"SANATSAL

"ARTISTIC

GSTERGELER"
INDICATORS"

Yayna Hazrlayan: Prof.Dr. Kymet GRAY

Trke Editr: Dr. Muharrem EKEN-Dr. Serkan SUNAY-Dr. Halil ZYT

ngilizce Editr: Gniz Meltem Giray

Kapak Tasarm: Murat GRAY

Bask - Cilt: Ankara niversitesi Basmevi
ISBN: 978 - 9944 - 0826 - 7 - 9

ANKARA NiVERSTES
BASIMEV
ncia Sokak No: 1 O
0651 O Beevlcr /ANKARA
Tel: O (312) 213 66 55
Basm Yl: 01/0812013

Sivil Mimarinin Azerbaycan Hanlklar Devrinden nemli rnei: ekihanovlar

(Mimari ve Resim slubu zerine Baz Grler)

Evi

Anar AZZOV
1-16

Medya Araclyla

Ortaya karlan Sanat Simlasyonu

Aysel DEMR
17-22

Ayvalkevleri'nde

Grlen Duvar Resimleri

Berrin AKIN
23-36

20. Yz_yl Sanatnda Yaznn Bir Gsterge Olarak Kullanm

Ceren OZPINAR
37-48

Sanatsal Gstergeler Balamnda Az Tannan Bir Heykeltra ve stiklal Madalyas

Tasarmcs Mesr rz t (Ah
.
ze
met Mesrur Durum)

Derya UZUN
49-58

skdar Mihrimah Sultan Camii

Didem LER
59-66

Sivil Mimarinin Azerbaycan Hanlklar Devrinden nemli rnei: ekihanovlar

(Mimari ve Resim slubu zerine Baz Grler)

Evi

Anar AZZOV
1-16

Medya Araclyla

Ortaya karlan Sanat Simlasyonu

Aysel DEMR
17-22

Ayvalkevleri'nde

Grlen Duvar Resimleri

Berrin AKIN
23-36

20. Yz_yl Sanatnda Yaznn Bir Gsterge Olarak Kullanm

Ceren OZPINAR
37-48

Sanatsal Gstergeler Balamnda Az Tannan Bir Heykeltra ve stiklal Madalyas

Tasarmcs Mesr rz t (Ah
.
ze
met Mesrur Durum)

Derya UZUN
49-58

skdar Mihrimah Sultan Camii

Didem LER
59-66

spanyol Resmindeki Patalojik

Benzerlikleri
F. Deniz KORKMAZ
67-80

mgelerin

Gnmz Fotoraf Sanatndaki Biimsel

in bono et in malo: 16. ve 17. Yzyl Hollanda Resminde Gnahlar ve Erdemler

F. Tlay KAZANCI
81-98

1928 Tarihinde Halil Paa ile Hayat ve

Sanat zerine Yaplan Bir Sylei
Halil ZYGT
99-112

Elektronik Mzik ve Blent Arel

Hande ORHAN
113-120

Milli Sinema- Elhamra Sinema Binas

Hicran YAVUZ
121-134

Trk Resminde Mekanda Kadn Figr

lkay CANAN
135-150

ANARAZZOV

Fot.-3: ekihanovlar Evi,

birinci kat dou oda,
i mekan (201 O)
9

Fot.-4: ekihanovlar Evi,

birinci kat bat oda,
i mekan (201 O)

Clement Greenberg'in

Modemizm Anlay ve Yaad Dnem Sanat zerinde Etkileri

Pelin ZGEN
227-238

Gstergeler Dnyasnda Ak Bir Kap: Kuzgun Acar Heykeli

Seda EROL
239-246

Avangard ve Clement Greenberg

Serap MEK
247-254

Afi Sanatmzn Geliim Serveni erisinde Bir Usta: Yurdaer Altnta

Serra DOGAN
255-274

Le Corbusier ve Villa La Roche-Jeanneret

Sheyla BRLK
275-286

Son Yarg Sahnesi'nin Kkeni ve Resim Sanatndaki Geliimi

eyda STNPEK
287-302

Bilinmeyene

Doru Yola kan Bir Servenci:

lhan Koman

kran ZGN
303-318

Postmodernist Srete Trk Tiyatro Afilerinde Blent Erkmen ve Tasarmlar

Tuba GAYRET
319-334

Ortaa =Trk Dnemi Arkeolojisinin Balangc ve Mimar Sedat etinba

Zeynep BER
335-344

X[V. Yzylda Aydrolu Beylii Hamiliinde Hazrlanm Olmas Muhtemel ki Kur'an-

Kerim'in Tezhip Tasarmlar

Zeynep DEMRCAN AKSOY

345-362

Sivil Mimarinin Azerbaycan Hanlkl~r Dev~!nden nemli rnei:

ekihanovlar Evi (Mimari ve Resim Uslubu Uzerine Baz Grler)'
zet
ekihanovlar Evi, eki Hanlarndan gnmze salam ekilde ulaan tek konut yaps
olup, mimari bakmdan olduu gibi, duvar resimleriyle de, lke mirasnn ant eserlerinden
olan eki Hanlarnn Yazlk Saray Binasyla (XVIII. yy. ikinci yars) ayn karakterdedir.
Geleneksel Trk Evinin mekan dzeni ile biimlenen ekihanovlar Evinin d cephesi, ajurlu
vitray camlarla zlm ve baodas, sralar halinde panolar ierisine resmedilen realist ve
natralist rge/erden oluan kompozisyonlarn yan sra, halk edebiyatnn efsanevi
kahramanlarndan konular ieren resim programyla tezyin edilmitir. Yerel uygulamalarna
Erivan, Karaba,
Kuba, Lahc, Lenkeran,
Ordubat, amah gibi dier Hanlk
merkezlerindeki antsal ve sivil mimarlk rneklerinde de rastlanan bu yaplardaki nik ve
tipik zelliklerin, XX yzyln balarna kadarki sekin snf' kent evlerinde zengin
eitleme/eriye denendii griilmektedI~ Hanlklar devri yaplarnda, d cephelerin
belirleyici unsuru olarak sivri kemerli derin eyvanl ve vitray caml tasarmn, daha ok n
Asya (ran) blgesinde yaylma alan bulduu grlrken; zellikle i cephe tasarmnda
sevilererk uygulanan ni sral-inihaneli dekorasyon anlaynn, bata Topkap Saray
olmak zere Batllama devri Osmanl bakenti ve Krm gibi uzantlarndaki mut eserlerde
denenmesi, dneme has bir modann surdurtdio
akla getirmektedir: Hanlklar devri
yaplarnn mimari ve ssleme alannda grlen bu artc benzerliin, devrin sanat
anlayn toplumun kendi kltr ve geleneklerine uyarlayarak, i dokudan treyen bir
gereksinimin yan sra, evrensel sanat unsurlarnn da etkisinden doan yepyeni bir sanat
slubunun ortak diliyle ilintili olduu sylenebilir:

Anahtar Kelimeler: Azerbaycan Hanl, eki, Sivil Mimari, Resim slubu.

