Nanna

ranei
M te ora hinengaro o te tipu
o
Gustav Theodor Fechner
Leipzig 1921 Publisher o Tuhinga Voss

Ihirangi.
Kupu
Tnga ahau te mahi
II. Whawhai General te mahi
III. Ko te ptai o ka raru ko
I. Take Teleological
. !hua o te otaota
I. !lant te mate me te "#eid
II. Ko te ptai o herekore
III. Growth$ hau$ ka piko$ kowiria o ng tipu
I%. &ekehanga whakahihiko o te tipu
%. Tohenga Teleological ki
%I. Tauira i te teleolog' o otaota
%II. Whakatria te whakato mo te kararehe
%III. ( uouangatah)$ me te centrali*ation o te whakato kaiao
%I. M +tahi atu prongo e p ana ki te kaupapa ture o te whakato wairua
%. Kaupapa &gaahi Faka,ehoanak-
%I. Tae$ me waia
%II. .n
%III. /e ruarua whakaaro matapkere



Kupu.
( whakaae ana ahau ki te i whanau etahi wangawanga ki te pupuri i rawa dream'
putanga$ kei roto i te whi hua rangimarie raro e hamani e ahau ,olgends i te wa mo
te krero$ i reira te matewai nui$ me te roaraa o te tau ia$ ara te te kore rangimarie$
whakarongo me te pnga tangohia tonu nei$ me e p ana ki te taonga o te ,au,aa na
nui nui ki te whakaoti. Kaua e ui ki ahau$ na$ e timata koe ki te whakarongo i te kore"i
te aroaro o"rongo i roto i te komuhumuhu wa hei whakamarino o puawai inaianei ki
te tangi o te hau$ nehenehe o paheke nga iwi 0ltest1ewur*elte$ e whakapono i roto i te
reira$ he whakarite atu mohio ako e p ana ki te wa ka kitea e te reo tangata whakahau
nui reira pakeke ki te haere mai ki te tkaro ki te whakapuaki i taua ranei. Kua tenei
tuhinga roa$ kua he wa roa kei rite$ me te mangere.
/eoi$ ahau kotahi tai2o$ rite kei te rongo te tahi ahua o reo ngohengohe te kp pera
nui te pai$ te nui i te wa ano te turanga$ he pah te. Ko te ru i te manawa o te taringa
tino$ ,aaara te moe. &a$ ko ahau te pai mhio$ e kore e whakaohokia e te pah o te wa
i roto i te aroaro o nga reo ata o nga puawai3 otiia kihai i taea e ratou i haere mai i
roto i te muri pai te rongonga ki enei reo4 I te roa rite he turi e to tatou taringa$ /eoi$
kaua ranei$ kia pehea te roa kua reira$ meinga e kua kp ki reira3 a ko reira inaianei e
kore e ki te pera ngwari ka whakaohokia e hoki o enei reo ngaro o te
taitamarikitanga wawe$ te ke a hou ana ki te tangi i roto i te haruru memeha atu
ranei4 .e ko ahau maia rawa$ ki te whakaaro e ahau taea reira e te in0$ k+mu ata e
kauwhau i konei$ ka maha tangi ano he chord i mua ka whakaekea i te tamarikitanga
hou$ i roto i te matauranga me tetahi puawai ra rite i roto i te mahi i te urupa$ i roto i
te kua +r tranga ki te totohu i te ra tau4
/oki tenei ttaritanga$ i roto i nei tamata e ahau ki te akiaki i ahau$ ka haere mai te
whakaaro e$ no te mea i muri i te puku tuatahi o te varua ta meinga ngaua kinotia$ ki
te kahore ngata$ engari e ahua iti i roto i tona kaha$ a te roanga roa ake o te kaupapa
iho kua konei me te meinga te hinaaro no te huringa me te ng era atu$ he hoki mai
taea e puta i runga i ng ngkau nuitanga katahi konei me te manakohia reira. . kihai
i maha noa o te hunga nei i te whakatutuki i te 1u** i roto i te ao o te tangata pakeke$
kotahi ano he wa poto titiro i te wahapu i roto i te ao rerek+ mo$ me te mea e paerewa
kua ata whakaahurutia ki ona waewae$ e tetahi o taua mea pana ia ia$ kahore o te atu $
a ka korero ko te wahi e hiahia ana ia ki te ake te korero ki a ratou4 I roto i te te ao i
taua e ahau e hiahia ana ki te arahi i te kaipnui$ e te hinaaro nei ia haere mai i mua i
nga mea iti$ me te hanga i to ratou he kaiwhakamaori$ e i muri i kitea e te iwi katoa i
tona mngai$ ano tenei 5lklein ona e kore e aita. Te hunga hoki nei he mai anake me
ki te ,arii i te aniraa pono.
!ea e kitea e koe i te taitara kupu rapu o tenei tuhinga3 /eoi$ kua kitea taua mea$ i
roto i te meka$ anake. Te hinaaro nei au i te taua vor*uset*en ki te w poto$ he ingoa
tika$ i whiriwhiria e ahau he wa i waenganui i otaota$ ko /amadr'as. Te titiro taua
ingoa ki ahau ki te huaota$ enei anti6uarian maro rawa iti$ ki te e haere noa i runga i te
ora o nga rakau. I muri$ engari Flora i runga i te taitara$ i rite toku prkau 7hland o
Thor 8p 9 :;<th :=>? ka tutaki i te irava e whai ake nei$ e mea ana ki ahau$ ki te roto a
ka nui ataahua$ e kore ahau i kore i ahau$ e ratou rawa her*uset*en$ rawa mai he pera
maha ratou tohu tonu kei roto i te ihirangi o to tatou tuhituhi.
@&anna$ Aaldur 8atua o te marama? wahine$ ko te puawai$ ki te puawai ao$ hanumi
te wa pai ki a Aaldur marama ,aatBtBraa Ctiia tuatahi korero i te ingoa o tona papa$
&ep 8&epr?$ ptene$ tupu $. te tamahine o te ptene puawai ko te puawai ... I roto i te
Daro kpura mrama te aroha o te Aaldur mo &anna$ ka kite ia i tona ataahua e whiti i
roto i te pati$ te hou$ kaukau &anna$ ua ,aaroo e te Aaldur$ ko e o te$ puawai
,risch1etaute marama"whakawhanakehiaE whiti o tawhito e kore whakaaro i te tino i
ahuareka ai whiti puawai te kore atu i te tomairangi .. kaukau i te heke o te marama
ano hoki te momona$ puawai tino kakara o te ora haere mai ki te mutunga rite kawea
tinana o Aaldur ki te puranga$ pakaru &anna ki te pouri$ he te kore tikanga hoki te
ngakau maru tenei ,aaiteraa$ engari he tino pai mo te puawai *er1l0tterte i te noho 8te
reinga?$ i reira &anna hh ki a Aaldur$ ka tukua te reira i te ru Frigg$ ko Fulla hakari$
i te wahine o mua$ he kakahu$ ko te whakamutunga i te whakakai ringa koura.
/els. Frigg Ko te atua peresideni nei i ni2a i te aroha moe$ na whiwhi ia i te arai$ e
puta rite ki te tohu o te leva2i te kore. Fulla$ pononga me te ngkaunui o Frigg$ me te
kakapa makawe virginal te tupu tino spousal irgo$ na reira e mea ti2a ia i te
whakakai mahi. .rai$ me te whakakai koura$ i tonu e tuku ake &anna i te reinga pouri
ki te mahara$ he mea ke atu i te puawai o te mutunga o te raumati pea. Me p+hea te ki
te Thiassis kanohi$ me Crvandils +nei !araire koromatua i raro i nga whetu$ i te taha o
Friggs haus,r0ulichem e nekeneke i te whet$ ko Dwedish Friggerock te$ na i tangohia
noa puawai whakato ranei ingoa o nga atuaE tukemata o Aaldur$ potae o T'$ ptae o
Thor$ makawe o Di,$ tarutaru o Frigg$ reira inaianei rite e auau tonu Friggs arai$ me te
Fulla maihao koura. Ko te rongonui tenei k+mu karakara o te puawai o te parae
&orwegian3 /e poto$ engari wera raumati e taea tupu ratou i roto i te he tini e ono me
te momo ... " Mai ta Thor te atu ru o te wa ataahua$ me hua$ Fre'a$ Idun$ Di,$ he hoa$
me e ratou mahi$ pera me reira ano hoki te mate &anna$ te nehenehe o tiakina e te ia
rei whenua$ tata haere$ a ka ,aaite e ia tona riri medium m te mea$ nachwir,t ia te
papaka #it$ rere ona waewae i roto i te ahi. #it 8litr?$ te tae$ te taonga$ hononga hou o
te tFmatanga o te raumati kua ki te iho$ ka Aaldur$ ko &anna ki pungarehu @.
Mai te mea inaianei te whakaaro o tenei tuhituhi ki te tuku i te otaota i roto i te
hua te tikanga atua"au,uat puta hei wahi takitahi ia rave ano tenei hkoritanga me
te i roto i te tino ki to ratou waka ki te atua te marama Aaldur ki tohu poto me te
mm rnei$ whakatau i a ratou o ratou ake wairua$ me a ratou hokohoko
ps'chologicall' te tikanga ki te marama3 " &o te mea ki te kore inaianei$ ano
sel1stwGchsig te taper mauri Tiamana$ me te$ aue$ ataahua anake$ e hiahia ana ki te
muru i whiri tawhito$ na reira i ki ahau i te tawhito w0lsche otaota ke o te kuao atua
German &anna pea i ki te ara. Kua reira kua hoki te wa roa i te mua i to ratou waewae
i roto i te reinga te her1aria katoa$ a hohoro pea ka haere atu te tawhito ke katoa i roto
i nga kwhena o te krero ki te okioki. /e ao varua Mori$ e te .tua e te ao te .tua
ano$ tukua ana tiki i roto i o te whenua te kinga$ me te &anna te tikanga ki te mua i
roto i te w hou.
Ko te rave2a o te otinga tika o to tatou raruraru &gae pea kia mea he ki te maha$
engari e pai kore e he i taua kaha nui kia hanga ki$ i rite ki ta te konei. I roto i te meka
i ki te haere maka ana e ia$ ahakoa ko te pnga o atu ahau na tawhiti taea ki te whai i$
hei pera me ta te aroha ake arahina ahau ki te whi e ahau. &a$ mai te mea te turanga
o te tirohanga nui i$ i konei$ i teie nei tonu me te whakaaro ptaiao noa kua tino ki
reira$ me te tuhinga ara he tokomaha taha$ me ng o hakari whawhai$ i te poto rawa te
maimoatanga e kore e whakatau i te whakaaro. Kia hohoro kitea koe$ ano$ e te ui ki a
nei e wangawanga ia tatou i konei e kore e pera tmutumutu te pnga kua$ rite e mea
pea reira mo te tirohanga tuatahi. .hakoa kei te waituhi nga otaota kahore ranei$ e
taui i te tirohanga katoa o te natura$ a whakatau tenei ptai te tini ke atu. Ko te pae
katoa o te mtakitaki o te natura ( ,aarahi ki te taua ta$ a tae noa ki te ara e tika ana ki
te mau mai i ana ki ng huatanga marama$ e kore e nei i puta i roto i te huarahi mua.
( ai ta Dchleiden i roto i te whakataki$ ki tana mahi i runga i te whakato 8p >?E
@7a tamata vau i ki te whakaatu i te hua o te Aotan' tata katoa hohonu marau
rapunga whakaaro$ me te ptaiao mori tino tata$ ka rite tata nga meka ranei nui rp
e ahei te meka$ na te pai i roto i te huaota rite i roto i te manga katoa atu o mahi a te
tangata te tino nui$ me te whakaongaonga ng ptai nui$ me te ki te arahi hoatu te iwi
i te titorehanga ki te tipua unsuspected. @
Ka te whakapono pea koe e kite i te taha rauemi o te tipu ora ,au,aa e taea
whakamanamana ki te whakaaro o te taha ari he atu pai. Tukua reira ahau ki te mahi
aua kupu anake ki te tauiraa i roto i toku tuhituhi e ahau$ nui atu i te whai i te hira
whakaatu ratou ng tohutoro o to tatou ngohengohe m te kaupapa o te oaoa$ kaua e
rapu i te ki te whakatau ki te nui anake$ wero ki ki te pehi i whakamutunga e3 Te mahi
ahau i roto i te meka e whakapono t+r ka taua whakarite whiwhi koe i konei i roto i
tenei hononga. . kupu torutoru i konei e p ana ki te whai i te tomokanga o te AukaH
/e aha$ kua whai whi ki$ ki te whakanuia te hkai o tenei tuhinga$ ko te hiahia ki
te hono atu ki te whakamrama o te take i to tatou tirohanga o te taukF o te huru
pono e ,a,au atu ake kia hngai ana mo te whakatau o to tatou ptai. ( kore e te ko te
whakaaro i i ai kua ngana tenei haaputuraa konei totohe te reira$ kia te kore kiia reira
mana anake whai whi ki te whakanui ake i te pnga e whai meka te konei kua
pkaha atu3 engari pea ano hoki i peka ke i tenei kohinga iti o te taua$ kia rite ki te
taonga mo tetahi mau mana2o o te tipu e ora ai i te katoa$ e kore tokomaha$ e te
maioha3 a ka whai i ahau ki te whiti i tenei moni whakatupu$ kahore he tohutoro ki to
tatou tumu parau$ engari homai he rauemi ahua taonga$ kia rite ki he e whiwhi nui
mere e hiahiatia ana mo te taua e 8kite Fig. rawa te <$ te I$ J$ ::th$ me te whanga :>?
huaota o hokohoko he$ o te akoranga$ hei utu mo o te hua$ kitea kotahi anake
whakamahi ratou taonga i konei$ e taea e riro te reira$ engari i konei anake ki te mahi
i.
/e aha e waiho i te angitu whakamutunga o tenei momotuhi4
(ntschlage ahau i ahau kka) whiti katoa$ pera whakaaro ahau i te whai ake neiE
Kahore katoa nga whakaaro o wna te kotiro taitamariki o taku i mohio ai. Ko
inaianei koe raruraru pea$ i roto i te whakamrama pai taea te aha$ ki te haapii ia ratou
i te Tri,tigeren.Kongo ia i nga take ki te ranei$ e kore e ki$ a ka ta whakamutunga mea
noa @ki te@ a ka mau tonu o te whakaaro.
!ai$ ahakoa kino kia toku take3 e pea mea koutouE @Ki te rawaH@
Ko$ ahakoaH " ( kore ahau e whanga etahi e tumanakohia atu e te iti rawa kia te
mana2o o te kotiro taitamariki kia whakakiki$ nei$ ka rite ki tenei$ he kotiro
taitamariki$ nga wa katoa ki a ia mua2tu i te m0tauranga$ pena e pono whakaora i ahau
i te raruraru katoa. Ko e taea ki te rave i te reira$ i muri i e tangi take katoa pai. I roto i
te kotiro$ engari te tikanga e ahau i te wa taitamariki.
d. .tete >;$ :I;I.
Tnga ahau i te mahi.
I hono tali a ia omnipresent$ tokaima2ananga$ me he konei La katoa"kingi te .tua$
nana nei i ker+me i tona omnipresence e kore anake e tata i runga i te hua ranei$ o te
akoranga$ e aroha ki a ia kia rite ki te tirohanga noa ki te tango i roto i te totohe
tkaha ki ano$ ka rite ki te hkoritanga o te natura katoa i te hoatu te .tua kua i roto i
te tahi ara$ a kahore he mea taka te ao i roto i te i roto i o tenei ,aaururaa$ e kore
kohatu e kore ngaru$ e kore whakato. Kia ranei kia e p ana ki te Wairua o te .tua i"
iti i roto i te hua i to e maka i to tatou ngakau i roto i to tatou tinana$ e kore e pera
me tonu taruke ,aaapiapi i ta tatou ngakau nga ope o to tatou tinana4 &a e waiho e ia
iti anake te .riki$ ano. &a$ ki te koutou$ i o te akoranga i te tawhiti e kore e rite ki te
mahi i i taua natura hanahana katoa .llgemein1eseelung2CkM$ ka taea e kite i tetahi$
engari e kore e heahea noa horomia nga wairua o te tangata$ me te kararehe i roto ia
reira$ engari e anga i roto i te taua$ ko era atu ki te wairua takitahitanga motuhake$
hono e hi2o nei ia rite ratou i te rahi$ te kotahitanga ,akalangi rawa$ engari ano ratou
waeine kaimahi iho$ te tahi atu waeine wairua rite kaimahi i te ritenga atu3 !onana$
me hohoro$ nui atu i taua pea$ whakaaro$ me volitions$ kua hoki ratou$ i roto i te i taua
ara$ ahakoa te wairua tokaima2ananga e ora nei i roto i te katoa$ i whiria$ me he$ a i
nei katoa e ora ai$ i korikori$ me te whai tika e p ana ki ma $ heoi ratou e kore e
tahitia noa e p ana ki matau ana$ a reira La whakakitea ratou whakarere takitahi. . ka
taea e koe te ui i teie nei mehemea KI te whakato rere take3 ahakoa ratou$ kia rite ki te
phono i ratou$ ponana$ me mau mana2o$ e aore pea he mau taata te roots noa atu ki te
waeine ano$ tika wtea pea te matauranga o te .tua tokaima2ananga$ engari uaua ki te
matauranga o tetahi atu nei$ ki te kahore i roto i whakatau takawaenga. ( riro te reira
na$ na nga otaota pai ki te tangata me te kararehe i whai ahua ai te pato2iraa noa
kohatu$ te wai$ me te rangi ngahaM$ me pera"ka karanga atu nga mea mate$ i te mohio
mo te tetahi o ratou$ ite kore i hohoro$ me 8ka mohio? pihi i te hinonga tuarua o ona
ake$ engari i raro i nga tikanga wairua te .tua anake i roto i te hononga o te katoa kia
rite ki te mahi kia rite ki te tahi"tautoko i te reira.
Ctiia ano e taea e waiho reira rerek+. !ea mahi i te wairua hanahana i roto i te
otaota rite wahi$ i te mau melo o te natura whnui rite to tatou wairua i roto i tetahi
mema o te takitahi o to tatou tinana anake. Tetahi o taku wahi ite engari
vorausset*lich tetahi mea mo ratou3 tika ahau$ e te wairua o te katoa$ ite mea katoa e
tupu i roto i reira. &a ka pera hapu taea ano ratou ake wairua i nga otaota i roto i o te
ptai$ ki te mea te .tua anake e mohio ana o te mea kei te haere i runga i roto i a
ratou$ e kore ratou ia ratou.
Ko te kupu tenei hinaaro te whakaaro te hua i muri katoa mo te whnui$ me te ha o
te .tua$ me te ptai i pai tonu rawa pohewa ranei ki nga otaota utu mo ratou kia rite
ki ,aauruhia.Te hunga anake hkoritanga engari te auraa noa tatou ka ui tatou i mo te
wairua whakato.
C te akoranga$ ki te ptai o mehemea e me wairua o nga otaota tu i roto i atu koi ki
te$ i te mea he te aratau mua o te mngai tika ana$ i terironga i te hkoritanga o te
natura katoa noa ranei whakakahore. &a ka nga mea waituhi i waenganui puta i te
katoa rite noa motu i roto i te moana o te mate whnui ka haha te te toenga o te
natura3 a ko te ptai$ ko te ara ,akapapau2i neke atu i te aroaro oE e hiahia ana matou
ara i te otaota ki te kararehe$ me te iwi i runga i tenei moana po te marama wairua
ranei ki te kohatu$ me te toremi i roto i te waewae ano4
Ka taea e kite tatou i kua i enei whakaaro muia$ engari ko te pa to tatou tumu parau
na hohonu e rite whakawehi ki te tango ia tatou tino tawhiti$ nga krero tuatahi i
runga i te taua..parauraa i runga i nga tikanga whnui o te .tua$ me te hua$ te
tinana$ me te wairua titiro ki te i mua ki te takoto i te whakariterite$ ng ture miki i
runga i te mea te tikanga takitahitanga$ kotahitanga hinengaro$ mahara$ me ona
whanga ng kia matau i te tFmatanga$ ko te ki te hanga e tika ana. .nake ki tenei$ e
hiahia ana i te mahi ki te tino rite ki te patu i puta. Ctiia e kore e nei i kua ngenge o
krero rite$ a ko wai e pae hopea mau i te tahi mea na riro4 Cia mau$ te nui o te
hohonu nga mea kua mea na tawhiti i roto i taua krero$ engari kua nui ake painga ki
nga taonga reira ki te ,aahohonu ratou ki roto ki te pouri i to mrama te marama ki
te ara.
Mau tenei ki whakaaro$ ahau$ pai$ he hpainga priori o taua hohonu$ me te
whakarato atu pea ki te ngana ki te heke ki a ia$ a ka tae noa ki ai tika te haere ake atu
hanga i reira. Ka taea hoki e pea tiki tetahi he puawai i waho keri ake i nga pakiaka$ a
ka rite ki te puawai$ he hoki pea o pungarehu$ hei whakaara i muri mai ia i te rire$
tonu hoki transplantation ki te rohe tika o te kari.
. ka pera ano anake hei ngana ki Aeiseitlassung o er,olgs e ki nga whakaarohanga
turoro anake me nga mea katoa i tawhiti hoki ripeka"krero i te katoa$ te whai$ kia te
taha o te tohutoro tino tika ki ngaio$ ki te kia iti tautohe$ me te puka whnui ngwari
whakaaro wtea$ ka whakahoki ki te ptai win$ me pehea tawhiti i taea noa te
whakaaro he ture hinengaro rite o ng tipu kia rite ki o nga kararehe$ me te unesrer o
waho o hiahia ana ki te tautuhi i te reira koi atu a e taea$ i roto i te hua o tawhiti to
tatou ki te whakaaro noa he rite i roto i tenei i te kararehe. Ko te mara e kore e taea e
tino mrama ng kitenga e te wahi te whakahaere ia tatou ki te korero o te kon0 o era
atu taata atu tatou$ ki te kahore i roto i pera tae noa ki ai e titau tatou i ng)kaunuitia
rawa ia tatou$ koia ano te tangata ke atu i tona wairua ake ki Mea ki te tapaea muri
rite ai kopikopiko i te reira i roto i te ke. .$ ki te te meka haere mai ki a tatou i roto i
te muri pai i roto i te ,aatura i o nga kararehe kia rite ki te pai whakaaro tatou i runga i
te taumata teitei$ he aha te tkaro ratou i runga i te raro whakakopakina ki$ na te reira
tetahi ki te he taumata o raro$ p+r i te kararehe titorehanga ki te tu ake mo te
whakaoti i te katoa$ ranei whakamahia rite ki te ptake o te teitei$ e kua kite anake
tenei tona otinga.
&a ia ,aahaehaa ia tatou ia tatou iho i roto i te mua ki te taea ki te riro hau atu i te
hua hngai ng whakaaro e p ana ki rawaka rohe wairua ke. &a$ kia he ngana o
pnga ki te tiki$ engari i roto i te huarahi$ p+r i te tawhiti rawa ka taea.
II. Tairanga te patu i te mahi.
Ko te tikanga ka whakakahore ki te ture hinengaro rite o ng tipu me te te tangata
me te kararehe noa no te kotahi o te mua i te wahi e kore e tangohia e te
whakamutunga o te whakahaere$ me te ora kFanga tinana e ng)kaunuitia nui. &a$ i
roto i te meka$ te ,aaauraa o te tinana anake te mea e tu tatou i roto i te pito ki tetahi
rite ki ake tetahi o kupu hinengaro$ no te mea he he taa o nga wairua$ i tua atu ki a ia
an e taea te kite anake i te phua waho tinana ranei$ hoki to ratou tikanga kei roto i
te ttari tetahi whakamutunga$ engari ko te ,aaauraa ki te mea ite tatou i piri
whakahaua e to matou ake wairua. .hakoa whnui whakaaro taumauri e hiahia ana
koe ki te tamata i te rave i te reira tumu parau e$ engari me i runga i tenei ,aaauraa i
nga wa katoa3 no te mea$ ara$ ki te hiahia tetahi ki te priori ki te whakaako i te hiranga
tetahi$ me te tranga i roto i te rauropi ao nga otaota koutou$ engari i taea e ,aaoti noa
noa i to ratou kitea$ whanonga waho$ ahakoa parehe e te whakaminenga ratou ki tenei
hiranga$ tohu te mau melo e hiahiatia i roto i te rauropi ao.
Kati au i te reira$ engari e whai wairua ki a koutou$ ano ahau$ tika te mea e titiro ki
a koe i te ara ano rite ahau$ koutou 1eha1st tairitenga waho$ e korero ana$ me +tahi
atu$ i te hua$ te hanga$ te tae$ te nekehanga$ te oro$ te tohu tinana nui3 Ka taea e kite
ahau i tou wairua tonu4 /oatu e ahau anake ki tenei katoa3 i oke ai$ o te
akoranga3 engari i reira te tahi mea tonu ki whakatakotoria. Kite nga kararehe ia
tatou$ ahakoa rerek+ kua i te tangata$ engari neke ratou$ whangai ki runga ki$
procreate$ e hamama tonu rite tatou i runga i ng w rite$ te mahi$ ahakoa kahore
katoa tenei katoa$ engari maha o tenei. &0$ i mohio ano hoki tatou i a ratou$ he wairua
rite3 te utu anake take i whakaaro i te engari puritia ng rerek+tanga. Ctiia i roto i nga
otaota tatou i i kotahi te wairua katoa3 a ki te mea tatou e tika ki te rave i te reira$ e kia
tika ake noa e taea te whakapumautia ano e hanga ana e ratou mo tatou$ me to tatou
kararehe tairitenga &0 rawa ki te 1eha1en &0 rawa tenei.
C te akoranga$ ki te hiahia koe i tenei$ ka rapu utu ,aaauraa$ i roto i te tikanga ki te
kitea te wairua$ na e kore ratou e nehenehe e rapua e i roto i te mea$ me te mutunga
katoa. Kore i pai nga tangata katoa te hunga titiro te hopoia rerek+$ me te
whakatoatoa me ahau ka kua kua tika ki te whakaaro popohe ahau. Ko ia rerek+
pakiwaituhi tika atu i ahau te mahi. ( mea nahea te ahau e pera i roto i te nuinga o
ng whanga o te kutukutu$ pehea rerek+ mahi ia3 engari ano hoki ahau i whakaaro
tenei tonu mo te ,aauruhia$ anake hoki pakiwaituhi rerek+ atu ahau. &a$ ka
whakawhirinaki te reira ki runga ki mehemea e kore e taea e te otaota hoki e e taha i
te huru ,au,aa o te hkoritanga$ ia tatou$ me nga kararehe e tairitenga tonu i roto i te
whakaaro4 Ko te aha enei phua ,au,aa4 Ko tehea o te meka ,au,aa o te hanga i te
whakawhitinga i te rangatiratanga kararehe ki te kingitanga huawhenua i te kotahi$
neke atu i Aeseeltsein ki 7n1eseeltsein tetahi ranei e taea kia ngaro i roto i te tahi atu4
Whakaaro ahau kua meinga e te reira whakamarie ia ia$ a kore krero makona
tenei. /e aha i hoatu kua mua i roto i tenei$ te mea ki ahau$ ki te whai i te tikanga ki
te whakatika i te tirohanga kotahi i whakakorongangia rite to ratou tika ki te titiro i te
rota tonu atu. Kau te tikanga te reira i te mana2o huru whakatakotoria te ahua$ e e taea
kitea kahore wairua i roto i nga otaota$ o te akoranga$ no te mea e kite e ia e
kore. Ctiia i roto i te ara i taua kua haere roa i te ra a taka noa te whenua$ te tirohanga
tika whakaako reira na$ ko wai i taea e ngakau rua te mea i kite katoa3 engari ko te
whenua inaianei$ ko kaua a tawhio noa te ra i muri i anake whakatau ki te huri i te
tirohanga i roto i te hinengaro. &a$ kia rite ki reira e pea hoki anake i runga i to tatou
hi2oraa ki te whakawhiti hinengaro ki te kite i te wairua o nga kai i runga i to ratou
tranga i roto3 e mawhiti ia tatou i to tatou waho. Ko kahore kia maro atu i ki e taea i
runga i te iwi kotahi$ ki te hoatu katoa o ia i roto i tetahi atu wahi$ a kahore noa ratou$
engari he aha tenei wahi e tika ana ki te titiro ki reira rawa. &o te mea te wahi e kore
e kitea ano e ia ia ia$ whakapono ia tetahi mea ki te kia kitea.
/eoi nehenehe ta tatou e no te mea tino ui tangata mo te taunakitanga o te
soullessness o nga otaota$ e kore e puritia e tino kL ia ratou no te. I roto i nga ng$
/eoi$ ki te hanga i to tatou whakaaro cogentl' konei i runga i$ ia tatou e te nuinga e
rua nga mea e tika ana ki ki te ngakau$ e te akoranga wareware rawa te kitea noa$
reira engari he whakaatu an kanohi katoaE te tuatahi$ me pehea te mea e tatou i te te
wairua o nga otaota e kore e kite i te iti tika$ engari e kore e te iti ki te wairua e whai
te taua no te mea ka tino rite nui i pai kia rite ki toku whai ake ki toku teina$ me nga
atu te te wairua ano i taua meaE a ka tuarua$ e ka otaota pera titiro nui rerek+$ me te
1eha1en rite te tangata me te kararehe$ ara te tangata me te kararehe titiro na rerek+ i
roto ia ratou$ me te 1eha1en ko e taea e koe te kore e anake ui$ engari ano hoki me$
ahakoa e kore e taea e tenei rerek+tanga haere ki waho e pokaia ki te hkoritanga noa
atu.
&a$ i roto i te meka$ kia$ tonu atu mea i te tirohanga tona whakaaroaro ana ko te
mahi o te whai$ te mea te reira ki ahau$ i runga i tata tirohia mea katoa e taea e ui ki a
koe i tika te rite nui te ,aaiteraa o te hkoritanga$ tonu ki te kia kitea i roto i te ng
tipu me te i roto i te kararehe 3 rerek+tanga katoa i waenganui i te rua i roto i te hanga$
me te ora"te tFtohu$ engari pai anake ki te whakamahi i te mua ki te rerek+ rawa$ ki te
rangatiratanga kararehe i te parae tautoko o hkoritanga neke$ engari e kore e ki runga
ki te mara whnui o hkoritanga ki tua atu..$ ki te whakakahore etahi o nga wairua o
te tipu no te mea kahore e ratou i mohio he aha ki te mahi ki a reira$ ka pera e ui ahau$
no te mea i ahau te kore he puta nui i roto i te$ tahanga hua rail ki te noho.
$ /e engari ki te anake noa te whakatika i +tahi ng matua$ tino pera pai te
whakariterite i te whakato$ i muri i te tino na roto i whakaae Toroa$ he pera"roto +tahi
whakaaro$ whakaritea rite te kararehe$ te whakarite anake hoki te ahua tino rerek+ o
te tarp 3 e kore e ara maia koutou ano$ i te whakato whakakahore te ora$ korero he aha
tetahi inaianei engari wairua i$ no te mea e riro te reira na nui tata ki te whakaaro i
runga i tenei hapori i runga i te ora o te tahi atu waka rererangi o te whakahaere
tinana ara te mahere rerek+ o te whakahaere wairua no. /e aha kua tino tata nei te
ari o te ora$ kahore hoki wairua mo te tikanga4 Ki te tatou mea mate te whakato
hanehane$ e rerek+ hoki noa te ora o reira4 /e tika tetahi tukanga mate ara$ to ratou
tupu$ me te puawai$ kia rite ki te pirau i te reira4 /e teka ianei i te taa i waenganui i
ora$ me te whakato mate tino rite ki taua i waenganui i nga kararehe ora me te
mate4 Ctiia i te ,au,aa o tenei taa ko kia waaaa' rerek+ rawaE ko te tukanga o te tipu
ora he pauautanga wairua kau whakaritea ki te wairua kau taua pirau i roto i te
koroua3 te tukanga o te kararehe e noho ana i te wa kotahi i te entanglement te roots
runga i kanukanu noa kau. &a ano te pauautanga i roto i te hanga$ me nga tukanga o
te kararehe$ me ng tipu$ ko te tino e ng)kaunuitia. .hakoa kitea nga turanga o ptau
kei te tino rite i roto i rua tahi nga ptau rp tika i roto i te rua rerek+$ totoro$ ka
ngohe noa ki tetahi ki tetahi$ engari kia rite ki to ratou i roto i te katoa atu kararehe$
he rerek+ i ia ratou ake i nga otaota3 te aratau o takenga mai o te ptau katoa i te
ptau tupuna kotahi m te hanga i te tukanga ke rite o te ptau i te whakaongaonga
kei te tino rite i roto i rua3 na he aha naturalists kahore e mohio e te purapura$ me te
hua manu e rua noa rerek+ ng momo o te mea ano3 Ko e ng)kaunuitia$ i roto i rua i
te procreate momo
:?
e #innaeus taea noa te tatnga te pnaha katoa o nga otaota i
runga i te ,aaauraa o ratou wehenga seN3 hoki i kitea i roto i rua rawa e ng)kaunuitia$
he tkaro o ope$ e pera tawhiti whakatara ttaitanga rite ki nga tikanga o to tatou
ahupngao me te mat$ ano.
:?
.horangi Dchleiden te tmanako tFmata ahau e kore e pakeke rawa te mea o tenei
taukF.
@Tomo te rauemi kai i nga otaota ora ki te kaha i roto i te rangi$ a tona kotahi
pikitanga e kore e taea e te whakataurite ki te ngote puhoi$ me te ta o Wh0inuhia i
roto i te whakato kiko mate.$ Te marama pana ana e rua i runga i te ara o te wai kai$
pera me ki te rahinga o te mimiti whakainu he nui mana i a ki runga ki te mea atu te
ringa ki te taua wh+kau i muri i to ratou mate kihai i mahi rau oraE e ora ana
decompose te rau ki te awhina o te marama$ i te hau waikawa car1onic$ mate kahore
ratou e taui i te reira$ i te rerek+tanga mat i roto i te ora. puta i roto i te momo tipu te
kikokiko e tino rerek+ ake i te hunga e hua i roto i te ng tipu mate e te mana o waho$
maha te whakamutunga ko tata te ritenga atu o te Whanaketanga mua i roto i te roa
me te whanui o te ure$ na mua2tu i te kikiritanga$ a te ti2ai te o. te ora kaha i roto i te
pihinga$ nei ka moe me te mea i te purapura$ he pera maha tohu e taea te ahu i tetahi
take pono tinana kotahi$ a ka tatou i$ ,au,aa rahi wahi i te ,aaauraa ki te kingitanga
kararehe$ whakaako wahi tika na roto i te titiro i nga otaota$ anake Ka taea e ti2aturi e
eNcita1ilit'. @8OecandolIe$ whakato whaiaroaro ID :J?
Ko ki te aha te mea tino ng)kaunuitia$ ki nga ari whnui o hanganga$ te ora$ me te
raranga$ na kia tino unanalog i roto i te whnui tino$ te aha e nehenehe tatou e kite
tika i tenei tino whnui o te hanganga$ te ora$ me te raranga i te phua i tohua3 no te
mea ta tatou e mahara anake$ he mea tatou kahore$ nui atu i taua waho o whakahau$ ki
te kati i runga i te roto. .ita atu i era i runga i tenei whakaaetanga noa i runga i te ng
,au,aa$ engari piri matou ki ng rerek+tanga i roto i ng me te korerotia o te tipu i te
wairua$ no te mea ratou inaianei te mahi e kore e ara he hakari i nga krero katoa o te
ora kararehe3 engari anake te mea i taea e te whakatika i te mutunga e kore e to ratou
wairua whakahere taipitopito katoa o te wairua kararehe. Ko te pau General mo te
General$ a ka rar mo te takitahi Dingle3 engari ka rite ki te titiro tatou i te whakato i
teie nei$ e ti2a ia te tikanga o tatou i te hoP taa"i roto i te rahi i o te kon0$ whakatau i te
taua i waenganui i te me te kore te rerek+tanga i roto i te phua motuhake o te
tinana.
( taea te whakaritea wairua rite ki te ng tarp i raro i te whnuitanga o ng puka e
whakamatau te tangata ki te pera maha otaota rerek+ me ng phua$ i nga kararehe
ki te instincts rite rerek+ ranei. Tona tini &a ka taonga o whirihoranga tinana$
whirihoranga wairua$ tona tini e p ana pera taongaE kotahi tei runga i te atu. &a te
hua o nga kararehe$ i te hei o ng mahere rerek+ o te whare$ me te ora i roto i
kahore i2o nga ano pau$ engari tika i roto i nga otaota te tpiri i te kingitanga hou
katoa$ e take e taea ka whakaae ki te aukati ia tatou$ i te whakawhitinga ki enei i
kotahi e ratou ki te i noho te hanganga o te plane wairua e p ana i roto i te nama$ kia
ake kia iti nui atu i roto i te i2o te taea o p+r$ mai ia tatou te kore te mara o ng
hinengaro atu i te mau o te rauemi pea taonga.
!ea manauhea$ te ari o te tipu ora iho e te tino ona hua i te hinengaro tikanga4 Ko
te aha kia waiho nga wairua e rere ki reira$ karanga me te kai3 te mahi kaua e ara
wairua$ korria tonu$ haunga$ slurp i roto i te matewai taura$ i roto i te puku wana
tohe ia i roto i te whakap atu ki te marama makona tonu te hiahia teitei4 Kahore
ahau i mohio he aha e whai i taua rere$ me te hamama ki te aroaro o tupu me te
kakara mo te mana pti e tmanakohia ana ki te hei kaipikau o te mahi hinengaro me
te sensation3 e kore e matau ana tawhiti ki te tahu hanga$ ka whakapaipai kia iti tika
o har1oring te wairua ahua o te tipu tau$ kia rite ki te ahua hua kore o te kutukutu
paru4 ( noke ana te roots tatou rite te wareware"i ahau4 Te hua nei tatou i tona pouri
whia raro ki te whakakitea atu o te wairua noa$ me te sensation rite tona titauraa ara
o te whenua i roto i te ao nehenehe roa o te marama$ tona taiao te pehi$ me te
whakaaro mea komukumuku4 Ko e hou i uru atu noa nga otaota a matou$
,aanahonahohia$ te whakapaipai$ pai tonu. Qust i reira kite tatou i te whare i hanga ki
te riro te hoP ohipa hou i roto i te mau 1asileia wairua$ a ka he atu tupato Institute$
kua tatou i tenei whare kitea rawatia ake e kore te tono$ maka atu he hawhe katoa$ no
te mea e kore e titiro rite ki te atu. &a$ e nga otaota$ ano he maha nga whare kau. Ko
te hua pea i nui rauemi ki te hanga i enei whare$ engari ehara i te wairua nui ki te
huri i te reira. I muri 1ricked wairua kararehe katoa o ratou mau ,are$ i mohio ratou ki
to ratou tona tini o kohatu taiepa ptau kore ki te tFmata i te tahi mea$ a ka e p ana te
era atu i roto i te taoraraa nach0,,endem ki te otaota kau te ao. Ko te tikanga i ahau$
kaua$ ki te a ratou whakaaro nui ki te hanga i te puka whakato$ ano a ratou whakaaro$
wairua nui ki te hoatu ia ratou i roto i enei tau di3 no te mea pea ka muri tetahi
whakawhirinaki i runga i +tahi atu.
!ea mea ratouE hua manu$ ki te tohaina pa wairua e te .tua te puta noa i te natura$ e
te tiro i otiia whakanohoia ki roto ki te mua i runga ano$ na ko na nga otaota he aha e
kore wairua kau$ e kore ratou e wairua o ona ake. !upuhi te wairua whnui i roto i a
ratou ka.
Ko pehea te vertrGge ki i taua mimititanga i roto i te .llgemein1eseelung i rite ia
whakato mo minuti ratou taipitopito$ ka kawea mai i roto i na sonderliche puka$ me te
mea te tahi mea tino motuhake i roto ia ia$ i roto i a ia$ no te ki te tupu i te reira3 e
takoto takitahi ratou ahua$ me te tikanga$ me detaches i te ao i waho3 a whakanohoia i
taua taimaha ki runga ki a te whakahou tonu ano$ ka ki te ,aahiti$ ahakoa$ te tikanga
huri noa i te puka$ me ng momo o te rere watea i roto i teie nei ao waho$ me te
haere. ( kore e puta noa i tenei ara i uru atu te tipu o te deli6uescent i roto i te ngaru
moana$ te hoki me te hergestoRenen$ tetahi hua$ me tetahi wehenga te kohatu ki nui
rite ki te kararehe i runga i nei e taea e matou i mohio e kore atu tohu o tona
#oshe1ung i te raro o te .llgemein1eseelung4 C te akoranga$ kei te pupuhi i te
Wairua omnipresent roto i te whakato3 engari rite tika atu mea katoa$ e kore e he o to
ratou mana motuhake takitahi te ptai he tutaki. Ko te ora tino ataahua a te .tua tenei$
te whiri i roto i te mea takitahi. Kia te otaota anake i te .tua$ tomo wairua i roto i te
whnui$ e kore e meinga atu ora ia ratou i to te kohatu$ me te take$ a ka pahua te .tua
ia ia wahi o tona mahi hihiri. Kaua e ora i to tatou varua i te tino kaha$ tino ataahua i
roto i ona ,akatupu takitahi tino4 .nake e kihai oho ia$ tae atu ki te wairua te .tua$
whaiaro"matau$ whaiaro"sentient wairua ki te whakaputa. Ko te .llah tenei .tua.
I muri i te katoa$ i ahau uiE ki te whakapt koutou e rua i te ,aaiteraa o te huinga
pai hei momo takitahi hono poto te ora"ari i roto i te tipu i rite i roto i te kararehe
titiro$ he aha ake e hiahia ana koe ki te kite i tenei$ ka haina me te whakapuaki o te
wairua ora takitahi$ heoi e kore e taea i mua i reira te kite koe i te wairua ano4 /e ko
te korero o reira$ engari o te akorangaH !aha e kore e taea e tomo phua ake$ i roto i
te meka te whakato3 engari ko te mea e ahei ake anake$ ki te hoatu atu4 ( kore takoto
pea tika nei katoa taea$ pera tae noa ki te hunga ,au,aa ratou4 /e maha nga e kore
koutou e whai ki te tatari mo te take mm o te meka ,aaururaa i te tFmatanga$ mai me
mahi ki nga mea katoa ki te whakapuaki i ng momo motuhake motuhake o
hkoritanga.
Whakapono ana ahau e te oki taea ngwari nga tautohetohe katoa i tatou e kia
tahuri atu i ng huatanga korakora ki tona wairua$ ki te whakap tatou hoki. Kia
pehea te ,ree pei reira manga i roto i te tohutohu katoa$ e homai ana rau whanau i te
rau$ ka /ei ki te hou$ whanau o tona ake. Te hanga matou rei waho anake$ me te me
waiho i to tatou tinana$ kia rite ki te mea kotahi ia ia. Kia hoki te whakaaro e koe te e
tenei$ ko te tika pehea hanga taea e te wairua. ( kore matou e rere a tawhio noa noa i
roto i te natura$ e ratou3 nui ake i +tahi atu i to ki a matou ia tatou titiro3 tena ki te
korero i te loitering khikohiko he huruhuru ki raro$ i roto i te rangi i muri hoki ia
Aeseeltsein rite te mahi on o te oranga i t+tahi pwhi pmau o te tirohanga$ te mahi
o etahi atu nui atu i te mahi ano4 Ctiia$ ki te matau ana tatou e kore i haere matou i te
wairua kau rewa a tawhio noa$ ano te huruhuru ki raro$ me pehea e mohio tatou i te
reira4 Ctiia anake te mea tei ia tatou i teie mau taata ia ratou. .$ ki te kahore matou e
mohio o te tipu e ite ratou i to ratou puku ki te pana ia ia$ he aha e kore e mohio tatou
i te reira4Ko tonu te whakahoki kupu tika i rite tataE no te mea e kore tatou e whai i
t+nei whakato ano. &o te taua take$ engari ano hoki te whakato i taea e pera horihori
hoki to tatou hikoinga"i runga i roto i te ao mau atu i taua o te puna$ me te wairua
kau. .hakoa$ i ratou take$ me te kitea$ i taea$ to matou haere kia rite ki etahi tikanga
noatia$ i kitea te reira i ta tatou mau ohipa no te mau tumu tauwhiti e kore e
randomness pera parakore o puku waho okioki i runga i te hua o te mahi o te
puna. Ko te mau mai i roto i te whawhai$ na riro matou i3 e kore ratou pei hoki te tipu
i muri i te tahi mau opuaraa$ kia rite ki etahi tikanga e motuhake o ,aaite pnga
matapkere4 Ko e koutou nui atu tahuri ki te tahuri i to ratou whanonga rite ki etahi
tikanga ki a ia Aeseeltsein. Waiho tatou i tenei hoki inaianei3 Tiki e ahau i te reira i
muri mai 8II?.
/e teka ianei kua ki te korero tino noa o te ao$ e te wairua$ ko e hanga iho te tinana
kia rite ki te noho4 Ko kahore e homai i te tauira pai o tenei i to noa te korero ano
tupu whakato$ e nehenehe tatou e ite noa i te mahere eNpectant waho kitea o te hanga
i te oranga i roto o te akoranga e hanga3 i te mea he$ kahore rerek+ hoki te hanganga o
te tangata$ me te kararehe i tenei. /e tauira pai$ he ratou$ engari kia rite ki te tangata
me te kararehe ia$ te tinana hanga ake anake i roto i te mea ngaro pouri$ me anake
puta ki te whare tata oti ki te marama tona wairua3 i te mea he aha whakaaro ano hoki
tatou e tino ratou tohe i te hanga noa i roto i te unconsciousness pouri. Tino rerek+ ko
te whakato. ( hopoi mai ia tetahi mea i meatia$ tika timata ki te hanga matau i muri
ka haere mai ratou ki te marama$ Ka waihangaia e waenganui tonu$ pera ano me te
hua o te tG0hua ora"te huri katoa$ ara te teitei e$ e to ratou i te puawai.Ko te aha tika e
kore matou kia hiahia i te ora o te tipu ki te whakatairite i tetahi ora em1r'onic$ pera
me te mahi etahi. (ngari mea papS e$ ua tenei te whakaaro o &ature$ i reira kia wairua
e noho ana i to ratou mau oraraa i roto i te hanganga ake me te hoahoa o ratou ake
whekau$ me +tahi atu nei te kupu hua i roto i te mahi atu i waho to ratou oraraa3 he
mata o whakama ki te puoi i to ratou oraraa e$ e horo2a mai ia tatou i muri mai 8III?
tonu atu whakaaro take$ na wahia e ahau ki konei.
Te hua ki ahau e meatia e tatou e tika whakaaro i roto i to tatou whakawa o te
tranga o te otaota i roto i te hua rite ki te mohoao .merika Te Tai Tokerau$ te
wehewehe nei ki te wehewehe i muri o te tane$ te ira tangata wahine$ me te poka i
roto i te reo$ whakaoho me te taonga popohe$ tena ko tenei ki te te whakaoho taata
kararehe$ me te rakau$ ka kiia i roto i nga otaota popohe$ me te kohatu. !ehea wawau
ki te mea e$ e na nui kia mtau ake i titiro nga mohoao ki a matou ki te hoatu i te rohe
takotoranga o te ora i waenga i nga rakau$ me nga otaota$ tatou i no te mea noa nga
rakau nui$ me te roa ake te ora atu i te arahi i te otaota. Kia pehea te wawau$ ka mea
he wairua$ i te mea ano paku ki runga ake i nga huarahi o te iwi Indo"(uropean$ ki te
whakaturia te rohe o te tara ,aauruhia tetahi i waenganui i kararehe$ me ng tipu$ noa
no te mea i te otaota i roto i tetahi atu ara e hoatu mohiotia tona wairua rite nga
kararehe.
/iahia nga tamariki ina iti ratou$ e kore e te tikanga kia i te kuihi te tono mo te
manu. Waiata te kuihi$ a rere kore e pena. /e aha rerek+ atu i aua tamariki iti$ no te
tatou i nga otaota e kore e hiahia ki te tono m te waituhi taata e matou$ no te mea
kahore ratou e korero$ me te haere.
Kite nga kaiahuwhenua k+hua i te po$ ahakoa kahore he i reira no te mea kua ratou
i rongo i te tamarikitanga e te mau varua e rahurahu nei i te po3 he aha tatou i rite ki
aua kaimahi$ ki te ia tatou i roto i te ra e te hunga i roto i te kikokiko i reira$ e kore e
hiahia ki te kite i te k+hua$ no te mea kua rongo matou i mai tamarikitanga$ e kore e
waiho e ratou ki reira. Cia mau$ ko reira te karakia ano$ anake i roto i te ahunga muri$
e hiahia ana ki te kite i k+hua i te po$ kei kahore i reira$ a ka wairua i roto i te ra e
kore e hiahia ki te kite i te whakaatu tangata i roto i.
Ko te tangata tohe e hiahia ana ki te whakamatau ki a matou e te otaota kahore he
wairua$ e kore tino e mea ,i,i. Mai kua tupu te nuinga o ng pnaha taumauri noa ki
te tika ki te whakaaro i nga otaota kahore he wairua$ he o te akoranga ano hoki i tino
ano e hFkarotia. Koe e kore nei e matau ki engari$ na nui kia hoatu ai te tangata tohe o
te mana2o e mea katoa he priori ki te whakamatau runga ratou ratou tenei whakaaro o
te taunakitanga anake i te Maueraa o raro nei e taea te tae. /eoi$ ko ratou i te Oawn o
takoto noa ake i te an5 whakaaro noa i te taenga ia ki te tihi o te raro$ ano i rite ki te
whakaae ki a ia3 me te tahoP ia o ng whakaaro taumauri i runga i te whi i roto i te
ptai$ reira$ e kore e whakamatau atu atu i noa te tautukunga o noa nga whakaaro e p
ana ki te mea au korero ahau i te taua. C te akoranga$ e ki ake tetahi pnaha ki ano e
,akalotoa$ me ui i te kore me kitea take mo reira ano i roto i tona horopaki o
!,lan*en1eseelung3 engari te mea e whakaaturia ana te tino tata nei ki te hunga katoa
take$ ki te taea te whakaturia tetahi hononga ake$ i roto i te tahuri$ tona cogenc'
karanga ana i te hkoritanga o nga otaota ki a te kupu ano ki te kitea take mo ma. I te
mutunga$ ka ui te reira i te pnaha kia rite ( noho take o wna. Tatou$ i te mea e taea
ki te te tFariari ora na roto i te hanga i te ao o wairua ora$ ka meinga atu ataahua atu
ng pnaha i te ritenga atu$ i tanumia tenei kingitanga wairua katoa i roto i te po$ e ko
te inaianei$ kia marama i te tFmatanga3 a ki te kahore$ ko te ataahua o te patu o te
akoranga$ kia te mau parau mau noa toa$ pera e kiia reira$ engari i muri i te hononga o
te pono$ me te ataahua i roto i nga rohe me te teitei ki te hunga i te rahi o te wikitoria.
/oahoa a muri ake nei taumauri$ runga i nga whenoa pnaha ke i teie nei$ ara he
taimaha iti e nehenehe i mo tatou. Kia /ei tauira$ ki te hoatu i te tauira o aua ng$ me
ki te mahi$ tae noa ki e taea tetahi e tapea i te poto3 no te mea e kore ia matou e pai to
tatou orsat*e kia tinihanga$ hiahia ki te karo i krero taumauri atu ki te ngaro tatou i
roto i te reira.
Ko * te tangata tohe. A. i runga i te kaupapa o tetahi whakaaro nupepa he ahua o te
hoahoa i runga i te hua o te kaha te ora$ wairua$ te wairua tikanga tetahi ki tetahi$ e
rua muri nei rongoatia ana e ia maite ki te whakarere$ pera me tupu te reira i roto i te
oraraa. Te hua nei te reira ki a ia i tenei wehenga i te tata o te rangahau taumata
tetahi$ a na roto i te te karanga mo te mngai o te whanga ng i roto i te mau hua$ te
ao whakato haere mai te reira i roto ano ia ia i runga i te atamira i te pae varua$ me te
wairua kau ki te tu. Te tangata kia rite ki te tihi tohu te tohia e o nga taumata o raro
katoa$ ng reira$ me te i roto i te tFmatanga teitei. /e runga i p ana ki te kaha te ora
me te wairua e kore te wairua ranei take ia. Ko te kararehe$ kua kia ihirangi ki te kaha
te ora$ me te wairua ki te taumata iti3 te whakato$ ara he taumata iti$ me te kaha te ora
whanau3 ka te ngaro ano hoki te karaihe te kaha te ora3 Kei te tino mate$ hinga noa ia
ki te tukanga aunoa. Ko te mrama me te pai o te tauira$ me tango rawa te pai$ ahakoa
e kore e ahau reira mea e he i te mau philosopho katoa3 ia kia whai i ona ake3 engari
ko te taua katoa3 reira katoa haere mai ki te mea ano$ kahore o ratou katoa i
ngohengohe ki te hua$ ka he rite pai rite te atu hei tauira. !iri matou ki te hoatu$
whakaaro ahau e kore pakiaka i roto i te mau i te aronuinga o te ope ora popohe iho
whakatika noa i te whakaritenga tipu popohe$ me te te kore e3 kahore ki te
whakamatau i tona whngai whakamuri hoki otaota popohe kia taea e hiahia ana
koe. Ko koe tenei whakaaro i runga i$ na ngaro koutou tetahi3 koutou anake toa no te
mea te wairua$ ki te wahi kahore mua i. Ko nga otaota he inaianei e kore ki te
kaimahi pono rite haha te taata ki te kararehe3 engari i roto i te tua ki te whakarite i
rite ki te ahua rerek+ o waituhi taata$ e aore kaimahi anake i roto i te momo o te
hkoritanga te wahi i reira he whai whitanga$ i roto i te meka$ e kore e pau i roto i te
rangatiratanga kararehe$ e kite tatou i atu3 ka rerek+ i te runga ake i te hoahoa3 a ki te
tatou i whakaturia muri noa ake$ ka taea e tutakina rite pai rite te runga ake. /eoi$ kei
te inaianei ano i taea e ia te hei o tetahi atu kaupapa e kore e arata2i ia tatou ki te
whakaaro i te reira tonu mo tika$ kahore he arowhai ranei te tino whanonga o nga
otaota i hoki hngai3 Kawa whakaaro ahau o te aronuinga tino$ ka marere atu he
parakore i roto i$ me te superorder ake e taea e kore ptai i konei. Ko te haratau$
koinga me te neatness$ i te mea i roto i te kaupapa i runga$ io ano ki tona tika3 no te
mea i nga ra$ me te nga haora hanga hua ona kairangahau kitea e he rerek+ atu i te
nga ,akah tona to ratou haratau$ koinga me te neatness.
!ea ahakoa i reira e etahi tika philosopho nei tuku i nga otaota tino ng wairua3 Ko
reira te akoranga$ m te tango i te anake wairua o nga mea katoa$ hanga i te wairua
reira. Kahore he mea atu noa atu i te rino rakau i roto i te rapunga whakaaro. .$ no te
korero e ahau i toku wahi o te wairua$ wairua takitahi o te tipu$ matau ahau ta kahore
he whakaaro ranei kotahitanga pai i roto ia ratou e ite i ahau i roto i te rerenga
k+tanga o to ratou hanganga$ me te ora$ ahakoa ko ahau kia tohu tenei ki te whaiaro
Trewa"a m0tanga kotahitanga o te ngako ratou wairua$ a me3 engari e ahau ui ahau i
tenei tetahi i taua. Ka waha e te wairua e ahau i roto ia ratou kahore noa he
whakapakoko whakaata$ ka maka ki tetahi$ kia$ engari te kai$ me te taonga o hohoro
marama$ me ponana. (hara i te mea kua ahau o ia$ otiia e kore ahau e whai ki ta o ia
ia$ e hanga ana e ia ki te wairua. Ko te whakaaro o te aha tetahi kia rapu i kitea i roto i
ahau e hiahia ana ki ahau$ e kore e pono ano e rato rite toku wairua. &a$ he aha te
tauturu te whakato$ ki te e hiahia ana tonu tetahi ki te kite i te nui kotahitanga$
whakaaro i roto i to ratou te hanga$ me te ari o te ora$ ka mea$ hi2oraa he wairua reira$
ka pangia e ratou i te reira mo koe$ e kore ite$ e kore e taea e hongi. ( kore ahau e te
auraa ki te wairua o te tipu$ pera me whakaaro etahi ki a ia$ te mea te reira ki ahau$ e
kore e atawhai ki a ia. Ctiia e kore e pera$ me te mea te mea e titau tatou i te ora o te
wairua i roto i nga otaota rite ko$ engari anake potentia ki te whakapuaki ia rtou an$
te punga$ te moe tonu. Densation$ me te hiahia ki te moe e kore noa e ongo2i me te
hiahia3 a ka e taea karanga i to tatou wairua i roto i te wairua moe ano no te ia mau
tonu nga tikanga o te araraa sensation$ me te hiahia i roto i iho$ e kore e whakahuatia
reira wairua$ i kore i te aroaro o pai te araraa i taua. Tuhituhi atu ahau te kupu ki te
wairua whakato$ na e ahau i rite ki ki te whakaae ahakoa$ e ka taea e hinga tenei
wairua moe me te tatou$ engari e kore e ratou moe i nga wa katoa3 na e titiro ki ahau
tonu taurite ki te hiahia ki te krero e p ana ki te wairua o te tipu$ me te mea e ahau
te hiahia ki te korero o te wairua o te tupapaku$ i roto i te sensation$ engari i te iti
rawa kotahi ara.
&a$ e kore anake te taumauri$ tahuri noa nga whakaaro i roto i te kotahi ki a tatou$ a
ka mea i tenei whakaaro i te tirohanga tuatahi i muri i te taimaha nui nui i ki kia hoki
tatou rite e whakapono e te imiraa i te taumauri tona pakiaka tatou i tae noa whanga
hngai iho i roto i te noa ahakoa te mana puta noa i pono ko te tahi. Ko wai puta i
roto ia tatou i te reira ki a koutou ki te whakaaro o te wairua o te tipu$ a ka hoatu ki a
ratou konei i taua whakawhiwhia$ ka titiro i te reira i te tino rite ki te whakamtau
tino mangere. ( hngai ana te pakiaka &a e kore e whakawhanakehia tino reira
hinengaro o tenei kawenata3 a mana2o e katoa marutuna rite ano i te iho$ he kaua reira$
a$ i kahore tetahi tangata e mohio pehea ka haere mai ki a ia.Ko e meka te mea ki te
tohu kua tae mai e te reira i te maori$ e hohonu i roto i te hua o nga mea ia ratou take
e takoto ana i te iwi$ pera i oke ai$ i roto i te whnui tona tirohanga kua akiakina ana i
ta1ulahia. /e tokomaha$ e taea te mea te reira$ a i rite taha rerek+ ki te tohu i roto i te
mea whakarpopoto tatou i pohehe$ kahore he mrama haukotia ia tatou i roto i te
taipitopito. Ko te tetahi atu e nehenehe ia tatou ia patu i te hoP tirohanga e kua na te
takaro ki te kahore o &g preconceptions i roto i to ratou e whakaaroaro ana. Me rere
koe i te puna ki runga ake i tae mai i te hapa te tangata$ a ki te mea he wahi e$ i konei
he tika te kupu$ e te reo o te iwi i te reo o te .tua ko te. ( kore mea ki a matou te
whakapono i roto i dereinstige tonu o to tatou iho wairua e p ana ki te etahi anake
ake e ia te takawaenga teka e kore noa i tika i te whakaaroaro ana$ ki whnui$ ki te
horahia e iho i roto i te tangata rawest katoa4 &a u$ e whakapono ana tatou e$ e ora i
to tatou wairua ra kotahi$ na he pono me te whakapono hoki ia tatou e kore e he
wairua o nga otaota ora i teie nei. &o te whakapono e rua he rite ki te ahua ManatG"
mori
/e rota o te pepa tenei huarahi he$ a hoki e whakatikaia ana rohe tika o te
akoranga3 engari e hiahia ana koe ki te mahi tpato i roto i te reira$ te kore kia hiahia
te rota o te whakapono teka ki te whakatika i te hua. Me tetahi ki a Mohi$ me nga
poropiti anake$ ki te pnui a /opa$ ka te waiata$ te ite nei tatou e nga /urai i tahito ra
nei i whakaaro tonu rite taputapu meinga te heheuraa a te .tua$ no te mau tenetere e
rave rahi pera me iti whakapono i roto i te ora i mua nei o ratou ake wairua$ rite tatou
i teie nei i te ora hinengaro o te tipu3 ki te mate o ratou$ ko nga mea katoa i te3 a ko
wai o te ora i muri i te mate$ e te hinaaro nei i te aranga$ ki a ratou ki te krero$ e kua
pai i pupuri hoki noa atu wairangi atu ia ia inaianei korero nei i te ora wairua o te
tipu. I teie nei na te pai hoki na te roa ki te reo o te .tua$ ka rite ano ki te reo o te
iwi4 Ko engari ko te wairua tei ti2a,aahou i muri i te urupa o te reinga ki a ratou3 Kua
tipu te whakapono tr5stlicherer$ kua meinga e te reo o te iwi$ a ka tatou i tenei mau ki
te reo o te .tua. &a hoki te rite tonu i te wairua o te tipu$ i te mea inaianei tonu i roto i
te reinga$ ki to tatou whakapono$ te whakapono i roto i te heke mai tei ti2a,aahou etahi
ra$ a i roto i te heke mai i taea e tenei whakapono e te reo o te iwi$ me te whakapono
whnui te hutia nei i te reira$ i titiro rite ki te reo o te .tua. C te akoranga$ e pai ai kia
hoki ki te huri i na maha nga mea i roto i te horopaki$ e tumanako ana hoki ahau$ me
te whakawhirinaki3 no te kahore iti koa i to to tatou hakari$ ki te wairua katoa i roto i
te hua matapo$ me te turi$ a reira ka haha te iho tirotiro o te natura.
( kore te e ,akatokanga ki te hoatu rawa nui taimaha i runga i te rangatira i roto i to
tatou kawenata e p ana ki te soullessness o nga otaota$ mea atu te wna katoa$ no te
ite tatou e$ te mea i roto i tenei ko te paerewa "motu mo tatou$ he mea e kore te
tikanga ao. ( rave rahi mirioni o nga /indu$ e te tahi atu iwi raw tino kia mau nga
otaota m te waituhi3 no te mea e haere mai ratou i te tirohanga tino rerek+ o te
natura. T &a$ ma pono i roto i te mo nga mea katoa e takoto tera taha o te maori$ kia
tatou e nui mtau atu i nga /indu$ me era atu iwi ware$ ki te kahore e$ hoki
whakamuri te mea i roto i te ,aatura i te te mea taka ki roto ki te rohe o te ora mori$
te hinaaro nei te ptai anake ki te kia.
( ai ta Dakontala i roto i te whakaari rongonui$ @ite e ahau i te aroha o te tuahine
mo tenei whakato@3 ae ra$ ka karangatia kawa ratou poroporoaki ki te whakato.
I roto i te pukapuka te ture tahito no te Menu
>?
$ i te mea tonu inaianei pai te mana
ki runga i te tangata katoa i roto i te India$ ,eruri kitea e whai ake neiE
Uape. @Karapotia te kararehe$ me te tipu$ i te pouri multi,orm$ nei no te o mua mahi
mahara i roto$ me te ite i pai$ me te mamae.@ .hau$ ;J 8p ::?
Uape. I.$ V> 8p :>;? @Me waiho nga rangatira$ te tahi mea tika$ a te ture$ kahore he
tGkino tana hapu$ mo te katoa sentient$ te kararehe me te whakato"rite$ kia mau ake
te.@
>?
/indu Uode ture Menu o e te Uullucas whakamrama$ ki (ngl. transl
ranei. Qones$ i reira ki Tiamana e te /uettner. Weimar :<J<th


Uape. .$ ;W 8p :XI? @tarutaru ng tipu$ ng kararehe$ ng rkau nui$ amphi1ians$
me nga manu$ e kua ngaro no te o te patunga$ te tiki ki te ao i muri ki te hanahana
,anauraa.@
Uape. %I$ :;V 8D. ;>W? @Ki te te tangata kotahi te ara unvors0t*licher rakau hua$
rota o te tipu her1aceous$ ake rere ng tipu ranei te hunga e tupu i muri i te tapahia
hoki$ e whakaratohia ana e ratou i roto i te pua$ ka pakaru ia$ kua pakaru iho$ me te
taki i ia kotahi rau kupu o Aeda. @
:;= @Ki te tupu te tangata ki raro kiri tarutaru momo wairangi i a Maumau$ e kua
ange1auet$ e ranei o ratou i roto i te ngahere$ me te mahi ia i te kau i runga i te ra$ me
te noa tango waiu.@
:;X @penances tenei e taea e te iwi tangata te whakamarie tapiritia te hara o mea
sentient vorset*lichen kino unvorset*lichen ranei.@
V?

V?
Ko e i roto i te %I. &o. :;V me te &o. Ko roto i te maha o +tahi atu$ e
whakaritea mo te patu o te kararehe :;= whiunga i whakaritea. I roto i ng$ :;;
e p ana ki te patu o$ pepeke e ora i roto i te pata$ hua$ me te puawai.


I roto i te Meiners$ /istor' o akonoanga 8ID >:=?$ tai2o ahau te wahi e whai ake neiE
@Ko e Talapoinen i Diam totoro i te whakahau ki te patu me te kore e kino ia tika e
rua ng tipu$ me nga purapura ranei nga purapura o otaota rite ki te tangata me te
kararehe$ no te mea e whakapono ana ratou e nga mea ora katoa$ i ,aauruhia hoki e
whakangaro ia koe H. he rakau$ me te whati i te manga o te rakau kia rite ki iti rite
Maimi ratou he tangata.$ e kore koutou e kai hua kaiota$ e kore nga purapura ki te
whakangaro i te taua$ nui iti otaota ratou. I roto i tenei te nohopuku$ tino$ e kore e
mea ki a ratou hetia$ te tetahi ki /e prekareka ki te aha te ora i riro ki waho to ratou
he$ a tae noa ki te kikokiko o te kararehe @. 8From #ou1Yre$ Oescript. Ko'aume de
Diam ki a koutou. .msterd. :<WW. # p I:?
Tenei ahau e mahara ki te tahi taime noa nga /amadr'ads o nga kaumatua$ e ki te
hiahia e kore he whakapono i roto i te pakiwaituhi tturu o rakau ki te tikanga o roto i
te wa i muri mai$ engari i taea e tino anake haere mai i roto i aua huru. Tetahi mea ake
o te puaatoro iwi waituhi i roto i te natura. Ko te Ihipiana koropiko te tipuE @regard
haec nascuntur i roto i /ortis numina@ ta /uwena 8Dat. %.?.
T &a he Uarus kua ki te mea 8kon0 D. ::V.?E @. ( kore i roto i to tatou e kore i roto i
tetahi atu reo ko te wairua o te tipu ake i korero@
Whakawhaiaro i .ra i roto ia tatou moderns e kore e hapa i te reira tauira rawa te
hunga e whakapono ana i roto i te wairua o te whakato.
!ercival te mau nga rawa o nga otaota$ a ratou pakiaka ki te wahi i te wahi e kitea e
koe i te kai tino tika$ ratou rau$ me te aukati ki te whakawhnui i runga ki te marama$
hei mahi o te pai ai$ e kore nei e taea te whakaaro o kahore he sensation. 8Faatere. Z.
Manchest o.?
F( Dmith ano hoki e whakapono ana e nga otaota ongo2i$ a he aha te mea i te
putanga o tetahi tohu o te oaoa e kore e taea te whakakahore e rave i te ratou i runga i
te nekehanga whakahihiko$ hei tauira$. (Nample i roto i to ratou rau$ me
ptawa. 8Dmith$ Introd. Ki te huaota. > ed. =?
Aonnet$ rolik$ F . tiaki hoki /edwig$ ko #udwig ki te haere ki te tohu i te
sensation otaota.
Martius whakatakoto wairua e kore noa i te tahuti ore taua$ engari ano hoki i nga
otaota. ( matau ana ahau ki tenei momotuhi kore i "EE 8Martius te tahuti ore o te
whakato$ he momo whaikrero Dtuttgart :IVI..?.
Ka rite ki te to tatou taea$ i muri i pera maha$ me te na nui reo korero o nga iwi ki te
mau tonu i to tatou reo kino e kore whakamamaetanga4 &a$ heoi$ puta hoki te meka e
whiua tatou i tae noa ki tenei reo e kino i te tetahi pti papS i roto ia tatou iho e
takoto$ e te he reo nui ake atu i te reo mori e taea te whakaaro ki rite te hunga$ te
tikanga e ahau i te reo o te mteatea$ me te ngakau whakaaro . I whakakahore tatou i
te wairua o te tipu$ e ti2a ia tatou ahakoa tonu i roto i te rotarota rite i roto i te ora$
pikitia o nga otaota$ me te mea i waituhi ratou$ ite whakamarie whakatata ana e ia te
ora. Matou e kore tino e whakapono ki te matauranga e$ engari ahakoa tenei
whakaponokore ,aaite iho nui i roto ia tatou i oke ai i roto i te tikanga o tenei
whakapono$ a pai pea te mahi i te reira atu ki te kahore e whakaaro tonu matou i te
reira tonu he hape. &a$ inaianei mea ahau$ ko kaua tenei te hua o te whakaaro a /are
ki te taha o to tatou tonu wawahi whenua hou ano. /oki .ner*ogenes te tahi teie mau
mana2o$ e tika ana ki te huarahi ki te hua .ner*ogenes e te ara taketake$ me te tonu o
hapu reira$ he pea rawa tawhiti3 heoi kahore e tupu ratou i roto i te i taua whaiaro3 rite
ka tohu i te whakahe$ mai te kore e whai ratou ki te tu i roto i atu marama atu tatou i
roto i nga iwi$ ko wai te kwanatanga o te natura i roto i te taipitopito ake3 Ctiia e
pono ana te whakamuri. &a pono nui ko te ki te whakaae i i nui te mm ki te ngaro i
te wairua o te tipu nga kararehe i te aroaro i roto i te whakahekenga o tenei hua o te
taiao$ no te mea e mau ana i te ,aaauraa o te to muri ki a tatou nui atu hngai$ me te
tata3 engari tenei te tino hoki anake$ e kore e tino ki te ara e inaianei hanga to tatou
mana2o i roto i tenei mea. Ko te ,aaiteraa o te soullessness$ titiro nga otaota ki te
hanga a matou na pa whakarere$ kaua i toko hoki i te iti rawa i rite nui i te ara i konei$
pera me ta tatou i ako ki te titiro ki a ratou$ kia rite ki ta ratou e tino titiro3 a tika tenei
tikanga o te ,eruriraa i te pae varua tangohia e tatou ia ratou e te aha e hoatu e matou
ki a ratou pera3 no te mea e te whakaaro ki te kitea te wairua noa te wahi e kore e kite
i te kanohi ki a ia.
Cia mau$ me pehea e taea e tatou e maere mai te mea kahore e mahara matou ki te
whakaaro o te wairua o te tipu$ no te mea kua pera tatou i te ,eia apB o te otaota rongo
korero rite ai o te wairua i roto i taua o te ptai. ( kore matou e whakatau i te he i te
otaota rerek+ ki te mate atu i te Karaitiana Mohammedans ki te reinga. /e aha te mea
pono i roto i ng mtua$ ng kaiako$ i roto i te whare Korna$ i roto i nga ara katoa$
ano he ,oregone whakamutunga$ te sinkage taitama whakaaro Muslim rite kia he te
,eaa4 Kite e ia e tau ki Giaours i tuhituhia i runga i tona mata. &a whakatokia tatou i
te soullessness. I roto i te a tangata hara &atural /istor' 8:>? tai2o ahau te rite te
whakamramatanga o te whakatoE @he te tipu ko te tipu e tupu i te whenua$ a i ora$
engari kahore sensation$ e kore e taea te neke atu i te wahi kotahi ki tetahi.@ &a ka
whakaakona e kore e pera i te tamaiti i roto i te kupu ,aaite$ kua whakatoatoa nei
engari kia kite pea te reira i te rerek+tanga hanga e koe i waenganui i ng tipu me te
kararehe i roto i te ,aatura i te hkoritanga titiro ki a koe.
Ka ara korero ki a koe te whaea ki tana tamahine hei whakakapiE Titiro$ e taku
tamaiti$ kei te hoki tona ora$ i homai e te .tua ki a ia$ kia rite ki a koutou$ anake i roto
i te ara rerek+ pai te puawai3 puawai katoa wairua$ ahakoa e kore e rite ki
maramarama rite tangata$ engari tonu rawa ahuareka3 a ka koe kahore puawai ki te
haehae i te kino tahanga. I te mau mai ki te kupenga i te hainga ki te tangata ranei$ e
nehenehe ia outou ia rave i te reira3 no te mea kua wairua o nga kararehe$
rawa3 engari he pono$ ki te e kainga e te tangata i te .tua3 na te puawai hoki i
whakaritea ki te hoatu i to ratou mau oraraa ki te whakapaipai i te ora tangata ki a
reira e ia3 ia me te whakatutuki i tona iku2anga. " Kia koe i te kaiako te mea ki nga
tamariki ra i roto i te kuraE Ko te wahi whakaoho mea i roto i te matua$ ki rua ng
akomanga$ te hunga e whai pakiaka i roto i te whenua$ nga otaota$ a te hunga e taea
ana ki te whakakino te nuku e p ana ki$ ko te enei te tangata me te kararehe. /e pono
&0 tatou rite kararehe nga otaota$ engari ora ratou rite tupu engari rite ki tenei
whakatika$ ka pahemo atu i roto i te hua rite ki te nui e meatia mo te whakaaro o to
ratou tiaki$ me te whakaputa uri ko nga kararehe$ me te noa i enei$ me te hunga atu
take$ me whakaaro tatou ia waituhi ratou tika me ng kararehe. Ctiia kihai i te iwi i
whakapono ki i nga wa katoa3 nana$ koutou tamariki$ i roto i tenei he nui atu i to mua
ia tatou. " Ka ara i roto i te hunga tupu i te tamaiti i raro i ai ki runga ki te hei e koe te
wairua o te whakato tika ui na iti i roto i te ptai pera i te wairua o nga kararehe$ a ka
he te tamaiti e kore puta ki te ptai mehemea hoki i taea e nga otaota e popohe3 ae no
te mea ratou ano i roto i te ,aatura i te kararehe &0$ p+r i tatou e nehenehe e kore e
mahara. .nake te ingoa tatu inaianei ki te whakamatau i te wairua kararehe. &a te aha
e kore i puta ki te iwi$ kia rite ki te tamaiti$ e kore e tupu ki a ratou ka rite ki ng
pakeke$ ka o nga otaota tupu ki te matomato$ tonu hei honginga mana$ ki te
khungahunga. &a reira kotahi te tangata.
&a$ he hape koutou$ ahakoa. rrangi to tatou hakari rohe me te ti2aturi ore i roto i te
hkoritanga o nga otaota i te tumu mediations mori$ no te mea e taea e tetahi ahu
rawaka i a ia kahore he take pai$ a ka kua tae mai ia ki a tatou$ kahore tatou i
matau3 whiwhi koe i he reira$ ki te i kitea i reira e whakatikaia ana te reira. !ea haere
mai etahi tahae i roto i te po$ me te pahua ia tatou o te mea e ti2a ia riro tatou ia te utu$
a ka kore e reira i roto i te tika. &a ka kite tatou i anake tata$ ka taea e hoki pea kitea
te poka ano$ i roto i i tomo ia.
Tuatahi$ i reira he$ rite ahau i mea$ mana o te mtauranga$ e hia tatou i te hunga e
whakapono3 engari i reira tonu te ptai o te mea kua whakaurua ia ki roto ki tenei
koe4 Taku whakaaro ko te ki te rapua i roto i te take hoki raro waiwai o to tatou
huarahi reira o nga otaota$ e te tangata e haere ana i runga i te hua tuatahi o te natura$
e puritia ana ano te wahi ia i muri i te ,aaauraa mutunga katoa te hua whakakapi o te
.tua ,aauruhia$ e ora ki runga ano m te Ko kua nga tika$ me te inaianei tohoakii
rohe tawhiti rawa whiti o te ,aaauraa. /ea whakaaro te katoa o te natura ki kia .tua
,aauruhia$ i te mea he mea ohie nui ki te ite i te mau varua takitahi spawns rite
motuhake o te ,aaururaa rahi$ kia rite ki te wahi$ kua ara$ pera me ki a tatou$ ko te
wairua animating ,akalangi i te hua i roto i p ana ki taua$ a ka oa ratou Kua mahue
ki muri. Mai ka mau ia ki nga wairua o nga otaota3 a ki te kahore i ite tatou i to tatou
iho wairua$ a kahore hoki nga makimaki$ me nga makimaki o raro$ ki te miro te
kutukutu$ o ng ritenga tatou$ rawa marama ,ortsp5nne$ e whakakahore tatou i to
tatou kararehe$ me te wairua$ me te pai kia rite ki te otaota. /oki to tatou parau tumu
o nianei$ ko te ia ite mau vahi na iti wairua ka taea i roto i te natura. Dcience$ toi$ te
whakapono$ te haapiiraa o te taitamarikitanga tuatahi ki te kua huri ki tenei huarahi ki
te natura$ ako te ao katoa o te whakapono$ me te matauranga$ i te mahi hhonu
ona. Taui te reira i$ ar$ te huri i te ao. (ngari me mahara ia tatou$ noa ki te mahara$
pinepine e hoki ki te hua$ me te whanaketanga o te matauranga timata e kua te
matauranga whakawhanakehia tino$ na ko tatou i to tatou huarahi hakari ki te hua e
kore me tpiri tawhiti rawa nui taimaha$ engari e he ana ratou puta i taua a
matatau. Mahalo e ai he mea La te whi o diverting tata noa na.
.$ no te te tangata i te pae hopea ako ki te kite e te .tua$ ona ki te ara ahakoa tona
tiketike$ me te rangatiratanga$ e taea ia pahono ano i roto i te hua e kore nei i ara
memeha ia mo te iwi ware i waho take i roto i te eNternals uniana kitea tatou$ me ng
taipitopito me te &a$ i waho ngaro nga individualities o tona he i roto i taua mea3 na
ake i te rapu te whakaaetanga ki te allw0rts whnui wairua"taonga tauira takitahi i ia
waha ai i roto i. Ctiia i runga i taua opuaraa$ ia tatou e nehenehe e kore inaianei
okioki3 (ngari$ me ,aaohipa i te reira iho anake ki te whakatuwhera tatau$ me
matapihi ki reira$ a kia he p+nei matapihi iti$ kia tuhituhi tenei m te whakatuwhera i
te tirohanga i roto i te wairua kari pua.
Whakaaro mua te reira i tukua maka ahau tata atu aro i runga i ng huatanga e
noho mataora ki te retune i te tikanga parori o te iwi i roto i te whakaaro ki te tranga
o te otaota i roto i te natura$ kia rite ki ki whakawhanakehia"hinengaro take ng i roto
i te tino3 mai te mahi ki te wairua o te tirohanga whakato$ to tatou ki te whawhai$ a tae
noa ki te aronganui$ nui atu i mrama whakawhanakehia take e hngai ana
maramarama". /eoi$ ka waiho tatou i te mahana hopea nei$ engari e kore e
entschlagen tukua3 me te whakaaro rawa e kore ai te counter"tautohetohe entschlagen
kia kaua ki te hoatu ki a ratou to ratou taimaha kitea$ te aha ratou e riro engari anake i
roto i taua krero reira i te ti2aturiraa kua whakakorongangia ki to ratou taimaha.
&a$ o enei mau tumu katoa$ ka waia ahau te huri tuatahi kino$ engari pea te take
rawa me paunatia i te tino i te tino. Te hinaaro nei Cia ia tatou te kore$ i nga wa katoa$
ka waiho he ara e hiahia tatou i te reira rite ngwari rite taea ki te pupuri i rite ki te
tutukitanga waewae i roto i te ara. [tahi philosopho kia ngwari rere pono i roto i e
p ana ki reira3 te tahi mau naturalists maro nei e haere i roto i te natura$ e kore e
whakamahia ana ki te rere i runga i taua mea.
Tenei ko te haaputuraa o te whanga e whai ake nei ng kia tonu ki te mea aiE
:? Ko nga otaota i kahore raru 8III?.
>? ( koe kahore kaupapa tao noa 8II?.
V? hapa ratou i te okana pokap$ a i roto i te tetahi whnui e e e titau i te ,aaiteraa o
te mau varua hono kwae 8%III?.
;? kite koe i whakawhiua ai ratou ki takatakahia ana$ i kokoti a$ tapahia me te te
tikanga mau rkau hoatu ahua o te raweketia haamou tetahi. Ko ahau hiahia ki te
whakapono ki to tatou mana2o$ e taea e tenei te whakarau o sentient taata 8I?.
=? te mea rawa koe i runga i te tumu te ,aatupuraa i te ora te tangata$ me te kararehe
ttai$ he mahi ke te ao wairua e whakaratohia ana$ e taea e koe te rapu kaua e ara
wairua ake$ me te whakaaro whaiaro i roto ia ratou 8%. %I?.
X? Ki te homai e kua nga kararehe whakato"rite noa huru rangirua o te wairua$ i
roto i te whakato tturu kore e te wairua e taea e tetahi te ptai 8%II?.
<? ( nehenehe te reira no te kotahi o rerek+ nga kararehe$ ano taumata wairua raro
kore whakaaro *ul0nglichen tango 8%I?.
nga ng matua$ e whakaatu i te taumira o tetahi whakah+ i taua$ e kitea tahi poto i
roto i te hopea"an.
III. Ko te ptai o a raru o.
Te whakakorekore e$ ka kitea$ anake aua kakawaea proteinaceous$ ka karanga
karere i roto i te otaota$ i te uaua$ e homai ki a ratou wairua$ e kitea rawa iti mo nga
tangata tokomaha.&a hono ahau o te akoranga$ e karere ki te wairua$ he tika$ ara i
roto i +tahi w i te meka anake e nga otaota t5mua a ka haha te kahore i3 engari he
tenei porowhita nanakia e kore e anake$ e haere mai ki te tkaro i konei3 te nuinga$
kaua e whai ake nei whakaaroE
Ki te whakangaromia iho e koe te$ mohiotia pai$ i tito o te karere muka pai$ te roro
o te tangata ranei kararehe$ pera whakangaro konei ano tikanga waho katoa$ me mau
,aaiteraa o to ratou ora hinengaro3 ano$ ka taea e koe te whakakore i te wehewehenga
ranei$ te whakangaromanga o te karere motuhake rite te rawa ki mure motuhake. Ko
te hoatu i te kararehe e kore tohu o te wairua$ me te ake o koe ongo2i$ i muri i ka
whakangaromia ratou raru$ kia taea e te otaota i he priori kahore wairua$ me te
mana2o$ no te mea kahore o ratou manavasii i te tFmatanga. Ko te karere e
whakamatau tika ,aaite e ratou$ i te iti rawa i roto i to tatou ora i te ,enua nei o tenei
ao$ tikanga ,au,aa no te Aeseeltsein taputapu e hiahia te wairua ki te whakapuaki i ia i
raro i nga tikanga o te i konei$ a teie nei ranei.
Kahore kia titiro o wna ake i tenei mutunga$ a e taea tetahi mea e untri,tiger.
Te whakahoki kupu e whai ake nei ki te noho ahau ki a iaE Ki te haehaea e ahau ki
raro$ o te piana$ he wairingi$ he hatere$ aho katoa ranei e whakangaro i te reira$ na te
reira i roto i ki te tangi o enei mea3 /e pai te kumete e ahau taua mea$ patoto$ pera me
taku e pai aiE meinga ana e ia haruru tutu3 he tangi tturu$ ara he paohotia ana rua
ranei raupapa huinga o ng oro e taea e kore e tino kawe ki waho ranei3 ano e taea te
whakakore i te haehae atu nga rawa o aho motuhake m te pepe motuhake3 &a hua i
te aho$ he tikanga ,au,aa mo te whakatupuranga o pepe3 ( pera ana ratou ki te korero
i te raru o aua mea. &a$ i tenei inaianei rawa e whai ake kia rite ki te aroaro o taua o
te putorino$ peene$ wh+kau i te tFmatanga o te pepe$ ina koa te huinga rangi me te
rua o pepe$ e tau$ no te mea ka whiwhi raua ki te priori kahore aho.
Ko te in,o hua tika atu te whakarite$ ina tatou i tautika ki te whakaputa i konei$ he
hohoro tikanga$ rite ki rave2a tumu ki te whakaputa i hohoro$ e pea hanga etahi o
Tautukunga amo i te tFmatanga. Ko te wairingi ko tetahi$ ko te hohoro tinana ratou i
roto i to ratou tkaro. Ko te tinana ko te rite i reira he wairingi e ite i te k+mu i roto o
ratou aho ratou.
Tena ko tenei$ ka kite ahau e te putorino$ engari i hohoro tino$ ahakoa toku taiawhio
ataahua$ e$ tautika hangaia ng oro$ ki te kahore he aho$ na kahore ahau e mohio he
aha kia kaua e hoki ki te whakato i hohoro tuakiri taea ki te whakaputa i$ kahore he he
raru . Ko nga kararehe kia rite ki te pai tika te mea string$ te otaota putorino mea o
sensation. &a ka$ o te akoranga$ ano hoki e whai ki nga mure e rua ki te tika rerek+
rite tuakiri rite ki te hohoro nei te whakaputa aho$ me te hau mea$ rerek+
tautika3 engari ka taea e engari i roto i te rua rite nui$ me te rite paohotia ana rua
ranei kia hono ki mana2o o wae hinengaro.
/e kahore telling$ i roto i te meka$ he aha kia hua tu tikanga iti kanorau i hoko
ratou ki te kawe mai e p ana ki whaiaro"ka mohio a i hohoro i rite to tatou toi ki te
Maoritanga$ te hua i hohoro i mohiotia e etahi atu3 engari no te mea rere ke i te hua i
roto i to ratou mau rave2a he rite taonga tatou i me te momo3 tatou i te kore e kite i te
hua o te taiao o te whakaaro ano whnui i te momo nui o rawa rite ki te mau parau
tumu ng here nei te whakatutuki. I roto i te te tangata$ kararehe waewae wha$ manu
whai ahua ai taputapu mateh te rakau roto i nga pihapiha kararehe i te tahuri"
waho3 taahiraa avae ia tatou na roto i te atu tonu i nga waewae3 haere atu mea atu na
roto i contractions o te tinana$ p+r i te ngate3 atu /urorirori kau tonu ana i roto i
nekehanga kamo$ e hia nga kararehe e whaowhia$ me +tahi atu$ i te mea katoa e te
mau parau tumu rawa rerek+. Ko te whakaaro pai o te whiwhi i te rerek+tanga rohe$
he aha te hiahiatia m te ora$ engari ko nga wahi katoa o te mea ano. Ki te tino tu i te
hua tonu rite kaki e p ana ki ki te whakahaere i te pae varua ki te whakahaere noa i
te tikanga tinana o ka raru ko ropu4 I te anga ke$ no te mea te mea ratou ki a ahau te
iti iho$ me te ake rawakore atu i mua i roto i tenei take$ e mahara ahau e reira ka i roto
i te tua ki te kararehe$ ki te wahi kawea e ratou i roto i te mahere o te whakahaere
hinengaro ki te awhina o raru$ i tetahi atu whi i reira e ratou ki a ia i roto i mahia e te
tahi atu mau rave2a$ kua.
/e aha te mea mo ake tonu atu i roto i te hua mea ma o nga raru pera whakamiharo$
ratou hanga ratou kawe e tika ana takawaenga o ng mahi hinengaro ranei anake4 Te
hua ki ahau i te penupenu o te tipu$ kotahi ua koutou kaka rite rawa te pai tano ki
reira titau3 Ka riro te reira e tika ana tika anake mo te tukunga o nga otaota$ a te
pmua mo nga kararehe. Ka whakaaro mea katoa i roto i tona horopaki. I roto i te ra e
kore e tailiili o te pmua ano e taea e angiangi$ e tahu ki nga mea katoa3 pea i reira ko
te hunga o te konukawata. !ea i reira ake mai kahore3 no te mea he tika rawa te raru
anake te tikanga ki te whakarite i roto i te mure homai horopaki i roto i te ara ng$ e ai
te whakaatu i te tahi atu rave2a whi k+. /e tangi raw ko ara te pouaka piano kahore
he aho3 ae ra ki reira tetahi te tinana i te katoa i roto i te mea kiano i matao3 na rite
nga pea kaupapa i roto i te ao$ pea te tahi mea i roto i te hinengaro ano3inaianei he
anake ki nga tikanga$ ki te tpiri i t+nei kia tenei takoha maranga kore noa i roto i te
ora te .tua whnui$ engari ano hoki he mea hanga hoki ratou painga haere mai. ( ai
ki te ona tikanga$ ka whai ia tatou ki te ui ratou3 engari he tino he pea priori kia karere
anake ki te uru3 kia i roto i te whnui o te puka miro ki te kia ,au,aa. /e tino pono e te
ao katoa ko te kawe$ ,aaiteraa o te Wairua te .tua$ na ae e koe ki te ui ki te wahi i rere
nga raru ko te .tua3 a ka kite tatou i e hono tonu te tinana no te tawhiti kahore he
taura roa i waenganui ia ratou ki te roto te tahi pnaha i te marama$ me te mahara$ ka
tatou i te tonu i runga i te atu nga atu i te mahi pipiri hanga"i roto i te ptau o nga
otaota katoa$ kia rite ki a koutou i pai kia rite ki te whakapuaki o Me rapu utu e taea
te whakawhirinaki phekoheko o te wairua$ no te mea e kitea ana nga phua puta
noa i te p hanga o ope na taonga i roto i te hoahoa katoa o te whare ano ki nga ra.
Ka taea e koe te tono i te ,aaauraa o mua ki te atu taha$ te tikanga ano kei a ia ki a$
a kia ai taua mea whai hua$ e kore ano ki te rave i te reira i roto i +tahi w. Tatou i (
ko tenei kotahi tonu tohu i konei nui i runga i tairitenga$ a e taea hoki e pera anake
whakamatau tetahi$ e taea e te reira$ engari he kupu tt turaki reira$ me te
whakamrama i te tikanga i roto i nei hiahia ana tenei ahanoa kia ki e tapea$ i roto i te
mau huru ng.
Ko te mura o to tatou rama$ me rama mura i te tikanga o Wicks$ whiria i te miro. C
tatou uira hoki wairua. Ko te ra$ te kaitahu i te mura hau kahore he muka. /e mea pea
e taea te hoatu e te mura te wairua e tahu i waho Wicks i te miro. Kama$ me nga rama
ki te Wicks o te akoranga i to ratou haratauE he ngwari ki te tango ki allw0rts a ia$ e
kore e hau mura ratou3engari tahuna ki reira iti kanapa$ a kihai i tahuri noa ratou i
hua4 &a$ he kawe nga kararehe$ i te otaota i whakaritea rama wairua. Kia aha kia
tahuna te ao anake ki te rama kawe4 &ga ruma nui$ ko te ara ake marama whakaritea
rite rama kawe3 te ao$ ko engari te whare nui rawa. . i roto i te pono e nehenehe ia
tatou ia ,aaau i ki nga mura wairua tika rawa3 no te mea kahore nei ratou e te ao hua
pouri. Te tika ano te reira i te ,aaauraa o te tuakiri ki te whinga$ kia rite ki i roto i nga
mea o pepe. /ia piha i reira e tetahi$ ki te kawea mai he marama whinga$ me te
whakangahau$ a inaianei e hiahia ana matou i te hua o te haere noa ki te tpiri i te
marama wairua tuakiri$ me te whakangahau$ pera whiti katoa ki te waenganui kuiti o
nga Wicks karere4
Mau te pngwerewere i tna taonga parakete e te tikanga o te whatunga aho pai$
me te roa o3 i waho i te mana e mea ai ratou tetahi mea ki te hopu. Waihoki$ me to
matou wairua ki..nake ki te k5tuitui o weu karere pai he mea e taea ki te hopu i mau
mana2o na roto i te rongo e pa i te ao i waho enei miro. Ctiia he aha te
pngwerewere katoa i taua whatunga ki te hopu i to ratou tupapaku4 Kahore rapea3 i
reira ko te hunga e tango tika mai i te pehipehi. Ko te kupu$ i te otaota i ahei te matau
ana ki te tango i to ratou mau mana2o$ kahore he kupenga karere hngai. Ki te kore
tatou e kite i te pngwerewere i roto i tona rua$ ka kite i kore kaha$ te tikanga o tatou
i te akoranga$ pea$ ko reira he kohao tika$ a kahore he pungawerewere i reira. Ctiia e
kore e ko te pngwerewere te kupenga3 engari ko te pngwerewere hanga te
tukutuku ranei hanga kore pea te mana$ me te tonu reira e taea te waiho i te
pungawerewere.
Ki te noho te tangata i roto i te pereoo$ e puku$ me anake koutou ki te tapahia te
whenu$ hanga i nga hoiho e hono ana ki te motok3 na mutu te motok$ nga hoiho rere
engari te tangata e matau ana te wahi. Ko reira he mana tika o nga hoiho$ whakarite e
ahau te hinganga o o te tinana i roto i te wairua i konei$ noa i te tikanga o nga whenu
roa taea4 .nake hi2oraa e mea titauhia$ pera me te handle1ar noho i roto i te pouaka
motuhake$ pera me to matou ngakau$ o te akoranga$ pera ki te korero$ i roto i te take
roro. Ko waiho koutou nga handle1ars ki te noho i runga i te hoiho ia$ hiahia ia he
whatumanawa noa poto$ iti kanohi"hopu$ ara$ ki te te tino whakaturia e ia i runga i te
hoiho ki ona turi$ me te whiu arero$ e kore e rapua e ia tetahi whatumanawa. Ko te
kupu$ i teie nei i taea e te whakato hei mea$ i reira te kaieke o te wairua i noho tika i
runga i te Glieder1aue te hinonga whakahaere te reira i te tinana$ ia anake i te whenu
o te wahi motuhake mahi i runga i taua mea ki a matou.
Ka rite ki tairitenga taea e kia e kore te maha hoki kaweH &a$ kia$ e te unu e ratou i
te hua Aestande rawa whnui$ me homai e aha ratou te ara ki te tino whiti ,aaauraa
i ng huatanga$ i muri i ngaro koutou wairua i roto i nga otaota$ no te mea koutou
manavasii$ he mngai motuhake o te wairua$ ngaro i roto ia ratou4 " Ko e taea e koe
tonu te tiki i enei tairitenga i te nui ake kitea tika ki te whina.
Kite tatou e manawa$ rere inu$ ka pkia e$ kai ttika i roto i te kararehe anake me te
awhina o raru$ haere raru ganglia i huaina htaka3 i roto i te tipu$ kahore he pera i
.karoa$3 engari haere manawa$ rere inu$ ka pkia e$ vonstatten rite pai tonu kai ttika
rite i roto i te kararehe3 ae reira he$ rite i mea ki a koe$ te ora katoa o te tipu i tika
anake i roto i. Ko ki te manawa i te whakato$ kahore he karere$ me te mahi$ he aha e
kore e ite pai4 Ka taea e kite koe i ki konei i roto i te ateate$ na papS e i roto i nga
otaota te nui tapiritia ki etahi atu tikanga$ whakanohoia nei ki nga kararehe i roto i te
mahi io. /aere nga otaota$ o te akoranga$ ki te kahore te raru ganglionic$ a tae noa ki
te roro$ me te raru spinal 8Uere1rospinalnerven? i$ a ki nga mahi o enei hono tikanga i
puritia e koutou te mahi hinengaro anake3 engari haere ki roto ki te otaota$ kahore he
raru ganglionic te tahi mea kitea ki te aroaro o$ te aha ki te karere ganglionic haere i
roto i te kararehe ki a ia i te aroaro o$ he aha e kore e te tahi mea e kitea e taea te
haere tonu i waho Uere1rospinalnerven i roto ia ratou$ he aha i taua puta i roto i te
kararehe tika4
C tata puritia e tatou i te tikanga hua i te pnaha io i roto i te pai$ ipu$ me te
kaiwhakahaere o tetahi pai ,aahiahia tLpako kaha tinana kaihoko ranei$ ki te hei$ e
pera ki te korero$ ko te hono honotanga i waenganui i te wairua$ me te tinana coarser$
e nga ponana o te wairua i te tikanga o iho ,orterstrecken ki te tinana$ me te i hohoro i
te *urGckerstrecken tinana. ( hiahia ana ahau i tenei whakaaro e kore tiaki i
whakakino3 engari tatou e hinaaro ki a ratou te tono$ he mea kahore whakam ana ki
te hahu i te k+mu kotahi tika kaihoko p+r i waho ka raru ko i roto i nga
otaota. Matou kihai te tFmatanga e mohio pehea hanga te whakato$ me ona ng mm
cornstarch poraka ptau$ te huka$ tannin$ he whnui o waikawa$ phare$ kakara$ tae$
toke$ ngako$ resins momo$ me +tahi atu$ me +tahi atu ki te whakaputa i hp+ i mat
pararopi3 ia whakato hua te tahi atu ki te hanga rerek+$ i waho$ e te hopoia e nehenehe
ia tatou ia maramarama e nahea te whakaritenga rerek+ o ng ptau$ weu$ ngongo e
taea meinga tenei3 he tohu pono e neke atu i te tika i konei tika muka$ ptau$ ngongo
he tahi mea whai hua. ( teie nei te reira i tino takoto ake ki te iti rawa$ kotahi i roto i
tona kaihoko ,aahiahia oati e te meka e$ me ko i roto i ng tFtohunga mat mau e
haere ki tua atu i te vonstatten kaiao i roto i te k+mu kua3 /angaia (lectricit' te wahi
wahi whakawhati i te hangaia hoki ki te tukanga mat3 a na ka e kore e uaua$ engari
tapaea i te wawe nui rawa$ ara ki nga ari rerek+ mat i roto i ng tipu p+r i
presupposed i roto i te k+mu 8ranei tona k+mu? anake rite o te kaihoko 8k+mu ranei? e
nga ari mat noa whakahaeretia$ kia rerek+$ he rerek+ rite rua ari ratou. Ko he take ki
te whakapono i te mea natura kia mau ai ki$ e p ana ki te whakatupuranga o te
kaihoko karere te$ i roto i nga kararehe ki te meka i mua tukanga mat$ a hoki kai
reira3 kia te hanganga me te whakaritenga o te io puta noa mo te tohatoha$ me te
whakah5rapatanga o te hiranga taua.
&a ka nga tikanga o te whakaputa me te Game o te p+nei kaihoko pai$ e ai te mahi
rite ki te tikanga o te hononga wairua$ e hiahia ana koe ki te tono i taua$ te mihi tetahi
i roto i te tinana te tipu$ pera me i roto i te tinana kararehe3 anake nga tikanga o te
tohatoha whakaritea te tohanga ranei ona$ e hiahiatia ana e te phekoheko whakahau
o te wairua$ i taea e nga pnaha io titiro ki te kia ngaro. Ctiia no te kahore tatou e
mohio i roto i te iti rawa te mea hanga nga raru e taea ratou o te kaihoko karere taea
ki te whakahaere taratahi$ ae ara inaianei reira mea uaua ki te whakamrama ki a
tatou$ ka taea e Koru me +tahi atu weu o te tipu kia hua rite ki tau$ he rite kaihoko ki
te whakahaere taratahi$ ki te mea ta tatou e mau tonu rawa phekeheke$ kia rapu utu i
taua whakahaere i rite i roto i te kararehe i roto i te tikanga rite.
Waiwai$ Ko anake te whakaaro katoa o te kaihoko ,aahiahia i roto i te karere i te
whakapae$ ia tatou nei e taea e tino hono ki tetahi tponotanga o te ari3 engari ki
konei kahore te moni$ ki te kia i runga i taua mea$ engari anake ki te whakaatu$ ki te
hiahia koutou ki te kia i runga i te tipu$ me te tikanga mo te tkaro tika o tenei
kaihoko$ ai tetahi whakaaro tika te reira i roto i te wairua rite nga kararehe3 engari e
hiahia ana ki te mono i taua o tetahi o nga ope atu mo te k+mu o i taua kaihoko$ ka
whakawhitia tonu he whakaaro ng)kaunuitia tukunga.
(ngari i konei ki te hanga tikanga o te tahi mea i runga i te mea e matau ana matou
i tetahi mea$ e ai tena pai ki te whakatau i te angitu e mrama i roto i te ngakau. Kite
tatou i angitu rawa iti i roto i nga otaota. Ko te inu rere i roto i te ahunga tetahi$ te
puawai ngau rite ki etahi tikanga i runga i te tipu$ i te rau noho ki raro$ i muri i tetahi
tikanga i roto i te taha3 etahi rarangi ptau kapi hoki ake te kia ki enei$ etahi atu ki aua
mat3 titiro koutou i te maha rau puawai taahua nga tuhi auau katoa$ e whakaatu e te
inu tae tango te ara tino motuhake$ a ka he tukanga no te ,aaaravihi ia i roto i te ara
tino motuhake nga tae. Korero tenei katoa i roto i tetahi take hei interpla' i
whakahaua o ope$ kia rite ki enei ope$ me to ratou tautoko wera rite te hiahia ratou3 te
tipu i roto i te kararehe mo te kahore3 aru ano ia whakato$ he kia rerek+ atu i te tahi
atu$ rite ia kararehe ki anderm pnaha manavasii$ ahakoa o te tipu he kahore i te
katoa. &a nui atu i te kore o te tikanga o te kaha i roto i te ope te tipu$ rite kia huaina
ki a ratou ki te kati i te ngaro o nga raru$ kia kotahi ng whakamuri i te oraraa o te kia
i runga i te tono tikanga o enei ope$ a e kore e te mea i na kia wero e e mohio ana
tetahi i tenei$ engari ehara i te tata. Ka rite ki te tohu o to matou te kuwaretanga$ e
kore e taea to ratou ngaro kite.
( kore ahau e hiahia ki te tiki i roto i te pa$ e ano tangohia i roto i te tahi mau
kararehe papaku$ ina koa nga pol'ps$ e noho sensation$ me kahore te modeti kaupapa
tao$ ano kua tonu e taea te kitea kahore he raru. Ko e whakahoki whenua noaE ka
ratou e kitea ano3 /e pai tika$ mrama$ taratahi ratou$ kia rite ki reira e kia tawhiti i
muri ia. !ea tino te reira na. ( e kore take e kore pnga ki te ngakau rua e ahau. Ko te
taua kupu ka tu tuwhera noa$ no te o nga otaota3 engari ko tawhiti atu ahau ki te
whakamahi i a ratou3 ehara i te mea o ratou hiahia3 te tirohanga e anake i te tikanga o
te karere sensation te hngai ana taea i runga i te whakapae te noho i te mutunga h+
ranei ake anakeE no te mea he raru i roto i te kararehe m te sensation tika$ he tenei
tika wahi katoa ratou. /e aha ka taea e mahara ki a koe$ ki te whakah+ i ahau ki te atu
mutunga$ no te mea i nga otaota kahore he raru m te sensation$ ka whai ratou i te
tahi mea atu ki te rave i te reira. Ko te mutunga kei te utu rite nui rite te atu$ ar$
kahore he pai mo te tetahi mo ia3 tei reira ki runga ki pehea e taea e koe te tautoko atu
ki a ia.
Kia whakaaro tetahi$ a ka tino$ rawa whakaaro ,rGherhin nui ki te hanga i te muka
trino 8oko trino? o ng tipu me ng mngai o te raru. ( ai ta Cken i roto i tona
&atural !hilosoph' II D. ::> e \tahi. @Weu Koru mo nga otaota te mea ko nga raru o
te kararehe e taea e tika whakato ka raru ko wera$ a ka ahau pai ki te e taea ki te
whakamahi ia ratou i roto i tenei ture e ahau .. e rapu ana ratou i te kaupapa me te
anaanatae o te tukanga organic @$ etc -. toku wahi$ e kore ahau e whakaaro e i roto i te
hua tino rerek+$ na$ me pehea e tika muri$ i roto i te tikanga$ i te ritenga noa
whakahaere Toroa o nga otaota ki te kararehe o pono mngai o te karere Ka taea e
tetahi ptai i tetahi wh+kau3 Ka noho rawa pahara tetahi ,aaauraa. Mai te inaianei
engari me homai i roto i te kanorau katoa hoki$ he whrangi o e rite ana i waenganui
i rua mahere whakahaere$ pera tonu rite e taea te mea$ te weu trino$ ko te roto i te
tipu$ e tonu ttaki nga weu karere i roto i te nuinga o te kararehe3 ara ki te mea$ e kia
tonu te tango tenei tautukunga wahi i roto i te rahi geringerm rite i waenganui i nga
putorino okana$ a nga aho o te piano$ e mea ana ki te tuhi i roto i te tahi mau mihi atu
te tinana tonge1ende$ engari katoa i roto i te rua nga mea$ i te tahi atu taha$ engari ano
e kore e hngai$ no te mea e kore te mea te tinana mr o te putorino !hotochromic i
roto i te okana rite te mea ko te aho i whakaritea i roto i te piano3 ara te hunga pepe
tika i te rangi to roto i & ng preareatanga te tahi mea$ ia mitt5nt tFmataria krero i
te aho i roto i te rangi taputapu aho. Ko t+nei mea o te ore o te whakatinanatanga
parakore o te ,aaauraa tangohia ki whakaaro$ e taea tonu e te reira o te moni$ te taua
ano ki te whai i tae noa ki ng$ e ko$ rite te raraunga e ki te iteraa ano. &a ka kitea e
tatou i te e whai ake ng ng whakarite i waenganui i trino kaka$ me te raru.
Ko nga muka trino$ oko trino$ i whai ahua ai te otaota o nga weu karere taua i te
hanumi$ te ptau hngai$ me te hanga kia rite ki tenei ngongo tino pai$ ko te tika
anake ratou kawe te hau i roto i te huru whakawhanakehia$ i te puta nga weu karere
tu1ules ioio ranei ki te roto i te hua wai . Ko nga weu trino te ,aatae atu i roto i te
horopaki tonu te taha o te whakato$ e kore tupu ake i roto i$ engari ki te paihere nui
hoatu paihere anake iti i te taha o whakapiko tatou i te muka ratou. Katou ti2araa ko e
uho ki te +tahi atu momo kaka$ me ptau o te tipu i te taha o ia paihere muka trino e
karapotia ana e p+nei$ ar o elongate ptau 8kaka?$ rite i roto i te kararehe$ i reira he
oko e rere i roto i te tata o te karere pai. Ko te maha me te whakaritenga o te trino
paihere vascular he huatanga$ me te nui hoki ia te tipu i runga i te hanga o te kia
katoa he i roto i te hononga3 puta ratou i roto i te katoa ki te ake kaha$ me te kati tahi
na te atu$ ko te teitei o te taumata i ai te whakato tu$ ia i taea e ite i roto i te otaota$
kua kahore o reira i raro rawa. Me noho te mahi nui ratou kia rite ki to ratou hanga i
rawe ki$ me to ratou ti2araa i roto i te whakato pai3 engari kia rite ki ki nga raru o nga
kararehe$ i tenei i roto i kore mahi nui$ korero i roto i tonu mrama. Ko nga
ph'siologists whakato o te hokohoko$ he tino rerek+ whakaaro e p ana ki taua mea$ a
ka ki te pau roa a2e$ whakaae tetahi e p ana ki taua mea e matau ana tatou i.
( ai ta Goethe o nga oko trino i roto i tona sur whakaaturanga Kecherches
hanganga la o tino etc. par Outrochet 8Ges Works$ ol == p II ..?E @Ko e oko trino
whakaaro tatou i nga wahi iti rawa o e ki te katoa no e ratou$ tino /e rite a i whai
whakaaro mai$ ano he homoeomeries whakamhio ia o ratou peculiarities$ ka whiwhi
i te taua ano rawa$ me te ,aaotiraa.$ ka hoatu ai ki a ratou p+nei ia ki te ope i te ora
whaiaro"$ i roto i a o ratou ,aka,o2ituitui ki te neke me te ,arii i te arata2iraa tetahi. te
piiraa Outrochet pai he Inkurvation ,au,aa ki te whakatata. enei mea ngaro$ e ite tatou
i tatou i konei i karangatia e kore e. @
Kitea ano matou ki whakatata enei mea ngaro atu i konei e kore e ue2i. Te reira i
tino e$ e te mea ngaro hua konei$ rite mea ngaro a te katoa &ature$ ara nga tikanga
whimsical e kore e kore te.
I roto i te whanga e whai ake nei e rua kia tatou inaianei nga huatanga kikokiko o
+tahi huatanga teleological me te rerehua ki runga nei$ ki te pa ki ,leetingl' kua i
roto i te whnui krero tuatahi 8i raro i II.?$ Ko reira ratou whanaketanga tonu e kore e
taea te i kitea. I e taea kitea tetahi pito whakamutunga iti taunakitanga i roto i
whakaaro o te ahua$ te mea te reira ki ahau i te ,akalotoa ake ki te takoto i roto i
reira. /eoi$ ko te reira i roto i te tikanga e whai ake nei$ e te tuatahi
whakawhanakehia ahau i te whakakitenga i$ a tona kingitanga.
IV. Tae Teleologi!al.
Kotahi e tu ana ahau i runga i te ra raumati wera i te hroto me te tiaki ai i te
rengarenga wai i to ratou rau e horapa atu pai ki runga i te puawai te wai$ me te
tuwhera he2emau i roto i te marama. Kia pehea te taa pai$ e te mea tenei puawai ahau$
whakaaro te ruku ake i roto i te ra$ ki raro$ i roto i te wai$ ka emp,0nde ratou o te ra$
me te kauhoe i te iti. .$ miharo ahau he aha$ e kore kia ratou4 .u ra te reira ki ahau$ e
kore e taua hua kua hanga he mea hanga o taua whanaungatanga i nehenehe$ e ata$
ki te hanga i te reira noa reira hei ahanoa o ,eruriraa mangere$ rawa rite maroke i te
mano wai rengarenga i waho te tahi taata titiro3 nui atu ahau unsuspected i te
whakaaro i ia te rengarenga wai reira hanga te nuinga te e pai e taea te tango mai i te
pati i roto i te maku$ me rama i te wa ano ki$ he mea hanga ano hoki e haere mai ki te
painga ia hope ki te kia i te ite tino parakore o ia .
Te ataahua puta i raro i i taua huru i te ora katoa o tenei puawai
:?
. I ara ia i te ra i
runga i te puawai tuwhera i runga i te wai 8i +tahi w ki runga ki te maha tiketike
inihi?$ na ng reira i te po ano$ ka ia kahore atu ki te titiro i roto i te marama$ e
whangai ana ki raro$ a he pono te mea tai2o ahau$ he peratia ana e raua hoki i raro i te
wai ki te hiti mai i roto i te ata$ i te moenga mk. Ko te puawai kouru nui$ ko ki te
mahi i te taua$ ae ara i te po$ hinga na hohonu$ e kore e taea e koe te tae ki te ringa
rumakina ki te wai3 te ata whiwhi ake ia$ a ka rite ki te ra tere teitei ( maranga ana te
reira teitei ki te kakau i roto i o te wai. ( kore tatou e whakapono ki roto i te
mermaids$ e moe ana i roto i te raro o te wai$ me te i roto i te ara ata$ 1asking i roto i
te marama3 engari ko te hiri ano kua kupu ano mohio$ he ora i taua hiahia ana ki te
whai i ona urunga3 Kua te tino pai mohiotia$ ka hanga i te hiri he mau &ature. C te
akoranga$ te kohikohi me te kore tiaki i nga puawai katoa pera i roto i te utu$ ahakoa
te mahi tonu i te reira etahi atu3 engari me te reira no te katoa ki te mahi4 ( kore
Kimihia tika inaianei i roto i wana pua$ me te puku$ i roto i te oaoaraa o te tomairangi$
hau me te ra nui$ ia i roto i tona ake ara moku$4
:?
.. #inn] 8Ois6uis de seNu plantar :<XW? ta te whai ake e p ana ki taua meaE
&. .l1a 6notidie huruhuru eN .6ua tollitur$ dilatat ,lorem6ue$ adeo ut
meridiano tempore ki WharetoruE omnino pollices pedunculo a6uam
superemineat. Du1 vesperam penitus clausa et Uontecta demergitur. Mahere
Uirca a /orama enim 6uartam pou meridiem contrahit F#CK(M$ agit6ue hap
.6ua omnem noctem$ 6uod nescio ki te cui6uam ia mille annos notatum ki te
noho$ id est inde a theophrasti aevo$ 6ui hoc o1ser'avit i &'mphaea #oto ....
scripsit autem Theophrastus$ hi. . I :W$ de #oto ea$ 6uae se6uentur @I roto i te
7parati caput ,lores6ue Mergi re,erunt$ at6ue us6ue descendere i roto i te
medias &octesE. .1ire tantum6ue i roto i te tau$ ut ne 6uidem demissa manu
capere nohoE diluculo koutou redire$ et magis ad diem Dole. Criente tmi
emergere rawa undas$ pate,acere ,lorem6ueE w arai m0rena amplius insurgere$
a1sit plane ut i .6ua tawhito " Idem prorsus h) est noatrae &'mphaeae al1ae ..
8Oecand Koiri II IX ...?


