RICHARD OVERY

1939
Ç ÁÍÔÉÓÔÑÏÖÇ ÌÅÔÑÇÓÇ
ÃÉÁ ÔÏÍ ÐÏËÅÌÏ

Ì ÅÔÁÖÑÁÓÇ :
Ôéôßíá ÓðåñåëÜêç

5
 ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÁ

Ðñüëïãïò 9
Åõ÷áñéóôßåò 11

ÅéóáãùãÞ
Ç Ðïëùíßá, ç Ãåñìáíßá êáé ç Äýóç 13
ÊåöÜëáéï 1
24-26 Áõãïýóôïõ 1939: Ï ÷ñüíïò ôåëåéþíåé 33
ÊåöÜëáéï 2
27-31 Áõãïýóôïõ 1939: Ç Ðïëùíßá óôç ìÝóç 63
ÊåöÜëáéï 3
1-3 Óåðôåìâñßïõ 1939: Ôïðéêüò ðüëåìïò
Þ ðáãêüóìéïò ðüëåìïò; 99
ÊåöÜëáéï 4
3 Óåðôåìâñßïõ 1939: Ç äéÜøåõóç ôçò åéñÞíçò 127
ÓõìðÝñáóìá:
Ãéáôß ðüëåìïò; 153

Óçìåéþóåéò 171
Âéâëéïãñáößá 191
ÅõñåôÞñéï 197

7
 24-26 ÁÕÃÏÕÓÔÏÕ 1939: Ï ×ÑÏÍÏÓ ÔÅËÅÉÙÍÅÉ

24-26 ÁÕÃÏÕÓÔÏÕ 1939:

Ï ×ÑÏÍÏÓ ÔÅËÅÉÙÍÅÉ

Ï ðüëåìïò ðáñáëßãï èá îåóðïýóå ôï ðñùß ôçò

26çò Áõãïýóôïõ, ìå ìéá ãåñìáíéêÞ åéóâïëÞ óôçí
Ðïëùíßá. Ï ×ßôëåñ åß÷å äéáôÜîåé íá êñáôçèïýí üóï
ôï äõíáôüí ðéï ìõóôéêÝò ïé óõíå÷åßò ðñïåôïéìá-
óßåò óôñáôéùôéêÞò êéíçôïðïßçóçò ó’ üëç ôç äéÜñ-
êåéá ôïõ Áõãïýóôïõ. ÅðÝìåíå üôé ôá ìÝôñá ðïëé-
ôéêÞò åðéóôñÜôåõóçò äåí Ýðñåðå íá åöáñìïóôïýí
áêüìá, êáé åðéóÞìùò äåí äéáôÜ÷ôçêå êáìßá êéíç-
ôïðïßçóç. Óôéò 24 Áõãïýóôïõ, ýóôåñá áðü ôçí
åðéôõ÷ßá ôùí äéáðñáãìáôåýóåùí ìå ôç ÓïâéåôéêÞ
¸íùóç, äéÝôáîå íá îåêéíÞóåé ìéá åðßèåóç ôï ðñùß
ôçò 26çò Áõãïýóôïõ. Ïé ðñþôïé ãåñìáíéêïß ó÷ç-
ìáôéóìïß åß÷áí áñ÷ßóåé íá êéíïýíôáé ðñïò ôá ðï-
ëùíéêÜ óýíïñá áðü ôéò 19 Áõãïýóôïõ êáé âñßóêï-
íôáí óôéò èÝóåéò ôïõò ôÝóóåñéò ìÝñåò áñãüôåñá õðü
ôïí êùäéêü «Á». Ç êéíçôïðïßçóç ôïõ äåýôåñïõ êý-

33
 «1939»