1 eki,
Kltr Mdrlnde, 313 envanter numaras ile kaytl yapnn uzun sredir incelemeye kapal
tutulmasndan dolay, yapya ait plan izimi, 1 963 basm kaynaktan aln~rak, ufak deiikliklerle yeniden
dzenlenmi olup, mevcut durumu, sadece fotoraflarla belgeleneblntr. Evn ayrca depo ilevli muhtemel bir
birimi grlemedii gibi, almada yararlanlan baz bilgiler, ilk defa 2004 ylnda yapm olduumuz
aratrmadan elde edilen verilerle desteklenmitir.

SVL MMARNN AZERBAYCAN

HANLIKLARI

DEVRNDEN

NEML RNE

Abstract

The Shekihanov 's House is the only settlement building which has reached to our time
from Sheki Khans safe and sound, and it is in the same character with the Summer Pa!ace
Building of Sheki Khans (second half of XVlll Century) which is one of the rnonumental
architectural masterpiece of the country both architecturally and with its wall pictures. The
outside of the Shekihanovs House, which was formed in the style of traditional Turkish
House venue design, has been worked out witl hemstitched stained glasses and its top room
was embroidered with compositions made of realistic and naturalistic patterns pictured
inside the panes in a row. it can be observed that the unique and typical characteristics in
this buildings which are met in the monumental and civil architectural examples not only in
loca! applications in Erivan, Karabag, Kuba, Lahc, Lenkeran, Ordubat, amah but also in
Khan centres were tried with rich variations in exclusive class city houses in the beginning of
XX century. in the buildings ofKhanates period, while it was seen that the design with sharp
arch, deep veranda and stained glass as the arbiter element of the outer sides found way to
spread in the region of lran and in Central Asia more, the fact that the niche ordered tiled
decoration understanding which was admiringly applied especially in interior fi-ant design
was tried in Topkap palace initially, and in the capital city of westernized era of Ottoman
and in some extensions such as Krm in monumental Works makes one think that a kind of
fashion of that period was carried aut. The amazing similarity seen in architectural and
decorative field with Khanates period buildings may be said to be related to a new artistic
style with common language which was born under the effect of both a necessity deriving
from the necessity of inner texture by adapting the understanding of the era witl culture and
tradition of the community itself.
Key Words:Azerbaijan Khanate, Sheki, Civil Architecture, Painting Style.

XVIII. yzyln ortalarna doru Azerbaycan, bamsz ve yan baml hanlklara

blnd'. Merkezi, bugnk eki kenti olup, kuzeybat blgesinin bazen be ilini elinde
bulunduran eki Hanl3, 1805 ylnda yaplan Krekay antlamasyla ar Rusya'snn
hakimiyetini kabul etti", Bamszlklarn ok ksa bir sre ayakta tutmay baardklar bu
devirde, biim ve slup itibariyle Trk-slam mimari geleneklerine bal olmakla beraber,
yerel sanatlarn da etkisiyle, dneme zg yepyeni bir mimari anlay ortaya kt. Bugne
kadar zerinde pek durulmayan bu dnem sanatnda, zellikle sivil mimarinin yap
tasarmnda uzun sre farkl varyasyonlaryla denenen nik ve tipik zelliklerin belirleyici
slubu olumutur. ekihanovlar Evi, bu yaplarn eki Hanlarndan ulaan tek konut yaps
olduu gibi, tipolojik bakmdan XX. yzyln balarna kadarki kent evlerinin plan
emasnda etkin olan ana tasarmn da ncs durumundadr.
eki li, Otag Eiyi Mahallesi ve Kadirbeyova Sokanda bulunan yap, 1968 ylndan
itibaren" "Yukarba Koruk Arazisi" ilan edilen sit alan snrlar dahilinde yer almaktadr.
Hanlklar devrinin kmaz sokakl eski mahallesinde ve bugn neredeyse yok olan tarihi kent
dokusunda, az sayda geleneksel ev ile ayakta kalmay baaran ekihanovlar Evi, gnmze
olduka kt durumda ulamtr. nce ar Rusya's, sonrasndaysa Sovyetler Dneminin
devlet memurlar iin ayrlm konuk evi olarak faaliyet gsteren yap, kullanld
2

F. Aliyev, Antiiranskiye Vsupleniya i Barba Protiv Turetskoy Okkupatsii v Azerbaydjane v Pervoy Polovine
XVJll Veka, Akademiya Nauk Azerbaydjarskoy SSR, nstitut storii, Baku 1975, s. 17; ve bk.
3
M. smayl, M. Barova, eki Hanl, Bak 1997, s. 16.
4A.
Berje, "Predstavleniye kn. Sitsianova gr. Kochubeyu, ot 18-go aprelya 1803 goda", AKAK, No: 742, Ton: il,
dok., 1389, Tiflis 1868, s. 646.
5
Anonim "Seki", Azerbaycan Sovet Ensiklopediyas, No: 19, Cilt: 10, Bak 1987, s. 499.

ANARAZZOV

dnemlerde zgnlne
ciddi boyutlarda zarar verici tahribatlara
maruz kalmtr.
son dnemlerde terkedilmi
durumdaki yap, bir hayli harap haldedir".
Kitabesi ulamayan
bilgiye
rastlanlmamakla

evin kim tarafndan ve hangi tarihte yapldna

beraber, hakkndaki
snrl kaynakta, XVIII.

