5. Alkil-halogenidi.

Nukleofilna supstitucija (S
N
). Eliminacija (E)
Nu
X
Izv. prof. dr. sc. Lidija Barii
X
Nu
B:
B
X
Organski spojevi u kojima je elektronegativni atom ili skupina vezana za sp
3
hibridizirani
ugljikov atom podlijeu reakcijama supstitucije i/ili eliminacije,
C X

C C
H X
Nu
+
S
N
C C
H
X
Nu
+
u reakcijama eliminacije, molekulu alkil-halogenida osim atoma X naputa i
u supstitucijskim reakcijama alkil-halogenida, elektronegativni halogeni atom X (F,
Cl, Br, I) zamjenjuje se (supstituira) drugim atomom ili skupinom (nukleofilom) S
N
C C
H X
+
B
E
C C H X
+
B
+
u reakcijama eliminacije, molekulu alkil-halogenida osim atoma X naputa i
vodikov atom sa susjednog ugljikova atoma (C

) uslijed akceptorskog utjecaja baze

(dehidrohalogeniranje); nastaje nova veza E,
halogeni atom koji naputa molekulu odnosei vezni elektronski par naziva se
odlazeom (leaving) skupinom.

Nu
Nukleofil: neutralna ili negativno nabijena estica sa slobodnim elektronskim parom koja
napada elektrofilni ugljikov atom.
Nukleofilnost: brzina reakcije nukleofila s ugljikovim atomom u nevodenom mediju.
C
X
Nu
+
C X
Nu
+
H A + B B H + A
Baza: neutralna ili negativno nabijena estica sa slobodnim elektronskim parom koja
napada (akceptira) proton.
Odlazee skupine
uloga u S
N
2 reakcijama: polariziraju CX vezu inei ugljikov atom elektrofilnim, te
naputaju molekulu odnosei vezni elektronski par,
potrebna svojstva odlazeih skupina:
o moraju biti elektron-odvlaee da bi se stvorio parcijalni pozitivni naboj na C atomu
(elektrofilnost). Elektronegativni halogeni,
mora biti stabilna nakon preuzimanja veznog elektronskog para (nestabilna odlazea
C X C O C N C S kisikovi, duikovi i sumporovi atomi ine
osnovu za dobre odlazee skupine,
o mora biti stabilna nakon preuzimanja veznog elektronskog para (nestabilna odlazea
skupina povisit e energiju prijelaznog stanja i usporiti reakciju),
o mora biti polarizabilna, da bi ostala djelomino vezana u prijelaznom stanju.
dobre odlazee skupine su konjugirane baze jakih kiselina (slabe baze):
Cl
Br I
O R
H
N R
R
R
O H
H
ioni neutralne molekule
Dva su mogua mehanizma odvijanja supstitucijske reakcije:
1) Jednostupanjski, bimolekulski: parcijalno pozitivno nabijeni ugljikov atom (elektrofil)
privlai Nu, poinje tvorba CNu veze, a veza CX cijepa se heterolitiki (X odnosi
oba vezna elektrona).
2) Dvostupanjski, monomolekulski: (1) CX veza cijepa se heterolitiki, bez
S
N
2
C C
X
Nu
+
C C X
Nu
+

Nukleofilna supstitucija
2) Dvostupanjski, monomolekulski: (1) CX veza cijepa se heterolitiki, bez
sudjelovanja Nu, tvorei karbokation; (2) karbokation (elektrofil) u reakciji s Nu daje
supstitucijski produkt.
S
N
1
C C X +

X
C C (1)
Nu
+
C C
Nu
C C (2)
Mehanizam prema kojem e se odvijati supstitucijska reakcija odreuju:
o struktura alkil-halogenida,
o reaktivnost Nu,
o otapalo u kojem se reakcija odvija.
S
N
2 (supstitucija, nukleofilna, bimolekulska)
postojea veza puca uspostavlja se nova veza

