www.policyinstitute.

eu








AUTOSTRADA MORIN-MERDARE DHE
PERSPEKTIVAT PR ZHVILLIM EKONOMIK N
KOSOV














16/02/2011
Prishtin, Kosov
2

Prmbajtja
AKRONIMET ................................................................................................................................................. 3
Hyrje ............................................................................................................................................................ 6
Sfondi ........................................................................................................................................................... 9
Pohimet e Qeveris s Kosovs .............................................................................................................. 11
Autostradat dhe rritja ekonomike ......................................................................................................... 13
Rekomandimet ......................................................................................................................................... 16
RRETH NESH ........................................................................................................................................ 18



3




AKRONIMET

UE Unioni Europian
KE Komisioni Europian
QeK Qeveria e Kosovs
BKK Buxheti i Konsoliduar i Kosovs
MTPT Ministria e Transportit dhe Post Telekomunikacionit
IPVQ Institucionet e Prkohshme pr Vetqeverisje
SEETO Observatori pr Transport n Europn Jug-Lindore
KB Kombet e Bashkuara
UNMIK Misioni i Kombeve t Bashkuara n Kosov









4


Figura 1. Harta e rrjetit rrugor t Observatorit t Transportit n Europn Jug-Lindore
1


Figura 2. Dendsia dhe Prbrja e Trafikut n Rrugn 6 dhe 7


1
Pr Figurn 1 dhe 2: Observatori i Trafikut n Europn Jug-Lindore, Baza e rrjetit rrugor, SEETO,
Dhjetor 2009 (http://www.seetoint.org/index.php?option=com_content&view=article&id=341&Itemid=94)
5

Figura 3: Drejtimet e mundshme t autostrads (me t kaltr dhe t zez), viti 2010

Figura 4: Tri drejtime t mundshme t autostrads sipas MTPT, viti 2003


6


Hyrje
Kontrata prej 700 milion Euro e Qeveris s Kosovs me konzorciumin Amerikano-Turk
Bechtel-Enka pr t ndrtuar autostradn Morin-Prizren-Prishtin-Merdare publikisht
sht promovuar si nj hap para drejt rritjes ekonomike s Kosovs dhe nj unifikim
gjeopolitik me Shqiprin. Ish- presidenti Fatmir Sejdiu e ka quajtur autostradn e
Kosovs t gjat 117 km si shpres pr rritje m t shpejt ekonomike: prderisa
kryeministri Hashim Thai e quajti si mishrim i lidhjes fizike dhe shpirtrore me
Shqiprin.
2
Politik-brsit pohojn q projekti ka pr t sjell benefite t rndsishme
duke i dhn Kosovs nj kyje n tregjet botrore prmes Portit t Durrsit, duke
lidhur Kosovn me rrjetin regjional t transportit, duke krijuar vende t reja pune dhe
lehtsuar racionalizimin e bujqsis dhe avantazhe tjera krahasuese.
Megjithat, dshmit n prkrahje t ktyre pretendimeve jan t diskutueshme dhe
procesi i planifikimit t projektit ka qen problematik nga fillimi. Fillimisht
konkluzionet e Qeveris s Kosovs pr kostot dhe benefitet nuk jan br t ditura
plotsisht, dhe as q duken t justifikueshme statistikisht ose teoretikisht. Ekspertt
ekonomik vendor, institucionet financiare n Kosov, shoqria civile dhe disa zyrtar
t Qeveris s Kosovs kan vn n dyshim vlern dhe domosdoshmrin e ktij
projekti. S dyti, Ministri i Transportit dhe Post Telekomunikacionit, Fatmir Limaj dhe
drejtori pr prokurim n ministri, Nexhat Krasniqi, aktualisht jan nn hetime pr
korrupsion n lidhje me mashtrime n praktikn e prokurimit publik. Npr Prishtin,
postert q prshkruanin zyrtart publik si derra rrethuar nga Euro n autostradn e
propozuar reflektojn natyrn simbolike q ka marr ky projekt. S fundmi, traseja e
autostrads nuk sht finalizuar, duke ln shtjen e shpenzimit pr shpronsimin e
tokave private t pa definuar dhe pr kt arsye kostot aktuale t projektit t
prgjithshm ka t ngjar t tejkalojn vlersimin e kontrats origjinale.
3

Situata aktuale tregon nj ambient t varfr dhe kompleks n t cilin ndodhin strategjit
pr zhvillimin ekonomik t Kosovs. Varsia nga donatort ndrkombtar, sistemi i
dobt ligjor krijojn mundsi pr lajthitje dhe menaxhim t dobt n planifikimin e
projekteve nacionale. Si pasoj, qasja e investimeve publike sht karakterizuar me nj
munges ose mosprfillje t analizave teknike dhe si pasoj jan zgjedhur projekte t