&a whakaaro ahau inaianei ki runga ki$ hoki pea kua hanga hua rerek+ e p ana ki
noa te tipu maunga$ ka whakanohoia i roto i tetahi atu wahi me te pai kia rite ki te
hou$ me te viivii o te rangi maunga$ me te tonu atu i te harotoroto te maunga kia whai
atu nga mea katoa atu$ kotahi te ki parakore rawa$ ki te tiki takitini. /e$ ka mea ahau
ki a ahau$ te rengarenga wai tino rawa i rawe ki engari mo tika te wai$ whakaturia ki
runga ki te whakato maunga mo te maunga3 ranei 7a hinaaro tatou i te ae i te reira$ e
kore e taea e matou$ a ka mea i whakaturia i te wai i runga tika mo te rengarenga te
wai$ i te maunga katoa ki te whakato maunga4 /e pono$ i roto i ng prerehua$ te ika
koe k+ mau taata nei oaoa i te ora i roto i te rangi$ me te wai3 kia ui ki a koutou$ he
aha e kore e +tahi atu4 Ko pehea rerek+ hanga$ oti rawa te wharikiH Kere engari kua
mehrerlei prerehua i runga i nga maunga ano$ te kauhoe engari kua mehrerlei ika i
roto i te wai anoH !ower o te tahi atu i n0ianei4 Ia te whakauru ia$ engari i muri i tona
taputapu motuhake$ me te whanonga i rawe ki nga atu i hohoro$ me ponana o te
pmotu taua. &a$ i te tipu i te wai ng nekehanga a te whakato maunga kihai i rite ki
tetahi ika ki te wai$ kihai i rite ki tetahi prerehua ki te rangi$ me te marama3 rite atu i
hohoro$ me ponana katoa$ he mea reira hoki e taea e whakarato hoki ratouH Ko te
meka ano e te whakato i te prerehua$ engari ko te whakato prerehua kua te ritenga$
huinga e rua i rerek+ i roto i te hua me te hanga ka taea m ng hohoro rerek+3 no te
mea$ ki te waihonga te inu prerehua i puawai$ e kore ia e taea e te sensation ano
kawe ano. Kanei ka hiahia hoki koe ki te mea$ i te sensation o te whakato reira e
,au,aa$ e kore pea e ae engari kei te te prerehua ongoi kua reira4 ( mea pera me pai
rite ki te mea e te waka o te aroha$ me te aroha ki te sensation o tetahi i te te tahi atu
tikanga$ me te pea ki te mahi i$ mai kite tatou e no te taua o nga hea i roto i nga
wehenga ngahau whakawhiti hoki ia whrangi o te amo nei i te sensation oraora
taua . Ki te te whakamutunga$ p+r whaiti atu i te prerehua$ me te puawai$ engari ka
taea e tenei kahore nui atu i tenei kawe ki te huru i teie nei tetahi atu rerek+ hoki o
sensation.
Ko pera ara te toi rahi o te natura$ e taea te utu katoa atu i te taua whanau i te
rerek+tanga potion ki te kapu. Katoa nei he rite te mea he mata hoahoa rerek+ e mata i
roto i runga i te tahi atu mau mure i te natura3 a he aha e taea e tetahi i mahue$ ko te
tonu hoki vetahi e. Kapamaka &a i muri i te kingitanga kararehe katoa katoa kua
tangohia i te maori$ ko tehea te mea te reira te hema$ na pea mau tonu tonu te hawhe
rite nui mo te rangatiratanga whakato.
&a he mea he ki ahau ano hoki e kore e uaua ana ki te imi i te whi o te tirohanga o
te apiti nei mano konei.
Te tangata$ te kararehe e rere i konei$ i reira$ marara i waenganui katoa o ahuareka$
wheako$ pa tu katoa$ i te mea motu ke tawhiti. /e ona painga tenei. Ka kite raia tatou
anake i roto i te tangata i tahaki$ tatou i ite i hoki i te"sidedness tetahi o enei painga. I
tua atu ki te hFkoi$ me te haere ano he ona painga$ e kore e taea te ngaro te whakatau
te kinga3 i reira he maha poi puku$ me te whai pnga o te mahi$ e hiahia ana hoki ki
te kia ora ai i roto i a mtanga3 nga hua$ engari$ whakairi ki runga$ e kore e taea te
whiwhi ki aua painga i te taua wa ki te whnuitanga taua$ a e hiahia ana ki whakaturia
ake ki matau i runga i tetahi mea$ e taea e kore e i te wa ano i runga i te atu. Ko te aha
te tetahi haere$ a ko te atu rakau ki te oneone. Kite i roto i te rangatiratanga tangata$
kia rite ki i roto i nga kingitanga o te natura. Kei te haere te tangata$ te kararehe$
makatiti nga otaota ki te mau taata i roto i te oneone i te ao3 te hunga i whakaritea ki
te hopu i te utu tawhiti o te natura sentient me te whai3 tenei$ ko te kwai o ng
huatanga motuhake i roto i te perimeters homai sentient$ me te e tohe ana ki te
whakapau3engari ka kore e taea e ratou te haere i roto i taua mea no te mea e arata2i
nga rere ki tua atu i te tranga i whakaritea$ engari anake tupu. Kaiponuhia tatou i te
ora i tenei taha tuarua$ a koe te hawhe te mea e hiahiatia ana ki te ta whakarite i i
hiahiatia i roto i te hua o te mahi i te mahue.
Kite tatou e pehea hua e taea kore kapia ngaro ,eces3 Te komuhumuhu i te reira
pea toru e wha taata na ia ururua$ me te ururua o te ururua whakamahia ratou poto
titiro te whakamahi ki te pei ki te rawa3 " ( kore e whakawhirinaki ia tatou ia$ e p
ana ia ki nga tikanga rere o whakamahi$ ka tapiritia$ engari no te mea i te whakamahi
o anake e tu ana i reira ki te o nianei i te whakamahi katoa4 /e kararehe te huaketo
anake kotahi te ihu ki te wahi kei te whakaritea tonu te whakato$ rere noa ki te
whenua$ tupu i roto i nei te whakato hohonu$ kua takiri$ pera ki te korero i konei$ a ki
reira kotahi i roto i te ahunga o te radii takitahi i roto i te porohita$ te tetahi te tipu
whakakiia ana tino$ ka tonu3 i roto i te taua tikanga$ engari he ano hoki iti taea ki te
whaiwhai i tona ongo2i i te porohita o enei tikanga$ e pea te whakato ki te titiro ki te
whakapau$ no te mea kei te ara rhuitia te reira i roto i a ia$ a ka he ahei te whakapau$
no te mea kua whakaturia ana ki runga ki a ia.
.hau i kite i maoro taku wahine i te tipu ki te pro i pakiaka i te puawai kohua e tu$
a ,aahiahia te reira ei te whakato i te pro pakiaka pera rawa hutia ki te pai$ i te hiahia
ki te kakara o te whenua katoa inihi3 a p+r i raro i te whenua$ ko reira i runga i te
whenua. !eia te tipu anake i roto i te manga motu ke$ a ka a ratou i nga interstices ki
te manga$ e rau te ahu o .tawhenua e taea e kore iti hau tiki roto i unen^o'ed3 a$ i nga
tohutohu o nga manga puritia ratou tonu$ ano$ i nga puawai puru ki te marama. &a te
tuku nei au i te reira ki ahau$ hua$ ki te te mea tika hoki te whakato$ he tino
painga3 engari te mea ki te i te tipu noa nga puawai$ me te rakau kia rite ki turi tupu
mo te kaha noa$ me trinkets noa. ( mea tino mahi ki te kahore3 a i roto i na nui
ngahere$ me mara ki runga$ mo toutou. Kia tika$ kia reira no to tatou maitai$ e kua
reira pai$ e tupu te reira i te taua rkau$ me papa$ t+pu me ng tru hei utu mo nga
rakau.
&a te mea i whiwhi hoki anake i te tika te auraa mo tatou e te otaota popo na tata i
roto i te whi$ /eoi$ ko te kararehe hoki$ me te puta i waenganui ia ratou takitahi
anake. Ko te ruma e kore e pera nana$ ka e waiho i te pnga e p ana me te porowhita
hua whi kau i waenganui ia ratou3 hei utu mo$ Kua tuituia ng ratou ara i roto i te
^uNtaposition tonu ki ia atu3 e te whakamahi i reira$ engari e kore ake na$ no te hiahia
o te turanga ia ia ki te maroke i te whi mo te kaupapa3 kai pera ara tetahi"hawhe o
nga kararehe a te atu ki anake horoi ake ano3 a kua whakaturia ano ki te parapara$ me
te sensation i roto i tenei a tam_ te ,aatura. I roto i te whakawhanakehia$ ka
whakamahia te taiao i roto i te rahi tikanga ka taea ratou taonga katoa$ a ratou taonga$
he tikanga i taua. Ko to koutou taonga matua$ ko rite te ,aatBtBraa Kussian i roto i te
taonga o te mau varua maha no ki te oneone.
Kia pehea te korekore ka marara i te sensation katoa i roto i te whenua i muri i te
whakakhoretanga o te otaota i te rangatiratanga o te wairua$ ka rite ki te whiu
taratahi ka noa ano he hata i roto i te ngahere$ ka rite ki te pokai rere huri noa i te
puawai3 a kia tino whakawhirinaki ia tatou hua i te he koraha i taua$ pupuhi reira i te
reira i roto i te manawa hanahana o te ora4 Kia pehea te rerek+$ ko tenei ka whai
wairua$ me te mohio i nga otaota3 kihai i rite ki nga kanohi matapo$ e tu taringa turi i
roto i te hua i roto i ona wa na he tokomaha e kite ia ia$ ka ite$ kia rite ki nga wairua
kei roto i reira$ ite ratou3 me pehea atu ki te .tua ia ia$ e rongo ana i nga whakaaro o
ana mea i hanga katoa i roto i te phekoheko tetahi$ me te au maite$ ka kore e wtea
ana ki te tahi i te tahi$ ko nga mea i roto i te w roa4 /ea koutou e taea e ia ite i taua i
te knohete o te rawakore3 inaianei hiahia kia kite i te reira i roto i te .tua taonga4 /e
teka ianei reira ataahua$ nui$ he mea whakamiharo ki te whakaaro i tahuna nga rakau
ora o te ngahere iho kei nga rama wairua ki te rangi$ ta ratou e homai noa te marama i
roto i to tatou oumu i roto i te mate4 &a reira kia anake tupu ratou na matomato i roto
i te tiketike4 ( kore e taea e te ra ano hanga te ao kanapa$ kahore he wairua nei ite
ratou rama. Kia pehea te seelend0mmerig reira e riro te reira i roto i te ngahere
sonnen1eschienensten$ ka taea ki te whiti i ara wairua o nga rakau o te ra$ ko te. Ko e
taea e ratou$ pera i te ngahere$ ko te rite ki te ahi ora o te .tua$ nana nei te tauturu
haamaramarama ia tona natura. . ka tahuna e te rakau ra kotahi tino$ pera me
mawhiti reira whakamutunga ano. Waho kitea i roto i te mura$ i te amipere roto hoki
te .tua$ e hoki ratou
C akoranga$ e nehenehe ia tatou ia anake ,eruri i te ara3 tatou i kite engari tetahi
mea tika i aua mura o te natura3 engari mai ia tatou a e nehenehe whakaaro he aha e
kore matou i hinaaro i te reira4 Te reira taruke hoki tatou tangata$ au,*utun e mahana
ki waho mura to tatou kanohi waho i te rama o waho. Te aha tatou e
Whakamahia4 &o te mea rite tatou i te reira na nui$ pai atu i noho i roto i te pouri$ me
te matao. Well$ i roto i te hua pouri me te matao noho tatou i$ no te kahore tatou e
hiahia ki te whakatuwhera ake i te kanohi i roto o te ngakau i te aroaro o nga mura i
roto o te natura. Ka rite ki reira tino kore e ki te t+tahi pai rave i te reira$ ko wai e taea
e pato2ii te reira4 &a ano te nui o te ko te mea e ti2a ia tiakina reira ia tatouH
Kia kotahi tatou i te arotake i roto i te hononga$ puta noa i te huringa o te tipu oraE
kia rite ki te inu pupuhi na ngahau i roto i a ia3 rite pana reira ki te pei kanohi$ ki
rngai$ a ki te hanga te pehi i roto ia ia3 ia ia e kimi ki te karauna ki te rangi$ a ka ki te
pakiaka i roto i te hohonu$ ara kaha$ kahore he he raorao ia te tangata ki reira
whakaroa i te ara ki reira ranei3 rite te oha atu ia puna ki te rau taitamariki$ te ngahuru
ki te hua maoa3 he moe hotoke roa$ a ka ka tFmata ki te hanga o Fresh3 i roto i te
maroke i te rau$ e tei runga i te kaha mohou ka whakatorotika ia3 kia ora i te
taura3 umherkriecht ano he creeper ki te rapu i te tautoko3 " Kei rite ki te puawai huna
puku anake i roto i te puku$ me ka haere mai te ra$ no te iriti i te reira i runga ki te
marama3 rite e haamata te reira ki te mea heke waia tomo ki te utu waka ki te
prerehua$ pi$ me pFtara3 ara i roto i te i te kaha ira i roto ia ia3 e iriti te reira i runga i
te ata3kati te ahiahi ranei ki te aroaro o te ua3 nga hohoko marama3 " . mea ki a ahau
kia mea ,i,i mo tatou$ i tenei puku katoa$ me te tetere i te huringa pera taonga
porohita roto$ ki waho o te ora i roto i te noa$ pakoko$ kau ki te whakaaro o te
sensation.
C te akoranga$ kahore he tohu o te sensation o te tangata$ he ngeru$ he manu$ he
ika$ he poraka$ he kutukutu$ he aha kite tatou i konei3 i reira he tohu o te sensation o
te kauri$ he wirou$ he rengarenga$ he kneihana$ he pkohu. Ctiia e kore e te mahara
ki te ora hinengaro o te tipu ki te ,aahiti i te kararehe$ engari tautoko. . e kore e nui te
prekereke i roto i aua tohu o te ora noa ki to tatou iho ki te whakaatu tonu i te otaota
rite to tatou mate wairua4 Kihai i matou na ttu2a whakakake o to tatou waewae ki te
e haere"i roto i ta tatou e p ana ki a ratou$ a maka ki puta ratou no te nui i roto i ki te
whai waewae noa mua ki te wairua kotahi mate ki reira. .e$ i nga otaota taea e rere
me te karanga rite a matou$ kahore he tangata krero ki a ratou i te wairua3 te hunga
huru momo$ te wahine whakatarapi$ me ata katoa o te wairua$ hoatu ratou o ratou$
paunatia e kore e nui pera ia matou rite te hunga matotoru$ e mihi tatou ia ratou3 a ano
nga otaota e pea wahangu tika mo tatou no te mea e matou i turi ki a reira. Ko
korerotia e tatou ia i te tipu i roto i te matewai$ titiro ratou e pouri$ kihakiha ia$ nga
kaihora o. Ki te no te mea atu o te tangihanga$ ki te minamina ana$ hiahia e whakato
atu ratou ia tatou ite$ kia tatou e titiro rawa pukukata konei ia iri ia nga rau$ me he e
p ana ki ki te haere4 Te hua nei ia$ engari mo phua katoa tata atu i tatou ki te
haere. &a ka meatia e kore tatou e te mea hoki o te puawai haavare e anlache tatou e
ratou$ ano he ora he aha$ ake ake hei te mea na rite ki te ora4 /e aha atu atu i te mea
ite tatou i te wairua tino kata anake i roto i tenei$ e kore e taua4 Kiria te Karaiti ki nga
/urai nei ka ui tohu me nga mea whakamiharo ki te whakapono ana3 he mea kahore a
tatou kino atu i nga /urai$ tatou i tino kite i nga tohu$ i nga merekara o te wairua ora$
a heoi kahore e hiahia ki te whakapono ki a ratou4 Kia pehea ta tatou atu e kite ki te
whakapono4
Taua tukua e porohita te ora kotahi tata i roto i te ngakau$ me te wairua$ ki te wahi e
iriti i te puawai tupu ake tetahi o taime katoa.
Ka rite ki mua ka tohe katoa i roto i te ora o te tipu i muri i taua taime hoki$ a ka
mea te reira motu ke i runga i te kaha$ ohorere$ ohorere kororia ia ratou$ ka tFmata i
anake ia inaianei te mea anake i whai i roto i te pouri$ whakawhanakehia$ kahore he
mohio ki te tino e p reira$ e tango ana i te kotahi i roto i te kapu tuwhera ano he mea
homai i runga ake i roto i te castings tonu$ he tauira o te aha kotahi e riro no to tatou
mahi ki te teitei o te teitei$ no te mea ka whati i te wairua tae noa to tatou mau
tino. Kanei whakaahua atu ma tatou inaianei noa ki ng te ,enua neiH Ko pea Tut te
puawai rerek+ ki te marama ki runga ki atu te mea puta hoki he p+nei puawai
karakara i runga i te tinana tangata$ kia rite ki te kanohi ka tuwhera mo te wa tuatahi
ki te marama4 Taiepa ia pea ratou hiri$ KikF tahi i roto i te tupu rau motu ke taa rite te
prerehua ona anake hiri$ KikF tahi i roto i te parirau tamapua4 Te hua nei me te mea
kua homai hua tatou i roto i te kanohi$ kua ngatatatata nga i roto i te pah`tanga
Autter,lies sensation mau i roto i te e piki me te pah`tanga puawai noa waho tohu o
mana2o3 i reira tatou i$ anake te sensation hiri ki reira whakatakotoria4 Kite ki te
kahore he ake kaha$ me te taonga me te hohonu pup ki taatiraa kaha hua e rite tatou
i$ e nehenehe e hoatu e matou a ia te tahi mea i te kaikakahu ia e kore e nui ngakau i
au i roto i taua mea$ e kia worein akoranga e kore o tatou densities katoa noa anake he
whakaata koma o to ratou mau mana2o o to tatou whaiaro e kore te riro ki te taumai$
engari anake. &a nui mana2o$ rite rite tatou i ki te whakaaro ia tatou i roto i te puawai
kopuku nga$ kua pono te iti rawa ia$ ae tino atu3 tangata e kore e whakaahua i te
sensation$ kua hohonu a te kaihoroi atu tetahi ratou e taea e tiro reira ia.
/eoi$ e kore ahau e te tikanga e he anake i roto i te tino pokea ana$ e kua homai te
sensation o ti2ai te whakato$ i te mea pea whakapono etahi ki te ki a ratou rawa atoa$
ia. &a$ ano$ ko te he mea tino pouri$ te sensation iti$ he aha e ora i reira$ pea mumura
atu to tatou whakaaro moe pouri. Ko te kaha me te mrama$ no te whakaturia te peka
ke inaianei$ he aha kia kore e whakapono ana$ ka ite o te tipu i roto i te te pua$ mana2o
reira ara i mua i puawai$ ka kore i ahau e ruarua te e te prerehua nei mana2o$ ano he
prerehua$ ara ahau Ka kite ano he moka4Ko te whakato i mua i tupu kwanatanga
kei te engari me te mea i roto i te huatanga rite ki to ratou puawai kwanatanga heke
mai. Te reira anake ara ki tupu tikanga$ me te ora instincts hou i roto ia ia$ e
whakarato katoa ng tupuria$ inu a taruke ana ki te ahunga rerek+$ me te whakamahi$
i na o te akoranga tona ahua ora katoa$ ko tetahi.
Ki te hanga e te digression iti$ he puawai$ me ng ngrara$ rawa ng prerehua$ i
roto i te whnui whakarara rawa ke i te taua wa$ me te complementarities$ anake e te
puawai$ tonu mau tonu tona whanga ora mua$ na roto i te nui rawa i te rite te turanga
i roto ia ratou$ i te te prerehua tona w ora mua tino huia$ kaua ranei$ kua
whakakorea i roto i$ i te iho. Ko te wairua te tipu tana tinana hanga rite ki te arapiki
tona tihi$ ko te puawai e toe taumata untern3 te prerehua rere hua tona taumata o
mua ake$ engari kakahu ratou waiwai ki a ia i roto i te rangi$ me te hanga ratou meka
tino ki te teitei$ na riro te reira hohonu rite. Ko te mau oraraa moka o te otaota$ e te
tana pikitia$ te prerehua i runga i te puawai$ i te mea i tona ahua.&a e rua tata$
prerehua$ me te whakato haere porowhita ratou ora i anake. /e whakamahara o te
ake ano hanga i taua mea$ kia. Kitea e te moka$ e ki nei mahi ia i roto i te hua
papaku$ whakaarahia ana ki te taumata teitei i roto i te mau 1asileia ano teitei
marama3 na te tangata pai i te porohita te ora i roto i te i ora ai ia i konei$ e ite La
kotahi noa te ra ara ki te kwanatanga teitei3 engari kia rite ki te prerehua e taea te
ka kopikopiko noa i runga i te puawai atu mano$ kia ai taua mea kotahi te ra ki a
tatou. Ko te whakato /e pai mamae$ ka kai atu i to ratou rau te moka. Whakaaro ia
etahiE ko te moka ririH Ctiia ka$ ki te haere mai i te prerehua ki te puawai$ kia rave i
te reira ia rite reka rite e reira ia. Ki te$ (ngari$ ko te whakato i te moka kihai i
whangai i mua ki te mamae$ e kore e taea e te prerehua ra kotahi kawea ia e pai. &a
e nehenehe ia tatou ia ,eruri i te mea ta e patunga tapu tatou ia vetahi a i roto i teie nei
oraraa i te mamae$ kotahi hoki ana ki a matou i roto i te ora o nga anahera i roto i te
pai ai. Ctiia ki te whakaaro ia tatou ia tatou$ i te puawai i roto i te kari e kore
emp,0nden rite noa puawai pepa$ pera i pai ano taua mea tino kahore ki enei me +tahi
atu whakapakoko ataahua3 e kia ara pepa puawai enei whakapakoko.
/ia e hiahia ana ki te noho i roto i te unen^o'ed hua$ ki te pai kia kaua e te puku
whakato puku ki te utu i te reira$ e kore e taea e tatou e ratou inu i enei kapu$ o te
akoranga$ uaua ki te imi3 ko etahi ano hoki tonu tuwhera nui i te aroaro o tatou$
mo2ehia te reira i to tatou hi2oraa i. /ei huihuia ake i te unu o ratou porohita ora
memeha noa i te ng torutoru tata atu.
/e aha te kararehe hanga i te tahi mea dewdrop3 atu te ruru reira i te reira$ e huna i
te ua. Kowhete ano tatou i$ to tatou ki te /atupatu i roto i nga taura$ e whakato ana i
runga i um1rellas ki te paruru ia tatou i te ua3 atu te ringa$ e whakatokia otaota rite ki
ng mata ki te hopu ia ia3 ia whrangi horahia ki te hanga koe i ite noa
tuwhera3 anake te puawai$ te tikanga atu hoki te ora i roto i te marama kua anga mai
ki te kati ki te ua$ i roto i te kia muri i te ataahua atu ki te whakatuwhera an3 te tipu
katoa ko i te tomairangi$ me te ua$ te huru o whakahauora. Ctiia e kore e he ki waho a
matou tenei katoa. /e aha ta tatou e whakahauora i te otaota kia he tika w te
,aaneheneheraa i mo te puku o te kiko ptau spong'3 Kia pera me te ua ki te me te
tomairangi hanga whakarihariha mk.
Ko te tangata ahu whenua pai o te akoranga ano hoki e p ana ki te ua$ no te mea
rere ke haere mai ia ki tona kotinga$ a tatou$ no te mea ia matou ua kui i te puehu$
me te hua e homai he ahua hou3 Ko te hari autaki anake$ engari e3 e kore e whakaora
ia tatou i te uiraa o te oranga$ e te hoki titiro whakamua tika ki te tomairangi$ me te
ua. Ko tenei$ e rua pai tahi i roto i te ataahua tino. ( kia no te mea o te ua ka
whakanuia te pai o ona purapura$ me te rite te tikanga mamao o tona hiahia$ ko te
kaingaki whenua3 inaianei pai$ ka hoatu e nga purapura to ratou pai ake te oaoa tika ki
reira. ( tatou ngakau ki te horoi atu te puehu i te rori$ me te mara atu3 he kaihoko
mamao ano$ ki to matou hiahia te whakatairanga i3 he aha tupu i roto i teie mau
huarahi$ i roto i +nei whanga$ ka whai i te tika$ pai e horoia e te puehu atu e te ia.
Kahore rai$ ki te whakaaro$ me kotahi te mea kahore he raru ki te rongo$ i te ka
pata o te tomairangi i roto i te takoto i te ata i runga i te tipu$ na2u ia mana2o ratou i te
wahi tautau kurupae$ a ka kake te ra$ e ia i te Donnen1ildchen reira$ ano he wahi
kurupae te mohio wera$ me te ka ite pehea reira ta wegleckt te tomairangi. /e k+mu
orotika o sensation$ i runga i te huruhuru kararehe e kore e taea te tango noa
wahi3 &a$ Wiri ana ake pata tenei tomairangi huruhuru i3 reira hanga te whakato ratou
ringa tuwhera$ /eoi. Ko te kororia me te nehenehe$ e kua waho o te 1eperlte nga
wiwi mo tatou$ ko$ whakaaro ahau$ noa he whakaata waho o te hari wairua e kua roto
ia. /e pera nui oe e ki te whakaaro i taua$ tena ko tenei e kore ano hoki e whakaaro
ahau ki te whakaaro i te tutukitanga iti$ e ko te reira i na parau mau. . ti2a ia tatou ia
hiahia aha ki te korero ki te potion wairua m te wai mere$ ina e kore utu ki te wai$ he
potion wairua ia tatou4
Kite ki te tomairangi$ me te ua$ kia mau ai ki ki te hau. ( mea nui ake o whakatangi
atu te reira i roto i te noa$ no te o nga otaota$ kahore e nui ake i to tatou matau o tona
mahi. Ko te aha te tiaki ratou ratou ki kahore he whare$ kahore he koti$ kahore koki
pepa$ /eoi$ engari he noa waho$ piko$ me te honga$ nekenekehia ana$ me te wiri i roto
i te hau. Ko te take i whai pakiaka e ratou i roto i te whenua$ ko te taua ano tonu
tetahi huaki kaha ki runga ki a ratou ka rite ki runga ki a tatou3 ki te pakiaka nui wiri$
nga wiri rau me te hamama. Te tikanga e ahau e pea te whakato i konei tonu pai e
mau ki a ratou he tikanga kaha$ rite ka e tatou i te hau i roto i tona makawe. To tatou
makawe he wahi mate o tatou3 nga rau o nga otaota$ engari ngahau3 e kore e rite ki e
tika ana m te ,ariiraa i te ru to tatou ngohengohe$ hanganga wahi te
whakapuakitanga$ te tohaina i te ratou$ kia rite ki to ratou kakau mr te kakau
ranei. To matou anake i te torino iti i roto ia tatou$ mau nei i totoro ru i nga ngaru
rangi. Ko te tipu hei timipera ma te taha$ me te roto i p+nei te torino ki te hau3 a ka
rongo tatou i nga tangi waho te korowhio o te hau i roto i nga rau o te rakau$ kia rite
ki te kore te whakato ano he te mohio i runga i te roto. Whakaaro koe e whakarongo
kahore tetahi kahore ka tararua tatou i te kirinuku pakeke o te taro ia tatou i ki roto
rawa nui e whakarongo i te reira. .hakoa i roto i te hau huru marino$ ka te hukarere$ e
kite tatou i nga snow,lakes ki runga$ a ki raro$ a ka hinga a tawhio noa. /e aha ite
tatou i o tenei kaupapa rangi4 Kahore o matou wh+kau ki te rave i te reira. Ko te tipu
ko te okana rawa ki reira pea3 te kaupapa iti o te rangi hopoi mai$ engari te wiri iti$ me
te piko ia ia ki waho$ te mahi i roto i te katoa3 no te mea e kore te wiri anake$ ko te
tuku e te reira. Tenei he piko rau$ pera he constricted ano kotahi ara$ a nga inu i puta
noa te whakato katoa$ e pera iti$ haere rerek+. Kustles te hau kaha i roto i te ngahere$
ara tango tatou rawa i oke ai ite i te wairua o te natura rr i roto i. . i roto i te pono$
kua tae mai i teie nei i te rakau$ me te puawai o te nui aho hapa wairua ki taua te
takaro e te hau. Tangi ia aho rerek+ no te mea no te hanga te rerek+ ia ki reira$ a ka
whakarongo te .tua$ ki te k+mu whnui i roto ano.
. ,eruri o te kakara. .tu Kia pehea te reka kitea ki a tatou3 engari ka ngaro kia
kakara katoa e kore e he matapkeretia e haere mai i roto i te ta tatou mau ihu3 tenei
wahi o tatou iti$ /eoi$ ko te puawai he tahu kakara$ te tino4 Te tangata ite i reira he
tahi mea indescri1a1l' KareKano$ KareKano i roto i te kakara putiputi3 engari e noho
ana mo te kotahi te mea iti ma,akamatalai3 ake o tona pai utu tatou i$ e matau tatou e
nahea ia oaoa i te reira$ a e kore e kotahi meneti rite matou ki te pupuri i te ihu ki
runga ake i te puawai$ na kua whangai ana matou ki runga$ neke ki runga ki3 heoi
kakara te puawai ki runga ki a ki runga ki$ me te mea i ia ki te whakatau ia i te mahi
pmau. /e reira he paowa ana he patunga tapu ki te .tua4Ko te aha e taea e tavini i
te .tua$ i te patunga tapu e kore te e kawea mai ki a ia e te te wairua4 IneNplica1l'$
neke atu i te hawhe katoa i roto i te noa$ ka$ e kore ake nui hoki tona ake whakaaro ki
ko te kakara o te puawai ki reira kau ki o etahi atu$ e kore hoki ona ake whakaaro
ki3 te mea he aha e tatou i$ e anga ana i te puawai ora rite waho$ koa ai hoki i ona
reka$ iti ake atu i te tawhiti o te mea kua koa i roto i nga puawai o e ora iho. Ko wai i
rongo a ake ake himene i te waiata reka$ o nei e te tangata nana te waiata reira ua e
kore rite ki te tangata e rongo i te reira$ ina koa$ ki te kahore te mea i te wairua
whanaunga4 ( kore tatou e na reira ano whakaaro e te puawai o te Whanaketanga i
roto$ me te matamua o te kakara reka o tona roto ki rahi puai rite ite tatou i ana ng0
pukenga o waho4 &a ringihia he kapu tenei hinu kakara ano hoki i roto i te mano atu
chalices$ a ka tango hoki i te kapu i te reira hoki i te mano atu chalices. Ka rite ki te
kohu e kitea e kumea te kakara i te puawai ki te puawai$ me te whakatangi ano i te
hau ia tae noa ki tua atu hedgerows me o matou tohu mara. /e maumau rawa
tenei4 (hara anake konei tino whakamrama hongi ki runga ki nga puawai aha$ a ki
runga ki$ /eoi$ e haere kore tetahi i roto i te kari4 Meinga haere koe ki tetahi ki tetahi$
kia$ ia titiro ratou ki te i whiriwhiri ai. Ia puawai wairua$ ano i te te mea haere mai i
nga puawai atu i tona matapihi$ ia ,arii i te tirohanga o te mea kei te haere i runga i
roto i ia puawai atu wairua3 kia rite ki te kupu e rongo tatou i$ hua i mana2o hngai i
roto ia tatou$ kia rite ki te hunga nei te ,aaite ratou etahi atu. Kupu$ rawa$ he ahuareka
ai Tete i nga karere titorehanga ki uta anake$ he aha kia reira iti kakara4 Kupu mo
tatou$ kakara mo te otaota3 nei i .dmittedl' kahore e matau inaianei na$ he mea
hinengaro ki te whakawhiti i taua kupu3 engari i reira ko te kotahi anake te whakaaro
ki a te tahi atu wairua ki roto ki reira$ e kore e he ongo4 .hakoa kahore he ano
puawai koreami$ engari e kore e kararehe wahangu rawa4 /e pono e kite i tatou i
kahore ihu motuhake i te puawai$ ki te hongi3 engari kia rite ki te katoa i hanga reira$
ano he kapu$ heke kakara$ reira ano ( puta rawa hanga ki te ,arii i ia ano$ na noa$ me
te whanui$ me te tuwhera$ me te ngwari horahia ana e ia ki a. . ,eruri i anake e kore
matou e mohio i roto i te i to tatou iho rohe iti rawa aha te ihu i roto e taea te kakara$
he aha kia kore nga puawai mata i roto kia tika me te e taea4
Kei a tatou a nga kararehe$ he huna te okana ol,actor'3 hoki e to tatou i roto i te
tur1inates ore whakaaro motuhake ki te whakapiki ake i te mata kakara"te whiwhi3 i
roto i nga otaota kihai i hiahiatia o p+nei tinihanga$ no te mea tika he tuwhera m te
,ariiraa i te kakara o te puawai katoa. /e aha te whaiaro"rite atu kotahi te whakaaro
matua$ e taea tonu te mahi i te reira i roto i ohie mrama puka atu he aha kia +tahi atu
awhenga rite te whanga taha.
( te kakara tatou ki te pangia e$ a he aha e kore e ti2a ia tatou whakato enei
whakawhirinaki hoki i roto i to ratou ara$ no te mea e noho na nui ungeschmeckt i
roto i te natura$ ki te mea e kore e tika i te otaota ka whakamatau4 Te tangata$ pai te
kararehe ano otaota me +tahi atu kararehe anake3 te tipu oaoa mea katoa e te tangata$
e kore e kararehe rite3 ae tino rite ta ratou e rahihia e whakahawea. &a to tatou i konei
ano a Tpiri$ ki te mea ke atu i taea ki te reka o te whakato$ a anake kotahi"hawhe$ ki
te kore e taea e ratou te reira i te kararehe tonu. &a e kite matou i$ ano$ e ia whakato i
runga i ona hua$ i hanga te kwhiringa kei roto i te ng matkai. /oki te papa taua
takanga mai Miscellaneous rerek+ otaota3 te parau haapiiraa o te hua hurihanga mei te
ki te Great3 &ganatanga o naturalists kua oti te whakamatautau ki roto i te iti. ( kore
nga otaota katoa reka te rite kahore katoa e aroha ana kararehe i te taua. C te
akoranga$ kua ona niho$ kahore he arero te whakato3 otiia e kore e nga muka pakiaka$
nga rau$ e utu a ratou kai$ ka mitimiti ake$ he arero4 &o te mea e matau ana tatou e
kua atawhai te reira na roto i te rau$ $ i roto i te pakiaka. . he aha e tararua ana te
kai$ ki te matau ana ratou ki te hapai i te hunga kahore he niho4
Ko t+tahi e ai taE e kai te tipu i runga i mate mat pararopi$ korero e kore e pera tino
e taea te kawe atu ia he sensation ngahau rite te kararehe e pai kua meinga mat
organic4 Ko nga otaota ,aaineine i anake te mate ki te whakawhitinga ki te ora i te
aroaro o3 engari ko tenei tukanga kei te ara tonu ki runga ki te atamira waenga i
waenganui i te ora me te mate. 7i ahau$ heoiE e kore e whakakitea atu ai ivi$ meinga
te hunga mate ki te ora$ i to tahuri ora4 Ko te whakato hanga raw te whenua$ te wai$
te hau$ me te rauemi pirau hua kororia me te tae3te kararehe e te torutoru noa i
mahue ki te mahi i ki na tahuri te taonga kua hinga ki te ora me te te rauemi i roto ano
ia he. Ko nga wahi katoa e kite ia tatou e puta paku ia ke ki te rauropi$ kei te reira e
hiahiatia ana i te nui o te kaha te ora ki te rutu i te reira$ te hoki i tahuri atu te reira ki
te ,aaara i sensation. &a$ te tikanga i ahau$ i te ture o to tatou iho kaiao titiro ki te rapu
kaua e iti$ engari kaua ake sensation i roto i te whakawhenumi o ng matkai i roto i
te otaota i atu i roto ia tatou ia tatou.
I te pae hopea$ whakarpopoto tatou i te mea pea i te teitei mo te whakato$ te
marama$ ano i roto i te kanohi. .no e aro ki te marama o matou kanohi3 e kore e tenei
unen^o'ed ka te whakato hoa kahore e p ana ki reira. Ctira pehea rerek+ e oaoahia e
te whakato$ tona katoa te ora teitei i roto i te marama o te ora4 Ko wai o tatou kia
titiro i te ra ki te kanohi tonu4 ( kore te ra$ anake te mea whakaaro reira$ maia tatou i
ki te titiro. .e ra$ ki te mea ki a tatou i runga i te akitu$ e tuu tatou i runga i te ptae
ptae ranei. Ko rite ki nga kararehe$ ano he katoa. .ra te ekara i te rere ki te ra$ &ick
,aaho2i tona kiri ki runga ki te kanohi. Ko te puawai$ engari te mahi kia tino ki te
marama ki runga ki$ pera ko te marama ki te tuwhera kau3 Ko te ake ko te marama e
whiti ana i runga i taua mea$ i te ake oroko ake /eoi$$ te atu kati tatou i to tatou
kanohi ki reira3 a ka hikaka reira whakamiharo hari$ me te meka i to ratou he anake
muri ano te ,akaivi,o2ou o ua me te tomairangi. Ko kia waiho a reira katoa ano e kore
e te tono ki te nui. Kia anake te mea i ora i kite haunga te ra atu$ kia take i roto i te
ururua o te mahana. (ngari te tikanga e ahau$ ko wai e ahei te titiro atu tika i muri ki
te ra$ tika io te meka e ia tona whiti atu piti atu i te tangata e hiahia ana ki te kite
tonu ki reira ranei.
/e pono e te whakato ano e kore te kanohi$ i hanga ano he tatou3 e kore te tikanga o
e te whakapakoko o te taonga i roto i te me te ki runga ki a ia te panga o rite i roto i to
tatou kanohi. Ko te aha e me reira e ratou4 /aere tika ia ng kaua e ki te rere i te
taonga e kore e roa rawa i muri i te pera me ta tatou e rave. &o tenei whakaaro$ ia
tatou ia me o te akoranga kia haere i runga i te ahua o nga taonga. Ki tana mea katoa
e haere mai ana i ratou te mea e hinaaro ratou. Ko hei utu mo o nga taonga i te ra e
whiti ana$ e waiho hei te ra 1escheinenden ano$ a ki te waiho i te taua wa ara te
ahanoa mahana. (ngari no te tuku i te pikitia taahua o te taonga$ ki te peita i runga i$
pera me te tupu i runga i to tatou retina$ pania e ratou ratou i roto i te mori arata2i
karakara incarnate tenei$ me te mea$ i roto ia ia. Te tipu marama3 taruke ia ia atu te
tae3 e tunu i te reira i roto i tona waihonga me te kakara3 ,erments reira$ ( putapu reira
nga mea katoa i roto i reira3 mura ratou i roto ia ia i te nui haere mana2o o to ratou
oraraa ake hipoki$ ka kua puritia ano nei te pnga o te /upirimi ki ia. Titiro ia e te
titiro ki te ra$ pera ki te korero$ ki to ratou .tua kanohi$ he kanohi i roto i te tini mea o
tona kororia$ ka ko pono tino te ra$ he kanohi e tiaho o te .tua$ i roto i te nei ia te
hua me te te mea titiro ia ano ki a ia.
Kua mea a Dchelling te whakato e whai mahara$ e koropiko ratou ki te marama kia
rite ki to ratou .tua. Well$ kahore hoki ona mahara whakawhanakehia rite$ pera me to
tatou he$ kia ano ratou te riro i te tikanga i roto i te kurupae o te ra$ e whakatika pai
runga ake to ratou ao maori mua rite ki a tatou ia ,arii i te hanahana i roto i te
hinengaro. " Ko te whai mahi i whai kupu prett' tai2o ahau i roto i te o /egel
!hilosoph' o &ature 8p ;>=?E
@I roto i te ahiahi$ ka peke koutou o te whrangi Morning i runga i te wiwi ,lower'$
ka taea e kite koe i te torutoru$ pea kahore he puawai$ no te mea kei te anga ana te
katoa o te ra$ ka titirohia i ni2ai to te taha ahiahi katoa ki tonu i te puawai ano i roto i
te ata i runga i te papa karaihe i te mea wawe reira. Ka taea te kite i te ata e haere mai
ana$ kahore he puawai$ anake$ no te peinga o te ra$ tahuri ratou ki te apopo @. " ( kore
e /e hua$ me te mea e puritia ana nga puawai o te wiwi vespers Uommunit'$ a ka$
tonu ki tona mata ka tahuri ki te .tua$ hinga ana moe4 Ctiia e kore e te .tua e tuku ia
ia moe3 hinga ano a ano ratou i roto i tona rapu$ ka kitea i roto ia ia e haere ana i
runga i to ratou hari. Ko Ko te aha ia puku i te po ki muri ia ratou$ ka oho ratou i roto
i te ata ki te pire whnui$ me te uiE Kei hea ahau4 &a ka ia tahuri tona matenga tae
noa ki kitea e ratou ki a ia$ a inaianei haere Oail' ki a ia.
/e pono e kore te katoa otaota ki te puawai titiro tonu ki te ra3 te tini o te hunga i
taua pikitanga3 ae reira etahi$ iriti i ratou i roto i te ahiahi$ me te ata$ tata i mua i te ata
ranei. . ,eruri o te Kuini o te !o.
>?
Ko he ano hoki e kore e ki te mea e nga ahua
takitahi$ me nga i roto i te Flower' kawe reira ki te tihi teitei rawa o te ora te
marama3 te teitei o ia ahua i roto i te taea o te torutoru noa te iwi. Ka rite ki reira he
torutoru nei tahuri rawa ratou wairua ki te .tua$ me pehea torutoru ka whiwhi ra
kotahi kia kite i reira katoa. Ko nui e te reira$ engari whakaekea te ,aingamlie i roto i
te puawai kingitanga$ ki te haere ki te oaoaraa nui me te tino ki tonu i te marama$
engari wahi atu. Kia tairongo rawa ki te marama +tahi puawai$ pera me etahi kararehe
haere p3 engari ko te meka ano e nga puawai he konei te mahi a rerek+$ me te maere$
rite nga te tangata$ me te he ana i nga kararehe motuhake ki o ratou mea akiaki
sensation$ whakaaro te marama ko te tino he ,aaitoitoraa i taua mo te otaota.
>?
Ko te Kuini o te grandi,lorus &ight Uereus$ kita ka tuwhera i te < karaka i
roto i te ahiahi$ ka kati a tawhio noa po3 ki tenei puawai ahurei kua tonoa atu
ana e ia. Ko te puawai o atu ringa e rave rahi ra Mesem1r'anthemum
nocti,lorum oroko muri i te tahi atu i roto i te ahiahi i te < karaka$ me te kati
ano a tawhio noa X ranei < karaka i roto i te ata. .no$ i reira e te tahi atu rite ki
te puawai. 8Oecand. !h'siol. Ctaota II. D. >< >I?


!ehea kia nui atu te ,au,aa o te marama mo nga otaota i to mo tatou$ hua$ ki te
kahore te ahunga tango ratou ki reira$ ina koa te meka i reira he nui atu te puai na
ketia tukanga ratou ora katoa atu tatou. ( kore matou e tupu rerek+$ e kore tatou e
manawa rerek+ i roto i te marama ka rite ki te kahore te marama. Te kore te Trace me
te ng koretake te mori arata2i na roto i to tatou kiri3 anake he tairongo ki te huareka
mohio te kanohi. Ko te whakato mana2o runga i to ratou mata katoa o te attraction o te
marama$ p+r i te kore o tenei ,aaitoitoraa. Ko ia nei ratou tahuri matomato$ he ia te
tangata e tupu ia ratou3 no te mea kahore he marama e noho nga otaota ha ma$ e kore
e whakawhanake puawai. Te kore e ,aarahi te marama i ona whakaetonga$ te otaota e
mutu te ki te hoatu te hau o te ora ko$ he roa$ me te kuiti$ me koma$ hei utu mo kaha
mat kaha$ me te kawa hua i ngwari$ me te reka anake nga wana. Tetahi atu kurupae
te tae e tetahi mana i runga i te tukanga ora o te tipu. Ko te pua whakamhio tetahi
ora tonu i roto i te marama ka rite ki te otaota matomato3 hopoi ia rerek+ i roto i te V? $
tahuri te kore reira$ e orahia ra rerek+ reira. &a$ ka kitea e tatou ia tatou iho$ e te mea
,au,aa$ e tika ana$ ko te whakahihiri i te tiaki mo te me te matomato o te ora te atu
ano hoki$ tei runga i tona maoro i$ kore tona tini o te ora tonu ranei te putanga o
mana2o e matea motuhake i runga i te aha ranei ki te kore tona tini ranei ( p ana
,aaitoitoraa ora3 ka mohio a te atu etahi i nga whakatikatika o te ,aaitoitoraa i te
katoa. Ko te kupu e nehenehe ia tatou ia amo i hoki e whai i te marama o te tikanga
nui mo te sensation o nga otaota$ a e tetahi momo rerek+ o te puawai atu i nga rau.
V?
pau hora te pua i roto i te marama$ i te whakawhanakehia p+r i te otaota.


!ono taea e totohe tetahi e te meka i te puawai he pera mea whakakite nui$ a he
wehi he hakari i te mori arata2i$ te nuinga ki te ttohutanga nui mo te taua marama
tika korero3 no te mea kua matapotia tatou i ta tatou mau kamo tata ki te r$ tatou i
tika whakaaro i te tohu te wehewehenga o te aau mahora e nui nei hoki. Ka kite raia
tatou tata$ na he utu mo te ongonoa nui noa he tiaki nui o te ttohutanga$ to tatou ia
ite i te whakato. Cia mau$ i te manawanui mama o te r i runga i te wahi o te tipu i tei
anake i runga i taua ia ia ki a ia irrita1ilit' allver1reiteten mo te marama e kore noa
hoki i te whi kotahi$ tpiritia he i taua taputapu marama"aro rite tatou i roto i te
taputapu arotahi o te kanohi. &a tenei te ra image me te kaha$ i runga i to tatou retina$
anake te pukukino ki a tatou$ mo te wahi marama arotahi$ e ite tatou i mohio$ he
kanapu nui3 te tipu ohaoha ano karaihe mura p+r i waho ko nga wahi katoa pukukino
te marama$ engari mo te taua take tino kahore ia he pena ngwari i raro i te rangatira
mo"whakaongaonga o te pwhi kotahi. ( na tatou i roto i te tahi mau mihi ki a ratou
tino nui te kauaeroa. &o te mea tei ia tatou i te aravihi no te kite marama$ ngaro o
tatou wahi nui i te wa$ he wahi anake o te kanohi3 &a$ i te wahi i haere mai ki te
whina o horihori$ na ka tatou i te tirohanga ki a to tatou kanohi3 e tauturu i tenei
engari ki runga ki paku rawa nui$ a ki runga ki era atu o nga ringa hiahiatia reira
rongoa horihori ano. /oki e hiahiatia ana tuwhera te tohanga noa ohie o te tipu ki te
marama i$ e kore /eoi Uollection twhaiwhai$ ake e manukanuka$ me te
KorrektionsmaRregeln tiaki. C te akoranga$ e taea o te kanohi$ to tatou tahi atu mau
mea o te uara noa ki te kohikohi i to te marama$ a ki te whakarite i te reira i roto i te
whakapakoko3 engari mo tatou anake$ ko te reira tenei uara i tetahi e waiho mo nga
otaota.
I muri nga mea katoa$ ka mea ratou$ engari pehea$ te rawa$ ki te tango he aha e kia
he pono rite whakatau ia tatou anake te whakato$ tonu nei e tu ana i roto i tetahi take
raro i te piira ki to tatou mau mana2o3 inaianei kia ratou e rave i te reira nui kaha me te
taonga io mohio atu i te tangata me te karareheH &a i pai a reira pono$ kaua ki runga
ake i ia tatou3 kia kaua tatou e. enei$ me te hunga anake Tuhinga o te mohio te mea
mana2o ia taha katoa$ tino
&a$ i roto i te meka$ e whakapono ana ahau e te tipu ko te teitei ake i a tatou$ i roto i
te tika a hei kingitanga iti. Qust no te mea kore he ora i te pae varua teitei$ kia te raro$
i te auraa o te ora$ te ahu whakamua ki te tohu o te whanaketanga ki a ia$ ngaro
tatou. Kei a tatou te tikanga o te ora$ ki te mahi ki te ora teitei anake i roto i te tipu e
pei kia tona mahi takitahi ko te./e ana koutou$ ki te whakaaro tatou i taua hua i te
hiranga o te par i roto i nga hononga mea hanga he hohonu iho i tetahi atu. ( te reira
mea katoa i runga i$ te reira noa ki te whakaara i te taumata o raro ki te tihi mo
ratou. &a nga namu honu$ engari i roto i te tahi mau tikanga i te ekara3 ka hongia e ia
te wai i waho te kite atu3 a te woodworm ma$ me te ite nui$ pai atu i te tangata3 Ko
tika i reira e$ e whakamatau ano te rakau ia$ te mea kei te puhuki te arero tangata. Te
tikanga e ahau$ e ora ana tika$ me te kohuku ki te whenua$ te wai$ te hau$ me te
marama te whakato$ e pai ai kia ratou tino tuwhera"whakaaro mo te sensation o ng
whakarerek+tanga katoa i roto3 whakaohokia engari tino katoa i roto i te tukanga
ratou ora i roto. Ko pehea tawhiti e kore ia e me a ratou mahi katoa i roto i te whi$ e
kore e kia haere i te reira tawhiti ki to ratou sensation i roto i te wa$ e kore
whakarunga$ e ora te awa tae noa ki te whakaaro$ e kore e whakaaro ana i te katoa$
engari ka$ ranei i roto i te hakari $ titorehanga$ me te ,ariiraa i whawhai na ki te. .no
kia waiho koutou whakaaro i roto i te whakapakoko motuhake. Te whakamrama i
ahau i tenei tranga nga otaota i konei anake3 Ko te muri mai i te reira 8%I? atu e p
ana ki taua mea$ ka ki atu i te reira. Ko etahi e$ te mea e hinaaro tatou ia te whakaora i
te tahi noa tohu sensation mo noho o nga take tino kaha$ tino ataahua hoki noa ng
tohu o ratou wairua i te otaota3 ae kore e pai kia utu$ te raruraru$ tae noa ki te korero
o. &o te mea whakaatu reira na pai$ e tenei te papa tino kaha$ me te ataahua i roto i te
ataahua me te herea kaha o te tirohanga taonga e p ana"whaiaro hihiri o te taiao$ e
whakatika ka tatou i te hoP ora wairua whakawhanakehia i muri i te whanaungatanga
katoa i reira i te tangata$ me te kararehe ora$ he puta $ noa iho$ me te incompleteness
e taea e matau an tapiritia ki reira. &a$ ko te rahi o tenei puta$ kihai te mea i
whakakiia e ratou i te kingitanga whakato. Ko mori anake ki te puawai tonu
tenei3 engari e hiahia ana matou ki te kapohia ia i te tini mea katoa o nga rau$ me te
waiho i te tahi noa ptawa. . hei te mea noa e I tatari matou ki te tahi mea pea nui
rawa i roto i nga otaota$ na te reira i te utu tika ngawari te hoki e rite te roa rite tino iti
rawa ako i roto ia ratou.
V. Phua o te otaota.
Ia whakato mea$ whakanuia nga tangata katoa ki tetahi i roto i te marama o te
rerek\tanga i phua takitahi ora te akoranga pai ano i roto i te mana2o tonu e taea e te
wehewehe kupu.. ,eruri i .uricula$ ko !rimula3 Ko ratou o$ kotahi seN$ a ia hanga
ana e ia he atu mata katoa. Iv' me te waina te hua e p ana$ a ka ano te mea he
phua rerek+H &a ara wehe mamaoE a rohi$ he rengarenga$ he tulip$ he puru3 " /e
oki$ he wirou$ he 1irch$ he kauri3 " Ka rite ki wehe katoa na takoto. &a ka ano ia te
pera rawatia whakaae i roto i te huru ki ia$ pera rawa i roto i te kotahi i pokepokea
ai. I roto i te te mea katoa pai$ te wahine whakatarapi whakato3 nga mea katoa riu tino
i roto i tetahi atu3 nga mea katoa i roto i te tino$ e maro3 i roto i te katoa atu ngawari
me te tuu ia3 te tetahi he take wehewehe me te wehewehe ano$ me nga wa katoa
wehewehe me te sp0ltend hou3 te atu taumata$ ko 2me te totoro noa3 .hakoa i roto i
+tahi ng whakah+nga i te tFariari$ engari tenei te pai ano herea ki te ongo
whnui. Katoa o nga kupu$ engari e kore e tae te reira whakamutunga3 a ki te maha
ng tipu he$ no te tona huru e tu tatou i kore kupu kapi whakahau$ ia ia ia ano e
whakapuaki ia i runga i te nuinga o tino i roto i te ,eruriraa no te to tatou mau mana2o.
Ko te tahi mea nei tino rite rite i roto i te ,aaiteraa huru o te iwi rerek+$ kia ara tino
whakatika te hinaaro ki te whakataurite tahi o ia. &a ka whakaritea te rohi ki te te
kotiro korria$ me te kotiro korria ki te rohi3 te rengarenga ko te rite ki te anahera
ma i roto i nga puawai$ a ka whakatairite i tatou i te kotiro parakore melahi rite ano ki
te rengarenga3 rite te Kuini noa$ me te tulip$ he tamaiti tano$ me te puru$ he tangata
kaha$ me te oki mahara ngwari me te rite tahi e te tahi. 8. . ,eruri i whiti FreiligrathE
te utu o nga puawai?$ o te akoranga e waiho reira noa ki te tamata i te kitea phua
whakato katoa whakamuri i roto i te phua ranei te tangata3 Flowers$ e kore e tika te
iwi rakau3 anake i konei a ki reira kite tatou i te predominating he tohutoro$ engari ko
te taa o te atu ,aaite e kore oti e kore e hipokina3 engari e kore e ki$ engari i roto i te
huru whnui e pera te taurite ki u tnga o te tipu$ me te tangata puta noa i a ka tu ki
te p+nei ng tohutoro marama i roto i te taipitopito.
&a$ i te ,aaiteraa i roto i te phua te tangata he mea$ engari te ,aaiteraa waho o
ngako tona wairua i roto. Ko te kwae ako me te peculiarities takitahi o hapu i roto i
tenei whakapuaki tahi te wairua tangata$ haere mai ki te mata$ kitea i roto i te tahi atu
wairua ki roto. Kite tae mai matou ki te whakato i te ,aaiteraa rite$ kahore hoki te tahi
mea e ng)kaunuitia$ he aha mau parau e ki kia riro3 ,aaite hoki te kwae me te taa
takitahi o tetahi mea i konei3 he whakapakoko whakaata i reira ki te kahore i muri i
kite i konei4
Mea ratou ko te kFanga$ te whakaaro o te whakaaro te ra2i$ e puta i konei. Well ae
ra$ engari he mea i te whakaaro ,akalangi te wahi kahore i muri i te reira. Qust e kore
noa i roto i te wairua whnui te nuinga e te mea i reira he whaiaro$ t5na i te ora iho ia$
auaha$ e tohu ana i te huru o te tipu me pupuri i tino.
Cia mau$ kua whakatoatoa nei te reira i tino rerek+ i roto i tenei me te otaota i te
noho tahi o tatou mahi toi$ me te taputapu. .hakoa i roto i enei$ kia ratou tetahi$
engari oa$ ka taea e pono kitea e koe tetahi mea takitahi motuhake me te mea hanga
kitea ia ratou i te kotahi i pokepokea ai e ratou3 te tahi mea pai$ tahu$ pakeke
taumaha$ Taekaha$ huatau$ ka tohe$ haamana2oraa o te wairua ira tangata o te huru
taua ranei. Ctiia e matau ana tatou e kua whakatokia ki runga ki i nga ringa o te iwi ki
reira3 kawe ana te reira i te huru tangata$ no te mea kua riro te reira i tona huru. /anga
Ko te whakato kua ia ranei kua hanga e te .tua$ kia rite ki te tangata3 &a e kore e taea
tona ,aaiteraa phua tirohia ki te manene$ engari i roto i te wairua$ motuhake anake$
no te mea ko te .tua te kaihanga o tona wairua ake.
Ko te whai pnga tenei$ e ko te moni whakatupu i tango ia tatou i roto i te puawai i
roto i te ora$ i roto i te whiti$ he nui livelier$ ake tino ka tango tatou i runga i te
whakapakoko$ he peita$ e i muri katoa ai titau mo te moni whakatupu ake wairua
teitei. Te aroha te tahi kotiro ,aaho2i ona puawai i roto i te kohua$ i te matapihi$ a ka
ringihia ana e ia$ a ka horoia e ia atu te puehu$ a ka tahuri taua mea ki te marama$ a ka
ui te kari$ pera me tino ki te mahi ki a reira ki te aha te tiaki$ me te3 a .uricula
!elargonien*ucht ranei hanga tokomaha$ he hari rite rite tetahi tupuranga kotahi
kerer. Whakapakoko$ ka taea e peita pai whakapaipai i to tatou ruma$ i whai ahua ai
to tatou ,eruriraa3 engari ara e kore e pera e ora ki a tatou. Ka mea ratou i te ahua ki te
mau ora ,aahema ia tatou3 !lants tupu a peia3 tenei titiro ano he ora3 !ikitia$ me
whakapakoko e kore e te. &a$ i roto i te meka$ te korerotia$ engari i te wa ano i te taa"
hanga3 e kore e nuka ai ia matou$ engari arata2i ia tatou. Qust no te mea te ora te tipu e
tupu i roto i me te puku$ te peita$ te whakapakoko kahore e puta noa i te t+tahi atu$ ka
taea e amo i e koe ano hoki i roto i te whakaaro ki te wairua3 te wairua i te roto i te
whakapakoko$ ko te noa te tangata iwi ke3 e takoto ana i roto i te puawai$ kotahi
ake. &ature kua tika te mua i te aroaro o nga tangata$ e ratou mahi toi$ OD nga
kararehe$ ng tipu ara ora$ he.
Ko aroha rawa o taua tangata katoa$ ki te te tamaiti tika na ora$ me te mana2o
pmanawa rite tona whaea e kore$ ko te whaea i ahei te kahore he aroha ora$ me te
prekareka ki reira. . mea ana ki a ahau ki te takoto i roto i te hononga ano$ e kore ai
e tatou i hiahia ki te nui wairua mo nga puawai ki a matou$ pera me ta tatou e rave$ ki
te kahore noa pera nui wairua i ratou3 whenua noa tonu ratou$ engari i tawhiti atu i to
heheu mai i to tatou pnga ki a ratou3 engari no te mea kei te tawhiti atu i te puawai
whakamahia ki a matou anake$ kia rite ki taea e tatou ngwari matau i te ,aaiteraa o
tona wairua$ e rite ana ki te whaea o te tamaiti. Ko reira he pera nui no te reira tonu$
ki te hanga i te ara iahiko mo te k+ne maha ano hoki.
( kore e haere ki roto ki te ngakau o nga mea katoa e4 Well$ na whakamatau tatou i
ki a ia e ia i oke ai$ engari e. .hakoa philosopho i$ i waho i te whakaaro o te tino
wairua o ng tipu i raro i whakaritea$ i roto i tona hua motuhake o te huru$ me te
arepurepu o te hinengaro tangata i te tairitenga o nga otaota whakaahuatia$ i kitea
pera ano te ,aaiteraa o tetahi i roto i te tahi atu. @Mai ta te whakato$@ ta #ot*e i roto i
tona korero i runga i nga tikanga o te ataahua toi 8p.==?$ @whakawhanakehia i ratou
iroriki wahi katoa o tona ahua ki tona ake kaha peia inwohnender$ a kapua$ me hau
kore ratou$ meinga te tahi atu$ rite ratou ,aaotiraa$ ko$ pera hoki tau tino ia wairua
takitahi ki runga ki ano$ he maka o te katoa katoa$ e ahakoa e taea haehae mana waho
i roto i tona vorteN$ engari e kore e te huri i roto i tona matua ,au,aa @. " Well reira$ e
mea ahau$ ka ko pera te ngakau i roto i a i te peia ano he whakato$ he aha e kore e
taea e noa te whakaaro kotahi te whui o te tipu4
&a ka rite ki 8page VI? e kF anaE @&a roto i te taua tokonga ake o tona wairua
,ormative$ i marere i nga hua mm o nga rau$ anake i runga i te whenua teitei ake o
ratou mahi$ i te tipu i te whanake i te whika atu wairua o te puawai$ a tae noa ki nga
,okotu2utu2u ng o te hua$ me te ka whai tetahi whanaketanga ki te kia ake whakaaro
rite ki te haamaitairaa mmlie$ me te hohonu o te whakaaro taketake i roto ano ia. @
Kia waiho ai mea ohie ki te kitea i roto i te tahi atu mau papa2iraa taumauri mau
irava i whakarara ki te mua tetahi$ e ahau anake unsought tika i roto i teie nei ki te
pnui. Kia mai ratou i te kaituhi nei i whakamahia ki te hono tetahi whakaaro
maramarama$ me te whakaaro ki te koi hua$ rite korero koinei tatou ki te take i haere
mai i konei tahi te ngakau$ me te wairua ake atu i te tikanga tupurangi i roto i.
I roto i te tangata me te kararehe i runga i tei te ph'siognom' huatanga e no ki a
ratou$ he huru ano hoki o rerek+ te hanganga "$ he kia huru$ me te ara ki te tukanga
ora. T ake ,aaite te hanga wairua rerek+ te hanga tinana rerek+ rnei$ kawe$ a
,aaite mai waho anake te tereina whnui o te puka$ te rawe ki kwae ngtahi$ me te
whakamutunga o tenei kanohi i roto ki te hanga. &a ka tika rite ki te mea hoki te
tangata$ me te o kararehe ki te whakato. /e toi tangata ia te pai"mahi ona ahua katoa$
ka rite ki characteristicall' rerek+ kia ratou$ me te hua i roto i te pera ano3 ia puka
whakato rerek+$ engari$ kia rite ki tetahi puka kararehe$ te kore 0 paopao i ki ptau$
weu$ ngongo3 te kore rere ano hoki te inu3 te kore mahi i te ope. . e kore e anake i
waenganui i ng momo$ p+r i oki$ whiro$ tulip$ kneihana$ p+nei ng rerek+tanga
puta$ engari ara i waenganui i ng tngata rerek+ o te taua momo3 iti mrama atu i
waenganui i ng momo$ me te &egro o &egroes$ wehe kiore kiore iti mrama atu
&egroes i ma$ te kiore kiore raiona ranei.
&a tino hiahia te tinana te tipu nga mea katoa i te wairua$ ki te tamau$ e ng kura
tohu i te wa ano3 he aha kia Kei te ngaro i te wairua ano4
C te moni$ a2oraa i te kanorau phua o te tipu te mau taata o te taua momo e whai
ake nei Oecandolle o tau titiro ki ahau i roto i te ,aatura no vetahi 8!h'siol II !. >: ..?E
@.hakoa o te meinga e te momo"hua meinga ki te huri i te tino pokea ana$ i reira
tonu +tahi atu nei titiro ki te whakawhirinaki i runga i nga mau taata ia ratou$ e p ana
ki te ara ano maharatia tetahi tino rerek+tanga i waenganui i te mau taata o te taua
momo i roto i te rangatiratanga kararehe$ e ( hua raro ki te taua awe i roto i te
.dansons tepu.
:?
kite tatou e tupu etahi Fliederstr0uche 8D'r ulg?$ no te ko te moni
o nga nekehanga o te wera X>W$ a e atu IVW nga nekehanga e hiahiatia$ .. atu e etahi
(sparsettestauden 8/ed' ono1. tupu. #.? i muri i ::WW nekehanga o te wera me +tahi
atu i muri i te :;WW e kore e te enei rerek+tanga e tautohetia te pororaru pinepine ki
ng rerek+tanga i roto i te whi o te otaota i konei$.$ p+r i mai i te tiakina rnei$ ara
cheap i hau te raki e taea o te e rerengia ana mua nga pakiaka etc awaawa .$ i roto i
+tahi w$ i enei momo o whakamrama$ engari titiro inadmissi1le rawa i te mea$ hei
tauira$ uaua$ e i roto i te bpoko ki KoRkastanien10umen haere$ i reira te mea i nga
rakau katoa ki te whai i te taua tranga$ kia kore e etahi mau taata kite e wawe ia
tau .. i muri atu i te tahi atu 1elau1en me te maoro pua i muri mai ranei$ ranei. I toku
ra e rua$ ko KoRkastanien10ume raru i roto i te kari huaota i Montpellier i muri ki ia
atu$ me te reira i roto i te taua tikanga e taea$ ano tupu tetahi o enei rakau i roto i te
mua o era atu katoa o nga Ganges$ me te tahi atu i te pito rawa. ( mohio ana ahau ki a
KoRkastanien1aum e tata ana ki Geneva 8i roto i te mania !alais?$ katoa te tau kotahi
marama i mua$ me te kokoti i ki te noho pera nui mua tupu ake i te era katoa$ engari
kahore he tetahi taa o tona whi i taea e whakamrama i te whanaketanga i mua. Ka
taea e te kitea rite ahau ite whakaturia ki raro$ i roto i te pukapuka$ e kore nei te
tikanga .r i roto i nga mahi ptaiao. ( ai ta te 7nknown ata i roto i ona taonga 8te
M]moires de tnga rnaki kirFmi$ olume I page >>>.?E @pai tawainga ahau i ahau
mo te ora$ ki te kahore ahau i whakamahi i t+nei whai whitanga ki te korero ki te
kitea e ,aahiti e ahau nga tau$ i ahau kei i te timatanga o te puna i roto i te !aris. i roto
i te KoRkastanien10umen o te Tuileries$ kikorangi"hua ara i runga i nga
whakapakoko o /ippomenes$ ko .talanta i$ i reira he tetahi tona rau i mua i taua o
nga rakau katoa whakawhanakehia i roto i te !aris. I tenei rakau utu inaianei i ahau i
te iti rawa >= nga tau e maha.$ a kore ahau hopu ia ia i runga i te mahue noa ae$ e
hiahia ana te tahi mea atu ki te mea$ pera me etahi iwi i korero ai ahau i tenei rakau
kotahi ra$ a ka whakakitea e ahau i te mea ano e matakitaki ana i nga tuhinga o tona
koroua ratou tuhituhia$ ko te ingoa taea e kite i te pae i te tikanga rawa te rakau mea
ano i kitea e ahau. @
:?
i whakahaeretia te ttaitanga o te tohu o te wera i roto i te ara moku$
8Oecand. II. :X?$ e kore nei e tika ana ki te matapaki i konei te wahi reira. noa
he whakarite i roto i te General ki te mahi i.


.no ko te whanga o te krero e whai ake nei i te Fritsch i roto i tona korero i
runga i nga ari w i roto i te huawhenua kingitanga p X> koneiE @Ko e kore e onge ki
te rua karihi o te taua momo$ e kitea ki te whakapuaki ia ratou i te taua$ e rua rauropi
e whakawhanake$ tetahi o nei ngoikore$ me te memeha noa$ i muri i te wa poto ngohe
atu ngoikore$ ia te tahi atu mau kaha$ me te pai whakawhanakehia$ me te waho
whakakeke$ ahakoa iroriki e rua whakawhanakehia i raro i te taua tikanga te rohe$ me
te huarangi$ me te tiaki rite i te ringa o te natura o e uru tahi tangata ranei i huna.
hohonu ko nga take o enei tFtohu$ ka e p ana ratou rangahau ki te ptai o te mea na
hono au i te ora o te tipu i reira$$ e he pea ki te noho ngaro hoki te wa roa$ to ratou
mana ki runga ki te whanaketanga o nga otaota. @
/e aha ahau rere tawhiti$ ka haere anake ahau anake i roto i te nekehanga ahua i
roto i te wairua$ i ahau i tatari i te puawai e tu ana te wai$ i homai nei e te take tuatahi
mo tenei whakaaro katoa. . he mea ki ahau$ me te mea i kite ahau i te wairua o te
puawai ara noa i roto i te kohu iti i te puawai$ a nui noa atu te te rupehu$ kia rite ki te
ako i ng hoahoa$ a te mutunga ka te ahua pai o te wairua mrama$ ae whakakororia i
te$ i runga i te puawai. !ea hiahia koe ki te piki ki runga i te tuanui o to ratou kotahi
matomato te kinga ki te oaoa i te ra pai atu i roto i te utua,are3 i reira$ ko te
whakapono ngaro miharo i te tamaiti tangata.
Contribuu a millorar la traducci
/eoi$ I roto i te pono$ e au
ra ki ahau i roto i nga mea
katoa i hoatu e ahau ki roto i konei3 na te nui o whakanhanga$ kia rite ki te nui nama$
a te mutunga na nui huru$ me te tohu o te wairua$ me te mana2o ki te mahi mo te
whakato$ i ka timata ahau ki te tino ui ahau$ e hoki inaianei kei runga i ai taea e
whakakahore ratou i te reira i te papa whenua o te3 a ka miharo ki te kitea i te reira$
engari kia rite ki ngoikore ano he katoa ahau. Well Kia whakah+ te aroaro o tetahi i
muri i tetahi3 hoki te ari0 mua i haere mai ki te ture3 nga mea katoa ano na rerek+ i
roto i te puawai atu i roto i te tangata me te karareheH Ko te rite ki pFtara kino huihui
huri noa i te puawai$ a ka puta mai te manene e p ana ki te puka mutunga$ i
whakawehi ana ano ratou i te wahi mua ki te atroph'$ te whawhai i hanga$ a enei e te
tahi taime oho sh'l' ,linch. &a$ o te akoranga$ wairua$ roto he tino to koutou
wahiH Kia mea katoa i roto i reira huehue a tawhio noa tou whare$ kuware o te
noho3 roto ia koutou$ e kore tetahi kino i te reira. (ngari e rite ana te roa rite ki ahau i
konei ahau$ ka pupuri ahau i nga hoariri.
Text original
VI. Plant te mate me te "Lei#.
/art i haere ahau i te tuatahi$ i te whakaaro o te hua o mate he mate maori o te iti o
ng ptFtF$ me te puawai o nga wiwi katoa$ i taringa katoa o te parae$ o nga rakau
katoa o te ngahere$ rite nga mea katoa e taka i raro i te toronaihi$ te tipi$ te momo$ a
ka ui ahau ki a ahauE kia whai hua pera maha mea e hua ana ki te sensation anake ki
te kia mate katoa te mate whakawehi4 /e ratou kau engari ki te whakapaipai me te
whai hua ki tetahi atu$ kahore e rite$ i te whakapaipai ia ratou$ ka tupu ki te eignem
take4 " Ko te taua whakahe ka tutaki tuatahi ahau$ ka rite ki ahau i mea ki te hoa o
toku whakapono i roto i te wairua whakato. &o$ ka mea ia$ Kia e kino rawa ki te$ e
whai mea katoa i nga otaota rite waituhi taata ki te tuku ki a ratou mahi i$ a kihai i
taea e noa mea kia makere atu ki te rere atuH
&a$ ka titiro ahau ki runga ki era atu o nga ringa$ i rite ki i roto i te taua whenua te
wahi e kore tarutaru$ me te rakau mate o take mori ake$ kahore he hea$ kahore he
hata$ kahore he hipi$ he kau e kore hoiho$ ara ake tata mate kahore he tangata$ he
mate maori. &o te mea ka karanga reira i taua$ ki te mea i whakamamae te tangata i te
mate nanakia ki te mate te tangata. Ka taea e koe tamata i tenei$ ka tomo ki te
Tuhinga o te ahurea tangata$ tkunga ki te hoatu tou ara$ pera me e koutou$ engari
kotahi te whakah+ ki te sensation o mea e riro nei ki raro ki tenei aitua$ e kore e taea e
koe te utu. /anga &ature kua mea e rave rahi ki te kaha unspeaka1l' rerek+ i pai ai$
engari ki ia rawa$ ki te ora ki te pai ai$ ka pera e te mrea o te mate$ hono mauiui.
( kore e taea e te tipu noa mea kia makere atu ki te karo i te umu e$ o te akoranga$
te mea ki a matou kino$ engari anake i to tatou te tirohanga. Ki te te hoia$ mau i roto i
te tranga me te knae$ ng cannon1alls o,i ange$ ka hinga ki te tangata$ e te haeretia
te tangata kite$ na me te mea he kino ki te akoranga. Ite e ia te pro i atu$ pea ake noa
atu i te mea tino whakatau ratou ia ia. .$ no ka tae mai te kaikokoti i roto i te mara$
na te taringa e kore e mohio e p ana ki tona huarahi$ ka ite i te tarai tae noa ia tino
patua3 e kore e tutaki a te kore$ me te tangata o te maha i te whaina i whakataua e te
whakarau teitei he e p ana ki a ia he oho noa ake tana *est hoki e kua ora te hoP
taime noa atarua ana e tona nga kino. Kia ara ano he orota taha pai o ia$ i reira$ hoatu
ki runga$ puta tenei 7n1esorgtsein te tipu ora ano he whakakapinga m te meka e
ratou te akoranga ahuareka ano teitei e okioki ana ki wawe nui me te 7m1lick ki te e
taha me. Me pehea i taea e tetahi te whakapono i te kiore e pai ki te reokore$ no te
patua te ngeru tkaro kia mana2o kua reira rau wa mate i mua i mamae ratou ki a ia$
me te mea kua patua ia e te patu kotahi o tona wae4 . he aha te mea rere atu i te mau
ati o te mate nui rerek+ atu i tamau Weghuschen i raro i nga matikuku o te ngeru
pango nui$ o e matau ana tatou i to tatou Imere Wieder engari e te hopea$ e hi2a tatou i
ki a ia.
Kei hanga titiro koutou i te huatanga mo te otaota ngwari ki te kino i te aroaro
o. Ka rite ki nga rakau rave$ me otaota mate$ engari tonu te mate maori i roto i te
wildernesses3 pehea ta rakau hua$ me te puawai e tonu e te tatou i roto i te kari. .$ ki
te pae hopea e patua nga rakau katoa o to tatou ngahere$ he i muri i roa te rota te ora$
kia rite ki te tangata toharite. I kokoti a mara katoa e i muri$ engari te mea kua ki te
ngaro ano riro mai te witi$ kua rawa he takakau ki a4 Kua riro te reira$ engari i mua i
te kikiritanga tatou e$ me te tiaki pai. Ko nga otaota o te wiwi kei roto i te tapahanga$
kaua te kutikuti ano he hipi$ ka patua$ no te mea e kore te mea he ae te papa o nga
otaota$ he oaoa anake ki wana kr0,tigern hou. I roto i te whnui$ ki te haehaea atu nei
e matou wahi o te tipu$ e kore te tikanga ano rite ka pakaru i atu i tatou e matou$ no te
mea he rerek+ i te mea e matou i roto i ki te peia i te kaha o te kotinga haehae ranei o
takitahi wahi atu nga otaota. Mehemea he whakato etahi puawai$ te atu rite te hua
reira hua e hanga e anake i te kupu oti. Kite whai hua m te kotinga pea te mate o
hua mohiotia$ kei te. &a ka whai a koutou e kore e nui pera ki te tango ki te ngakau
kato he puawai whawhati i te peka ranei. .no mamae i te tFmatanga i te tahi mea o te
reira i te whakato$ ka hei te mea rite. Whakamahi i te mamae o te iwi$ e te kaimahi
maitai ki te pei ia ia ki te mahi nui$ i maha pai o ia i roto i te mau hopearaa$ nui atu i
te kino tika mamae " I tua atu me whakaaro tetahi tino awangawangatia ana mehemea
e te whakato$ ka hoki ite$ te tapahia$ me te Whakakore rite ki ite mamae$ ano te
kararehe$ mai e taea konei e kore reira atu ng katoa o te whakaritenga. ( kore e nga
wehenga o te Dchmer*emp,0nglichkeit ano elucidated. .hakoa e kore e te kararehe
ite i te tarai i te tahi mau ng whanga e tika he te kawe matua o ng mahi tona
wairua. Ka taea e hatepea atu e koe te atu nui$ mongamonga noa o te roro i waho te
panga o te mauiui i roto i te mamae e te tairongo me +tahi atu mahi o te wairua i
konei. . e kore e tukua e noa enei$ ina tapahia koutou atu rawa nui i te wahi e toe ana
tonu ka tohu i te mahi o te tangohia. &a e taea hoki e whakangaro ia koe te kanohi$ a
ka tonu titiro te tangata pai ki te atu. . ka pera ka taea e koe te haea atu te puawai
kotahi o te tipu$ i waho reira pea ite te whakato nui atu ranei tika i te mamae ranei atu
te mauiui$ ki te noho atu ratou puawai ataahua rite anake3 Ka anake whakanui i te
pkaha i roto i tenei i te atu. Ki te hiahia koe ki te tango ia ia akoranga$ nga puawai
katoa$ pera e te mea e pouri. Ko te iwi$ he ano hoki maha te pouri$ a e kore koutou e
rapu utu e kua reira te whakato pai atu i te tangata.
!a te wangawanga e kore e tatou e haere i roto i atu i te matomato$ Tirohia tetahi
karaihe ake te tapahanga$ te tiki i kore ake puawai kihai i kitea e raru ia tatou na roto i
te whakaaro ka puta tenei mea sentient te mamae i tenei mea i meatia kua torutoru nui
. Ctiia ehara tatou i na mana2ona2oraa$ rite tatou i te tahi mau taime pea e hiahia ana ki
te whakaaro tatou i roto i te hononga i taua3 a ka waiho hei tika ki te whakaora ia
tatou mau mana2o ,iemlie$ ua hinaaro matou ki te tuhituhi i te whakato$ kahore
mana2o " waiwai te whi katoa o te whakahe " pera e tatou i tmanakohia reira ki te
tahi mea e kore e he e tino reira.
Kia mahara tatou$ e kore e rite ki te wero ia tatou ia ite e$ te kuru pea tatou i te
mano kararehe iti i runga i ia e haere ana3 rite tatou ki waho i te hihiko iti o mana2o
mauiui kai to tatou tunu3 tunu nui pata pukupuku3 Te hata$ r0peti$ hata hunt3 KopereaE
manu poraka ranei i roto i te Farmer3 !epeke gore hoki te whakaaro ki o te
kohinga3 !oroka hoki ng kaha ki te tihore3whiua i roto i te rangi ki te tokotoko i te
waeroa3 Kingihia popokorua ki te kohua te wai3 Kuperupea me te wawahi i
cockcha,er3 Fl'ing i runga i nga rakau ki te Fliegenleim e taea tutea e ki te mate. (
kore e nui ake i tetahi puia$ engari anake ki te mea e kore ia ia te rironga mai ki te
mahi i roto i tenei. I muri i tenei matou e inaianei pea e nehenehe e ti2aturi e$ e rave
tatou i kore raruraru nui$ me te whakaaro o nga raruraru e hiahia ana matou ki te
tpiri i te otaota i roto i te whai o to tatou mau opuaraa e p ana ki. Ko te tangata e
matau ana ki te whakaturia ake te rite. erspart e ia tona aroha m ng kararehe ki
ng take i reira ia kahore painga noa i te patu ia ratou ranei$ mate uruta$ ranei tika
whiwhi ki tetahi atu ia ia i tenei painga ki a pai. Mai i tenei aroha i +tahi w ka taea e
kia ngahau nui. &a$ kia rite ki te pai kia e hanga ano i te whakato. .hakoa he taha
lauda1le o te iwi i tenei$ me kaua e ki te kia tirohia3 nui$ ko te reira$ i muri katoa$ a ka
rite te takoto na i roto i tika i te concatenation tturu o nga mea. Ctiia ki te mea i te
tangata te ako tino ki te hamani i te otaota i te gentler iti$ no te mea te wahi i reira he
tono i kore whakaaro ki te tukino ia raua$ e riro te reira i te rerek+tanga4 Te tikanga e
ahau$ tino i te ritenga atuH
VII. Te ti$am%raa ptai.
Ko te whakato kahore kaupapa ,ree te noho$ te hua nei he tokomaha kua tohu nui
nei ia kahore wairua$ me te reira rongo
:?
. Te mea hoki$ sensation e rua$ ki te
whakapai kanohi ki te wairua$ me te kaupapa tao$ timata mai i piri tahi nui$ e kore e
he tetahi te wahi$ te tahi atu e taea e kore e. ( whai ana te tipu i roto i te nga mea
katoa e pa ana ki a ia$ ture parakore o tikanga tturu. !ea he kaupapa uaua nui atu i
roto i nga whenua unorgani*ed3 engari ka rite ki tika te tipu tupu i roto i te raupapa i
whakaritea e te whenua$ te wai$ te hau$ te marama$ me te tikanga whakaritenga "o te
ahunga uri kia rite ki nga aorangi haere to ratou ara. ( hiahia ana te wairua$ engari
herekore$ tino rangatiratanga".
:?
&a te kupu .utenrieth i roto i ona whakaaro ki te hua me te p.VV> ora
wairuaE @/e ora nei$ he organic kingitanga nui$ te whakato$ kahore he wahi o te
herekore whiriwhiri ranei i roto i nga kupu o tona ora$ kahore he tohu o te
oraraa o te wairua@3 a D. >>V @. . ,eruri i te otaota$ e taea te e kore nei e p+nei
Aeseeltsein i tona kore e puaki o tetahi wahi o te anoano rangatira@