zellikle

ilikin herhangi bir

yzyln ilk yars"

veya ikinci yars"; kimi yaynlarda ise XIX. yzyl balarnda" ina edildii bildirilmektedir.
kinci kat salonundan ulaan duvar resimlerinin XVIII. yzyl sonlarndan Firuz isminde bir
10
sanatnn betimlemesi olabilecei dnlen
evin, malzeme ve yapm teknii ile olduu
gibi, plan tipi ve dier mimari zellikleri bakmdan da XVIII. yzyln ikinci yarsndan
kalma eki Hanlarnn Yazlk Saray Binasyla benzer karakteri dolaysyla, XVIII. yzyln
sonu-XIX. yzyln balarnda ina edilmi olduu sylenebilir!'.
lisu Sultanlarndan bir
ahs tarafndan XIX. yzyl ierisinde Tebriz'de eitim grm bir ustaya onarld12
eklinde snrl bir bilgi bulunan yapnn restorasyonuna ilikin sonraki dnemlere ait
edinilebilen dier bilgi ise 1967-68 ve 1985-86 yllarnda baz yenilemelerle onarld

eklindedir':'.
Tek eksen zerinde dizili odalar ile dikdrtgen planda gelien yap iki katl olup, her
katnda er odas bulunmakla, simetrik emada tasarlanmtr. Kiremit kapl krma atyla
rtl evin odalarna, her katn dou-bat ynlerindeki kk dehlizler vastasyla
ulalmakta; st kat odalarna k da, bu dehlizlerin kuzeyinde bulunan tatan dnel
merdivenlerden
salanmaktadr. Yap strktrnde etkin olan bir dier kurulu ise u
ynlerdeki odalarn birinden dierine geiin, her katn sofa konumundaki orta odasndan
salanmasndadr. Plan ve mekan dzeninde grlen bu konstrksiyonun eki Hanlarnn
Yazlk Saray Binasnda da uygulan, saraya zenen sekin snf gstergesinin tesinde, her
iki yapnn da ayn mimar tarafndan yaplabileceini akla getirecek kadar nemli bir
yaknla iaret etmektedir (izim 1-4)14.
Yapnn ajurlu vitray caml cephe tasarm ve duvar resimlerindeki
teknik ve
kompozisyon da, her iki yapda ortak alma izlerinin olduunu destekler niteliktedir.
Osmanl mparatorluunda, XVIII. yzyln ilk yarsnda ve III. Ahmet dneminden itibaren

l 950'1i yllarda, bir dnem birka aile tarafndan paylalarak kullanlan yap, 1966 ylnda devletin himayesine
gemitir. Ancak bu dnemlerde de, yeterince sahip klmayan yap, 1992 ylnda baka bir aile tarafndan
zelletirilmeye
allarak, 2006 ylna kadar bu ailenin sorumluluunda kalmtr. Mevcut halde ise yap harap
6

halde ve bo bekletilmektedir.
K. Kerimov, Seki, Bak 1969, s. 46; Z. Mabudolu,

S. Behareddinkz,
Sekide Mahalle Adlar, Soylar ve
Lakaplar, Bak 2004, s. 275.
8 M. Kazyev, Azerbaycann Tarihi Abideleri, Bak_ 1958, s. 81-83; L. Bretanitskiy, S. Datiyev, L. Mamikoov, D.
Motis, "Dom Shekikhanovkh
i ego Rospisi", Izvestiya Otdela Ok/ran Pamyatnikov Arkhiekur, Sbornik
Material, Moskva-Baku 1945, s. 162, 174; ve bk.
9 M. Useynov, L. Bretanitskiy, A. Salamzade, lstoriya Arkhitekur Azerbaydjana, Moskva 1963, s. 350, 354-355.
o K. Kerinov, R. Efendiyev, N. Rzayev, N. Hebibov, Azerbaycan lnceseneti, Bak 1992, s. 201-202.
7

1 eki ve evresinde sokakla direk iliki kuran; bir cephesi

sokaa bakan ve bu yne kap veya pencereyle alan
evlerin yapm, XlX. yzyln sonlarndan itibaren yaygnlat. O zamana kadar ise slam inancnn mahremiyet
anlay gerei genellikle sokaa alan cephenin sar tutularak sokakla balants olmayan duvar eklinde
yapld veya ekihanovlar Evinde olduu gibi drt ynden avlu duvarlaryla kuatlan formda tasarland
renilmektedir.
Yapnn tarihlendirilmesi
asndan nem arz eden bu bilgiyi de gz nnde bulundurursak,
ekihanovlar Evinin XlX. yzyln ortalarna kadar ina edilmi olmas gerektiini syleyebiliriz.
Bu konuda
daha geni bilgi iin bkz.: Sh. Fatullaev, Gorodskoy Jiloy Dom Nukhi v Kontse XJXNachale XX v. Baku 1960, s.

142.
Etnograf Sevine Behareddinkz ile Austos 201 O tarihinde yaplan mlakattan.
13 l 980'1i yllardaki onarmn proje mimar Seyran Mehmetov'la Austos 2010 tarihinde yaplan mlakattan.
14 Halk arasnda eki Hanlarnn
klk binas olarak da bilinen yapnn, Saray birimleri ile herhangi bir ilikisi
olmamakla beraber, ayn sanatlarn ortak izlerini tam olduu dnlebilir.
12

SVL MMARNN

AZERBAYCAN

HANLIKLARI

DEVRNDEN

NEML RNEG

15,

ksa bir sre sonra sz konusu

Hanlk merkezlerinin saray binalar ve ayan konaklarnda, adeta devrin modasna ayak
uydururcasna bir yarma ierisinde yaplmlardr. Ne yazk ki, ekihanovlar Evinin sadece
ikinci kat salonunda ksmen ulamay baaran bu resimler, bilinsiz bir anlayn kastl
tahribinden yeterince nasibini alm; bir ksm son dnemlerde svanarak kapatlan
resimlerden kimisi de, belirlenemeyen bir dnemde kaznarak yok edilmeye allmtr.
bakent saraynda bir tr olarak ortaya kan duvar resimleri

ekihanovlar Evi ile benzer emadaki sekin rneklere Erivan, Karaba, Kuba, Lahc,
Lenkeran, Ordubat, amah gibi hanlk merkezi ve nemli kentlerdeki sivil yaplarda da,
rastlanmaktadr'". Sivil mimarideki bu tipolojinin, ayn zamanda eki'nin XX. yzyln
balarna kadarki ok sayda sekin snf kent evlerinde farkl varyasyonlaryla
uygulandnn da kaydedilmesi gerekir17