2
Besar Likmeta, Autostrada Shqipri-Kosov; shnon moment historik Ekonomia e Shqipris, Qershor 1,
2009 (http://www.albanianeconomy.com/news/2009/06/02/albania-kosovo-highway-marks-milestone/)
dhe Shega A'Mula, Kosova krkon fonde pr autostrad Balkan Insight, Korrik 28, 2009
3
Ibid.
7

kushtueshme dhe politikisht t motivuara, projekte transparenca e t cilave sht e
komprometuar leht. Hiper-nacionalizmi dhe aspiratat gjeopolitike jan duke drguar
tek ajo q mund t shihet si shtrembrim i interesave ekonomike nacionale. Tani Kosova
sht zotuar q t ndrtoj nj autostrad me parat q nuk i ka dhe q nuk ka
garancion pr prmirsim ekonomik drastik, me mimin e mosmirmbajtjes s
infrastrukturs q tashm e ka.
Gjendja ekonomike delikate q ka Kosova krkon vendim-marrje precize pr
shpenzimet kapitale publike. Me nj Bruto Prodhim Vendor (BPV, ang. GDP) pr
frym prej 1760 , 35-40% papunsi dhe 40-50% t popullsis q jetojn n varfri,
Kosova sht vendi m i varfr n Europ.
4
Pra, sfida pr Qeverin e Kosovs ka qen
prioritizimi i projekteve publike t cilat sjellin rritje ekonomike dhe q prmirsojn
kualitetin e jets brenda nj kornize t limituar buxhetore. Megjithse Qeveria e
Kosovs ka prioritizuar investimet n infrastruktur pr t stimuluar rritjen ekonomike,
vendimi pr t ndrtuar autostradn, referuar edhe si Autostrada Patriotike, sht br
nj shtje prarse sepse publiku nuk duket i bindur pr prfitimet e deklaruara nga
ajo autostrad. Duke pasur parasysh kt situat, kjo analiz e shkurtr i ka tre qllime.
S pari, ajo paraqet pretendimet e Qeveris s Kosovs se si ajo pret q autostrada t
sjell prfitime ekonomike pr Kosovn. S dyti, kjo analiz diskuton debatin teorik rreth
autostradave dhe mundsive pr rritje ekonomike, duke marr parasysh dinamikat
lokale, kombtare dhe rajonale q ndikojn n zhvillimin ekonomik dhe investimet
private. S fundi, kjo analiz ofron disa rekomandime pr hartuesit e politikave, t cilat
jan t prmbledhura m posht:
Pr Qeverin e Kosovs:
T bj transparente menjher kontratn pr ndrtimin e autostrads.
T financoj nj studim t pavarur t analizs krahasuese benefit-kosto pr dy
drejtimet e mundshme t autostrads
T paraqes planin e prdorimit t toks dhe planin e zhvillimit q tregojn
qart se si investimet publike n ndrtimin e autostrads do t ojn n
prmirsimin dhe prfitimin ekonomik dhe social n Kosov.
T garantohet mbikqyrje, menaxhim dhe vlersim strikt dhe i vazhdueshm
i projektit, pr t parandaluar keqprdorimin e fondeve dhe pr t mbajtur t
informuar publikun me an t raportimit t rregullt publik.
T parandaloj zhvillimet dhe ndrtimet e parregullta t bizneseve dhe
shtpive n zonat pran autostrads n mnyr q t siguroj q nivelet e

4
Ministria e Ekonomis dhe Financave, Korniza e Shpenzimeve afat-mesme 2010-2012, Korrik, 2010,
(http://www.mef-rks.org/en/download/mid-term-expenditure-framework/midterm-expenditures-
framework-2010-2012/2130-midterm-expenditures-framework-2010-2012)
8

shrbimit t ofruara nga ajo nuk jan t dobsuara dhe pr t mbrojtur
sigurin e qytetarve.
T paraqes menjher planet pr t adresuar vonesat ekzistuese t
mirmbajtjes pr rrugt rurale dhe sekondare dhe planet e ardhshme pr t
ruajtur integritetin dhe vlern e rrjetit rrugor t Kosovs.





