RANA MITTER

I . Blm
MODERN i N NEDi R?
in'in sonunda kaderiyle yzleme vakti geldii y
nndeki ortak kany kabul etmek dnda yaplabilecek
baka birey yok . . . Yabanclara dnk horgr gemite
kald. . . cra kelerde bile o yeni ruhu bulduk-olduka
garip bir ekilde, bunun ispat ngilizce renmek iin du
yulan neredeyse evrens el tutkuca yatyor . . . Zira ngilizce
bilgisine sahip olmak ilerleme ynnde at lan bir adm,
Bat' nn bilim ve sanat, felsefe ve politika bilgisinin anah
tar.
Yukardaki deerlendirme W Y Fullertan ve C. E. Wil
son tarafndan kaleme alnan New China (Yeni in) adl
kitaptan bir alnt. in'deki ' reform ve yenil iklere alma'
(kaifang gaige} ann nc evresinde, yabanc dman
anti -emperyalist sloganlar atan ve her biri mavi ynl ku
matan niformalar giyerek ii karnca gibi alan ini i
lere dair eski Maocu devrin klieler, sonunda, gkdelen
lerle dolu ehirlere sahip, toprak mlkiyeri konusunda yeni
7
yntemler gelitirmi, gmen iilikteki muazzam artla
krsal kesimin deitii ve yllar sren izolasyonun ardn
dan d dnyayla balant kurmaya istekli bir nfusun ya
ad bir lke izlenimine dnt. Fullertan ve Wilson' un
in'in ' kader anna' yaklat ve nfusun nemli bi r bl
mnn bu yazgy gerekletirmek iin

ngilizce rendii
ynndeki gzlemleri, Bakan Mao tarafndan ynetilen
bir nceki kuaktan aka daha farkl olan in hakknda
yaplm olduka mantkl bir yorum olarak grlyor.
Ancak, Fullertan ve Wilson, bu gzlemlerini in ile
Bat arasnda her gn binlerce yolcu tayan Air China
747'ler Kennedy ya da Heathrow havaalanlarna indikten
sonra yazmadlar. ' Modern bir gezi hikayesi ' altbalyla
kaleme aldklan kitaplarn tam yzyl nce yazdlar ve
kitabn yansmalan -geriye dnp bakldnda- in ta
rihinde bilhassa dokunakl bir an iaret ediyor: 9 O yl.
Onlarn tasvir ettikleri in canl, hatta iyimser ve d dn
ya ile olabildiince iletiim halinde. Oysa, bir yl iinde,
Fullertan ve Wilson' un lkeyi halen ynettiini grdkleri
son in mparatorluu olan Qing Hanedanl dmt.
Ekim 911 Devrimi, in' deki 2000 yllk imparatorluk
ynetimi geleneini nihayet sona erdirerek cumhuriyete
yol vermiti. Bu cumhuriyet krk yldan az bir sre iinde
kecek ve yerine -'modern in'in tanmn yapmaya al
rken- yaps itibanyla onyllar iinde deiime urayacak
olan Halk Cumhuriyeti gelecektir. XX. yzyln balarnda
yazlan bir gezi hikayesinin XXI. yzyln balarnda hala
bir anlamnn olmas, modernizasyon vizyonunun tanm
lanmasnn in iin ne kadar uzun yllar aldnn bir gs
tergesidir.
8
in, XXI. yzyl balarnda 1 . 3 milyarlk nfusuyla
dnyann en kalabalk lkesidir. Ekonomisi, ayn yzyln
ilk on ylnda y lda yaklak yzde on b yd. in, Afr ika,
Latin Amerika ve Ortadou'daki yeni mevcudiyetiyle hem
blgesel hem de kresel bir rol aray iinde. lke ayn
zamanda Bat'nn ok az hakim olduu

ran ve Kuzey Kore

gibi sorunlu blgelerde nemli rol oynamasyla kendisini
dnya toplumu nun sorumluluk sahibi bir yesi olarak ta
nmlamak iin hzl admlar att. 2008 Pekin Olimpiyatla
r, in'in 1 990'larn ortalarndan beri ina etmeye alt
' bar l y kseli'in doruk noktasdr ve dnya ulus toplu
l uuna entegre olduuna iaret eder. inli s iyasi dnr
Zheng Bij ian ile zdeletirilen ' bar l ykseli' (heping
juegi) terimi, be lli bir ideolojiye sahip inli fkir adamla
r tarafndan fazla atmac bul undu ve 'barcl ilerleme'
olarak deitirildi. Ancak fikir olarak ay n kald; in XIX.
yzyl ortalarnda kaybettii blgesel ve kresel gce so
nunda yeniden sahip olmaya balyor.
in'de nereye gidilirse gidilsin deii m sinyalleriyle kar
lalr. in' in batsnda yer alan belirli blge ler, Yangtze
Nehri zerindeki muazzam Boaz Ba raj 'nn inas iin
sular al tnda brakld. in, geleneksel t arm gemiinden
giderek uzaktarken barajn inaat srasnda yerlerinden
tahliye edilen blge sakinleri kentleme proj esi kapsamn
da yeniden evlerine yerletiriliyor. Dnya apnda hizmet
veren Google her yerde pazar elind e bulundururken,
in'deki kentlerde yerel bir internet ar ama motoru olan
Baidu pazara hakim konumda. in'in kat sansr yasala
rnn altnda kltrel retimin yaygn olduu bir 'gri bl
ge ' yatmaktadr: Kltrel Devrim'i elet iren underground
9
deneysel) filmlerden pornografiye kadar kltrel isyanlar
endi dncelerini duyurmak iin (mutlaka) bir yol bu-
1yor.
in U anda dnya pazarlarnn baaktrlerinden biri
onumunda. 2000'li yllarn banda in'in gelien ih
cat, ABD'de ve AB'de lkenin ticaret fazlasyla ilgili
irtakm kayglara yol at. Bat, ayn zamanda, in Halk
lankas t ile dolarn yeniden deer kazanmas ynnde sk
lk kulis faaliyeti yr ten Amerikallar ve Franszlada bir
.kte, in para biriminin (yuan veya renminbi) dolar kar
lsnda deer kazanmasndan da endie ediyordu. in' in
ari hesap fazlas, ABD'den Afrika'ya ve Rusya'ya kadar
. Yasad gmen iiler in'deki inpat alanlarnda olaan bir
anzaradr. Yaptklar i angay ve Pekin gibi kentlerdeki gelecek
funu destekliyor.
1 0
dnya genel ini kapsayan yatrml ar zerinde nakit harca
ma yapabilecei anlamna geliyor. in firmalar, ifas eden

ngiliz Rover Grubu aktiferini 2005 ylnda satn almt;

2007 ylnda ise, Birleik Krallk'taki yksek k ar marj l bi
reysel bankaclk devi Bar clays'e Hallandal rakibi ABN
ARO'yu satn alrken deme konusunda yardm etmeyi
nerdiler.
in ayn zamanda halen dnya tarihinin en riskli den
geleme hareketlerinden birini yrtyor. lke bir yandan
dnyann en hzl byyen ekonomisine sahipken, dier
yandan yrtlen politikalar milyonlar fakirlikten kur
tarsa bile lkeyi dnyann en dengesiz toplumu haline
getiryor. Krsal ve kentsel blgelerdeki fakir halka sunu
lan salk ve eitim hizmetleri, yine ancak bu hizmetlerin
karln deyebilen insanlara ak. in ayn zamanda
bir kaynak krizinin ve evresel bir kriz in e iinde. in'in
drt bir yannda meydana gelen elektrik kesintileri dzenli
olarak sanayi retimini sekteye uratyor. Kresel anlam
da, lke, ener j i kaynaklar ve madeni kaynaklar peinde
komak zorunda. evresel kirlenme bisiklet kullan cl arn
maske takmaya zorlarken Yangtze yunusunun da nesiinin
tkenmesine neden oldu. Kresel snma ivme kazanrken,
in, atmosfere en fazla karbondiyoksit salnm gerekle
tiren lke oldu. lke, tek- partili diktatrl korumaya
devam ediyor ve siyasi rekabeti snrlyor; her yl resmi
politikalara ve uygulamalara kar binlerce gsterici top
lanyor, bazlar iddete bavuruyor. Yolsuzluk da lkede
olduka yaygn durumda.
XX. yzyl bandaki in'le XXI. yzyl bandaki in
arasnda kayda deer farklar sz konusu. Bir yzyl nceki
1 1
in, Bat ve Japon emperyalizminin kurbanyd ve d g
ler tarafndan, o zamann tabi riyle, adeta ' bir kavun gibi
paralanma' tehlikesiyle kar karyayd. Zayf ve savun
masz bir devletti. Gnmz in' i ise, derin ihtilafar ve
krlgan fay hattna ramen, ok daha gl bir mevcudi
yet. Yine de, gnmz in'i ile yzyl nceki in arasn
daki benzerlikler olduka endie verici : siyasi istikrarszl k,
ekonomik ve sosyal kri z ve -Souk Sava sonrasnda ol
duundan daha dk lde de olsa- Bat'nn egemen
olduu bir dnyada rol sahibi bir in' e duyulan ihtiya.
Son yllarda, Amerikal ve

ngiliz yneti ci sn far hak

kndaki gerekleri pek yanstmayan tar i hin keskin biimde
ayrdnda o lan inli ! iderler, grnte can ekien Qing
Hanedanl'nn XX. yzyl balarnda olduka hzl bir
ekilde modernlemeye baladna dikkat ekmilerdir.
Buna ramen, sonraki krk yl boyunca sregelen rej im
ler gibi bu hanedanlk da kt. Bu yazgda n muaf kalma
ge reksinimi, in Halk Cumhuriyeti yneticilerinin temel
amacdr. Hem onla rn korku ve endielerini hem de in'i
kendi terimleri iinde anlamak, gnmz in'ini tarihsel
ve kresel balamda anlamakla mmkn olabilir. Modern
in'in neden tam da grnd gibi olduunu ak lamak
- bu kitabn yapmaya alt ey de budur.
Genel itibaryla, kitap ana bak as erevesinde
in' e dair bir resim sunmay umuyor.

lk olarak, in kapal
bir topl um olmak yerine d etkilere ak bir toplum ol
mutur ve 'in' kltr ve toplumu d dnyadan bakarak
anlalamaz. Dier bir deyile, in izole bir toplumun zel
bir durumu olarak deil de, deien blgesel ve kresel bir
kltrn paras olarak ele al nabilir. kinci olarak, in'in
1 2
'geleneksel' gemiten ' modern' imdiki zamana getiini
sylemek olduka basit bir aklama olur. Kald ki, bugn
grdmz modern in, doal sosyal etkiler ve gele
neklerle -her zaman olmasa da ounlukla - Bat gibi d
faktrlerin alengirli bir karmdr. Toplum 1 9 1 2 ylnda
son imparatorun tahttan feragat etmesiyle veya 1 949'daki
Komnist Devrim'le bir gecede deimedi, ancak bugnn
modern in' i de esas itibaryla yz ya da iki yzyl nce
imparatorlarn tahtta olduu in'e benzemiyor. nc
olarak, modern in' in nasl gelitiini anlamak sadece
elit politikalar ve liderler ve onlarn elikileri zerinden
mmkn deildir. Onun yerine, devamlla olduu kadar
inii ierin modernlik aamasna nasl geldiklerine ve bu
dei imin toplum ve kltr zerindeki etkilerine bir btn
olarak bakmalyz.
i nli olmak ne demektir?
Yzyl nce ya da bugn, nemli bir soru hala geerli
liini korur: Moder in ne demektir? Bu soruya bir yant
verebilmek iin, hem in hem de modm terimlerini ince
lemek zere biraz zamana ihti ya var.
Gnmzde, in, Bakan Mao Zedong' un liderli
indeki in Komnist Partisi ' nin 1 949 ylnda zafer ka
zanmasnn ardndan kurulan devlete, yani in Halk
Cumhuriyeti'ne atfta bulunmaktadr. Bu devlet, esasen
son imparatorluk hanedanl olan ve etki alann ba
tya ve nceki hanedanlklarn kontrol ettii toprakla
rn kuzeyine genileten Qing Hanedanl ( 1 644 -1 91 1 )
1 3
hakimiyetindeki in mparatorluu ile ayn toprak para
sn ihtiva etmektedir. (Modern devlet her ne kadar Tibet
zerinde sk bir denetime sahipse de, D Moolistan veya
arlk Rusyas tarafndan ele geiri len kuzeydeki topraklar
zerinde herhangi bir hak iddia etmez ve pratikte Tayvan'
denetlemez. ) Ancak, bu coraf devamll k, in'in ekil
itibaryla yzyllar ierisinde deitii ve bugn bile de
imeye devam ettii gere ini gizliyor. Yaklak 2500 yl
nce, birbirleriyle ihtilaf iinde olan bir grup ba msz dev
let, bugn ' in' diye adlandrdm z stratej ik blgede yer
almaktayd; edebiyat ve tarih bu dnemden itibaren fark
edilir derecede ince yazlmaya balad ve bu dil bugn
ince'yi klasik formda renmekte g lk ekenler tara
fndan kolaylkla okunabiliyor. 2 2 1 ylndan itibaren
birbirini takip eden impara torlar ve hanedanl klar, Han,
Tang, Song, Yuan, M ing ve Qing 'in de aralarnda bulundu
u, in' in klasik uygarl n olu turan bir dizi hanedanla
yol gsteren bu devletleri birle tirdi. Onlar, sanatn, ede
biyatn, devlet idaresinin, tbbn ve teknoloj inin baarya
ulat bir uygarlk yarattlar.
Ne var ki, 'in' ya da 'Zhong' (imdiki in iin kulla
nlan 'orta krallk' ) terimleri b u devrio insanlarnn kendi
leri iin tasavvur ettikleri bir ey deildi. Bizim anladmz
'inli' olmak fikri, hem ul usal hem de etnik kimlik olarak
(Zhongo terimi gibi) bir XIX. y zyl rndr. Bu insan
lar arasnda bi zim 'inli olmak' diye tanml ayabileceimiz
ortak bir duygu vard ve bu duygu hanedanlklarn yksel i
ve d evrele rinden daha u zun srd. Bu kimlii meyda
n a ge tire n neydi! Biro
k
insan kendisini ' Ming halk' veya
' Qing halk' diye, mevcu t hanedanlkla tanmlad. Ancak,
1 4
bu ad landrmann ardnda yatan neden neydi ? Bir kii na
sl 'Ming insan' oluyordu ?
Yzy llar boyunca, bizlerin 'inli' olarak tanmlad
mz toplu luk lar bir araya getiren eit li ortak sfat lar orta
ya at lmtr. lk zamanlardan beri, Manular, Moo llar ve
zaman zaman temas ha linde o lduu Jurchenler gibi gebe
toplumlarn aksine, in top lumu yer leik bir dzene sa
hipti ve tarmla urayordu. Su lama gibi bu topluma dair
baz zellikler, in tarihi boyunca gze arpan ze llikler
arasndadr. in'in ar nfusu komu larnn her daim k
k kalmas na neden olmutur ve bu youn nfus yzyl
lar boyunca toprak byklne edeer biimde artmaya
devam etmitir. lk alarda in ei t li insan toplu luk lar
tarafndan igal edilmiti, ancak

221 y lndan itibaren,
Qing Haneda nl'nn bir lemesinin ardndan hakimiyet,
bizim inli o larak tan mladmz (sonraki hanedan lkta
ou zaman 'Han' iniileri olarak da anlrlar) ha lkn e lin
de kald.
Ancak inliler hangi sebeple kendilerini inli olarak
tasavvur etti? Genelde, bu ortak kimlik ortak adet lerden
geliyordu. 2000 y ldan faz la bir sr edir, teme lleri

VI.
yzylda yaayan inli dnr Konfyus'un fikir lerine
dayanan bir dizi sosya l ve politik varsaym dev let i lerini
ve gnlk davran lar ekillendirmitir. Bu normlar ha
yata geirerek, herhangi bir gruba ait kiiler 'hanedanlk
halk', yani ' inli' olabilirdi.
Konfyusu luk zaman z aman din olarak anlr, aslnda
bu dnce biimi etik sistemden veya normlar sistemin
den daha faz lasdr. Konfyusu dnce, tm yaygnl ,
esneklii ve art lara uyar lanabi lir liiy le Bat toplumundaki
1 5
Yahudi-Hristiyan normlarnn iley iine bir dere ceye ka
dar benzer bir zellie sahiptir. Bat 'da bu normlar kabul
etmeyen veya yadsyan ki iler bile -bilinli veya bilind
olarak- kendilerini bu normlar tarafndan ekillenmi bu
lurlar.
Konfyusuluk, karlkl ykmllklerin yerine ge
tirild i i, hiyerar inin saland , fikirlere ve kiisel gelii
me, eitime, ilerlemeye, hepsinden te dzenli bir toplu
ma olan inanca dayaldr. Konfyusuluk iddete kardr
ve tmyle kar kmasa da kar hrsn kmser. Nihai
ama, ' Bilgelik' (sheng) statsne ykselebiirek iin yete
ri kadar bi lgili almakt, ancak kii -hi deilse- ou kez
'cent ilmen' olarak tercme ed ilen ve en iyi (btnlkl
kii) olarak tasarlanan junzi olabi lmek iin aba gsterme
liydi. Konfyus , kendi yaad dnemde bile alm, g
nmzde ise arzu edilir (ama byk olaslkla ele gemez)
standartla rda bir yaam biimi sunan, szde ' altn a ' ola
rak nitelenen Zhou Hanedanl ' n esas alyordu.
Konfyus ' un dn celeri yoktan var olmad: Konf
yus, kimi deerlerin kendisini derinden sarst iddet dolu
bir a olan, bu nedenle ilgis ini dzen ve istikrara ynelt
tii Savaan Devletler dneminde yaad. Esk i in'i ekil
lendiren tek dnr kend isi deildi: Esasen, insanol u
nun doasnn znde iyi olduuna inanan Konfyus ve
Mencius ' dan farkl olarak, Xunzi , insanolunun temelde
kt olduuna inand; Han Feizi daha da ileri giderek sa
dece kat yasalarn ve ar cezalarn var olduu bir sistemin
insanlar yanl yapmaktan a lakoyabileceine inand. Bu
dnem, yani
V yzyl, gnmzde in diye tanmlad
mz topraklardaki en der in kr iz dnemlerinden biriydi,
1 6
XX. yzyl balarnda, pahal kyafeti iinde, ayaklar baiann
lkl inli kadn.
17
ancak bu kriz lkeyi ironik biimde dnemin kltrel ve
entelektel a tmosferinde esiz bir stnl e tad, tpk

V y zyldaki kriz srasnda Yunanistan'da dramann ve
felsefenin olaanst tezahr gibi. Bununla bir likte, her
ne kadar devlet adamlar ve dnrler tarafndan yazla r
yzyllar boyu ou kez farknda olmadan uyarlanm olsa
da, dnemin entelektel karklna ramen, in devlet
erkannca en kabul edilebilir dnce yine Konfyus'a
aitti. Bu dnem boyunca Konfyus ilkeleri varln s r
drd .
Modern a ncesi iniiierin kendileri ve dier olu
umlar arasndaki farka dair belirgin fikirleri vard; bu hi
de azmsanacak bir durum deildi, nk komula r tara
fndan ve komulara kar sk sk saldrlar gerekletirili
yordu. in'in en byk iki hanedanl olan Yuan ve Qing
zamannda lke etn ik adan inli olmayanlar (srasyla
Moollar ve Manul ar) tarafndan ynetiliyordu. Ne var
ki, in sisteminin devlet ynetimindeki kayda deer es
neklii, bu igalcilerin i n ynetimi normlarna kendile
rini hemen adapte ettikleri anlamna geliyordu, bu du rum
istilacla r byle bir zahmete girmeyen Batl emperyalist
lerden ayran eydi. Asimilasyon topyek un gereklemedi.
Qing aristokrasisi, Manularn idaresi altndaki yzyllar
boyunca elit kimliiyle karmak bir sistem kurdu: Man
ular alaylar biiminde (kendi gebelik gemilerine da
yanan bir toplama) organize olmulard ve Manu kadn
(in geleneindeki gibi) ayaklarn balama zd. Ancak,
genel itibaryla, Konfyus etii ve bu normlarnn ri t
elleri ve ilkeleri hala toplum tara fndan benimseniyordu:
Qing in' i esasen Manu deil, inli bir toplumdu.
1 8
XIX. yzyl iniiierin z-kavraylarnda engin bir dei
ime tanklk etti. i mparatorluk yzyllar boyu tiria ola
rak anlmt - edebi ve iirsel olarak ' herkes cennet g
nn al tnda' eklinde tercme edilebilir bu. Bu, modernite
ncesi inlilerin, kendilerinin sahip olmad topraklarn
ve halklarn varln alglamadklar anlamna gelmiyor
du -bunun tamamen farkndaydlar- ancak imparatorluk
nemli olan her eyi iine a lmt ve snrlar her ne kadar
sonsuzca esnek olmasa da deikendi. ( 1 689' da imzalanan
Nerchinsk Anlamas in ile Rusya arasnda bugn mev
cut olan snr izmiti ; aka, Qing in'i bir toprak h
tnl hissinden yoks un deildi.)
Bat emperyalizminin in'e ulamas, lkeyi ilk kez
kendisini uluslararas sistemin bir paras olarak dnme
ye zorlad. Avrupa siyasi dncesi in'e ulus -devlet fikri
ni getirdi ve birok inli, eski in' in a rtk va r olmad ve
yenisinin de uluslarn hiye rari dzeninde yerini korumas
gerektii gereiyle kar! karya kald. Bu mcadele bu
gn bile srdrlmektedir.
Ne var ki, modern Halk Cumhuriyeti tm in'i ya da
in'in kendi iindeki tm dnyalar ihtiva etmiyor. Tay
van, in kltrnn ne olduuna dair canl ve demokra
t ik bir vizyon, bir alte rnatif s unuyor; Hong Kong da yle.
Bunun yan sra, diyaspora iniileri var: Singapur gibi top
lumlar ekillendiren ve dier tm ktalarda kendi halkn
dan unsurlarn bulunduu 'denizar inliler' .
in yalnzca bir lke deil, bir ktadr. Kimisi payla!
lan, kimisi farkllklar yaratan ve kimisi de elikili kimlik
ler dizisidir : modern, Konfyusu, otor iter, demokratik,
zgr ve kstlanm. Hepsinden te, oul bir isimdir in.
1 9
Modern nedir?
Genellikle, ' modern' kelimesi 'gncel' teriminin bir
baka sylenii gibidir - dier bir dey ile, ' modern' in
zerine yaplan bir alma son yzyln tarihine at fta bu
lunur. Bu kitap, yine de, ' modern' kelimesi iin daha bariz
bir tanm kullanacak, nk byl ece gnmz in'inin
karlamaya devam ettii daha nemli sorularn kalbine
inebilecek - ne tr bir topl um ve kltr olduuna ve ne
olmak istediine dair sorular bunlar.
Ilk olarak, ' modern' in'i d nmemk iin belli bal
yollar var. in' in XI X. yzyldan bu yana nasl deitiini
tanmlamaya alrken, gerekten, iki hayli geni yorum
dan birine taklp kalmak mmkn.

lk yorum, Maa'nun iktidarda olduu ve in'in siyasi

ve sosyal sistemini batan aa de itirmi grnd bir
kuak ncesinde daha yaygnd. Bu argman, in Kom
nist Partisi'nin ' Yeni in' (geri trnaklar 'Yeni in' terimi
nin ne ilk ne de son kez kullanldn gsteriyor) retoriini
takip ediyordu: zalim sosyal hiyerariler, ayak balama,
kence ve yoksulluklar dnyas saylan eski, ' feodal' , 'gele
neksel' , ve ' yar smrgeci' in, daha eitliki, endstriyel
ve adil bir in olmak iin sonunda bir kenara sprlp
atld.
XX. yzylda yaygnlaan ancak 1 949'dan sonra bir
sre yasaklanan ikinci yorumsa bugn yeniden yaygn
hale geldi. Bu iddia, in'in aslnda deimedii ynnde
dir. Mao ve Den Ziaoping ( 1 980'lerin reformcu lideri) gibi
figrler, kendi komnist ideoloj ilerini ve kitlesel seferber
lik politikalarn kuanm olmalarna ramen, aslnda bir
20
eit ' imparator' dular. Bugn krsal kesimde, geleneksel
bat! inanlar, dinl e r (rnein, Falun Gong klt parti ta
rafndan yasakland) ve hiyerariler tpk yzyllar boyunca
yaptklar gibi hkm sryor. Genel itiba ny la, in, Kon
fyusu, grnrde komnist b ir etiketle damgalanm,
hiyerarik bir toplum olarak kalmtr.
Bu grler yanltr. in son derece modern bir top
lumdur; ancak bu modernl iin ifade biimi modernlik
n ces i ('geleneksel' kelimesine ter cih edilen bir terim)
gemi inin mirasyla sil inemeyecek biimde ekillenmitir.
Moderni te ncesi gemi her daim monolitik ya da statik
deildi: in, brokrasi, bilim ve teknoloj isini gelitirerek
(barutun bu lunmas , saatin ve pusulann icat edilmesi ) ,
(yaklak 1 000 yl ndan bu yana ) yksek derecede ticari
le tirilmi ekonomisi ve katk dinsel kltryle yzyllar
boyunca snrsz derecede deiti.
Avrupa'da ve in' de lOOO'den 1 800'l yllara kadar
yaanan gelimelerdeki benzerlikler, imparatorluk dnemi
in' indeki ve erken dnem modern Avrupa'daki ilkelerin
ve zihniyet yapsnn birbirinden olduka farkl olduu ger
eini gizlememelidir. Bat dnyasnda modernitenin ge
limesi, toplumun rgtlenmesine dair bugn bile birou
halen gl olan bir dizi iddiayla destek lenmiti. Anafikri
insan ilikilerindeki iti ci g olarak ' ilerleme' oluturuyor
du. Descartes ve Hegel gibi fi lozofar, moderniteye, dn
yann belirli bir ynde hareket et tiini , bunun da olumlu
bir yn olduunu ileri sren ve evrende her e yin bir ama
c olduunu syleyen bir teleoloji ve aklsallk atfettiler.
ilerlemeyi destekleyen birka unsur vard. Bunlardan bir
tanesi dinamik deiimin kendi dorular i inde iyi oldu-
21
u ynndeki fikirdi: modern ncesi topl umlarda de iim
gleri okluk ykc olarak grlyordu, ancak modern
zihniyet yaps deiime kucak at.

zellikle ekonomik
byme ve sonrasnda endstriyel gelime yoluyla ilerle
meyi kabullenmek ve onun iin duyulan COku, modern
bir toplumun geliimi iin elzem hale geldi. zellikle XVI
Il. yzyl Aydnlanma ann biimlenmesinde rasyonel
l ik, ngrlebilir ve bilimsel yollarla seim yapabil me ve
karar verme yetisi modern bir toplum dzeni i in hayati
neme sahip oldu.
Modernlik ayn zamanda toplum bireylerinin kendileri
hakkndaki dnce biimlerini de deitirdi. Toplum se
klerlemiti: modernlik dine kar gerekmedike saldrgan
deildi, ancak din toplumun iine nfuz etmek yerine be
lirli bir blgeye hapsedilmiti. Onme yetisine sahip bi
rey artk modern dnyann merkez indeydi . Ayn zamanda,
ge leneksel balar kopmutu; modern topl umlar, esk i feodal
hiyerarik dzenleri ve tutsakl savunmuyordu, daha do
rusu, bunlar eitlik ya da her ne pahasna olursa olsun hiye
rarik olmayan rnek bir topl um iin ortadan kaldrd.
Her eyden te, toplumlar byk lde moderndi,
nk kendilerini yle alglyorlard: z-farkndalk ( 'ay
dnlanma' ) , ada ln ve ulusul u k gibi ondan treyen
kimliklerin merkezini oluturuyordu. Bu durum, bilhassa
Bat'nn kendi ' modern' deerleriyle dnyan n dier yer
lerinde yaayan halklarn deerleri arasnda kesin bir ay
rm yapmasna neden oldu. rnein, in, Bat' nn burada
kayda deer bir etkiye sahip olmasndan ok nce, bin
le rce yldan fazla bir zamandr modern varsaymlar pay
laan bir ok zel l ie sahipti. in, S X. yzyldan itibaren,
22
Avrupa'nn birok yerinde bu i hala dini hkmler ve
kaba kuvvet tarafndan grl rken, brokrasi tabakasn
semek iin olduka rasyonel ve dzenli bir yol olan snav
sistemini uygulad. in, ayn zamanda, gndelik geim
amal tarmn yerini alan ticari tarm rnleri reterek
entegre ve gl bir ticari ekonomi gelitirmeye balad.
'Modernlik'e dair birok unsurun in'de Avrupa'da oldu
undan daha grnr olduu aikardr.
Avrupa'da modern dncenin ortaya knn ve ina
snn d ier toplumlardakinden tamamen farkl olduu y
nndeki fikre sahip kmak, modern dncenin en gl
unsurlar arasndayd. Bu durum, ksmen Bat Avrupa ile
dier topl umlarn politikalar arasnda derin bir ayrm yap
mak arzusundan kaynaklanyordu, zellikle de empe ralist
ideoloj inin nemli olmaya balad XIX. yzylda. Yine de,
birok adan ada la yaplan atfar -bilhassa bireysel
farkndalk ve onunla balantl hiyerari kartl algs
doumun ve yeniden doumun ok nemli olduu varolu
ncesi bir dini gelenekten alnmt. Hristiyanlk aka
bu anlayn kaynaklarndan biriyken (klasik modernliin
temelini olu turan ilerleme teleoloj isi iin kl trel zemini
de hazrlayarak) , aydnlanma ve bireysel farkndalk fikir
leri Budist dncenin bir paras olarak ok daha nce
ortaya kt ve sonraki yzyllarda bu dnce tarz slam
dininde baka bir adan gelitirildi. Modernl ie dair Av
rupa- merkezl i bu gl anlay bu apraz kl trel kklerin
varln kabul etmekte olduka zorl and, ancak onlar yine
de varlklarn srdryor.
XIX. yzyln ortalarndan nce, in, XVI . yzyldan
XIX. yzyla kadar Avrupa' daki eli derin belli baz ilkele -
23
rini payl ama d. in , ayn dnemde hiyerariyi ortadan
kaldran gl siyasi hareketler gelitirmedi : Konfyus'un
dnyasnda 'dnyann drt bir yannd aki insanlar' 'karde'
olabilirdi, ancak 'herkes' eit deildi . Her ne kadar 'cen
tilmen' ya da 'bilge' olmak iin kiisel geliim balamn
da ak bir dneeye sahip olunsa da, inli dnrler,
kolektif olmaktan ziyade bireysel le(tiril) mi kendilie
ol umlu bir vurgu yapmad. Ne de genel i tibar yla i leri ye
ynel ik geli meler teleoloji fikrinde dnyaya bak asnn
merkezi haline getirildi: daha dorusu, tarih, Zhou'nun yi
tirilmi alt n ann ve eskilerin yntemlerinin yeniden
kazanlmas iin bir giriimdi. Yenilikleri ve kendi hakikati
iinde dinamik deiimi vmek yerine, modernite ncesi
in, gemi emsallerin ve dzenin nemini vurgularken,
yksek derecede sofistike tekno lojiyi ve devlet ynetimini
gelitirdi.

ktisadi kalknma konusunda Konfyusu d

ncenin ticareti btnyle reddettiini sylemek abart l
olsa da (Ming ve Qing ticaret fikriyle devlet arasnda ol
duka rahatlatc bir dzenleme salamt) , maddi anl am
da iktisadi kalknma kavram, kendi dorularn savunan
modernite ncesi in algsnda, Avrupa'da ortaya kan
muderni te benzeri ruh hal inde olduu kadar merkezi de
ildi .
Bu varsaymlar, modern dnemdeki in'in deneyimin
de kayda deer bir farklla iaret ediyor. En azndan XX.
yzyln balarndan bu yana, in hkmetleri ve elit d
nrler, ada fkirler i in'e empoze etmeye alan Bat
ve Japon empe ralizmine iddetle kar karken bil e, mo
dernliin birok ilkelerini kabul ettiler.

leriki bl mlerde
greceimiz zere (Blm 2 ve 3) , XX. yzylda in'de
24
hkm sren Komnist ve Ulusalc hkmetler, in'in
ge lece e doru ilerlediini , lkeyi oraya tamak iin yeni,
dinamik bir kltre ihtiya duyulduunu, hiyerarilerin
korunmas deil , ykl as gerektiini ve dze ni salamak
nemliyse de in'i zengin ve gl klmak iin iktisadi ge
liimin tek yol olduunu sylediler. Bilhassa, inli !iderler,
XX. yzyl balarnda Hindistan ve Japonya'da ki adala
rna gre, ilkelerinde tmyle ve tavizsizce da ha modern
diler: 3. Blm' de de b ahsedildii gibi, 1 91 O' lardaki ' Drt
May s Hareketi' , in'in Konfyusu gemiini redde tmek
konusunda, Hindistan'da Gandi bnzeri figrl erin bu top
lumun gemiini reddetmek konusunda duydukl arndan
daha fazla istek d uyuyordu.
Fakat, bu modernlik araynda gelge nitel i kl i bir un
sur da var. Modernlik de imeye devam ediy or ve inii
lerin bu k onudaki anlaylar da deiiyor: Ge Qing d
neminde Bat teknoloj isini uyarlama aray ndaki ' zinde
kuvvetler' in modernlii, ne 1 91 0' larda 'yeni kltr' ilan
eden radikallerinkiyle, ne de asl hedeferi i n devleti ve
halk iin istikrarl, modern bir kimlik salama k olan Mil
liyetiler ve Komnistlerinkiyle ayn. Bugn bile, modern
in'in neye benzedii sorus u halen deikendir. Ayn za
manda, in' in bu taze gc, kendi modernit e modelinin
kimi zelliklerini terimin daha yaygn, kres el tanrma
katmak i in her zamankinden ok daha iyi bir konumda
olduu anlamna geliyor.
Birka istisna dnda, XX. yzylda in' in gelecei
iin rekabet e den tm atan gruplar 'modern' di, yaln zca
'yeni' olan anlamnda deil, ama gemiin Konfyusu
normlarn reddetmeleri ya da uyarlamalar ve dardan
25
edinilen ama birbirlerine zt gibi grnen terimler yerine ,
'inliler' ile ' modern' terimlerini badak hale getirmek
iin uyarlanan bir dizi yeni normu benimsereleriyle de
moderdi. Her ne kadar kendi ret oriklerini saysz kez ih
lal etseler de, XX. ve XXI. yzyldaki inli yneticiler, eit,
z -farkndala sahip vatanda duruuyla bir ulus- devlet
yaratma aray iine girdiler. Bu son derece modern bir
ama n. Kitabn bundan sonraki bl m bunu elde etmek
te ne derece baarl olduklarn deerlendirecek.
Il. Bl m
ESKi DZEN VE YENi Si
Genellikle, inli modernizatrler tarafndan XX. yz
ylda ortaya atlan, in' in gemiine dair tipik tanmlama,
son dnem in

mparatorluu' nun duraan, tutucu, Kon

fyusu dnce tarafndan gelimesi ke tlenen yozla
m ve ' feodal' bir kargaa olduu ynndeydi. Yine de,
imparatorluk dneminde in devleti, bir yandan dzen
ve hiyerari fikirleriyle desteklenirken, dier yandan top
l umun farkl gruplar arasndaki karlkl ykmllkler
tarafndan gdlenmi, -her ne kadar XX. yzyl balarn
da birok nemli adan ktyse de- srekli deien ve
olduka dinamik bir siyasi ve sosyal k ltrn ykselmesini
salad.
Ancak, milliyetilik ve sosyal Da rinizm gibi kavram
larn lkelerinin d dnyaya kar savunmasz olduunu
dnen bir jenerasyon zerinde olduka etkili olduu
XIX. yzyl sonlarndaki Afon Savalar' nn ardndan,
Bat' nn siyasi etkisi in' i byk lde deitirdi. Japonya
ayn zamanda yeni modern dnce tarzlarnn ithal edi!-
2 7
dii bir mecra haline geldi . 968 ylnda, Japonya'y sadece
birka onyl iinde sava aris t okrasi tarafndan ynetilen
feodal bir devletten modernleen bir sanayi imparat orlu
una dntren, Meij i Rest orasy onu ol arak bilinen dev
rim balad. Qing Hanedanl'nn s on gnlerindeki tart
may ateleyen tm bu modern siyasi kavramlar arasnda
anayasa, parlamenter hkmetler, teba yerine vatandalk
ve in'i uluslararas ulus -devlet sistemine yeniden ynlen
direcek fikirler var d. Hanedanln dmesine ramen, bu
kavramlar XX. yzylda tm siyasi tart malar ekillendi
rebilirdi ve bugn bile gerekten olduka nemli bir yere
sahipler.
XX. yzyl balar in'de byk siyasi bunalmlarn ol
duu bir dnemdi, ancak bu dnem ayn zamanda t op
lumun her kesimi iin hayal bile edilemeyen yeni u fuklar
at: fabrikada al maya balayan kyl kzlar, eylemci ko
mnist iftiler ve Japonya, Avrupa ve Amerika hakknda
ilk elden bilgi edinen orta snf renciler . imparat orluk
sistemi I 9 Devrimi'nde km ve yeni bir cumhuriyet
kurulmutu. Her ne kadar Konfyusu etkiler ve n
yarglar gnlk hayat ekillendirmeye devam ettiyse de,
dnemin siyasi atmosferi dier konulara ek ol arak milli
yetilik, s osyalizm ve feminizm zerinde iddetli tartma
lara neden oldu. Deneyimli milliyeti lider Sun Yarsen'in
ha lefi Chiang Kaishek liderliindeki milliyetileri baa
getiren 926-8' deki Kuzey Seferi' nden s onra bile, i sava
ve in'deki imparat orl uk glerinin hakimiyeti katlmc
siyasetin nn kesti. Bu blm, modern kitle siyasetine
doru yaplan bu uzun yolculuun i l k aamasn anahatla
ryla anlatacak.
28
Altn a
ngiliz
Sava ve Amerikan ve Fransz devrimlerinin,
Bat hkmetlerinin kendi halklaryla aralarndaki ilik i
zerinde nemli bir etkisi oldu. Bu sistemlerin modernle
ebilmeleri belli bal baz ilkelere dayanyordu : hkmet
halkn temsilcisi olmalyd ve halklar kendi hkmetlerini
semek konusunda doutan haklara sahiptiler; hkmet
rasyonel biimde ve herkesin kar dorultusunda hareket
etmeliydi; vatandalk, ulusal bir yapya yelik eitlik te
melleri zerinde salanmalyd ve akld, key fi ya da dier
dnyevi kaynaklarn dourduu bir hiyerari tarafndan
ele geirilmemeliydi.
Genellikle, in gibi Avrupal olmayan toplumlarn bu
ilkelerin -eer varsa bile - ok azn paylat klar varsa
ylr. Kukusuz, bunlardan bazlar Konfyusu ilkelerle
atyor ancak, greceimiz zere, insanlarn nasl eit
bir ekilde ynetilebilecei birok siyasi tartmada ol
duka kritik bir konuydu. imparatorlar ve yet kililerinin
devletin nasl tecelli edecei hususundaki varsaymla
rnn merkezinde Konfyusu dnce yatyordu. Bu
dncelerde hiyerari var ol makla kalmyordu, ayn
zamanda elzemdi de: siyasi tekilat ailenin mecazi bir
uzantsyd; tpk oullarn babalarna, karlarn kocala
rna itaat etmeleri gerektii gibi tebaann da yneticilere
itaat etmesi gerekiyordu. nsanl ar, bireyl er ya da kitle
sel bir rgtlenme olarak, doutan edinilen haklardan
mahrumdu.
Ancak, in ynetiminin keyfi, akld ya da despotik
olduunu dnmek yanl olur.