ìáôïò ó÷çìáôéóìþí, ìå ôçí êùäéêïðïéçìÝíç ïíï-

ìáóßá «Êßíçóç Õ», îåêßíçóå ôï âñÜäõ ôçò 24çò
Áõãïýóôïõ, ìüëéò ïñéóôéêïðïéÞèçêå ç çìÝñá ôçò
åðßèåóçò. ¼ðëá, Üíôñåò ôïõ ôáêôéêïý óôñáôïý êáé
ìÝëç ôùí SS ìåôáöÝñèçêáí êñõöÜ ìÝóá óôï ÍôÜ-
íôóé÷, Ýôóé þóôå ç ðüëç íá êáôáëçöèåß ìå ôï îå-
êßíçìá ôùí åðé÷åéñÞóåùí1. Ïé ãåñìáíéêÝò äõíÜìåéò
Ýëáâáí èÝóåéò ìåñéêÜ ÷éëéüìåôñá ìáêñéÜ áðü ôá
óýíïñá, åíþ Üëëåò ðåñßìåíáí óå êÝíôñá åêðáßäåõ-
óçò êáé óôñáôþíåò ìå ôïõò ãõëéïýò Ýôïéìïõò, åí
áíáìïíÞ ôçò äéáôáãÞò ãéá ìåôáêßíçóç^ óõíïëéêÜ
1,5 åêáôïììýñéï Üíôñåò. Áðü ôçí Üëëç ðëåõñÜ ôùí
ãåñìáíïðïëùíéêþí óõíüñùí, ç êéíçôïðïßçóç åðß-
óçò óõíå÷éæüôáí üóï ðéï äéáêñéôéêÜ ãéíüôáí, ãéá
íá áðïöåõ÷èïýí ïé ðåñéôôÝò ðñïêëÞóåéò. Óôéò 23
Áõãïýóôïõ, äéáôÜ÷ôçêå êÜôé ðïõ éóïäõíáìïýóå ìå
ãåíéêÞ êéíçôïðïßçóç ãéá üëåò ôéò ìïíÜäåò óôñáôïý
óôïí Ðïëùíéêü ÄéÜäñïìï, ôçí ¢íù Óéëåóßá êáé óå
ìåãÜëï ìÝñïò ôçò äõôéêÞò Ðïëùíßáò. ÊéíçôïðïéÞ-
èçêáí åðßóçò ç áåñïðïñßá, ç áåñÜìõíá êáé üëåò
ïé ìïíÜäåò ôùí áíþôåñùí áîéùìáôéêþí ôïõ åðé-
ôåëåßïõ. Ùóôüóï, áí ïé ãåñìáíéêÝò äõíÜìåéò åß÷áí
åðéôåèåß ðñáãìáôéêÜ óôéò 26 Áõãïýóôïõ, ç Üìõ-
íá ôçò Ðïëùíßáò èá Þôáí áêüìá ëéãüôåñï áðï-
ôåëåóìáôéêÞ áð’ üóï áðïäåß÷ôçêå ìßá åâäïìÜäá
áñãüôåñá 2.
Ï ×ßôëåñ Þëðéæå íá áäñÜîåé ôçí åõêáéñßá ãéá
íá åîáðïëýóåé ôïí ìéêñü ðüëåìï ðïõ ôïõ åß÷áí
óôåñÞóåé ôïí ðñïçãïýìåíï ÷ñüíï óôç äéÜñêåéá ôçò
ôóå÷éêÞò êñßóçò, êáé ôïí ïðïßï ôï Ãåñìáíïóïâéå-
ôéêü Óýìöùíï êáèéóôïýóå ôþñá ëéãüôåñï åðéêßí-

34
 24-26 ÁÕÃÏÕÓÔÏÕ 1939: Ï ×ÑÏÍÏÓ ÔÅËÅÉÙÍÅÉ

äõíï åã÷åßñçìá. Óôç ìåãáëýôåñç äéÜñêåéá ôïõ êá-

ëïêáéñéïý åß÷å ðáñáìåßíåé óôï ÌðÝñ÷ôåóãêáíôåí
áíôß ãéá ôï Âåñïëßíï. Ï ÃêÝìðåëò ôïí åðéóêÝöôçêå
åêåß ãéá ãåýìá óôéò 24 Áõãïýóôïõ êáé âñÞêå ôïí
×ßôëåñ óå åîáéñåôéêÞ äéÜèåóç. «Äåí óôáìáôÜ íá
ìáò åêðëÞóóåé», Ýãñáøå óôï çìåñïëüãéü ôïõ, «ìå
ôï óèÝíïò ôïõ». Ï ÃêÝìðåëò ãýñéóå áåñïðïñéêþò
óôï Âåñïëßíï, üðïõ åß÷áí öôÜóåé ôá íÝá ðùò ç Âñå-
ôáíßá èá ôçñïýóå ôç äÝóìåõóÞ ôçò áðÝíáíôé óôçí
Ðïëùíßá. «Ï ðüëåìïò ôùí íåýñùí», Ýãñáøå óôï
çìåñïëüãéü ôïõ, «ðëçóéÜæåé óôï áðïêïñýöùìÜ ôïõ
[…] áíçóõ÷çôéêÜ íÝá áðü ðáíôïý». Äïýëåøå ìÝ-
÷ñé áñãÜ ôç íý÷ôá, áëëÜ ìåôÜ ðÝñáóå Üãñõðíïò
ðïëëÝò þñåò óôï êñåâÜôé3. Ï ×ßôëåñ åðÝóôñåøå óôï
Âåñïëßíï ôï ßäéï åêåßíï âñÜäõ, ãéá íá äéåîáãÜãåé
ôïí ðüëåìü ôïõ áðü ôçí ðñùôåýïõóá. Ôçí åðüìåíç
ìÝñá, èá Ýäéíå ôç äéáôáãÞ íá îåêéíÞóåé ç åðßèåóç
åíáíôßïí ôçò Ðïëùíßáò. Ï ÃêÝìðåëò ôïí åðéóêÝöôç-
êå îáíÜ ôï ìåóçìÝñé ôçò 25çò Áõãïýóôïõ êáé âñÞ-
êå Ýíáí ×ßôëåñ «ðïëý áðïöáóéóìÝíï êáé éóïññï-
ðçìÝíï». Ï ×ßôëåñ ôïý åßðå íá åôïéìÜóåé äýï äéá-
êçñýîåéò –ìéá ãéá ôïí ãåñìáíéêü ëáü êáé ìéá ãéá
ôï êüììᖠïé ïðïßåò èá ìåôáäßäïíôáí ìáæß áðü ôï
ñáäéüöùíï ìüëéò îåêéíïýóå ï ðüëåìïò4. Óôéò 3.02
ôï áðüãåõìá, Ýäùóå åíôïëÞ íá îåêéíÞóåé ðïñåßá^
ç åðßèåóç ðñïãñáììáôßóôçêå ãéá ôéò 4.30 ôï åðü-
ìåíï ðñùß. ÎáöíéêÜ üìùò, óôéò 7.30 ôï áðüãåõìá,
êáé åíþ ïé óôñáôéùôéêïß ó÷çìáôéóìïß ìåôáêéíïý-
íôáí Þäç ðñïò ôéò èÝóåéò ôïõò, ôçí áíáêÜëåóå. Áêï-
ëïýèçóáí ðïëý êñßóéìåò þñåò, êáèþò ç äéáôáãÞ ìå-
ôáâéâáæüôáí óå ïëüêëçñç ôç óôñáôéùôéêÞ äïìÞ,