9


Sfondi
Shumica e rrjetit rrugor t Kosovs prej 8,500 km ishte e ndrtuar n vitet e 1960a dhe
pr 30 vitet e ardhshme ka psuar shum nga mirmbajtja e pakt, mosprfillja dhe
lufta.
5
M 1999 Administrata e UNMIK-ut ka deleguar zhvillimin e strategjive pr t
rehabilituar rrjetin rrugor te Unionin Europian nn Shtylln e IV, e titulluar
Rikonstruktimi dhe Zhvillimi Ekonomik. N dy vitet e para, donatort ndrkombtar
prfshir ktu edhe KFOR-in - kan siguruar 38 milion Euro pr rikonstruktimin e
rrugve, 7 milion Euro n ura, dhe 4 milion Euro nga Buxheti i Konsoliduar t
Kosovs.
6
Deri m 2001, Institucionet e Prkohshme pr Vet-Qeverisje (IPVQ) kishin
marr disa funksione qeverisse, prfshir edhe krijimin e politikave n lidhje me
infrastrukturn dhe prgjat dy viteve t ardhshme Kosova pr infrastruktur ka
pranuar dhe 8 milion Euro shtes nga donatort dhe 26,5 milion Euro nn Buxhetin e
Konsoliduar t Kosovs.
7
Sipas Ministris s Transportit dhe Post Telekomunikacionit,
prgjat ksaj periudhe kushtet e rrugve kryesore n Kosov jan prmirsuar shum,
por rrugt sekondare dhe lokale kan mbetur n gjendje t keqe dhe me nevoj kritike
pr mirmbajtje.
Ndjekja e argumenteve fillestare pr autostradn prmes dokumenteve publike apo
qasjes n t dhnat dhe informacionet sht shum e vshtir. Diskutimet m t
hershme publike dalin n 2003, kur UNMIK-u dhe MTPT n partneritet me BE-n
mbshtetn Platformn pr Implementimin e Rrjetit Rajonal t Transportit pr Evropn
Juglindore, dhe m pas Observatorin e Transportit t Evrops Jug-Lindore (SEETO), e
cila krkoi q Kosova t identifikoj projektet kryesore pr integrimin n rrjetin e
transportit rajonal. Si pjes e ksaj marrveshje, Kosova sht fokusuar n rrugn 6 dhe
7 (figura 3) si lidhje primare me rrjetin e transportit Europian. Ministria e Transportit
dhe Post Telekomunikacionit (MTPT) e ka paraqitur kauzn pr projektin e
autostrads, e ranguar si m pak e prioritizuara ndr dhjet projektet tjera multi
modale, n Delegacionin e Paktit t Stabilitetit n Prishtin m 2003. Ministria e
Transportit dhe Post Telekomunikacionit citoi nj studim t para-zbatueshmris
(fizibilitetit) dhe mbshtetjen ekspertve nga Kosova dhe Shqipria q kan studiuar t

5
Agjensioni Japonez pr Bashkpunim Ndrkombtar dhe Programi pr Zhvillim i Kombeve t
Bashkuar, Studimi bazik i informacioneve pr prgatitjen e Kosovs n JICA.
(www.jica.go.jp/balkan/english/) (Prishtin: JICA & UNDP, 2008)
6
Departamenti i strukturs rrugore, Ministria e Transportit dhe Post Telekomunikacionit n:
(www.esiweb.org/pdf/bridges/kosovo/7/12.ppt)
7
Ibid.
10

part Korridorin e ri Trans-Ballkanik, pr t paraqitur autostradn si lidhje kritike e
Kosovs me "zonat e mundshme t zhvillimit ekonomik."
8
Megjithat, prtej integrimit
n rrjetin rajonal, t dhnat pr t mbshtetur prfitimet e deklaruara nga autostrada
duken t limituara.


8
Shaban Buza et al., Raporti pr sfondin nacional t transportit pr Kosovn (nn 1244) (Prishtin: Koordinimi
I Politikave t Hulumtimit me Shtetet e Ballkanit Perndimor, 2009), 6.
11


Pohimet e Qeveris s Kosovs
Qeveria e Kosovs pohon se autostrada e re do t siguroj qasje t leht n tregjet e
bots prmes Portit t Durrsit. N instancat e para, qasja n Portin e Durrsit nuk do
t bj asgj pr prmirsimin statusin ekonomik t Kosovs pa adresuar bilancin
negativ tregtar te Kosovs dhe mbshtetur iniciativat orientuara pr eksport. Duke
shikuar n Figurn 2, Observatori i Transportit t Evrops Jug-Lindore (SEETO) tregon
se shumica e veturave n t dy rrugt jan vetura t udhtarve disave pak automjete
komerciale dhe industriale. Sipas SEETO-s, m e frekuentuara sht rruga 6, me 14,000
automjete pr dit, prderisa rruga 7 ka trafikun m t leht me vetm 1,200 automjete
pr dit. Kjo tregon mungesn e automjeteve komerciale dhe industriale t cilat
operojn n Kosov dhe sidomos mungesn e mallrave q kan origjin Kosovn dhe
shkojn pr tregje ndrkombtare.
S dyti, derisa porti ka psuar zhvillim t madh dhe zgjerim prmes financimit nga
Banka Botrore, ujrat e tij t cekta mund t sigurojn akomodimin vetm t anijeve t
mesme, duke e br at port me kapacitete t ulta. Sipas Drejtorit Gjeneral t
Autoritetit t Portit t Durrsit, Z. Eduard Ndreu, 80% e trafikut t ktij porti i shrben
ekonomis s Shqipris, dhe 20% e mbetur i shrben regjionit, kryesisht Kosovs dhe
Maqedonis.
9