yi bir ynetici Konf-

29
yusu bir dnyada istediini yapabilecek kadar bile zgr
deildi.

nsanlar onun sorumluluundayd ve on lara kar

! zalimce ya da haksz bir davran 'cennetin hamiliini'
kaybetmesine neden olurdu. Konfyus ve onun gelene
ini takip eden Mencius gibi filozofar, insanlarn refa
hna katkda bulunmann tm liderlerin birincil grevi
olduuna vurgu yaptlar. imparatorluk in' indeki byk
hanedanlklar refah konusuna byk nem verdiler; r
nein, taknlarn ekin iere zarar verdii blgelerde ver gi
yklerinin kaldrlmas ve zor zamanlarda yiyecek rezerv
lerini databiirek iin (her zaman baarl olmasa da)
'ta hl ambarlarnn daima dolu' turulmaya allmas gibi.
Hkmet ncelikli olarak dzenin salanmasyla ilgiliydi,
ancak bunun yaplabilmesi iin yasalarn adil ee ve eit uy
gulandn insanlarn da hissetmeleri gerektii aka or
tadayd. alkantl dnemlerde sis tem bozulmu ve ilevsiz
hale gelmiti, ancak XVII I . yzyldaki gibi gven ve refah
dnemlerinde sistem dnyann en ba arl imparatorlukla
rndan biri oldu.
Che n Hongmou ( 1 696- 1 77 1 ) , XVI I I . yzylda, in'in
bar ve refah dolu olduu bir dnemde, halknn iyiliini
dnen, iyi ynetilen bir imparatorlu un birincil rnei
olan Yce Qing'de devlet idaresinin en bilinen ynetici
ve dnrlerinden biriydi. Chen'in yazlarndaki var
saym ve elikiler, Konfyusu prensibin ve ynetime
ilikin gereklerin, her ne kadar daima tutarl olmasa da,
aka etk in bir hkmet tarz oluturduunu gsteriyor
(bu elikiler Batl hkmetlerin tavizlerinden ok farkl
deil) . Ayn zamanda, Chen ve onun Qing brokrasisin
deki adalar geleneksel in ataerkil ynetim dzenine
30
ballklarn gsterdiler, Chen ayrca 'tanrsal erdemin'
(tianliang) tm insanlarda, hatta ' kk bur juvalarda',
alt dzey (yerel ynetim ofislerindeki) hkmet daire si
katiplerinde, hatta etnik olarak Han inlisi olmayanlarda
dahi bulunduunu ifade etmiti. Chen ve adalar sosyal
hareketlilii ve (kadnlarn okur-yazarln da ieren) po
pler eitimi olduu kadar ticari giriimleri de tevik eden
kent politikalar yrttler ki bunlar Konfyusu dn
ce tarzyla hadamyordu, ancak Chen bunl ar temiz ve
dzenli bir toplum iin gerekli no nlarn ihlal edilmedii
gerekesiyle savundu.
Qing dneminin en bilinen dnderinden biri
olan Wei Yuan ( 1 794-1 856) , byk lde siyasi katl
mn doas zerine dnd. Qing Hanedanl'na sadk
olmasna ramen, hanedanl n denizar bir tehlikeyle
karlamas durumunda ynetirde reform yapmas ge
rektiini sert bir dille savunmutu. Her ne kadar sradan
halkn kendi kurduu ynetirde yer almas gerektiini
bir nebze olsun savunmam olsa da, iktidardakilerin ar
gmanlarnn say ve kapsam asndan ks tlanmas so
nucunda ortaya kabilecek siyasi ksrlama tehlikesini
pek ok kez kaleme ald: "Tamamen doru olan tek bir
doktrin ve tamamen iyi olan tek bir insan hile yoktur. "
Wei , iktidardaki kiiye birbiriyle rekabet halindeki fikir
ler arasnda seim yapma imkan tanyan bir dnce
rekabetini savundu ve 1 826' da ' Devlet Ynetimi zeri
ne Seilmi Makaleler' balkl ki tabn yaymiayarak bu
tartmaya katld. Ancak, Wei Yuan, devletin rolnn
azaltlmas iin deil , glenmesi iin siyasi katlmn ge
nilemesini istemedi.
31
Yeni dn
y
a
XVII I . yzyl in iin byk lde baarl bir yzyl
olduysa da , XIX. yzyl Qing Hanedanl'nn bir d izi i ve
d krizle paralandna tank oldu. k tetikteyen en
belirgin sebep, ticari taleplerine in' in ak olmasn iste
yen Batl emperyal g lerin gel iiydi . Ancak, Bat etki si
tek bana Qing Haned anl' n kerteye yeterli deildi .
erideki en ar gergi nlik ve skntlar, birbirlerinden bes
lenen bir di zi kriz olarak, Bat emperyalizmi nin grnrde
ki mnferit etkileri biiminde kend ini gsterdi.
eride Qing mparatorlu u'nun hzl genilemesi baz
sorunlara neden oldu, nk brokrasi yeni sorumluluk
lara karlk verecek kadar bymemiti . Vergi nin toplan
mas daha g leti ve yolsuzluk artt. 1 600 ve 1 800 y l lar
arasn da nfus i kiye katlanarak 350 milyona ulat; fakir
ve tatminsiz insanlarn says da artt. Bat' nn in'i igal
etmesi bir tarafa b rakl rsa, Qing'in son evreler ine bakl
dnda, in'in nceki hanedanlklarn da ayn a kbete
sr kleyen emperyal ar yaylma grlebilir.
Bununla birlikte, Avrupa empe ryalizminin gelii n
ceki hanedanlklardan bamsz bir etkiye sahipti . ngi
lizler tarafndan Dou Hindistan irketi ' nin kurulmas
Bengal 'de retilen yksek mi ktardaki a fonun artk bir
pazara ihtiyac olduu anlamna geliyordu. in hkme
ti, bir ksm tartmalardan sonra, poplerlii ve bamllk
yaratc zellii nedeniyle alarm veren a fon satn in'in
snrlar ieri sinde yasaklad . Asya'daki bu imparatorlukta
yeni yeni ilgilenmeye balayan

ngiliz h kmeti, bu yasa

(ve Kanton Liman'nda bulunan ngiliz bandroll a fonun
32
i mha edilmesini) bir provokasyon olarak alglad. 1839 -
42 yllar ara snda meydana gelen ilk Afon Sava, Qing
hkmetinin yenilgisine tanklk etti; onu yabancla da
yaplm, bask altnda i mza edilen ve uzun bir listeden
ibaret antlamalar kabul etmeye zorlad. Bu dur um, in
halk tarafndan yllarca bir 'hakszlk' olarak hatrland.
XIX. yzyl ortalar ile XX. yzyl ortalar arasnda, in
hkmetleri kendi topraklarn kontrol etmek konusunda
hibir za man bir btnlk salayamad. Antlama haklar
erevesinde, yabanclar, ' blge kanunlar dnda' (yani,
in yasalarna tabi deillerdi) haklara sahiplerdi; yaban
clarn yeni ticari haklara sahip olduu bir dizi ' antlama
!imanlar' ina edilmiti (ve Hong Kong gibi baz blgeler
tamamen s mrgeletirilmiti) ; yeni ve ykc etkilere, bil
hassa Hristiyan misyoneriere ilk kez in'in ev resinde izin
veril mesi zorunlu klnmt. Qi ng yneticileri , kend i yeni
ve zay f konumlar elverdiince, in'deki yabanc varln
minimize etmeye alarak, onlara kar dmanca tavr al
maya devam ettiler. in'deki sradan halk, beraberlerinde
silahla m yoksa ncil 'le mi gelmi olduklarna bakmaks
zn, yabanclarn geliine ok az ilgi gsterdi.
Yabanc varl ou kez beklenmedik sonular dour
du. Bunlar arasnda en kayda deer olan, 1 85 1 -64 yllar
arasnda gerekleen Taiping Sava'yd. Misyonerlerden
etkilenen, Guangdong' lu, devlet memurluu snavnda
baarsz olan Hong Xiuquan adndaki bir aday, kendisi
nin sa'nn erkek kardei olduunu ve Qing Hanedanl
' ndaki Man u k kenli ' eytanlarn' iktidarn sona er
dirmek iin Hristiyan misyonuna nderlik etmek adna
geldiini ilan etti. Tanr 'ya Tapanlar Cemiyeri fakirleen
33
gneyde yaylmaya devam ederek bir anda on binlerce
mrit toplad. Hong, Taiping Tianguo'yu (Tanrsal Byk
Bar Krall ) kurdu un u ve ordu sunun in'e yayld
n belirtti. 1 860'larn balarnda Taiping, Qing topraklar
iinde, ba kenti in'in kltrel merkezi Nanj ing'de olan,
fiilen ayr bir devletti. Rej im grnrde Hristiyand ancak
bu giriim Hong'un yar- kutsal konumunun tan nmasn
gerektiryordu ve Taiping kurallar sert ve zorlaycyd. An
cak , rej i m, ba kent Nanj ing'i de kapsayarak Orta in'in
by k blmn ya klak sekiz yl boyunca elinde tutma
baarsn gsterdi. Bir sre iin Taiping, Qing hanedann
kertebilecekmi gibi grnd. Karl Marx, 1 853 yln
da bir New Yor k gazetesine yazd gibi , bu yredeki ve
art-alanndaki art Oklara ilikin kesinli kle bir umut ta
yordu: "in devrimi, bu kvlcm maynla dolu mevcut
endstr iyel sisteme tayacak ve uzun zamandr hazrlanan
genel krizin pa tlamasna yol aacak. " Sonunda, yerel or
dularn Zeng Guofan gibi sadk generaller tara fndan ye
niden eitilmesi ve Taiping hareketindeki ger ginlik isyan
sonlardrd, ancak isyan belki de tarihin en kanl i sava
nda saysz insann lmesinden nce sona ermedi : gn
mze ait beyanlar sadece Nanjing'deki son muharebede
y z bin insann ldn ne sryor.
Bunu takip eden yllarda, Qing'i, uygulamalarnda
reform yapma abas iinde grrz; 1 860'lardaki ' ulu
sal glenme' hareketi, Bat izgisindeki tehizat ve ordu
teknolojisi retiminde kayda deer giriimler ieriyordu.
Ancak smrgeci istilalar devam etti ve ' ulusal glenme'
giriimleri 1 894-5 yllarndaki in- J apon Sava esnasnda
iddetli biimde geriledi. Kore'deki i ktidar ele geirmek
34
iin in ve Japonya Qaponya artk yeni bir emperya l g
t) arasnda kan sava yeni Qing donanmasnn utan
verici yenilgisiy le sonuland ve kayp sadece in'in Ko
re'deki varl deil, ayn zamanda Tayvan'n ilk resmi s
mrge o larak Japonya'nn eline gemesiydi.
En az in'de yaz lanlar kadar nemli o lan genel tari
hin byk ksm, Qing ynetiminin son yllarn , yeni ve
sa ldrgan bir dnyaya uyum salamay reddeden yoz ha
nedanln sonunda devriidiini varsayarak byk lde
hor grr. Yllarca Marksist in li tarihiler bu dnemi n
' feodal' olduunu dnd ve devrilmesinin de sonun
da KP ynetiminde nc olacak yeni ' modern' a iin
gereken sahneyi ina ettiini sylediler. Bu sebeple, Mao
iktidarndan nce in'deki her eyi ' feodal' ya da bir tr
baarsz modernlik olarak tasvir etmek gerekliydi. An
cak, modernlik yol un daki kayda deer admlar n Qing
Hanedanl'nn son dnemlerinde atld artk aikard.
Bunun bir nedeni de, ortada reformlarn nasl yrtle
ceine dair g l bir Asyal rnein var olmasyd. Denizin
te tarafndaki bir ada lkesi , tpk gnmz iniilerinin
zihninde sa lnp durduu gibi, iniiierin zihninde bir yzyl
boyunca hem tehlike ykl bir tehd it hem de modern bir
klavuz olarak kalacakt. ini ilere ilham veren ve onlar
rkren olaylarn devamnda 1868' deki Meij i Restorasyo
nu geldi. Japonya zerindeki tm zaman larn en byk ya
banc tehdidinden endie duyan bir grup Japon aristokrat,
y llardan beri imparatora vekillik eden Shogun sistemi ni
devirdi . Onun yerine , imparator u yeni hkmdar l k un
van olan ' Meij i' (ak ll ynetim) ad altnda yeniden tahta
oturttul ar. Bu aristokrat lar, Japonya'y korumann tek yo-
35
!unun t am bir modernizasyon programna kuc ak a mak ol
duuna hkmetti. Qing mahkemesindeki muhafaz akarlar
gibi ok kk bir belirsizlik ya adlar . Bu hzl deii mle,
Japony a, elit samuray sav alar kltrnn yerine aske
r e kayt yaptr an vatandalard an olumU orduyu yaratt;
lkeye kendisini ulus- devlet olarak ina eden bir anay a
sa sunulmu ve -her ne kadar yalnzca erkeklerle snr
l andrlm ayrc al kl ar tanns a da- parlamenter siste m
kurul mutu. Modernizasyon, J aponya' nn gemiinin y a
saklan mas anlamna gelmiyordu , ancak geleneksel halk
dini ol an Shinto, ulusu daha ruhani bir ekilde besieyecek
ekilde resmiletirilerek Devlet-Shinto' su olar ak yeniden
dzenlenmiti. Meij i Japonyas ayn z amand a ekonomiyle
de youn bir ekilde ilgilendi. Nihai sonular ortadayd.
XX. yzyln ilk on ylndan itibaren J aponya'nn 5 28 ti
c aret ge misi, 40 bin millik demiryol u, ve yllk 5 milyon
tonun zerinde retim y ap an kmr madeni vard. in
hierin her z aman ' kk karde' olar ak g rd bir lke
deki bu hzl deiiklikler inli reformculara bir az olsun
farkndalk kazandrd.
Youn olarak J apon modelini izleyen re form bala
mnd a sunulmu en arpc tekli f, siyasi dnr Kang
Youwei' nin de ( 1 858- 1 927) aralarnda bulunduu re
for mcular tara fndan 1 898 ylnda ne srlen programd .
Kang, ' ulusal glenme'ye d ayanan in moderniz minin
bir nceki vizyonunun ba arz olduu kansndan yol a
kmt, nk amalar bakmndan yeterince kaps aml
de ildi. Kang, imparatora d aha fazla k kl re forma ihtiya
duyulduunu birbiriyle el ien iki durum rnei sunarak
anlatt : Re formlar b aaryla gerekletiren J aponya ve
36
oka baarszla urayan Polanya. Bahsi geen ikinci lke
1795 ylnda komular tara fndan yutulmu ve haritadan
silinmi ti. Reformlar yalnz ca tepeden idare edilmiyordu.
Deiim dneminde ortaya kan olgular aras nda halka
tannan haklar, yeni gelien siyasi gazeteler ve bugn bile
in'deki en prestij li eitim kurumu olarak ayakta duran Pe
kin

niversitesi'nin ina edilmesi ynndeki talepleriyle alt

dzey inli elider in katlm yer alyordu. Reformcular a y
zamanda kadnlarn konumlarnn deimesini de gl bir
ekilde savundular. Ne var ki, 1 898 Eyll'nde reformlar
aniden du rdurulmutu ve bir darbeden korkan

mparatori
e Cixi ev hapsindeki imparatorun yerine gemi ve nc
deiim savunu cularndan bazlarn idam ettirmiti.
Cixi, iki yl sonra Qing'in kaderinin izilmesine yardm
eden bir ka rar verdi . I 900 ylnda Kuzey in e cinnilerin
cirit att bir yerdi ve ' Boxe r'lar olarak bilinen gizemli bir
grup isyanc kyl tarafndan yaplan insanst bylerin
sylentileriyle alkalanyordu. Taiping'in aksine, Boxer' lar
hanedana kar de ille rdi. Daha dorusu, in'i ieriden
ykt m dndkleri etkileri ortadan kaldrmaya al
yorlard : yabanclar ve Hristiyanl a geen inliler. 1900
yl yaznda, in, Boxer' larn bu gruplara kar dzenle
dii saldrlarla sarsld. Kanlmaz olarak, hanedanlk ,
Haziran aynda Boxer' lar 'erdemli insanlar' diye yeniden
tanmiayarak onlar destekledi ini aklad. Sonuta, ya
banclardan oluan ok-uluslu bir ordu in'e yneldi ve
isyan bastrd. Smrgeci g ler Qing'den tazminat tale
binde bulundu: Boxer 'lar da dahil olmak zere yetkilile
ri n infaz edilmesi ve 39 yl iinde denmesi gereken 450
milyon tael ( 333 milyon Amerikan dolar ) . Boxer

syan,
37
Mao' nun zaferine kadar geen srede, in hkmetinin
son kez yabanclarn in topraklarndan kovulmas iin
ciddi bir giriimde bulunduunu ortaya koydu. Mao' nun
aksine, Qing, yarm yzyl sonra baarsz oldu.
Bu baarszl k ve hanedanla getirdii ar mali yk ve
siyasi utan, Qing'in birok eyi gze alara k modernizasyon
daki en tek tarafl giriime yeltenmesine neden oldu: mo
derizasyonun in balamnda ne anlama geldiinin yeni
den yorumlanmas. 1 902 ylnda, Xinzheng (yeni hkmet)
reformlar uygulanmt - bu, 1 91 0 ylnda yazlan kitabn
il k blmnn bal olan 'yeni in'di. Bu, in siyaseti ve
toplumu iin kayda deer ve kapsaml bir deiim dizisiydi.
Birok adan, yalnzca drt sene evvelki baarsz 1 898 re
formlarn yineledi, ancak bu ara dnem, Qing'in yabanc
etkisinden kurtulmak iin Bxer'lara destek verme k adna
ilk ve son kez giriimde bulunduuna tanklk etti.
Gnmzde in'de neredeyse unutulan bu reform di
zisi olduka ilerici grnr, hatta bugnn standartlarna
bile ay krdr. 1 900- 1 O yllar arasnda, seilmi bir ul usal
meclis vaat edilerek, seimlerin 1 9 1 2 - 1 4 yllarnda alt
yerel dzeyde yaplmas teklif edilmiti . Seimler 9
Cumhuriyet Devrimi nedeniyle hi yaplamad, ancak
imdi gemie bakp Qing dneminde in' in anayasal mo
nariye dnt alternatif bir dnya hayal etmek mm
kn, tpk gneybat komusu Siam'da (Tayland) 1 932' de
olduu gibi. Mevcut en yakn rnek J aponya'yd ve bu
dnemde gerekletirilen -rnein- eitim ve te knoloj i
alanlarndaki ve polis ve ordudaki pek ok kayda deer re
form, ounlukla J aponlar kendilerine rnek alan inliler
tarafndan ekillendirilmiti.
38
Sei mler (Bat' da gerekleen ou seim gibi) itibar
sahibi eitimli er keklerle ( kadnlar iermiyordu) snrly
d, anca k toplumun hangi kesimi sz konusu olursa olsun,
bu tr haklarn verilmesi Qing' in son yllarnda toplumun
ne kadar deitiini gsteriyor. angay yaknlarnda k k
bir kent olan Nantong'da fabri kalar kuran Zhang )ian gibi
figrler yeni ticari orta - snfn tipi k kara kterleri olmaya
balamlard ve hanedanl k bu tr gruplarn karlarn
savunmak adna ticaret odas gibi oluumlarn kurulmasn
a ktif bir e kilde destekliyordu.
Reformlarda ki en bel irgin kltrel deiim, i n b
ro krasisinde yer alabilmek iin Konfyusu eserler mer
kezinde yaplan nere deyse 1 000 yllk geleneksel snav
larn ortadan kald rlmasyla 1 905 ylnda yaand . Bu
reform ilk uygulandnda, giri snavnn nesnel , aklc
standartlar, sistemi, lkeyi kimin yneteceine dair
dnyann geri kalan tarafndan sunulabilecek herhan
gi bir neri den daha cezbedici kld; anca k, XX. yzyl
balarndan itibaren sistem o k kat bir hal ald ve aday
larn yazmakla ykml olduu kompozisyonun standart
formu ' sekiz-aamal metin' biro k reformcu iin geril i k
ve muhafaza karl kla eanlaml hale geldi. 1 905 ylnda,
hanedanl k bu sistemin yerine bilim ve dil gibi alternatif
snavlar koydu.
Ksacas, Qing ynetiminin son dneminde nem
li reformlar yapld. Her eye ramen, dnemin Japon

mparatorluu' nun aksine, hanedanlk yine de kt.

Peki, hanedanlk yalnzca bzulmu bir kabuk idiyse ve
reformlar gerekletirme k iin gere k bir potansiyele sa
hiptiyse neden kt ?
39
Bu fotoraf 1 930' 1 ara tarihlenir; ancak hkmete ilikin byk
r hayal k rkl yaratan k tl k in'i XIX. yzyln ortalarndan iti
ren sk sk vurdu.
ncelikle, Qing'in son dneminde ortaya kan ekono
ik krz gerek bir krizdi ve bilhassa tarmsal reti mde so
nlar vard. Tarihiler bu durumun kkenini XVII I . yzl
niarna tarihler. Bu da U anlama gelir: yabanc istilalar
Jrumu ktletirdi, ancak krizin sebebi deildi. Ayrca,
banc glere elverili gmrk vergisi oranlannn uygu
nmas, in'in i pazardaki ya da ihracat alanndaki retim
pasitesinin rekabet gcne ket vurulduu anlamna ge
rordu. Smrgeciliin et kisinin in'in geliimine katkda
Jiunduu y nnde daha sonra ortaya arlan argmanlara
men,

ngiliz ve Franszlar yanrmlarn in ekonomisine

rkda bulunmak amacyla deil, daha ziyade kendi em-
40
peral ekonomilerini desteklemek amacyla yapyorlard .
(Yabanclar iin haddinden fa zla elverili olan antlama
artlarn yeniden m zakere eden Japonya, ok daha kk
olan ekonomisinin ayn dnemde ok daha h zl gelitiini
grd. ) Ayrca, Qing I 900 ylnda Boxer

syan'n destekle
yerek hi de akllca olmayan bir tercih yapmt.
Boxer'larn yenilgisinin ardndan, Qing Hanedanl
, ksmen Xin zheng reformlarnn balatlmasna na
yak olan mali klfete, yani ykl miktarda ta zminat
demeye zorland. Vergi geliri, reformlara ramen Qing
Hanedanl'nn sonlarnda ngrleme z olmaya devam
etti ve byk apl yolsu zluklarla zedelendi .

kinci olarak, Taiping'den beri in'deki otorite ok

daha yerelletirilmi ve askeriletirilmiti. Qing zamannda
in nfusundaki mua zzam art, ynetici snfa bir btn
olarak baa kmay brokrasi iin daha zor bir hale getir
miti. Her topl umun yerine getirdii vergi toplama faali
yeti, yerel yneticilerin ' ek vergileri' devletin kasas yerine
kendi ceplerine atmalar neticesinde yetersizdi ve batan
kmt. Gm para ktl da vergi isyanlarna neden
olan enfasyona yol at.
Yerel elitler, 1 860'lardan i tibaren Taiping'in ve dier
isyanclarn geri pskrtlmesi amacyla bir tehdide dn
en yeni ordularn kurulmasnda etkili olmulard. Ancak
bu durum etkiyi merke zi hkmetten eyaletlere doru
ekmiti. Bu da nihai olarak imparatorl uun kmesine
etki eden faktr olabilirdi: in' in, I SOO'lerde hayal etmesi
g olsa da, her birinin kendi ordusu olan yerel diktatrler
tarafndan trar sistemiyle ynetilen eyaletlere bl nmesi
iin zemin ha zrlanmt.
41
Son olarak , hanedanln akbetini hazrlayan ey re
formlar da olabilirdi. mparatorluklar, genellikle reform
yapmaya altklar ve otoriteye kar dmanlk besleyen
seslerin y kselebilecei meydanlar bo brakt klar zaman
kerler. Protestocular yneticilerin istifa etmesi ynn
deki taleplerleriyle Tian'anmen Meydan'n doldurdukla
rnda yl, Kl trel Devrim'in zirvede olduu 1 969 yl de
il, komnist ynetimin en liberal a olan 1 989 ylyd .
Zaman, acmasz Stalin' in deil, liberal Gorbaov' un bata
olduu zamand ve SSCB kyor du.
Snavlarn kaldrlmas, rnein, ok sayda feli yerel
elitin ortaya kmasna neden oldu. Yzyllar boyu , erkek
ler, kendilerini brohaside yerel ve ulusal pozisyonlara
getirebileceini umduklar, seviyeleri giderek arlaan
snavlar geebilmek hayaliyle Konfyusu eserleri re
nerek yllar harcamlard. Binlerce gen (ya da gen ol
mayan) erkek bu snavlara girdi ve ok az baarl olabildi .
Ancak, hkmet tek bir hamleyle 'varolu nedenlerini'
ortadan kaldrd. 1 898 ylndan itibaren, bir dizi vaatkar
reformun aniden sona erdirilmesiyle, pe k ok inli elit,
Qing'in in' i baarl bir e kilde slah edebi leceine inan
maz oldu. Xinzheng reformlar yetersiz ve gec ikmi deil,
belki de ok ar ve ok gecikmiti.
Hanedanl k ynetiminde re form yapmak yerine onun
sonunu hazrlama kla ilikilendirilen kiiler arasnda Kan
ton devrimci Sun Yatsen ( 1 866- 1 925) vard . Sun ve onun
nderliindeki Devrimci tti fak, XIX. yzyl sonlarnda ge
ni bir yelpazeye sahip ve bir anda ortaya km orta snf
diyaspora iniilerinden ve gelene ksel gizli kurumlardan
maddi manevi destek salayara k Qing ynetimini devir-
42
rek iin birok giriimde bulundu. Uygulamada, Sun' un
Qi ng ynetimini sona erdirme k iin yrtt abalar
baars zd, anca k kendisini modern cumhuriyete adayan
vatansever bir figr olarak yaylan hreti ona in'de yeni
ortaya kan orta snf eli der arasnda yksek prestij ka
zandrd.
Hanedanln sonu aniden geldi ve Sun Yarsen ile do
rudan bir ilgisi yo ktu. in'in gneybats boyunca, hane
danla kar halk tepkisi blgedeki demiryolu ha klarnn
yabanclara sarld ynnde ki haberler dorultusunda
kkrtlyordu. Wuhan ehrinde, 1 91 1 Ekim'inde, ehir
idaresini ele geirme k ve alelacele Qing Hanedanl'ndan
bamszln ilan etme k iin asilere yol gsteren yerel bir
isyan nceden fark edil miti. Bir ka gn sonra ve izleyen
haftalar iinde in'de ki birok eyaler ayn eyi yapt. in
genelinde bulunan tara mecl isleri cumhuriyet yanls ol
du klarn ilan etti ve (o dnemde in'de bile bulunmayan)
Sun Yatsen'i bakanla aday gsterdiler. in'in en gl
ordusunun lideri olan Yuan Shi kai Qing mahkemesine gi
dere k oyunun sona erdiini bildirdi : 1 2 ubat 1 91 2'de, son
imparator, alt yanda ki Puyi tahttan feragat etti.
Cumhuri
y
et kri zi
1 9 1 2 ylnda in Cumhuriyeti ilan edildi. 1 949' da ise
Mao Zedong in Halk Cumhuriyeti' nin kurulduunu bil
dirdi. Cumhuriyetin il k otuz yedi yl, Komnistler tara
fndan baarszlk ve yerine getirilmeyen vaatler dnemi
olara k reddedilmiti ve genel itibaryla bu yllar hala in'in
43
modern tarihinde karanlk devir olarak deerlendiri lmek
tedir. Hi phe yok ki, bu dnemde knanas gereken
ok husus vard: yoksulluk, yolsuzluk ve in'in ul uslarara
s sistemdeki gszl. Yine de, Weimar Almanyas'nda
olduu gibi , baka bir siyasi alkant, kaos ortam n yeni
fi kirlere ve gl kltrel rnesansa hazrlad. ifade zgr
l ve kltrel retim balamnda, Cumhuriyet dnemi,
in tarihindeki mteakip devirlerden ok daha zengin
bir dnemdi. Hatta siyasi ve ekonomik anlamda hile bu
dnem yeniden ciddi bir deerlendirmeye ihtiya duyuyor
(bkz. V Bl m) . Yine de, devrimcilerin Cumhur iyet iin
tadklar umutlarn hzla yok edildiini kimse inkar ede
mez.
Sun Yarsen 1 91 1 Devrimi baladnda yurtdnda
ki seyahatinden lkeye geri dnmt ve militarist lider
Yuan Shikai ' ye yol vermeden nce ksa bir sre iin bakan
olarak hizmet etti. 1912'de in ilk defa genel seime gitti
ve Sun' n yeni kurulan Mill iyeti (ince'de Guomindang
ya da Kuomintang) Parti en kuvvetli parti oldu. Ancak,
parlamenter demokrasi ok uzun srmedi. Milliyerilerin
aday, babakan olmay bekleyen Song Jiaoren, angay
demiryolu istasyonunda suikaste kurban gitti ve ksa sre
sonra Milliyeti Parti de Yuan Shikai tarafndan yasaklan
d. Sun, Yuan'n ld 1 91 7 ylna kadar geri dnmerek
zere, Japonya'ya srgne gitmek zorunda kald. Ancak,
Yuan'n lm ve parlamenter temsilin yoksuniuu in'i
birletirecek bir liderin olmad anlamna geliyordu ve
19 1 6'dan itibaren lke militarist l iderler (' yerel diktatr
ler' ) tarafndan ynetilen rakip blgelere bl nd. Her
kim Pekin'i ynetiyorsa, uluslararas toplum tarafndan
44
in'in resmi hkmeti olarak tannyordu ve ul usal h
kmet iin gelir salayan, yabanclarca iletilen Denizci
l ik Gmrk Hizmetleri'nden ulusal vergi gel irlerine kadar
pek ok eyde yetki sahibiydi. Bu, Bakent'in kontrolnn
sembolik olduu kadar mali bir mka fat olduu anlamna
da geliyordu. Yine de, Pekin'deki ynetimler aslnda sade
ce Kuzey ve Dou in' in baz blgelerini kontrol ediyor
lar d ve lkenin geri kalann kontrol etmek gibi bir hak
iddia edemiyorlard.
Yeni in Cumhuriyeti'nin bamsz, egemen ve mo
dern bir devlet olduu ynndeki fkre en kayda deer
meydan okuma, yabanclarn hala veto hakkna sahip ol
malar veya in'in iileri ve uluslararas durumu zerin de
denetimlerinin olduu gereiydi. I . Dnya Sava' ndan
sonra ortaya kan kresel durum, Avrupa' nn smrgeci
genilemesini sona erdirdi, ancak

ngil tere, Fransa, ABD

ve dier Batl gler, toprak denetimi ve gmrk kontrol
gibi zaten sahip olduklan haklar kaybetmek konusunda
ok da istekli deillerdi. Japonya, Batl glerin aksine
daha fazla genilemeyi istiyordu: 1 91 5 ylnda, Avrupa sa
vala megulken, Tokyo hkmeti, dnemin sava hamisi
hkmetine in'in byk blmnde zel siyasi ve tica
ri haklar talep eden ve sonunda bunu el de ettii mehur
' yirmi bir talep'i ileri srmt. Cumhuriyetin zayfklan
ve yetkiterin bakalannn eline gemesi , birok inli ta
ra fndan modemlqen in projesinin kk drlmesi
olarak grld.
angay ehri in modernizmindeki elikilerin odak
noktas haline geldi. XX. yzyl balannda, angay, gkde
lenleri , neon klan, pahal kyafetler kuanm kadnlan
45
ve erkekleriyle yalnzca in'in deil, tm dnyann gzde
siydi ve onu Dou' nun ' incisi' ya da ' fahiesi' olarak ne
kavuturan -ya da dile dren- ey, canl, tccar zihni
yetli, kimsenin kendini tutsak hissetedii atmosferiydi.
Merkezi alanlar olan Uluslararas Yerleim ve Fransz im
tiyaz in hkmetinin kontrol dndayd ve her ikisi de
yabanc vergi mkelleferi konseyi (angay Blediye Kon
seyi) ve Fransz Valisi tarafndan ynetiliyordu. Bu durum,
elit kesimden avama kadar birok inli arasnda karmak
duygulara yol at. Smrgecilikle gelen rklk, zengin
burj uva kkenli iniileri Avrupa mahreli kulplere ye ol
maktan ya da kimi halka ak parkiara girmekten men eden
kaba Avrupal turistlerden iki tekerlekli binek arabalarn
kullanan Ofrlerin dayak yemelerine kadar gndelik hayat
ta grlebilirdi. Yine de, adaln ihtiam yadsnamazd.
Milyonlarca gmen ii yeni bir hayat kurmak iin krsal
kesimden angay'a akn etti. Fransz modas, ngili mima
risi, Amerkan flmleri ve ehrin salad dnlen yayn
ve ifade zgrlnn tadn karmak iin daha fazla elit
inli ehre geldi. Sava ncesi dnemde angay'daki milyo
ner says in'in dier blgelerinde bulunan milyonerlerden
daha fazlayd, ancak yine de in Komnist Partisi' nin ilk
kongresine ev sahiplii yapmas hi de artc deil .
Genel itibaryla, in siyaseti biroklar iin 1 920'lerden
itibaren yerel diktatorya ve blgeselcilie skm grn
yordu. Ancak, yine de, siyasi durum btnyle kasvetli
deildi, hatta Batl gzlemciler tarafndan yerel diktatorya
ordusu ' ikolata askerler' diye alaya alnrd. Baz militarst
!iderler, 1 923 ylnda topraklarn geniletmek amacyla
blgesinin vergi gelirlerinin yzde 76'sn savaa ve sadece
46
angay'da yabanc gdml Uluslararas Yerleim Blgesi'nde
nzinle alan bir ara. Yabanclar srekli olarak milliyeti ve ko
nist cephenin kendi pozisyonlarn tehdit edebileceine dnk
r kayg iindeydiler.
izde 3' n eitime harcayan cahil ancak akgz Man
ryal Zhang Zuolin ( 1 875- 1 928) gibi popler suretleri
nek alarak yaadlar. Dierleri ise, savala olduu kadar
aatla da ilgiliydiler. Shanxili Yan Zishan ( 1 883- 1 960) ,
iniilere zg ayak kltme geleneine kar blgesin
! yrtlen kampanyay iddetle tevik ederek en ilerici
ktatrlerden biri olarak n yapt; Zhang Zuolin'in olu
1ang Zueliang ( 1 900-2001 ) ise in' in kuzeydou blge
rdeki Manurya'da ulam, eitim ve ticari altyap yat
mlaryla nemli lde ykseldi.
Yolsuzlukla ilgili shretlerine ramen, militarist hk
etler yalnzca kendi acil ihtiyalarn gzetiyar deillerdi .
47
luna en iyi rnek in'in I. Dnya Sava' na girmesidir.
9 1 7 ylnda Pekin'de gc elinde bulunduran militarst
rup, Avrupa' daki Byk Sava' n in topraklar zerin
eki smrge haklarn elinde tutan ve en byk Avrupal
nparatorl uklardan biri olan Almanya' nn malubiyetiyle
:nulanacan hesaba katmt. Babakan Duan Qirui,
:in'in mttefiklerin yannda savaa girmesinin in' i n du
umuna yardmc olacan dnyordu. Duan hkmeti
1uharip g takviyesi gndermeyi nerdi , Franszlar o ay
:ibaryla kayp saysnda art olduu iin bu teklif kabul
tmek istiyorlard. ngilizler daha az istekliydiler: oransal
dan daha az adam kaybetmilerdi ve rk hiyerari ko
, usunda da daha hassaslard . Sonunda, 96. 000 inli Bat
3farnda asker olarak deilse de siper kazmak gibi zorlu
ol emei gerektiren ilerde hizmet verdiler. Bunlardan
aklak 2000'i Avrupa'da ld. in hkmeti, tm so
unlarna ve halk destekten muaf olmasna karn, son
erece ciddi bir karar vermiti: in ul uslararas mcadele
rde yer alabilirdi ve almalyd.
I . Dnya Sava' na girmek in' in modern tarihindeki
n nemli olaylardan birine neden oldu: 4 Mays 1 91 9' daki
renci gsterileri.
Drt Mays Hreketi
Haberler ktyd. 30 Nisan' daki Paris Bar Kon
ferans, savan malubu Almanya tarafndan smrge
edilen Shandong blgesindeki topraklar in hakimi
yetine geri vermeyecek, onun yerine

