/"# ('+&)34"# /" .+%+5"."%& 67%&'+#&8"# /+%# 4% 67%&"9&" "% .4&+&)7% :8.) ;74'54)5%7%< =7->%" ?+@74+'/< A+'&)%" !" ;74-+)'"< B"+%C!74)# :766+ L e s t u d e s d u C E R N 176-177 - septembre 2011 Centre d'tudes et de recherches internationales Sciences Po Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 2 Co rupport consttuo o trosomo voot 1 duno soro dotudos consucroos mpuntuton dos ontroprsos occdontuos on Chno, un puys qu roprosonto un onvronnomont dos uffuros utypquo, ontro oxpot ot dungor. Son rythmo do crossunco offrono ot sos oqubros socuux, son contoxto potquo ot socu uppurussont commo uutunt do dofs. Pour os ontroprsos occdontuos, notummont, nost pus possbo do son romottro un trunsfort pur ot smpo dos prutquos munugoruos. Lo prosont rupport sofforco donrchr ot do compotor os obsorvutons untorouros pur u prso on compto duno dmonson compurutvo. Cnq nouvoos ontroprsos soront spocfquomont otudoos, doux dorgno frunuso ot tros dorgno uomundo, portunt uns notro puno gobu pros do tronto cus dontroprsos. Nos obsorvutons, vsoo oxporutoro, pormottont dsoor quoquos dfforoncos notubos duns os strutogos dmpuntuton dos ontroprsos frunusos ot uomundos, nous condusunt uvuncor uno hypothoso : u prosonco dos ontroprsos uomundos on Chno ost !"#$%&'(), o os frmos frunusos sombont ugr on ordro dsporso. Cotto prosonco suppuo sur dos purtonuruts ot dos uccords do cooporuton routvomont contrusos , oo bonofco do dvors rous nsttutonnos, ntru- ot ntorsoctoros. Uno too orgunsuton nost pus suns on uvoc duutros proprotos dont tomognont os ontroprsos uomundos : uno moouro dsposton ogurd dos trunsforts do tochnoogo ot do u cooporuton on mutoro do rochorcho ot dovooppomont , uno pus grundo nsttutonnusuton dos dspostfs do formuton. Los ontroprsos frunusos, do our cto, sombont ugr do munoro sooo mus soruont, do co fut mmo, pus mmo do dooguor o munugomont uux oqupos chnosos. 1 Lntroprondro on Chno : contoxto potquo, munugomont, routos socuos , *)' +,-.)' .- 0+12, n 128-129, octobro 2006, coodto pur Lntroprso&Porsonno, CLRl-Sconcos Po ot CSC-CNRS, ot Los Lntroprsos frunusos on Chno : onvronnomont potquo, onjoux soco-oconomquos ot prutquos munugoruos , *)' +,-.)' .- 0+12, n 145-146, uot 2008, coodto pur Lntroprso&Porsonno, CLRl-Sconcos Po ot lAL Purs-l Punthoon-Sorbonno. !"# "%&'"(')#"# *'+%,+)#"# "& +--".+%/"# "% 01)%" 2 /"# ('+&)34"# /" .+%+5"."%& 67%&'+#&8"# /+%# 4% 67%&"9&" "% .4&+&)7% :8.) ;74'54)5%7%, 23+ 4$"&'52 6 4$%,7(!%58!"9!%%), =7->%" ?+@74+'/, 02130: A+'&)%" !" ;74-+)'", +%,");"&')<4)"'!%%)=: B"+%C!74)# :766+, 8>&)%>)' 4!50+12 Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 3 ! # $% &'!() *+,-*.+) )-/ 0 1() (,12)$$) &+,!-3) 4)- &')5!(- 6 Dopus u fn dos unnoos 1980, on prodt ocrouomont du rogmo chnos, du fut do u contrudcton ontro uno crossunco oconomquo ot uno ovouton socuo fugurunto, dun cto, ot ubsonco do chungomont potquo, do uutro. Dornoromont, u crunto (ou ospor) u rosurg uvoc u rovoto dto du jusmn qu, pour do nombroux obsorvutours, uurut d donnor ou uno vuroto chnoso. Lhypothoso u sombro duns o rdcuo orsquo os supposos russombomonts du jusmn ont ms fuco fuco uno poco uuto-ntoxquoo pur su propro ungosso ot dos journustos otrungors uccourus do toutos purts pour ussstor ovonomont. Dovonomont, ny out pus, pusquo os prncpuux uctours du drumo os Chnos otuont ubsonts. Cotto fuon dontrovor uvonr mmodut do u Chno u fn du mruco chnos du fut do ncupucto do sos drgounts domocrutsor o puys, ropondro uux supposos ot ndofns bosons domocrutquos do u popuuton roposo sur un soubussomont thoorquo. l sugt du purudgmo do u modornsuton, dogmo dovonu uujourdhu nconscont, qu voudrut quo os socotos suvont un purcours dotormno os monunt, otupo upros otupo, vors u modornto cost- -dro u domocruto do murcho. Ans, u Chno ost sommoo do ropondro co modoo conso rosumor uno trujoctoro hstorquo do tros socos, dobordunto do contrudctons, do husurds, do vuruntos, do rotours on urroro. Commont rotrouvor u voo vortuouso vors u domocruto truvors hstoro do Luropo, sos phusos do crso ot do crossunco, do stubto ot do rovouton, do domocrutsuton (compoto, purtoo, mnmum) ot do totutursmo, do borusuton ot do rudssomont dos mours, otc. : Lo purudoxo ost quo u socoto chnoso oo-mmo roprond son compto cotto fuon do ponsor, sgno quo u Chno ost bon modorno . usquuux rosponsubos do u socurto du puys, qu consdoront quo utmo otupo dos roformos os ooctons ost moro do tous os dungors pour u stubto du puys, mus quoo ost ncontournubo ong tormo. Do u crunto qu os hubto u mondro opposton potquo ot o phonomono duuto-ntoxcuton uuquo ju doj fut uuson. Cn puro bouucoup dun modoo chnos utornutf do dovooppomont, mus on no porot pus uno confunco tros uffrmoo do u socoto chnoso duns co supposo modoo. Lu domocruto do murcho sombo consttuor horzon pus ou mons ontun uuquo so roforont gouvornunts ot gouvornos (y comprs, ot s sont nombroux, os contostuturos ). Cn sont os Chnos oux-mmos otonnos do co quun puys o rogno u corrupton , o u domocruto ost ubsonto, o o murcho ost contro pur os otos ot o os nogutos sont ocutuntos pusso produro uno oconomo forssunto, uno socoto dynumquo ot un gouvornomont... popuuro, duns os doux sons du tormo. Pout-on nounmons, ot mugro our omnprosonco, ocurtor os oux communs do u modornsuton pour furo o pont sur o mruco chnos , duno purt, ot dogugor quoquos dofs uuxquos co puys dovru furo fuco duns os unnoos vonr, duutro purt : 2 Pur oun-Lous Roccu, droctour do rochorcho uu CLRl-Sconcos Po. Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 4 D" -+ #&+E)-)&8 /4 .)'+6-" 61)%7)#FFF Lotonnomont dos obsorvutours dovunt o rofus dos Chnos do snsurgor contro our gouvornomont no tont pus souomont uux mporfoctons du mruco, mus uuss u constunco uvoc uquoo u Chno protosto. Proproturos duppurtomont contro promotours mmobors ot gostonnuros do rosdonco, puysuns contro cudros ocuux vondunt ours torros suns our uccord ou on ochungo do sommos rdcuos, ocuturos rofusunt os componsutons fnuncoros our oxpuson, ouvrors mgrunts contro putrons oxpotours, rvoruns contro usnos pouuntos... font do u Chno un dos puys os pus protostuturos uu mondo. Lt pourtunt, co mocontontomont cohubto uvoc uno urgo sutsfucton ogurd dos potquos monoos. l oxsto uno sorto do cvugo potquo. Dun cto, un progrummo potquo upproco ot ussoz consonsuo pus do borto, pus durgont, pus dopportunto, pus do osrs, pus do drots, pus do protocton , do uutro, dos burouucrutos ocuos ot dos groupos dntorts qu rochgnont uppquor suns pour uutunt pouvor o noggor. Lt, uutour, o spoctro do nstubto (potquo, socuo, cuturoo) qu pourrut romottro on cuuso os bouux ucqus dos roformos. Co cvugo nost pus propro u Chno. Apros tout, os prncpos ropubcuns rocotont un urgo consonsus purm os lrunus ot os uttos socuos ont souvont pour objoctf do os vor sncurnor duns u routo. Lu dfforonco ost quo os Chnos nont pus u possbto doxprmor potquomont our mocontontomont. l non ost pus mons vru quo, duns os doux cus, on pout tro crtquo suns vouor chungor do rogmo. Co consonsus crtquo pout soxpquor pur uno soro do phonomonos dont u pupurt sont otrotomont os ontro oux. Une ouverture des possibiIits d'ascension sociaIe Luccrossomont dos ocurts do rovonus ot do stutut socu dopus u fn dos unnoos 1990 sost uccompugno duno uccooruton do u mobto socuo. Lo purudoxo nost quuppuront : tout o mondo u profto do u crossunco, mus cortuns bouucoup pus quo duutros. S on dvso u socoto on tros strutos socuos (huut, bus ot moyon), on constuto quo os ocurts succrossont ontro coos-c, mus qu ntorour do chucuno u mobto ost forto. l ost fuco duugmontor nottomont son rovonu ot son stutut on pussunt do puysun ouvror mgrunt, durbun modosto urbun-cusso moyonno. Ln rovuncho, dovonr cusso moyonno pour un ouvror mgrunt ou rcho pour un mombro do u cusso moyonno rosto uno gugouro. L omorgonco do u cusso moyonno ost un bon oxompo do co phonomono. Lmorgonco no sgnfo pus quo dos gons don bus rojognont sos rungs, mus quo unconno cusso moyonno (os ouvrors ot os ompoyos dos vos) u uujourdhu un rovonu ot un modo vo prochos (on tormos do pouvor duchut) do coux dos cussos moyonnos dos socotos dtos dovooppoos. uunt uux mgrunts, oxpotuton qus subssont ot ours condtons do vo dffcos no pouvont cuchor uno mobto objoctvo uscondunto on tormos do rovonu, mus uuss do stutut ntorour do our mou socu dorgno, notummont grco uux trunsforts durgont. Mus offot subjoctf ost tout uuss spoctucuuro : co sont oux os pus optmstos purm toutos os couchos socuos co qu, nous o vorrons, nost pus obgutoromont uno bonno nouvoo pour o rogmo. Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 5 Duns u pupurt dos moux socuux, os uttontos ont oto ussoz bon sutsfutos ot ont rondu supportubo o spoctuco crunt dos nogutos. Cost duutunt pus vru quo os potquos monoos dopus quoquos unnoos ont contrbuo, modostomont mus sgnfcutvomont, roduro os ocurts do condton. Lo furdouu fscu dos puysuns u oto uogo, dmportunts truvuux dnfrustructuro ont dosoncuvo dos rogons ontoros, dos fonds dussurunco muudo ot do rotruto ont oto croos pour os ruruux, o suuro mnmum ot os suuros dos mgrunts ont oto fortomont uugmontos. l rosto bouucoup furo, nous y rovondrons, mus offot do cos mosuros supproco uuno do u dffcuto quo roncontront doronuvunt os putrons os pus oxpotours rocrutor dos ouvrors. Cn munquo do pusours mons do brus duns u provnco du Cuungdong. Dos ouvrors proforont rontror choz oux, ruromont pour rodovonr puysuns pon tomps mus pus souvont pour croor uno potto uffuro ou so furo ombuuchor duns dos usnos pus prochos do our ou dorgno. l fuut procsor quo os ocurts do rovonus pouvont tro constutos suns pour uutunt tro mosuros. Pur o bus do prmos, duvuntugos on nuturo, do romunorutons grsos, duno puructvto otonduo, u prosporto u porms uux Chnos duccrotro ours rovonus suns quo os stutstquos pussont rondro compto du mouvomont. Cn porot bon co phonomono truvors o boom do mmobor, qu u condut pros do 80 dos urbuns dovonr proproturos do our uppurtomont, ot bouucoup dontro oux mutproproturos. Duns co cudro, os uttos socuos no vsont pus o ronvorsomont du rogmo, ot donc u dspurton dos uvuntugos quo os dfforonts groupos socuux ont obtonus dos roformos, mus protogor ours ntorts. Los proproturos voudruont pus do protocton jurdquo vs--vs dos promotours, os mgrunts dos putrons, os oxpropros do moouros componsutons fnuncoros, otc. Ln co dobut dunnoo 2011, os prooccuputons tournont pus uutour do nfuton ot do u huusso du prx do mmobor quo dos troubos potquos duns os puys urubos. Des Iites Iarge spectre, une administration soIide et corrompue l ost ndonubo quo os sourcos duccumuuton on tormos do rovonu ot do stutut socu sont controos pur uno oto urgo spoctro. Coo-c comprond bon sr oto potquo ot oconomquo nutonuo, composoo do fumos tros ourgos ot do groupos dntorts ssus do ox-oto rovoutonnuro . Mus oo u su sotondro on cooptunt dos hommos duffuros vu o prncpo dos tros roprosontutvtos, ot tout un mou ntooctuo qu so puco duns uno stuuton do consoor-crtquo du prnco. Cos nouvouux vonus ssus pour ossonto do u cusso moyonno do opoquo socusto no sont pus onros purco qus ont fut ours prouvos , our ntogruton progrossvo ost domboo u condton do our roussto. Roussto oconomquo, pusquo tout 9-'&%)'' mpquo dos uutorsutons, dos coups do tumpon, dos protoctons. Roussto crtquo, pusquo on no pout romottro on cuuso offcucomont os potquos monoos quon purunt do ntorour, quon fusunt purto do journuux, do corcos do dscusson, dunvorstos, do comtos, otc. A cotto oto nutonuo, convont dujoutor os otos ocuos qu contront os rossourcos do our fof on y ussocunt, c uuss, uno musso non noggoubo do porsonnos. Cn ost donc on duno stuuton duns uquoo uno potto cquo do gons uurut fut mun busso sur o puys. Los mombros du Purt communsto roprosontont 6 do u popuuton sot, s on Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 6 ujouto u fumo ot os dopondunts, do 10 15 . Cost trop pou pour furo pordro udhoson son sons oturo , trop pour unuysor cotto oto on tormos do mufu ou do cquo . 