Nukleofil napada elektrofilni C atom sa suprotne strane u

odnosu na poloaj odlazee skupine; kako C atom moe
smjestiti samo 8 e
-
u svoju zadnju ljusku, dolazi do kidanja veze
CX, te X atom izlazi odnosei vezni elektronski par.
Nu
X
C X
Nu C X Nu

C Nu
X
+
+ +
H O + H C I
R'
R
R'
R
H O C H
+ I

planarne veze
I C
R'
H
R
HO
I C
R'
H
R
HO
C
R'
H
R
HO
I

+
nukleofil elektrofil
(supstrat)
prijelazno stanje produkt odlazea
skupina
brzina S
N
2 reakcije ovisi o koncentracijama obaju reaktanata reakcija 2. reda
v = k [supstrat] [nukleofil]
konstanta brzine k opisuje koliko je teko savladati energetsku barijeru, odnosno postii
prijelazno stanje (uz viu konstantu brzine lake se postie prijelazno stanje)
I C
H
R
HO

Reakcijska koordinata
E
n
e
r
g
i
j
a
egzergona reakcija; stereospecifina (inverzija konfiguracije)
R'
C
R'
H
R
HO
I
+
1
3
4
1
2
3
4
R
I C
R'
H
R
2
S
S
N
2 reakcije alkil-halogenida
Nu Produkt
RX + I RI alkil-halogenid
RX + OH ROH alkohol
RX + OR ROR eter
R X + Nu

R Nu + X

RX + SH RSH tiol
RX + NH
3
RNH
3
+
X amin
RX + CCR RCCR alkin
RX + CN RCN nitril
RX + RCOO RCOOR ester
Faktori koji utjeu na S
N
2 reakciju
1) Struktura alkil-halogenida: Nu napada supstrat sa stranje strane (suprotno od CX veze)
dostupnost elektrofilnog ugljikova atoma igra vanu ulogu!
H H C H C H C
tri alkilne grupe tercijarnog alkil-halogenida spreavaju Nu da se priblii tercijarnom C
atomu (ne podlijeu S
N
2 reakciji); ugljikov atom u 1alkil-halogenidima dostupniji je Nu.
3alkil-halogenidi < 2alkil-halogenidi < 1alkil-halogenidi < metil-halogenidi
Dostupnost elektrofilnog ugljikova atoma za nukleofilni napad
Brzina S
N
2 reakcije
X C
H
H
H
X C
H
3
C
H
H
X C
H
3
C
H
3
C
H
X C
H
3
C
H
3
C
H
3
C
Nu
Nu Nu Nu
X
brzina S
N
2 reakcija ne ovisi samo o broju alkilnih skupina vezanih za C atom, ve i o
njihovoj veliini:
Utjecaj alkilnih supstituenata na brzinu S
N
2 reakcije
Alkil Primjer Relativna brzina
metil CH
3
Br > 1000
etil (1) CH
3
CH
2
Br 50
izopropil (2) (CH
3
)
2
CHBr 1
tert-butil (3) (CH
3
)
3
CBr < 10
-3
butil (1) CH
3
CH
2
CH
2
CH
2
Br 20
izobutil (2) (CH
3
)
2
CHCH
2
Br 2
2) Reaktivnost nukleofila
o negativno nabijene estice su, u usporedbi sa slinim, neutralnim esticama, jai
nukleofili:
o elektronegativniji elementi jae veu svoje nevezne elektrone (tee ih daju u novu
OH > H
2
O, SH > H
2
S, NH
2
> NH
3
hidroksid hidrogensulfid
sumporovodik
amid amonijak
vezu s elektrofilom) nukleofilnost opada s porastom elektronegativnosti:
o nukleofilnost raste s porastom veliine i polarnosti:
OH > F, NH
3
> H
2
O
I > Br > Cl > F
jodid
bromid klorid fluorid
H
C
H H
X