35
 «1939»

þóôå íá äéáóöáëéóôåß üôé ôï åðüìåíï ðñùß äåí èá

îåêéíïýóå êáôÜ ëÜèïò êÜðïéá åðé÷åßñçóç. Ç äéïß-
êçóç ôïõ ãåñìáíéêïý óôñáôïý åß÷å Þäç öôÜóåé óôï
íÝï ôçò óôñáôçãåßï óôï ìðïýíêåñ ôïõ Ôóüóóåí,
íüôéá ôïõ Âåñïëßíïõ, üðïõ âñÞêå ìüíï «÷Üïò» –
ïýôå öáãçôü, ïýôå ãñáöïìç÷áíÝò, ïýôå ôçëÝöù-
íá. ÅéäïðïéÞèçêáí ãéá ôç äéáôáãÞ áíÜêëçóçò óôéò
10.00 ôï âñÜäõ 5. Ìéá ìéêñÞ åðßèåóç üíôùò Ýãéíå
ôï åðüìåíï ðñùß áðü Ãåñìáíïýò áëåîéðôùôéóôÝò
óôï ðÝñáóìá ÃéÜìðëïõíêïö óôá óëïâáêïðïëùíéêÜ
óýíïñá – ç ðïëùíéêÞ ðëåõñÜ üìùò õðÝèåóå üôé
Þôáí Üëëç ìéá áðü ôéò óõíïñéáêÝò áøéìá÷ßåò ðïõ
åß÷áí óçìáäÝøåé ôéò ðñïçãïýìåíåò åâäïìÜäåò êáé
äåí Ýêáíå êáìßá ðñïóðÜèåéá íá åêäéþîåé ôïõò Ãåñ-
ìáíïýò åéóâïëåßò.
Áí ç åðßèåóç åß÷å ðñáãìáôïðïéçèåß óôéò 26 Áõ-
ãïýóôïõ, åßíáé äýóêïëï íá ðïýìå ìå âåâáéüôçôá
áí èá îåóðïýóå ãåíéêåõìÝíïò ðüëåìïò äýï Þ ôñåéò
ìÝñåò áñãüôåñá, üðùò Ýãéíå óôéò áñ÷Ýò Óåðôåì-
âñßïõ. Åßíáé åîßóïõ äýóêïëï íá åßìáóôå êáôçãï-
ñçìáôéêïß êáé ùò ðñïò ôï ãéáôß ï ×ßôëåñ Üëëáîå
ãíþìç. ÏðùóäÞðïôå Þèåëå íá áðïöýãåé ìéá åðá-
íÜëçøç ôçò ðñïçãïýìåíçò ÷ñïíéÜò, üôáí åß÷å áíá-
ãêáóôåß íá åãêáôáëåßøåé ôïí ðüëåìü ôïõ êáé íá
äå÷ôåß ìéá äéåèíÞ äéÜóêåøç. ¹ôáí ï Áíþôáôïò Äéïé-
êçôÞò ôùí åíüðëùí äõíÜìåùí, ìéá èÝóç ðïõ åß÷å
êáôáëÜâåé ôïí ÖåâñïõÜñéï ôïõ 1938, áðïöáóéóìÝ-
íïò íá ðÜñåé ðïëý óïâáñÜ ôï ñüëï ôïõ Ãåñìáíïý
ðïëÝìáñ÷ïõ. Ôï 1938, ç åíôýðùóç Þôáí ðùò ìå ôç
äéåõèÝôçóç ôïõ ÌïíÜ÷ïõ åß÷å ÷Üóåé ôï ãüçôñü ôïõ.
Ùóôüóï êáé ôþñá, ôïí Áýãïõóôï ôïõ 1939, ï ×ßô-