!ea e kore te katoa$ ko tenei whakahe na koi. Ko te tikanga me i tupu te whakato$ a
ki te pnaha planetar' te neke$ engari e kore e tokomaha puta rite tika$ kahore he te
reira rite ki te pupuri i te puna whakato mo te kore utu$ kia puritia e ratou mo te
wairua. Ko te ake mona te whakahe tona mata$ ka mate ano taimaha. /e aha te kotahi
whakamutunga titau i te ahua moku$ no te haere noa ki te kitea ano wairua4 &o mea
pehea koutou whakarpopoto i te tautohe$ e titiro tatou i ki te whakatau i te taua i roto
i ia putanga e whai ake nei tikanga.
Ka whai ia tatou ki te tiaki ki te mea katoa$ e kore e to tatou i raro katoa he
tinihanga nga$ te puputu2u$ te rag ki ngaro ki te hoatu$ i roto i nei mau i te parau
haapiiraa katoa o te ti2amraa$ te ari o te ti2amraa i te runga$ tonu. Te hinaaro nei te
rawakore$ mania a (parima ki whakato wairua ki te kia kino ki te reokore$ me te pea
te pupuri ratou hoko ngaro no te aroaro o pa whakarere na nui philosopho te mhio ki
ki a ratou$ a ka anga ka katoa ki te uiui i roto i tona ara$ ahakoa$ me te mea i mohio ia
o te haere noa a ka ake e whakamrama ia ia tika mo te anake wairua"hanga. /e aha e
mea ia4 Mrama ana ia tetahi o nga ng ptai katoa. Ko tango au i te reira$ a kakahu
reira neatl' i roto i o te porowhita mtauranga i roto i raro i nga kararehe o te
ngahere$ me te parae$ ki te nei whiwhi haere pai ia$ a ka ui i te tahi mau uiraa ohie ki
a ia$ ( mohio ana nei ki te whakahoki kupu pai.
Cia mau$ kia taea te pupuri i nga mea katoa maramarama e te ohie$ a mo tenei ki a
reira te pahua e kore determinist e kore indeterminists mea e ,aaea tatou koi anake i te
whi ki te e taea tae noa te reira i muri i te pnaha katoa o to tatou whakaaro$ ara ki te
whakaatu i te kino o te tipu i runga i atu i te kararehe ki te whakaaro ki tetahi o nga
huru tturu e ai e hngai ana i roto i te aromatawai i te haere noa ki te kia kitea i roto i
tetahi puka o. Ko wai ka whakamrama i te kararehe m te kore utu$ a ka whai nga
otaota ki te whakamrama m te kore utu3 te hunga e kore e korerotia noa$ ki te maha
te hunga ratou$ i rite ki nga kararehe noho herekore pono$ na ko pono e kore waiho ki
te tipu$ engari ano mo te ,aaururaa e taea e kore tono o ratou$ no te mea e kore ano
hoki e ia o nga kararehe ki te mau piiraa. &a mau tonu te tipu me te pai kia rite ki te
wairua o te kararehe i roto i ia take3 kia te tautuhi tetahi$ whakakahore whakaae i
taua$ e hiahia herekore i roto i tona ake pnga ng taumauri koe i matara ranei3 nui
anake e$ ki te kore ar1itrariness i roto i nga kararehe kitea phua whakaritea
whanaunga ratou te nuinga o ki te kupu herekore i te whakato$ te taua$ engari i roto i
te rite. (ngari kia tupato tatou ki te whakamrama i te wheako kua rite i
whakaatu3 mai te mea he ptai noa o kaua ki te utu i te iteraa o te tikanga.
&ei ca tatou rite ki te herekore o nga kararehe e tiaki tatou i rite ki te nui e p ana ki
to ratou Aeseeltsein ki te karanga ano4 Mai i te take i reira ko tatou i te kararehe$ me
te haere ki reira$ rere$ karanga$ e kite ana tera$ i waho e te ite nei tatou i te mau
umeraa e ranea waho ki reira3 titiro he wahi i roto i te roto ki waho$ e kore e taea e
matou te ttai. Tena ko tenei e kite tatou i te tipu o ratou puku$ nga peka$ puawai$ me
te inaianei i konei inaianei i reira$ e tere ana ki tetahi ahunga ranei tetahi$ i waho e te
ite nei tatou e nava2i umeraa waho ki ranei i taea e ttai i tetahi roto. Ko wai e hinaaro
te tipu whakaatu he aha ratou pera$ a kihai te kore ona rau$ me manga4 Faaite te haere
noa iho i konei o te akoranga i roto i te ao tino rerek+ i te haere taviniraa rite nga
kararehe$ engari ara i roto i te rangatiratanga kararehe$ ko te utu mo nei tawh+ nui. ($
no te okioki atu nga otaota ki te taihemahema e te mau umeraa waho rite i roto i te
kararehe$ he mea e kore e ki te e te kF$ ka rite ki kite tatou i rerek+ otaota i raro i nga
tikanga taua waho tikanga rerek+ me te ng kararehe. Kawa$ engari he tipu tino te ara
ano o ratou manga$ rau$ me te puawai peia rite nga era atu$ tae noa ki te heE he nui
hoki rite. C te akoranga$ e noho ia take i roto i tetahi whnui$ nui atu iti iho o etahi
ture e p ana ki to ratou natura ranei3 engari ano hoki i rite ia kararehe3 Ka taea e
anake rere rite ki tona waewae$ tika kai$ tupu pehea ng reira ngutu kua. C te
akoranga$ he tahi"i whakaritea ki nga nekehanga o te tupu te whakato$ ka piko$ i to
ratou wahi$ i hanga ia ratou$ i te whakaohooho waho$ marama$ te hau$ makuku$ te
whenua3 engari kia rite ki ia kararehe hoki. Kia pehea te nui ona nekehanga e te mau
,aahemaraa e$ ko /oki peia mea akiaki waho e takoto hoki3 e kore e tika anake$ kia
rite ki ara i te whakato. C akoranga koutou taea e$ e nehenehe te whakato whakaaro
pnga o tG0hua o waho$ tangohia tahi$ to ratou whanonga i raro i ng huatanga etahi
tino tika ki nga tikanga e takoto i roto i te whare katoa$ i te roto o te tipu3 engari ano
tino pai ki te kararehe. I reira hoki e p ana ki iti mai te ta,i,iraa tikanga "whakaatu
atu i te whakato$ te ,aaite ratou whai whi ki te katoa$ kia taea ki te pea
whakamrama te mea e kore e taea te hanga ti2aturi i runga i te waho anake te pai4 I
te anga ke$ kua ara ake i te reira3 e whakamrama hoki i te hei o te whenua noa ano
mannig,altigerer a verwickelterer mahi ki a ia.( whakakahore koutou &a i roto i tenei
ara te herekore whakato$ na ka taea e$ ia koutou i te reira tino$ a ahau i ahau ahau
katoa o te whakaaro i kore i tutuki te he ki te rave i te reira3engari he kotahi ano rawa
te ara$ ratou whakakahore ara nga kararehe o nga hua3 a ka kite e ite tonu te kararehe
sensation$ me te parapara$ na ka taea ki te homai e te taua$ me te tipu pai ki a koe.
Tauatina i roto i te rawa$ i roto i te tikanga morare he rerenga ketanga tino kahore
tetahi$ e kore te hiahia o nga kararehe o nga otaota e kore ki te rihe3 ki te tika i
whakaritea e kore tenei herekore anake nga mea katoa i roto i te ao nei$ e nehenehe ki
te ake i roto i te tono$ pera me tino matau ana etahi ki te tango i te herekore morare
iho hei tikanga i roto. /e pono i roto i tetahi take ko te herekore$ ar1itrariness i roto i
raro rongo mau e kore pera manukanuka ki te kia mea tangohia e$ i roto i te hoki e
takoto ana tikanga i taea e whakaaro tiki ake o ratou ahua e kore kahore he mrea o
haere mai ki te pakanga ki te ng pnga teitei. .hakoa he haurangi e hinrast i roto i
instincts matapo$ hoatu tatou i te reira i roto i te$ ki te kahore te tika herea ia$ engari
me homai ki taua tetahi mea waiwai i roto i pito tika peia ia ia$ ka korero ki a ia e
kore e ongo sensation i.
Whakaaro ahau ki te mea i a koutou ui nui ki te hoki i te mea hanga i roto i ng o te
haere noa ki te tohu ia e ahei te wairua$ ko te ake tika tenei$ e ite i te reira ki te pei ki
etahi mahi atu i tona ake. Ko te rawaka tenei. .hakoa hanga tenei mana2o o te puku e
akiaki e kore ranei$ tonu e taea te thura koutou$ engari$ kia rite ki te whakahoki kupu
ano hoki ka kukume ana i te a tawhio noa kahore he taunakitanga ki te oraraa o te
wairua o reira. /e tirohanga e rua o te hua o ,ree wairua dGnkenden anake e taea te
puta atu i reira. /opu te pokiha hiakai te heihei3 e e ia$ pea rawa e tika ana tika ki tona
whakat me te oraraa o te heihei3 e kore e pea3 no te mea i ahau whakatau kahore i
konei3 ahakoa ahau i runga i toku wahi o te whakaaro tuatahi$ engari i reira he mea
tika i roto i konei ki. Ko ite e ia te hiahia ki te hopu i te hen rite ki tona$ i roto i te taua
tikanga ano he tangata nei te mea i raro i te whakaaro poauau$ mana2o tenei hiahia kia
rite ki tona hanga tonu te noho ana mahi$ noa i roto i te$ tikanga mangere iti$ ko he nei
whakaoho ko tona piiraa$ engari tatu o ano hoki. Ka rite ki na he tere noa$ i reira ratou
i taua tika pei te whakato ki kahore he aha e mo te katoa herekore teitei o ratou rau$
me manga3 wo,ern ia ano hoki ite i te puku me te noa ki atu ratou ake$ ko te tika$
mana2o te mutunga i roto ia ia$ kia rite ki te kararehe$ ka hora te reira i ona maikuku$
ka p$ e ona waewae i te rere$ i te reira hoki pei ratou rau$ me nga peka i roto i te
wairua ano noa$ te noho3 a e waiho i reira he tohu e he iti tenei te take ki te
whakato3 kaua$ i ako i roto i te ahua o te whui$ tetahi e ng)kaunuitia$ ki te kararehe. (
kore e .e i ara te ,aitatau o te puku w mo tatou$ nga kararehe$ me ng tipu i runga i
te Uommunit' i reira4 I roto i te wana hiahia ana te tahi mea i roto i o tatou3 ranei te
mahi hiahia tatou i ara i to tatou ahua i teie nei i roto i3 tenei$ mana2o te wairua3 engari
ahakoa te pkaha tonu atu e haea e te mea hanga kihai i tupu ki te tae mo te
whakaaro$ kia rite ki$ ranei$ pera me i roto i te tipu i tupu e kore e taea e e tino tahia
tatou$ impels ratou ki te whakawhnui i tua atu i ano ki te katoa &g !ae te wahi i
reira te tahi mea ki te riro mo a ratou$ e kore e e taui i roto i te hua o te wana$ me te
mohio o te reira e nehenehe e ai,aito kaha$ me te ora i roto i rua w. /e rite ki te taa o
reira$ ki te whakaaro koutou e te whakato$ pai atu i te k+mu o ope hoa ki te
whakawhnui$ ki te wahi e puku i te ,aaitoitoraa i te kaha te ora "rnei$ impels e kia
unuhia ratou piko e t+tahi ope waho ranei. &a ka kore tikanga e whakataetaengia reira
puku pai i kona i roto i te reira. Ko te rerek+tanga i taua ki te totoro to tatou ringa e te
tkaro o ope e ara ia tatou$ tetahi o atu e patu ana ia ia ranei3 e whai pnga ana ki te
take o mua ki te mana2o o tona puku ake ki te kore te whakamutunga. Te aha kia reira
tetahi rerek+ mo te whakato4 .no$ kia ngohengohe ki te tikanga taua rua w3 Ki te he
tetahi anake te hunga o taihemahema i te roto$ i te waho te kore.
( kore te mahi +nei kitenga i roto i te marama horihori$ engari kawea i roto i te
pono i te p whinga anake mrama ki te mua$ i te mea ua haapoirihia i roto i te ara
noa o titiro i te awhi ia tatou e mau k+ i te otaota kua hoki ka haha te ki kararehe3 &a
me ringa Oou1le !ortrait atu i taua o nga kararehe ratou mahi i te tFmatanga i te whi
o te tirohanga o te wairua. I roto i te rerek+$ puta i maka ana whakaaro atu i
whakakorongangia mea katoa i kore te hinaaro i roto i te iti rawa i rite kL i roto i te
kararehe i nga mea katoa i roto i te otaota3 na pea kia ratou ki a ratou$ engari e tenei
tponotanga te kararehe$ me te whakato p ana ki te taua3 a tae noa na hiahia ratou ki
te tamatahia$ kei te ki te parapara wairua whakamatauria taua mea i roto i na tae noa
ki kore ia e ki nga ng kwai o te tupu e tika ana tikanga ranei Tei. #ast whakapono
katoa te noa ki te mahi$ no te mahi kia rite ki tona hiahia$ no te mea e p ana tenei ki
nga mana2o o te manga tahi mo te take. Ctiia e pai te reira i roto i tenei ranei e$ tei iho
i runga i ona tikanga whaiaroaro$ me te hinengaro.
Ko te tino hngai$ me te whakatakotoria$ te huru o te mahi o nga wana ,ree m te
pai ai i roto i te kararehe ranei e korero o te meka i tae he whakapaunga o ope "a ia
pai tikanga ora$ e whai ana ki te mawhiti kino. &a rere hoki te kai$ mana2o reira$ he
aha te reira i te rere na. /e aha te whakapono iti e te whakato$ ka tupu te reira no te
kai$ mana2o$ te mea e hanga ana te tupu ratou i reira4 &g noa waho e hanga ana e ia
te iti me te te kararehe. Ko nga puku kararehe o te kai$ te pai ai o reka pai3 he aha kia
iti ,iekaia i te whakato ki te to ratou kai he kore te3 pangia e te reira iti$ ki te kitea e
ratou te kai ngawari$ ngawari$ e kore e ranei4 Ko te kaha ki te kitea te kai tika$ i tetahi
tere kahore i raro i roto i te tipu i atu i roto i nga kararehe$ me te rawa e
ng)kaunuitia3 anake e pana i te kararehe kua haere rawa te kai$ i te wahi whakato o
tonu pana te kai3 e kore te te whakato haere ana i roto i kanohi$ me taringa i roto i to
ratou rapu$ engari i te kwai$ e ka tukua atu ana ki a taha katoa.
Cia mau$ tae noa maha hora i nga pakiaka whakato3 rite ngokingoki ia ki a reira a
tawhio noa$ ki te kitea oneone momona. Kei hea e ratou i teie nei tuu p+r i ratou$ e
opua nei ki a ia ,are$ whakarerea ana e ia nga wahi maroke3 pinepine te mea ratou ki
runga ki tawhiti nui ki te hongi whenua pai$ ki te kitea i roto i kapiti kuiti i roto i te
taiepa ranei toka i te ara ki reira$ heoi whakawhanakehia iti rite ki te wahi o te oneone
pakoko tini. /e he tauira nui o reira. /e ara take i reira kua neke atu i te wahi te kupu
a te whakato katoa$ me he pera ki te korero$ ka haere mai i runga i nga peke o te
kararehe. ( kore e ratou whakamatau nui atu i te wahi mutu reira3 engari whakaatu e
ratou i te wa taua he mrama ki reira.
@I roto i nga Kuins o &ew .11e' i Gallowa' Dhire he ahua o te pereni 8.U(K
pseudoplatanus?$ i nui atu ara te taiepa$ engari takoha i te kore o te whi kai ranei$ ka
tonoa e ratou he pakiaka kaha o te tiketike o te taiepa$ i roto i te mau noho oneone ki
raro$ a ka puta ki te h+manawa$ a muri iho i wetekina e ia nga pakiaka o te tiketike o
te taiepa e toe ana$ ko matika te rakau katoa o te taiepa$ motuhake te rakau i roto i
tenei ara i tona wahi taketake$ te .riki$ Kainer whakamaharatanga. Ko te ahua$ a te
meka kore pono " he rakau kuihi$ i tu i roto i te kokonga o te kari i roto i te ro2a$ one$
ka tonoa he peka i roto i te ahunga o te oneone pai i nei einsenkte ona pakiaka i runga
i te ara ki reira$$ ki te taketake. mate Ausch iho$ a te taahiraa whakato i mua mo te
whenua pai ". I #ake Uomo$ i te illa !liniana$ e iri ana kei hoki pakiaka kite i ngki
iho te mata o te kamaka$ a kua meinga iwi @. 8Murra' i roto i te Fror. Me. %%%III !.
><I.?
( kore te totohe te reira i tino e taea akoranga e hongi ki te oneone pai pera iti i
tawhiti i te whakato$ p+r i te kararehe e taea te hongi i te tahi mea i te tawhiti$ kahore
he ki tetahi mea i te kingitanga haere mai ki a ia$ ki te anake mo te kanohi ranei
hongi3 te kore te te kararehe pera roa haere a tawhio noa te rapunga tae noa ki te kitea
reira te mea tika ki a ia$ kia rite ki reira ka noho tonu ki reira. Me pehea kia ki te
whakato3 pea he uhia pirau e rata ana te tipu ki te oneone momona$ a pea atu pea e
tuku ia na roa i muri i ona whrangi tawhito rootlets tae noa ki te patu ratou oneone
pai3 ka tango i t+nei i roto i te kaha ki te tupu ake i roto i3 nga era atu haere tetahi mo
taua mea$ a kia mea he rite ahakoa te whakato hongi oneone pai i te tawhiti. ( kore e
te mea ano kawea kakato ki ng. Ko e ara kia mau ai$ i runga i nei kitea e te whakato
tona kai$ a ka mohio ana ia i taua ki te kitea i te reira3 ano i roto i nga kararehe i reira
he ara tino rerek+ o te mahi tenei.
Ka taea te mea te reira$ o te akoranga$ ki te ki tetahi o i taua hua titiro te whakato
ki te tuku i to ratou pakiaka te roa$ me angiangi oneone pakoko m te kai$ rawa
motuhake te pFra tinana o te whenua pakoko ki te counteraction tika te tipu he rawaka
kua ki te whakamrama i t+nei angitu i runga i te huarahi pono tinana3 kihai i reira e
tika ana$ e kore ano ki te rapu i roto i te wairua i te take$ me te peia ki te rave i te
reira. Ko te tika tahuri tetahi o te taunga ki te kore o te tikanga herekore tenei$ a ka
rongo te whakautu taua i te reira. C akoranga$ ka taea e koe te mea na$ e kore anake e
taea e tetahi te ,aahiti i te reira i roto i te tangata me te kararehe rawa te pai$ ki te e
hiahia ana tetahi ki te whakamori i te tFtohu muri iho$ a i roto i nga otaota e taea
taumata hua whakamatau kore ake$ no te kotahi reira he tohu3 poto te taua ano i te
rua noho tonu te hua o te mea. Whakapono ana ano ahau e ki te tirohanga na
whakarihariha e kore te tikanga mea e nga wairua konei i runga i te whenua$ me tona
,aaiteraa tinana he tika ia se$ te kaha ki te whakamrama i te tahi mea noa mediations
tinana ranei$ tinana$ te pea o te whakapuakitanga o ng take hinengaro$ e kore e i te
katoa te poka ke3 engari ka ,aaite ano hoki nga tono hinengaro tumu ae i roto i te
i2o. Ko wai inaianei ka neke ki te tranga o e hiahia ana ki kia hea atu$ engari ia pee i
te kFanga i roto i te i2o$ e rite ana ko te tnga o te tohunga ptaiao$ i te reira e ahei
reira$ o te akoranga3 engari ia me pera e te wairua$ i te mhio i roto i te ,aaiteraa pae
tino o te tahi atu whaiaro hoki$ e kore e hiahia ki te whakakahore. /oki$ ara toku
hiahia ki te roa mo te wahi o te taro$ i t+tahi tukanga koiora me pono no i roto i te
matenga$ e whakaihiihi ana te ringa mo te kaupapa3 tatou ka matau ai ko te taua ko
hiamo i roto i te mahi o te hinaaro i te roro. &a e nehenehe atoa ia haere mai i te
ph'siologist ki te whakakahore i te mahi o te hinaaro o te wairua$ no te mea i taea e
meinga e ia tana whi i runga i te kaupapa hoki te ringa i taua tukanga tinana rnei i
ai i te e pai ,aaite tika ano i roto i te matenga$ a ka ia atu hoki i te tinana ahua kanohi
o te taro$ me te hua e hiakai tinana o te tinana$ me te huru moku$ o te roro$ i tangohia
e wahi i mua i taea e te hinaaro tirohia ng here i. Ka rite ki te ph'siologist e ia pea
tika katoa ki te tango i te reira na3 te tangata$ engari kua tetahi taha rite ki te
ph'siologist e kua pea tenei ki te e kitea3 he aha e kore ano hoki te whakato4 Ka taea
e tino tatou e ,aahapa i nga mea katoa i runga i ph'siologicall' ratou nekehanga i roto
tinana$ engari kaua e reira$ ka enei nekehanga rite ptake ana hoki ki a ratou te
whakaatu pehea te iwi. Ko te take nui$ e rite tatou i muri i te katoa supponieren te
horopaki whaiaroaro ki te aroha ki roto i ng take p+r i$ ai tatou na tika te tono anake
hei ,aaiteraa o te tautoko take hinengaro ranei$ mo te hononga ira tangata$ e te te
tautoko ano e te taua whaiaroaro. Ctiia no te akoranga i reira he hapa taketake o to
tatou tirohanga o nianei katoa o te taiao$ ko te e te ti2aturi nei tatou i te pae varua e
taea i mua i tonu anake ranei i muri i te i2o$ engari e kore e hngai ki te haere i runga i
ana hu3 a i te pana tetahi wa katoa i roto i te horopaki o te atu$ ngaro tatou i te
hononga$ te rua$ ia i roto i iho$ ano he tangata i puta noa i te tahi atu. Ko ahau e matau
tino pai e kore ahau e huri i tenei pai konei. &o te aha mea ai tetahi whakaaro e p
ana ki taua mea$ he mea ranea ki te mahara i konei anake tonu pono$ me te tino hira
hoki tohu ia tatou e kia ,aingamlie para te katoa whakamrama ke ph'siologicall' i
te whakato nga mea katoa$ na te roa e kore e taea e tetahi mea ki te mahi o te wairua i
roto i tona rite te taua taea t5mua a vai i roto i te kararehe i te tino taua take3 $ engari
he tino rite h'pothetical rite ki nga kararehe i roto i te otaota i te tika o tenei
whakaaro kotahi.
Ko te tukunga o te tahi mau hi2oraa motuhake o te hua o e titiro i te otaota i roto i
te k+mu o ope te taraiwa i roto i raro i nga tikanga hngai o te ora ki te neke$ ka mahi
ki ki te whakamrama atu i te mua.
.horangi Dchw0grichen ka korerotia ki ahau pehea e ia ki kotahi riro te karere i te
Mans,eld kua kitea he Kr'ptogam hou nui nui ki horahorangia e kawe mai i roto i
nga maina rohe$ tupu i roto i te roa o te VW whatianga i raro i te whenua whakarunga
pea$ i waho reira te ara katoa ki te ki te tomo awatea. /e aha i reira$ i runga i tata te
whakamtautau4 Ko te kakau raro o te i raro i ng huatanga mau i te tahi inihi
whakato roroa$ he squamaria Lathraea $ ko kore haere mai i te tupono noa$ he wahi i
roto i te rire nui. &a tera i tautohetia e te kakau mo te marama$ a ka tupu$ ka nui noa
atu te tupu$ no te mea e kore e taea e ia te whiwhi i te reira. /e teka ianei e pera$ ka
rite ki te tangata tona katoa tautooraa kua whakahaua ki te whinga tino$ ki te kore ia
e taea e tae i te reira$ ki te tuatau i muri tonu tae noa n te taenga ki reira mahi$ pau
ranei4 C te akoranga$ ko reira te whakato kihai i mrama i roto i te ngakau te mea e
hinaaro ia3 ta ratou i ite e p ana ki te marama4 Ctiia kua ua$ ka e ratou$ he aha e kore
ratou e hiahia$ ara e kore e noho tonu i raro i te whenua$ ki te wahi i ahei te kawea
mai e ratou e kore rau puawai ranei. /aere i roto i tenei ahua$ ka kua peia e ratou. /e
aha engari he aha tupu ake4 Te aha i mohio ratou e taea e whakatairanga i ratou i te
whenua ratou i noho tonu te tFmatanga i roto i te nei4 Ctira pehea e mohiotia e no te
ki te moka e kua ia ki te raukatauri haere mai i roto i te tna hua ara hakari e ai e
kore whakamarie ia ia4 .nake e kore matou e mohio ki a pehea matau ana ia i te
reira. Ko e taea te anuhe$ me pngwerewere ite ki te wahia aho atu ki te whakatutuki
i whakaturia nga take o te natura ratou$ me pehea i taea e te te inanga$ Lathraea, ka
,aaho2i ia ia ki runga$ kia whakawhirinaki ki te waiho i te mana2o rite i runga i te take
o taka i raro i te huatanga taua.
Whakanohoia Mustel a Dtock taiwhiwhi 8 Jasminuin azoricum ? i roto i te oko
puawai i muri i te poari$ te nui ake rua 8ia > inihi tapawha i roto i ia X inihi atu i ia
atu? i. Kakau te tuatahi tupu ki te marama i roto i te poka i muri ki a ia. Tahuri Mustel
ki Arett me te kohua$ kia tahuri te peka atu ano e te tupu i te marama3 no te mea tupu
ano te kakau ki te marama i roto i te rua o nga poka. Mustel korerotia te tukanga$ ka
pera tipu te ta nga i horahorangia e neke hoki$ a herschlingend i tetahi taha o te poari
ki te atu$ i roto i nga rua katoa ki 8Mustel$ Traile de la eg. II. :W:?.
Kakaina te kararehe$ he tangata kotahi3 a tino mawhiti ia te taha o te tuatahi ranei
tino watea kohao tauwhi e taea te whakatuwhera e koe3 maukati reira ano a ano
mawhiti ia i roto i te poka whi tino watea3 rite ina$ rite e te reira i te whakato i konei$
ki te kahore taua mea rp e mekameka. Ko kahore iti haumaru$ pea ara haumaru te
whakato$ e e korero ki a reira ranei te whakarite e ko te reira rite haumaru rite ite
tatou i tika i te hinaaro i te marama$ me te hau o te haere noa4 .ue ratou ara i muri i
nga wini$ e hiahia ana nui ake pea ki te whakapono ki kihai ratou i whakaaro ki te
marama e ahau3 Ko te mea ite koutou taruke reira$ kia waiho hei tetahi iti tikanga4
I kite Glocker. ano he KikF Inia$ i runga i te mata o te ngahere i roto i te
rakau Takuha ano recta $ i muri i papaki ana peia pout he torutoru inihi ratou i
horahorangia ki te rangi ki te ,aahema i te katoa i te w kotahi ki te kotahi koki tata
tika$ me te tahuri i roto i te ahunga whakapae o te wahi i reira i te marama i roto i te
iti whakatuwheratanga o nga rakau whakapakaritia puta3 a i roto i te ahunga
whakapae$ tupu ana ki runga ki$ i tae noa ki te rohe o nga rakau$ te wahi ona wahi i
waho rawa$ i teie nei i te oaoaraa ki tonu i te marama$ i te ahunga pout whakarunga
whakaaetia ano. 8Glocker$ (d. Mo te mahi o te marama ki runga ki nga otaota$ p >=?
Ka kite Warren a raorao potato i roto i te puhera$ i riro anake i roto i te poka iti$ he
totoro te marama iti >W waewae whanui i runga i te papa i muri i tenei
whakatuwheratanga.8M(M(. C te w0nanga .merika o toi$ me te DU. ol. II. #I?
Ko te tipu i roto i enei ng te marama$ i te rangi whai whi kore io rawa te Tessier
mtakitaki i te mea tuta e koe kia rua nga tatau i roto i te whawhe$ i te mea he
tuwhera$ me te rangi$ heoi e kore e te marama i tukua te uru$ te atu ki Kei te
whakaratohia te matapihi karaihe$ e taea ai te marama e puritia i roto i te otaota tete
puhera totoro ki te whakatuwheratanga o muri$ kahore ki te mua$ 8#amarck et
Oecand. Flore ,ranc TI :JI.?
Karanga matou i te reira hopukanga$ e te haapii nga kararehe ki te whakau i tona
nekehanga kia tona matau tikanga ora haere mai ki tona pai$ kahore tatou e mohio i
roto i te ara i te haapii. /e aha tatou i rerek+ i te ahua waho katoa o te parapara i roto i
aua wawata o nga otaota4 Ko te rerek+ ia kararehe e tika ana ki ona instincts$ no te
mea he rerek+3 hoki nga otaota katoa e te reira. Kawea mai e ahau i te tahi mau
hi2oraa.
&g tipu katoa e tupu i roto i te whenua$ i pei i to ratou pakiaka tonu iho3 e kore e te
mistletoe herea ki tenei e mate ai.
>?
/e aha te mea ki a koutou rawa4 .ahia te reira i
runga i etahi atu rakau3 a kihai i tika i runga i te tihi$ engari na nui noa ki te taha ki te
whakararo o nga manga ranei3 i roto i te e take ai hei reira e tika ana to ratou ara$ ki te
peia i te pakiaka whakarunga. &a ka pera ng te mahi ia i te pai3 1' te mea kia
whakahaua te mata o te peka$ hngai pei ake ratou rootlets. .e whakairi koe i te witi
mistletoe i runga i te miro i roto i te tawhiti raina ki te taha o te peka ki runga ki3 kia
taea e koe ite i te radicle i tenei tawhiti$ i reira te ara ko$ a ka kua whakahaua ki te
matau$ ki maui ranei$ i runga i ranei te manga e rnei.C te akoranga$ i reira e tipu kei
te a pout ki te taiepa o te kohatu rino ranei$ i roto i te mea ano i reira kahore he kai$ a
ka rui i reira mistletoe purapura i runga i te mata o te pro i rino$ ratou katoa totohe
ana ki te radicle i muri i to ratou pokap$ pera me ratou i taea e kitea i roto i tenei
ahunga he aha tavini ratou. Ko te teka ratou parapara konei. Ko e he rerek+ atu i ka e
hinaaro i te heihei ki te paoa hua o mapere$ a te whio manu koitareke i muri o te
karanga o te wahine e whai4 Kei te mau vahi hono te parapara tukunga$ kia haere i
runga i ng pnga tinana$ a pera pai huru ki te haavarehia e te reira. ( kore te reira i
totohe ana e mohio MistelwGr*elchen te ara$ i te anake te ara katoa ki te kite i te
taiepa$ i te tawhiti e ki te hau$ me te makuku$ a te marama$ me te wera inaianei i tenei
taha mahi rerek+ i te tahi atu3 Koia i mutu ai ratou e tu ana i tawhiti nui rawa. I roto i
te whnui$ i te toharite$ kua patua nga huru o te parapara tonu tika i roto i enei mahi$
no te mea tatau tona prere ki te3 engari ka rite ki nga wahi katoa i roto i te
whakaurunga te nuinga o e tika ana kia i roto i ng take takitahi i reira mahi nga huru
noa$ ara kotahi te raruraru e puta mai. Inaianei kitea tatou i tenei i nga instincts o te
kararehe$ kia taea e pono te tatou ki te wahi i te otaota e kore e hiahia ki te whai
rerek+.
>?
Outrochet i roto i te s. Kecherches
Te .tawhenua$ he ahua rerek+ rawa o te tipu seN rite te mistletoe$ peia ratou rootlets
i roto i tetahi ahunga$ i nga wa katoa hngai ki te mata ki runga ki i pakiaka ratou no
te mea ratou tupu ano i runga i te kahiwi$ me mangaE engari he pera pakeke ki te atu
otaota te ahunga o ratou pakiaka whakararo$ ratou e he kakapM o te oko i muri ,aahiti$
worein i ruia e koe ki a ratou i nga wa tuku an i te ahunga o te pakiaka
wana". Waiwai$ whakahihi hoki te otaota i roto i tenei rahi anake ki te ao nui rite nga
purapura mistletoe i roto i nga whakamtau i runga"whakahuatia ki te pro i iti$ i nei
ta ratou i whakato3 1' mowhiti pana ratou pakiaka a tawhio noa te whenua katoa ki
tona pokap. &a$ kite tatou e ko te reira i te hua o te mehemea he nui iti ranei te mea
porotaka$ e kore e whakawhirinaki ki runga ki te rahi o te pro$ engari kua hoki ia
rahi o te pro i to ratou taata nei e matau ki te tikanga tika$ /eoi.
I te tetahi o mua e hi2o La taea pehea untri,tig Ko te .utenrieth tohe ki te wairua o
nga otaota i roto i te tikanga e whai ake nei.
V?
@I roto i te wahi$@ ta ia$ @ahakoa
whakaatu hoki te whakato iho nekehanga kitea i roto i ia o ratou wh+kau i runga i te o
waho whakahihiko$ engari ki te ,aaitoitoraa i taua$ kua oti nei te maka ki runga ki a
ratou$ e kore e taea e ratou$ kia rite ki te kararehe pakiwaituhi anake ano$ te rapu i te
hunga e kore e nei hoki ratou i reira ano ki toro i te hautai mk ki te whakato
ngokingoki ki te mate tendrils$ engari. i muri noa nga kohu wai kua mahi ki runga ki$
te korenga i hoki he kararehe matewai no te mea he wai te wahi i reira he tangata @.
V?
ng tirohanga ki te hua me te wairua ora$ D. VV>nd

&a$ heoi$ i whai hoki Lathraea te marama i runga i te aroaro o mahi p+nei ki runga
ki$ a ka thura i te MistelwGr*elchen te rohe i reira e hiahia ana te reira i te pakiaka i
mua i tae te reira i taua. Ko e ta ratou i te taha o to ratou natura i roto$ me mau rave2a$
me te awe i te mana o waho$ ko te tino e ng)kaunuitia$ ki te kararehe.
Kia meinga e koe te parauE /e nui haere engari ano hoki i roto ia ia tatou vonstatten
whai hua$ p+r i te rere toto$ me te kaupapa o te knatu okana$ ka pkia$ me te kai
ttika$ i waho e ite tatou i te tahi mea3 &a taea e whakahere ia tatou i te otaota$ nga
mahi o nga pakiaka$ me te i te .ndres take i waho ongo2i i te hiahia ki te haere
tonu. Kia te reira. Ko te nekehanga knatu rere$ i te toto. te aha kua$ e kore te mea ua
ano$ engari ka te whakaaro anake ki te tonoa mai matou e ki atu i hohoro te whanui$
ki te whiwhi3 ae kore e mau ai ki o te whakaaro ano mo tatou te kupu rawa$ ki te mahi
ki a ratou noa ki te pupuri i a matou rite puta noa i te tinana insentient. &a maka koe
ki roto ki te hustle me te arepurepu o te pakiaka kahore he sensation motuhake o te
manga e here ana ki te pera e to tatou$ engari ki te amo i taua e te whakaaro o whiwhi
i roto i te tahi atu mau taata i roto i sentient te otaota i t+nei. Ko taea e reira tino i taua
mahi katoa o te tipu i raro i te whenua i roto i te ara rite anake$ pera ki te korero$ e
homai i te wairua ptake pouri mo te hohoro te marama e tpiri ratou ki te arepurepu
o te otaota i runga i te whenua$ me matou hoki e ,arii i te i taua whi pouri i roto i to
tatou tetahi whi kanapa ki3 ko enei i hohoro kanapa ratou e nehenehe ia tatou ia ka
whakatau kia kaua e$ e kore e ki te kupu i te natura$ ki te whai i hanga taata mahi
kahore he take e tika ana mo a ratou whakakahore.
Ko tenei$ e kore e ara te haapapraa te reira ki te mea tetahi o to tatou Kreislau,s"$
nekehanga knatu$ me te mohio ano he e to tatou .. anake i roto i te mure mrama
motuhake ratou te nuinga o te mahi e kore e rangona3 /eoi$ kei te tino hono te kaha
noa whnui$ me te ora ki te mahi pnoa ona. Koe kia enei ng rawatia ake tu tonu$ a
ko te tika i rite ohorere tonu ki te katoa o te ora i te reira$ e kore e anake i roto i te
whnui$ engari ano hoki tetahi sensation i roto i te riro pu mai3 no te mea ka rite ki me
he ptake kia riro e te ano i roto i tetahi sensation ng ki tenei hua. Ctiia ki te otiia
whakaatu herea ki te akoranga mua o te hunga tukanga e kore e whai i hohoro
motuhake$ p+r i te rerek+$ puta tonu te hoP mea i roto i o te ara mua$ ka puta ake
reira. Ka tatou i ite wera$ matao$ manukanuka$ e wehi$ te mamae$ cramps$ te matekai$
te matewai 8whakamutunga ingoa"noa i roto i te hokinga noa?$ Whiriwhiria reira ranei
ara haere i roto i to tatou mau piro$ i roto i nga pnaha o to tatou taiawhio. &a
whakaturia ano$ kihai i ite i te whakato tetahi motuhake ka kitea tonu ratou pakiaka
tika te kai$ mo e tatau te tipu i runga i toharite$ e kore tenei e aukati i te pea e$ ki te te
hinaaro nei ia tetahi mea ki te whakarite i enei tikanga$ ratou tonu i roto i te hiahia ite.
/eoi$ e kore e taea ki te huihui katoa o nga nekehanga o to tatou wh+kau knatunga
me te toto$ ki te tango wahi i roto i te roto o ng mahi ki te te ,aatura ki tuhia nga
mahi o nga pakiaka kua i roto i to tatou mau papanga$ engari i mea ai whui te rongoa$
whiwhi tikanga waho o te ora i roto i te ao i waho roto. &g mahi p+r i katoa ki a
matou$ engari i raro i te tikanga whakatau wana ka mohio.
/oatu ana e ia nga mea katoa i runga i te tupato tino$ pera mea ki ahau$ ki te waiho
i te ptai anake whai whi ranei te puku pakiaka o te tipu i roto i mau huru i roto i te
atu whnui ranei atu tino$ i roto i te sensation o te tipu$ a ka hiahia ahau ki te ki konei$
e p ana ki tetahi whakatau humarie3 engari taunakitanga i whai whi ia ki tonu i
konei$ a ka tino nui atu na te atu te whakato kua ki te rapu i to ratou noa huatanga
ora anake3 &a$ ia tatou e kite ia ratou ia i roto i tenei take$ he kaha motuhake ki te
kitea enei tikanga ora.
Contribuu a millorar la traducci
I roto i te ,aatura i o te
whui o te otaota i runga i te
whenua$ ka haere i te whanga e whai ake nei ki +tahi atu krero e whai whi i roto i
te o mua.
VIII. &ro'th( hau( a pio( o'iria o ng tipu.
.rahina nga whakaaro o te whanga o mua i runga i ki te arahi i te tupu me te mahi
o nga otaota i roto i te pakiaka$ kakau$ manga$ rau$ me +tahi atu$ ia hi2o ( whakaatu
ana i te reira iho$ ano he tikanga ki te makona ratou hiahia ki te hoatu i te wairua ki
roto ki o ratou hononga mahi.
Ki tenei te panga o te whakah+ e te mea nui.
Ctiia ehara hoki ia tatou e whai tetahi tirohanga o to tatou tupu$ ia tatou ano e ite i
te hiahia ki te tupu ranei ara$ engari he motu ke rawa atu i to tatou mahara to tatou
tukanga tupu3rite ka riro i teie nei te tukanga i taua i te whakato i te kotahi tohutoro
wa ki te mahara4
Whakahoki ahauE i to tatou tupu$ me ko nga otaota i roto i te whnui e rua nga mea
e kore e tino rite$ ahakoa te kupu$ engari$ ka rite ki ka hohoro i kitea i roto i ng atu$
tika nga mea katoa e kore e whai i te noa$ ko te e tino ki te ptai o te hononga o ng
tFtohunga wairua Me. &a ka ara mo tatou$ me nga kararehe hoki o te tukanga tupu e
kore e taea te whakaaro ki rite tino kahore he wahi i roto i te ora o te wairua$ mai te
tukanga o te kai ttika$ me te tohanga$ te wahi e iri reira$ e kore e uninvolved i konei
e 8kite Fig. Whanga o mua?. (ngari kia tino ua e te nga kopa ohorere o te tupu noa i
roto i te ripeneta$ i pouri pea huru ia tatou. .nake wehe te mea takoha te tukanga tupu
ki te ora noa$ e kore i roto i te sensation motuhake i.Ctiia ki te mea$ me pera me taku i
kite matou i$ engari te whakakahore i te Kai me te tukanga tohanga m ng
whakarerek+tanga motuhake ki etahi i hohoro$ te matekai$ te matewai$ huka$ wera$ me
+tahi atu$ kahore he take ki te taea iti tenei ki te titiro i te tukanga tupu e hngai ana te
pupuri. Ctiia tika i roto i nga kararehe e ia te iti whakapumautia ki runga ki i taua
akatuke2anga3 engari i roto i te otaota i te atu3 rite ka kite tatou i hohoro. Ko reira
Text original
konei e kore he mea hou te tukanga tupu o te tipu$ aka ke3 engari ki te ahua tino
whaitake ana$ me te rawe ki te whanaketanga$ e ia mau toa i nga otaota$ he ahua tino
whaitake ana$ me te rawe ki te whanaketanga o te whi wairua ia kua whakarato$ i
raro anake.
Kia mahara tatou$ e kore e ,aahiti i te otaota o nga kararehe$ engari tautoko. .nake
nga tikanga whnui o te ora hinengaro ka tonu i nga wa katoa te taua mo e rua$ i roto i
te rawa kore me rapu utu i te kawenata. /iahia !lants ki te whakatutuki i te tupu noa$
e whai ana ki te whakatutuki i na roto i te kaupapa rohe kararehe ,ree$ a na
whakapumautia ia ratou i roto i te hunga ,akanatula me te tairitenga mana2o te
rirotanga mai$ me ponana o nekehanga tupu wairua penei ana me enei ki nekehanga
rohe. Ko te whakaaro i whakaritea i roto i te rauemi mori$ me nga momo rerek+ o
moni$ hanga he ongo rerek+ i roto i te whakaaro ki te whiwhinga o te whakaaro.
/aere tatou i roto i tenei kotahi tonu te matua rerek+tanga i waenganui i te tupu o te
kararehe$ me ng tipu$ a ka kitea e tatou e ia tatou i roto i te meka e p konei ki te
mea he rota atu rerek+ atu kia whakapono ai koutou i roto i te whakamahi o taua te
ingoa mo e rua3 a ka kitea ano hoki e te rerek+tanga tino takoto i roto i te arata2iraa e
hiahiatia ana e matou.
l? I roto i te tupu o nga kararehe i mahue tuwhera mo te puka tetahi matua te. /e
kuri he hiku$ e wha nga waewae$ kanohi e rua$ he arero$ enei mea tonu i roto i te wahi
ano$ i roto i te maha ano3 te huri i ng wehenga anake kaitahi. &a$ ki te ite i te
kararehe e kore e hihiko ki te tupu ranei ara$ pera ko te take e kore e kua reira i te
reira. /e rakau aporo ki reira 1i,urcates hohoro ki e rua$ hohoro ki atu manga matua e
taea e kia whakatika i raro koki rerek+$ i roto i te tini o tiketike3 ia manga e ano i
reira$ pera ki te korero tetahi manga$ peka hoiho$ i teie nei noa rau pera pera ranei3 te
taea te tatau$ te raupapa$ te arata2iraa$ talamai i te tikanga pakeke$ me te nohopuku e
taea e. Kei te tika tenei ka tukuna mo te puku$ i te mea ano ki te kia i konei$ a ki reira
manukawhakitia e te ng waho$ mea akiaki tairongo3 ia i roto i nga kararehe tukua hei
utu mo te te hei o n+neke rerek+. Ko te kararehe i ako i roto i tona tupu i reira anake
te ahua i whakaritea$ i na me mahi ki ki te hoahoa ki a ia tona ora3 i te tipu$ taka te
hoahoa o te ora iho me te tupu3 a mo taua take e kore e taea e te pupuri ano i roto i te i
te puka ,akapapau2i whakaritea tenei. ( titauhia te ara atu ki te whakaratonga o ng
tikanga *utretenden$ te ,aatura ki ai te whakato kua ki te tikanga mo. Ctiia e kore e
anake o enei./oki i te kwae 0 Walt hanga e tango parau tumu$ engari$ ka rite ki tohu
e matou i roto i mua$ mo ia whakato$ ahakoa te herekore katoa tupu ratou he phua
taketake ara waho kitea te hoko i whakaritea. Ko Ko te huru hua o te wairua ki tenei$
e kore e hoatu e te reira i te mea katoa he parau tumu rahi mana i roto i nga mea
katoa i te tini me te haere noa o ratou kupu.
>? kia rite ki te mua i muri i te tupu kararehe$ kei te tonu te tipu i te reira tonu i roto
i tona tikanga tikanga iti i runga i te wa me te wa o te ra$ te huarere me +tahi atu
tikanga waho tei3engari he rerek+ i runga i te wa me te wa o te ra$ me te rangi$ me te
huru waho. Tupu te whakato rerek+ rerek+ i runga i te wa$ te wa o te ra$ te huarere me
+tahi atu mau huru. &a te mahi a te tipu me te te mahi kararehe. Winter he wa to ratou
moe$ no te mea e kore ratou e tupu3 tupu te reira i tere i roto i atu i te po i te ra3 tere i
te whakarerek+tanga matau o te wera me te makuku$ me te mea reira wera rawa tonu
takawai rawa ranei. . e kore e tika tere pturi ranei$ ano rerek+ ki ia atu weather3 te
kore i roto i tetahi atu whi paki$ te kore i runga i tetahi atu pae. Tonu r0huitia e te
takitahitanga ratou tika$ ka momo rerek+ te tipu$ me te tangata takitahi ara rerek+ o te
taua momo$ me te wahi ara rerek+ o te takitahi taua tupu characteristicall' rerek+ tonu
ara i raro i te huru taua.
Whakaatu .horangi (. Me'er i K5nigs1erg kua ia ia e te tere tipu ake kakau ki
runga ki te ra tata rua rite nohopuku te tipu rite i roto i te po. /e Amaryllis
Josephinae atu ia tonu puawai kakau lea,less roto i te :> ra i te >: inihi Kheinl. Ko te
hua i roto i te roa ko te X am karaka$ te poutumarotanga :> karaka$ me te karaka X
ahiahi tonu tika i whanganga e$ a ko i te ata :> tahi X @J 2@$ i roto i te :> ho2at < @$ na
i runga i te ra$ i te katoa :V@ J2 @ i roto i te po :>$ engari < anake @V 2@. .ita i rite hua
whiwhi i roto i te Or. nikau mtakitaki o nga pekepeke$ me te Aean 8Fror. Me. %#I. D.
>:I?. haaputuhia. me te whakamtau i te (. Me'er i roto i te parei a te tipu witi i roto
i te #innaea I p JIE .. Mulder i runga i te whrangi o Urania speciosa $ me te otaota
koi, grandiflorus i roto i te !h'siol Treviranus 2. II. :;=E Gra,e i nga pedicels
o Littaea geminiflora i Flora$ I. :I;V D. V=
@I waenganui i te kohatu maroke$ i te ma2ima2i$ puta pkeho
paki Carlina rawa acaulis whiwhi ki runga ki te oneone wewete iti$ rite te putanga
mai ia$ i roto i te whenua kari pai e kore e taea e whakaae ana ia ia$ kua riro ia te
kakaho e$ e kua ka karanga ka acaulis Carlina caulescens. @ 8Goethe$ metamorphosis
o !,l Ges mahi .. %%%I D. :>X.? " te Georgina ko te tipu tino inconspicuous i roto i
te kwanatanga mohoao i roto i e hiahia ana koe ki te whakauaua ite i te mea kororia
te whakato whakapaipai i to tatou kari. " Mohiotia te mana o te ahurea kari i runga i te
tupu o te otaota i nui katoa.
(ckermann i roto i te s. Krerorero. 8Tuatoru p+ne p :W:? Goethe parau o ng i
mahi ia ki te hanga i te rakau tino tika m te tuhi i te pewa kei$ me te mau parau ng e
whai ake nei puta ki a matou. @I tenei take i korerotia e ahau ki 81' a Wagner?$ e i
waenganui o te pungarehu$ me te pungarehu$ ko te rerek+tanga i nui$ a e i roto i te
momo katoa o te rakau$ tae rawa nui i te wahi me te i runga i te whenua te wahi tupu
ratou.$ 7a haapii mai au e$ i te rakau o te (tter Mountain rite ( rakau iti uara$ e /eoi
riro te rakau i te tata o &ohra an kaha$ kia rite ki te hanga motok nga ,aahoro
Weimar nei i hanga i roto i te &ohra$ i te whakawhirinaki rawa motuhake i hanga e
ahau i roto i atu ta2u mau tautooraa i te iteraa i taua mea katoa. tupu i runga i te taha
hotoke o te rakau pinakitanga te mr$ ka whakaaetia e te muka straighter rite te tupu
i runga i te taha raumati. kore he mrama. no te kuao kakau$ tupu i runga i te taha ki
te raki kouru nui o te pikitanga kua ki te titiro marama me te ra ki runga anake$ he aha
ia i reira$ ra hiahia tonu tutava nei whakarunga$ ka piki ake te muka i roto i te rrangi
tika ki. he iti te hanganga mua kauruku o te muka maitai$ i te tino kohukohu ki te kite
i nga rakau i taua$ i he i taua kwanatanga noa e to ratou taha ki te tonga i whakakitea
ki te ra mo te ora$ i te noho tuturu ratou taha ki te raki i roto i te atarangi. Ki te ruri te
h+manawa i taua i roto i te wahi i mua ia tatou$ te ite nei tatou e$ e ere te whi o te
matua i roto i te waenganui$ engari nui ki tetahi taha ki te. &a ka tenei nekehanga o te
pokap$ ko te no te mea kua tino atu whakawhanakehia nga mowhiti "tau o te taha ki
te tonga i roto i tonu ra pnga$ me te reira he whnui atu i nga mowhiti "tau o te taha
ki te raki kouru nui. Qoiner$ ko Wagner$ ki te he noa ki te mahi i te rakau pai mr
ratou$ reira$ hiahia ki te whiriwhiri i whakawhanakehia te kaitahi taha ki te raki o te
iwi$ e kiia nei e ratou te taha hotoke$ a ka ki te whai i te whakawhirinaki motuhake @".
Mahara kei konei ia tatou e kore te tupu engari te tipu$ i te titauhia te wahi$ kia
whakaaro ki a rite te ,aaiteraa o te ora o te tipu$ rau te rakau tona ora ligni,ied i
muri$ .. noa e kore te rakau$ engari ko te mahi i te rakau te tango i tenei huarahi$ kia
pohewatia$ i runga i te kei tupu rerek+ rakau$ ka kua ia atu engines i ite.
I roto i te taua whakahaere T#. III. D. :;X e ai ta Goethe ia i runga i tetahi atu takeE
@tupu te piringa oki i roto i te *oom ngahere$ e karapotia ana e nui ng iwi noho tata$
he pera te tonu ta ratou e hinaaro ki te haere ki runga$ i nga wa katoa hau noa$ me te
marama i muri i nga taha he mea ngoikore tika. peia manga$ a ka e enei maroke ano$
ka taka atu ano i roto i te akoranga o te rau. Kua ia te mutunga tae$ engari ki te ite me
ona tihi i runga waho$ ka pera ano ata ratou iho$ e ka timata ki te wherahia ana ki te
taha$ me te karauna ki te hanga i. kapu$ ko reira i tenei taumata kua k+ ratou tau
toharite i tua atu ia tau maha o peia kua whakarunga whakaae ratou ope ,reshest$ a
tona ngana ki te tahuri atu inaianei i runga i te whnui ki kaha$ e kore e whai i te
angitu tika. troaroa$ kaha$ me te phihi"ngaronga o e tu ratou i muri i te otinga o te
roa$ engari i waho te hononga p+nei i waenganui i kakau me te karauna ki te kia
ataahua i roto i te meka " tupu tona tahuri$ te oki i roto i te hauk$ nga wiwi$ ka ko te
whenua ki te kai i$ pera ko te. ratou$ puku wawe i te rma Whairite manga maha$ me
te manga i roto i te tohutohu katoa3 /eoi$ he mea e ngaro i te manauhea$ retarding ng
pnga$ te gnarled$ pakeke$ thonohono e kore e whakawhanake$ ka$ kite i etahi
tawhiti$ ka te rakau ia riro mai ei$ te ahua linde"ano he ngoikore$ e kore e waiho hei
prett'$ i te iti rawa e kore e rite ki te oki. " Ia te mutunga tupu i runga i .haroto
pukepuke$ i te ro2a$ te oneone steinigtem$ pera he pono i roto i te taikaha kitea koikoi
me te gnarled$ engari he tona kore o te whanaketanga ,ree$ ka tangohia e ratou i te
tiaki o wawe i roto i to ratou tupu$ a te ngoikore$ a kore ratou e tae$ e o ia mea koutouE
te mau te reira i nekenekehia i roto i tona te tahi mea i kaha ki te hoatu a matou i roto
i te miharo. " /e oneone whakauru one one ranei$ kei hea he mea ki te peia pakiaka
kaha i roto i te haamaitairaa ahunga katoa mea hei to ratou pai tino. &a reira e hiahia
ana ratou ki te turanga e hoatu ana e ia mokow e hngai ana$ tango ia ia ng pnga
katoa o te marama$ me te ra$ me te ua$ me te hau i te taha katoa i roto i ano. I roto i te
tiaki awhiawhi i te hau$ me te rangi tupu$ he mea noa i roto i te reira3 Ko kotahi rau
nga tau o te pakanga ki nga mea timatanga hanga kaha ia ratou$ ka kaha$ na i muri i te
otinga o te tupu ,aauru to ratou aroaro tatou miharo me te ,aahiahia. @
/artingh ta i muri i whakamtautau i runga i te tipu hop3 @Kakau te tupu o te moku$
o te taua te tipu$ ahakoa te mea e kore e kore noa mana o waho rawa taua whakakitea
te taua$ engari reira e ano e kore whanonga auau pono i roto i to ratou whakawhnui
ia r ". ( titauhia te wahi i roto i te timatanga o te tupu o te whakaterenga ia r nui
haere o te tupu i muri$ i te mea motuhake o mana o waho. @ 8Wiegmanns !ewa.$ :I;;
II. D. ;:?
V? tupu t+tahi kararehe i hohoro$ e te tona hua whakawhnui reira nui atu i te
huringa3 hei utu mo tupu tonu$ te reira te mutunga oma atu. Tupu te whakato ia ora
roa tete atu$ mutu te tipu me te ki te hanga hou ia ratou ki te$ hira te$ mutu ia ki te
ora3 hei utu mo ringa$ me waewae tae tonu i roto i ,aahou ki te hanga i t+tahi mea hou
ki te riro te tahi mea hou ranei$ hora reira mo te whakaaro ano o whiwhi manga hou$
me rau3 whakaahua ke hei utu mo o tetahi$ tika tonu ratou gehends i tahaki. " . ,eruri
he taringa o witi$ ka rite ki ratou tupu tonu te puna ake tuatahi i roto i$ a ki te heke
reira i te reira$ na hopu ratou purapura ki te tupu3 ka kahore e hiahia ana ki te tupu$
kua maroke ana e ia3 he kakau witi. " . ,eruri a .ronssta1 8calla?$ pera me nga wa
katoa tupu i roto i te rau i muri i tetahi i te pokap3 he he krere mimiti$ i nga puna o
te rau3 haere tonu ia i te reira tae noa ki te taime whakamutunga " . ,eruri i puku i te
rakau kia rite ki te mowhiti "tau hou piri ia tau$ a mo tenei manga hou$ puku
hou3 /eoi$ maturuturu nga rau tawhito3 e kore e ki te i ki te pei i te reira$ te hua nei
whakaaro te ora. " .e$ whakaaro tatou i tetahi whakato e pei i roto i ki te puna3 tupu te
reira i puta noa te raumati$ i maha atu$ tFtaha$ i runga i te whenua$ i raro i te
whenua3 tonu hanga tahi mea hou i roto ano.
[tahi tipu whiwhi a mFharo tawhiti i roto i te ora roa$ rite taea ki te kaititiro maha
mahi mo te roa te ora$ me te nui$ he maha nga tangata kei te. .nake puta te whakato
ki te kia nui atu ara atu i te mahi i te horopaki o te mahi ranei$ te mea hanga e ratou$
ka rite ki te tangata3 ahakoa ia ia ano nui atu iti iho ranei$ ki te waihanga waiwai i roto
i tona mahi katoa ki te waho3a hoki te whakato$ i te ia hangaia$ whngai i te tokomaha
rerek+ ki te ao i waho$ i ako nei i roto i to ratou ake take. Kite i roto i te hua nga
wahi katoa$ i reira te hoki kahore he rerek+tanga rawa.
Ko wai i kore te mohio ki nga tauira tino rakau ngako tupu hoki mano o nga tau$
pea tae noa whakamanamana ki te tu tonu i te taha ki te hanganga o te ao i konei$ a
kihai i meinga hoha$ ki te tautapa i ia tau$ i te mowhiti "tau.
@Ko e Uastagna rongonui dei cento cavalli 8 Castanea !esca ? i runga i (tna me he
mano tau. nga rakau 1ao1a1 8 Adansonia digitata takohatia e? i runga i te krae
matomato te rite ki to ratou matotoru$ me te maha o nga mowhiti "tau i runga i te
manga torutoru ki te ;WWW tau$ he maha atu. Ko te Kiesen*'presse 8 Cupressus
disticha ? ki a Danta Maria del Tule$ o CaNaca rua nga haora te rawhiti i MeNico$ e te
paenga o :>; waewae Dpanish$ na ;W waewae i roto i te diameterE kiia ki ia mowhiti
"tau ki te > ng rrangi$ he pera te tata :=WW tau te rakau3 mua pono te ia pakeke ake
i te raupatu o MeNico e te Dpaniards. te tau o te rakau nui tarakona 8 "ragaena
"raco te krero m te orokohanga? o Crotava i Teneri,e he noa kia neke atu i te =WWW
tau$ a e waiho e ia i te ttaitanga noa o te prkau /urai tata ite @. 8Dchleiden$
Grund*. II. D. X>J?
Tupu ta +tahi otaota$ kei roto i nga kararehe +tahi atu hohoro rite pturi$ he
nohopuku.
@/e pkohu$ i te miro t#ng$mimi tonu kua kitea e te heramana :=WW waewae roa$ a
/r. powhiriwhiri$ te rangatira me te kaitiaki o te kari huaota ki Uarracas$ tohu e ia tau
matahiti i ma2iri i te momo o %ohue i te roto i te X marama e kore e ka whakatata iti
iho i te =$WWW waewae$ e pai kia he toharite o >; waewae i te l ra$ me te po$ l.
@ 8Murra' i roto i te Fror. Me. %%%III D. >=W.?
/e whakamtau pai"mohiotia ko e taitai e koe mua i te taringa pua o te rai$ he i roto
i te wai$ i reira puta atu putea puehu i roto i te tahi nau minuti i te kakawaea ki runga
ki te putea puehu$ me te wahi runga o te kakau witi
:
d
>
inihi atu.
@I muri i te puka whakaaro pngarau tata i te harore tino nohopuku te tipu$ te Giant
!u,,1all 8 &o!ista gigantea ?$ nga meneti >W$WWW ptau hou. @ 8Dchleiden$ te whakato
D. ;V.?
;? I roto i te tangata me te kararehe i hipokina te tihi o te ora anake i roto i te w i
muri i te whakaotinga Wachstume oti te whanaketanga o nga wh+kau katoa i roto i
nga otaota o te tihi o te ora te huakitanga ki te whanaketanga o te tinana hou$ te
puawai ano tahi$ a katoa o nga wheako tupu ia ranei ng huringa ,aahiahia. /e aha
kia whakamatautauria ai i te pai atu i roto i te tipu ko te rite ki te kararehe$ ki te mahi
o te tupu me te whanaketanga o te ptahi whakarato i t+tahi tikanga ki te whakatutuki
i te whakaaro o te ora e kore e anake$ engari he tikanga ki te whakatutuki i te
whakaaro o tona ake4
Whakaatu +tahi 8ahakoa kahore te katoa? otaota i te hua ,aahiahia i roto i te pkaha
tupu tino pokea ana. Ko te"ka karanga pera nga aroe i"tau kotahi rau"tau 8 Aga!e
Americana .?$ hei tauira$ e hopoi mai i roto i te Douthern (urope toru$ ka wha nga tau$
a i roto i te greenhouses i roto i te whi hitahita maha =W ranei XW tau i mua i haamata
i reira ki te kopere i te pua ake$ ka3 engari ka ratou pa whakarere pei i roto i te
marama torutoru i te kakau puawai$ he nei :=$ e :I putu te roa. I muri tupu i te
whakato matua mate$ e noho &e1ensch5Rlinge anake. &a ka pau kaha ora katoa i roto
i te taraiwa me te pua te. Whakamakuku ana i te oneone i roto i ai nga pakiaka te tipu
i te w e pana i te kakau$ pera ,aaho2i te reira i te wai na kaha i roto ia ia$ e kua ki te
puaki ki +r e hiahia ana ki a kite ngaro. !ei te whakato$ engari kore hoki he krari$
na nga toenga aitia te wai$ i te mea nui hoki te humidi,ication o te whenua i roto i te
oko$ e tu ana i runga i te mata. " ( mhiotia ana i roto i te whnui Me nga otaota ki te
matomato ake te wai atu i mua3 na he tokomaha e tika ana kia puritia e maroke rawa
te kore$ kia rite ki te tiotio e hiahia ana ki te hei haurangi e hiahiatia ana i te tino
pokea ana. " Ko te foetida Aga!e ranei 'ourcroya gigantea i roto i ngakia i roto i te
kari !aris mo tata te rautau$ a kua anake e whakaaturia ana i roto i te whanaketanga
me te pturi hua$ pera me ratou$ ka anga i kotahi i roto i te raumati o :<JV$ i te tino
mahana hohoro ki te sk'rocket$ << nga ra ki te >>
:
d
>
waewae$ i te toharite ia r
V
:
d
>
inihi3 i runga i etahi ra takitahi tata waewae l$ engari. 8Oecand. !h'siol. II. !.V;?
=? noho nga kararehe o nga okana i muri ratou e tino whakawhanakehia$ i roto i te
pkia e liveliest i te$ ka ,aaea i tito i raro i te ahua ano o rauemi hou$ e tae noa p ana
ki te wheua tonu. Ko te mahi hoki i te mrohatia kaha i roto i nga whekau tino i
hanga. I roto i te rerek+$ i te otaota tupu okana$ rite rite kua hanga e ratou$ nui atu i
roto i o te pkia e$ me te mahi ngahau3 nga mat *utretenden hou e anake
whakamahia ki te hanga i wh+kau hou3 atu ano he toenga o mua ora"mahi$ hou ki te
k+ne tpiri ranei ki ratou noho i te ptahi tawhito3 ranei hinga ratou atu. &a e tomo te
rakau o te rakau tinana$ kia rite ki te mea i hanga e i te whakawhiti ngahau ki te ao
waho ake$ me te ake ki waho3 Ka taea e ara te rakau kia tuwhera kau roto$ a ka
hurihia hoki e ia ano waho ora tonu3 whakaatu i nga rau ari katoa o te ora te ngoikore$
te tuakana ko ratou$ me te taka i muri ki te hanga te wahi hou. Tau nga whekau o te
kararehe$ o te akoranga$ ka maroke ano3 engari anake i te tau kararehe katoa$ ngohe$
muhani ake ake. ( kore e pera me te whakato. Tenei rerek+tanga ko$ rite katoa i
whakaaro konei$ whanaunga$ anake3 no te mea ka taka kore okana katoa o te tipu ora
i te mahi ngahau i roto i engari tino3 engari he ulunganga puta noa.
&a ka mea a Ouhamel i runga i ng tt o te tipu uri o te Aucke'e :
:
d
>
inihi i roto
i te tiketike e te tetahi whi korettika waea hiriwa pai ki :W nga wahi rite. I roto i te
ngahuru i reira te hunga katoa i t atu i ia atu$ me te ki te ake$ te tata ki te mutunga o
runga i piri ratou. I te rua o nga tau$ kia rite ki a te pkaha hou ; ki te = ng rrangi
roa$ ka tuku ia ki roto i te ara ano$ a ka ko te taua te hua e kore i roto i te wana i roto i
te tuatahi o nga tau o te phua i tohua ka atu. Tenei wahi i meatia$ pera ki te korero$
whakaae. I hanga ng kitenga e rite i te /ales i runga i !ieces waina. /oki keria i
muri mai ki te kuao rakau Ouhamel he kotahi puranga$ e whakaratohia ana ki te
atatohu tuhituhi reta ki te phua i piri ki te kiri o te raau tona tihi. !eia te atatohu
tonu tika atu ki te whakatau i nga phua$ ahakoa tupu te rakau i tino$ /eoi$ i roto i
tona tiketike. " Kia tino wahi ligni,ied te whakawhnui i i katoa e kore ake e kore te
roa i roto i te matotoru. Tonu Growth p te teina wahi hou. " Ka mau a Ouhamel aho
hiriwa i roto i pakiaka$ te vegetated i roto i te wai anake$ ki a ratou i te waho i te
tikanga o te wanihi tae ranei$ kia ngwari taea e ia ite e ia nga huatanga. I roto i te
whnui$ i te hua ko te i pupuri i nga phua katoa ratou i tawhiti i te kaki o te
pakiaka$ ahakoa nui kua hua ai tenei i roto i te roa3 he tohu e ki te tupu noa i te runga
tonu i nga pakiaka3 ahakoa$ pera i roto i te tahi atu mau tamataraa nui kua whakakitea
e kore tenei pa noa e te ptau waho whakatata ki te runga$ engari e wahi i roto i te
tawhiti iti i te elongation matamata. Ctiia maha nga mea ng p ana ki te tupu o ng
whakato wahi s. Treviranus i roto i$ Koiri. Kitea ::$ :=> ,,. /e tangohanga mai i
rangahau hou i runga i ng huatanga momo o te tupu o Aravais$ /artingh$ MGnter$
Grise1ach$ ko Gra,e i Wiegm. Kikorangi e.$ :I;; II. VIth
X? Ki te tapahia e koe hiku he mokomoko o$ he waewae atu$ whakakapia ano ratou i
te reira3 whakakapi he tFwiri tona matenga$ tona ,eeler ano. /ea e kore e taea e te
kararehe whakakapi i te tahi mea$ mai te mea gar1led te hanga. Te tipu o te kararehe
te tika anake ,aataahia no te ,arii i te hoP ahua whakaritea$ me$ te mea e titauhia$ no te
puoi ano. Ctiia e kore a whakato hua ano he Manga cutawa'$ he rau i roto i tona wahi
cutawa'. Ko e pei hoki tetahi atu$ hoki pai hangaia rerek+ te whi k+3 Kei te ta ratou
tupu e kore noa e rua ki te whakarato i etahi wh+kau ki te mahi$ kia rite ki te mahara
ki a hei te mahi ano. /e aha tupu te$ ko te mua3 ka haere tonu reira ano ki te ora$ me
haere tonu iho ki a tupu.
<? Ko te whakato whakaatu ana te nuinga whnui ki te whakawhanake i to ratou
wahi i roto i te hua trino$ ka whakaturia ki te3 engari ko te trino ko tetahi o ratou
natura tino$ ahua kia oti$ i te nga puka oti hoahoa kararehe kei ake i roto ia ratou e
hngai ana. Io hoki tenei tikanga e te tupu o ng taputapu o te tipu ki te whakaoti i
muri i iti iho ki te hua whakamutunga ng atu i taua o te kararehe. .hakoa te
rerek+tanga$ ko te hua anake ano$ no te mea i reira hoki i roto i nga puka
rangatiratanga kararehe trino 8i roto i te anga ore moeone$ haona$ me +tahi atu?$ e
inaianei whakawhirinaki i runga i tetahi Wachstume mutunga3 a hoki i roto i te tipu e
ake te hinaaro trino m te kore nga wahi katoa$ me te roto i nga mea katoa3 engari
whakaatu te taua ng onge i roto i te rangatiratanga kararehe$ te kingitanga
huawhenua$ engari nui ake noa atu i reira e te mea mo te tirohanga tuatahi.
Ko nga otaota ka pkai te$ te kakau katoa taiawhio te iwi katoa spirall' he tautoko a
tawhio noa$ me etahi rakau spirall' i roto ano 8kite atu.?3 te tikanga rere i roto i te
awhiowhio te trino huri noa i te kakau$ e kua tata nei i homai ki taipitopito take
rangahau 8c,. % ..? te tranga rau3 nga kiritona o Mammillarias i te tranga
trino3 +tahi puawai e korria i roto i mua o te patunga trino 8 aeati!atio
contorta ?3 [tahi hua$ p+r i te hoari he pini$ ranei wahi o hua$ kia rite ki nga pauna o
tihi pine$ whakaatu i te nuinga ki te trino te hurihanga tranga ranei3 riporipo te
kaponga ake i runga i roto i te rua ng tohutohu$ tetahi i te rara torino$ ka i te ahunga
lateral manahau in,olded3 Ko trino te oraraa katoa o Cs*illatorien3 pakeke manga
miro o Lycium (uropaeum ahu ki te spiraler tahuri3 te kakau o papara tahuri Italian$
tetaraki te ngarara$ trino3 i runga i te rFwai roa ka kite kanohi katoa i roto i te trino
raupapa i te mahue i te e aupiki ana tika3 Kua rite rawa +tahi tipu ki te huruhuru
papillae$ e mrama i roto i te aho trino$ pukumahi. " I roto i te whakato$ to tatou i te
pnaha o oko trinoE 8kite p V=.? i roto i te Kiwa$ atu tumomo mea$ a kaponga Uharen
te spermato*oa trino3 i roto i te ptau o Chara tango noa i te mngaro mekameka he
trino runga i te turanga3 kua hoki nga rerenga inu e te hunga i roto i nga ptau
o Chara kite i tetahi ahunga trino$ etc. " take maha o te hinaaro i roto i te trino te
tipu e taea e kitea i roto i te korero o GoetheE @I te nuinga trino o te otaota@ 8Ges
Mahi olume == p .. JJ? kohia. M te ture trino awhiowhio te o +tahi puawai mua ki
te whakamahinga 8 aesti!atio coutorta ?$ na whakataurite i rite ki o +tahi hua i roto i
ng E. Araun i roto i te tipu rnei$ i roto i te whnui. 1otan. Time. o te tau :IVJ D.
V::th
I? taea ki te utu i roto i to ratou tukanga tupu mat pararopi ki te akakoromaki i
reira te whakato ko$ /eoi$ e taea ana ki te whangai anake mat organic ki te tupu me
te kararehe$ ko3 e hanga he puka ora raraku$ tenei anake hanga a tawhio noa. .hakoa
te kore$ kua kitea e e te whakawhenumi i te mat i roto i nga tukanga tupu o te tipu o
whai whi tino rerek+ atu i roto i te kararehe. I te katoa$ tuku te ng whakato ko te kai
tika rite$ engari e hei ki te whakaputa i te mat tino kanorau i roto i te mea mahi
motuhake katoa o ng mahi e ora ai mo2on- e taea p ana ki ng ture i rawe ki te
tikanga noa$ me te pai i reira ratou. .n oaoa i te ng kararehe$ ahakoa te momo o te
kai$ engari katoa te hua i te rawa te taua$ me te katoa i runga i kahore he whakarite iti
maha mat i roto i ratou kia rite ki nga otaota. Ko te rauemi kei roto i te taua te tipu$
he rite noa nga ari waho o tupu i runga i te wa$ whi$ pakeke me +tahi atu huru rawa
taurangi rnei3 mahi i te otaota rongoa pai i te wa he$ kohia i te whi o te tirohanga$
kahore he3 /eoi$ e kore e ka rite kararehe hanga nui rerek\tanga. /e tino ara te tipu e
te huri ki te ra i roto i te ra ia ratou kaipti tino kai te ata kaiota$ te ahiahi$ pangia e
kawa.
@Ko e rau o Cotyledon calycina )hero 8 &ryophyllum calycinum *alis+ .? i roto i te
India he i te ata$ /a'ne rite waikawa rite kopurepure$ te hemo te i te poutumarotanga$
i roto i te ahiahi kawa. hono ki te whaka i tenei$ ka kite i te mea ano i ficoides
Cacalia L .$ %ortulacaria afra Jacq .$ a *emper!i!um ar+oreum #. @ 8Gmelin Theoret.
Uhemistr' :I>J A. II. D. :IW>?
Te vai nei te take i reira i ta te whakanohonoho ohie te aramona e waha aramona
reka$ i hua he aramona kawa i te aroaro o. 8#ie1ig$ Uhem. #etters !.:<V.?
( kore te mea pea ki te whai i roto i te kopu$ i te tupu o te kukune te nuinga rite ki
te tipu3 whakaratohia e te taua rite wh+kau o te tipu i te timatanga hanga ano. Tenei
rite$ whakaaro ki a noa$ kua inaianei o te akoranga kotahi ano arahina ki te whakah+
rite ausia ki te sensation o ng tipu. F5tusle1en ora whakato ano$ na te tipu te ora rite
F5tusle1en. Kore te kukune ite3 Ko te kupu e kore e e te whakato. &a e hohoro
meatia nei e koe. Kite ki te kahore i ki te e whakaarohia he taha o te rerek+tanga i ia
,aaauraa anake te taha o te rite.
Ko te kukune i hanga i raro i te mana o te kaha te ora ke e kumea ona rauemi i te
ora ke waha$ tupu rite ki te hua$ me te wahi o tetahi tinana i raro i te pnga tino
kkahu m te Toroa tino kitea ai3 tupu te tipu i runga i ona ake$ ,aaineine ia ratou
rauemi ora$ tupu i roto i te tikanga herekore i raro i nga pnga wechselndsten o te ao i
waho$ ahakoa e kore ki waho i te mahere$ ko te taua i roto i te whanaketanga
,reest. &a hei utu mo te tipu whakakahore i te ,aaauraa o to ratou tupu ki taua o te
sensation kukune$ kia kore tetahi$ kaua amo i te tFmatanga i te ,aaauraa i p+nei.
Ko te iti haapapraa i te rite o te tipu ora i roto i te whnui me te F5tusle1en kia$
rite ki te wahi motuhake o te tipu ora ki nui rahi te whakawa e tenei te whakatairite i
roto i te ker+me3Te tikanga e ahau te ora o te plantlet i roto i te uri i te mea e mau
tonu ki te taha o te whakato whaea. .hakoa i konei$ ara$ ko te pnaha whakato katoa
whakawhanakehia i roto i te rootlets$ kakau$ ko Alatt,ederchen te mea ko te
whanaketanga o te kukune i roto i te hua manu i te w kei te roto tonu i te reira i roto
i te tinana o te whaea rite rite ka taea. Kite ai te ngaro pai ake mana2o tenei te tipu iti i
roto i te akoranga purapura$ p+r i te kukune3 engari ki te te kukune i taua hua i muri i
te wehenga atu i te tinana matua$ me te wahi i te hua manu i roto i te utu waka noa ki
te rangi$ me te marama$ he aha te uri iti pera i raro i ng huatanga e ng)kaunuitia4
!aha e kore e unhelp,ul ki te whakatau i te !ereteuha o whakatau i roto i tenei mara
ano$ ki tenei tuhipoka. Whakaekea$ te ,aaauraa o te ora o te tipu ka puta ki te
F5tusle1en kia na kawekawe e tino taea e waiho te tahi mea ki te hanga ki runga ki
taua mea3 e whai i te tika$ ki te ttaihia te ngaro o te whaiaro tirohanga"i roto i te
otaota4 " Ctiia e kore3 engari anake pera me te pai i taea e tata ki te whaiaro
tirohanga"o te kukune i te reira. Ko te whakaaro e te kukune kahore iteraa i
motuhake$ he mea ano kahore tika ano he huru e$ na pea kia mea ratou ki a matou$
engari$ pera me unproven ano$ e kore e taea te mahi ki te whakamatau ,aahapa i tetahi
ranei. Ka mea ratou i te iteraa e homai te tohu ki a matou3 tatou i mahara heoi kahore
ake sensation i te F5tus*ustande. Ko te aha te tangata ano mahara anake kua ite te
mea ia i roto i te torutoru wiki tuatahi i muri i whanau4 I reira ia ua kahore4 Ko te iti
e nehenehe ta tatou e ti2aturi e taua tangata tona tonu mahara te mea ua ia e p ana ki
te aroaro o whanau3 engari ko te iti i te tohu o te kore o te mahara o tenei mana2o ki te
tupu hoki i te taua hutiraa. Ko te maharatanga ki ano hanga tika inaianei ki te whanau
o3 a ki te e tpiri ana hoki tatou i te whakato$ kahore mau mahara$ kia rite ki muri mai
8%I? ki te matapaki$ na tu te reira i roto i te meka nei ki te kukune hua i runga i te
taumata i taua3 te tipu hua i roto i te ora ira tangata o te kukune$ me te kukune$ ko e o
te whakato.
/eoi$ Ko ahau i matara atu i hiahia ki te whakawhirinaki i runga i te whakapae o te
ora tturu sensation motuhake i roto i te tahi mea kukune3 Titau ahau anake e tetahi i
runga i te ,eruri e te ritenga atu pera me iti e taea te hanga tetahi mea$ no te mea me
tika ai ia whakaaro konei e p ana ki anake e +tahi atu whakaaro"whnui.
Te tipu tonu noa te tahi atu nekeneke i roto i te kotuituitanga$ me te t5na$ te
marangatanga$ me te e tukupu ana$ piko$ me te huringa o ona wahi ki te Maoritanga$ e
kore nei e ki te raruraru ki te nekehanga tupu$ ahakoa te akoranga$ me pehea te hono
nga mea katoa i roto i nga tukanga organic$ ano I tua atu ki te nekehanga tupu a
mohoa noa whakaaro kia p. Taea e matou$ engari ano hoki$ he rua$ e hngai ana ki te
ahua rua o te tipu kaupapa$ pera ki te korero i te kararehe ,aataa i. Ka taea e te
kararehe te huri tona wahi rawa$ engari kawea noa tetahi atu wahi takitahi o tona
tinana i roto i te tranga rerek+$ huri i$ tahuri$ /eoi$ he katoa i roto i te wahi. Faaauraa
i mua$ te mea$ ka tupu te whakato atu a tawhio noa$ i roto i a ratou$ e p ana ki a ratou
ano i roto i te ruma$ i waho$ /eoi$ pera me ki te kararehe reira ,aati2am_ ia ia ia mai i
te whanga tFmatanga3 let*term ka$ i waho ,ort*ustrecken e te aronga hou e ,aatae mai
nei kua riro mai i roto i te huatanga hou. Wahi katoa o te tipu i runga ake oneone e
nehenehe o nekehanga p+r3 te kakau katoa$ huri katoa i te upoko i roto i te tokomaha
ki te marama3 i roto i te +tahi atu nga wraps kakau a tawhio noa pou3 tu i roto i nga
rau i roto i te outou haumerS$ ka hinga i roto i te rohirohi3 nga puawai kauwhau i roto
i te ata$ ka takoto iho tahi i roto i te ahiahiE nga ptawa o puawai maha e ahu$ ka haere
mai te wa o te kikiritanga i te pistil3 i reira he rau$ timata i te namu te kohikohi i
manga a tawhio noa. [tahi nekehanga p+r tango i te wahi i raro i te mana o tG0hua
motuhake anake3 +tahi atu kahore he pera i te mea i te w o te whanaketanga o te tipu
e akiakina ana a reira3 ia te tipu te mahi a kehe reira3 Ko na tairongo e taiepa reira te
pepa ki nga pa etahi3 i konei ko enei$ i reira atu i whakapuakina e aua wahi$ pukukino
me te pkoro. /e i roto i tenei katoa i te momo mimiti.Whakaara tatou i hua i te whai
ake nei i teie nei$ kei hea te hononga ki te parapara$ me te sensation tata te rite ki te
nekehanga kararehe ranei$ ko te rahi$ ma te paari nga wa katoa$ e kore tatou e titau ia
ritenga mutunga.
Ko te whakato he mea marama"matewai$ a ka he rawaka e kore e anake ia$ kia
whakahaua e te tupu ki te marama$ i kite matou i te mau hi2oraa i runga3 e tano te reira
i te katoa ki nga rauemi katoa e wtea ana ki te hoko ratou$ ki te kawea mai i roto i te
rawa i te whi e tika ana$ me te tnga ki te rave i te reira. .ra nga kairangahau tino
whai tu2atiraa nei i te parapara o te kararehe kitea$ ahakoa .dmittedl' te nuinga noa
kahore neke atu i te hua rite.
&a te kupu Oecandolle i roto i tona !,lan*enph'siol. II. I<;E @kite te tangata$ kua e
nga manga o te tupu i roto i te greenhouses ara i roto i te ruma otaota ranei$ tahuri nga
matapihi$ e te titau nei i te manga o nga rakau ngahere ki te wahi kikokore e tupu i
runga i te taiepa$ whakaatu ng tipu i te hiahia ki te tahuri atu i a ratou$ a e nga otaota
i roto i te whnui$ me te mea ki te rapu rite ki te hua o te parapara motuhake$ ki te
whitingia e te marama. @
Mai i nga rau$ he mea i roto i te tino i te tihi$ e matawai i te marama. /e he whakato
ranei$ he peka o te i taua huatanga twhaiwhai e nga rau hei utu mo tona runga na
tona tahuri raro ki te marama$ na hohoro hanga te petiole ranei$ i roto i tona ngaro$ te
turanga o te hurihanga rau$ ai te tranga tturu te kaiwhakau iho 8 Aonnet?. Ko te pera
kaha tenei hinaaro e Knight he rau waina$ i te whakararo o e whiti te ra$ a ka hoatu
nei ki a ia tetahi ara ki te tiki ki te whi tturu puru$ ka kite hanga tata tetahi ngana ki
te tahuri i te marama o te taha matau. ( rave rahi mau taime$ i muri i te torutoru nga
ra o te taua i roto i te ahunga tetahi ki te whakatata ka rapu$ ka hipoki e te /oki
takahurihanga tona rag tata tona underside katoa pera$ wherahia ana e ia ki muri ki
waho$ ka nekehia atu atu i te matapihi whare karaihe i roto i te ahunga i te ritenga atu
ki te marama ano ki te huarahi 8Treviranus$ tokoni. ::J?.
Ka korerotia e Outrochet i roto i te s. Korohiko. !. :V:E @I kite ahau i te mea e rapu
ana ki tetahi ki te mawhiti tenei rai i te tikanga o te mata o te rau o te e tu ana i roto i
te tuwhera te whakato rangi ki te Arette iti i hipoki$ tenei hautaka$ e kore nei tonu te
taua o runga$ engari he o te momo i nga wa katoa rite me ratou te arahi i te mm me
te tere ki te whakamahi i 3. te kupu i tupu hohoro te haere i te reira i roto i te piko
lateral o te petiole$ i +tahi w i runga i te piko o te petiole taua i muri /e te tu1ulation
te poari nui rawa i iti te whrangi e taea te tiki atu$ na piko te petiole ki te whenua$ a
ka tae atu ki te taha i raro i te marama poari taea e patua i te whrangi @.
I hipokina tenei taiao o taua te puka kpeka o te rau pFni 8i %haseolus !ulgaris ?$ e
mohiotia ana e ki te whai toru mtrere$ me te Arette iti. &a$ mai i taea ki te mawhiti
no o te t0ruarua o ona pepa motuhake tenei e kore aukati n te rarohanga o te taua
taupoki o nga papa$ na i meatia tenei i te taha o te takahurihanga o te petiole noa. @Ki
te$@ e ai ta Outrochet$ @kite te nui moni ka whakamahia i konei ki te haere mai ki te
taua take$ kua tata e whakamatautauria reira ki te whakapono ki e te mau te reira
nekenekehia konei pukutia he ngakau$ e kwhiria e te rave2a tino tika ana m te
whakatutuki i te whinga. @ " Ko te ara reira tino hei ma2unim ki te marama$ he kore
o te poari mawhiti te$ e haere mai ki te tkaro i roto i enei ng whakakitea e te meka
e$ i roto i te te truarua o te taua i roto i te pouri ,aaite kahore he hiahia ki te mawhiti i
te taupoki ki te wini.
I roto i te rau taitamariki$ te koaro he tere atu pakeke " .hakoa manga rakau katoa$ i
te hinaaro o te rau ki te kia kawea mai i roto i to ratou huatanga a tawhio noa$ ki te
tahuri.8Oassen? i roto i te Wiegm. Kikorangi e. :IVI. D. :=J II.?
I muri potae$ me o era atu whakamtau$ ki te whai koe i te pepa piri kia taea tahuri
reira tona mata i runga i te marama i roto i tetahi ara$ engari kua takoha ki te tahuri ki
te raro i te taua$ pera taonga i te rau3 ae te pirau horahia i reira ki runga ki te peka. &a
te reira i tino he ngawari$ tikanga ora$ e whai ana ki te toa i te ringa ki tona tranga
matau i roto i te marama.
& n tata tonu Oassen 8Fror. &. te pouri. I. D. =:? Kua hanga ng 1' e whakaaro
ia e nehenehe ia whakamatau e nga nekehanga o nga rau$ i p+nei nei ki te mana o te
marama i roto i te mua$ i roto i te meka$ e kore e whakawhirinaki i runga i engari e
whai i nga rau i te katoa o te hinaaro ki te tahuri tetahi o ona nikau ki runga$ a ka
tenei huatanga tutava tango tonu$ ano e taea te aha te tikanga o ng huatanga i roto i
te ,aatura i te marama$ te wera$ makuku. Cia mau$ e kitea ana e ia i ona ng$ e te
nuinga i taua$ motu ke i te mana o te marama e wahi3 /eoi$ e hiahia ana nga ng i
runga me +tahi atu Outrochets kore e rawa eNplica1le i tikanga Oassens. &o tatou$
mea iti te ,au,aa o te krero i runga i teie tumu parau3 no te mea tatou ka mahi ake
anake enei tamataraa ki te whakaatu pehea e te tutava i te otaota$ ki te hoatu koe i roto
i nekehanga whai hua ana i roto i te huatanga o nianei tturu i roto i te tikanga rite
ki te kararehe$ a ka he taufa ore ,ele ranei$ he marama ranei$ i nga tikanga mahara te
tahi atu ranei enei wehenga .
I roto i nga puawai$ kua tino ua roaa te putir tona ingoa rite kahore iti e to ratou
hinaaro ia pee i te tranga o te ra ki runga ki$ i te tona ahua ra"ano he. /e kore
.thannsius Kircher noa i te haora e whakaarohia ana ki te whakapumautia tenei.
Ko te whare e te e whai ake neiE I roto i te waenganui o te raro o te nui$ whanga ki
tonu i te wai$ i te tpu$ ka piri te matamata rino$ ka whakaritea ki tenei he wahi
ataahua o te puru kia taea e te marino taua i runga i te wai$ me te tFtaka noa huri noa i
te tihi. I tenei kpae tpiri koe i te putir tahi me te pakiaka i roto i te ahunga pout
8ka taea e koe$ kia hoki haere te kakau na roto i te puru?. Mai i wana ki te tuku ia
ratou ki raro$ ki te whakahou i o te tipu i +tahi here huruhuru i roto i te wai. Karapotia
koe i te reira$ te puawai ki te mowhiti whakarewa i runga i te taha ki roto marae$ e
tika e rrangi te maha o ng hora i muri i te ahopae o te wahi$ na taea e te pito plug i
roto i te pokap o te atatohu karaka whakaatu i taua no. T+nei prere$ e whakaaro
inaianei te ata i roto i te tuwhera te rangi pera i te taha ki te raki o te taua ka hoki te
taha o te ra. Ko te puawai Ko inaianei i muri i te akoranga o te taua tahuri$ a reira
whakaatu nga haora.
C te akoranga$ ko te he gimmick tika tenei3 no te mea i te r e kore te anake$ e
whakatau i te tnga o te putir3 Ka taea hoki te kite koe i sun,lowers nui e kore e e
titiro i te ra3 rite te kararehe i roto i ona ng tranga$ me ng nekehanga e kore takoto
ano anake e te ,aaitoitoraa. Ko te r$ ko te tino he ,aaitoitoraa nui ki te tranga o tenei
puawai rite te tokomaha atu puawai awe. 8ergi. Whakamhiotia e te /egel parau .. p
=;?
&eke hoki /e maha her1aceous otaota tona ktua$ me ona manga ahua i muri i te
akoranga o te ra i taua. A. Lupinus luteus $ ,eseda luteola, *onchus ar!ensis $ me
+tahi atu 8an /all. /e Mikitama$. karetao. p. >I?.
&a mrama i roto i te w i whakaritea i mua$ ko te ki te marama o te hinaaro o te
wahi whakato$ na reira he take i reira te kaua rere te marama ano hoki$ he rite tika i
roto i te kararehe kingitanga i runga i +tahi kararehe$ me i etahi huru rere te
,aaitoitoraa i taua$ e te tahi atu i te Kapua i raro i te nuinga o ng huatanga.
&a tuhi Mohl 8i runga i te whare$ me nga hau o tendrils p >X?E @/e tino rerek+ ng
whakaatu i te tendrils o te waina$ me te i muri i te Knight o 8!hilos ,aatere :I:>$ p
V:; ...? Cissus hederacea i te kore e rite ki tahuri atu wahi whakato matomato ki te
marama maiki$ engari i te taha ki te wahi i te marama ko te raruraru$ tahuri atu. tenei
huatanga ko te ake patu katoa no te mea te puawai tautau o te waina$ i te e puta
tendrils$ e kore tenei te whati e whakaatu i roto i te mua o te marama. tenei piko hoki
i mua i te marama maiki kitea te kore e anake$ no te mea ko te Ke1ensch5Rlinge i roto
i te ruma e manako tetahi ki tetahi noa taha ki te marama$ engari ano i roto i te tohu
tino patu o waina$ te waina nui atu iti iho ranei$ a i te unu e waho te wahi ahunga ki te
whakaaturanga te raki$ ki te mea ranei kei te te unu ratou i runga i taiepa$ kua mahi i
ki tenei ... meka e ,aaohie i tenei tkunga te awhi o tFwae$ e mea ohie$ engari e tenei
te aronga anake e tika ana ki te mana o te marama$ ka taea e kite koe i reira e nga
tendrils atu ano rawa wehe wana o waina i te marama take$ e te mea ko te manga o te
waina i raro i te matapihi tuwhera tetahi$ nga tendrils hoki ki te wahi takoto kau o te
ruma ki te tahuri$ a kihai tFtaha ki te taiepa o te pihanga$ Ko te tinana kotahi i roto i te
takiwa. " Tenei rere i mua i te marama mea nga tendrils anake o Cissus $
ko -itis *u*ukommen$ i te iti rawa i ahau taea e 8Mohl? ki te tendrils o !assi,loras$
o Co+aea pnui$ i i whakaarahia i roto i te greenhouses$ i roto i nei i te marama taea e
whakaaro o tetahi anake taha$ e kore$ e *uwendeten ratou rnei te marama o te taua
rere ranei. Ko te taua e ahau kite ano i runga i%assiflora coerulea $ %isum sati!um,
Lathyrus odoratus $ o nga paukena$ i nekehia e ahau ki toku ruma3 ahakoa i te kakau
o tenei whakato kaha hoki ki te marama$ engari i nga tendrils kkahu i roto i te
tohutohu katoa ki waho. @
I muri$ rere atu aianei Outrochet nga tohutohu kakau o hop 8 .umulus lupulus ? me
te 1indweed 8 %ohue sepium ?$ te radicle o te mistletoe witi germinating ano te
marama. I muri au,au te mahi i te taua o nga pakiaka o te kpeti me te pua nani ma$
rite outou i ite no te koe i rui i te purapura o tenei tipu i runga i te miro tere i roto i te
whakaata tonu i te wai. Ka rite ki te kakau piko ki te marama$ tahuri iho nga pakiaka
o te marama$ kia te whakato$ ko te * tohu. Ko nga pakiaka o *edum
telephium whakap otiia ehara i te te horapa i te ra marama tika. I nga pakiaka o te
cress$ engari ko te e kore rongonui e kore e whakatika i te marama te wahi i te
marama$ engari mahi ano hoki i runga i nga pakiaka$ engari ko te koki o tokonga ake
o te pakiaka he tonu iti atu i taua o nga taumahatanga. 8Uomptes rendus. :I;V. II.
:W;V.?
I roto i te tino ng ,akaenatula rite mau ,aaiteraa o te ora o nga otaota$ ko te hunga i
ki nga otaota hau i roto i te anga o ratou mau tauhaa e whakaatu he aha i hoatu Mohl
digestions tino pai 8i roto i te s. Korero i runga i nga hau o nga waina?.
/e whakato kua nei riro i te natura o te ,aaotiraa$ ki te roropi mai a tawhio noa$ he
toko$ e whakawhnui he wahi i hervorkeimend te whenua$ tika tonu ki runga$ engari
ka okioki i Fort hira i te wahi o runga a tawhio noa kia ko ia te wagrechten te ahunga
huarahi atu$ /eoi$ e noho i te tika raro. &a$ tenei wahi pout ka tFmata ki te takahuri e
p ana ki tona tuaka kia amo i te ng weu ona he tranga helical. /e rite ki te aho$
puritia nei i nga ng runga$ ka huri taiwhio ki te atu te ringa ki a ia3 ki te kahore e i
roto i te tipu$ kaua hoatu te tpiritanga i raro na roto i te tini i roto i te whenua$ me te
hurihanga ko roto i tona ake te kaha te ora o te tipu. C te akoranga$ kei te te piko ki te
wahi pae arahina a tawhio noa i roto i te porowhita$ a na te o tenei kaupapa
whakamtau e rapu ana i te tipu i te toenga. ( kore te reira i /e muri i roto i te
porowhita kotahi ki te kitea tetahi$ na korerotia e ia i te reira e rave rahi pea wa ia tura
ratou e hora te okana o pa i te Fort e tupu ake$ me te ake. .i i roto i te porohita o te
ptoro rahi tu te reira i te tautoko i ngaro i roto i nga porowhita iti. Ko tuu i te tipu i
roto i te kore te ara i taua$ na homai ana e ia ki runga i te nganatanga3 he taimaha
rawa hoki ia ki te kia meinga te ,eeler roa rawa ki runga ki te whenua$ e takoto ana ki
raro$ i te patunga witi$ me te ngokingoki i na roa kia kitea ra reira tautoko. ( kitea
inaianei i taua ia$ ka mohio tonu ratou i te reira$ no te mea i teie nei ratou e
whakarongo ki a kotahi ki te ngokingoki tata$ a inaianei rere huri noa i te toko i roto i
te rangi. Tetahi o reira ia te kitenga$ ka pai e kore e koutou reira kake te toko ki te
rere$ pera e tonu ratou 1'wa' rere i roto i te hokohoko o te ahunga o mua i te wahi i
ng ia na nui atu watea kore ki te tutava ki te kaumatua e hiahiatia ana.
Ko te entwining o te tautoko ka mutu te huringa o te kakau awhiowhio te a tawhio
noa iho 8e hanga i nga weu whakaahua i te rrangi trino?$ ki te riria koe i te kakau
awhiowhio te ki nga whiu ki te mangumangu$ ina hutia koutou3 noho i te whakarara
tuaka 8Mohl p :::? enei.
C akoranga$ ka taea e tetahi tohu i te angitu pera ano$ a ka poihere tino tohu te reira
i pera$ i te inoi tinana o te tautoko ki te whakato whakarahi ratou te rere he maha atu
ranei3 ( kore e he ki muri reira sensation. Ko te krero tawhito taua. Ki te rite te tika
kia hoki te whakaaro tetahi te maha atu i roto i te kirera ki te iwi whakatika rite anake
paku k+mu uaua ake o te ,aaitoitoraa o te hihi marama e taka ana i te kanohi iwi
whakatika o te kirera$ a te haaviraa ano whakatika ki te whakaaro uaua ake te me te
nekehanga i roto i te kirera3 puta na waiwai tonu iti eNplica1le rite e taea he rakau
maroke riri i te whakato ka pkai te hoki ake"whenua ,aahee$ pera me rite ki te
marama e tae mai i te rakau$ a ka taea e te rakau ora riri i te kirera ki a koutou. .$ ki
te h'potheticall' koutou i roto i te kotahi me te i roto i te tahi atu i te take e taea te
whakaaro ki a rite te angitu$ tetahi reira kua ki a ia i roto i te kore ki te e whakaaro ki
rite i roto i te tahi atu i te take tika pena. Ctiia i konei krero ahau ki a krero o mua e
p ana ki.
Ko te whakato inaianei hau tona ara ki runga ki te tihi i roto i te tiketike. Ki te
whakatika ia ki te tihi$ ki ta ia e meatia e4 Ko te toenga kei runga3 te hinaaro no reira
na te kaha o ka tFmata ano te whakato ano he te timatanga ki te titiro hoki reira. Tupu
te reira i ano tetahi wahi ki roto ki te rangi tae noa ki$ ka tahuri a tawhio noa ano$ ka e
haamata ano ki te whawha ana ratou i porowhita ki te kitea atu te tautoko.
[tahi o nga otaota te oke i te taa tika tika$ a ka tonu etahi atu$ umher*utasten tika
mahue i roto i te porohita$ a ka s6uirm me te wa katoa i roto i te ahunga i
taua. Whakanohoia e koe he pae ki runga i te mahue i muri ki te ptene ki te matau o
te kotahi ka pkai te whakato te tangata e rapu ratou tautoko$ a kihai ia i ratou i kitea$
neke kaua noa atu i reira. Kua tenei$ kua hanga ki te oraraa o te parapara. Te mea hoki
e parapara e waiho te whakato kF te patunga witi tata3 (ngari$ ka turia atu e ratou
reira. Ko te take anake io ta tatou i ite kua rere ke$ herea e parapara i roto i ona krero
i runga i ng pnaha mori. C te akoranga$ e te ptene kore kanohi$ a tae noa ki te
hungriest kore e kite i te wahi o te taro$ e mau koutou ki muri tona hoki$ i te matapo
noa e kore ka pupuri te reira ihu. .$ no ka korerotia e ia i te parapara e taea reira ki te
hoatu ki a ia te tahi mea ki te kai$ pera e whawha ano ia ki te kitea taua mea$ a ka ia te
taro e taea ohie e taha$ ka rite ki te whakato mokemoke te pehi i$ ki te tika ai te reira i
roto i tona haumi e kore e ki te titiro i roto i ng nekehanga o te ihu$ engari i nga
ringa$ te mea e ia.
(ntwine mate /e maha ng tipu$ kia rite ki tauhaa ora3 te dodder 8 Cuscuta ?$ tika
puta mai taitamariki$ e rere ke i waenganui i te e rua3 umwindet ratou ora
anake.
:?
aha p+r atu parapara atu atu tipu4 Katou tikanga ora he mea rerek+. Ko te
atu tipu ka pkai te i te entwine maha atu$ toe hutia tonu i roto i te whenua$ me te
mimiti kai i reira$ ara i waho te hergi1t i taua tautoko. Ko te dodder engari hanga i
muri i tFnaku ratou i roto i te oneone o te taua tino he i te he mate pakiaka tika ia$ a
inaianei e taea tonu noa i roto i o nga otaota ora e te rootlets e pei ia ki te wahia kai ki
roto ki ratou3 he aha tona hawhe kotahi$ a ka he rakau mate. Ko te kakau ora$ te
hipoki heoi e taua mea ki te hohoko raru$ ngotea atu ia ki a ia$ ia ia maha mate i
reira. Kia pehea te inaianei e tauturu i te whakato4 I te mate e kore e taea e kitea atu
kai ano. Ia inaianei tFmata ki te whakawhnui i to ratou hohoko ki te ai reira e taea te
hopu i ratou i tetahi atu ktuhi.
:?
.hakoa Mohl 8M te whare$ me nga hau o tendrils p :>< :V:? ta e
te Cuscata kia maroke ki te tinana mate$ no te. tauira tutaki o kauri te rakau$
rakau karaihe$ korere hiriwa$ me te ki te hinga ora 8kakau engari p reira ki
t+nei taukF tauira pakeke e kua hutia kua i roto i te tahi atu otaota ora$ me te ka
e taea te u$ i enei e haere atu te kai$ /eoi$ ko te nikau$ 8M te hau o te tipu D.
;I? e te dodder kore ki te tinana mate te wikitoria$ ka whakaekea ia ko ia he
rota o nga tinana mate ranei$ pararopi o ng momo rite rawa$ a kore hiahia ki te
hei aha te atu te ringa i te koropiko ano i roto i te ora kakau me te whakatika i
te totohe kitea i waenganui i rua taukF &a$ ki te amo tatou i taua nikau. ratou
me te otaota rawa taitamariki$ no te i roto i tenei ko Mohl 8engari e kore e
tokomaha? te mau tamataraa ki te hunga o nikau i roto i te tahoP ia ta ia 8page
:VI o ona pukapuka?E @.hakoa te kuao$ rewenatia anake i te uri. Cascuta
(uropaea he okotahi hanga 8i te hau ki ia ahua e rua o mate atu i kakau ora?$ e
kore ahau e mohio mo etahi3 te mea te tahi ng mea ai ahau ki a ia ki te
whakaaro3 heoi i ahau kahore whai whi ki te ki te hanga i roto i te maha e tika
ana$ mai i te purapura katoa o Cascuta, i ruia e ahau tamau$ e kore e au,gingen$
a mai te kuao tauira$ ahau i keria waho$ ngaro katoa$ ki te kahore hoki taua
tetahi$ ki nei i te mahi ahau i nga ng. I tua atu ki tenei tauira$ i te tonu i roto i
te koti purapura$ a ko te ki e rua whatianga te roa$ titi ahau he waea parahi$ a pa
ana te reira i te whakato3 i muri i nga ra e V$ i kore maru ia tenei i roto i te iti
rawa$ ki te taua$ e kore ano e ratou s6uirmed huri noa i te tokotoko iti o kauri te
rakau. Kia i ahau$ engari whakaturia i muri mai e ratou ki te pouaka ora$ kia pa
e ratou to ratou kakau$ mataku ana i roto i te iwa haora ki te taua. @