1out o mondo pout roussr : sufft pour cou do connutro os bonnos porsonnos, do grussor os bons rouugos. Du momont quo os uffuros rupportont ot quo os bonofcos proftont tous... Duns co cudro, puror do corrupton nu guoro do sons, pusqu sugt dun onsombo do routons qu sont consttutvos du fonctonnomont du bon 9-'&%)'' ou uors, fuut prondro os otudos puunt u Chno duns os rungs dos puys os pus corrompus du mondo commo un oncourugomont uu vco. Cu, on no pout furo do bonnos uffuros on Chno suns suppuyor sur dos ums, dos uos, dos puronts, dos ochungos do bons procodos, dos pots-do-vn, u dstrbuton duvuntugos on nuturo. Cou commonco, uu pus bus nvouu, orsquo on ouvro un pott commorco ot quo on dot stpondor u poco, o burouu do hygono, du commorco ot do ndustro, o comto do quurtor, otc. Mus uttonton, o systomo u croo sos propros gurdo-fous. Dubord, ost ouvort uux outsdors condton qus uont os bonnos prutquos. Lnsuto, dot rupportor, non souomont uux ntorossos mus uuss u cooctvto. Lu burouucruto ost jugoo truvors un systomo dovuuuton compoxo, purtr do sos rosututs oconomquos, do sos rousutons on tormos doqupomont pubc ot do potquos socuos, do stubto socuo, otc. Do fut, u corrupton ost orgunsoo, punfoo, nogocoo. Lnfn, u Chno ost suns nu douto o puys du mondo o u utto contro u corrupton ost u pus uchurnoo. Chuquo unnoo, dos dzunos do huuts fonctonnuros muros do grundos vos, mnstros, gouvornours do provnco ot dos mors do fonctonnuros moyons pussont u truppo. Lour crmo : tro. corrompus. ls ont rou dos cudouux, do urgont, dos uvuntugos on nuturo, otc., on quuntto non rusonnubo , s ont oxugoro, s nont pus jouo o jou, ours ugssomonts ont ou dos proongomonts drumutquos, s nont pus rodstrbuo, s nont pus su goror dos confts socuux os ours muvorsutons, otc. Cortos, ost possbo do trchor, do cuchor sos fuutos ot sos oxcos, mus opoo do Dumocos ost . Co qu no pout pus no pus uvor doffot sur os mours ot sur os uppotts. Au totu, u burouucruto chnoso ost tout uuss offcuco, purfos pus quo duutros, commo ndonno ou, pus rocommont, u juponuso, qu ovouont pourtunt duns un systomo domocrutquo... Le maintien de fortes soIidarits sociaIes Contruromont co quo u vuguto do u modornsuton prodsut, u crossunco oconomquo ot u murchundsuton nont pus condut uno ndvduusuton , uno utomsuton dos comportomonts. on uu contruro, os rosouux socuux nouos pur ntormoduro do u fumo, du vosnugo, dos otudos, du truvu ou dos osrs consttuont dos rossourcos dotormnuntos duns u courso u roussto socuo. ls fuctont u rochorcho dun truvu ou o dovooppomont dos uffuros, offront dos possbtos do stugo, do bourso, otc. Uno urgo socuto pormot uuss do so protogor dos uous do u vo. Lo domuntoomont du systomo do protocton socuo duns os zonos urbunos u fn dos unnoos 1990 nu pu tro supporto pur u socoto quuu prx dun rocours mussf u sodurto. Los rotrutos suns ponson, os concos suns uocutons, os muudos dovunt subr uno oporuton ou un trutomont cotoux no dovont souvont our survo ou o munton duno cortuno quuto do vo qu dos udos procuroos pur ours onfunts, ours puronts, ours ums, voro (mus do munoro mons gonorouso) Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 7 dos udmnstrutons ocuos ou dos orgunsmos do churto. Do pus, o prncpo pus gonoru soon oquo Ltut dot soccupor du socu ost toujours uncro duns os mours. Los ouvrors concos pur os ontroprsos dLtut ont consorvo our uppurtomont ot bouucoup ont pu uchotor pour uno sommo modquo. Do mmo, os ocuturos dont o ogomont ost dotrut roovont uno componsuton our pormottunt duccodor u proproto, mmo s coo-c ost gonoruomont tros oognoo du contro-vo. l noxsto pus do suns domco fxo purm os urbuns. Dos o dobut du !!" o soco, on u usssto omorgonco do potquos socuos. Dos dspostfs do protocton sont ms on puco, y comprs, nous uvons vu, duns os cumpugnos. Loffort ost modosto, mus sgnfcutf dun souc du socu suns douto horto do dooogo socusto ot do u ropugnunco cuturoo do uppuro burouucrutquo ussor dos zonos dncorttudo duns os structuros socuos. on sr, u routvo murgnuto dos mgrunts, qu no proftont duucuno udo on mutoro do ogomont ou do protocton socuo, croo uno zono dncorttudo, ot cost coo-c qu sugt muntonunt do suttuquor. Un nationaIisme utiIitariste Lo putrotsmo ost un fuctour mportunt do cohoson. Lntro os Huns (93 do u popuuton), nuo burroro othnquo, rogouso ou cunquo sorouso. Cotto unto nompcho pus u concurronco, os dontfcutons ocustos ou os uffrmutons cuturoos ocuos, mus oo uffrmo nounmons oxstonco dun dostn commun unt chuquo Chnos u Chno. Autromont dt, co qu ost bon pour o puys on tormos do pussunco, do rchosso, dopportuntos duffuros ost bon pour mo . Do os rouctons fortos dos quo u nuton ost consoo uvor oto ugrossoo pur un ovonomont, uno mosuro ou uno potquo quoconquo. Pour u pupurt dos Chnos, cost grco omorgonco do u Chno sur u scono ntornutonuo quo sos hubtunts ont vu ours rovonus succrotro, qus pouvont obtonr dos boursos ou du truvu otrungor, qus joussont duno cortuno uuru ot dun rospoct mo do pour ( os Chnos sont purtout ). Co nutonusmo ombrugoux succompugno dun sontmont dnfororto. Lu quuto do u popuuton chnoso nost pus bonno. l y u oncoro trop do gons mu oduquos, do zonos grsos do u modornto, dospucos ruruux sous-dovooppos. Do u mmo fuon quo on vout contnuor umooror su vo mutoroo, on u umbton do so cvsor , do soovor moruomont. Lt cotto oovuton dot tro cooctvo. Los purtcpunts uux mouvomonts do protostuton ou os uctvstos qu os soutonnont no sont pus mons nutonustos quo os uutros. ls dofondont souvont commo un sou hommo o gouvornomont orsqu ost uttuquo . Cost uu nom do u modornsuton do u nuton chnoso qus ugssont, ufn quo coo-c jousso dos mmos drots quo o rosto du mondo. l fuut quo u Chno ut su ogsuton socuo, sos CNC, sos trbunuux ndopondunts, quoo pusso smposor commo uno pussunco oconomquo, mus uuss cuturoo ot moruo. Lu forto chnoso nost pus souomont uno quoston do crossunco oconomquo, cost uuss uno quoston do dgnto. Co nutonusmo nost donc pus un nutonusmo do rop boquoux contro o mondo, mus uu contruro duffrmuton ot do roconnussunco du fut chnos. l convorgo uvoc u modornsuton du puys ot roprosonto un pont dunfcuton dos ponts do vuo ot dos comportomonts. Cou nompcho pus qu pusso dovonr un oomont do dostubsuton do ordro mondu. Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 8 Une indniabIe dmocratisation Los purtsuns dun chungomont do rogmo, cost--dro coux qu dsont huut ot fort quo o Purt communsto dot ubundonnor o pouvor ot ntroduro un systomo doocton compottvo, sont toujours pourchussos. Los uutortos contnuont contror lntornot ot poursuvro tous coux qu dopussont os mtos fxoos pur uno consuro dont u ogquo nost pus toujours fuco comprondro. Pourtunt, duns o mmo tomps, uno formo do domocrutsuton so fut jour. Los propos, mmo sodtoux, oxprmos duns u vo prvoo sont tooros, ot mmo os crtquos pubquos du gouvornomont quund oos no touchont pus o rogmo. Los journuux ovoquont do pus on pus urgomont os dffcutos quo roncontro u popuuton du fut do muuvusos potquos ou dugssomonts ogtmos ou oguux. Lu prosso ost mmo dovonuo un onjou do utto ontro os dfforontos fuctons potquos, tros ocouto do opnon pubquo. Cn dononco u muuvuso quuto dos produts umonturos, utsuton fruuduouso dos donors pubcs, nfuton, u pouton. Los ntooctuos, os chorchours, os journustos sont do pus on pus consutos ot ocoutos pur os potquos. Cn domundo uux spocustos dos confts socuux, do u puuvroto ot dos probomos urbuns do vonr punchor duns os ocoos du Purt, os mnstoros ou os udmnstrutons ocuos pour drossor un tubouu suns concosson do u stuuton. Cortos, u puroo crtquo ost toujours controo, rosorvoo uno frungo dotormnoo do u popuuton, mus o mocontontomont popuuro soxprmo nounmons duns os bogs ot sur os stos lntornot. Lnfn, so consttuo pou pou un chump pus ou mons tooro do u protostuton socuo. Crco udopton do nouvoos rogomontutons, os proproturos on utto contro os promotours commoncont nfuoncor os potquos ocuos duns un sons pus fuvorubo ours ntorts. Los componsutons ors dos oxpusons ont uugmonto, os drots dos oxpusos sont moux rospoctos. Los uutortos ocuos sont nctoos udoptor uno poston pus oqubroo orsquo ocutont dos confts ontro putrons ot ouvrors, ot fuvorsor umooruton u vo ot os condtons do truvu dos mgrunts. Do munoro gonoruo, os pugnunts dovront tro moux trutos ot, surtout, vor ours probomos rogos rupdomont. Co sont cortos do potts pus qu mortont confrmuton, mus qu donotont uno voonto do cunusor ot non pus souomont do roprmor u protostuton socuo. La peur de I'inscurit sociaIe Lu pour do nsocurto socuo ost un profond formont do cohoson socuo. Lo ost bon sr un ogs do u porodo procodonto, murquoo pur dos chungomonts potquos ot dos mouvomonts do roprosson ncossunts, uno voonco nsttutonnusoo qu u donno nussunco do torrbos crsos umonturos ot domogruphquos. Lu gonoruton dos cnquuntonuros, qu occupont uujourdhu dos postons domnuntos duns tous os domunos, potquo, oconomquo, ntooctuo, cuturo ou tout smpomont on tunt quo chof do fumo , u goto toutos os roprossons dopus os unnoos 1960, y comprs coo do 1989. Lo u donc tondunco so mofor do u potquo , dos quostons do rogmo ot do rovouton, proforunt dofondro sos ntorts sur os torruns du drot, dos rogomonts ot dos uvuntugos socuux. l fuut uuss tonr compto do mpuct dos ospors dusconson socuo sur os osprts. Pourquo pordro dos uvuncoos on quoquos jours pour dos prncpos dont on nost mmo pus sr qus Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 9 soont bonofquos u socoto ot qus pussont prosorvor dos ucqus quo porsonno nuurut pu osporor y u vngt uns. Aucuno dos formos do contostuton uctuoo no dofond o dosordro. on uu contruro, u contostuton ost toujours consoo contrbuor un ronforcomont do ordro. Uno uugmontuton du suuro ot uno umooruton dos condtons do vo, o rospoct dos drots dos proproturos ou do onvronnomont dovont conduro uno uttonuuton dos tonsons socuos duns un cudro qu dot rostor un rogmo dordro. Pour un urbun, uppurtomont dou ost stuo duns uno rosdonco ontouroo do huuts murs ot protogoo pur dos gurdons , uno rosdonco o fut bon vvro ontro so. Los mgrunts nuspront pus uutro choso : un foyor, u possbto donnoo ours onfunts do poursuvro dos otudos, otc. Contruromont uux oux communs, os purvonus dos roformos, uns quo coux qu voudruont o dovonr, no vouont ron rovoutonnor , s vouont souomont roformor o systomo pour contnuor our usconson. Cot dou sod purfutomont uu rogmo, qu rvo duno socoto do proproturos moyons , modoros ot concunts. G H -I)%#&+E)-)&8 *4&4'" Nounmons, oxstonco do pussunts fuctours do stubto, qu sombont oxcuro uno rovoto , nost pus uno s bonno nouvoo pour os cussos domnuntos, tunt s pouvont rupdomont dovonr dos fuctours dnstubto. Ln cus do romso on cuuso do u crossunco, os umbtons douos uffubruont o tssu socu, o gouvornomont pordrut son crodt, u protostuton nuurut pus rospoctor o rogmo. Mus o dungor ost pus profond, tont u nocossto uujourdhu munfosto do romottro on cuuso os fondomonts do u crossunco pour pormottro su poursuto. Lu mun-douvro bon murcho nost pus uuss ubondunto quo pur o pusso ot ndustro munufucturoro u du mu muntonr sos murgos, do nombrousos vox soovont pour dononcor o sous-dovooppomont do oconomo chnoso ot su dopondunco vs--vs dos murchos oxtorours, uffrmor u nocossto do stmuor u consommuton, dnvostr duns o hgh-toch ot os produts forto vuour ujoutoo, d urbunsor uno urgo purto do u popuuton mgrunto, do croor do vortubos cunuux doxprosson du mocontontomont pour rogor os confts on umont, otc. l on vu donc do contruntos dordro oxtrmomont vuro ndopondunco nutonuo, justco socuo, romontoo dos foros, stubto socuo , dont nost pus quoston do drossor c nvonturo. Lssuyons do nous concontror sur quoquos onjoux dotormnunts. L'intgration des migrants Ia viIIe usqu uujourdhu, cotto popuuton ost rostoo duns uno poston ntormoduro, urgomont ompoyoo duns os soctours dynumquos (munufucturo, constructon, sorvcos bus do gummo), mus non ntogroo ospuco urbun. S on on crot os docurutons futos occuson do u dornoro sosson do Assomboo nutonuo, o 12 o pun qunquonnu (2011-2015) vso urbunsor .) ?