36
 24-26 ÁÕÃÏÕÓÔÏÕ 1939: Ï ×ÑÏÍÏÓ ÔÅËÅÉÙÍÅÉ

ëåñ äßóôáóå êáé ðÜëé. «Ï Áäüëöïò öïâÜôáé», ó÷ï-

ëßáóå Ýíáò íåáñüò Ãåñìáíüò óôñáôéþôçò óôïõò óõ-
íôñüöïõò ôïõ üôáí Ýöôáóáí ôá íÝá ôçò áíÜêëç-
óçò 6.
Ç åîÞãçóç ãéá ôïí îáöíéêü äéóôáãìü ôïõ ×ßô-
ëåñ âñßóêåôáé óôçí ðïñåßá ôùí ãåãïíüôùí ôéò äýï
ìÝñåò ìåôÜ ôçí õðïãñáöÞ ôïõ Ãåñìáíïóïâéåôéêïý
Óõìöþíïõ. Ï ×ßôëåñ åß÷å åëðßóåé üôé ôï óýìöùíï
èá ðñïêáëïýóå êáôÜññåõóç ôïõ ðïëùíï-âñåôáíï-
ãáëëéêïý Üîïíá, Ýôóé þóôå íá ìðïñÝóïõí ïé Ãåñ-
ìáíïß íá åîáðïëýóïõí ìéá ôá÷åßá, åðéôõ÷çìÝíç êáé
ôïðéêïý ÷áñáêôÞñá åðßèåóç óôçí Ðïëùíßá, óôçí
ïðïßá ç Äýóç äåí èá ìðïñïýóå íá áðáíôÞóåé áðï-
ôåëåóìáôéêÜ. Ôá íÝá ãéá ôç ãåñìáíïóïâéåôéêÞ ðñï-
óÝããéóç, ùóôüóï, åß÷áí ðïëý ìéêñüôåñç åðßäñáóç
óôç âñåôáíéêÞ êáé ôç ãáëëéêÞ êïéíÞ ãíþìç áð’ üóç
ðåñßìåíå ï ×ßôëåñ, áí êáé áðïôÝëåóå ìåãÜëï óïê
ãéá ôïõò óõíïäïéðüñïõò êáé ôïõò óõìðáèïýíôåò
ôùí êïìïõíéóôþí, ðïõ åß÷áí óôçñßîåé ôéò åëðßäåò
ôïõò óôéò äéáêçñýîåéò ôïõ ÓôÜëéí ãéá óõëëïãéêÞ
áóöÜëåéá êáé ôþñá Ýðñåðå íá áðïöáóßóïõí ôé èá
Ýêáíáí. Êáôáñ÷Üò, ïé õðçñåóßåò ðëçñïöïñéþí ôçò
Âñåôáíßáò êáé ôçò Ãáëëßáò åß÷áí Þäç ðñïåéäïðïéÞ-
óåé êáé ôéò äýï êõâåñíÞóåéò ãéá ôçí ðéèáíüôçôá
óõìöùíßáò áíÜìåóá óôïõò äýï éäåïëïãéêïýò
å÷èñïýò, êáé, ðáñüôé ïé äõôéêïß çãÝôåò ðáñÝìåíáí
äýóðéóôïé, äåí åß÷áí áéöíéäéáóôåß åíôåëþò. Ëåðôï-
ìåñåßò ìõóôéêÝò ðëçñïöïñßåò óôÜëèçêáí óôï Ðá-
ñßóé ôï âñÜäõ ôçò 21çò Áõãïýóôïõ, êáé ôçí åðü-
ìåíç ìÝñá ôï óïâéåôéêü ðñáêôïñåßï åéäÞóåùí
ÔÁÓÓ áíáêïßíùóå üôé ï öïí Ñßìðåíôñïð èá ìåôÝ-

37
 «1939»

âáéíå áåñïðïñéêþò åêåßíï ôï âñÜäõ óôç Ìüó÷á,

ãéá óõóêÝøåéò ìå ôïõò Óïâéåôéêïýò çãÝôåò óôéò 23
Áõãïýóôïõ 7. ¹ôáí åðßóçò ãíùóôÞ ìå êÜðïéá âå-
âáéüôçôá ç êáèïñéóìÝíç ãéá ôç ãåñìáíéêÞ åðßèå-
óç óôçí Ðïëùíßá çìåñïìçíßá. ¸íáò Âñåôáíüò ðñÜ-
êôïñáò óôç Ãåñìáíßá, ï óìÞíáñ÷ïò ÌÜëêïëì Êñß-
óôé, ôÝùò áåñïðïñéêüò áêüëïõèïò ôçò Âñåôáíßáò,
ðáñåß÷å ôáêôéêÝò êáé ðëÞñåéò áíáöïñÝò ãéá ôïí óåñ
Ñüìðåñô ÂÜíóéôôáñô, ôïí óõíôáîéïý÷ï ìüíéìï õöõ-
ðïõñãü ôïõ Öüñåúí ¼öéò, ðïõ ìå ôç óåéñÜ ôïõ ìå-
ôÝöåñå ôéò áíáöïñÝò óôçí êõâÝñíçóç. ¹äç áðü ôïí
Éïýíéï ôïõ 1939, ï Êñßóôé ìåôáâßâáæå ðëçñïöïñßåò
üôé ç ãåñìáíéêÞ êéíçôïðïßçóç èá îåêéíïýóå áðü ôçí
1ç Áõãïýóôïõ ãéá íá ïëïêëçñùèåß óôéò 27 ôïõ ßäéïõ
ìÞíá^ óôéò 17 Áõãïýóôïõ ï Êñßóôé, ôïõ ïðïßïõ ïé
ðçãÝò ðåñéëÜìâáíáí áíþôåñïõò Ãåñìáíïýò áîéù-
ìáôéêïýò êáé áîéùìáôïý÷ïõò å÷èñéêÜ äéáêåßìåíïõò
áðÝíáíôé óôïí ×ßôëåñ, áíÝöåñå ðùò ç äñÜóç åß÷å
ðñïãñáììáôéóôåß ãéá ïðïéáäÞðïôå ìÝñá áíÜìåóá
óôéò 25 êáé óôéò 28 Áõãïýóôïõ. Áõôü ôáßñéáæå ìå
ãáëëéêÝò ìõóôéêÝò ðëçñïöïñßåò ìå ðçãÞ ôïí ÔóÝ-
÷ï ðñÜêôïñá «Á-54», ðïõ åß÷å ðåé óôïõò ÃÜëëïõò
üôé ç 26ç Áõãïýóôïõ èá Þôáí ç ìÝñá ôçò åéóâï-
ëÞò 8. Óôéò 19 Áõãïýóôïõ, ï ×Üëéöáî Ýóôåéëå ôçí
ðëçñïöïñßá óôïí ÔóÜìðåñëáéí, ï ïðïßïò Ýêáíå
äéáêïðÝò øáñåýïíôáò óôï Ëáéñãê ôçò Óêïôßáò. Ôçí
åðüìåíç ìÝñá, ï ÔóÜìðåñëáéí ãýñéóå åóðåõóìÝ-
íá óôï Ëïíäßíï, ÷ùñßò íá îÝñåé áêüìá áí èá åðÝ-
óôñåöå óôéò äéáêïðÝò ôïõ ôéò åðüìåíåò ìÝñåò9.
Ï ÔóÜìðåñëáéí äåí Þôáí ï ìüíïò ðïõ áíáãêÜ-
óôçêå íá áíáâÜëåé ôéò äéáêïðÝò ôïõ. Ï ×Üëéöáî