Ko te kupu whakamutunga e kore e kitea e ahau i roto i te karaipiture Mohl i krero
ki ahau$ e te .horangi Kun*e.
I te tika$ me te mahue hau o ka pkai te otaota e kore te ra e kore te marama$ e kore
tranga ki te krero i runga i te mana marama. Ko te ahua o te tika$ hau hohoro
hohoro mahue$ i kore i puta Mohl. Kia pehea te tawhiti te mahi i tana tirohanga ki te
hinga i te momo o te puninga$ engari e kore e tonu te whnau kotahi$ i roto i te
ahunga taua. Ko te nuinga o kohiwi mahue hau e.
I muri i te marama o te kiitorata whakahaua te tikanga iti iho i te tahi atu otaota
8kite Fig. D$ :;>?. .hakoa i te po$ me te i roto i te tino whakarerenga o te marama
hanga ratou nekehanga porohita$ hau siech ki o ratou tautoko 8Mohl p :>>? ranei.
Ko te mana o te taitamarikitanga kua kite hanga ua ano$ ina nga otaota hau. Ko nga
nekehanga porohita$ e hanga te kakau o te creeper meatia e tika te taua i roto i te hua
taitamariki3muri iho ko ia mr$ a !apatuanuku$ a e taea kore e roropi inaianei a
tawhio noa tautoko$ ara ki te hopoi mai te reira i te hunga tika i roto i te whakap ki a
ia.
Ko te ktua o +tahi rakau e taea hau a tawhio noa ratou ki waho o te tautoko i roto i
te ara o te tupu tonu$ ahakoa e te unu roa anake enei hohoko$ e te nuinga o e kore noa
hanga i te revolution tonu. Ki te kahore he mea motuhake ki te titiro i konei$ ka whai
koe ki te kite i tenei e kore e pera me ,aaiteraa o tetahi parapara rite nga otaota
tautooraa ka pkai te$ ki te kitea te tautoko. Ko reira te hunga ng konei e te hunga o
te pnga$ ka rite ki te roa i ta ratou e mahara ki te hua"ture$ ara hua",ree i roto i te
Tangata$ ko .nimal whakawhanake me te whakapuaki i ng rawa. Ko te rakau e taea
te mea he ana i konei$ engari e kore e rakau$ engari tahuri me te awhiawhi$ kia rite ki
te puku o roto$ me te krero i runga i te hua o te pai e taea te pupuri i te reira tika i te
kaupapa organic mo te whanaketanga o te wairua. Tupu te reira i ara nga hau noa i
muri i te kuware$ mate$ i nga wahi katoa$ me te mo te katoa i roto i te ano i te tikanga
te ara tika$ engari mo te hunga ora$ pera ki te korero tikanga wai e whai ana +tahi
rerek+tanga takitahi i roto i te hua o te hua$ ko +tahi rerek+tanga o ng huatanga o
waho i runga i te e kore rawa an1e6uemt kia ttai tikanga o tatou.
Koe mo te haere i a tawhio noa #eip*ig i te huarahi$ e ng kotakota$ me te pereni
hoiho nuinga haere$ a ka whakaaro te tahi mea ta te KoRkastanien10ume reira3 na ka
mohio ki a koutou kapiti tino nui hohonu katoa i roto i te kiri$ a whakaarahia
KindenwGlsten roa ano o etahi o nga phua hurihanga takarangi kei tino. 8&g patu i
roto i etahi atu$ e rave rahi o te tu i waenganui Aar,uRp,5rtchen me te kahiwi whare
tapere. /ea whakaatu tonu maha kahore he kapiti nui ranei kua tupu te reira$ tohu o te
hurihanga trino i roto i te i tahuri ki te tuaka o te ktua ki te kapiti iti.?$ !iki te
hurihanga te trino nga wahi katoa loto i roto i mahue ki te matau 8mo te
kaimtakitaki te ritenga? i roto i te teitei. Ko pera pera totoka te ahunga hurihanga i
takoto te KoRkastanien1aume i te huri noa i te kakaho awhiowhio te whakato
her1aceous. Ko te tohu o te te hurihanga he rerek+ hoki te taua$ ara$ ki te iwi e tata
ana. I te huarahi #inden ano ite koutou$ wahi tino /eoi tohu o hurihanga. Ki te haere
tonu koe ki te Kose alle'$ a whakaaro nga iwi o te horn1eam 8 Carpinus +etulus ?$ e
nui i roto i te reira$ na e kore e tukua te tohu whakatakotoria te hurihanga tino
hoki3 engari i roto i te tahi puta reira tino mrama i runga i$ engari ko kia hoki pea
taumahatanga puta te wahi i te hurihanga i mahue ki te matau$ ka rite ki te wahi whiti
mai ai i te tika$ ki te mahue. Kiia ahau i te nui haere >W iwi tuatahi ki :;
taumahatanga o te tuarua ahua$ te Tuhinga o te mua ki te muri$ engari anake te mea o
tetahi rohe noa mahue puta kahiwi sinuous$ na te wahi i te whanaketanga o tenei
ahunga e taea ihoa huru pai i ta. "tukua tika ia i ahau ka tutaki te kore maui$ me i roto
i te huringa tino khikohiko$ me i konei i raro i rua i te take i tu e rua taumahatanga
rite patunga oppositel' taha i te taha$ ,ehangahangai mo te huru i raro i tino rite
tikanga. Ko te oki i te alle' Kose o whakaatu tetahi o hurihanga. !aheko aua w
ng$ e kore e kitea e tatou te hua e whai ake nei e hngai ana ki te whanaketanga o
ng pnaha o te kararehe$ me te tangata.Whakahaeretia ai he haumi i roto i te ahunga
tetahi rawa mua$ na kahore he mana ake ki te mahi ia ratou3 engari te wahi e kore e te
te whakato ua ,aaoti$ kia rite ki titiro ake ana e ia he momo o huru waho tenei i taua
ahunga o te whanaketanga ranei$ i waho e p+nei taea te ttai i te huru waho anake.
I muri wikitoria hoki te taukF a Goethe te okotahi 1irch spirall' i mahue ki te tika
ana ki runga ki te tihi3 te aha tetahi$ engari e kore e ngakau rua rite ki nga pou o
whakaae ana te iwi.Whakaatu rangitaki 1irch wehe tawhiti atu patu atu i te hunga i te
hunga i roto i te puia rakau i te hurihanga trino. Ko te taua whakahuatia i muri
,orstm0nnischen ng mhiohio vork0men i raro i paina take te wahi i te kakau i runga
ki raro ,arii i te awhiowhio$ awhiowhio te ahunga3 kua whakapono koutou no te mea
ki a koe i kitea rakau i runga i te Arane i te mahi o waho i te vero tutu$ ko te
take3 engari koutou whakaaro rite i roto i te ngahere mara$ a ka ,aahiti i te reira i te
take$ tetahi he rahi$ kia l ki p ana ki :
:
d
>
rau$ i runga i te katoa$ ka taea te
tmanakohia te tupu. .hakoa i roto i te rakau pereni i tahito ra$ me te kahiwi
o Crataegus torminalis haere mai i muri i Goethe$ te hurihanga trino i mua i 8noho
Goethe. !uku rFpene == p :>V?. .hau kitea he MaRholderstamm 8 AC(, campestre ?
kaua he whanoke. /e maha ng momo me te mau taata o te rakau$ engari i te iti rawa
whakaatu ia tamau tetahi o hurihanga.
I roto i nga nekeneke o takaia ana$ me te piko$ e hanga nga otaota i roto i te
akoranga o te whanaketanga o to ratou oraraa na roto i te iho$ ko te tupuraa o te
corolla i tupu$ me te kati ia ratou ranei$ atu huringa i roto i te tnga o te wahi i roto i
te moe pera"ka karanga o te tipu vor*ugsweisem pnga. Ctiia e kore koe e wareware
ki te whakatakotoria e ona mtanga i runga i ng tt i te puawai$ me nga rau. Te reira
i te hanganga tino ataahua haere mai i mua i taua mea$ e te akoranga waiho ia tatou i
te tikanga mo te ora i roto o nga otaota$ nui atu i taua tino taea e ia tatou ia pee i
anake mana2o nei. Kia mahara a te hunga e p ana ki te ra e haere reciprocating
kaupapa o te rengarenga wai$ me te kouru nui puawai i te po ki te ra. Te hanga i te
rengarenga wai i roto i te wai i muri i #innaeus$ hanga ana e ia te /u,tattig
8 Tussilago 'arfara ? anake te wai3 ar$ kati reira i te po$ i nga puawai$ me tapahia
ratou ki raro$ rite ki te tangata e moe ana te tangata e puru ana i ona kanohi$ a ka
kopere ki tona matenga. I roto i te whnui$ e kore ko te raro nga puawai nohinohi te i
te po$ ahakoa e kore e tata hea ki te puawai3 atu te ringa$ katia puawai rite tokomaha
ake$ kahore he e tukupu ana ia ia. Ia hanga te reira i roto i to ratou ake ara.
/e tokomaha hoki te ahua o te tnga o te puawai kakau ki te w o te w pua he
tika. Maua e te tupu nani te tapahia hohonu$ na te roa rite kahore te mea i ano puawai$
engari sti,,l' whakat$ ka kua puawai ia3 ahakoa o te puawai$ engari taimaha ake i te
tupu$ kia rite ki te wahine tona upoko tano e whangai ana ki te hanga i taua mea
kohikohi ake te ra kotahi rite te wahine$ me te hunga whakakake$ ki te
whakamanamana to ratou ataahua. " I te hakiniti$ e ka tupu$ kei te aki puku puawai
katoa tata ki te matatu matua tahi te ringa kati rite a tonu kite matomato ano he
rau3 me te mea ara te whakaaro iti o te mea e haere mai ki te t i te ratou. .$ no ka
matomato tonu ratou$ he piko nui taea i te tahi atu tFmata ki te tino rangi motuhake$
me te marama$ a he aha atu te mea i reira$ ka taea e oaoa i$ a ka tahuri te matomato ki
te tae ahuareka. " Ko te (uphor+ia oleaefolia /ouan ka taea whakairi tona matenga i
runga i roto i te hotoke$ ka whakakitea i mua e ia Dichau,richten 8i muri i
Oraparnaud? te hoki o te puna ki te 8Oecand ::$ X>I.?. " I roto i te puninga %haca $
me etahi atu te r0kiumu $ huri i taua o nga Alumenstielchen e te tui hua runga e oroko
iho$ he ki untern$ me nga purapura ko te kupu a meinga ana kia taea ki te kore i roto i
te matuatanga o te ringaringa. 8Oecand. II. X>V?
C whai ko te tiaki atu ki +tahi tipu i roto i moe i te tnga o ratou rau nga wahi i
ahuareka ai na roto i te haere i roto i te hanganga o te rau a tawhio noa te kakau ranei
te pito o te manga !uka ranei te ahua o te krere$ i roto i nga puawai taitamariki ranei
rau tiakina 8 1al!a %eru!iana ?$ ranei i te heke i te rau e rawe ai$ ki rara te kuao he
puka kikorangi 8 2mpatiens noli ahau tangere ?$ ranei i te mtrere o te rau phui kia
takai ake kia te puawai reira i waenganui tupu ki te whakauru. 8 Trifolium
resupinatum me te incarnatum $ Lotustetragonolo+us $ me ornithopodioides aha atu?
.no etahi atu e p ana ki te whakato moe pera"ka karanga$ s. Tekiona i roto i tenei
tpiritanga piri.
Kua rite nga piko e$ pera me hanga e ratou nga wahi o te tipu$ i te humidi,ication
taurite$ e hiahia ana ki te whakamrama i whakawera kore rite o te muka i ng
tmomo taha o te kakau ranei. Kia pehea te iti rawaka te taua w e kore io anake te
whanonga na taurite o rerek+ otaota i roto i te huru ano$ he aha te mea kaua e
ng)kaunuitia$ ki te whanonga rite rerek+ o kararehe rerek+ i roto i te huru taua$ engari
rawa ano ia strikingl' te take o -allisneria spiralis $ kakau noa i raro i tona pFrori te
wai$ me te ake spirall'.
&ekehanga katoa whakahuatia i mua o te tupu$ ka piko$ ka tahuri$ upootia i te tipu i
kia puhoi i roto i te p ana ki te nekehanga$ e te tangata a e taea te hanga kararehe. Te
tangata$ te kararehe tere hora te ringa$ te maikuku ia tape2a mea te mea i pai$ a ka
,aaho2i reira whakahokia pera me nohopuku. /e aha rerek+ tere i roto i te whwh$
rere$ te tupeketangaH Tetahi o tenei i roto i te whakato. /ora ia ta ratou pakiaka$ e
whakatika ta anake ratou kakau$ ngokingoki mmlie ake te toko$ huru puhoi e whai
ake nei i nga mea akiaki e mahi i runga i a ratou$ a ka noho tonu tamau i roto i te
papa$ ratou kotahi whakapono. Ctiia nei takoto kore take ki te kahakore mau mana2o$
me instincts ki te kati ki a ia$ ki te e taea te whakapuaki mana2o kaha$ me instincts La e
rua ng rerek+tanga kaha o roto$ me te nekehanga rite i roto i te whnuitanga nui tere
kaupapa nui waho ranei$ i roto i nei te rukenga to muri i te whakaritea a ko te iti take
ao whiti o mahi o te tipu. . ,eruri i te tangata nei whakaaro hohonu$ me pehea te
mahi i te reira i roto i tona matenga3 u$ ahakoa e kore e taea e matou te titiro i te reira$
rere reira hoki a puta i roto i te maha me te aha$ vascular awa pai$ e hanga i tona roro
e mahi rere ke ratou e te aha reira3 engari ko waho e kite koe i tetahi mea. !ehea te
maha o hohonu ite i roto i te wahine$ a ka pehea iti whakaatu reira reira maha waho3 e
kore e mahi i tetahi mea tinana whakaihiihitia ana i roto i a ia3 (ngari$ e hiahia ana ai
nga roimata ki te ,aahepo i te kanohi i roto i te uhu kia haere koe i roto i nga hononga
katoa$ te hinaaro nei te ngakau koutou kia kongakonga a$ ae$ i reira he take e tino
peke reira i mana2o i roto$ te taha o te hihiko kaha o te toto3 engari e taea te mahi i
tenei katoa$ kahore tetahi kaupapa kitea waho. Ka rite ki ng rerek+tanga "he ara he
rota atu ,au,aa ,aaiteraa o te mana2o$ me te wana ka mohio$ rite katoa e taea reira$ e
whakaratohia ana e te ,aaite ratou ratou ririki o te hunga waho. Ki te karawarawa te
tangata i roto i riri ki runga ki te atu e kore e he$ te kaupapa o tona ringa i roto i te i
whakahuatia e te kare tika i roto i te tinana$ engari te tahi mea i toko e kei ake i te riri
i roto i te roro$ a ka wahi i te ringa anake i roto i te kaupapa i roto i te ti2am_raa o
turuturu i nga raru roro . Taea e koe te mau i te ringa$ a ka pumau anake nui haere
tonu te riri3 e ahei te mahi i te nekehanga i roto i te roro$ e titiro tetahi mo konei i raro
i te huringa tango conditioning wahi o te hinengaro$ me te tinana$ konei te riri
ano3 mei te i te kotahi$ p+r i ka te taikaha o te riri ai p whakarere$ nekehanga katoa i
roto i te roro$ me nga hihiritanga katoa te ngoikore i te wa ano.
/eoi e te kore e mea ,au,aa ki te kite i ng nekehanga tika kaha waho ki te kati i te
instincts kaha$ me te mau mana2o$ engari nga nekehanga i roto e ki kia whakaarohia$
e$ /eoi$ kia rite ki au,,ordernder w$ me ng take e taea te whakakotiti i roto i te
nekehanga waho$ engari i te reira te mahi tonu i te kore rawa.
( taea ranei e tatou i te otinga i te a matou ano$ ko te huarahi pera nui te rahi o nga
nekehanga i roto ia se reira$ pera me te rahi o nga rerek+tanga ratou ratou rFtaha$ ranei
i roto i te hanga o te hunga e matau ki ratou ki te hei$ i roto i nei i te kaha o nga
mana2o$ a e p ana wana ka mohio a te. Ki te haere nga mea katoa i roto i nga ara mau
i roto ia tatou i konei$ rere ahakoa toto$ me te wairua karere kia nohopuku nui$ pera
kahore$ engari i te ora whnui o te reira kawe ia tatou$ engari tetahi huringa ng ia
ranei e tohe ki te mea i te reira i te ,aaitoitoraa rongo waho$ ahakoa i te ng o roto$
kua kawea mai ki waho$ ite tonu tatou i atu mahino mai$ ko te nui kei te mahi i te
kaha hohoko i roto i te rapu i te huringa. Ki te tango tatou i tenei ki ng$ he aha te
mea pono te nuinga o wna$ ki te rite ki te ,akamahino tino he rota te ngaro tonu$ na e
kore matou e te ere i te phua hohoro marama$ me mahino mai ka mohio pihi ia ia i
roto i te putanga nekeneke waho na iti o te tipu$ no te mea i enei waho nekehanga iti e
p ana ki te whnuitanga whnuitanga o te tkaro ng whakarerek+tanga "$ me te
wairua nui ki te hanga tahi i taua rerek+tanga. ( mhiotia ana e rere tetahi ,leNion
tao$ me te huringa o nga wahi o te tipu ki te whakatikatika o nga inu$ a tae noa
kaitahi pea$ te Uhemical whakawhiti whakatikatika kua p ana. &a te aha ai no ki te
whakarerek+ i te hua o te tipu i te roto i na tohutohu katoa a tonu$ i te mea he te take
i roto i te ara o te tupu o te kakau$ i roto i te puku$ me rara puawai mo te hinaaro i
roto. .e$ te akapapu i te wheako tika te kaha o tenei hinaaro. Ko te wai e e whakatika
ana ki te taea e te ope ki ai e ia taua mea ki te ara nui pou wai me te m+kuri3 a ko te
pakiaka$ e heke$ ka taea e tomo ki roto ki m+kuri taimaha$ a ka tomo i roto i te
whenua mr$ i te germinating pF$ moenga tarutaru u. etc ..$ maha ara whenua mr i
roto i te ktai ki. &a$ ia tatou e kite engari i te pera te tipu ki te tutu ranei ki runga iti"
te tipu$ te wai e kore e pakaru i te take paku o te tupu pakiaka ranei suckers$ i roto i te
g e ia$ ,au,au3 &a ka whakamahia i t+nei tutu ki te pei atu i nga puku suckers ranei$ te
whakawhanake rau$ me te puawai ratou.
@( mohio nga tangata katoa$ ka tapatapahia te waina ki nga papa tapahia$ i roto i
nei whakakitea e te rakau i roto i rere te wai$ a$ ki te kore whakapai rakau$ te wai e
kore e rere$ e te kaimahi ki te whakawhanake i te puku. 7a hinaaro /ales ki te mohio
ana$ ki te e hopukia atu te wai kai maranga i roto i nga iwi. /ei ako i t+nei$ urutau ia
ki te mutunga o te waina roa inihi e whitu i runga i te ngongo runga$ a haere ana na te
ta tenei ki te putt' e kore i taea e te akiaki i te wai !ieces waina tatau me te reira$
peia e te hunga i roto i te wai hou e rere iwi i te raro$ i ki te whakaemi i roto i te
ngongo I roto i te nganatanga tuatahi$ ka piki ki nga waewae te wai >: $. i roto i tetahi
rua$ ko VI inihi ara i roto i te ngongo i runga Grommet m+kuri i te waina !ieces tua$
te wai tohe. I roto i tenei take me rato e te wai kai whui kaha raw$ te p+hanga o
>
:
d
>
mau atmospheres. rite ki te ttaitanga /ales 2he = wa kaha atu i te ope e pei i te
toto i roto i te iatuku waewae o te hoiho. @
@I puhake mai Dene1ier ki hngai ana /ales 2ng veiveiu) e i runga i te take i$ no te
tino piki te wai kai ki te kaha i roto i te rangi$ p+nei nei ki reira e te ng whakahuatia$
ko te reira ,aahiahia e taea e ia te taha o te katinga ngoikore o te tupu kia mutu. i teie
nei$ engari 8e ai ta Oe Uandolle? ko te hua nei e kore nga puku e hipokina anake e
mutu ia ia$ engari ko te meka hoki te take i tono te wai ki te whanaketanga o nga wahi
hou te$ a e mai kihai i rere hoki ia ki te whakato$ a a i taua nui te g i roto i te pakiaka.
8Oecand. !h'siol. I. <X?
Ki te whai tetahi uri o te pea reka koutou 8 Lathyrus odoratus L e taea whakarau.?
ki runga ki tonu i te rere kapu m+kuri he$ a te mau te reira i te taha o te whakaaro
ngwari e mana2ohia$ na hngai ( ai ki ng$ i te rootlets witi purapura e !inots hngai
ki te whenua$ me te g i i roto i te kotahi m+kuri$ ahakoa te whakamutunga$ ko te nui
taimaha atu e @8Qourn de pharm :I>J T. % p ;JW$ ..... meatanga o nga ktuhi p+ne
kiritaki I /. ; D. ;WI ;WJ. . c,. .nn .. ptaiao des &at :I>J 3. 1i1liographi6ue Kevue
:>J :VW?.
@Ki te tupu h'acinths i roto i te kohua iti$ na ka taea e kite koe i te riki i runga i te
whenua maha whakaarahia tino$ whanau i te rootlets e hua atu ki a ratou. &ikau ano
te rakau i te kotahi e whakaaro ana i tenei taa o te tupu. I roto i te 1artynezia
caryotaefolia /AK ko te tahi mau taime te ktua > ara waewae i runga i te whenua$
me te kei i runga i te rootlets e ketekete rite i runga i te tautoko. te taua i kitea i roto
i 2riartea e3orhiza me te I. 4harengaro te kaihokohoko ki @. 8Treviranus$ Koiri. II.
:=<? enei ari whakawhirinaki i runga i nga pakiaka$ ina te whakawhnui ake ratou i
roto i to ratou titauraa$ ki raro$ te whakatau i te tutukitanga$ na roto i te whakatairanga
i te hua te tauturu. Ka taea e kite i tetahi i enei tauira e te kaha ng o te tupu pakiaka
he ranea$ te ,aateitei otaota katoa.
@Ki te tono koe kia rite ki te tautoko i te aho pout totoro$ pera i nga kiitorata$ tona
kakau he kore e kikokore rawa$ te kaha$ te ahunga tika o te aho i roto i te p+hanga ia
,aaitoito ia ratou ki runga ki a ia e te kaokao ki a ia ki te huringa kia mea hoki tena i
takai a tawhio noa rite ki te kakau riro te ahunga o te aho trino. @ 8Mohl$ M te hau o
te tendrils p ::V?
Oassen hoatu manga korari tapahia o 'a+a !ulgaris $ 53alis stricta, Lupinus al+us $
ko ,o+inia !iscosa te ahiahi i te X karaka ki runga ki te wai$ kia te iti rawa i te tahi o
ratou rau 8te peu maitai$ ki te tiango o nga otaota ka rapu moe? maitai ki te mata muri
aia atu i runga i te taua. @I kotahi te whakaaro o nga rau$ ki te ,aaitoito i to ratou ope
ki te ,arii i te arata2iraa te po. Wa'$ niao ki pepa o te momo tuatahi$ i roto i te tikanga
ki te wahi i atu i te mata o te wai$ engari e kore e taea e whakakore katoa. Ko te
momo te rua o nga kaupapa ano e te hinga !apers i runga i tona taha. nga mtrere o
te toru o ia ahua kihai i taea e wewete ia ia i te wai$ engari aki te whi i piri ratou$ na i
tawhiti ki raro i ratou tata te ahunga rite i roto i o te wai.$ te whakamutunga o aua
momo e taea e kore e nga mtrere neke no te o te parenga o te wai ki raro$ engari ara
i te repercussion te tahi mea petiole noa i roto i te rangi. @ &a roto i +tahi atu ng kitea
e Oassen e ia o nga mtrere o 'a+a !ulgaris e taea te tiki V Gran ake ake atu e tika
ana m kia te kaupapa kati i te mata. 8Wiegm. !ewa. I. >:I :IVI?
Ko waho$ ko te rerek+tanga i ite e te te tipu i roto i te wa i homai e te tupu$ e kore e
rite ki iti rite ai mea whaiaro reira ki tokomaha. Ko te rakau e pihi i roto i te puna$ kei
te mahi i runga i te mano whrangi i te wa ano$ ki te tupu i roto i nga taime tonu
ia3 &a$ ko te huringa nui i roto i te kanohi katoa hanga no te mea o to ratou tohatoha
nui akoranga e kore te kite i rite te pai o$ no te mea he paku noa mo ia pwhi. Ko Ko
ano te nui o ng rerek+tanga iti i roto i te reira etahi tino nui. . ,eruri na e tohaina te
rakau katoa o te rauemi e tango ia$ a te kaha katoa ki te tupu o te katoa$ anake
whakamahia ana e ia$ whrangi tetahi hervor*utrei1en i te wa3 e tenei mutu rau$ ,inge
tetahi ki whi k+ ki te tupu me te. ( puta tenei nui atu rite pana noho$ hanga ki a
matou3 engari kei te kau vai te rerek+tanga kawa$ e te whakato$ kaua ki te i te whi i
roto i te wahi katoa i te wa ano ,aaohipa i te taua herekore$ kaha$ me te mea ,au,aa
tohaina ki taha katoa$ hei utu mo te wa katoa ki te arotahi ki runga i te wahi pai.
I whakaohokia e nga wairua o nga tangata me te kararehe$ ara i waho tonu te ano e
te whakaohooho hou waho$ whai whi i roto i te k+mu o ng rerek+tanga tonu$ e i
roto i te kotahi$ pono mawehe atu to matou aroaro$ engari taea e te whakatau$ Games
pehi pea tukanga koiora$ otir i roto i te whakapuaki roro. Mahara ahau poto anake$
ae tupu no te mea te k+mu ki te atu nui haere$ kia rite ki ano hoki i runga i te atu take
ringa ki a reira. Kau Ko tenei pokarekarenga game te pehi ano rerek+tanga
maoro. /anga te wairua ano i roto i ona mahi ake$ ka ake$ i ng kaitahi ake$ ka
taonga$ otiia e kore e taea e ia te tauturu i te engari i te taua wa i na roto i te raveraa i
te i tona kaupapa koiora. C te akoranga whai matou me ano atu hinengaro atu ki te
kanohi tinana$ me te mea maitai$ e maitai rau$ puawai ki te puka i roto i te
,aanahonahoraa o te roro$ rite tonu ki te whakahaere hinengaro puku i taua3 na haere
ana ratou ki te pai$ e kore ratou e nehenehe e whai i te karu3 engari ki te te mate
whakangaromia ratou$ a ka whakangaromia ratou ki te mea o tenei ao$ me nga rau
wairua$ me te puawai.
/e aha tirohia haere nei tatou i konei i roto i ta tatou mau whi wairua i roto i te
viivii ore te wehewehenga o to tatou whaiaro mahara"$ i roto i nga whi tinana atoa$
engari he mana ki runga ki te nuinga huna o te marumaru i roto i te mua o to tatou iho
ite ia ia i te aroaro o$ e kite tatou i hoki whakamuri i roto i te otaota i roto i te whi
wairua hoki tatou i runga i te nuinga o huna$ i te viivii ore o taukF ptea o te mahara i
to tatou ki ana mea$ haere i roto i te tinana$ engari ko te tuwhera tino i roto i te mua o
ia ia. Ko te whakato whakawhanake i te tukanga hoahoa tinana$ e hono ana ki te nei
ia tonu$ rere noa o to ratou ora hinengaro$ tmore noa i roto i te mua o tatou$ wherahia
ana e ia mrama i mua i a tatou$ i te rau$ puku tuwhera ki te waho puawai$ te roro
ahakoa i roto i te tino anedrer puka puku huna roto. Ko hononga motuhake ki te
whakamutunga peia he wairua teitei$ ki taua te tukanga wairua ake titorehanga3 engari
i roto i te ,aatura e ia ki te ahunga whakamua tinana tonu$ e rua$ rite tonu. &a ka ko te
take o te ,au,aa rahi tenei. Tonu ka te wairua whai i te tahi mea ki te mahi i. &a e kore
te reira i te hapa hoki te wairua o te tipu mahi ngahau o tete.
I roto i te te tikanga$ tohaina hua i te kitea i roto i te ,aaiteraa o te nekehanga
wairua i waenganui i te kingitanga kararehe$ me te kingitanga whakato$ rerek+
anake. Te iwi$ me te kararehe e huna ana i roto i iho i te ,aaiteraa tonu katoa tinana o
nekehanga ratou wairua$ engari whakaatu i te kaha$ ia hauhau tonu$ nekehanga
takitahi 8i roto i te wahi me te kFanga kanohi? whakaohokia waho reira$ e teie nei
autaki rite te tono ki a matou$ kia mrama tohu o to ratou mahi hinengaro. I roto i te
otaota marara p+nei$ raorao ngahau nekehanga i roto heke$ engari whakawhanake
ratou i roto i te k+mu puku tonu i te mata nui atu o te ,aaiteraa tika o ratou wairua"te
ora$ me te "We1ens. Ko te rerek+tanga ko$ o te akoranga$ rite katoa o te natura$
whanaunga$ anake. Tenei e kore Me e wareware.
I roto i te meka kowaiwai o ara te kingitanga whakato nekeneke hua tere te patu$
rawa rite ki te hua o tG0hua puta 8i roto i te whanga e whai ake nei i te kupu e?$ e
kore e tino. Ctiia ara kahore he ritenga puta i roto i te tahi mau otaota$ i roto i te tahi
mau huru$ nekehanga ki te ahua o te voluntariness. I t+nei upoko tuarua ng etahi
nekehanga o nga whekau takoto o ng tipu$ o nei e korero ana matou i roto i te ::
whanga$ nekehanga ng i roto i te whi o te tipu o raro$ e kia whakahuatia i roto i te
whanga :>$ a nga nekehanga o .edysarum gyrans$ o nei e te mutunga o nga
tpiritanga i muri mai Ka 8D. :><? e krero.
)* moe nga otaota.
Ko te mea tino ng me te nui e p ana ki tenei tumu parau /ere. . &g e p ana ki s
i roto i nga pukapuka o te tipu te whaiaroaro$ rite tauira Treviranus II <=W. .
Oecandolle II >= " te nuinga whnui ko te tipu i runga i Tatimana i Oassen$ i roto i te
.us* i Wiegm .. !ewa :IVI I. >:;th V=Ith :=Jth II " .. U,. Mai pepa tata i roto i te
Uomptes rendus Outrochet :I;V :: JIJ$ me te kororia ano .. &. te pouri. kahore. :V$
e :; o te rrahi tuatahi. " Uomptes rendus te ttwhinga ng i roto i te :I;X T.
%%III$ &o. :> 8( kore Fror &o. :V o te p+ne %# ....? " Fritsch i roto i te .1handl. te
15hm. Gesellsch. o !taiao$ :I;< = whanga. Kopu tuawha.
Ko te ari o te pera"ka karanga. Moe !lants kei te tikanga i roto i te tranga
whakarerek+tia o te wahi rau puawai ranei$ e rua i te ra ki te po ranei.
Kitea te huatanga o te whakatikatika i roto i te tikanga ranei momo$ he tino hanga
o te tipu i piri ranei$ engari tae mai i nga otaota tino kanorau$ engari i roto i te tahi
mau utua,are i to roto i te era atu$ i te aroaro o3 i runga i te momo o te tipu$ me te
whakato wahi$ engari puta i konei te whnuitanga o ng tranga. I roto i te whnui$
pea e taea e tetahi te mea i rite ki te tikanga e te wahi tipu hoki ka taea i roto i te
ngaro o te marama i runga i te huatanga$ i a ratou i roto i te hua kopuku$ ka
whakaaro e tenei huatanga tika atu$ i hanga te ngawari to muri$ a ake ko te rau3 i roto
i te pakeke me te ngaru o nga rerek+tanga i waenganui i te ra$ me te po kei raro i roto
i te koiora$ me te hinga ratou atu kiriuka rawa.
)oe o rau.
&a tawhiti nga ari tino noa$ me te tino patu no ki te i konei e whakato ana ki te
haere mai rau phui$ ina koa i te piha haapiiraa o ng$ rekiumu me te 4hakaaro 5ral i
te aroaro o. Te tikanga nui ake te mana o te wa i ai te whakawhitinga i te r$ taka i
roto i te p te arata2iraa$ me te waihoki$ i runga i te ara$ me te ahunga whakamua o te
ra$ me te ko atu i te whakatuwheratanga me te katinga o te puawai. /ere$ /eoi$ e kore
me ngaro tetahi titiro o taua whakato$ kua tahuri atu i climates ke i roto i nga matou$
puta i roto i te whnui$ i te wa e ki te iriti i to ratou rau$ me tata ki te e matau ai ratou
ki te rave i te reira i roto i to ratou whenua ake. Ko te kupu kite tatou i roto i ta tatou
mau greenhouses X ahiahi karaka$ te waenganui o te raumati$ +tahi tipu o ratou rau
kati$ ahakoa puta ke te marama e kore te wera e kore te reira$ ia i roto i te ata ki to
ratou wa mua tuwhera ano i roto i te hotoke i te taua ano$ ahakoa he tonu tino
pouri. To tatou tmau mea te tipu whakawhirinaki i runga i te ra. Qust whakairi i te
rerek+tanga i roto i te ahunga o te pepa ki te hauora o nga otaota tahi$ a rawa ki te rau
ratou3 te kaha te tipu ko$ puritia te te mana o atu a iti ti2aturi i runga i ng awenga o
waho e nekehanga ia r. .$ no te rau o te ngahuru tawhito$ na te huri i te nekehanga$
whakarongo ki nga mea katoa$ e aore ngaro te tohutoro ki te mua. I roto i ng$ he
pono o te otaota e pupuri i roto i te hotoke i roto i te mau utua,are i reira ka te nuinga
whakaatu nga rau rerek+tanga whakauaua kitea i waenganui i te ra$ me te po$ e kore
ranei tenei. Kau houng i te aroaro o ratou whanaketanga tino tika puta noa i te
arata2iraa i muri nei e whakaae ki anake i te po. I roto i nga tau tuatahi i muri i to
ratou whanaketanga$ ka whakakite ratou i te rerenga k+tanga o te kaupapa i roto i te
teteri teitei a2e$ e rua i te otuiraa o nekehanga atu i na roto i te tino nui i roto i te mahi.
Ko te whi o te rau i roto i pa ki te moe$ pera moe ngwari music ranei kia ratou e
ratou te huarahi whakamuri i te tnga whakapae$ pera me te maori tino$ whakatika
ake$ 8atu uaua? te kakau$ ranei i te taha o te ara e rua i ng otaota i roto i te tino rerek+
Grade tupu. Ko te mua te kitea ki te tohu nui i *ida, A+utilon $ 5enothera mollissima
horteusis, Atriple3, p$p$ho Alsine me +tahi Asklepiadeen $ ki te tohu paetahi iti
i 1andragora officinalis, "atura stramonium, *olanum melongena,
Amaranthus Taetoru, Celosia cristata u$ a ". tuu te whakamutunga ko i .i+iscus
sa+dariffa, Achyranthes aspera, 2mpatiens noli tangere $ he Triumfetta $ me te ruarua
etahi atu. " C nga otaota ki te phui rau etahi moe kia te rau i te ritenga atu taha o te
petiole matua korukoru maha atu 8 Lathyrus odoratus, Colutea huruhuru, .edysarum
coronarium, -icia fa+a ?$ ranei tapahia$ ka pkaitia ki raro$ kia rnei te tihi pa
8 %haseolus erectus $hua, ,o+inia pseudacacia, A+rus precatorius ? ranei"whrangi
iti 8Kassien katoa?. /ei whakamutunga$ e taea te rau i runga i te roa o te petiole matua
tpa hua superimpose$ a tenei tupu ano$ ahakoa whakamua$ kia te runga o te raro
mtrere muri o te mua whanga hipokina e 8 lndica Tamarindus $ /leditschia
triacanthos $ e rave rahi Mimosa?$ whakamuri ranei$ kia whakatata nga mtrere hoki
piko ki te turanga o te petiole$ me ia ki mua i te te tihi o te muri 8 Tephrosia
cari+aea ?.
( ai ki te hanganga o nga rau$ me nekehanga phui e taea tupu. Ko te kupu$ i roto i
nga rau pinnate$ nga mtrere$ me te petiole noa$ i te 1ipinnate rau neke ara nga
petioles motuhake rawa. /eoi$ i reira he he torutoru noa ng tauira o rau mohiotia ki
te whai ake i te kotahi wahi neke.
Ko nga nekeneke o rau me te mtrere ka o maha 8ahakoa e kore katoa? ng tipu$
ina koa te hunga ki te rau phui$ i mahi ki te whai whitanga o te motuhake o te puku
iti 8urunga rau$pul!inus ?$ kei nei i te turanga o te kakau horahorangia ranei. Ko nga
ng rawa ng me ng hua i puta mai Outrochet o a Oassen o e p ana ki te huarahi o
tenei pnga$ /eoi$ kua kitea e te ng o Me'en$ ko Mi6uel kahore tino e te
haamauraa. 8Wiegm. !ewa. :IVJ. II. II Me'en$ !h'siol. III. =VI?. Whakapono
Oassen ki te i tutuhia e 8Wiegm. !ewa. :IVI$:. >>V V>=?$ e ki te kaupapa huri i rere
nga inu$ me te hanganga o te waikawa car1onic tahi e iri.
Makuku kawea i roto i te ahunga whnui o te ao 8Oassen?. Kua M mana o te
marama$ me te wera hua tupe whiwhi i runga i te momo$ kaha$ me te roanga o te te
rongo deprivation rnei$ me te hua o te otaota. I te nuinga o te w$ e kore e nga
matatahi neke titiro ki te ,arii i na roto i te masiv) mere o te kwanatanga moe
marama3 engari ka mau te reira i te wahi i roto i +tahi w. 8/e Korero e p ana ki s.
Wiegm i roto i. !ewa. I. >>= :III?$ kua ara kitea te reira i te w$ i roto i te kaha
opaniraa ka mahea o nga rau puta mai 8i roto i te ,o+inia $ ko1imosa pudica i te
Digwart$ !ewa a Keil. %II. te VVraa i roto i CNalis " me te momo #otus i te Oassen$
Wiegm !ewa :IVI II >:X?$ i huaina nei etahi taotooto ....
( kore e nga rau o +tahi tipu tino tairongo ki etahi tikanga huarere$ kia ratou
whakaarohia tae noa ki tohu huarere 8kite Fig. Karo e whakato ana inenga?. C te
ttohutanga o +tahi rau ki whakaohooho pkaha me +tahi atu$ ko te whanga e whai
ake nei.
)oe o pua'ai.
/e puawai khikohiko$ ina koa te *citamineae $ t$4hara, La+iatae, %ersonaten,
%apilionazeen kua ano i kitea kahore he tohu o te moe.
I roto i te tahi mau puawai$ ,aaite te so,a anake i te meka e$ ia e whakaturia ana e
ratou ki runga ki te ra$ hoki i te po ki te pae noa ki te whenua ki a ia tuwhera
ranei. 8 (uphor+ia platyphyllos, /eranium striatum, Ageratum conyzoides,
,anunculus polyanthemos, "ra+a !erna, -er+ascum +lattaria, Achyranthes
lappacea, Thlaspi +ursa pastoris, Alyssummontanum, 1onarda punctata, .eracleum
a+sinthifolium $ tino kohukohu farfara Tussilago .? e kore e he tika inaianei tenei e
tukupu ana i runga i whakang3 no te mea ki te ngana whakaara ake kakau te pi2oi$
pera ratou hohoro hoki ano$ ka pera me te mea i ratou i roto i te hua tensioned. "
&uinga o ng w i te puawai moe$ te kupu e whakaatu ana e te ra puawai kowhera
tata ranei te hanumi i te po3 puta ano etahi puawai te wahi tokonga ake o te puawai
kakau ki te katinga o nga puawai i roto i te phui puta 8rite 6ymphaea Al+a, ko
Tussilago farfara ?. Ka' puawai moe kia te kurupae whakamuri rnei te huarahi
krari 8te Kamomere noa$ te Kamomere i roto i +tahi atu momo o Anthemis $
ko 1atricaria ?$ e ranei nga taha o te kurupae i te runga rrangi a roto ia 8 /orteria
pa!onia ?. (tahi otaota ki reira$ i reira te hopea e koiri ranei o nga puawai hei utu mo
te po$ kaua e te whakamuri wahi i roto i te mahana kanapa$ a ano i roto i te horapa
ahiahi puta 8te momo o 1ira+ilis $ o *ilene $ ko Cucu+alus $ in koa nga puawai nui o
te whakamutunga e rua?. Ko te tupu onge ko e te remu katoa o te corolla he
mingimingi$ me te mea i maroke$ kia ka kite koe i te puawai p+nei i roto i te
kwanatanga araraa$ e kore e puritia e koe ki a ratou mo te taua mea 8 Commelina
coelestis, 1ira+ilis 7alappa me te longiflora , 5enothera tetraptera $ me +tahi atu?.
Faaite +tahi puawai e i roto i to ratou tuwhera$ me te kati$ mana rawa khauhau nui
ki ririki$ ka rite kahore wa tino whakaritea mo enei ng nekehanga. #innaeus$ nana
nei kua tino ata ako nga otaota moe$ ka karanga meteoric ia 8kite Fig. Karo e whakato
ana inenga?. .ndre tuwhera i roto i te ata me te tata i roto i te ahiahi3 engari ko te wa
o to ratou leavening me te kati rerek+ ki te hira me te \hara o te ra. Taua ka karanga ia
prr. Ko etahi te mutunga tuwhera$ me te tonu tata i etahi wa i whakaritea. Tenei ka
karangatia e ia Z6uinoktial1lumen$ a kawea ana ratou e tae noa ki a ia i te whai whi
ki te mataara ratou$ i roto i te tepu$ i runga i ai e ia 8tana Flower .orologium florae ? i
whakaturia 8kite Fig. i raro?. Te whakatairite me ona kitenga whakapumautia 7psala
ki te hunga e utua e Oecandolle i te maha o ng tipu i roto i te takiw o !aris$ kite
tatou e te otaota .6uinoktial$ hei tauira. A. nudicaule %apa!er, 6ymphaea Al+a,
1esem+ryanthemum +ar+atum, Anagallis ar!ensis i !aris te taua haora rite i roto i te
7psala ratou puawai e tuwhera ana. Waihoki$ whakapumautia K. !ultene' i te taua
anake mo etahi rerek+tanga i roto i te te truarua o te kitenga #innaean i
Ingarangi. .hakoa i roto i a"whare wera$ ki te wahi i nga wa katoa te tiaki i te tohu
mea ano e wera$ a tae noa$ no ka katia e nga kuware$ e tuwhera ana$ me te kati i te
Z6uinok"tial1lumen ki te wa noa.
+lo'er Karaa.
/anga hoki ,iemlie o te t ake he karaka puawai$ kua ki te whakaaro i ki tenei
otaota te taviniraa whakaritea i runga i te Kreis1eet$ i muri i te wa o te
whakatuwheratanga$ me te puhipuhi o te puawai whakatokia 8ki te tomokanga i runga
i te taha ki te raki?. /ere$ te mhiohio e tika ana 8i muri i Keichen1ach?3 ai .dmittedl'
kore me te pupuri i nga haora ki te whi e hngai ana.
2. ng$ tipu tona pua4ai ko4hera i roto i te ata Mai i te V"= karaka Tragopogon
pratense L. - Mai i te ;"= karaka Thrincia tu+erosa "C 8Leontod t$pu
L ...9: .elminthia echioides /aertn. 8%icris echioides L.9: Cichorium inty+us
L.: .emerocallis ful!a L.: Tectorum Crepis L. - Mai i te ;"X karaka %icridium panui
tingitanum. 8*corz tingit L ...9 - Mai i te ="X karaka*onchus oleraceus L:. Leontodon
Tara3acum L.: &arkhausia alpina moke. 8Crepis alpina L.9: Tragopogon crocifolium
L.: ,hagodiolus edulis /aertn. 8,hagod Lapsana *cop ..9:%anahi nei sepium L. - I
muri X karaka .ieracium sa+audum L.: .ierac. um+ellatum L. - Mai i te X"<
karaka .ierac. murorum L.: &arkhausia ru+ra 8Crepis ru+ra s .ostia
moke ..9:*onchus ar!ensis L.: *onchus palustris L. - Mai i te X"I karaka Alyssum
sinuatum L:. Leontodon autumnaiis L. - I muri < karaka Lactuca sati!a
L:. 6ymphaea Al+a L.: Anthericum ramosum L. - Mai i te <"I karaka /eracium
praemorsum *chr+r. 8.ierac praem L ...9: *onchus alpinus L.: .ypochaeris maculata
L.: .edypnois rhagodioloides ). 8.yoseris hedypn L ..9: 1esem+ryanthemum L.
+ar+atum - I muri I karaka .ieracium piloaella L:. Anagallis ar!ensis L.: "ianthus
prolifer L.: .ypochaeris gla+ra L. - Mai i te J":W karaka Calendula ar!ensis
L:. %ortulaca oleracea L. 8I muri tetahi :: karaka.? Mai i te J":> karaka "rosera
rotundifolia L. - I muri i te :W karaka Alsine ru+ra )hln+. 8Arenaria ru+ra
L.9: 1esem+r.crystall. L. - Mai i te :W":: karaka 1esem+r. linguiforme L.: %apa!er
nudicaule L. 8I muri tetahi ;"= karaka?E .emerocallis fla!a L.: .emerocallis ful!a L.
- I muri :: karaka5rnithogalum um+ellatum L:. Calendula chrysanthemifolia
-6T. - Mai i te ::":> karaka Tigridia panui pa!onia. 8'erraria tigr.9.
22 %lants tona pua4ai ko4hera i te po. I = Karaka . 1ira+ilis 7alapa
L: %elargonium triste Ait, - Mai i te X"< karaka Cereus grandiflorus 1ill -. <"I
Karaka Mai 1esem+r.noctiflorum L. 8I muri tetahi :W":: karaka.?
222. %lants tona pua4ai tata i roto i te ata I I karaka leontodon Tara3acum L. - I te
:W karaka . %icridium tingitanum L: Lactuca sati!a L. - Mai i te :W":>
karaka Cichorium inty+us L:. *onchus ar!ensis L. - I muri :: karaka Tragopogon L.
crocifolium - Mai i te ::":> karaka oleraceus *onchus L. - I muri :> karaka *onchus
L. alpmus
2- %lants tona pua4ai te ahiahi, o te ahiahi ng$. Mai :">
karaka .ierac. um+ellat. L.: &arkhausia ru+ra T;sema - I muri > karaka echioides
.elminthia L:. .ierac. murorum L.:.ypochaeris maculata L.: /eracium
praemorsum *chr+r. - Mai i te >"V karaka Alsine ru+ra )hln+. - I muri V
karaka Thrincia tu+erosa "C: Anagallis ar!ens. L.: Ar!ens
Calendula.L.: Calend. chrysanthemifolia putanga. - Mai i te V"; karaka Anthericum
ramosum L. - I muri ; karaka Alyssum sinuatum L.: 6ymphaea Al+a L. - I muri =
karaka .ieracium sa+audum L, - I muri < karaka Leontodon autumnalis L. - Mai i te
<"I karaka nu#i!aule Papa,er L. " I te :> karaka 8po? . Cereus grandiflorus
1ill 8Keichen1ach$ te karaka whakato #eip*ig. $ oigt a Fernau :I;X?
-haato inenga.
( tmanakohia ana Kain te ki te .i+iscus trionum L . e kore e kuihi3 no te nga
chalices o Carlina acaulis L . kati3 ki te %orliera hygrometrica L .$ 53alis
acetosella L . a ka korukoru te nuinga o te atu momo o tenei puninga$ ratou 8ng?
rau3 te clover ake hngai ana te kakauE Lapsana communis L . nga puawai i te po e
kore e tata$ "ra+a !erna L .$ ,anunculus polyanthemos L . nga rau pikoE Anastatica
hierochuntica L . nga mangaE ,anunculus repens L $. Caltha palustris L . neke i roto i
te tahi o nga rau3 hongi ki nga 1irches kaha3 te Kon,erven p ana ki te kiri
matomato3 i roto i te atarangi maroke$ tuia ki te puawai rinena o Asperula odorata
L hoatu he kakara kaha o iho $. /alium !erum L. in,lates a hoki he kakara kaha3 te
kakau o nga capsules o 'unaria hygrometrica *chre+ $ i$ ki te he tpuhi reira$ hoki a
kua maru ia i te herge1ogen$ te whakawhanake me te totoro 8tautaute,ito ki he taimi e
ringihia hoki o nga capsules?. " *tellaria p$p$ho . pi e hngai ana weather mrama i
roto i te ata i te J karaka ratou puawai i roto i te rangi$ i te rau tupuraa$ e mataara ana
tae noa ki te ono3 ki te haamouraa ua weather$ engari e kore tenei tupu3 te whakato ka
tautau iho a ,aaea katia te puawai. " Calendula plu!ialis oroko X"< karaka i roto i te
ata$ a ta te nuinga ki a tawhio noa ; karaka i roto i te ahiahi ki te kia ara. Ki te tupu
tenei$ he mea pea kia ,aaruru tete$ erangi e moe ia i muri i haere tonu tonu < karaka i
roto i te ata$ rite tmanakohia te ua i mua i te ahiahi. [tahi momo o te
puninga *onchus whakaatu hoki ki te whakatika i te ra i muri mai te huarere$ ka kati
te puawai matenga i te po$ i roto i te ua$ ka noho i te reira tuwhera." %impinella
*a3ifraga L. whakatoatoa i roto i tenei kia rite ki p$p$ho *tellaria pi. " ranunculoides
humenga L e iriti ona puawai i roto i te ua rangi 3. humenga nemorosa L. takoha
kpuapua tona tngoungou puawai i roto i te mrama weather tika$ " Ki te te kara o te
rama (llern atu i mua$ na te matao$ me te huka$ ko te kia te wehi ki3 kite he mumura$
pera tomo te hau te hukapapa$. 8Keichen1ach$ te karaka whakato$ p :>? I ,o+inia
pseudacacia $$ +tahi momo #upinus 1imosa 5rakei me te Caesalpinia
pulcherrima kua kite tetahi i te katinga o nga puawai i roto i te tupuhi. 8Oassen.?
Tuhinga o Hedysarum gyrans .
Ko te gyrans .edysarum 8 "esmodium gyrans ?$ tona nekehanga e ahau i te nuinga
i raro i Treviranus !h'siol. . II <X=th whakaahua$ ko te manoao iti ki te rau
gedreiten3 ( whaia te puka kpeka te me te porotFtaha$ engari ko te tete mtrere
lateral rrangi lanceolate ranei$ nga wa tata sessile$ me te tokomaha iti atu i te puka
kpeka. .nake tenei mtrere whrangi whakaatu he kaupapa a Trongo$ i te
whakaatu noa i te puka kpeka nga nekehanga mua o te moe pera"ka karanga me te
mataara. Te reira e ,aaite i tenei kaupapa o nga mtrere lateral i roto i te ia tauutuutu
tata tonu moata ai e tukupu o te taua$ a ka he vonstatten ngahau atu$ te nui te wera
rangi$ me te kaha ki te whakato3 Kei te reira I haukotia i te rangi tino
hauhautanga3 engari pumau atu i roto i te atarangi$ ka rite ki i roto i te marama$ te ra$
me te po$ ara i roto i tonu hothouse te hotoke. Ki te ringihia e koe he wai matao i
runga i nga manga o te tipu$ mutu tonu te kaupapa$ engari kia kawea kohu wera te
wai whakahokia mai tonu. .no$ kei te ai,aito pararutiki te whakato$ kahore$ no te
whakakitea ki te te kinga mahana o te pmahana noa. Te tuku i te tipu > V ranei
haora ki te pouri$ i te hua 8kia rite ki /um1oldt? he whakaterenga o te kaupapa$ ki te
koutou an whakakitea muri ki te marama. Ki te te puka kpeka nekehia e te hau$ na
whakarongo ki nga nekehanga o nga rau lateral. .kiaki pkaha$ (OM$ aut$ wairua
muia$ te peita i nga rau ki te hinu$ ki te ligation me te whakairo o te kakau kahore he
mana i runga i te kaupapa. Te nuinga he i muri i Aroussonnet i te wa o te
kikiritanga. Ko pturi atu te htaka uri te whakahunga o te mtrere3 engari i roto i
te whnui kahore he kkahu$ engari i +tahi w e pupuri ana i runga i te tahi mea i te
motini$ a ka puta$ ka rite ki te nohonga i te ru$ mo te torutoru taime i roto i te piki
haere tonu. &oatia ai$ ka he maranga mtrere$ heke te t+r$ engari e kore e tenei wa
katoa te take$ a tino maha kahore he hononga i waenganui i nga nekehanga e rua$ kia
taea te okiokinga he$ potakataka nei$ ia te atu haere. ( kore e ti2aturi i runga i te
tapatahi o te whakato i te kaupapa3 no te mea ara ki te a1gel5set te petiole matua te
rakau$ ara ki te tapahia nga rau o te wahi o runga atu$ mau tonu ana e ia mo te ia$ me
te e ,akapapau2i ia tatou e te haere tonu i te puka$ ki te mau tera e te tona kakau ki te
matamata o te ngira. 8Mir1el.? Te taputapu tturu o te kaupapa takoto i roto i te puku
o te kakau$ kia te mtrere noho ai lateral i runga i te matua ng tt.
Ko te gyrans .edysarum rokohanga te mea ki te kia kaua e hua anake i roto i ng
o enei ng nekehanga. Kite Mir1el e ka rau o .edysarum !espertilionis $ hei utu mo
te$ pera me mua$ ng0 o e toru mtrere$ e kore nei ka retia te take$ ko te kaupapa rite e
rua mtrere lateral$ engari ta2e,akangatangata ngoikore atu taua
o .ed. gyrans i3 /eoi .edysarum cuspidatum ) . a .. lae!igatum
6utt . a . . gyroides mea ki te pa tetahi mea rite.
/ei tapiri mo nga tao$ motuhake i te mana o te marama$ haere mai nekehanga
ki .edy. gyrans hoki i te mana o nekehanga marama"ti2aturi i te aroaro o$ engari e
kore e p i te mtrere lateral$ engari e kore e he te kakau matua$ me rau matua$ me te
o mua e p ana hngai. Tenei kaupapa i roto i te tika$ me te marama i roto i te
totohutanga iti i roto i te pouri.!uta te reira i roto i te hononga$ ka meinga te hono i te
rau ki te kakau me te tenei ki nga manga. Ko nui te ttohutanga o te whakato ki te
marama i muri i ng kitenga /u,eland kua te whakaaro o te ra i p ana ki >W i hokoi
ai taiepa tawhiti$ he hanga kaha$ kia rite ki te kainga o te r i te tinana puatakore$ me
te haere i te ra e haapouiri i te totohu iho meinga nga rau. I te ra poutumarotanga
tonu$ i roto i te r ero i roto i te whrahi kite /u,elandhaus he motini wiri o nga rau
matua$ me te whakato katoa. 8.no Oassen ta ng mohiotia reira ia e kore e whakato
tona rau pera tahuri hohoro ki te marama$ ano he gyrans .ed. $ a gyroides .?
Moonlight$ te marama twhaiwhai$ mat$ me te akiaki pkaha i kahore mana i runga i
taua kaupapa3 engari pea meinga hiko ka pup he e tukupu ana o nga rau.
I.. Neehanga 'haahihio o ng tipu.
( pa koe he stamen o te puawai Aer1eris 81ar1err'$ &er+eris -ulg L. pepe i runga i
tona taha e anga ki raro$ ki te ngira ranei te rite.?3 kotahi kite koe i a ia i te matamata
ki te kaupapa tere ki te pepe ki te hanga$ a ka hoki mai i te ano ki te tranga tuatahi i
muri i te tahi wa.
Whakaohooho koe i ia atu taupa kurunga o te nawe 8te wahi mutunga o te pistil? o
te 1artynia annua &ignonia r$nei, radicans ranei +tahi momo
o /ratiola ranei 1imulus 8*. A.glutinosus $ aurantiacus, guttatus ? i runga i te taha ki
roto ki te ngira$ he pene$ ranei kia taka i te maturuturunga iho o te wai ki runga ki
taua mea3 na kati tonu me te iriti i te nawe i muri i te ia i tahaki.
Koe e pa ki te hanga i roto i te coalescence o pistil$ me ptawa o hua downwardl'
niao ki Genitaliens0ule o *tylidium graminifolium $ adnatum ranei corym+osum. I te
iti e pa$ hora reira te wahi raro o te curvature tonu$ a nohopuku reira i roto i te moni i
tata ki te taha ki te ritenga atu$ i muri nei reira ta hoki ki tona tranga o mua.
( pa koe te rau phui o te tipu tairongo 8 1imosa pudica ? i runga i pito kakau
kuk$ ka ruru i te whrangi 8te whakato katoa rnei? ranei3 na e tahi reira ona pepa
tonu$ ka whakapaia e ia ki muri ki te kakau$ 8unuhia te wahine whakatarapi te tipu
tairongo noa ki te wiri o te whenua e te haere hoiho"rider rau rite wehi tahi.? ita
koaro ano te tranga tturu o whaiaro hoki.
/e he nui ake tauira rite 8o e muri mai?3 hoki inaianei Kati ra.
Ko wai ka taea e kapo anake o ritenga makaka ki te kingitanga kararehe$ te wairua
o te tipu$ mo enei$ te kararehe pera rite$ puta tonu nekehanga whakahihiko 1esonderm
o taimaha..hakoa te ,aaauraa tino ausia e taea e ratou te tohu ki te sensation. . ,eruri
na. Tatou taha te taimaha o tenei ,aaauraa ki te mea me whai whakaaro ake whnui
mo tatou$ hoki tawhiti$ me te hoatu hoariri e taea e ratou whakamatau ano iti ranei
kahore Taea e engari$ kotahi e kore koutou e hiahia tetahi wairua i roto i nga otaota$ te
tono nga mea katoa o nga momo pkaha o whakamrama i runga i enei nekehanga$
kia rite ki tino rite ki te pai i runga i te tairitenga tupu i roto i nga kararehe$ ranei
meinga ratou i raro i te pera ki te korero$ kaha te ora mate$ te akoranga iho he anake
he mate w. &ui atu$ he p+nei nekehanga whakahihiko$ puta noa i he okotahi anake i
roto i te rangatiratanga whakato3 a ko te wairua$ ko te kia kaua e noa i te okotahi i
roto i tenei kingitanga ia tatou. Ko me tetahi e kore e takitahi anake$ ko te take mo te
wairua whakato$ engari tango i roto i te hononga3 a ka whakaaro ake whnui p+r k+
pea i a ratou puta$ na ka e taea te mahi ki te krero tohu iti tiori tautoko. &a$ te
tikanga e ahau$ kua whakatoatoa nei i te reira ki te hunga nekehanga whakahihiko o
ng tipu.
.$ no te kitenga o nga Gauls i runga i nga kaumatua onamata tonu i roto i to ratou
tru hokohoko noho i roto i to ratou whakaekenga o Koma 8. I rotopu i . ;:?$ au ra e
ratou i te taua ano hoki ki te waiho kore mea ora3 pera tonu noho ratou3 ki te kumea a
!apirius i te pahau$ ka rite ki te whakaaro tenei ki te tokotoko i muri ia ia. Well e
ruarua kore ake Gauls. Ko te kupu$ si licet magnis componere %ar!a $ he ki te
otaota. Khore e waiwai kahore ki te huru ,au,aa o te hkoritanga$ tika e noho ana
hanga tonu wangawanga ki a matou. Ctiia$ ki te kato i tatou i tetahi tara ranei$ a ka
whana ia atu pa whakarere$ ka pera kia riria tatou i te pai rawatia.
( kore e patua tetahi o$ na inaianei to tatou ki te mahara i te$ ara$ no te tupu i te
reira$ te reira ,ele atu atu e nehenehe ia tatou e hinaaro. I roto i te whnui$ e kore e
nga otaota rawa kotahi hanga mohiotia ki te whakaae to ratou mau mana2o i roto i te
patu i nekehanga3 te whakautu ratou ki to ratou ora$ me te sensation akiaki i roto i te
ara katahi i te ara whakaturia ake e ratou a ratou tupu$ a ratou te tae$ to ratou rauemi
mtauranga ka te mea i haere mai ai tatou i te mohio ki hi2oraa nui$ a ka ako noa
atu. Ko te hua he mahere o te mea e hiahia ana ratou *uerteilen i te kararehe$ me te
whakato kingitanga$ ano whiti ano i muri i nga tikanga e rave rahi i te katoa$ e pupuri
motu ke i roto i te matua$ kihai i$ me te pai ki te utu rohe mama,a$ o nei tatou i muri
mai 8%II? Ka tapae maha tauira3 a na ite tatou i te tenei waiwai he tuhinga noa atu i
roto i taua ara$ ka rite ki te whakato i +tahi w te mahi a ki te sensation mea
akiaki. .no$ i enei nekehanga e hoatu he haamauraa rawa pai o te mtakitaki o mua e
te tipu i hiahiatia ana kua kore e io ki na tokomaha$ tae atu ki te kararehe$ me ia. /oki
i roto i te meka e ,au,aa$ e tika ana m ng nekeneke whakahihiko katoa o te kararehe
i roto i te k+mu i te raru. Tono$ engari ko te whakato karere e kore e ki te
whakahihiko kaupapa$ na e kore e rapua e te reira i te taua whakahihiko ki te
sensation. " &a ko a matou i enei nekehanga i roto i te maha tikanga o te ,au,aa.
/e pono$ ki te mea e te meka e enei nekehanga kahore he raru pera me te haere ki
waho uaua$ te tika ki te whakamatau tika pai e no reira ki te kore te mea ano hoki
tenei e ratou te hunga e ki te tohu tirohanga o nga nekeneke whakahihiko o kararehe
o te taiao tino rerek+$ te tangata . &a ka tino e rua kei tino rerek+ i roto i te whakaaro
ki te tikanga e haere mai ana e ratou e p ana ki. Ko e toe ,akaongo ano e ahau te mea
i mea ahau i roto i te aparauraa i te uiraa o ka raru ko e aroha ana ki te whakatutuki i
ng take hua rite i te ng rawa4 Ki te te kaupapa whakahihiko$ engari ara te pol'ps
kahore he wahi katoa uaua detecta1le me te raru3 engari i reira te tahi mea rite i roto
ia ratou$ he mea$ engari i te mea puta i roto i te kararehe kaha i roto i te kaupapa
whakahihiko teitei$ tino rerek+ 8kite Fig. Die1old$ c,. .nat. I.V:?. Kei te hanga e tonu
ka raru ko #ast$ me uaua anake i ng ptau rite nga hinonga e whai whi i roto i te
irrita1ilit' o te tipu tuatahi. ( kore e ara nga rave2a &a pera rerek+.
/e aha kia nui atu i te mau rave2a rite ko e whakaatu nga nekehanga te tipu
whakahihiko i roto i tetahi take nui peculiarities ,au,aa katoa o te kararehe. &a ka p i
te ,aaauraa i te katoa$ a he aha atu e te tono i konei$ pera me te sensation e hono ana
ki te nekehanga kararehe whakahihiko$ ara mo te mit1eweisen whakato pera"
tairitenga. &a$ kia whakaaro tatou i tenei k+mu$ he iti tata inaianei.
:? /e taa o te irrita1ilit' kararehe$ ko e te whakatutuki reira e te whakaohooho o
ng momo i roto i te tikanga rite. Kei te neke te mFhini noa i tna tukinga ki$ engari
e kore e ka pau$ da11ed ki te waikawa pungatara$ ka atawhai ia ia he hiko3 atu te
ringa twitches he mema o te kararehe e p ana ki te taua ara e whakahihiko hoki i te
reira einwirke3 a ite te whatu karere marama$ rite tturu ture te marama ki runga ki
taua mea$ he patu i ranei kia mahi i roto i te kanohi. &a te reira ki te
!,lan*enrei*1arkeit. Ko te whakato tairongo tika ki te wiri mFhini$ ngingiha i te
tikanga o te ahi$ tG0hua mat o ng momo$ hiko korakora$ te uru pa whakarere r tonu
i muri *uvorigem noho i roto i te atarangi$ whakawhiti tere e rua ki te wera atu i ki
matao$ huaki tata Tukua te hau noa i muri meinga katinga roa ki te taua nekehanga$
anake te hunga e kore rite ki te kaha o te ,aaitoitoraa$ me te ttohutanga o te tipu kaha
ngoikore ranei$ nui atu iti iho ranei$ te whakawhnui i tawhiti. Waihoki ki +tahi atu
otaota pukukino 8kite Fig. Karo?.
>? Ka pono i waenganui i ng tipu me te kararehe e kore e taea te tika ana e koe te
tukinga mr i roto i te aratau o te mahi me te kaha o te taua tG0hua ki te puta rite
wawe rite ki te rangatiratanga kararehe ano rerek+tanga i roto i tenei hononga. Ctiia e
kore e te tauira o ng hanganga ture e whai hua ana te kanohi te hapa. I roto i te hua
i t+nei hononga ki te kia tino nui e te galvanism$ tenei ,aaitoitoraa te ora na moku$ mo
te kararehe$ he whi rite taea ki te takaro 8ara i roto i te whakaaro ki te pnga
motuhake o e rua amo? ara ki te otaota pukukino ko$ a taua ru hiko nui i roto i rua w
i te irrita1ilit' te whakangaro.
Ko te ritenga o nga otaota i te galvanism o te akoranga ng krero i te kawe ia
rawakore o nga otaota3 &a reira$ ki nga mekameka mm ki te whakatutuki i tetahi
mea3 a tae noa i roto i te whakaaro ki te pou pnga ,epaki te kaimtakitaki3 engari kua
whakaaturia ana &asse 8Gil1ert .nn %#I VJ> ..?$ rite ngana ana ki te Aer1eris angitu
humarie$ me te ki tino whakarerenga o te whakahihiko aunoa mea katoa$ kia rite ki
teneiE ( titauhia te he Aer1eris1lume i te whakaurua i roto i tona ngira kakau ki te pou
pai o te tFwae o e p ana ki ;W takirua i roto i te pahekotanga ranei ko ia ki te kakau ia
i roto i te whakaata o te wai$ i roto i te e tautau iho te waea i nga amo pai o te
puranga$ a ka pana te puapua o te ritenga kia whakakitea ki te puehu ki te$ tuitui i te
wahi o te pepa hauk ki te wahi$ ki te koutou anake e tutetute i katoa a ka mawehe te
p+hanga$ he tino ata tonu nga mea katoa. &a ka whakanohoia e koe i runga i tenei i
kohi pepa te waea ki te pou traro marie. Kite inaianei peke ki te stamen e p ana ki
te pistil i roto i$ maha noa nga ptawa e tata ana i te wa ano i roto i te mau taime i
muri mai ranei. Ko te hngai pa te marama o te mutunga o te pepa putiputi iho ki te
kino !oldrahte runga 8i te mutunga o te mekameka? i waho i te takawaenga o te pepa
e te taua angitu i roto i te ptawa pukukino3 angitu tamau iti ko ka pa ki te mata o te
puawai rau te tika. .no ko te nuinga o te w huakore te whakataki o te puawai i te
nawe$ me te kakau i roto i te mekameka./e tono muri i o nga amo$ te wahi ara i te
pnga kino i runga i te kakau$ te pai i runga i te puapua he iti whai hua3 ki te reira$ i
+tahi w i muri i te kati i te mekameka tetahi i te puawai e kua huakina e te
whakamtautau i te roa e tu ana i te kakau i roto i te kaupapa te wai$ o nga wa$ he rua$
ngaro ranei$ puta hoki pea he taime torutoru i muri i te katinga rnei. Tenei rite in,o
atu te kararehe Muskelrei*1arkeit$ me te ki te irrita1ilit' mua o poraka waewae pana i
te marama$ me te maoro$ ki te te te maitai kino i runga i nga wahi neke$ te hakari pai i
te karere. ( kore e taea te kitea te nekehanga i runga i te wehenga o te mekameka taea
e hoki ng)kaunuitia$ ki te poraka waewae. I te Aer1eris1lume mea korari mai$ i te iti
rawa kore pngia e whakaongaonga toutou$ nga ptawa electricall' ihiihi hiahiatia
noa > ki te >
:
d
>
min.$ ki te tango ano i te pepe$ a ano ki te kia pukukino.
Ko te whakangaromanga o te tipu irrita1ilit' i te kaha puranga hiko kua kitea nga
ptawa o Aer1eris 8kaituhi. Micrograms M. u. &. II. :J=?$ a ka maku i te mana rite o
te wai$ me te waipiro i runga i te taua irrita1ilit' mohio a rite ki te /um1oldt poraka
waewae. Ko te pnga whakangoikore o paihana narcotic kia i muri i te tahi mau ng
8hei tauira i Mi6uel$ ko Oassen i 1imosa .. Fror (hara i Mei o :IVJ$ >W< 3. Wiegm
!ewa :IVI II V=I$ ... kari o 1imulus $ etc. ..? mo te whakatau mau$ engari nga ng o
G5ppert 8... !ogg i .nn %I? titiro ki te rave korero atu ki reira3 ahakoa te mea he
mana iti i runga i 1imosa tapiritia. /e pono i muri i ng nganatanga i te Marcet$
mohoao$ Goeppert$ Oassen$ e kua patua nga otaota i te c'anide$ arsenic$ m+kuri$
hena$ te aha 8whakamahia i roto i te taumira rnei$ puka kohu ki verschiedentliche
ara?. 8Whakatauritea Treviranus$ !h'siol II <>;3 ... ng a Aouchardat i roto i ng$ i
reira e whakaaturia i roto i +tahi atu kei te te harm,ulness nui o phui m+kuri katoa
ara i roto i te rahinga iti$ Uomptes rendus s i te tau :I;V$ :: p ::> ...?
V? /e kararehe wahi hurihia e amuamu ana i roto i te take o te kore o te ,aaitoitoraa
mmlie i tahaki ki tona ahua o mua hoki$ engari pturi atu te condition whakahihiko
puta. &a te mutunga amuamu hohoro te tio ratou anga$ engari e iriti te reira i
ta3 ,aaho2i te pol'p matomato tahi amuamu hohoro$ engari toro ta anake. Kei te
kitea te taua$ a ka tino tamau$ i roto i te nekehanga whakahihiko katoa o te tipu. Ko
nga wahi tere neke hoki i te ia ano$ engari nui pturi i roto i to ratou ti2araa o mua ki
muri rite te meatanga e te kaupapa i mua.
;? I roto i te kararehe$ i te irrita1ilit' i te ake ritenga tamau ^aded pau ranei$ rite i te
te rangimarie ano$ ki te kahore i te ritenga i rere ke. Waihoki$ i roto i te otaota
pukukino katoa. Kua i .hakoa te ari o te ha1ituation ki ng 1imosa tua kitea.
. Aer1erisstau1,aden Ko = anake e p ana ki ki te I meneti$ te tFwae ira
o *tylidium :> ki te := meneti i muri i te whakaongaonga hou pukukino3 1' korerotia
ritenga$ engari he hua pau te irrita1ilit'. .hakoa ki te whakato tairongo$ he pera
puhoi$ me i oti nga nekehanga$ te p+nei ake pinepine tetahi i muri i tetahi ko te hanga
ano.
Te aha e taea te te tikanga rite ha1ituation$ ahua he e whai ake neiE kitea
Oes,ontaines i te whakato tairongo$ i kawea e ia ki a ia i roto i te pereoo e te
tFmatanga ratou katia te taha o te ru$ engari te hopea roa i noho ahakoa te kaupapa
tonu o te whui$ tuwhera3 me te mea i riro mai ia waia. I muri i pupuri i te pereoo no te
he ia$ a ka haere ki runga ki ano$ tutakina ano nga rau$ a ka uakina ana e ia peia
ano. Oassen korerotia tenei whakamtau i te !lant Densitive
V
d
;
te roa kawea mai
haora i roto i te motini e nekeneke$ tutakina nga matatahi$ engari i muri i
te
:
d
>
whakatuwheratia e haora te ano. I muri i tenei whakamtau$ he whakaroau hoki
te haora pai nga rau. TFmata katoa o te ohorere katoa rau ki te whakaiti i ano$ a ka
tika$ ia ake ano$ i hanga te irrita1ilit' i roto ia ratou ano. I roto i te "ionaea
muscipula e kore e tenei peu titiro ki te puta$ mai kore e nga matamata iriti i rite te
roa rite ki te pepeke tonu mau i roto i waenganui i. Kitea Morren i roto i te pene
pukukino o /oldfussia anisophylla e$ ka 8>= j F.? i roto i te ruma raumati kawea te
whakato i te hothouse mahana 8k > j ki te :W j K.?$ te whakaaro roa ake teneti ngaro
te irrita1ilit'$ i muri i :> ki te ;I haora$ engari meinga te whakato i pera taunga ki te
tuturu te mtao e inaianei puritia te irrita1ilit' taua atu i roto i te wera.
=? Ko te tohu o irrita1ilit' o nga kararehe$ tei wahi i runga i te hua o te hauora i te
taua$ na reira motu ke i +tahi mate manavasii? ki te piki #e1enskr0,tigkeit taua 8tetahi
wahi pakeke$ ng wehenga seN$ wa$ te huarere$ tua atu i \tahi$ huru waho i mana nui
ki runga ki taua mea. &a$ ano rite i roto i te otaota pukukino.
( ai ta /egel 8!hilosoph' o &ature p ;IW? nga nekehanga whakahihiko o ng tipu e
kore e ki te ,aaite mana2oE @Ko te eNternalit' o nga take o te irrita1ilit' engari
whakamatau ihoa te kitenga o Medicus e kore meatia e rave rahi otaota i roto i te
rerek+ i roto i te ahiahi$ i roto i te wera weather maroke $ /eoi$ ko te ata i muri i te
tomairangi taimaha$ me puta noa i te ra tino pukukino i runga i te ua ngawari$ e te
,aaite otaota o climates mahana ratou irrita1ilit' anake i roto i te puru$ a ka e otaota
katoa i te pukukino tino$ no te tika noa2i te puehu purapura$ me te pepe ki te hinu
pFataata te hipoki @. " Matau ahau inaianei e kore e pai ki te kitea nei tohenga ki te
,au,aa o te nekehanga te tipu hoki o ongo2i sensation ranei3 no te mea i roto i nga mea
katoa i te irrita1ilit' huawhenua anake$ tino e p ana ki te sensation$ irrita1ilit' o te
kararehe 8ina koa o te raro? he ng)kaunuitia. l. A. Kia haamana2o tatou i te whanonga
rerek+ o te mau ,aaineineraa poroka ki runga ki te wa me +tahi atu i roto i te mau huru
ng galvanic rnei.
Taea e hopu meinga tetahi ki te krero ki ng ki te ,au,aa hinengaro o nga
nekehanga whakato whakahihiko$ reira$ e whai whi ana ratou ki te whakatuwhera i
te huru o te tikanga tinana i roto ano$ a ka ai ratou tonu tapahia wahi tipu i runga i
8hei tauira. A. tapahia manga o te whakato tairongo$ tapahia tohu o 1imulus haere? te
tika3 ki te kahore$ motu ke i te mea i kF kua i roto i te mua no te ,aaoti i te whakahe
mua$ hoki ritenga nei anake ki te nekehanga ngohengohe whakawaia kararehe$ e noho
haumaru ki te sensation i roto i te hononga. /e ohorere te marama ^et rkau ngira
ranei akiakina ana ara o matou kanohi$ to tatou wahi me te he Twitch$ me te sensation
i te matamata ngira ki te Aer1erisstau1,aden. ($ te wahi e haere mai ki roto ki pnga$
o te akoranga$ ka taea e pehi tenei kaupapa$ engari e hanga ana e ia e kore ratou e
kore te sensation.
I roto i te tamariki taitamariki$ te wahi tturu e kore ano e tae mai ki te kaha$ tango
nekehanga whakahihiko tata ki te huru o nekehanga involuntar'. &a te tipu hoki te
tikanga ratou rawa rite tamariki 8c, .. %?. @.$ no te mea komukumuku whakahawea
ana te hoki o te ringa$ i nga maihao$ ka pania atu ana te hoki o te kikowhiti$ nga ringa$
me i te tukanga taua i runga i te totoro whakapuru tao i roto i te tamariki taitamariki
kotahi nga waewae$ i te tickling te ringa i roto ai he curvature inamata o nga
maihao.@ 8. d. Kolk i Fror. Dchleiden me te te pouri. .topa :I;< &o. <= D. :V=?
Ko te nekehanga whakahihiko tapahia whakato wahi i runga i runga i era atu o nga
ringa e ng)kaunuitia anake ki nga nekehanga whakahihiko e taea kitea i runga i
waewae tapahia pepeke$ hiku o salamander etc .. Koe o te akoranga te kore mo2on- e i
roto i te wahi kararehe tapahia te mau nekenekehia ara e kore sensation i taea e tenei
tawhiti tahuri ki a tatou$ i rite i korerotia e matou i taua ,aaitoitoraa nekehanga$ ki te
mea e i te katoa ka taea e puta ratou ki waho sensation$ e kore e taea e hoki te tohu ki
te sensation. . i roto i te meka nekehanga whakahihiko o te tipu nga pihi e na
torutoru o enei nga wahi tohu sensation atu i roto i te mongamonga kararehe o te
take3 engari ka rite ki te nui i runga i pea te tipu katoa i runga i te hua o +nei tipu ake
i roto i te kararehe katoa i runga i te take. ( kore Me te whakataurite tetahi he
anake. ( kore matou e te kF e te kaupapa whakahihiko hanga ano sensation$ engari
anake e mahi ai ratou i te huru o te sensation$ he whai pnga tukunga wana i roto i te
horopaki ranei. Ko te tikanga o tenei k+ne o te akoranga hoki tonu noho i roto i te
wahi motuhake i.
Tenei atu$ atu etahi ng krero i runga i te tauira e mohiotia a mohoa noa te
kaupapa whakato whakahihikoE
Neehanga 'haahihio o pta'a.
/aunga te noa Aer1er kai kua mohio a ( koutou he irrita1ilit' o nga ptawaE i te Te
Tai Tokerau .merican Aer1erisarten ki rau pinnate$ &er+eris humilis me
te canadensis 81ahonia 6utt 3.? otiia e kore i roto i te tahi atu mau mana2o Aer1er$
p+nei i (pimedium, Leontice, 6andina " i roto i te tahi mau otaota o te otaota koi$ me
te cists utua,are i te ingoaE !ulgaris 5puntia, ficus indica, tuna "C 8otaota koi,
5puntia, ficus indica, tuna ?$ i te Medicus ano i Cereus grandifl . tapaono . a .
%eru!ian heoi reira i taea e kore e kitea i te Treviranus whakapumautia3 atu Cistus
.elianthemum, apenninum me te ledifolium 8.elianthemum 4airangi e . apenn $ me
te. ledifol .?3 i roto i nga puawai hermaphrodite o +tahi Uentaureen$ rawaspinosa
Centaurea, ragusina, cineraria, glastifolia, eriophora, salmantica. 2snardi, Tataki
pulchella . 8I roto i te Treviranus hopea nei i kitea angitu te huatanga?3 " /ei
whakamutunga ki *parmannia afrioana 8a Titiacee?. M +tahi ari tino ng o ptawa o
rerek+ ng tipu$ engari hei utu mo irrita1ilit'$ nei pea i panaia ratou ia ti2aturi i runga i
te take hangarau atu ranei 8i roto i te %arietaria, Chenopodium, Atriple3, *pinacia,
Urtica, .umulus, , 1orus, 'orskalea, /enista spartium, 2ndigofera,
1edicago, <almia $ me +tahi atu? c,. Treviranus$ !h'siol. II. <VJ 8nganatanga
counter"&asse a ki %arietaria $ ko Urtica (D!. comp. Wiegm. !ewa. :IVX. II. :WW?
Ko nga ptawa o te paowa Aer1er kai noa e taea te tonu te whakaturia i roto i te
nekehanga ki te e hatepea atu te iwi ano hoki atu i te wahi o runga tangohia e atu i te
puawai o te pistil$ nga !rau me te puawai$ ranei. .ukati ratou i te taime$ te wahi e
irritates reira$ ki te ,aaiteraa o to ratou kaupapa$ noho ratou tonu i muri i roto i tona
tranga tuatahi.
I roto i nga otaota o te otaota koi$ me te Uisten,amilie te irrita1ilit' hangaia kia ka
whiti koutou nga whiu ki te kakau witi i te pahau o te puna i runga i te kakawaea
ranei pupuhi i runga i a ratou$ e te taua hanga i te ta hurihuri$ me te powhiwhiwhi
kaupapa$ i tete ake i muri ranei hoatu ahunga atu i taua o te ru$ kua mahia e
ratou. Tenei kaupapa he ngahau ake$ ko te mahana ki te tohu tetahi ko te huru$ otiia
kahore i te taua tere rite i roto i te Aer1eris$ a e kore e kawea mai e p ana ki te i te
pro mere. " Ko te irrita1ilit' o Uentaureen whakaatu ake te nuinga mahino mai ki
runga ki kpae ,loret$ e tika anake puawai. Ko te kakawaea hoatu ki te tahi mea
huihui$ no te pa ki nga pito ki3 e kore tonu te taua$ engari anake kotahi ranei te maha o
h+kona i muri i te whakap$ me te hoki i muri i te tahi wa$ engari ta$ i roto i tona
tranga mua$ e taea te tukurua ki te ritenga angitu. .no pai te mahana i te irrita1ilit'
rangi.8Treviranus$ !h'siol.?
Kerek+ Morren i roto i te taipitopito e rima nekehanga i runga i te !uanga o
Uentaureen. @#? te mea whakahawea ana e pa ki a koe i nga puawai ki te aroaro o te
putanga o te stigmata$ na meinga e ratou he nekehanga ki te pokap o te puawai
hiato$ me te hoki >? Katahi ka tango i roto i tetahi ka akiritia i te hae V. ? te stigmata
haere ki waho. ;? te tangata inaianei pa ngwari nga puawai te stigmata ranei$ na
meinga e ratou he kaupapa hurihuri. =? te tangata irritating te mutunga te stigmata$
kia rite ki te ketehae taka$ a ka whakatika ake ana ano. te kaupapa tuatahi ko te tika ki
te . wahia tonu te shortening o te i roto o nga ptawa aho i ma2iri a2e nei$ i tupu i roto i
te puawai$ me nga puawai ki te pepe$ te tuarua$ me te tuatoru hua e te taha o te tipua o
te kaihapai i$ a ka he ano hoki te wha o te putanga o te whakaiti o ptawa putu 0 e
wahi$ a ka ko te. rima I roto i enei w katoa hoki$ na$ ko nga ptawa$ e hua i te taha o
ratou nekehanga irrita1ilit'. @ 8Wiegm. !ewa.$ :I;; II. D. :>I?
Neehanga 'haahihio o te pepe.
I te taupae mere o te nekehanga pistil whakahihiko kua kitea rawa i roto i te maha
ng puninga o !ersonaten,amilie ki te nawe rua"ngutu$ e i runga 8 1artynia annua,
&ignonia radicans $ me te ira tangata /ratiola $ ko 1imulus 8ki roto i te nuinga o
ratou momo? ki te poto whakaahuatanga o te ari. Medicus Ka tenei irrita1ilit' ano i te
nawe ngutu rua i Lo+elia crinoides syphilitica $ me C,inU* kua ite$ (ngari$ ki te nei
mtakitaki$ ia ia e ia2CkM$ ng he neke atu i te aro noa. ano nekehanga whakahihiko
kei tonu i runga i te nawe o /oldfussia anisophylla $ ko /oodenia, i te
Genitaliens0ule o D tylidium $ me nga ng pitihanga ptae"hua i runga i te kura
kkano i roto i te %inus Lari3 kua 8rakau larch? Kua kitea. I roto i te mea tenei
irrita1ilit' ki te kia e p ana ki te mahi o te kikiritanga. nga tohu ngutu rua o
!ersonaten he tawhiti tenei mhiohio i te take$ kia rite ki te hae i runga i te taupae
gelangend$ kei te kati i ona take$ ka puritia$ ka i muri i te tirohanga a Oon o te
p+hanga ki runga ki nga wai o te ihirangi ngongo outgrowing hae ki te whai whi$
hera1*utrei1en tenei ihirangi ki oki 84?.
M te irrita1ilit' o te tauhae o 1imulus tata nei kari kua utua rawa tupato
whakamtau. 8Faaapu$ ng$ me tirohanga i runga i nga whekau uri i roto i te vollk.
!lants. Dtuttgart.$ :I;;? /atepea atu$ a ka tae i roto i te one hauk$ ta ratou tika$ ano
una1geschnitten. ( kore e wiri e te reira$ engari pea akiaki mat$ p+nei i te waikawa
pungatara. &a rehunanu ranei te hinu Dtr'chnin5l 8ranunga o te rehunanu str'chnine
ranei ki te hinu? ngoikore te irrita1ilit'$ ka patua rawatia. I Uastration kahore
irrita1ilit' ki te mana tata atu$ rite i te huatanga o te w o te puawai$ me pera i atu i
te nawe. /e puaretanga o tetahi o hae ake i runga i te irrita1ilit' e wahi i anake i te wa
o te kaha haputanga3 akiaki mat ture Mahinga engari whakaorangia ano hoki i te wa.
I roto i te /oldfussia anisophylla 8te kore anisophylla ,uellia ? kia e taea
tmanakohia ka uaki i te puawai$ piko te mutunga o te kaihapai i$ e te ahua o te runga
ki te matau piko waea topetope i runga i te tua ptawa$ kia te nawe$ i anake ki te
haere toro taha o te kaihapai i roto i te roa tetahi i te tihi atu$ whakahaua ohu nei ki te
rangi$ a ka tahuri te kpapa o te matau ki nga ptawa te. Ctiia$ ki te ki tetahi mea pa
te kaihapai i$ whakatangi e koe$ ranei te whakato whakangaueuetia ana$ ranei i te
mahana 8>= j K.? hohoro hopoi mai i roto i te hau matao 8"> j K.?$ na hngai te pito
kpiko o te kaihapai i maitai tika ranei i runga i$ hohoro rite tonu hei pere$ i +tahi w
paku niao ki te Flam1erge3 +tahi w 8engari varavara? ( whakaatu ana i te momo$ me
te kaupapa lateral ki te matau$ ki maui$ i mua ki muri ranei. .e i te wera nui e
amuamu ana te kaihapai i ki te nau ara i roto i te pewa ki te taha te ritenga atu kia te
kaihapai i he ka tata tonu i runga i te corolla ki te mata witi pai. Tae noa ki te hokinga
mai o noa i roto i te tranga tuatahi$ pea haere ki runga
:
d
;
haora. Ka taea te
whakahoutia i te whakamtau pinepine. Ko te ttohutanga o te pene e haamata e kore
mua atu i te whakatuwheratanga o nga pito ki$ me pumau$ kua ahua mangu tae noa ki
te puawai. ( whakaatu ana ano i runga i ng putiputi kua tapahia$ ara i roto i te pistils
taratahi$ kia rite ki te pai me te mea kei runga i te whakato$ wherikotanga te pouri
ranei tonu ratou hanga he rereketanga i roto i te angitu o te whakamtautau. Ko te
whakaaro o te kaupapa whakahihiko ko mrama te mahi o te ruingahae$ pera me i
muri 8%I? ki te krero i roto i te taipitopito ake. Kihai i taea e te mohio a te kaupapa
tao. 8&ouv. M(M(. Oe l2muto2i. Oe AruNelles. :IVJ?
I roto i te puninga *tylidium, tona whakahihiko nekehanga poto e whakahuatia i
runga ake$ ko te tFwae$ e mutu ki te rua pito ki$ me te taupae$ kia kia whakaaro hei
intergrowth o e rua kakawaea$ e ng te kaihapai i. ( a curvature D"hua rua$ me te
piko iho ki runga ki te taha ki raro i o te rohe putiputi i roto i te hua tturu. &g
tirohanga a te Morren o eye.*tyli".graminifolium i tata ki te e whai ake neiE Ko te
kaupapa o D0ulchens he anake i te peu maitai o te nekeneke o te curvature i te turanga
i muri o te taua. I roto i te kwanatanga puku$ he kore ano te irrita1ilit'3 e kore e
timata i te reira i mua i te whakatuwheratanga o nga pito ki$ me whakaatu ki te kaha
tonu anake ka timata kua ratou ki te patu hoki i nga taha$ i ta ratou e i roto i te w
kikiritanga ake. Ki te maroke o te .ntherenapparat te$ whakarongo ki te irrita1ilit'. I
roto i te whnui$ i te kaupapa e wahi i muri i whakaongaonga anake3 engari ki runga
ki nga ra tino wera$ ina koa i te wa poutumarotanga$ ka kite Morren hoki pinepine e
tika$ nga pou o noa iti 8ta$ i roto i te p ana ki
:
d
>
min.$ ia rawa nohopuku i roto i te
ritenga? hoki mai$ me te ano e mea ana i roto i tona tranga o mua . /e kotahi
whakaturia nga pou iti$ te uiui tatou i te reira i roto i te maumau tika ki tona tranga
iti3 reira ng tkirirangi roto i elasticit' i tahaki i roto i te rangi. Tonu tonu a tae noa ki
te tapahia tFwae iti te irrita1ilit'$ ara i roto i te tapahia i roto i o nga pou iti curvature o
te wahi turanga. 8&ouv. M(M(. Oe l2muto2i. Oe AruN. :IVI.?
M te irrita1ilit' o nga ng pitihanga ptae"hua$ e i te turanga o te kura kkano o
te rakau larch 8 %inus Lari3 ? noho 8Oon$ te hua hetia$ puritia hoki stigmata?$
korerotia Oon e whai ake neiE @ka mau ahau ki te peka ki te puawai kore"wairakau$
ruia te hae o nga taihemahema toa o tetahi atu peka reira i roto i$ i kitea i te stigmata
rawa whakakiia ana ki te hae$ a taea e inaianei ngwari kite pehea nga taiepa o taupae
ta unuhia tahi ki te uniana tino tika$ e hua te whakaaro o nga ihirangi wai . ki te
mirumiru hae kot+hia$ me te taua ki te pei i roto i te irava kuiti ki te oki I muri
kikiritanga$ nga taiepa o taupae te whakanui ano$ hohoro maroke reira$ a ka taea te
kite inaianei ki te hae kau ki tonu ng mirumiru tapahia e koe he manga ki te puawai
wahine i mua i te kikiritanga. i$ na koutou miharo ki te kite i pehea te roa o mau tonu
te taupae tuwhera$ me te i roto i te hua maitai roa. @ 8.nn. Te DU. &at. :I>I. %III. Te
IV?
Neehanga 'haahihio o te tahi atu 'ahi pua'ai.
.$ no te$ me te *tylidium ki te hapu mori no$ ano neuholl0ndischen
.itanga Leeu4enhoekia ko taua tahi$ ai te rima o nga pito o te karauna whakapuaki
ana ki te putorino$ pukukino$ kia pa reira$ ranei te kore e amuamu ana$ ka mahue tona
maori tranga tuku iho$ hohoro whakat me te hipoki ki te tona rihi rkau te
Genitaliens0ule rawa. I roto i te puninga anoCaleya mea te ngutu ki te whai i +tahi
irrita1ilit'$ me te i roto i te tahi mau momo o %terostylis $ ko 1egaclinium falcatum
Lindl . " I roto i te maha ng momo o 1esem+ryanthemum $ whakaturia nga puawai
ki runga ki ka hoatu ki a koutou i te maturuturunga iho o te wai i runga i te stamen. " I
roto i te &ellis perennis hanga ano he whakahngai i ohorere nga hihi te whakaputa
tawerewere3 engari i muri i anake te mana2o kaha o te (tera. Ko te puawai pere"hua
o =pomoea sensiti!a kati i muri i Turpin tonu m te hariata i te iti pa o ona raru. "
/etetraptera 5enothera kitea /edwig te memeha ohorere o to ratou mahuetanga tata
Uorolla$ no ka ta hahae e ia tuwhera ki te maripi te wahi kapu$ ratou hipoki tonu.
Ng neehanga 'haahihio i runga i rau.
C te tipu ki te rau mm pukukino noa nei anake "ionaea
muscipula mohiotia. /aere mai !lants ki te rau pukukino hiato$ kia rite ki te nui rite
ki a koutou e matau inaianei$ anake i raro i te 53alideen me te r0kiumu ki te aroaro
o. Mai i te VV ki te VX no ki tenei whakato$ e mohiotia$ kua kore noa nga ari kaupapa
o tata 53alis sensiti!a $ A!errhoa caram+ola, a tino ta o 1imosa pudica te korenga
ranei te !lant Densitive. I roto i te tahi irrita1ilit' he mangere tika. .nei t+tahi rrangi
o mohiotia pera tawhitiE
2. 53alideen A!errhoa &ilim+i L., A. caram+ola L., sensiti!a 53alis L. stricta >, >
acetosella, > corniculata, > purpurea, >.carnosa, > deppei 8te whakamutunga e ono i
muri i Morren? . . - 22 i ng$ rekiumu Aspalathus persica &urm. - 6auclea pudica
"esc. - Aeschynomene sensiti!a *4artz, A. indica L., A. pumila L. - *mithia sensiti!a
Ait. - 1imosa casta L., 1. L. peruam+ucana 8. "esmauthus diffusus )illd9, 1.
asperata L., 1. pigra L., 1. quadri!al!is L, 8*chrankia aculeata )illd.9, 1. pudica
L., 1. sensiti!a L., 1. !i!a L. )illd. -. "esmanthus lacustris no titema, ". )illd
natans, ". stolonifer no titema, ". triquetris no titema, ". %lenus )illd, ".
polyphyllus )illd .. -. Acanthocarpa Acacia )illd whakaaro noa i muri e rua Dchre1er
kore rite etahi momo o Aeschynomene $ me muri i te Oecandolle Acacia i Ke,ugees. 8.
Wiegm !ewa :IVI I. V;< :I;W :X> II ..? " I muri Mohl tata ano i roto i te,o+inia
pseudacacia, !iscosa $ ko hispida m te wiri nga manga$ nga rau ahua. Whakapono ia
e he ake noa atu ia tatou i whakapono i mua i tenei irrita1ilit' o te kiko
whakato. 8Aotan. Whanga.$ :IV> II. ;J<?
I roto i te whnui$ i mohiotia otaota katoa ki te rau pukukino aroha ki nga wahi tino
mk3 etahi$ kia rite ki te "esmanthus t'pologies he otaota tata moana. Katoa$ me te
haunga o e taka ana i roto i nga wahi mahana o te rohe hitahita "ionaea no ki te rohe
wera. /e otaota$ he torutoru iti$ me ng rkau te nuinga. Kawea mea akiaki katoa i
roto i nga rau pukukino kotahi anake tata$ e kore ki te whakatuwhera i. &o te rau
pukukino hiato puta nga ahunga taua$ e taea te meinga e te whakaohooho$ tetahi i roto
i te hua e moe o te anoano rangatira.
"ionaea muscipula he torutoru reira i roto i te waimaori o .merika Te Tai
Tokerau. Kua horahia e te rau i roto i te hua rohi ki te puawai ka whaia ia i runga i te
whenua$ me te whai i te mutunga he mrr$ o te wehea e te he incision i tona
mutunga ki e rua matamata hua"porotFtaha porotaka$ pitihanga whero hono e te tata
anake i roto i te karawh ki te atu te whrangi. Ko te taua hokowhitu i te iti$ repe ahua
kikokiko3 .no whakaratohia nga ripa e kore anake i tona mata ki te e'elashes
puhuruhuru$ engari ia o ratou hoki i roto i te waenganui o tona mata e toru matika
tarakina iti rawa. Ko te mata o te werawera kakahu i nga repe o te wai$ e rata ana$
pepeke etahi o e kitea ki te tino hiahia. Whakauaua$ /eoi$ kua ki te whrangi horapa
mua ng pitihanga rnei$ taupa o te ngarara "ionaea whakaritea$ tu,etu i tenei 8i roto
i te h+kona? te paroita 7pper tahi3 nga whiu o ratou taha ptahitanga o tetahi ki tetahi$
a ka tauturu i te tarakina ki te pupuri i te kararehe. Ko te ake ko te pepeke whakakeke$
te atu kati i te ripa ki ia atu3 anake$ ki te mahi a reira whakaroau$ te whakatuwhera
ano ratou$ a ka waiho taua mea noa ano$ ki te kahore te mea$ /eoi$ ka mate. Ko te
taua pnga$ kawea nei e p ana ki te taha o te ,aaitoitoraa o te ngarara ko$ engari
mahia e hoki rite i te whakap ki te maihao$ he kakau witi rau ranei o te tipu ptata
ana. I +tahi w i kitea Uurtis e mau i te rere i Twhirimtea i roto i te taonga slim' i te
titiro ki te mahi ano he mngai rewa i roto i te taua$ i muri i ai riro ia e te kaimahi ki
te whangai i te whakato i te pepeke mau. Ko te irrita1ilit' o te tipu ko te whai pnga
ki te pmahana o te rangi i roto i te whanaungatanga. .hakoa ki te "rosera
rotundifolia me te longifolia ka rite rite i roto i te "ionaea kua kitea3 nui pturi anake
nekehanga3 otiia kihai i +tahi atu i kitea i t+nei huatanga whakapumautia konei.
53alis sensiti!a he noa i roto i te .m1o'na i waenga i +tahi atu wahi o India. Kau
te$ tatau ruarua e p ana ki :> mtrere ovate koimutu pinnate o tenei teka tipu i roto i
te whakap$ ka akiritia +tahi purapura onepu tahi kia ranei nga papa o raro o ng taha
e rua e piri ana te mea whakaara ratou i roto i te mutu ritenga i muri i te tahi wa. Te
whakauru mai kua ratou$ ka whakatata ki te whakato$ ka ruru te whenua. .hakoa i
runga i nga ra ua kua whakamoea e ratou i te po$ me te. I roto i te ata$ ko ratou i roto i
te hua o te hanga tino kaha$ me te kore e rite ki tairongo ki ng pkaha$ pera me i te
poutumarotanga$ te wahi e hanumi ana ratou ki te noho tahanga kua kupukupu ki
runga ki a ratou.
A!errhoa caram+ola he kotahi i roto i mua$ i te Moluccas a !hilippines i te hua no
te rakau i whakatokia ki. Ko te irrita1ilit' o te whai pakau rau konei o tr0gerer ahua$
kia te tikanga reira e te torutoru noa meneti i muri i te mea akiaki. Kua tukua iho te
mtrere ka pa ki a koe i te petiole$ ki raro$ kia te taha ritenga atu o te pa me ona mata
raro tata.
1imosa pudica $ whakato tairongo$ me te rau 1ipinnate. Ko te mtrere$ te rau"rara$
te petiole matua$ ara i te peka$ kua ia tona nekehanga motuhake$ i te peu maitai noa
rite ki te nui o te mau otaota moe puta$ kia rite ki te nehenehe e tupu rite ki te hua o
tG0hua. Ko te mtrere Ko e whakatikaia ratou e ratou taera tuanui whakamua tetahi i
runga i te atu$ i o nga uaua rau$ e whakatata ratou tetahi ki tetahi$ te tangata e tiaki
ratou o te petiole e ia whakamuri hangaia e te kakau$ me nga manga ki te tihi. I roto i
tenei hua o hukihuki ko te whakato ano a tawhio noa po3 i roto i te hua o te roha
mrahi i runga i era atu o nga ringa$ i reira nga wahi katoa motu ke$ i runga i nga ra
raumati wera i te ata i roto i te kanapa r. Ka taea e ia o enei nekehanga hua i te
ahiahi puta akiaki i waho te atu$ /eoi$ ko pai o te kaupapa o nga rau$ neke rau uaua te
taha o nga petioles uaua i waho toia i roto i te hunga i te mahi i tenei. /aere mai i te
wahi tonu mihini e amuamu ana i te hukihuki ki waho$ ka whakanoho ki te nui ake iti
ranei$ ko te kaha o te ritenga. Ko te wa ki te e hiahia te pepa ki te hanga i te hua o te
whakat5 o ng rerek+tanga i te iti iho i te :W meneti ki te.
:
d
>
haora3 Whakatwhera
tenei e kore e haere ki te raupapa auau p+r o ng whanga vonstatten rite kati. (
hngai ana te irrita1ilit' te pai i roto i te hononga$ i te petioles matua$ me nga peka o
te hono ia mtrere o te karawh$ ia o nga rara rau3 he marama pa o te taua$
insonderheit he ira ma i te whakaputa e o ia mtrere ki te karawh$ ( ranea ana ki te
whakaputa i te pnga3 i roto i te rerek+$ meinga atu te mhiohio anake pepa whakap
te hukihuki$ kia rite ki te whai pnga ki te ru e whakanoho ana ki te hononga.
/atepea atu manga$ rawa whakaturia ki te mata tarai i roto i te wai$ pupuri ratou
irrita1ilit'. .ra i roto i te po moe he pukukino tonu te tipu3 e iriti iho i raro i te wai$ a
ka kati reira ahakoa pturi. Ctiia i roto i te rangi$ me te ra neke ia i te liveliest$ me te
ake na$ ko te kaha$ ko reira$ me te teitei o te pmahana rangi.
Ko 8rite kF Oecandolle? kua nga cot'ledons o germinating 1. . %ud e hoihoi$$ e kore
Oassen i whakapumautia3 kua hoki rau taitamariki i mua i whngai e ratou i te tae
matomato pouri o te pakeke$ nekeneke iti. Kua e meinga e kore e tino pukukino$
engari kitea hei whakaohooho i mat iti rau kwhai$ ka whakamahi i mFhini he
8Oassen?. Ki te whanaketanga o rau hou$ me te pua$ heke te nekeneke mrika i roto i
te noho tata$ he rau3 i roto i maoa hua whakarongo ki nga nekehanga.
.kiaki tFpakongia whakawhnui i he maha to ratou pnga tawhiti i tua atu to ratou
wahi o te tono$ i te mea rawa mrama$ ka te kaitahu tetahi he rau ata3 no te mea nui
atu i to te wera ko ranea$ te rau maka tahi. Me whiwhi t+nei pnga i te wa i whakat5 i
te akiaki i nga pepa nekehia atu i muri hanumi rite te huarahi. Outrochet na roto i te
tere o te whakat5 he i roto i te petioles I ki te := mm i roto i te # hekona$ i roto i te
kakau i te tino > ki te V mm. 1' Oassen otiia ,aaotiraa e kore e tika pera te mea taea.
M te akiaki te maha ki ai i te ngakau pahono whakato$ s. Kunga ake. Ko te mana o
te ,aaitoitoraa taua$ engari i ng taumata rerek+ rite ki nga hua rerek+ o te tipu
tairongo$ kia maha rerek+ ki te kaimtakitaki. .kiaki pkaha m te motu kahore he
kaupapa hua te kore e p ana ratou ki te mate o te wai wiri ranei$ ia koutou e kite no
te mea maha ara kaupapa ka tapahi ki roto ki te pepa$ engari e kore e ki te reira ata
8kia rite ki Oassen? ki te koi te kutikuti tupu hei whakaohooho i mat whai hua kua
mohio ngE mota$ haukini wai$ waikawa nitrous$ waikawa sul,urous$ (tera
pungatara$ hinu ,au,aa$ kia rite ki te kohu wai ranei ki nga rau o 1imosa
pudica whakap. Taea e koe te whakawhnui i to ratou mana rawa tawhiti. &a ka taea
e koe i roto i taua tetahi hopoi mai i te waikawa ata kaha i runga i te rau$ i waho reira
hono i te ru$ meinga rau e p ana katoa tata. /ena whakangaromia te ttohutanga$ ka
patua te whakato$ ki waho o te rau tata. " Te tahu i te ahi$ ko tetahi o te tG0hua kaha. I
whina Oassen ki ia kia rawa whai hua$ he mea kikokore$ ka rmaki i roto i te te ware
pi miro miro. Ki te te mura iti rawa ano i taea e kawe e ia rau taitamariki ki te
kaupapa$ i i ki te neke i roto i tetahi atu huarahi. I muri i te tomokanga ohorere o te
matao$ i te i raro i te whi mFti$ ki te peka o te tipu tairongo i kite koutou Fa'$ ko
Ouhamel he anake kaha atu i te aroaro o me whakatuwhera i ona mtrere$ ka tata$ ka
an tuwhera rawa hohoro tenei. " Te hua Galvanism m te whakahaere i kino o te
whakato$ uaua ki te mana$ na reira nga kaitirotiro whakah+ i runga i tenei e hipokina.
.$ no te tahuna nga pakiaka ki te takiwa$ te waikawa pungatara$ he mura ranei$ na e
kore e hanga i te kaupapa iti i roto i nga rau 8Oassen?$ engari$ ka tono te waikawa
pngwh memeha 8Outrochet?$ kei hea e taea tonu a1sorption.
Ko nga mea katoa e ko te ora o te tipu mea kino hoki. A. su1merging rerek+ ratou i
raro i te wai pani i nga rau ki te hinu ranei$ waipiro$ ko te rangi rare,ied o te papu
rangi$ matao rawa rite huru mahana$ roa ake e masiva o te hau$ ng paihana momo$ te
pkawa$ pkawa me te hauota hau$ e haaparuparu e aore whakangaro i te
irrita1ilit'. &a paihana patua te Mimosa te aroaro o e tae i te rau i te paihana$ me te
@tetahi taea e 8ta Oassen? whakamrama tona pnga anake i tona pnga i runga i te
whakato katoa$ i te mea i rite ki te paihana rerek+$ mai waewae narcotic ngoikore i
roto i te paihana ha2iriiri e he kaki @. &ga wahi katoa kite tatou i konei ko e te
nekehanga maori i muri atu i nga nekehanga whakahihiko ngaro 8na roto i te te moe$
me te oho?. . 8U,. o ng tata ki runga ki 1im pudica. E. Me'en i D. !h'siolog' III ;<VE
Oassen i Wiegm !ewa :IVI.: V;JE Mi6uel i Fror$ &. kore kahore J o te p+ne %
G5ppert i !ogg ....... .nn. :I>I. %I. >=>?
.. Teleologi!al !ounter"tautohetohe.
Kua hanga i mua e matou ng whakaaro whakaaro i roto i te e paingia o tohe te
wairua whakato. Ko te mea i toku i !arewanui whakamutunga enei whakaaro katoa e
te nounou counter ohie e te mahi nui rawa$ me te mrama i te whakato engari mo nga
mahi i tua atu i taua o pai rawa te mutu i roto i ano i taea e te korero taua.
( nehenehe tatou e whakawhanake na mua roa i te tonu tona taimaha i te whakahe.
Ko te hanga$ tutanga$ te ora me te mate o nga otaota haere rawa i runga i te
whakaaro i roto i te whanaungatanga i mo te tangata me te kararehe kingitanga$ a kei
te tino tohu tenei ki a ratou. Te kore Ktahi ka otaota mea katoa$ nga mea katoa i roto
i te ereraa verk0me3 i te tangata e kore e taro$ e kore e rFwai$ e kore rinena$ e kore e te
rakau3 a konei e kore te whare$ kaua e te kaipuke$ e kore e taramu$ e kore e te ahi3 a
konei kahore mahana i roto i te hotoke$ kahore mahana i roto i te kohua$ e kore e
anaana mo nga konganuku3 a konei e kore e toki$ e kore e parau$$ e kore maripi$ e
kore e moni. Te kore te whakato$ ia e kore e ara te kai$ e kore e te waiu$ e kore te
huruhuru hipi$ e kore hiraka$ e kore e tupu$ e kore hiako$ kaua e taup$ e kore e waki
i3 no te mea pehea tenei katoa tae noa ki te kararehe4 . e kore e i waho katoa o tenei
kihai ia i pai ki te hokohoko$ e kore$ e kore e mahi toi toi$ tuhituhi$ e kore pukapuka$ e
kore e ptaiao3 .ita i maoro roa$ i ia tetahi mea$ he whanau te ora$ a ka ki tenei$ rawa$
e hohoro e kore.
Ko te kupu Me te tangata i nga otaota$ a kua hanga ratou ki tenei Ge1rauche$ a e
kore te mea te tangata me e hiahia te kararehe e te mea iho whanga whakamahia ano
e te iwi$ engari ano kua ona mau opuaraa mo ratou. &ga mahuri katoa$ e te kaimahi te
iwi e kore e homai tonu tino kotahi$ neke atu rnei kararehe o e rua kai$ me te noho3 a
tae noa tonu i roto i te koroua miriona ia in,usoria whangai. Ka tutaki te whakato nui
o te whakaaro$ m te whakarato i tenei katoa3 a kua 7a tatara i te reira e te ,eunga aha
te reira i reira. Ko te momo mure katoa o te tipu$ me o ratou hua ka te tikanga tika
kahore ke atu i te momo rite nui gearteter hiahia i roto i te kingitanga tangata$ me te
kararehe tetahi wahi patu mua$ ki te whakarato i +tahi nui tika rawa.
I maoro kite tatou i te momo tipu$ he maha rFpeka$ ratonga whai hua m ng
kararehe$ me te iwi i utaina$ i +tahi w tino Ttaitia te tipu i runga i te mana matua m
ng tangata kararehe ranei. Ko e rua whakaatu rite e kua tika kia mahi i te ,aaotiraa o
te tipu i anake i roto i te ratonga whakaaro mo te atu maha i runga i te taua te tipu i te
pakiaka o te kutukutu$ ki te rau mo te moka$ te puawai mo te prerehua$ kakara me te
tae mo te iwi$ te hua o tona mangai$ me te puku$ te otaota e kore mo ana kararehe. &o
he anake iti iho i te <W ng momo rerek+ o ng ngrara$ me te ora ki runga ki te oki. I
tua atu$ kei te reira$ te waiata i roto i to ratou manga o nga manu$ me nga pikinga
kirera3 te poaka na g nga hua hinga i runga i te whai i te dormouse tiaki i raro i tona
pakiaka$ te tangata oti ki to ratou kiri$ rakau i to ratou iwi i te takere o ona kaipuke
rite ki nga kurupae o tona whare$ a ka painaina ai ia ia tonu i roto i te whare ki runga
ki to ratou manga. &a tino *er,0hrt tenei rakau kotahi$ pera ki te korero i roto i te
mana no te tahi atu whakaaro. I te tahi atu te ringa$ whakaaro i te painga o te muka$
waina$ peke$ na he tokomaha .r*eneip,lan*en rite pera rawa hoki m t+tahi take
matua$ te iwi$ e ttai. Cia mau$ he nui ano te ara te pai ai noa o te iwi nui$ te hanga$
me te ora o te tipu motuhake ta ki te kaimahi ona utu. &o te mea i hanga ki te hua o
te wahine noa$ hanga hoki e ratou i te tipu i mo ratonga motuhake o tenei
horihori. Kite te mea$ i te whakato maperi kia konatunatua$ kia hiraka taea hoki i tona
ptaka3 a e tino tika ana ki te whakaaro tenei ki te mahi ki a ia$ io i haere te kirFmi ki
to ratou whakangaromanga anake$ me te mo te reka o te ongo utu silkworm. Tea me
te kawhe e he pono e kore e pera te maere i konatunatua mat i roto i$ ki te kua
whakatokia hiahia na whimsical e kore te iwi ka. &a$ i nga wahi katoa$ ka rite ki te
tipu i tutuki te mea te whakaaro ratou ki te hanga tangata kararehe ranei$ ka nanakia
whakangaromia ratou i te witi i kokoti tonu$ unuhia nga rFwai$ patua te rakau$ i te
muka pahuhu. Kaore$ te hua nei i te whakama maori e p ana ki te tipu$ ki te mea ki
te whakatau ia ki a ratou he whakaaro m te tangata me te kararehe.
I muri i te katoa$ i tenei e taea e anake hei te tikanga o te hononga i waenganui i
ng kararehe$ me ng tipu. Te tangata me te kararehe i takoto ki te kawe wairua$
whakaaro$ whakaaro i roto i te hua3 inaianei ka ui te rauemi akoranga ki te tautoko
me te whakatutuki. &a te aha te mea pai$ engari e kore e kia rawa mau ake i roto i te
rauemi iho$ e kia taimaha i runga i tenei$ i te taha tawhiti o te wahi nui o te kai rawa$
me te mahi$ i hiahiatia ana m te take o te maitai$ whakatakotoria i roto i te ao moku$
i roto i ai i te kawenga rawa$ me te kaha ngwari Kei te mau$ no te mea e kore e ki te
mea i whakaaro ki reira. Ki te te tangata$ me te kararehe katoa pera e hiahia ana ki te
titiro i muri i te tahi mea e kore teitei ake whakawhanake i te pono te whenua$ rauemi
kua ratou ki te tiki rite ki te wh+kau e tika ana i te ake mahi$ ka tuku atu ki te te homai
he aha ki a ratou kua mua e hngai"i te otaota noa i roto i te iwi Ka taea e$ kua akaaka
me te noa nga kararehe tona kaipaowe noa i runga i te whenua. &a prekareka ki te
tangata$ me te he kararehe i roto i te wahi rite ki te pai ai$ te mea e atu ratou anake e
hanga i cum1ersome$ tetahi wahi noho tonu anake te whakatika whakamutunga ki te
ki te tahuri i roto i o nga ringa o te tipu kua rite tawhito$ a konei e taea ka kitea e
koutou i te wa ano nga tikanga tino pai m te whakahaere ratou tauwehe apataki.
Ko te oraraa katoa o te kingitanga tangata$ me te kararehe whakaatu na he
whakaaro ki te rangatiratanga whakato ano he turanga3 otiia e kore koe e taea e ui i te
kawe i ia ano hoki i roto i te teitei ia tonu i roto i te mea te tikanga ia$ i runga i ki te
kore utu$ losers e,,ortless tona hiki$ i konei di wairua. Ki te hiahia hoki koe i whiti
tonu te mori na roto i te mau i te marama4 .e ra$ e kore e huaina ki reira i muri i te
tipu i rapu utu i te take taata te nephe whakaaturanga katoa su1ordinated te nui$ me te
kore e taea i te wa ano$ i teie nei e ia i te whakaaro ano hoki mo ratou4 Me reira e
kore$ kaua hoki ratou$ ko te kararehe$ me te ao tangata$ tika te GGnstigstm5gliche e
kore e ara noa e matau ratou ki te uara o te ora$ ako kaua e ara ,eruri i te hari o te ora
e kia takoto anake i roto i te patunga o atu ki te mahi4 Kite te mea ia$ e homai ia ia$
kahore hoki he tete utu ki nga take tikanga ki te whakatau ia ratou$ noa pai konei
tavini tenei mahi$ a ka tango te reira i te natura$ e kore tatou ki te e pouri$ ki te
whakamahi i te reira.
.hau i te kunenga mai o te tenei whakahe homai te nui tkaro no te mea he taha
pono whakamiharo ataahua$ me te nui o te natura e orahia ra e hoki tika taa$ tupato$ ki
te tino takitahi whakawhnui atu tikanga watea o te kingitanga organic karakia o te
tahi atu$ engari o te akoranga tika anake tetahi taha$ a ka takoto nei te 7ntri,tigkeit o
te whakahe$ a konei hanga e ia wareware tatou$ ka ngaro i te semeio i runga i taua
semeio. /oki te miharo nui o te natura$ ko engari ko te meka i hanga ia o tona ngako i
roto i ia rohe i te tino no te puta atu taata$ e noho i te wa ano rawa i runga i ake take$ i
nga wa katoa tetahi kaimahi te atu$ i muri i te tahi atu hononga anake ka .ndres ia ia
ano Ko te whakamahia3 a paunatia ana e tenei katoa reti$ e te ka ora te katoa$ me te
ora. &a kia waiho a te whakato noa2tu te ta hangaia$ kia taunga ki te whakatutuki i te
take te tangata$ me te kararehe$ na rawa hoki i taua tupuraa whakaaro tatau$ he aha e
te reiraH Ko ,au,aa he te m0t0pono katoa$ me te mea konei$ ano he manaaki ana$ tino
tika ttaitanga o te whare$ te roto o te tipu mo te ake take e kore e vertrGge. Ia
tirohanga o te mekameka o te taiao taata nei te hinaaro Whakakore i roto i te
tirohanga iu"kotahi$ he ranea ki te whakaatu i t+nei concatenation whakaaro.
Oog me te ngeru me te mahi i te pai ai nga hua o te iwi$ ranei3 Ko to ratou tetahi iti
hiahia$ me ng kkahu i muri i roto i te iho4 Ko te ngeru kai te manu3 engari reira te
manu$ ko te kore e anake hoki te ngeru ki reira3 te pihoihoi kai te moka$ engari ko te
moka he noa reira e kore hoki te manu i rite3 te moka kai te whakato3 &a$ he aha e te
whakato i te kotahi tika mo te moka$ e te mea e ki muri$ kia ki reira4 .hau kitea tetahi
i roto i te hua o te mea te hiahia$ ko te heke tenei arawhata$ e araia atu$ ara heke ana
ki te whakato pua3 titiro hoki tenei kia rite ki te w o te kohatu rino$ me te4 Ko te
whakato tavini atu take$ he pono3 titauraa whakawa a atu e mahi ano ratou mau
opuaraa3 a te natura pana ana tenei whakawa$ kia rite ki ka whakakitea i roto i te
taipitopito ake. Ctiia ka me e taea ki te whai take te whakato3 a anake e taea te waiho
i te he ki te wairua tenei3 ( kore ahau e te tikanga noa take i roto i te tikanga o ng
kwai whakaaro o /egel$ engari ki te whakaaro anake$ kia rite ki ratou inaianei tika
he oranga e mana2o he inanga$ mo te tahi mea$ a pea$ ka tae te reira i taua.
Taea na nui ki te hanga na e rave rahi atu i te wa ano te tipu$ me pera me taku i kite
matou i te hi2oraa o te oki$ na ehara i te mea he taikaha e rua o te ,aatupuraa i te
whakaaro atu ki te kitea te tohu tata e tonu ia koutou ki te kia whakaaro o te
whakaaro matua. &o te mea e taea e ratou kia nui na e rave rahi ia vetahi P i te wa
ano$ i reira te mea ano ki te whakapono ki te i muri iho e ratou$ i runga katoa$ e hoatu
koe etahi ka taea e ki te utu. Mo ratou te mahi engari ara te i muri$ ka utu ano hoki
tenei e taea i te pai$ i roto i te horopaki pai. Ko te whakaaro nui$ ka waiho ki te titiro
tika na nei. .ua take katoa$ ka tutaki ratou mo etahi atu$ engari anake e
haamou3 tpiri ratou ki te kanohi takitahi$ streamers o tona ora. /eoi$ he rohe i roto i
te hakari ano te oki$ katoa$ mea pai$ kua tino ia tahi. &a ka tenei pipiri tonu i roto i
ano kia hngai kore pipiri whi mahi organic i roto ano whi e taumu2a4 I ngaro te
reira$ no te tiki i te oki kahore mutu ratou. Ko wai e kore e whakapono ki i te ka ka
tukua he whet hihi i roto i te katoa ng tohutohu$ te marama$ me te tahi mea i runga i
kohia i roto ia ia4 Kia tatou i nga kurupae oki i te ,ekau2i matua pouri.
Ki te puta mai te tahi whakato tika i hanga ki te makona iti$ hehema pea ara hape o
te iwi$ a kia roto i tetahi take pai whakamatau e kitea e ratou i hanga noa he aha$ ka
taea e anake te iti rawa me te iti rawa nui o te$ ratou hanga tino te aha Ko3 ranei to
matou ,eruriraa o te natura$ he tau rawa.
Koe te tikanga$ engari e hua i hiahia ki te neke i te mahi rauemi m te hawhe nui o
wairua o t+nei kau$ ki te whakahaere i te roots te kupu$ kia /eoi whakaaro tetahi e rite
ana ki te whakaritenga whnui o te hua i te katoa tGturu mahi anake i te mea iho i
konei te mahi Ka taea e te wairua te ,aaite. &a e kore e mahi e tohungia te wairua$ ko
te wairua o te mahi e ora ki te tika o te whakahe$ ka$ te aha atu e nehenehe e haere ki
te vonstatten wairua$ engari kia haere ki waho i taua vonstatten. Ctiia ki nga mahi$ me
te kaha hoki he utu o te mahi$ e matau ana ki te hanga i te raruraru tipua a ko te. Ko te
Kingi me nga karaipi i ratou ki te mahi ki te roro$ ki te pene3 /eoi$ ko te
kaiahuwhenua$ me te kaimahi mahi ake ki te ringa$ me te whakahaere ttika. Ko tenei
mana2o na te pai$ me te kaha rite taua o te kaha o tona mahi$ a pai tata te utu o tana
mahi. Mana2o$ me te prekareka he pai tika$ me te reira whakawhanakehia$ i konei
coarser me te ohie$ koia ano te mahi$ me te taonga o te mahi$ me nga kaimahi
ratou. Ko e taea te kaingaki whangai i te kingi$ me te ite tonu te mea kei te mahi i ia
ki te ,aaamu i te reira$ ka taea ki te whangai i te kararehe$ me te ite tonu te mea e te
reira ki te ,aaamu i te reira i te whakato. Te papa katoa i runga i ai i nga otaota i taea
wairua i roto i te aroaro o te kwanatanga o te tangata$ me te kararehe$ kua whakaae$
e i roto i te meka ano e tika ana$ whakakahore ratou i te koraha i roto i te aroaro o nga
karaipi o mua$ me te rangatira.
Kei te mea te reira e p ana ki era atu o nga ringa$ ahakoa$ to matou taputapu he ki
te kahore he whakaaro$ me nga mea e mahi ki noa take$ e kore e aha ano hoki e
whakato ana4 Ctiia tika e maka tahi o matou taputapu e taea$ rite ki te tFmatanga o te
whakaaro huritao$ te mahi pai ki te whakaatu e hinga nga otaota i raro i tetahi atu
huatanga.
Cra to tatou taputapu$ me te neke$ e kore e tupu i roto i te ratou ki nga mahuri$ kua
ratou mea katoa kararehe$ hua$ me te tua o tatou$ pera e taea ui ratou tetahi o
whakaaro mo ratou3te mahi i te mea ai ki a ratou e kore e meatia e ratou i a ratou ano$
ko tatou i nga mea nei i te mahi3 &a e nehenehe noa ta tatou e ui i te utu o te
mahi3 nga otaota engari ki te he taputapu e noho ana ia ratou i roto i$ i ki$ ki roto i$ i
roto i te ratou taputapu mahi$ te kupu rite ki ta tatou e nehenehe hoki hanga ker+me
rite ai tatou i ratou3 /e mea o te .tua kia rite ki ta tatou e3i roto i te awheawhe o te
.tua$ engari kahore taputapu ia taha t+tahi ki te mahi ki te atu tetahi$ engari.
Tenei inaianei haere mai tatou i ki i te whrangi tuarua o to tatou tumu parau$ e tino
mo2ehia te whakahe$ kua tirohia i roto i te taha tuatahi ranei atu horomia ko te mea
hoki horomia ia$ kaua tino nehenehe na. &a enei te anga ki te wairua o te tautohe
whakato$ ka hoki ki to ratou painga rawa.
Ko nga otaota e mahi te tangata$ me te kararehe3 $ engari te tangata me te kararehe i
ki te mahi ki te whakato3 a ka hanga e nga otaota ka haha te$ ano tenei e hanga te
tangata$ me te kararehe ka haha te. &o te mea anake whakamahia matou i ki te ine i
nga mea katoa e te tatou$ e to tatou mau hinaaro$ e kore i roto i te ara ano o nga
otaota$ he ratonga rite tatou$ e kore tatou e utu i te reira$ ano he ratonga.
Ki te te taua mana$ kia rite ki te mea ratou$ e te tangata me te kararehe e kai$ me te
kai i nga hua o te mara$ tetahi e ahei te mea$ i roto i te meka$ e nga hua o te parae i
runga i te tangata$ me te kararehe ano o3 no te mea te tangata me te kararehe katoa e
haere ana$ e haere ana hoki ki te otaota i runga i$ a me haere ki roto ki a ratou ki te
meinga tupu ia ratou$ ka tupu. Ka ripiripia e ratou e kore e tika iwi$ me te ora$ kia rite
ki te mahi tatou i ki a ratou. Tatari koe hoki te mea kei te haere i runga i te taha ia
matou tae noa mai te reira ki a ratou$ e mahara to matou mate$ i mua i te tango o to
tatou katoa ratou. Inaianei kua whakaatu ai ki a ratou tenei manawanui rite ongonoa
mangere$ me te mate passivit'3 otiia he$ no te mea kahore ratou i tonu he tino kiriuka
ki tenei katoa$ e ratou te pono i te meka rawa e reira katoa$ no te haere mai ki a ratou$
engari e manako ki takare a te oaoa tupu ai. Te reira i tika$ tei runga i tenei
manawanui i te katoa ki a ia Ge1anntsein ki te oneone$ me ona$ pera ki te korero$ te
huru wahine ki nga kararehe tahi. Taihoa engari ano hoki i te kuini e kawea e koe ki a
ia te mea hiahia ia3 akoranga$ he etahi e kore ratou e me ki te tatari3 /e pukumahi nui
o ratou mo reira ringa. Tatari &a inaianei mo te whakato katoa$ e tareka te tinana
kararehe ratou$ ki te hanga o ratou tinana3 te puawai e tatari ana tae noa ki te ngarara
haere mai ki a ia$ ki te whina ia ia te kikiritanga3 te purapura tatari mo te kairui rui$ a
tango ia ia ki te whenua3 te pepeke$ me te tangata rave i te reira ae mohio$
ihrentwegen tino tuatahi3 /eoi$ i te ngrara$ me te tangata rite whakaritea e te
Ihrentwegen &o o ratou he i te wa taua hua.
Ki te tonu waiho hua i te otaota ki te kararehe whawhai i runga i te mea hiahia
tetahi i te atu$ no te mea rave i te reira tenei na nui i roto ia ratou4 Kua meinga ia ki te
waiho i roto i te te rangimarie me te au maite e hoatu$ ka tango i konei intertwine$ na
e kore e tareka te katoa ki te ana i te ngangare. &a tukua maua aianei e ratou ki te
whakato i te i pai ai mo o tatou mau opuaraa ki te whakamahi i waho o te whakato
ano e taea e anake e tiaki3 engari ara ki to tatou hinaaro$ e ti2a ia tatou e mahi ano i te
whakato3 a e nehenehe tiakina tatou ia tatou atu e p ana ki reira4
Whai hua ana te wairkau$ me te tinana pirau te te mea whakamahia reira e kore
noa te tipu hei kai m te tangata me te kararehe. I roto i te te mea ngaro$ kaua te
nuinga o te iwi waka unknown$ me whakato e ratou i te mea tino nui ki te hanga ki te
mea tino nui e to ratou ratou. Cia mau$ pehea e koutou te pai whakaaro e te tipu e
tupu i roto i te kohua ranei ki waho$ he nui4 Te hua nei te oneone whakauaua ki te
whakaiti i. Kau hoki a te tipu$ ka tahu hoki iti pungarehu. Te nuinga o te akoranga e te
wai whenumi$ engari iti$ me te nui te wai te oneone hanga tawhiti e kore whakato. I te
ke rite$ kia tangi reira etahi$ he mea etahi e he te nuinga te manawa o te tangata$ me te
kararehe$ i te i hanga te whakato$ e hangaia e ona sca,,olds whakaritea. (ngari katoa"
totoka e mau tonu rite waro$ ka tahuna nga otaota$ e kumea te whakato i te waikawa
car1onic o te hau 8me te wai kupu teiaha i?$ te mea hanga ano e mawhiti ano he
pahuka i te wina piari. Whakang tenei hauh e te tangata$ me te kararehe$ riro e te
otaota$ a ka huri i te waro hua takoto i roto i tona taonga$ engari ko te hora 8tona
hononga ki te waro tohu i te hauh car1on i hanga te? te hoki mai ki te khauhau.
@/e tika$@ e ai ta Oumas$ @i roto i nga mongamonga o te whenua i runga i i tupu i te
huero mau tenetere i ma2iri$ puta ake i nei$ kua tu i te aroaro o tatou rakau kaha$ e
kore i te milioniraa o te waro e kua inaianei te oki. Te era atu$ ar$ te katoa te waro$
kua riro mai i te rangi. @ 8Oumas$ statics o te okana. Uh.?
Kitea Aoussingault e pau te wairkau i runga i te whenua whenua mo te heketea o
te oneone$ >.<JV anake kirokaramu. Kei roto waro$ i hanga nei e te kotinga$ engari
IVIV manokaramu. I roto i tetahi atu whenua$ ara ng te kotinga pai <XWW
manokaramu. &ui atu i te wairkau te waro. Ko te kupu$ me mai i te taikaha i te
rangi.
Ko te taua e utua ana i te nganatanga$ i whakaturia i roto i te kirikiri parakore$ ka
1asted ki te pF wai mturu$ na i e ki te tiki kai ratou anake i te rangi$ ano
whakawhanakehia$ rau$ me purapura whi. 8Tirohia ano.?
Kia pehea te v+keveke nga otaota mimiti waro i te rangi$ i te whakamtautau e whai
ake nei io Aoussingaults. Kitea ia e @rau karepe$ e kua whakaurua ki roto ki te opupu$
haurangi ake te katoa i roto i te waikawa car1onic roto e te taua hau i haere$ ki te
whakaaetia e te ahungarua te air,low tonu na nohopuku. Waihoki titiro Aoucherie i
nga rhi*omes o te wai ki tonu tuaina rakau i te car1onic mawhiti waikawa i roto i te
moni nui. @ 8Tirohia ano.?
I roto i te hotoke$ paari to tatou manawa ki te puawai i roto i te matapihi$ i roto i te
raumati kopere i te puawai oraora i roto i nga wiwi ki runga ki taua mea. Te .tua$ e
mea ana ratou$ ka hemo te iwi te wairua$ hei krero$ e nehenehe ta tatou e mea
manawa iwi ki te whakato i te tinana o te.
Me reira manawa te tangata$ te kararehe$ me te ora$ kia tupu nga otaota$ a ora3 ae e
taea te tata ra$ i titiro te pkahukahu o te tangata$ me te kararehe rite wh+kau nei ki te
whakarite i nga otaota o tikanga ,au,aa tino tenei o te ora. Kia mau tatou i kau$ no te
,aaineine ia tatou i te waiu i roto i to ratou udders$ i pupuri i nga otaota e te tangata i
te .tua$ me te kararehe$ ki te ,aaineine i te hihF mo ratou i roto i nga pkahukahu. Ko
te kau ano i te tarutaru kai tauturu te ki a ratou manawa hanga tarutaru hou3 ia anake
kai te rau tawhito$ ar$ te hua o nga mahi ora mua o te tipu$ a$ i rite haamana2o mua$
kihai i mahi i nui ake ki te tikanga o rite mo nga otaota3 hopoi ia mo te rauemi ki te
ora mahi te tGnga mahi hou$ no te mea i roto i te huringa o taua hawhe"i te pae varua i
roto i te taonga tinana$ i te mahi matua o te ora o te tipu3 e hanga ana e tika tupu
ratou$ matomato$ ora. I taea e kore i konei inaianei ano te mea i taua hua kua nuinga
o te mahi ,aaineineraa tGturu$ lermalmungs" katoa$ me te tukanga knatunga o ng
rauemi makaka i runga i te kararehe wetekina ana i te whakato$ pera ki te korero$ kei
te noho tonu noa te whakato i te ataahua$ mahi marama nehenehe roa$ i te mea hanga
hemo"rite e puta rite te hua whakamutunga o taua tukanga taratara ki te hanga hou i
nga wa katoa te tino i ahuareka ai$ ,aka,ie,ia taha tinana$ me te whakapaipai$
Aildnerin me te kaipeita i roto i te kotahi$ a ka kua kore e tae noa i reira ki te uaua i
tona wahi. Maanu e i konei e kore e tino te Ideal i roto i te rangatiratanga huawhenua$
a ka kore e rawa te turanga taratara i roto i te rangatiratanga kararehe4
.hakoa kore te manawa e tika i te reira3 nui ki te waikawa car1onic o te rangi whai
whi hoki ki te tahunga o te rakau3 no te mea te mea ka whakatata te tipu i runga i
nga wairua o te natura i roto i te ora ko te mate o te tipu te manawa hoki a ahi ki roto
ki reira3 engari ki te tupu o te otaota hou anake ki te Meina i te ao whakato. Me mate
te whakato katoa$ engari kotahi. I roto i tenei te ,aatura$ e nehenehe ia tatou ia noho i
te ,au,aa o te anahera o te mate mo te iwi whakato. !eita tatou i te mate ki te tipi3 Ko
ia tangata ki te tikanga me te khua i roto i hoki ratou tahi te kino$ he teitei ki te
takitahi$ engari ko te whakahoutanga o katoa te tohanga.
&a te tipu e kumea i te manawa$ me nga hua mo te ahi$ kua o te akoranga te taua i
roto i te hoki ki te hanga i te reira. ( kore reira tango ki te hauh i te rangi$ tenei e
kino ,akautuutu$ no te mea te waikawa car1onic ano he hua o te manawa ranei tahu
ratou e taea e kore e mahi ki ki te ,oment manawa ahi ranei$ ka whakangahau$ kaua
paremo rua te wahi i te rangi ki te nui rawa car1onic whakawaha waikawa. &a$ /eoi$
ko te whakato$ na roto i te kati i t+nei hau tona waro$ te hua ano ,au,aa te rangi
8hora? i ma2iri a2e nei$ i whakamahia tuatahitia m te manawa$ me te tahunga$ a ka
whakakapia e hoki i te taua tenei wa katoa hou$ me te rite m te tiaki o te ora$ me te
huru te ahi. Ko te kupu$ me te ao kararehe tapiritia ki o ratou ratonga whakaaro. Ko te
whakato hopoi te waikawa car1onic$ e eNhales te kararehe$ a ka hopoi i te kararehe i
roto i te hora$ e eNhales te whakato3 te tipu decomposes te waikawa car1onic$ me
whakanuia ana te rauemi totoka$ te car1on reira i roto i ki te hanga i tona tinana3 hono
i te kararehe i te hora ki te waro o te tinana ake o te kotahi$ e homai ana i tenei phui
i roto i te puka gaseous i tahaki$ ki te hoko o te rauemi pau. ( rua$ /eoi$ ko te ki te
whakangahau i te ora o e tika ana e rua.
I muri katoa$ ka tonu kia e taea te akoranga ki te meaE ae$ i taua tangata i ahei te
whai wahie$ te rakau i tupu noa$ ka whakaputa uri$ a ka pera i taea e te tangata i te
taro$ i ki te matomato i te witi$ ka whai hua$ a ka e te tangata o te tonu meinga
matomato i roto i te reira hau parakore ki te manawa e kitea i te otaota i. Ctiia tonu$
ka noho i te reira ka taea ki te whakataka i te reira$ a ki te mea e te rakau$ te witi tupu
te otaota$ matomato$ pua$ i taea e whai hua$ i ki te whakaputa i te wairkau$ me te
hauh o te rangi anake$ i te tangata$ me te kararehe te tangata ano$ a ano te rakau
tawhito ki te tahu3 i ki te tangata me te kararehe rite tupu me te atawhai$ ia ratou$ e te
mahi e ratou i tenei katoa i roto i te ora$ a ko te kupu i taea te whakarato tika ana ara i
roto i te hua mate pirau mo nga otaota. Well e reira$ ahakoa$ ka tino kuware ki te
whakapono tino katoa e te prere ataahua$ me art,ul a te tangata$ me te kararehe i rite
ki noa ki te meka i to ratou ururua$ i te"hua$ me ng hua kinonga kei whai hua nga
otaota3 heoi e kore e taea e kite koutou$ na$ e he rawa te wairangi ki te e whakapono
ana te otaota e pera ataahua$ me te una2una te whakapaipai$ ka hanga reira anake ki te
whakarite kia ururua$ i te"hua$ me ng hua kinonga o tenei whare ataahua inversel'
haere mai nga kararehe painga$ rawa tae noa ki te Ko te taua i roto i te hua
whakangaromanga te nuinga o te painga. Ctiia i roto i te meka ko te huarahi ki te nei
ia tatou te tikanga kia mau tatou makona tenei. Ko reira te waina kia kuru i tatou i te
karepe3 te rakau i reira ki taua e matou tapatapahia rawatia ki roto ki rangitaki$ ka
hoatu ki roto ki te oumu$ te kpeti no te e kai ana ia ia te moka$ a tao tatou i te
reira. Kanei tatou e hiahia ki runga ki te mana2o rerehua hanga tatou tonu nga otaota e
ora$ tonu waiho te rota o te taimaha4 /e pai ki te otaota tonu ara ora i to ratou
matomato$ me te korria rite te kanohi o te tangata. Ko te tini o ng tipu haere i te
kahore he hanga i tetahi mana2o i runga i te kanohi tangata3 a ki te aroaro o haere mai
te tangata i runga i te whenua nga mano tini o nga tau tupu i te taha o te tipu i runga i
te whenua$ tino whakaohokia kahore mana2o rerehua i roto i te tino nui pea$ me te ana
tona matomato.. mo te aha atu koutou konei e whakato ana i to m te tinana te
paninga ranei urupa te paru$ i te attri1uting ratou ora ahua waho e kore te whakaaro ki
te koa i te raima waho$ /eoi$ ia ihirangi katoa o nei whakatapua ki te
whakangaromanga anake4 Mea ana t+nei aronga na horihori e hiahia anake ahau ki te
pupuri i te whakato mo te kore ka haha te ki te ihrerwillen3ano ko te tawhiti atu$ ki te
whakaae i to tatou mana2o tturu$ pera me e rave rahi taime krero kua.
( te tangata i te peu koe$ kahore ki te mahi engari ko te whai whi i te ao katoa ki
tenei$ e pono ia i roto i te tahi mau ia rtou tino. Te Kose$ Georgina$ ar$ o te ,au,au
tupu Ctiia$ ktuhi mm ki te puawai matomato ataahua i roto i te mano momo i roto
i te akoranga o tenei whanaketanga ahurea$ kua pea hoki e tika$ ka mea ia$ Ko te tika
nga mea katoa$ me te tangata whai ia ia ki to ratou tFtakatia whanaketanga ahurea3 i
waho kore e te iwi i reira e tini mea na ataahua$ e taea te whiwhi na taonga he huringa
i roto i a ia3 i te tangata ki te ngaki$ ki te ngaki i te reira. /oki$ kia tika te witi o te
parae$ ka ta te reira te mea katoa i piko ki te mau mai i reira ki tona kamupene matua
taringa ataahua o witi3 te tangata noa ki te hanga i"i te natura taputapu rahi i te parau$
me te ki noa te mara i roto i tona manakohia e$ kia te maha nui o taringa taea e
unswervingl' whiwhi i ng ke i roto i te whi iti. ( kore te mea pea ae te tangata i nga
purapura i ano ia$ ka unuhia e te wairua teitei p+nei i te Georgina$ me nga taringa o te
mara witi3 Ko e kore te mate o te whakakorea o te puawai$ he whawhai tapahanga i te
mara4
Whakaaro ahau he ki te tangata$ me te kararehe$ me te whakato tetahi$ engari ra$ te
whenua$ me te marama. Ka puta te marama ka rite ki te awhenga tino i roto i te
tikanga i roto i nga pnaha planetar' rite te pnaha tipu i roto i to tatou ao organic te
,enua nei. Ko te tangata i runga i te marama kite$ engari kite te whenua$ me te mau
,etia i te ra a taka noa te marama$ e kite ana ia i te pokap o reira katoa. Ki te rite koe
i te ra$ e ai taE koe he ki a koutou3 koutou$ tae atu ki te whenua$ tahuri tetahi taha
ahau. Ko ratou e rua he$ ranei he tika e rua$ kia rite ki te hiahia koutou. Waiwai$ ka
huri ia ki te atu$ i runga i ranei e tetahi te tirohanga i runga i tetahi ranei te atu rnei3 i
runga i ng tranga pmau$ engari kotahi te tahuri ki te atu rite iti rite ki nga era atu$
engari a tawhio noa te katoa ki te pokap noa o te mahara$ e tohu te tohia e o te
pnaha katoa. Ko te kupu$ ng nekehanga ora katoa a tawhio noa te .tua3 engari te
.tua ia ia i roto i tona ora kwae$ me te raranga i ona mea katoa. Ko t+tahi arotahi he
mea waho o te ope e ,aaho2i ki ia atu katoa whanga o te taumaha tika.
Contribuu a millorar la traducci
[tahi turanga tona
whakapono i roto i te
hokohoko atu mua o te wairua tangata$ e he pono i e te .tua e kore e hanga te tinana
tangata ki taua toi ,aahiahia$ ka te whariki ki te i taua hurihuri minutel' tonu$ e kore
te mea i roto i te aroaro o te wairua tonu3 tipua$ ka taea e te mea e koutou te
whakapono i whakaturia e ia ki runga i te tinana whakato ki te nui tiaki$ me te e
paingia hurihuri noa i kore wairua.
.I. Tauira i te teleolog/ o te ao 'haato.
Ko te cutest i te wa ano$ me kapi aha ka e i roto i te tranga o te ao kararehe me te
tipu i ki ia atu whakaaro iu"tetahi o whakaaro i o1gewaltet hoatu indisputa1l' te
Text original
tauutuutu wehenga teleological i waenganui i ng ngrara$ me ng otaota i roto i te
mahi te ruingahae o te to muri. :? e kore e te wai whakarihariha ki a matou e te tahi
mau ng krero te whai$ ka kitea i roto i te e whai ake nei i te tahi meka ng ki te
,aatura tukunga. Ko te krero o tenei rauemi kia poto i muri kua mea i roto i te
whanga o mua katoa$ whakarato$ /eoi$ engari ano hoki etahi ahua moku$ ko te.
:?
comp. rawa i runga i teie tumu parauE Uonrad Dprengel$ ka kitea te ngaro o te
natura i roto i te hanga$ i roto i te kikiritanga o nga puawai. Aerlin :<JVrd