I
- s porastom atoma elektroni vanjske ljuske udaljeniji su od jezgre (slabije su vezani za
jezgru) raste polarizabilnost,
- valentni elektroni joda smjeteni su u 5. ljusci, slabije se dre za jezgru, te se i s vee
udaljenosti mogu preklopiti s orbitalom elektrofilnog C atoma

H
C
H H
X

H
C
H H
X

H
C
H H
X

- valentni elektroni fluora nalaze se u 2. ljusci, jae su vezani uz svoju jezgru koja se mora
vie pribliiti C atomu supstrata da bi dolo do preklapanja
F
I

o steriki utjecaji na nukleofilnost: nukleofil se mora pribliiti ugljikovom atomu; glomazne,

velike skupine u molekuli nukloeofila ometaju njegov pristup elektrofilnom C atomu i
usporavaju reakciju,
CH
3
CH
2
O
nukleofili
elektrofilni C atom
CH
3
C O
CH
3
CH
3
- sterika ometanja ne utjeu na bazinost (baza napada otkriveni proton), ali utjeu na
nukleofilnost,
- veina baza ima nukleofilna svojstva; ukoliko elimo ostvariti uinak baze koristit emo
voluminozniji reagens (t-butoksid), a nukleofilni uinak postiemo koritenjem steriki
manje zahtjevnog reagensa (etoksid).
3) Utjecaj otapala na nukleofilnost
o protina otapala (sadre kiseli proton iz
OH ili NH skupine) smanjuju nukleofilnost
zato to tvore vodikove veze s nukleofilom
za ije je cijepanje potrebna dodatna
energija; pri tomu jae solvatiraju manje
anione (laki pristup).
aprotina otapala (ne sadre OH ili NH skupine) poveavaju nukleofilnost (anion je
F
H
C X
R'
R
O
H
H
O
H
H
O
H
H
O
H
H
o aprotina otapala (ne sadre OH ili NH skupine) poveavaju nukleofilnost (anion je
reaktivniji jer nije solvatiran, nema H veza).
Uobiajeni nukleofili
jaki (CH
3
CH
2
)
3
P, SH, I, (CH
3
CH
2
)
2
NH
,
CN, (CH
3
CH
2
)
3
N
,
OH, OCH
3
srednje jaki Br, NH
3
, CH
3
SCH
3
, Cl, CH
3
COO
slabi F, H
2
O, CH
3
OH
S
N
1 (supstitucija, nukleofilna, monomolekulska)
spora ionizacija elektrofilni karbokation
nukleofilni napad na
karbokationski meuprodukt deprotoniranje
CH
3
C
2
H
5
C Br
CH
3
C
2
H
5
C H
7
C
3
H
7
C
3
(1)
Br +
CH
3
C
2
H
5
C
(2)
O H
H
O H
H
CH
3
C
2
H
5
C O H + H
3
O
H
7
C
3
H
7
C
3
CH
3
C
2
H
5
C
+ H O H
H
7
C
3
Br C
H
3
C
C
2
H
5
H
7
C
3
C
H
3
C
C
2
H
5
OH
H
7
C
3
O H
H
H O
H
C
CH
3
H
5
C
2
HO
C
3
H
7
+
karbokationski meuprodukt deprotoniranje
C
2
H
5
C
CH
3
H
7
C
3
+
disocijacija
+
retencija inverzija
racemizacija
planarni (sp
2
), akiralni
karbokationski meuprodukt
+
e
n
e
r
g
i
j
a
CH
3
C
2
H
5
C H
7
C
3
1. PS
2. PS
+ H O H
egzotermna, monomolekulska reakcija (u sporom 1. stupnju koji odreuje brzinu reakcije
sudjeluje samo supstrat)
reakcijska koordinata S
N
1
CH
3
C
2
H
5
C Br H
7
C
3
CH
3
C
2
H
5
C O H
H
7
C
3
Faktori koji utjeu na S
N
1 reakciju
1) Struktura alkil-halogenida: brzina S
N
1 reakcije ovisi o stabilnosti karbokationskog
intermedijara; viesupstituirani karbokationi su stabilniji (hiperkonjugacija!)
3 > 2 > 1 > CH
3
+
stabilnost karbokationa
reaktivnost alkil-halogenida u S
N
1 reakcijama
o alkilne skupine ometaju pristup nukleofila u S
N
2 reakcijama (nepovoljan uinak); u
S
N
1 reakcijama stabiliziraju karbokationski meuprodukt (povoljan utjecaj)
S
N
1 supstrati: 3 > 2
S
N
2 supstrati: CH
3
X > 1 > 2
2) Utjecaj nukleofila: nukleofil ulazi u reakciju tek nakon nastanka karbokationa, to znai
da njegova reaktivnost nema utjecaja na S
N
1 reakciju; u veini S
N
1 reakcija ulogu
nukleofila ima otapalo
S
N
1: jakost nukleofila nevana
S
N
2: potreban je jaki nukleofi (koji e istisnuti odlazeu skupinu)
3) Utjecaj otapala: u sporom stupnju S
N
1 reakcije nastaju dva iona; solvatiranje je
krucijalno za njihovu stabilizaciju i sniavanje energije aktivacije; vrlo polarna otapala
(voda, alkohol); refluks
S
N
1: polarna otapala ubrzavaju reakciju
S
N
2: polarna otapala smanjuju snagu nukleofila jer ga solvatiraju
C
+
H
O
H
H
O
H
H
O
H
H
O
H
H
O
H
H
O
H
H
O
H
H
O
H
X
H
O
H
H
O
H