38
 24-26 ÁÕÃÏÕÓÔÏÕ 1939: Ï ×ÑÏÍÏÓ ÔÅËÅÉÙÍÅÉ

åðÝóôñåøå óôéò 19 Áõãïýóôïõ áðü ôï Ãéüñêóáúñ,

ï Âñåôáíüò õðïõñãüò ÐïëÝìïõ, ËÝóëé ×üïõñ-Ìðå-
ëßóá, óôéò 22 Áõãïýóôïõ áðü ôéò ÊÜííåò. Ï âáóé-
ëéÜò, Ãåþñãéïò ÓÔ´, åðáíÞëèå áðü ôéò êõíçãåôéêÝò
äéáêïðÝò ôïõ óôïí âáóéëéêü ðýñãï ôïõ Ìðáëìü-
ñáë ôçò Óêïôßáò ìßá ìÝñá áñãüôåñá, ãéá íá áíá-
êáëýøåé üôé ï ÔóÜìðåñëáéí åß÷å Þäç óõãêáëÝóåé
óõíåäñßáóç ôïõ êïéíïâïõëßïõ ãéá ôéò 24 Áõãïýóôïõ
÷ùñßò íá æçôÞóåé ôç óõãêáôÜèåóÞ ôïõ. Ï âáóéëéÜò
Þôáí éäéáßôåñá åíï÷ëçìÝíïò ðïõ Ýíá åîáéñåôéêü êõ-
íÞãé (ç ðáñÝá ôïõ åß÷å Þäç óêïôþóåé 1.600 æåõãÜ-
ñéá áãñéüãáëùí) Ýëáâå ôüóï ðñüùñï ôÝëïò: «Ðå-
ñßìåíá […] ìå ìåãÜëç áíõðïìïíçóßá áõôÞ ôçí êõ-
íçãåôéêÞ åâäïìÜäá», åßðå ìåñéêÝò ìÝñåò áñãüôå-
ñá óôïí Âñåôáíü ðñÝóâç óôçí Áßãõðôï. «Áõôüò ï
á÷ñåßïò ï ×ßôëåñ ôá ÷Üëáóå üëá»10. Ï ÔóÜìðåñ-
ëáéí åßðå óôïí âáóéëéÜ üôé ç îáöíéêÞ óýãêëçóç ôïõ
êïéíïâïõëßïõ ïöåéëüôáí óôï Ãåñìáíïóïâéåôéêü
Óýìöùíï, áëëÜ êáé üôé áõôü «äåí ìåôÝâáëå óå
ôßðïôá ôç èÝóç ìáò». ÆÞôçóå áðü ôïí âáóéëéÜ íá
åßíáé Ýôïéìïò óôï ôÝëïò ôçò åðüìåíçò ìÝñáò íá
õðïãñÜøåé ôçí Ýãêñéóç ôïõ Íïìïó÷åäßïõ ÅêôÜ-
êôùí Åîïõóéþí (ãéá ôçí ¢ìõíá) ðïõ èá åðÝôñå-
ðå óôçí êõâÝñíçóç íá åêäþóåé ôïõò áðáñáßôçôïõò
Áìõíôéêïýò Êáíïíéóìïýò ìå éó÷ý íüìïõ11. Ï íüìïò,
ðïõ ï ÔóÜìðåñëáéí Þèåëå íá ðåñÜóåé áðü ôï êïé-
íïâïýëéï ìÝóá óå ìßá ìÝñá, ðñïêÜëåóå Üìåóåò
äéáöùíßåò. Ïé áñ÷çãïß ôùí óõíäéêÜôùí áíçóõ÷ïý-
óáí üôé ôï íïìïó÷Ýäéï èá ìðïñïýóå íá ÷ñçóéìï-
ðïéçèåß ãéá íá èÝóåé åêôüò íüìïõ áðåñãßåò, íá
åðéâÜëåé åðéóôñÜôåõóç ôùí âéïìç÷áíéþí êáé íá