( mhiotia ana e te huru ,au,aa o te tipu kikiritanga ko e te hae 8hae? i te pito ki
8pito ki?$ ar$ te wahi mutunga o nga ptawa 8kakawaea? i runga i te taupae 8taupae?$
ar$ te mutunga o te gelange pepe. Kua piri ana te pito ki engari i nga wa katoa i
tetahi tawhiti i te nawe$ >? ka kitea ano i roto i te tahi mau otaota tonu huru kaua
motuhake e hanga i taua mea uaua ki te whakawhiti i te puawai puehu i runga i te
nawe. Ki te kawea i taua e otiia$ inaianei riro hua kua ng mea tini noa$ me te ke$ i
roto i nei te whakatnga o te instincts$ me te ara ki te ora o maha pepeke whai whi
nui. Ko te wahi hoki e kore e taea te whakaoti tika i te kikiritanga o mahi i te tipu i
ano i te mana o te hanga$ me te tranga o ona wahi$ he rite ki te whakarato i te tauturu
rangitahi roto i te haapiiraa i roto i to ratou nekehanga i roto i te puawai o te
whakawhiti o te puehu i nga ptawa ki te taupae pepeke . !i (hara anake$ me ng
prerehua$ he maha pFtara 8i te puninga cetonia, (later, Chrysomela, Curculio $ me
+tahi atu?$ hawhe pokai namu$ me te lacewings whi konei.
>?
p te nuinga o tenei ki te monoecious pera"ka karanga 8te tipu monoecious?
me te dioecious 8otaota dioecious?$ ki te i konei e ng te puehu me te pistils i
roto i te rerek+ 8respektiv tane$ he wahine? puawai. Ko te rerek+tanga i
waenganui i te rua$ ko e te puawai tane$ he wahine kei noa i runga i te taua te
tipu$ i roto i te dioecious i roto i te monoecious i te rerek+ ng tipu. Ko te
monoecious$ tua atu i \tahi$ ng witi$ merengi$ paukena$ hue$ larch$ hnati$ me
+tahi atu ki te kkihi dioecious$ /emp$ a Oog Mercur'$ kauri$ me +tahi atu


I roto i te puawai maha rite te maha o ng momo tauturu i te ngrara m te
kikiritanga$ tauira i roto i nga puawai taumarumarunga iho$ nga euphor1ias. i roto i te
maha$ engari mahi momo kotahi anake pepeke tenei mahi$ @no te mea$@ rite
Uonr. Dprengel e waiho$ @Ko te toenga rnei poauau rawa ki te matau ki te wahi kei te
huna i te wai$ a ka pehea ratou e nehenehe te whakatutuki i te taua$ ki te mea ranei e
matau ana ratou ki reira$ he rnei nui rawa ki te ngki ki te puawai e taea$ ranei iti
rawa$ kia rite ki kia ratou$ no te ngokingoki ki te whakap ki te pito ki$ me te taupae.
@ Ko te kupu$ kia rite ki Dprengel ar!ensis 6igella wairakau noa i te pi$ 2ris
3iphium /eoi$ noa i te 1um1le1ees$ e rua i runga i te momo rawa ng " ka karanga I te
!enns'lvania$ ano hanga he iti rawa momo o humming1ird$ /ummel Aird$ mo te
kikiritanga o +tahi tipu te mahi taua rite. ngrara i te atawhai i te ngongo o nga pua$ i
roto i to ratou ngongo einsenkt e ia ona roa ngutu poka$ me te hohonu$ ki te wahi rere
ia i tetahi puawai ki tetahi$ me te hoki ano. 8Kalm$ i roto i te pakari d. & .. .merika II.
V=;?
Kei te tango i teie nei i te huru e whai ake nei rerek+ i roto i te ,aatura e ki tenei
whakaaro te whakatutuki tetahi ki tetahi.
Ki te meinga i te ngrara ki nga hahaereraa$ e tapiritia ki tenei te honi ipu 8wai ipu$
nectaries?3 kua +tahi pepeke hoki$ ano he pi$ ki te parapara kohikohi hae ano. Ko nga
puawai ka werawera tika te nuinga o te wai honi$ ki te ratou ptawa$ me tohu m te
whai tikanga te ruingahae ptea rite Dchkuhr 8/and1. II. I;? i Tropaeolum,
"elphinium, .elle+orus $ ko #. Uh. Treviranus 8!h'siol. II. VJW? i
te humenga , Chrysosplenium a *a3ifraga kua rawa kitea. Kitea te wai honi kei noa i
te kopu$ nga wahi tino huna o te puawai$ kia kore e taea e te pepeke tiki ki a ia$ ki
waho o te whai whitanga$ me te paopao mo te wahi kikiritanga$ me te kawe mai i te
hae ki te taupae. &a makawe iti o nga nectaries he tranga te nuinga pai ki te ua$ me
te kupu tiakina te waimehatanga o ratou wai$ engari ki waho o te makawe o te ngrara
rai i te tomokanga. /e kakano tpiapia ranei te kakano ,ilamentous o puawai te
puehu ki te titiro atu rawa ona tpiritanga ki te tinana o te pepeke. I kitea atu te ringa i
roto i te pepeke noho i runga i te puawai nga wahi katoa ranei he koti tongi huruhuru
ki runga katoa o te tinana paraihe"rite ranei FreRspit*en$ paraihe"rite ranei wekuweku
paraihe"rite o huruhuru i runga i nga waewae$ ranei te whakahaere i rawe ki o etahi
wahi$ mo te whakaaro o murua te hae mm ake. . ,eruri i$ no te mea.
Fa2i,a2itaki2anga$ te tinana matotoru huruhuru o pi$ me pi pFroroh me +tahi atu pepeke
pi"rite$ i te te kaha o e neke ana e ratou i roto i nga puawai. Ko te punua i raro i te
Tagschmetterlingen nei haere ki nga puawai o,tenest$ engari noho ki runga ki a ratou
te roa$ ka t koutou whakangungua ,ore,eet paraihe hua ringaringa raima$ ratou
kaupapa itoito$ ia te prerehua e noho ana i runga i te puawai$ ngwari te angitu e
huruhuru i runga i tona uma trewa horoi atu toe hae$ kia ia taka hoki i runga i te
puawai. (hara kahore he whakaaro hoki ki te meka i kite .ristotle a atu te tikanga
tata te whaka e noa tirotiro i te pi kotahi anake puawai momo i roto i to ratou
haerenga 8msgs schles te tirotiro Gesellsch :<; :I>V ...?3 te hae ano e taea te ngwari
whakawhiti i waenganui i rerek+$ engari kia rite ki e tika ana mo te whakaaro o te
kikiritanga$ ng tipu rite.
Kite tautoko e taea te tohe i te ,aaohiehia te whakamutunga te rapu i te tuatahi e te
te tae$ motuhake rawa$ tetahi wahi ano i te kakara o nga puawai$ me te okana kanohi
whakawhanakehia o ng ngrara. ( mea pinepine te ara ki nga nectaries e kore
vaioanga tino 8wai tane? ki te puawai rite tohua e te waitohu e tino tohu. .hakoa te
tapoko o whakaaro ahau e tenei meka a ka maha atu taimaha nui he$ rite reira
Uonr. !iri Dprengel i roto i tona ngaro kitea o te natura$ engari he tona mngai o tenei
ahanoa no o te aroha ki e hapu e ia$ ratou te moni.
( ai ta ia e p ana ki te whai 8page := o tona mahi?E @haere$ no te he ngarara$ ng na
roto i te ataahua o te karauna i te haunga ahuareka o te puawai ranei kua ki te taua$ he
pera hoki reira rnei te wai tonu mhio e kore e ranei$ no te tenei Kei i te wahi ngaro i
roto i te take whakamutunga haere mai tona hua roto i ki te Da,tmal te whina i.. ng
tenei o tetahi atu ranei wahi$ ng rrangi$ ng tau runga OGp,eln o te tae rerek+$ i rite
ki ta te Karauna tetahi$ a reira tu i roto i te whawhai ki te tae o te karauna ngoikore
kaha ranei i. Kei i tetahi wa i reira me ngki i te pepeke$ m+n e hiahia ana ratou ki te
tiki ki te puawai ^uice.2ve ia w$ he auau$ khikohiko he Da,tmal khikohiko.$ no te te
ipu wai o te whakatuwheratanga i roto i nei ki te ngokingoki i te pepeke$ kua
tangohia$ ka ,aaho2i te Da,tmal i haamata i te aroaro o te therethrough tuwhera tae noa
ki te taata tei mau i te wai$ e te kaimahi te pepeke ki te arata2i papS i. /e puawai e
rave rahi kkuhunga m te wai taata tei mau$ hoki he pera me tokomaha
Da,tm0ler. Ki te he puawai ake te wai tokotaha ma2u$ e waea tu a tawhio noa te kura
kkano$ pono ranei kotahi anake$ engari i roto i te puka o te mowhiti e karapoti i te
kura kkano$ me ona wai$ e kore e taea e te ngarara kai rerek+ atu$ ka te rere i te reira
i roto i porowhita huri noa i te taua$ me ona pro1oscis maha hoatu ki roto ki
reira3 pera te Da,tmal he hua annular$ a ka arata2i te ngarara i roto i ng porowhita. @
@I te take o te wai ano me korero e ahau o te kanorau o te puawai wai$ e$ i runga i te
wa o te ra i roto i te e tupu ratou. Kite reira he ngrara a tawhio noa haurangi noa i te
ra$ a te hunga e whai anake i te po o te kai ratou$ kia rite ki te pai Te vai nei hoki
puawai ra$ me te po puawai. @
@Ko te mea kiano i matao puawai ra o te ata ki runga ki. /e tokomaha o te taua tata
o te ahiahi$ ranei whakaiti$ pera me ratou i tu tika i runga i te ra$ te reira te tahi atu
huringa ranei ki te mahi ki a ratou$ e kF e ta ratou i anake hoki nga ra ngrara. +tahi
kati ake i runga i te po tuatahi$ me te whakatuwhera i kore ano te ata i muri$ na te
matomato mo te kotahi anake te ra$ a te nuinga pua mo e rave rahi ra. @
@Kua oti te te ra puawai ki te Da,tmal$ ahakoa kahore katoa.@
@Ko e 1reak puawai te po o te ahiahi I roto i te ra katia te nuinga e te taha o te taua$
ranei memenge$ e unsightl'$ e he kitea e kore e ta ratou i hoki pepeke ia r +tahi
puawai m +tahi po$ ..$ te !rimrose ahiahi noa 8 5enothera +iennis ? !uanga e rua po.
@
@Ko e puawai te po i te karauna nui$ me te knapanapa te tae ka$ a haere mai ana
ratou i roto i te pouri o ng ngrara i roto i nga kanohi te po. /e tana karauna
unsightl'$ ka enei memeha e whakakapi i te kakara kaha. . Da,tmal /eoi$ e kore e
tango i te wahi i roto i a ratou Cia.$ Ki te *. A. te karauna ma te puawai po tetahi
Da,tmal o tetahi$ engari ano hoki te tae kanapa$ na e kore e te taua e werohia i roto i te
pouri o te po ki te kara o te karauna$ reira$ kia o kahore whakamahi. .ue ia$ engari$ he
pouri tae Da,tmal$ na e kore e taka ki roto ki te kanohi$ i konei rite tana huakore i to
taua. @
Tata comicall' kuware te whakamtautau$ i te kaituhi e p ana ki te whakaurunga
whakaaro i puta 6igella ar!ensis ki ano utu 8D$ >I= ,. momotuhi?$ i reira rapu ana ia
ki te whakamori i te krero iti rawa teleological. 7i ia$ tua atu i \tahi$ @/e aha te
puawai whakamutunga pera me te nui rite he$ e kore e nui atu$ e kore e iti
iho4@ Whakautu ki E. @&o te mea i pai te hua kia wairakau reira kia noa i te pi$ reira$
pera me i reira ki te tango i te mehua ki te taua i te tinana o te pF Me i te puawai
diameter rua rite nui$ e tu i nga pito ki$ me te stigmata rua me te tiketike$ a e rere i te
pi a tawhio noa i raro i te taua$ kaua hoki e pa ki a ratou. .ue tu ana ratou$ engari te
hawhe rite nui rite ki nga pito ki$ me te stigmata hawhe rite tiketike$ me nga pi e kore
e pa ki a koe i roto i te ara e watea ai. I roto i te e rua w i pai te kupu kikiritanga e
taea ranei tino hh. rawa na nui i te puawai$ ki te hei e$ noa2tu te pi e taea tata$ engari
e kore e tino noa kopikopiko i roto i nga pito ki$ me te stigmata. taua hua$ kua
whakaritea enei puawai anake mo nga pi a ka wairakau tika ratou e ratou$ kei te tino
pea. kua maha hin1ege1en e ahau i runga i te whenua$ i runga i nei te tipu i tupu i roto
i te mahana weather$ engari e kore e +tahi atu pepeke i runga i nga puawai kitea pi. @
@ *tapelia hirsuta $ @ta ia$ p :;I$@ piro noa na rite sluts kia mo te rere kai me te kurF
uwha$ ko tenei kakara te wahi tino reka$ te haere i te taua$ me te wairakau pi. a ko te
taua e kore e 1um1le1ees tirotiro i etahi$ no te mea i taua a mea whakarihariha
kakara. @
.nei +tahi krero motuhake e p ana ki te tangohia i te whi o te mau opuaraa
nectaries whakaaro$ ki te pnui whakamrama a Keichen1ach i runga i te atawhai i te
8p ><? i te aoE
@. ,eruri i te /oniggrG1chen me te honi i whakahekea i hanga tino noa i te
ranunculus$ ko nga puawai kowhera horapa$ a ka he ngwari te tomokanga o ng
ngrara3 anake nga poka hohonu i te turanga o nga rau o te puawai$ ratou wahi i nga
ptawa e p ana ki reira . hin1eugen te ranunculus he ngrara whakawhirinaki i te
Oepartment o pFtara ki te hawhe he parirau"nga piringa$ me te Dtaph'linen iti$
.nthophagen$ Cmalien$ ano te prerehua iti rawa i reira e$ i te hapu o pr+hua$ he
koura mhinuhinu mkophoren me te nehenehe i roto i te .delen iti .hakoa tenei iti.
mea haere ki /oniggrG1chen$ ara ia ratou i nga ptawa i roto i te tiketike$ kia ratou
pito ki pa ki te maro i roto i te waenganui o pokapoka$ te ara noho ratou i roto i te
puawai$ ka kati i te reira$ a ka noho tika i runga i nga pito ki$ me tohu$ he maha rite
pinepine$ e whakakiia e ratou te puawai katoa. kua whakanohoia e te um1elli,ers nga
nectaries hua glandular$ takoto kore rawa huna$ a ratou puawai i roto i te manureva$
kia taea ai pa ki he tokomaha he tinana tika nui i te wa ano$ na reira kua nui konei
pepeke$ lang,GRige #epturen$ pi ki te tinana huruhuru me te pFtara$ pi rite i hanga$ i
runga i te tinana katoa paraihe rite huruhuru$ he whanga nui o te ture puawai um1el i
te wa ano3 &a reira$ ko nga puawai iti$ me ng mtrere takoto ,lat$ tohu$ me te putea
puehu$ engari he roa$ me protrude i runga i te mata. Kei hea nga nectaries he huna
ake$ mai i te hanganga o te puawai$ ko te ngarara e tika ana to ratou tinana ki te haere
mai ki te whakap ki a ratou. Ko nga puawai ngutu$ me te puawai ngongo ratou oko
honi hoki hohonu waiwai i te turanga o tona ngongo$ nga ptawa noho ana i runga i
te taiepa roto ona$ a te putea puehu ki te takoto ki te wahi whakawhnuitia ai te
ngongo$ a ko te kupu e taea e te otir i runga i te wahi i mua o to ratou tinana pepeke
huruhuru ki a ia arero e pa ki nga nectaries$ ia tona uma wahi huruhuru"hipokina e te
murua e purapura puehu o te pito ki$ a ka te haapii i te ngokingoki i roto i o te ptai
ka ui taupae teitei. Tenei ano hoki e taea reira hanga e ara te Aom1'lien te haere ki
enei momo o puawai$ primroses$ !ulmonarien$ ghouls$ a te rite$ te mea i mua i te
puawai tere$ kahore he noho ki raro$ ki reira$ te u$ i te honi moenga e mau. @
.hakoa$ ka rite ki te mea whi k+ i roto i te hanga o te natura$ e kore e ki te
whakawhirinaki i te kotahi kaihoko anake$ a ki te roto e rave rahi rawa ki te taua
mutunga$ anake hohoro pera te taenga atu ano taua predominate$ he kikiritanga i te
nuinga o te tipu ki waho o te whina a te ngrara i te te atu te tikanga ka taea3 engari
ko tenei whina ko nga wahi katoa whai hua$ a ka hoki +tahi kiriata o e whakanohoia
te aronga matua o te i runga i tenei te tikanga$ tino ,au,aa. &a reira$ noho etahi
puawai ke un,ertili*ed ki a tatou$ no te mea kua tae mai ratou i te tuakoi tonga ki a
matou$ a inaianei tona wa o te puawai$ i to tatou wa hotoke$ tonu kia mau i roto i to
tatou greenhouses$ te wahi i reira e kore pepeke$ e te tauturu i tona kikiritanga
taea. [tahi kia wairakau i roto i to ratou whenua o tetahi pepeke$ e kore nei e noho i
roto i to tatou rohe. Konei e taea whaiaro"taketake 8(. Dprengel$ (&TO. Geh. !.;;?
ng tipu hanga kitenga e hngai ana. Kite ,aahiahia kari anga e kore e tFmata pai i roto
i te merengi me te kkamo moenga$ e whakaaro kuiti$ hua$ no te mea kei te puritia
nga pepeke$ e kore e taea e te hae taimaha tiki ia ratou ki te taupae. .hakoa ki nga
momo o iris$ Malva*een$ te tuakana 8 *am+ucus ?$ violets 8 -iola kakara 8.?$ te
mistletoe augustum A+roma ?$ nga momo .ristolochia 8 aristol. Clem .$ me te sipho ?
kia kua pa te kikiritanga anake ki te awhina o ng ngrara. 8K5lreuter$ prelim. Msgs.
>: te V>raa o taumaihi Tuarua. <W epetoma?$ engari ko te tino .sklepiadeen$ me te
twhara e kia tika ana i konei.
Te ,aaite e ahau i konei i te parau i muri nei o DchleidenE @&g i roto i nga hapu
whakato nui e rua$ ko te .sklepiadeen$ e no ki te /iriani Milkweed$ a nga twhara e
whakapaipai i te taua mutunga$ me ona nehenehe$ ng prerehua karakara$ me
!uanga ngrara hangaia whimsical te atarangi mahana hou o ngahere prr " i roto i
+nei rp e rua o ng tipu tino whakaatu i te wawaotanga whakatakotoria o ng
ngrara m te whakat5 o ng tipu. Kei a ratou Katahi te hae o ia peke puehu te tahi e
te taonga manu"kotakota"rite ki te whenua kotahi$ me te iri e na raru$ e kore e ratou ki
a ia maka i nga ngrara ngongo"te rapu Ka taea e. eke te ipu honi i roto i te tikanga i
roto i nga puawai e ki te ngrara tae te taua$ tata tika me te muru i mua i te nawe$ a na
kawea te hae ki tona wahi. pinepine e taea te kite koe i runga i rere i te Milkweed
ngokingoki e p ana ki e he maha nui o taua karapu"hua hae"tini piri ki nga waewae$
a ka i roto i +tahi whi e mohio ki nga pi matua i te mate moku$ o ona mea mahi e te
mate taupa i ng i roto i te kahore ke atu i taua na maha hae tini o te twhara i runga i
te rae o nga pi Kua tacked e rere ana ratou taea$ me te haere ratou kua hngai ana e p
ana ki reira. 8Dchleiden$ te !lant. !.<W?
I roto i te tahi mau puawai$ i hanga te tukanga ara i roto i te ara tino ke3 na ka
Csterlu*ei 8 Aristolochia Clematis ?. Tenei ko te puawai o te raro mhunga$ te paroita
runga te tFmatanga tata$ na ki te mata puhuki arero"hua o te wahap hoki ki tetahi
ngongo ki tonu nei i te aroaro o te kikiritanga roto ki te makawe$ katoa tohu iho. Ko
te pito ki noho ki waho o ptawa i raro i te kura kkano$ a i te taea ano i a ratou
kahore he purapura puehu e haere mai ana ki te nawe. I muri Uonr. Dprengel
ngokingoki$ engari e tuwhera ana i mua$ kua ki te puawai$ kutu iti ki te antennae
pakau 8 Tipula pennicorais ? i roto i te ngongo putiputi3 nga makawe whakararo kutia
meinga ratou to ratou ara ki muri. &a ngahue ana e ratou a tawhio noa i roto i nga
wahi mhunga o te ngongo tae noa ki to ratou ki a reira i aurutia e ratou antennae
,eather' nga purapura puehu o te pito ki$ ka whakanohoia ki runga ki te taupae. Katou
maha puta noa reira paura$ ki te tapahia e koe te puawai i roto i te wa. &o wawe Ko te
kikiritanga pa$ na whakarongo ki te pkaha o te wai ki te corolla ki te maroke ake$ ka
taka atu i te huruhuru$ a ka e hoki i utua nga namu iti i to ratou whare herehere.
Tino whakaaro te tangata ki tenei take3 Ka taea e te whakapono tino koutou e mau
mea sentient konei i roto i te manakohia e te kp$ na te roa o te whare herehere ki te
noho tae noa mahi hoki ratou ki to ratou whakaaro mo te hopea nei4
I roto i te puninga (upomatia whakakorea katoa hononga i waenganui i pito ki$ me
te uaua i roto i nga ptawa puawai"rite pakoko i roto te$ engari hua ki te mea i te taha
o ng pepeke e pau te hunga e hanga ptawa tino tika$ engari e whara. 8K. Arown$
erm$ karetao. Dchr. I. :;W?
Kei te motuhake tatau te roto o nga ptawa pukukino o Aer1eris i meinga nga
ptawa e na roto i te whakap i te ngrara rnei$ te rite.$ /ei nuku ki te pepe. I roto i
te ara ki tetahi$ ko te motini whakahihiko ngwari hoki pepeke kukume o
Genitaliens0ule o Dt'lidium ranei te kaihapai i o nga take Gold,ussia 8kite i runga?. I
roto i te Dt'lidium te noho i runga i nga pito ki Genitaliens0ule nekehia atu i roto i te
hua o te paari o te nawe$ hei utu mo tata ia ia$ a ka ringihia e ratou hae ki te etahi
makawe e tupu nui i runga i te tihi o te tFwae$ engari i roto i te hua iti"piko o te tFwae
i raro i te nawe he. &a nohopuku te tFwae m te pa ki te pepeke ranei te rite. Tuhinga$
na e kore e anake e taea ai te puehu ngwari ka maka i roto i o te huruhuru i runga i te
nawe$ engari ko te makawe he i muri ano i roto i te tranga watea$ te hae i te tihi o te
nawe ki te maturuturu. Whakamahia 8Morren i M(M(. Oe l2muto2i. Oe AruN. :IVI.? I
roto i te Gold,ussia te kaupapa o te kaihapai i te ki te kawe i te nawe ki +tahi makawe
o te corolla i roto i te pa$ i runga i nei te hae i nga pito ki ki te taupae whakanohoia ki
runga ki un,avora1l' t taka tetahi wahi i tahaki$ kawea te wahi e te ngrara. !inepine
Morren ka kite popokorua iti i roto i enei puawai g te$ me te mau mai hae ki te
huruhuru me te te kaupapa o te take kaihapai i 8tirohia ano. !age :IVJth :<?. Ko
mrama te hononga o te kaupapa whakahihiko mahi ,akasekisual] i kitea i roto i te
rua ng tipu i roto i te tino no te e te irrita1ilit' ko i roto i te wa o te taua anake.
/e ritetanga rite o ng tipu ki te kararehe rite i roto i to ratou whanaunga tahi
teleological kitea tatou i roto i te whakaurunga pai moku$ mo te whakato ano. Kei te
kF taurangi te reira i roto i tenei te whanaungatanga mo te tiaki me te uri o ng tipu
tika me rite mo nga kararehe. Ko te meka ano e nga kararehe i runga i te ringa tetahi
pono puta ano he awhina$ i te atu te ringa$ engari ano kia rite ki te awhina$ ki te hoki
rawa puta noa i raro i ng huatanga i roto i te tukanga whakaputa uri o te tipu ki te
k+mu$ tohu he nui motuhake o tenei tukanga mo te otaota. I roto i ki te maha piha te
whakatutuki i te whinga i kFia$ i nga kararehe e anake kotahi tika rawa. &a ka tahi
atu tikanga ki te taua mutunga$ e kore e iti iho te tohunga hoki e whakaritea i roto i te
wahi kia rite ki te awhina o nga pepeke. Tenei katoa$ engari e amo i te huru o te
gimmick kau$ ki te hiahia koe i te tipu i tpiri i +tahi atu tikanga ki te mahi ki ng take
i tua atu i tika.
I te tangata kia meaE e kore e noho i te reira$ engari i roto i tetahi take gimmick
kau4 /e teka ianei nga mea katoa e karanga tatou i tenei mea pai$ engari mau anake
te hawhe whakapai ake o te raruraru katoa i ki kia nui$ kGnstlicherer kei te auraa e
hiahiatia ana e ia ki te whakakore ia ratou4 ( kore reira e kua te mm me te konei
watea ki te me ara te ruingahae o te tauhae o te pistil m te kikiritanga ki te waiho i te
tika hae i runga i te nawe tika ranei tupu tata ratou$ hei utu mo o ki te tuta i te reira i
roto i te pito ki motuhake$ me te maha noa te mau ,i,i o te whakawhitinga ki te
whakaemi$ ki te kia ka hiahiatia anake taputapu motuhake ki te tiki ia ratou tonu e p
ana ki4
Ko wai ta na$ te akapapu e kua e ia i te wairua katoa o te teleolog' o te natura hapu
painga. Tino pai i taea mea ae$ e kore e waiho hei te i konei mm me te tino watea e
tupu tatou i te aporo i roto i te mangai o te hua pai$ kaua e noa i hoatu e ratou ki a
matou ringa$ roa rawa i tawhiti ratou3 ranei ki a tatou nga whare e noho rite$ hei utu
mo anake ki te whakarato ia tatou ki te rongo$ me te hinengaro$ ki te hanga i ia ratou
ia tatou4 /e aha whakarerea ana e ratou ki a matou i nga mea katoa ki te rave i te tahi
i mahue ahau4 Ko te whakahoki kupu ko$ noa no te mea te hiahia me te imi i o nga
mea katoa e kore nei e maka a matou tika oti$ ,aaite i to tatou wairua mana2o$ me te
tohe nei i a ki te whakapuaki i3 a na he tokomaha ki reira e$ te mea ta tatou e ti2a roa ia
,arii$ kahore he he ki te whai i reira$ na ka taea maha ara o te mana2o$ me te wawata o
te wairua. &a tenei kitea$ i te taha ia ratou anake te tiki i te rauemi te maha i tono reira
natura ki te hoatu i te whakaaro o te kikiritanga i roto i ng otaota i roto i te tawhiti$ a
ano kia tutuki i roto i ng pnga takawaenga$ he tikanga tika3 engari w kotahi enei
ano hoki e whakakite i te tikanga mo te wairua i roto i nga otaota3 e kore te mea he
wairua i roto i te whakato$ no te mahi$ he i roto i te meka o taua nekehanga$ me te
reira$ engari horihori pa i te tupuraa o te whakaaro$ kahore tetahi tikanga me te
kaumatua3 engari wairua ratou$ pera katoa atu o te Whakaarohia he$ me te pou eN
ahua whiwhi i te whinga$ ka whakaatu hoki i te ua rerek+ me$ me tetahi atu Dpiet o
utu mo te wairua.
Mai i t+nei w whnui o te tirohanga$ ka nui atu whai tikanga ki a matou i te mau
hi2oraa e whai ake nei3 nei i te akoranga e kore e taea te tmanakohia ana e tenei
tikanga e nehenehe ia tatou ia whakapt i te taua taipitopito mo te ira tangata i roto i
te takitahi.
I roto i te whnui$ e kite tatou i kia te whakato huru atu passive i roto i te tupuraa o
te whakaaro$ i roto i etahi atu$ atu aunoa whai whi3 rite ki te makona i te hiahia o te
iwi o te waimarie me te pkenga i roto i te rerek+ hanganga i wahi. Te oaoa kati te
tu2atiraa o3 engari i te tupono noa marangai reira ki te tipu o ia kotinga.
Kua tangohia hau$ me te mahara ki te aamu i roto i te hoP i taua ara e to ratou i te
nawe ki te maka i te hae. Ka taea te ngaromanga te angitu i roto i te wahi3 engari ara$
ki te tae kahore hae katoa ki te taupae$ pera he i roto i tona hakari nui i taua e reira e
kore e tika$ he pono te hinaaro nei ki te ki te whakaaro ano.
I roto i te .i+iscus trionum kiia K5lreuter ;IXV pata hae i roto i te puawai$ o nei i
rato i roto i te wa pai =W"XW m te kikiritanga. I roto i te 1ira+ilis Jalappa i rima pito
ki katoa te hae >JV$ i roto i te 1. longiflora V>:3 engari i roto i rua w$ ki te oti te
kikiritanga >"V pata hae makona.
Ka taea te kitea i te pnga o te mahara whakamahia i roto i te tikanga e whai ake
nei. I roto i te puawai tika te pistil he te tikanga pera poto$ ka ,aka,ehoanaki pera roa
iri puawai i roto i te rahi ki nga ptawa$ nga pito ki te hae i roto i te pau rite te
tohatoha nawe i roto i te tahi atu i te take i runga i runga o te 8e tika ana$ etahi takai?. I
kore he tonu pera reira3 engari aru nga momo i te taiao i t+nei e p ana. Whakaatu
poko i roto i era atu mea o te .loearten no ki te whakato$ te wahi protrudes te pistil
tera taha o nga ptawa$ te whakamahi o tenei kaihoko. &o te a ratou$ Ko te puawai i
mua i tupu i muri i memenge i roto i te rangi$ engari tika tautau ki runga ki te wa o te
kikiritanga. Ko te taua kua kitea hoki i roto i te Asperifolienpehea Cerinthe, &orago,
*ymphytum, 5nosma $ %ulmonaria $ he maha Liliazeen $ *. A. /alanthus,
(rythronium, Lilium, .emerocallis, 'ritillaria, Con!allaria i waenganui i +tahi atu
Ko te tikanga ano he reira$ ka$ i nga wa i roto i te otaota monoecious$ ko nga
puawai tane i te mutunga o te taringa runga$ p+nei i. Tauira$ i roto i te puninga Arum $
nga titaha tane 8taihemahema? ranei kei runga ake i te uha$ i pera i roto i te wiwi
8 Care3 ?$ Uattail 8 korito ? me +tahi atu
Ko te hau i te kikiritanga e mahi hea$ e kore e ngakau rua koutou$ ka te ka mahara
reira pehea e ia maha tonu ana te hae i roto i te rahinga nui$ ka kitea i te ua ohorere i
roto i te ua whanariki pera"ka karanga. I roto i te maha ng tipu no te mea kei te kohia
i te whakawhiti i te hau noa mm ngrara ranei nga puawai neigh1orl' ki tetahi
puawai matenga$ te matau um1el ranei he. &a e haere kore ngaro rawa nui te hae te.
Tupu witi kite i te putanga mai$ ka he pupuhi te hau ngawari$ takai i roto i te kohu
kikokore$ di$ ka meinga te hae o puawai kowhera$ e$ peia tahi i te patu o te taringa o
te witi i ona oko i t+nei huatanga. .no$ e hiahia ana anga kaimahi i mohio a ki te e
kore e te witi nui piri hua$ e kore e hanga purapura kaihoroi$ pera me te mea i te tino
pokea ana he 1risk puhanga o te hau. !aina$ TaN10ume$ kauri$ me te aramona$ he
papara$ whiro$ ka e utaina e ratou a ki te a,uhi e punua$ e whakangaueuetia ana na te
hau$ te whakakF i te rangi ki te kapua o te puehu$ e pupuri ana i te hau iti ranei. Ko te
awhina o te hau i roto i te monoecious &g nui me te noa$ he 8ara ake i roto i?
dioecious$ me o ratou mua$ kia rite ki whakahuatia$ ko te wahi tane o te wahine
motuhake i runga i te taua te tipu$ ko te whakamutunga i runga i motuhake otaota
ratou. I roto i te kotahi o Tre!iranus ki 1ercurialis perennis te au,auhia i ng
whakamtau e hanga kore hua$ ka ko >>W taahiraa o te tane atu nga uwha$ ka wehea e
hoki i te whare$ me nga rakau o ratou3 /eoi$ puta ratou ka ko te tawhiti VW anake
waewae. 8Mai te matakitaki ana Qussieu i te rua rakau wahi honi.? I roto i nga ng o
Dpallan*ani nga ovaries katoa 1ercurialis annua wairakau ka ko te tipu wahine kei
muri mai ki te tane tata$ iti ki te ko reira tetahi mea i a ia$ a kahore noa i te tawhiti nui
8 Treviranus$ Koiri. II. VJ: VJV?.
&a$ ko te hau whakamatauria ki te waiho i te pmotu whina i roto i te kikiritanga$
i taea te whakaaro ahakoa i whakamahia e kore te wai i te natura ki. &a$ i roto i te
meka$ ahakoa te tono o te wai te maua e te mau ,i,i ng$ o e korero matou i muri mai$
engari te hua kua kua reira taea ki te hinga i roto i +tahi w3 a rite kite tatou i roto i
te Am+rosinia i te ua kikiritanga e mahi i te whakakF spathe$ te hae hua i raro i te
nawe i te teitei tika hFkina e3 i roto i te -allisneria engari nga wai tupu i roto i e te tipu
i roto i te wahine i nga okana tane.Kia kite i$ kua tangohia te pnga o te wai i runga$ i
raro nei$ i roto i nga tohutohu pout me te whakapae i roto i te kereme. Ko te tukanga
i te -allis whakarato te kore huatanga ng he e he utu te tautooraa ki te tiki ki te
matau ana.
@Ko te spathe o Am+rosinia o. hoahoa hua kaipuke"ka tere i runga i te wai i roto i
te ptuki$ he wheao ki te spathe kahore hoki he poka iti$ kua wehea te spathe ki te
whi i runga$ me te untern nga ng pitihanga parirau"hua i ai untern he anake te
pito ki$ te runga te kura kkano kotahi. e kore e taea te whiwhi pollen te kore ki te
nawe$ i teie nei e ua rite ki raro$ me runga tetahi tanga o te whakakF ruma$ ka meinga
whakaarahia te hae tere ki te taumata o te nawe$ me tenei e taea peia ngongo.
@ 8Dchleiden$ Grund*. II. ;=W?
Te allis te he e tupu i roto i nga whanga$ me takere o te tonga (urope taru taru
makaka$ ki te ira tangata motuhake 8Oi5*ist?$ e ora ana a whakaritea tikanga o
pakiaka maha ki te whenua i te raro o nga wai. I roto i te wahine i noho i te puawai
tupu i runga i te roa$ te ,eia apB pkaitia e kakau$ engari muri hora$ kia te puawai
kauwhau i runga i te mata o te wai$ a kia taea e te kikiritanga i runga i te wai puta. I
muri i te kikiritanga pa$ tona kakau poroa ano m te whakatakoto i tana takahuri
tahuri ano ki tetahi ki tetahi. Kei te hoki mai tenei i te hua taitamariki ki te raro o te
wai$ me te kawe mai i te uri ki te paari i reira.
Ko te whanonga o te tipu tane i te kikiritanga o allisneria /ei i mua te tahi mea
,antasticall'$ a ka taea e kitea e koe i taua ng ara i roto i te mau papa2iraa hou
tamau. @Ko e puawai o te whakato tane$ e ai ta te reira$ he$ rite te roa rite tupu
tutakina e ratou i runga i horahorangia e poto i roto i te raro o te wai$ i te wa o te
paari$ engari$ engari tae noa atu i to ratou kakau$ manu ki runga ki te mata o te wai ki
runga$ peia ki runga ki Kei te te whakatuwhera koe i tetahi taha$ ka pollinate nga
puawai wahine$ ka meinga e ratou ki reira$ @8.utenrieth .ns. D. >=;? Kei te ara kF te
reira e tenei wehenga o puawai tane i te kakau e te angitu kaupapa tutu 8Goethe Ges.
mahi Ad .. D. == :>J?. ( ai ki nga ng thuratanga tata o nga kaitiaki i te kari huaota i
Mantua$ !aolo Aar1ieri$ engari ko te whanonga tturu o te whai ake neiE ko te takitahi
tane he take ausstre1enden tika$ e$ tae kotahi reira i te mata o te wai i tona pito i te
vier1l0tterige 8pea drei1l0tterige? puka spathe$ i roto i nei nga whekau uri tane
8ptawa? e noho ana piri ki te puoto krere. &a ptuki me te okana uri tupu$ riro iti
tapo2ii te reira i te tara3reira te wehea te reira i roto i te wha nga wahi$ me nga okana
uri$ ki nga mano o nga ngahoro ptuki$ wherahia ana e mnu i runga i te wai$ ka titiro
rite tawerewere ma hiriwa$ @tutava nei i muri i te tangata takitahi wahine ki te korero
me te whinga@. Ko tenei te putanga mai i te raro o te wai i te kaha puna o ona kehua
aukati su1sides$ a ka oroko i runga i te mata o te toru"whanga karauna i roto i nei te
ite nei tatou e toru tohu. Ko te tere i runga i te tawerewere wai tauhiuhi ratou
Dtaminalstau1 ki aua stigmas he wairakauE3 te mea ai i tenei$ ka te kakau trino o te
wahine e ,aaho2i mai i raro i te wai$ i te wahi inaianei nga purapura i roto i roto i te
capsule porotakaroa$ haere ki te pakari tahuti. 8Goethe Ges. Works. Ad. ==$ D :><? te
whakamaheretia @kaha$ me te tutava@ hiahia noa nga wahi tane i runga i te puawai
wahine ki te whai rokohanga i takoto noa i roto i te whakaaro o te kaimtakitaki. (
kore e whakaaro ahau me koe i ki tturu mau ,aaiteraa o te ora o te tipu i *u*udichten
te tahi mea ia ite mau parau ki a ia wairua.
.hakoa ki *erpicula !erticillata #.$ he e taka ana i roto i nga wai o te plantlets Te
Tai Kwhiti Indies ki tane motuhake$ whakaoti i te puawai tane$ ki te mea e whawhati
ratou ake tata$ i nga spathes tuwhera atu$ ka kauhoe ki te wahine$ ia nga tohutohu o
te"hoki takai puku$ me te puawai okioki. 8KoN1. Uorom.. T V;raa II$ :X;?
I mea te whai whi aunoa o te whakato ki te mahi kikiritanga te wahi e te tikanga o
te ara moku$$ pera me te tukanga tupu hua$ tetahi wahi i te tikanga o nga nekeneke
noa o nga whekau whakaputa uri.
[tahi puawai tika i reira te nawe i runga i kaihapai i te roa o te mea na nui i runga i
te 8maha e tautokona? pito ki taua kikiritanga mea taea$ nga pito ki tuwhera$ ka te
puawai tupu ano$ engari kei te tata ki te whawhati. &a ka Kei tata ki te nawe tino
whakawhanakehia nga pito ki tuwhera. .nake i muri i whawhati i te kaihapai i
atu. &a i %roteazeen, <ampanulazeen $ he maha %apilionazeen $ nga puawai
hermaphrodite o D'ngenesisten i 6ymphaea, .ypericum, Argemone, %apa!er,
%aeonia, 5enothera, 2mpatiens, 5cymum, Canna me +tahi atu8Treviranus$ Koiri. II.
V<I?
I roto i te tahi atu ng tipu$ neke nga whekau uri te tFmatanga tawhiti i te tupu o ng
whanga puawai tahi mmlie kia taea te kikiritanga.
Ko te kaupapa noa o nga whekau whakaputa uri Ko$ pera he tino maha nga ptawa$
e ta neke i te wa o te kikiritanga ki te pepe$ ringihia ki runga ki te tauhae o te pistil
ratou hae$ a ka hoki ki to ratou tranga. I roto i te w atu i te nuku pepe ki te ptawa3 i
roto i etahi$ kei te titiro e rua ki te amui ra. 8Whakatauritea .Moreover Treviranus$
Aiol. IlI. V;J . >W; Treviranus$ !h'siol. O. !lants II. V<J?
TFpoka ki te piha haapiiraa tuatahi$ i reira te nuku ki te ptawa i muri i te pepe
ngE otaota koi, opuntia, 'ritillaria %eraica, .yoscyamus aureus, %olygonum
orientale, Tamari3 gallica, gra!eolens ,uta me te chalepensis, ?ygophyllum 'a+ago,
*edum telephium me te refle3um $ Tropaeolum, Lilium super+um, Amaryllis
formosissima , %ancratium maritimum, %arnassia palustris, ur+anum /eum,
Agrimonia eupatoria $ momo rerek+ o ,anunculus a *crofularia, ,hus
tautetetete $ *a3ifraga tridactylites, *a3. muscoides, *a3. Aizoon, *a3. granulata,
*a3. cotyledon etc. Ko te piha haapiiraa tuarua$ e neke i te pistil ki te ptawa
koE 6igella sati!a, *ida Americana, %assiflora, Candollea, .ypericum $ 5enothera,
.i+iscus, Turnera ulmifolia etc. Te toru$ i reira thura tahi e wahiE &oerha!ia
diandra $ momo katoa o 1al!a, La!atera $ Althaea $ ko Alcea 8Treviranus?.
Ko nga ptawa o +tahi tipu kitea i roto i to ratou nekehanga ki te pepe i te raupapa
auauE I Lilium super+um, Amaryllis formosissima $ ko %ancratium maritimum huarahi
ketehae tetahi i muri i te nawe. I roto i te 'ritillaria persica ratou piko t+tahi ki te
kaihapai i roto i. I roto i te ,hus tautetetete tu e rua$ e toru nga ptawa i i te wa ano$
hei whakaahua i t+tahi porowhita hauwh$ me te kawe mai ratou pito ki tata rawa ki
te nawe. I roto i te *a3ifraga trydactylites, muscoides, Aizoon, granulata me
te cotyledon te honga e rua kakawaea i taha i te ritenga atu ki runga ki te nawe ki ia
atu$ a ka wherahia ana i muri i kua whakamararatia atu ai ratou i to ratou puehu$ ano$
ki te hanga ara mo +tahi atu. I roto i te %arnassia palustris $ nga wahi tane neke ki te
wahine i roto i te taua kia roto i ai wa te puehu purapura$ ara$ ka whakatata ratou ki te
nawe$ hohoro a i te wa e tango atu ratou i muri i te kikiritanga o te taua ano$ e toru i
roto i te kwae. I roto i te Tropaeolum $ tei runga i te ptawa tuatahi whakararo
kpiko i roto i te puawai oti tetahi i muri i te tahi atu ki te rangi$ me te whakaiti i muri
i maturuturu iho te ketehae tona puehu i te taupae$ ki raro ano ki te hanga tetahi atu
wahi.
/eoi$ ko te mtau atu ko ia tatou i te hua. @/e aha pea tonu nga uauatanga i roto i
te kikiritanga 8ta Treviranus?$ te hua$ ki te he mutunga kore anake i roto i te tono o
ratou moni$ e kore e he pono hoki. Tauira o te mahinga otaota$ e p+r ma hinga ranei$
i te tetahi o ratou Ko roto i te whakamahi$ m te hono ia ratou ake. &a ka pera
pinepine tatou i kite i te hae$ i heheu mai nei e tona hua me te tae$ i runga i te nawe$
kahore he te taea ki te tautuhi i te huarahi rnei kua kawea mai ki a ia e te e natura
reira @
@Titiro /ono ki -aleriana dioica tohu katoa i hipokina ki te hae e taea te kawea
anake i te hau e te ngrara rnei$. I roto i te Lilium 1artagon ptawa taonga me te
khua i muri i te whakatuwheratanga o te puawai tona whakangungu$ me te pakari.
ko te nawe kpiko tFtaha ka o te nekehia atu pito ki$ a ano$ @e ai ta Treviranus$@ ka
kite ahau i ia i roto i te :> puawai$ e ta whakawhanakehia i raro i oku kanohi$ nui te
hipoki ki te hae whero$ kahore he toku he ki te tautuhi i$ e kore ahau kia rite ki te
whakamahi i te tikanga take o te taiao titiro pepeke pukumahi$ a ka tiakina i te hau na
roto i to ratou tihokahoka te whakato. e taea ng kitenga e rite te kitea i roto i te
K5lreuter$ ko Dprengel. @
I tua atu i te whakaaro matua$ ki te kawe i te pa o te puawai puehu ki te nawe$ i
reira e hoki ng whakaaro Tuarua$ e ai haere mai ki te whakaaro i te kikiritanga$ maha
i runga i tino makona ahua ke i te whakaurunga i rawe ki raro i te hanga$ me te
tukanga ora o te tipu.
Ko te hae hae ranei$ ko$ opupu wai"ki tonu rawa iti$ e$ gelangend i runga i te tauhae
o te pistil$ te whakawhanake ki te ngongo roa miro"rite$ e tupu na roto i te roa o te
pistil i roto i ki te khao 8khao kkano?$ me te roto i tona ihirangi wai te h$ te
ansit*t roto marae i roto i taua ana$ wairakau. C te akoranga$ tenei e kore e taea te
mahi$ no te mea kua pakaru i te mirumiru hae kua$ kua tangata e whakakahoretia o
ona ihirangi wai. /oatu tenei ati e te whakap ki te houku i te hae e tahuri ki te u$ i te
hunga ki te pupuhi ia ratou$ a ki te pakaru purapura3 a e rua Oew$ me te ua$ rawa rite
ki te tranga tturu o maha ng tipu rwai tango i te mrea p+nei. Ki tenei kia pea e
tiakina e te he waterproo,ing$ paninga parikoriko o te hae o +tahi otaota3 mai e tatou i
roto i +tahi w o te wai noa$ no te mea kua kite toa kikiritanga whai whi whina3 ko
te nui rawa tetahi o nga tikanga ki te whakakore i te ati tenei anake. I +r atu w$ e
kore e taea te tiki ki te hae ati na roto i te puawai ng nekehanga a i roto i te tikanga e
tika ana ki te wai makuku ranei$ ranei$ whakaturia ake to ratou tupu ia au i.
&a kati maha ng tipu ratou karauna puawai$ ki te hiahia ana te reira ki te ua3 he
tokomaha ano hoki e i te po ki te karo i te tomairangi$ etahi atu whakapiko i te ahiahi
i te kia Alumenstielchen$ kia tahuri te mangai o te karauna ki raro. Ko te Whrangi
noa 8 2mpatiens noli ahau tangere ? huna noa i te po$ i ona puawai i raro i nga rau. I
roto i te puawai maha kua mahia e te kikiritanga i raro i te maru o te tuanui motuhake$
na te waina$ me nga momo Kapun*el$ nga puawai prerehua$ puawai ngutu$ momo
Kat'ptranthes
V?
etc.3 i roto i te tahi mau momo tipu$ te kikiritanga e wahi i kua i roto
i te puawai tupu e kore ano pakaru hei whakakapi$ *. A. nga puawai pere$ me te
puawai prerehua$ ranei te tupu i te taime o whawhati noa$ a ka mahia tenei mea
anake$ no te rangi maroke. ( kore i tino hoki hanga te tauiraa i roto i te tranga o te
puawai e te hau$ e noa tahi te ua$ e kore e taea g reira$ o nei whakaaturia UU Dprengel
i D. :X= tawai homai he whakaaro tFrama mai. Te g i otiia tokomaha makuku ki nga
wahi o roto rawa o nga puawai$ ( kF ana te kikiritanga te tikanga kore3 reira te na
apataki i regnerischte rangi ki runga ki e te kaimahi i roto i te korria o te hua$ me te
witi.
V?
.$ no te !ieces te waina$ me te momo Kapun*el 8 %hyteuma ? puka e p ana
ki o ratou tohutohu te puawai$ tenei paraikete3 i roto i te puawai prerehua
8 Leguminosae ?$ ng reira te haki 8 !e3illum ?3 i te #a1iatae 8 La+iatae ?$ te
ngutu o runga o te corolla$ i nga momo Kal'ptranthes o taupoki"hua puku$ me
+tahi atu 8Oe Uandolle$ Koiri. p.I> ::?


C whai /eoi$ ko nga tikanga e mahi i roto i +tahi tipu rwai ki te mahi i te
insemination i te whakarerenga o te wai.
Ko te WassernuR$ Trapa natans L $ tFnaku i te raro o te wai$ me te
whakawhanakehia i roto i te tamarikitanga i raro i tenei.3 engari ka tata te tino pokea
ana$ pera ( putapu te petiole ki te ptau$ puru ki te mirumiru. Tenei petioles
mirumiru"hua$ he whakatika$ he ahua o te rau taha na roto i te taha whakatata$ ka ara
te whakato ki te mata o te wai3 e puawai wahi i roto i te rangi$ a me te pai kia rite ki te
w pua kei runga$ kia kapi hoki nga mirumiru 8i raro i a1sorption o te hau? ano ki te
wai$ me te taka hoki ki te raro o te wai te whakato$ wosel1st$ e hopoi mai e ia tona uri
ki te pakari. 8Oecand. :: I<?
Ko te momo 7trikularia tahi whakahere noa ake whakarokiroki rawa he. &ga
pakiaka$ ranei$ kaua e tino tino 1ranched nga rau ngaro o enei te tipu$ me te ki te rota
ngongo iti porotaka 8 utricle ? nohoia$ e kua whakaratohia ki te ahua o te taupoki
turanga. I roto i te kuao 7trikularien e ki tonu enei korere i te hp+$ i te mea taimaha
ake i te wai$ a ka tutakina te whakato tonu i tenei kirikiri i te raro o te wai. Ki te tata
inaianei te w pua$ te whakato secretes rangi$ e g i roto i te ngongo$ me pei hoki i nga
hp+ i te ara o te taupoki te3 ka rite rawa te tipu i roto i tenei ara ki te rota o te
mirumiru e ki tonu i te rangi$ ka whakatika i te reira ta ake$ ka tere whakamutunga i
runga i te mata o te wai$ a ka kia whakamana i te pua i roto i tuwhera i te rangi. Ko te
takanga o te w pua$ tFmata ano te pakiaka$ te huna hoki hp+$ a ka tango i tenei i roto
i nga ngongo i te wahi o te rangiE ko te kupu$ ko te taimaha o te whakato$ te hinganga
o ki te raro o te wai$ a ka kawea a ratou purapura ki te wahi ano ki te paari$ kia te taua
horapa ano i ai. 8Oecand. II. I<?
I roto i te tahi atu ng tipu rwai$ tutuki te whakaaro kei te ngwari ake i roto i taua
e kore ratou e matomato$ kaua ki te ki te i to ratou kakau tae i te mata o te wai3 .
Kupu$ hei tauira$ te nuinga !otamogeton - momo$ te mints 8 1enthae ?$ (ggen wai
8 Carices aquaticae ?$ upoko matuku 8 *parganium ?$ me +tahi atu
Ka taea noa i raro i te wai i ng tipu tiakina$ engari ki te haere ki te wai i roto i te
mua o ia etahi kikiritanga.
Ko te tarutaru te moana 8 ?ostera marina .?$ mo te tauira$ i whakaritea e ona
pakiaka i te raro o te moana$ a e kore e taea te whakawhnui ake ,eunga ki te tae i te
mata o te wai3 engari te reira i !uanga ano i roto i te taiepa te whrangi 8 duplicature
de feuille ?$ i te mea pono tuwhera i runga i te taha$ engari he nui tetahi o te tipu tonu
a tae noa ki te rangi mahue$ kia roto i tenei ana kopakia ana ki te puawai puawai
wahine tane tika anake i te rangi$ e kore e karapotia e te wai.
I te crow,oot Water 8 ,anunculus aquaticus ?$ e$ ahakoa tino ngawhatanga i roto i te
rangi$ engari kei te ngwari whakakitea te pua ki te m5rea i te wai nui ki te kia ngaro$
tangohia te mo tenei whakatupatotanga take. Kitea Kamond a Aatard i roto i ng roto
kitea rawatia ake e tupu i te puawai o tenei tipu i ngaro i te putanga mai o te wai$
kahore he ngoikoretanga m te kikiritanga. Tei tenei i runga i te take i haere mai i te
hae i roto i te atatu ki te pito ki$ i te puta te puawai tonu$ ano he rangi kati$ me te
porohita$ kei roto pihi. .ugust de Dt /ilaire$ ko Uhoulant i runga i te tere te kopakopa
wai 8 Alisma natans ?$ me nga otaota puata 8 2llece+rum !erticillatum ? kite rite
ari. 8Oecand. II. I;?
/e whakaatu &o iti teleological pnga atu te tukanga kikiritanga o te tipu ano hoki
i te purapura mo reira i runga i te tiaki o te natura$ ki te mau ratou take o te tipu tonu
gehends wairua$ ka rite ki mrama puta reira3 ahakoa e kore e taea ki te mana2o o te
tipu e p ana ano nga mehua tangohia i roto i tenei$ te nuinga pera tika$ ake i te hunga
e p i te tukanga kikiritanga.
@( kore Tatau@ ta .utenrieth 8whakaaro o te natura$ me te ora wairua p >=<?$ @te
wangawanga o maha whngote$ me nga manu$ nga tamariki$ me e kore kotahi ratou
to ratou awhina ki te pei atu i a ratou ano$ puta$ kei$ ki te katoa i roto i te kotahi te
wahi huihui noho ana$ i te kai whakamutunga thri,t'$ ki nei i te tangata peu e tona
hara pera maha mamae mo whakahau katoa$ kia rite ki te capsule dehiscent o !aka
kwhai !keh$ nga 2mpatiens noli ahau tangere L .$ te mea ki te tatau e te tikanga e
maka i nga purapura i waho$ ranei rite te ahua pkaha o te tohu$ i whakaratohia etahi
o nga purapura i roto i te tikanga ki te kararehe rangitahi ki te whakairi koe$ a kia mau
e te hunga i roto i te tawhiti$ te hanganga maha a te huruhuru karauna o purapura
maha ki te hau$ e aore kia kawea atu$ ka marara$ e whakaaro i mahino. @
Kei te whiwhi tenei parau pnga$ ka kite tatou i pehea i roto i te wahi he whiti ki te
whi tino motuhake te pai pea o te purapura ng huatanga$ e taea te whakaaro hoki
puta$ e kaua te rai i te tiriti o te purapura$ a ka mahi ki taua rite taua i roto i te tata ki
te matatu matua$ ka whakaritea. /e tauira i konei toi hoatu te Mangle1aum.
Ko te Mangle1aum$ L ,izophora .$ tupu i nga mangai o nga awa o (rdstrichs wera$
me te takutai moana ppaku$ engari anake i roto i te paru$ me te t+tahi hipoki ki te te
tai i te wai tote pera tae noa ki te taua. Taea e te purapura e kore hohonu i roto i ki te
moana$ ano tonu ki te momoho uta3 na kei te inaianei kua whakapumautia ratou i to
ratou tupu mo tonu i reira ki te mahora i u$ haere ana ratou i te rakau whaea i reira$ a
no reira ano hoki te oneone rite pai$ kia rite ki puta mo tenei$ ka taea e e mahara. I te
raro o te hua o tenei puawai rakau i roto i te meka ta hua he ktuhi tuwhera kau
kikokiko$ he uri me te mea ki te wahi tuwhera whakangahau i runga i enei ake puta
ta ki te awhina o te take. Ko te tata porotakaroa$ muri e p ana ki :
:
d
>
inihi nekehia
atu nga purapura ake me te ake o tenei whenua te kakau roa. Ko te purapura iho he
terete me te whakamutunga :W inihi te roa$ me haere tona mutunga ,ree nui me te
taimaha$ engari mutu ake i reira ki te matamata p,riemen,5rmigen. Kei, tautau pout
iho i te rakau ia3 i te wa ano$ engari ko tona hononga ki te i horahorangia e tonu e
mhorahora ana$ a ka i muri ia ia taka atu i tenei. &a tona pakeke ia inaianei tomo ki
te awhina o tona matamata p,riemen,5rmigen piri ki tetahi inch hohonu$ me te noho i
roto i te tika taua o ia i roto i te whenua wiwi. Ctiia i tangohia e ia ki tona
whakangungu i runga i te rakau$ tupu i roto i tona anga$ ka whakawhanakehia k+ he
pakiaka nui tata te tau katoa. &a e taea tata tonu mau ano ia i runga i ki. Te kitenga o
Qac6uin waewae hinga V"; o te wai hohonu ano i runga i te patunga witi$ me te ka tu
ake i roto i tenei aua purapura ratou$ a ka kitea e ia i roto i taua hohonu e$ i hutia ka
pihi ake ano ki rakau. 8Oict. C DU. &at. T. %I. Mea. Ki*ophora$ VI<?
I muri DchG1lers ,akao,o nga purapura o te tipu rwai he te nuinga taimaha ake i te
wai$ haere mai na i te hinga i roto i o te take$ i runga i te tika whenua te wahi e taea e
ratou whakarau$ ia purapura o te nuinga o nga rakau roroa he mm$ na ka i runga i
ng mata wai hinga$ te kauhoe me te kia whangaia e te hau$ o nianei hoki ki te uta
ptata. 8Kastner !ewa. %. ;>X?
Tupu i hipokina haumaru ake te witi rite tauhiuhia noa i runga i te mata ki te
whenua. I roto i te whakaaro ki te natura tenei i nga purapura o te mohoao rere /a1er
8ranei A!ena fatua L .? e whai ake nei prere. Ko te awns ona e whakaotia me te mea i
te koki i roto i te waenganui$ hawhe tahuri ano he taura$ hawhe tika. Ko te Dame riro
mai maoa me te maroke$ na te wahi o raro o tenei awn he tino h'groscopic. Maku ka
huri ki runga ki ano$ a reira t+tahi ko te purapura i runga i te matamata o tona
mutunga raro$ me te awn ki te tukunga ano ki te takoto ki raro atu$ no te mea te muri
nei i roto i tona .u,drehung tika totoro ano. &a hanga te witi e tika ana i te taahiraa i
te taime hoP i runga i$ no te mea i te ahunga o nga makawe i runga i te witi$ me nga
tarakina pai$ he Kiriata Fort anake i roto i te kotahi te ahunga$ ki te kore e
whakaratohia ana ki te pito awn$ ka taea te awn$ engari e kore e he retrogression . I
roto i te tauutuutu ua$ me te reentr' o ngokingoki tauraki ki runga ki tenei momo o te
rere /a1er i runga i nga eka a tawhio noa$ a tae noa haere ia i raro i te kakau witi
peipei o te whenua ranei i te wahi e kore ia e ahei te haere mai i runga i$ tena ko tenei
kua hipokina e hoki i tenei pikipiki ki te whakarau. 8!lant !naha o #innaeus %II.
;Vrd?
( kore tatou e wareware i homai te mea kua konei$ anake takitahi tauira i ng whi
rerek+ o te tipu ora he wahi i te tikanga o te parau tumu whakaaro mea tino patu noa
mo to tatou matauranga tikanga. /iahia a taea e tatou i te mataara i te ora te tipu i
runga i ng taha katoa$ i roto i ona krero katoa$ rerenga ketanga tatou e ite i te
papnga pai taua wahi katoa$ ka kitea e te huinga o nga whakaaro wairua"whakaaro
katoa noa atu ,aahiahia atu e nehenehe ia tatou tetahi o nga krero titiro ai ratou.
.II. -haatria te 'haato mo te ararehe.
Whakaarahia te whakahe teE e kore e taea te wairua tae iho i te kingitanga kararehe
i roto i te rangatiratanga te tipu$ no te mea e taea e kite kua ratou i te kingitanga
huawhenua ta tineia i roto i te heke mai o te rangatiratanga$ me te kararehe kei hua
rangirua i roto i te takiw o te whakamutunga. Tu te rangatiratanga whakato i te katoa
i hohonu iho i te kingitanga kararehe3 engari kua nui te kahore atu o te wairua o nga
kararehe i raro$ na tetahi e noho ana hoki noa raro hua tu atu whiriwhiri atu i noa
tetahi mea.
!ol'ps *. A. kua hua hawhe"whakato"rite. &oho koe$ i te iti rawa te nuinga$ me te
kakau mau i runga i te whenua$ pana manga$ wana$ puawai$ me +tahi atu rite etahi
ngali kerekere$ me apa$ engari tae noa ki a ratou i nga tohu o te hkoritangaH Taea
tenei tonu na neke$ kararehe ngohengohe tino tpiri i te pouri$ toenga murk' o wairua
ki a koutou inaianei$ me pehea e nga otaota kaki rawa mr ake tiki i te tahi mea o te$
pera ki te korero$ kkano anake pol'ps. I roto i nga mea o raro reira he rawa$ he
torutoru$ i reira tohe kotahi tenei ra$ ahakoa ratou i roto i nga kararehe otaota rnei
e
:?
3 a tenei hngai ana ki te tautohe$ ahakoa ki te kitea tohu o te wairua i roto ia ratou
kahore ranei3 na rangirua te enei phua kei konei. Ki te koe i na e ruarua ranei te
wairua$ i te wahi rerek+ tonu te whakatau i waenganui i te kararehe$ me te whakato$
kore$ e te mea kahore he wairua$ ki te wahi i te whakatau tonu$ kua hanga ki te
whakato.
:?
Ko +tahi o +nei mea i roto i etahi atu o nga Aolvocinen$ Klosterinen$
Aa*illarien$ e ng (hren1erg i roto i nga in,usoria$ e whakaahua$ ia v. Die1old
8c,. .nat. I. <? i roto i te ng whakato kingitanga$ engari (ckhard 8Wiegm
!ewa. .$ :I;X /. V? e whakarite ,aahou te in,usoria. I roto i ng$ i runga i te
Aa*illarien 8aua diatoms$ desmids? he nui totohe me te !aremata. Die1old$
Kiit*ing$ #ink$ Mohl$ 7nger$ Morren$ Ou^ardin$ Me'en whakaaro ratou
huawhenua$ (hren1erg$ (ckhard$ Focke$ Uorda hoki kararehe. 8Wiegm. !ewa.
:IV<. II. :I;Vrd >; II. V<>? hoki kia 7a haamaramarama o Klosterinen i te
Me'en$ Morren$ Ou^ardin i roto i +tahi atu huawhenua. Waihoki$ i nga
whakaaro o nga naturalists runga i kararehe huawhenua ranei te hua o te mea
tae o te hukarere whero e rave rahi mau taime 8( ai ki a 7nger$ ko (hren1erg
eg ,epaki huawhenua.$ 8I muri i Aoigt$ ko Me'en kararehe?. Te Cs*illatorien
kia o (hren1erg$ Me'en$ tua atu i \tahi$ ki te pGkohu $ tatau e te 7nger ki te
kararehe. roto i whakapaia e hoki te whakamutunga Dchleiden. arious mea$ e
kua kiia i roto i nga pol'ps no te mea o to ratou ihirangi kotakota$ ara
Uorallina$ a te e p ana GalaNaura$ /alimedea$ 7dotea$ aceta1ulum$ Melo1esia$
me +tahi atu kua Kiit*ing Qania 8.nat. d. Tange p.I? ta1ulahia i rite rimurimu$ a
ka mahue te reira pohewa ranei nga sponges o kararehe huawhenua ranei hua.
!ngia I roto i te sponges$ ko Dpongillen te maha ,luctuated te kore. Dpongillen
te tino Kia o Ou^ardin$ ko #aurent ki kararehe o Qohnston$ ko /ogg 8Wiegm
!ewa II :IVJ :J< :I;: ;:: II ....? 8:IVJ rite ki IIE ... :I;: :J< II ;WJ II VXV$
:I;V? m ng tipu 7a ,aataa. Kia tirohia te millipore i te hononga$ me te
Alainville m ng kwae pararopi o pkawa waro o kotakota$ tohutoro runga i
roto i te rangatiratanga kohuke$ korerotia e te (hren1erg$ ko #amarck mo
*ooph'tes$ o Kapp$ ko !iripai mo te tipu. 8Wiegm. !ewa. I. VI< :IV<?