S
N
1 S
N
2
Mehanizam dvostupanjski jednostupanjski
Kinetika 1. red 2. red
Usporedba faktora koji utjeu na S
N
1 i S
N
2 reakcije
Molekularnost monomolekulska bimolekulska
Stereokemija inverzija i racemizacija inverzija
Nukleofil slabi jaki
Supstrat 3 > 2 CH
3
X > 1 > 2
Odlazea skupina dobra (slaba baza) dobra (slaba baza)
Eliminacija
supstrat gubi proton i odlazeu skupinu, te dolazi do tvorbe veze,
eliminacija se javlja uz supstituciju (kompeticijske reakcije),
mijenjanjem reagenasa ili reakcijskih uvjeta, mogue je usmjeriti reakciju prema eliminaciji
ili prema supstituciji,
ovisno o reagensima i ostalim uvjetima, eliminacijske reakcije mogu biti mono- (E1) ili
bimolekulske (E2).
E1 (eliminacija, monomolekulska) E1 (eliminacija, monomolekulska)
spontana disocijacija alkil-
halogenida i tvorba karbokationa
deprotoniranje (baza akceptira
proton s C

atoma)
CH
3
C CH
3
CH
3
Br
(1) CH
3
C CH
3
CH
3
+ Br
(2) CH
2
C CH
3
CH
3
H
+ CH
2
C CH
3
CH
3
+ H
2
O H

H
2
O
C
CH
3
CH
3
C
H
H
H
+
preklapanje
B

+ B H
hiperkonjugacija: elektronski oblak iz veze susjedne pozitivno nabijenom C atomu
proiruje se na njegovu praznu p orbitalu; posljedica je stabilizacija karbokationa, ali i
poveanje kiselosti C