39
 «1939»

öéìþóåé ôïí Ôýðï, êáé ÷ñåéÜóôçêå íá ðáñÝìâåé ï

õðïõñãüò Åóùôåñéêþí ãéá íá ôïõò êáèçóõ÷Üóåé
ðùò ôßðïôá áðü áõôÜ äåí èá óõíÝâáéíå. Ïé çãÝ-
ôåò ôïõ Öéëåëåýèåñïõ Êüììáôïò ðñüâáëáí åíóôÜ-
óåéò ùò ðñïò ôç äéÜôáîç ôïõ ¢ñèñïõ 6, óýìöùíá
ìå ôçí ïðïßá ïé ðñïäüôåò èá ôïõöåêßæïíôáí áíôß
íá áðáã÷ïíßæïíôáé, êáé ï ÔóÜìðåñëáéí õðï÷þñç-
óå ó’ áõôü ôï óçìåßï ìå ôçí åëðßäá íá ôåëåéþóïõí
üëá ãñÞãïñá 12.
Áõôü äåí Þôáí ðáñÜ Ýíá áðü ìéá óåéñÜ ðñïðá-
ñáóêåõáóôéêþí ìÝôñùí ãéá åíäå÷üìåíç óýññáîç
ðïõ îåêßíçóáí ðñïôïý êáí õðïãñáöåß óôçí ðñÜ-
îç ôï Ãåñìáíïóïâéåôéêü Óýìöùíï. Ï ÔóÜìðåñëáéí
áñíÞèçêå íá åãêñßíåé ãåíéêÞ êéíçôïðïßçóç, ôçí
ïðïßá æçôïýóáí ï õðïõñãüò ÐïëÝìïõ êáé ïé áñ-
÷çãïß ôùí ôñéþí êëÜäùí, öïâïýìåíïò üôé, üðùò êáé
ôï 1914, êÜðïéåò ÷þñåò ßóùò ôç ÷ñçóéìïðïéïýóáí
ùò ðñüó÷çìá ãéá íá êçñýîïõí êé áõôÝò ãåíéêÞ êé-
íçôïðïßçóç óå áíôßðïéíá^ ðáñ’ üëá áõôÜ, óôéò 22-
23 Áõãïýóôïõ åãêñßèçêå ç ðñþôç öÜóç ôçò êéíçôï-
ðïßçóçò «âáóéêïý ðñïóùðéêïý» ãéá ôçí åðÜíäñù-
óç åðéôåëåßùí, óôáèìþí äéïßêçóçò êáé áíôéáåñï-
ðïñéêþí ìïíÜäùí, åíþ óôéò 24 Áõãïýóôïõ ðÞñáí
äéáôáãÞ íá êéíçôïðïéçèïýí ðëÞñùò üëåò ïé èÝóåéò
áíôéáåñïðïñéêÞò êáé åðÜêôéáò Üìõíáò, óõíïëéêÜ
ðÜíù áðü 120.000 Üíôñåò13. ¸ãéíáí ôá ðñþôá âÞ-
ìáôá ãéá ôç óýóôáóç åíüò ðïëåìéêïý óõìâïõëßïõ,
ôï ïðïßï, üðùò óõíÝóôçóå ï ëüñäïò ×Üíêé, ðñþçí
ãñáììáôÝáò ôïõ õðïõñãéêïý óõìâïõëßïõ, èá Ýðñå-
ðå íá ðåñéëáìâÜíåé ôïí Ïõßíóôïí Ôóüñôóéë, ðñï-
êåéìÝíïõ íá éêáíïðïéçèïýí ïé ðñïóäïêßåò ôïõ êïé-