ttifak Kuvvetleri
onlar Almanya'ya teslim edecekti. Yalnzca be gn
48
sonra, 4 Mays 9 9' da, 3000 kadar renci Pe kin'in
merkezinde, Tanrsal Bar Geidi nnde toplanarak
Japonya ile sk ilikileri olan inli hkmet bakannn
evine yrdler. Zorla ieri girerek evi harabeye e
virdiler ve oray ziyaret etmekte olan bir yerkiliyi yle
fena dvdler ki yetkilinin vcudundaki yaralar tpk
' balk pullarn' andryordu.
Bu olay birka saat ierisinde bi r efsaneye dnt.
Bugn bile eitimli bir in li ' Drt Mays'n -yln telaf
fuz etmeye gerek kalmadan- ne anlama geldiini bilir.
Zira renci gsterileri in toplumunda ve siyasetinde
daha geni apl bir dei imi sembolize etmeye balad.
Yeni cumhuriyet sekiz yl nce ilan edilmiti, ancak d
ardan gelen emperyalist bask ve knlgan parlamento
demokrasisini ortadan kaldran in iindeki diktatr
hkmet yznden l ke oktan blnmeye balam
t. Drt Mays Hareketi tanndka, entelektellerin
ve radikal dnrlerin ikiz reetesi olan ' Bay Bilim'
ve 'Bay Demokrasi' tarafndan destektenerek in iin
nerilen ' Yeni Kltr' i le ilikilendirilmiti. Edebiyat
ta ' Drt Mays' kua yazarlar , hararetli bir ekilde,
in' e mevcut krizi getirdiine inandklar eski kltr
knayan Konfyus kart eserler yazdlar, cinsellik ve
kiisel benlik gibi yeni konular kefettiler (bkz. VI.
Blm) . Siyasette gen iniiter umutsuzca yeni siyasi
zmlere yneldiler: bunlar arasnda Sun Yarsen'in
Mil liyeti Partisi ve 92 'de kurulan daha cesur, de
neyimsiz in Komnist Partisi vard. Mao Zedong' un
da aralarnda bulunduu kurucu yelerden pek ou,
rencilerinin Drt Mays protestolarnda etkin oldu-
49
u Pekin Universitesi'ndeki entelektel ayaklanmayla
ilikilendirildi. Onyllar boyunca KP dnyann en
byk lider partisi oldu ve btn bu zaman zarfnda
in siyasetinde varln srdren bir kurum halini
ald. Parti Drt Mays 1 91 9'daki protestolara katlan
isyanc rencileri hala milat saymaktadr.
Batl mttefklerin ve iniiierin J aponya ile gizlice
apt ift taraf antlamalar Paris Bar Konferans'ndaki
: i nli diplamadar iin hi ho saylamayacak bir kefe yol
t: in topraklarnda yer alan eski Alman kolonileri in
akimiyerine iade edilmeyecekti, bunun yerine 1 9 1 7 yln
a mttefikler tarafnda savaa katlan Japonya'ya teslim
dilecekti. renciler tarafndan ' Drt Mays' ta Pekin'de
zenlenen vatansever gsteriler, in' in ieride istikrarsz,
ilitarist hkmetler ve darda da mevcut yabanc em
eryalizmin varl tarafndan gszletirildii ynndeki
aha geni apl ulusal isyan duygularnn sembol haline
eldi.
Drt Mays gsterleriyle sembolie edilen isyan,
91 5' ten 1 920'lerin sonuna kadar uzanan ve kolektif ' Yeni
:ltr' hareketi olarak anan dnce ei tliliinin ortaya
kmasna neden oldu. in ehirlerinde, Lu Xun ve Ding
ing gibi edebi fgrler, in'i iinde bulunduu kriz konu
mda uyarak amacyla tasarlanm romanlar yazdlar
)kz. VI. Blm) . Siyasi dnrler liberalim, sosyalizm
e anarizm gibi 'im'lere bavurdular ve Washington ve
:ossuth gibi milliyeti fgrler yannda Gandi ve Atatrk
ibi Avrupal olmayan fgrlerin de bulunduu eitli ya
anc rekler arasnda ilham aradlar. angay'da, 30 Ma-
so
ys 925'te yabanc glerin kontrolndeki polis tarafndan
grevdeki fabrika iilerinin vurulmas (' 30 Mays olaylar')
milliyeti ihtiras ateledi ve Kanton'daki dost canis sava
hamisinin hkm altnda yeniden toplanmaya balayan
Sun Yarsen' in milliyeti partisine umut oldu.
Byle bir zamanda ortaya kan ve daha sonra hakim
konum alan dier bir ' izm' hi phe yok ki komnizmdi.

leride dnyann en byk oban devriminin mhendisi

olacak in Komnist Partisi (KP) kk kentsel kk
lerle ie balad. Parti entelektel bir alkant olan Drt
Mays Hareketi ile kurulmutu ve Chen Duxiu (insani bi
limler fakltesi dekan) , Li Dazhao (baktphaneci) ve
gen Mao Zedong (sade bir ktphane asistan) gibi bir
ok kurucu figr Pekin

niversitesi'yle ilikiliydi.

lk gn
lerde etkinliklerinde yer almak siyasi adan tehlikeli olsa
da, parti daha ok ayn dnceyi paylaan entelekteller
den oluan birka yesiyle yalnzca bir tartma grubu gi
biydi .

yelerinden yal nzca birka Marksizmin teorik ba

k asna gl bir ekilde sahipti. KP'yi in'i yneten
bir makineye dntrmeye yardmc olacak sre Sovyet
desteiyle yaylabil irdi. Ama bu olmadan nce KP kendi
sini milliyeti lider Sun Yatsen ile ittifak halinde bulacakt.
Kuzey Seferi
Sun' un kendisi 9 ?' de in' e ulusal bir lider olarak
dnmedi. Bunun yerine, onun in'i birletirmeye dayal
nihai amacna sempatiyle yaklaan ve Kanton'da bir mer
kez kurmasna izin veren, Guangdong eyaletinde ki milita-
51
. Chiang Kaishek 1 928' den 1 949 ylna kadar in'in l ideri olmutur
c 1 975 ylndaki lmne kadar da Tayan' ynetmitir Anavata
, modemletirmek konusunda baz baanlara imza attysa da, h
. meti yol suzluk, hizipi l i k ve Japonya i l e yaplan sava nedeniyle
ay tam t.
52
rist lider Chen Jiongming'in desteine gvenmek zorunda
braklmt. Sun' a destek veren dier nemli kaynak ise
uluslararas kkenliydi. Sun Bat ve Japon desteini almak
iin bo una aba gsteriti, ancak 923 ylnda dnya
nn en yeni ve en radikal devleti olan Sovyet Rusya'dan
(daha sonra SSCB) resmi destek alabilmiti. Sovetler,
kuruluundan beri akl hocas olduklar acemi KP' nin
yakn gelecekte iktidar ele geirmek konusunda gereki
bir bak as olduunu dnmemiti. Bu nedenle, par
tiye kendilerinden daha byk bir ' burj uva' partisi olan
milliyetilerle ittifak kurmal arn salk verdiler. Bu ittifak
Sun' a da ekici geldi: Sovyetler siyasi eitim, askeri destek
ve finansman salayacaklard. Kanton merkezinde milli
yetiler ve KP 923' ten itibaren in' i tekrar birletirmek
amacyla birlikte eitim grdler.
Sun 1 925 ylnda kanserden ld. Parti ierisinde
Sun' un yerine kimin geeceine ynelik kavgalar 30 Mays
gsterileri ve boykotlaryla ortaya kan yabanc kartl
duygularnn ani ykseliiyle akt. Sovyet danmanl
altndaki milliyetiler ve KP 1 926 ylnda kuzeye dnk
ilk saldrlarna, in' i sonunda paralanma ve smrden
bamsz klaca dnlen ' Kuzey Seferi' ne hazrland
lar. 1926- 2 7 yllarnda Sovyet eitimli Nasyonal Devrimci
Ordu, milliyeti denetime girmeleri konusunda muhalife
riyle savaarak, onlara rvet vererek ya da onlar doru
dan ikna ederek ynn yavaa kuzeye evirdi. En gl
askeri figr Zhej i ang'dan Chiang Kaishek ( 1 887- 975)
isimli bir subayd. Moskova'da eitim gren Chiang d
zenli bir ekilde ilerledi ve en sonunda byk dl olan
angay' Mart 1 927' de ele geirdi.
53
Ancak Komnist mttefikleri korkun bir spriz bekli
yordu. Chiang, Sovyet danmanlarn yakndan gzlemle
me frsatndan etkilenmemie benziyordu; Chiang, onlarn
amalarnn nce milliyetilerle ittifak oluturarak iktidar
ele geirmek, sonra da milliyetileri safd ederek ikti
dar Bolevik bir idareyle ele almak olduuna (bu hi de
nedensiz saylmazd) ikna olmutu. Ancak, nce Chiang
saldrya geti. Yerel asileri ve askerleri kullanarak an
gay' daki Komnist Parti eylemcilerini ve birlik liderlerini
toplayan beklenmedik bir grev organize etti ve binlercesini
son derece vahi bir ekilde ldrd. Chiang'n eylemle
ri in'i bu dnem boyunca sarsan vahi atmann daha
geni apl resminin bir parasyd : KP' nin daha baskn
olduu gneyde milliyeti destekiler katlediliyordu.
Chiang Kaishek'in milliyeti hkmeti kana domutu.
Yine de, bugne kadar yaplan deerlendirmelerden daha
tarafsz bir deerlendirmeyi hak ediyor. Bir sonraki bl
mn nerecei gibi, Chiang'n ynetimindeki milliyetiler
ve sonunda Maa'nun nderliindeki komnistler pek ok
ortak noktaya sahiptiler. Her iki taraf da kendilerini dev
rimci olarak niteledi ve her ikisi de devrimlerinin nihayete
erdiini syleyerek bir anda son noktay koyabilirdi. Milli
yeti partinin slogan olan ' devrim henz tamamlanmad'
cmlesi Mao tarafndan da ayn inanla dile getirilebilir
di. Ksmen rekabetlerini lmcl klan bu durum onlarn
amalarndaki benzerli ortaya koyuyor.
54
lll . Bl m
i N' i MODERNLETi RMEK
XX. yzyl in'indeki siyasetin hikayesi genellikle bir
atma biiminde yklendi: bilhassa Chiang Kaishek
idaresindeki Milliyetiler ile Mao Zedong ynetimindeki
Komnistler arasndaki ihtilaf. Hi phe yok ki, iki taraf
arasndaki atma onyllar boyunca iniiierin hayatn e
killendirdi. Chiang'n in' i, Japonya kart savata kendi
leriyle ittifak kurmaya zorl anana kadar ' parti' kelimesiyle
bile paye vermeyi reddettii Komnistlerin dlandn
iaret eden jiaofei -haydutlarn imhas- retoriiyle anl
yordu. Maa' nun in'inde ise Chiang bir 'c'yd: Kom
nistler lkeyi l 949' da temizleyene kadar ailesi in'i sm
ren feodal, yozlam sava !ordu.
Mao ve Chiang'n lmnden onlarca yl sonra bu
i ki nemli figre yalnzca belli bir perspektiften bakma
nn dnda, onlarn evresindeki artlara daha fazla ilgi
gstermek de mmkn. XX. yzyln balarn iki inli
devin arpmas olarak grmek yerine bir seenek daha
var: Chiang'n Milliyeti hkmetinin kurulduu 1 928 y-
55
t ndan gnmze kadar olan dnemi bir btn olarak ele
atabiliriz. Hem Mill iyetiler hem de Komnistler in'de
gl, merkeziletirilmi bir devlet kurmay, emperyalist
gleri lkeden uzakl atrmay, kr kkenli fakirlii azalt
may, tek-partili devlet kurmay ve gl, sanayilemi bir
altap oluturmay arzu ediyorlard. Her iki parti de, 'ge
rci' ruhani inanlarn in'i adalktan uzaklatrdna
inanarak, ' bo inanlara' kar gl kampanyalar balatt.
En nemli ideoloj ik farkllk, KP' nin bu amalarn hibi
rinin, zellikle de krsal reformlarn temel snf mcadelesi
olmadan gerekletirilemeyeceine inanmasyd. Milliyet
iler buna ksmen kar ktlar, nk bu durum iktisadi
yeniden dalma direnen glere balyd. Bu bl nme,
ancak Komnistlerin 1 949 ylnda elde ettikleri zaferle
zlebilen, 1 920' lerin ortalarndaki lmcl mcadeleye
neden oldu. Ne kadar ironik olsa da, yzyl sonu itibaryla,
KP onyllar sonra hizipi, ou kez olabildiince ykc bir
snfararas atma sonrasnda snf savan terk edebildi.
i kti dardaki Mi l l i yeti l er
Chiang Kaishek'in Milliyeti hkmeti 1 928 ylnda
askeri g ve popler destein bileimiyle iktidara geldi.
Chiang'n kanl taktikleri nce angay'da, daha sonra
Kanton'da, 1 927 ylnda parrizanlar eski Komnist mt
tefklere dman olduunda ve binlercesini ldrdnde
ortaya kondu. Bu eylem birok kii iin Chiang'n nasl
bir hkmet bakan olacann gstergesiydi: ikna etmek
yerine iddet kullanmak taraftaryd. Chiang'n hkmeti
56
Sun Yatsen'in siyasi felsefesinin

Prensibi'nden biri olan

'insan haklar'ndan ('nasyonal izm' ve ' halkn menfaati' nn
yan sra) sz ediyordu, ancak olduka acmasz bir ekilde,
keyfi tutuklama ve ikenceyi kullanarak politik muhalefeti
bastrd; bu ikinci teknik Mi lliyeti Gizli Servis efi Dai
Li'nin uygulamalar ile tanmlanyordu. Milliyeti ynetim
yolsuzluk ve eski dzende yerleik menfaatlere sahip kii
lerin isteklerine yaygn bir boyun eile mimlenmiti. Bu
durumu gsteren rakamlar vardr: 1 930 ylnda in'deki
lm oran dnyadaki en yksek rakamd, bu oran smr
ge Hindistan' ndakinden ok daha fazla ve ABD' dekinin
de iki buuk katyd.
Yine de, resmi Milliyeti kaytlar ayn zamanda genellik
le gzden karlan kayda deer bir neme sahipti. Bilhas
sa, Mao' ya olan inanc besleyen kazanmlar da dahil olmak
zere, modern in'in bugn bile ilgi eken birok zellii
aslnda Milliyeti hkmete dayanmaktadr. Chiang'n
hkmeti, in'in ulam altyapsn genileten temel sana
yileme abalarn balatm ve Afon Savalar'ndan beri
in ile emperal gler arasnda karak ilikilere neden
olan pek ok ' haksz antlamay' baarl bir ekilde yeni
den mzakere etmiti.
Hkmet, ynetim sresi boyunca tek bir gerek so
runla uramak zorunda kald. in'in ' Milliyeti Hkmet'
olarak konumu uluslararas dzeyde tannyordu. Ancak,
gerekte kontrolnde birka eyaJetten fazlas ( ne kadar
nemli olsalar da) yoktu, ne var ki, Chiang' n in'in bat
sndaki nfuzu Komnistleri kuzeye kaydrmak konusunda
blgesel militarstlerle yapt ibirl ii sonucunda l 930' la
rn ortalarnda ykseldi. Blgesel militaristler in' in bat-
57
snn byk blmn ynetmeye devam ettiler; Japonlar
Manurya'y 93 1 ylnda igal etti; Komnistler kuzeybat
da varlklarn yeniden gsterdiler. Yine de, Chiang'n sa
lad ksmi birleme 1 937 ylnda hzla zld.

lkenin
i ksmlarnda, Milliyeti ynetim altnda bulunan 'zgr
in' , sava yllarnda Gney ve Orta in'in bir ksmyla
snrlandrlrt. 945 ylnda gerekleen nihai birleme
hkmetin bu durumdan fayda salayabilmesi iin olduk
a ge bir tarihte gereklemiti ve felce urayan Chiang
hkmeti yalnzca drt yl sonra Komnistlere yolu at.
Chiang, aslnda nemli lde blnm bir lkenin ba
kan gibi hareket etmeye mecburdu.
Bunun yan sra, XX. yzyln balarndaki in'e dair
baz korkun gereklerin sebepleri o dnemde tam olarak
anlalaramt. in'deki sorunlarn ksmen ok byk
bir nfus ve yetersiz gdadan kaynakl andn tartmak
olduka yaygnd. Ancak, imdi grlen o ki, her ne kadar
alk normal ardarda in' in bir ksmn vurmu olsa da,
kronikleri bi r yiyecek ktl yoktu. Daha dorusu, 1 949
ncesi hijyen ve salk alannda grlen rktc yetersiz
lik, genelde yeteri kadar besine sahip bir nfus iin lm
oranlarnn yksek olduu anlamna geliyordu. 1 949 yln
dan sonra KP ats altnda yrtlen hijyen kampan
yalar, birka onyl nce nfusun daha fazla olduu dne
re kyasl a bile lm orann olduka azaltt. O dnemde
ekonomi de anlatld kadar ykm iinde deildi (bkz. VI .
Blm) . Uzun yllar boyunca, in krsalndaki geleneksel
el sanadannn smrgecilik ve beraberinde getirdii sana
yilere tarafndan yok edildii varsaylrt. Yine de, im
di biliyoruz ki, baz geleneksel el sanatlar 1 930'l ara kadar
58
olduka gl bir ekilde ayakta kalmt. Her ne kadar
ipliin elle eirilmesi makinelemi iplik fabrikalarnn
gelimesiyle terk edilmi olsa da, yksek kaliteli el yapm
pamuk ve ipek elbiselerin dokunmas in'in sava ncesi
ekonomisi iin olduka nemliydi.
in'i 1 928- 1 949 yllar arasnda yneten hkmetin
dengeli bir deerlendirmesini yapmak iin, Milliyetileri
sadece dmanlarnn onlar algladklar gibi alglamamak
ama ayn zamanda kendilerini grdkleri anlamda da gr
memek nemlidir. Chiang, kendi rolnn Sun Yatsen' in
' srekli devri m'ini devam ettirmek olduuna btnyle
inand. Bu adan in birletirilebilirdi ve lkeyi yirmi yl
boyunca paralayan militarst hizipler sona erebilirdi . in
devletler toplul uunda tam bir role sahip olabilirdi ancak
topraklarnda vuku bulan smrgecil ie artk daha fazla
izin verilemezdi. Mi lliyetilerin in'e bak as ayn za
manda lkeyi sanayilemi bir devlet olarak gryordu:
gerekten de, sonunda, 2003 ylnda,

Boaz Baraj 'nn

almasyla ulalan bir hedef olan elektrik tedarki iin
Yangtze'ye baraj kurulmasn ilk neren kii Sun Yatsen'di.
in'in Milliyeti bak as phesiz moderndi : ras
yonel , bilimsel yollarla yaayabilen, farkndalk sahibi bir
yurttalk bilinci yaratmay umuyordu. Bu nedenle, Milli
yetiler enerj ilerinin ounu modern in ile uyumadn
hissettikleri geleneksel rf ve adetler ve dini uygulama
lar olan ' bo inanlar' la mcadele etmek iin harcadlar.
in' in modernlemeyle nemini yitiren baz szde gele
neksel deerlerinin geri kazanm iin duyduu istein yan
sra, Chiang Kaishek, ayn zamanda l keyi gl, bamsz
bir devlete dntrecek ' bilim' den de dem vurdu.
59
Chiang hkmeti sk sk in'in bir anda ortaya kve
ren kapitalist snfna hizmet etmekle eletirildi. Aslnda,
angayl kapitalistlerin, kendileri zerinden geli rini artr
mak isteyen, bunun iin de zor kullanmaktan kanmayan
Chiang ile ihtiyatl il ikileri vard. Esasen, Milliyetiler,
nemli lde teknik destek salayan Devletler Ligi'nin
ibirliiyle, 1 93 1 ylndaki Yangtze Nehri taknlaryla or
taya kan sel felaketlerinden sonra alnan kontrol nlem
lerinin en byk baars olan, devlet-destekli sanayileme
ve gelime projesine baladlar.
Alnan nlemler yeterince kapsamlyd ki 1 935 yln
da meydana gelen dier byk sellerde nispeten daha az
can kayb olmutu. lk iki yl boyunca Milliyeti hkmet
in'deki karayollarnn uzunluunu ikiye katiayarak yirmi
binden krk bin mile karmay baard. Ayn zamanda m
hendislik okuyan rencilerin saysn da ykseltti. Devlet
planlamas genellikle Souk Sava srasnda sosyalist blok
ile badatrlmt, ama gerekte iki dnya sava arasn
daki dnemde (Rosevelt'in New Deal' nemli bir rek
tir) olduu gibi demokrasiler ve diktatrlklerce de geni
lde savunulmutU, tpk Byk Bunalm'n himayecili
tevik etmesi ve hkmetleri serbest piyasa fkrne kar
harekete geirmesi gibi. Devlet planlamas, Milliyerilerin
in' i moderletirerek deitirmek iin duyduklar istein
merkezini oluturuyordu.
1 934 ylnda Milliyetiler Komnistleri Orta in'in
uzak krsal blgesi olan J iangxi (Kiangsi) eyalerinden
uzaklatrarak Uzun Yry'e zorladlar. Chiang'n ide
oloj ik balamda komnizme dnk kar-argman girii
mini, yani Yeni Yaam Hareketi' ni balatt yer burasdr.
6
Bu giriimin grgl davranmak, doruluk ve sadakat gibi
geleneksel Konfyusu deerlerin modernize edilmesi
yol uyla ulusu tam anl amyla manevi olarak yenHeyecei
varsaylyordu. Kiisel davran bakmndan, Yeni Yaam
Hareketi yenilenmi vatandalarn sade ama temiz giysiler
giymelerini, lks yabanc mallar yerine in'de imal edilen
rnleri tketmelerini ve (sokaklarda babo dolamak
ve kamuya ak yerlerde ierek yerine) hijyenik ve d
zenl i davranmalarn art kouyordu. Bu hareketin amac
aslnda geleneksel deil, modern nitelikliydi: askerilemi,
sanayilemi ve kltrel adan farkndal artm bir in
yaratan bir kitle hareketi olmas iin aba gsterildi. Bayan
Chiang Kaishek 1 935 ylnda bu konuya ilikin yle de
miti: "Servetin biriktirilmesi in'in kendi konumunu b
yk bir ul us olarak devam ettirebilmesi iin yeterli deildir.
(Bunun iin) ayn zamanda maneviyarn yeniden canlan
mas gerekmektedir, kald ki, manevi deerler s servetten
daha stndr. " Bu hareketin amac bireysel farkndala,
siyasi bilince sahip ve kendini ulusuna adam bir yurtta
meydana getirmekti. Bu politika Konfyusul uk, eril H
ristiyanlk ve sosyal Darwinizmin de aralarnda bulunduu
eitli kaynaklardan ortaya kmtr. Komnizm kartl
na ramen, bu politika birok deeri ve varsaym, tutum
ve kolektif deerlere vurgu yapan KP ile paylamtr.
Ancak, yine de, hibir zaman fazla baanya ulaamad.
in' in kitlesel lekli tarmsal ve mali krizlerle boutuu
dnemlerde kyafet ve ll davranakla ilgili talimatlar
pek de fazla popler ilgiyle karlanmad.
Qing'in planlarnn baarsz olmas gibi neden Milli
yerilerin byk planlar da baarsz oldu? Teknoloj i k mo-
61
dernizm faaliyeti olduka yolundayd ancak etkisi byk
lde ehirlerle snrlyd ve in halknn yzde 80' inin
yaad krsal kesimde hayat kknden deitirmek iin
ok az aba sarf edildi. (Bu konuda istisnalar bulunmak
tadr ve XX. yzyl balarnda in genelinde mesafeleri
ksaltan demiryol unun rol not edilmelidir. ) Milliyetiler,
her ne kadar etkileri 1 935 yl itibaryla bir milyon ifti
nin yaklak drtte ne kocperarif salayacak kadar az
olsa da, in'in birka eyaletinde krsal kooperatiterin ku
rulmasn da ieren baz reforml ar yerine getirdiler. Parti
reformlara ok da ilgi duymayan yerel gruplarn kada
ryla bir anda i ie gemi ve kendi ynetimini zaytatan
aklszca kararlar vermiti. Devletin amalar nndeki en
byk engel vergi gel irlerini toplamada gsterdii becerik
sizlikti. Gl bir merkezi gelir birimi kurmaktan aciz olan
parti, in hkmeti ve 'vergi tarm' iin hareket halindeki
mallardan vergi toplayabilmek zere melez bir organizas
yona ve in hkmetinin bir paras olan ama bi r yabanc
tarafndan bakanlk edilen (genellikle ngil iz) Denizcilik
Gmr gibi dier komisyonlara balyd. 'Vergi tarm' ,
vergi tahsilinin geni kitlelerden har alma yetkisine sahip
yerel elidere devri anlamna geliyordu. Vergi toplama giri
imini bu ekilde terk ederek, Milliyetiler, ksa vadeli bir
sorunu ancak devletin drst ve etkin bir ekilde i grme
kabiliyetine duyulan kamusal gvenin son derece ykc ve
uzun vadeli bir rmesiyle zdler.
Ancak, hepsinden te bir faktr vard ki Milliyetilerin
istikrarl ve etkin bir hkmet kura yet (k) ilerini tmden
etkiledi: in'de Japonya'ya kar Direni Sava olarak bi
linen ve 1 937-45 yllar arasnda gerekleen in-Japon
62
Sava. Chiang hkmeti, kurulduktan sonra, on yldan
az bir sre iinde tam bir atma ortamna srklenmiti.
Sekiz yllk sava in' i mahvetmiti. Kesin l rakam
lar hibir zaman net olarak biJinemedi ancak asgari raka
mn 1 5 milyon civarnda (baz tahminler 35 milyon gibi
yksek bir rakam varsayar) olduu grlyor. 80 milyon
inli g etmek zorunda kald. nceki yllarn ar gelien
teknoloj ik ve endstriyel altyaps kmt (angay'da
yzde 5Z'si ve terk edilmi ehir Nanj ing'de yzde 80) . B
yk g ve zenginlik alan olan dou kys J apon igalinde
kald iin, srgn hkmeti in'in gneybat toprakla
rndan lkeyi ynetmek zorundayd. Ayn zamanda, 1 935-
6'daki Uzun Yry sonrasnda kuzeybatya gitmeye zor
lanan Komnistler Kuzey in'de bulunan hakimiyetlerini
pekitirecek ve geniletecek gc kendilerinde buldular.
Sava artlar yolsuzluu, karaborsacl ve hiperenfasyo
nu da tevik etti.
J aponlarn 1 93 7 ylnda balayan in is tilas olduka
acmaszd. Halka ynelik birok zulmn arasnda en kan
Is Aralk 1 93 7 - Ocak 1 938 tarihlerinde meydana gelen
Nanj ing Katliam'dr ('Nanking Tecavz' ) . Milliyetiler
bakentlerini terk etmek zorunda kalmlard ve Japon
birlikleri kaplara dayandnda ehir savunmasz bra
klmt. Kumandanlar tarafndan denetim d braklan
Japon askerler 10 bin, belki de 1 00 bin insann lmyle
sonulanan katliamlara, tecavzlere ve yamaya giriti. Bu
olaylar, in'in dousunu fethettii sra Japon Ordusu ta
rafndan ilenen sava sularnn yalnzca bir blmyd.
Bununla birlikte, J aponlara meydan okumann daha ok
felaket getireceini dnen iniiierin ibirliini salamak
63
1937-45 yllar arasnda meydana gelen in-japon Sava in'i
arpara etti. Bu fotorafta, ml teciler ar hava saldrs son
tnda sava zamanndaki bakentleri Chongqing'e akn ediyorlar.
nusunda Japonlar baarl oldu. Bu, 1 938' de J apon tara
a geen ve 1 940' ta Nanj ing'de ' yeniden kurulan' Mil
ti hkmete bakan seilen, Chiang'n ezeli rakiple
den Wang Jingwei' nin de gerekesiydi. Wang hkmeti
:disini Sun Yatsen'in gerek varisi olarak gryordu ve
t iang' da Komnistlerle ittifak kuran bir vatan haini
1 rak itham etti, ancak Chiang rej iminin J apon ibirl i
tden bamsz bir stats yoktu ve hibir zaman kitlesel
;tek grmedi. Wang da 1 944'te kanserden ld.
Japonya'nn 1 945 ylnda yenilgiye uratlmasna ra
:n, sava sonrasnda in bir Ok iindeydi. Sava ncesi
nemin aksine, 1 945' te gerekten yiyecek ktl eki
)rdu; in'in tarm merkezlerinin byk bir ksm yok
64
edilmiti ve dardan gelen yardm da sorunun yalnzca
ok kk bir blmyle ha edebiliyordu. Ktlk enfas
yona neden olmutU ve byk askeri taahhtleri deye
bilmek amacyla hkmet aptalca bir hareketle para ba
sarak karlk vermeye alt, ancak alternatif politikalar
dnmek de olduka zordu. Haziran 1 948'de 6, 7 milyon
yuan olan bir eki pirin, iki ay iinde 63 milyon yuana
kt. O dnem in baka bir savaa, Komnistlerle Milli
yetiler arasmda kan ( 1 946-9) Sava'a giriti. Milliyet
i iktidardan tr duyulan byk hayal krkl, gnll
Marksist olmayan biroklarnn Komnist zaferi -srf Mil
liyetilerin artk gvenilecek bir yanlarnn kalmamasm
dan tr- ho karlad anlamna geliyordu.
Tm bu sre boyunca Komnistler (KP) de hareket
siz deildi. Chiang'm ehirlerde onlara srtn dnmesin
den sonra, partiden geriye kalanlarn ou Chiang'n kont
rol alanndan uzaa, krsal kesime szmaya balad. Eylem
alannn asl merkezi Orta in'in fakirlemi blgesi olan
J iangxi eyalerinin s alanyd. Parti 1 93 1 ile 1 935 yllar
arasnda burada kendisini sonunda iktidara getirecek olan
hkmet sistemlerini denemeye ve Halk Cumhuriyeti'ni
ekillendirmeye balad. Chiang ile yaad tecrbelerin
ardndan, parti, kendisine ait bir Kzl Ordu eitmenin el
zem olduunu hissetti. Parti henz krlgan bir yapdayken
yerel yneticileri kendisine kar tavr almaya kkrtacak
politikalar art koup yerel elideri yabanclatraktan
ekindiyse de, topra yeniden datay ve temsili h
kmeti tecrbe etti. Mao ilk kez bu dnemde g kazan
maya balamt: KP' nin ilk yelerinden biriyken yerel
blgelerde ne kmasn salayan bu dnemdir. Ancak,
65
930'larn ortalarnda giderek artan parti ii iddete ve ye
el arazi sahiplerine kar daha radi kal saldrlara katk ve
en de yine Maa' nun etkisidir. Ayrca, o sreten itibaren,
:hiang dneminden miras uzlamaz '

mha Kampanyal ar'

;KP'nin J iangxi ' deki konumunu savunulamaz hale getir
leye balamt.
Parti I 934' te bugn bile bir efsane ol arak anlan eyle
rine balad : Uzun Yry. Yaklak drt bin milden faz
yol yryen 80 bin Komnistten 4000'i sonunda perian
, jr ekilde kuzeybatda bulunan ve Milliyeti hkmetin
. 1 934- S' teki Uzun
Yry Maa' nun
in Komnist Partisi'nin en
st dzey l iderliine yksel me
s
ine
yard mc oldu. Bu resi m Yry
hnelerini anlatan bir dokumadan al nm

r
.
66
eriiminden uzak olan Shaanxi'ye varmt. Artk gven
deydiler ancak ayn zamanda kaaktlar. Chiang'n birka
ay iinde tekrar saldrmas olduka mmkn grnyordu.
Savan yaklamas KP'yi kurtarmt. Chiang'n Ja
ponya ile savamak konusundaki isteksizlii konusunda
halk arasnda giderek artan bir memnuniyetsizlik vard.
Aslnda, bu, bir dereceye kadar haksz bir alglamayd.
Milliyetiler ordu iindeki nemli alaylarn eitimini Al
manlarn klavuzluu altnda stlenmiti ve Manurya
galinden etkilenerek 1 93 ylndan itibaren sava dnemi
ekonomisini planlamaya balamlard. Ancak, Chiang
Japonya'nn smrge kaynaklarna, iyi eitilmi ordusuna
ve ileri teknoloj isine diren gsterebilmek iin in'in uzun
zamana ihtiyac olduunu biliyordu ve dikkat ekmeyen
ama olduka pratik bir zm olan diplomatik tavizi tercih
etti. Ne var ki, 936 yl itibaryl a bu artk mmkn deildi.
Aralk 936'da Manurya'nn militarist lideri (Zhang Xue
liang) ve KP Chiang' karaya yeltendiklerinde olaylar
kritik bir noktaya geldi. Serbest braklmas karlnda,
Chiang, Milliyerilerin ve Komnistlerin ihtilafarn top
raa gmecekleri ve Japonya'ya kar ittiak oluturacaklar
bir Birleik Saf oluturmay kabul etti.
Bu durum KP'ye derin bir nefes aldrd. Sava d
nemi in'de baz blgeler kontrolleri altndayd ancak
bilinen yegane merkez, bakenti Yan' an adnda kk bir
kent olan ShaanGanNing'di. Ancak, Yan'an' simgesel bir
yer yapan bir figr vard ki o da Mao Zedong' du. Siyasi
bir fgr olarak gvenilirlii olduka takdir grmt, zira
kylleri kullanarak yapt devrim savunuculuu artk
gven uyandrmayan Sovet destekli krsal devrim poli-
67
Komni st l i der Mao Zcdong ve ei J i ang Qing (Uzn Yry
mas nda eki l mi bir resim, 1 916) .
h B
tikalarndan daha akllca grnyordu. Yan'an ulalmas
kolay bir yer deildi, izole olmas nedeniyle blgeyi Milli
yetilerden ve J aponl ardan koruyordu. Mao sonunda in
zerinde kendi hakimiyetini kurmak iin birtakm politi
kalar uygulamak adna bu durumdan faydaland. Bunlar,
krsal nfusu fakirlikten kurtarmak, yerel nfusun hk
mette tam temsil i iin kendine yeten bir ekonomi, vergi
ve arazi reformlar gibi giriimleri de ieriyordu. Mao ayn
zamanda partiyi kendi imaj yla yeniden ekillendirdi. Par
ti, muhalif fikirleri tevik etmek yerine, Mao'nun kendi
dnceleri evresinde toplanan parti yelerine ideoloj ik
temizlii empoze etmeyi amalayan ' Tasfiye Kampanyalar'
ile arndrlmt.
Parti'ye derin sempatisi olan Amerikal gazeteci Edgar
Snow, Yan' an' a gitmi ve Mao ile grmt. Bu seyahati
ne dair kaleme ald in zerineki Kzl Ylz adl klasik
eserinde Mao hakknda unlar yazmtr:
Onda, canl mizah anlay ve yerel akalara duydu
u sevgiyle, inli kyl lerin basitlii ve doall vard . . .
Safn kendine has zelliklerini keskin zeka ve dnyevi
bilgiyle birletirmiti.
Japonya ile yaplan savan sonlarna doru Kzl Or
du' daki birliklerin saysnn 900 bine ve Parti yesi says
nn 1 . 2 milyona ulamasyla Komnist blgel er muazzam
bir ekilde geniledi. 1 930' l u yllarn ounda ve sava
yllarnda, J apon varlna kar koyan milliyetiler iin
iki byk ideoloj i k kutbun olduu kesindi : Chiang'n
Nanjing' deki (sonra da sava zaman Chongqing'deki)
69
kmeti ve Mao' nun Yan' an' . Her ikisi de, kendi y
etimlerinin bir dereceye kadar rm gerekliiyl,
atma halinde olan, gl bir adalama vizyon
neriyordu. Ne var ki, bir kutup iin daha gl ola
y dierinin mahrum olduu eydi. 1 930' larn ortala
: nda Milliyeti kutup g kazanmaya balamt ancal
940' larn ortalarnda sava ve savan etkileri denge)
rs yne evirdi .
Japonya il e yaplan sava Komnistlerin felaketin ei
inden dnmelerine yardmc oldu ve Milliyerilerin giri
i emekleme aamasndaki modernleme abasn orta
an kaldrd. Japonlarn yenilgiye uratlmasnn ardnda
er iki taraf da iktidar iin kapt. Uzlamaya varamaya
1illiyeti ve Komnistler, 1 949'da sadece KP'nin zafer'
laaca, 1 946 ylndaki