H veze.
zato baza otkida proton s C

atoma?
poveanje kiselosti C

H veze.
E2 (eliminacija, bimolekulska)
jaka baza brzo napada proton s C

atoma, istovremeno se poinje stvarati dvostruka veza

i odlazea skupina naputa molekulu; reakcija se odvija u jednom stupnju

CH
2
C CH
3
CH
3
H
+
CH
2
C CH
3
CH
3
+ CH
3
O H + Br

CH
3
O
Br
CH
2
C CH
3
CH
3
H Br CH
3
O
Usporedba faktora koji utjeu na E1 i E2 reakcije
E1 E2
Mehanizam dvostupanjski jednostupanjski
Kinetika 1. red 2. red
Molekularnost monomolekulska bimolekulska
Stereokemija bez posebne geometrije koplanarno prijelazno stanje
Baza slaba jaka
Supstrat 3 > 2 3 > 2 > 1
Odlazea skupina dobra (slaba baza) dobra (slaba baza)
za razliku od supstitucijskih reakcija, struktura supstrata ne igra kljunu ulogu u
odreivanju molekularnosti eliminacijskih reakcija (pretrpanost supstituentima ometa
pristup nukleofila u S
N
reakcijama!),
jakost i koncentracija baze su presudni; E1 reakcija nastupa kod 3 i 2 supstrata kad je
baza slaba ili niske koncentracije; E2 mehanizam se javlja u prisutnosti jae baze ili pri
viim koncentracijama baze.
Supstitucija ili eliminacija?
C
H
H
H
C
H
Br
C
H
H
H
C
H
H
H
O
S
N
2
E2
E2
CH
2
CH CH
3
CH
2
CH CH
3
Br
OCH
3
H
#
+ CH
3
OH + Br
CH
2
CH CH
3
Br
OCH
3
CH
3
CH CH
3
+ Br
OCH
3
H
S
N
2
Br
H
3
C CH
3
C
H
CH
3
O
#
S
N
2 / E2 reakcije: jak nukleofil / jaka baza,
negativno nabijena estica moe kao nukleofil napasti C

tvorei supstitucijski produkt ili

moe djelovati kao baza i akceptirati proton s C

atoma dovodei do eliminacijskog

produkta,
pretrpaniji supstrati skloniji su eliminaciji (nukleofil tee prilazi 3supstratu)
S
N
2 1 > 2 > 3
E2 3 > 2 > 1
OCH
3
+ CH
3
OH + Br
C
H
H
H O
H
C
H
H
H
H
S
N
1
E1
CH
3
CH C Br + Br
H
S
N
1
CH
3
CH
3
CH
3
CH C
H
CH
3
CH
3

H
2
O
CH
3
CH C
H
CH
3
CH
3
OH
2
CH
3
OH
(1)
(2)
H
2
O
E1
CH
3
CH C
CH
3
CH
3
+ H
3
O
(2)
C
C
H
H
H
H
C
H
H
H
S
N
1 / E1 reakcije: slabi nukleofil / slaba baza,
alkil-halogenid disocira stvarajui stabilni karbokation kojeg moe napasti nukleofil
tvorei supstitucijski produkt ili mu baza moe akceptirati proton s C

atoma vodei k
eliminacijskomproduktu,
3supstrati su reaktivniji u S
N
1 / E1 reakcijama od 2
CH
3
CH C
H
CH
3
OH
+ H
3
O
Alkil-halogenid
Oekivani produkti supstitucijskih i eliminacijskih reakcija
S
N
2 / E2 S
N
1 / E1
Primarni
Uglavnom supstitucija (u prisutnosti jakog nukleofila);
iznimno eliminacija (u prisutnosti jake baze te u sluaju
steriki ometanog reaktanta ili nukleofila)
Ne podlijeu
Sekundarni Obje reakcije; eliminacija prevladava u prisutnosti jae i
glomaznije baze
Obje reakcije
Tercijarni Samo E2 Obje reakcije
Eliminacija je favorizirana u
prisutnosti baze kao i pri povienoj
temperaturi.
Supstitucija prevladava u prisutnosti
nukleofilnijeg reagensa.
CH
3
O H C O
CH
3
CH
3
CH
3
C O
CH
3
CH
3
CH
3
C O
O
CH
2
C O
O
CH
3
S
N
2
E2
E2
S
N
2
jai nukleofil/ slabija baza slabiji nukleofil/ jaa baza
CH
3
CH CH
2
Br
H
+ OCH
3
CH
3
CH
2
CH
2
OCH
3
CH
3
CH CH
2
+ + CH
3
OH + Br
90% 10%
S
N
2 E2
S
N
2 E2
CH
3
CH
3
CH
3
Primarni alkil-halogenidi
dodatni supstituent na 1alkil-halogenidu usmjerava k eliminaciji
CH
3
C CH
2
Br
H
+ OCH
3
CH
3
CH CH
2
OCH
3
CH
3
CH CH
2
+ + CH
3
OH + Br
40% 60%
3 3 3
CH
3
CH
2
CH
2
CH CH
2
Br
H
+ OCCH
3
+ Br
S
N
2 E2
CH
3
CH
3
CH
3
CH
2
CH
2
CH
2
CH
2
OCCH
3
CH
3
CH
3
CH
3
CH
2
CH
2
CH CH
2
+ HOCCH
3
CH
3
CH
3
+
15% 85%
voluminozni nukleofil tee prilazi C