Kareye yakn planda bir avlunun kuzeyine, gneye dnk ve n baheye kurulu yap,
avlu dzenlemesi itibariyle de, sonraki dnem kent evlerine prototip oluturmaktadr'".
Dou,
bat ve kuzey ynlerden eklenen son dnem evlerinin yksek avlu duvaryla kuatlan
ekihanovlar
Evinin arsa parseli,
zellikle kuzey ve batya doru klm
ve
kuzeydoudan baheye alan giri akl, bu yndeki evin araya girmesiyle kullanlmaz
hal almtr. Bugn avluya gneyden salanan giri ise yapnn l 98'li yllarda grm
olduu yenilemeler srasnda almtr. Kuzeydou ynndeki orijinal aklkla ayn formda
tutulmaya allan giri akl, Han Saray avlu giri kapsyla da benzer karakterdedir'".
Ayn yenilemeler srasnda at eteindeki kalemii sslemeler de, Han Saray Yazlk Saray
Binasn rnek alnarak yaplmtr".
Sovyetler dneminde, moloz ta rgl bugnk duvarla yenilenen evin avlusu, zaman
ierisinde nemli deiiklie uratlmtr. Mevcut binasyla ayakta kalmay baaran evin
olas dier birimlerinin ise imdiki avlu snrlar ierisinde herhangi bir yerst kalnts
bulunmamaktadr.
Ana malzemesi moloz ta ve kerpi olan ekihanovlar Evinin gney cephesi, ahap
konstrksiyonlu vitray camlarla zlmtr. Dierlerinden belirgin bir farkllk arz eden
esas cephe durumundaki gney cephede, alt srada dey dorultuda dikdrtgen kesitli
aklklar er kap ve pencerelerin dnml sralanyla
ritmik bir hareketlilik
kazandrrken, st srada orta ekseni beer sra halinde kapatan pencereler, yanlardan ayn
farnda ikierli vitray pencerelerle simetriyi tamamlamaktadr".
15

G. Renda, Ballana Dneminde Trk Resim Sanat 1700-1850, Ankara 1977, s. 121,
137; R. Ark,
Batl/ana Dnemi Anadolu Tasvir Sanat, Ankara 1988, s. 21-23; ve bk.
16
Bkz.: A. Salamzade, A. Sadkzade, XVJil-X!X Esrlerde Azerbaycanda Yaay Binalar, Bak 1961, s. 119-168;
M. Useynov, L. Bretanitskiy, "Arkhitektumoye Naslediye Azerbaydjana'', Skvozy Veka, Vpusk 2, Moskva J 986,
s. 196.
17
Gnmze az sayda ulaan benzer emadaki gelerekesel kent evlerinden Hac brahim Evi ( 1806), Hac hali
Bey Evi ( 1824), Hac Al Evi (XIX. yy.n ilk yars), Ferhat Bey Evi (XIX. yy.n ilk yars), Ahmed iye Senemi er
Evi (XlX. yy. sonu-XX. yy. balar), Hac Hasan Evi (XIX. yy. sonu-XX. yy. balar), Hac Resul Evi (XIX. yy.
sonu-XX. yy. balar), Cabbar Dadanov Evi (XIX. yy. sonu-XX. yy. balar), Ahmet Hac bey Evi (XIX. yy. sonu
XX. yy. balar), Kulu Bey Evi (1906), Mehmetali Hseyin Bey Evi (191 1) ve Hac Kadir Evi ( 1914),
zgnln ksmen koruyarak ulamay baaran rneklerdir.
18
Arsann durumuna gre genelde nele, bazlarnda ise yan ve arkada bulunmakla birlikte, eki'deki geleneksel
kent evlerinin hemen hepsinde bahe mevcuttur.
19
Sivri kemerli ift kertme ierisine alnan tula rgl akln kelikleri ile yan yzeylerine
oluturulan balksrt ve baklava tarz geometrik kompozisyonlu kaplamalar, son onarmdan olup, asli
yapsna uygun ekilde tutulmaya allmtr.
20
l 980'1i yllardaki onarm projesi mimar Seyran Mehmetov'la Austos 201 O tarihinde yaplan mlakattan.
21
ok daha sade tutulan dier cephelerden dou cephenin gney ucunda ve alt srada tek kap ve pencere akl
mevcut iken, kuzey cephenin alt srasna er kap alm olup, bat cephe sardr.

ANARAZfZOV

izim 1: ekilanovlar

Evi,
birinci kat plan (Useynov, v.d.,
1 963 'den ilenerek, R. Akgl)

izim 2: ekilanovlar

Evi,
ikinci kat plan (Useynov, v.d.,
1963'den ilenerek, R. Akgl)

izim 3: eki, Han Saray

Yazlk Binas, birinci kat plan
(Onarm Projesi, 2002)

izim 4: eki, Han Saray

Yazlk Binas,
birinci kat plan
(Onarm Projesi, 2002)

SVL MMARNN AZERBAYCAN

HANLIKLARI DEVRNDEN

Gnmzde
bakmsz
haldeki
uygulanan
geometrik
kompozisyon,
tasarmnn
erken dnem benzer

NEML RNE

yapnn ajurlu vitray caml pencere dekorasyonunda

nemli lde tahrip olmutur.
Vitray caml cephe
rneklerinin
XVI. yzyl
itibariyle
n Asya (ran)

blgesindeki antsal yaplarda yaylma alan bulduu grlrkerr", Hanlk devrinin XVIII.
yzyln ilk yarsndan itibaren nce eki Han Saray (XVIII. yy.n ilk yans)", ua,
Karaba Hanlarnn Saray (XVIII. yy.)24, Erivan, Perah Han Evi (XIX. yy.)25 gibi saray
yaplar ve ant eserlerde; sonrasndaysa, XX. yzyl balarna kadar ar Rusya's devrinin
sekin snf konaklarnda sevilerek uyguland izlenmektedir. Ancak, zellikle ant eserlerin
kitle biimleniinde etkin olan derin eyvanl sivri kemerli tasarmn baz konaklarda yzeysel
uyguland grlrken, bazlarnda sadece vitray camlarn zmleyici rol oynad,
rneklerden anlalmaktadr (Pot.: 1-2). ekihanovlar Evi yan sra eki'de Hac brahim
(1806), Ferhat Bey (XIX. yy.n ilk yars) evlerinden ksmen ulaan vitray caml cephe
tasarm Erivan, Kuba, Lahc, Ordubat, amah, ua kentlerindeki zengin evlerinin de
XVlll. yzyln ikinci yarsndan-XX. yzyln balarna kadar d cephe tasarmnda
eitlemeleriyle denenmitir". Hanlklar devri yaplarnn cephe tasarmlarnda zmleyici
rol oynayan ajurlu pencereler, bu balamda Osmanl konut mimarisinin baodalarndaki
"tepelik" blmlerini ssleyen revzenleri anmsatmaktadr.
6

lleri asndan antsal olmayan yapda, bezemeli bir mimari oranla oluturulan d
cephe ile alt kat odalarnn mevcut haldeki i mekan tasarm, bir tezat oluturmaktadr.
Kaynaklarda, mekan ilevlerine ilikin kesin bir bilgi bulunmamakla beraber, evin alt kat
odalarnn klk niteliine karn, st katn yazlk mahiyette olduuna dair genel bilgiler yer
almaktadr". lleri arasnda fazla fark olmamakla birlikte, avlu zemininden daha dk
kottaki alt kat odalarnn, mekan tertibi ve baz ilevsel unsurlar bakmndan klk olarak
kullanld anlalmaktadr. ncelikle yapya esas cepheden dehlizler araclyla salanan
dikdrtgen kesitli gney girilerin dnda, alt katn orta odas ve bat ynde yer alan dier
odasna, kuzeyden ayn formda birer giri daha mevcuttur. Ayrca, alt kata dtan eklenen
dou yndeki kk mekana, gneye doru bir kap daha almtr.