Aktualisht, porti grek i Selanikut i mbulon 70% t gjitha ngarkesat e eksportit dhe
importit n Kosov (32,850), prderisa Porti i Barit n Mal t Zi (5,110) dhe i Durrsit
(3,056) e mbulojn pjesn e mbetur.
10
Sipas Banks Botrore, 38% e eksportit n Kosov
del prmes Hanit t Elezit dhe prmes kufirit t Maqedonis; duke u pasuar nga Kulla
prmes kufirit t Malit t Zi; lokacione t cilat nuk jan n Rrugn 7.
Serbia shtrihet n ann tjetr t autostrads me nj lidhje strategjike pr Nish, e cila
ndrlidhet me korridorin VII (Figura 1). Ende, Serbia nuk ka plane pr t punuar n
rrugn n mes Merdares dhe Nishit. N fakt plani i vetm pr at regjion sht
rikonstruktimi i autostrads Beograd Nish - Leskovc, dhe rrugn Leskovc - Bujanoc,
asnjra nga kto nuk lidhen m rrugn 6 ose 7 n kufirin Kosov - Serbi. Pa prmirsime
adekuate n autostradn Merdare - Nish pr ta kompletuar autostradn, niveli i
shrbimeve dhe benefitet ekonomike nuk do t shnojn rritje drastike.

9
"Intervist me Z. Eduard Ndreu: Drejtor Gjeneral i Portit t Durrsit," Investimet Botrore, Janar 28, 2010.
(http://www.winne.com/dninterview.php?intervid=2711)
10
Banka Botrore, Kosov. Potenciali i zhbllokimit t rritjes: strategjit, politikat, veprimet. Memorandumi
Ekonomik i Vendit (Prishtin: Banka Botrore, 2010), 38-41
12

Autostrada do t zvogloj kohn dhe kostot e transportit. Qeveria Thai vazhdimisht
ka prmendur se si autostrada do t reduktoj kostot e transportit por nuk ka treguar
planin q prshkruan kt pretendim. Autostrada Durrs-Kuks-Morin n ann e
Shqipris ka reduktuar rrugn mes Kosovs dhe bregdetit shqiptar pr katr or, por
autostrada e planifikuar pr Kosovn sht vlersuar se do t reduktoj rrugn pr
vetm 30 minuta prej kufirit t Shqipris deri n Prishtin.
11
Sidoqoft, ka fakte q
tregojn se kostot e transportit n Kosov jan m shum t ndikuara nga mungesa e
kontrollit t duhur t kufijve n pikat doganore sesa n rrjetin primar rrugor, i cili nuk
sht n gjendje t mire.
12

Raportet e Banks Botrore pohojn se bartsit e mallrave mund t prjetojn diku 5-20
or n procesin e zhdoganimit n varsi prej ors q ata hyjn n postbllok, duke rritur
shpenzimet e prgjithshme t transportit pr firmat.
13
N qoft se edhe nj e katrta e 1
miliard Euro n burime t dedikuara pr autostrad t re do t ishin ndar pr
forcimin e pikave m t ngarkuara doganore t Kosovs, shpenzimet e transportit pr
firma mund t reduktohen n mas t madhe.

11
Banka Botrore, 2010.
12
Shih, Raportin e Programit EULEX 2010, seksioni i doganave (www.eulex-kosovo.eu) ose Banka
Botrore T bsh biznes n Kosov n (www.worldbank.org/kosovo).
13
Banka Botrore, 2010.
13