atomu; prevladava eliminacija

CH
3
CH CH
2
Cl
+ OCH
2
CH
3
+ CH
3
CH
2
OH + Cl
25% 75%
S
N
2 E2
H
CH
3
CH CH
3
CH
3
CH
2
O
CH
3
CH CH
2
+
CH
3
CH CH
2
+ OCCH
3
+ Cl
S
N
2
CH
3
CH CH
3
O
Sekundarni alkil-halogenidi
jaka baza favorizira eliminacijski produkt
slaba baza favorizira supstitucijski produkt
3 2
Cl
3
100%
H CH
3
CO
O
CH
3
C CH
2
Cl
+ OCH
2
CH
3
+ Cl
CH
3
C CH
2
CH
3
H
CH
3
CH
3
CH
2
OH +
E2
100%
Tercijarni alkil-halogenidi
pretrpanost supstituentima onemoguava nukleofilni napad, nastaje eliminacijski produkt
Usmjerenje eliminacije
eliminacijom asimetrinih reaktanata nastaje smjesa izomernih alkenskih produkata
u razliitim omjerima (regioselektivna reakcija).
CH
3
C C C H
H
H
H
H CH
3

CH
3
CH
2
OH
CH
3
C C CH
3
H CH
3
CH
3
CH
2
C CH
2
CH
3
+ CH
3
CH
2
OH
2
+
2-metilbut-2-en 2-metilbut-1-en
stabilnost alkena ovisi o broju alkilnih supstituenata vezanih za sp
2
ugljikov atom; vei broj
supstituenata vea stabilnost
2-metilbut-2-en 2-metilbut-1-en
trisupstituirani (90%)
disupstituirani (10%)
Zajcevljev produkt Hofmannov produkt
C C
R
R R
R
C C
R
R R
H
C C
H
R R
H
C C
R
R H
H
C C
R
H H
H
> >
>
i
tetrasupstituirani trisupstituirani disupstituirani monosupstituirani
E2 3 > 2 > 1
alkilne skupine vezane na dvostruku vezu stabiliziraju alken:
o elektronski utjecaj - alkilne skupine su elektron-donirajue te doprinose elektronskoj
gustoi -veze,
o steriki utjecaj dvostruka veza poveava udaljenost izmeu alkilnih skupina
CH CH CH
2
H
3
C
H
3
C
CH CH CH
3
H
3
C
H
3
C
manje supstituiran vie supstituiran
C
C
H
3
C
H
3
C
H
C
H
H
H
C
C
H
3
C
CH
3
H
CH
3
109,5 120
Stereokemija eliminacijskih reakcija
E2 reakcija podrazumijeva istodobno uklanjanje dviju skupina sa susjednih C atoma
usklaeni mehanizam zahtijeva posebni koplanarni geometrijski raspored: elektroni iz
veze na C

-atomu delokalizirat e se u praznu orbitalu karbokationa dajui dvostruku vezu.