Sava' n iine srklendile

:hiang Tayvan'a kat ve bakent olarak statsn yeni
yen Pekin'de de Mao in Halk Cumhuriyeti' nin kurulu
mu ilan etti.
Chongqing' deki Zafer
Chongqing ehrinin merkezinde, bugn cam ve e
lik gkdelenlerle evrelendiinden daha ziyade cce
gbi gzken, uzun bir heykel grrsnz. Bu, zgr
lk Ant'dr. Bugn in'de birok eyin ' zgrlk'le
Uiefang) ilikisi vardr ama bunlarn ou Komnist
terin sonunda in anakaras zerinde hakimiyet kur
duklar yla, yani 1 949 ylna yaplan atfardr. Ancak
Chongqing'deki zgrlk Ant baka bir olay da an
maktadr: 1 945 ylnda J aponlara kar kazanlan zafe-
70
ri . Dnm noktasn oluturan ey ite bu and. Sava
sonras in nasl bir lke ol acakt ?
ou inli' nin ve dnyann o gnk deerlendir
melerini hatrlamak gerekir. in' in lideri olarak, sekiz
yl sren sava sonunda tm dnyann oku dol u v
glerini alan ve sava dnemi boyunca bakent olan
Chongqing'de zafer gsterileri dzenleyen Mao deil ,
Chiang Kaishek'di. Tm dnya ve Chiang, kendi h
kmetinin 1 920' lerde balatlan devletleme projesini
ele alacan varsayyordu.
Bat kesinlikle Chiang'n yl l arca iktidarda kala
can dnyordu. Bakan Roosevelt, in'i sava
sonras dnyay gzetecek Drt Polis' ten (ABD, SSCB
ve ngiltere'nin yan sra) biri ol arak nitelendirmi
ti. Babakan Churchill Chiang'a ciddi bir kresel fi
gr olarak davranmak konusunda hevesliydi ancak
Chiang'n gcn kaybettiini gremedi. Hi phe
yok ki, in' in sava boyunca gsterdii ayakta kalma
kararll kresel alanda mkafatlandrld. in- Bat
ilikilerine bir yzyla yakn zamand r zarar veren ' hak
sz antlamalarn' tm 1 943 yl nda sona erdirildi.
1 946 ylnda, in, yeni Birlemi Mi lletler'in Gvenlik
Konseyi'nin daimi be yesinden biri olmutu. in'in
ehirlerindeki ve krsal yrelerindeki korkun fakirli
e mdahale etmek iin byk uluslararas yardmlar
saland. Stalin'in SSCB'si de dahil olmak zere, tm
tarafarn varsaymlar, in'in aniden ortaya kan So
uk Sava' ta Bat blounda kalaca ynndeydi.
Yllar iinde Chiang iin her ey ters gitti. Sebep
neydi? Birok tarih kitab kesin olarak Chiang' ve
71
Mil l iyetileri sulad ve sorumluluun ou gerek
ten onlara aittir. Kamak ya da Japon istilas altnda
kalmak gibi bir ikilem arasnda tercih yapmak zorun
da olanlara gsterilen nispi anlaya ramen nfusun
byk ksm ibirliki olarak damgalanmt. Yeniden
yaplandrlan Milliyeti hkmete atanan yetkililerin
ou rvet alan, etkisiz kiilerdi. Birka ay iinde za
ferin kazanmlar boa kmt.
Komnist zafer askeri miydi yoksa topl umsal m?
Bu iki yn birbirinden kolayca ayrlamaz. KP 949
ncesinde ciddi bir toprak reformu uygulamak iin
ok az frsat yakalayabildi:

Sava zamannda nfus

zerinde o derece kontrole sahip deildi. Lin Biao ve
dier PLA (Halkn

zgrl k Ordusu) general lerinin

uygulad zekice askeri taktikler olmasayd toplumsal
reform tek bana KP'yi baa getirmek iin yeter
li olamazd. Dier yandan, Chiang'n ordular henz
ABD desteine sahipken ve fnansal ve saysal anlam
da stnken morallerinin bozulmaya balad daha
948'de ortaya kmt. Japonya'ya kar elde edilen
zaferin kazanmlar henz KP'nin hanesine yazlma
mt ancak artk Milliyerilere ait de deildi. Birlik
iin elde ettikleri frsat boa harcanmt .
Mao i n Halk Cumhuriyeti'nin (HC) kuruluunu
949 ylnda Tian' anmen'in tepesinde ilan etmiti, artk
: in' i n politikas belirsizlikten kurtulmutu. 1 949 yl d
m noktas deildi, ancak 94 S ylnda yaplan seim
rin bir sonucuydu: in, SSCB ile ittifak kuran, Bat'ya
apal komnist bir hkmete sahip olacakt.
72
i kti dardaki Mao
Maa' nun in' i, Chiang'nkinden eitli alardan
olduka farklyd. Belki de, genel itibaryla en gl de
iim 1 958-62 yllarnda Byk Atlm kampanyasnda
kullanlan ' ynetimdeki siyaset' sloganyla zetlenmiti.
Chiang'n da Yeni Hayat Hareketi gibi kampanyalar va
stasyla siyasi farkndala sahip bir vatanda yaratmaya
ilikin dnceleri vard, ancak bu kampanyalar halka n
fuz etmekte baarszla uad. Maa'nun in'i nfus ze
rinde daha fazla kontrole sahipti ve bunu kullanmaktan da
ekinmedi. Politikalar genel itibaryla moderndi, bunun
iinde vatanda, yani ' halk', kendisini paylalm snf ve
ulusal kimlie dayal devlet projesinin bir paras olarak
grd kitlesel bir katlm talep ediyordu. Mao'nun as
keri ve siyasi taktiklerinin baars, ayn zamanda lkenin
XIX. yzyldan beri ilk defa gl merkezi bir hkmet al
tnda birletii anlamna da geliyordu.
Maa' nun in' i okl uk tecrit olmu bir lke olarak nite
lenir. Bat etkisinin nemli lde lkeden uzaklatnld
kesinlikle dorudur; yaamlarn in'de geiren ou ia
dam, misyoner ve eitimcilerin byk ksm, 1 952 ylnda
snrd edilmilerdi. Ancak, in imdi yeni bir eit ya
banc etkisine maruz braklmt: mevcut Souk Sava' ta
Sovyetler Birlii'nin yeni hakimiyeti. 1 950'ler, in pol iti
kas ve kltr zerindeki hakim Sovyet etkisiyle damga
land: Sovet diplomatlar, teknik heyetler, ekonomistler
ve yazarlar, hepsi yeni komnist in'i ekillendirede
kendi rollerini oynadlar. Ancak, bu dnem, inliler ile
Kruev'in Stalin' i knamasndan cesaret alan Sovetler
73
arasnda ba gsteren (Mao'nun ksmen kendi kiilii
ne gsterilen saygya hale! getiren bir eletiri sayd) ve
her iki tarafta da kltrel yanl anlamalar neticesinde
ykselen bir gerilime de tanklk etti. ki taraf arasnda
ki farkll klar 1 960 ylnda Sovetlerin teknik desteini
in'den ekmesiyle gn yzne kt ve in- Sovet iliki
leri 980'lere kadar mesafeli kald.
Halkn Cumhuriyeti, devlet gcn Chiang dnemin
deki in'in amalar ndan olduka farkl bir ekilde kullan
d: bir snf mcadelesi veriliyordu. Mao sava zamannda
KP'nin tartmasz lideri olmutu ve yazd eserler ikti
dara geldii zaman lmllk ve ekimseriikten kanlaca
n ortaya koyuyordu. ' Devrim' , 927'de yazd Hunn'dki
Kl Sorunun Dair Inceleme'sinde iddia ettii gibi, "ye
mekli bir parti deildi ( . . . ) yle zarif, ar, nazik, lml,
kibar, saygl, iiicenap olamazd. Devrim bir ayaklanmay
d, bir snfn dierini devirdii bir iddet eylemiydi ". Hi
phe yok ki, sava yllar ve Milliyerilerin in krsalnda
sosyal ilikileri slah etmekte uradklar baarszlk, krsal
toplumun yapsn deitirme giriimlerinin baarsz oldu
u ynndeki inan tarafndan ynlendirilen, iddetli de
iim ynnde yaygn bir istek olduu anlamna geliyordu.
in'de 1 949-50 yllarndaki toprak reformunun ilk
evresi, topran yzde krknn yeniden datld na ve
nfusun yaklak yzde altmnn da deiimden fay
da saladna tanklk etti. Olas ki, ' arazi sahibi' olarak
hkm giymi kiiler zulm grm, ldrlmt. Yine
de, bu vahet rasgele yaplmyordu. Resmi kampanyalar,
grmezden gelinen ve tevik edilmi terrle kkrtlmt.
'zgrl k' hazz birok inli iin o dnem gerek olmu-
74
. 1 950'\erin bandaki toprak datm birok kyl iin bir mut
l uktu ancak ' arazi sahibi' olduu sylenenlere kar dzenlenen
l mcl kampanyalara da neden oldu. 1 953 ylnda ekilen bu fo
>raftaki toprak sahibi yaklak 2/3 dnm araziye sahipti.
J; ancak 1 950'lerin balar in'in gerek anlamda bar
;inde geirdii altn yllar deildi.

vedilik in'in modernletirilmesi ynndeki bitmeyen

rzuya sahip KP kaynaklyd. HC Souk Sava dne
ndeki durumunun gerekleriyle yzlemek zorundayd:
BD, Pekin'deki hkmeti tanmay reddetti; dier Bat-
lkeler in' le diplomatik ilikileri balatm olsalar ve
SCB ile ibirliine dayal resmi ilikiler kurmu olsalar d<
lke ekonomik adan olduka izole edilmiti. Mao'nur
:ruev'in yumuamasna duyduu feyi dile getirmesiy
75
le Sovyetlerle ilikilerin 1 950'lerin ortalarnda soumaya
balamasnn ardndan, KP liderlerinin dnceleri bir
alternatif olarak z-yeterlilie dnd. Mao, Byk Atlm
olarak bilinen politikasn nerdi. Bu, iniiierin elik, k
mr ve elektrik retimlerini artrmak amacyla sosyalist
ekonominin gcn kullanmak iin tasarlanan olduka
hrsl bir pland. Tarm, mnfert parsellerden ibaret geni
kolektif iftliklerle (Mao'nun iktidardaki ilk yllarnn po
pler toprak reformlar) tm zamanlarn en yksek ortak
lamaclk seviyesine ulamak zereydi . Halka ak yemek
salonlarnn kurulmasyla aile yaplar paralanmt: yeni
tarmsal metotlar yllar getike herkese yetecek kadar
gda temin edebilecei iin insanlar doyasya yemeye te
vik edilmiti. Tarm Bakan Tan Zhenlin Unlar sylemiti:
Sonuta komnizm ne demektir? ( . . . ) ncelikle, iyi
besin bulmak ve sadece karnn doyurmak deldir. Her
nde kii yedii etten keyif alr, tavuk, domuz, balk ya
da yumurta ( . . . ) maymun beyni, krlang yumurtas gibi
zel tatlar, herkese ihtiyacnca temin edilen beyaz man
tar . . .
Bilimsel Marksizmle birleen siyasi talep, kapitalizmin
yapamad ekonomik bir mucize meydana getirebilirdi .
Yine de, hi phe yok ki, hedef, endstriyel teknoloj i yo
luyla modernizasyondu. Atlmn aklanan hedefi on be
yl ierisinde

ngiltere'yi ele geirmekti ve bununla kaste

dilen de

ngiltere'nin buday tarlalar ya da srcl deil,

endstriyel kapasitesiydi. Atlm, Maa' nun KP zeri n
deki hakimiyetinin liderliine dair tartma olaslklarn
76
nasl sonlandrdna bir rnek olarak yorumlanmtr:
Savunma Bakan Peng Dehuai, 1 959' da, Lushan'daki par
ti konferansnda Atlm'n neden olduu skntlara iaret
etmeye alnca bir anda grevinden alnmt. Her eye
ramen, Atlm'n savunuculuunu Mao' nun tek bana
yapmad da bir kenara not edilmeli. Politbrodaki baik
tisadi dzenleyici olan Chen Yun gibi fgrler de olduka
destekleyiciydi.
Atlm, yalnzca ekonomik deil , ayn zamanda klt
rel ve sanatsal kitle seferberliklerinde yer alan, krsal ve
kentsel blgelerdeki inlilerle birlikte tm lkede byk
bir heyecan yaratt. Atlm dneminde geleneksel aile ya
psnn bozulmas, kadnlarn erkeklerle eit dzeyde al
an bireyler olarak statlerinin vurgulanrasyla rollerinin
yeniden tanmlanmasna yardrc oldu.
Yine de, Byk Atlm byk bir baarszlkt. Me
totlarn Mao tarafndan reddedilen etkileri kitlesel ala
sebep olduu ve en az yirmi milyon kiinin lmesine yol
at iin baka bir ekilde tanmlanmas olduka g
tr. Modernletirre emelleri gerekler karsnda yok
olutu. Yine de, Atlm'n sona erdii 962'de tarmda
ve sanayide daha pragmatik bir ekonomik modele dn,
Mao' nun ideoloj ik baar gibi devrimci yenilenmeye de
duyduu heyacan bastrmad. O dnemde Sovyetler Birli
i ile olan i ttifak sert bir ekilde sona eriti ve Mao' nun
radikalleesi konusunda Sovetlerin getirdii eletiriler
onu dizginlerek yerine daha da kkrtt.
Bu durum, Mao' nun in'ini tanmlayan en son ve en
tuhaf kampanyaya yol at: 966-76 yllarndaki Kltrel
Devrim. Aslnda, Kltrel Devrim'in popler hafzada
77
J, 1 959 ylnda, Byk Atlm srerken de
la in'in gen kuak temsilcileriyle birlikte.
78
kalan ksm -kendi retmenlerini kovuturan yeniyet
me Kzl Muhafzlar, Tian'anmen Meydan'nda Maa'yu
grebilecekleri bir yer kapabilmeyi umut eden gen kitle
kalabalklar- 1 966'dan 1 969'a kadar geen sreyi kapsar.
Ancak, btn bu dnem, Maa' nun alamaya alt,
kendisiyle elien modernliin belli bir modeli iin son bir
miting arsna damgasn vurdu: kyl igcne nem
veren ve ehrin burj uva etkisinden uzak, sanayilemi bir
devlet.
Maa, Atlm sonras in' in ' ekonomizm'e -insanlarn
devrim okularn kreltecek, ykselen yaam standart
lar ndan tr duyulan kaytsz bir memnuniyete- doru
kayd konusunda giderek daha fazla endieleniyordu.
Ayrca, l 960'larn ortalarnda rtn kazanan ilk kuak,
KP iktidar altnda yaamaktan baka bir hayat bilmiyor
du ve bu sebeple ebeveynlerini madur eden fakirlik ve
sava hakknda hibir kiisel deneyimleri yoktu. Bu ne
denlerden tr, Maa, bizzat kendi partisine saldraca,
kitlesel bir ideoloj ik yenilenme kampanyasnn balatlma
s gerektiine karar verdi .
Maa halen KP'deki etkin figrd ve kendi mesai
arkadalarn zayfarmak iin prestij ini kulland. 1 966
yaznda, Liu Shaoqi (HC Babakan) ve Deng Xiao
ping (Politbro bayesi) gibi figrlerin ' kapitalist yolu
seenler' diye knanmasn talep eden, Pekin niversi
tesi de dahil olmak zere belli bal yerlere, byk harf
lerle, elle yazlm dikkat ekici posterler asld. Dnya
bu olaylar i yzn anlamadan seyretti, nk baat
liderler bir anda gz nnden yitmi ve rnein Maa' nun
kars Jiang Qing ve daha sonra ' Drtl ete' olarak ad-
79
mdrlan dier ortaklar gibi tannmayan kiiler onl arn
erlerine gemiti. Bu srada, Mao' nun her yere nfuz
den kiisel klt i bandayd. ' Kzl Muhafzlar' olarak
ilinen bir milyon gen, Mao'yu dinlemek iin Tian' an
len Meydan'na akn edecekti. Posterler ve Mao' nun
esimieri her yerdeydi; 1 969 yl itibaryla 2. 2 milyar
l otaynda Mao rozeti datlmt. Mao'ya kiisel bal
t k artk elzemdi. rnein, Haziran 1 966'da, Qinghua
Jniversitesi' ne bal bir lisenin Kzl Muhafzlar bal
t klarn bir yeminle U ekilde ifade ettiler:
1. Jiangsu eyal etindeki Xiangang topluluu yeleri Kl trel
)evrim'in son gnlerinde 'Konfyus-kart' dans gsterisi yap
orlar.
80
Bizler Bakan Maa' nun Kzl Muhafzlar' yz, ve Ba
kan Maa bizim en yce l iderimizdir . . . Halka gvenimiz
snrsz ! Diimanlar mza kar ise en dern nefreti duyuyo
ruz! Yaarken, parti iin savayoruz! Olrken, kendimizi
halkn karlar iin feda ediyoruz! Kanmz ve canmzla
Bakan Maa'yu koruyucamza ant ieriz! Bakan Mao,
sana inanc mz sonsuz!
Kl trel Devrim, liderler arasnda yalnzca bir iktidar
mcadelesi deildi. Kltrel Devrim'le ortaya kan reto
ri k, bu eylemin yalnzca byk ideoloj ik bir inan olmad
n, ama ayn zamanda, mantkszca grnmesine karn,
adaln belli bir tarzn ok gl bir ekilde yanstt
n da gsterdi. "imdi alan Byk Proleter Kltrel
Devrim, insanlarn ruhlannn derinliklerine dokunan b
yk bir devrimdir" diye balar KP Merkez Komi tesi'nin
' Byk Proleter Kltrel Devrimi'ne dair Karar' (8 Aus
tos 1 966) .

stlerine kar ayaklanmaya tevik edilen inli

genlik, yani Kzl Muhafzlar devrim anlarn kucak
ladlar: "Devrimci diyalektik, yeni domu birliklerin ye
nilmez olduunu, kanlmaz bir ekilde mcadele iinde
byyp gelitiklerini ve sonunda da zayfayan birlikleri
bozguna urattkl arn anlatr. Bu nedenle, yeni (birlik)
iin methiyeler dzmeliyiz, onu vmeliyiz, davullar onu
cesaretlendirrek iin almalyz, gonglara yollar ona
amak iin vurmalyz ve ellerimizi onu selamlamak iin
kaldrmalyz. " Bu, totaliter devletin modern siyasetiydi.
Stalin' in SSCB' deki parti destekli sanatlarn grevlerini
' insan ruhunun mhendisleri' olmak biiminde tanmla
mas gibi, Kltrel Devrim de in toplumunu yenil emek,
81
sonunda gemiin prangalarndan kurtulmu yurtta ken
dilik bilinciyle donatmak iin yaplmt. SSCB'deki ve ta
bii XVIII. yzyl Fransa'sndaki devrimci seleferi gibi, Kzl
Muhafzlar da taktiklerinin vahice olduunu kabul et
mekten ekinmiyorlard: Harbin' de, 1 966 ylnda, bir grup
gen Unlar sylemiti : "Bugn Kzl Terr uygulayaca
z ve yarn da Kzl Terr uygulayacaz. Mao Zedong
Dncesi ile badamayan eyler var olduu srece isyan
etmeli ve Kzl Terr uygulamalyz ! "
Szde istenen ve dntrlebilen bir g olarak id
dete yapt takntl vurguyla Kltrel Devrim olduka
modern bir hareketti. Ayrca, bunu Mao balatm ve des
teklemiti, bunu yaparken geni apl bir destee de sahip
ti: birok gence sanki o gn hayatlarnn en gzel gny
m gibi hissettiren gerekten kitlesel bir siyasi hareketti.
' Kzl' yerine 'Uzman' olan doktor ve retmen gibi kiileri
knayan, gl bir ekilde entelektel kart ve yabanc
dman bir eylerdi ve, ister Bat ister Sovet blou olsun,
d dnya ile balantlar olan herkese kukuyla baklyor
du. Partinin iktidar elde edince yumuad ve fazla ra
hatlad, kentsel sorunl ara takntl hale geldii ynnde
Mao' nun sahip olduu kanaari devam ettirdi. ' Yalnayak
doktor' program gibi eylemler bu yllarda popler olmu
tu. Salk Bakanl'n 'ehirli Bey'in Salk Bakanl'
diye aalayan Mao, kyllere temel tp eitimi almala
r frsatn sunan ve kylerde kendilerinin salk hizmeti
verdikleri bir politikay tevik etti. Birok adan yetersiz
olmasna karn, program, 1 949 ylndan sonra bile ok az
tesise sahip olan in'in baz blgelerine salk hizmeti g
tr oldu.
82
Yine de, Kltrel Devrim varln srdremezdi . So
kaklarda giderek artan iddetten endie duyan Halk Kur
tulu Ordusu, 1 969'da Kzl Muhafzl ar'a eve dnmeleri
konusunda bask uygulad. Kltrel Devri m politikalar
1 976 ylna kadar resmi dogma olarak devam etti. Ancak,
1 970'lerin balarnda in siyasetinde byk deiiklikler
balad . Uzun sredir devam eden izolasyon politikasnn
ie yaramad ortadayd. Bu dnem, ne var ki, 1 949 yln
dan beri hibir ilikisi olmayan Birleik Devletler ile in
arasnda nemli bir uzlaya tank oldu; ABD Vietnam'da
iinde bulunduu bataklktan kendini kurtarmak iin de
beleniyordu, in ise yeni zalim SSCB'nin (muhtemel) sal
drs nedeniyle korku iindeydi ve Maa' nun halef olaca
varsaylan Savunma Bakan Lin Biao' nun aniden (parti
den) ekilmesiyle ve sonra da bir uak kazasnda lmesiy
le alkalanyordu. Gizli diplomatik manevralar, sonunda
ABD Bakan Richard Nixon' un 1 972' de in'e resmi bir
ziyarette bul unmasna olanak tand; sradan bir inli ile
sradan bir yabancnn dahi in snrlar iinde bir araya
gelmelerinin zerinden on yldan fazla bir zaman gese de,
bu ziyaret in'in Bat'ya tekrar almasn salad. Kltrel
Devrim yavaCa erimeye balad ve bu erime kendi mima
rnn lmyle hzlanacakt.
Gaige kaifang: reform ve yeniden a l ma
Mao 1 976 ylnda ld. Halefi ok az tannan Hua
Guofeng'di . ki yl iinde, Hua, XX. yzyl in politika
snn en byk mcadelecisi olan Deng Xiaoping tara-
83
fndan devred braklmt. Deng, 1 924 ylnda KP'ye
katlmt. Kltrel Devrim srasnda iki kez ihra edilmi
ancak gl balantlar sayesinde kendisini salama al
mt ve son Bakan'nkinden artc derecede farkl bir
program izleyerek Mao' nun lmnden sonra KP iinde
en st dzey liderlie ulamt. Deng, 'doruyu gerekiere
dayanarak ara' szn kendi kiisel slogan olarak benim
semiti ama bu deyi esasen Mao'nun 1 930' larda kulland
, ancak Deng'in dorular ve gereklerin Kl trel Devrim
srasnda siyasi sahneden byk lde silindiini belirt
mek amacyla benimsedii bir ifadeydi.
Aslnda, Deng, Kltrel Devrim' in derin entelektel
kartl ve yabanc dmanlnn in'e iktisadi adan
zarar verdiini fark etti. Deng, ilk defa Mao'nun pragma
tik babakan ve sa kolu Zhou Enlai tarafndan ortaya
atlan siyaset slogann benimsedi: ' Drt Modernizasyon
Program . ' Bu, KP ynetimindeki moderatrlerin, Kl
trel Devrim'in in'i zgn modernizasyon politikasndan
ayrdnn etkin bir ekilde itirafyd . imdi, partinin g
revi in' i drt alanda doru politikaya yneltmekti : tarm,
sanayi, bilim ve teknoloj i ve milli savunma.
Bylece Mao devrinin birok ilkesi terk edilmiti. ' Re
form Devri'nin ( 1 978'den itibaren bilinen) ilk ve en sem
bolik eylemi, Mao iktidar altnda kurulan kolektif tarm
iftliklerinin zamanla ortadan kaldrlmasyd. iftiler
elde ettikleri mahsulden daha geni bir pay serbest pazar
da sarabiliyorlard ve ticari tarm rnlerinin ve kk ve
zel parsel topraklarn ekonomi iin gerekli olduu ve on
lara mdahale edilmemesi gerektii kesin bir dille belirtil
miti. Kentsel ve krsal blgeler ayn zamanda kk yerel
84
ya da bireysel teebbslerin kurulmas iin tevik edilmiti
ve yaklak 1 2 milyon teebbs 1 985 yl itibaryla kayt
yaptrmt.
Ekonomik eitlik artk hkmetin hedefi deildi. "Zen
ginlemek grkemli bir eydir, " diyen Deng yle devam
etmiti: "Baz blgelerin daha ivedi zenginlemesi nemli
deildir. " Bu giriimcilii cesaretlendirmen in bir paras
olarak, Deng, in kysnda yabanc yat rmcya cazip gele
bilecek drt blgeyi zel Ekonomik Mntka olarak belir
ledi, bu suretle de Mao zamannda ekonomiye damgasn
vuran kendine yeterlik gibi bir tercih hakkna son vermi
oldu.
Osa, kaplar sadece belirli bi r yne doru almt.
Aralk l 978'de Wei Jingsheng adnda gen bir adam ' Be
inci Modernizasyon (Programn) ' talep ederek yeni bir
yol denedi: in'de gerek demokrasi. Wei derhal tutuklan
m ve ABD'ye srgn edildii 1 997 ylna kadar neredeyse
srekli hapiste kalmt. Her eye ramen, 1 980' ler Mao
dneminden daha byk, nemli bir alma damgasn
vurmutu. Siyasette yenilenmeye dnk eilim, in'i d
dnyaya amak konusunda gl bir istekle ilikilendiril
meye balamt. 1 978 ylnda in ile ABD arasnda tam
diplomatik ilikiler kurulmu ve 1 980'lerin banda ok
fazla yabanc turist ve renci in'i ziyaret etmeye bala
mt, tpk yeni kuak iniiierin darda okumaya ve
yapmaya balamalan gibi.
Kukusuz, Deng Xiaoping partideki en yetkili kiiydi
ve mmkn olan en hzl yolla ekonomik reform taraftar
olduunu aka belirtmiti. 1 980'lerde SSCB hala el eri
minden uzakt ve Bat bu lkeyi 1 985' te Mikhail Gorbaev
85
. 2. Maoist in' i dntren ekonomik reformlar bilhassa 1 978-
997 yllarnda byk lir lider ol an ve burada turistlerin nnde
otoraf ektirdii bir izimle resmedilen Deng Xiaoping ile iliki
endirilir
ktidara gelene kadar gel imeyen ve saldrgan bir dev ola
ak grd. Bunun aksine, in, Bat'nn sevmekten ho
and komnist devdi. Ekonomiyi bytme gayreti iinde
lan ve ABD'ye dosta davranan Deng Xiaoping Teksas'
iyaret etmi ve bir rodeoda Stetson (kovboy apkas) bile
akmt. Yurtiindeyse baka tr kovboylar ekonomik at
tm ve sramalarla kendi devirlerini yaamaktayd. I 985
' lnda, Hainan Adas'nn parti bakan olan lei Yu' nun
' 9 bin yabanc marka arabay, 347 bin televizyonu ve 45
in motosikleti fahi fiyatlarla tekrar satabitmek iin ithal
: tmek amacyla nemli miktarda dviz kulland dilden
86
dile dolayordu. (Lei 1 988' de tedip edilmiti ve davran
lar olduka yaygn bir yolsuzluk olgusunun en batan k
m rneini tekil ediyordu. )
Ekonominin deimesi ve bymesi gerektiine ilikin
sinyaller aka ortadayd. Ne var ki, siyasi evrelerdeki
sinyaller karmakarkt. Deng, nceleri yekpare parti iz
gisinin lmcl etkisi altnda tutulan dnce kurulula
r ve gazetelerdeki tartmalarn dzeyinin ykselmesine
kayda deer bir katk salam, pol itbroya bal liberal H u
Yaobang'n iktidara gelmesini destekledi . Deng, reformla
rn beraberinde getirdii ideoloj ik bozulma hususunda bir
nebze rahattt; yle bir gzlerde bulunmwtu: "Pencereyi
atnz takdirde baz sinekler ieri girecektir. " Yine de,
tm parti ileri gelenleri iyimser deildi. rnek bir merkez
planlamac olan Chen Yun ve propaganda efi Hu Qiao
mu, reform- devri in'inde duyumsadklar materyalizm ve
ideoloj ik amaszla dair endie besleyenler arasndayd.
Kapitalist dnyann muzr etkilerinin knand 'manevi
yar kart kirlenme' ve 'manevi medenileme' balklar
altndaki bir dizi kampanyay desteklediler. 1 980'lerde si
yaset, birka yl sonra ksmi bir kartln iine dmeden
nce yine almaya yeltendi. Ancak, bu hareket kanl
maz olarak bir kurtarcya, piyasa eilimli bir topluma y
nelmi grnyordu.
Kltrel Devrim'in aksine, reformlardan byk lde
fayda salayan grup ' entelekteller'di: Akademisyenleri,
rencileri ve daha soyut dnrleri ieren, iniilerio
anlaytna gre katk bir kategori. Artk ' KokuIU Do
kuzuncu' olarak anlmyorlard (Kltrel Devrim termino
lojisinde istenilmeyenler snfndaki dokuzuncu kategori) .
87
Aksine, in bilim ve teknoloj i altapsn gelitirmek iin
aba sarf ederken, eitim tevik ediliyordu. Entelektel
lerin tadn kard yeni zgrlkler onlar daha fazlas
iin heveslendirdi. Partinin almn talep eden 1 985-6
ylndaki renci protestolarn takiben, 987 ylnda, H u
Yaobang, toplumsal glerin kontrol dna kmalarna
msaade etmek sorumluluunu stlenmeye ve istifa et
meye zorland. Hu' nun yerine siyasi adan daha az liberal
olduu dnlen ama en az bir iktisadi reformcu kadar
gl olan Zhao Ziyang genel sekreter olarak atanmt.
Entelektellerin yaknmalar yine de yalnzca soyut deil
di. Birou -zellikle akademisyenler ve niversite ren
cileri- sabit devlet gelirine balydlar ve yeni yeni zen
ginleen reformst in'de enfasyonun tehlikeli bir ekilde
ykselmeye balamasyla gelirlerinin ihtiyalarn karla
mada artk yetersiz kaldn fark ettiler.
Nisan 989'da Hu Yaohang ld. Olduka saygn bir
kiiliin l mnn gsterileri tetiklemesi in'de eski
den beri var olan bir gelenekti. in genelinde renciler
KP'nin sosyal hayatta sregelen rolne kar protesto
l ar dzenlemek iin onun l mn frsat bildiler. Pekin

niversitesi' nde, 91 9'daki Drt Mays gsterilerini do

uran bir ortamda, renciler ' Yeni Drt Mays' gibi ba
lklar atarak gazeteler kardlar ve ' bilim ve demokrasiye'
olan ihtiyac dile getirdiler. 4 Mays 989' da Tian'anmen
Meydan' nda toplanan protestocular ' Merhaba Bay De
mokrasi ! ' yazan ince ve

ngilizce pankartlar atlar. Bu,

70 yl nce in'in kurtuluuyla grevli saylan Drt Ma
ys ' taki ikiliye, ' Bay Bilim' ve ' Bay Demokrasi' ye ak bir
gndermeydi .
88
3 . 4 Mays 1 989'da, 1 91 9' daki zgn Drt Mays gsterilerin
en tam 70 yl sonra, renciler Ti an'anmen Meydan' nda bir ke
l aha ' Bay Demokrasi'yi istiyorl ar. Bir ay sonra, tanklar ve askerle
eydan' g kullanarak ve ok sayda insan ldrerek boalttlar.
1 989 baharnda, Pekin'deki Tian'anmen Meydan e
,enzeri olmayan bir gsteriye sahne oldu. XX. yzyl ii
, )aand bir ekilde, tm snfarn ittifakyla, rekor bi
ayda, yaklak bir milyon inli ii ve renci Tannsa
ar Kaps' nn nnde topland. Parti , dnya medyas
n olaylar grntleresinden tr olduka zor duru
1a dmt; basn tarihi bir olay iin oradayd; reform
u Sovyet lideri Mikhail Gorbaev in'i ilk kez ziyare
diyordu, ancak olay Gorbaev'in protestolar grmesin
ngellemek iin dolambal bir yoldan geirilmesiyle tan
,ir maskarala dnmt. Haziran 1 989' da meydand:
oplanan insanlarn says giderek azahp sadece binler'
89
indi ancak onlar da meydan terk edeceklerine dair hi
bir belirti gstermediler. 3-4 Haziran gecesi, parti, tanklar
ve silahl personel aralar gndererek harekete geti. l
says hibir zaman resmen onayianad ama olduka yk
sek bir sayyla, yzlerle, hatta daha fazlasyla ifade edilmesi
olas grnyor. Bu eylemle balantl yzlerce kii tutuk
lanm, hapse atlm veya Bat'ya kamaya zorlanmt.
Birok kii iin ' uzlamac olmayan taraf' kazanmt ve
' bilim ve demokrasi' ans sona ermiti.
1 989 sonrasnda i n
Gemie dnp baktmzda, artk Tian'anmen Mey
dan olaylar 20 yl geride kald, artc olansa neyin ger
eklemedii. in, pek ok kiinin korktuunun aksine,
i savaa girmedi; ekonomik reformlar tersine evirmedi;
kendini d dnyaya kapatmad.

yl kadar siyaset de
rin bir duraksama dnemine girdi . 1 980'lerin sonlarnda
meydana gelen protestolar krkleyen liberal akmlar
artk ' burj uva liberalizminin eytani rzgarlar' olarak g
rlyordu. Ancak, 1 992 ylnda, ' tanklar halkn zerine
yollayan adam' Deng artk 88 yandayd. Deng, mirasnn,
en azndan iniiierin gznde baarsz bir reformcu ola
rak alglanan Gorbaev' inkine benzer bir tehdit olutur
duunu biliyor olmalyd. O sene, Deng, ironik biimde,
ince'de imparatorun uzaktaki topraklar ziyaret etmesi
anlamnda nanxun, yani ' kuzey turu' yapmaya giriti. Hong
Kong' la snr olan ve bir anda zenginleen Shenzhen'i zi
yaret ederek (ve haber muhabirierine golf sahasnda golf
90
arabas kullanarak fotoraf verirken) , Deng, reforma ili
kin ekonomik politikalardan vazgeil meyeceini belirtti .
Baka nemli tercihlerde de bulunmutu. angay Valisi
J iang Zemin, ;angay' daki protestolar Pekin' deki yetkilile
rin halledemedii ekilde halletti. 1 989'da Parti'nin genel
sekreteri olarak atanan J iang, Deng'in halefi olarak des
teklenmiti. Dahas, Mao zamannda ve reform dnemi
nin ilk yllarnda sk kontrol altnda tutulan memleketi
angay'a yabanc yatrm ekmek iin savurganlk derece
sinde rahat davranyordu. Bir yzyl boyunca, 1 840'lardan
1 940'lara kadar, angay, in endstrisi, ticareti ve klt
rnn motor, kendisini yal nzca inli olmann tesinde
bir dnya kenti olarak gren bir baehir konumundayd .
imdi de grntsn yeniden yaratmasna izin verilmiti.
Deng sonrasnda liderlie gelmesi olaan bir eymi
gibi grevi stlendi. angay' n eski Valisi Jiang Zemin,
1 989' da Deng' in halefi oldu. 1 992 ve 1 997 yll arndaki
1 4. ve 1 5 . Parti Kongreleri Jiang'n Parti Genel Sekreteri
olarak bir be yl daha grevinin devam edecei sinyali
ni verdi ancak grevde kalmak istediine ilikin gl
sylemilere ramen 2002 ve 207 yllarndaki 1 6. ve 1 7.
Parti Kongreleri Hu ] intao'nun Jiang'n varisi olacan
teyit etti. Bu iki lider arasndaki politika deiikl iklerini
saptamak mmkndr. Jiang' n resmi grev sresi, ihtiyati
siyasi reformlarl a ve iktisadi gelimeler iin duyulan b
yk bi r cokuyla belirginlemiti (rnein, yerel seimlerin
kylerde de yaygnlamas ama demokrasinin yksek d
zeyde ilerlememesi) . 2002 ylndan beri Hu ve babakan
Wen J iabao krsaldaki eitsizlik ve fakidikle mcadele iin
daha ok aba sarfettiler ve bu durum KP'nin kendisi-
91
nin de reformize edilmesiyle birlikte (Parti iindeki zgn
tartmalar iin gerekli mekanizmalarn salanmas ve baz
Parti- d figrlerin bakanlk ve dier nemli pozisyonlara
atanmas gibi) Parti' nin temel sorunu olarak grlyor.
990' lardan itibaren in ekonomik reformu son de
rece benimsedi. Siyaseti Bat 'ya kar 980'lerde olduu
gibi liberal, hatta naif bir ilgi bile duymuyor. XXI . yzyl
balarnn en etkili entelekteli olan filozof Wang Hui,
Tian' anmen Meydan'na yol veren 980'lerin ' Yeni Ay
dnlanma' dalgasnn "in'in sorunlarnn ayn zamanda
dnya kapitalist piyasasnn da sorunlar olduu gereini
anlayamadn ( . . . ) sonunda in' i eletirirken Bat'y l
saymann gereksiz olduunu anlamaha zorlandn" be
yan etmiti. Ancak, birok adan, inliler, kresellefi
moderniteden 980' lere kyasla daha fazla etkilenmi du
rumda. in, yzlerce deil , onbinlerce renciyi yurtdna
bilim ve teknoloj i okumaya gndererek, bilimsel gelimeyi
byme macerasnn merkezine yerletirdi, tpk 1 930' lar
da Milliyeti hkmetin mhendis ve teknisyenlerden
oluan yerli bir ekirdek kadro gelitirmeye almas gibi.