Autostradat dhe rritja ekonomike
Pr dyzet vitet e fundit, roli i investimeve n infrastrukturn e transportit si shkak a po
jo pr rritjen ekonomike ka qen i diskutueshm,. Infrastruktura e transportit dhe
lidhjet e saj direkte dhe indirekte me rritjen ekonomike jan vzhguar prmes
shpenzimeve t reduktuara t transportit, rritjes s integrimit n tregjet rajonale, rritjes
s e qasshmris, zhvillimit t zinxhirve t furnizimit dhe rritjes s qasjes n tregjet e
puns dhe si rezultat i investimi publik n kt sektor sht nj opsion i favorizuar
politik pr shum qeveri.
14
N t vrtet, investimet n kapital t transportit publik kan
efekte pozitive prmes dy kanaleve: e para, ndrtimit t infrastrukturs (punsim) dhe e
dyta, prmes rritjes n stoqet e kapitalit publik si nj faktor i pa paguar n procesin e
prodhimit dhe nj e mir q konsumohet nga amvisrit.
15
Benefitet e shfrytzuesve t
rrugs si rnia a shpenzimeve n gas dhe karburant, goma, kostot e mirmbajtjes dhe
riparimit, dhe kostot e prgjithshme t pronsis jan gjithashtu argumente kye t
prdorura n planifikimin e projekteve pr sektorin e transportit.
16

Sidoqoft; studimet m t reja nga studiuesit e infrastrukturs rrugore fuqimisht e
trheqin vmendjen kundr prdorimit t argumenteve pr benefite ekonomike n
propozimet e projekteve pr autostrada pr nj numr arsyesh, shum nga t cilat vlejn
pr Kosovn. Fillimisht, qasja n t dhna t sakta, t besueshme dhe t mjaftueshme
nuk sht n dispozicion prgjithsisht dhe si pasoj propozimet pr financimin e
infrastrukturs s re kan t ngjar t prfshijn nj numr t projekteve t
panevojshme.
17
Pa evidenc teknike pr tu mbshtetur, prfitimet ekonomike n
prgjithsi ekzagjerohen nga hartuesit e politikave pr tu shrbyer qllimeve politike
prmes premtimit t vendeve t puns dhe mundsive t rritjes ekonomike. Shumica e
organizatave dhe t firmave konsulente n Kosov raportojn nj munges t t
dhnave, si nj penges pr krijimin e analizave dhe vlersimeve t plota t projekteve,
q kryesisht i atribuohet neglizhencs burokratike t institucioneve t Kosovs para dhe
gjat lufts. Qeveria e Kosovs ka br disa hapa pr t adresuar kt shtje, duke
prfshir krijimin e njsis metrologjike pran Ministris s Tregtis dhe Industris, si

14
Grupi i Banks Botrore, Transport i sigurt, pastr, dhe i qndrueshm pr zhvillim (Washington, D.C.:
Banka Ndrkombtare pr rikonstruktim dhe zhvillim/Grupi i Banks Botrore, 2008), 17.
15
Kevin T. Duffy-Deno dhe Randall W. Eberts, Infrastruktura publike dhe zhvillimi ekonomik rajonal:
Nj qasje e ekuacioneve simultane, Journal of Urban Economics. No. 30 (1989): 329-343.
16
Myer, Kurtz, Doracak i inxhenjeringut t transportit (New York: McGraw-Hill Books, 2004), K. 30.
17
Marlon G. Boarnet, Autostradat dhe produktiviteti ekonomik: Interpretimi i evidencs s fundit (Berkeley:
Qendra a Transportit e Universitetit t Kalifornis, 1995). (http://www.uctc.net/papers/291.pdf)
14

dhe pjesmarrjen n trajnime pr t dhnat n Observatorin e Transportit t Evrops
Jug-Lindore (SEETO).
18

S dyti, prderisa hulumtuesit dhe politik-brsit raportojn korrelacion pozitiv n
mes t infrastrukturs s transportit dhe produktivitetit n nivele nacionale, kto
vzhgime jan leht t keqinterpretuara.
19
Ndrsa lidhjet e tilla jan m t drejtprdrejta
kur analizohen ndikimet n zona t vogla gjeografike, ato n prgjithsi zvoglohen pr
nga rndsia n nivel t prgjithshm. Studimet e ndryshme kan sugjeruar se
infrastruktura e transportit nuk nxit rritje t re ekonomike, por thjesht ri-drejtimin e
rritjes q do t ndodhte diku tjetr.
20
Kjo sht pr shkak se autostradat jan t
planifikuara pr lokalitete me rritje t projektuar n t ardhmen dhe prandaj rritja
ekonomike n fakt shkakton krkesn pr autostrad n vend q autostrada t shkaktoj
rritje ekonomike. Fenomenet reale t rritjes t vzhguara nga hartuesit e politikave "n
fakt mund t jen artefakte, pasi q, n prgjithsi duhen 10-15 vjet q vendbanimet
urbane dhe firmat te rivendosen" n drejtim t atyre zonave.
21
Studimet e mtejshme
sugjerojn q vetm lokalitete me pak urbanizim t mhershem kan realizuar prfitime
ekonomike nga autostradat; n rastin e Kosovs, duke kufizuar kto prfitime pr
qytetet e saj t pakta.
Edhe kur shikon n efektet e rritjes s ridistribuar dhe ndryshimet e qasshmris nga
autostradat, kto nuk kan korelacion pozitiv n t gjitha rrethanat. Prodhimi ekonomik
sht i ndrlidhur pozitivisht vetm n lokalitete me kapital t autostrads, por i
ndrlidhur negativisht n zonat fqinje pa t, q do t thot se rritja nuk rishprndahet
n komunat fqinje.
22
N mnyr t ngjashme, dshmi t drejtprdrejta t ndikimeve t
autostrads mbi qasshmri jan matur n prgjithsi prmes survejimit t prdorimit t
toks pran autostradave. Kto survejime tregojn se projekte moderne t autostradave
prodhojn ndryshime relativisht t vogla dhe t lokalizuara t qasshmris, n vend se
gjat gjith rrjetit t autostradave. Kjo sht n prputhje me studime t tjera q