&a$ he mea noa nui ki te tango i tenei tautohe rite te$ ka huri te reira i katoa i runga
i te taha ki te ritenga atu.
/e aha e homai ki a matou i te tuatahi tika$ me te tuatahi$ i roto i nga pol'ps$
in,usoria$ tua atu i \tahi$"ka karanga na paruparu nga$ engari noa ki te kitea waiwai
tika ohie kararehe tohu rukahu o wairua4 (ngari o phua i roto i te pouri$ toenga
murk' o wairua e kite anake i ahau i te huru o te k+mu mm$ me te titorehanga o te
taua ki a ratou. Ko te suscepti1ilit' nui o enei kararehe raro no te whakaohooho
rerek+$ te mahara mrama$ e to ratou mo te liveliness me te u ano hoki o to ratou
nekehanga$ te ahunga tauwhiti e hoatu ana e ratou te taua ki etahi take$ te take kia
kite a huru o te noho$ te hiahia whakatakotoria ki ana i ng0 mahinga ,arerei ratou i
roto i o ratou tikanga tturu o te ora$ i te pakanga i roto i te i whati ratou ratou$ korero
tenei katoa ki te tino papS$ puhoi$ i roto i te hua warea o te ora tonu hawhe i runga"te
mka te ora hinengaro i te taua.
Kite tatou i nga ari ,au,aa o pol'ps anake tata ki$ a kia whakakitea e te mahne kitea
o tona wairua$ i roto i te meka$ tei anake i runga i te tino mahne o whakaaro ratou.
Ki te pa ki te .rmpol'p maro 8/'dra?$ ranei$ ki te wai i roto i te nei t ana reira$
ngaueue ana$ a ka neke ia pa whakarere haere te kapia iti3 tino he tohu te ttohutanga
ngahau. /aere ia ki te marama$ a ka whakarato koe i te karaihe ki te pol'ps maha i
roto i$ e kite ana i tetahi i muri i te tahi wa whakawhirinaki katoa i runga i te taha
marama. &a e mehrerlei i hohoro te pol'p. Ko ia tino apo$ ka hopu ngakau nui a
tawhio noa m te taonga me ona kwai$ a maha tautohe e rua pol'ps e p ana ki te
taua. Te hunga he hiahia ngahau phua. ( kimi ia a titore rawa takoto i waenganui i
tona kai i te pai tika kai kararehe$ te tipu kai whakakahore3 hanga i raro i te kai
kararehe ia rerek+tanga i te kore tango ng pol'ps o te taua momo$ ara ki te hemokai
e koe ki a ia$ ka pata tenei ki maro ona ringa$ i te e ia mea i pai ki te kai ia i te pa
tuatahi. ( whakaatu ana t+nei mrama matau 8Trem1le'?.
.ra$ no te pea kahore atu he aha ta koutou i muri i nga pol'ps katoa i tua atu i te
oranga o te hiahia taikaha hua whakangungua$4 &ekehanga te wairua katoa o te
k+mu taua a tawhio noa tenei hiahia taikaha utu i te ara poto. Ko e taea e mana2o
titorehanga$ me hiahia te tino nanakia$ me tino pkeke$ a te tapatahi o te k+mu$ i roto i
te nei e ratou i mohio ki$ e whangai ana ki te atawhai i to ratou kaha me te
,aaotiraa. Titiro e koe anake ki te mm me te crudest te iwi. ( to ratou hiahia iti tutu
me te whakatakotoria rite te ritenga tino me te mtauranga4!ouri tino e taea karanga
e koe i taua ora wairua$ na tae noa ki te ngaro i te marama o runga o te take. Ko e taea
te marama o te aronga e tahu na kanapa i roto i tona hua rite ki te marama o runga o
te take$ p+r i te ngako te kaitahu rite kanapa rite (tera3 a ka marama te marama e tu
ana iti te ruma iti$ ki runga nei i toro reira$ noa na oraora.
/e aha te mea pono o pol'ps$ ano pono o in,usoria$ tae noa ki tatou i$ i roto i to
ratou itinga$ te ara ano o te ora e taea te whai. Katou te tahi mau taime whakaatu i te
nekehanga liveliest ki phua katoa o ar1itrariness kararehe3 a ki te kahore te katoa e
pena ia hauhau tonu$ na reira kei hoki sloths i roto i nga akomanga teitei o te
kararehe$ a ka taea e$ tei ,aaitehia i mua$ ara i roto i te take nekehanga waho e kore e
rapu anake te paearu mo te vi1ranc' o mure i roto.
Ko te whenua noa$ na ngwari ata ki runga ki rohe etahi$ hono te ora wairua
ngwari me te ake titorehanga o enei mea o raro ki te ratou whakahaere tinana
ohie. Kua haere atu &ature i te tangata ki te kararehe i raro i te tauine nui i roto i
tenei3 otiia e kore e tika ng tauinetia te kaha$ me te mrama$ engari ko te
pauautanga$ te nui$ me te hiranga o te ora i te pae varua$ e te haere atu i konei. (
kore e rua e puputuu rite te tupu te reira i roto i te tautohetohe tetahi i runga.
I roto i te te ara 8tika anake i matau? ka taea e te kaiao tango rite mFhini$ engari nei$
p+r whakaputa i to tatou mFhini horihori$ te mana ki o ratou Filio2i i roto ano$ a ka
tahi te hanga$ p+r i te whakamahi me te mahara$ tomo ki mana2o na roto i te$ tuu mo
nga ratonga autaki o te wairua o waho ki a ratou$ te tikanga mo te ratonga hngai te i
roto. .no$ ka whakakite ratou i ng wehenga rite nui pauautanga iti ranei rite to
tatou mFhini$ a$ kia rite koia ano te take$ makona ano ratou uaua ake ohie rnei$
take. &a pania te mFhini kawhe mm ratou kawhe$ engari tonu rite ki te pai kia rite
ki te press tere mahi tona mahi t uaua. . e ahau whakaaro ki te mea tetahi o to tatou
mFhini i te reira haepapa$ tino arahina e te mana no maua ake$ me te ki tona mahara
ake$ ara i te mFhini kawhe e pera pai mohio ana ratou mahi kia$ ki te mana2o tomo ki
te press tere. ( kore te decisiveness intension ranei$ ka karanga anake te mea ko te
taumata o te mahara$ e kia raro3 ki te te mutunga noa$ e karanga ana$ he raro
n1erschauung. Ka rite ki ai tatou i whakaaro i konei pai ki a matou inaianei$ ka
indisputa1l' tino te reira i roto i te rauropi. Ki te pauautanga nui haere o te
whakahaere$ e kore e te iri i te nui te whakanui ake i te kaha me te ,aaotiraa o te
mahara. Tupu i roto i nga whanaunga rauangi whakahaere ki te tpiri whanaunga$ ka
whanaunga teitei ki raro e ngaro i roto i te whakahaere noa$ a no te mea kei te ngaro
ratou$ hapa hoki te mhiotanga ki te rave i te reira. Ko e taea te mahara o nga ng
hononga mm me te i raro kia na mataara$ maia$ kaha$ i whiriwhiri rite te runga$
pera ngwari i whakaritea$ me te ngahau3 no te mea pau te kaha tetahi pauautanga$ a
te wahi riro a reira mo te organic$ ka ngaro ano ratou mo te ira tangata.
&a ka whakaturia$ i tino mm ake te whakarite nga otaota rite ki pol'ps me te
in,usoria$ na e tonu e kore e waiho take here$ to ratou wairua hoki iti ara$ me te ora ki
te pupuri i tenei kia rite ki nga kararehe ratou$ e whakaatu ana ara ia ia$ me te ora
nui. Te reira whakamatau noa mo te hua noa ohie a raro o te ora o ratou wairua.
Ko tenei$ e kore e taea noa te uru e nga otaota tino whakawhanakehia he mm ki
te whakarite i atu i nga kararehe mm$ ko te kupu katoa te kingitanga tipu i roto i
teie aamu e tu i raro i te kingitanga kararehe$ ahakoa$ i te me te nui whakaaro$ e noho
i tenei hononga i waenganui i te ao e rua tika whakaratohia e wahi i roto i te
rangatiratanga huawhenua$ kua ahu whakamua te whakahaere ki te tangle p+r i roto i
nga akomanga teitei o te kingitanga kararehe. /eoi$ i roto i tetahi take$ e whakatika te
rangatiratanga te tipu rite te rangatiratanga kararehe o te ao takawaenga rangirua$ te
wahi e kore e tino mohio ki a koutou$ ki te manu whakato ranei$ ano ki tangles nui$ a
na e kore tenei e taea e te whakamrama i tua atu i te mutunga e te nui haere o te
whanaketanga tangle organic o mahi hinengaro$ nui atu i roto mai i te 1asileia
takawaenga i te totohutanga atu o te kingitanga te tipu$ engari i te mea ano ka$ aranga
i muri atu i te ahunga.
&ei tae mai te kitea e whai ake nei ki te whina iE I muri i hua undou1ted o te
arowhenua i runga i nga noke parawae te ao$ me te mtaitai i roto i te ao i atu pea mai
rite amphi1ians$ tenei$ kaua ki te manu$ me te kararehe$ nui atu tenei i to te tangata$ i
roto i te poto$ ko reira$ i runga i te katoa$ whakaaro te hanganga o te piha kararehe
raro whakanohoia tetahi o ia teitei mua$ a he pono pea ki nga mano maha o nga
tau. !uta roto i te kingitanga te tipu i runga i te katoa$ he ahunga whakamua rite o te
orokohanga i raro ki ng rp rangatira teitei. &a ki te mea he noa te kingitanga te
tipu i roto i te rangatiratanga kararehe$ e whai tetahi ki te amo i tika e te kingitanga
huawhenua$ i te me te nui whakaaro$ pau mua ki te kingitanga kararehe.Ko tetahi mea
i nui atu etahi atu e kore e te take tenei3 kaua$ nga hua katoa o Geolog' whakakotahi
te tikanga e kore ko te kingitanga tipu i roto i tetahi take i mua i te rangatiratanga
kararehe ki reira3 kaua$ tetahi i taea e ruarua ranei e kore ai e hanga i te reira i muri
mai. Ko te pea te nuinga ko to ratou putanga tukutahi. Ko nga otaota o raro i hanga ki
te kararehe o raro ki te tLmatanga Uommunit' o te organic hanganga$ a ki reira ka
whakatika te taua i roto i te teianei e rua. I rite ia te reira i teie nei i roto i te
rangatiratanga kararehe$ ki te ine i te teitei tonu te pauautanga i roto puta noa i
kawea mai teitei3 engari ko te teitei mrahi ki te i kawea e ia te reira i roto i te
rangatiratanga huawhenua$ engari he tawhiti ki runga ake i te i raro i roto i te
rangatiratanga kararehe. .$ ki te noho tonu te rangatiratanga te tipu i te taumata o te
whanaketanga o te katoa i roto i te nama$ kua riro te reira rerek+ o te taonga
whanaketanga waho puta noa i te mua.
Ka tautuhi i nga otaota rite mr$ te tinana maro ngohengohe$ pol'ps turanga
whakaritea ki te$ nga oro tino nui ki a ia ngoikoretanga3 engari ka taea e a me
whakarato e koe taua mea ki te mana nui rerek+. Ko te pol'ps 8rawa h'dras? he
ngawari$ tata kkahu putanga tini$ i roto i te nei anake te tuaki tupato taku whakaware
+tahi wehenga o ng huatanga organic kitea nga otaota teitei wehea i roto i te papai$
me te ateate i roto i ng ptau me ng korere hua rerek+ me te mahi$ i whaona ki he
inu e rere$ a ka peia rau na marama$ me pakiaka mo te kai$ pera me na te pol'p hora
ringa$ anake nui whnui$ me te ahu atu. " Kaua kua puta rite ki ia hei a1surdit' i te
tFmatanga reira$ no te te 1ao1a1 me ona mano o nga tau o te tau$ i tona tupu rahi i roto
i te ktua me te manga$ a te i waho rawa rite taonga$ ko te tu ano he kautanga "tupato
o ona wahi o raro rawa i runga i te arawhata o te mea atu i te in,usoria piti,ull' iti$
raw i hanga i te pol'p Kohen te tinier tonu ranei$ na whakaritea noa$ e rewa ki te pae i
muri i te wa poto ano$ i nei 7a tika anake hanga reira4 " /ere te in,usoria iti i tonu he
punuatuna$ me te rakau nui rawa kahore3 e kore$ kua engari i tetahi ipuipu i roto i te
rakau$ e arata2i te wai i te raro ake$ i roto i te tikanga i te ,au,aa o taua wh+kau4 Ko te
rakau 1ao1a1 ko he okana nui$ /eoi$ ko te iti rawa in,usoria te whio. . kia kua hanga
na unspeaka1l' atu kaha ki te papatipu kaha$ me te whakahaere i te hua o te haha te
rite ki te oranga mteaki4 Me p+hea te ki te whiwhi i reira i te akakoromaki teleolog'
whaitake4 Kanei ka mea konei e ratouE he pai tonu te rakau 1ao1a1 mo nga
makimaki4 Kia e pera ano te tamata i te mea e !eter te (kalesia$ e he pai hoki nga
kukupa e noho ki runga ki a ratou. Whakaaro ahau e p ana ki korerotia e tenei i roto
i ng whanga o mua kua nui.
Fele e hoki mai k+ koutou e p ana ki e hiahia ana ki te whakarite i nga mea organic
i muri i te aronuinga parakore o te arapiki3 ehara i te mea i roto i te rangatiratanga
kararehe mo ia$ e kore te mea i roto i te rangatiratanga huawhenua mo ia3 engari i
reira ano hoki tetahi i tetahi e kore i roto i te tranga o te tipu me te kararehe
kingitanga. Ko te w o te tiketike o te oranga waro i roto i te p ana ki tetahi atu$ he i
roto i te whnui$ he marama kaua a rangirua$ ka he pea$ ki te kitea ahakoa taua reira i
muri i te nuinga o ng hononga$ i muri i nei kia whanganga tetahi i te tiketike o te
mea i hanga ki runga ki te atu$ nga kararehe /e toharite i runga i nga otaota$ engari e
kore e reira tonu ng hononga katoa$ heoi he tika i waenganui i kararehe me ng tipu
katoa. Ko te nounou katoa e ki nga otaota reira noa iti ker+me kua wairua atu ara te
iti"takoto kararehe no te mea he noa i hohonu iho i tenei ratou$ priori ratou turanga
katoa ngaro tenei Ture. Mohio ka waiho ratou ara raro i roto i te tahi mau tikanga$
engari i roto i te rtou +r atu indisputa1l' ano nui teiteiE pono$ e nehenehe tetahi mea
e ia nei organic he ki runga ake i tetahi atu i roto i tetahi tikanga pai. Ko te huatanga
o tana mtauranga$ ko tika te$ tetahi ahua o te whakaaro ki tenei ahua te tikanga te
tapatahi tino$ e te nuinga e taea tae tika3 tena ko tenei nga instincts$ me kare "roto o
te natura tenei e hoki ki te ohauru ki tenei pito$ ki te hiahia o tona tupuraa$ te mamae i
roto i tona mairi$ te hiahia ki te hei ki tana paetae$ whakaturia ake te tapatahi tino$ e
tino tika$ te kore e waiho te whakaaro katoa o te k+mu$ he matapo me te turi. " Mai i
t+nei w o te tirohanga$ i to tatou ngohengohe e taea noa te tino nui$ e kore e tino he
gradation whnui o taata e whakaturia ake$ e taea e nga he i te matenga o te raupapa
motuhake o ng whanga$ e hoatu tangohia tona whakaaro motuhake ki te tino kanohi
ranei. &a tino e taea te wehewehe e koe i waenganui i te nui uara o te mutu ratou
ranei3 engari rite ano hoki tenei ki paearu ng. /eoi$ ka taea e tetahi tamata ki engari
ki te whai i te tahi mea e te Uross ki te whakaturia ake tetahi raupapa o ng whanga i
muri i te tpaetanga o te rahi i runga i te tino o te whakaaro$ a tenei hngai ana ki te
tono i runga$ me te whakaritenga mua taketake huatanga o nui ranei iti te whai whi
o te whakahaere e p ana ki pea tahi . /e kia mea nei$ i roto i hono ki ng ptake
maha$ i te taua wa$ he whnui ake$ ki te whakatau i t+nei te whnuitanga o ng take e
nehenehe te inaianei me mamae i te tupuraa motuhake$ me te tonu ia whakaaro i te
taha o te Mit1erGcksichtigung te toenga o te rhuitanga. I te katoa te aroha i taua mea
inaianei pea tapatahi$ i roto i te ,aatura i ki i te tangata takitahi$ engari mo taua take
tino na wera rite tia taata nei i ki te makona i te take anake pai ranei takitahi. Ko te
tauira pai$ ko te rite te tangata i roto i nei$ ko reira haumaru motu ke i runga i te
tupuraa e hono ana o rite maha take i te wa ano$ ka tenei ano hoki e taea te tutuki i
roto i te pai. /eoi$ ia e kore e pera nohopuku waewae$ he kanohi e kore na koi$ e kore
e rite ki pmau matikuku rite maha kararehe$ ko te pera iti e e ia$ ano he katoa$ me te
mahi autaki i muri ki te krero kahakore rite nga kararehe$ te huinga anake o katoa o
tenei e ia i roto i te taipitopito me te tika iho. C akoranga$ te nuinga hoki i runga i te
tikanga o tona poto3 engari ko te whakahaere hinengaro tei nga wahi katoa me te
tinana. Ko te he kahore ke atu parau tumu.
&a$ ko te hoki e taea muri e kore e te nui3 hei tikanga$ me te whakarite tetahi ki
tetahi$ mai taunga maha ng whanga whakaaro$ etahi atu whai whi atu ki tetahi ki
tetahi$ me te taipitopito i roto i te tupuraa o te whakaaro i muri i ona taime katoa e
nehenehe ohie i te auraa atu whnui atu taua$ pera ki te korero$ anake hui tino sketch'
e rave rahi mau opuaraa. &a i muri i noho tonu i te mana2o ohie katoa o te teitei
gradation unad06uat ki te tohu i te hononga matatini i roto i ai nga rauropi e ki ia
atu. . me pehea hoki tenei w m te whakarite i te taua e ngana ki te whakamahi i te
otaota taea te whakaturia e kore rawa pai ki nga kararehe3 a tae noa ki te mea i te
take$ engari anake te titorehanga raro$ otiia e kore e taea te wairua reira whakatikaia
ratou.
C te akoranga$ ki te ka te rerek+tanga i roto i te hkoritanga i waenganui i kararehe$
me te whakato riro$ a nga mea e rave rahi o te kakarauritanga arahina raruraru rawa te
mea i e koe ki a ratou e tmanakohia ana ki te kararehe$ me te tipu$ riro an he
kwiringa ranei te tahuri i hanga e ia i mua atu pinepine$ ngaro. I mua maha te wairua
8ar1itrariness$ sensation? ara unuhia ano he di,,erentiator i waenganui i kararehe$ me
te whakato ki ng$ i waho te taea ki te tino tango i te rerek+ whakatau e p ana ki te
oraraa oraraa"kore ranei o te wairua me te tohu o waho$ ko tona cogenc' tei ano
anake i runga i te huru i e anake ( waituhi nga kararehe. Ko e pera pai waituhi nga
otaota i to nga kararehe$ ka pera taka atu hoki te wehe$ p+nei i te katoa.
Ko inaianei$ engari ano hoki e kore e rite ki te nui o te pnga atu e taea e taea$ mau
i waenganui i te kararehe$ me te whakato kingitanga he arai tino$ e hiahia ana ki te
hanga mea rukahu katoa i roto ranei i tua atu e arai tenei$ kia rite ki mua i te take. Ko
te weriweri tuakiri$ e te patu$ ahakoa kararehe he whakato$ he maha riro reira$ tarona
ana ia ia totohe ana anake i runga i te huru i te mahi i te reira i te taua wa ki te oraraa
oraraa"kore o te puna whinga o te riri ranei. Kiro tenei huru$ na noa mau tonu te
pnga 0uRerlichere ki te riro mo te rerek+tanga whakarp o kararehe$ me whakato
ana ng huatanga koiora ia i roto i te huatanga totoka3 he aha te hononga e koe kia
haere tino i rere ke te tFmatanga ker+me$ ki te mahara te papS ore o te whakarp
katoa !rin*ipe kua i roto i ia o e rua ng whanga waro hoki ratou$ ka kite i tetahi
take he aha e kore e tenei papS ore tukuna i runga i tetahi$ i ao ki te atu. Cia mau$
/eoi$ kua mutu te take tenei katoa ki te te tFariari$ ka tukua mai ki a matou i nga
otaota rite ki nga kararehe wairua. Ka rite hoki ki te roa rite kore ko te take tenei$ i
taea e pono ite koe i te rerek+tanga i waenga i te hkoritanga me te &icht1eseelung
me korero i roto i roto i te whi koiora i te e rite ana a Trongo o ng rerek+tanga$ te
tukua e te kahore he piriti.
Whakaaro ahau e tonu hei reira noho ki tetahi whnuitanga$ he aha$ me te nui e
hiahia ana koe ki te takoto i runga i nga mea o te (mpire waenga i runga i te tetahi
taha ranei$ o te tahi atu. &a ka te te noho iti rawa tango te wahi$ ka tFmata te
naturalists o te kararehe$ me te kupu te tipu$ te peratia me ratou kua i hanga i roto i te
whakamahi ngahau o te reo$ a ka ki te whakatika i anake te papS ore whakawakia3 te
kore e mea katoa te noho i konei3 engari he konei whakaatu e ia i te whakamutunga e
kore e mawhiti i te ar1itrariness. &o roto i te oraraa$ ko aua kupu i hangaia m t+tahi
te puta ng huatanga tahi kahore he tino tohu o tenei matatini$ me te whakatau i
runga i te huatanga nui$ te nuinga i nga kararehe teitei$ me te tipu kua
whakaaro. Ctiia ki te$ i te mea he te take$ ki etahi hinga motu ke i nga huatanga o
enei compleNes i roto i waenganui i Kich$ me te ngawari i roto i te huarahi$ tetahi
wahi ki te uru me te tukuna ki ia atu tFmata rawa$ pera ko te whakatau e p ana ki nei
ng nei ranei kita matatini o ng huatanga ponana tata ano ka hoatu hoki te pai rawa
o te ingoa me te tranga i roto ranei i tua atu i te arai e hiahiatia ana i waenga i te
kararehe$ me te whakato$ kahore e tika i roto i te hua o nga mea ranei te Ge1rauche
te reo$ engari ke i roto i te whakawa tuakiri o te ptaiao$ ranei te ahunga ia hiahia ki te
hoatu i tana parau tumu whakarp noho$ a ano hoki +tahi atu ko te kore e ki te e
here. &a te aha e hiahia ana ia ki te whiriwhiri i rite ki te huatanga matua P$ he aha te
matatini o ng huatanga e hiahia ana ki te whiriwhiri i ia$ a ka pehea o wna puta ke
ai reira puta i roto i te ^uNtaposition ki nga taumata teitei o te tipu$ me te kararehe$
tonu e tupu te reira i roto i nga kingitanga rohe rnei$ take rangirua me te rangirua
tonu$ i reira ara te huatanga takitahi te hopoia ka tFmata ki te ruarua.
!uta rua matua rerek+tanga ki te kia nuinga ttohu me te hoki pea te tino pinepine i
roto i te tono$ unu rawa$ kotahi te atu p ana ki te hanga$ i runga i te mau ,aaiteraa o
te ora. ( ai ki te mua$ e ai ta tetahi he mea hanga o te kararehe te tipu ranei$ i runga i
te kai ake i te mata i roto invaginated ranei 8piro$ puku$ tae atu i te wahi mangai? ranei
papa waho everted reira 8rau$ rootlets u. Tuke.? I roto i te taonga o te tinana e tango3 i
muri i te tahi atu$ i runga i tona ora kei te ,aaite ia2na iho waho ake noa i roto i n+neke
translucent o te katoa$ ranei wahi$ i te tupu mere ranei. Cia mau$ rawa kingi te
whakato$ me te kararehe rangatiratanga i whakaritea i roto i ona whanga teitei m te
whakakotahi i nga huatanga e rua3 /eoi$ ia ng ona ture me ng te hua o te kaiao i
te tino kahore Motuhake pehea ,eunga whakaatu hoki i roto i te 1asileia takawaenga
no te mea invagination ki te protrusion$ n+neke ki te tipu i roto i te whakakotahi i te
wahi kaiao taua$ e nehenehe na tetahi wahi te huri i roto i te wa e koutou e kore e
meatia e tonu te pai e taea te mea te mea te mea ulunganga ki te whakaaro rite te
nuinga o ki te whakaaro3 tei hoki i runga i te huatanga e he hergenommen i te
hanganga$ e kore e nui pera ki te hergenommenen o nga ,aaiteraa o te ora tahi e
vork0men e rua i roto i te taha tonu.
Ko te mea o te ore o te pa i te rhuitanga ki +nei huatanga e rua$ he koi rawa$ kua$
ka tuku i te wehewehe etahi atu tango no te tauturu iE ahakoa @te huri i te tinana
takiwa waho i te hukihuki noa$ me te roha o te K5rperparench'ms@ i roto i te
nekehanga 8Die1old?3 ahakoa e'elashes$ ahakoa waewae kia rite ki wh+kau o n+neke
puta3 rite te whakareatanga e wahi3 ki te tenei e te vai tkunga mat ranei. " Ko te aha
o nga huatanga o mua o tenei e tano e kore iti. Tetahi o enei huatanga te whakaaro
o te rereketanga o koi i waenganui i te kararehe$ me te whakato tino nui noa nei. &a$
ko taua mea e reira taka e taea ki te wehewehe koi whakato$ me te kingitanga
kararehe i te huatanga tinana$ e taea te whakaaro ki a hei tautohe inaianei ara
whakamuri$ e ara i roto i te ,aatura i o te kon0 kahore he septum i waenganui i te rua
te vai.
!inepine nui tupu te kore o te puku$ me te kararehe rite whakahaere "i nga mea
katoa$ i te noa"putanga n+neke o te katoa$ wahi ranei$$ pera i te Cs*illatorien$ ara te D.
tuhipoka :I;th nga pua pGkohu$ me te. Mea i Karangahia ki runga nei i te tautohe$
ahakoa kararehe$ tipu rnei$ he. Ko nga otaota anake konei kia kite$ ka mea o te
akoranga$ engari kihai i to ratou nekehanga tino nekehanga tao. Ko te aha
pokanoatia i konei$ a ona ki te ingoa$ he tawhiti atu o te mea$ rite i whakaritea e te
tirohanga takitahi o nga kaitirotiro$ kua aper,u rite huatanga i whakaritea. .e ra$ e
kore e anake nga huatanga ,aaite$ ara te ari taumauri o te ar1itrariness te tahi mea
na wiri e he uaua ki te whakarite i t+tahi wehewehe ptaiao tangohia ki tenei$ ano kua
reira (hren1erg ki te mahi ki te whai akeE @Ko e nekehanga o te kararehe 8ta ia? i te
mutu n+neke te noho$ i nga nekehanga o nga purapura karengo$ me +tahi atu kua kore
te whakaaro o te huringa noho o te wahi$ engari ki te hurihanga takitahi me te
whanaketanga o te ahua te maimai. anake i enei$ te mea e marama ana ake i te ahua
8whakahihiko? whakato hihiri$ e te atu i te ngakau 8ka? phua kararehe "induced.
oraraa$ me te kore o te mangai$ me te wh+kau rerek+ ng kaha e rua ng. @ 8.1handl.
Aerl. .kad. O. W. i te d. Q. :IVV Gedr. :IV;. p.:=<? atu vahi$ arata2i (hren1erg rite te
huru o te natura kararehe e kore te whakareatanga i te te wehenga$ e tkaro engari
hoki nga mea kia kiia e te etahi atu ki te pGkohu.
Kia pehea te prin*iplos iwi ake ki te whakarere i roto i nga ng$ kararehe$ me te
whakato rerek+$ i roto i era atu mea$ kia kite i te whai ake neiE 7a haamaramarama
Me'en te take mo Klosterien me +tahi atu ki te otaota$ no te mea i kitea e ia ki a ratou
i roto i te cornstarch3 heoi ka mea mai na koe inaianei$ i taea i roto i te reira i pono
kararehe cornstarch3 &a ka mea a 7nger pua te pGkohu pkoro take mo te hua
kararehe$ no te mea hua nekehia reira noa$ ara i te tikanga o kamonga wh+kau3 tena
ko tenei i mea reira 8Die1old?$ i taea e te reira te neke otaota pera me te whai kamonga
okana$ rawa. &a ka mea ratou ki ta e hiahia ana koe$ tika ki te whakaora i tana
pnaha. Die1old 8c,. .nat. I. I? ka waha i runga i te hukihuki tao$ me te roha o te
tinana kia rite ki te huru o te kararehe$ he rota o te taimaha$ engari kua kite ia ia$
engari take 8tirohia ano. D. :;? i te aroaro o te mangai$ me te puku rite iti ki te
whakamrama a ki te korero o nga kararehe ki a ratou mata katoa tinana 8ie waho
whi? te u$ i te rauemi kai 8na te rikuri?. &a hoki ia e kore te mangai$ me te puku$ tonu
puta n+neke noa 8ki te kore e hono ki te hukihuki$ me te roha? atu. ihuahira rite te
kararehe
Ko te runga ake"whakahuatia$ i whakaturia i roto i te hua o te he mea hoki te
wehe$ mr i waenganui i te tipu me te kararehe haa,i,i i te ara$ i roto i ng iti$ +tahi
uauatanga o te mtakitaki$ i +tahi w i te tikanga o nga kitenga tae noa ki. .hakoa
puku$ wh+kau ki te e wtea ana$ he maha rawa pahuhu$ maha taea ki te whakatauE
Del, (hren1erg o 8te tuatahi he nunui nga 1' hoa? tikanga kai rongonui o in,usoria ki
te tae$ kua kore e tata nei wh0nuitia mohio rite te ara atu ka whakatakotoria ki te mahi
i tenei. 8... Die1olds haaputuhia .nat I. := ,,? whakaahua pinepine Me'en te tahi mea$
ano he ptau whakato mau 8i roto i te s pGkohu puninga. %ediastrum, *cenedesmus,
*taurastrum ? he aha e karanga (hren1erg 8i roto i !ol'gastricis s.? puku3 ae ra pea i
taea e rere i te ari o te ptau te tipu ki te tuwhera$ me te puku$ kotahi te reo me te ki
ia atu i konei$ a ki reira tino. Whakamrama Die1old kopu o (hren1erg i roto i te wahi
i te maturuturunga iho i raro i te taupoki kiri. .hakoa nekehanga rohe meinga e te te
k+mu o ope ora$ i te ranei take waho mFhini 8p+r i te nekehanga Arownian?$ ranei$ te
momo o nekeneke o hena ki te wai$ e kore ratou e rau ohie tirohanga3 a ka whakatau i
te huru rerek+ o te kaimtakitaki hoki te tikanga te tikanga. Ko whakaaro i te take o te
momo e muri ki te k+mu$ ka pera ta matou ka tutaki inaianei i te ptai rorirori
whakamutunga o nga rerek+tanga o te tukanga ora i tukanga pararopi i te katoa. Qust e
p ana ki te taura"waha te wiri rite aho$ kotahi spore taea e neke pana ia he hinu
,au,aa ki te wai 8rite Dchleiden whakapae i mua?$ a tonu i te kaupapa kararehe hihiri
me te wera.
Ko titauhia whenua noa mata me te distinctness o nga ptaiao$ me te tika ki te
phua taua tangohia te nuinga$ engari e kore e titiro reira rite ki te titiro mo taua noa
te wahi e kore e i roto i te maori3 ranei kitea he ara$ pera me kore e te reira i takoto i
roto i reira. &o te mea o te akoranga$ ko te wahi katoa hua i whakaritea$ heoi e kore
e aha$ e rite ki pea e watea hoki ng ari p+r oti whnui$ me ng momo o to tatou
rapunga whakaaro. &g whnui katoa$ me ng momo o te natura e inaki$ engari
tapahia e matou nui atu i hari ki te maripi o te pnaha i te tui takai. !ai ahau$ no te
mea kua kore ahau e noa te tangata$ e kore e whakaaetia e te wa$ i konei i runga i te
mea atu$ Ki te kore e mahia e ahau te whakaaro pera tika rawa etahi tangata i nga wa i
t+nei i raro i to te tangata kia tangohia e te wa. I muri i te kaupapa m te hua wehea
kotahi$ ko te hua hoki ki te mahi ki te taua.
Ko te meka e noho ana i roto i tetahi take e nga ritenga me nga mau ,aahaparaa a i
waenganui i te tipu$ me te kingitanga kararehe mahuahua ake o atu na i te hohonu
heke tetahi ki e rua kingitanga$ a te takanga o te rohe takawaenga i reira te taa"he tino
hua wiri$ kia taea e whai i roto i te kahore ke ratou .
I roto i te te ara$ ka taea e kitea e koe i tenei e nui haere ki te heketanga i roto i te
whakawhenumi kararehe$ me te huawhenua kingitanga o e rua kua i roto i te ari o te
whakanui ake i te kuwaretanga o e rua ng here i3 engari i reira puta noa p i roto i te
peculiarities huatanga o ng taumata teitei o te tahi atu taha$ ka tata te rangatiratanga
rohe pohewa i tetahi taha.Kia pehea te nui Dtengliches$ ake ka$ pito tupu$ Kapa
mutunga$ ka whakapuaretia ki$ puawai rite$ i reira ki te rohe o raro o te kingitanga
kararehe Dpirales3 kia mea tetahi$ te kingitanga k+mu kararehe konei whakaahua ke i
raro i ketia rite te rangatiratanga whakato. (ngari$ ngaro i roto i nga whanga o raro o
te kingitanga te tipu$ i te whanga o te tipu ona 1ranched$ momo laminar$ puta konei
hua roundish$ pera me i roto i te harore$ i reira puka hanganga$ rite nga whurutu i
runga i 8e he i te iti rawa marama tata o te kararehe teitei?. Fakakaukau ke ake i nga
ritenga$ e riro kararehe raro ki te otaota i roto i taua ,aaite i ratou i roto i te tikanga
rite ki waho e whara ana ki te oraraa$ a ka taea e whakanuia rawatia i te te wehenga$
ka krero$ raro otaota 8rota o te rimurimu? tere whanau tamaiti 8o e atu i raro ?. Kua
kitea te reira i maoro rakau penupenu i roto i nga take o te maha e tu ana kararehe tika
iti 8i roto i te hkari$ o ascidians me +tahi atu tunicates salpenartigen?3 (ngari$ ki te
mohiotia e nga harore mo ona taonga o mat kararehe"rite$ me +tahi atu
I roto i te whakaaro ki te rite i roto i te hua o te kararehe raro ki te tipu teitei$
whakaaro mo te tauira 8rite i roto i te mau papaa parau parahi ki a (hren1erg
In,usorienwerke nui? te rite o te orti*ellen ki te puawai e amo ana otaota
1ranched. i reira mau ki a ratou te ingoa o te puawai kararehe. &g taonga engari ko
te piha haapiiraa o nga kararehe wheo"rite ki te ritenga ki te tipu. I te pai te noho
mataora ki te whakarato i tenei ki te marama$ a ,aaite i ahau i konei ki te whai ake
8mooni? /e tangohanga mai i te krero e homai ana i te ptaiao tturu 8Oana? o enei
kararehe. &ga wahi katoa kFanga 8konei miramiratia i roto i te press?$ haamana2oraa o
huawhenua.
@Ko te hanga hiato o te kararehe wheo ko te putanga o to ratou hanganga tupu$ i nei
puta ona momo momo katoa. (tahi o ratou$ ka rite ki nga madrepores$
Kei te pai te Gorgonians$ .str0en me +tahi atu mohiotia a kua te tikanga$ ki te
kahore puritia hoki te noa tino ara mo nga puka kotahi3 kaha reira$ /eoi$ i raro i ona
momo i te momo nui3 etahi tupu atu i te convolute$ he upoko kpeti rite rau$ kua
hanga o ngohengohe etahi atu$ manehau$ irregularl' whakaritea mtrere. I hipokina
te mata o ia rau i te pol'ps puawai$ i to ratou tupu$ me te secretion$ kua puta i te
reira. &o iti ritenga ki tetahi oki$ ko .kanthus*weige$ me te harore$ Kiwa me .ropi i
kitea. Ko te madrepores oko i runga i te turanga porotakaroa e te tino i hipokina i roto
i te huru ora ki a !olp'n1lGten3 ng0 ratou o te kupenga o manga$ me manga$ e
grace,ull' toro i tona pokap$ me te hipoki i runga i nga mea katoa ki te pi pol'ps
kotingotingo. Ko te hononga o te Astraea he hua hangarite$ me te maha tae te
diameter o :W ki :> nga waewae3 te !oriteshGgel kia p ana ki te >W putu te
teitei3 .no i reira he hanga tFwae me te karapu"hanga$ me te rupi o hua rerek+. @
@Whakatika ia hiato looph't i te pol'ps kotahi$ a ka tupu i roto i tonu te hanganga
tupu ki te rakau ranei hua$ he kikorangi$ he diameter :> waewae piro .str0astamm
piri :WW$WWW pol'ps$ ia.
:
d
>
tikanga pu e $. i roto i te !orites$ ratou kararehe
whakauaua l #in. whanui$ e te maha =
:
d
>
nui miriona. I te na tona maha rite o
mangai$ me te puku ki te kararehe te tipu kotahi e hono$ ka whai whi tahi ki te kai$
tupu hanganga$ me te whakarahi o te take katoa$ kei hoki i roto ia ratou hono rerek\.
ano$ i reira he +tahi atu e kore te tangata e whakaputa i puku$ me te ora i roto i te
kuhunga takitahi hohoro ano he kapu iti$ i +tahi w peihana rite ppaku etc .. @
@Kerek+ te pol'ps o te rp hiato rite ki te hua o to ratou tpiritanga ki ia atu rnei
e hono ana ratou anake i te turanga$ i reira he hakari ia he ringa kotahi$ a ka riro te
katoa i tetahi ahua rakau"rnei$ riki"riteE.$ Kanei ratou i te taha ki te tahoro tahi i te
tahi hono ki te hanga i hua 8hua4? puka. I roto i te take o mua$ ka kohikohi oko iti
m ia pol'ps motuhake$ i roto i te tahi atu ptau ,lat anake$ kia rite ki i roto i te
gorgonian$ te wahi piri i te pol'ps$ engari o ratou chalices ngaro. @ 8Oana i roto i te
Dchleiden me te whakakake. Me. Qun. :I;<. &o. ;Ith?
Kia mahara koe ki te huru rahi o te kararehe te wheo me te tipu teitei
wangawanga$ engari nga pol'pi,ers katoa anake$ e kore te takitahi pol'ps kararehe
8puawai?. /e pono3 engari kia whakarite e aha tatou i nga puawai kararehe takitahi ki
te tipu katoa$ no te mea ratou$ kaua whakaatu tika anake e ng)kaunuitia tikanga ki te
whakato puawai takitahi. Ko te ptai o mehemea ki te whakaatu i te pol'ps puawai
takitahi$ me te takitahi ng tipu puawai rite mau taata motuhake$ hoki i roto i te
kingitanga e rua i roto i te ara ano ano$ me nga take ano i nei i arahina$ ahakoa te aha
e taea e tetahi te wehewehe rite takitahi i roto i te tipu katoa$ te whakato katoa ara te
whakaaro ano ka rite ki te matua$ herea ake i roto i te takitahi haere mai$ nui atu iti
iho i roto i te muri pai ranei$ puta noa i pol'ps !ieces. Whakatika te reira me te pai i
te hua kotahi rite te whakato i te uri kotahi3 tona hua hou kia rite ki te whakaaro
pmau$ engari ki etahi herekore3 e p ana ia pol'p ki te atu i te kararehe mea tahi 8ina
koa$ ka haere i roto i te hanganga te konupm e i runga i ng tirohanga a te (dward
o te whakahaere i te whakaaro kararehe te whakawhnui?.
Te hua nei$ engari e kore e tae noa ki te ,aatere i ng taunekeneke huru hinengaro
o te mau melo o pol'ps rakau kia ngaro. .hau i roto i tenei hononga e whai ake nei
ko te tino ng taukF (hren1ergs 8i roto i te s. &ui in,usoria"toi p XJ? e p ana ki te
kararehe te pro rongonui$ !ol!o3 glo+ator puta$ e$ ki te kahore e no ki nga kararehe
wheo$ ano engari he ahua o pol'ps kararehe o maha takitahi kararehe puka e noho i
roto i te paenga o te ao$ e hono ana i te korere threadlikeE @Ki te kotahi te tahi mea te
tae puru whero ranei$ i roto i te wai i raro i te karu$ e taea te kite te reira i tino mrama
te rere kaha huri noa i te poi$ ko te putanga o te whnui pnga tenei. katoa kararehe
takitahi e manako ki rite kau o kararehe$ manu$ tereina$ ara te waiata kanikani iwi$ me
te iino i te manawataki noa te ahunga noa ranei$ ranei$ pinepine kia noa kahore he
whakahau$ me waho o te e pai whakaaroaro. te reira katoa te kau pol'pi,ers$ a
awhiawhi rite te ( whakaae ana te makariri takuta whakawa tenei hei ropu engine$ e
ng te kaha$ me te resilience m ng take noa$ he hua e titau mahi hinengaro ki te
patu iti rawa kore koutou e whai whakaaetanga$ ka taea e anake te takina ketia. Kawa
me mahara ano hoki tetahi e nga okana mea hanga sensation kotahi i$ i rite ko nga
kanohi$ me te e kore ta ratou e te kupu matapo i roto i te wai tahuri$ engari na
whakakake tikanga tatou i rite tangata o to tatou whakaritenga tawhiti ao nui ki te
whai hua mai i te oraraa perceptuall' taonga$ ia tatou ano rite ki te ,aaite i ki a ia
tatou iho. @
Ko te ptai katoa o te superordinate whanaungatanga me te individualities awhenga
i te taha tinana me te hinengaro kei te tae mai ki tenei tonu tino pouri ake ake. Kaua
ano me tetahi e wareware e ng rerek+tanga tonu nui noho i waenganui ia ratou i nga
ritenga katoa i waenganui i ng tipu$ me pol'ps rakau$ a e kore e taea e koutou i waho
whakatau tpato nui i te ,aaauraa i roto i tetahi ki te atu. Ko taea e pai te whakato$
engari he rota ake kotahitanga herea taata rite te tupu wheo. I te iti rawa e kore ahau e
ahau i mohio i kitea e matou i roto i te puku wheo huru na niwha o te phekoheko o
nga wahi katoa$ kia rite ki ta tatou e ka ako i roto i te otaota i roto i te whanga :V.
M te whakamahi i te rua ng huatanga i runga$ e whai tetahi ki te mea i nga
otaota wheo$ te kati ktuhi$ puta noa i te mea he tipu i e pol'ps i roto i te ngakau
takitahi he kararehe..hakoa te papa ki te i ingested te kai te 8nga puku o pol'ps
takitahi?$ nga wahi katoa invaginations$ engari i reira he indentations e kitea i roto i
nga protu1erances o te maara$ ka rite ki$ hei krero$ i roto i te rauropi teitei$ e kia i
titiro rite kararehe i roto i te katoa$ protu1erances reira 8illi? he$ kia kohia e kaupapa$
te kai kei te ake i indentations 8wahi intestinal?.
Whakaaro i te ng huringa taa nui e maha puta i te mea ano$ e rua i roto i te
kingitanga atu i te kingitanga whakato i roto i ng w rerek+ o te ora kararehe$ a i roto
i te tahi mau kararehe tino iti"takoto p+r i te pahutanga$ ara atu patu$ pera me te
hunga ara i roto i te pepeke$ na e taea muri i te reira i muri katoa kahore maere e taea
e te mea hanga taui i te huru kararehe$ me te huawhenua ano i roto i te huringa i taua
o te w ora i. ( tino puta i raro mea menemana i roto i tenei ahunga$ kei rite ki te
tauira rite ki te rahi kore$ anake e p ana ki korerorero rite ano ranei tenei kei te pai
haere pera tawhiti$ ki te tino ki te kararehe tturu te whakato tturu$ hurihia ranei e
hanga ai 3 e tukua i roto i te whakaaro o nga whakaaro i runga$ e kore whakatau atu
atu i na roto i te ar1itrariness.
>?
>?
Whakatauritea i runga i te whakawhitinga i waenganui i ng kararehe me ng
otaota i roto i te tino i te mau papa2iraa$ me &g Tuhinga e whai ake neiE 7nger$
te whakato i te taime o Tierwerdung.ienna. :I;V " Kiit*ing$ e p ana ki te
huringa o te in,usoria i roto i te puka o raro o te pGkohu. &ordhausen. :I;;$
taua i roto i te #innaea. :IVV " Die1old$ Oissertatio de ,ini1us "regnum
animale et constituendis huawhenua. (rlangae. :I;; " Me'en i Ko1. Arown$
karaipiture Miscellaneous. [tita 1' &ees v. (sen1eck. I. D. V>< ,,.$ .. I roto i
te s. Whaiaroaro !lant " Thuret$ Kecherches sur les organes locomoteurs o pua
o algues i roto i te .nn. o DU. &at. Aotani6ue. :I;V T. %I%. " Ka kitea 8te te
haaputuraa o ng kitenga o mua rawa i roto i te KGt*ings karaipiture$ a i roto i
atu taipitopito e te Me'en i roto i te waitohu Arown o.


8. Grund* I. >X=? Dchleiden ta o te akoranga i roto i tona mua2Mo$ engari te ptaiao
tikanga e ngakau nui anaE @anake i roto i te m'sticism ,antastic mate ptaiao$ engari e
kore e he mrama$ matau ano te tikanga mori$ e nehenehe e mea hohoro kotahi
kararehe$ hohoro te haere mai ki te i taua reveries kotahi e taea e whakato. ( e kia
taea$ na e tonu nui tetahi mama te ika i mua hohoro$ ara manu te tahi mau taime$ e
aore hohoro pFtara$ hohoro ki te kia Kose$ a ka pai kia katoa o to matou ptaiao
wairangi me te ia tatou e ia rave i pai ki te hanga rFwai$ me ratou ki te kai$ engari i pai
ano hoki e kore e pera tino e kore ratou e riro mai kiore$ ka rere atu @.
( /eoi Te haamana2o nei au i te kupu$ he aha Gra11e$ m maia$ engari o etahi taha
kapi ta i roto i te kotahi o ona ng whakaariE @Ko tata ki te .tua atu i te mite te
rewera$@ i te p ana ki te taua tohengaE e taea e mm ake i roto i te i te nanakia te
anahera atu i tahuri ki te kamiriona. Te aha e taea te mea ki etahi pono i konei i te
tirohanga e te whanaketanga rawa i roto i te rua kingitanga e taupatupatu ana$ ka whai
ki te tono atu na i nga tirohanga e i raro whanaketanga i roto i te whakaaro o te
tapatahi nui3 ka waiho ratou o,i ange a mm ki te whakaahua ke ki ia atu rite nga
tirohanga e i raro me te whanaketanga rawa i roto i nga kingitanga katoa hoki ratou.
Ko nga meka ratou$ e kua wangawanga ia tatou i roto i tenei take e whai ake neiE
Ko +tahi pGkohu 8mm ng tipu rwai? i roto i te in,usoria$ me te waihoki$ ka taea
e tika$ kua ki ng whanga o mua$ kua maha tohe$ ka ui toutou3 inaianei i reira e te
painga i t+nei w e kore he tino kitenga i maoro na e manukanuka$ e pono e p ana ki
ng von Flotow$ ko Kiit*ing i runga i te taha o hoariri. I roto i t+nei akoranga$ engari
ko te critters iti ko ng w katoa i te 8eke von Flotow? ara$ mo te take tino e te huri
ratou ki te tipu ake i p+r ki te whakamrama ki te tipu ranei.
Ko nga vesicles iti$ i nei te mea reddening o te hukarere he 8 %rotococcus ni!alis ?$
no te otaota mkitokito 8pGkohu? ko nga kaitirotiro tuatahi o te taua 8(hren1erg
.gardh$ Oe Uandolle$ /ooker$ 7nger$ Martius$ /arve'$? whakaaro3 Taea ki te puritia
e te whakat5 o plantlets e ahu mai ana i te"meroero i Aerlin i te e rui i te tauira tuku i
roto i te hotoke :IVI hukarere (hren1erg i noa. Ko te plantlets whakatipuria e kite i
roto i te rave rahi tau$ puta te Mutterk5rperchen rawa te taua$ engari i roto i te ,eia apB
e kore e whero$ engari matomato 8he huatanga kitea nei i roto i te maha ng0 pGkohu
kua oti te whero?$ a ka whanau kahore wahi o te huru kararehe$ engari he pai "$ lo1ed
uri oneone$ me te radicle ano$ i kitea e (hren1erg ia takoto$ i raro i te ingoa ni!alis
*phaerella kia taua i roto i te karengo. &a i kitea atu kaitirotiro$ p+r i oigt$ ko
Me'en$ e tenei reddening kaua mea taea te hua me te nekehanga o in,usoria3 a ka
whakaaturia e ratou a muri ake nei m ng kararehe. Dhuttleworth pae hopea rerek+
tetahi wahi in,usoria$ tetahi wahi ng0 pGkohu i roto i te reira. (nei ng whakah+nga$ i
au ra ki te whakaaro$ ka i nga kaitirotiro e rave rahi take e haere i runga i$ engari ko
,aatiti2ai,arohia na roto i te kitenga tino tupato$ e Flotow i tetahi$ ki te mea whero"tae
o te hukarere e p ana rawa$ engari ki runga ki te hukarere$ i kitea i roto i te ua i ng
tipu te wai ranei kararehe$ .aematococcus plu!ialis, i hanga. Tenei ar$ o mkitokito$
tino whakatarapi$ porohita$ pFataata$ opupu whero$ i te tFmatanga whakakitea he hua
huawhenua mere$ engari tahuri ki piko i raro i ng huatanga e tika ana$ i roto i ng
momo takawaenga mrama tracea1le$ i roto i te in,usoria 8 Astasia plu!ialis ? ki te
rGssel,5rmigem 8i +tahi w noa ga1lig ritua? poko$ me nga tohu katoa o te kaupapa
noa ki te3 i muri i tera i reira he take ki te kite i roto i te kwanatanga te tipu me te
kararehe o te mea whero"tae o te hukarere anake rerek+ ng whanga o te
whanaketanga o te taua mea i hanga e 8rawa rite Flotow Astasia plu!ialis ko
Dhuttleworth Astasia ni!alis whakamahia i roto i te hukarere whero?. Mai te mau hoki
hoatu Flotow$ @taea reira o .aematococcus $ engari anake ranei i pau katoa atu
kararehe$ tipu katoa ranei$ @ia ta inaianei o te akoranga$ te /. pokarekarenga@ i anake
te wawetia hua o te Astasia whakaae @$ ahakoa ia te phua rawa kararehe nga
nekehanga concedes. 8&ovema mahi. Muto2i. #eop. Ki !etekara. :I;Vrd T. %%. p
;:V.?
Mai i KGt*ings whakaatu tirohanga e te in,usoria Chlamidomonas pul!isculus ng
huringa ara maha e taea e meinga ana ia e he momo pGkohu$ ua
,aaoti *tygeoclonium oranga $ ka pup ake$ engari ko e atu ano whanaketanga e puta
mai ana$ e hoki e waha i te phua pGkohu whakaritea e ia se$ ahakoa e taea hoki e te
riro ratou rite noho In,usorien,ormen i roto i te kereme wahi o te puka waho. 8Te vai
nei ara tetraspora lu+rica ranei gelatinosa, palmella +otryoides, %rotococcus "
a /yges . t'pologies rite ng momo o te whanaketanga ki te mua i te? &a te taua
in,usorium ke (nchelys pul!isculus i roto i te %rotococcus me te whakamutunga i
roto i te Cd*illatorie. 8KGt*ing$ e p ana ki te huringa o te in,usoria i roto i te puka o
raro o te pakoke. &ordhausen.$ :I;;?
I roto i te te maha o ng0 pGkohu 8 ?oospermae ?$ e rua hanganga atu hanganga$ a
tonu atu raro otaota 8te harore$ &ostok?$ kua kitea i te reira e to ratou purapura karihi
8pua sporidia$ o etahi o nga purapura i huaina? i te tipu whaea pakaru puta hoki te ia
hanga i t+tahi kaupapa noa putanga in,usorien0hnliche i roto i te wai 8rite e taea no te
mea i ng puka kite i +tahi w e koe i roto ia ratou$ kua pono nei kua whakaahuatia e
te (hren1erg rite in,usoria?$ ka$ timata hua i muri i te tahi haora$ whakatau me te
whakarau$ na i teie nei i te ktuhi rite te tipu whaea whakatika reira. .hakoa tenei uri
whakaatu purapura kahore whakahaere kararehe roto$ engari waho pai$ ki te kite koe i
a ratou rite wh+kau ciliated whiu"rite ranei$ rite te mea atu e tkaro i roto i te
nekehanga o te kararehe raro$ ka korerotia maha rawa in,usoria$ he p+nei tranga nui.
Kia pehea te ke enei ari tutakina koe$ koutou kia i te irava e whai ake nei i roto i
7ngers karaipitureE kite @te whakato i te taime o Tierwerdung@. I muri i roto i
pukapuka ki te hoa i runga i te tFtohu cla!ata -aucheria i @te mea i aru koe i ahau
tenei tawhiti$ na koutou e taea e kore pea koutou tmanako na tino takoki e kore$ kua
whakaahuatia ki te putanga o te sporidium$ e ai ta ia 8p >l? heoi he aha ahau e korero
ki a koutou ake$ nui atu ara i te rere wildest o whakaaro. Io$ te reira tino i te merekara$
na rerek+ i te whnui ahua ture kia whakaaro tetahi e natula kua tukua he raihana
kaua whiti i konei ka ai tenei ra$ me te haora miriona wa ,aaohipa anake kotahi te arai
i pepeke$ ng tukanga$ ratou ki te aratau marama te ririnui tonuE " na$ kia kotahi
hohonu$ me te tino i te ,au,aa no te ,anauraa i roto i ona takahanga i takitahi$ engari
pono whakamiharo karanga ki te te ake poto ka e rerek+ atu atu i te kaihanga i nga
huru o e rua$ kia rite ki e taea te kite i roto i te tika take reira.
More ng enei tohumate$ ka mau koutou ki a ratou tahi ki te tairitenga katoa$ e
hinga i roto i te rangatiratanga kararehe kF. Ko nga hua 8kaua ki te karanga mo hu
whakaaro kahu? tokomaha 8pea katoa? o aua kararehe raro$ i roto i te tikanga whnui
e karangatia *ooph'tes mo to ratou nohoanga pakeke$ me te tipu"rite$ ara i te
whakahaere tino rite mm rite taua uri purapura o te pakoke$ neke hoki anake hoki te
wa ki te tinana kamonga noa i roto i te wai tpiri ratou i muri noa a ki te haere tonu ki
te tupu whakato rite. Ko te ,aaauraa tino maitai roa i waenganui i te pakoke$ me
*ooph'tes wahi i roto i tenei whakaaro. .e$ ara ki te tae mai te tahi mau kararehe
rangatira teitei ake ki etahi rohe i mua i rite tikanga.
C nga kitenga maha me ng prongo i runga i tenei tumu parau$ ka aru ahau ia etahi
o te pono tinoE
Ko te pkohu iti -aucheria cla!ata Agdh . 8 (ctosperma cla!ata -auch .? koti$ piri i
roto i te maha mau taata$ i roto i te ahua o te iti tarutaru urunga"hua$ te mata o te
kohatu shallower tere e rere nga wai o te Uentral (urope. ( whakaatu ana i te ngongo
pekapeka unsegmented o te whakawhanakehia hua
V<
d
:WWWW
ienna. Oia inihi. tohu$
e au tona kara matomato ki te chloroph'll e anga ana. &a$ i raro i ng huatanga noa
puta i te taiepa ripeka i te tihi o (ndtrie1e i roto i nga ngongo tuatahi kuware$ ka o te
te wehenga runga whai pnga haere i$ taonga muco"potakataka te uncoloured hanga
he i te ngongo con,ormal kiri taketake 8Dporidium? te tika ki te i hanga nei i te
epithelium ciliated. I roto i tona roto$ e taea te kite anake i te wahi iti o te
whakahaere. &a roto i te pupuhi o te sporidium h5u tukutahi ki te waimehatanga o te
pito o te ngongo whaea i te resorption 8whakawhnui? pakaru tenei$ a te sporidium
pana i roto i te whakatuwheratanga kuiti @murua e@ me te pae hopea noa ki hurihuri te
KFngitanga. T+nei tukanga e he meneti torutoru. Ko te sporidium kua muri i mahue a"
ranei pea"hua manu hua puka$ e ta taui ki te porotFtaha auau ellipsoidal
ranei. Wetekina i te ngongo whaea @I puhake mai ia anake i roto i te koa kaupapa tere
i roto i te wai$ me te i roto i te ahunga rerek+$ ng nekehanga a tawhio noa te
in,usorium rite.@ Ko te kaupapa i roto i te arata2i tamau i mahue ki te matau me te
hurihuri i te taua wa ahu whakamua. Tetahi ki wiriwiri ng0 makawe iti kaupae noho
hua epithelium te taua. Ki te mahia e tetahi wehea te tahi mea tae ki roto ki te wai$ kia
taea te kite koe i te vorteN$ te hanga i te ng0 makawe iti. Te mau taime no te tauiraa
ata @i pai ai@ ki te nekehanga e muri i puta noa i te > haora. /e tino patu$ pera me te
sporidia i roto i enei nekehanga ta karo i tutukitanga katoa i tonoa mai e ratou i roto i
te kikokiko o nga .te o -aucheria t me te Oodge tetahi ki tetahi$ &a$$ e wahi i hoki e
kore te aroaro takataka ranei. [tahi atu iti iho ranei a tawhio noa o te hp+$ pania ki te
chloroph'll$ tohaina rawa irregularl'$ nui kpp atu i roto i nga wahi mua e takoto i
roto i nga papa$ he anake te mhiotia ki te tinana haumarutanga$ e whai i te w0hanga
nui o te huru "roto o te sporidium. Ki te te mutunga o nga nekehanga o nga
rerek+tanga ellipsoid i roto i te hanga porohita$ ngaro kitea rawatia ake ng0 makawe
iti katoa$ kahore he mohio ki te wahi i haere mai ratou3 tohaina te tae matomato te
kaupae$ a ka tahuri te mrama karaihe"rite o te epithelium ki te otaota mem1rane rite
i ahuareka ai. I roto i te iti iho i te :> haora$ i te tngmimi atu i te pokorua hngai i te
kotahi e rua ranei$ nga wahi i kotahi$ a i roto i te raveraa i te reira ko nga ari o
kahu. Ko te whanaketanga o te ngongo hohoro haere. I te kotahi te ringa hanga he
hanganga pakiaka$ ai tau ai te uri$ ia te atu toronga te atu$ 1ranched$ me e i roto i te :;
ra i te sporulation taua. " Wai /ot ara >W j K mahi$ mate ki te sporidia neke$ i te tahi
atu te ringa ai te pmahana e ko te whi mFti o te wai i te tuatahi$ ahakoa hua te
moturaa o nga nekehanga$ me te ara ki te tFtohu te ora egetative kahore he patu
engari. Takaonge marama /e pnga whakatere i runga i te mutunga o nga nekeneke$
me te haukotia te kahu. Ko te o nianei galvanic he rite pnga rite nga in,usoria3 he
rongo ngoikore$ me te ai te tuhanga o nga nekehanga3 he pnga kaha tonu te
mate. Waikawa kohuke$ kawakore$ me te nuinga tai kua mate i roto i te rahinga iti
rawa. I roto i te concentr. Ctinga Made o ngwh o rehunanu koa tere iroriki$ te taua
rongo ahakoa i te tFmatanga ki te neke i runga i$ i muri i te poto$ engari ka anga ratou
o ratou nekehanga ano$ engari tuatahi kanikani e p ana ki roto i te porowhita na ke$
kia rite ki te mea ratou i roto i te hua o te hiamoe$ a i muri i ka haere mai torutoru
meneti i te okiokinga. .hakoa i kaha Cpiumertrakt3 ara te horopeta iti$ rewa i roto i te
wai$ i kawea mai ppngia hua i roto i te nekehanga me te mate. I roto i te
concentr. Waikawa /'droc'anic$ te iti me te rite wahi. I pa whakarere whakaroau te
wai memeha ai e whakamahia ana ki te perk sporidia mngi. /e tuhi o tae$ rite i roto i
te In,usoria$ noho take i roto i tetahi ara. 8( ai ki te tuhituhi a 7nger E. te whakato i te
taime o Tierwerdung?
Th'ret hoki i roto i nga pua o Confer!a glomerata $ me ri!ularis, Chaetophora
elegans !ar. pisiformis, %rolifera ri!ularis a candollii Leclerc ,aka,alala rite te ari o
ciliated whiplike ranei whekau 0ta kitea. 8.nn. Te DU. &at. Der >. T. %I%.?
@ Achlya prolifera e rua momo o pua$ nui$ kua hanga e i roto i te tau iti i roto i te
pnepata porohita$ ka iti$ e whakawhanake i roto i te tau nui i roto i te mau melo o te
pito tonu ,ilamentar' 8a Gallertalge?. roto i nga endmem1ers wehe te wa o
Dporenrei,e a cover iti$ tata mai i te aroaro o hinga i te pua i roto i te kaupapa ngoki$
he wirtliche$ maha puta nui huringa whi. e tenei kaupapa i muri i te wehenga atu mo
te wa tonu$ a te mutunga rongo ki runga ki te mea maha whakarau i te pua i muri i te
tahi haora.$ ka p+r riringi mema whakamutunga$ te tikanga tupu te hoP melo i taua
hou$ timata mai i te septum i muri$ i roto i taua i roto i$ maha te wtea ana toe kore
pakeke rawa eNpletive. ano tenei puka e alang) mo hou ano pua$ e ka whai ki te tika i
roto i rua puare rite puta ratou me te +tahi w roa a tawhio noa kapewhiti i waenganui
rua taiepa ptau tae noa tae mai ratou ki te rua o te whakatuwheratanga. Ctiia hoki
reira e tupu$ e kore ratou e tae ki tenei ara tuarua i roto i$ me te hanga i roto i te
ngongo tuakana i te iti rawa i te timatanga o te kahu. @8Dchleiden$ Grund*. I. >X;?
@Ko e kahu o Campanularia geniculata 8 *ertularia paru geniculata .? e
porotakaroa elongated pea"hua ranei$ tino katia e te te tinana kiri ngongo"rite i
ahuareka ai kahore he mangai tuwhera$ me te ki waho o te wahi iti o te whakahaere i
roto i te hipoki ratou mata i te tino maha ng0 makawe iti pai. ai e hoatu e ratou i roto i
te tranga ki te hanga nekehanga tere$ p+nei i te kauhoe a tawhio noa in,usoria i roto i
te wai$ a ka rapu i taua wahi$ i tino tika$ ko te hoki to ratou whanaketanga atu. ( ai ki
tenei hua in,usoriellen poto whiwhi ratou i te hua kpae"rite$ tpiri ratou ki te
ahanoa a ka peia a toronga tu1ular e kore nei ara rerek+ i roto i te timatanga o taua o
te .lgensporidien germinating i roto i te puka. kupu ka puta te kararehe anake i roto i
te whanga tuarua o tona ora$ i roto i te w pol'p$ kotahi te wahi i hanga e anake nga
whekau o uri i muri i te ringa kia ". .ita i pera ko te ki te kahu o te medusae i te
(hren1erg o$ 8whai whi a Die1old. * &aturgesch$ te htaretare. Oan*ig. :IVJ?$ a pai e
te tirohanga a M. sar ki a 1edusa aurita $ ko Cyanea capillata 8.rch. ,. &aturgesch.
:I;:. p J?.Kia te taua waiho nga ringa whaea$ he ratou iti neke atu i te whi nui$
porotFtaha pea"hua$ kahore he mangai tuwhera$ me te kahore he wahi o te
whakahaere i roto i paku kpeke tinana$ ranei. Ko te ngohengohe tona tinana$ ng kau
o te papanga tino pai "me te mea roto i te ana nui. Ki te whai i te hua rite taua o te
aratau tinana. Tuitui ng0 makawe iti KikF taupoki ana i te mata katoa o te tinana te
mangai$ ka tukua te taua ki te mahia nekehanga i roto i te tohutohu katoa$ i roto i te
ara i te in,usoria. " I roto i te kaukau ratou maha ,etia a tawhio noa ratou te tuaka roa$
me nga Mu2omu2a mutunga puhuki. I muri anake i te w i roto i ai e ratou
in,usoriellen ora ka hemo$ noho ratou ki raro$ ki te mua pito taonga whakaritea iho te
toronga kakau"rite$ ia karapotia e te kwai puta whrua i runga i te mata i te ritenga
atu$ e whakawhnui ana ki te mangai$ me te kopu$ a te kupu meinga ratou pol'ps$ nga
rngai puku$ me te tohaina e rua i tenei atu i te te wehenga hake$ nga utu anake i puta
ake i Cuerteilung ng tama tae i te hua me te whakahaere o .kalephen. 87ngers
momotuhi p II?
@Whakawhanakehia e te orti*elle a apitiraa te kakau 8me te whakaheke i tona
kiri4? Whakawhanakehia hoki e'elashes$ haere mai atu i te kakau$ kotiti$ toia 8tuarua
molt4? Whiu ano te hoki ranei mona i reira$ a ka whakatakoto ia ia ki te te mau
eNcrete te kakau ki te whakarato i te rakau utua,are e te taua kikihi ki te ,aahiti
@. 8(hren1erg i roto i te s. Mahi i runga i In,usoria D. >JW?
I muri Aurmeister i te Uirripoden$ ina koa te .natisen$ ka paopao i te Mel] mua rua
uaua kwai wewete ki suckers tFtaha endigende$ i +tahi w topuni$ waewae piko e i te
cornea$ tioata arotahi$ ka mangu ngarahu kanohi ng$ a ka kauhoe a tawhio noa noa o
1ristles e toru takirua3 heoi kua whakaritea e ratou ki nga kapu momi i te kotahi$ na
tupu ratou i te kakau kikokiko$ ka whiua ki te kiri$ nga kawekawe$ me kanohi$ ia
tuaruatia ai te takirua o waewae$ me te kia puta ke i roto i te maha pakau$ niao ki
tendrils. 8Aurmeister$ takoha ki te hFtori o ng werewere. Aerlin. :IV;?
I muri te wahine &ordmann cyprinacea Lernaeocera rite haere mai te reira i roto i
o te hua manu$ te ahua mua o te tahi atu kararehe pirinoa matepukupuku$ ara he
kawekawe torutoru$ e rua takirua o waewae$ e kotahi kanohi3 kua ratou$ engari ki te
rapu i to ratou noho ake nei ki te awhina o enei wh+kau$ he ika me te te totohu me
tona tinana mua hohonu ki roto ki tona kikokiko$ tana tinana ,aahuru te ngaro o te
hunga wh+kau i roto i te rango mm$ a ka taea e kia i runga i te taua ara e kore uaua
e kore kitea ioio$ ia nga whekau knatu i ng atu ratou$ me nga okana uri
whakawhanake. &a noho tonu ia tae noa ki te mate ia i roto i te keria tona whrua ki
rite te tipu takanga kai i te kikokiko o te ika$ me te tane e ki te whangai i runga i to
ratou Kote mea$ engari ko te ara tairongo$ me te nekeneke okana whenua rhui ki te
whakaputa tamaiti. 8&ordmann$ takoha micrographic. l. &aturgesch. Inverte1rates.
Aerlin. !utanga :IVWth II. D. :>V ,,.?
I tua atu i ng nekehanga i taua$ e tohu anake te hua poto o te whanaketanga o
etahi o raro otaota rauropi$ tae atu e rave rahi ari ke i te nekenga o rerek+$ me te kore
e te ,au,aa makona mohio i roto i whakawhanakehia otaota o raro ng puta ratou$ e ai
whakamahara koe i ng tFtohunga kararehe$ a ka taea e kapewhiti$ i +tahi w noa ki te
koutou e kore e kaua Ko ki te korero o te kararehe atu i te tipu i konei.
@Ko te nuinga strikingl'$ te ari i te Cs*illatorien he puninga pGkohuwai iti 8e puritia
ana e +tahi atu$ kaua hoki te taiao kararehe?$ whakaatu. !uta ratou aho rite poto i atu
whnui atu ptau porotakaroa roa piko tahi$ ki tonu i te papanga matomato$ me te
verschiedenartigem$ tetahi wahi wai me te ihirangi wahi potakataka nei. te pito o ia
kakawaea he ahua topetope$ ka porotaka$ maha wai"mrama$ me te taekore. te kahore
ratou vegetate mahino mai whakaatu i enei aho he kaupapa takitoru$ he curvature
tauutuutu iti o te mutunga mua$ hawhe tautau"rite$ hua"roroha piko hoki$ me te puta $
koe te hawhe mua$ me te ara ta. kua kitea maha katoa enei nekehanga i te wa ano$
maha takitahi. 8ta Dchleiden? te tahi mea ke$ e mea ahau tipua$ per se. @ 8Dchleiden$
Grund*. II. =;J? Kei tetahi Cs*illatorien i roto i te hoP piha pouri$ a ka taea e tomo i
roto i te marama tuwhera$ pera wahia i roto Cs*illatorien katoa i muri i te
whakatuwheratanga$ ka ngaro i te toenga o te whi pouri o te oko. 8aucher$ hi. Te
con,. Oouce O2eau. :<:? hoki ng taipitopito i runga i nga nekeneke o Cs*illatorien s
Me'en o. I roto i te !h'siol. III. ;;Vrd
@/aea o reira i te Dpongie 8etahi o nga kararehe e tmanakohia? whatiwhatinga o te
taonga slim' i$ na whakaatu tenei i te Ou^ardin te tFmatanga whakaroau i raro i te
karu$ engari ki te taea te kite rawaka mramatanga i te taha h0unga haurangi mrama
tana ahua i roto i ia te huri i te mau taime na roto i te hrapatanga$ ng hukihuki.
kongakonga +tahi w ki te ara iti i te
:
d
:WW
ki te
:
d
>WW
mm ta ngokingoki nekehanga
ki te karaihe e te aua toronga. hiahia ana O. tenei huatanga i roto i te *pongia
panicea, Cliona celata $ ko *pongilla kua kitea mai :IV=. rawa titiro ia ki te taha o te
kakahu i haea o miro Dpongilla puta te kai ,aahiahia$ ka wiri a ki te kaupapa
twakawaka ia hauhau tonu$ kia ratou i roto i te iti papatipu taratahi o te kaupapa "
rohe$ rere ke i taua whakaahuatia i runga ,aauruhia. @ Korero ki te kupu oaoa kararehe
hua o Dpongillen inaianei$ i te kore o te puku motu ke$ nga kitenga /oggs e whiwhi i
te Dpongille ratou te tae matomato anake i te mana o te marama$ ka whakakorea tenei
miere$ ka pup ake i roto i te hau marama ki te tipu rite ki te waikawa whakahihi etc.
Wiegm.Kikorangi e. :IVJ. II. D. :J< :I;: II. D . ;:W?
I roto i te tokerauhoro me te ate whakawhanake Mosen$ Uharen$ me kaponga i roto
i nga ptau o ratou pera"ka karanga antheridia ranei pito ki 8tona tikanga ko te kore e$
rite i taua whakakahore? aho trino 8i roto i ia ptau kotahi e te Thuret i roto i te
Uharen hoki pea e rua?$ e$ ki te haere mai i raro i te wai i te ptau$ hanga he kaupapa
hihiri huri noa tona te tuaka$ ara i muri i haehae i te lellchens tenei kaupapa he wa
roa mo ia ki te haere tonu i roto i te wai$ me te haere tonu i reira. /e enei trino miro
ki te spermato*oa pera"ka karanga 8sperm? o kararehe whakaritea 8ara whakaaro ki te
titiro 1ristles tohutohu Trewa i roto i te ngakau ranei?$ engari ka whai take tika p+nei
ki a ratou i te mahi rite o te akoranga. &g s. Me'en i roto i$ !h'sieol. III >WI,,. "
Dchleiden$ Grund*. II ;I XX << ". Wiegm. Kikorangi e. I. :IV< ;VW$ :IVI >:> I. II. Te
I=raa o :IVJ II. ;=th :I;: II. ;>Vrd
Ko nga nekehanga rpoi$ e hanga nga pro o ihirangi hae i muri i te putanga atu
mea e kore e ki te whiwhi rite ki te moni whakatupu rangahau tata nei$ he aha i p+nei
ki a ratou wawe tahuri. 8U,. Dchleiden$ Grund*. :: VWV?
Contribuu a millorar la traducci
I roto i te nuinga o ng
otaota i te hapu
o Charazeen, naiads $ me .ydrocharideen $ me i roto i te kakau hua o =oung
.aussmannien i roto i ia ptau$ he mm i runga i te e piki ringa kotahi$ e heke iho i
runga i te atu taha$ kotahi o nianei i te te tae$ te ritetanga 8sliminess? me te
insolu1ilit' i roto i te Wh0inuhia waiwai o te wai ptau wai"mrama e toe ana ki te
mau ki ng wai reira tino kitea i roto i te tahi$ e ratou$ i nga poria i roto i roto i te wai
8mngaro$ chloroph'll$ hp+$ me +tahi atu? ki te haere tonu$ engari kei te nuinga
mohio mrama nui hoki ratou. 8akai$ i roto i te Dchleiden$ Grund*. II. D. >=X?
.III. 0 uouangatah1( me te !entralization o te aiao
te tipu.
( kia tino pai nga mea katoa$ ka mea reira$ ki te whakakitea mau anake te huru o te
otaota i taua kotahitanga$ centrali*ation$ p+nei i te utu hono ta$ me te whai i"hononga
o nga wahi katoa$ me te taha o tona hanganga$ me te ora$ he tahitanga i taua$ me mahi
reretoto$ p+r i o te iwi$ me te kararehe i roto i te tikanga ki te kitea i roto i reira te
,aaiteraa e tano o te kotahitanga me te mana o te k+ne wairua. Ctiia e kore e. /e aha
te whakato ,ele atu i te puranga o waho Katahi tahi ptau3 te tahi mea kei hea$ he aha
he arotahi whakakotahi o te kaha mahu2inga kanohi i runga i te katoa"'ers$ o te ai$ e
riro peia katoa pehea te roro o te kararehe3 te tahi mea o te ta$ te mana te hono$ me
nga mea katoa e ora ai e hipokina iho te wahi4 &o te mea te kupu kawa waho$ ko te
ahua o te whakarihe kahore ano i roto i te kaha me te nga mahi ki te whakato katoa
ano e ranea a herea. ( mahara ana nui e p ana ki te mea haere i runga i roto i te tahi
atu &o whanga o te tipu$ engari. /aea o te wahi o taua mea atu$ me te whakato ki
runga ki3 tupu te reira i tonu mo ratou$ a ka hoki tupu te whakato i ai haea e koe i te
reira ki runga ki$ me te mea kahore i pa ki a ia. ( kore e titiro ano he kuk i te wae
Text original
here o te wairua. &a nui$ na nui takitahi i runga i te rakau puoro3 mau rite ki te nui o
ng ptau rite nui mau taata3 kua kore e tepe. Kongo tatou i te huaota i te kaiutuutu i
rungaE
@&ga ptau$@ e ai ta Dchleiden$ @kai ki runga ki ano$ i te taha o tona ahua i roto i te
ara rerek+.@ 8Dchleiden$ Grund*. II. D. ;X;?
@Ka taea e haere i te motuhake o te ora o te ptau takitahi i roto i te$ i ki etahi e te
hunga o waho i tetahi hiranga mo te ora o nga ptau tata$ me te kupu o te whakato
katoa$ ptau"tukanga@ 8tirohia ano. II. D. ;X;?
@Ko te kai o te tipu katoa ko anake i roto i te ttika o ratou ptau takitahi.@ 8! ;XX?
@Ko te tipu ko te rite i taua i roto i te hononga morphological tino anake wh+kau
ph'siologicall' motuhake pmotu.@ 8! ;<W?
@Ko te ptau ti2a ia tatou ano he motuhake iti$ e noho ana hoki ratou rauropi Tiro.
Mai ona taiao te rauemi kai wai taua$ e i runga i$ i te taua$ hanga ana e ia i te tukanga
mat$ e itoito tonu i roto i te ptau$ rauemi hou ... I roto i te ua rite te a1sorption$ me
te eNcretion o mat$ te mat hanganga$ huringa me te whwehe o mat ko te ora
katoa o te ptau$ me " mai mau i te tipu ko te mea ke atu i te moni o nga ptau maha e
hono ana ki te hua ng " ano te ora o nga mea katoa !lants. @ 8Dchleiden$ te !lant D.
;:.?
@&ga ptau kotahi$ rite arata2i te reira i te ora motuhake o tona ake.@ 8Tirohia ano.
!.;<?
Taea te mea mrama$ pera me tatou i rongo nei i te taha te tohunga taua meaE ko te
tipu i te katoa he mo tetahi mea$ i te ptau katoa4 .hakoa ka karanga te tipu tatou
organic$ ora$ a ka he$ engari he anake$ ano he katoa$ i te hua o te rauropi$ motu$
maranga i roto i tona wahi. Kua tupu ia i roto i o te whenua$ tupu tonu i runga i te
whenua$ ano he huruhuru ki runga ki to tatou mahunga3 ratou tukanga i te w
regsamer rite te huruhuru$ e kore e rite ki taua o te repe o to tatou tinana$ i roto i te nei
nga mea katoa o nga papanga e whakamahia mo te whakaaro o te katoa. &a i roto i te
rangi whakato$ te marama$ te tukatuka totoka o te ao waho e i roto i te tikanga moku$
mo te whakaaro o te katoa. Ko wai e hiahia ana ki te kite i te #e1erdrGschen i te
wairua mo ia3 Ko ake taketake no te mea he kitenga i taua i roto i te whakato4 /eoi
kia te whakato i muri i te katoa organic$ wera ora$ kia whai ia i te whakaaro o tona
hanganga$ me te hoahoa o3 engari ki te kahore te mea ano he whakamutunga ake mo
ia Crganic$ he whaiaro"Karapotia ana ki *urGck1e*iehendes ki runga ki koe ora$ ka
taea e hoki te whakaaro o te ngohengohe ki to ratou oranga$ me te ora e kore$ e rapua
e i roto i te ano i te immanent wairua parau tumu. Ko te ngakau te .tua kia i roto i te
hua noa iho o tona ao o ng whakaaro$ te whakaaro o te hua o te ora i roto i iho i te
whakato$ engari he anake i tona ora$ i tona whakaaro$ e kore e ara i to outou ora ake$
ake wairua$ i homai nei ki te whakato.
Kia pehea te rerek+ o tenei katoa ki te karareheH Ko te rauropi kararehe kati a
tawhio noa i roto ano atu$ kua whakaturia ki te kia Karapotia ana i roto ia ano$ e p
ana allwegs hoki ki runga ki ano. Mai kore e taea e haehae koe ia koe atu me te
whakato mo ia$ a ka wahi i a pehea ki te losreiRe te tahi mea$ mana2o te reira i te mea
katoa. Te tFariari tetahi katoa$ me te ki$ me anake i roto i ia atu rite ratou. Ka rite ki ia
ki te atu ano hoki$ mahi ia hoki i roto i te arairaa a te atu i roto i te ara iahiko ki runga
ki ano. /ea te pokap kawana takoto$ ka hoki a reira e ko te reira ki runga ki te
kahore he ng kotahi$ engari he tino tetahi i roto i nga pnga te tFariari$ e herea te mea
katoa$ me ope katoa$ ki te tuku ki a ia.
7a hinaaro ahau e pau e taea te mea i roto i tenei tikanga katoa3 ae mohio ana ahau
ki te mea he noa ake ka mea (nderes te patu i roto i tenei tikanga i taea$ e kua e ahau i
pai ki te mea i te reira$ no te mea e kore ahau i Oodge nga whakah+$ engari e hiahia
ana ki te whakatau ia ia ratou. Mahalo kua ake ara atu i te maha whaiaro kua mea
ahau kei te ngana ana ki te mea3 e hiahia ana koe ki tenei na noa e tango. /e teka
ianei nga mea katoa i hanga o wna$ me te mrama i roto i tenei whakahe$ a ka puritia
e motu ke$ na e kore e hiahia ana ki a tatou te hape3 no te mea ua tamata e koe ki te
whakaiti i a ia ki te taea mrama$ me te mrama$ na$ ka haere mai ki runga ki te taha
iho. /e aha ake ka ui ki a ia4 &o te mea kei te ake whakaratohia e ia.
Ki te korero ki nga kupu a te te hoariri$ rere ahau i te tautohe e whai ake nei i Uarus
8kon0 D. ::>? ki taua kitea i roto i te tikanga o te whakahe o mua te nuinga$ ahakoa
whai whi ana ki +tahi whnuitanga i roto i whi k+ con ato2ae te kua.
@( hngai ana te rangatiratanga tipu i roto i na roto$ ka pera me ia whakato takitahi$
pera ano hoki i roto i te momo o tona phua$ nui ki te truarua mutunga o te puka
taketake$ te mea na$ e na roto i te poraka ptau$ ki te ,aito ore tonu auau$ a reira i ia
ptau toutou pea$ e puta ai te mea katoa$ a ka hoki taua take ano hoki i te ari o te
tohia e kore rawa tuturu.
:?
.ra te ke$ i waho te mhio o te whenua ta teitei$ na reira
wehe wahi o te tipu i roto i te tahi atu whakaaro me te mau mana2o atu i ki te
karareheE he ia e tango i roto i te tikanga tonu a ake ake$ mo te wahi o te mahi$ a tenei
mo te katoa. /e ringa whakakore i te puawai mea ai ki te hiahia$ whakakapi i te e
alang) mo o te kararehe ora ka a ia nga mauiui.
>?
te whakato kua i taua take$ kahore
he piro me te kahore i roto i te te tikanga e rite ana i roto i te kararehe ng wh+kau "
reira reira e kore e taea$ i roto i te rerek+ ki nui wh+kau hou heterogeneous$ p+r
7rge1ilde pehea noho i te pnaha io3 " I roto i te poto$ e noho ana te reira i tino noa te
matatini o waeine$ kore reira pokap i roto p+nei i$ pera me te mea ki te kararehe$
me te ahakoa e kore e taea e ratou ki waho tetahi tohia e$ ko te taua e kore oti p+r i
roto i te rangatiratanga kararehe i te ari i nei hoki kotahi e whai e te ari o teitei$ me
raro whakahaere$ e pera kitea i roto i te rangatiratanga kararehe kei$ i roto i te
rangatiratanga huawhenua tonu rawa whakahia ,aaite ia2na iho 8e tonu noho ki roto i
te tautohe$ e tetahi kia i titiro rite te whakato teitei?3( whai ana i tetahi wa e te taha o
te tipu$ ko te pnaha pono centrali*ed$ me te kupu he here maitai roa o te kotahitanga
me te wholeness i kore te ahua o te mahara tetahi i roto i kore ara taea te krero i
konei. Ki te T &a matau ai matou i ki tautapa i te ingoa o te wairua anake e whakaaro$
i roto i nei kua tino tipu tetahi mahara$ he mrama i nga ng i runga$ e kore e taea te
,aatumuhia o te whakato$ ka hoatu ki a ia he wairua. @
:?
( kore ahau e kite$ e ki taua rave2a ,epaki p+r atu .1schlusse$ kia rite ki ina
kite tatou i tenei taea pai tirohia ki etahi ptau o te tinana matua i roto i te
kararehe$ ina koa i rite tonu kahore he tangata$ he whai whi ki te tino i roto i te
ia ptau o te rakau pea he kneihana ranei ano he hua i pea he kneihana ranei$
kua whakaatu. Te hua ki ahau e te mutunga o te nuinga o ng ptau ki te tohia
e$ me te kaha o tenei ranei e tetahi ptau takitahi ranei$ ki te t i te mea katoa i
roto i te noho wehe i te katoa$ i nga mea katoa i roto i tetahi tino e hipokina ia
atu.
>?
comp. konei e p ana ki D. >W >> XI ,,.


I kite tata te kitea e e tetahi I whakah+ mea o mua e hiahiatia ana e te whakato ki te
wairua e kore e te i kitea i roto i te whnui rnei$ kitea i roto i te kararehe anake$ a i
roto i te ano kahore take ki te tono pera me nui ki te oraraa o te wairua$ te tahi mau
mea e ngaro ana$ engari ko te tangata tika i rite te pai ki te kitea waiwai i roto i ng
tipu rite i roto i te kararehe$ ahakoa i roto i te puka rerek+.
Ko te tuatahi a te ,au,aa ei pai te kararehe me te te whakato i te puranga o ptau
hono waho. ( mohio ana koe e ara ioio$ me te uaua kaka ng o annealed a whanga e
,aatano ptau hanumi$ a kua taea ki te kitea anake i te ,aaauraa nui i waenganui i ng
tipu me te kararehe i roto i tenei. Kei hea ia i roto i te kararehe ptau i roto i tenei
tautau$ te whi pokap ako atu ratou i roto i te whakato4 I roto i te roro4 Ko te roro ko
noa he kikokiko i muri ki a i waenganui i ia atu na roto i te rere kaka$ e kore he whi
krero ratou. Ko te roro katoa ano ki taua whi pokap ranei4 Ko te tikanga
whakaaro tetahi pera$ ahakoa he ahua nui mo te pwhi3 te mea e kore koutou e taea
te wero. Ko reira te hunga kararehe nui e kau marara hei utu mo te roro$ ahakoa hono
e te raru i ganglia$ a ano whakakitea nga mahi o te wairua i roto i a ia ano etahi tino
mtauranga$ instincts te kaha e tika ana. I whanganga ano te ngarara te akoranga i te
roro3 he ganglion$ e takoto i roto i te upoko$ ka rere i roto i te matua karere
rongo3 engari he maha iti atu i te tahi atu ganglions o te pepeke taua$ a ka hatepea atu
e koe taua mea atu tahi ki te upoko atu$ na e kore e mutu te tohu o ng mahi
hinengaro.
Whakarongo ki teneiE
@Ko e angawaho 8ng ngrara? hanga i muri i te unuhanga o nga nekehanga
matenga$ e ka rapua e mahi. Kere te kwanatanga me te pFtara rere$ ka haere i muri i
te pokanga maha rawa whanui$ me te roa.$ ( kore koe neke noa tika ki ng waho$
engari t+tahi ki te neke$ me te okiokinga$ a ka kitea i roto i tenei huringa kahore
momo i whakaritea$ me te kore e te toenga titiro mere n te rohirohi. i tairongo ki te
paowa tupeka$ e kore he tika nei ki te krero ki te tikanga o te kakara . ka tamumu te
kwanatanga$ o te akoranga whakanohoia. i runga i tou hoki$ tamata ia ki te noho ki
runga$ a rite$ no te mea tenei kihai i pa$ hoatu ia he wahi koi o te rakau i atu mo te
tautoko$ ka mau ratou ki tenei te tuatahi ki tetahi waewae$ a ka aru ia hngai tonoa e
te toe waewae. wpi te kwanatanga i roto i te tikanga$ whakauaua taea te
whakakahore nei o ratou wawata ki te wero no te wero e kore ko te o te kararehe
wero e p ana ki rawa mihini panaia$ ka unuhia$ engari ko te kararehe e kainga me te
toenga o te ahanoa$ te mau ia ia$ a sta1s ki reira. Titiro rite Treviranus. Ka rite ki
kahore he nekehanga
V?
nekehanga pp rawa$ no te mea kei te hanga ratou i kahore
he whakahihiko waho$ kua hoki ratou iti te tu2atiraa i haehae$ e Grainger rite hapu
ia. I te ringa kotahi$ hapa ana e ratou ki te pana$ i te mea te haehae$ motuhake rawa$ i
te tahi atu te ringa titiro ratou ki te whai i ng take e hoatu e te whakaaro. @8olkmann
i roto i te Wagner ph'siologist. Marou. Mea. Koro D. =<X.?
V?
( kore te ngaro te kupu i roto i te taketake i te misprint.