l ke XXI. yzylda ayn zamanda gl ve uluslararas

bir role sahip. Her ne kadar veto hakkn nadiren kullansa
ve 9/1 1 sonrasnda dnyann yksek sesli retorik yerine
sessiz diplomasiye ihtiya duyduuna vurgu yap! olsa
da, in, Birlei Milletler Gvenlik Konseyi'nin daimi
yesi konumunda. Bu nedenle, Ortadou gibi arenalar
da drst bir simsar olarak algl anyor. in, Bat' nn So
uk Sava sonras dzeninin yaratt nc dnyadaki
olaan bir pheden fayda salayarak, Afrika ve Kuzey
Amerika' da ekonomik ve diplomatik etki arad . ABD'de
92
Bush ynetiminin ( 200 1 -8) ul usl araras duruU, ibirliine
ak yaplar konusunda genel itibaryla isteksizdi ve in
kendisini uluslararas dzende fkirbirliine ulamaya al
an lml bir g olarak tasvir edebilmek iin bundan fay
daland. Ayrca, Irak Sava! (2003) sonrasndaki dnemde
ABD hkmetinde ortaya kan aknlk, in' in Dou
Asya'daki karlarn gelitirme konusunda daha zgr ol
duu anlamna geliyordu. Ne var ki, in'in tarafsz ama
dost kalma tercihi yeni yzylda fazla uzun srmeyebil ir :
Ortadou'daki krizler, Kore Yarmadas, Afrika'daki ma
den ve dnyadaki enerj i kaynaklar iin kapmak, in'in
hangi uluslar tercih edecei ynnde zor seimler yapaca
anlamna geliyor.
Nasyonalizm ieride popler bir slogan haline gel
di. Her ne kadar yabanc hedefere ve kiilere kar id
det ykl baz olaylar vuku bulsa da (rnein, 1 999' da
NATO' nun Kosova Sava srasnda in'in Belgrad'daki
Bykelilii' ni bombalamas gibi) , bu mutlaka yabanc
dmanl ya da yabanc kartl anlamna gelmiyor. An
cak, in halk artk devrin kendi devirleri olduunun ve
blgedeki sahnenin merkezinde yer almalarn engellemek
amacyla -Bat ya da J aponya kaynakl- yrtlen baz gi
riimlere kar durmalar gerektiinin farknda.
Modern bi r si yaset mi ?
in'in XX. yzyl liderlerinin, zellikle de Mao' nun po
pl er tanmlamas , onlarn kendi bildikleri yolla yeni bir
imparatorluk kurmak iin aba gsterdikleri eklindedir.
93
Her ne kadar bu renkli bir zet olsa da, byle bir kyaslama
yanltcdr. Bu tasvir, in siyasetinin egzotik unsurlarna
iaret etmekte ve in' in bu yzyldaki siyasi dncesini
ekillendiren pek ok varsaym ve modelin son derece mo
dern ve gerekten de Bat' dakilere benzer olduu gerei
ni gizlemektedir.
Qing'in son dnemlerinden itibaren, in siyaseti, me
ruluunu esas olarak kendi gereklii iinde yekvcut in
sanlardan ve kuvvetli bir devletin rasyonel hir g kull a
ncs olmas gerektii fikrinden alan mill iyetie balyd.
Hkmet ve vatanda arasndaki sosyal anlamaya temel
leneo kitle siyasetine dayalyd . Ynetimin Konfyusu
ruhu imparator ile tebaa arasnda bir nevi sosyal anla
may temsil ederken, insanlarn kendi kabi liyederi dorul
tusunda yetkilendirilmeleri gerektiini uygun bir biimde
akl edemedi ve bu da kesinlikle hi modern olmayan bir
dnce tarz. Bu durum, Konfyusu gemiin modern
siyasetin ortaya kmasyla bir anda yok olduu anlam
na gelmiyor. Szgelimi, modernletirilmi Konfyus d
ncesiyle ortaya kan hiyerari ve karlkl ykmllk
gibi ilkeler yok olmad. Bu fikirler, bireylemi kendil iin
nemiyle olduu kadar, halk kaynakl meruluk ve kitlesel
katlma dair modernlik varsaymlaryla balant kurarak
uyarlanm oldu.
Bu blm n siyaseti 1 928'den itibaren daha ge ni,
uyumlu bir modernite siyasetiyle deien bir asa ekl inde
tasvir etmesi gibi, ima edilen ancak ad kanmayan son bir
ironi daha var. Gnmzde in' in siyasi yaps -nemli
derecede bireysel otonamiye izin veren, tek partili, ul us
lararas dzeyde ibirliki bi r role dayal gl bi r devlet
94
ve devletin ve partinin halen nemli, kkl bir rol oyna
d, gayet baarl, yan-kapitalist bir ekonomi- 1 960' larn
baskn, radikal komnistleri tarafndan deil de, gnmz
Komnist Parti' sinin aslnda 930' larda Milliyerilerin
geliimci kanad tarafndan talep edilen devleti kurduu
anlamna geliyor. Bugn Chiang Kaishek'in hayaletinin
in'in etrafnda ban onayiareasma saHayarak dolat,
Maa' nun hayaletinin ise kendi fikrinin yok edildiinden
szianarak onu takip ettii hayal edilebilir. Son yzylda,
hem Milliyerilerin hem de 978 veya 1 949' dan ncesine
kadar uzanan lge duree erevesinde incelendiinde -bir
dereceye kadar bu sahte paradoksu anlalr klarak- Ko
mnistlerin temelindeki entelektel varsaymlar birok
nemli adan birbirine benziyordu.
IV Blm
i N TOPLUMU MODERN Mi Di R?
1 920' lerde in'in en tannm gazetecilerinden biri
olan Zou Taofen, 1 92 7 ylnda 'Eitlik' ad altnda bir de
neme yazd:
Her insann doal entelektel kapasitesi ya da gc
eit deildir. Ancak, her birey kendi akln hizmet ve ah
lak dorultusunda gelitirirse ( . . . ) o zaman insan toplu
luuna katlabilmek adna eit saylabilir. te, bu gerek
eitliktir.
Modern topl umlar, hem diktatrlkler hem de demok
rasiler, her daim eitlik idealine ihanet ediyorlar. Yine de,
birok temel retmiklerinde hiyerarileri ve hedeferi ykan,
hatta mkemmel olmasa da eitlik uruna mcadele eden
toplurlara halen byk nem veriliyor. in toplumu, ge
tiimiz yzylda ve daha ncesinde, toprak sahipliinin do
as , kadnla erkek arasndaki ilikiler ya da krsaHa kent
arasndaki bant veya devletin ve insanlarn birbirlerine
97
kar olan grevleri ve ykmllkleri gibi pek ok konu
da deiti. Bu blm, in topl umunun ne kadar modern
letii ve bu modernlemenin kendi kimliini belirgin bir
ekilde inli olarak korumak hususuyla atp atmad
ya da onun tamamlaycs olup olmad sorusunu sorak
iin bu alanlardan bazlarn inceleyecek.
Erkekler ve kadnl ar
Eitlik araynn en iddetli olduu alanlarn balcas
kadn ve erkek rollerinin deitii alandr. Mao Zedong,
kadnlar hakir gren sonraki neslin inli erkeklerine
karak, nl ' kadnlar gkyznn yarsn ellerinde tu
tuyorlar' szn sylemitir. Ancak, Mao' nun ve i tibar
sahibi dier devrimcilerin deerlendirmelerini ele alarak,
son dnem emperal in'deki kadnlar ayncla ura
mam, bastrlm bir kitle olarak grmek ya da modern
an inli kadna sorunsuz bir ' zgrlk' getirdiini var
saymak yanl olacaktr.
Emperyal adan bu yana in toplumunda kadnn
rol ne kadar deiti ? 'Ayaklarn balanmamas' , in'deki
kadnlar n, adalk ncesi ve modern alardaki statle
rindeki deiimin daimi bir metaforu olarak kalmtr. X.
yzyldan sonra, hala belirsiz nedenlerden tr, inli ka
dnlarn kk bir yatan i tibaren ayaklarm onlarn ekil
lerini bozacak ve doal olann tersine sonraki hayadarnda
kk brakacak biimde skca balamalar gibi bir moda
geliti. Baz alardan bu yntem olduka artcyd, n
k Konfyusu normlar vcudun eklinin bozulmasna
98
4. Yzyl lar boyu inli kadnlar kk yalardan beri ayaklam
al attlar, bylelikle ayaklar hibir zaman tam bymedi. Bu gele
ek, XIX. yzyl sonlar ve X. yzyl balarndaki reform hareketle
ni takiben kaldrlmt.
t gzle bakyordu. Yine de, bu eili m yayld ve XVII
zyl itibaryla, Li Yu adndaki yazar in' in batsndak
.anzhou kadnlar hakknda Unlar yazmt: 'Ayakla
( . . . ) i n boyunda, hatta bazlar daha da kk . .
)nlarla yataa girip onlarn altn lotuslarn okamada
l urmak ok g. Fahielerle fingirdeirken duyulabi lece
' aka hibi r haz bu deneyime baskn gelemez. " Her ka
qq
dm ayaklarn bal amyordu; ayak balamak ne alt- etnik
Hakka kltrnden gelen kyl kadnlar iin ne de Qing
Hancdanl dneminin Manu kadnlar iin bir gelenek
ri. Ancak, saygn bir hayat arzu eden kadnlarn byk
ounluu iin bu gerekliydi. Kznn ayan balamayan
bir anne kendi kzna ktlk etmi oluyordu, nk ir
ki n, byk bir ayak iyi bir evlilik yapmann ok dk bir
ihtimal olmas demekti.
Emperyal in' de kadnlar iin frsatlar bsbtn k
stlanmt. Ne brohasiye katlabiliyorlard ne de tccar
olabilmek iin ellerinde imkan vard. Konfyusu kltr,
kadnlar erkeklerden entelektel adan daha aa gr
yordu. Ancak, imparatorluk ann son dnemleri nde,
hali vakti yerinde olan ailelerin kadnlarn okuryazar ol
mas konusunda srarc davranmas olduka doald. Bil
hassa, Qing Hanedanl'nn ilk zamanlarnda (XVI I . ve
XVII I . yzyllarda) elit kadnlar zellikle bir alanda kendi
seslerini duyurabildiler: matbaaclk. Bu dnem, bask-ka
lp matbaaclndaki bymeyle ayn zamana denk geldi
(bkz. VI. Bl m) ve dnemin kadn yazarlar kendi dn
celerini ve ilgi alanlarn bilinir klmak iin yeni bir oku
yucu kitlesinin varln frsat bildiler. Ming Hanedanl
okuryazar fahielerin elit kltrn bir paras olduuna
tanklk etmitir; bunun yan sra, Qing zamannda yeni
cinsel denetim normlar ifetli kadnlarn (zelli kle dulla
rn) vld anlamna geliyordu. Yine de, bahsi geen
ikinci deiiklik kadnlarn kendi hayatlar hakknda yaz
masn engellemedi . Byk Qing yneticilerinden Chen
Hongmou ve Yuan Mei, her ne kadar kadnlarn esasen
daha az yeriye sahip olduklarna inandklarn beyan et-
1 0
seler de, gl bir ekilde kadnlarn edebi eitimlerinden
yanaydlar.
Kadn erkek arasndaki hiyerarik ilikilerde nemli
bir bozulmann grld XIX. yzyl sonlarnda, yine de,
hala ciddi bir deiim sz konusuydu, zellikle de kendi
lerinden daha zengin olan adalarnn sekin yazn kl
trne katlamayan fakir kadnlar arasnda. O noktada,
kadn haklarnn savunuculuunu yapan hatr saylr de
recede entelektel bir hareket geliti. XIX. yzyl sonla
rnn en bilinen reformcularndan biri olan, Konfyusu
ilkeleri benimsemi Kang Youwei, kadnn ve erkein eit
olduu ve evlilikterin bir yl sonra yenilebilir szlemeler
zerine yapld yeni bir toplum nerisinde bul undu. Mao
Zedong, Changsa' da, yeni cumhuriyetin ilk gnlerinde,
zorla evlendirilmektense intihar etmeyi yeleyen Zhao
isimli gen kadnn akbetini analiz eden ve en uzlamaz
slupla gen kadnn ikilemini anlatan bir dizi makale ya
ymlad:
inli ebeveynler dalayl olarak oullarna ve kzlar
na tecavz ediyorlar. Bu, 'ebeveyn hakk' nn olduu inli
aile sistemi ve 'ebeveyn dzenlemesi kural'nn olduu
evlilik sistemi balamnda kanlmaz bir ekilde ortaya
kan bir sonu.
Hanminn Gnl ve Yeni Kadn gibi gazeteler ve Yeni
Genlik gazetesindeki ' kadn sorunu' makaleleri in'in
belli bal ehirlerinde yaymlanyordu. zerk, profesyo
nel ve kentli 'yeni kadn' fikri, sava zamannda ABD ve
Hindistan gibi birbirinden ok uzak diyariarda bile grlen
1 01
kresel bir fikirdi. Ancak, in' de 'yeni kadn' ve onun ro
lne iliki n feminist metinlerin birou erkekler tarafn
dan kaleme alnyordu. Bu durum, btn yzyl boyunca
nksedebilecek bir eilimi yanstmt: ne kadar sempatik
grnse de, inli kadnlarn rol okluk erkekler tarafn
dan kontrol ediliyordu. Daha az sempatik durumlarda ise,
feminizm ahlaki bir baarszlk olarak grlyordu: 1 92 7
ylnda solcu avna kan Milliyeti eylemciler ksa sal
kadnl ar ykc kimseler olarak grd ve tutukl anmav
ya da idam edilmeyi hak ettiklerini dndler. Her eye
ramen, XI X. yzyl sonlar ve XX. yzyl balar in top
l umunda kadnn statsn eninde sonunda deitiren
eitli deiiklikler getirdi. Hem kentte hem krsalda
topl umun her katmann etkileyen en gze arpan sos
yal deiiklik, eskiden beri var olan ( 1 920' den itibaren
uygulanmyordu) ayak balama uygul amasna son veril
mesiydi. Bu gelenein sona ermesinin tesinde, ne var ki,
1 949 ncesinde, i n' de kadnlar iin yaplan sosyal dei
ikliklerin birou ehirli kadnlar merkezinde younla
mt. ' Yeni kadn' kavram kentli sekinler arasnda iyi
bilinir hale geldike, Ibsen'n Bir Bebek Evi oyunundaki
Nora karakteri gl bir rol modeli olmaya balad: Nora,
kendisine bamsz bir ilev bulmak maksadyla kocasn
ve ocuklarn brakarak oyunun sonunda evi terk eder.
Yine de, topl um, bir btn olarak Nora namzetlerinin
umabileceinden daha yava bir ekilde deiti. Yazar Lu
Xun U dokunakl soruyu sormutu: "Nora evi terk ettik
ten sonra ne oluyor? " Yine de, birka yl nce ele geme
yecek frsatlar mevcuttu. Kadnlar gazeteci, avukat ve
renci oldular: eitim, zellikle niversite dzeyinde eitim
1 02
her iki cinsiyetten ok az sayda insann ulaabi lecei bir
eydi, ancak niversiteli radikaller dnemin feminist d
ncesinin tam kalbindeydiler.
Hatta ana- akm siyaset bile kadnlar iin bir rol bul
du. Komnist hareket ilk gnden itibaren cinsiyet eitli
i konus undaki taahhdne dikkat ekmiti. Gerek her
zaman bu kadar net deildi: 1 920'lerde KP'de en gze
arpan kadnlardan biri olan Xiang Jingu, kendi feminist
endielerinin defalarca dlandn, partinin bylece o d
nemki birincil hedefi olan krsal erkein nyarglarna hiz
met ettiini grd. Her ne kadar I 928' den itibaren iktidar
da olan Milliyeti Parti aslnda cinsiyet rollerine meydan
okumak iin ok az ey yaptysa da, kadnlara vatandalk
haklarn tand ve (teoride) evlilik ve miras konularnda
eit stat haklar verdi. Daha fakir krsal kesimdeki kadn
lar an kitlesel sosyal deiiminde baz frsatlar yakalad
lar. Kapitalist adalk in ehirlerine, zellikle angay' a
fabrikalar getirdii gibi, kyl kadnlar tekstil endstrisini
destekleyen, ipek ve pamuklu giysiler reten fabrikalarda
altrlmak zere toplanmt . Bunlar ar ve tehlikeli i
lerdi ve karlnda ok az para deniyordu: ancak sradan
kadnlarn ailelerine baml ky evi lekli sanayinin hu
dutl arndan daha zerk, kentsel hayata g edebileceine
iaret ediyordu. Krsal kesimde kalan kadnlar iin, ne var
ki, deiim daha uzun zaman sonra mmkn olacakt.
in' in XX. yzylda karlat temel ykc olay, in
J apon Sava (ya da J aponya'ya Direni Sava) toplumu
tepeden trnaa deitirdi. Bu deiim in'in krsal kesi
minde hakim olan yerleik kyl toplumunu da ortadan
kaldrd. Komnistlerin kontrol altndaki blgelerde
1 03
sava zaman koullar en nihayetinde sava sonras d
nemde in'i yeniden ekillendirecek olan ve geleneksel
cinsiyet rollerinin zayfatld radikal sosyal hareketlerin
yaratlmasnda kullanlmt.
1 949 ylnda KP'nin zaferi ' yerzn ve gkzn
alaa etti' . Mteakip yllar inli kadnlar iin kararszlk
dnemi olacakt. Byk Atlm, in'in XX. yzylda kar
lat en ykc alkla sonulanmt ve etkilerinin eninde
sonunda yarglanmas gereken olay da yine bu felakettir.
Ancak, bu dnem ayn zamanda kadnlarn rollerinin
erkeklerle dikkat ekecek derecede eit olduu bir aa
da iaret ediyor. Buna karlk, Kltrel Devrim kadnlar
konusunda daha kararsz bir bak ortaya koydu. Her ne
kadar sosyal eitlie vurgu yapm ve snrlar ykmaktan
honut olsa da, Kltrel Devrim' in iddete ve radikal
deiime vurgu yapmas eril deerleri kendine balang
noktas olarak aldn aka ortaya koydu. Renkli sosya
list-gereki posterlerde kadnlar ellerinde tfek tutarken,
erkekler ise bebekleri beslerken gsterilir. Ayrca, Kl trel
Devrim srasnda insanlarn zel yaamiarna gsterilen
fazlaca yakn ilgi genellikle kadnlara ynelik ithariara
yol at ve bu itharlarn her biri en az Maa' nun knad
modernite ncesi kadar eletireldi . Yine de, in tarihinin
herhangi baka bir kesitinden daha fazla sayda kadn parti
yetkilisi ve denekli kadn ii vard .
1 978 ylndan sonraki reform a her alanda topl u
mun rahatlamasna tank oldu. Kl trel Devrim'in baz
klostrofobik kstlamalar kadn ve erkek iin benzer
ekilde kaldrlmt . Ne romantizm burj uva gericiliine
bir iaretti, ne de modaya uygun giyinmek ya da makyaj
1 04
yapmak.

nceki dnerin sosyal eitlii ksmen gemi

ten aina olunan bir tr paternalizre yol at. Parti ie
risindeki kadn yneticilerin says, yerel ve s t dzeyde,
dramatik ekilde azald. Kadnlar i bul makta olduka
zorlandlar nk muhtemel patronlar onlarn ocuk
yapmak iin hemen iten ayrlacakl arn varsayd ( ve bu
olas durum iin redbir almak i stemediler) . KP dullarn
ve kzlarnn haklarn mirastan eit pay alabilmeleri iin
glendirmek amacyla nemli iler yapt ancak bugn
bil e, bilhassa krsal alanlarda, erkeklerin miras konusun
da sahi p ol duu ncel ie ynelik modernite ncesi tavr
deireks izin var olmaktadr (her ne kadar kadnlar ge
dnem emperal in'de baz durumlarda miras yoluyla
mlk edinebiimi olsalar da) .
Her eyin tesinde, bu a ' tek ocuk poli tikasnn'
benimsenmesine tank oldu. Nfus patlamasnn yaratt
endieyle 1 979 ylnda hkmet bir ailenin edinebilecei
ocuk says konusunda sert kstlamalar getirdi. Her ne
kadar kurallar ilk uygul amaya konduklar tarihten itibaren
bir nebze deimi olsalar da, genel itibaryla kentli bir aile
tek bir ocuk sahibi ol abiliyor ve krsal yerlerdeki aileler de
ilk ocuklar kz olduu takdirde ikinciyi yapabiliyorlard.
Bu politika demografik temellere dayandnlarak hakl bu
lundu. Yine de, bu durum hkmetin eitlik konusundaki
taahhdne ilikin kafalarda ciddi bir soru iareti olutu
ruyor.

ncelikle, hamileliin nlenmesinde kesin olarak

(aka olmasa da) kadn sorumlu grl rken, erkekler
genellikle bu durumdan muaf tutuluyor. Dahas, krsalda
ki ailelerin ilk ocukl arnn kz olmas durumunda bir kez
daha denemelerine izin verilmesi, krsalda eski Konfyus-
1 05
u hiyerarilerin deitirilemez olduunun ve her eyden
nce bir erkek ocuk sahibi olma arzusuna msamaha
gsterilmesi gerektiinin etkin bir kabuldr. Oysa, bu
politikann yalnzca ileriki yllarda grlebilecek bir etkisi
daha var, o da in'in hzla yalanmas. Yaklak 1 40 milyon
inli (bu oran nfusun %1 0' udur) XXI . yzyl balarnda
yal sayld; BM tahminleri 2025 yl itibaryla 326 milyon
inli' nin 50 ya zerinde ve 278 milyondan az kiinin de
20 yan al tnda olacan ileri sryor.
in'de eski yapyla yeni teknolojinin karm nceden
grlmemi ve potansiyel olarak zararl etkilere sahip. Bir
ocuun domadan nce cinsiyetinin belirlenmesi iin
kullanlan ultrason, ok sayda dii ceninin krtajla aln
mas sonucunda in'in baz blgelerinde ciddi bir cinsiyet
dengesizliine yol at. 2007 ylnda, Henan eyaletinde
dk yapmaya neden olan haplarn dii ceninlerin kr
taj edilmesi iin kullanld anlaldnda, bu ilalarn
reetesiz satna ciddi bir kstlama getirilmiti. Ancak bu
tarz bir uygulamann refor andaki in'de yrrle
girmesi olduka zor oldu ve bu soruna getirilebilecek uzun
vadeli zm ise halen belirsizliini koruyor.
Sava ve topl um
Konfyusu norlar uyum ve dzenin nemine vur
gu yapmt. Bu, Konfyus' un yaad dneme, krallk
larn birbirleriyle mcadele ettikleri Sava Devletler
ana kar verilen anlalabilir bir tepkiydi. in toprak
lar XIX. yzyldan beri sava ve atmalara, toplumun
1 0
daha geni kesimlerini etkileyen, ou zaman metafo
rik anl amda biimleyici szl savalara sahne olmutu.
Neredeyse kesintisiz devam eden sava tecrbeleri in'i
1 850' ler ve 1 860' lardaki Taiping Savalar'ndan in Halk
Cumhuriyeti'nin 1 949' da kurulduu yla kadar eki l lendir
di. Cumhuriyetin kurulmasndan sonra bile in toplumu
yllarca gerek anlamda bar iinde olmad.
Qing Hanedanl, kurulduu 1 644 ylndan zirvede
olduu XVI I I . yzyla kadar in topraklarnn batya ve
kuzeye doru muazzam ekilde genilemesinde rol oynad.
Bunlar, ieride ykc i savalar ya da yabanc igaller ol
maktan ziyade, fetih savalaryd. Tpk Britanya'nn XI X.
yzyl da kendi kentli nfusu bar ve varlk iindeyken
kolaniler iin darda savamas gibi, Yce Qing a da
ieride bir kle ilikilendirilebilecek bir fetihle karla
mad.
XIX. yzyldan sonraki dnemde patlak veren sava
lar ok farklyd. Ge dnem Qing in'inde tarmsal kriz
ve gelir vergisi topl amada devlet iktidarnn arl gibi
aka gze arpan eitli sorunl ar vard. Ancak, savan
etkisi devletin kn hzlandrd. Mehur I. Aon
Sava ( 1 839-42) aslnda tek bana pek fazla toplumsal
istikrarszla neden olmad, zira daha ok kyda ve deniz
de sava lmt: bu savan nemi, Qing

mparatorluu ile

ngilizler arasndaki g dengesinin tersine evrildiini gs

termekte yatyordu. Ancak, 1 856-64 yllar arasnda gerek
leen Taiping Sava gibi daha ge tarihi bir dizi sava daha
dorudan bir etkiye neden oldu. Bu savalar Qing otorite
sini byk lde zayfatt. Fiziksel anlamda sava in'in
baz zengin blgelerinde tarmsal taban yok etti, dahas
1 07
devletin gelir elde etme kabiliyetini zayfatt. Psikoloj ik
adan ise merkezi devlet otoritesinin artk halk saldr
lardan koruyacak kadar gl olmad ynndeki fikri
kuvvetlendirdi. Taiping'in bozguna uratlmasna nihai
olarak yardm eden yerel milisierin oluturulmasnda etkili
olan yerel e lider, Pe kin' de hkmete al ternatif yeni bir g
kayna hal ine geldi . Sonunda, 1 9 1 1 ylnda, bu yerel g
Qing' i lmcl derecede zayfatacakt.
Her ne kadar Han ulusu devrimcilerinin Nanjing gibi
ehirlerde Manularn katledilmesi trnden dikkat eki
ci vahilikleri olsa da, hanedanln 1 9 1 l 'deki k ok
kanl olmad. Ancak, in'in yeni cumhuriyeti var olduu
sre boyunca savala yle bir enkaza evrilmiti ki birok
reformcu lkenin sorunlarn 'darda emperalizm, ieri
de yerel diktatrl k' olarak zetlemiti.

savalar 1 91 6
ylndan itibaren l keyi kertti. Milliyeti hkmetin
1 928'de kurul masyla sava dneminin sona erecei var
saylmt. Ancak, pratikte Chiang Kaishek'in hkmeti,
ileriki yllarn ounda halen savan iindeydi: Komnist
ler, hasm militaristler ve sonra da J aponlar. Bu savalarn
hibiri geici olayl ar deildi: kyllerin mahsul ne el kon
mu ya da rn telef edilmiti ve merkezi otoriteye duyu
lan inan yetersizdi.
1 930' larn ortalarnda Chiang hkmetinin gcn
pekitirmeye alaca muhtemel grnyordu. Kom
nistler Uzun Yry' n ardndan frardayd ve Chiang
kendisine kar eylemde bul unan yerel militaristlerin bir
ouyla hi de kolay olmayan bir atekes salamaya a
lt. Ancak, 1 937'de Japonya ile savan patlak vermesi
modernizasyon umutlarn merkeziletirilmi, istikrarl bir
1 08
devlet ynetimi al tnda sona erdirdi. Reform, bar, istik
rar, gvenilir vergi geliri ak, uluslararas piyasalara ve
yurtiindeki piyasalara ulaabilmeyi gerektiriyordu. Mil
liyeti hkmet bunlarn hibirine sahip deil di. Sonu,
kendi iine ekilmi bir devletti. Milliyeti cephedeki yol
suzluk, karaborsaclk ve hzla artan enfasyon, hkmete
olan inancn yklmasna neden olarak, 1 946-9 yllarndaki

Sava'ta Komnistlerin zafere ulamasnn nn at.

in halknn desteini ekmesinden Milliyeti hkmetin
savan son yllarndaki kusurlu sicili sorumlu tutul uyordu.
Ancak, bu ifade, Japonya'ya kar savan Milliyerilerin
ynettii toplumun temellerini nasl tmyle yok ettiini
anlamadan tek bana anlamszdr. Dier taraftan, sava
n neticesinde hem Milliyeti hem de Komnist cephede
inkar edilemez bir deiim gerekleti: devlet toplumla sk
biimde i ie geti. Siyasi partiler halklarnn kendilerini
J apnya'ya kar yrtlen savata desteklemelerini ister
ken, bunun karlnda gmenler yiyecek talep etti ve
sradan vatandalar da hava saldrlarndan korunay
umdu; dahas, kendilerini uzun sava yllar boyunca orta
ya koyduklar fedakarlklar iin dllendirecek bir topl u
mun kurul masn istediler.
Mao'nun I 949 ylndaki zaferiyle in'deki sava dne
minin sona erdii varsaylmt, nk lke sonunda tek
parti al tnda birlemiti . Ancak Maoist in yaplanmas,
' baka sebeplerden tr', aka hala savatayd. Kltrel
Devrim angay ve Chengdu gibi ehirlerin sokaklarnda
meydan savaiarna tank olmutu ve SSCB ile sregelen
husumet nedeniyle toplum ve ekonomi bir igal ihtimaline
kar seferber edilmiti. Toplum, reform dnemine dek Ba-
1 0
t' daki gibi gerek anlamda hir bar ana geri dnemedi.
Birok inli'nin neden ncelikle luan (kaos) korkusu iin
de yaad anlalabilir.
Japonya'ya kar yaplan sava son yllarda in'in kimi
anlarn canlandryor. 1 980'lerden beri KP' nin tm
iniileri temsil eden bir parti olarak meruluunu artrma
sna yardmc olacak, ayn zamanda da Tayan' la yeniden
birlemeyi tevik edecek yeni nasyonalizm araylar , sava
yllar tarihine yeniden vurgu yapma ihtiyacn dourdu.
Mao' nun iktidarda olduu dnemde, J aponya'ya kar ya
plan sava tarih kitaplarnda nemsiz gibi gsterilmiti:
Zafere milliyetilerio yapt katkdan bahsedilemezdi; in
artk pasifze edilmi olan Japonya'y kkrtmakta pek de
istekli deildi ve bu nedenle kamuoyu Japonlarn in'de i
ledii sava sularna kaytszd . 1 980' lerden itibaren, Mao
sonras rej im, Japonya'ya kar yrtlen savan byk bir
ac ama ayn zamanda in'in yenilenme dnemi olduu
na vurgu yapmt. Nanj ing Katliam ansna kurulan bir
mze 1 985 ylnda bu ehirde almt (olaydan yaklak
yarm yzyl sonra) , ve filmler ve kitaplar Milliyetileri n
in'in savunmasna yapt katkya ilikin daha dengeli ve
dnceli bir karmda bul unmaya bal ad. Ayn zaman
da, in'deki J apon kart duygular kamuoyunda dillen
dirilmeye balad : sanal alemdeki gnl kler (blogger)
arasnda Japon militarizminin muhtemel ykseliine dair
srekli tartmalar oluyordu ve Mart 2005' te sava sula
rn laf kalabalna getiren bir Japon ders kitabna kart
angay' daki renci gsterileri iin resmi onay verilmiti.
Hkmetin savala balantl olarak iki l ke arasndaki
i l ikileri uzun vadede gerekten bozabilecek Japon kart
1 1 0
duygulara izin vermesi olas grnmyor, ancak hu konu
nun l ke genelinde gerek bir hezeyan harekete geirecek
gce sahip olduu ak.
i n Mao ynet i mi al t nda ol duundan
daha zengi n bi r topl um mu?
in'deki reform dneminde fakirliin azaltlmasnda
nemli gelimeler yaand. 2001 ylnda bebek lm oran ,
1 000 dolayndaki canl douma karlk 3 1 'di (ABD' deki
7 ve Hindistan'daki 67'lik orann aksine) ; ortalama ya
am sresi 70.6 yld (ABD'deki 76. 9 ve Hindistan'daki
63. 3' lk orana kyasla) . Ayn yl, ilkokul andaki ocuk
larn yzde 93' okula gidiyordu (bu oran ABD'de yzde
95, Hindistan' da yzde 83) .
Bu rakamlarn gerisinde trl belirsizlikler var tabii.
1 990' dan 2001 'e kadar in'in yllk gelirinin yzde 46. 6' s
nfusun en zengin yzde 20'sinin elindeydi ve sadece yz
de 4. ? ' si en fakir yzde 20' nin eline geiyordu. 2000 ile
2006 yllar arasnda kentli ve krsal arasndaki gelir eit
sizlii 2. 8: 1 ' den 3. 3: 1 ' e ykseldi ve artmaya devam ediyor;
ayrca 2005' te fakir blge Guizhou'da ortalama bir ky sa
kininin geliri herhangi bir kent sakininin gelirinin yzde
23' kadard . Ayn sene, ky sakinlerinin ortalama gnlk
geliri in genelinde yalnzca gnlk 1 . 09 ABD dolaryd .
Her eye ramen intilerin baars etkileyicidir ve daha
fazla ekonomik imkan ve refahtan kaynaklanan, siya
si olmasa da kiisel zgrlkler yaratmak adna bir sr
ey yaptlar. Hkmetin amac, 2020'ye kadar, ortalama
1 1 1
yaklak OOO dolar dzeyinde kii ba geliri olan, ' makul
derecede varlkl' (xiaokang) bir toplum yaratmak.
Krsal kesimin byk bir blm, elbette, 980' ler
le 2000'1erin ortalarnda daha zengin oldu: bu dnemde
kentsel gelirler yzde 4. 1 ykselirken, krsal gelirler yz
de l l 'lik art gsterdi. Ancak, toplumda en hzl byyen
grup ehirli orta snft: 2007 ylnda Ulusal

statistik B
rosu 60. 000 yen ile 500. 000 yen arasnda deiiklik gs
teren hane hal k gelirleriyle yaklak 80 milyon inli'nin
(nfusun yzde 6. 5' i) orta snf olduunu aklad. Da
has, eski tarmsal in' in gemite kaldn aka ortaya
koyan popler arzular artk U terimlerle ifade ediliyor: ko
lej eitimi, musl uktan akan suyu ve rezervuarl tuvaleriyle
ehirde ho bir daire, tketici mallar (elektronik gereler,
beyaz eya, araba) ve hizmetler (elence amal seyahat,
kablolu televizyon) . Krsalda, aksine, tuvalederi akta
olup sular akmayan uzak kylerin cra kelerinde yaygn
olan tek tketici mal genellikle sonuna kadar alm ses
leriyle srekli ak olan televizyon setleridir. Krsal kesim
iin kapsaml vergi indirimleri ve mali yardmlar yapld,
ancak 2005 ylnda yzde 43' lk bir oran tutturan ehirli
ailelerin aksine, krsal kesimdeki aileler temel ihtiyalar
na halen gelirlerinin yzde 52'sinin zerinde (yiyecek ve
salk) harcama yapyorlard ki bu durum tketici mallar
almak iin yeterli nakte sahip olmalarnn bir miktar daha
zaman alacan gsteriyordu. Gmen iilerin (2007'de
1 50- 200 milyon civarnda) fakir blgelerden inaat gibi
yetersiz dzenlenmi sanayilerde i aradklar zengin bl
gelere byk apl, ounlukla yasad geileri yeni bir
olaydr.
1 1 2
S. Bilim ve teknoloj i iin yaplan kayda deer harcamalara ramen,
eleneksel tarmsal teknikler halen in'in krsalnda grlmektedir.
in, kii bana den gelir baz alndnda, Maa' nun
ktidarca olduu dnere gre hi phesiz daha zengin bir
opl um (bkz. V Blm) . Ancak, ok daha e i diksiz de. Pa
asz salk hizmeti, eitim ve garantili istihdam gibi , Maa
st sosyal szlerenin bir paras olan hizmetlerden reform
[neminde vazgeilriti ve artan nakit gelirler hastane
,akmnn, ilalarn ya da yerel okul harlarnn yeni ser
, est pazar giderlerini karlaraya yine de yeterli olmad .
Hu Jintao dneminde hkmet ucuz salk hizmetinin
okluu nedeniyle krsal kesimde ba gsteren huzurluk
:arsnda alarma gemi ve kayda deer bir mali destek
rogram vaadinde bulunmutu. )
1 1 3
i n zgr m?
in gnmzde genellikle zgr olmayan en belir
gin toplum olarak tasvir ediliyor.