40
 24-26 ÁÕÃÏÕÓÔÏÕ 1939: Ï ×ÑÏÍÏÓ ÔÅËÅÉÙÍÅÉ

íïý, áëëÜ ü÷é ôïí ÍôÝéâéíô Ëüõíô Ôæïñôæ, ðñùèõ-

ðïõñãü êáôÜ ôçí ðåñßïäï 1916-22, ôïí ïðïßï ï
×Üíêé èåùñïýóå áíáîéüðéóôï 14. Ï ÔóÜìðåñëáéí
åðßóçò ðñï÷þñçóå óå ðñïåéäïðïßçóç ðñïò ôïí ×ßô-
ëåñ, êáé ðñéí áêüìá åðéâåâáéùèåß ôï óýìöùíï, üôé
áõôü äåí èá åß÷å êáìßá åðßðôùóç óôéò õðï÷ñåþ-
óåéò ôçò Âñåôáíßáò áðÝíáíôé óôïõò Ðïëùíïýò, ôéò
ïðïßåò ç âñåôáíéêÞ êõâÝñíçóç «Þôáí áðïöáóéóìÝ-
íç íá ôçñÞóåé». ÊÜëåóå ôç Ãåñìáíßá íá äå÷ôåß ìéá
áðïêëéìÜêùóç ôçò üîõíóçò êáé äéåîáãùãÞ êáíï-
íéêþí óõíïìéëéþí ìåôáîý Ðïëùíßáò êáé Ãåñìáíßáò.
Äýï ìÝñåò áñãüôåñá óôï êïéíïâïýëéï êáé åíüøåé
«ôïõ åðéêåßìåíïõ ðïëåìéêïý êéíäýíïõ», ï ÔóÜ-
ìðåñëáéí åðáíÝëáâå ôçí õðüó÷åóÞ ôïõ íá ôçñç-
èïýí áíåðéöýëáêôá ïé äåóìåýóåéò ðïõ åß÷áí áíá-
ëçöèåß ãéá ôçí Üìõíá ôçò Ðïëùíßáò, «Ýôóé þóôå
íá ìçí ôñÝöåé ôçí ðáñáìéêñÞ áõôáðÜôç ç ãåñìá-
íéêÞ êõâÝñíçóç»15. Ï ëüãïò äåí èåùñÞèçêå åìðíåõ-
óìÝíïò («óáí éáôñïäéêáóôÞò ðïõ óõíïøßæåé ìéá
õðüèåóç äïëïöïíßáò», ó÷ïëßáóå ï âïõëåõôÞò ×Ü-
ñïëíô Íßêïëóïí), ç äéÜèåóç üìùò ôçò ÂïõëÞò ôùí
ÊïéíïôÞôùí, üðùò ðáñáôÞñçóå Ýíáò Üëëïò âïõëåõ-
ôÞò, Þôáí åíôåëþò äéáöïñåôéêÞ áðü ôç äéÜèåóç ðïõ
åðéêñáôïýóå ðñéí áðü ôï Ìüíá÷ï. «Ï öüâïò»,
õðïóôÞñéîå, «åß÷å ÷áèåß», êáé áíôéêáôáóôáèåß áðü
ìéá Üïêíç åðáãñýðíçóç íá ìç äéáöáíåß «ôï ðá-
ñáìéêñü óçìÜäé áäõíáìßáò» áðü ôç âñåôáíéêÞ
ðëåõñÜ 16.
Óôç Ãáëëßá, ôá íÝá ôçò óõíèÞêçò ðñïêÜëåóáí
âáèéÜ áðïãïÞôåõóç, äåäïìÝíïõ üôé ç ãáëëéêÞ êõ-
âÝñíçóç ðÜíôá ðßóôåõå –ðåñéóóüôåñï áð’ ü,ôé ïé

41
 «1939»

Âñåôáíïߖ óôçí ðéèáíüôçôá ìéáò óïâéåôéêÞò óõì-

ìá÷ßáò. ¼ðùò êáé óôç Âñåôáíßá üìùò, õðÞñ÷å ç
ïëïÝíá ðéï äéÜ÷õôç áßóèçóç üôé áõôü êáèéóôïýóå
ôïí ðüëåìï ðåñéóóüôåñï êáé ü÷é ëéãüôåñï ðéèáíü.
«Ó÷åäüí üëïé ïé ðïëéôéêïß ðéóôåýïõí üôé èá ãßíåé
ðüëåìïò», Ýãñáøå óôéò 24 Áõãïýóôïõ Ýíáò áîéù-
ìáôïý÷ïò ôïõ ãáëëéêïý õðïõñãåßïõ Åîùôåñéêþí.
«¼óïé ðéóôåýïõí üôé ï ×ßôëåñ èá õðï÷ùñÞóåé ãß-
íïíôáé ïëïÝíá êáé ëéãüôåñïé. Êáé ïé áäéÜëëáêôïé
äÝ÷ïíôáé ôçí éäÝá ôïõ ðïëÝìïõ áóöáëþò ÷ùñßò åõ-
÷áñßóôçóç, áëëÜ ìå ïñãÞ»17. Ùóôüóï, óôïõò êüë-
ðïõò ôçò ãáëëéêÞò çãåóßáò, åîáêïëïõèïýóáí íá
ðñïêýðôïõí ðåñéóóüôåñåò äéáöùíßåò áð’ ü,ôé óôç
Âñåôáíßá. Ï õðïõñãüò Åîùôåñéêþí Æïñæ ÌðïííÝ,
Ýíáò öéëüäïîïò ìç÷áíïññÜöïò ðïõ ï ÍôáëáíôéÝ
åß÷å óôñáôïëïãÞóåé óôï õðïõñãéêü óõìâïýëéï ôï
1938 ãéá íá ôïí åìðïäßóåé íá õðïíïìåýåé ôçí êõ-
âÝñíçóÞ ôïõ áðü ôá ðßóù Ýäñáíá, Þôáí Ýíáò âá-
èéÜ ðåðåéóìÝíïò öéëåéñçíéóôÞò. Åß÷å ðïëåìÞóåé êáé
ôñáõìáôéóôåß óôç äéÜñêåéá ôïõ ÌåãÜëïõ ÐïëÝìïõ,
åíþ åß÷å ÷Üóåé êáé ôá áäÝñöéá ôïõ óôç óýãêñïõ-
óç. Áóöáëþò áðïäïêßìáæå ôç ãåñìáíéêÞ äéðëùìá-
ôßá êáé, üðïôå ÷ñåéáæüôáí, åðáíáëÜìâáíå ôç äÝ-
óìåõóÞ ôïõ áðÝíáíôé óôçí Ðïëùíßá – Þôáí üìùò
êáé ðåðåéóìÝíïò üôé ôï óýìöùíï ìå ôçí Ðïëùíßá
åß÷å åìðëÝîåé ôç Ãáëëßá óå ìéá õðï÷ñÝùóç ðïõ
Þôáí áäýíáôïí íá ôçñçèåß, êáé Þèåëå íá âñåé êÜ-
ðïéï ôñüðï íá ôçí áðïöýãåé. Èåþñçóå Ýôóé ôï Ãåñ-
ìáíïóïâéåôéêü Óýìöùíï ìéá éäáíéêÞ åõêáéñßá. Óå
óýóêåøç ôïõ Åèíéêïý Óõìâïõëßïõ ¢ìõíáò ðïõ óõ-
ãêëÞèçêå óôéò 23 Áõãïýóôïõ ùò áðÜíôçóç óôéò