Kei te tito te pnaha io o te mowhiti ioio .sterias i roto i nga ganglia = e hangarite
tohaina$ ko te kotahi o e rite nui rite ki te atu uara3 engari ko te neke pera pai tenei
kararehe ki nga phua katoa o te wairua ki ta te tangata kwae$ e kua kotahi anake te
okana matua pokap. &a$ taku e mea neiE ki te ng i te wairua waeine o te tohatoha o
= ganglia$ kia pera me te pai ki te tohatoha o :WW :WWW ranei kpuku karere te tFari
reira$ a kahore i te katoa he raru ko te wahi e tika ana$ e hanga ki te tohatoha o
miriona o ng ptau3 tatou i kite tika$ e kore e reira whakawhirinaki i runga i i te
whakakotahitanga e hiahiatia ana. Kei te whawhai ki reira i$ o te akoranga te
lusammenklumpung te puranga karere i roto i te roro i roto i te tangata kua ona
,au,aa rahi$ engari ka tika i reira kia atu atu i ki te tono i te kotahitanga o te wairua.
Mai kore pea e ,aaohipa i te reira ki te roro$ pera haere ki runga ki$ a ka rapu 8p+nei
i Uarus? te ,aaiteraa o te hononga$ centrali*ing kwae puta noa i te pnaha io. Ko tu te
reira ki te engari e no te o nga otaota whakakahore te waeine i taua$ no te mea he
ratou i te agglomerate mere o ng ptau$ e kore e taea e kitea e koe i roto i te pnaha i
te ,aaiteraa o te waeine i taua$ e te mea tika$ he agglomerate mere o muka. .nake ki
te te io iho dar15te he whi pokap$ te kararehe$ ko te centrali*ing e rapua e i roto ia
ia3 otiia e kore e ko te take tenei. &a te ara$ ka taea e koe$ ki te mea e p ana ki noa te
ritenga atu o te pnaha atu 0 e whakaratohia ana ki te mahi pnaha atu waho e
whakaratohia ana i roto i te whakahaere$ ka kitea ano hoki i roto i nga weu trino o te
tahi mea te tipu e he tranga pokap ki te atu wahi ahua o nga otaota$ a ki te kahore
ano te kitea i roto i nga otaota mm kahore he muka trino$ e hngai ana ki taua
kitea i roto i nga kararehe mm tetahi anake kahore he raru. I mua$ manukawhakitia
e matou i rongo$ kia rite ki te nui ,aaauraa i ake i nga weu trino ki te karere kaka$
engari he ano hoki e kore e tahuri ki te maka atu aronga ki runga ki tenei ,aaauraa$ kia
rite ki reira tupu3 no te mea tatou i whakaaro ki te puaretanga katoa o te pnaha ope
ranei wh+kau pokap m te Aeseeltsein mo kore i.
Ko te tauira tino patu$ pea$ e kore okana pokap e kore e hoki ki ano tohanga o inu
rite kawe$ he ,aaiteraa huru ranei o te waeine$ he ,au,aa i roto ano i te tikanga o te
whakaotinga o te wairua e taea homai e ia tatou hoki i te pol'p. Kia tatou haamana2o
meka mua whakahuatia. Kua tino roa te .rmpol'p$ ka wherahia ana ona kwai katoa$
a ka pa ki te reira ki te ngira$ ranei wiri te wai$ na rere ia i te kotahi wahi katoa ona
rite ki te puranga iti tahi. ( tenei tino rite ki tenei$ kia rite ki te pnga o te tinana katoa
o te pol'p mana$ nga wahi katoa o ona i roto i te hononga causal e hono ana i te
wairua me te e ai whakaturia tetahi ara nga era atu i ta1ulahia i runga ake phua$
motuhake rawa$ e tika ana ki a ratou e p ana ng mahi o te wairua o pol'ps i roto i te
hononga . Well e kore ahau i nga mea katoa e mea$ e te pol'ps he philosopho3 engari
mau tonu ahau ki te whaiaro e he tangata tohe rawakore e hiahia ana ki te
whakakahore i te pol'ps whakatakotoria$ motuhake$ e hono ana ki te hohoro kwae
me te hinaaro o ng momo m ng phua p+nei. Ko te aha e p ana ki muri i te
pol'p o tona whakahaere4 /e ngongo mm$ i te mea ki runga ki e kore inaianei oko
e kore ka raru ko e tetahi haumaru e taea hurahia$ e whakaratohia ana i te tetahi pito
ki te kwai tuwhera kau.Kia otiia pea hurahia tetahi raru$ te aha ranei he i roto i te
tahi mau rave2a puritia pol'ps mo tino tika o te ingoa$ engari ko te ti2am_raa pokap$
me taiawhio koutou e kore pono ka hurahia. Ko e taea rite nui motuhake$ me te pipiri
i roto ano te noho me te kahore he okana pokap o te sensation$ me te tohanga te
tFariari$ kia$ kia mutu ano hoki ki te tFariari i waho reira no te mea e taea e ratou e
kore ka te herea e te reira.
/e teka ianei ko reira ke te mea e$ pera me koutou engari ko te tikanga kia pera me
te te momo katoa o te parau tumu hononga i2o whakaaro te wairua$ ko te pera hoki i
tahuri kotahi te atu te ringa o$ e kore ano te putanga mrama o te ira whakaritea
wh+kau ranei i roto i tenei mea tini noa ki te tino ,aaiteraa o to ratou ope whakakotahi
ui4 . ,eruri i te ahua i roto i te takawhiwhiwhi$ te tikanga o ia hihi o te whet taahua
reira rite nui rite ki te atu3 hoki i roto i te pane a rau acanthus Korinetia$ ko tetahi
mtrere lateral te tikanga me te nui rite ki te atu3 ehara i te mea he wahi i reira$ i
kanohi te whakaaro whakakotahi$ engari me waiho i kona mo te mana2o tahi o te
katoa$ otir$ he i roto i te katoa o nga take hangarite here. (ngari e kore ano i konei
rite ki o te whakaaro o te ahanoa ka taea ki te tono i te wairua o te tumu parau$ he
tohu sino2o o ratou awe i roto i te wahi tino pai ki a koutou. C akoranga ka taea e koe
te tuku ki te whetu karakara o te takawhiwhiwhi ki te pokap$ i roto i te rau o te
acanthus i runga i te tuaka o te rau rite ki te whakakotahi3 engari ki runga ki te
pokap apataki me penei$ e kore te ngaro i te whakato$ ahakoa tono ana ki te kpuku
te awa i te wahi i te pakiaka$ e whakatika te kakau ake$ he mea e hiahia ana koe ki te
krero ki te tuaka o te whakato katoa$ i tona normali*ing he Kei te tonu hanga nui i
roto i te huaota i te take i taua.
Whakaaro ahau he ki te tinana me te te ao. Kingi te .tua kia rite ki Cmnipresent i
roto i te ao$ herea$ hono nga mea katoa$ e hiahiatia ana i waho i tona oranga puta mai
i roto i te waenganui o Uentral Dun3 Ka taea e noa ki te pokap kaha kore"rauemi
8centroid? o te katoa e whakaaro$ engari rite i waenganui i nga whetu o ki te whi e
rite ana i roto i tetahi o ratou kia hinga$ a kia pera me te pai i kitea$ rite ano te whetu o
katoa hua i te taua. .nake ki te he tino ratou e kore e katoa e rite$ te tikanga o te ra
nui$ me te rarahi o te akoranga hoki atu me te nui atu rite te iti me te mama. &a he
mea i roto i to tatou tinana iti$ kore t+tahi whakanhanga ki tona oraraa i te
kwanatanga me te whakakotahi kaha o te wairua herea3 wera ana rite tonu neher0 i
roto i te tinana kia rite ki te .tua i roto i te ao. .$ ki te i roto i te tinana kotahi riro
wahi takitahi atu te ,au,aa atu i +tahi atu$ he mana nui ki te atu$ pera tenei e taea hoki
e anake te whanaketanga teitei o te wairua ki te hua$ te wahi mea katoa ko te taua$ te
tikanga$ engari e kore e tikanga o te oraraa o te wairua anake3 a hoki i roto i te
whakato kahore he hapa o aua wahi$ hei te mea e matou i hohonu i runga i nga oko
trino$ e hiahia ana ki te whakaata i waho i runga i te puawai$ e$ ki te kahore te mea i
te timatanga i runga i reira$ ranei$ engari i te timatanga o te Will$ a kua te tukanga ora
katoa o te tipu ko te tona ahunga i roto i tenei Will. .e tenei ahunga$ e tango i nga
wahi katoa$ me te taha o te tukanga ora o te tipu i te timatanga ki te hanga o te pua$ e
whakakite te priori te pai 7ntri,tigkeit aua tpaetanga katoa e te whakato he kahore$
nui atu i te paihere o ng ptau wewete whanaunga ki ia atu. ( mea tika me te mea i
taea e he kikorangi ataahua i te onepu me te kohatu puranga tupu i tahaki.
Qust mau rawa akoranga reira e whakaaro noa koe i te wairua$ ano he oranga iti
tinana i roto i te hanga tinana nui$ i reira ratou ka te akoranga$ ka rapua e ano he
nohoanga iti motuhake io ratou torona ki te nuinga i reira i te katoa o te tinana$ me te
he kohikohi i nga kaupae e tika ana ka tukua. Ko te kotahi wairua whakaaro e p ana
ki te hua o e noho ana i te kuini o te taenga mai$ i roto i te whi tino pai o tenei witi$
a tawhio noa nei i te whare katoa o te tokotoko huri. Ko whakaaro tatou i te
whakapakoko i whakaritea$ na te wairua o te taenga mai$ ko te engari tino e kore noa i
roto i te Weisel$ he aha e waiho he taenga i roto i nei heoi ano ko te kuini3 Ko te noa e
ia he mea matua i roto i reira. I roto i ia ptau$ i reira he pi noho$ e noho ana kaua te
tahi mea o te wairua o te taenga mai. .$ no te i roto i te taenga kitea$ engari kei te te
kuini i te tahi atu pi to tatou roro he wahi ona i mua i +tahi atu wh+kau ranei$ he kore
e pehea tenei te take i roto i te khanga ppokorua$ te wahi reira ano rite kotahi$ ka p
mea whiwhi rite i roto i te pununga hon]. Well$ ka mea ahau$ ki te he pununga hon]
monarchical nga kararehe$ ko nga otaota khanga ppokorua Kepu1lican. /e
k0wanatanga hou$ engari kia rite ki te pai ratou kwae ano he arikitanga.
I a matou mea te parau tumu whakakotahi ake noaa me te tino kanohi rite i roto i te
k0wanatanga hou i roto i te arikitanga. Ko te aha iri4 .nake rapea e tangata katoa he
mea i roto i te ano i te pnaha monarchical ki te roro i te runga3 &0$ kua rawa he te
porihanga atu tangata i teie nei ki te hapai i ia atu i roto i te arikitanga$ he
k0wanatanga hou ki te whakaoti i te kotahitanga. Ko te popokorua whakamatau e
kore te p tenei ki te hua o te Kepu1lic. . e kore e taea te kite koe i te aha i te reira
kia uaua mo te natura ki te neke i t+tahi wae pai i roto i te puranga ptau con^oined
rite i roto i te paihere o te ,aaatea popokorua.
I muri i te katoa$ kua kotahi ki te tango i runga i te ptai o te whakapuaki waho nga
tikanga tinana mo te kwae matua i roto i te tipu rnei e kore whakaaro ki ranei i roto
i ki te whakato ahua rite agglomerate rite te roro i roto i te kararehe$ i te tranga
pokap rite ki te ranei era atu o te tinana riro rite tona io3 no te mea ara aua kapia$ me
tenei pnaha tata titiro pera pai$ he hiato tino rite te hanga ptau o te tipu$ a i kite ai
matou$ he lump' kahore kotahi i roto i ia tahi mea kararehe pera tahi$ a te kpuku i te
katoa o te hononga pai i roto i tetahi kpuku nui ki te kitea pokap whenu ranei. /e
whatunga ki te maha kpuku e taea te tautoko i te wae hinengaro ki te kia rite ki te
whiu ki te kpuku kotahi$ i roto i te oma tahi maha miro me.
I roto i te rerek+$ i te taupuhipuhi tuwhena o ng whanga me ng mahi o te tinana$
me te huru tahi /eoi katoa$ ka whai koe ki te ui ki a ratou ki te ratonga e tika ana m
te takitahi hei whakapuaki o te hononga$ me te p hoki ki ano wairua te hinganga
o. /oki i taua tango matou i runga i te tangata$ me te kararehe e kite ei ,aaiteraa o te
tikanga wairua whakakotahi. Kia kite inaianei tatou ranei kei te ngaro te reira i roto i
te otaota. /e aha pono whakaaro te taha o hurihuri$ na konei kua runga i kua hoko i
roto i te nui mua. Ko titau tonu te aroaro o te tauiraa uruhi o tohutoro tona
taunakitanga ki te whakapae i runga.
Ko te hape te tuatahi o nga mea katoa rawa$ ki te whakapono tetahi ki te hua waho
o te tipu$ a haoa ana te poraka ptau katoa kia rite ki te mahere rite$ tika kia tahi mea
waho ki reira$ e kore nei e haere mai ki te a1utment noa$ ina tae mai te reira i ki te
ptai o ahakoa te ora i roto te vai e p ana tauutuutu i waenganui i te ope$ me ng
mahi o ng ptau takitahi katoa no te mea tenei puka waho ko te pnga ritenga atu
anake waho kitea o te phekoheko 0 pipiri o te huinga o ng ptau katoa ratou$ a
ohnedem kahore i ki te puta$ kia rite ki te tika i hanga reira. Ki te mea kua kore e mau
tulip kotahi anake te puku$ i raro i te whenua tetahi atu atu i te tulip ki runga ki te
whenua$ ko wai e ahei kia whakakahore e nga ope e hanga i runga i te whakato i raro
whenua$ i roto i te hononga genauestem ki nei mahi$ e ki ia e p ana ki te whenua
hanga ake3 nga ptau o te riki$ me te tulip i roto i to ratou whakaritenga$ me te mahi e
ti2aturi i runga i tahi e te tahi4
&a whakamrama noa tawhiti te whakato @mo te hononga morphological
whakanhanga mema ph'siologicall' motuhake@$ ko koutou i roto i te meka mahi i
tetahi mea$ nui atu i te totohe i roto i te ad7ecto te tukua atu. . ko wai e whakapono ki
tino te mea e whakapono ana tetahi a muri ake e ,aaineine i te ptau mo te horopaki o
te tipu katoa. A. cornstarch$ te huka$ kaha haere i runga i to ratou momo$ te taua e e
taea hoki i roto i tenei hononga4 Ko reira te tipu e ng o tetahi anake ptau
8 %rotococcus ? me te tonu vegetate$ he aha te mea e koe ki te hoatu taimaha na e kore
arorau e kore t\tehi meka e taea te ptau tipu i te tFariari motuhake mo ratou$ no te
mea ratou tika i roto i te kotahi take ng reira whakapumautia he ki te e taea ki te utu
i te mutunga e nga ptau whakato$ ara ka he ratou e kore hoki ratou$ e kore e taea te
tFariari$ ka te tFariari motuhake mo ratou$ i te te wheako tika$ kaua whakaatu e kore e
taea e ratou.
Ki te he reira pono pono e ka taea e haehae koe ia koe atu wahi o te tipu$ i waho ai
te toenga o te tahi mea tipu i puta ke i roto i pera hiahia ana ko te taunakitanga tika ki
te pararau o rerek+ wahi te tipu$ me te ko o ratou mahi tahi i te tahi3 engari titiro reira
tata atu$ ia haapii i te mau iteraa tika te ritenga atu. Ko wai i kore te mohio ki te
whanga waina$ i te tapahi4Tapahia e ahau he peka i konei$ puku hoki$ he hou i te
tupu$ e kore e rere ke i peia. Tango ahau i tetahi rakau i nga rau katoa$ pea tae noa
aukati me te ka taea e pakiaka hanga i3 /atepea atu e ahau nga pakiaka$ haere ktua$
manga$ me te rau kotahi$ i +tahi w e kore3 pariri pakiaka hou e e rere ke kihai i
peia3 te reira rite ki te tuatara e hautopea atu e koe te waewae$ kua ia tetahi$ kahore e
pei kia$ kua kahore$ e pei kia kotahi. ( kore e tino te kite i te mana o whara iti i te
whakato$ o te akoranga3 engari e kore e te ngaro ia. Ka rite hoki ki pono mana2o te
reira i tetahi rakau i roto i te huringa nui ki te tango atu koe i nga rau katoa$ ka pera
pono ka whai ia ki te ite i te reira i roto i te iti huringa wehenga anake$ ki te tango
atu koutou ki tetahi.
Tenei e whai he meka raupapa e te tauiraa uruhi o tohutoro$ te. &a nga wahi o te
tipu i roto i te raro whakarunga$ p+r i i te tihi iho$ rite vai i te tuaka rite ki nga wahi
taha$ me te waihoki$ whakamahia ki te whakamrama i roto i te mau huru rau$
( ai ta Dchleiden 8Grund* ID >:I.?E @Tatou i ite ngwari e i roto i nga ptau takitahi
o Chara $ te ahunga matahao o nga poria matomato therethrough whai awhina hoki i
nga ptau e whai ake nei ki te trino tino tika$ i nga wa i kitea he hononga moku$ i
waenganui i nga putunga trino e rua ng ptau ptata hei whakakapi$ a ka e te
kaimtakitaki e kore rawa tahuri mea ki te haere tonu i te trino tonu. @ ( hiahia ana
tenei meka ki te engari e kore e taea aro ki tino ki te taukF i runga Dchleiden.
Kitea #innaeus e te rakau$ ka atawhai a hira tetahi oko i roto i$ e rave rahi tau e aru
ana a manga manga kawea ki waho$ mai te taua$ e kpani ana i roto i te oko whaiti$
hohoro kakahu puawai$ me hua. " /ere taea e koe te kite i te ,aaururaa e te momo o
tini i runga i te karauna o te rakau.
Kua kitea Knight e pea$ me te aporo nga rakau katoa$ i wewete nei i nga wahi o
waho o to ratou kiri$ i roto i te rua tau atu rakau leveraged rite i ratou i kF i roto i te
rua tekau tau o mua 8Oecand. II. D. I:>?. " Tenei kitea te mana o te tauiraa i roto i te
wahi o waho ki te i roto.
Te hFraurau o te paenga o t+tahi peka rakau i te 7nuhia annular o te kiri i te ranei 8"
ka karanga na. Mowhiti porehu?$ na mau ia ki runga ake i te puawai nui$ me te wa hua
o muri tere$ ka whiua mua ona rau i a kuk ake i roto i te rakau kia rite ki i raro i taua
tekiona 8Dchleiden$ Grund*. II. D. =WV?. " ( whakaatu ana t+nei i te mana o te heahea
noa i roto i te rerek+tanga whi iti i runga i te otaota katoa o te rakau.
Ki te he uhi$ hei tauira$. Tauira o aperikota$ kua whakaturia paramu ki te ktua$
kakahu ta te iwi paramu ki te mowhiti tupu o te aperikota te rakau 8tirohia ano p.
IWV?. /ere e taea mrama koutou e kite pehea e kore e anake piri i raro rerek+tanga
whakarunga$ engari ano runga"eke ng huringa iho pnga.
@Ka mau i roto i te i te hotoke$ he rakau$ e tu ana ki ona pakiaka i roto i te whenua
ranei i roto i te wai kei roto oko$ i te mea noa$ he nekehanga torutoru i runga mFti$ a
hopoi mai tetahi o ona manga 8hunga ia ia i te tu i roto i te kahiwi matao ki te wehe?
i roto i te ktuhi kua oti te tahu e te ake ki te :> j ranei := j 8U.4?$ whakawhanakehia
tenei ona rau$ me te puawai$ ia te toe tu i roto i te rakau matao ano te itehia tino
haapuai. 8Oecand.$ Koiri. ID <X? /ere kite tatou e te mahi ake$ kua oti nei te meinga e
te taha o te wera i roto i nga manga$ kua ki muri whakaongaongatia te mahi pito rp
o te pakiaka ki te homai i te wai ki te arepurepu o te pekaE @hoki$@ e ai ta Oecandolle $
@te wai i whakawhanakehia i enei puku e kore e haere mai i te hothouse i roto i ai e
ratou e ora$ engari i te whenua i te wai huri noa i te pakiaka ranei3 Kua whakaatu i
ahau i ahau e te wai i roto i nga oko$ i roto i te e ngaro i nga pakiaka$ heke. Ka haere
mai Knight na roto i te parau e paari mm atu i mua$ ko te taua hua i ,aaite i te
haaviraa i raro i nga huru. .kapapu te mFti mama ara$ e i roto i te ktua rakau i raro i
te whakanohoia i roto i te wahi ktuhi atu te wai kei te reira rite mua @.
Ki te tango hoki te kotahi te rakau pouaka ona rau i roto i te Ma' o /une ranei$
puku katoa kei roto i te aNils whakawhanake i runga i te wahi$ ia koutou te rite e taea
kite i roto i te a1gelau1ten mo nga rakau to2e maperi$ me te$ ki te i muri i te whatu$ i
roto i nga uru huarkau rau katoa patua iho$ puta wera me te takawai weather. 8..
Oecand II p ;I>? Ki te taha o ia atu manga maha rawa$ na te whakaraerae tino e t+r o
te kaha3 Ki te mai tata tahi hua maha rawa$ na tupu anake te hunga e tona tupu he tino
maia$ a ka haere i te tahi atu e hngai ana 8tirohia ano p ;I;.? " I roto i te
whanaketanga o rau hou ko nga nekehanga o ng tipu moe i te hunga e tata rau tino
unregulated a puhoi$ e hoki i roto i te tahi mau otaota 8hei tauira. A.Lupinus ko? i te
wa o te whanaketanga o te puawai$ me hua o te take. 8Oassen i roto i te Wiegm !ewa
:IVI ID >:X ..? - I roto i aua w$ e ite tatou i te hononga i waenganui i ng whanga
taha e tata ana o te taua te tipu.
/e parau te maha i hanga i roto i te Uompt. mau. :IV= II. VXW o Qau1ert toutou$ ara$
kia kitea hoki i runga i te taha ki te wahi i nga manga o nga rakau$ he pakiaka kaha$
tino. Ta ia i mea ai ia tenei i kitea rawa maha i roto i te Dologne$ ka kerikeri o te
rakau. " Tenei reira he he hononga motuhake i waenganui i etahi wahi o te rakau$ me
etahi atu wahi o te rakau ano$ me te i roto i te kararehe rite maha puta ng hononga
motuhake.
Mustel inihua e i tona iteraa ake$ e katoa atu wahi puawai maroke atu$ no te tapahia
e koe ki nga raupua$ ka tFmata te puawai ki te kauwhau i3 e te reira i te taua ahakoa i
muri mai atu$ pera te mea te pihinga ki te kukume ake anake na. " Mai i to koutou
aroha$ me te mau0hara i roto i te taua tauira 8Mustel$ Trait] de la veget I. :<I.?.
I muri kari 8irava.$ &a ka o1serva1ilit'. Mo nga whekau uri o vollk. !lants.$ :I;;?$
no te kahore te matoli te kikiritanga o te kura kkano$ TFngongo te kapu$ me tango he
ingoa tahumaero$$ engari te kikiritanga o te wahi kkano tangohia$ ka riro ia ia ki te
maha nga ra$ i runga i te momo o te whakato. " Tenei he aroha rite i roto i te ahunga
whakamuri.
Kua kitea t5tika i te reira e whiwhi waina ki te whero karepe i roto i te ngahuru rau
papura$ te hunga ki te ma kowhai ranei karepe$ engari kwhai. 8Oecand II$ p <W< ..? "
/ere e taea te kite koe i te hua o te kara o te wahi tipu i puta i muri i te pa i roto i te
Toroa ptata katoa.
Ko e kore e taea te whakakahore whenua noa e koutou mo aua meka e te whakato$
ko te piri herea e te uhi tango nga wahi katoa i roto i a ratou takitahi$ me te ki te
kararehe.
.$ no te korero tatou i o te taupuhipuhi tuwhena o nga wahi katoa o te tipu$ kua
tatou i te akoranga$ e kore e ki te e mohio ki rite ranei te pnga tika i roto i te tawhiti
verm5chten ki te ptau i te matamata pakiaka krero i runga i te ptau o te pua. &o$
tika anake ki te awhina o te tahi atu mau ptau o te tipu ko te utu mo tona hononga3 i
te mea he te take ano ki te tangata me te kararehe. Mahi hoki nga wahi o toku
waewae$ me toku matenga i roto i te arairaa a te tahi atu mau wahi ki ia atu anake3 a i
konei i reira he nui noa atu te tawhiti whanaunga. ( matau ana matou i nga ope e
takawaenga enei te whanaungatanga$ na iti i roto i te kararehe rite i roto i te tipu
rawatia3 engari to ratou oraraa mau he pono pera me mrama i roto i te tipu i roto i te
kararehe.
($ /eoi$ tino haere i runga i +tahi o ng mema whakawhiti to tatou
matauranga3 anake e kore koutou me hiahia ki te kite i te mea katoa i roto i te reira$
engari taime anake o te katoa.Te haamana2o nei au i te whai akeE rite rite i te
whakaetonga o ngaro te tipu i runga ake te houku te$ ka whai reira ki te pressure" i
raro nei$ kia rite ki te nachsteigt hinu i raro nei ki te kuku$ kia rite ki te kainga
ake. imai wahi ka whai i t+tahi ptau muka ranei i roto i reira ki te mahi i roto i te
p+hanga ki runga ki te toenga o te pnaha3 Kei te wahi i raia te ara te$ kei te te wai
titiro ki te hanga i taua mea i roto i te toenga o te pnaha rail3 he wahi pakaru atu$ o te
wai i roto i te i te nui$ ko te toenga o te painga. Ko nga ture o te eNosmose me te
endosmosis rite tenei ake ara whai whi atu ia tatou e matau. " Kia ui tetahi$ he aha e
taea e te p+nei tukanga h'drostatic"h'drod'namic i roto i te whnui m te
hngaitanga ki te ira tangata. (ngari ki te kite ia tatou e tere ranei pturi te kore ranei
e rere i roto i to tatou mahunga me te tinana i runga i te toto$ hei te mea ara anake i te
mana o nga raruraru matini i roto i te pnaha vascular$ a ka rere whakaaro$ a ka taea e
te rirotanga mai ako i te mana tino nui$ a ka nui haere tona w$ noho 3 na e nehenehe
tatou whaiaro"waiho he tikanga mo te puna ira tangata te mau taime pkaha o te oma
wai i roto i te otaota3 kei hea noa ki te hoatu i te pononga o te pkaha ki te taha kore"
,ree o te wairua i roto i te whanaungatanga reira tonu3 no te mea i roto i te meka te
mea tei roto i to tatou whakaaro$ me te mana2o o te taha pkaha o te oma toto$ te tahi
mea he tino pononga an o i roto ia tatou.
( kore e te mua kai te rai$ engari ano hoki ia ptau o te tipu i roto i te tahi ara arahi
ratou oraraa takitahi. /e anake tika tetahi o te teitei takitahitanga te ora te tamaiti. 7a
,aaite Goethe konei i runga i tona Metamorphosis o !lants kapi nui oE @( kore te mea
takitahi nga mea ora$ engari te nuinga$ ara hi2oraa kitea ki a tatou hei takitahi$ e noho
ana i te reira i muri i te huihuinga o nga mea ora taata motuhake$ i te whakaaro o te
tipu$ Ko te taua i roto i te ahua$ engari ko te taua rite ranei$ e nehenehe e rite ki &0
ranei. @ /e anake ki e kore e tareka e whakahaua te ari o takitahi ora ptau tona
rongo$ i pai ai he tohutoro whnui thoroughgoing ratou mahi reira hopoia waho
tetahi.
Ki kapi ana te huringa uruhi o te ora wahi katoa o te tipu$ ka whai ia tatou ki te rapu
utu i te taenga mai tonu tonu o ng ora"ari o te tipu i ia atu hei whakapuaki o te
mokow me te pae tino kaha$ me te hono i kwae ratou wairua. .no e kore tenei
ngaro. Cia mau$ kia rite ki te pai kia rite ki te puawai o ia te tipu tu me ona pakiaka i
roto i te ratou tahi whanaunga ding"rohe o te ahua me te mahi$ i tetahi whanga mua
o te whanaketanga o te tipu mahi conditioning kotahi mo ia i muri. Ko te hua o te
tipu o nianei$ ko te ki te mahi ki ahau i te kupu rongonui$ rite i whakakorea nga wa
katoa i roto i te e whai ake nei3 ar$ e kore e te t+nei w noho$ engari e manako puta i
roto i ona pnga i roto i te whai. /e mea$ kia rite ki te hunga i roto i te pnga i to
tatou mahi reira o te wairua i roto i te haere tonu whiwhi i muri noa i reira ratou e
kore e whakaatu ake ano i roto i te mau haamana2oraa mohio. .$ ki te e tautokona ana
te mahi wairua i te mahi tinana$ tika tei runga i tetahi ki tetahi.
Tauira o tenei hononga raupapa o te mua ki nga tukanga muri mai i roto i te
whakato kua wahi i roto i te i runga$ mai i nga taunekeneke$ me ng hononga mau
hua ki a roto i tahi"te tFariari i roto i te rauropi anake. Tpiri anake etahi tapiritia e
ahau te wahi kei te patu i te whrangi whakamutunga o te whanaunga i roto i te
whakaaro.
Ki t+nei whanga n rawa nga ari w o te tipu ora$ pera tae noa ki te hunga
motuhake o te houanga o mana waho ratou3 1' te kwanatanga o mua ki te aroaro o
kite i konei puta rite te ptake o tona tupu hoariri te mutunga o.
@Kaore$@ ta Oe Uandolle 8II p. #I?$ @Ko tenei$ he hua o te houanga korero te peu
rave i$ pera me te mea mehemea e koe otaota o te tuakoi i roto i te ritenga atu ranei.
Manii koutou o matou nga rakau hua i roto i nga rohe hitahita o te tuakoi tonga$ na
tango ratou atu i te tahi tau i haere atu$ ki te matomato wa$ e hngai ana ki o tatou
puna$ te whakamuri e wahi$ ka hoatu ki a koutou te tahi rakau i roto i te tuakoi tonga
ki a (urope @. q( mea pinepine te take e he rakau i whanau i roto i te kotahi tau te
rota o te hua$ i noho te hua noho ana i runga i te tino roa ranei$ te tau i muri i ranei e
kore e matomato iti. I roto i te tonga (urope kua kitea reira e kore te hua hinu$ ka te
oriwa 8 @5lA europaea rau? te mutunga o rawa ki te noho i runga i te rakau$ i te huru to
muri ko te ki te kupu$ e nga pea oriwa te rakau anake$ he tau i muri i te tahi atu
kaikwhiri kotahi hua$ /eoi$ ko te oriwa i te w wawe$ a ka taea e koe te kotinga nga
tau. @.
Ki te neke i konei$ i kua kitea i roto i te tipu tairongo me +tahi atu otaota 8kite p.
:I:? Ko nga ari o ha1ituation he. Ko t+tahi o +nei o tenei peu ko e te whakato
tairongo$ ahakoa pupuri ratou i roto i te ruma tahi whakatakoto nga rau i ia wiri$
engari e kore e e i roto i te hua tturu ki tenei$ tuwhera mahi rangi. /ono ta i roto i
tenei whakaaroE @I roto i te hau hinga nga rau o tenei tipu i tahi$ engari
whakawhirinaki ano ki runga ki ahakoa o te hau$ ei te pae hopea kia whakamahia ki
reira e kore reira p ratou.@
Ko t+tahi i taha i roto i te nga otaota i te tohanga o Wh0inuhia$ p+r i kua$ kia rite ki
kua tuhia$ pol'ps$ me +tahi atu kararehe whenua kia rite ki iti$ me p ratou te rite te
predominance o te okana pokap3 Ko ia tika he ara motuhake e taea te katoa te herea
ki te kotahitanga$ ki waho oia hoi$ anake te ara. Tonu ka te ngako hei wahi huri noa i
te inu i roto i te rere porowhita i te porohita i taua o ng hononga e$ pera me nga ari i
roto i te mana taonga pakiaka i runga i te i roto i te rau$ me te puawai$ hinwiederum
ano hoki ko te take whakamuri tenei. &a$ ko reira$ engari ki te whakaako i nga tauira i
runga i mkona ai.
Tena ko te mea ratou$ e kore e taea tapahia te whakato ki te rau$ a ia o enei nga pihi$
i hanga hoki e haea ki te tipu haere tonu4 ( taea te whakawehe koutou e p ana ki te
wairua i roto i te rau4 Me pehea e whakaaro tetahi e4
/e pono$ i te mea he mea ohie nui ki te whakaaro i te whakato kahore wairua3 na
mawehe te uaua ki te whakaaro me pehea ratou e te tikanga i roto i te whinga. Ko
whakaaro ahau i te hua whakaaro ana mo rite$ e kore to matou humarie ,i,i e aore
whakaaro.
Kore e taea te hoki tapahia ia tatou i te pol'p ki te rau$ me te wahi ia he pol'ps
hou4 Ka mea te reira anoE he aha e 1eweisest koutou ki nga pol'ps$ e whakaae tatou
ia tatou iho te tapoko o te wairua4 . ka hoki ki tona hukihuki mahara ahau i roto i te
whakap atu ki te matamata ngira$ i tona kakai$ i tona whawhai ki runga ki nga
taonga parakete$ i tona whiriwhiri o kai$ tona ttohutanga ki te marama. Ko te
akoranga$ te reira te tika ,iemlie rawa tatou$ nga pol'ps ki te whakaaro waituhi3 &a e
kite tatou i rite pai. Ko e Waimarie tatou i kore tirohia ki te pol'ps anake. .hakoa e
taea te hatepea atu noke ana ki e rua nga wahi3 Ko te noke hou ia. !ehea e whakaaro
ki a tatou i konei4 Ko te noke$ ko te kararehe e kua kua vascular me te manavasii
pnaha$ whekau knatu me te uaua whakaakona. Te vai nei i te rau e te mano atu
kararehe i roto i te e kitea e tetahi te mea ano.
.hakoa i roto i enei ra tai2o ahau i roto i te Frorieps$ me ng krero a Dchleiden e
whai ake nei ng tata ki te serpentina 6ais mahi.
Dhredder Uut e rave rahi taime kararehe takitahi o tenei momo i roto i te toru$ ka
wha nga nga wahi huhua$ ka riro i te maha rite o te tangata e noho ana i enei tata
tonu. I tetahi tangohia i te pokap$ ar$ o mowhiti e toru ka mau ia ki te maha nga ra
tohu pono katoa o te ora3 tonu te tohanga$ me te toto ki a ia respiration$ @mana2o@$
kaupapa$ me +tahi atu i roto i te taime o te tapahi i nga uaua katia e rua i te awa
intestinal rite te rangatira oko nui$ a na tatatia te papiitanga o te wai kai3 ta nga
hononga i waenganui i nga oko spinal$ me te rua puku whakaturia ano ki waho$ a na
ka ta te wahi tarai ki te takitahi hou. 8Frorieps$ ko Dchleiden e matea. Tenuare :I;I
p.V=? @I muri i taua$@ e ai ta shredder$ @mea nga ope mat me te tinana e whakatau i
nga ari kitea o te ora o te oranga takitahi$ i roto i te mowhiti katoa o te &aide ki te
whai i te pngao taua$ pehea pono mau huru no te hapu katoa e te kore o takiwa mo
nga mahi kararehe$ kia te kararehe katoa i rite i ,eruri i te reira i te paihere o te mau
taata i roto i te huru te punga. @
&a kumea te taiao o roto i aua ng te mutungaE @i he kararehe katoa i rite reira he
paihere o te tangata i roto i te hakari te huru te punga$@ i roto i te mau parau atu$ e he
rawa rite ki te otaota i roto i tenei whakaaro. &a ka ano oreore$ kai$ ko te &aide rite te
pepeke ngate ranei ake i noho ki te mrama i taua tohu o tirohanga whaiaro.
.ra ki runga ki nga pepeke ake rite taea e koe te whai3 ahakoa taaku e.
/e wpu$ intersected i waenganui i te pouaka$ me te puku$ me te reira wehea ki e
rua ng haurua$ haere tonu ki te mua wahi$ ngau$ me ,aaite mahi katoa$ i nei e taea e
tetahi ca ar1itrariness3 engari ano te mamae o te puku tapahia tonu whnui$ ka
whakawakia$ ki te pa ki a koutou ia ia$ ki te tukino ki t+tahi i roto i te tohutohu katoa
neke tuar3 Ka taea e ora ano i runga i no te ra haurua e rua. 8.utenrieth$ tirohanga. D.
;V=?
&a he pono$ he kararehe i te mau piha teitei kore e taea e hatepea atu i roto i te rua$
neke atu rnei$ mongamonga noa tetahi ko te kia ora reira3 engari ko te whanau ko te
tohu e taea wehe ano ki te maha nga wahi$ ano he.
I roto i nga kararehe o raro$ ki reira engari wahia etahi ko wai ia e tu ratou i runga i
te whanga tuatahi o te whanaketanga$ ara o iho kia ngaro ana ratou i te pirau ki roto
ki te maha mau taata hou tonu ora o te whanga rerek+ o te whanaketanga$ i
whakarptia ranei tahi e noho$ a ka he puka koroni pera kotahi 8ascidians
whakawhiti?$ ranei rawa wehea ki te ,ort*ule1en taratahi 8Kampanularien$ te
pahutanga$ me +tahi atu?.
Kia kitea e tetahi katoa o tenei na pakeke ki te whakamrama$ kia rite ki ana
koe3 engari taea e tetahi te reira te mea e te pol'p$ noke$ ko te &aide$ te ngarara$ ko te
wahine kua whanau nei tana ki te tamaiti$ me +tahi atu$ kei kore e mau taata i te tahi
mau wairua4 Mau tonu ahau$ e kore e taea e a ake ake tango i tenei tiaki o tenei
uaua. 7i noa matouE e taea nga otaota rite ki te nui kotahitanga o te tukua wairua i
taua kararehe i roto i te ai e ratou e kore i ruarua4
/e aha e p ana ki te tFtohu te wehenga$ pera he ki te erwachsungsph0nomenen e
taea te tohe ki te wairua o nga otaota i roto i te tikanga rite. /e kararehe raro hawhe
tapahia$ ka tuia tahi nga haurua o rerek+ tangata takitahi$ a ki raro i ng huatanga e
tika ana$ tupu tahi ana ratou$ ka kite tikanga hei takitahi. Kia waiho ai e taea hoki
inaianei ki te tohu pehea te wairua mahi i konei. Ctiia no te hopu kL ia tatou i roto i te
kararehe kahore e taua te ari ki te wairua$ e rite ana tatou i reira$ i roto i te otaota4
/e pono te rite ki e taea te kitea i roto i te rangatiratanga huawhenua ki te
whnuitanga nui atu i te aroaro o roto i te rangatiratanga kararehe3 engari tenei e taea
e anake whakamatau ka kawea mai e te natura o te huatanga ki te nei e
wangawanga tatou i konei$ kua tika i roto i te whakatnga o te otaota i whakaritea ki
te mtauranga$ ia anake ki te kia urutau me te pai kia rite ki te whakaurunga o te
kingitanga iti kararehe$ me te tumu parau i roto i te atu whakatata te hunga o te
kingitanga huawhenua ake. /eoi$ me mea e te ite nei tatou i roto i te kararehe nei$
rato ki te mau ia tatou ki te mutunga hohoro$ no te kore e taea e te rite tu ki te
hkoritanga. Kia mea tetahi e natula te kararehe whakato"rite noa tuhituhi rite tFwhiri
i roto i tenei whakaaro.
Contribuu a millorar la traducci
Ki te ta tetahi e kia whai
whakaaro mai te whakato"
kaiao anake ano he puta noa i te mema"te keke i runga o te rauropi katoa$ i rite nei ki
te repe e te aha i roto i nga papanga o te rauropi nui tomo ki roto ki nei$ te tukatuka i
roto i a hoki ki waho ki reira$ e kore e pera e taea te kite koe i i$ i taea te mea i taua te
,aatura o te tipu e kore e *uk0me i te kararehe me te. C te akoranga$ e kore e te mea i
whai pakiaka i roto i te whenua$ engari kua hutia reira pera me e tika ana i roto i te
whenua i waho te ao rite ki te whakato3 no te mea ara ki roto ki te wahi takoto kau i
runga i te whenua$ me te mania rangi$ a ka mate$ kaua ano atu i te tipu i hutia e koe
ake i nga pakiaka3 hoki he pera pai i roto i te kaupapa whakawhiti tamau o ng mat$
me te mahi ki te ao waho matau pehea te whakato. I roto i te whnui$ /eoi$ e kore e
,epaki reira i te takitahitanga o te oranga$ i te wa ano e rite ana te mema o te kia atu
whnui o nga mea ki te puta.
.IV. 2tu *rero e p ana i te aupapa ture o te 'airua
'haato.
Kia mea he maia$ me te ohorere ki te korero o te ara nga otaota i wairua$ tata$ i te te
whakapae atu whnui e ,aauruhia ratou$ ano i hopohopo ki anake ano he whakapae
maia. Ko Kia hngai te whakamtau ki te whakatika i t+nei whakapae ia ia ki runga i
te hei o te tangata me te kararehe ki te hakari o te ora i roto o te tipu kia reira e kore
ano he !+r i muri ki a reira$ pera ano me te ore e horihori o tetahi putanga i roto i o
te taua ranei3 nei e noho tonu ia ite e kia whakamatea tetahi tamataraa tango ki te ki
,i,i i raro atu$ e kore pea nui atu te taimaha mo te taua rite tika i$ ki te mea kua
Text original
whakaturia i ara tika. Mai i t+nei w o te tirohanga whakaaro te whai ake i konei mahi
atu o +tahi tFwhiri mua hoatu te.
I enei tFwhiri i reira$ p+nei i te otaota i te tikanga nui whakawhanakehia o te ora$ he
nui atu whakawhanakehia ara atu i nga kararehe3 ki te te kore$ engari teitei aravihi
hinengaro.
/e tirohanga taua o te ora wairua tipu ka taea e he priori +tahi whakah+$ engari i
runga i o +tahi parau i runga i.
!ehea e taea mea koutou$ Ko te kore e ki ta whakaaturia e tatou i te taumata o te
tipu i raro i te kararehe$ engari i te taumata o te mkai o te iwi4 !oroa te kararehe te
rite ki te take tangata me te matauranga3 &a pehea hiahia taikaha e noho tonu ki a
ia3 te mea ano e hiahia ana matou kia hoki tika te whakato. I muri ia tatou iho$ engari
ko te whakato ki te te kararehe$ nui atu i ng0 tukurua.
Ko te kararehe$ ko te roto i te meka nei e kore e pera pono kau noa$ kia rite ki te
aha e hiahia ana koe 7a tatara. /e aha kararehe ngaro ki a tatou$ no te akoranga$ ko te
take$ whaiaro mahara"$ te kaha ki te whakarpopoto hinengaro te whanaungatanga
whnui$ te kaha ki te whakaaro m rtou ki te hanga koi i mohio3 engari kahore ano
mahara o te mua$ wawe o te heke mai$ ratou nei$ a tae noa$ no ka e p ana ki
!aranormal$ engari tonu e kore te tahi mea whaiaro titorehanga3 Ko anake ki te hakari
no te mea te kau noa. Ko wai e kore e whakapono ki e te ngeru mmlie ki dovecotes$
whakaaro ki te aroaro o$ ta ratou e hiahia te mahi ki reira$ me nga kukupa
whakamahara ia titiro ia ki roto ki rere i reira4 Ko e taea take$ kua akaaka whaiaro
whakaaro"a te tFariari tonu wairua kaha me te ora$ he aha e kore aua painga$ ko
.rotake4 Tatou i tenei haere mai anake ki te conceiva1le mo tatou i raro taumata o
mahara. &a ka hua kua i roto i nga kararehe e &iederste e whakaatu ki te teitei i
waho te rerek+ Kawa i roto i ng ahunga ng$ he pera te o ano ki te whakaaro i te mea
kua e waiho e hoki mo te mngai motuhake o te raro rawa mo te kingitanga ng. Ko
te pnaha o te natura te mea ki te tono i taua whakangungu motuhake3 he nui hoki ia i
te tapatahi whanaunga o nga otaota.
Ko$ ka mea ratou$ te tumu o te ora wairua$ ko te engari La ki te tuku i ng hononga
pae$ me te ki te kawe hoki i roto i a maka ki runga ki3 kia ngaro ratou$ ar$ waihotia ai
i te oraraa wairua ano. /e taumata wairua rite taua i runga i e hiahia ana matou ki te
tuu i te otaota e kore e taea e te tFariari i te natura tino o te wairua.
Ko whati koutou *weies. .hakoa kati tetahi mohio o mua$ me te titiro ki muri i roto
i te wa$ me te whanaunga pae tino o te wairua$ engari e kore e tumuaki tuarua e
hiahiatia ana hurihia te mo te wairua o te rere i taua$ ka hoki mai matakitaki ki te
whakamatau ora i roto i te whanaunga pae.
!ea te tangata escalates$ na whakaaro ia hinengaro e kore te mua e kore te kaupapa
ake nei$ engari mana2o ia te kaupapa o e nekeneke i roto i te kapi anaE otiia he i
waenganui i te aroaro o$ i muri i.
Kei te ru tetahi atu wairua$ kawea ana i te himene o te awa. Whakaaro ia hinengaro
e kore te mua e kore nga oro ake nei3 engari ko te miro tonu o cover pukapuka ka kite
a o nga pepe whakamutunga hurihuri i te aroaro kua i roto i te ahunga o te whai ake
tonu.
Kihai i taea e &a ka paunatia i hohoro na titorehanga te ora te tipu o te wairua i roto
i te awa auraa o kawe whakamua ki muri ranei i roto i te wa kahore he whakapakoko
whakaata4
Matou tino e taea tuku whakaaro hoki ripeka i roto i nga taime ki i taua k+mu
wairua titorehanga whakatata ranei3 engari koutou e kore e me. /e aha kia kore e taea
e inaianei e te reira i te taata$ i roto i e kore e taea te mahi ano ratou i te reira i muri i
reira k+ tumu$ i reira te whnui noa teitei 7m1lick$ kua hono i te mau haamana2oraa e
rave rahi i te kotahi$ rihaina4
I roto i te poto$ te mea e ani tatou i te mea e mau ana ki te muru i mo te whakato i
mahue i muri$ kua huia ara te kararehe i te take$ i reira te tahi tona murua e he ara e
tika ana ki te waiho i te wairua i roto i tona ara unlined mm tohu ia ratou i
konei. &a reira$ a ka ki te$ kia rite ki te mea te take$ tino e taha te huru o te wawe$ me
te mahara ki o te whakato$ na e kore e to tatou$ pera me te tikanga tupu mahue i te
wairua ki a ia3 heoi e kore matou ano i ngaro aua phua$ na kaua tatou e ma2iri i te
hoP taumata wairua taea.
Ko whakawhiwhia matou i nga otaota ,rGherhin instincts$ e kore e ,epaki e tatou i
whakakahore i teie nei ia ratou i te nga kino ki te heke mai. &o te mea hoki i nga
instincts o te tangata$ me te kararehe$ na tae noa ki te hunga ratou e instincts parakore$
ara ki te whakapai kanohi ki Future3 engari kahore o te mahara whakawhanakehia o
te heke mai ki te nei e whakahaua ana e ratou. Kanei whakaaro nei pea e te einsp5nne
moka ki te mahara o te aha kia rite ki te hiahia o te natura e mea ai ratou3 e te tamaiti i
mua i te utu reira i te waiu tuatahi wa$ te waiu kua kawea e$ i te tono$ a nga
nekehanga e me meinga kia haere i te reira ki te whanau hou". . wawetia ua he aha
kaua he aha te pei reira ki a ratou3 Kua na te whakarite &ature e p ana ki te tamaiti$
me ana ng hononga$ roto$ o waho$ tinana hinengaro$$ e kore te tamaiti i mohio noa
pehea$ reira$ whakarato ki nga mahi aia ana ia e hngai ana ki te tupuraa o tenei e
mate ai. I muri anake waiu kotahi genossener$ i te mutunga o kotahi e ia tona krero$ i
haere atu i te reira mo te whakaaro$ he inaianei te taua maumahara$ me te whakamahi
i t+nei mahara mo ona mahi ake nei3 no te mea pono reira kua ki te mana ki te rave i
te reira.
Ko te kupu i hanga i nga mea katoa$ rite tonu i te tangata tupu rite$ no reira$ i nga
painga tturu$ me te whakaaro e hiahia .nsichsel1stdenken$ me te nui o nga painga
me .rotake$ ko$ nui noa atu te i tawhiti ia ake$ me te ake i te hua tuatahi tuatahi o te
leavening parakore i roto i i hohoro awa titorehanga$ me instincts parapara"rite$ i te
tetahi rawa hoki mohio me te tono matau rau ki a ratou$ me +tahi atu hanga wheako i
roto i te rite tikanga. Ka kite raia tatou i taua tangata i taua hua o leavening
parakore i roto i te awa i hohoro$ me hinaaro titorehanga i te mau taime e haere hoki
rawa$ i roto i te w poto pai iho ano kia hoki ki reira te katoa3 kite ano hoki$ e te iwi
rerek+ i runga i to ratou ahua mtauranga rerek+$ i nga mea katoa$ i roto i te anake
elevations rawa rerek+ whakatika ki runga ake ia ia$ he Aotokude ng iti$ he tangata
tohe nui atu. Tenei kanohi e p0 ana tturu ngtahitia e nehenehe ia tatou ia na ape i
ngwari ki te utu rohe tino i roto i te tranga o ng taata tetahi ki tetahi$ e whakaae te
hua o wahi$ na roto i te mea i nga kararehe e p+r taata$ i reira te whaiaro te
whakaaro"ki te iti$ te otaota$ te hunga nei te wahi ano hoki matau o nga painga$ me te
titiro hoki i roto i te wa$ me te mea katoa tei reira ki runga ki$ haere mai ki raro ki te
iti$ ranei$ kaua e kore ano te oho e te ngaro i te tikanga mo te whanaketanga3 reira ka
hisitlia$ ki te kahore i te tetahi$ me te tahi atu mau taata te hiforaa i te whi
teitei3 Whakaaro ahau$ i roto i te meka$ kahore he tahi mea tuatahi take ki te hiahia ki
te pupuri i te reira$ e rave i te. /e pono noho tonu anake e$ e nehenehe kia ki te poto
te tangata ,aaino i te kaha teitei ki te iti$ ki te moe i waho mutu tona wairua reira ki te
,aaite i roto i te mahi wheketere$ ae ki te ia$ ano he tamaiti whanau hou"ara ka tFmata$
kia conceiva1le ara taata me$ kei hea he pmau$ he huru i taua$ e kore te
whanaketanga e$ ranei i te iti rawa t0 iti Cranga ki te taumata teitei. Tenei
whanaketanga nui haere i roto i te tikanga o te taumata ora$ me te mahi ko reira ano e
kore e waho.
Ko te kore vorausset*liche o whakamua$ me te titiro ki muri ki te wa e kore te tipu i
roto i te tautohetohe i roto i te p teleological ki to ratou tranga i whakaritea i roto i
te whi me te kupu iti o ratou tikanga ora$ ki te i tuku mua e ahau. Me te kararehe
,oresights taea i roto i te wa no te mea kua reira ki te whai tawhiti kei te mamao i roto
i te take whi$ e kore e e taha i te kaupapa nga. Ka taea te ttai kotahi anake Instincts
m te etahi tikanga ora katoa3 " /e aha te kotahi"hawhe parapara o te tamaiti ki te
rapu i te uma$ ki te kahore te wa katoa dar15te te uma ano3 " Ko he e kore ratou e
nava2i$ te wahi na te huri tikanga rite i roto i te kararehe pakeke. &oho tonu te
whakato$ na ki te korero$ piri ki te uma o te whaea tonu3 e kua reira kua hoatu ki nga
painga$ me 7m1lick anake ano he tua /oro atu e. Tena ko te iti hua e tua atu i te
titauraa o te whakaaro$ kia rite ki te mahue reira i muri.
Ko te organic tika ki te kore o ng painga$ me te titiro whakamuri ki runga i era atu
o nga ringa kia tika i te whakato ki te kore o te ari tohanga tika$ i roto i tona tahuri tei
runga i te kore o te io$ me te pnaha vascular. /oki te reira ki a ia tetahi mea hoki ki
roto ki ano. Katoa ia ratou ia ,arii i te waho$ ko te take anake e rapu ana ia ki te tango
noa ake i te waho$ a e rapu ana te reira ki te tango i te reira i te tahi atu ara e rite ana
ki te aroaro o3 a te p ana causal o nga kaumatua tatu ki whakatupuranga i muri mai$
ki te whakangahau i te taenga mai tonu hinengaro o te kon0$ hono nei ki reira3 engari
kitea i roto i te tinana mahi kahore he kitea$ i te aroaro o ratou hei whakapuaki
whakaaro e tika te tautoko hinengaro ranei.
&a roto i te mau haamana2oraa$ me ,oresights ki te heke mai o te tipu me e ngaro o
te akoranga maha era atu mea3 tetahi mea i roto i te ng e ngaro ana$ te mea hanga iho
anake i runga i te hua o p+r. /ere no ki te whakaaro katoa o te ora tturu$ e kore e
,eruri noa e p ana ki nga mea$ me e kore ai ia ia$ engari ki runga ki te whnuitanga
etahi ano hoki nga whakaaro o te whaiaro i taua.
Ka taea e te reira te ngwari piri ana ki te neke i te aronga i konei i runga i te whi
he$ ara$ e taea ana ki te ,arii i te whakapakoko o ng o te ao i waho e tika ana ki te
kore o nga kanohi i te tipu ko te. Ko te taha ki te taringa$ engari e kore e whakarato i
te pikitia$ i hanga ng whinga o te mau mea e nehenehe e riro. Ko te tangata i
whanau matapo e matau pena pai i te ao waho o nga mea rite ki te matakite$ a ka he$
pokanga tata$ i te tFmatanga te whakaputa i te te pai i te ahua o te ao e taka ki roto ki
ona kanohi. (ngari no te haere taonga ki ng whinga o te reira$ whakapoauau i te
hakari anake ki a ia3 Me kati ia ona kanohi$ kia kia rite ki te pai rite whakatere
mua. Ka puta te ao i tona kanohi i te tuatahi anake ano he tae rp mar1led$ te tae noa
te tae anake$ aho te tikanga ai rrangi anake$ whakaatu i te wahi matomato tonu
kahore he ngahere$ te whero kahore Kose. Ka taea e koe te mea nga whakapakoko e
hinga i roto i tona kanohi$ meinga ia e te tuatahi i te kahore. /e aha e tei teie nei4 Ko
te take i ia tonu ki te ako i tetahi mea o haamana2oraa i roto kkahu. ( kore te
matomato i kite ahau i runga i te rakau$ hanga ana e ia te ngahere ranei$ ko te neke atu
i te he takoha iti3 engari e te tipu haere i te reira$ marumaru$ tautau$ oumu ko$ waiata
te manu i roto i te reira$ haere te kaiwhai i roto i3 nga mea katoa e kore e he i roto i te
tirohanga mere o te wahi matomato e. .nake$ no te$ te ano pania te whakapakoko
titorehanga$ he ongo whnui o haamana2oraa o tenei$ a kia rite ki te tirohanga o te
ta,eta,eta matomato whiua ki tenei te tae i te pae varua$ i te mana2o kau noa$ ko te
wahi matomato$ ki te whakaaro whinga o ahau ngahere whaikairo.Ko te he e kore e
mau haamana2oraa$ e kore ano hoki e taea te hanga ki runga ki te mana2o e tango i te
reira. &a ka pera e kore he pera nui te kore o te ,undus e te whakato$ kahore ng
whinga$ nui atu i te tahi atu o te ore e tika ana ki te whai i taua$ kia tatau i roto i nga
take kua homai e koe kahore kanohi$ no te mea i nga whakapakoko o te taonga$
engari anake i roto i to ratou tikanga i te tikanga o te tikanga me te mau haamana2oraa
nehenehe e noaa ia painga. /iahia te ao$ i muri i nga wahi katoa o te tipu i runga i te
mahere me te i runga i te retina o to tatou kanohi$ a ka kite i te tipu me tatou ki te tae$
me ng tauira o te whakapakoko3 e ,aaea noa ia taahia te reira no ratou rite te hou
whakahaeretia matapo$ a kihai i pai te tiki ia ki te matau i te reira$ na te akoranga$ ko
reira poto$ te whakapakoko$ me te o+scura k$mera ore tenei$ ki te tukua te r ki te
titiro atu hou i runga i te tipu tahanga $ a te kupu ki te whakatutuki i +tahi atu painga e
tpiri ratou ki te tapatahi nui. !a tetahi pauautanga$ te wahi ratou kahore e
whakamahi.
&a te putanga mai paku te whakahe$ pera Aares whakaaro whaikairo katoa$ te huri
mana waho ka hoatu te ora hinengaro e kore e taea te whakaaro o hei motuhake
takitahi i nga mea katoa$ engari arata2i hoki ki te whakaaro o te leavening i roto i te
awa o .llgemein1eseelung. Ko mau tatou i anake$ nui atu i runga i ng huatanga
noho i runga i te mea e nehenehe tatou e haapii mai no ni2ai tatou. Whakaaro ahau e
ka haere tatou i haumaru atu i te mea e arotahi tatou i runga i waihanga i te
priori poroporoaki i roto i te upoko. C akoranga$ e kore e taea hanga tatou wheako
parakore$ no te mea e kore e rite ki ana tatou ia tatou taata parakore titorehanga$ kia
rite ki vorausset*lich nga otaota e. (ngari e rite ana kite tatou i roto ia tatou iho$ e
tupu$ e heke e noho tonu$ i runga i te taha o piki hiahia taikaha heke rnei ranei$ e
nehenehe pea e rave tatou i te mutunga e me i ai$ ara ki te kahore tatou e tae$ (Ntreme
tupu.
/e tauira te naho2a kia arata2i ia tatou. . ,eruri e rave rahi te iwi$ p+nei i philosopho
/egelian$ philosophi*ing$ a ki a ratou e rave rahi +tahi atu p+r i te /ottentots$ ka
mohio a matou i roto i te hakari. Te hunga e ruku ki whakaaro e p ana ki te
timatanga me te mutunga o te ao$ pera hinengaro pera tawhiti hoki$ me te puta a
tawhio noa titiro rite taea3 tenei ara tino te oaoaraa titorehanga o te kai$ me te inu. &a
e taea e tetahi te mea$ /eoi$ whakaoho i te /ottentots i roto i tawhiti atu o te ao waho
rite ki te philosopho3 hei kai$ me te inu he tahi mea tino eNtrinsic ki te whakaaro
tino3 otiia e kore e i roto i te iti rawa neke atu i te rite tenei whakatau i roto i. (ngari$ i
nga /ottentot tana i pai ai titorehanga tino pai hoki ratou kia rite ki ia /egelian i ona
whakaaro taumauri$ ano mana2o tino pai kia rite ki te he mo ano. Cne /ottentott reka
tetahi hngai ki o te mea te atu reka$ me te kahore hngai o te mea te atu ma te
/egelian e matau. Ko hua i te taua. &a ka ara i waho i taua$ ko te /ottentot ake noa
ka mea$ pangia e ahau$ e te tahi mea i roto i reira e reka$ me te tahi mea e kore tetahi
mitschmeckt atu. Ko wai ruarua e he ano hoki i roto i te kararehe na tetahi4 Ko te
whakarere o individualities na e kore e whakawhirinaki i runga i te taumata o to ratou
i te pae varua.
/aere tatou i teie nei i runga i nga otaota i te rohe3 kia tonu na rite te tangata
titorehanga whakatika ratou i roto i te tikanga o te ora$ pea noa poto e kore e taea e
tino3 /e ahakoa ratou$ mai i te Dinnlicherwerden e kore mate o takitahitanga tei$ i roto
i te tahuri$ ka taea e hoki ite i kore mate i roto ia reira.
Ki tetahi taE he aha nga /ottentots e tango i te takitahitanga i roto i to ratou kai$ kua
kore e ano i homai i roto i to ratou hiahia taikaha mere$ engari ko te tahi mea e p ana
ki te taenga dialout$ ahakoa i roto i te kore te oaoaraa kararehe actu$ di i roto i te
korero tturu$ engari potentia$ ar$ te taea o te kupu i te ng$ ki te taea e te ,aaite i te
reira i roto i te tahi atu huru ki a ratou$ a i pai. Ko te /ottentots a tae noa ki nga
kararehe$ he engari ake noa atu i te pono titorehanga taata$ a anake te taha o te teitei
ara ratou ia atu i te raro o te .llgemein1eseelung.Well ae$ i roto i tenei tikanga$ engari
e ahau te pupuri ano e neke atu i te pono titorehanga taata nga otaota heE potentia e
taea kia nui teitei titiro ki a ratou kia rite ki te hiahia koutou3tika tonu rapu utu i te tua
whana i te huru i roto$ me waho$ ano kua *utreten ki ara nga /ottentots$ kia kotahi te
Teitei mrama waho ki a ia. Ka taea e te titorehanga kia mau vahi tango ano he
turanga he tahi mea teitei$ e$ ki te kore e actu $ engari potentia rite ki te mea. Te
tikanga e ahau anake e te actu $ e ara i /ottentots ngoikore$ me te uaua puta i roto i te
otaota na ngoikore$ me te varavara ka taea inaianei. Tohu$ kia ara kia reira araraa
inamata3 &ature tapahia tetahi mea i tino3 a ahau reira e kore e titau e te whakato i te
tapahia o runga maeneene atu$ me pehea e taea te tipu hatepea atu te puawai pai$
engari kua noho anake e tenei puawai ki a ia i roto i ano unent,alteter$ uaua ranei
whakauaua e te whakatuwhera tupu$ /eoi$ ko te tupu rau proli,erates te hiahia taikaha
kaha. Ctiia no te mea te mahi ahau i kihai i nui te o pehipehi o potentia whakaaro ka
tae mai te reira i ki te mngai o te mea ko te$ e kore te mea i taea e te tomokanga taea
o tikanga$ na whakamrama e ahau nga otaota m te parakore tino taata
titorehanga. %otentia e muri tetahi mutu ara te whakatau i te kohatu e kore take.
ihuatanga takitahitanga e etahi huatanga i roto i te o mua. Ko taea e te w he
maha tohunga o takitahitanga e kore te e pono. Ko te mea i konei i kore katoa ,au,aa$
whakapumautia te tika ranei$ he tino whakamramatanga o Individuatit0t$ engari
anake tika hiahia ki te whakaora i tenei mea pera ka karanga mo te whakato$ e
manakohia ana e te ki hei te papa ki te pnga i roto i tenei ptai ko te tino e p ana
ki. Ko wai titau a teitei whaiaro"mohio takitahitanga wairua i te tFmatanga$ he o te
akoranga$ e kore e taea te kitea te whakato3 heoi e kore e taea tonu e kitea he oranga
sentient hoki ano ki reira.
Ki te ui ki a koutouE he aha i taea kua reira mo te whakaaro me te tikanga ki te
hoatu mea i roto i te ao nei i e taea whakaaro e kore e p ana ki a ia e kore e p ana ki
to ratou ake nei ranei te mua$ te awa e whakakitea i hohoro titorehanga$ me ponana i
oke ai$ pera tu he ptai tino rite tuwhera ki nga kararehe. /oki ki te nga whakaaro o
nga kararehe atu$ me te mrama i mua i roto i te wa$ me te pu muri atu i nga otaota$
na puta reira e pera iti rawa tika$ me te tupato$ e ia tatou$ i te uara o hinengaro
scrimping anake i te kouma$ ka tupato$ te kia whakaaro .nimals tpiritanga me te
kuware ki te ao$ kia rite ki nga otaota. Ko te mea ko te whiwhi i te auraa rerek+ rite ki
te mahia e tetahi kahore noa rite ki te tangata takitahi tete whakarpopoto ana i nga
wairua o nga kararehe$ me ng tipu$ e te hunga ano hoki o te akoranga$ me te ao nei ei
te kohinga o taua mau taata i te atua$ engari ki a ratou$ engari ko nga wairua katoa o
te tipu$ me te .nimals rite taime awhenga te wairua o te .tua$ ko reira ano$ hono i
roto i tona wae whnui3 no te mea ka pera tutaki ki a ia i te taonga katoa$ me te
kanorau o enei wairua e whai hua te .tua$ otiia e kore e ratou wairangi$ kua ratou kia
rite ki taratahi mau taata ratou ki tetahi ki tetahi$ a ka motu ke i tona hononga
whakaaro i roto i te .tua. &a te aha i taea te riro ano hoki te whakamatau ,aahepo i
taua ranei$ te mea e tatou kongakonga ki ia atu ite i te wehewehenga ano no te vai ra
te .tua i roto i te e hngai ana kongakonga katoa rite muka o te rakau ora4
Ko te mua ki te mau whakaatu anake ki maha whakahe m0kelnde e te oraraa
motuhake o te taumata wairua$ pera me mau tatou i te whakato mo te$ i nga mea
katoa$ me te uru ki roto ki taea te mahere o te (mpire wairua whnui. Ko e tino he
ano hoki tenei taumata wairua te whakato i te mea pea e tika ana ki te katoa o nga
krero o mua. Kua kitea e matou ano kanorau$ me te$ pera me tatou i whakaaro$ tino
huru tika o te ora wairua titorehanga i roto i nga otaota$ me matou i runga i era atu o
nga ringa$ e kore haina ake aki wiwi teitei.
I roto i te taipitopito ite nei tatou i ng taipitopito i runga i nga tikanga whnui$ e i
hanga i roto i te hua o te wairua ano$ Uoncord$ engari te kore nga rerek+tanga tino
tino i waenganui i te ora hinengaro o te tipu me te kararehe3 Kerek+tanga e
whakawhirinaki te nuinga no te mea te tipu ko te ti2aturi whanga anake ranei i roto i
atu tohu kaimahi i runga i te hiahia taikaha$ puta noa i te kararehe. ( tenei inaianei te
whakato puta noa i raro atu i te kararehe$ pera he$ engari ko te hiahia taikaha o te tipu
ko te teitei ake i taua o te kararehe3 no te mea riro te reira i te mea La i konei e te
,au,aa rahi o te ao tonu o te ora$ i nga kararehe anake te whrangi tamaiti. Ko te
hiahia taikaha o te kararehe$ ko te mahi tuari$ maha noa ki te pononga wahine paru i
te mana teitei$ te hiahia taikaha o te kotiro whenua noa te tangata ki tona kohua$ me te
tunu iho$ a ano tango tonu tiaki o ratou ataahua te whakato.
!hua katoa i muri tata$ i te auraa o te ora te tipu kua ki te taha kararehe o nga
hohoro rua$ me instincts i roto i te noa$ i konei e rite oaoa nga wana i reira i roto i te
ara rite i roto i hohoro rongo ranei. Kite tatou i te whakato ki te ,aaitoitoraa o ng
matkai$ hau$ te marama$ te poru$ me +tahi atu peia puku$ rau$ puawai$ peka$ tahuri$
tahuri$ hau$ o ratou puawai kowhera$ tata$ me +tahi atu te interpla' katoa o mana2o$
me ponana whakatika engari e hngai ana kia rite ki te nui ohie i roto i te otaota i atu i
roto i nga kararehe$ ko$ na te taua i te legalism nui noa. Ko te take teleological o tenei
takoto i roto i te iti tikanga ora o te tipu$ te turanga organic i roto i te tapatahi nui o te
whare. /e te ,aaitoitoraa sensation e kore na tini$ te momo rawa i te mau melo no te
haere i roto i i te tipu i roto i tona pnga atu i roto i te tangata me te kararehe$ te wahi
whakaurua te roro tino rauangi kei i waenganui i te mahi o te ,aaitoitoraa$ me te
nekehanga whakatakotoria. K_$ he te okotahi i roto i te otaota anake i te phekoheko
poto i waenganui i te mea mamae ia$ a he aha e te reira3 e kore e pera ohie$ e te
tauhohenga pai kore e maha tonu i te taha o te prere "ki iti$ me ng momo3 engari
puta noa i te nui mm atu i roto i te tangata me te kararehe katoa atu tino tika. Ka
rite ki te marama e pa reira$ na !uanga reira$ p+r i pa ki pei reira i te rangi.
Ko te & ng preareatanga puku whakaohooho$ ano tatou e titiro me te i roto i te
kararehe tupu instincts$ i runga i te rirotanga mai motuhake o te aronga noa kia hanga
i te "organic lust0ndlichkeiten$ me ng mahi rnei.
Mai ta te wairua o te iwi$ me te kararehe$ kia rite ki te roa rite ki te ia ara$ kua whai
whi i roto i te awa tonu o ,aaiteraa ora$ tatou i hoki i take i kitea tenei e ki te tango i
hoki i roto i te tipu$ anake e ,aaite i tenei mahi haere tonu te konei i roto i te whi atu
titorehanga$ a Kei te kaua mau e te tetahi o te ao i waho hei ao roto kei mua i ng
tukanga tinana. Ko te muku tamau o nga otaota anga$ .nsichgestalten$
7msichsuchen$ Dich,0r1en$ e whakarato ana taunakitanga mo tenei whakaaro. &o te
mea te tinana o kotahi te kawe o na rawa te tipu e taea te rerek+tanga aunoa me te
hinaaro o tenei tinana ka wairua$ ano he tohu whakapuaki ranei o te hngai ng mahi
o to ratou wairua.
Ko te wairua o te tangata$ me te kararehe$ ko raro ki te moe e te waho whakakitea
mai e te mutunga o te katoa kFanga aunoa o te ora. I muri i te tairitenga paipa$ i te
wairua whakato kia ngohengohe ki te rite moe i roto i te hotoke. Kua meinga te reira
anake m te whakawhiti i waenganui i moe$ me te oho i te tipu i o te nui$ e noho
whakarite mo nga kararehe o te huringa iti o te taiao$ kaua ranei$ o te ,au,aa
matua. .no te huringa i waenganui i te hotoke me te raumati$ ko te ara mo te katoa o
te oraraa o te taata nei$ me te kararehe tangata$ ko te kore e kahore he mahu2inga. I
roto i te hotoke$ i te tangata huarahi i nga wa katoa te tahi mea i te Oormouse$ a ano e
kore te mea hoki ki te whakato whakawhiti i waenganui i te ra$ me te po roa$ kahore
hiranga$ anake nui iti atu i taua i waenganui i te hotoke me te raumati. Ko te kupu$
ano konei me te ao kararehe ng i roto i te ara ,aahiahia. Ka taea e hanga e koe taua
mea e whai ake nei whakaaro. Ko te w nui o te natura tei runga i te huringa o te
whenua a tawhio noa te ra i te iti o te huringa o te whenua a tawhio noa iho$ te ora
whakato ko atu e p ana ki te ahua$ a rawa tika huri noa i te ra. mohiotia te kararehe
ora atu e p ana ki a ratou ano$ me te r mo ona"tukanga ora ake te ,au,aa iti o.
.no$ /eoi$ kahore whakarere tino. Whakamatautauria nga i te Oormouse$ a na
maha atu kararehe hi1ernating$ e mo te w nui o te kararehe o te e taea toa i te tikanga
rite ki te whakato$ no te mea te reira whakau ano te pea i taua ,au,aa rahi i te katoa
o3 a na reira kia hoki +tahi otaota i roto i ai e taea e te totohutanga o te mahi tino amo
i te ,au,aa o te moe i roto i te po3 i roto i te nuinga o te w i huaina ki ta moe otaota i
roto i te po$ pea anake te noho rite$ kia rite ki te iwi mahi era atu i roto i te natura i
roto i te hotoke.
I roto i te hononga ki te k+mu wairua kuware$ e sinnlichern i roto i nga otaota o te
akoranga ko te hoki noa$ he interpla' wairua ngwari me te ake titorehanga e taea te
tFariari i waenganui ia ratou. Cia mau$ e nehenehe tetahi i ngakau rua ahakoa te vai
tetahi i te katoa. &a$ i muri i pea krero o mua$ e tpiritia he kaihoko ki te kakara o
nga puawai$ e te akoranga e kore titiro rite meinga to tatou reo$ tuku o te whakaaro$
engari pea e te mure me te parapara"rite Mitge,Ghlen$ rite ki nga kararehe ki te w e
ng)kaunuitia$ o te tukanga whakaputa uri o Ko te tino i roto i tenei e hongi3 ahakoa
totohe ana ia$ a ka pono te tikanga katoa o te tauine$ i konei te he tikanga tino rerek+
atu i roto i te whakato toa. .hau whakaaro tonu he rota ki te mea e p ana ki reira i
roto i te whanga :X.
Ka taea e tonu e koe te whakaaro o etahi atu tikanga o te krero$ e ,akatahai ki te
kotahi o mua.
Ia whrangi i te reira neke$ ruru$ i runga i tona hua$ me ona huarahi ki te rangi i
roto i te ara rerek+$ a tenei wiri whakatipuria ki atu te tipu rnei$ ko te kupu tenei e
korero ki ano te wiri rerek+ ano ratou. Ka taea e ara whakamrama te reira mrama ki
te huatanga e ng)kaunuitia$ tenei. Kua peia matou a tawhio noa ki te tokotoko$ he
koko i roto i te wai ranei$ ka pera ano kite tatou i te tohaina i te ngaru$ rerek+ i runga i
te momo o te kaupapa$ me te tinana neke rnei$ te whakamahi i tatou i te wai i muri o
te rangi$ hei utu mo te rakau$ me te hapai i nga rau neke$ tatou i tino te taua. Ko etahi
e ngaru rite tupu i roto i te hau$ ano he i roto i te wai$ a ka whakaaro tetahi atu ngaru
te kore i roto i te tinana$ ,arerei atu i te ia.
&o tatou$ kua whanau i roto i te reo$ i te roto i$ ki te tuku i te hua o roto +tahi tipu
o te kakara o te tangi3 ki a tatou ia$ ko te kurupae marama i te waho$ me te rere i waho
to tatou wawaotanga$ i tetahi ki tetahi kia hanga kite i tetahi pehea te atu kanohi3 na
hoki ratou i te hau$ me te peka rangi.
&a$ e taea i taua tairitenga otiia whakarato n0 anake rawa tawhiti.
Ko te tapatahi i roto o te ora ira tangata o te whakato rite ki nga whanaunga krero
pera tawhiti e rite i roto i te tino pai ki te maha o waho o te taua i te tahi atu te
whanaungatanga.Tino takoto i roto i te ielartigkeit nga eNcitations waho$ i te mea i
raro i te whakato$ te kanorau o ona ng wahi$ me te ara multi,orm tauhohe ia ki enei
ki aua take ranea$ i runga i te whnuitanga o ng hohoro poauau me te instincts ki te
kati ki a ia. #ight$ wera$ haumk$ wiri i roto i te rangi$ i roto i te whakap ki te mana
o te kai$ me te respiration kai$ ng ngrara3nga mea katoa te mahi i roto i te ara moku$
ki te whakato. /anga Koots$ rau$ puawai$ me te puawai raupua$ te tane me te wahine
wh+kau uri e ia i roto i te huarahi rerek+$ me te tikanga tetahi rerek+ i aua mngai$ kia
taea e tetahi te whakakapi i te mahi o te atu. &a roto i te puawai$ e kore e taea e te
tipu whangai3 (ngari$ e hiahia ana ratou ki te hoki kia whangaia$ a hurihia$ e
nehenehe e ,aaoti i te reira ona pakiaka i te tukanga kikiritanga$ hua i kahore uri. Ko
nga rau manawa hora i roto i te marama$ me te whakaputa i te tae matomato$ pau
hora i roto i te marama ki nga puawai$ me te whakaputa i taahua wahi tae
kikiritanga o reira$ nui atu i nga raupua$ te tane wahi nui atu i te wahine3 te mata raro
o nga rau te mahi a i roto i te manawa me te ki te marama rerek+ atu i te mata. /e he
te tipu tona rau piro 8ka maru?$ i te hongi pai nga puawai$ p+r i te momo Oatura$ me
te iwi .merien$ ko te rengarenga ma 8Oecand II$ p <<W ..?. rerek+ rawa maha ano nga
wahi rerek+ o te taua te tipu i roto i te reka$ mo2on- aha te ahua rerek+ o ng mahi
mat. . pera haere te reira i te taha o maha krero.
( ai ki enei ng rerek+tanga i roto i te hanga me te mahi o ng whanga o te taua
tipu ka taea e te whakaaro o i te whakato ki te tauatanga e kore anake$ engari ano ki te
simultaneit' o hohoro rerek+3 no te mea o tatou ano te whakamahi i rerek+ hanga$ me
te reira rerek+ i nga mea akiaki mahi ki ng whanga ua Miscellaneous kore anake i
roto i te raupapa$ engari ara i te wa ano.
Ko te whenua noa e kore e taea ki te titau i te otaota kawe ia tatou na roto i te taua
stimulants o sensation hoki noa te taua sensation o reira ki a koe3 tauira o te kakara e
haere mai ki a ratou$ noa te sensation ol,actor' taua$ te sensation tangi ano me tatou
nei i te ru i te patua e ratou e ratou *.. .nake kia puta mai i te ,aaauraa tetahi$ e kore
tatou e matau me pehea e tawhiti. Kitea kua tatou i te reira$ e nga kararehe rite ki to
ratou hanga rerek+ o te taua stimulants$ me te tikanga rerek+ atu e whakaohokia e ia
tatou. /e aha kakara tetahi$ ka reka pai$ takahi ki te atu. /ei tauira$ tei te sensation i
runga i te hua o te tikanga eNcitation e kore anake$ engari ano hoki i runga i te hua
o te oaoa3 a me te hua$ he ahua o te iteraa i$ i te mea i roto i te oranga kua$ ano
,aahiti he aha i roto i te tahi atu tonu pena. Ko te kupu kore e pai te hohoro o te tipu
tino rerek+ i tatou$ a kia rite ki iti taea ki a tatou whakaaro e ratou huru mau$ ka rite ki
te tangata e kore nei ka hongi te rohi$ he taea ki te kakara i rawe ki i muri i te
whakaatu i te whakatika i te kneihana puru ranei. I te tahi atu te ringa$ me ano$ no te
kanorau katoa i roto i te hanga o te tumu$ te communalit' o te stimulant taua whiwhi
hoki te tahi noa i roto i te mure ririki katoa o ratou$ a ka mea i mahue whakaaetia nga
wa katoa$ kia reira ia tatou na roto i te mahi o te marama$ ar i runga i to tatou iho
tirohanga o te marama ki te$ etc. . whakaaro
( kore te te whakato i hanga$ ano he horihori wh+kau tairongo he tonu ka raru ko$
pera me to matou ki te ,aaara i tatou i muri i krero kua mua kahore he whakahe ki te
kiia (ngari o he hohoro i roto i te taua. Ka taea e te e whai ake nei whakaaro prpr
tauturu tautoko te hunga mua. .hakoa i roto i te puka rerek+ kingitanga kararehe$ me
tikanga o nga okana tikanga taa$ a nga wa katoa i roto i te p ana ki te ora o te
kararehe. Mai i reira$ te whakato ki te tango i te wahi ki te neke a tawhio noa te ruma$
ka kitea to ratou ara i roto i to reira ki te tupu i roto i a ia anake$ a ki te hanga atu o
ratou i to roto i te ao i waho$ kia taea$ kia rite ki kua tuhia$ whakakorea e koe nga
tikanga horihori o to tatou ite teitei$ no te mea tatau tenei i roto i te meka noa e tatari
ana ki te takoto ia tatou i roto i ng pikitia .1kl0nge i te tikanga o te ao i waho i roto i
tenei ranei. Ko nga rongo o raro o te kakara$ reka$ me te Getastes hoki ki a tatou i
whakaturia tino ngwari ake 8ki a tatou i te taua wa te muri nei te he tauira o te
horapa runga i te whi mata tinana katoa?$ a tae noa te hunga teitei e te reira i roto i te
au i te hau atu i te tahi me te uri i roto i te rangatiratanga kararehe mm te ora i roto i
te whnui kei te. T &a e mea ti2a ia tatou ia ,aaoti e kore e mau vahi atoa ,au,aa he
hanga twhaiwhai o te okana tikanga ki te whakaputa i hohoro$ engari noa ki te hanga
i enei ratonga ki te mahi whakaaro teitei e tika ana3 ki te mea he i roto i te nohonga o
te mahi teitei o te wairua o te oranga te taua ki tawhiti"pa atu whanaunga ki te ao
waho i nga wa katoa. Kanohi reira tino mm kua i roto i te tahi mau pepeke puta3 te
okana o rongo$ ki a matou i te poroiwi pono$ i roto i te tahi kararehe$ ko te putea tino
mm3 ae te pol'p haere ki te marama$ kahore he ara kua kanohi3 a ka kite koutou i te
mea ia tetahi o nga kararehe whi k+ p,lan*en0hnlichsten.
Ka rite ki te tikanga ,au,aa tino wh+kau titiro ki te muri noho nga raru
anake3 engari kua whakakitea k+ o tatou krero o mua$ e taea te whakaaro ratou tika
ki anake i roto i te whakatnga o te kararehe no te mea noa te whakato whi k+ atu$
tae atu ki te kararehe i te hiahia ioio$ p+nei i te manawa$ rere inu$ nekehanga
whakahihiko$ me +tahi atu$ kahore he raru Ka taea e te mahi.
Ko te hoki waiwai anake te timatanga me te mutunga o te karere i roto i te kararehe
e te mea ,au,aa no te te sensation tairongo. Ko te ara o te karere i waenganui i ona
karere piringa mutu i roto i nga okana tikanga$ me to ratou karere pokap mutu i roto
i te roro ganglion ranei rite p+ne mahi noa a taea te whakaaro o poroa pokanoatia i
waho e p i te sensation tairongo. /ea ki te inaianei kahore he roro$ kahore he kpuku
manavasii mo te mahi o nga mahi teitei o nga hiahia wairua$ e kore e hoki e rapu utu i
taua kai ki te. /e aha wehe i roto i te tangata me te kararehe i roto i te pokap me te
peripherisches$ me hoatu c te kau noa te whanaketanga i te taikaha teitei o te katoa e
taea ai$ pono te whrangi organic ng here i$ kia wahi i te katoa o te ora e toe tika
whakaritea e i roto i te kau noa$ e kore e rapua e tenei whakarere$ a enei te io o te
whaiaro taka atu$ engari whakahokia te mea noa te hononga i waenganui i taua
divorcees.
.hau e kore ahau e mea i te te riponga roto i nga weu o te io te tahi mea tino
watea. I te anga ke$ rite i roto i te roro puta tona phekoheko$ whakahaua nei i roto i
te karere muka takitahi$ ka e p ana tenei phekoheko ki te mahi ira tangata teitei. Ko
te wahi e te mea i enei mahi ira tangata teitei kore ki te mahi i reira e kore noa e me a
tae noa ki tenei aratohu tauwhitiwhiti. ( tenei$ e kore i te wahi whakatika i te reira i
teie whakaaro atu i konei$ ka hiahia ki te mahi i.
( he poto$ ahakoa tino cum grano salis whai kaupapa au,*u,assendes$ ia nehenehe
ia tatou te meaE i te tinana o te kararehe$ ko te rite ki te peke$ me tona rohe tairongo
ko roto$ inaianei e titau te reira huarahi motuhake hoki te mea whakaoho i waho o te
sensation Ko te ki te tiki roto3 no te mea e kore e taea e e nga mea katoa te uru3 enei
huarahi e mngai e te okana tikanga takitahi ki to ratou mau uaua3 engari karo te
putea te$ e titau te reira e kore te uru motuhake ake3 Ko tuwhera te mana2o noa i te
mata katoa3 /e taua peke uninverted i roto i te ara i te otaota. &a i reira he take ki te
whakamrama i tenei. .ra$ te kore whakatoatoa te whakato$ ano he ka huripokitia e
wendetes kararehe i roto i te whakaaro ki te mau waho$ a kua maha kua whakaritea ki
taua mea3 Ko te kararehe ara e tika ana ki "papa$ wh+kau$ me pkahukahu$ rangi me
te maa ki$ a ka mahi ki nga nekehanga o nga wahi$ hinein*ustGlpen te kai tika i te
mea. Ko te whakato e te reira katoa i runga i te taha o ng mata waho3 Ka taea te
whakaritea ki te illi o te i roto kararehe nga rootlets waho e anga ana o te tipu$ te rau
waho ki te pkahukahu invaginated3 nga nekehanga o nga wahi o te tipu e mahi ia
ratou evert i roto i te mau u2ie rave. Ko tenei e wahi i roto i ng o te wehenga o
kolo) matotoru$ ko te nui atu i t+r$ ka tangohia ano e te reira te wahi ki te whakaaro
ki te kaitahi tikanga"mana2o$ no te mea e hono ara tika nga whekau o tikanga"
tirohanga ki +tahi whnuitanga kia ki nga whekau o te kai ttika.
.hakoa$ tika reira$ ka taea e hoatu e koe ki a ia etahi mahu2inga ko noa he kaupapa
o te mea ta tatou e hoatu ki tenei ki runga$ engari ko te pea he aha noho$ no te mea ara
i roto i te kingitanga kararehe hoki ratou i runga i te huatanga o te okana te pato2iraa
o te aronga nui sensation kua whakanohoia3 whakaratohia i roto i te akomanga o
runga o te kararehe$ ko te io atu kpp tahi atu i runga i te taha ki runga hoki ranei$ i
te raro ake i runga i te raro taha ranei o te puku. Ka puta te rerek+ nui i waenganui i te
kararehe$ me te whakato kingitanga ki te kia i runga i te pato2iraa niwha anake i
waenganui i roto$ a waho.
.$ no te uihia te otaota i te taha ratou mimititanga ki te hiahia taikaha mere i roto i
te tangata$ me te kararehe$ na ratou i runga i era atu o nga ringa i roto i te
whakangungu o te atamira hiahia taikaha i muri i tohu kua homai pea e rua.
Kua kotahi te huru e whai ake nei i roto i te tautoko o tenei tirohangaE
Tuatahi o nga mea katoa e kitea e tatou kua i roto i te tirohanga tangata tairongo$
me te hiahia rongo atu katoa rite$ te kaha$ whakawhanakehia$ te atu taka atu te tangata
ia ia ki a ratou katoa$ whakahua i te atu ng painga$ me te whakaaro$ me te whaiaro
whakaaro"i konei. Kaha te reira i roto i tenei tata tetahi mau0hara ranei.
7nentwickelsten I roto i te whanaungatanga i teitei wairua e te iwi o nga rongo$ me
instincts kei tonu te whakawhanakehia sharpest. ( kore e matau koe puoro o te huru
teitei$ e mohio kore peita ki te whakawa3 engari he iti te rongo koe i te tarutaru tupu$
te whawhai ki te ekara ki te mata o te kanohi$ me nga kuri a tawhio noa te mata o te
kakara. I roto i tatou$ te iwi ki te titorehanga koe te haumi iti rawa i roto i te whakaata
teitei me te waihoki whakato. .e$ ara ka$ ia haamauhia ia takitahi tenei mau0hara. Ko
te tangata hapu nei i roto i te mana2o hohonu$ kite$ e rongo ana e kore$ he aha ng
haere i runga i tetahi taha a ia$ a ka he tangata o te rawa i te prekareka titorehanga
puku hoatu e kore e taea e whakaaro ranei3 ranei te tahi mea$ ki te hanga p+r i te tahi
mea konei ngaro i te wa ano i te kaha o te tika.
Ko te kupu$ ki te mea i taka i te hua o te tipu i nga mahi ira tangata teitei$ na e taea
tenei ^usti,ia1l' tino pai e whakapono na$ e i roto ia ratou i te tikanga o te ora iho$ he
t5na$ me te puawai$ kua hiahia noa ki te kawea e ki te whakatutuki i
MitrGcksichtsnahme i runga i nga mahi o runga e kore e kua taea.
/e titiro whakamua ki te tae kanapa o te whakapaipai mohoao kanikani ranei mo te
karaka e taheke ana$ tera noa ake$ ka te whakato hari e taea whai i roto i te ngakau ki
te taitai ki te kara i roto i te kanapa mahana$ me te ,eia vava$ i roto i te e rere ana o
nga karaka hau me te her*uwiegen. Ko te tikanga nanakia$ engari tetahi whakapaipai$
me tetahi waiata tetahi atu atu i te tae me te tangi ranei3 te tipu e mohio kahore he
tikanga$ ki te hanga i taua mea$ ko ia rawa te pai ai titorehanga reira3 ratou ake ake
anake mona nui o te mea ia ia a reira$ e hinaaro atu a atu o ratou$ a na hanga ana e ia
atu$ me ng whi matomato$ me rau kanikani atu hou3 te mutunga hoki i ona tonu$ me
te pakaru ki te puawai$ ki te katoa whakapaipai te tae hou3 /aere mai &a te hau i muri
o te ngarara$ pF$ me te prerehua$ ka whakaihiihi ana mana2o hohonu i roto ia ia.
C te akoranga$ e kore e taea e te ngaro o nga mahi o runga anake korero hoki nui
me te teitei o te whanaketanga o te raro3 ki te nga kohatu te mahi e rua i te taua wa
ngaro3 (tahi anake e taea e te take i ng tipu te ,aaite ki te kararehe i roto i te parae o
te ora organic$ e kore e kitea pea i te reira e taua ture o te mau0hara$ e g i roto i te
wahi o tenei rohe$ ka horahia e ki te wehenga o nga wahi e rua$ wahi ( whakaaro
teleological katoa mua ki te whi taua i roto i etahi he ,aaiteraa h0ngai o te ora
huawhenua iho i roto i tenei tikanga.
Ko te tipu ko te te mahi o nga tG0hua tairongo katoa nui atu tahanga$ me te
whakakitea a tauhohe ki te mahi kaha te ora$ heoi rite tatou i. . haamana2o na te nui o
te kaha o te marama ketia tukanga ratou ora i roto i te rite tatou$ tera noa ake nei hoki
e ngawari ki te tarapepe i roto i te wahi katoa$ tera noa ake ngoikore$ ko reira ki te
mana o te rangi$ me te makuku$ tera noa ake te nui kakara mo ratou i to mea ki a
tatou$ te mea e taea ki te whakaea ki te assimilating pararopi te mea e kore e taea e
tatou e$ ia$ me te i roto i te ,aa,ariuraa tete o to ratou hua ake te. Taea e tetahi
tautohe maka e te kore o aua whekau rongo twhaiwhai$ p+r i te kararehe i te tipu$ ki
te kahore e ermangele reira$ a reira te sensation rongo$ engari i nga wa katoa i roto i te
te ,aatura o te taua i hohonu iho i te kararehe. Tu+noa$ na ehara i te mea3 ki te mahi i
ana e ratou o ratou rua katoa i muri nui i muri puta ano he okana tikanga rite te
kararehe$ a kahore e tika ana aua a,,ectations mo te mahi o nga titorehanga$ engari he
ora teitei i roto i te kararehe tohu. /e mea nehenehe ki te kitea pukapuka kura m ng
tamariki$ engari anake ki te hiahia ratou ki te ake noa atu i ng tamariki ranei. Kaua e
te tamaiti parakore tturu haukoti. /e kanohi$ me taringa m ng tangata me te
kararehe taua pukapuka3 e kore e te tipu me te reira no te mea kahore ki te ako ia. Kei
te reira hangaia hua o t tamaiti ataahua$ me te parakore. (ngari o te tamaiti ki te
riro mai te tangata$ ka tupu ahakoa o te tamaiti ratou ki te anahera$ e aki te tamaiti i
tana hua anake i roto i te marama teitei.
/e aha te mea ataahua ake$ he mahere$ he pepa peitatanga parakore$ me te mm o
te pepa ranei4 I roto i te ano$ tino te hopea nei$ e te tamaiti ake ki reira$ engari m te
ako ki te matau i te mahere$ he e p ana ki te hari i roto i o te pepa pepa. Well$ m ng
to matou kanohi ki a matou i te ao$ ano he mahere$ me te matau i to tatou ngakau e
haapii mai te reira ia tatou3 pera engari kua hoki i hanga e ia ki te hari parakore o
tae. Kore te whakato me te mahere$ kahore e rite ki te mea ki te haere$ a ka kua ia
riro noa te pepa karakara o te pepa hei utu mo a ia3 tena ko tenei ano hoki ia ,arii i ki
tonu te pai ai e ,epaki mau nei rite te roa rite ki te kara he whakakeke mau nei3 no te
mea$ ki te te hiahia e whakauaua mutu nga tae ano hoki$ ka whakaara ake te whakato
i te karakara kopere ia atu. Ko te whakato kite i te tahi mea o tona ake tae$ i roto i te
meka$ ka whiti tatou i muri i te roto$ me te rawe ki hoki ia pnga te tae$ e ,aaite te
marama$ ka whakaputa i te tae$ e kore te ,eaa i 8kite Fig. %I?.
/oki$ kua whakamatauria e ia te taha o te ,au,aa rahi e te auraa o te ora i roto i te
rangatiratanga huawhenua me te i roto i te rangatiratanga kararehe$ nga rongo
kararehe$ pera ki te korero$ tata i meatia$ kia rite ki te ptake m ona evolutions teitei$
mhio o tenei$ i roto i te ora o te tipu e whakaatu ana tikanga ia ia tona turanga
tikanga ine nui me te 6ualitativel' roha i atu a atu whiwhi teitei. Ko te kararehe$ ko te
hiahia taikaha i tohua ano he tino mea ai$ whakarerea te whakato ano he
a1*umachende tuatahi. Ka taea te whakaaro ki tata2itahi rau hou hei okana ake$ hanga
ana e ia nga hakari whakaohooho rongo$ a i roto i te puawai ka kati whakamutunga
ara i te katoa kingitanga hou$ me te teitei o te hiahia taikaha. Toa tenei te hiahia
taikaha o te whakaaro immanent$ kua kore i roto i te kararehe$ toa he ora i roto$ ka
aroha ki a koutou i te kararehe. Ko te hiahia taikaha he$ no te kararehe noa o te tatau$
i te whakato$ te ruma ano$ i ora ai nei te.
.no$ ahakoa kahore i te taa"tino. Tino oti ano whiwhi te kararehe tona hiahia
taikaha e kore e3 whakawhanake sensation ,akasekisual] i muri3 pai rawa atu te ringa$
ka pera me kua uru e rave rahi taime$ e kore e tonu iti te whakato ki te hiahia taikaha$
a te whakaaro o te teitei nui te hiahia taikaha rawa i roto i te pua. Ko te kupu e pa ki
nga he'da's i roto i te kingitanga e rua.
I roto i tenei whai kiko$ ano ngawari pa ki a koutou inaianei kua tino hiahia ana ki
te kite i tetahi mea$ engari te rite coarsest. Ka oho te reira i te hoP iteraa i takoto i
roto i te tipu i te w i te pua3 a$ ko nga mea katoa e ake ara ake i roto i a ia. Ctiia
waiwai e te ao karo. &o te mea ki te momo i roto i te kararehe o huaki sensation
,akasekisual] o te taumata i roto i te whanaketanga o te aronga$ e kore ia e taea te
hanga i ona he runga$ i reira e haere atu tetahi i mua i roto i te whakato. Ko te kite
kararehe$ i rongo$ ka hongi$ ka whakamatau$ ua reira ara i mua i te phuruhurutanga
o. Ko te puawai o te sensation ka haere te understor' o hohoro mua$ taupuhipuhi nei
ki nga tukanga o te taioranga$ manawa$ a te mahi o na maha tG0hua tairongo. &ahea e
nehenehe ai i teie nei e koe i roto i te whakato$ ka kitea e te hunga puawai o hohoro$ a
ano te hunga i taua understor' whakakahore$ i te kai$ te kupukupu$ rongo
whakaohooho ratou k+mu i roto i te tipu i te aroaro o noa peia ano nui atu te puai atu i
roto i te kararehe. Uon,uses te reira i te wahi o te marama wairua teitei e oho whenua
noa ki te puawai o te whakato$ me te tFwhiri o te marama wairua i te katoa. Ko ahei o
te kororia e taka i runga i te tihi o te ora wairua whakato$ kia kore kati rawa to matou
kanohi poauau3 Ko nga mea katoa e kite koe i tenei mhinuhinu teitei$ ngoikore noa
ki te wahi inconspicuous3 hoahoa ataahua katoa o te ora wairua whakato$ engari
totohu Ka noho tatou i roto i te po.
Ko anake hngai teitei$ me te ake oho i roto i te ng i te whanga o te
whanaketanga atu i nga kararehe i roto i te tipu i o te tukanga ,akasekisual] taku
whakaaro. I roto i tenei Dinnesentwickelung te tnga ki te phuruhurutanga o$ i reira
te toro atu te pare hou ake ataahua tikanga i roto i ng mahi3 te auraa katoa o te ora e
whakatika ana ki te taumata teitei$ me te tuhu ki tua atu ratou. Kia mea tetahi$ e hopoi
mai te whakato hiernieden kua ki te tuatoru teitei ora i te rangi$ he aha e titau tatou i
anake i roto i te a muri$ a ka o nei tatou i whakaaro ki te kpas) ni o te aroha ano he
tuhaa. &a$ mo taua take$ ko ano hoki te puawai rite etahi kupu to tatou ora i mua nei$
kia rite ki ataahua he tohu rite te prerehua$ ka rite ki haamana2o ahau mua3 anake e
tino ratou noa i te pikitia titorehanga o reira ko. &a ko te tonu te whakato ki te tahi
whnuitanga ano nui haere ke atu i roto i te papaku atu ia tatou iho. Kua konei koutou
ai ha whakaoranga e titau tatou i anake. Kua hiernieden enei tamariki nohinohi ki te
haere mai ki to ratou rangatiratanga o te rangi.
Waiwai te ,ariuraa e tika taua mea$ ara i te mohio ki te ora wairua o nga otaota$
engari ki te hiahia ki te kite i heke ki te kwanatanga moe"rnei$ moe"rite. Kia te
otaota koi anake$ ka kitea e tatou katoa te korero noa ki te whakaaro i taua. ( mea
nahea te te hua o te tonu mahi i roto i te ratou$ ka te hanga$ e tu ki nga mea akiaki
tairongo katoa i roto i te tipu whawhai liveliest hoki na hanga kore te tu2atiraa i to
tatou moe$ i reira nga taunekeneke ki te ao waho kaua okioki ranei e heke ki te iti$
kahore hou$ engari te tawhito anake he ,ortgeleiert. Ka taea te whakaritea i te ahua
anake o te tipu i roto i te hotoke rite ki kitenga o mua ki te kwanatanga i to tatou
moe ki etahi whnuitanga3 /eoi$ mai i tenei Kia$ i te wa ano e kore e taea e te reira i
roto i te raumati. Tetahi o tenei ki te mea e mea waiwai te katoa o te maori$ ano he
moemoea rite ki te kanohi hawhe"katia mea ai3 kia kotahi whakaaro i mokemoke te
roa$ kanapa awatea e meinga e ratou te hawhe te mokow o ratou mea$ iriti i ratou
kanohi wawe$ me te ano tonu tonu ki te moe i taea$ maka te nui rikarika ki te rakau
oki$ tika ki te tuku moe ratou hawhe mano4 &a ka hangaia e tenei oki i roto i ona
mahi na nui i roto ia ratou$ i a ratou ano Tut. Well rite te tangata i roto i tona moe4
I nga wa katoa ka ki reira$ e taea i roto i etahi oa$ ki te paruru i te whakapuaki o te
ora moe moe ranei$ e whakaratohia ana e te aravihi teitei o te wairua kei roto i te moe
moemoea ranei. Ctiia e kore e he kFanga tturu tenei. &o te mea i roto i to tatou moe$
me te moe e haukotia e kore e anake teitei$ engari ano hoki nga rawa titorehanga$ pea
ara 1racher atu i te teitei. &o te mau haamana2oraa e hanga i te putanga o te manga
teitei o te wairua$ engari tonu ki te rere noa$ he mea moemoea i roto i$ /eoi$ kei te
tino katia te rongo. Ctiia i roto i te whakato rongo e tuwhera tino$ a kahore e mau
haamana2oraa rere. &ahea e nehenehe ai e koe whakamutunga te korero o te moe$ ki
te wahi kahore he kaitiaki ko$ i te moe$ ka whakauru i te rawa o
haamana2oraa4 Kaitiaki he tino pai ki waho i te moe$ e kore e moemoea i waho
oho. &a ka mea ratou$ i nga otaota ora i tetahi ora moe$ me te kahore ake$ na mea e
ratou i te mea ano e rite ana$ i reira he atarangi$ me te kahore ka kurua ia. Ko te tito
noa3 a konei nga otaota e kia kawea mai ki to ratou auraa.
&a tawhiti i whaia ana tonu tatou i te ora o te tipu ki te matomato anake taea he
pono ia ano e korero e p ana ki rite te mea i reira$ ko tetahi mea e p ana ki te puawai
e tu i roto i3 a i roto i te meka ki konei$ i te otinga o tenei ora$ te taua mutunga puta i
muri i te taha e piki me te whai iti pnga ki te whai i te taua i runga i te taha heke. Ko
te vai i te whrangi p+nei$ a horihori e kore e taea e matou mau i te taua mo te
whakato$ ko reira e whakaaro tatou i o te taonga nui o te rauemi$ me te kaha te ora$
whakamahia nei i inaianei i runga i$ tae noa ki te whanaketanga o te hua ko te e he i te
tautooraa nui o ng whakaurunga e tika ana$ tika hopu i te take e rite ana i roto i te
tukanga kikiritanga wahi. Ko wai pono kua mau nei te puawai matapo ki te marama$
ka kite i te nati turi i roto i te hua katoa3 engari mo tatou$ e ite i anake te w e
knapanapa o te ora o ratou wairua i roto i te tino pokea ana o te tipu$ kia rerek+ te
mea.
Te tangata$ ka ko ia e p ana ki te tino pokea ana hoki o te ora$ na e kore te mea
mate ano3 tona ora noa toa i teie nei i runga i te ahunga rerek+$ me te tikanga. &a reira
nui atu i whakaritea ki te tiaki hoki ratou$ me te hakari tonu$ engari e kore rawa te
whakaaro huritao ki runga ki a ratou$ no te ia puku waho o rata$ me te ora te aro$ heoi$
ka tFmata ia i inaianei i runga i$ ki te whakaaro i te heke mai$ me te mua ake$ ake
ein*ukehren i roto iho ki te whakarato hoki i te uri ki te mahi m te huaai. Ko te
kororia o te ora pau$ ,aarahi i te ,au,aa rahi suscepti1ilit' ki mere tikanga"ahuareka
tunga$ ki nga ptahi maroke ta3 no te mea noa2i ia roto atu na.
/e ,aaiteraa e ng)kaunuitia$ e to tatou ki te tango tairitenga ari waho i roto i te
whakato$ anake e nga mea katoa e taka i roto i te tangata i roto i te kanapa whaiaro
mahara"$ i konei atu$ ka hinga i roto i te mana2o$ me te parapara$ engari kia nui$ engari
,akapapau2i$ me te ora$ kia. Kia haamata i te reira i te hoP ahua o ,eruriraa o mana2o i
roto i te whakato ano$ /eoi$ to ratou aro ki te whakaohooho waho heke$ pera me
mahara matou ki te kite i te okana ta memeha$ e tino he ahua o te parapara ka pup
ake$ e akiakina ana reira$ ia ake te ora i roto i te hanganga o te plantlet taitamariki i
roto i te purapura whakamuri me te vorweisend a1*uspiegeln ranei uri. 8. haamana2o
na e te tino ravehia te uri tona pnaha katoa i muri i roto i te rootlets$ ko
Alatt,ederchen i roto i te uri.? Kia mea tetahi e te mtauranga o te plantlet taitamariki
i roto i te uri tohu nga whakaaro tturu tuatahi$ me te anake i roto i tona matenga$ i
roto i nei te mahara o te ora katoa ona whakarpopoto pouri$ me i te wangawanga
wa ,aaite i taua mo te heke mai o tetahi$ tona oranga ano. Tpiri to tatou whakaaro
ratou ae ki tukanga tinana i roto i te upoko$ i te maui ke te tahi mea i roto i reira. Ctiia
pera maheahea puta nga plantlets i roto i nga purapura ki te whakato katoa$ na taaku e
rite te mahara o te ora mua$ i te mea te wairua o te hanganga o te plantlet hou inaianei
kia ki te ora mua katoa o te whakato iho. Ko engari to tatou mau haamana2oraa hemo
noa whakapakoko o mau ano hoki.
Kia kaua e waiho i te reira e tahi i te tukanga tairitenga o te hanganga o te mau
taata hou i roto i te tangata e mahara. Ko tika rite ki te tupu. &o te whakato$ he
tikanga tino rerek+ atu i nga tangata i tenei tukanga3 he aha te mea ki te tautoko i roto
i tenei$ kei reira i te runga$ kua haere atu ki roto ki te matenga o te whakato. Ka rite ki
te pua he tika te pito o te tukanga tupu i roto i te ahunga waho$ ko te ara anake hoki i
roto i te ahunga tonu e anga ana ki te hua me te purapura hanganga$ he taui o te tipu i
te tipu i roto i ano. /e inaianei te tupu i roto i te tautoko whnui o te kaupapa wairua i
roto i te tipu$ he tenei$ kia pera me te pai haere e anga ana atu i te ahunga waho.
.ra te kupu whakataki o te tukanga whai hua iho koinei whakaatu i te rerek+tanga
tino nui i waenganui i te tipu me te kararehe$ e ko te reira i reira he pani tino i roto i te
kotahi$ me te tukanga taua te whaiaro whakaaro"$ ko te a,a i waenganui i rua tukanga
konei. Ka taea e kia tino nui mo te hinengaro tenei. !lant$ me te kararehe
rangatiratanga e ki e kore e i konei auau rawa tika$ engari tautoko3 te mea kei te haere
i runga i roto i te kararehe i roto i te pouri moni wahi mauri$ me te anake i roto i nga
ari o te whakarato i ,akamanatu mai o te mea i nga wa katoa e wahi i roto i te
rangatiratanga huawhenua$ e hanga i te whakato tika te whi matua o to ratou ora
mohio. Tirohanga e te whakatau rere ke toutou. /ere$ kei te tonu ano hoki tohua tenei
whakap ,aahiahia nui i roto i te ahua waho.
Cia mau$ kia anake mau e koe mo te na ,aitatau ai game waho$ engari tonu te reira
ake$ kia rite ki te hua$ me te pai i rite ki te upoko o te iwi$ kei te te tikanga i runga$ kei
te maha kopakia ana e te te ahua o cranium pakeke$ ko te purapura i roto i te hua o te
roro maha tinihanga rite ki$
:?
$ me te i roto i nga akomanga o runga o te tipu e rua
cot'ledons$ pera me te roro i roto i nga akomanga o runga o te kararehe e rua
tuakoi3 ae rite ki te mea o te taonga he pmua"rite i roto i rua.
:?
mahara ahau ki te nati w0lsche3 engari ko te ahua haere atu$ ka te ka mahara i
reira e te kararehe raro i roro maheni.
.V. Ngaahi +aa3ehoana4 s!hemata.
!ea kua +tahi tamata ki te whakaahua i te hononga i waenganui i ng kararehe me
ng otaota i te taha ki te kupu kotahi$ kaupapa mm ranei tautuhi ki te wehenga i
waenganui i te tahi atu ng i te kotahi koi$ me ki i te whi. Whakaaro ahau tenei ko
toku wahi e taea. KFanga General$ schemata mm$ ,aaauraa ataata e taea ake e whai
hua anake ki te whakaatu i te pnga matatini ki etahi whrangi ranei matou e te
whakaminenga. &a e taea te tipu$ me te kararehe tu i roto i te pitokore i muri i tetahi
hononga ki ia atu3 engari i roto i te tini o nga ara whakaae ratou$ engari whakaae3 i
muri i te hononga tetahi rite nga kaupae i whakanohoia i roto i tFwae pout3 engari no
te tahi atu te whanaungatanga$ ka mahi i te kia3 Ka taea e tango i te tipu te kararehe e
whakamahia ana e etahi whanaunga3 engari ka taea e te mahi i roto i nga krero katoa
e kore koutou e mahi i. Ka taea e koe te whakato i te aho$ ka karanga te kararehe$ he
mea porotaka$ ki te karanga atu porotFtaha he mata$ tetahi atu a tawhio noa3 engari
koe kia te unu te ph'siognom' pono tika rua$ kia taea e ratou ahu i tenei kaupapa
whnui ranei4 Ka taea e tetahi te whakataurite whakato$ me te kararehe ki tenei i taua
ahanoa raima$ ki te kitea he upoko atu he aporo$ he pea tetahi rite atu ranei3 engari i
roto i te tini o nga huarahi p+nei ,aaauraa toe hoki nga wa katoa i muri i te kotahi tika$
i roto i te tini o tae ratou i tawahi4 /ei whakamutunga$ ko te hononga i waenganui i
ng kararehe$ me ng tipu he engari i te kahore ake tika$ koi a atu whnui ki te rawea$
noho$ i te mea he inaianei tika te hononga i waenganui i ng kararehe$ me ng tipu. (
itehia te reira i teie wehenga i te tohia e o ona taime wahi atu na ano e rite ana i
waenganui i kararehe$ me ng tipu. .n te hua ano wahi tino.
I te tahi atu te ringa$ he tonu te hiahia i muri tetahi ki te whakaaro i ng hononga
matatini ki te kuiti$ ,aaauraa i te whi e p ana$ me te whakamahi i te tikanga tika e
rua i roto i te r+hi rite whakamahi o te schemata$ me ,aaauraa i taea kia hoki te
rangahau i rite ki te katoa$ te pkaha me te horopaki te ngako$ te tirohanga o ng
hononga i waenganui i rerek+ ng whi tturu$ tatari nui painga.
Te mea oto$ e ite tatou i te tikanga i taua$ e mau makona i te anga o enei painga$ e
kore i te aroaro o$ e kore e taea e ratou i pai konei$ a pai hanga e ratou$ e taea ki te
tono i roto i te tikanga tino uaua$ mai i taua tono i roto i te krero taipitopito p$ me
tatou e taea i konei ia haaparahihia i$ me te matauranga huaota me te *oological
hohonu$ pera me i hoko to tatou$ kia ahu mai.
&a tatou e tuu nei i te tauira e whai ake nei ko te kore e nui atu te taimaha$ ara ki te
te hinaaro nui i roto i te whakatairite me te tauaki tirotiro o te hononga i waenganui i
kararehe$ me ng tipu ranei. I konei a reira rite (rnst anake m te titiro i roto i te
k+mu. .no tenei ahanoa$ i te mea e taea ki te mahi ki te iti rawa i te wairua$ ki te
kahore te mea hiahia i roto i te nanakia ptaiao kua tetahi taha o te k+mu e he.
Well nui mohiotia$ ahakoa te moni tohanga tata anake whiti$ ko te ki te whakatairite
i te otaota$ ina koa nga puawai$ i +tahi w ki te tamariki$ i +tahi w ki te wahine. ( rua
te mea ki te hei ,aaauraa tino rerek+$ i teie nei e taea te kitea e koe$ he kpuku e tonu
noho nga wahine nga tamariki ratou anake ki nga tangata. Katau$ e rua tango te taua i
raro i te koki rerek+.
Ko nga ng o rite o te puawai ki te tamariki te hunga e whakaaro ki ratou i te
whenua kia rite ki to ratou whaea noa$ pFkitai tonu ki a ia$ i hanga whakangotea ana
tana i te kai3 e taea e ratou hngai i nga hiahia katoa3 e kore e rere ki roto ki te
tawhiti3 e ratou ahuareka$ hoa$ titiro harakore$ tangata e mahi tetahi ki te tinana3 potae
kanapa kino$ a ka$ te ti2aturi nei tatou$ kei te mau tonu ki runga ki tona wairua rite i
roto i te mahara$ kia rite ki te mea wairua o te tamaiti. Ko te teitei ki te e kawea mai e
ratou taua mea ki te ,eruriraa ona tamariki a$ tare iti "$ OD ki te paunatia
AGschekindchen takai kua ng tipu taitamariki kei purapura$ me nga rakau3 kahore
hoki e mohio$ engari te pai i mohio he aha te e te tikanga mo te pakeke tino. Ka
whakaaro nga tangata katoa o te waiata a Dchiller ki tenei ,aaauraaE
Tamariki o te ra topetope
whare puawai whakapaipai$ me +tahi atu
he aha te akoranga o to tatou pae wero te krero i ko i te rohipehe nui ake whaiaro"
mohio atu i nga puawai i roto i te po rite talaki mau ia ia i roto i te po3 a kahore noa o
pa ki te iwi ki te ringa hiahiatia$ ringihia ratou te ora$ te reo$ wairua$ te ngakau$ i muri
i te reira i mea ai maihao i te rota ake kaha.
.no te timatanga o te waiata ataahua i te /eine$ te oro tata rite kahore i te /eine$
kia mahara koutou$ e ai ta ia ki te tamaitiE
@Ko koe ano he puawai$
&a ka reka me te ataahua$ me
parakore$ @me +tahi atu
!aku iti ua$ o te akoranga e te reira i ka 8&atural !hilos D. ;<:.? ta /egelE @Ko e
whakato$ /eoi$ pera me te kaupapa su1sistent tuatahi e tae mai tonu ana i te
immediac'$ te$ te ora tamariki ngoikore i roto ia ia Ko te kore ano ano ki runga ki nga
rerek+tanga. @ " Ia i roto i tona araH
Ctiia tonu atu maha ng o whakarite whakarato pea ko te huru o te wahinetanga o
te otaota.
&oho tonu te tipu hopu tonu te wahine i roto i tona porohita kikF o te ora$ anake rau
haea atu ia$ /eoi$ ko te kararehe pa te tangata herekore ki te tawhiti3 engari e mohio
ana ia i roto i ona te ao raru$ o te mana e whai ake nei nga mea katoa i runga i te pai
ki te whakamahi i$ instincts haumaru te whakahaere i waho ka kawea mai te reira i
ake ake ki te maramarama teitei o te kararehe$ me nga tenei$ kia rite ki te wahine o te
tangata$ te nui ake wawe$ ko 7m1lick$ me nga te wawaotanga whakawhanake te i
roto i te te ao i waho e p ana ki te wehenga atu. &oho tonu te whakato$ ka rite ki te
wahine o te tangata$ i nga wa katoa i te hinaaro o te kararehe i raro$ engari he ara i
roto i te hononga tino ataahua$ me te whakaatu reira te prerehua ki te puawai$ e kore
e ki. &g whakawhitinga ia rite kakara ki a ratou mau taata tupu. Fakapapau2i te reira
i te kai o te kararehe$ te taro tunu 8i roto i te taringa?$ te whakarite i ng huawhenua
mo te taua. &oho tonu t mahi tino$ engari ki runga ki te tino pokea ana o tona ora$ ia
ite i whakapiringia ataahua$ me nga wa katoa te whakaatu i to ratou hua hou$ me te
ataahua. /e ahakoa +tahi puawai e tu ake$ ano te wahine i roto i te mea ma$ me te noa
i muri mai te taka taahua$ ina$ ka kakahu e rave rahi taime.
:?
Ctiia i muri i te wa o te
aroha taitamariki ki runga$ whakatapua te te whakato ki te tikanga hou. &a ka
whakaara ake ia i te kohiko taahua peka$ a tona whakaaro tuatahi$ me te anake$ ko te
ki te te tiaki i to ratou tamaiti$ e te poihere ia$ i pea$ a muri iho ratou pae hopea wehe i
reira$ ano ratou tu a tawhio noa te wa roa.
:?
@&a *. A. 8ki te whakahua i te tauira tino patu anake? te Cheiranthus
Chamaeleon he puawai te repa e he r+mana kwhai me te pae hopea whero i
muri$ te tuatahi me te urukehu iti o te puru. Kaupua o*tylidium fruticosum ,.
&r. he ha ma kowhai$ i pau ratou$ engari i muri ma ki paku whakatika"tae peita
a. Flowers ratou 5enothera tetraptera L. he ma te tFmatanga$ ka whakatika$ me
te tata whero.Tamarindus indica L. kua$ kia rite ki a Ms G. /a'ne$ i runga i nga
puawai ma ra tuatahi a ko te tuarua kwhai. te corolla o Co+aea kareao te ,ori
o te ra tuatahi o te puwhero"ma$ i te ra i muri mai ko te puru.. te .i+iscus
muta+ilis L. tuku i roto i tenei$ he huatanga pkiki$ me te tohutohu. ona
puawai he i roto i te meka te ata$ ka whawhati 8 naBtre? e matau e p ana ki te
poutumarotanga te mea e whero ranei$ whero$ a muri$ te ka 8ra ko iho$ he mea
whero. I roto i te huarangi o te tae Te /au""uru Indies e te huri i te w$.
8Oecand.$ !h'siol. II. D. <>;?