nternet arama motoru

Google' n, 2006 ylnn banda, inli otoriteterin vatan
dalarnca tartlrasn istemedii konularn internette
aranmasna sansr koyan zel bir versiyon karmas, ir
ketin ifade zgrlne rsaraha gstermeyen bir rejime
verdii bir taviz biiminde alglanrt. Yine de, topl urun
her kesiminden inlinin hayatnda gerek bir deiiklik
meydana getiren kesinlikle baka zgrlkler var.
Bu zgrlklerin nemini anlamak iin, kiinin in'de
rodernite ncesi dnerde hangi balarda zgrln
var olduunu sormas gerekmektedir. Erperal in' in ge
dnemlerinde, devlet yaygn ama nispeten yzeyseldi. Ye
rel hakiml er, blgesel yneticiler ve her trden brokrat
imparatorluk an iler konurda tuttu, ancak bu an
sradan iniiierin hayatianna etkin biimde dahil olma
s, Mao dneminde dorua ulaan XX. yzyln zel ya
arlara izinsizce mdahil olabilen devletine nazaran daha
zayft. Fakir krsal iftilerin tpk Londral ya da Parisli fa
kirler gibi kstl zgrlk alanlar vard, nk ekonomik
yoksunluk hareket alann kstlyordu. Yine de, modern
Avrupa' nn ilk zamanlarnda insaniann hayatiarna dev
letin XX. yzyldakine nazaran daha az mdahale etmesi
sz konusuydu.
Topran alnp satlmasna izin veren sofistike piyasa
ekonomisi ve -Avrupal muadilieri gibi rekanikleIi ya
da sanayileri olmasa da- ticari giriirlerin yaratlmas
na ve geliresine olanak tanyan kapital birikimiyle eko-
1 1 4
nomik zgrl k modernite ncesi in'in ekillenmesine
yardmc oldu. Ticaret her ne kadar hububat ve tuz gibi
belli bal mallar lsnde tanzim ediidiyse de, insanlar
ve mallar genel itibaryla imparatorl uk leinde dola
makta zgrd.
Ne var ki ,

ngiliz, Amerikan ve Fransz devrimlerini

izleyen dnemle balantl siyasi eylem serbestisini mo
dernite ncesi in' de grmek olduka zor, tpk Orta ve
Dou Avrupa, Rusya ve

ber Yarmadas'nda grmenin g

olduu gibi. Eitim almak, yetkilileri ve retim grevli
lerini tanmlayan elit deerler iinde bir yer edinmek, bu
insanlar, zellikle de iktidar sahipleri bir hakszlk yapt
nda seslerini ykseltme vazifelerini Konfyusu yneti
min ahlaki kurallarna tabi kld. in sistemi bu yolla sesini
ykselten kimseleri himaye etmeyi kurumsallatrmad ve
bu durum da dorudan fikir ihtilafn ahlaki adan erdem
li ancak kiisel olarak tehlikeli bir giriim haline getirdi.
Modern in'de yasalarn kullanm toplumun ne kadar
zgr olduunun tayin edilmesi hususunda bir yol oldu.
Cumhuriyeti devlet, anayasalar ve bi r sisteme bal yasala
rn olduu Avrupa mahreli fikre Qing

mparatorluu'ndan
daha fazla balanmt, nk yaps itibaryla Bat ve Japon
moellerinden olduka etkilenmiti. Cumhuriyet, sonraki
tarihiliin de onaylad gibi, daha istikrarl ve gelecei
daha parlak da olsa, gl bir devlet deildi, hatta Milli
yetiler ynetimindeyken bile (bkz. Il. ve lll. blmler) . Ne
kadar ironiktir ki, bu baarszlk kiisel zgrlklerin nn
at. Qing'in aksine, modem Cumhuriyeti devlet halk ze
rinde sk bir gndelik denetim talep etti, ancak bu denetimi
salayabilmek iin kaynaklar yeterli deildi.
1 1 5
Bununla birlikte, Cumhuriyet' te zgrl kler kstlan
m ve Mao dneminde bu kstlamalar daha da artmt.
Reform dneminde dahi kafes ancak ksmen aralanm
t. in'de, rnein yeni bir siyasi parti kurma giriiminde
bulunmak, yasaklanm dini bir gruba katlmak ya da in
ternette bir bloga muhalif dnceler yazmak gibi siyasi
nedenlerden tr halen tutuklu bulunan ok sayda
mahkum var (muhtemelen binlerce) . Bylesi mahkumlara
ok sert davranld, hatta ikence edildii ynnde ol
duka gvenilir haberler mevcut. Ne var ki, in bugn
ne bsbtn totaliter bir devlet, ne askeri cunta, ne de bir
diktatrn kiisel fantezileri dorultusunda ynetilen bir
devlet. Bat bak asyla, in'in Ortadou'daki pek ok
topl uma gre zgr olduu bile sylenebilir (aldatc bir e
kilde) . lsaiah Berlin'in cmleleriyle tanmlayacak olursak,
in' de ' pozitif hrriyet' bugn olduka kstl - rakip siyasi
kurumlarn tesisi iin zgr bir ortam yok, medya snrlan
drlm ve sansrlenmi ve kamu eylemleri her ne kadar
yaygn olsa da annda kstekleniyor. Ancak, ' negatif hrri
yet' -yani kiisel tercihlerde bulunulaca zaman devlet ta
rafndan bir bana braklmak- inkar edilemeyecek kadar
gl. Gnmz iniileri i kurma, kendi istedikleri gibi
giyinme, tketici mal larn satn alma ve in ierisinde,
hatta yurtdnda birok yere gitme konularnda zgrler.
Bu zgrlkler, seimlerin zgrce yaplmasn engelleyen
ekonomik yetersizlik ve yolsuzlukla kstlanm durumda.
Bununla beraber, bu zgrlkler gerek bir etkiye sahip.
Kltrel Devrim'de deri ayakkablar giyrek ya da sala
ra Bat tarz bir eki! vermek Kzl Muhafzlar'n saldrs
na neden olabilirdi. Piyasalar neredeyse tamamen devlet
1 1 6
tarafndan kontrol edilirken, Byk Atlm gibi eylemler
mmkn olabiliyordu. Ayn olaylarn vuku bulmasn n
leyen, piyasa bilgisinin artmas gibi zgrlkler, 1 989 y
lnda Tian' anmen Meydan'nda rencilerin ilham verici
' Demokrasi Tanras' heykelini kaldrmalarndan daha az
del grnyor. Ancak bunlar da nemli ve uygulan
malar KP iin riskten muaf deildi. Bu, KP' nin in'in
nereye kadar ve hangi hzda zgrleebilecei konusunda
sadece kendisinin karar verebilecei ynndeki hazrlop
argmann yzeysel deerini kabul etmek demek deil .
Ancak, gnmz in'i halkyla Mao' nun iktidarndaki
devletten olduka farkl ekilde iliki kuruyor.
1 978 sonrasnda in'de zgrl n artmasndaki en
nemli faktr lkenin d dnyaya almasyd. 949 n
cesinde in olduka uluslararaslamt ve modernleti
rilmesi d dnya ile arasndaki srekli etkileimle ekil
leniyordu (genellikle emperyalizmin ho karlanmayan
bir yzyle) . Mao dnemi in'in daha ie dnk bir hal
almasna tanklk etti, hatta SSCB'ye bile 960'larn in
Sovet blnmesinden sonra ho baklmamt. 978'den
itibaren in d dnyay byk bir heyecanla kucaklad .
989' da, Tian'anmen Meydan'nda gerekleen trajedi bu
srece bir son verebilirmi gibi grnd ama gerekte yal
nzca geici bir sorundu bu. XXI. yzyl balarnda, inliler,
bir kez daha, dnyann drt bir yannda olduu gibi kendi
evlerinde de kresellemi bireyler. inli renciler ABD,
Birleik Krallk ve Avustralya' daki niversitelerde okuyan
en geni topluluklardan biri . inli turistler Bangkok, Paris
ve Lndra'da olaan bir grnt oluturuyor. inli akade
misyenler dzenli olarak Bat'daki konferansiara katlyor,
1 1 7
inli iadamlar alt k tada anlamalar yapyor ve son yl
larda da zellikle Latin Amerika ve Afika' da yeni frsatlar
peinde kouyorlar. 1 980' lerde okumak iin Bat' ya giden
birok inli rencinin oralarda kalaca ynnde beklen
tiler vard. Bugn geri dnmek ve in'in gelien piyasasn
da bir irket kurmak isteyen birok giriimci bulmak daha
olaan. inli i gurular tarafndan kaleme alnan kitaplar
Pekin ve angay' daki belli bal kitaplarda beklenmi
durumda. 2006 ylnn en ok satan kitaplarnn banda,
okuyucularn iyi bir niversite eitiminin gerek hayattaki
heyecanl arn yerini alamayaca ve i dnyasnda kariyer
edinmenin riskleri konularnda bilgilendirildikleri , Wang
Wenliang'n Graduating from Peking University Counts for
Nothing (Bi ye Beida deng yu !ing) , Wat They Don' t Tach
You at Harvard Business School adl kitaplar geliyordu.

lkede henz yurtdn gezme imkan bulamam o

unl uk iin dnyann dier yerlerinde yaayan toplumlar
hakknda yaplm saysz televizyon haber program ve
belgeseller var. Yabanc televizyon ovlar ilgi ekiyor ve
dublaj l yaynlanyor; filmler de yle. in d dnyadan
izole olmu deil .

nternetin gelmesi, in'in yeni orta s

n fnn d dnya ile iletiim kurmasnda nemli bir rol
oynuyor. BBC ve Tian'anmen Meydan' ndaki 1 989 katli
amyla balantl siteler de dahil olmak zere birok in
ternet sitesi in'de yasaklanm durumda. Ancak yabanc
filmler, niversite dersleri, haberler, dedikodul ar, kanallar
ve daha binlereesi yasakl deil. Birok inli dnyann di
er tarafarndaki zgrl kleri olduka iyi anlyor, ancak
bunlar benimsememeyi tercih ediyor - ya da, bedeli ne
olursa olsun, imdilik benimsememeyi.
1 1 8
iniiierin dnyasnda daha geni bir kitle 'zgr' ve
'demokratik' olan arasndaki merak uyandran ayrmlar
konumaya balyor. in' in kendisi ne tam anlamyla zgr
ne de demokratik. Tayan 960' tan beri hem zgr hem
demokratik olmutur. Byk lde iniiierden olumU
bir toplum olan Singapur demokratiktir, muhalif adayiara
da ak olan (her ne kadar pahalya patiasa da) dzenli
seimler yaplmaktadr, ancak yine de zgr deildir (med
ya ve siyasi eylem sk bir ekilde denetlenmektedir) . En
artc olan ise Hong Kong' dur,

ngiliz smrgesiyken
olduundan biraz daha demokratiktir. Yine de, olduka
zgr bir toplumdur: her ne kadar siyasi bask ve bir de
receye kadar sansr olsa da, hareketli bir basn var; in
hkmetine cephe alan kitaplar basmak kolaydr ve eitli
siyasi partilere destek vermektedir (her ne kadar yasako
yucu bu partilerden birinin iktidara gemesini engellese
de) . Bunun gibi zgr, demokratik olmayan birka toplum
daha var.
978 ylndan beri gayretle tatbik edilen bir zgrlk
var ki o da dini uygulamaya imkan tanyan yeni zgr
l k. Resmi olarak, dini zgrlk in Halk Cumhuriyeti
anayasas altnda her daim garanti altna alnmt, ancak
Kl trel Devrim gibi dnemlerde dini uygulama bo inan
olarak knanmt ve bu siyasi adan tehlikeliydi . Ancak,
gnmzde devlet ana-akm dinin sosyal yaptrc ilevi
olduunu biliyor ve Taoizm, Budizm,

slam, Protestanlk
ve Katolizm gibi devlet onayl versiyonlar tanmak yerine
bunu krmaya almyor. Hristiyanlk daha yaygn hale
geldi (hkmet rakamlar yaklak 6 milyon inanan oldu
unu ne srerken, dier tahminlere gre rakamlar daha
1 1 9
yksek, 40-65 milyon civarnda; ikinci veriler yasad ' ev
kilisesi' katlmc larn da ieriyor) ve inanc modernl ikle
il ikilendirebilen gen kentli inliler arasnda kendisine
belirli bir kitle bul du. in nfusunun yaklak yzde l . 5' i
Mslman. Ancak, devlet hkmete meydan okuyan ya
da sadece gzetiminden kamak iin herhangi bi r rgt
kurmaya yeltenen dini hareketlere derin bir gvensizlik
duyuyor: Falun Gong hareketi bu tip gruplamalar arasn
da en bilinenidir.
i l erl emeye duyul an tutku
Bu temal arn kimilerini birbirine balayan ey nedir?
XI X. yzyldan itibaren, modernlemenin in topl umu
zerindeki iddetli, dntrc etkisinden beri, in'in
moernite ncesi balamda bir ' Konfyusu' toplum ol
mad ortaya kt. Ancak, bu erken dnemden beri baat
saylan kltrel etkiler baki kald. Belki de en gl ve
etkisi farkl alanlara nfuz etmi grneni xiushe, yani
kiisel eitim fikridir: temiz ve etik bir hayat yolunun jun
zi (centilmen, btnlkl insan) ya da sheng (bilge kii)
olmak amacyla kiinin kendisini gelitiresinden getii
temelli Konfyusu fikir. Eitim bu amaca ulamann te
miz ve ak bir aracdr, ancak derin dnce ve tefekkr
de onun byk bir parasdr.
Her ne kadar XX. yzyln moder in devletleri ken
dilerini Konfyusu gelenein gerici unsurlar saydklar
eylerden uzak tutmaya alsalar da, xiushen fikri, kol ektif
olduu kadar kiisel bir hedef olarak da gl bir ekilde
1 20
sregitti. 930' larda, ul usal yenilenmenin bir paras ola
rak ve Komnist ideoloj iyi zayfarmak amacyla, Chian
Kaishek, in hal k nn davranlarn dzenlemek iin Yen
Hayat Hareketi'ni balatt (bkz. III. Blm) . Ancak, p
lerini tahliye eden ve evlerine dekor amal bitki koya
blge sakinlerine yerel koritderin puan verdii ada
in' deki Yeni Hayat Hareketi, 930'lardaki baarszln:
karn, gl ve grnenden daha aikar bir yank bulmak
tadr. Olimpiyat ncesi hazrlklar srasnda, Pe kin sakinle
rine, ' vatanperverlik gsterileri, geni kitap koleksiyonlar
ve ieklerle donatlm bal kanl ar' iin daha yksek no
verilirken, ' ar alkol kul lanm, grlt ikayetleri, kirli
lik veya internet kafeler ve karaoke salonl arnda geeri
lisanslarn ihlali' iin daha dk notlarn verildii yeni bi
' ahlaki deerlendir1e indeksi' tantlmt. Turistik bl
gelerdeki umumi tuvaleder de iyiletirilerek yldzl hal1
getirilmiti.
2008 Olimpiyatlar
2001 ylnda, iniiierin iki taknts bir araya geldi:
spor ve itibar. Uluslararas Olimpiyat Komitesi (UOK)
modern an 29. Olimpiyatlar'nn 2008 ylnda
Pekin'de dzenleneceini duyurdu.
XX. yzyl, ulusal kahramanln bir gstergesi ola
rak, sprun izini tar. Modernite ncesi in kltr
fiziksel egzersizi erkekliin bir gstergesi olarak alg
lamad, daha ziyade, fiziksel abadan azade, grgl
Konfyusu beyefendi idealini vd. Qing'in son
1 21
dnemlerinde ve Cumhuriyet dneminde bu deiti.
Sosyal Darwinst fikirlerden etkilenen birok dnr,
in' in fiziksel ustalktan ok bilgelie dnk adanm
lnn ul usu ykma gtrdn hissediyordu. Mao
Zedong, i l k yaptlarnda ' fiziksel egzersizin kaba ve
vahice yaplmas gerektiini' sylemi ve hatta kal
a hareketlerini de gsteren kiisel bir egzersiz plan
karmt.
Mao yalnz deildi. inli liderler lkenin zayf ul us
l araras konumundan dulay askeri g kullanmak iin
kat etmesi gereken ok uzun bir yol olduunun far
kndaydl ar. Ancak, kltrel g uluslararas arenada
baka yollarla da sergilenebilirdi. in ilk kez 1 936' da
olimpiyatlara bir ekip gndermiti ve o yl Brlin'de
dzenlenen bu organizasyon Ol impiyat Hareketi'nin
grd belki de en politik oyunlard. Souk Sava da
her drt ylda bir ABD-Sovyet rekabetinin sergilendi
i sportif bir savat. in 1 980' lere kadar ol impiyatta
mcadele etmedi ancak hemen sonra j imnastik gibi
spor dallarnda baarl oldu. in olimpiyatlara kat
larak dnyann bir paras olduunu bir kez daha ak
bir ekilde gzler nne seriyordu.
Ayn motivasyon, 1 992- 3 yllarnda in hkme
tinin Binyl Olimpiyatlar' n n Pekin'de dzenlenmesi
iin adayln koyma kararn da tevik etti. Bu aday
lk iin oka para harcand ve sonu Tian' anmen
Meydan'nda hoparlrlerden canl olarak duyuruldu.
Ancak, toplanan kalabalk ansl kentin Sidney ol
duunu duyunca kararla Oke oldu.
i
fade edilmeyen
ancak yaygn olarak hissedilen bir ey vard, Tian' an-
1 22
men Meydan'nda yaanan katliamdan yalnzca drt
yl sonra UOK'nin in'i Olimpiyat Oyunlar ile dl
lendiremeyeceiydi. Uluslararas spor dnyas in'in
ul uslar topl uluuna hibir ey olmam gibi yeniden
girmesine izin veremezdi. Ancak, 1 99 3 ylndaki aa
lanma, bu srece bir son vermek yerine bir balang
oldu.

ki yl ierisinde in uluslararas bir organizas

yona, BM Kadn Konferans'na ev sahiplii yapt. So
nunda, 2000- 1 'de Pekin bir kez daha adayln koydu.
Bu sefer, adaylar arasndaki en favori kent olarak yar
a balad ve pozisyonunu hi kaybetmedi. Olimpiyat
Oyunlan baladnda, Tian'anmen Meydan'ndaki
katharn zerinden neredeyse 20 yl gemiti. Oyun
lara ev sahiplii yapma hakk verilen in artk sosyal
yaralarn sarmaya alan, ruhsal knt iindeki bir
toplum deil , aksine, kendine gvenen, kresel etki
alanna sahip blgesel bir gt.

talya, Almanya, Gney Kore ve

spanya gibi bir

ok lke iin Olimpiyat Ounl ar'na ev sahiplii yap
mak diktatora} bir gemiten kp 'diriliin' sembolik
bir ifadesiydi. Pekin 2008' in mesaj ise daha karak
olacakt. Hi phe yok ki, Oyunlar, in'in devletler
topluluuna evsahiplii yapan d dnyaya almasn
sembolize ediyor. Yine de, 2008 Pekin Olimpiyatlar,
1 980 Moskova Olimpiyatlar'ndan bu yana demokra
tik olmayan bir lkede yaplan ilk olimpiyat olma zel
liine de sahip. Pekin Olimpiyatlar, phesiz, in'in
uluslararas toplulua katlmn sembolize ediyor;
dahas, in asndan byk lde grevini yerine
getiriyor.
1 2 3
6. 2001 ylnda oyunlara ev sahiplii yapmaya hak kazandktan
mra Pekin harekete geti. Burada, bir araba ykamacda alan
i, kul lan lmayan araba l astiklerinden yaplm dekoratif amal
l i mpiyat halkalarn tayor.
Tercmesi zor olan ama genellikle 'nfus kalitesi' ola
:k evrilen Suzhi fikri de son yllarda rabet grd. Baz
mna gre, bu fikrin gsz, snk bir havas var: eitimli
:inliler kyl suzhi' lerin ehirlerdekilere gre daha aa
a olduunu iddia edeceklerdir. Yine de, bir birey ya da bir
ruhun suzhi 'si kalc olarak belirlenmiyar ve eitim bunu
elitirmek iin sadece bir yol . Xiushen miras suzhi'yi ev
leyen szde bilim dili vastasyla grlebilir. Bu tartma
yn zamanda in' de byyen daha geni kapsaml eitsiz
i yanstyor. Maa' nun iktidarda olduu dnemde, onun
olitikalar (zellikle Byk Atlm ve Kltrel Devrm)
endi sakinierin krsal nfus zerindeki geleneksel stn-
1 24
lk tavrna byk bir iddetle saldrmak iin tasarlanm
tl. (Mao' nun iftileri ehirlere g etmekten alkoyan
hane kayt sistemini balatmas elbette bu amac engelle
di. ) Ancak, bu eilim son yllarda kesinkes ters istikamette
seyretti.
Di er i nl er
Bu kitap ounlukla (ana) ktadaki olaylarla ilgiliydi.
Ancak, bizim in olarak bildiimiz asl kara paras kendi
snrlarnn tesindeki inli toplumlardan her zaman etki
lenmitir ve bugn de etkilenmektedir.
Tayvan, Pekin ynetiminin gznde Souk Sava d
neminden beri ' bitmemi ilerin' en byk paras olmaya
devam ediyor. Hong Kong' un in ynetimine 1 997' de geri
verilmesinden sonra, Tayvan ile yeniden birlerek ktann
siyasi gndeminde st sralara ykseldi. Ayn zamanda,
Tayvan' daki eylemler adann bamszln ilan etmesi ge
rektii fikrini krkledi . Anakta iniileri arasnda olduk
a yaygn bir dnce olan, Tayvan bir kez daha anakta
nn bir paras olduunda in'in esas toprak btnlne
kavuaca ynndeki fikir hala geerliliini koruyor ve
bu amac yerine getirmek iin sava da dahil olmak ze
re her yol mbah grlyor. in' in Tayvan'da (hak) iddia
etmesi adann Qing Hanedanl'nn buyruu altnda ol
duu emperyal zamanlara dayanyor. Yine de, tarihin bu
yorumu kimi olumsuzluklar gizl iyor. Qing

mparatorluu
imdilerde D Moolistan olan yeri kapsyordu, ancak bu
lkeyi in' a katmaya ynelik bir istek bulunmuyor. Daha
1 25
acmasz olan inli sylem, XIX. yzyldan beri Tayvan'n
birleik in devletinin yalnzca drt sene bir paras ol
duu gereine dikkat ekmiyar ( 1 945' ten 1 949' a kadar) .
Tayan tarihi tam bir karmaadr.

lk yerleikleri Ma
lay-Polinezya yerlileriydi ve hatr say l r miktarda etnik
inli gmen ancak XVI. yzyldan itibaren buraya yer
lemeye balad. Qing Hanedanl Tayvan' topraklanna
dahil ettiyse de, XIX. yzyla kadar ada iniiter tarafndan
bile uzak bir snr blgesi olarak grld.
Adann Qing Hanedanl al tnda imar edilmek gibi
bir arzusu yoktu. 1 894-5 yllanndaki in-J apon Sava'n
kaybeden Hanedanlk, Asya'daki ilk Japon kolonisi olarak
aday Japonya'ya brakmaya zorlanmt. Tayvanl lar son
raki yarm yzyl boyunca Japonlarn smrge ynetimi
altnda bydler. Bu ynetim ounlukla sert bir biimde
adaya hkmederken, zellikle sava yllar olan 1 930'lar
ve 1 040' larda anaktada grlen gaddarlkla damgalan
mamt. J aponlar, J aponca'y Mandarin ve Tayvan ineesi
kadar rahat (hatta daha iyi) konuabilen ve bugn bile
eski smrgeci yneticilerine ikircimli, hatta hogrl bir
onaylamayla bakan yerli hir kolonyal elit yaratmakta baa
nl oldu. Onceki bakan Lee Teng-hui '22 yandan nce
bir Japon olduunu' (yani, 1 945'e kadar) beyan etti. in'in
Cumhuriyet dneminin frtnal tarihinin -1 91 1 Devrimi,
Drt Mays Hareketi, Milliyeti hkmet ve her eyden
te kudretli Komnist Parti' nin yksel ii- adayla oz az
ilikili olmas dikkate deer bir durum. Hatta en travmatik
olay olan J aponya sava bile ada dnda meydana geldi ve
baz Tayvanllar kendi ktalarndaki yurttalarna zulmede
rek J apon tarafnda savatlar.
1 26
J aponlarn 1 945 ylnda bozguna uratlmas adann
tekrar in (Milliyeti) ynetimine iade edilmesini salad
ve adallarn gemi koloni deneyimine dair grleri, onu
izleyen ynetimin sert doas gerei daha da lml oldu.
Milliyetiler Tayvan'a zgrletirici deil, igalci g gibi
davrandlar.

Sava anaktada hkm srerken, hkmet

Tayvan' daki muhalifere bask uygulad. 28 ubat 1 94 7' de,
polis ve kaak sigara satan yal bir kadn arasnda kan
kavga, adann yerli nfusu ile Milliyeti iktidar arasnda
kitlesel bir protesto sarmalna neden oldu. Tepki, binlerce
Tayanimm ldrlmesi ya da hapse atlmasyla sonu
lanan, hzl ve iddetli bir ekilde geldi.

zellikle Chiang
Kaishek'in 1 949' da adaya kamasndan sonra, ' 2- 28' ola
rak bilinen olaylar adallarn belleinde yllardan beridir
varln korurken, bu olaya ilikin herhangi bir tartma
yasaklanmt.
1 949 ylndan sonra, ada, srgndeki in Cumhuriye
ti' nin anakaray Komnist isyanclardan ve haydutlardan
geri almay bekledii sra, gereklerden giderek uzaklam
bir halde yaad. Askeri ynetim ilan edilmiti ve Milli
yeti yneticiler 1 980' lere kadar insan haklar ihlallerine
devam ettiler: rnein, hkmetin 1 985' te muhalif eylem
ci Chen Shui-bian'n ei Wu- Shu- chen'e arpan ve onu
fel eden kamyonu kiralam olduundan gl bir ekilde
pheleniliyordu. Yine de, siyasi tartma Tayvan'da bas
trlm olsa da, ayn zamanda olduka baarl iktisadi bir
model sergileniyordu. Milliyetiler, anaktadaki en byk
baarszlklarndan biri olan ve Amerikal danmanlar
tarafndan youn bir ekilde tevik edilen toprak refor
munda baarya ulatlar. Ayn zamanda, ihracat, bilhassa
1 2 7
tketici mallar, deri, odun ve kat merkezinde ekillenen
bir ekonomi yaratmak iin hkmet gcn kullandlar.
1 960' larda Tayvan'n ihracat her yl yaklak yzde 20 art
t ve ekonomi yllk yzde 9. 2 byd.
En dikkat eken ey ise Tayvan' n demokrasiye doru
yol almasyd . 1 949' da Tayvan'a kaan ' anakaraclar' ta
rafndan karlar gndem iinde saurulan adadaki yerli
nfus iin biroklar daha fazla iktidar talep ederken, Chen
Shui-bian' n kendileri adna seimlere katld Tang-wai
(' parti d' ) hareketi de dahil olmak zere, 1 970' ler yeni
kar gruplarnn ortaya kmasna tanklk etti. Chiang
1 975' te ld ve yerine sonunda siyasi muhalefeti yasal
hale getiren olu Chiang Ching-kuo geti . 1 990' lar iti
baryla Tayvan gerek liberal bir demokrasiye sahip oldu :
2000 ylnda, ilk kez, bakanlk muhalefet delegesi, eski
muhalif C hen Shui-bian tarafndan kazanlmt.
Tayvan'n sistemi in'inkinden farkl bir yol izlemi
se de, Boazlardaki iliki eitli yollarla glendirilmiti.
in Deng dneminde da alrken, 'Tayvan vatandalar'
anayurdu ziyaret etmek ve burada yatrm yapmak iin te
vik ediliyorlard. Ayn zamanda, KP in ile birlemeye
istekli bakmayan, hatta bunu olumlu bulmayan Tayvanl
larn artan saysndan her zamankinden daha fazla endie
lenmeye balamt ve anayurt bamszlk ilan durumun
da Tayan' igal etmeye hakk olduuna ynelik tehditkar
sesler ykseltti.
Yine de, in, Tayan' daki pozisyonu konusunda dn
yay ikna etmekte olduka baarl oldu: Tayvan'n ba
mszl dnlemezdi. Bu baz alardan gariptir n
k Tayvan bylesi bir kutuplamann her zaman konusu
1 28
olmamtt: Cumhuriyeti hkmetin toprak retoriinin
merkezinde deildi ve Mao iktidarnn nemli bir kesiti
boyunca da olmamtt. Birleme ne in' de devam eden
ekonomik byme veya siyasi nfuz iin gerekliydi ne de
artk anayurt Tayvan'n in gibi olmasn istiyordu: 1 978
ylndan beri birleme iin talep edilen ey, Tayvan'n ken
di siyasi sistemini, hatta ordusunu kurmas da dahil olmak
zere, artk sadece gstermelik.
1 980' lerde, haberlerde asl gze arpan yer Hong
Kong' du. 1 898 ylnda,

ngilizler, Afon Savalar sonun

da ele geirilen Kowloon ve Hong Kong Adas' na komu
Yeni Topraklar 99 yllna kiraya vermesi konusunda
in'e bask yaptt. Kira sresi bitmek zereyken, Deng
Xiaoping hkmeti Hong Kong'u geri almak konusunda
kararl olduunu aka belirtti, ancak koloninin yaam
biiminin en az 50 yl deitirilmeyecei ynnde garan
ti de verdi. 1 984 ylnda in-

ngiliz ittifak devir- teslim

antlamasn resmiletirdi, ama 1 997 ylnda meyda
na gelen iki olay devir-teslim arifesindeki son gnlerin
tahmin edilenden daha az sakin gemesine neden oldu:
1 989'daki Tian' anmen Meydan gsterileri ve bu top
raklarn son yneticisi olarak bir devlet memuru yerine
demokrat siyaseti Chris Patten' n atanmas. Patten, bu
durumu devir- teslim szlemesinin ieriine deilse de
iin ruhuna aykr bulan Pekin'i felendirmek pahasna,
Hong Kong' un olduka snrl seim sisteminde daha faz
la oy hakk olmasn salat. Hong Kong ve

ngil te
re' deki i ve siyaset evrelerinde reformlarn in-

ngil iz
ilikilerini gelecek yllarda bozabiiecei ynnde oka
speklasyon vard .
1 29
Aslnda, her ne kadar in igalinden hemen sonra
daha fazla oy hakk feshedilmi olsa da, bazlarnn korku
larnn aksine, ne in ynetiminin ne de Patten' n reform
larnn iddetli etkileri oldu. Hong Kong olduka gl
ul uslararas bir ruha, zgr bir i evresine sahip olmaya
ve 1 997-8 Asya mali krizine ramen ekonomik adan
baaryla ayakta durmaya devam ediyor. Dahas, halen
hareketli, zgr bir basn var ve hkmet iindeki de
mokratik katlm 1 998 ylndan bu yana yavaa byyor.
En dikkat ekici ey ise siyasete gl, popler bir ilginin
olmas. Hkmetin daha gl sansr giriimleri, ' Hong
Konglular yalnzca i ve parayla ilgilenir' dsturunun tam
aksine, sokaktaki kitlesel barl gsterilerle engellendi.
Pekin ise, sadece gstermelik bir honutsuzluk sergileye
rek, ynetime atanan idarecilere (hepsi de ehrin yerlisiy
di} dokunmad. imdilik zgr ama demokratik olmayan
bir anomali gibi grnyor.
in'in snrlar d nda yaayan etnik in di yasporas de
mek olan ' Denizar inlilerin' in'in geliim hikayesinde
hep nemli bir yeri vardr. Birbirlerinden uzak toplumlar
sz konusudur: XIX. yzyl ve XX. yzyl balarnda ky
iniileri California'ya, Gney Afrika'ya ve

ngil tere'ye
tandlar. 1 945 ncesinde Hong Konglularn

ngiltere'ye
doru bir akn sz konusuydu ve 1 965 ylndan sonra rk
kotalar kaldrldnda Hong Kong, Tayvan ve Gneydou
Asya iniileri ABD'ye akn ettiler. 1 970' lerin sonlarndan
itibaren anakara in'den g etmek bir kez daha mmkn
oldu ve ilerleyen yllarda g baka bir yere gitmek isteyen
ve buna gc yetenler iin kolaylat. Gmenlik artk ger
ekten kresel bir hal ald ve yerel ynetimler ve (oun-
1 30
lukla yasad) 'ylanbal' ete liderlerinin de dahil olduu
ve iniiierin Kuzey Amerika, Avrupa, Avustralasya, Afri
ka ve Latin Amerika'ya yaylmalarnda rol oynayan arac
larla birlikte ticarilefi bir varla dnt. Gmenler
(restoran iletmecilii gibi) onlar 1 960'1ar ve 1 970' lerde
kalkndran dk nitelikli endstrilerde kalakla yetin
meyip eitim de almak istiyorlar.
Modern bi r topl um mu?
Her evden nce, ada in toplumu dorudan yz
yl veya be yz yl ncesine ait bir dnyayla balantl ol
duka fazla unsura sahip: popler dini uygulamalar, krsal
kesimde erkek ocuklarn yelenmesi ve kendi aralarn
daki hiyerari vurgusu. Yine de, toplumun dier unsurlar
yalnzca modern dnyada ekillendirilebilirdi: gcnn
ve anaparann daha devingen olduu kresellefi bir
ekonomide var olmak, milliyeti ve komnist politikalar
yzylndan kalma eitlik ve haklar diline vurgu yaplmas,
halkn ve devletin skca i ie getii ve gemesi gerektii
nosyonu; devlet, ister J aponya'ya ister ' snf dmanlarna'
kar olsun, topyekun sava deneyimiyle glendi. Modern
in topl umu hem inli hem de moderdir.
1 31
V B
l
m
i N EKONOMi Si MODERN Mi Di R?
2007 yl Temmuz aynn son haftasnda, in' le ilgili
bir dizi dikkate deer haber manetiere kt. Gney eya
leri Guangdong'da isizler temel ihtiya maddelerinin fi
yatlarndaki hzl arta dikkat ektiler: yemeklik yadaki
art o yl yzde 3 3, eritede yzde 40 ve domuz etinde
de inanlmaz bir ekilde yzde 70 olmutu. Ayn zaman
da, in'in ticari bankalarnn rezerv gereksinim orann
(dn vermek yerine ellerinde tutmalar gereken para
miktarn) ekonomideki ar kredi miktarn drmek
amacyla yarm puan artrmaya gerek duyabilecekleri be
lirtilmiti. Bu arada, ABD Hazine Bakan Hank Paulsen,
yoksullaan in'in batsndaki Qinghai eyaleti evresinde
bir tura kartlmt . Bakan yardmcs Wu Yi, "in'de 23
milyon kii yoksulluk iinde yayor, " demiti . "Kim iin
tehdit olabiliriz? Byle bir gcmz yok. " Pekin'de bir grup
Amerikal baka bir tehdidi tartmak zere ehirde bulu
nuyordu: bu tehdit, salk konus unda bir panie ve tke
ticilerio Bat'da in maliarna tepki gstermesine neden
1 33
olan, yiyeceklerin ve in'de retilen ilalarn kirlenmesiy
di. Kirlilik, ayn hafta ierisinde kan bir baka nemli ha
beri duyanlarn da hep akllarndayd: in, ald ok ses
getiren nlemi, kirlilik miktarn len dzenlemeyi, yani
'yeil GDP'yi' terk ediyordu, nk ekonomik byreyi
tehdit etmiti.
Dnya piyasalarn devindiren ekonomik sper g
m, gelien yoksul lke mi - yoksa ikisi birden mi ? in
ekonomisi XXI . yzyln ilk yarsnda hala ylda yaklak
yzde 10 civarnda byyordu, bu, dnya tarihinin var
lk yaratmakta elde edilen en yksek rakamlarndan bi
riydi. Byme oran olduka artc grnyor, nk
grece ie dnk Mao dnemiyle ve ncesindeki sava
dnemiyle eliiyor. Yine de, hi grlmedik bir ey ol
mayabilir: in ekonomisindeki byme, in ekonomi
sinin Avrupa' dakiyle kyaslanabilecek seviyede olduu
zamanlara, modern dnemin ilk zamanlarna dne
iaret ediyor. Ancak, XX. yzyl, hi phe yok ki, in
ekonomisi iin olduka sorunlu bir dnemdi, zellikle de
sava, keder ve birka yl ierisindeki (Milliyeti iktidar
dneminde) yetersiz ve (Komnistler dneminde) ar
ynetim etkisiyle harap olmu byk tarm sektr iin.
Modern bir ekonominin zellikleri, byme, sermaye
yatrm, sanayileme ve teknolojinin geliimi vastasyla
srekli artan retkenlik iin duyulan aktif heyecam ie
rir. Bu balamda, in ekonomisi zellikle 1 978'den beri
mthi bir ekilde gelimekte. Bu ilerlemenin belli bal
etkenlerinden bazlar Yabanc Dorudan Yatrm (YDY) ,
ucuz igc ve Denizar in iktisadi ve beeri yatrm
kadar nemli olan bilimsel ve teknik aratrma ve geli-
1 34
tirmeye, eitime dnk daimi yatrm ol mutur. Ancak,
bu bymenin nne esasl engeller kmtr.

