik zhvillohet pa ndrrimin e
temperatures s mass
e) Etapa e ftohjes- faza e pest e procesit
teknologjik prfshin ftohjen e mass qelqore n
temperaturen e prparimit,temperatur e cila
sht 200-300C m e vogl se temperatura e
fazs s mparshme.Me uljen e temperaturs s
mass qelqore,viskoziteti I saj rritet deri n nivelin
e prshtatshm pr prpunim.
c) Etapa e degazimit (kthjelltsimit) ,faza e tret e
procesit teknologjik bhet n intervalin e
temperatures 1400-1500 C.Me rritjen e
temperatures zvoglohet viskoziteti I mass qelqore
FURRAT N INDUSTRIN E QELQIT

Furrat q prdoren n industrin e qelqit kan
prejardhje prej furrave qeramike.M von jan
zhvilluar n agregate t veanta,ku ndikim t
dukshm n konstruksionin e tyre kan br
edhe furrat metalurgjike.
Furrat e qelqit mund t ndahen n dy grupe:

n furra me tiglla (en)
n furra me banj



FURRA ME TIGLLA

Furra me tiglla sht nj nga konstruksionet m t
thjeshta dhe m t vjetra t furrave q prdoren n
industrin e qelqit.Sipas mnyres s nxehjes dallojm
furrat me nxehje nga lart (fig.4) dhe furra me nxehje
nga posht (fig.5)
Fig.4 furra me nxehje nga lart Fig.5 furra me nxehje nga posht
FURRA ME BANJ

Furra me banj sht agregat m modern dhe
karakterizohet me kapacitet t lart.Nj nga
prparsit e saj sht edhe funksioni I
vazhdueshm dhe natyrisht edhe shfrytzimi m I
mir I energjis.
Ekzistojn dy lloje furrash me banj:-furrat me flak
dhe furrat elektrike.
Furrat elektrike mund t jen:
furrat me rezistenc
furrat me hark elektrik dhe
furra inductive.
furra me fkak qarkulluese (fig.6a)
furra me flak ansore-frontale (fig.6b)
furra me flak transversale (fig.6c)
Fig.6 Sistemet e nxehjes s furrave me banj
1---flakdhnsi; 2---produktimbushja e furrs; 3fronti I
punsvendi I prpunimi
FORMIMI I PRODUKTEVE T QELQIT

Metodat kryesore pr formimin e mass
qelqore dhe pr prodhimin e produkteve t
ndryshme prej qelqit jan:

formimi me an t fryrjes,
formimi me an t petzimit,
formimi me an t trheqjes ,dhe
formimi me an t presionit.

Formimi I mass qelqore me an t fryerjes

Formimi I mass qelqore me an t fryerjes sht
nj nga mjeshtrit m t vjetra t prpunimit t
qelqit. Vegla e vetme pr prpunimin e qelqit me
an t fryrjes sht
pipa e qelqpunuesit, nj vegl me form t gypit
me dorz prej druri.Gjatsia e pipes sht 1-1.5m
fig.13

Fig.13 Pipa e qelqpunuesit
Nj puntor me eksperienc mund t prodhoj rreth 30-40 shishe
n or.Formimi I mass qelqore bhet sot n mnyr t
mekanizuar dhe me prdorimin e makinave gjysmautomatike
dhe automatike pr prpunim me fryrje. Makinat
gjysmautomatike kan kapacitet prej 1000-2000 shishe n
or,ndrsa ato automatike 5000-8000 shishe n or. Po e
tregojm nj makin automatike t prodhimit t shisheve fig.14

Fig.14 Makina automatike pr
prodhimin e shisheve nga
qelqi
Prpunimi I mass qelqore me an t trheqjes
dhe petzimit

Formimi I qelqit me an t trheqjes sht
prdorur n fillim pr prodhimin e gypave dhe
shufrave t qelqit, ndrsa sot prdoret si metod
kryesore pr prodhimin e qelqit t rrafsht
(qelqit pr dritare).
Metoda m e prdorur e trheqjes sht metoda
Furko.