22

v.d., a.g.e., 1963, s. 254-255.

N. S. Askerova, Dvorets Shekinskikl
Azerbaydjanskoy
SSR, Moskva 1979, s. 18-20; ve bk.
24
Useynov, v.d., a.g.e., 1963, s. 346.
25
Salamzade, v.d., a.g.e., 1961, s. 74-75.
26
Salarnzade, v.d., a.g.e., 1961, s. 88.
27
Useynov, v.d., a.g.e., 1963, s. 354; ve bk.
23

Useyrov,

Khanov,

nstitut

Arkhitektur

skusstva

Akadeii

Nauk

ANARAZZOV

~)
l

Fot.-1: ekihanovlar

Evi, gney cephe (2010)

Fot.-2: eki, Han Saray Yazlk Binas, gney cephe (2010)

SVL MMARNN AZERBAYCAN HANLIKLARI DEVRNDEN

NEML RNE

Gnmzde kapal tutulan ve depo amal kullanld

muhtemel bu mekann
kuzeyinde, kuzeydoudan alan ve direk atya kn saland bir d kap daha vardr.
Doudan eklenen ek mekan kaps gnmzde kullanlmaz iken, kuzeyden alan kap
aklklar,
bu ynden eklenen avlu duvar arasnda skm durumda olup, ilevini
yitirmitir. er odal ve kk lekli bir yapda, alt kata dtan alan alt adet kapnn
sembolik ve ilevsel zellii bulunmakta; n cepheden salanan aklklar misafirlerin
kabul iin ise arka ynlerdeki aklklar, ev sahipleri tarafndan kullanm amacyla
yaplmtr. Arka cephe girileri, ayn zamanda, yap avlusunda olas baka birimlerin
varlna da iaret etmektedir.
Mimari dzenlemelerde grlen "bubarr'i", dolap, ni, raf, sergen, yklk gibi eler
de, oda fonksiyonlarna ilikin genel fikir elde etmemize yardmc olmakta ve bu balam9a
zellikle alt kat odalarnn geleneksel k evi olarak tercih edildiini dorular niteliktedir'".
Ayrca, evin yapm teknii ve malzeme zellii itibariyle de, alt kat odalarnda tavanlarn
ok yksek olmamakla beraber, duvarlarn da yeterince geni tutularak kerpile rlm
olup, saman karm toprakla svand; kn scak ve yazn serin tutulmas gibi devrin
tekniine uygun izole durumu da gz nnde bulundurulmutur.
8

mekan geliigzel onarlan yapnn gneyden salanan giri kaplar ile baz odalarn
kap kanatlar ve dolap kapaklar da, yakn zamanda yenilenmitir'".
Dz ahap tavanl
odalarn zemini dier odalarda da tekrarlanan dikdrtgen formlu talarla kapl olup, alt katn
dou ynde yer alan ilk odasna, bu ynden odalara geii salayan kk lekli dehliz
vastasyla ulalmaktadr. "Gec" harcyla" sval odann giri ekseni karsna konumlanan
"gecden" buhar sade olup, Bursa kemer formunda kertme ierisine alnmtr. Ka kemerli
yamak yzeyindeki imento izlerinden sonraki bir dnemde elden getii anlalan
buharnn bat ucunda, dekoratif kemerli ni ve dou ucunda dey dorultuda rafl dolap,
simetrik ekilde yerletirilmi ve oda, kuzey cephe haricinde, ynden tavana doru
sergenle epeevre kuatlmtr. Dier odalarda da tekrarlanan ayn formlu niler bu odaya
girilen kap aklnn iki yan ile gney cephe pencerelerinin orta ekseninde izlenmektedir.
D cephe tasarmnda ve plan emasnda olduu gibi, i yap karakterinde de gzetilen
simetriye dier odalarda da uyulmutur (Fot.: 3-5).

Duvar ierisinde yer alan aldan veya gecden yaplm ocak/mineye yerel dilde verilen isim.
Bu eler birok evin alt kat odalarnda bugn dahi var olup, kullanlmaktadr.
30
Evin gnmze orijinalden ulaan tek kap kanatlar, ikinci kat salon odasna ait olup, balklar bitki
kompozisyonlu kalernii ile bezenen kanatlar, Seki Han Sany v11 Erivm ~@!'dar ~f'f\YI @dalaJI illl '1~!1!
karakterdedir. Bk.; rQt.; 78,
31
Bllelm] %40-%70 oramnda al ve kilin nri rm:ln elu nn t~el bir ln~iiilt gereci; irn trtk!Ur. Aldr daha
ll!'ifiel va myfi dyrnMl !lc bilirer gee harc, kolayca ekil verilebilen bir malzeme olarak plastik anlamda
ska tercih edilmitir (K. Meneclzade, Azerbaycanda inaa S<;;ni, fk l
s, 17),
~8

29

ns,

ANARAZZOV

Fot.-3: ekihanovlar Evi,

birinci kat dou oda,
i mekan (201 O)
9

Fot.-4: ekihanovlar Evi,

birinci kat bat oda,
i mekan (201 O)

SVL MMARNN AZERBAYCAN

HANLIKLARI

DEVRNDEN

NEML RNEi

Benzer karakterde
tutulan alt katn orta odas ile bat yndeki odasnn ayn formlu
"gecden" buharlar, giriin aprazna ve kuzey duvarlara konumlanm;
ilk odada grlen
ayn formlu niler,
orta odann karlkl
giri kaplarnn
iki yan ile gney cephe
pencerelerinin
orta eksenine, bat yndeki odann ise bu ynden girilen kap akl
ve
buharnn her iki yan ile gney cephe pencerelerinin
orta ksmna yerletirilmitir.
Aynca, ilk
oday tekrarlayan
her iki odadaki
sergen dnda, bat yndeki odann kuzey duvarnda
tavana doru dikdrtgen
kesitli ni ve hemen altnda, Bursa kemer formunda derin bir
yklk mevcuttur. Gnmze kadar birok defa bilinsizce
elden geirilen odalar, mevcut
halde tamamen
yalndr. ki yanndaki
dehlizler
vastasyla
giri-kn
saland
orta
odann sofa konuma karlk, dou-bat ulardaki birer odann daha ok zel mahremiyette
kullanld,
i yapdaki sembolik ve fonksiyonel unsurlardan da anlalmaktadr.
Dehlizlerin
hemen batsndaki
tatan dnel merdivenle
klan st kat plan da alt kat
tekrarlamakla
birlikte, pencere aklklarnn
byk lekte ve ok sayda oluu, yazlk ev
mahiyetinde kullanld hissini uyandrmaktadr.
Bu katta, dou-bat
ynlerdeki
odalar ayn
karakterde
tutulmu olup, st sras sivri kemerli
iki sra halinde nilerle
kuatlan
oda
duvarlar;
kuzey duvarlarn orta ekseninde ve alt kat odalaryla ayn birer ni ve iki yanlarna
simetrik formda yerletirilen
dikdrtgen
kesitli ikier adet derin yklklerle
zlmtr.