zellikle,
in' deki tketimin art ve snrsz retimin evresel et
kileri gelecek kuaklarn yneticileri iin devasa ve paha
l sorunlar depolad.
Modern i n ekonomi si ni n
kkeni eri
in' in modern, kresellemi bir ekonomiyle tan
klnn kkenini aratrmak iin bin yldan fazla bir
sre geriye gitmemiz gerekmektedir. Song Hanedanl
(960- 1 276) in ekonomisindeki en belli bal deiim
lerden birine tank oldu. Buraya kadar iftilerin byk
ounluu yalnzca geimieri iin retiyorlard , ancak
hanedanln sona ermesinden sonra ticari tarm yapan
ya da piyasa iin reten uzmanlar haline geldiler. Ayn
zamanda, lke apnda yaygn olan ve Ming ve Qing d
nemlerinde de gelimeye devam eden i piyasa in' de
geliti. Kat ve madeni para ekonomisi , mali krize neden
olarak, ok zengin ve ok fakir arasndaki fark giderek
aarak, yine bu dnemde zenginleti. Yine de, her eye
ramen, bunun in ekonomisi iin byk apl bir b
yme dnemi olduu kesindi ve dnemin Avrupa eko
nomisinin giderek artan ticari doasyla kesinlikle kar
latrlabilirdi .
Ancak, yarm yzyl sonra, Avrupa ve in ekonomi
lerindeki gelimeler olduka farkllk gsterdi. in eko
nomisi esasen hemen hemen ayn retimi gerekletirdi .
1 35
Bilhassa XVI I I . yzyl in iin altn a oldu. Qing bat
ya ve kuzeye doru topraklar igal ettike geniledi. Yeni
Dnya'dan gelen tohum eskiden verimsiz addedilen bl
gede ekin yetimesini salayarak nfusun da yaylp by
mesine olanak tand. XVI I I . yzyl sonunda in' in nfusu
ikiye katlanarak 1 50 milyondan 300 milyona kt.
Ayn dnem, elbette,

ngiltere' den balayarak Avru

pa' daki devrimiere tanklk etti: modern an tarm ve
endstri devrimleri. Tarihi Kenneth Pomeranz bilhassa
U zgl soruyla hatrlanmtr: Neden XVI I I . yzylda Av
rupa ile in arasnda ' byk bir ayrlk' vard ? Pomeranz,
Avrupa'nn (

ngiltere) ve in'in (Yangtze Vadisi) en geli

mi blgelerinin yaklak l 800'lerde birbirine yakn dzey
de gelitiklerini savundu. Neden, yleyse, emsalsiz, dina
mik bir byme gsteren lke

ngiltere oldu? Argman

bir dizi unsura dayanyordu ama bunlar iindeki temel
neden ngiltere' nin elverili biimde konumlanm kmr
madenieri ve kolonilerinden kazan elde etmesiydi ; bu iki
unsur Yangtze deltasnda mevcut deildi.

zgl ayrntlar
zerinde hararetli tartmalar yaplrken, erken dnem
modern

ngil tere ile in ekonomilerine has dinamizm ve

bykln grece karlatrmasnn anlaml olaca ko
nusunda nemli bir grbirlii var.
Her eye ramen, bu ' byk ayrlk' vuku bulmutU.
in, emperyal dnemin sonlarnda her zamankinden daha
ticari bir ekonomi olarak geliti, ancak XIX. yzyla kadar
endstrilemi bir ekonomi deildi. Bu durum, in' in hem
endstriyel hem de tarmsal ekonomisinde nemli deiik
liklere neden olan XIX. yzyl ortalarnda Bat emperyaliz
minin geliiyle kanlmaz olarak deiti.
1 36
Emperyal i zm ve sanayi l eme i l e
arp ma
in'in ktrsal kesimindeki sorunlar yalnzca Bat' nn
neden olduu sorunlar deildi. XVIII. yzyl sonlarnda,
in'in krsal kesiminde tarmsal bir krizin kacana dair
belirtiler aka ortadayd. Bir yzyldan daha uzun bir
sre sonra, 1 930'larda,

ngiliz ekonomist R. H. Tawney,

inli kyllerin iinde bulunduklar kt durumdan et
kilenerek yle demiti : "Krsal nfusun iinde bulunduu
durum, baz blgelerde boazna kadar suya batm biri
nin durumunu andryor, yle ki, kck bir dalga onu
bomaya yeter. " Yllarca, in' deki krsal ekonominin 1 949
ncesi dnemde tam bir felaket olduu aikard. Yine de,
son yirmi yldr yeniden ciddi deerlendirmeler yapld.
Bunlar son derece sert kart fikirlerio ortaya kmasna
neden oldu, ancak in'in tarm sektrndeki krizin vahim
olduu ve 1 930' larn ortalarna kadar giderek ktletii
ynndeki eski gr olduka yanltcdr.
in'in krsal ekonomisinin 1 840' lardan 940' lara ka
dar birok eletirinin hedefi haline gelmesinin balca se
bebi, dnemin frtnal doasdr. Ancak, iktisat tarihileri
(XX. yzyln ortalarndan 1 980' lere kadar olduka olaan
bir grt bu) alkantl siyasetin in ekonomisinde ister
istemez ykc sonulara neden olduu ynndeki deer
lendirmeleri artk dikkate almyor. Aslnda, Qing krizin
den sonra in ekonomisinin daha retken ve kazanl
olduuna dair nemli ipular var. Tarihi Lren Brandt,
' 890' l yllar ile 930'lu yllar arasnda, Orta ve Dou
in'de tarm retiminin yllk yzde 0.6 olan tahmini n-
1 37
fus bymesinin iki katndan daha fazla bir oranda artt
n' savundu. Bunu eitli nedenlere balad. Bunlardan
biri, pamuk gibi ihracat rnlerinin art da dahil olmak
zere giderek artan uzmanlamadr. Ticari ve teknoloj ik
unsurlar baz eyleri deitirdi: 1 930'lardan itibaren blge
deki iftlik evlerinin yzde 40' tan fazlas ticari gbre kul
lanyordu ve tarm kredisi almak daha kolay hale gelmiti.
Tohum yetitiricilii, yksek gelir getiren pirin ei tleri
de dahil olmak zere, yaygnlamaya balamt. Yine de,
ekonomi olduka fakir kald. 1 930' larn ortalarnda, kii
ba gayr saf milli hasla (GSMH) yalnzca 60 yuan'd
(yaklak 200 dolar) .
in yzyllar boyu Asya'da belirgin biimde ticaretin
iindeydi ve XVI I I . yzylda Avrupa'daki lks tketim
mallar piyasasnda nemli bir rol oynad (ay, porselen ve
gm karlnda ipek salayarak) . Ancak, in uluslara
ras piyasaya ancak modern ada tam anlamyla dahil ola
bildi, nk bu ul uslararas piyasa emperyalist giriimlerin
in' i darya amaya ynelik nemli bir aracyd. Bununla
beraber, in'in yar- smrge durumu ona bir nevi ekono
mik zerklik verdi ki Hindistan gibi gerek bir koloni bu
hakka sahip deildi, zellikle de Milliyetiler 1 930' larn
balarnda tarifelen (ithalat vergileri) belirlemek iin tek
rar zerklik kazanmaya altktan sonra.
in-Japon Sava in ekonomisini sakat brakabilirdi,
tpk in' in ayn dnemdeki devlet kurma deneyimini alt
st etmesi gibi . in'de sava dnemindeki tarmsal retim
hakknda yeterli dzeyde aratrma yaplmad ama, hi
phe yok ki, sava 1 937'den nceki srete kaydedilen
ilerlemeye ar darbe vurdu. in'de ulam ar tahribata
1 38
urarlt ve tarmsal alanlarn byk bir blm savata
zarar grmt. Ancak, her ey kaybedilmemiti: savan
ilk ylnda elde edilen iyi mahsul, tahl arbar Sichuan'n
Milliyeti iktidar altndaki in'in baz blgelerine rn
tedarik edebildii anlamna gel iyordu ve hkmet gbre
ve yeni tohum eitleri zerinde deney yapmaya devam
etti. Ancak, sava dnemi iktisadi kalknma iin gereken
olaan koullar sunmuyordu. Savan son yllarnda eko
nomi kt. Tketici mallarndaki ktlk karaborsacla
ve hiper enfasyona neden oldu. 1 943-4 saldrlar srasn
da nemli tarmsal arazilerin Japonlara kaptnlmas krsal
yrelerde giderek yaygnlaan ala ve nfusun Milliyeti
hkmetten uzaklamasna neden oldu. Sava sona erdi
inde bile mali kriz 1 946-9 yllarndaki i sava dneminde
devam etti ve Chiang hkmeti felce uram bir ekono
miyi ardnda brakarak Tayvan'a kat.
Mao' nun i n' i
Maa'nun in' ini, 1 980'lerde hkmeti reform dne
mini balatmaya zorlayan bir ekonomik baarszlk olarak
yerrek alldk hale geldi. Bu tartmann somut zellik
leri olsa da, 1 978' den sonraki nihai iktisadi kalknma iin
elverili artlar salayan Maoist dnemde birtakm geli
meler olduundan da bahsetmek gerekir.
Kapitalistlerle varlan ilk uzl aya ramen, Maa' nun
in'inde yeni ekonomi 1 95 2'de ina edilmiti. Maa' nun
in' i her daim sosyalist ynelimli bir ekonomi olacakt.
Souk Sava' n balangcnda SSCB'nin mttefiki olarak
1 39
boy gsterdiinden, in'in farkl bir ekonomik model iz
lemesi olduka dk bir ideoloj ik olaslkt. Ayrca, yeni
in Halk Cumhuriyeti sava sonrasnda komnist olan
Dou Avrupa lkelerinin byk bir blmyle ticaret an
lamalar imzalayarak ve Sovyetlerin teknik yardmndan
faydalanarak Sovyet gdml ekonomik ibirl ii sistemi
nin bir paras oldu. Moskova'nn domuz ve ttn karl
nda elik ve fabrika tehizat salayarak verdii byl esi
bir destek ou zaman in'in tercih ettii bir durumdu.
i n Hal k Cumhuriyeti de bazen -rnein, 1 953' te Dou
Berlin hkmete kar dzenlenen protestolada sarsld
nda Dou Almanya'ya acilen yiyecek gndermek gibi
dayanmac jestlerde bulunuyordu.
Her eye ramen, bu dnemde i n ekonomisini ekil
lendiren bask tek tarafl deildi . ABD 1 949 ylnda in' i
tanmamaya karar verdi ve bu red ABD'nin ve onun mt
tefklerinin ticari ambargosunu da beraberinde getirdi.
Her ne kadar J aponya gibi dier uluslar in'le gayr resmi
uluslararas ticarete balam olsalar da, lke yine de ko
mnist olmayan dnyadan izole edilmiti. Ayrca, SSCB
ile ilikiler 1 950'lerin ortalarnda bozulmaya balamt ve
1 960'larn ortalarndan itibaren tatsz bir hal almt. Bu
balamda, inli !iderler, Chiang Kaishek' in anavatan geri
almak zere kalkaca Amerikan destekli bir giriim ya
da kuzey snrnda Sovyet saldrs gibi bir felaket duru
munda savunulabilecek bir kuatma ekonomisini kurgu
lamaya baladlar.
Birok iktisat, geriye dnp baktklarnda, in en
dstrisini mallarn retilmelerinden hemen sonra ihra
edilebilecei ky blgelerden uzaklatrdn syleyerek
1 40
bu karar knadlar. Ne var ki, dierleri, in'in batsnda
toplanan yatrmlarn yaam standartlarn iyiletirdiini
ve yksek okuryazarlk oran, fabrikalar, ulam altyaps ve
su kaynaklarm koruma proj eleriyle ileride hayat bulacak
kalknmaya katkda bul unduunu ifade ettiler. Aslnda, bu
unsurlardan bazlarnn ilerlii, hkmetin ' Bat' ya al
ma' politikasn geli tir me karar ald 990'lardan beri
daha da artt .

Baz Baraj ' nn ina edilmesi, bugn

blgesel bir elektrik santrali olarak hizmet veren ve en
azndan kat zerinde in'in en byk nfusa sahip kenti
olan gneybatdaki Chongqing'in nemini perinlemeye
yardmc oldu.
Mao dneminde ekonomi birok adan hayli zarar
grd. Byk Atlm hepsinin en ktsyd. Ancak, ken
di asndan yakn vadeli hedeflerini gerekletirmede ba
arl oldu. Milliyeti in'in aksine, in Halk Cumhuriyeti
ekonomik sorunlarnn arl altnda ezilmedi. Mao dne
minde in Halk Cumhuriyeti ekonomisinin kimi zellikle
ri eletirilere maruz kalmt - ithalat ikamesi, z-yeterlik,
tketici mallarnn dk retimi gibi unsurlar 1 950' lerden
1 980'lere kadar geen srede Hindistan ve Yeni Zelanda gibi
baka lkeler iin de sz konusuydu. Bu lkeler 980'lerde
in gibi farkl bir yol izlemeye baladlar.
Kresel ekonomi de i n

ktisadi reform, iftilerin rnlerini serbest piyasada

satmalar konusunda zgr braklmalaryla krsal kesimde
balad ve bireyler teebbs kurma ynnde cesaretlendi-
1 41
rildi (bkz. III. Blm) . 1 980'lerin banda, Deng Xiaoping,
in'in gneybat kysndaki liman kentlerinde

zel

ktisadi
Blgeler kurdu. Bu, onun iktisadi geliimin ilk safasn ba
ara konusunda duyduu tutkuya iaret ediyordu: retim
ve haff sanayiyle balayarak ncelikle vergi oranlar ve i
yasalar yoluyla tevik edilen yabanc yatrmlar desteklene
bilirdi. angay' n 990'larda da almas bu politikaya hz
kazandrd (bu ana kadar ehre dorudan gelmesine izin ve
rilen yabanc yatrm miktarna ar kstlama getirilmiti.)
Deng'in bildii zere, bu strateji iin mkemmel bir rnek
vard. XIX. yzyl sonlarnda, hzl bir modernizasyon s
recinin iine ekilen Meiji dnemi Japonya' s, iktisadi kal
knmasn tekstil gibi alanlarda ihracata dayal bymeyle
gelitirerek ve ancak ondan sonra ar sanayiyi gelitirerek
fnanse etti. ll. Dnya Sava sonrasnda Japonya ve dier
'ejderler' Tayvan, Gney Kore ve Hong Kong, ekonomik
refaha hkmetleri tarafndan iddetle tevik edilen haff
sanay ve tketici mallaryla ulatlar. Ayn dnemde, elbet
te, Maa'nun in'i ie kapanyordu.

hracat temelli stratej i bugne kadar olaanst bir ba

ar elde etti. Tehlike unsurlar da vard: 988-9'daki kent
protestolarn krkleyen iktisadi unsurlardan biri devlet
memurlarnn alm gcn inanlmaz derecede azaltan
( 1 948-9' da kontrolden karak Milliyetileri yok eden hi
perenfasyonu rktc bir ekilde anmsatabilecek) , hzla
ykselen enfasyon oranyd. Yine de, bu durum kontrol
altna alnmt ve XXI . yzyln dnm noktasnda enf
lasyon genel olarak tek haneli rakamlardayd, hatta tke
tici harcamalar yeni bir orta snfn ortaya kmasyla bir
miktar artt.
1 42
Ancak, her ne kadar in yasal olarak korunakl zel
mlk kavramn gelitirse (bu kavram gzeten kanun
2007'de kartlmt) ve endstrilerde ve iletmelerde
devlet mlkiyeri bariz bir ekilde azalsa da, devlet ve KP
halen youn bir ekilde ticaretle ilgileniyor. Parti yetkilileri
sk sk siyasi rollerini brakarak giriimci bir rol stleniyor
lar ve KP ile iyi ilikiler kurmak okluk ticaret lisans
elde etmek ya da bir i kurmak amacyla sermaye artrmak
iin gereklidir. Devlet ve parti yaps Mao dneminden
beri epey deiti ama ikisi de toplumdan uzaklamad; top
lumla etkileim haline gemek ve onu kontrol etmek iin
yeni yollar kefettiler.

lkeler zenginletike, cretler arttka ve retimi

dier lkelere (genellikle in) tamak daha ucuz hale
geldike, dier ' ejderler' sonunda ucuz mal retimini b
raktlar. in i gc Hindistan hari dier Asya lkelerine
gre daha kalabalk ve fakir; bu nedenle, ii cretlerini
piyasa d fyatlandrmak, her ne kadar lkenin daha zen
gin olan gneydou blgesinde bu ie balandnn belirti
leri grlse de, daha uzun zaman alacak. Ancak, ynetim,
retim piyasasndaki hakimiyetini izleyen aama iin de
planlar gelitirmeye balad.
in liderleri iin nihai ama dnyann oyuncak ve giysi
reten atlyesi olmak deil. Drt modernizasyon srecinin
balangcndan beri ' bilim ve teknoloj i ' reformun anahtar
hedeferinden biriydi ve inli liderler J apon ya, Tayvan ve
Kore' nin dnyaya yksek katmadeerli mallar salayan
retim merkezleri olmaktan ktnn farkndaydlar. Esa
sen, in, Japonya'nn teknoloj ik uzmanlnn kalitesine
ve saygnlna imreniyor. Bilim, teknoloj i ve inovasyona
1 43
yatrm yapmak hugn hkmetin balca nceliklerinin
arasnda yer alyor ve buna yaplan toplam yurtii har
cama 2005 ylnda yaklak 30 milyar ABD dolaryd, ya
da GSYH' nn yzde L3' . Ancak, ABD'deki (yzde 2. 7)
orana kyasl a hala olduka dk ve in Devlet Konseyi
2025 itibaryla yzde 2. 5 harcama taahht etti. Baz o
kuluslu irketler in'deki aratrmalara yatrm yapyorlar:
hem Microsoft' un hem de IBM' in Pekin'de nemli temel
aratrma laboratuvarlar var.
inli politikaclar iin kar konacak en byk meydan
okuma yksek byme oranlarn korumak ( 2000' lerin
balarnda yaklak yllk yzde 1 0) ve ekonomide daha
fazla para turulduka grnr hale gelen enfasyonu aa
ekmek oldu (hzla artan enfasyon 1 989 gsterilerini te
tiklemiti) . 2004 yl nda, hkmet iniileri tketici mal
lar ve hizmetlerine harcama yapmalar konusunda tevik
etmeye alrken (rnein, tatil amal yolculuklar, resto
ranlara ve parkiara gitmeyi tevik edecek yeni resmi tatil
ler yaratarak) tketime vurgu yapt. Hkmet reform d
neminde byk lde ortadan kalkm bir devlet hizmeti
olan salk gihi ihtiyalar konusunda daha fazla harcama
yapma vaadinde bulunurken, tketiciler de temel i htiya
maddesi olmayan eylere para harcamak konusunda daha
istekli olabilirler. Yine de, iniileri birikimlerini yastk al
tndan kararak harcamalar konusunda tevik etmek zor
bir i: ne de olsa son dnem in tarihinde frtnal gnler
daha fazlayd.
in ekonomisi kresel ekonomide merkezi bir yere
sahip, ama bu reform dneminin banda pek gereki
grnmyordu. Balang iin, bir retim merkezi ola-
1 44
rak rol yadsnamaz. 2006 ylnda in'in ticaret fazlas
1 77. 4 7 milyar ABD dolaryd ve bu fazla yldan yla azalsa
da in'in izleyen yllarda ihracatnn ithalatndan daha
fazla olaca akt. in, ayn zamanda, ithalatnn kre
sel lekte ucuz, ihra mallarnnsa akal olmasn sala
mak iin kendi para biriminin deerini dier para birim
leri karsnda dk tutarak koruyor. ABD ve AB' nin
srekli basks altnda, in, giderek renminbinin (yuan)
deer kazanmasna izin verdi ancak in Halk Bankas
bu deer artnn orann kontrol etmeye devam ediyor.
Ancak, in kendisini koruyucu bir duvarn ardna giz
lemedi. 2001 ylnda, in, her ne kadar Dnya Ticaret

rgt' ne (DT

) girmek iin piyasalarn mallara ve

hizmete amaya ve byk yasad korsan DVD endstri
si gibi fikri mlkiyet haklar ihlalleri konusunda sk n
lemler almaya zorlanm olsa da, bu rgte katlmak iin
sarfettii aba baarl oldu. in, sava sonras dnemde
J aponya, Gney Kore ve Tayvan'n izledii yolu takip etti
ve ekonomisini ne kadar uzaa ve ne kadar abuk taya
bileceinin hesaplarn yapt.
Son yllarda in'in cari hesap fazlas lkeyi denizar
lkelerde yatrm yapmaya tevik etti. 2007'de in Kal
knma Bankas, Amerikan Blackstone irketinin 3 milyar
dolarlk ounluk hissesini satn ald ve

ngiliz bankas
Barclays' e de 2.4 milyar poundluk hisseyle ortak oldu.

l
kenin dviz rezervleri 2000 ile 2007 yllar arasnda 200
milyar dolardan 1 . 200 milyar dolar akn bir rakama ula
t ; dnyadaki mali piyasalar, kresel aktifer ve faiz oran
laryla bantl nemli sonular erevesinde (in kl
daha fazla scak para dier lkelere aktarl rken) , in'in
1 45
Bat'daki kamu, enerji ve gayrimenkul irketlerine teklif
verecek gl bir al m gc olaca beklentisi iinde.
Uluslararas anlamdaysa in kendi imajyla her zaman
kinden daha ilgili, nk (YDY ithalatna ynelik arzusuyla
kesin bir ekilde elierek) iktisadi seraye ihracats olma
ya balad Aika ve Latin Amerika'da daha fazla by gs
terebiliyor. Aika'da zellile maden, uranyum ve petroln
bul unduu Zambiya, Zimbabwe, Nijera ve Gney Arika
gibi lkelerde yatrm yapmak iin kendi nfuzunu kulland.
in yatrmlar, insan haklar konusunda olduka kt bir
sicili bulunan Zimbabwe gibi lkelerde ho karlanyordu,
kald ki, bu yatrmlar zaten insan haklar standardarna ili
kin taleplerde bulunmuyordu (geri, Bat'nn bu gerekirlii
gzetmesi de, en hafif tabirle, batan savmadr) . Yine de,
in bu soruna ynelik duruunu detireye balad bile.
Zambiya'nn 206 ylndaki bakanlk seimlerinde, aday
lardan biri oy toplamak adna halkn in kart duygularn
kkrmt. Her ne kadar seimi kaybettiyse de, in hk
meti bu adayn in'in ilettii maden ocaklarnn Zambi
yal madencilerin hayatlarn riske att ve in'in lkedeki
varlnn ekonomi iin destekleyici deil smrc olduu
ynndeki mesaj zerine harekete gemiti. Aika'da h
kmetler deitike, inliler pek de halk yanls olmayan
bir nceki hkmete verdikleri desten kendilerini yeni
rej imde elverisiz bir konuma drdn tecrbe edebi
liyor. Bu durum, Afika halklarna ve liderlerine dnk in
yatrlarnn gelien lkeler iin bir kazan olduunu ve
Pekin'in Bat'nn smrgeci ayak ilerini takip etmediini
sylemek adna kamu diplomasisini kullanmak iin in'i
daha fazla aba sarfetmeye sevketti.
1 46
Bymeni n sorunl ar
in Souk Sava dneminde Asya'da byyen 'ej der
lerin' baz baarlarn paytayor sadece. Ayn zamanda,
1 960'larda dnlereyen yeni sorunlara ek olarak, ben
zer handikaplardan tr zarar da gryor.
in' i ziyaret eden herhangi birinin ilk gzne arpan
ey, bymenin beraberinde getirdii evresel kirlilik d
zeyidir. Bu tamamen reform dnemine ait bir sorun de
il . Mao dneminde devletin ilettii fabrikalar havay ve
suyu kimyasaltarla urursuzca kirletti. Ne var ki, 1 980' ler
den bu yana ekonominin byk bir hzla gelimesi sorunu
ok daha ktletirdi. 1 960' larda, sava sonrasndaki en
hzl bymesini gerekletirdii dnerde J aponya da cid
di bir kirlilik problemiyle karlart. Ancak, bu sorunun
(en azndan ksmen) almasna yardrc olacak birtakm
unsurlar vard: sivil toplurda evreci gruplarn ortaya k
mas ve basnn Minamara'da balklarn cvayla zehirlen
esi gibi skandallar ifa etmesi hkmetin ve daha ok
ekonominin byresiyle ilgili i evrelerinin gndemine
bir kar arlk tekil etti. in sivil bir toplum olmaktan
hayli uzak ve evreci rgtler kat kstlamatarla kar kar
yalar. Yangze! Yangze ! adl kitabnda

Boaz Baraj'nn
kitlesel evre katliamna neden olacan iddia eden ga
zeteci Dai Qing'in bu kitab yasaklanm ve kendisi de
bir sre iin tutuklanrt. 2000'lerin banda lke turist
saysn zellikle Pekin Olimpiyatlar srasnda artrmaya
heveslendike hkmet de evresel sorunlara vurgu yap
t. Ancak, sorun hala aka denetlenriyor ya da ok ilgi
uyandrryor. 2004' te, SEPA (Devlet evre Koruma

da-
1 47
resi) , ekonomide oluan 5 1 2 milyar yu an dorudan kay
bn kirlilikten kaynaklandn belirtti (in'in GSYH' snn
yaklak yzde 3') .
in iktisadi geliiminin lke iindeki en byk itici
glerinden biri , yksek tketici yaam tarzyla kentsel
orta snfn gelimesidir. Ayn zamanda, lkenin tketim
seviyesi kaynaklar zerinde ok youn bir bask oluturur.
Bir kuak nce Pekin bisikletler ehriydi. imdi ise bitmek
bilmeyen trafik skklnn yuvas (toplu tama sistemi
giderek geniliyor ancak ehrin bykl karsnda ye
tersiz kalyor) . Pekin'de 2007 ylnda her 1 000 hane hal
kndan 66' s araba sahibiydi, ancak bu say gn getike
artyor.

zel ara sahiplerinin says daha byk bir soruna

deiniyor: in' in enerj i krizi. Pomeranz' n ' byk sapma'
modeli

ngiltere' nin XVI I I . yzylda fosil yaktlara erime

sini salayan iyi talihle balantlyd. in' in XXI . yzylda
bu tarz yaktlar elde etme ynnde gsterdii youn a
balar byme potansiyelinde ciddi gerilimiere neden oldu.
Her ne kadar in'de kmr rezervi mevcutsa da, kmr
dk kaliteli ve olduka kirli olup petrol rezeri de snrl
dzeydedir. Bu durum in'i boru hatt vastasyla petrol
tedarik eden Rusya ile daha yakn bir ibirliine srkledi,
ama Rusya'nn baka mterileri de var ve uzun vadede
gvenilir olabilecei ynnde bir garanti sz konusu de
il . Nkleer enerj i dier bir seenek ama, in' in her ne
kadar Gney Afrika gibi Afrika uluslaryla kurduu yeni
bal antlar ihtiya duyulan hammaddeye eriimini mm
kn kl yorsa da, dnyann uranyum arz da kstl. in'in
nfusunu batya yneltme tutkusu ABD'nin de batda
iine dt ayn sorundan tr ketlendi : su ktl.
1 48
d
.
.
{
g :
:
H
.
.
.

.
.

.
S .,.,
; .
. . ,
' . .
..
.. , _ ,
I CK4' te Pek n ' el e h r kd bi si klet srerken ri i l pee takyor. (
nda n hugi i nc (' i n evre ki rl i lii daha kt bir hal ald ve bu
dnyacL at ntsferc en yksek karhondiyoksi t sal n n n gerek
ren l ke (i n' di r.
1 4Y
in' in ehirden uzak yerleim yerleri fazla rn vermeyen
orak yerler olmas itibaryla her daim az nfuslu kalmtr.
imdi resmi politika ' batya almak' ve su tedarik etme
meselesi de zlmeyi bekliyor. Ne yazk ki, normalde G
neydou Asya'ya doru akan in'in batsndaki nehirlerin
in'in batsn sulamak amacyla ynnn deitirildii ve
Vietnam'n baz blgelerini kuraklkla kar karya brak
t durumlar da olmutur. 'Su savalar' olasl, hayali
ya da gerek de olsa, blgedeki hkmetlerin zihinlerinin
bir kesinde duruyor. Her eyden nce, in 2008'e kadar
dnyada en fazla karbon salnmn gerekletiren lke ol
maya aday. in'in orta snf daha fakir olan krsal nfusla
kyaslandnda halen kk. Krsal kesim zenginletiin
de ve tketiciterin daha ok satn almaya balamasyla
in'in ok yksek olan ulusal harcama oran azaldnda,
kresel evre zerindeki etkiler ok ktcl olabilir.
Sregelen bir dier sorun ise halen ortada durmakta:
efafn yokluu ve beraberinde gelen yolsuzluk. Birok
ekonomide, kamuoyuna aklanan dier temel ekonomik
bilgiler de dahil olmak zere, 'devletin ekonomik verileri
ni' aklamak hala yasad. Uluslararas efafk

rgt
dnya genelindeki yolsuzluk verilerini yaynlad yllk
ankette Unu aklyor: 2006'da in ile Hindistan (O'dan
l O' a kadar olan skalada yolsuzluun en az olduunu gste
ren rakam 1 0) 3. 3 ile ayn rakam paylat ve her iki lke
de tablonun ortalarnda yer aldlar. Listenin en aasnda
Yeni Zelanda (9. 6) ve ABD ( 7. 3) , en yukarsnda Vietnam
(2. 6) ve Pakistan ( 2. 2) yer ald. in'deki yasalarn ilerlii
temel bir ama olmak yerine hala bir ara. Yine de, eit
li irketler veya ceza hukukunun eitli unsurlar yeniden
1 50
dzenlendi. ou kez uygulamada baarlar elde eden Par
ti, klasik anlamda hukukun stnl ilkesinin uygulan
masn gletirerek hala yasalarn zerinde yer alyor.
Sonu
i n ekonomisi modern dnyann bi r paras m? Baz
ynlerden serbest piyasalarn desteklenmesinden ve
1 990'lar ve sonrasnda Bat'da rivayet edildii gibi devletin
geri ekilmesinden daha farkl ilkeleri yanstt grlyor.
Devlet ve Parti in ekonomisiyle olduu kadar denizar
yatrmlarla da yakndan ilgili ve in'in 2001 'de DT

'ye
katlmasna ramen yabanclarn piyasaya girmesi halen
olduka g. efafn yokluu ve yolsuzluk, in ekono
misinde neler olduuna dair gerek hikayeyi karanlkta b
rakyor. Yine de, in ekonomisi tm dnyay ilgilendiriyor
- sanayi mallar, finansal hizmetler ve dviz ve faiz oranla
rnda in'in etkisi yadsnamaz. in, modern, kreselleen
ekonomi dnyasna uyum salamaya alrken, dnyay
da -ksmen de olsa- kendi ekonomisini iniiierin ihtiya
larna gre yeniden ekillendirmeye zorlad.
1 51
VI. Bl m
i N KLTR MODERN Mi Di R?
1 9 1 5' te, Bakan Yuan Shikai' nin kendisini yeni im
parator olarak ilan etmesinden duyulan korkuya radikal
entelektellerin verdii karlk 'yeni kltr' fikrini ner
mekti. Ayn dil ama apayr bir argman yarm yzyldan
fazla bir sre sonra Mao tarafndan Kl trel Devrim za
mannda kullanlmt. in' in modern dnyayla arasn
daki huzursuzluun biraz da kltrnden kaynakland
fikri, Afon Savalar' ndan gnmze kadar baki kald.
Yine de, ada inli yazarlarn eserleri tm dnyada
tercme ediliyor ve takdir topluyor; in filmleri ulusla
raras film festivallerinde dller al yor ve inli sanat
lar kresel sanat piyasasndaki mzayedelerde yksek
rakamlara alc buluyor. Ayn anda hem modern hem de
in merkezli bir tutku ve ilhamn eseri saylan bir kltr
aray, in'in sanatsal abalarnn merkezinde olmaya
devam ediyor.
1 53
Modern okurun kkeni eri
Yazya in kltrnde eski zamanlardan beri olduka
deer verilmitir. Yine de, yzyllar boyu, okumak byk
lde elit ve erkeklere zg bir yetenek olarak kald.
in edebiyatnn modernizasyonu nemli lde yaznn
kitlesel takipiyle bulumas ve bu takipiye ulamak iin
teknoloj iyi kullanakla mmkn oldu. Bu srete Ming
Hanedanl ( 1 368- 1 644) nemli bir yere sahiptir, nk
yksek ve popler kltrn tketiminde byk lde bir
ykselie tanklk etti. in bar iinde ve daha mrefeh
bir yerdi ve bu unsur eitim sektr ve ayn zamanda l ks
mallar ve hizmetler iin bir piyasann olumasna izin ver
di. Ayrca, yeni teknoloj i belirli bir modelde rnlerin geli
imine izin verdi: rnein kalp-basklar ve imdilerde b
yk saylarda haslabilen popler romanlar gibi. Yetenekli
bir baskcnn tek bir gnde 1 5 bin kopya retebileceini
gzlemleyen Cizvit rahibi Mattea Ricci, XVII. yzylda
bask-kalplarn retilmesinde zen ve yetenein gerekli
l iine dikkat ekmiti.
Yksek Ming ve Qing hanedanlklarnda kitle retim
kltr kadar uzmanla da ilgi gsterildi. Yangzhou eh
ri, bilhassa Ming dneminde ' insanlarn yerel gelenekle
re gre ilme ve zarafete deer verdii ve soylularn edebi
retimi tevik ettii' bir merkez olarak tannr hale geldi.
yi kitap sevgisine ek olarak kaligrafi ve resim, ender rast
lanan bitkilerin yetitirilmesi ve egzotik meyveler ince be
enilerin bir gstergesi olabiliyordu. Bylesi bir uzmanlk
Qing'in son dneminde ortaya kan ekonomik krizi ha
ffetebilirdi; kolektif siyaset ve XX. yzyln byk bir b-
1 54

18. Gu Ust'nn Resimli Albm ( 1 603) balkl kitaptan, Ren
Renfa'nn ' Dokuz At' adl parmeninden bir blmn rprodk
siyonu. Ming Hanedanl dneminde sanat daha geni bir izleyici
kitlesinin beenisi ve satn almas iin oal ulyordu.
1 55
lmnn ideoloj ik ve askeri kstlamalar lks beenilerin
gelitirilmesine scak bakmad. Ancak 1 990' larda in'deki
depolitize, tketim odakl kentsel ekonomi kiisel sanat
koleksiyonlarn zendirdi.
i
mparatorluk dneminin sona ermesi in'deki yksek
ve popler kltrn bir snr olduunu kantlad. Belki de,
XX. yzyln balarnda in yazl tarihindeki en kayda de
er deiiklik 1 91 O' larn ve 1 920' lerin dil reform uydu.