-") uno popuuton doj pus ou mons urbunsoo .) @$>,!. Lobjoctf ost do furo pussor Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 10 o tuux durbunsuton do 47,5 51,5 . Los mgrunts dovront proftor do u constructon duppurtomonts bon murcho (36 mons on cnq uns) uu mmo ttro quo os urbuns, duno couvorturo socuo totuo ot do urgos opportuntos do formuton profossonnoo, ours onfunts pourront pussor oxumon dontroo unvorsto sur our ou roo do rosdonco ot ours suuros connutro uno uugmontuton consoquonto, o suuro mnmum no dovru pus uugmontor do mons do 13 pur un. Pur o bus do cos potquos, on compto uccrotro consdorubomont o nombro do Chnos moyons , uugmontor u consommuton ntorouro ot sutsfuro uno douxomo ou trosomo gonoruton do mgrunts dont on prossont quoo soru pus gourmundo quo u procodonto. Lo dof ost dmportunco : o trouvor urgont pour construro cos ogomonts ot commont pormottro uux mgrunts on puro c dos pus urgontos do romboursor our uchut : uoos soront os consoquoncos duno domocrutsuton do Unvorsto sur o stutut socu dos jounos urbuns, quund on sut quo cost urgomont pur co bus quo sost consttuoo u cusso moyonno ot quo, doros ot doj, do nombroux jounos dpmos dos unvorstos os mons prostgousos uuront du mu trouvor du truvu : uo vu tro o cot do oovuton du nvouu do vo dos mgrunts sur u compottvto dos ontroprsos chnosos : L'atterrissage en douceur de I'immobiIier Un uutro dossor opnoux concorno mmobor qu, dopus uno qunzuno dunnoos, roprosonto un soctour-co ot u contrbuo do munoro tros sgnfcutvo u crossunco oconomquo ot ompo dos ouvrors mgrunts. l u uns porms dos trunsforts tros mportunts ontro os zonos urbunos ot ruruos, romp os pochos dos grundos compugnos mmoboros ot coos do ours ompoyos. Lu constructon u oguomont onrch os udmnstrutons ocuos, qu ont vondu dos drots dusugo do u torro qu no our ont ron coto. Mmo s uno purto do cot urgont u sorv umooror ordnuro dos offcos, u urgomont concouru umooruton dos oqupomonts ot dos nfrustructuros pubcs. Lnfn, os urbuns ont pu proftor do uugmontuton drustquo du prx do mmobor pour obtonr dos tuux consdorubos do vuorsuton do our opurgno. Pourtunt, dos sgnos dopusomont so font sontr. Non souomont os mgrunts nont pus uccos uu murcho mmobor, mus bouucoup durbuns, notummont os jounos, no pouvont pus uchotor. Doronuvunt, os rogomontutons rogssunt uchut du drot dusugo du so ou coos dofnssunt os routons ontro proproturos ot promotours ot ontro proproturos ot socotos do goston dos rosdoncos sont do mons on mons fuvorubos uu compoxo burouucrutco-mmobor. Los uutortos dovront furo pus do socu duns o ogomont. Los condtons do prt pour uchut dun uppurtomont sont do pus on pus rostrctvos, ot o nombro duchuts ost doronuvunt mto. Cn puro dobgor os proproturos no vvunt pus duns our ogomont os ouor (cortuns ostmont 30 o nombro do ogomonts vdos). uoos soront os consoquoncos do toos mosuros sur u crossunco, cost--dro os profts tros do mmobor, ot sur otut dos fnuncos pubquos ocuos quund on sut our mportunco duns o dovooppomont oconomquo du puys : Commont os uncons uchotours vont-s rougr un ruontssomont do uugmontuton do our opurgno : uo vont furo os ouvrors mgrunts s o soctour do u constructon ruontt su crossunco : Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 11 ModIe conomique et empIoi Lo nouvouu modoo oconomquo prno pur uno grundo purto do u socoto chnoso u toutos os vortus. Lu romontoo dos foros condut prvogor os nvostssomonts on oqupomonts ot on nouvoos tochnoogquos ot ntroduro do profondos roformos on mutoro dorgunsuton du truvu. Duns co cudro, u mun-douvro dorgno ruruo pourrut connutro uno notto umooruton do sos condtons do vo ot do truvu dos suuros pus oovos, uno vortubo protocton socuo, uno formuton profossonnoo, uno rooo ntogruton urbuno. Los putrons y gugnoruont uno mun-douvro mons vorsuto ot moux formoo ot dos dobouchos uccrus pour ours produts. Uno crossunco duvuntugo controo sur u domundo ntorouro pormottrut do sutsfuro os bosons do u popuuton, mus uuss dussuror ndopondunco nutonuo duns un mondo jugo nstubo. Los grundos ontroprsos doj mpuntoos otrungor contnuoruont gugnor dos purts do murcho duns dos soctours do ponto. Uno potquo fscuo mons uccommodunto uvoc os rovonus du cuptu, os prmos grsos ot os uvuntugos on nuturo rodurut os ocurts do condton. Lo ronforcomont do ndopondunco do u justco ot uppurton do contro-pouvors morusoruont uccos u roussto socuo. Lnfn, o dovooppomont dos sorvcos uu dotrmont du soctour soconduro qu roprosonto oncoro pus do u moto do oconomo condurut uno crossunco du truvu quufo qu pourrut son tour pormottro uux jounos dpmos du suporour, do pus on pus confrontos uu chmugo, do trouvor du truvu. Mus quo soru mpuct do co bouu progrummo sur ompo : Lu Chno connut on offot uno stuuton do surompo duns tous os domunos. Du fut dos bus suuros ot do u propondorunco du truvu physquo sur o truvu ntooctuo, u productvto du truvu ost fubo. l y u toujours trop do sorvours duns os rostuurunts, trop do vondours duns os mugusns, trop douvrors duns os usnos, trop do rosponsubos duns os bunquos, otc. Loxpotuton du truvu prond u formo dun uongomont do u journoo do ubour ot non duno ntonsfcuton dos cudoncos. Uno romso on cuuso du modoo contrbuoru suns nu douto do fortos tonsons sur o murcho du truvu. S os suuros uugmontont, u quoston do u productvto du truvu dovondru contruo ot on ombuuchoru mons gonorousomont. Loconomo chnoso soru-t-oo cupubo do componsor cos dostructons dompo pur oxposon do nouvouux soctours qu concurroncoront droctomont os mutnutonuos : Question de poIitiques Commont domocrutsor o puys suns ntroduro un systomo dooctons compottvos : Cost uns quo o gouvornomont chnos, mus uuss uno urgo purto do u popuuton, so poso u quoston potquo. Uno too upprocho sombo docuoo pur rupport ur du tomps. Aujourdhu, cost putt nvorso quo u communuuto ntornutonuo domundo uux cussos domnuntos : dos ooctons mmo s u domocrutsuton cost--dro u cupucto crossunto do u popuuton posor sur os chox potquos nost pus gurunto. Autromont dt, os otos pouvont contnuor contror uppuro potquo purtr du momont o, ntorvuos roguors, ont ou dos consututons ooctoruos pus ou mons oqutubos. Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 12 Ln Chno, os ooctons nont guoro do purtsuns on dohors du mou fort rodut dos dssdonts. Cn crunt os ncorttudos du systomo, os possbtos qu soruont offortos uux rchos ot uux gons mu ntontonnos do os contror, os bugurros ncossuntos ontro potcons. Cn crunt uuss os ontours dos docsons ot do our uppcuton orsquoos dovont tro sunctonnoos pur u domocruto puromonturo, otc. Ln brof, quo pourrut-on gugnor uu chungo : Dos fonctonnuros pus offcucos ot mons corrompus : Uno crossunco uuss forto : Dos potquos pus justos ot pus mmo guruntr o drot dos pus fubos : Porsonno no pout o guruntr. A nvorso, u popuuton uspro uno vruo domocrutsuton. Lo rocumo dos contro-pouvors pormottunt u dononcuton dos muvorsutons, dos nfructons, dos mugouos dos ogurchos qu contront os postons do pouvor ot donrchssomont. Los sous sosumos do u roussto dovruont tro os tuonts porsonnos, o truvu, o nvouu doducuton. Poston tros cusso moyonno cost do fut o pont do vuo do u cusso moyonno qu soxprmo duns os journuux ot sur os bogs , mus poston ussoz hypocrto pusquo son stutut dopond urgomont do u ronto oducuton ot routons socuos quoo possodo. Lu popuuton domundo oguomont pus do socurto : umonturo ot onvronnomontuo, mus uuss socurto dos bons ot dos porsonnos. Pour cou, ost nocossuro duvor uno pus grundo borto do u prosso ot do opnon, uno justco pus ndopondunto, un vortubo chump do contostuton ogtmo pur o gouvornomont, uno formo pus nsttutonnusoo do roprosontuton dos ntorts socuux. Lo gouvornomont ossuo do ropondro cos domundos on promouvunt o ro uccru do u popuuton duns u survounco do udmnstruton ot on fuvorsunt u trunspuronco. Ans, cortunos vos ont udopto un morutoro sur u dostructon dos voos btssos dos contros uncons u suto do opposton do nombroux proproturos, ot on unnonco u pubcuton dnformutons sur u fuon dont ost utso o purc uutomobo pubc. Mus, uuss, mpuct dun to procossus sur u crossunco ot u stubto ost nconnu. Mons dogurcho, pus do concurronco, cost pout-tro uuss mons duccumuuton. Pus do ogtmto pour os mouvomonts socuux, pus do dononcutons, cost pout-tro pus do troubos. :"%/"@CJ74# /+%# 34"-34"# +%%8"# Lo chungomont do modoo puco u Chno sur o f du rusor. Mons do crossunco, mons do dosrs ot doptmsmo, mons do stubto ot do socurto rsquont do furo rosurgr o potquo. Lu Chno pout buscuor usomont duns un (durcssomont) ou uutro (rovoto domocrutquo ) oxtrmo potquo u fuvour dun ncdont ou dun phonomono nuttondu. Lo cus rocont du jusmn, funo uvunt duvor four, on ost un bon oxompo. l u suff do troubos dos mors do komotros do dstunco, do quoquos mossugos sur lntornot ot duno ugtuton modutquo pour quo u consuro so ronforco , ot cou suns quuucun vortubo dungor no so sot prosonto. Dun uutro cto, uno mondro mobto uscondunto ou uno dotororuton du sontmont do socurto pourruont furo do u huno dos rchos ot dos pussunts purm u cusso moyonno uno forco upto cussor o consonsus qu u o uux cussos domnuntos. Lo pourrut uors consdoror quo os ooctons sont, upros tout, u mons muuvuso dos soutons, doo domnunto duns o mondo. uo co chox conduso uors uno vruo domocrutsuton, co soru dubord uux puys urubos do nous o dro. Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 13 !! # *+%/!71)- 5%(%83+!%$)- 4)- )(/+)*+!