10

Sergene rastlanmayan ikinci kat odalar, mekan dzenlemesi

itibariyle geleneksellikten
uzaklaan, ar Rusya's devrinin kl ve katl modern evlerine32 gei evresinin zgn
rnei niteliindedir. Bu katn son ve ekihanovlar Evinin gnmze sslemesi ile ulaan tek
odas olan orta oda, salon veya misafirhane olarak bilinmektedir. Dierleri ile yakn ldeki
oda, gnmzde harap halde olup, duvar resimlerinin byk bir ksm kastl tahribata
urad gibi, gney cephenin nemli bir blmn kapatan ajurlu vitray pencerelerin bir
blm de ykk durumdadr. ki sra halinde ve iki fakl formda nilerle zlen i cephe
tasarm ile Han Saray Yazlk Binasnndaki oda dzenini anmsatan odann gney cephe
haricindeki duvarlar, panolar ierisine resmedilen realist ve natralist kompozisyonlarn yan
sra, figrl sslemeler ve halk edebiyatnn efsanevi kahramanlarndan konular ieren resim
programyla tezyin edilmitir. Osmanl mparatorluunun Batllama dneminde, ur. Ahmet
zamanndaki ant eserlerde uygulanmaya balayan Hint-Mool kaynakl" bu dekorasyon
anlaynn Krm'a kadar uzanan geni corafyada yaylm alan bulduu grlrken";
gnmze kadar ciddi boyutta tahrip edilen ekihanovlar Evi duvar resimlerinin,
renk ve
teknik bakmdan olduu gibi, konu ve kompozisyon zellikleri itibariyle de Azerbaycan
resim sanatnn gnmze ulaan ender rneklerinden olduunu vurgulamamz gerekir (Fot.:

6-8).

32

M. Nesirli, Azerbaycan SSR, eki-Zagaala Zonas Ehalisinin Yaay Evleri (Etnografik Tedgigat), Bak 1975,
s. 95; Sh. Fatullaev, Jilye Doma v Zastroyke Gorodov Azerbaydjaa(na rubeje XIX-XX vekov), Baku 1963, s.
138.
33
Daha geni bilgi iin bkz.: T. Saner, "Lale Devri Mimarlnda Hint Esinleri: inihane", Sanat Tarihi
Defterleri 3, Sanat Tarihi Aratrmalar Dergisi Yayn: 6, stanbul 1999, 35-42.
34
N. Kanal-Ferrari, Krn 'dan Kalan Miras, Hansaray, stanbul 2005, s. 169-170, 224 .

ANARAZZOV

Fot.-6: ekilaovlar
Evi,
ikinci kat salonu, duvar resimleri

(201 O)

11

Fot.- 7: eki, Han Saray

Yazlk Binas Misafirhane,
duvar resimleri (201 O)

Fot.-8: Erivan,
duvar resimleri

Serdar Saray,
(V Mokov, 1 828)

SVL MMARNN

AZERBAYCAN

HANLIKLARI DEVRNDEN

NEML RNEG

zelikle
figrl sslemeler,
eine az rastlanr
konuda, ustalkla
resmedilen
belge
niteliindedir.
Hemen her bo alana uygulanan
resimlerin
panolar
ierisinde
sinetrik
dnml ve serbest programda uyguland izlenmektedir.
Bitki kkleri-lifleri ve topraktan
alnan doal renklerin de istifade edildii muhtemel resimlerin,
gec sva yzeye tutkal ve
suyla yapld anlalmaktadr.
Hanlklar devrinde yaygn olarak kullanlan
bu tekniin
dnda keten zerine yal boyayla yaplarak duvara yaptrlan
rnekler de bilinmektedir.

yy. sonu-XIX.

yy. balanj"

odasnda uygulanan bu
tekniin Bak Hseyinkulu Han Saraynda da yapld, ancak ar Rusya's generallerinin
kullanld dnemlerde, koparttrlarak ortadan kaldrld rerilmektedir'".

Erivan,

Serdar

Saray

(XVIII.

Salon resimlerindeki konulara gelindiinde; geni yelpazeye yaylm olup, byk bir
ksm doa motifleriyle tezyin edilen duvarlarda, st sradaki panolar ierisinde farkl
formda, geleneksel vazolardan kan gl-iek demetleri ile lale, yabansmbl, zambak,
kuburnu, gelincik, ssen iekleri, dal yapraklar ve sade otlardan mteekkil bitkisel
kompozisyona, kimi zaman stilize aalar ve runi kvrmlarla soyut anlam kazandrld
izlenirken, bazen de tabakta nar, ayva, karpuz gibi natralist tasvirlerle zenginletirildii
grlmektedir. Kimisi sembolik anlam tayan rgeler, bazen aalarn her iki yannda
simetrii oluturan ku ve hayvan tasvirli realist unsurlarla bir arada denenmitir. Aslan,
geyik ve da keisinin yan sra tavus kuu, sln, keklik, karga gibi seilebilen bezeme
unsurlar, aalarn her iki yanna simetrik yerletirilerek, resimlere derinlik kazandrlmtr.
Yerel izler tayan bu yaptlarn hangi sanatya ait olduu tam olarak belirlenememekle
beraber, eki Han Saray, Misafirhane ve Han Odas daireleri ile ua, (Karaba)
Mihmandarov Evinde imzas bulunan Usta Kamberin konu dnyasna girdii sylenebilir.
Betimlemelerinde sembolik aalar (nar aalar) ve simetrik unsurlara ska yer veren
Nakka Kanber'in, XIX. yzyl sonu-XX. yzyl balarnda, kardei Safer ve olu kr'le
37.
birlikte ok sayda saray ve sekin snf konaklarnda alt bilinmektedir
Salonda, natralist ve realist kompozisyonlarn yan sra, halk edebiyatnn efsanevi
kahramanlarndan konular ve bazen de sembolik anlam tayan stilize bitki dekorlu veya
figratif unsurlardan mteekkil resim programlar da denenmitir. Devrin dou karakterli
figrl kalemilerinde, eski ran efsaneleri zerine yazl destanlardan konular ilendii
rneklerle dorulanmaktadr. Nitekim, Kuba Hamam (XIX. yy.n ikinci yans)", Erivan
Serdar Saray ve Ordubat (Nahivan), Mir Kutsi Evindeki (XIX. yzyl)39 resimler,
Firdevsi 'nin
ehnamesinden
konular
iermektedir''".
ekihanovlar
Evinin
salon
duvarlarndaki panolarn alt srasnda da, XII. yzyln nl Azerbaycan airi Nizami
Gencevi 'nin "Hamse" eserler toplusundan baz blmler canlandnlmaa allmtr. Tam
boy portrelerde, "Slavyan gzeli (Yedi Gzel)?" ve "Da delen Ferhat (Ferhat ile irin)"42
kompozisyonlar,
Bat resminin hacim, perspektif, k-glge ve derinlik unsurlarn
uygulamaya alan nemli denemelerdir (Fot.: 9-10). Ni ierisinde dnml olarak
sralanan bu programn dnda, oval madalyon ierisinde belden yukars tasvir edilen
karakterler de, sanatnn, devrin Avrupa resmine ainaln gsterir nitelikte olup, insan
tasvirinin portre mahiyetindeki ender rnekleridir.