Faahaamana2o te konei o te mea Dchiller te kupu tetahiE
@Ko te tangata me haere
ki te ora kino$
me mahi$ me te tutava
&a ka whakato$ ka hua i te$
(rlisten kapo$
1et$ a me maia
ki te hopu te oaoa ....
&a roto te Kingi
te leva2i tano$
te whaea o nga tamariki$
&a te kawana te rite ki
te porowhita kinga$
&a haapii i te mau tamahine$
. e riria te tamaiti$
a ka whakaoho i waho mutunga
nga ringa uaua$
&a te maha"win
Ki te tikanga ordnendem.
&a ka whakakiia e ki taonga toa reka
$ me ng nekehanga a tawhio noa te
orooro muka te miro$
&a ka kohikohi i roto i te Duline neatl'
mnia
te huruhuru hipi koroirangi$ te muka
schneeigten$
&a ka tpiri ki te mau umeraa pai$ me te
e takatu ai$
&a e kore e tau.
( kore ahau e ruarua$ rite tonu te tahi atu e whakapono kaitito rite mea ratou e \tahi
he aha i mahue te tatakF o te kotokoto ki te whakatau i te te rohipehe konei tino te
hononga i waenganui i anake kararehe$ me te whakato hiahia ki te tohu rite pai pshea
te mea katoa. Te mau haapiiraa a tuna$ te ua o ringa$ me etahi atu rite maha he pono
titiro iti pai3 engari kahore he$ rite i roto i te take i taua katoa$ anake i runga i te tika ki
te tikanga. Ia iti te tipu kua mai tonu i iri ana te reira i roto i te purapura i runga i te
whakato whaea$ ki te ako i ia pehea e tupu te reira$ e kore e tupu$ engari3 te ua hopea
ore o te ringa pukumahi$ engari whakapuaki kapi te totoro hopea ore o te rau i ai
7msichwirken me te mahi o te tipu i roto i te tikanga ki te ,aaineine i te mau materia i
te mahi o te kararehe. Ko te taonga i roto i te toa reka ko te maha mat reka nei te
otaota i roto i te ptau$ p+r i roto i te whakatauki o te rnanga matua$ kohikohi3 ki te
huringa o te miro ki te muka o te oko trino ptaka me +tahi atu hanganga trino te
whakaputa tikanga o te$ ai he tete mahi te whakato. Ki te hngai te huruhuru hipi$ i
te muka schneeigten koroirangi ki te miro$ i te muka$ a ka ki i te mau umeraa me te
takatu ai i runga i nga tae koroirangi o te whakato.
I muri i tenei tikanga horihori ai e whai noa whiti ataahua o KGckert he pera rite
pai$ e ,aahoho2a ia te wahine puawai tikanga pera ataahuaE
<o te pua4ai o te Tuhinga.
@Ko ahau te pua i roto i te kari
$ me te whai ki te tatari i roto i te puku.
$ no te me te i roto i te mea ara
tritst koutou i roto i toku porowhita.
Kei haere mai koe i roto i te kurupae o te ra$
![/(. e ahau tou kpas) ni
kauwhau i te uma tonu$
&a kia mau ki o koutou kanohi.
Kei te haere mai koe i rite ki te tomairangi$ me
te ua$
.hau i meinga e ahau a koutou manaaki
i roto i te aroha anga e tapea$
kaua ia e tukua kia rere maroke.
&a ka ,0hrest ata koutou
i tetahi taha ahau i roto i te hau$
Ko te kupu 2ka tiaki ahau i ahau$
mea ana$ Ko ahau tou ake.
Ko ahau te pua i roto i te kari
$ me te whai ki te tatari i te Dille$
no te me te i roto i te mea ara
$ ka haere ia koutou i roto i toku porowhita @.
8KGckerts Ges. !oems ID JI?


(i mau tamarii e te mau tamahine whenua i te wa ano nga puawai 8. .. !oems$ ol
II$ p J< Ges? Ko i roto i ng rrangi e whai ake nei i KGckerts .mar'llis huatangaE
Ko te puna whewhe i roto i te hotoke haere
te tomairangi kia inu ana tamarikiE
. whakaae ia ki te waiata te ata te ,akaekakai koa
.$ a ka ropia mai ana e te whare matomato ki te
puawai rFpene
( ara$ e toku ngakau$ kia koutou kotiti ke titiro
i muri puawai tiwhaiwhai ai i runga i ara katoa H
girl whenua ratou i runga i te matau$ ki te mahue
steh2n horoia reira$ i muri nei te hiahia koe ki te uru
atu4 @
Ki te ngrara ng tipu i te ahua a Trongo tetahi wahi ki nga wahi takitahi$ tetahi
wahi i runga i nga tikanga o to ratou metamorphosis te katoa$ >? homai ki a tatou mua
ki +tahi mana2o take.
>? comp. i konei e p ana ki roto i #innaeus i roto i te s. Metamorphosis
plantarum iti !res. K.7. ki !etekara. !roposita #innaei a &ic. a
Oal1erg. 7psaliac$ :<==$ i roto i te .moenitat. muto2i. I. !.VXIth


Kua i roto i te hua me te tae whakaatu huru rahi i waenganui i puawai$ me ng
prerehua3 na kua taua tetahi pinepine downright ,aaau haere mai ki te ora ki te
puawai wewete ai i te prerehua. Makimaki ko etahi puawai paratawhiti prerehua te
ara katoa3 a nga puawai prerehua ingoa ki te piha haapiiraa nui o ng otaota 8te wahi
pi$ pini$ aha atu no? arata2i$ ano io he ,aitatau ai predominating konei. &a ka pa ki te
pnga o tenei piki hua rite waho rawa i te taha o nga wa maha whakaaro ngahau
wehenga whakawhiti i waenganui i te e rua3 te huru wahine o nga puawai rawa patu
outcrops. Ko te puawai he rite ki te puku e noho ana Autter,l'$ tia2i te haerenga o
ngokingoki3 he hononga rite$ kia rite ki te hunga hoki tatou i roto i te rangatiratanga
ngarara ano$ hei tauira.$ i waenganui iti wahine$ me nga tangata o te pnui
mawhitiwhiti namu iti. Kia$ o wahie rererangi$ kahore me noho i runga i te
whenua3 matomato noho tonu$ ka mau umeraa i anake i te kanapa whiti i runga i te
tangata iti. Tenei he umeraa rite$ engari kanohi mm pea atu i te wahine iti$ me titiro
te taua i runga i roto i te whenua.&a whiti nga tae o te puawai i nga whakamarama
matomato i roto i$ a te whakapaipai ki te taua tae whiti$ engari te anaanaraa e titiro
kanohi$ kei te titiro i te prerehua ki a koe$ e piri ana ki te raro$ e taea te anake e rapu
i.
Kia pehea te prerehua me te puawai he tika rite$ kauwhau hoki e rua i roto i te ara
i te tikanga rite i te hanganga rite$ i reira ka tunewha ratou kuiti$ me te takai tae noa
roa i runga i mua whanga whanaketanga. Ko wai i kore tino i waenganui i te tupu i
ai i te puawai$ a te tamapua$ i nga w prerehua$ e rua ki te puta i roto i te /apori
kingitanga o te marama$ ano kite i te ahua tinana4 Cia mau$ ara te kakau i te$ ta te
tipu ake$ pana he pepa i roto i ki te atu$ e kore e ai e rawa ,aito te mekameka$ te ngoki
maha atu$ pana tetahi waewae ki te atu i mua. Tonu te reira i te whakato anake$ kia
rite ki tuhia mua$ kitea tonu$ /eoi$ ko te pepeke paero e tona whanga mua o te
whanaketanga i raro i roto ano ia ia.
Ko nga oko trino te whakahaere"rangi$ e te tutei i te hanga katoa o te tipu$ a$ o te
akoranga$ 1ranched$ ducts rangi$ e haere i roto i te tinana katoa o te ngarara$
whakapumautia ano etahi hononga o te whakahaere "i waenganui i te rua.
Ko wai e pai ai i roto i te rite ,aaauraa$ te wehenga i waenga i te kararehe me te
tipu i roto i te kararehe$ mo ia i roto i te wehenga o atu clumped io ki te pnaha
vascular atu 1ranched$ ranei i roto i te tipu i ano i roto i te wehenga o te pua atu p
whakamutunga ki te Ka kitea kakau pekapeka noa$ me te ao. Ctiia ki te te aha i taea
waiho ki muri e kore e kitea e ng whakariteH ( mea whakaware me te huakore i te
wa ano$ whaia ratou i nga wahi katoa. .hakoa i reira$ ko te wa ka tata i rapu i te mahi
katoa o te rapunga whakaaro mori i roto i te whai o aua ritenga. Ka waiho e ahau te
whakamutunga ki te hiahia ki te Alessed ake ano.
I roto i maha ng kitenga ng$ hoatu te taa kitea i mua o nga otaota ara ki te nuinga
ki te torino ng$ me ng tranga o ona wahi. Ki te hiahia koe i te tuatahi o nga mea
katoa e hoatu he gimmick tohu m ng taime i te torutoru aro$ na whakaaro o te
spirall' a taka o nga rau aukati me te roto i te roa katoa o te whakato ki te puawai
8pistil$ stamen$ me te puawai? e oko trino ,orterstreckenden3 ano hoki. i te waihonga
e kei roto i te puawai$ ki te prerehua i te korenga i te ngongo$ a nga mana whakaora$
te indwelling$ te nuinga i roto i te mat paitini$ me te kawa o te tipu &a e kore e taea e
te puawai kino ki te whakataurite i ki te nakahi"Kapi tonu te kakau kawea e te oko o
/'geia$ i roto i nei i te ratou mat paitini hinein*Gngelt i te mahi o te atua o te
whakaora i nakahi ice runga ake i tona matenga3 engari ko te prerehua e noho ana i
runga i te puawai$ ki te wairua e rapu ana te reira i te waihonga o te hauora$ engari ki
te tae te reira$ me e tahi o mua anake i te mitimiti i te matenga o te neke3 ar$ anake i
roto i te kaitakawaenga o iho kino mat rongoa i te toi o te whakaora arata2i ki te
hauora.
T muri maiE whakaaro koe na whnui hinaaro trino o te whakato ki te ake
hinaaro predominating i roto i nga kararehe i roto i te puka o rere hoki$ me te kaupapa
huringa. &a e taea e tetahi te mea i whakahaua e te tipu i roto i te tukanga hoahoa me
te kaupapa "ake i runga i te ahua o "tau 8kitea? kaupapa o te ra i roto i te rangi$ i te
mea he trino mohiotia$ te kararehe ake i muri i te kaupapa ia r ona$ i te mea kai te
he porohita tangohia$ ranei stricter$ tohu kotahi noa tahuri o te mionga trino "tau o
te ra3 a kia mau ai ki$ mahara$ e ara i roto i te moe$ me te oho i te whakato atu o "tau$
te kararehe e whai ake o te w ia r. Ki te tahi atu mau mea whakaaro taea e hoki te
mea koutou whakahaua te tipu ake i te kaupapa e te whi i runga i te mata o te
whenua$ te kararehe i muri i e hanga te pokap o te whenua kia rite ki ng nekehanga
reira a tawhio noa te ra$ ki te te kaupapa o nga ng te mata o te whenua$ kia rite ki te
tito o te huringa o te whenua i runga i tona tuaka$ me tona wehenga a tawhio noa te
ra$ he trino ano hoki ko te. &a$ he whanaungatanga i anake e taea e riro te tikanga
noa i roto i te matauranga o te hononga causal ki te ptaiao enei$ he aha te mea
kahore he anga hoki inaianei.
.hakoa i te whi tino ptaiao o te tirohanga e taea te hinaaro trino o te tipu
whakarpopoto$ ka whakapumautia te mngai o te momo o te tipu i muri i tetahi te
,aatura i te reira. ( ,aaite tatou i konei poto rawa i nga hua matua o nga ng
thuratanga e p ana ki Dchimperschen kiE
Kei te muri ake nei te aronuinga o te tipu tino tika katoa kanohi i raro i te ahua o te
tapawha ki te auri t raro$ i nei rite ki etahi ture pngarau reo rerek\ radii 8rau? ki
waho. Ko te ture o to ratou tranga i runga i te tuaka tohu i te rerek+tanga matua i
roto i te hua o te otaota$ engari puta i raro i te ahua o te aho trino$ e hau a tawhio
noa te tuaka me te i roto i te ng paratara,a e tuku i te radii piringa i nga wa
katoa. Karanga tatou i huringa o te trino i taua wahi ona i te taha o +tahi ptoro
8rau?$ tatau pera tae noa rere tae noa ki te hoki ia ki te ptoro i roto i te taua$ te rrangi
whakarara tuaka$ ai nga teka tuatahi$ haere mai$ i te ptai$ koE l? nui radii 8rau? e ki te
tika na waenganui i te trino i roto i te paenga o te tuaka i roto i te tikanga ki te haere
atu i te ptoro raro"rohe o te huringa i runga i te tihi$ i roto i te hua o te reira wehea
maha wahi o te huringa i te
V?
>? i te tini o rauna$ te trino i roto i te kotahi huringa ki
te mahi i ki te tae te runga i te ptoro rohe raro i roto i te radii takawaenga. ( rua te
maha o nga huringa o te trino atu i te wahi i roto i te huringa$ he inaianei tamau m
ia momo tipu$ engari rerek+ m ng momo rerek+ o te tipu$ a reira e nui ng
huatanga o te momo. ( kore nga whanga maha$ me te rauna$ engari ka taea3 engari
ko te uara "tau e taea te tangohia anake i te raupapa e whai ake neiE
l$ >$ V$ =$ I$ :V$ >:$ V;$ ==$ IJ$ :;;$ >VV$
Ko te ngwari ki te kitea tona ture. Ko te mati tuatahi e rua o nei ara te tokomaha
tuatahi tturu$ kei te rite ki te moni o te rua tuatahi$ a te kupu tetahi maha ara muri$ te
moni o te rua mua reira te toru o nga maha. Ko te kupu$ ko te maha o nga whanga o
te huringa *. A. > ranei V ranei = ranei I$ engari e kore e ; ranei X ranei < Kia$ a ko te
taua he pono o te maha o nga rauna. Ko te maha o wahi ki te maha o nga huringa o te
heliN i roto i te huringa taua e te ture rnei e p ana te. . Tauira Ko te maha o nga
whanga >$ pera ko te l tonu 8e te ,aaite nei tatou e$ o te huringa : d > ?$ ko te maha o
nga whanga V$ pera hoki i te rauna o te l 8ie : d V ?3 Ko te maha o ng whanga =$ na
te rauna o > 8ie > d = ?$ a$ i nga tikanga ka taea katoaE
1 d
>
$ : d
V
$ > d
=
$ V d
I
$ = d
:V
$ I d
>:
$ :V d
V;
$ >: d
==
$ V; d
IJ
$ == d
:;;
$ IJ d
>VV
$ ...
Ko te mea o te ture ngwari ano ki te kitea. Ko te taurunga o ia hautau he i roto i te
meka te tauraro o te rua o nga hautanga mua i te taua.
V?
Ki te he te ptoro i roto i te w i waenganui i rua whiti radii o te huringa$ na
kei te wehea noatia tenei ki e rua ng whanga i te taha3 Kua reira$ ka pera i
runga i wehea e ia i roto i te toru ng whanga.$ .ra i roto i te whanga l he nui
atu i te maha o radii takawaenga. &a ka nui nga wahi i nga huringa o te tipu$ na
nui o nga rrangi whakarara tuaka reira$ i roto i nei he ake rau te whnuitanga o
te whakato.


Ko te tika o te tirohanga i konei Dchimperschen te aroaro o e kore e tino te uru
,akaktoa3 rawa i te taha o te uara "tau tamau o whatinga o mua e whakakahore ano
he tikanga whnui e te rave rahi kairangahau. Kua tangohia e te teina Aravais he
huarahi tino rerek+ ki te tohu i te hinaaro trino o te tranga rau ture. Whakaaro
&aumann te 6uincunN rite te ture tumu o te tranga rau. !ngarau e kore tikanga
tranga tangohia kei reira i te whakato$ a anake i te te ako hoki o nga kitenga$
Aeiseitlassung nga take rawa$ te whakaaetanga o te kore u. Tuke. Take rehita o te
Ture pera oti haere mai i roto i pehea ki te whakaatu i te whakato i muri i te tahi mau
ng. /eoi$ kei te haere i te tranga rau ki te de m0rena legalism$ e taea te p+nei ki te
momo trino$ engari i waho o te haere noa organic te reira poto.
$ ( taea te kitea te mrama whakaaturanga o nga hua o nga ng thuratanga
Dchimperschen i niu nei i te tetahi o mua i roto i te /istor' o Aurmeister o FakatupM
8>nd ed. D. V;W?. M +tahi atu mhiohio i runga i teie tumu parau e kite i roto i nga
pukapuka e whai ake E. Or. Dchimper$ whakaahuatanga o D'mph'tum *e'heri etc. i
Geiger Kapamaka D. !harmacie .. Ad. %%I%. D. l ,, ". Or. .. Arown$ te tai2oraa i
whakataurite o te kia o nga pauna i runga i nga tihi pine$ etc. .ct
&ovema. Muto2i. U#&UT %I. ol. I. p. :J=";W>. " Or. Dchimper$ krero e p ana ki
te pea o te matauranga ptaiao o te tranga rau$ te aha$ e te paraparau mai Or. ..
Arown. Flora Qahrg. %III. kahore. :> :W :: 8:IV=?. " #. et .. Aravais$ M]moires sur
la tukunga g]om]tri6ue o ,euilles et des in,lorescences$ mu2omu2a ia d2un tFmata o te
travauN o te MM Arown et Dchimper sur le mPme su^et$ par Uh Martius et ..
Aravais ... !aris :IVI German o Walpers. Areslau. :IVJ " Aravais i .nn. o DU.
&at. :IV< !art karetao .. I. ;> :IVJ !art karetao .. II l " .. &aumann i !ogg. .nn. :I;>
8rarangi >?. Ad. Te >X o D. l. 8/ons. Wiegm i roto i. !ewa.$ :I;; II. !.;J?
&eNt te tnga o nga wahi taha o te tuaka e tino te tauiraa$ e te hunga i te taua maha
ako ia atu$ ng te aro o naturalists hou ki te kia. /oatu matou nga huatanga o te tipu
morpholog' hou rite ki te whakaahuatanga e whai ake nei poto o te huaota i te
hokohoko 8hono i roto i te Wiegm. !ewa. :I;>.II. p :X;?.
@Ko te mahi o te morpholog' hou kei$ nga rerek+tanga te tini$ i raro i i kei te tipu$ e
tika ana ki te puka taketake kaua hFkarotia ranei. Ko te tikanga i roto i te huaota rite
tono i te cr'stallographer i roto i te mineralog' i te o ia atu ranei puka taketake iti
motuhake ahu te ng phua iti$ e puta i roto i te natura.$ kua engari hei utu mo o te
karaihe e anga ng tturu$ i i hanga nei e !lants tuatahi nga wahi auri$ a i roto i nei i te
taha$ ano he mema o te. te mngai tona whakamahi te hanga$ ki te atu kirimana$ ka
roha i$ tango$ me te huarahi$ i hanumi i a engari he whakatarapi$ ka riro mai coarser$
me +tahi atu$ ratou$ ki te kawea ki waho te hunga te takenga$ he inaianei$ e i roto i te
whakaaro te whakanui koe i nga wahi ki te whakaiti me te tino ngaro 8avorter? taea e
kitea i roto i te kitenga hua. &g$ i kitea te reira e taui i te awhi taha ki ia atu$ a he
tangata e ahei tiro i te waiata kia rite ki te ahua taketake$ i nei r katoa atu wahi ki nga
sheaths o te pihinga. Ko te metamorphosis o ng tipu$ e inaianei$ e karanga te Goethe
i roto i te France$ he ahua hou kia rite ki te hua o +tahi w kua ratou ka karanga i
roto i te ,enua /eremani tenei. Kia ka karanga te reira i te #innaean rawa$ mai ratou
kauwhau kua oti #innaeus. @
Ko te mea ohie ia ,eruri e ki te huarahi i runga o te whakaputa i nga prnaki$ na
roto i te tuku ia ia natura hanga nga mea katoa i roto i te mea katoa. . i roto i teie
tumu parau$ me te ar1itrariness kua mahi ,eunga. Ko te huringa o te awhi taha ki ia
atu$ engari mau tonu te huatanga tino ke$ me te tino$ te aha ai tetahi i kite i te atu i
roto i te tuhituhi o Goethe i te whakato metamorphosis.
Kua pa ki te nui tino noa$ me te nui hoki te hononga i waenganui i te kararehe$ me
te whakato mea ki ahau e rave rahi mau taime ,aka,ehoanaki ratou
(ntwickelungsrichtung roto$ o waho ki te whai.
( hohoro ka korerotia kiE tupu te kararehe ake ki roto ki ia$ atu i roto i o te whakato
iho3 wehea e te$ atu taiepa e anga ana$ ake enei waho. .hakoa kahore he rawa tenei
rerek+tanga$ engari kia taea e kite koe i roto i te akoranga o te whanaketanga i te
rangirua te waenganui i teianei engari e he taumaha i roto i te rangatiratanga puta noa
i te kararehe ake i runga i te tuatahi$ rite i roto i te rangatiratanga huawhenua i runga i
te whrangi tuarua.
Cia mau$ e tatou i kararehe$ me ng tipu ki o ratou hoa whanga ake tino tika e
anga ia atuE
Kua oti te kararehe waho ake kiato$ i roto i kaua mau etahi hanga$ me te torutoru
kotahi$ a mo etahi huarahi waho katoa$ ano etahi mana2o puhuki o kapia kkahu o te
tinana$ te wehi heoi roto Keclassi" i tetahi o nga kararehe teitei aranga ake i te tini o
raro o wh+kau i nga wa katoa nei ano e wehea ki kaitahi ake me te maitai
wehewehenga$ me te pae hopea te whai i te hou tino anga ana ki te whakarerek+tanga
o te haere noa o te wairua neke ano$ i whakaratohia e ki nga tikanga whakahaere rawa
te whakapai ake i rtou pkenga i roto i te hononga ki te whakangungu o ng
pnaha hinengaro$ me te aronganui i roto i te akoranga o mohio ora hinengaro ki te
pai rawa. I roto i te roro$ ara messed nga muka whakamutunga ake pihinga rite
whenu$ me te aho o te papanga$ pera me i roto i te tonu e tupu e anga ana me te pirau
tetahi whakamutunga e noho ana$ engari e tika ana ki te tupu a ratou$ horo ki te kua
ler,0llte hoki noa ahunga hou ranei. I te mahi me te whanaketanga o tenei whitinga i
roto hono na te teitei ora hinengaro te.
Ko te tipu i runga i era atu o nga ringa ki te tihi o to ratou oraraa i roto i runga i a te
rangatira o ano anake ia Gemeng i tuhia o muka$ ptau$ dar1ietend korere kahore he
tino raru ki whekau$ heoi i roto i te kore e taea i te raro i te otaota teitei$ o te iwi i te
taha o te manga $ e ratou kia rite ki nga manga o tenei i muri i te rau$ auswachsend o
tenei ara i muri i nga uaua rau e tupu ake tinana waho weherua moldings$ wana hou
ngtahi waho vorausset*lich ki te haere noa o e akiakina ana ratou wairua. .no tenei
tae noa ki te entanglement whakamutunga$ ahakoa i roto i te tikanga rerek+ atu ki te
aroaro o$ matomato3 te taha o nga manga$ nga rau i waenganui ia atu na roto i te
whakatipu me te pera te ahua ar1or karauna3 te rau kua hua ratou i taua i te rara rau$ i
nga wa katoa pai wana atu ki te whakatau i te pae hopea rano.
Kei te whiwhi i te moni whakatupu nui haere tenei whakaaro$ ki te hoatu e matou ia
ratou ki te taua te tauaki i roto i te whanaungatanga$ i muri i nei ano he peke ki te
tinana o te kararehe ng nekehanga a$ ko tona sentient mata i roto i taua o te tipu i
taua$ te wahi kua tamau i te reira e te reira i te katoa Ko whakaritea ki te taa o te
invagination wehenga$ me te evagination tenei putea. Tino e taea te tango tino pai
nga manga i roto$ me waho o te kararehe$ me te whakato whakahaere rite turu me te
protu1erances$ tonu tahuri nga gehends tonu i runga i me te evaginate. . kia kite
koutou i roto i te whnui o nga ng huahanga hua invaginated everted here momo o
tetahi wahi whakarara$ tetahi wahi ki te tu tikanga atu3 .$ !+r i ng pkahukahu$ me
pihapiha3 taihemahema masculiua me te ,eminina. Kua kawea Tenei matou i roto i
tenei rerek+ i runga i te katoa i waenganui i rua kingitanga. Tangohia te ringa
stGlpende$ kua to ratou whawhai i runga i te mata kore"sentient o te putea i roto i te
w katoa$ ka pera tanumia te mata sentient o te kararehe i roto i te i roto invaginations
e noa te tipu i runga i nga protu1erances waho. 8C te akoranga ano ko te taa anake o
nga wahi sentient$ me te kore"sentient o te rauropi cum grano salis ki te tango.?
Ko te p+ke kati o te kararehe ^uts te tuatahi o nga mea katoa ki roto ki a ia$ a ka
puta taua tuaruatia ano he nightcap$ e noho ana i runga i tona matenga3 $ /eoi$ unuhia
te peke o te tipu i te wawaenga rua i roto roa. Ko te invagination o nga kararehe
hanga i te awa intestinal$ te protu1erance i te pakiaka whakato. I mea ai te kaupapa
einstGlpende i roto i te kararehe i te i taua ope e pakaru ki runga ake i te potae$ a ka
hanga e te mangai te$ /eoi$ i te raro o te kirimana potae te ktore. C te wahi intestinal
o te kararehe$ ko te ka paheke ki te repe salivar'$ ate$ repe taiaki3 /aunga "
invaginations o te putea$ he pkahukahu$ me te taihemahema ,eminina. /eoi$ i reira
ko te peke o te kararehe rawa he pepa rua$ a e kore e te rau i roto ia pee i te reo. Ko
kua tae mai te reira i atu i te krero$ i haea$ kua hinga ki te whi ka taea iti rawa ki te
takai i roto ano i te aho roro me te spinal3 /eoi$ kua rite tona kiri invagination te wahi
intestinal a tawhio noa noa ka taea rere ke te rau waho. /angaia e te khao nui i
waenganui i te kiri$ me te wahi intestinal$ i roto i nei te takai i te whrangi kua raru ko
tenei$ na reira e kore e whakakapi i te puta i te tawhiti. Koto i te tikanga ki te aukati i
te nui rawa kau$ he inaianei matatau kapi katoa ki te urunga o te kikokiko$ me te
kikokiko$ a ki te hoatu i te tautoko katoa$ ki te WhFtiki i whakaritea$ wheua di te kiri$
ka totoro puritia te wru miro ki tuia pai kupenga waea$ me te reira ano sutured te
whrangi karere ki te kiri$ me te pepa intestinal. I tua atu$ i te whawhati atu o te
whrangi karere i te kiri$ me te raru rau intestinal kei tonu tonu noho rite tawerewere
kripi i runga i te pepa intestinal rite honotanga weu ki te kahu te putake mai$ me te
ganglion.
I roto i te tipu$ he kitea i roto i te rua rau tino kore te wehenga p+r o te putea$ a te
!,lan*en1alg everted puru noa ki te muka me te kiko ptau. Ko te egetative me te
rau sentient hinga i konei i roto i te kotahi. &a ka ko te rerek+tanga$ atu i te whai kiko
ake ki te rerek+tanga i roto i te ahunga o te whai whitanga me te protu1erance tenei$
engari kei te kore e i roto i te tautohetohe i roto i taua p ana causal teleological
tukunga.
Waiwai$ o te akoranga e kore$ he wahi katoa he tino ringa$ engari ko te whakaaro
schemati*ing hanga nei e katoa whakaaturia DtGlp1ewegungen. Taiepa te reira$ tino
korero$ kahore he kiri atu ranei i runga i$ i whakaahuatia e ptau mmlie i roto i taua
mau huru$ e tupu na$ me pera whenumi rota o te titiro$ ko tetahi i roto i te tirohanga o
te tahi mea atu ranei takai ke e ta taiepa . Ko te angitu$ ko te taua te mutunga$ engari
ko te tukanga ko te tangata ano i rite te hua o nei tatou e rave i roto i te ano
kkuhunga mau$ ko .us,altungen$ ng kkuhunga me ng protu1erances.
.hakoa me te whakaae ahau e te tirohanga o te ara whanonga te io Qournal$ te tahi
mea te ara whaiipo$ ki te ia te unu atu i te tikanga hoki maia o nga tikanga rokiroki
whakamutunga rite titiro tata i te tino (ntwickelungsverh0ltnisse3 aha me te rai i$
tatara i ta ratou moni whakatupu ptaiao nui ,aka,ehoanaki ki ahau i te rerek+ whnui
o tuatahi$ me te invagination i waenganui i te tipu me te kararehe te mea ra rawa
whakaritea e.
Ko nga moni tonu protu1erance i te whakato ki te tihi o to ratou oraraa anake. Mai
tomo taime kotahi$ i te taime i roto i ai nga ptawa hae ranei te tauhae o nga pangia
pistil$ te wahi o te whakato$ pera ki te korero$ whawhai hoki ki a ia ano$ a inaianei e
haamata i te tupu o te ngongo hae ki te khao o te kura kkano$ he anake i mua e
,aahohonu (instGlpungspro*eR te tangata e haere atu i roto i te whai hua katoa.
Ko te kupu te kpiupiu tuarua o te ora i te tipu i roto i tino i te ahunga i te ritenga
atu rite te tuatahi. I roto i te kararehe e kore e he te take tenei$ no te mea i te timatanga
rawa o te tukanga o te ora e konei te ahunga atu ki roto a3 engari whakaatu a rite
hoki ng i roto i te kararehe i roto i te meka e te kararehe$ engari tupu ki te pakeke
waho ranei i roto i te rahi$ engari i muri whakawhanakehia atu kau atu 0
Tonu me te mana o te kaupapa e kore e hiahia ki te whakawhnui i runga i rohe
tika. I roto i nga whi o te rauropi i raro$ e whakatata nga wahi takawaenga$ haere mai
protu1erances i roto i te maha kararehe ki te aroaro o3 te taa ko engari te teitei piki
tatou i te mrama ake ki runga i te rua ao. .ra i roto i nga kararehe o runga ko nga
waewae$ ihu$ masc taihemahema.$ Te mammae$ nga protu1erances makawe$ te atu
huru o te kingitanga kararehe poka ke.
Kia tango o te titiro i te ,au,aa rahi$ e mea ti2a ia ,arii i te rerek+ o mua mo te ira
tangata.
Ki te te wairua$ ko te tahi mea i roto i te tino$ i te taha o to ratou ,aaotiraa kua kite
hoki i te kFanga motuhake i roto i te kawe"tinana$ me ng waea$ na e kore e koe ki te
amo i te ,aaotiraa motuhake o te wairua i te ,aaite ia2na iho i roto i te tinana kararehe$
kahore$ engari inaianei ano he ritenga atu de,initeness wairua .rt /iku. Ka te
whakato wairua te hoP mea anake i muri i te tahi atu$ te ritenga atu i roto i te tahi mau
ara ki tipu3 te tahi mea e p ana ki te ao waho Full'"takai$ i te tetahi"takai hanga te
hunga i roto ia ano. Ko te tahuri a roto ia$ pera ki te korero$ korerotia atu ahu ana te
wairua ki a ia an$ ka taea e hoki ki a ia ano i haere mai$ i roto i te kaupapa e te mata
sentient i te peu maitai o ona aro te kotuituitanga hoki ki a ia ano$ ai pa i roto$ ae te
hopea pekanga i waenganui i tomo koutou$ kia kia puta i te reira titorehanga hihiko i
roto i te rakau$ mahi hou. I roto i te te tipu$ i te wahi invaginated te te mata sentient
atu$ e kore e he te take tenei3 no te mea$ ki te ara manga$ me te rau i roto i to ratou
rerek+tanga katoa"a tawhio noa te mutunga hoki ka pupuri i$ na noho ana ratou
huatanga$ engari te nuinga i roto i te whakap$ a ka te mutunga ratou pa ki raro i roto
i te rau takitahi$ me allerwegs i roto i nga uaua rau$ na te tahuri nga mea katoa ki
tetahi ki tetahi$ anastomoses ranei anake$ i waho i te pa o whakawhiti ano ia atu3 rite
kite tatou i roto i te roro o nga kararehe 2. &a r0huitia e te kararehe$ he taha o rotoraa i
te aroaro o te tipu tapoko3 a mo tenei take noho i te tipu i atu i roto i te hiahia taikaha
kuware3 ake ki te ahunga heke o te ora$ me te ahunga o te kotuituitanga ng i roto i te
tipu whi motuhake e whiwhi noa te inaianei whenua noa atu nui mo te
whakato. Ctiia kihai i ia taukei pera i te tFmatanga o te ora katoa o te tipu ki te
kararehe$ ko te$ pera ki te korero$ anake hei matamata um1iegende$ ai e rere ki waho$
ka tahuri te kararehe ki te tahi whnuitanga. Ko te whakato ,aaite$ me te mea$ he
kararehe iti rite noa he karauna$ he mea$ me te tihi runga o te koeko o to ratou
hanganga$ me te ora$ a ka$ ano$ he DphinN$ i te te ,au,aa o te kararehe anake i roto i te
mea ngaro$ i te mea te kararehe i raro nei te mea he rite ki te Memnon i muri i te tara.
/e rerek+ taketake rite rite i roto i te organic i waenganui i te kararehe$ me te
hoahoa whakato$ ka taea e hoki hei i roto i te mara tawhiti o te natura i waenganui i
hoahoa organic me te pararopi noa kitea$ anake e haere mai ki konei ki te whare
pmotu$ /eoi$ haere ia i reira i runga i te mahere o te katoa .
Ko nga mea organic$ ahakoa kararehe ranei otaota mai i ng whanga mm e tupu
e anga ana$ ka pkaitia i roto i a roto ia$ ka turu e3 te pararopi$ nga tioata$ ki te
kauwhau i atu i te hunga e tupu waho waho$ me te whaka i. Ki te kiia rite ki nga
wahi timatanga o te Crganic ara nga ptau$ tuwhera kau$ sacs wai"ki tonu$ takaete nga
taiepa i waho ki roto$ kia riro rawa te lumen o tokomaha i runga i te w. Te hua nei
na roto i te mea whakakopa whekau ara prominences$ i te pae hopea wawahitanga$ e
wehe hoki i te ptau ki te maha. Ko te karaihe i te atu i te ringa te panga o mai i te
7rkristall mr i roto i te waipiro kuk i roto i te huarahi i te waho$ taiepa$ pera ki te
korero$ i waho i roto i te koki$ ng$ mata$ engari kahore he waiho atu tona solidit'3 1'$
hei utu mo nga wa katoa ptau hou hinein*uer*eugen i roto ia ratou ki te taka ki roto
ki tenei$ kia rite ki kia tonu mirumiru ki te kia kaua i roto i te hou tonu ki te muri
Uases Ur'stal einschachtelt o mua$ a ake nui na te katoa kiato.
Ke pehea a te pato2iraa i taua ohie i roto i te mahere mtauranga$ pera me tuhia e
matou i waenganui kararehe$ me te whakato$ kaiao me te karaihe$ engari ka taea e te
whakakotiti i roto i te hua$ na tae i roto i te katoa i runga i te huru o rerek+ mm$
kawe taumata tino rerek+ o te whanaketanga me te pauautanga. Whakatauritea te
rauropi tino raruraru ki te toe ake na noa ng tioata$ ka i roto i nga kararehe ano na
rauangi ng organic ki te tipu hua pera ohie. ( anga ana te whanaketanga mrama
/e tino rerek+$ ake poto$ me i te taua wa ake e whai hua ana m te huru atu waho te
ora wairua.
/e kaupapa .dmittedl' he tika$ ki te te ,aatura ki anake te rahi me te tino ppaku o
nga tikanga morphological$ engari e kore e katoa o te pnga$ me te tutaki pai i muri i
te tahi arata2iraa e taea$ whakarato e whai ake nei.
Ko te whaiaro"roto$ hanga te tikanga tapawh porotaka o te tinana kararehe$ ko te
rite$ tirohanga ki te whakato$ puta noa atu o te pororapa$ te wahi ngakau$ me te roro$
kia whakaaro nga ng pwhi ngahunga a tawhio noa nei nga mea katoa nekehanga
ora o te kararehe$ te hua o te tipu$ (ngari$ i te viivii ore o to ratou rerek+tanga rua$
me te ritenga atu maha atu i roto i te manga$ rau$ me te puawai$ ki raro$ ki te
photanga pakiaka$ atu o te pwerewere3 me te whakamahi i tatou i te take mm o te
runga un1ranched$ anake te kakau kotahi$ puawai"whanau pera ka tohu i te puawai o
te /'per1elh0l,te runga ki te whi tihi o te ora iho$ a nga endpoints o nga tuaka te
tipu$ ka whakakapi i te nawe o te pene$ me te pito o te taproot te mngai aronga$ e
oscillates i waenganui i te ora katoa o te tipu3 nga kpuku e rua$ i nei te puawai
whakarunga$ me te pakiaka toro whakararo$ i te tihi o /'per1elh0l,ten e rua3 nga rau i
te pae hopea heke ki to ratou ahunga whakapae toharite$ te ahunga o te tuaka taha
wahi tonu.
Ko te kingitanga waenga i waenganui i te kararehe$ me te whakato$ i waenganui
hua porohita me te hua rrangi e nekeneke haere$ ka tohu i te take i reira te
pororapa me te pwerewere i te nui whakangwaritanga taea o ratou whrite 8kahore
he te tahi mea e hopearaa e? haere ki ng momo porohita me te rrangi$ e taea te mahi
i roto i te maha ng huarahi$ hanga i te hua protean o te ahiahi e p ana.
Mohiotia e te pwerewere i te pororapa te panga o no te mea i tangohia e maharatia
ana tetahi$ he rahi upoko he i roto i te ahunga3 e ,eongoongoi te meka e taea te kapo
mai te tipu i roto i te ara$ ka rite ki te kararehe whakamahia. /oki e taea te tango e
koe i te taha e heke iho o te ora o te tipu$ te wahi e taea te kite ia ratou e koe ki roto ki
te hua atu ellipsoidal ko te puawai$ ki te whakarato i p+nei i roto i te hononga.
Kei te whiwhi tenei kaupapa pnga$ ki te taea e ia ki te whiua ki roto ki te tohu. Ko
te maha o nga ellipses taea te rohe$ engari oroko te unahi$ ahakoa te taka nei$ he
whrangi tonu taonga ki te ,initude rawa o te atu ki te paenga kore. Mohiotia$ ara ka
huri te pororapa ki te unahi$ ki te hoki te aro kotahi arotahi o te pororapa i roto i te
paenga kore$ te aha ranei ta te taua$ e te tuaka nui te taua ,aito ore. Ki te inaianei i
roto i te kingitanga o te ng ellipses te kingitanga mahi tonu kararehe tino ,initude
mngai o$ te tikanga o te unahi$ kia rite ki te rohe o runga o nga ellipses$ te rohe runga
o te kingitanga kararehe$ te tangata$ e$ ahakoa ki te taha rawa me te pai kia rite ki te
.nimal whai pakiaka i roto i te ,enua nei$ engari ka tuwhera i te taha ki atu ki te
tiretiera. C te akoranga$ e kore e tino takoto tana roro$ o te tumu rahi i roto tonu ake$
engari ka taea e p+nei whakaaro$ ng reira tuakiri reira. Krero tenei tika te aronuinga
ki te kia ,akataipe.
/ei utu mo taea te tirohanga i te kupu whakarite pera me te rohe o ellipses$ ano i
rite te rohe o h'per1olas3 engari i roto i tetahi atu tikanga. I roto i te whakawhitinga o
te unahi tFtaha i roto i te meka i te tahuti rawa te he mure ore ki tetahi taha$ haere ki te
kararehe ki te hawhe kararehe$ hawhe anahera3 whakamuri i roto i te whakawhitinga
o te pwerewere i roto i te unahi$ me te mate o te hawhe mure ore o te mure ore te
noa he oranga mure iu"kotahi Tapa"rua. Muri$ ko te tangata kia tika me te he$ ano he
rite taea te tiro i te rangi i roto i te ,enua nei$ engari ki te mate o te hawhe te rangi$
whakatokia whakato i te whenua ki te rangi$ kararehe righting.
Ko te ,aaauraa o te kararehe$ me te whakato ki te tFtaha me te pwerewere$ he moni
whakatupu ptaiao ake$ kua rite ki taua mea i raro i te whakaaturanga o mua$ toa i te
taha o te whakaiti e whai ake nei ng ki te mau parau tumu o te morpholog' pngarau
whnui$ e te ihirangi ahau e ahau i konei ki +tahi tFwhiri.
( hngai ana te rerek+tanga hanga whnui i waenganui i organic taata 8kararehe$
me ng tipu?$ me te hua pararopi 8tioata? te$ whakarpopoto poto$ e iti te mua e te
taha kopikopiko$ e te hopea nei na roto i te mata planar. Ko te hua nau o te rauropi i
roto i te nekehanga katoa o te hua porohita 8hua hngai i roto i etahi o nga
purapura$ hua$ hua$ me te kararehe o raro? ki runga ki te phua tino uaua nei he kore
e nehenehe o p ttai pngarau rnei$ mngai i roto i te ttai$ i te akoranga waiwai o
te katoa puka tturu i pono katoa$ no te mea he noa nga kanohi karaihe$ tino korero$
planar anake mata. Ki te kotahi o nga ktFtiti k+ iti terironga3 mahue i taua tri,les
te. Ko ano hoki e taea e te i te whakaaro o nga momo mori tino rauangi te tangohia
win whi pngarau m te ptai nei i raro i homai puka ohie e ratou tino rite ki te mea
he tika te tukua e te ,aaotiraa i nga wa katoa i muri i inenga me ng ttaitanga$ hei
tauira. A. ui nei he mea porotaka Ko homai upoko tangata tino rite ki$ ranei$ ki te
hiahia koe ki te haere atu$ i ellipsoid$ ranei$ ki te hiahia koe ki te haere ki ,i,i noa
teitei$ e ng whanga tinana ki te toru ranei$ te wha kia. .no e taea e tetahi wahi
takitahi$ me papa ona raro tino te hunga e mtakitaki. &a$ kia rite ki nga mata planar$
ranei mata o te kia tuatahi$ papa kia tuarua$ ar$ te hunga tito o tauwaenga haurangi
ranei i koeko$ te mm. &a ka pera kia ki te ui ki a koutou he aha te ahua hanga
koeko o te tipu$ a he aha te ahua hua koeko o nga kararehe 8hei toharite i te tuaka
matua ranei$ ng0 mea i runga i te ratou waka rererangi whakarara? he tino rite$ tino
tika mo te mua i te pwerewere$ kitea te whakamutunga te pororapa3 ae e$ pngarau
korero reira$ mo ia whakato i ng$ a ia kararehe motuhake e taea whakapt te
pwerewere motuhake$ me te tino tFtaha$ kei te respektiv ratou tino rite.
Contribuu a millorar la traducci
.hakoa te p+r$ i taea e te
puka pono ano kia tae noa
tonu ,aaotiraa$ motu ke i to ratou mahi nui$ te tapoko o te ptaiao hua ng whai hua e
tmanakohia ana. I roto i te rerek+$ te mea te reira ki ahau i te parau tumu i
whakatakotoria iho konei tirohanga o morpholog' pngarau m te whakarp me
+tahi atu pea tohutoro whnui ki te ,a,au atu whaihua$ hua i te iti rawa ng no te te
noa se momo o te kararehe$ me te tipu$ wahi ranei te wahi e kore he tino rerek+ i te i
te whiwhitanga mau e te nekehia atu$ tono3 Ko te kua pai tenei i te iti rawa i roto i te
,aatura i ki te whare takahuri 8tae atu 1' &aumann? i mea ai ki te angitu. Ctiia rerenga
ketanga tika te tumu parau o te whakatika ar atu an. I roto i ng$ e hiahia ana
purapura$ hua$ me te hua manu puka$ tumu$ no te ohie ratou$ tumu$ no te roto ratou i
te whakato katoa te kararehe katoa ranei kua i roto i te nuce tika whakarongo.
Text original
.VI. Tae me te 'aia haere.
Ko te tae me te waia o nga otaota$ he te tahi mea mo tatou na .taahua$ me
KareKano$ mo te whakato ano na poto e ratou tahi taime te mea ka mea matou i p
ana ki pea te reira tika tonu i muri katoa$ he torutoru nga kupu o te whakaaro
motuhake.
. ,eruri i atu i te whenua$ te aha e tonu ka kitea e ki runga ki taua mea te onepu
kwhai koraha$ toka toka hina$ te hukarere koraha$ me te mara te tio te otaota. &a
titiro rakau pakira i roto i te hotoke na whanau kite i te whenua katoa. Ko nga otaota e
te mea e whatu kakahu matomato tona ataahua$ i runga i te hari$ he ngakau$ ta te
manawa o matou kanohi$ he aha e taea e te reira i ara hauora. /anga tatou i to tatou
kakahu te nuinga i tipu$ e taea te oti te ratou ki te tae huawhenua$ kia rite ki e te
whenua3 engari ko te mate to tatou kakahu3 kua hanga he kakahu te whenua ia mat
kakahu ki te tae hihiri$ he kakahu ora$ kei te raranga i te mata ano$ whakapoke ano$ te
whakahou ano$ he mure ore hou$ e kore koroheke kkahu3 anake te mahi i to tatou
kakahu ake ona putaatu. Ke pono$ e rata ana te mate he kakahu ora$ heoi Kaua tatou e
ora i te kakahu mate. Ctiia e kore e pea tenei he singularit'$ i te tika anake i roto i to
tatou whakaaro$ e kore i roto i te hua4 Ko te whenua hoki i rite mate rite puritia e
tatou ia ratou4
/e pono e nehenehe ia tatou ia te whakapono e$ ka te wahi e hanga hiahia me te
teka tikanga$ tenei he mea tae o te whenua$ e kore kahore he hiahia me te
whakaaro. .nake to tatou ki te hoatu e pai$ me te whakaaro e kore e matau ki te
hanga i tika i te tikanga a te .tua i runga i te natura$ engari ano hoki i roto i te natura.
( kore e te whakatupuranga o te tae i tei te roto i tetahi take i runga i te tipu
anake3 Ko ratou pea ratou tikanga ora motuhake ki a ia$ engari i tua atu i te takoto e
p ana ki to ratou nui$ atu whnui$ i runga i te ora whakato katoa pa. &a ka pera taea e
koutou$ tuhu ki enei take whnui$ ka mea te ra$ ko reira e haere puta noa i te rangi$ e
whiti ki runga ki nga otaota katoa$ ko tona hihi taitai i te whenua tahuri matomato$ me
te taahua3 ae te ra ano puta noa rite ringa te o te .tua$ e te arata2i enei hihi paraihe$ ia
r hoki$ ka puta m ki te mata peita3 i roto i te #en* anake i roto i te nga whiu puku$
ka ki kaha ake ake$ tereina e Greener. Cia mau$ e matau ana matou i mea ai nga mea
katoa Greening$ o nga otaota$ me te tae puawai katoa anake i te ,aaitoitoraa$ a ki raro
i te mana o te r$ i tenei$ kahore hoki ahau i te tahi mea o te taonga ki te hergi1t$ pera
me iti rite ki te kara paraihe. (ngari i tangohia hea tenei te tae4 Mai i te tae anga o te
rangi3 no te mea e matau ana tatou i te hau ko tona ahua tohu nga rangi$ nga taonga
rauemi$ i nei Ka puwai te tae te tipu$ e kore te whenua. ( whakarato ana t+nei anake
te papa taratara$ me te mea te koaka$ rave i te reira.
.ra$ he matua hauh me te hora i roto i te rangi e whai whi i roto i te
whakatupuranga o te tipu ng waikano3 i te whenua$ engari ka haere kaipti pai
mineral i roto i te tipu i runga i.
Ko te putanga o te i roto i te kara o te tipu ko te kupu i te pnga o te paraihe na rite i
te mea ai reira katoa te rohe. /oki i te wahi ka ora o te marama he ma$ i te mea kei te
toenga o te otaota matomato.
Kia ui tetahi aha rite te kara matua o te whenua inaianei matomato tika$ he aha e
kore e puru$ e kore e whero$ e kore e kowhai$ e kore e ma4 Well$ Ko puru kua te
rangi$ a ka kua koura te ra$ a ka he whero ki te toto$ a ka he kua ma te hukarere$ a ka
kotahi toa$ te tkaro ki tetahi whakapakoko$ ano te mea i te ra koura$ me te rangi puru
anake tiki huihui ki te kaititiro i te te tae otaota matomato rite tana tamaiti$ i te whero
i roto i te toto me te matomato i roto i te wai$ engari e te tikanga ki te ng tahi i te
tahi$ kua ake atu ki te tpiri rite rangatiratanga kararehe$ me te kingitanga whakato i
muri i pera maha ng hononga3 koutou e matau ara e whero me te matomato kei tino i
roto i te p ana ki tetahi ki tetahi tpiri whatu$ e taea e ng0 ma ki ia atu. Ka rite ki
gepalten te ora organic kua runga i te whenua$ ano kua piri te homai i te rangi e tupu
te reira$ kake ki te pai3 a nga wahi ngawari o te kara ngawari$ kua hinga i te t0tigere te
t0tigem.
!ahono nei te akoranga e kore ko te ptai o mua$ engari ka toro reiraE he aha
inaianei tenei pnaha tika tohatoha puta noa i te tae tturu4
&a ka mea ahau ki atuE e kore hoki atu take ko pea te whenua tika kia matomato$
rite aha te king,isher puru tika$ tika te kwhai$ ktahi$ he whero noa te Flamingo. Kia
i raro i te tahi atu mau tinana ao kua tuhia hoki inaianei$ he haere i roto i te matomato
matua3 patua e te whenua3 he aha tika tenei$ ka kore o te akoranga whakapt. Ko
hoki te tae rerek+ +tahi atu tinana te ao. Ki te tonu i whakapono tino koutou te te tae
whero o Mars i te puta mai i te otaota whero ki runga ki a ia.
Ko te porohita o te ptai whakawhnuitia ano te$ pana hoki te taukF$ engari tetahi
hoki te kaha o te whakamramatanga ko engari ano he wahi o whakamrama. Ctiia e
kore e taea e maua te haere ki te paenga kore.
Ki te tino i te tae matomato o te whenua katoa matapkere4 Ko te aha ka 1eg5nne
tika te wahi i te matomato o nga tnga otaota$ te matomato o te moana4 I te tuatahi
nga mea katoa i ara te hipoki ki te tuhia te tae pFata matomato o te moana. (ngari kia
rite ki tupu i te whenua$ ka hiahia ki te whai ano te tae$ kua taupokina e te kaihanga ki
te tae o te ao te tipu tinana$ a tangohia ana e whakahokia ki matomato$ a tae noa o nga
wahi tiketike o te whenua rere te wai kpaka iho ano matomato. &a ka rite ki te
whenua matomato te moana$ timata rite ki te mutunga o te wai matomato. Mea tenei
ki te whakaaro na$ ko reira tino motu ke o te taua i roto i te kiri rawa matomato o te
whenua$ me te i runga i te sote puru katoa. I te hua ano ka te tae rite$ te huringa ka
neke ratou ki a #ittle. ( kore e puru tetahi$ nui atu i nga kararehe o te whenua
matomato nga kapua o te rangi3 engari te hunga rite ki enei rere takitahi anake i te
rangi tuawhenua ranei.
/aere tatou i runga i te whakaaro o nga ng hononga takitahi o te tae ki te tipu me
te whakato kotahi ki runga na e noho ,aahiahia e te matomato me te nuinga whai te
otaota$ p+r i kore te puawai$ ahakoa kahore te taatoaraa ki ng taha e rua. Ko te
kopuku nga ki ng momo tae matomato e kore e te nuinga i matomato parakore$
engari anake te otaota paru kwhai"matomato hina"matomato ranei$ a he tokomaha
ngali matomato puawai$ p+r i te hapu o otaota$ kahore i maha rawa taekore
matomato puawai tae nga wuuru$. Ko !ure Green i roto i te meka tino onge i roto i te
puawai i mua i 8DchG1ler?.
C rau$ i reira e noa etahi whero me te kopurepure3 he tokomaha /e kowhai
taitamariki$ me he whero kowhai i roto i te wilting ranei te nuinga.
Te vai nei te ara ng tipu katoa$ e he kore wahi o matomato$ a enei$ ma te maere$
katoa o nga otaota werau$ ng tipu di e tango pakiaka ki runga ki atu te tipu3 na nga
t'pologies Cro1anche$ momo #athraea$ U'tineen$ Uass'tha"$ ko Uascuta$ nga tropics
nono me te twhara lea,less 8Oe Uandolle?.
( p ana tenei rerek+ o te otaota matomato$ me nga puawai rerek+ tae ki te rerek+ i
roto i te tahi o nga ,aaiteraa o te ora. !uawai te kore"matomato horomia hora$ me te
eNhale hauh i roto i o te huru taua$ i reira nga rau matomato einschlGr,en hauh me
te eNhale te haurehu hora hoki reira.
Waihoki$ he pakeke hua i whakakitea$ e kore e pango parakore tupu i roto i nga
puawai$ ki te ara e whakaatu i te wahi pouri i runga i te puawai$ e hiahia ana pea
koutou ki te pupuri i mo mangu i titiro tuatahi$ engari ki runga ki tata whakamtautau
e kore te tae tino ahua e k ana.
Oecandolle ta e p ana ki reira i roto i te ,. !h'siol. II$ p <>X @mea te Alack ki te
kahore he te tae e pai te akoranga e nga puawai$ ko te puawai$ i roto i te e kitea e
Alack$ puawai te tikanga tuatahi kwhai e tino pouri i roto i te Arown haere. mea to
muri i te iti rawa i roto i nga wahi mangu o te puawai o %elargonium Taetoru Curtis $
ko -icia fa+a L . tango i te wahi 8pFni whanui?. te taua e parau mau o te hunga puawai
parauri mangu ranei tona te tae he whero tino pouri$ kia rite ki to matou *. rite i roto i
te 5rchis nigra 4$hi. kite. @
Ko te krero translator KoperE
Ko nga wahi ngali mangu i roto i te corolla o -icia 'a+a L. e tino tika parauri tino
pouri$ kia rite ki taea e koe te mrama te kite ki te whina o te karu. Ko te huru ..
huruhuru mangu i runga i te AlGtenhGllschuppen te %rotea Lepidocarpon ,.
&ro4n. puta$ te tkaro i te whrahi nui$ me te marama tuku$ puru pouri$ te puru
poropango. ( konatunatua ratou i roto i te wahi ki te huruhuru ma kowhai$ me te e
karapotia e te huruhuru ma kowhai. @
Kei te kF te reira e e kore te puawai ma parakore i te vorkomme rite parakore
mangu3 e te puawai whitest mo ratou$ ka e tirohia ratou i runga i te pepa kotingotingo$
engari tuku tonu te tae i roto i te mirimiri ki reira 8a hi2o Oe Uandolle$ !h'siol II$ p
<>V ...?3 engari mana2o nei au e te tupu o te tae tautoko tuakiri 8i te mea kanohi
ngahau hoki etahi atu hoki +tahi atu? e ,aatupu tinihanga tenei. I roto i te puawai ma
torutoru ahau e tu noa ana i te wa nei ano i te whakahau$ e kore ahau e taea e whiwhi
te haapapSraa o taua Mei te.
Ki te mea kua wahia kua te marama ma i waenganui i te kararehe$ me te whakato
kingitanga kia te tinana kararehe$ te whero$ te tinana whakato$ ka hoatu te matomato
ki reira$ he mea ,akao,o ki te kite i te hua o te pai wahia e te matomato i roto i te
rangatiratanga whakato ano e te i roto i te otaota tonu rerek+ amui o kwhai me te
puru i roto i te puawai motu ke puta.Waihoki$ ara$ i roto i nga tangata$ he rerek+ i
waenganui i 1lond$ me te huruhuru 1rGnetter$ kiri me te tae kanohi te whakahaere$
wherea,ter reira. (tahi whnuitanga roto i ng akomanga e rua$ engari ka hoki i roto i
nga puawai he rerek+ e ng)kaunuitia$ i waenganui i ng tae puawai kwhai me te
puru ano Ko te meka ko e whai ake neiE
Kua whakakitea DchG1ler a Frank i roto i te pukapuka motuhake$ he tangata e ahei
wehe i te puawai ki e rua nga rarangi$ i roto i te hunga kwhai ka rite ki te ptake o te
tae 8oNidi*ed ranei Nanthische raupapa?$ a i roto i te hunga i roto i te i te puru$ ko te
ptake 8paru ranei raupapa *'anische?. Flowers$ no ki te raupapa tuatahi$ ka taea e
rerek+ anake i roto i te kwhai$ whero me te ma$ engari e kore e puru$ i runga i te
momo momo ranei rnei3 Flowers$ no ki te rua o nga raupapa$ engari anake i roto i te
puru$ whero me te ma$ engari e kore e kwhai$ kia whakatau nga rarangi e rua i roto i
te whero me te ma$ engari i roto i te whakarere puru$ me te kwhai.
&a kahore he puru tiotio$ nga aroe i$ rhi$ ranunculus$ te tulip$ Mesem1r'anthemen$
dahlias$ me +tahi atu$ engari kowhai anake$ whero me te ma3 no ratou ki te tuatahi$ te
raupapa %anthian3 atu te ringa$ e kore 1ell,lowers kwhai 8Uampanulen?$ geraniums$
phloN$ .nagallis$ asters$ me +tahi atu$ engari puru anake$ whero me te ma3 (
*'anischen raupapa enei..hakoa +tahi aweretanga ki e puritia tenei tikanga3 . Tauira
rite he no roto i te mau melo katoa o nga h'acinths raupapa *'anischen +tahi momo
kwhai3 engari he onge enei aweretanga.
Ko te puninga o te tipu e no ki te %anthian raupapa e$ tawhiti atu maha tahuri ki te
hanga i ng rauemi waikawa rite nga puninga no ki te raupapa *'anischen$ i te tahi
atu te ringa e kore i tino tohua e te mana$ motuhake rawa$ i runga i te tinana maha
puai$ koi$ kawa$ me te narcotic mat i. .hakoa kia kite ai koe i ausnahms,reie tikanga
konei.
I oho i te tau$ he ng ma$ kowhai i te tata o te tau te nuinga o puawai. /e rite ki te
hukarere i te o te hotoke$ ,aaite konei te ra o te raumati he a,tere,,ect.
Kangahau Taipitopito i runga i te tohatoha whanaunga o tae puawai 8o te tipu
Tiamana? i raro i te rerek+ marama o te tau kua i roto i te s. .1handl Fritsch. i runga i
te w. &g TFtohunga o te kingitanga huawhenua i roto i te .1handl. te
15hm. Gesellsch. te Wiss. :I;<$ p <;$ whakaputaina.
Ko te whakato tata pihi tatou inaianei tohutoro tae Ko te tFtohu wairua$ na te k+ne
whakato mo te kore o nga kanohi$ o te akoranga$ i roto i te ara ano e mahi ai tatou i$ e
kore e kite i te ataahua o to ratou ake te tae e kore ano te hunga o ona hoa tata. &o te
mea ahakoa he kua ,arii ki te ,aaitoitoraa te marama$ engari i te herkommende i ng
whanga rerek+ o te marama tae ruma hanumi watea ki nga mata o tona mata$ me te
peroo$ rite ki te ng krero whnui. Ko tatou i reira kia hopu ngaro ia ake ataahua ki
te puawai4 Kahore rapea3 toa ia anake te hunga o te tahi atu toa taha$ me atu ake ake e
nehenehe to tatou no te reira tino atu i konei3 na pono ki ia te mea e ,aatupu ia ia$
ataahua ana$ e whai puta i te taime o te orokohanga$ atu i tetahi$ i te reira na tika3 e
rua rite te hua e ai reira. Cia mau$ i te whakatupuranga o te kara tei au i ki te ora"
tukanga kaha o te tipu tahi$ hiamo nei e te marama o waho$ engari he mea i roto i to
tatou tauhohenga iho ki tenei whakaaro i te kara anake. C akoranga$ e kore e taea e
matou oati e riro te whakato mhio o ona Green$ ko Ked$ ko Alue i roto i te tukanga o
te whakanao i roto i te sensation te tae ano$ rite tatou i roto i te tapa2o itea waho3 whai
atu take ki te e ruarua reira3 engari ki runga ki atu te ringa rai hoki tetahi ki te
whakaaro o te tahi mea rite. Ki te te tangata e mea katoa e tupu i runga i te whenua$
kia rite ki nga taime matua ki te whakaata i roto ia ia$ e kore e ara whakaata t+nei
whrangi matua o te ora ira tangata o te tipu i roto i te ng4 Uertainl'$ i roto i tetahi
take$ ko te tipu i roto i te hanga o ng tae rerek+ ng hohoro$ $$ pera me tatou i te
aroaro ona3 mai te whakaputanga o ia tae e p ana ki arious whakarerek+tanga "roto
i roto i reira.
I roto i te te ara$ kia rite ki te hua o te tae te tipu ki te hua e to tatou whakaaro hei
rite. Ko te whakato$ ka taea e tetahi te mea e ,aa,ariu whakamarama ki ,antastic
tae. Ko ma te marama ranei$ ki tetahi tae ki runga ki te whakato3 mana2o ia tona mana
i roto i tetahi ara3 otiia e kore e he pera ano ratou$ ka pera me ratou i ,arii i te
reira3 (ngari$ kua anake i mahi ki te whakaongaonga i te mahi whaiaro"auaha i roto i
reira$ na hua te kara kei te$ a kei te inaianei ano hoki i haere tahi tenei mahi i te
tikanga o te whenua noa whaiaro i hanga". Ko te kupu$ Me ia nga mea akiaki
titorehanga i te ao i waho to tatou whakaaro3 engari ko te hoki noa ki te kia reira
whakatenatena ki "whaiaro",akatupu e miramira te riro mai i roto i te puka rerek+$
me te ki te mana2o o te whaiaro mahi"i te tuawhenua.
.no$ ara te puawai ma$ ahakoa te mea ki te whakaata i whakahokia tika ke e kore e
te marama tikanga passivel' ki te marama3 mai i kaua te hngai ana hoki te kanapa o
nga puawai ki runga ki tukanga kaha$ e te puawai peu maitai o te marama i roto i
anake nui haere tini mea$ me te viivii whakaata te hua o te pai o te whakaaro o te
tangata nga tikanga i i ,aauruhia ratou$ parakore$ me te ataahua pea pFre i roto i te toi
me te pera montere kaha ki te kawe i te tini mea o te mrama. /anga te puawai ratou
anake ki tenei mahi toi. /ea tatou e nehenehe ai mataara i te kanapa o te marama$ me
te ataahua$ nui atu i nga rengarenga White me +tahi atu puawai ma4
Kua poke .nimals$ me te tangata o te akoranga ano hoki i runga i te mata$ i waho
reira e nehenehe ia tatou ia ,eruri i te$ tukanga tenei tae he tikanga rite rite tautuhi i
raro i roto i ng tipu. Ko reira te hunga i waenganui i te ara i hanga te kara o te otaota$
me nga kararehe$ kei te$ rite rerek+tanga hei utu mo te takiwa o te tupu o e rua 8kite
Fig. III.?$ &a ka taea e meinga e koe he tikanga katoa rerek+ te tika ki reira me$ e
ahau e kore ano eingehe konei i roto i ng taatou.
M +tahi atu mhiohio m ng waikano huawhenua i roto i te ira whaiaroaro$ me te
mat o te s te kore i roto i te pukapuka o te tipu i roto i te whaiaroaro Fechner
Kepertor.. te org.Mat. . II D. IV>3 K5rero i .1handl tata. von Mohl$ !ieper$
Mar6uart$ /ope$ Aer*elius$ Oecaisne$ (lsner$ Turpin$ Morren$ /Gne,eld i
Wiegm. Kikorangi e. :IV=. II. :IX :IVX II. Te I=raa o te tau :IV< II. V= :IVI II. Te
V>raa o :IVJ II. IWraa :I;W II. J:st
&a etahi atu o nga waia haereE
Te mea nga waia haere o nga puawai ki te takaro ki to ratou tae noa ki te whi iti$
mai kore e ara nga puawai katoa na pmanawa. .$ ki te mea pono$ pera me tatou i
,aaite mua$ e kua nuinga te kakara o puawai te ,aaotiraa ki te whakapehapeha i te
tukunga o kare parapara Mitge,Ghlen i waenganui i rerek+ otaota ranei3 tenei taea te
7a ,aataa pai. Ko te whakatupuranga te tae i roto i te otaota$ ko e hngai ana ki te
whanaketanga o ng tukanga wairua ake tona3 engari ko tenei te akoranga nui$ me te
tika kia rite ki te interpla' ki atu wairua.
.hakoa i roto i kararehe$ i reira e ppori me te ora i te oraraa mokemoke. Tohu nga
otaota kakara tatou te mua$ e kore nei e hongi i te whakamutunga. &a kia ki runga ki
te hua o to ratou iti tuhaa o te ora$ me te ki te meka e kua piri ira i roto i ia tangata
mo ia$ te takoto hinengaro ki rtou hoa$ puta noa noa iti matea ana atu i te kararehe
te tipu.
Te haapii nei te kararehe iho ia tatou e te mea tino kaha ki te mahi ki te waka
hinengaro titorehanga$ e nama ana i roto i te tino ano hoki mo te w e ng)kaunuitia$ o
te tukanga whakaputa uri te haunga. /e mea nui hoki te tikanga tonu tenei. Ko tenei
waka e wahi i roto i te kararehe$ puta noa i kahore he whakarite atu i te reo. &a$ i te
mea i te taha tokomaha e taea te hononga rerek+ e mea o te kakara e ki runga ki nga
otaota i te tikanga rite rite i roto i te kararehe i te reo. I reira nga ng whrite
mehrerlei.
Mai i roto i te reo mai i roto haere mai te kakara$ a ka ko e rua i te wa ano i te huru
phua pai me te haumaru hoki i te mea e haere mai ana e ratou. Ka rite ki e taea te
kite ara i roto i te pouri nga tangata katoa$ ki te reo o te reo$ na roto i nga puawai ki te
pouri$ ka pera ia momo o puawai$ ki te kakara. ( rua ng huatanga$ te mau rave2a
ohie i roto ano$ engari rerek+ i roto i te ng atarangi$ me te kupu tautapa rite maha
hhonutanga o ng whakahaere$ tona teitei$ entwickeltstes hua ratou. Ia pea ko te
wairua o te oranga i e tae mai i te reira$ i runga i tona parirau atu.
Kei te whawhai ki te reira e pai tika tei runga i te okana o haunga puka tino pai ki te
wehewehe e kore noa tetahi momo$ engari ano hoki nga takitahi o hakiniti kneihana
ranei e kore i tetahi atu i te taha o te kakara. To tatou tikanga o te kakara e kore i +tahi
w te mahi anake i roto i tenei$ etahi whenua noa e kore e pera whakaturia ki runga ki
taua mea i te natura$ rite i o te puawai pea e kore e no te mea whakaaro ki tatou e rite
ki tata ki tenei i puta ke. Kerek+ engari ano ph'siognomicall' rawa pai te kiriweti nga
mata o tona teina$ ko wai titiro ki a matou katoa e p ana ki te taua.
Ko nga kararehe o raro e kore i e nui ana ki te mea$ te kutukutu$ ngrara$ he puta
noa puku$ a na nga otaota papaku$ harore$ hawahawa$ koreami. .hakoa kawea mai
+tahi ngarara tangi taa atu$ engari anake i te waho komukumuku$ roroh$ he khao3 e
kore e te tangi haere mai i roto$ a na taa e hongi +tahi harore$ hawahawa$ engari e
kore e te haunga haere mai i te pua.
( kore te reo tangi pmau noa$ no te o nga mea nei i p+nei$ engari$ kaua$ i te ara o
te mea i hanga e te tahi atu mau huru hohoro atu ra$ te tahi mau taime atu i roto i te
ahiahi$ hawhe atu i te po$ i +tahi w nui$ i +tahi w ata$ te nuinga i roto i te katoa ki te
te wa o te tukanga whakaputa uri$ he mea katoa i runga i nga waia haere o nga
otaota3 a ko te tohu pai tenei e te puawai waia haere e kore e kau ohie maturuturu
mihini i te wera o te ra i nga inu puawai$ me te mea i nga puawai iti kaathu m te
hinu ,au,aa3 engari e nga puawai tino rite ki titauraa waho$ me "i runga i to ratou
oraraa i taua whanaketanga.
Ki te pai te pau te wera o te take o te morehu o nga mea kakara$ na te nuinga o te ra
i nga puawai katoa i runga i te kakara$ i roto i te ahiahi. &a he pono e te puawai
ngutu$ ko Uistrosen$ te ramarama me te karaka rakau kapi hoki te rangi o te tonga
(urope ake ki a p+r$ te wera he3 engari i reira he puawai atu tata e kihai i hongi i roto
i te ra$ me te tFmata ki te honginga tae noa ki tona torengitanga$ kia rite ki te
&ightingale anake e waiata ana i roto i te ahiahi$ a ka kore e tata i te puawai kotahi i
reira$ i te kakara i roto i te ra anake. .e i roto i te whnui mea te wera nui o te ra ki te
whakaiti i te aroha o waia kaua$ ano he kararehe i roto i te te wera e taoto ra 8Oecand.
II. D. <X;?$ e kore nei e aukati i te ara$ ki te whakapono e mahi i ratou puta tauturu i
roto i te ,aaineineraa no te te whanaketanga kakara (vening taea.
I roto i ng$ kia rite ki he puawai katoa ki te tae tangi p+r. %elargonium triste
) . Aiton, .esperis tristis L .$ /ladiolus tristis L. $ me +tahi atu puta noa i te ra$ tata
koreami me te kakara i te ahiahi he kakara am1rosial. I roto i te tahi atu ng tipu kei
te ngoikore te kakara i roto i te ra$ me te kaha i roto i te ahiahi$ ka pera me i "atura
sua!eolens )illd . 8 "atura ar+orea 1iller ?$ 5enothera sua!eolens "esf .$ /enista
7uncea L . te aha te Flowers o Cereus grandiflorus 1iller 8 otaota koi, grandiflorus
L .? e haamata i te < karaka i roto i te ahiahi ki te whakatuwhera ake$ ka tFmata i te wa
ano ki te whariki io ratou kakara. Ka Dene1ier puawai &akihu kua whakangungua i
roto i te pouri hohonu$ e rite nui rite ki era atu retireti 84?3heoi kotahi i roto i
te Cacalia septentrionalis ite e te hihi ra o te puawai kukume mai he kakara kakara$ i
riro$ ka pupuri ana koe i te taua$ a ka ngarohanga ki te tango koe i te tinana
kapakapa. !umau te kakara karaka puawai ki te whakarerek+tanga iti i roto i te w
pua uninterruptedl'. Coronilla glauca kakara anake i roto i te awatea$ a ka hoki i roto
i te Cestrum diurnum he nui ngoikore te kakara i te po. I roto i te puawai maha$ ka
puta ke te haunga i muri i te kikiritanga. 8Oecand.$ !h'siol. D. :: <XV <XI$ me te
Wiegm. !ewa. :I;W. n. JW?
Ko te take i p te waka matua ki te tikanga raro rite i roto i te kararehe i te whakato
ai piri ki reira$ me te pai$ e te whakato katoa i te taumata tairongo raro tu rite te
kararehe$ p+r i te hiahia taikaha katoa taua$ engari i roto i te taumata ki runga ake i
nga kararehe pau3 e rua tahi pono ka$ te kakara ki te whakaako i t+nei pae
whakarerek+. Kua kite mtou$ he ara displacements o nga mahi pinepine kua i roto i
te rangatiratanga kararehe. Kei a roto i tona waha$ i roto i te maha ng kararehe e
whakamahia ana i te taputapu romah ki te etc. waewae kua hoki pono$ pera me
tuhia$ e matau kua i te kakara$ engari etahi te taua mahi i roto i te kararehe rite i roto i
te otaota$ anake i roto i te tohu kaimahi ake te ringa o te manu.
Contribuu a millorar la traducci
Ka taea e tetahi i te kakara
rite tpiri tonu te tae te atu
mahi$ ki te kukume prerehua me +tahi atu pepeke ki te puawai 8kite p >:J.?3 kahore
ki te kitea nei te whakah+ o mua. ( rapua ana maha nga wahi katoa ki te whakatau i
te taua wa ki tetahi pupuhi &ature.
.VII. 2n*.
:? Ko te tturu Tiro taketake o nga iwi$ me te pai i rite ki te mana2o huatanga$ me
te rerehua nei tatou i te otaota tika hanga$ ki reira he nui atu hoki te wairua o te tipu$
Text original
ka rite ki te hunga o tatou kingi$ i runga i ng whakaaro a /are whakaaro rongonui ki
te taua 8:: .?.
>? Ko ano$ engari tika nga otaota i roto i te tumu matua o te ora tonu ki a matou$ me
nga kararehe whakaae pera ano matou puta noa i &0 atu i nga kararehe$ reo e matou i$
ahakoa i te rerek+tanga nui i roto i te momo o te hkoritanga i waenganui ia ratou$ a
ia tatou otiia e kore e e tika ana ki te rerek+tanga ,au,aa o te hkoritanga me te
&icht1eseelung ki te kati ano 8II.?. I roto i te whnui$ kua kite i te hononga i taua o
ng0 i runga i ng taha e rua i muri e te ora hinengaro o te tipu$ whakakiia ana ng
puta e e tukua te iwi$ me te kararehe 8c, .. !rev. Uhapter?.
V? Ko te whakato e kore ka raru ko e kore wh+kau tikanga rite m te sensation te
hunga rite kararehe$ io tetahi mea$ engari ki to ratou tikanga$ mai rerek+ hoki$ tae atu
ki te kararehe karere$ i nga okana tino gearteter me ratou ki te kahore he raru$ me
+tahi atu wh+kau anake i roto i te puka i tetahi atu hanga waimarie3 i te katoa$ engari
ko te mutunga e te ahua ng o ka raru ko kararehe$ me te ite okana he tika mo te
sensation$ i runga i ng take M0ori e hngai ana 8%I III..?.
;? i hoahoatia te teleological Tiro katoa o te natura$ he rota ake makona ki te piri
tetahi ki te wairua whakato$ me te mea whakakahore reira ratou i te nui o ng
huatanga$ me te whakaurunga i roto i te hua e te kupu whiwhi i te hihiri me te ki
tonu i te ihirangi oia ho2i$ e te kore mate$ me te mangere puta he rite gimmick kau
ranei 8I. %I.?.
=? ( kore e taea e te rangatiratanga whakato ki te take o te kingitanga tangata$ me te
kararehe$ engari me korero ki a reira mutu e hapai ana i roto ia ratou$ e rite ana ki te
taiao$ te mahi o etahi atu$ me mo to ratou ake take whakaaturanga e kore e maiorooro$
ara te rangatiratanga kararehe me nga take o te rangatiratanga whakato ki e mahi /e
krero 8%. %#?.
X? Ki te mea i te otaota$ ki te hoatu kino rite waituhi taata na roto i te he ki te maka
ki runga ki te nui he o te tangata$ me te kararehe$ kahore he te taea ki te tiakina ratou
ki reira$ engari ko tenei mea kia rite ki te kino$ ki te tuu ia tatou iho i runga i to tatou
whi tangata o tirohanga$ te tino rerek+$ heoi$ ki te whakaaro tatou i te ora whakato
rite ki ona ake hononga ". Maka matou tenei whakahe ake ake ake i runga i te
taimaha atu tika ia 8I.?.
<? Ki te kF reira e kore e whai ki nga otaota wairua$ no te mea kahore o ratou haere
noa$ me te kaupapa tao$ na kotahi utu rnei e kore e tika i runga i te pono$ e whai i
taua herekore i roto i te tipu i engari ia ite i roto i te tikanga taua rite i roto i te
kararehe$ ranei hiahiatia e te whakato i te tahi mea e kore e taea e kitea e koe i roto i
te kararehe$ engari ano hoki i te kararehe pea e taea e te ti2am_raa mau e kore e korero
8II.?.
I? Ki te$ ka taea e te rangatiratanga whakato$ kahore he te rangatiratanga kararehe o
te kingitanga te tipu$ me nga rohe kingitanga kararehe i te kingitanga takawaenga
tahi$ i reira nga rerek+tanga i waenganui i te rua$ he rangirua$ engari kei roto e rua nga
tipu me ng kararehe o tenei kingitanga takawaenga apa noa awhenga atu ki te iti
iho3 mai te mea$ kaua o nga ao takawaenga i te otaota teitei tFmata ki te ara
ano. Krero tenei a te meka e whai i te r taua o takenga mai o te rangatiratanga$ me
te tipu o te kingitanga kararehe i roto i te krero m te orokohanga$ e kore e kaimahi
noa tetahi ki te atu hoki i roto i te whakaaro ki te hkoritanga 8%II?.
J? ngaro koutou i nga tohu o te centrali*ation$ te hono kwae rnei$ motuhake
tau0kL pGtea i roto i te rauropi whakato ano he huru whakapuaki ranei o te
kotahitanga me te takitahitanga o te wairua$ e kite tatou i ano e kore i runga i nga
wahi e tika ana$ titau mea i nga otaota i te hunga i roto i te ranei nga kararehe e kore e
kitea 8%III.?.
Contribuu a millorar la traducci
:W? Ko te hua i te nui$ nui
atu i taua o nga kararehe$ e$
ahakoa e kore e whakaaroaro me te whaiaro mahara"$ engari tonu mahara o te mua$
me te anaanatae o te heke mai i$ i roto i te ora pea te tipu i roto i te ora ki te ora
hinengaro o te tipu i roto i te titorehanga pono I puhake mai i te aroaro$ kahore he
take ki te haere ki runga i roto i te .llgemein1eseelung. (ngari o e engari iti
whakawhanakehia te tikanga o te ora o nga otaota atu e nga kararehe$ i te reira e
whakawhanakehia ai atu 8%I.?.
.VIII. 5e ruarua 'haaaro matap*ere.
I muri oti ahau te mahi$ ka noho ahau ki raro$ i mua o te tatau$ me te iti krerorero i
tetahi ki te atu.
Gar pai ahau mahara ki nga mea i haere mai i te mana2o i hanga ki runga ki ahau$
kia rite ki ahau mo te wa tuatahi i roto i te ruma pouri$ kahore hoki he ta2ota2o runga i
nga kanohi i roto i te kari korria i muri i te maha o nga tau o te mate kanohi e te
titiro ki ahau i runga i te tua tangata$ ia puawai he titiro pai tiaho ana ki ahau i roto i
te mrama$ motuhake rawa$ me te mea maka e ratou etahi o ratou marama ake ki te
marama waho. Te titiro te kari katoa me te mea ,aahuru"ahau$ me te mea kahore ahau
i te mahi$ engari te hua e e ,anau3 &a whakaaro ahau$ na p reira anake ki te hou ki
te tuku i te hua tawhito tupu ki te kia taitamariki ano titiro mai ou kanohi. .e e kore
koutou e whakapono ki pehea #uke natula hou$ me te ora ia$ e noa 2#uke ia ki a
.ugust hou.
Ko te whakapakoko o te kari haere tahi ahau ka whakahokia e ia ki te ruma i
atarua3 ko reira i roto i te marama atarua kanapa$ me te ataahua anake$ a ua ite au i te
marama i roto i te kotahi me te te mtpuna o te mrama waho o nga puawai ki te
kite$ me te tae ki te kitea te pnga i te pae varua e anake puta i roto i te mau u2ie
rave. I taua wa i ahau e kore te ,eaa e kite ahau rama ratou ake wairua nga puawai$ a
ka hipokina e i roto i te ke huru areroE na titiro te reira i roto i te kari$ i te i muri i te
papa i roto i te ao$ a ka ko te whenua katoa$ me te tinana katoa o te whenua te taiepa
whakamutunga anake ki tenei kari m ng rp i te tonu ki waho.
. ,eruri ano i mua i a koutou i pau te Te Tai Tokerau !ou$ he roa te po tau hawhe"$ a
i roto i te wa roa tata wareware$ ano he rakau$ he puawai titiro mara hukarere me te
hukapapa me te tika i nga wa katoa pakoko kite$ a e pa whakarere i roto i te mahana
Text original
no i te marama ngawari korria kari aukati ai me te i tu ai e p ana ki te hua o e
ahau$ i te tuatahi i mua o te aho o dahlias tiketike$ e kore e kitea e koe i te reira
marama rawa$ me te whakamiharo whakaaro i muri i tenei whakapaipai$ i tenei
mhinuhinu$ tenei hari te tahi mea hau atu i te noa Aast me te wai4
Ko ahua mangu image kanapa$ rite na maha nga mea i roto i toku kanohi waho$ me
te i roto i taua wa tuatahi ki te ahua o nga ua e kore e e taka i roto i te a1ge,tump,ten i
te oaoaraa ia r o te tikanga marama3 ko nga otaota$ rite ua tikanga hoki$ ano toku
kanohi ki te mau$ te whenua$ horihori$ mea tekateka e ratou mo te katoa ki roto i te
titiro moe i te rengarenga wai toa puawai wairua o te ora hou ki ahau$ me te ki ahau$ o
te mahi o etahi whakatupato i tutaki ki ahau inaianei. /e pono$ engari i reira he
vanavanaiki atu o taua wa tuatahi3 a pera$ ahau whakaaro e kua tuhituhia uaua ki tenei
pukapuka$ ki te kahore i te ra kotahi hoatu toku kanohi i roto i te po$ me te ka rite pa
whakarere hoki mai ki te marama.
&a$ i ahau maha haora pau ki te mea i pai ki ahau na te nui i roto i te torutoru ng
krero kanapa ki te ngakau$ ki te hanga mrama$ me hoki te mramatanga o te tahi
atu mau ,eruriraa e wtea ana$ me te maha rongo$ e kore kahore he kaha te utu ki
ahau$ ki te hiahia ahau ki te whakatutuki i te reira. !ehea te tini hoki no te motu ke$ ka
hanumi ano. &a ka i tangohia anake e ahau nga wairua o nga puawai$ ka anga ratou i
teie nei ki te hopu i ahau ki$ a kihai i tukua ahau ano haere$ a ka akina atu ahau parhe
ki te noho i te whi maha rerek+ i roto i ta ratou mahi3 me te i tenei ra$ no te whatu
ahau te muka$ whakairihia ana ahau e ratou i runga i te mea takai miro$ ka kitea e
ahau i te apopo hou i roto i te ngakau. &a ka meinga te miro kua pera roa.
Tena ko tenei ahau te oaoa ki te i takaia te mutunga a tawhio noa te muka$ a ka
kpaki noa te mutunga he ruarua pokohiwi ki runga ki tau arowhaki ki te tuwhera$ me
te tae pouri me te marama$ kia rite ki reira whakaekea noa te ra o te kaumatua me te
hari te tohu mahi katoa.
Ka haere ahau ki te hunaraa i teie mahana no teE tu te kaikauwhau i te urupa i runga
i te maunga te whenua korari kari$ ka korero e p ana ki te kupu 8I. Korinetia :=$ VX"
V<.?E @Kia ruia e koe e kore e te ora$ ki te kahore e mate reiraE .. e ruia e koe$ e kore
te mea e te tinana e ka$ engari he kakano kau$ ara witi te atu tetahi ranei. @ ( rua nga
peka roa nikau$ ka turia atu i te kwhena$ taupuhipuhi nei ki roto i te taunu ki i
karapotia te urupa$ a whakatangihia ana ki te haki matomato teitei i runga i nga tutaki
mangu i roto i3 nui tupare$ e hoki i mua ka oti nei te kwhena$ whakairihia huri noa i
te tutaki. Whakamoemiti ki te kaikrero reo i te mau ,au,aa o te pohe3 /eoi$ he pi rere
i roto i nga kupenga a taka noa$ leis$ engari kia rite ki riri tamumu$ titiro i nga puawai
katoa$ i roto i kore ake te imiraa i te mea i rapua e ia3 no te mea i nga puna o te
kakara$ me te reka i maroke ake3 engari akina iho te prerehua ia$ o /oroma e p ana
ki te puna memeha o ona ahuareka o mua$ i runga i te taiepa karakia ki te tawhiti. I
runga i te pare kite iri e ahau ki te tiki te tepe hou$ a ka i roto i te taime i te torutoru
roimata e maroke i pai pai konei$ a ki reira hohoro3 ka ngohe puawai$ me mau
haamana2oraa. Faahi2o te whiro tangi i runga i te urupa ptata$ engari o ratou pakiaka
tae ngaua ki te urupa hou3 kia mea he hou$ a e kore e ki te whakapouri hoki tetahi
mea. /e poari ma$ maru ia te hetera heriki matomato$ ka karanga te hapu o te hunga i
huihui konei ki o ratou matua. &a ka whakanui te ao te tipu ki te hunaraa o te tangata.
!uta te reira ki ahau i ahau e titiro ki te tohu mauri te nui$ engari ki te tkaro i konei
i roto i te mohio o nga iwi3 a reira$ pera me te mea moku$ e$ ia te tangata mate o te
whakato iho e pera iti ki te ngakau ia mo na whai whi nui i roto i tona mate. Ko te
hua o te r+mana$ me te Kosemar' otaota ki tanumia3 engari e whai +tahi pare
matomato te kotiro i roto i te reinga$ ia ia ki te3 engari nga tangata katoa me te mate
rakau ki te whakauru ki tona tinana i te tinana o te iwi$ me te ki te decompose
reira. Ko tenei$ e mohio ana ki te whakato$ engari kahore o taua ki te mea ta ratou e
mittut konei$ ka mamae ki te mate o te wairua tangata kua whakaaro rite te tangata e
kore e matau ana e p ana ki te hiahia ki te matau ana ranei$ e haere mai ki te otaota
otaota wairua i konei ki te tkaro i te reira. ( kore e .e pokanoa i te ora katoa me te
mate o allw0rts te ora te tangata$ me te whakato raruraru$ a ano e matau me te oha ki
nga wairua o nga kingitanga e rua e kore e mohio ki te tangata e noho ana i roto i te
kotahi$ me te pa ano nui$ huihui puputuu$ me te peia kahore he whakaomaoma tahi i
te tahi$ me te ki te oha atu. /e kore e te hua kongakonga e pouri i roto i te ao
wairua4 .e te pouri$ ki te he pera reira$ pera me tatou i whakaaro reira tatou te
tikanga. Ko whakaaro ahau he mohio teitei$ ka hoatu e pai$ whakaaro o te tangata$ me
te tipu me iku2anga wairua katoa i roto i te p ana ki ia atu$ ae he ano i roto i te
hononga. /oki tenei matauranga$ ka riro te reira iti e p ana ki te hua o te manga o
nga rakau nikau$ kupenga$ puawai$ rakau$ pi$ ng prerehua i roto i te ahua anake$ mo
te kauhoa$ me te reinga$ engari kia rite ki nga wairua o te nikau$ i hanga nei e nga
manga$ me nga puawai e haere ki te urupa$ a ki te aukati i te rakau e tu a tawhio noa
te urupa$ me nga puawai e tupu hoki ki runga ki te urupa$ me nga pi$ me ng
prerehua e rere a tawhio noa$ me te rangatira o nga puawai ki runga ki te wairua
tangata i roto i tona te kinga tFmata. .$ ka rite ki tenei mea mohio te mea te
matakitaki i te vourite$ ka tono atu i a ia i roto i te te kitenga o te kanohi ki te
kanohi. Ka kite raia tatou nga mea katoa harangotengote noa rite i roto i te pouriuri$ a
ki te mea he hihi tohu o te marama e taka ki roto ki o tatou wairua$ tikanga noa
inaianei$ me kua hinga ia tatou e ia i roto i to tatou wairua.
( kore te mau vahi atoa$ ahakoa te tkaro puawai$ e whakato ana i te mahi ano i
roto i te mate o te iwi rite tatou. !atua mohoao hei utu mo puawai$ ng tipu$ kaua
hoiho$ hipi$ kuri i runga i te urupa ranei$ patunga tapu ia ratou i roto i te urupa. Ko
reira te tika ano he teka. Ko t+tahi wahine nui o te honore e kore e ki te haere i waho
te huarahi tamaiti i roto i te whenua ke. &a ka hoki te rangatira o te whenua$ te wairua
tangata$ e kore e haere ki waho o tira o te tahi atu mau varua o raro ki roto ki te
rangatiratanga o te rangi. &a e ia i konei kararehe$ te tipu i reira wairua. Ctiia he aha i
roto i to tatou mau varua tika whakato ana4 /e p ana ki taua$ e i roto i te whakapono
Karaitiana$ ahakoa whakahuatia o te kari parataito tera taha$ engari ehara i te kararehe
i roto i te reira4 &a kia kawea mai ano hoki wairua tangata katoa ratou takoha o te
puawai ki te wairua. Ki kararehe$ e kore e he ki te mahi. Te prerehua anake ki te rere
me tapa2o$ e hiahia ana te reira i te puawai i roto i nga wairua kari atu ake i reira noa e
mokemoke rawa3 a ka mahara te rangi ki te waiho i te rangi mo a ratou.
.hakoa i roto i nga Kariki$ ko reira$ he iti rerek+ konei atu i te kinga. Mai i te
tinana me te tinana ora tonu i iho i te hiranga matomato ki a ratou no te mea
whakatakotoria e ratou ki te tinana o te tangata ia ia ano he puawai ki runga o te
rakau$ a ka haere tahi rakau$ me te tinana i roto i te mura ahi tungne ki te noho ana o
nga atua. Kei a tatou$ i reira te tirohanga o te tinana$ me te ora ano he a !apatuanuku$
reira ng ano hoki te tinana$ ano he kutukutu mate i roto i te rakau mate ki te whangai
atu kutukutu$ a ka noa waho puawai ki runga ki te kauhoaE me te urupa. /eoi haere
ana mai i te ora ki te tata o te mate na nui oe e ki nga Kariki atu i roto ia tatou. Ko
ataahua te ,eruri rawa anake oe e titorehanga$ taunakitanga /eoi$ pea nui ki a tatou
tata
Faahaamana2o ahau tenei o te hakari ataahua o te hunga mate$ ka whakanuia te tau i
roto i te #eip*ig i te mawhitiwhiti. Ka rite ki te tangata te tangata e te tangata e moe
ana i roto i te whare karakia haere$ e ia te whakaaro tonu i roto i te aroha$ a tae noa ki
tona kupenga urupa3 a te tangata i ana ki karaunatia kahore$ haere ana ki te kite i nga
kupenga e$ me he tupare pito. Mai te mea nga mea katoa i runga i te rere ke
whakarere p karakara$ me te ngahau$ me akiakina ana messed ake$ ka tae mai$ ka
haere$ he te porihanga hihiri o te u. I roto i te ahiahi anake riro te reira ara i runga
puku$ me te kau ano3 toe nga kupenga anake ki te maroke to ratou ,aaotiraa mahara.
Me pehea e taea te kite i te nui o tupare ataahua$ me kupenga e ki reira. Kite i te
mea porotaka hiahia te ora ki te whiua i roto i te Dchmucke$ na tamata i te reira i teie
nei i te urupa.Ko puawai$ me kupenga e te tino ataahua e wareware hohoro3 ko wai e
taea e mahara i te takitahi4 .nake te clover mm AlGmchen e kore e taea e ahau e
wareware ki i tutaki ki a matou i runga i te urupa takoto mokemoke matomato i muri
na e rave rahi urupa nui te whakapaipai. Ko te wairua tino rerek+ atu i te tahi atu$ i
hoatu e nga puawai haehaa tona wahi i roto i nga whakapaipai taonga katoa.
( kore e rite ki ahau ki te kati ki te whakaaro urupa$ a pera mahara ahau inaianei
rite reira$ pera me kore e nga otaota tika amo hoha$ engari koa ano Aegegnissen te ao
tangata pera nui wahi$ me te rite te tangata ia au$ ia ratou na nui o tona hiahia. /e teka
ianei ki te mea e te koru katoa te tipu kingitanga a tawhio noa$ ano he ara1es6ue
ataahua$ me i waenganui i te kingitanga tangata i te4 Tupu ana te tangata ia ia i roto i
ki katoa i te kororia o ona kakahu$ me te whakaaro rawa art,ul rite te hawhe tona
tinana i te raro o te ao te tipu3 a i te runga ki te tupu ano ki puawai$ me karepe i muri i
taua ringa rohe roa$ te mangai hiahia. &a te rangatira o e rere tenei katoa i te tino
ataahua kakara ng hononga whiti.
/ea i reira he hakari kihai i /ei te puawai$ ki te wahi i te rotarota$ e kore e nei i
tono ratou whakapakoko$ i reira te mea homai verm5chten ratou e kore e ki te tini
haere i te whakapaipai tona uara4 ( hopoi mai te ramarama i te kupenga ki te
whakapaipai i te wahine marena hou3 nga puawai puta mai i nga kari$ ki te takoto ki
ona waewae$3 entwine ratou nga tatau ki te taahua Alumen1eh0ngen$ kia haere
ratou3 te marena kawa prides iho ki te hainga i roto i ona ringa3 e tatari ana i runga i te
tepu ano i runga i te puawai3 me te ahiahi i roto i te kanikani kia pera me etahi puawai
ki runga ki te pouaka$ me te i roto i te huruhuru. " Ko te #oumaile te pai honore te
whakahaere$ wareware"ahau ,akamanatu mai o te maumahara3Dnowdrops rata ana
nga tamariki mo te wa tuatahi i roto i te ngahere matomato3 te .ster tuatahi taE &a$ i
te ngahuru tae mai3 ( hipokina #inde a tuanui matomato i runga i te tepu i mua o te
whare3 e karanga te Cak nga Tiamana tonu i roto i te whenua ke kia rite ki to ratou
teina. Ka whiua atu te kauri ratou mahuetanga pine$ me te puta ki te aporo koura$ me
rama$ me te noa te nui o te hakari ataahua i roto i te whare. &a kia ki tenei Uhristmas
tapu te ataahua tino$ te ataahua tino$ te pai$ te pai$ kawea mai e ratou inaianei ano i te
rawakore i te tino.
Contribuu a millorar la traducci
Te tipu katoa$ engari i roto
i te papaku o ratou noho i
tona whakamaharatanga$ e ko te reira te tipu o te .tua$ me te aroaro o te .tua$ e
anake te ropu tona haere noa$ a me me ratou anake mau amuiraa.
Text original