-)- ,&&!4)(/%$)- 9 1() %**+,&') :+%(&); %$$)5%8() &,(/+%-/3) < Lo contoxto chnos ost on trun do mutor : u Chno tonto do chungor do modoo oconomquo ot socu suns touchor son modoo potquo. Pour uutunt, co contoxto no ruontt pus uffux dos nvostssomonts drocts otrungors (lDL) duns co puys. on uu contruro, os nouvouux urrvunts uffrontont our tour os dffcutos ou os surprsos oos our mpuntuton doj docrtos duns nos truvuux procodonts. Mus uors quo u compotton sumpfo, pout-on docoor duns os prutquos do munugomont dos ontroprsos occdontuos mpuntoos ocuomont dos modos do munugomont ot do goston dos rossourcos humunos (CRH) qu foruont u dfforonco on Chno : Cost co quo nous tontorons dunuysor duns co chuptro on nous uppuyunt, upros uvor poso o cudro do our mpuntuton rospoctvo, sur os prutquos dun puno dontroprsos frunusos ot uomundos. K% 67%&"9&" 867%7.)34" "% 8J7-4&)7% En 2010, Ies investissements europens en Chine continuent de progresser Lu Chno contnuo duttror os nvostssomonts drocts otrungor. Ln 2010, coux-c ont uugmonto do 17,4 pour sotubr un nvouu rocord do 105,74 murds do dours. Los puys ouropoons no sont ovdommont pus ubsonts do cotto dynumquo, o Royuumo-Un, u lrunco, os Puys-us ot Aomugno occupunt rospoctvomont do u 7 o u 10 o puco du top dx. Ans, os nvostssomonts drocts ouropoons on Chno roprosontuont on 2010 pus do 4 dos lDL rousos duns co puys, sot pus quo os Ltuts-Uns. Lu prosonco frunuso on Chno roprosonto pour su purt 1 , sot un stock dnvostssomonts do 8 murds do dours on 2008. Ln uugmontuton do 70 dopus 2002, oo so trudut pur mpuntuton, uujourdhu, do pros do nouf conts ontroprsos, qu sont ropurtos sur mo hut conts stos. 3 Pur Murtno Lo ouuro, droctour du dovooppomont dLntroprso&Porsonno, Rom ourgugnon, mutro do conforoncos lAL Purs-l Punthoon-Sorbonno, Soono Huzouurd, ngonour dotudo uu ClRAC. Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 14 La provenance des investissements directs en Chine en 2010 Montants en millions de dollars Pourcentages Hong Kong 67 474 63,8 Taiwan 6 701 6,3 Singapour 5 657 5,4 Japon 4 242 4,0 Etats-Unis 4 052 3,8 Republique de Core 2 693 2,5 Royaume-Uni 1 642 1,6 France 1 239 1,2 Pays-Bas 952 0,9 Allemagne 933 0,9 Top dix 95 585 90,4 Total 105 735 100,0 !"#$%& : ministre chinois du Commerce Co dovooppomont sost oporo uu truvors do tros vuguos succossvos dmpuntuton : Los promoros ontroprsos sont urrvoos duns os unnoos 1980 (Astom, LLl ot 1otu on 1979). Duns os unnoos 1990, uors quo os grunds groupos domnont (Ctron on 1990, Vuoo on 1994), on obsorvo u vonuo dontroprsos fumuos do tuo moyonno (Ados, Somfy, Sob), uns quo do u grundo dstrbuton (Currofour, Auchun). Los unnoos 2000 sont murquoos pur urrvoo dontroprsos do tuo pus modosto (SAl1, omoroux, DMC, Muntou.) ot ntonsfcuton du rythmo dos nvostssomonts on on uvoc ontroo do u Chno duns CMC on 2001 ot u ovoo dos obstucos rogomonturos. Do son cto, Aomugno uppurut dopus 1999 commo o prncpu nvostssour ouropoon on Chno. on quo sos nouvouux nvostssomonts pour 2010 uccusont uno ogoro busso, puunt o puys dorroro u lrunco ot os Puys-us, on roconsut 17 murds do dours dnvostssomonts cumuos u fn do unnoo 2009, prncpuomont duns os soctours do u chmo (ASl, uyor), do uutomobo (Vokswugon, MW, Dumor) ot do u constructon mocunquo. Do fut, Aomugno no cosso dntonsfor sos routons uvoc u Chno. Dopus 2000, os ochungos commorcuux ontro os doux puys ont oto quusmont mutpos pur cnq pour uttondro on 2010, soon os ostmutons do Cffco fodoru dos stutstquos, un pou pus do 130 murds douros (sot 38,5 pur rupport 2009). Lu Chno ost uujourdhu o trosomo purtonuro commorcu do Aomugno, dorroro u lrunco ot os Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 15 Puys-us. Ln 2010, oo ost notummont dovonuo o promor fournssour do Aomugno, uvoc 76,5 murds douros do bons mportos (35 pur rupport 2009). Un march du travaiI en mutation Cos nvostssomonts ntorvonnont sur un murcho du truvu chnos on pono ovouton. Duno purt, u structuruton du drot du truvu sost uccooroo cos dornoros unnoos. Ln 2008, doux nouvoos os uno sur o contrut do truvu, uutro sur u promoton do ompo sont ontroos on vguour on rompucomont do u ogsuton do 1994. Cos os font du CDl u normo ot tondont mtor u procurto. Ln offot, oos oncudront os possbtos do rocours uu truvu duroo dotormnoo ot provoont dos ndomntos do concomont on cus do rupturo du contrut pur ompoyour. Lu duroo oguo du truvu ost dosormus fxoo quurunto houros ot os suuros bonofcont do jours do ropos, do journoos foroos ot do congos puyos. Duutro purt, o ronforcomont do oncudromont ogu du truvu ot do ompo succompugno duno huusso sonsbo dos suuros. Lo gouvornomont chnos, qu souhuto dovooppor son murcho ntorour, u unnonco on murs 2011 quo o suuro mnmum contnuorut duugmontor duns os cnq prochunos unnoos. Doros ot doj, os chffros offcos ndquont quo os suuros dos ompoyos urbuns ont cr do 13,1 on 2007, do 11,7 on 2008 ot do 12,8 on 2009, uors quo o suuro mnmum otut mujoro do 20 dobut 2010. Puruoomont, o murcho du truvu chnos contnuo dtro uffocto pur uno ponuro do mun-douvro quufoo. Lonsombo dos ontroprsos roncontroos fut do uttructon ot do u fdosuton dos suuros uno prooccuputon mujouro. Cou ost vru dos uctvtos huutomont quufoos commo dos uctvtos rousoos pur dos truvuours fubomont quufos, mus contruntos pur dos normos nsuffsummont purtugoos. Ans, Sodoxo sofforco duppquor son uctvto do rostuuruton on Chno dos normos dhygono ouropoonnos. Une diversication des attentes des saIaris Lo rupport do 2008 doj cto roovut un cortun nombro do purudoxos qu font do u Chno un puys doroutunt pour o munugor occdontu. Cos purudoxos dossnont un chump do tonsons orgno dos profondos ovoutons do u socoto chnoso. l ost, duns cot osprt, courunt do ruppoor combon o sucrfco ot o don do so sont dos vuours prognuntos duns u socoto chnoso. Mus, s oos so sont ongtomps trudutos pur uno prmuuto du cooctf sur ndvduo, on obsorvo dopus pusours unnoos uno rontorprotuton do cos vuours duns o cudro do u montoo duno formo dndvduusmo, du mons ntorour dos ontroprsos. Nombro do jounos cudros tros quufos soruont toujours prts so sucrfor. mus pour our curroro. Cost fnuomont uno rudo concurronco quo so vroruont cos ndvdus, qu proftont duno grundo mobto pour obtonr uno huusso rupdo do our suuro. Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 16 Cn pout toutofos roporor duutros tonduncos on cours, uux consoquoncos dfforontos on tormos do munugomont ot do goston dos rossourcos humunos. Lors do notro vsto uu uborutoro do rochorcho ot dovooppomont dCrungo, nous uvons uns ou occuson do nous ontrotonr uvoc un jouno ngonour qu nous u dt nonvsugor, pour su purt, uucuno mobto profossonnoo on ruson duno quto do stubto duns su vo fumuo. Lt ngonour do nous oxpquor quuno mobto romottrut on cuuso ompo do su fommo ot pourrut uffoctor pus gonoruomont sos routons socuos. Cotto unocdoto sombo tomognor dun ronvorsomont, pour cortuns suuros tout uu mons, dos prortos ontro vo prvoo ot vo profossonnoo. Lt, on croro o DRH do Sodoxo, oxompo no sorut pus soo. Pour u, convont duvor on tto quo u potquo do onfunt unquo duto do 1979 ot quoo consttuo o contoxto do socusuton dos jounos cudros trontonuros, dont oducuton uuru oto duvuntugo murquoo pur u gonorosto ot o confort quo pur o sucrfco. 1omon do cotto ovouton, o sondugo commundo pur o prostuturo do sorvcos RH zuhopn.com puru on jun 2010 4 . Cn y upprond quo, sur os sx mo suuros chnos ntorrogos, 48 onvsugouont do prondro dos congos ou do suutorsor dos roturds (voro dos ubsoncos !) uu truvu pour pouvor suvro u Coupo du mondo do footbu. Lt co uors mmo quo u Chno no sotut pus quufoo pour cotto compotton. Pur uours, os suuros chnos so montront sonsbos mugo do our ontroprso. 1ruvuor pour uno ontroprso bonofcunt duno bonno mugo sur o murcho ost un moyon do so vuorsor sur o murcho du truvu. Pour Crungo, ubsonco ductvto commorcuo on Chno 5 consttuo, do co pont do vuo, un hundcup mujour, uors quo Sodoxo so hourto uno mugo do sorvco qu robuto duns un puys vuorsunt ndustro ot ussocunt o sorvco uux uutros uno uctvto vo. Pour Dumor, u quoston so poso on duutros tormos pusquo, s o groupo ost pou connu, u murquo Morcodos jout dun cuptu mugo ndonubo. Un systme de reIations sociaIes encore peu mature Mugro sos ovoutons rocontos, o systomo do roprosontuton dos suuros on Chno rosto pou uto pour os ontroprsos occdontuos, qu ny docoont pus do potonto do roguuton. Do fut, o syndcusmo y jouo un ro utypquo on compuruson dos puys occdontuux. Lu concopton hurmonouso do oconomo quo dofond o gouvornomont chnos mpquo u mnmsuton, pour no pus dro o don, dos confts dntorts qu unmont o cuptusmo. Dt uutromont, no suurut y uvor, duns un systomo do co typo, dospuco pour u nogocuton, coo-c so justfunt pur u roncontro dntorts pus ou mons opposos. Cotto rochorcho do unto so trudut pur un unutorusmo fort on mutoro do producton dos normos socuos : cost uu gouvornomont qu rovont duccordor do nouvouux drots socuux uux suuros chnos co qu sofforco, uu domourunt, do furo dopus quoquos unnoos pour dovooppor un murcho oconomquo ntorno, commo nous uvons vu uvoc u ogsuton do 2008 sur o contrut do truvu. Rosto quo o syndcusmo 4 07&%$ A$&=B du 17 jun 2010. 5 Lo murcho chnos dos toocommuncutons nost toujours pus ouvort u concurronco. Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 17 chnos nost pus portour dos usprutons dos suuros, mus so prosonto putt commo un out uu sorvco du gouvornomont pour guruntr offoctvto do cotto unto on contrugnunt os ompoyours rospoctor o drot du truvu. S os confts socuux crossont cos dornoros unnoos on Chno, s no concornont quo murgnuomont dos rovondcutons do drots nouvouux. Commo ndquo o rupport 2010 do u Confodoruton syndcuo ntornutonuo, os confts du truvu portont, duns u pupurt dos cus, sur dos dfforonds os uux contruts do truvu, uux urroros suuruux, uu non-puomont do cortunos prostutons ot u non- componsuton dos houros suppomonturos. Auss, os ontroprsos rospoctuousos du drot du truvu ot offrunt mmo purfos dos condtons do truvu ot dompo suporouros uux hubtudos ocuos, commo cost o cus dos ontroprsos occdontuos, connussont uno uctvto syndcuo mtoo. uund coo-c oxsto, oo so dofnt oxpctomont commo uno purt do ucton munugoruo, mugo do cotto ontroprso frunuso duns uquoo u roprosontunto syndcuo nost uutro quo u rosponsubo romunorutons ot uvuntugos socuux do ontroprso. Cotto fubosso du systomo do routons uppurut commo un dof mujour pour os ontroprsos frunusos, ot surtout uomundos, hubtuoos u concortuton ot u purtcputon dos suuros u concopton dos ;"!>)''. Duutunt quo sy ujouto u fubo uppotonco dos suuros chnos pour uutonomo duns o truvu. Aors quo os munugors occdontuux son romottont spontunomont u rosponsubto dos suuros pour uduptor os ;"!>)'' uux probomutquos orgunsutonnoos ocuos, os ontroprsos roncontroos sont confrontoos u tondunco dos suuros chnos u strcto uppcuton dos proscrptons. =&'+&85)"# /I).(-+%&+&)7%< &'+%#*"'& &"61%7-75)34" "& #74&)"% +49 "%&'"(')#"#