42
 24-26 ÁÕÃÏÕÓÔÏÕ 1939: Ï ×ÑÏÍÏÓ ÔÅËÅÉÙÍÅÉ

åéäÞóåéò ãéá ôï Ãåñìáíïóïâéåôéêü Óýìöùíï, ï Íôá-

ëáíôéÝ ñþôçóå ôïõò åðß êåöáëÞò ôùí ôñéþí êëÜ-
äùí ôùí åíüðëùí äõíÜìåùí áí ç Ãáëëßá èá ìðï-
ñïýóå ôþñá íá óêåöôåß ôçí ðéèáíüôçôá åìðëïêÞò
ôçò óå ðüëåìï^ ðñïò ðñïöáíÞ áìç÷áíßá ôïõ Ìðïí-
íÝ, ïé áñ÷çãïß ôïõ óôñáôïý êáé ôïõ íáõôéêïý äéá-
âåâáßùóáí üôé ç ãáëëéêÞ óôñáôéùôéêÞ éó÷ýò êáé ïé
ó÷åôéêÝò ðñïåôïéìáóßåò Ýäéíáí ôç äõíáôüôçôá ãéá
ðüëåìï. Óôç óõíÝ÷åéá, ï ÃÜëëïò õðïõñãüò Áåñï-
ðïñßáò, áíôß ãéá ôïí ðéï áðáéóéüäïîï áñ÷çãü ôçò
ÃáëëéêÞò Áåñïðïñßáò, ðñüóèåóå üôé, ðáñüôé ç ãáë-
ëéêÞ áåñïðïñéêÞ äýíáìç õóôåñïýóå áêüìá Ýíáíôé
ôçò ãåñìáíéêÞò, åß÷áí ãßíåé áñêåôÜ þóôå íá åßíáé
óå èÝóç ç Ãáëëßá íá äñÜóåé. Óå ìéá óýóêåøç ôïõ
õðïõñãéêïý óõìâïõëßïõ ôçí åðüìåíç ìÝñá, ï
ÌðïííÝ õðïóôÞñéîå üôé ïé óõíèÞêåò åß÷áí áëëÜîåé
ôüóï, ðïõ ç åããýçóç ðñïò ôçí Ðïëùíßá äåí ìðï-
ñïýóå ðéá íá ôçñçèåß, áêüìá êé áí ç Ãáëëßá Þôáí
åíôåëþò Ýôïéìç íá åìðëáêåß óå Ýíáí ðüëåìï18. Ç
ðëåéïíüôçôá ôùí ìåëþí ôïõ õðïõñãéêïý óõìâïõ-
ëßïõ Þôáí áíôßèåôç ìå Ýíá äåýôåñï Ìüíá÷ï, óõìðå-
ñéëáìâáíïìÝíïõ ôïõ ÍôáëáíôéÝ, óôïí ïðïßï äåí
Üñåóå ï ðüëåìïò áëëÜ Ýâëåðå ôþñá üôé Þôáí ìÜë-
ëïí áíáðüöåõêôïò, åêôüò áí ç Ãåñìáíßá õðï÷ñåù-
íüôáí ìå êÜðïéï ôñüðï íá êÜíåé ðßóù. Ï ÌðïííÝ
ùóôüóï óõíÝ÷éóå êáé ôçí åðüìåíç åâäïìÜäá íá
áíáæçôÜ ôñüðïõò ãéá íá ôïñðéëßóåé ôéò äåóìåýóåéò
ôùí äõôéêþí íá ðïëåìÞóïõí, åíþ ï ÍôáëáíôéÝ åíÝ-
êñéíå ôá áðáñáßôçôá ìÝôñá ðïõ èá åéóÞãáí ôç
Ãáëëßá óå ðñïêáôáñêôéêü óôÜäéï êéíçôïðïßçóçò,
ðïõ äéáôÜ÷ôçêå ôåëéêÜ óôéò 24 Áõãïýóôïõ.

43