s a 1 amzade, v.d., a.g.e., 1961, s. 74-75.

Kerimov, v.d., a.g.e., s. 197.
Bkz.: M. P. Miklashevskaya, "Stennye Rospisi Azerbaydjana XVIII-XIX. vv.", Arkhitektura Azerbaydja,
Baku 1952, s. 483; Useynov, v.d., a.g.e., 1963, s. 320; Askerova, a.g.e., 1979, s. 46; Salamzade, v.d., a.g.e., s. 7;
ve bk.
38
Sh. Fatullaev, Gradostroitelstvo i Arkhitektura AzerbaydjanaXiXsnachala XYvek, Leningrad 1986,
s. 194-195.
39 K .
ermov, v.d., a.g.e, s. 201-202.
40 K .
enmov, v.d., a.g.e, s. 201-202.
41
N Zamanov, Nizami Poyeziyas ve Tesviri Senet, Bak 1981, s. 9.
41
- Zamanov, a. g. e., s. 9.

35
,

JG
37

ANARAZZOV

13
Fot.-9: ekihanovlar Evi, ikinci kat salonu,
"Slavyan Gzeli", kompozisyon detay (201 O)

Fot.-1 O: ekihanovlar Evi, ikinci kat salonu,

"Da delen Ferhat", kompozisyon detay (201 O)

Fot.-11: ekihanovlar Evi,

ikinci kat salonu
tavan sslemeleri (201 O)

SVL MMARNN

AZERBAYCAN

HANLIKLAR! DEVRNDEN

Kimin imzasn tad saptanamayan

duvar resimleriyle benzerliine dayanarak

NEML RNE

yaptlarn, Ordubat (Nahivan),

ressam Finz'a ait olabilecei

Mir Abid Evinin

bildirilmektedir43.

Tip ve giysileri etnografik karakterde olan figrler, ayn zamanda geleneksel el sanatlar ve
zellikle kilim/kuma sanatnn ananelerini yanstmaktadr.

14

Odann tavan ise ender uygulanan programla tezyin edilmitir (Fot.: 11). Tavan
yzeyini kaplayan bitki dekorlu kompozisyon; ift kollu rumilerin S-C kvrml ilerleyerek
oluturduklar palmet zeminini, gl-iek, eberk ve yapraklarn stnlk tekil ettii doa
motifleriyle doldurmu olup, kelikler, drt plak melek tasviriyle hareketlendirilmitir.
Doal ve serbest dzendeki resimlerden zellikle figratif unsurlar, konu ve kompozisyon
itibariyle lke sanatnn konu dnyasndan uzak ve daha ok ran saray resimlerini anmsatr
janrda44 tasvir edilmitir. Teknik ve renk bakmndan uyum ierisindeki alm, figrlerin
plastiklii ve dinamiklii asndan ada rneklerden daha gelimi bir slup
sergilemektedir. Tavan gbeinde ayn zamanda, devrin modas haline gelen ve zellikle sivil
yaplarda yaylm alan bulan ayna paneller kullanlmtr. Aynal tezyinatn ayrca, tavanla
duvar arasndaki ibkey ksmlar; oda duvarlarn ikiye blen mukarnasl kuak ve sivri
kemerli st sra nilerinin snr izgileri gibi salonun birok yerinde tercih edildii
izlenmektedir. Bylelikle gneyden gelen gne nlarnn bu cepheyi kaplayan renkli
camlardan szlerek aynalara yansyan k-glge oyunlar ile i tasarma renkli ve hareketli
bir hava kazandrlmas salanmtr.
ada ant eserlerin i yap karakterine hakim olan aynal dekorasyonun Osmanl
saraylarnda uygulanan bakent etkili zgn rneklerinin yan sra", eki Han Saray
Divanhanesi ve Erivan, Serdar Saray Aynal Salonunda" deiik form ve eitleriyle
denenen nik rneklerinin kaydedilmesi gerekir. Hanlklar devri mimarisinde, i mekan
dekorasyonuna hakim olan aynalarla ssl kurulu, sekin snf kent evlerinde, genelde
baodalarn temel dekoratif unsuruna dnen aynal buharlarda XX. yzyln balarna
kadar sevilerek yaatlmtr".
Erivan, eki, ua, Kuba, Lahc, Ordubat gibi hanlk merkezlerinde XIX. yzyldan
itibaren yaylma alan bulan duvar resimleri, XX. yzyln balarna kadar, zellikle sivil
yaplarda/konutlarda zengin eitlemeleriyle denermitir'". ekihanovlar Evinin ikinci kat
salonundaki duvar resimleri, bu balamda ister konu ve kompozisyon; isterse de slup
zellikleri ve renk kontrastl bakmndan Hanlklar devri sanatnn nik ve tipik
yaptlarnn ban ekmektedir. Plan tipolojisi ve dier yapsal zellikleri itibariyle, lke
mimarisinin antsal rneklerinden olan eki Han Saray Yazlk Binasyla ayn karakterde
tutulan eser, Hanlklar devri mimarisinin baarl uygulamalarndan olup, ayn dnemin eki
Hanlarndan kalma tek konut yaps olmas bakmndan da ayr bir neme haizdir. Ne var ki,
gnmze kadar kastl tahribata maruz kalan eser, mevcut halde bile sorumluluunda
bulunan kamu kurumlarnn yeterince sahiplenmemesi yznden yok olma tehlikesiyle kar
karyadr. Bugn dier odalar veya en azndan st katn dou-bat ynlerdeki odalarnda da
43

Kerimov, v.d., a.g.e, s. 201-202.