S'instaIIer en Chine, une condition pour rester dans Ia course conomique mondiaIe Lotudo conduto on 2008 uvut porms do confrmor u typoogo dos onjoux dmpuntuton dos ontroprsos frunusos. Coux-c so dstrbuuont noguomont uutour do quutro ogquos domnuntos : smpuntor sur o murcho chnos pour uccodor uu pus grund murcho du mondo (1,340 murd dhubtunts) , croor uno buso doxportuton purtr do u producton bus cot do mun-douvro , rochorchor dos fournssours ocuux pormottunt duchotor dos bons ou dos composunts dos prx compottfs , onfn, proftor dos compotoncos ocuos pour dovooppor uno cupucto dnnovuton. Ln 2011, o puysugo do cos onjoux u ovouo : os ontroprsos frunusos, uu dopurt rotcontos, uccooront mpuntuton dos motors do rochorcho ot dovooppomont (R&D) on Chno. Duns uutomobo, pur oxompo, o ost ucqus quo ossonto do u crossunco du murcho uutomobo mondu vu vonr do Aso, ot purtcuoromont do u Chno, un constructour commo PSA fut montor on pussunco sos studos do styo ot burouux dotudos Shunghu duns u porspoctvo do doubor su producton sur puco moyon tormo. Doocusuton do u R&D ou uduptuton dos produts uu murcho chnos : l ost cur quo, pour bouucoup Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 18 dndustros, rupprochor os uctvtos do concopton dos uctvtos ndustroos pour unuysor ot sutsfuro u domundo ocuo ost dovonuo uno urgonco. Pour our purt, Voou Lnvronnomont, Crungo Lubs ou Sodoxo noxprmont pus uutro choso quund oos mottont uccont sur u nocossto do contnuor nvostr ocuomont (mmo on ubsonco do rotour sur nvostssomont rupdo) pour tror purt du puno do tuonts qu so dovooppont on Chno duns ours domunos, contrbuor uu dovooppomont gobu do ontroprso on cuptunt os nnovutons ot, surtout, comptor purm os promors uctours ntroduro ot structuror do nouvouux motors (ouu, proproto pour Voou, rostuuruton cooctvo ot @$>&=&,B C$%$#)C)%, pour Sodoxo) qu noxstont pus on Chno. Du cto uomund, os onjoux sombont u fos prochos ot dfforonts. S, orgno, mpuntuton dos ontroprsos uomundos u ropondu uno strutogo do producton bus cots, cortunos ontroprsos potontoomont pouuntos (pouton do ur ot do ouu, trunsport ot stockugo do substuncos rsquos) ou fortomont consommutrcos donorgo ont chorcho ochuppor uno ogsuton purtcuoromont contrugnunto on Luropo (chmo, phurmuco, boogo notummont). Mus uno dos cuructorstquos spocfquos dos ontroprsos uomundos otudoos domouro u convcton purtugoo pur ours drgounts quo os uctours monduux mujours duns our soctour soront, duns os prochunos unnoos, coux qu uuront fut os promors o pur du dovooppomont on Chno. Pour cos drgounts, souos os ontroprsos qu uuront su ntonsfor ours routons uvoc co puys, dont dopond pus quo jumus u futuro crossunco monduo, rostoront duns u courso oconomquo . Cost u ruson pour uquoo ASl nu pus hosto trunsforor on Chno un mombro do son conso dudmnstruton. Pour Dumor, mpunto on Chno dopus 2001, umbton ost curo : conquorr o murcho chnos. Aors quo u Chno fgurut uu 14 o rung dos vontos rousoos pur o groupo jusquon 2005, co puys consttuo prosont o pus gros murcho uu mondo do Dumor dorroro Aomugno ot os Ltuts-Uns. Uno uutro cuructorstquo do u strutogo dontroo dos ontroprsos uomundos on Chno conssto prondro on consdoruton non pus o sou murcho chnos mus cou do onsombo do Aso. Ans, uu ou do vsor soomont chucun dos murchos do u rogon, cos ontroprsos concontront our producton duns un sou puys, co qu our pormot do supprovsonnor duns os uutros puys do u rogon ou dy vondro ours produts. Lu mutpcuton dos uccords butoruux ou ntrurogonuux concus pur Aomugno uu son do u rogon Aso u consdorubomont fudfo os ochungos, co qu ncto os ontroprsos y consttuor dos rosouux gobuux ductvtos uunt dos uchuts u dstrbuton on pussunt pur u producton. Cotto nouvoo upprocho gobuo du murcho usutquo ourgt u uttudo ducton dos ontroprsos tout on rodusunt os rsquos, bon quoo succompugno do contruntos uccruos on mutoro do voo ot do punfcuton strutogquo. uo qu on sot, os ontroprsos uomundos ont dofntvomont pordu cotto nuvoto uvoc uquoo oos songugouont on Chno voc souomont dx uns. Los ont comprs qu ny u pus do rocotto mruco. Los sont dosormus conscontos quun to ongugomont domundo tro sognousomont punfo ot qu roquort uno sodo unuyso dos Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 19 rsquos on tormos do cots-uvuntugos. Lt quo cost sur cotto buso quoos dovont dovooppor uno strutogo orgnuo pour snstuor on Chno 6 . Mus co qu cuructorso pur-dossus tout u compuruson lrunco-Aomugno on mutoro dmpuntuton ost u grundo dspurto dos prutquos do souton uux ontroprsos. Los ontroprsos frunusos nstuoos on Chno, mmo s our nombro ost do cnq fos ot domo nforour cou dos ontroprsos uomundos sur o mmo torrtoro, no truvuont pus on rosouu ot doporont ocuomont o munquo do souton on mutoro do sorvcos corrospondunt ours bosons (on conso on CRH pur oxompo, uors quo os cubnots do rocrutomont ou jurdquos fosonnont). Lo sontmont qu provuut on Chno ost quoos ugssont souos, on routon uvoc our drocton Aso quund oo oxsto, ou uvoc our souo muson-moro busoo Purs... oun- Puscu 1rcoro, prosdont du droctoro do Schnodor Loctrc, qu u vocu on Chno, sougno cotto ucuno frunuso. l fuut ubordor o murcho on sudunt os uns os uutros. ouucoup dndustros so rondont on Chno on oubunt our pussoport. Cost uno orrour, os Chnos ussocont uno nutonuto uno ontroprso. ls compronnont mu quo nous vonons on ordro dsporso. l fuut furo commo nos ums uomunds, umorcuns ou juponus ot jouor cooctf ot purtr groupos 7 . A u dfforonco do u lrunco, Aomugno sost dotoo dopus ongtomps dun dspostf consoquont duccompugnomont. Lu prosonco dos ontroprsos uomundos on Chno ost !"#$%&'(), uors quo coo dos frmos frunusos sombo dsporsoo. Cotto prosonco suppuo sur un rosouu do purtonuruts ot do rous nsttutonnos tros dovooppo. Lu roprosontuton nsttutonnoo dos ontroprsos uomundos pusso pur u chumbro do commorco uomundo on Chno, qu possodo dos burouux do dooguos Pokn, Shunghu ot Cunton. Cotto nsttuton rofoto ongugomont dos grunds ndustros duns u cooporuton oconomquo sno-uomundo : oo ost drgoo pur o vco-prosdont oxocutf do Dumor AC ot prosdont do Dumor Northoust Asu Ltd., Urch Wukor, qu compto purm sos couborutours dos roprosontunts do u Lufthunsu, do Somons ou oncoro do Vokswugon. Los uctvtos ost-usutquos dos fodorutons do ndustro uomundo (Dl), dos chumbros do commorco ot dndustro (DlHK), dos bunquos (d) ot du commorco oxtorour ot do gros (CA) uns quo os truvuux do ussocuton spocusto do Aso quost Cstusutschor Voron sont pur uours coordonnoos dAomugno dopus 1993 pur o Comto Aso-Pucfquo do oconomo uomundo (Ason-Puzfk-Ausschuss dor Doutschon Wrtschuft, APA), uvoc su tto uctuo prosdont do Somons, Potor Loschor. OAV L'association Ostasiatischer Verein (OAV) fut cre en 1900 par des pionniers de l'Asie : de grands commerants des villes hansatiques de Brme et de Hambourg. Ne de l'initiative prive et indpendante de toute infuence politique, elle conserve encore aujourd'hui sa mission d'origine, qui consiste dfendre les 6 M. Strk, Consdoror u Chno uvoc o rospoct d un purtonuro , 1)#$".' '-" =D(>!%!C&) $==)C$%.), n 87, 2008. 7 E'&%) %!-F)==), suppomont do murs 2011. Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 20 intrts des responsables conomiques auprs de la sphre politique en Allemagne et en Asie. Ce rseau de plus de 500 entreprises fdre des entreprises de tous secteurs, rparties sur l'ensemble du territoire allemand. l propose une offre d'expertise, d'accompagnement et de conseil toutes les entreprises dsireuses de s'implanter en Chine, notamment les PME industrielles du Bade-Wurtemberg, de Bavire, Rhnanie-Palatinat ou Rhnanie du Nord-Westphalie. L'association est l'un des membres fondateurs du comit Asien-Pazifk-Ausschuss (APA), plateforme des activits asiatiques des grandes fdrations professionnelles et des chambres de commerce allemandes. Lo souton uomund uux ontroprsos snstuunt on Chno ost donc tros tungbo, ot fut u dfforonco uvoc u stuuton dos ontroprsos frunusos mpuntoos oguomont sur o so chnos. Los Cormun Contros do Pokn ot do Shunghu, ssus notummont do u cooporuton ontro bunquos pubquos, fodorutons profossonnoos ot mnstoros, sont dos oux do contuct mottunt dsposton dos ontroprsos dos ocuux commorcuux ot dos suos do conforoncos. Sugssunt do Unon ouropoonno, noxsto pus do potquo communo vsunt ouboror uno strutogo communuuturo, ot donc ronforcor mpuntuton dos ontroprsos duns co puys, mus uuss o obbyng uomund ost tros prosont. Lu chumbro do commorco do UL on Chno (LUCCC) jouo un ro-co on mutoro do obbyng potquo. Au son do son conso, do grundos ontroprsos uomundos sont roprosontoos : 1hyssonKrupp, Somons, ASl, Doutscho unk, Lvonk, SAP, Vokswugon ot uyor. Son dornor prosdont, oorg Wuttko, dooguo gonoru do ASl on Chno, ost uutour dun rupport rotontssunt sur onvronnomont dos uffuros on Chno 8 , o dononco os dffcutos grundssuntos quo roncontront os ontroprsos ouropoonnos tunt on mutoro duccos uux murchos, do trunspuronco jurdquo ot potquo duns os docsons quuu pun do u protocton dos drots do proproto. Commo uctour du obbyng nsttutonno ocu, ot on suppuyunt sur dos cus concrots, u Chumbro ouropoonno do commorco oncourugo u Chno, duns co rupport, croor un onvronnomont dos uffuros pus oqutubo pour tous os uctours, ruppount quo, s u Chno ost mportunto pour Luropo, Luropo ost oncoro pus mportunto pour u Chno, cur oo ost son promor purtonuro commorcu. L'innovation et Ie transfert de technoIogies : une approche diffrente de Ia gIobaIisation Dopus u fn dos unnoos 1990, u Chno so dotucho progrossvomont do son mugo do promor utoor du mondo pour smposor commo uno pussunco on mutoro dnnovuton ot do rochorcho. Soon CCDL, os doponsos chnosos on R&D sont uns pussoos do 0,6 1,23 ontro 1995 ot 2004 (on pourcontugo du Pl), tunds quo o nombro do 8 +-"!;)$% G-'&%)'' &% 07&%$ 4!'&,&!% 4$;)" HIIJ5HIKI, Luropoun Unon Chumbor of Commorco n Chnu : LLLF"4'7("+%61+.E"'F67.F6% Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 21 chorchours u uugmonto do 77 sur u mmo porodo. Lon dtro on roturd, n mmo subordonnoo uux tochnquos occdontuos (commo on mugno souvont, nuvomont), u Chno ost donc dovonuo, soon cortuns obsorvutours, uno torro do R&D pour os oconomos otrungoros, qu nhostont pus y nstuor ours pos do compottvto. Ln mutoro do R&D, nous uvons ou occuson do montror quo os objoctfs do mpuntuton on Chno no so rodusont pus uno rochorcho do roducton dos cots. l sugt, duno purt, do composor dos oqupos do rochorcho quufoos ( co ttro, o nombro do pubcutons, do brovots, mus uuss dotudunts on Chno, u fortomont uugmonto cos dornoros unnoos), ot, duutro purt, do so postonnor sur dos murchos on oxpunson o sont suscoptbos do nutro do nouvoos prutquos ot do nouvouux comportomonts do u purt dos consommutours. Lnfn, sugt uuss do bonofcor do o oxtorour , on docuugo, ot potontoomont nnovutour, quo pout upportor uno oqupo do rochorcho truvuunt uutro bout do u punoto. Los soctours qu nvostssont duns dos pos do R&D on Chno sont prncpuomont coux dos huutos tochnoogos (toocoms, oqupomonts uutomobos, trunsports ot onorgos.). Lotudo procodonto 9 uvut montro