Nesmetan tok elektrona iz jedne veze u drugu omoguen je koplanarnou -orbitala koje
vode do -veze.
Koplanarni raspored CH i CX veza ostvaruje se na dva naina:
X
Sin-periplanarna konformacija je nepovoljna (zasjenjena!).
H
HX
sin-eliminacija
(s iste strane C C veze)
sin-periplanarna
konformacija
X
H
H
X
anti-eliminacija
(s suprotnih strana C C veze)
antiperiplanarna
konformacija
anti-periplanarni reaktant anti-PS alkenski produkt

H
X
B
H
X
X C Nu
S
N
2
C
C
X
H
E2
U S
N
2 reakcijama nukleofil istiskuje odlazeu skupinu, dok u E2 reakcijama elektronski
par iz susjedne CH veze istiskuje odlazeu skupinu.
E2 reakcije: stereoselektivne (suviak jednog stereoizomera),
ukoliko C

atom sadri 2H atoma, nastat e dva konfiguracijska izomera Z (njem. zusammen,

zajedno) i E (njem. entgegen, nasuprot) mogue su dvije anti-periplanarne konformacije,
Br
CH
3
CH
2
CH
2
CH CH
2
pent-1-en
Hofmannov produkt
H
stabilniji e biti onaj alkenski produkt kod kojeg su voluminoznije skupine na
suprotnim stranama dvostruke veze (E!).
H CH
3
CH
3
CH
2
H
C
C
Z
A
J
C
E
V
CH
3
CH
2
C CHCH
3
Br

CH
3
CH
2
O
CH
3
CH
2
CH CHCH
3
+
2-brompentan
pent-2-en
Zajcevljev produkt
Hofmannov produkt
glavni produkt!
H
H
(E)-pent-2-en
41%
(Z)-pent-2-en
H CH
3
CH
2
CH
3
H
C
C
14%
L
J
E
V
I
P
R
O
D
U
K
T
I
E1 reakcije: u 1. stupnju izlazi odlazea skupina i nastaje planarni karbokation; u 2.
stupnju izlazi proton s C

atoma, a elektroni se planarnom nabijenom C atomu mogu

pribliiti s obje strane (sin- i anti-eliminacija) nastaju oba konfiguracijska izomera Z i E,
prevladava produkt u kojem su voluminozne skupine na suprotnim stranama dvostruke
veze.
CH
3
CH
2
CHBr
CH
3
CH
3
CH
2
C
H
CH
3
+ Br
C C
H
3
C
CH
3
H
H
C C
H
3
C CH
3
H H
+
2-brombutan (E)-but-2-en
(Z)-but-2-en
CH
3
CH
2
O
Z
A
J
C
E
V
CH
3
CH
2
CH C CH
2
CH
3
CH
3
CH
3
Cl
CH
3
CH
2
CH C
CH
3
CH
3
CH
2
CH
3
C C
H
3
C
CH
3
CH
3
CH
2
CH
2
CH
3
C C
H
3
C CH
3
+
(E)-3,4-dimetilheks-3-en
CH
3
CH
2
O
3-klor-3,4-dimetilheksan
CH
3
CH
2
CH
2
CH
3
(Z)-3,4-dimetilheks-3-en
+ Cl
glavni produkti
L
J
E
V
I
P
R
O
D
U
K
T
I
Mehanizam
Stereokemija supstitucijskih i eliminacijskih reakcija
Produkti
S
N
1 Tvore se oba stereoizomera (R i S)
E1 Nastaju oba stereoizomera (E i Z), prevladava onaj u kojem su
voluminozne skupine na suprotnim stranama dvostruke veze
S
N
2 Inverzija konfiguracije
E2
Nastaju oba stereoizomera (E i Z), prevladava onaj u kojem su
voluminozne skupine na suprotnim stranama dvostruke veze; iznimno
ukoliko je na C

atom vezan samo jedan H atom nastaje samo jedan

stereizomer ija konfiguracija ovisi o konfiguraciji reaktanta