Gjersia e pllakave q prfitohen me an t
trheqjes sht zakonisht 2 ose 3
metra,trashsia sipas krkesave prej 2 deri n
10 e m shum milimetra.(fig.15)

Fig.15 Paraqitja skematike e formimit t mass
qelqore me an t trheqjes sipas metodes Furko

Formimi me an t petzimit pdoret po ashtu pr
prodhimin e llojeve t ndryshme t qelqit,sidomos
disa llojeve t posame,si sht rasti I qelqit pr
pasqyra,qelqit me armature etj. (Fig.16)

Petzimi parimisht mund t realizohet n dy mnyra:
a) si petzim mbi siprfaqe t rrafsht
b) si petzim me dy cilindra

LLOJET E QELQIT

N praktikn e prditshme prodhuese t fabrikave t qelqit prodhohen
lloje t ndryshme t qelqit q kan prdorim t gjer dhe t
shumllojshme.
Prej llojeve t shumta ne do t flasim vetm pr ato q kan prdorim
m t gjer,si sht rasti me qelqin e rrafsht,qelqin e zbrazt dhe disa
lloje t qelqeve speciale.
Qelqi I zbrazt sht lloji m I prhapur I qelqit pr konsum t
gjer.Prfitohet n mnyra t ndryshme, kryesisht me an t fryrjes dhe
t presionit.Prodhohet n shum varianta,prej t cilave prdorim m t
gjer kan: qelqi I bardh,qelqi gjysm I bardh dhe qelqi I ngjyrosur.
Pr prodhimin e qelqit t bardh prdoren lnd t para m t pastra
dhe mund t thuhet se qelqi I bardh u takon llojeve t qelqeve speciale.
Qelqit t bardh I takojn :
gjysmkristali,
kristali I plumbit, dhe
kristali I ekis.

Gjysmkristali sht lloj I qelqit t bardh q prmban 8-
10%PbO dhe q mund t konsiderohet si nj lloj
zvendsimi pr kristalin e vrtet t plumbit.
Dallohet me koeficient t mir t thyerjes s drits dhe
prdoret zakonisht pr prodhimin e produkteve
decorative.shih fig .7 dhe 8.

Fig.7 Skulptur qelqi nga Dale Chihuly.DIELLI,n
Parku nga Qelqi.Londr
Fig.8 Piktur: mozaik nga qelqi
Qelqi me ngjyr prodhohet prej mass s ngjyrosur t qelqit
normal,me prjashtim t llojeve t posame t qelqit t ngjyrosur I
cili prfitohet n sasi m t vogla dhe zakonisht pr prodhimin e
produkteve decorative.Fig.9



Fig .9 Qelqi me ngjyra

Pasqyrat zakonisht prodhohen nga qelqi i trashsis 4-6 mm. dhe
njra an e qelqit sht e lyer me argjend.Nse prodhohet nga qelqi i
zakonshm nuk duhet t prdoret pa korniz.Pr prdorjen pa korniz
sht e nevojshme prdorja e qelqit t sigurt.
Qelqi ornament sht qelq dekorativ(zbukurues) i cili fitohet ashtu
q me rastin e prodhimit t qelqit float,mustra dhe vijat(larat) e
modelit shtypen n nj apo t dy ant gjat kalimit t qelqit npr
qelqin float dhe,ngjyrat munden me qen :pa ngjyr,bronz dhe
verdh.Ka shum lloje t ornamentit ose t modeleve n qelqin e
thjesht ose n qelqin me tela.Jan t trashsis 3-19 mm.
Tejdukshmria varet nga dendsia dhe struktura e ornamentit. Fig.10