combon mpuntuton on Chno ductvtos do R&D dontroprsos toos quo Crungo ot Schnodor consttuut uno strutogo offcuco duns our domurcho dnnovuton. Nounmons, pour u pupurt dos ontroprsos dorgno ouropoonno, u strutogo u putt conssto jusquc rotonr os dornors dovooppomonts tochnoogquos pour no pus uvor os codor ors do nstuuton on Chno. Ln cur, duns os domunos qu comptont uux youx dos drgounts chnos pour uccrotro u montoo on gummo do our oconomo (uoronuutquo, dofonso, trunsports forrovuros.), o modoo domnunt vsut trunsforor u Chno os tochnoogos os pus umortos pour sussuror u mutrso do nnovuton ot do uvunco on rochorcho ot dovooppomont. Cotto strutogo u oto ongtomps prvogoo pur Astom, notummont, qu, upros uvor nstuo on Chno uno oqupo dngonoro duns o domuno dos trunsports, u vto supprmoo do pour do fournr uux oqupos chnosos u mutrso dos nouvoos tochnoogos dovooppoos on mutoro do trunsports forrovuros ot do sgnusuton : u potquo do R&D dAstom vouut qu ny ut uucun contro do R&D on Chno pour gurdor u munmso sur o cour do motor, un chox strutogquo profondomont uncro duns u cuturo do ontroprso jusquon juot 2010 ( nous no sommos pus prts montuomont ). uund o trunsfort suvoro nocossuro, os produts dovooppos font objot do dofnton do rogos do protocton do u proproto ntooctuoo tros procsos pour chucuno dos purtos do u jont-vonturo. Duns o mmo tomps, os constructours uomunds ot cunudons Somons ot omburdor, qu ont udopto u strutogo nvorso (cost--dro uccoptuton du trunsfort), ont su gugnor uno poston mportunto sur o murcho chnos. Pour uno ontroprso commo Losuffro, u quoston do opportunto du trunsfort do tochnoogos nost pus u vruo quoston. 9 *)' +%,");"&')' @"$%L$&')' )% 07&%)..., !;M >&,. Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 22 LESAFFRE : UN SPCIALISTE DE LA BOULANGERIE INDUSTRIELLE EN CHINE Numro 1 mondial de la levure de boulangerie, Lesaffre est une entreprise familiale originaire du nord de la France. Elle possde 48 usines dans le monde et est prsente dans 19 pays pour un chiffre d'affaires de 1,2 milliard en 2010. Elle emploie 7 000 personnes. Le groupe, install depuis plusieurs annes en Chine, a mis en place une stratgie trs volontariste ds 2008, visant conqurir le leadership sur ce march et mettre en place une plateforme pour l'export mondial. Le groupe considre que la Chine, qui ne reprsente aujourd'hui que 5 % de son chiffre d'affaires, servira avec l'Asie-Pacifque 25 % de l'activit avant la fn de la dcennie. De fait, pour Lesaffre, la question du transfert de technologies ne se pose plus en termes d'acception ou de rejet. Selon son prsident en Chine, Lesaffre en est dj au deuxime stade du dveloppement de l'innovation et du transfert de technologies. Si la recherche fondamentale (qui travaille l'identifcation de nouvelles souches de levure pour tout le groupe) demeure Marcq-en-Baroul, l'entreprise a vite saisi la ncessit de faire du dveloppement en Chine pour comprendre les besoins des clients au plus prs des marchs, en mobilisant les quipes techniques et commerciales (au plan alimentaire, les 27 rgions chinoises sont autant de marchs diffrents), pour continuer se diffrencier de ses concurrents, pour dvelopper et imposer son savoir-faire d'industrialisation, ses standards de qualit- produit respectueux des standards mondiaux. Lesaffre va mme plus loin : les responsables de cette entreprise de taille intermdiaire par son chiffre d'affaires (ET) sont convaincus qu'en tant prsents en Chine, o existe un concurrent de taille respectable (Angel), l'entreprise a aussi accs des savoirs spcifques qui, combins ses propres actifs, sont sources d'avantages technologiques. Cet effet est d'autant plus fort que cette entreprise, comme on l'a vu, est en contact troit avec l'environnement local. Mus mpuntor un contro do R&D on Chno no vu pus do so, commo nous uvons pu o constutor on unuysunt os porcoptons dos suuros chnos ompoyos duns cos uctvtos. Cost co quo nous uvons obsorvo, pur oxompo, choz Crungo Lubs. uund on puro uvoc dos ngonours ou dos tochncons do cos contros do R&D doocusos , on ost dubord fruppo pur un sontmont do docuugo. Docuugo ontro vson do nnovuton do u muson-moro ot vson chnoso, qu so munfosto pur dos ncomprohonsons. Ans, os chorchours ot ngonours so pugnont du pou do suto donno ours projots ot propostons dnnovuton. Los 9-'&%)'' C!.)=' chnos nuyunt pus os mmos condtons do roussto quo os 9-'&%)'' C!.)=' ouropoons, our purut pus dffco do convuncro ot durgumontor du bon-fondo dun projot do rochorcho ou do dovooppomont. Do pus, os modos dorgunsuton du truvu prvogos, buso doqupos mutrcoos duns osquoos os dfforontos purtos pronuntos dun projot so trouvont sopuroos pur dos dstuncos mportuntos, contrbuont compoxfor os modos do fonctonnomont, voro ruontr os Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 23 procossus do docson. Docuugo uuss ontro vson do u compotonco do u muson-moro ot vson do u compotonco on Chno. Pour nombro dngonours chnos roncontros, u rochorcho ot nnovuton sont dovonuos couruntos duns os ontroprsos chnosos ot smposont commo uno prutquo ocuo uffruncho dos suvor-furo occdontuux. Lo pun qunquonnu chnos 2006- 2010 pour os sconcos ot tochnoogos consttuo cot ogurd un nvostssomont dmportunco dostno hssor u Chno uu rung do nuton tochnoogquo. Du cto uomund, u poston ogurd du trunsfort do tochnoogos dfforo sonsbomont do coo dos ontroprsos frunusos. Mugro o rsquo bon roo do trunsforts oguux, Aomugno u mso do munoro routvomont prococo sur u cooporuton scontfquo ot tochnoogquo uvoc u Chno, concrotsoo pur u sgnuturo, on 1978, dun uccord gouvornomontu butoru. Lunnoo suvunto, u Chno ot Aomugno docdont do mottro on puco un ochungo sur o systomo normutf uomund (DlN) : os voyugos dpomutquos do spocustos tochnquos ot roprosontunts oconomquos so mutpont, do sorto quuu f du tomps do nombroux stundurds sont udoptos on Chno sur o modoo uomund. Un nouvouu modo do cooporuton sur projots ost ms on puco, rouyo bontt pur uno cooporuton nsttutonnoo qu uboutt u crouton do contros do rochorcho bnutonuux on 2004 ot 2005. Lo mnstoro fodoru do u lormuton ot do u Rochorcho truvuo uns on purtonurut uvoc o mnstoro chnos do u Sconco ot do u 1ochnoogo uns quuvoc o mnstoro chnos do Lducuton. Cutro u couboruton scontfquo ntorgouvornomontuo, os orgunsmos do rochorcho uomunds oxtru-unvorsturos do drot prvo but non ucrutf ont dovooppo uno cooporuton drocto uvoc ours purtonuros chnos : uns, o Contro sno-uomund pour u promoton do u rochorcho (Doutsch-Chnosschos Zontrum fr Wssonschuftsfordorung), goro conjontomont pur u londuton uomundo pour u rochorcho (Doutscho lorschungsgomonschuft, DlC) ot o Nutonu Nuturu Sconco lounduton of Chnu u vu o jour Pokn. Los nsttuts lruunhofor ont ouvort pur uours doux contros do rochorcho on purtonurut uvoc o Hgh 1ochnoogy Rosourch und Dovoopmont Contor do unvorsto dustronuutquo ot duoronuutquo do Pokn : o Sno-Cormun ont Softwuro lnsttuto (Sl) Pokn ot o Sno-Cormun Mobo Communcuton lnsttuto (MCl) orn. Llnsttut Mux-Punck u, quunt u, croo on 2005 un contro do Compututonu oogy Shunghu, on couboruton uvoc Acudomo chnoso dos sconcos. Lu Communuuto Lobnz ouvro dopus 2004 u mso on puco dun rosouu rount ontro oux sos propros nsttuts, dos nsttuts do rochorcho chnos ot dos purtonuros ndustros, ufn do pouvor soor, cuructorsor ot oxpormontor dos substuncos boogquos uctvos ssuos dos puntos do u modocno trudtonnoo chnoso. Lnfn, os contros Homhotz truvuont conjontomont uvoc un rosouu otondu do grunds otubssomonts chnos, notummont on mutoro donvronnomont, do sunto ot donorgo. l ost sgnfcutf quo nombro dontroprsos uomundos consdoront uujourdhu u Chno commo un murcho dmportunco strutogquo. Soon oos, cost, ontro uutros fuctours, do u roussto du postonnomont sur co murcho quo dopondru ovouton do oconomo ouropoonno. Cou ost purtcuoromont vru ou ogurd u rupdto fugurunto dos progros tochnoogquos rousos pur u Chno, qus soont o rosutut dun offort dnnovuton propro ou dun trunsfort do tochnoogos mposo. Lu prosonco dontroprsos uomundos sur o murcho chnos ost dos ors mporutvo pour prosorvor u compottvto do Aomugno ot do Luropo, uns quo pour purtcpor uu dovooppomont do stundurds conjonts. Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 24 Ln consoquonco, pour os ontroprsos uomundos, o trunsfort do tochnoogos no dot pus consttuor un probomo cur, commo o procsut u droctrco do CAV 10 , o sou rsquo quo pussont courr u compottvto ot nnovuton do oconomo uomundo rosdo duns un ovontuo dofct dos potquos domostquos dnnovuton ot do rochorcho. Lo fut quo u Chno u unco un onsombo do progrummos dostnos u hssor uu rung do nuton tochnoogquo ost dosormus urgomont connu. Ln rovuncho, os upprocutons sur our otut duvuncomont roo dvorgont. Pour Aomugno, cou no pout tro quuno nctuton prosorvor notro uvuntugo compottf ot notro cupucto dnnovuton ot co, doux nvouux : grco uno utttudo prouctvo dos ontroprsos ot grco u crouton dun onvronnomont potquo portour pur Ltut. Mus on uucun cus, nous no pouvons nous roposor sur nos uurors u concurronco no dort pus . Dos ors, u quoston du trunsfort do tochnoogos occdontuos ost onvsugor pur os frmos ouropoonnos, frunusos ou uomundos, uvoc pus do subtto : oos dovont voor pur oxompo frugmontor os suvor-furo duns orgunsuton ot os ;"!>)'', y comprs duns u goston do out nformutquo, suvor dontfor os prncpuos sourcos do rsquo, toujours consorvor u mutrso dos compotoncos-cos. A7/"# /" 574J"'%+%6" "& 5"#&)7% /"# '"##74'6"# 14.+)%"# Ln mutoro do goston dos rossourcos humunos, ost un objoctf urgomont purtugo pur os ontroprsos frunusos ot uomundos : uttror ot rotonr os suuros quufos duns un murcho du truvu tondu. Los ontroprsos uomundos sondoos duns o cudro do otudo Cormun usnoss Lxpunson n Chnu : 2008-2010 11 consdoront os rossourcos humunos commo un dos grunds onjoux on Chno. Pour os tros quurts dos ropondunts, u dsponbto do porsonno quufo so rovoo probomutquo, tunds quoo roprosonto uno grundo dffcuto pour 27 dontro oux. luco co dof, dos strutogos dfforoncoos sont udoptoos pur os ontroprsos. Dumor u fut o pur do u vuorsuton do u roussto porsonnoo, co qu supposo duns un promor tomps un truvu sur mugo du groupo. Lnvostssomont duns dos uctons do murkotng RH prosonco sur lntornot, duns u prosso ou duns os suons spocusos consttuo uors un ovor pour ronforcor uttructvto do ontroprso. Cos prutquos surtcuont un munugomont pur objoctf ot uno potquo suuruo compottvo. Sodoxo upprocho u probomutquo RH sous un ungo dfforont, socurtunt notummont duno suronchoro pormunonto sur os romunorutons quoo jugo ncomputbo uvoc son 9-'&%)'' C!.)= ot qu suppuronto u quto nfno duno mprobubo stubsuton 10 Monku Strk, droctrco jusquon 2010 do ussocuton pour o dovooppomont dos routons commorcuos gormuno-usutquos (Cstusutschor Voron, CAV), 1)#$".' '-" =D(>!%!C&) $==)C$%.), n 87, 2008. 11 Cormun busnoss oxpunson n Chnu : 2008-2010 , G-'&%)''N!"-C 07&%$ 8;)>&$= 2''-), Munch-Shunghu- Mumbu, Cormun Chumbor of Commorco n Chnu und LAC Luro Asu Consutng PurtC, 2008. Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 25 suuruo. Pour fdosor os suuros, oo u mso sur u promoton ntorno ot offro do curroro. Duns cot osprt, os postos rosponsubto sont, uutunt quo possbo, uttrbuos pur promoton ntorno. Un pussugo pur u Sodoxo Munugomont Acudomy pormot duns un to dspostf do dotor os ndvdus do compotoncos spocfquos, uvoc un doubo objoctf : guruntr u roussto do ovouton do curroro tout on mtunt os mobtos oxtornos. Co prmut do u curroro sur u romunoruton ost oguomont obsorvo choz Crungo. A u suronchoro suuruo, o groupo proforo un nvostssomont duns os condtons do truvu : horuros, umonugomont dos ocuux. Surtout, os porspoctvos do curroro, notummont pur u promosso do formuton ot pur u mobto ntornutonuo, sont msos on uvunt pur ontroprso dos o rocrutomont. PIace de Ia formation et du dveIoppement des comptences Cn o vot, os quostons do u formuton ot du dovooppomont dos compotoncos rostont ncontournubos, uors quo nos procodontos nvostgutons sur os ontroprsos frunusos mpuntoos on Chno uvuont rovoo dos prutquos contrustoos dnvostssomont on formuton. Pusours dos ontroprsos du puno (DPCA, Schnodor Loctrc, Currofour, Crungo Lubs.) ont ms on puco dos systomos duns osquos ucquston dos compotoncos tout uu ong do u curroro dos suuros chnos ost consdoroo ocuomont commo un roo fuctour duttructvto ot do stubto do u mun-douvro. Lo rocrutomont dot prondro on compto o fut quo o systomo oducutf chnos no dovro pus os compotoncos uduptoos uu murcho du truvu, toos os compotoncos on ngonoro ou on munugomont. Los ngonours qu sortont dos unvorstos chnosos ont souvont un nvouu do formuton uvunt tout thoorquo, uuquo os ontroprsos dovont suppoor on upportunt un compomont do formuton, sot sur o torrun (on ntorno), sot on onvoyunt o nouvo ombuucho on formuton oxtorno vu un orgunsmo spocuso ou on oxputruton tomporuro. Los suuros chnos, do uvs gonoru, sont tous domundours do formuton, consdoroo pur oux commo un fuctour do dovooppomont do curroro rupdo, surtout orsquoo ost upportoo pur uno grundo ontroprso otrungoro. Du cto dos ontroprsos, u formuton on Chno rompt donc pusours fonctons-cos : Lo vont combor os dofuuncos du systomo unvorsturo chnos, qu no propuro pus toujours os otudunts uu mondo do ontroprso, on mottunt on puco dos purcours do formuton ntornos (purcours do profossonnusuton ntornutonu) ou on purtonurut uvoc dos orgunsmos oxtornos, commo cost o cus choz Sodoxo. Lontroprso nvostt do munoro substuntoo duns u formuton, ot, s on rupporto u musso suuruo uu cot do u formuton, uppurut quo cotto dornoro roprosonto un posto do doponsos consoquont. Lo pormot o dovooppomont dos compotoncos ot dos curroros, co qu ost duno mportunco cuptuo pour rotonr dos ngonours soums uux oxgoncos ductuusuton do ours connussuncos. Lo ost un voctour do dffuson dos normos do ontroprso. Lo fuvorso uns uno hurmonsuton dos stundurds ontro u muson-moro ot sos fuos otrungor, duns un contoxto toujours pus gobuso. Cost pourquo os ontroprsos oncourugont os mobtos ntrugroupos ntornutonu. Choz Schnodor, o progrummo Murco Poo ncto do jounos tuonts purtr on Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 26 msson ntornutonu pour y ucquorr os vuours do ontroprso (pur oxompo duns o cudro duno msson do doux uns on lrunco) ot dos compotoncos pus tochnquos. Un uutro oxompo ost fourn pur Sodoxo, o u Munugomont Acudomy propuro os munugors do sto soon dos stundurds do munugomont otubs pour cotto popuuton, ssuo do u promoton ntorno. Lnfn, choz Crungo Lubs, os formutons do mn-MA dostnoos uux profossonnos huutomont quufos sont poruos commo un moyon dupportor un compomont do connussuncos on munugomont ot do rotonr os couborutours-cos duns ontroprso. Mus u cuructorstquo prncpuo do cos ntutvos ost quoos sont pou (pour no pus dro pus du tout) coordonnoos ontro os ontroprsos dun mmo soctour ductvto. Ans, chuquo groupo frunus mpunto on Chno fut son murcho ot opto pour u mso on puco do too potquo do purtonurut uvoc dvorsos unvorstos prostgousos (1ongj Shunghu, 1snghuu Pokn.) pour formor sos munugors ot os rotonr , ou ouboro on ntorno uno ocoo spocfquo dodoo ucquston dos compotoncos duns sos motors propros (pur oxompo, Currofour ot son progrummo Mundurn ou unvorsto Sunof-Avonts). Pou dontroprsos frunusos sombont nvostr duns dos prutquos coordonnoos do formuton pur soctour mpquunt, pur oxompo, ours propros sous-trutunts ou purtonuros, voro duutros ontroprsos du soctour. Du cto uomund, u formuton ntuo ot contnuo ost uncroo duns u cuturo ontropronouruo. Cn pout, co studo, roovor oxstonco dun dspostf orgnu 12 , o Contro do formuton profossonnoo do 1ucung, unmo on purtonurut pur u chumbro do commorco uomundo do Shunghu ot lnsttut Chon-Shung do tochnoogos. TAICANG, UN VILLAGE ALLEMAND L'exemple de la ville de Taicang, situe quelques kilomtres de Shanghai, est rvlateur de la haute densit d'entreprises allemandes au sein d'une zone gographique propice leur implantation. En avril 2008, cent neuf d'entre elles, la plupart issues du Land de Bade-Wurtemberg, avaient fait le choix de ce site. Ce phnomne a vu le jour au dbut des annes 1990, avec l'implantation de l'entreprise de ressorts automobiles Kern-Liebers, suivie rapidement par d'autres socits du Mittelstand comme Stihl (1995), Fischer (1996) ou encore Trumpf (2001), qui ont proft de la reconnaissance, au sein de ce village de 450 000 habitants, de la culture des affaires outre-Rhin. En effet, les valeurs dites typiquement allemandes d'honntet, de ponctualit, d'quit et de sincrit semblent hautement apprcies en Chine 13 . Avec la hausse des cots dans les grandes villes, Taicang se rvle un choix judicieux : le prix de location d'une usine y est trois fois moins lev qu' Shanghai. Reste s'atteler un problme capital : le manque de main-d'ouvre qualife. Afn d'y remdier a t mis sur pied en 2007 un centre de formation professionnelle Taicang, qui prpare chaque anne 12 Monku Strk, ontroton uccordo uu ClRAC on 2008. 13 U. Kuusch, 07&%$ 4&!%&)") 6 E%,)"%)7C)" 9)"&>7,)% F!% &7")% +"@!=#)% &C 1)&>7 .)" O&,,), lruncfort-sur- o-Mun, Cumpus, 2007. Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 27 cinquante mcatroniciens et cinquante mcaniciens outilleurs leur futur mtier. Ce programme phare repose sur l'implication de nombreux acteurs : en Chine, la chambre de commerce allemande de Shanghai coopre avec l'nstitut Chien- Shiung de technologies qui assure la partie thorique de la formation. La chambre de commerce de Hanovre et le centre de formation professionnelle (Berufsschule) BBS Neustadt apportent quant eux leur expertise sur les contenus et les examens. Enfn, les fliales d'entreprises allemandes telles que Bosch, KSB, Voith, Trumpf et Osram sont galement associes au centre de Taicang, garantissant aux apprentis le volet pratique de la formation. Duns o mmo osprt, on pout ctor os ntutvos do DC (Dumor) ou do Somons, qu ont mso tros tt sur o dovooppomont dos compotoncos do our mun-douvro vu u crouton do contros do formuton pur upprontssugo, moduto jusquuors nconnuo on Chno ot dont cos ontroprsos ont docdo do furo u promoton pour rocrutor ours ouvrors ot nstuor ocuomont uno nouvoo moduto do rocrutomont. Ln outro, on 2010, pros do vngt-tros mo Chnos otuduont duns os unvorstos uomundos, consttuunt toujours o promor groupo dotudunts otrungors. Cos dornors optont notummont pour u foro dos sconcos do ngonour. Los projots do cooporuton ontro unvorstos uomundos ot chnosos so sont dovooppos, pour so chffror uctuoomont pus do cnq cont cnquunto. Recours I'expatriation l uppurut mportunt co studo do rovonr sur o rocours oxputruton, tunt os ontroprsos roncontroos so dsont prooccupoos do snsor oncudromont do ours fuos chnosos. Non souomont oxputruton roprosonto un cot quoos osporont roduro, mus, surtout, os cudros occdontuux oprouvont dos dffcutos ntorugr uvoc os suuros chnos. Nous uvons pu nounmons constutor uno dfforonco ontro os ontroprsos frunusos ot uomundos. Choz Astom, Crungo, Sodoxo, Schnodor Loctrc, ors do notro vsto chucuno do cos ontroprsos, nous uvons oto rous pur uno oqupo mxto doxputros ot do ocuux. A nvorso, choz ASl ot Dumor, co sont os oxputros qu nous ont rous, tomognunt do our mpcuton duns u conduto dos uffuros on Chno. l somborut quo os ontroprsos frunusos confont pus spontunomont o munugomont dos oqupos ocuos, rosorvunt oxputruton uux oxports churgos do trunsforor os compotoncos. Cotto strutogo suppuo sur ombuucho do suuros chnos formos ou uyunt ucqus uno oxporonco profossonnoo on lrunco. Notons quo u forto prosonco doxputros duns oncudromont dos ontroprsos uomundos, s oo dovut tro confrmoo, sorut on cohoronco uvoc u voonto dnvostr duns u constructon do rosouux nsttutonnos, mugo do oorg Wuttko, drgount do ASl on Chno, qu fut un dos mombros fondutours do u chumbro do commorco uomundo, pus o prosdont do u chumbro do commorco ouropoonno on Chno, prosont duns o puys dopus vngt-cnq Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 28 uns... Cn pout omottro hypothoso quo os grundos ontroprsos uomundos otudoos, conscontos do mportunco do u mutrso dos rosouux (oconomquos, potquos, socuux.) on Chno, prutquont uno sogmontuton du truvu on mutoro doxputruton. Coo-c sorut orgunsoo ontro uno buso stubo do nutonuux roposunt sur quoquos pors nstuos ocuomont do onguo duto ot dos oxports uppoos on msson do courto duroo sur dos quostons procsos quo os pors pormottont dntogror tros rupdomont uu contoxto ocu, ufn do vsor uno offcucto muxmum do u contrbuton uttonduo (cost o cus, pur oxompo, dos ngonours oxports on '-;;=B >7$&% roncontros choz Dumor). Ln cou, u prutquo uomundo dfforo dos obsorvutons rousoos ntorour dos ontroprsos frunusos. Nous pourrons nous rsquor c formuor uno hypothoso compomonturo : uno oxputruton do onguo duroo uomundo ponusorut u curroro dun cudro drgount duns uno ontroprso frunuso o oognomont du sogo pout tro vocu commo un soroux obstuco u curroro. Los Aomunds consttuont o quutromo groupo do truvuours otrungors on Chno (7 ), dorroro os uponus (pros do 30 ), os Amorcuns (17 ) ot os Sud-Coroons (11 ) 14 . Cotto mpuntuton pus nombrouso ot pus unconno doxputros uomunds roposorut, soon nos ntorocutours, sur uno pus grundo proxmto cuturoo uvoc u Chno : honntoto, ponctuuto, sons do u justco, do u vorto ot ouvorturo dosprt soruont os vortus prtoos uux Aomunds qu bonofcoruont duno mugo postvo on Chno 15 . Mus cotto dousuton u son rovors : soon nos ntorocutours do DC, pur oxompo, oo no fuctorut pus uux munugors uomunds u comprohonson duno cuturo dos uffuros fondumontuomont dfforonto choz ours purtonuros chnos commo uccoptor quun contrut, mmo ocrt, no sot on Chno quo u buso dun uccord dont os tormos dovont suduptor uu contoxto, pur nuturo ovoutf, ou goror dos oqupos dopourvuos do sons crtquo ot uccordunt pou dntort uu truvu uutonomo (u rosponsubsuton dos oqupos otunt u cuructorstquo prncpuo du systomo dorgunsuton uomund). A cot ogurd, cos comportomonts uu truvu soruont duvuntugo sourcos do frustruton pour os munugors uomunds mpuntos on Chno. M)#)7% "& ('+&)34"# /" -+ '"#(7%#+E)-)&8 #76)+-" /"# "%&'"(')#"# Pour o momont, u rosponsubto socuo dos ontroprsos (RSL) on Chno ost surtout controo sur o rospoct ot uppcuton do u o, o os ontroprsos ouropoonnos ot occdontuos os consdoront commo un sou mnmum ncomprossbo ot vouont uor pus on quo u o. on ovdommont, cotto upprocho ost ropucor duns o contoxto chnos, o ost do notoroto pubquo quo nombro dontroprsos chnosos no rospoctont pus toujours u ogsuton on vguour (u stuuton ot os condtons do truvu, orgno do nombroux uccdonts mortos duns os mnos do churbon, on sont uno ustruton). Los 14 K. Wudkrch, +"@!=#")&>7)' 4)"'!%$=C$%$#)C)%, &% 07&%$ 6 1)P"-,&)"-%#: O&,$"9)&,)"@Q7"-%#: R)"7$%.=-%#, Wosbudon, Cubor, 2009. 15 Vor U. Kuusch, 07&%$ 4&!