Kerimov, v.d., a.g.e, s. 202.
45 Bkz.: Aynaltkavak Kasr, TBMM Milli Saraylar Daire Bakanl,
stanbul 1994, s. 76; S. Hakk Eldem, F.
Akozan, Topkap Saray: Bir Mimari Aratrma, Ankara 1982, s. 117-128; G. Karahseyin, P. Aykut Saakl,
"Dolmabhe Saray Harem Dairelerinin Mekan Fonksiyonlar Asndan Deerlendirilmesi", Milli Saraylar, S: 2,
TBMM Milli Saraylar Daire Bakanl, stanbul 2004, s. 83-89.
46 Salanzade, v.d., a.g.e.,
1961, s. 74-75.
47 Kentin, ar Rusya's devrinden kalma zengin evlerinin birounda, adeta birbirileriyle yarrcasna
yaptrlan
aynal buharlarn zgn rnekleri, Alicanbeyovlar Evi (XlX. yy.), Hac Musa Aa Evi (XTX. yy.) ve Kulu Bey
Evi'nde (XlX. yy.), bugn de korunmaktadr. Bu konuda daha ayrntl bilgi iin bkz.: N. S. Askerova, "eki'nin
Aynal Buharlan", Elm ve Heyat Dergisi, No: 1-2, Bak ty., s. 3-4.
48
Kerimov, v.d., a.g.e., s. 198.
44

ANARAZZOV

bulunulduu dnlen resimlerden herhangi bir iz ulaamad gibi, evin bahe ierisinde
olas dier birimlerinin de, detayl bir aratrmayla ortaya karlaca kansndayz.
Sovyetler dneminin katalog ve analoji almalarndaki genel deerlendirmeden ziyade,
mimari form ve resim stilizasyonuna dikkat ekilerek ileriki aratrma ve almalara da
nayak olunmas umulan yazmzla, ayn zamanda Geleneksel Trk Evinin mekan dzeni ile
biimlenen
ekihanovlar Evinin zellikle i yap karakterinde grlen tasarmyla
Batllama devri Osmanl Mimarisinin bakent etkili uygulamalarnn Gney Kafkas
corafyasndaki nemli rnekleri ierisinde yer almas gerektii de, beklentilerimizdendir.

BBLYOGRAFYA
Aliyev, F., Aniiranskiye Vsupleniya i Borba Proiv Tureskoy Okkupasii v Azerbaydjane
XVllJ Veka, Akaderniya Nauk Azerbaydjanskoy SSR, nstitut storii, Baku 1975.
Anonim "Seki", Azerbaycan Sove Esiklopediyas,

v Pervoy Polovine,

No: 19, Cilt: 1 O, Bak 1987, s. 499.

Ark, R., Batllama Dnemi Anadolu Tasvir Sanat, Ankara 1988.

15

Askerova, N. S., Dvores Shekinskikh Khanov. nstitut Arkhitektur

SSR, Moskva 1979.
Askcrova, N. S., "eki'rin

Aynal Buhanlar",

Elm ve Heyat Dergisi, No: 1-2, Bak, 2004, s. 3-4.

Aynalkavak Kasr, TBMM Milli Saraylar Daire Bakanl,

Berje, A., "Predstavleniye kn. Sitsianova

dok., 1389, Tiflis 1868, s. 644-647.

stanbul 1994.

gr. Kochubeyu, ot 18-go aprelya 1803 goda", AKAK, No: 742, Tom: il,

Bretanitskiy, L., Datiyev, S., Manikonov,

Okhran Panyatnikov Arkhiektur,

i skusstva Akademii Nauk Azerbaydjanskoy

L., Motis, D., "Dom Slekiklanovkh

1945.

i ego Rospisi", Izvestiya Otdela

Sborik Maerial, Moskva-Baku

Fatullaev, Sl., Gorodskoy Jiloy Dom Nukli v Kontse X!X Nachale XX v. Baku 1960.
Fatullayev, Sh., Jilye Doma v Zasroyke Gorodov Azerbaydjana (na rubeje XIX-XX vekov), Baku 1963.
Fatullaev, Sh., Gradosroielstvo iArkhiektura Azerbaydjana XIX-nac/ala XX vek, Leningrad 1986
smayl, M., Barova,
Kanul-Fcrrari,

M., Seki Hanl, Bak 1997.

N., Knn 'dar Kalan Miras, Hansaray, stanbul

Karahseyin, G., Saakl, P. Aykut, "Dolmabhe

Deerlendirilmesi",

Kerimov, K.,

Saray Harem Dairelerinin

Milli Saraylar S: 2, TBMM Milli Saraylar

Kazyev, M., Azebaycann

seu.

2005.
Mekan Fonksiyonlar

Asndan

Daire Bakanl, stanbul, 2004, s. 83-93.

Tarihi Abideleri, Bak 1958.

Bak 1969.

Keriov, K., Eferdiyev, R., Rzayev, N., Hebibov, N., Azerbaycan lnceseei, Bak 1992.
Mabudolu, Z., Belareddinkz,
Menmedzade,
Miklashevskaya,
s. 473-497.

K., Azerbaycanda

S., Sekide Mahalle Adlar, Soylar ve Lakaplar; Bak 2004.

inaat Seneli, Bak 1978.

M. P., "Stennye Rospisi Azerbaydjana XVlfl-XIX.

Nesirli, M., Azerbaycan SSR. Seki-Zagaala

Zonas Ehalisinin

Yaay Evleri (Etnografik Tedgigat). Bak 1975.

Ren da, G ., Batllama Deninde Trk Resim Sanat 1700-1850,

Salazade,

A., Sadkzade,

vv.", Arkliektura Azerbaydjan, Baku 1952,

Ankara 1977.

A., XV/11-XIX Esrlerde Azerbaycada Ylay Binalar, Bak 1961.

Saner, T., "Lale Devri Mimarlnda

Aratrmalar Dergisi Yayn: 6, stanbul

Hint Esinleri:
1999, 35-54.

inihane",

Sanat

Tarihi Defierleri

3,

Sanat

Tarihi