Fig.10 Qelqi ornament
Qelqi i farktuar ( i rrahur ,i shkrir) prodhohet ashtu q qelqi nxehet
deri n 600 -650 C dhe pastaj menjiher ftohet me goditje t rryms s
njtrajtshme t ajrit n siprfaqen e qelqit. Goditja me ajr duhet me qen
e njtrajtshme dhe e vazhdueshme n t dyja ant e qelqit deri sa qelqi
nuk ftohet n 200 -320C,dhe ky proces thirret farkim apo rrahje.Qelqi i
farktuar sht i rezistueshm n goditje 4-5 her m shum se sa
qelqi i zakonshm.
Presioni (shtypja) minimale e lejuar n siprfaqen e qelqit ,t cilin
presion duhet ta duroj mbaj qelqi i farkuar sht 120 N/mm2 dhe
,presioni tipik(mesatar) pr thyerje sht rreth 165 N/mm2.Pr
krahasim,qelqi i zakonshm thyhet krset n 40 N/mm2.Pos ksaj
veorie,qelqi(xhami) i farkuar(rrahur) e ka rezistencn m t madhe n
ndryshimet e temperatures dhe ate 150 K. fig .11
Fig.11 Qelqi I farktuar ndahet
n copa t vogla kur thyhet
Qelqi i laminuar apo lamistal sht qelq i siguris , i prbr nga dy apo
m shum shtresa t qelqit ,t nj apo m shum shtresave t foljes PVB
(polivinylbutyral).Folja dhe qelqi mund t jen n ngjyra t ndryshme
dhe trashsi t ndryshme.Me qelqe t laminuara shumfish e fitojm
qelqin e padeprtueshm (nuk mund t shpohet), dhe
padeprtueshmria varet nga numri i shtresave dhe llojit t foljes t
cilat jan t kategorizuara sipas standardeve t siguris.Gadi gjithmon
laminohet qelqi i trashsis s njejt. Qelqi lamistal jo vetm q e ka
fortsin e shklqyer por edhe prdoret pr punimin e qelqit pr
mbrojtje akustike dhe qelqit rezistent n zjarr.
Qelqi i papueshm ose qelqi antibalistik prdoret pr ndalimin e
projektilve t kalibrave t ndryshm t gjuajtuara nga armt e zjarrit,
dhe ,vet klasifikimi dhe mnyra e testimit t mbrojtjes s ofruar
balistike t setit t caktuar (t xhamit pancir) sht e definuar me
normn EN 1063.Fig.12

Fig. 12 Qelqi antibalistik
FIBRAT E QELQIT (XHAMIT)

Lnda e par
Pr fibrat e xhamit lnda e par sht rra e silicit me shtes t
qelqit t ricikluar.
Procedura teknologjike
Mnyra e prpunimit t fijeve t qelqit realizohet me derdhje t
shkrirjes n rotor.
Vetit
Fijet nga fibrat e xhamit jan m shum elastike dhe prafrsisht 10
her m t gjata.Elasticiteti kthyes I fijeve u mundson komprimimin 5
fish e q d.m.th. vllim m I vogl gjat transportit dhe deponimit si dhe
pr peshn m t vogl.Ndrtimi I thjesht sepse nuk sht e nevojshme
prerje e prpikt e materialit n mas t ndrtimit.



MBETURINAT, RIPERDORIMI, RICIKLIMI I QELQIT
Qelqi si material ambalazhi ka t meta sepse ai sht i rnd dhe i
thyeshm n krahasim me lndt plastike dhe metalet. Por, ndrkoh ka
dhe an pozitive,,sepse ent prej qelqi jo vetm se jan higjienike,por
prdoren pr ruajtjen e lngjeve t ndryshme t cilat nuk ruhen n en
plastike,por dhe kur thyhen ato jan lnd e par tepr e vlefshme,sepse
qelqi mund t shkrihet vazhdimisht.
Nga prodhimi i 1 ton qelq t ri nga qelq i vjetr, kursehet 163 kg
vajguri,nga prodhimi i s cils prbrsit ekzistues (s pari gazet) ulen
rreth 35%.
Shishet prej qelqi t cilat prdorn mjaft mir pr qumsht,birr,lng
frutash,uj mineral, mund t riprdoren mesatarisht 15-30 her.
N shum vende t bots,ambalazhet prej qelqi fillimisht grumbullohen
n kazan t veant,m pas kalohen ne depo t prshtatshme pr aq
koh sa t jet i mundur prdorimi i tyre,dmth prpunimi i tyre.
DUHET T GRUMBULLOHEN VETM KAVANOZAT DHE SHISHET
N qelqet e vjetr nuk bjn pjes:
Xhamat e dritareve,xhami i pasqyrs,xhamat e
abazhurve,porcelanet,qeramika.

JU FALMNDERIT