18
David Alan Aschauer, A sht produktiv shpenzimi publik? Journal of Monetary Economics. No. 23
(1989): 177-200; Alicia H. Munnell, Pse sht zvogluar rritja e produktivitetit? Produktiviteti dhe
investimi publik, New England Economic Review. Janar/Shkurt (1990), 3-22. T dy autort raportuan kto
korrelacione por pranuan se u mungonte evidenca empirike.
19
David Alan Aschauer, A sht produktiv shpenzimi publik? Journal of Monetary Economics. No. 23
(1989): 177-200; Alicia H. Munnell, Pse sht zvogluar rritja e produktivitetit? Produktiviteti dhe
investimi publik, New England Economic Review. Janar/Shkurt (1990), 3-22. T dy autort raportuan kto
korrelacione por pranuan se u mungonte evidenca empirike.
20
Shih John A. Tatom, Kapitali publik dhe performanca e sektorit privat, St. Louis Federal Reserve
Bank Review, No. 73.3 (1991): 3-15; diskutime tjera nga Henry J. Aaron, Harry H. Kelejian dhe Dennis P.
Robinson.
21
Boarnet,1995
22
Ibid.
15

prfundojn se n shumicn e zonave urbane ka t ngjar t ket pak prfitime domino
nga autostrada prtej nj zone menjher pran projektit.
N nivel rajonal, shum mbshtets t autostrads besojn se autostrada e planifikuar
sht kritike pr forcimin e integrimit t Kosovs n tregjet e Evrops Juglindore. Edhe
pse hulumtimet tregojn se ekonomit e rrjetit jan t rndsishme n raundin e
hershm t ndrtimit t autostrads, kjo rndsi zvoglohet me kalimin e kohs, pasi
firmat dhe amvisrit ri-prshtaten me rrjete t reja t prmirsuara t transportit.
23

Zhvillmi ekonomik regjional dhe rritja nacionale sigurisht varen nga proceset q jan
m komplekse (politike, sociale dhe gjeografike) se sa vendimet e pavarura t firmave
dhe amvisrive. Derisa kto ndrvarshmri jan lehtsisht t injoruara nga politik-
brsit n nivelin lokal dhe nacional, ato duhet t konsiderohen lart pikrisht pr
shkak se hulumtuesit din pak pr impaktet krijuese qe ka infrastruktura publike n
vendimet e investitorve privat. Shumica e studiuesve pajtohen se zhvillimi ekonomik
n nivele regjionale dhe nacionale kryesisht bazohet n nj kombinim t prparsive t
lokacionit: ku efiqenca e inputeve pr firmat private i maksimizon prfitimet e tyre dhe
ku amvisrit mund ta prballojn nj nivel t mir t cilsis s jets. Kjo, n ann
tjetr, krkon nj kapital social t fort si jan mundsi t mira edukimi, siguri ligjore
dhe institucione te forta qeverisse.
Rajonet e mbetura mbrapa t karakterizuara nga nj standard i ult i jetess pr shkak
t bujqsis n shkall t vogl apo industrit e stagnuara dhe n rnie, jan pak
atraktive pr firmat dhe investimet e infrastrukturs publike kshtu mund t jen nj
bast i madh. Shumica e studiuesve t sektorit t transportit mendojn se detyra m e
rndsishme pr investime n infrastruktur n zonat e pazhvilluara sht pr t
gjeneruar urbanizim t madhsis minimale kritike q mund t shrbej si nj brtham
pr zhvillimin ekonomik. Megjithat, n rajonet e prapambetura zhvillimi i
infrastrukturs mund t mos jet i mjaftueshme pr t trhequr firmat dhe qeveria do t
duhet t prdor m shum burime pr t krijuar nj mjedis m t favorshm pr
aktivitetet e investimeve private.