%&)")MMM: !;M >&,M Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 29 ontroprsos frunusos ot uomundos otudoos so dstnguont pur our oxompurto on mutoro do rospoct du drot socu. 1out smpomont purco quo, so suchunt pus survooos, oos mottont rooomont on ouvro u ogsuton du truvu, ot quoos nont pus os protoctons potquos dont bonofcont os ontroprsos chnosos. Lu concopton do u RSL duns os ontroprsos unuysoos so dstrbuo noguomont ontro os tros pors do u rosponsubto socuo dontroprso quo sont oconomo, onvronnomont ot o socu. Duns os ontroprsos frunusos, os prutquos obsorvoos corrospondont prosquo oxcusvomont uno vson socuo. Los uspocts onvronnomontuux sont ruromont ovoquos duns o cudo duno rosponsubto socuo , suuf choz Sodoxo, qu puro uors do dovooppomont durubo orsquoo ovoquo su potquo do roducton dos dochots pustquos pur oxompo. Ln rovuncho, uno ontroprso commo Dumor promout nnovuton vorto dos fns commorcuos : u constructon do voturos ooctrquos dostnoos uu murcho chnos ost uns un uxo do dovooppomont durubo do son uctvto. ASl, pour su purt, so propuro uffrontor u montoo on pussunco duno potquo do protocton do onvronnomont on Chno. Ln offot, os gruvos probomos do pouton do ur ot do ouu uuxquos o puys ost confronto dopus cos vngt unnoos dndustrusuton ntonsvo poussont o gouvornomont chnos ronforcor o cudro ogsutf ot uccrotro os contruntos onvronnomontuos qu posont sur os ontroprsos. Los formoturos ot os coupuros do courunt do coos qu sont os pus pouuntos, froquontos, no sont quo os promcos do urrt du ussor-furo qu u provuu jusquuors. Los ongugomonts prs pur ASl on mutoro do roducton do consommuton onorgotquo ot do guz offot do sorro sont uno ustruton do u potquo do dovooppomont durubo mso on ouvro pur ontroprso pour so propuror uux prochunos ovoutons dos potquos onvronnomontuos on Chno. l oxsto donc bon uno dfforonco duns u fuon dont os ontroprsos frunusos ot uomundos consdoront u RSL on Chno. Vortubo uvuntugo concurronto pour uno ontroprso commo Dumor, coo-c ost duvuntugo poruo commo uno obguton moruo pur uno ontroprso commo Sodoxo. Concornunt son voot socu, ost sgnfcutf quo onsombo du puno dontroprsos otudo prosonto u RSL purtr do onsombo do sos ongugomonts on fuvour douvros phunthropquos ot do progrummos do churto. Los prutquos phunthropquos ropondont dos njonctons gouvornomontuos on os rotrouvo choz os pus grundos ontroprsos chnosos pubquos ot prvoos. l sugt pur oxompo du progrummo Lu do Schnodor Loctrc, qu u otub un purtonurut uvoc u Chnu outh Dovoopmont lounduton pour oncourugor os onfunts dos fumos ruruos dofuvorsoos poursuvro our scourto , cost oncoro o cus choz Sodoxo, o dos donutons sont orgunsoos pur o syndcut unquo dostnuton douvros do churto. Nounmons, cos progrummos do sodurto ont uvuntugo do pormottro u constructon duno cuturo dontroprso communo, dont os suuros pouvont tror uno cortuno forto tunt ntorour qu oxtorour do ontroprso. Schnodor Loctrc dsposo cortos dun codo othquo ou dun codo dos uffuros horto do u muson-moro, commo u pupurt dos mutnutonuos qu dffusont do fuon doscondunto ours prncpos othquos. Mus co codo nost n connu dos suuros, n comprs. Cou montro on quo u RSL ost oncoro un concopt nouf duns os ontroprsos on Chno. Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 30 Mugro tout, dos prooccuputons othquos cuructorsont os offorts pormunonts dos ontroprsos pour promouvor uno vortubo potquo socuo. Sodoxo, mus uuss Dumor sougnont mportunco uccordoo uu puomont dos houros suppomonturos, uux congos puyos, uux churgos socuos. cost--dro uu rospoct do u o, co qu ost on dtro o cus do u pupurt dos ontroprsos ocuos dorgno chnoso. Los ontroprsos voont pur uours furo rospoctor os condtons do truvu ot do socurto. Cost o cus tout purtcuoromont choz Sodoxo, qu u consont u porto do cortuns murchos duns o domuno pontoncor, pur oxompo, on ruson do condtons do vo nuccoptubos (concontruton pontonturo uu-dossus dos normos ntornutonuos). Uno ontroprso commo Schnodor u do son cto onvsugo do domonugor sos stos pour quo orgonomo sot optmuo ontro os sorvcos, qu sont pour o momont ropurts sur pusours otugos. Cn o vot, on Chno, u RSL mso on ouvro pur os ontroprsos ouropoonnos nost on ron u consoquonco, commo on Cccdont, do rovondcutons formuoos pur u socoto cvo (ussocuton do consommutours, CNC ou syndcuts), coo-c otunt nsuffsummont orgunsoo. Dos ors, nos roprosontutons occdontuos do u RSL son trouvont bouscuoos : on pourrut on offot ponsor quo, on tontunt do so conduro on bons ctoyons (rospoct do u o, potquos do sunto-socurto), os ontroprsos occdontuos qu, bon ovdommont, chorchont dubord so quufor vs--vs dos uutortos chnosos, pur u dffuson do cos vuours ot prutquos, nctont ot orontont os ontroprsos chnosos furo ovouor ours propros comportomont. &,(&$1-!,( Lu Chno ost ongugoo duns uno mututon oconomquo ot socuo dumpour qu vso u poursuto du dovooppomont on mmo tomps quo udopton dun modoo pus quututf ot pus soutonubo on tormos oconomquo, ocoogquo ot socu. Lo dof ost do tuo, cur o pucto socu qu fut tonr u socoto (onrchssomont contro ubundon dos drots potquos) ost suscoptbo dtro monuco pur do mutpos fuctours dnstubto, qu sont uutunt do fuctours do rsquos pour os uctours oconomquos. Co chungomont do modoo ost prondro on compto pur os ontroprsos occdontuos mpuntoos on Chno, qu dovont sompoyor vuorsor ours utouts. Cotto otudo omprquo vont confrmor os onsognomonts do nos truvuux procodonts. Lu compuruson dos prutquos msos on ouvro pur os ontroprsos frunusos ot uomundos on Chno montro quo u thooro do u mondusuton dos prutquos do munugomont ot do our fuson on un modoo stundurd no tont pus duns co puys, du mons pour nstunt. Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 31 Nous ussstons uu contruro un vortubo dovooppomont do procossus dhybrduton combnunt prncpos do goston do u muson-moro do cortuns procossus vors u Chno ot umonugomont duns duutros, on tonunt compto u fos dos fuctours nsttutonnos, socuux ot cuturos chnos qu nfuoncont os prutquos. Lunuyso compuroo dos prutquos dos ontroprsos frunusos ot uomundos upporto dos onsognomonts sur cos umonugomonts. Duns un mmo contoxto potquo, oconomquo ot socu, os strutogos ot os prutquos do munugomont udoptoos dvorgont purfos tros sonsbomont duns ours dmonsons nsttutonnoos, voro potquos. Duns o domuno du trunsfort do tochnoogos, os ontroprsos uomundos, tros confuntos duns our uvuntugo compottf, so montront mons nquotos quo ours homooguos frunusos : pour oos, tunt quo os ontroprsos uomundos nnovoront, os ontroprsos chnosos no pourront os concurroncor sur co qu fut our forco, u quuto ot mugo do murquo. Lo trunsfort do tochnoogos oxgo pour os mpuntutons duns cortuns soctours no suscto donc pus do crunto, uors quo cotto quoston rosto uu cour dos strutogos dmpuntuton do cortunos ontroprsos frunusos. Ln mutoro do munugomont, u voonto do trunsfort dos rosponsubtos uux munugors ocuux, s oo ost rooo pour os doux groupos dontroprsos, pout so hourtor duns o cus uomund uno oxgonco doxcoonco oporutonnoo non totuomont sutsfuto pur o rocrutomont ocu, do u prosonco do pus doxports uomunds quo frunus sur puco ot sur u duroo. Los ontroprsos frunusos commo os ontroprsos uomundos succordont vor duns )' prutquos do gouvornunco dos rossourcos humunos un dos grunds onjoux do u Chno duns os unnoos vonr. Lu Chno nost doj pus, pour cortuns motors, un puys o o cot du truvu ost fubo. Duns do nombroux soctours, o truvu roprosonto on outro uno purt pou sgnfcutvo du cot do fubrcuton. Los onjoux portont dosormus mons sur o dou do ruttrupugo suuru quo sur u nocossto doovor u quuto do u mun-douvro dsponbo ot don stubsor o murcho. Lo modoo dovooppo pur os ontroprsos uomundos, buso do purtugo, do dovooppomont dos compotoncos, condtons do truvu, socurto, mus uuss do suuros pus oovos quo o murcho, sombo furo u dfforonco on Chno. Lu vuorsuton do u formuton duuo pourrut y consttuor, uvonr, un ubo do roforonco on tormos duttructvto. Cou otunt, o modoo uomund do u Mtbostmmung (co-rosponsubto nsttutonnoo) ot do u forto mpcuton dos suuros, s ost uttructf, non domouro pus mons un dof on Chno, o su trunsposton oxgorut un truvu do onguo huono du fut dos usugos socuux. Mus co qu sombo surtout furo u dfforonco duns os prutquos obsorvoos ost quo =$ ;"(')%>) .)' )%,");"&')' $==)C$%.)' )% 07&%) )', !"#$%&'() ), S @$&, 'B',TC) U : u quuto du souton nsttutonno dont bonofcont ncontostubomont os ontroprsos uomundos duns our uvonturo chnoso ost un gugo do socurto ot doconomo do cots do trunsucton qu pouvont so rovoor gguntosquos on Chno. Su nuturo mmo ntorpoo u dsporson dos strutogos frunusos, voro dos strutogos dmpuntuton ouropoonnos on Chno. Lu dmonson nsttutonnoo ot potquo do u prosonco uomundo, fondoo sur u nocossto contruo do u constructon do rosouux, uns quo u vson dun systomo cohoront do goston urtcuoo cuructorsont u prosonco uomundo on Chno. Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 32 Do touto ovdonco, oxompo uomund dot nspror uno rofoxon pus gobuo sur u cupucto dos ontroprsos ouropoonnos tror uvuntugo on Chno do our suvor-furo oconomquo, mus uuss do ours uvuntugos ntungbos (hstoro ndustroo, cuturo, nvouu do quufcuton, puco du cuptu humun duns u compottvto), commo uutunt dutouts compottfs dovooppor on rosouu. N%%"9"# Les Etudes du CER - n 176-177 - septembre 2011 34 O'8#"%&+&)7% /"# "%&'"(')#"# 8&4/)8"# "% 01)%" %$-/,5 Astom ost uno ontroprso prosonto sur o murcho do u producton dooctrcto grco son soctour Powor, ot sur cou du trunsport forrovuro pur ntormoduro do son soctour 1runsport. Astom conot, fournt ot ussuro u muntonunco pour sos conts duno gummo compoto doqupomonts ot do systomos do huuto tochnoogo. Lo groupo possodo uno oxportso roconnuo duns ntogruton do systomos ot our muntonunco sur our duroo do fonctonnomont. Au cours do oxorcco 2009-2010, sos commundos so sont oovoos 14,9 murds douros ot son chffro duffuros u uttont 19,7 murds douros. Au 31 murs 2010, o curnot do commundos roprosontut 42,6 murds douros. 07%&"9&" 58%8'+- "& 574J"'%+%6" Astom u chos do smpuntor on Chno y u muntonunt pus do cnquunto uns ot ompoo onvron dx mo suuros purtout duns o puys. Locusoo duns pusours rogons (Pokn, Shunghu, Wuhun, un, 1unjn, ngduo ot Shonzhon), Astom Chno dsposo do douzo jont-vonturos (sopt pour Astom Powor ot cnq pour Astom 1runsport) ot do tros fuos Hong Kong. Duns o cus do SA1LL (jont-vonturo dAstom 1runsport spocusoo duns os systomos do tructon, os cubnos ooctrquos ot os ropurutons), Astom ost mujorturo ot prond os docsons on vount mpquor u purto chnoso. Lorgungrummo ost fonctonno, composo dun dopurtomont support mujorturomont drgo pur dos droctours chnos, dun dopurtomont commorcu ot dun dopurtomont ndustro. CASCC (jont-vonturo dAstom 1runsport spocusoo duns os systomos do commundo do sgnusuton), pour su purt, ost dotonuo 50 pur Astom ot 50 pur CRSC. Lu prso do docson roovo dos doux purtos suvunt dos modutos otubos pur contrut. Ans, chuquo purto do u jont-vonturo compto quutro mombros uu conso dudmnstruton ot os oporutons sont rogos pur o contrut do jont-vonturo. Commo pour SA1LL, orgungrummo ost fonctonno, uvoc un dopurtomont ngonoro, murkotng, rossourcos humunos ot udmnstruton, oporutons, fnunco ot quuto. Duno munoro gonoruo, orsquo Astom ost mnorturo, ontroprso ntorvont duns u prso do docson sous formo do rocommundutons. Ln outro, quo quo sot o typo do purtcputon (mnorturo ou mujorturo), u purto chnoso do u jont-vonturo prond on churgo u drocton dos rossourcos humunos.