23
Guiliano, 1989.
16

Rekomandimet
Edhe pse kto gjetje ndryshojn sa i prket asaj se sa ndikon infrastruktura e transportit
n rritjen ekonomike nacionale, implikacionet e analizs jan shum t qarta. Financimi
publik i autostradave i bazuar n parashikime pr rritje ekonomike duhet t rishikohet
m nga afr. Prgjigje e prshtatshme sht q t zbatohen me kujdes analiza jo-politike
dhe institucionalizimi i vlersimit t vazhdueshm pr t siguruar q projekte jo t
dobishme do t eliminohen dhe ato q kalojn t prmbushin pritjet realiste. Prdorimi
i burimeve publike pr t investuar n nj paket t harmonizuar q prfshin investimet
e nevojshme pr t rritur efikasitetin e infrastrukturs kombtare t transportit dhe t
kapitalit social duhet t jet i balancuar n buxhetet vjetore. S fundi, prpjekja pr
projekte t mdha publike duhet t argumentohet para publikut, duke siguruar
transparenc t plot duke lejuar qasje n informata teknike dhe t planet zhvillimore
t prdorimit t toks. Bazuar n hulumtimin ton dhe analizat, ne rekomandojm
veprimet e mposhtme pr Qeverin e Kosovs n mnyr q t lehtsohet debatin
publik n lidhje me autostradn:

T bj transparente menjher kontratn pr ndrtimin e autostrads. Hapi i
par q duhet t bhet pr t pasur nj debat publik normal pr autostradn
sht t bhet transparente kontrata pr ndrtimin e saj. Mbajtja e fshehur e nj
kontrate me vler aq t madhe nuk mund t ndodh n asnj vend demokratik.
Kjo sht sidomos e nevojshme kur kihet parasysh fakti se ende nuk sht
prfunduar shtja e trases dhe drejtimit t autostrads.
T financoj nj studim t pavarur t analizs krahasuese benefit-kosto pr dy
drejtimet e mundshme t autostrads. Drejtimi i sakt i autostrads nga Qafa e
Duhles deri n kufirin me Serbin ende nuk sht i prcaktuar. Ky drejtim nuk
duhet t prcaktohet n baz t interesave afatshkurta politike, por n baz t
konsideratave afatgjate t zhvillimit ekonomik si jan: lidhja m e shkurtr me
me aksin Prishtin-Shkup-Selanik, pasja e nj qasje jugore n Aeroportin
Ndrkombtar t Prishtins Adem Jashari dhe ofrimi i nj tejkalimi (bypass) n
ann perndimore t qytetit t Prishtins
T prezantoj planin pr prdorimin e toks dhe planet e zhvillimit t cilat
tregojn qart se si investimet publike n ndrtimin e autostrads do t oj n
prfitime ekonomike dhe prmirsimin sociale n Kosov. Si u tha, zyrtart e
Qeveris s Kosovs kan lshuar deklarata t paqarta q nuk e tregojn
detajisht se si t autostrada do t prmirsoj gjendjen ekonomike t Kosovs.
17

Nuk sht e garantuar se investimi publik n shkall t gjer n autostrada do t
oj drejtprdrejt n zhvillimin ekonomik dhe n shum raste, politikant
dshtojn pr t argumentuar bindshm pr zhvillimin ekonomik, duke u
koncentruar kryesisht n ndjenjat nacionaliste. Deklarata e Ministrit t
Transportit Fatmir Limaj se autostrada do t oj n "zhvillimin e mtejshm dhe
ndrtimin e bizneseve kosovare," ende nuk arrin t siguroj asnj shembull t
veant.
24
Kto deklarata duhet t prputhen me dshmi t forta, t tilla si vnien
n dispozicion publik t dokumentacionit q tregon pritjet dhe parashikimet e
Qeveris s Kosovs.
T garantohet mbikqyrja, menaxhimi dhe vlersimi strikt dhe konsistent i
projektit, pr t parandaluar keqprdorimin e fondeve dhe t lejoj publikun
pr t monitoruar progresin prmes raportimit t rregullt. Prvoja tregon se
projektet e mdha t infrastrukturs jan mundsi pr keq menaxhim dhe
korrupsion. Me Ministrin Transportit tashm nn hetim, ekziston nj nevoj e
fort pr zyrtart Qeveris s Kosovs dhe qytetart pr t monitoruar dhe
vlersuar n t gjitha fazat e ndrtimit. Procesi i shpronsimit t tokave private
duhet t siguroj q gjith pronart t kompensohen n mnyr t drejt dhe t
ndihmohen pr t'u zhvendosur n nj mnyr q respekton t drejtat e njeriut.
Prve ksaj, Qeveria e Kosovs duhet ta parandaloj zhvillimin e parregulluar t
bizneseve dhe t banimit n zonat pran autostrads pr t siguruar nivelet e
shrbimit t ofruara nga ajo nuk do t degradohen.
Menjher t paraqes planet pr t adresuar mbetjet mbrapa ekzistuese t
mirmbajtjes pr rrugt rurale dhe sekondare dhe planet e ardhshme pr t
ruajtur integritetin dhe vlern e rrjetit rrugor t Kosovs. Prderisa puna n
rrug dytsore dhe rurale ka qen nj proces n vazhdim, numri i madh i
nevojave pr mirmbajtje nuk duhet t humbas prioritetin kur autostrada fillon
t marr shumicn e buxhetit t Kosovs pr shpenzimet kapitale. Pr t
maksimizuar prfitimet pr t gjith kosovart, i gjith rrjeti rrugor ka nevoj t
prmirsohet deri n nj pik ku autostrada mund t lehtsoj nj rrjedh t
dyanshme t prfitimeve ekonomike n mes t komuniteteve rurale, tregjeve
urbane t Kosovs dhe qendrave ndrkombtare.



24
Ministri Fatmir Limaj, Limaj: Puna ka filluar mir, n jemi t knaqur me progresin e shnuar,
Ministria a Transportit dhe Post Telekomunikacionit,
(http://www.mtpt.org/?page=25&lang=1&item=1450 Maj 22, 2010.)
18

RRETH NESH
Instituti Ballkanik i Politikave sht nj institut i pavarur dhe jo-fitimprurs q synon t
inicioj dhe thelloj debatin rreth politikave publike n t gjitha nivelet e
vendimmarrjes.

Me seli n Prishtin, Kosov, Instituti Ballkanik i Politikave punon pr promovimin e
zhvillimit t qndrueshm dhe qeverisjes s mir nprmjet brjes s politikave
pragmatike q punojn pr t mirn e qytetarve.

Misioni yn sht forcimi i kuptimit e ndikimit q kan politikat publike n mesin e
qytetarve t Kosovs, shoqris civile grupeve avokuese dhe institucioneve
vendimmarrse. Ne e bjm kt duke identifikuar shtjet m thelbsore, duke br
hulumtime, duke krijuar zgjidhje dhe strategji inovative q kan pr qellim t kuptuarit
dhe zgjidhjen e problemeve t shoqris dhe politikave publike.

Instituti Ballkanik i Politikave IPOL ka pr qllim q t ofroj analiza t shndosha
dhe profesionale pr vendimmarrsit; t ofroj metoda efektive pr avokim pr
qytetart dhe grupet e interesit duke i mbshtetur ata n procesin e vendimmarrjes.

Objektivat e Institutit Ballkanik pr Politika jan: T siguroj q proceset e integrimeve
evropiane, decentralizimit dhe reforms s tregut t jen shfrytzuar pr forcimin e
pjesmarrjes s qytetarve n vendim marrje; pr ti fuqizuar komunitetet lokale pr
adresimin e sfidave t tyre n mnyr t qndrueshme; pr t sjell mirqenie pr
qytetart; pr t rritur llogaridhnien e qeveris dhe pr t siguruar nj ambient m t
sigurt dhe m t shndetshm.

Instituti Ballkanik i Politikave bashkpunon ngusht me partner t shoqris civile,
qeveris dhe akademik duke shfrytzuar nj qasje gjithprfshirse drejt arritjes s
qllimeve; n mnyr pro-aktive angazhohet m aktert ky t hartuesve t politikave
publike; n vazhdimsi zhvillon studime duke ofruar prgjigje t prshtatshme pr
shtje me rndsi, bn monitorimin e zbatimit t politikave publike duke analizuar
edhe pasojat qe krijojn ato.

Fokusi i Institutit Ballkanik t Politikave prfshin qeverisjen, zhvillimin e
qndrueshm, shtjet sociale, shndetsin, arsimin, zhvillimin ekonomik, qeverisjen
lokale, marrdhniet rajonale dhe ndrkombtare, sundimin e ligjit, transparencn dhe
shoqrin civile.

Institutit Ballkanit i Politikave punson staf t prhershm dhe ekspert hulumtues t
19

fushave t ndryshme, si dhe praktikant. Stafi i Institutit dhe ekspertt jan individ t
motivuar dhe dinamik, t prkushtuar pr Kosovn dhe rajonin e Evrops juglindore.