m
paratorluun i lerleyen dnemlerinde klasik ince halen
resmi belgeler ve edebiyat ve tarih eserlerinde kullanl
yordu. Ancak, konuma dili, klasik form kullanmda oldu
undan yzyllar boyu gelimiti; roman ve oyun gibi po
pler yazn ve pornografi gibi sayg uyandrmayan kitaplar
konuma dilini yanstan "yerli" bir ince'yle yazlyordu.
XX. yzyln balarnda, birok reformcu, yazn dili konu
ma diliyle uyumlu hale gelmedike, in iin gelimenin
mmkn olmadn dnd. ABD'de eitim gren ve
daha sonra Pekin

niversitesi' nde okurman olan Hu Shi

( 1 891 - 1 962) bu harekette etkili olmutu. in devletinin
1 9 l O' larda blnmesine ramen dil reformu hareketi ol
duka baarlyd. 1 91 1 Devrimi' nde gazeteler ve okul
metinlerinde kullanlan dilin basitletirilmi klasik formda
yazlmas olaand; 1 920'lerin ortalarndan itibaren, bu
nun yerini neredeyse tmyle baihua (yerel syleyi) for
mu ald. Bu deiimin, XX. yzyl sonlarnda hemen he
men tamam yerli dille yazlan in kltr zerinde byk
bir etkisi oldu. in kltrndeki bu makas deiikliiyl e
ortaya kan dnme bir deer birek olduka g;
ince'nin resmen tannan yerli formunun gelii kitlesel
okuryazarln nn at ve devletin eitimi ve propagan-
1 56
day kullanarak (bilhassa KP dneminde) kendi halkyla
arasnda bir ba kurmasna zemin hazrl ad.
Dr May s ve el eti rmenl eri

ki sava arasndaki dnem, modern in edebiyat

nn geliimindeki yegane nemli dnem olarak grlme
ye balad. Bu dnem, Versailles Antlamas'nn protesto
edilmesi srasnda ortaya kan (bkz. II. Blm) yurtsever
patlamaya bir gnderme olarak bazen ' Drt Mays' diye ni
telenir ve 'Yeni Kltr' olarak bilinen gl bir dnceyi
krklemitir.
Yeni Kltr dnemi edebiyat sreen bir kriz vurgu
suyla tannr. Bu, zlme srecindeki in'in bir rny
d: yeni Cumhuriyet 1 2 yanda bile deildi, ancak yine
de mil itarizmin kurban olmutu; in toplumu yine fakir
likten mustaripti ve kadnlar ve erkekler birbirleriyle iliki
kurmak iin yeni yollar aryordu. Yazarlar moern olma
ya alan bir in'in baskc sorunlaryla baa kmak iin
hayal dnyalarn kullandlar. Lao She, Lu Xun ve Qian
Zhongshu'nun da aralarnda bulunduu bu yazarlarn bir
ou yurtdnda yaad, alt ve eserlerinde kresel etki
leri yanstt.
Modern in' in genel olarak bugn bile en incelikti
saylan yazar, gerek ad Zhou Shouren olan Lu Xun'du
( 1 88 1 - 1 9 36) . Lu Xun'un ilk ksa hikayeleri, in toplumu
nun doas sayd acmasz eletirilerle bilinir: ie dn
m, bencil, kendi kendini kandran. The TrStor of Ah
Q' da, bir anti-kahraman olan Ah Q, alanlar tarafndan
1 57
dvlm, akta reddedilmi ve sonunda sehven soygun
culukla sulanm ve idam edilmitir: ancak her seferin
de, hatta lme giderken bile, yaamda byk bir ilerleme
kaydettiine inanmtr. Ah Q sradan bir inlidir ancak
daha byk glere kar savaan sempatik ' kk adam'
olmak yerine, Lu Xun, Ah Q'yu, militaristlerin ve yabanc
emperyalistlerin ynetimi altnda ac eken iniiierin ak
bir metaforu olarak, kendi ban derde sokan, sradan,
kendini beenmi bir mark olarak tasvir etmitir. 1 9 1 1
Devrimi srasnda Ah Q'nun dnceleri dmanlarndan
intikam almasn mmkn klacak bir devrimci iradeye
da ya !dr:
Btn kyller, tm o iren gruh diz st kerek
yal varacak, "Ah Q, kurtar bizi ! " Ama kim dinler onlar ? !
lecek ilk kiiler Gen D ve Bay Zhao olacak . . . Doruca
gidip alacam antalarn; gm kleler, yabanc para
lar, yabanc marka ceketler . . .
Dier bir nl hikaye ol an Dir of a Madman, in' deki
krizin vebaline daha ak bir ekilde iaret eder. Hikaye,
deliren ve arkadalarnn ve ailesinin onu yemeye alan
yaryarlar olduuna inanan gen bir adam hakkndadr.
Adam, sonunda, ' satrlar arasnda' ' insanlar ye' yazd
n okumak iin 'Konfyusu erdem ve ahlak' hakknda
bir kitaba bavurur. Yce olmaktan uzak bir ekilde, Lu
Xun'un mesaj , in'in geleneksel kltrnn yamyam, yok
edici bir canavar olduu ynndeydi. in' de okul anda
ki ocuklarn bugn bile okuduu bu hikayeler, Lu Xun' un
in'in modernlemesinin ok yakn olmadn dnen
1 58
Konfyus-kart bir ses olarak nn salamlatrd. Lu
Xun' un sonraki eserleri gemile ilgili daha kark duygu
lar besleyen bir vurgudadr, zellikle in daha da ekilmez
bir hal almken, byle zor zamanlarda lkesinin yok oldu
unu grmekten duyduu feyi hibir zaman yitirmedi.
Dier taraftan, Lu Xun'nun eserleri Konfyusu ge
miini reddeden in' in neyi benimseresi gerektii konu
sunda daha az belirgindir. Modernliin farkl vizyonlar
dnemin dier yazarlarnda daha ok fark edilir. Mao Dun
( 1 896- 1 982) takma isimli Shen Yanbing, Midnight ( 1 933)
adl eserinde kentsel modernliin uyandrd en incelikli
armlardan birini kaleme ald. angay' neon klaryla
aydnlatlm bir ehir olarak tasvir ettii al sahnesi ve
limana hakim olan ' IIK, ATE, G

' kelimeleriyle par

layan devasa reklam panosu, grnte yalnzca reklam
yaplan rn deil, ayn zamanda ehri de tanmlyordu.
1 990' dan beri byyen yeni angay' gren herhangi biri
iin tandk bir sahnedir bu: Komnistlerin iktidara gelme
sinden sonraki yarm yzyl boyunca ehirde grlmeyen
bugnn gkdelenleri ve neon klar, Maa Dun' un tasvir
ettii ehri tanyan herhangi bir kimsede duygusal bir kar
lk bulur. Maa Dun' un angay' byleyici ama ykcyd:
Midnight' n bakahraman borsada kumar oynar ve sonun
da her eyini kaybeder.
Modernliin farkl bir yn, takma ad Ding Ling olan
Jiang Bingzhi' nin ( 1 904- 1 986) yaptn haber verir. Mo
dern in'in halen en nl kadn yazar olan Ding Ling,
cinsel arzularn benzersiz derecede ak bir slupla tart
ld The Dir of Miss Sophie ( 1 92 7) balkl romanyla
ismini duyurdu. Sophie'nin ad bile modern uluslararas-
1 59
c la bir gndermeydi : Bir inli iin sradan bir isim ol
mayan ' Sophie' , ar Il. Nikolay'a kar suikast giriiminde
bulunan Rus anarist devrimci Sofa Perovskaya'y akla
getiriyordu. Sophie yaamndan olduka honutsuzdur,
Pekin'de yakaland tberkloz hastaln atiatm ve ar
kadalarn kendisinden uzaklatracak kadar zalimce dav
ranmtr onlara. Oysa, yakkl gen bir adama kar ii
tutkuyla doluyken gnlne unlar yazmtr: "

imdeki
yabanl duygul arn tamasna engel olayorum ve tutku
nun beni tutsak ettii bu yataa uzanyorum. " Yine Sop
hie tarafndan ifade edilen elikiler, in'deki gen, kentli
kadnlar etkileyen daha byk bir buhrann simgesiydi:
yeni zgrlkler onlara akt ama bunlardan nasl fayda
lanacaklard ?
Sophie' nin ikilemi, elbette, in ehirlerinde yaayan
ayrcalkl ve eitimli aznl n da ikilemiydi. i snfnn
kt durumu, dnemin dier byk bir yazar olan Lao
She ( 1 889- 1 966) tarafndan kaleme alnan Camel Xing
zi (Deve Arabas) adl romanda ele alnmt. Romann
bakahraman Xiangzi (' ansl' anlamna gelen ironik bir
isim) , kendi arabas iin yeterli paray biriktirmeye alr
ancak hem parasn hem de fahielie zorlanan nianlsn
kaybeder ve onu kurtaramadan da lr. Roman, sefil bir
yaam kt kanaat srdrebilmek iin sigara izmaritlerini
bile toplayan ifas etmi bir Xiangzi ile biter. Lao She' nin
Xiangzi'yi tasviri, Lu Xun'nun Ah Q'yu zalimce karika
trize etmesinden daha sempatik ve insancldr. Yine de,
Xiangzi'nin de ' sradan' biri olmas amal anm ve ' birey
lemenin' kurban olup -bu, Lao She' nin onu eletirrek
iin kulland bir terimdir- kendi dn hazrlamtr.
1 60
Lao She daha sonra bu kaygy ifade etmek iin bili mkur
guya ynelmitir. 1 933 ylnda yazd Kedi lkesi (Mao
heng) adl romannda, bakarakteri Mars'a giden bir uzay
yolcusucur ve Mars'ta yaayaniann birbirleriyle kavga eden
kediler olduunu grr ve sonunda kk insanlarn (bu
rada aka Japonlar kastedilir) istilasna kurban giderler.
Lao She' nin uzayl metaforu, in' deki byk krizin
ul usun lmcl bir tehlike iinde olduunu fark etmek
ten aciz olmasndan kaynaklandna inanan Drt Mays
dnemi yazarlar tarafndan anlalabilirdi. Bu nedenle,
Drt Mays dneminin bugn klasiklemi yazarlar daha
kasvetlidir. Her ne kadar iyi bilinseler de, beklendii ze
re, kitaplar dnemin ok satanlarnn listesinde deildi.
Bu ayrm, daha farkl bir roman trne, ge imparatorluk
dneminde ortaya kan ve sonra yaygn! aarak geleneksel
romantik kurmacaya atfta bulunan, kken adlandrma
syla ' Mandarin

rdei ve Kelebek' olarak bilinen ede

biyara uzanyor. Bunlar ka fantezileriydi (gezgin ruhlu
sava valye) ve snrl szck daarcyla daha geni
kitlelerin rahat okuyabilecei trden kitapl ard. Yine de,
bu romanlar da modernliin etkisiyle deiti. Bu trn en
baarl yazar Zhang Henshui'ydi ( 1 895- 1 96 7) . angay
Ekspres i ( 1 935) adl roman, geleneksel romann hareketli,
popler biemini ve biimini izler. Karakterleri 1 920'lerin
gerek, deiken in'inden alnmtr: k Vahi Bat kya
fetleri giyinen ' yeni kadn' , byk sanayici, bir retmen.
En nemlisi de, yk, moderliin, hzn ve ilerlemenin
gl bir sembol olan bir trende geer. En byk baa
ry ise Fate in Tars and Lughter ( 1 930) isimli romanyla
yakalad; bu uzun, pikaresk hikayede, geleneksel arklar
1 61
syleyen bir kz ile Batllaf bir hrokratn kz olan ve
kendisine

ngiliz slubuyla ' Miss Helena' diye hitap edil

mesini isteyen bir kz arasnda seim yapan bir kahraman
anlatlr. Roman tyler rpertici kalar, sava sanat ve
ak maceralaryla doludur, yine de, ana temann gelenek
ile modernlik arasndaki tercih olduu su gtrmez.
Yazarlar gibi sanatlar da sk sk geleneksel in sanat
formlarn (manzara gibi) modern temalada birletirerek
yeni modern kompozisyon tekniklerini denediler. Belki
de, bu melez slupta alan sanatlarn en nls Xu
Beihong' tu ( 1 895- 1 95 3) , ancak dier sanatlar yeni bir bi
em gelitirmek iin modern tahta kalp gibi teknikler kul
landlar; sanat Feng Zikai ( 1 898- 1 975) bu tarzdaki yete
neiyle tannr. Yine de, sanat yzyllar boyu ayn zamanda
ticari bir reklam olmutu: Ming'den Qing Hanedanl'nn
son dnemine kadar kitlesel kitap basmna olanak tan
yan rprodksiyon teknikleri grsel imgelerin retilmesini
ve sekinlerin de tesine geen bir piyasada satlasn
kolaylatrd ve bu piyasa kalc oldu, XX. yzyla kadar
varln srdrd.
Mao ve reform dnemi nde
yaarl ar ve sanat l ar
Mao dneminde sanat yaptn tanmlayan szckler,
sava zamannda, 1 943 ylnda ' Yan' an Sanat ve Edebi
yat Konumalar'nda ortaya konmutu. Mao, tasarlad
komnist in'i anlatrken Unu belirtmitir: "Edebiyat ve
sanat politikaya baldr ( . . . ) bu nedenle (sanatlara ve
1 62
yazarlara) eksiklerini gidermede yardmc olmak ve onlar
ii, kyl ve asker kitlelerine hizmet eden safara kazandr
mak bilhassa nemli bir vazifedir. " Halk Cumhuriyeti'nin
1 949'da kurulmasyla Sovyet modernizmi ksa bir sre
in'de hakim oldu. Mao dnemindeki grsel sanatlar
Sovyet etkisindeki sosyalist gerekilik gibi ngrlm
sluplar izledi. 1 949' u takip eden yllarda gerek ayrm
gzler nne seren ok az sayda roman yazld; Lao She ve
Shen Congen gibi Drt Mays dnemine ait baz nemli
figrler ok az yazmay ya da hi yazamay daha kolay
bir yol olarak grdler. Ksa sreli bir alma dnemi, ya
zarlara uygun grdkleri gibi yazmalar iin resmi izinierin
verildii 1 957' deki Yz iek hareketiyle yaand. Ancak,
Mao retilen keskin eletiriler zerine harekete geti ve
bu alm partiye saldrmak iin frsat bilen gizli ' hainle
ri' ortadan kaldran Sac Kart Kampanya'y balatarak
hepsini ezdi. Ding Ling gibi kampanyayla tasfiye edilen
birok kii in' in kuzeydousona srgne gnderilmiti.
Yeni yaratclk dnemi 1 980' lerde balam ve o d
nemden itibaren de ( 1 989'da Ti an'anmen'i takip eden
zorlu dnemle) devam etmiti. in'deki ada yazn sah
nesi bir tr gri blgede faaliyetini srdryor: birok konu
halen tabu, ancak Drt Mays dneminde olduu gibi
eletirel yazma belli bir alan braklm durumda. Tannm
yazarlarn birou modern in hakknda nyargl bir gz
le yazyorlar. Mo Yan (Guan Moye'nin takma ad; 1 955-)
in'in en nemli modern romanolarndan biri olarak n
yapt; eserleri arasnda The Garlic Ballads, The Repblic of
Wine ve Big Breasts and Wide Hips bulunuyor; ad geen
bu son eseri mstehcen cinsellii ve

Sava'a tutUan
1 63
Komnistler ile Milliyetiler arasnda ahlaki bir ayrm
gzetmemesiyle eletirilere maruz kalmt (kitap in'de
30 bin sattktan sonra bir sreliine topl atlmt) . Wang
Shuo ( 1 958-) in' de kl trel retimin gri alanlarn Please
Don't Call Me Human ve Plying for Thrills gibi romanla
ryla tartan bir dier yazardr. Wang, in'de yaynlanan
yirmiden fazla romanyla 1 990'larn ok satan yazaryd
ve byk bir yazar olarak ulusal bir ne sahiptir. Yine de,
Wang'n biemi, nihilist slubu ve temalarndan tr
' serseri edebiyat' (pizi wenxue) diye tasvir edilmitir. Her
iki yazarn da deneyimleri ada sansrdeki belirsizlii
gsterir. Mo Yan' n romanlarnda olduu gibi, bir kitabn
resmi olarak daha sonra yasaklanmas iin yaynlanmas ya
da, tpk Wang Shuo' nun eserlerinin ounda olduu gibi,
hibir zaman resmen yasaklanmasa da knanas olduka
olaan bir durumdur. Ayrca, hem Mo Yan hem de Wang
Shuo devletten maa almaya devam ettiler ve devlet or
ganlaryla syleiler de yaptlar. Bu yazarlar n cesur eserler
yaynlayabilmeleri ksmen in'in d dnyaya yeniden al
ma kararnn bir neticesidir Wang Shuo ve Mo Yan bugn
olduka iyi bilinen, uluslararas ne sahip figrlerdir; bu
da U anlama geliyor: eserleri in'de yasaklansa bile, ken
dileri hala zgr. Dier yazarlar bu kadar ansl deil ancak
in'deki sansrn snrlar her eye ramen esnektir.
Yazarlar gibi plastik sanatlar ve mzisyenler de 1 978
ylnda devletle yeni bi r pazarla oturdu.

stedikleri resmi
yapma ya da istedikleri mzii icra etme zgrlkleri Mao
dneminde olduundan ok daha fazlayd.

te yandan,
orkestralar ve sanatlar, tm alanlar gibi, devletten
maa alyordu. imdiyse, dier tm giriimciler gibi, ayn
1 64
ticari kstlamalar altnda i grmek zorundaydlar. Bu
nunla birlikte, aralarnda en baarl olannn gerekten
ok zengin olabilecei grld: 2006'da, Zhang Xiaogang,
eserlerinin mzayedede satndan 23. 6 milyon dolar kaza
narak dnyann en ok kazanan ikinci sanats oldu.
Fi l ml er
XX. yzyl ayn zamanda iniiierin hikaye aniatma
sl uplarnda nemli bir deiimin mjdecisiydi: filmler
ve daha sonra televizyon. Film in' e erken bir dnemde
geldi ve lkede 1 92 7'ye kadar yzden fazla sinema ald
(ou moderizmin cad kazan angay'dayd) . Hollywo
od filmleri 1 930' larda son derece poplerdi ancak inli
ler de yine angay merkezli olmak zere gl ve yerli bir
endstri gelitirdiler. angay' daki ve Manurya'daki flm
yapmclar J apon igali altmda alrlarken, sava yllar,
Milliyeti izgide ekilen yurtsever filmlerle in'in kendi
iindeki blnmeleri yanstt. Ancak, ayn dnemdeki
Fransz meslektalarnn yaptlarnda olduu gibi, sonraki
flmlerde igale kar gizli bir direni grmek mmkndr.
] aponlara kar kazanlan zafer sonras, film yapmclar za
ferin belirsizliini de anlattlar. 1 94 7' de ekilen A Sprng
River Flws East' te, yk, sava nedeniyle dalan bir aile
nin yeniden mutlu bir birliktelii olamayacan kefetme
sini gzler nne serer. Aile fertlerinin ihanetleri, 1 937'de
Bat'ya kamann m yoksa igal altnda geride kalmann
m daha iyi olduuna dair toplumdaki daha byk belirsiz
likleri ve ihanetleri aktarr.
1 65
Mao dneminde film yapm rej imin propaganda ge
reksini mlerini yanstyordu ve Kltrel Devrim dnemin
de ok az flm ekilmiti. 1 980'lerin reform dnemi, ayn
zamanda, film yapmclarnn ' Beinci Jenerasyon' olarak
bilinen ve yaptklar filmierin o sralar Gorbaev'in Sov
yetler' inde ortaya kan Elem Klimov gibi glsnost (ak
lk) dnemi ynetmenlerin yapmlaryla kyaslanabilecei
bir grubun nclnde, yeni, gl bir sinemann ba
ladna iaret ediyordu. Belki de dnemin ne kan tek
figr Zhang Yimou'dur ( 1 95 1 - ) . Her ne kadar Zhang'n
ektii flmierin birou Komnist ncesi dnemde ge
se ve ok- elilik gibi ' feodal' bamllklar knasa da, bu
filmler, rej im propagandas yapanlarn tasvir ettii 'Yeni
in' i evkle benimsemekten hayli uzak gnmz in top
lumunun dengesizliklerini yans tyordu: ]u Dau ( 1 991 )
flminin son sahnesi, kan kargaaya e k olarak etrafa
(sembolik biimde) krmz boyann sald kaotik bir tas
virdir. Her ne kadar denizar lkelerde dller kazansa
da, bunun gibi sahneler Zhang'n daha sonraki filmlerinin
in'de yasaklanmasna neden oldu. The Stor of Qiu ]u
( 1 992) gibi dier filmleri in krsalndaki gndelik yaa
m kk ayrntlar ve karmak bir slupla resmetti (Qiu
J u' nun kocasna kabadaylk tasiayarak hayalarna tekme
atan, kocasn dava etmesi iin karsna yol gsteren ve
ocuk dourmasna yardmc olan yerel ynetici) . iniiie
rin adalk elikiler, kendi kimlii ve amacndan emin
olmayan bir rejim altndaki yaam, Zhang'n resmettikle
riyle yank buluyordu. Yellaw Earth ( 1 984) ve Farewell My
Coubine ( 1 993) gibi filmlerle reform dnemine daha
merakl bir gzle bakan C hen Kaige ( 1 95 2-) gibi dnemin
1 66
dier ynetmenlerinin sansrle zorl u tecrbeleri oldu. Ne
var ki, son yllarda, bu ynetmenlerin birounun filmle
ri (Zhang Yimou' nun ektii Her; 2004) , geleneksel in
kltrnn propagandasn yapmak amacyla, daha fazla
ki tle iletiimi kullanarak artc dv sahneleri ieriyor
du. Homoseksellikten Kltrel Devrim dnemindeki ge
ril imlere kadar tabu olan birok konu ilenerek sansrn
snrlar bamsz (underground) filmlerle daha da zorlan
mt; bu filmierin pek az in'de gsterim izni alabilmitir;
yine de, resmen yasaklanm ama hala dolamda olan kl
trn 'gri alan' n genileten DVD formunda izlenebilirler.
Televizyon in'de 1 980'lerde yaygnlat (geri snrl bir
yayn 1 958 gibi erken bir tarihte balamt) . Ancak, birka
yl ierisinde in dnyadaki en geni izleyci kitlesini hzla
oluturdu ve CCV (in Merkez Televizonu) reform d
neminde buzlarn erimesinden yararlanarak tecrbe edindi.

ktidar partisinin itibarn desteklemek amacyla yaplan

olumlu haberlerin yan sra, bilhassa haber bltenleri ve
gncel olaylara ilikin pek ok program vurucu ve ard
(hala da yledir) . Afon Savalar gibi, hem gemi hem
de daha gncel olaylar anlatan tarihi dramalarn yan sra,
ekranlar dolduran yapmlar, Otlaws of the Marsh ve The
Romne of the Three Kingdom gibi popler klasiklerden
uyarlanan dizileri de ieriyordu. Durum komedisi (sitcom)
t rndeki Stories frm an Editorial Oe ( 1 991 ) ve roman
tik drama trndeki Holing Hands ( 1 999) gibi, modem
kente dair programlar da baarya ulat.
Ne var ki, televizyonun gc en ak bir ekilde River
Elg (Heshang) adl televizyon dizisini evreleyen tart
malarla ortaya kmt .
1 67
Heshang
Haziran 1 988'de, televizyon tarihinin en srad
programlarndan biri in'in en byk istasyonu olan
CMT- 1 'de yaynlanmt. Program (Austos 1 988'de)
bi r kere tekrarland. 1 989' daki Tian' anmen Meydan
olaylarndan sonra yasaklanm ve o gnden beri de
yasakl kalmtr. Bu programn yapmnda yer alan
herkes hapse atlmt ya da Hong Kong' a veya Bat' ya
kamt.
Programn ad Heshng'd (genellikle Nehir At ya
da Nehrin lm arks diye tercme edilir) . Yar bel
gesel yar tartma programyd. Son dnem in tarihi
ne eletirel ynden bakarak, in'in bir yzyldr, hatta
belki daha fazla bir sredir neden modem dnyadan
bu kadar geri kald sorusuna yant arayan alt b
lmden oluuyordu. Programn amac provokasyondu.
Ana hedeferi arasnda in medeniyetinin en deerli
sembolleri vard: Byk Duvar, ejderha ve Sar Nehir
(programda ad geen nehir) . Bunlar gururlu ve tarihi
bir kltrn sembolleri olarak grmek yerine, film ya
pmclan (yazarlar Su Xiaokang ve Wang Luxiang da
dahil olmak zere) , bunlar in'i (modern dnyadan)
geri brakan unsurlar olarak grdler: Duvar, in' i
dnyaya kapatmaya yaramt; ej derha vahi ve saldr
gan bir yaratkt; ve Sar N ehir ya va hareket ediyordu,
amurla tkanm ve i n topraklarnda kalakalmt.
Film yapmclar, in'i yenileyecek olan 'doal kaynak
suyu'nun bulunaca Pasifik Okyanusu'nun rengi ma
viyle sembolik bir ztlk kurdular. Pasifk Okyanusu,
1 68
prograr boyunca ABD'den kimi sahneler gsteriise
de, zellikle ABD'ye yaplr incelikli bir gnderme
deildi . Tarihi olaylarn, teknoloj ik yeniliklerio ve hat
ta uzay keiferinin olduu sahnelere hareketli mzik
ler elik ediyordu.
Program, KP Genel Sekreteri Zhao Ziyang'n re
form prograrn gl bir ekilde destekliyordu. Yine
de, bu, yalnzca l iderlik makamna ait bir dizi grn
ifadesi deildi. Aksine, 'in'de pek ok ey, grnen
o ki, Drt Mays'a dnmeli' cmlesinde de belirtildi
i gibi, ierisinde kendine ait gl bir siyasi gndemi
barndryordu. 1 91 9'daki Drt Mays Hareketi, in'in
' bilim ve demokrasi'ye ihtiyac olduu ynndeki slo
ganyla, flm yaprclarnn gndeminin rerkezindey
di. Ancak, Drt Mays vaadinin yerine getirilrediini
sylerek gerekten tehlikeliydi . nk KP kendi
reruluunu Drt Mays dneminde ayakland ger
einden yola karak ortaya koydu ve Maa' nun ken
disi dnerin entelektel mayas ierisinde yer alrt.
Heshang'n yaprclar gndemlerini altnc epizodun
en sonunda ak ettiler: diktatorya! bir hkmet 'giz
lili k, tek adam iktidar ve lszlkle'le rirliyken,
demokrasinin 'efafk, halk i radesi ve bilimsel yakla
Ira cevap verebilir nitelikte' olduunu beyan ettiler.
Programda KP iindeki muhafazakar etmeniere ya
plan atfar ve Maa'nun miras aikard.
Program tam bir hezeyan yaratt: hakknda yap
lan tartralar gazetelerde yaynlanm ve televizyon
istasyonlarna binlerce mektup gnderiliti . Parti
ortodoksisinin kalesi olan People's Daily gazetesi bile
1 69
senaro metninin baz blmlerini tekrar yaynlad ve
programn resaj na ilikin tartralara yer verdi.
3-4 Haziran 1 989 olaylar, Heshang'n byk bl
mn oluturduu kamuoyu tartmalarndaki yumu
amay sona erdirdi. 1 989 sonbaharnda Heshang'n
gerici ve tarihsel yanllarla dolu olduu ve in hal
kn gereksiz biimde istismar ettii gerekesiyle, prog
rar knamak amacyla belli bal tarihilerden oluan
bir yuvarlak masa toplants gerekletirildi. Geriye
dnp bakldnda, program, in' i dntrrek iin
Bat dncesinin gc hakknda duyulan neredeyse
saf heyecann tarihsel bir paras gibi grlyor. Yine
de, program, eski Ortodoks dnceleri ele almak,
ayn zamanda da alternatif bir yolun (Drt Mays Ha
reketi) savunuculuunu yapmak iin in'in gemiine
dnen son derece cretkar bir giriirdi. ABD'de Roots
( 1 977) lkeyi klelik mirasn yeniden gzden geir
meye zorlamt. Cathy Com Home ( 1 966) Birleik
Krallk'ta fakirierin hayatlarnn evsilikle parampara
olabileceini ortaya koymutu. in'de imdiye kadar
hibir televizyon prograr Heshang kadar ciddi, zorla
yc ve nemli olmad ve bundan sonra da olmayabilir.
Nehir At ' n n ad olarak grd eyi, ie kapa
in uygarln yerresi, cesur bir ekilde, ' sahte kyl
parator' Mao'yu da in'i geri tutan unsurlar arasna
tyordu. Yz milyonlarca inli, programn 1 989' da Ti
' anmen Meydan'nda patlak veren olaylar sonras ya
klanrasndan nce, Nehir At ' nn alt blmnn en
ndan bir ksmn seyretmiti .
1 70
Nehir A , 'in'i Kurtaracak' bir mekanizma olarak
Bat kltr iin neeli, baz ynlerden saf bir heyecan
olan 1 980'lerin ' yeni Drt Mays Hareketi' iin son teeb
bsyd. 1 990'larn Souk sava sonras daha milliyeti
siyaseti, benzer bir ekilde, dnemin televizyonuna sirayet
etti. zellikle en nemli dizilerden biri, 1 993 yl yapm,
komedi- drama trndeki A Beijing Man in New York' tu.
Bu dizinin bakahraman, ABD'ye yerleen ve iniileri
hor gren Amerikallarn tavrna ierleyen bir iadamyd
ve onlar alt ederek tatl bir intikam alyordu. Nehir A ,
in'in kurumu uygarlnn ' sar evrenini' yeniden can
landuacak ' mavi okyanusu' , yani Amerika'y yalnzca be
yl nce tasarlamt. Pekinli Adm in-Amerikan dostl u
una dair daha kararsz bir ifadeydi.
in televizyonu, her ne kadar devletin sk kontrol
altnda kaldysa da, 1 990'larda ve 2000'lerin banda daha
profesyonel ve eitlilik sunan bir televizyon oldu. Ayn
zamanda daha ul uslararas bir hale geldi. in'in kresel
bir lgnlk olan amatr ark yarmalarna (

ngil tere' deki

Pop Idol ve Amerika'daki American Idol gibi) verdii katk
nemli rneklerden biridir. Hunan merkezli bir televizyon
istasyonu 2005 ylnda kendi yarmasn balatt; ad da
' Mongolian Cow Sour Yogurt SuperGirl Contest' ti: 1 20 bin
kadn yarmaya katld ve fina) Sichuanl 2 1 yandaki Li
Yuchun' u desteklemek amacyla telefonla yarmaya kat
lan 400 milyon kii tarafndan izlendi ve Li Yuchun 3. 5
milyon oyla birinci seildi.
Program birok nedenden tr nemliydi . SuperGirl
byk olaslkla in'in 1 91 2' deki serbest katlml ulusal
seimlerinden bu yana yakalad en geni katlmit et-
1 71
l 9. Ortada, 2005 ylnda in televizyonunda gsterilen SuperGirl
dl ark yarmasn kazanan Li Yuchun. 400 milyondan fazla insan
)U yarmay scyrctmi ve 8 mi lyon kii arkclar 'desteklemek' iin
nesaj gndermiti ('oy' kelimesinden siyasi bir arm yapt ge
:ekesiyle kanlmt) .
kinlikti. Hi phe yok ki, bu durum program ' baya ve
maniplatif' bulan devlet kanal in Merkez Televizyonu
tarafndan ho karlanmad. CCTV reklam gelirlerinin
rakip blgesel televizyon tarafndan siyasi kayglarla sm
rleceine dair enikonu bi r endie duymasa da, program
bir sonraki yl orij inal formatnda yeniden yaynlanmad.
SuperGirl, dnyadaki dier yarmalarla arasndaki
benzerlik lsnde de olduka nemliydi. Souk Sava
sonras dnemde, sa ve sol arasnda pek bir ayrm olma
mas sebebiyle, siyasetin Bat demokrasilerinde neredeyse
gndem d kald ve vatandalarn daha ziyade mater-
1 72
yalist tketime ve bireysel memnuniyete yneldii sk sk
sz edilen bir eydi. SuperGirl , bu korkunun yalnzca de
mokrasilerde var olmadn ortaya koydu: bir yaam ama
c olarak bireysel hret fikri Maoist iyi yaam kavrayn
dan hayli uzakt ve reform dnemindeki devlet sz konusu
olduunda genleri siyasi ihtilaftan ne kadar uzaklatrrsa,
o kadar iyiydi . Dnemin televizyon reklamcl programn
mesajn evlere tad. SuperGirl ' n yay nland sene, bir
televizyon reklam, bir kz hayal krklna uratt erkek
arkadan terk ederken gsteriyor ve kz merubatn ier
ken reklamdaki ses yle diyordu: "Kendinizi daha fazla
sevi n. " Popler bir giyim markasnn basl bir reklamnda
ise aka anti-Maoist bir sloganla 'srden farkl ol' deni
yordu. Kitlesel lekte retilmi bireycilik kltr in'de
kalc olacakt.
Mi mari ve modern ehi r
iniiierin evresindeki kltrel biimler XX. yzyldan
sonra deimeye balad ; bu deiimierin en gze arpan,
modernite ncesi dnemden modernizme doru seyreden
deiime vurgu yaparak sonsuza dek deien ehir planla
maclyd. Yzyllar boyu, in ehirleri ngrlebilir bir
model zerine kurulmutu. ehirlere yaklaan ziyaretiie
rin millerce teden grecekleri ilk ey, tm binalar kapla
yan, byk, gri-tulal duvarlar olurdu. ehrin duvarlar
iindeki merkezde bakann evi ya da brokratik birimler
ol ur, ticaret ve yerleim blgeleri bu noktadan itibaren ya
ylrd.
1 73
Bu kural bozan ilk ehirlerden biri angay olmutur.
ncelikle idari deil, ticari bir liman kenti gibi genileyen,
yabanc denetimli Uluslararas Yerleim blgesinin mer
kezinde bir hkmet binas deil , yar parkuruna uzanan
Nanking Road isimli uzun bir alveri caddesi vard. Her
ne kadar emperyalist varlk in'deki byk fenin kay
na olsa da, ayn zamanda insanlarn gz nndeki en
belirgin adalk rneiydi ve inli reformcular bunlar
canlandrarak modern ehre ait normlara duyduklar ba
ll gsterdiler.
Yani Kanton' un byk duvarlar, 1 920' lerde (o zaman
da ulusal olmak yerine yerel bir g olan) Milliyeti Parti
ile birl ikte hareket eden in'in yerel ynetimi tarafndan
imha edilmi tL O duvarlarn yerini ticari bulvarlar ve oto
yollar ald. 1 928'de Chiang Kaishek ynetimi altndaki
milliyeti hkmetin Nanj ing'deki yeni bakent iin b
yk planlar vard : anayollar, eritli caddeler, elektrik
li sokak lambalar ve Pekin'deki Cennet Tapna'nn ve
Washington' daki Capitol binasnn zelliklerini tayan
yeni, saray gibi bir parti genel merkezi. On yldan daha
ksa bir sre sonra, Milliyetiler bu planlamann ounu
hayal dnyaianna gmerek bakentten uzaklamak zorun
da kaldlar. Japonya ile yaplan sava byk bina projele
rinin birounu durdurdu ve pek ok ehir ou binay
harap eden ar bombardman altnda kalmt.
in' deki kentlerin genel grnmlerinin deitii
balca dnem 1 949' da balar. Milliyetiler mimariyi bir
g olarak kullanmay hayal ettiler: Komnistlerse bunu
baard. in'deki belli bal ehirlerin ok az binlerce yl
nceki yerleiklerin bildii topografyaya sahiptir. in'in et-
1 74
rafndaki geleneksel ehir duvarlar 1 950' lerden bu yana
yklmt; i ehirlerdeki kvrml agalkl yollar yksek
binalarn inasna imkan vermek iin yok edilmiti ; eski
mabetler ve hkmet brolar, bazlar Sovyet 'gotik d
n pastas' eklinde, ama ou uluslararas modernl iin
yalz slubuna sahip binalara yer amak iin buldozerlerle
yklmt.
Kltrel Devrim'e damgasn vuran -edebiyat, felsefe,
sanat- in gemiinin reddi 1 980'lerden itibaren tersine
dndrld ve Parti ve halk ayn ekilde kendi miraslarn
yeniden kefetme aray iine girdiler. Bu deiiklik ehir
planlamas ve mimarisinde ok daha az belirgin olmutur.
Bugne kadar, in'in belli bal ehirlerinin byk bl m
binal ar ykan glle ve matkap sesleriyle yanklanyordu.
angay ksmen de ol sa nemli bi r istisnadr. Eski smrge
mimarisinin nemli bir bl m, zellikle de ehir merke
zindekiler zenle korunmutur, hatta sportif mirasa dair
plaketler binalarn gemileri hakknda ayrnt bile veriyor.
i
ronik olarak, dier ehirlerdeki yerli mimari daha byk
bir tehlike altnda. 2008 Olimpiyatlar' nn Pekin'de yapl
mas karar ehrin inaas iin byk bir ateleyiciydi. Yine
de, inaat lgnl okluk ehirdeki eski binalarn zerin
de vcut buldu: birka katl binalarn bulunduu eski yol
lar (hutong) , 'yklacak' anlamna gelen chi tabdalaryla
donatld. Kentteki bu binalar yerlerini Rem Koolhaas ve .
M. Pei gibi uluslararas mimarlar tarafndan merkezde ina
edilen kulelere ve sofistike yeni binalara brakt. Yetkililer,
Hutong'larn ada yaam iin hi de hijyenik ve pratik
olmayan doasn sebep gstererek Pekin' in toptan tasfi
ye edilmesi ynnde birok gereke sundular. ehirdeki
1 75
1 990 ylnda angay'daki Hunagpu Nehri'nin dou yakas a
rlu dzlkler ve depolardan ibaretti. imdiyse, angay' n kresel
ticaret ve fnans merkezi olarak nceki nemini geri kazandna
et eden bir gkdelen metropoldr.
rlesi pek ok yolda yer alan evlerin musluktan akan
u yoktu ve umumi tuvaleder kn ok souk ve ya
da dayanlmaz derecede havaszd. Motorlu tatlar ve
dem tesisat iin pratik olmamas sebebiyle, Chengdu
Kunming gibi ehirlerde bulunan eski yollardaki evler,
cdelenler ve kule bloklar iin ykld. Ancak, bu ye
me in zevkine dair ok az ey yanstyor. XX. yzyl
il arnda, Kanton'daki Milliyetiler kreselleen (Bat)
lt planlamasn uyariayarak ne kadar modern oldukla
gstermeye altlar; bu eilim XXI . yzyldaki in
kmerinde hala belirgin.
1 76
Sonu
in, kresel kltr bala iinde yer alyor. XX. yz
ylda, ister modern edebi trler ya da sinematik stiller
olsun, ister sanatsal ve mimari teknikler olsun, ncelikle
kltrel normlar zmsereye alt. Ancak, bu akmn
ynnn deitiine dair belirtiler var ve in yalnzca as
keri ve iktisadi iktidar iin deil, ayn zamanda kltrel
g (bazen yumuak g olarak da anlr) iin de planlar
yapyor. Zhang Yimou' nun arya kaan dv sahneleri
nin poplerlii gibi, filmierin de bu noktada yardm oldu.
Dnya genel inde ince renenlerin says artt, in'in
kresel nemine dair yeni bir algnn etkisi ve hkmet
destekli ' Konfyus Enstitleri' programyla, 201 0 yl iti
baryla

ngiliz Kltr Dernei gibi tasarlanm yzden fazla

dil okul u alacak. Dahas, modern in kltrnn ekil
lendirilmesinde baat uluslararas etkinin nemine dikkat
ekilmelidir. Modern in tarihinin d dnyaya en kapal
olduu Mao dneminde bile kl trel rnekler SSCB'den
al nmt ve Marksist-Leninist fikirler yaygnd. 1 949 yl
ncesinde ve 1 978' den itibaren, Amerikal ynetici gu
rularndan Fransz filozofara, Mahatma Gandhi'ye kadar
artc bir eitlilik gsteren etkiler iniiierin kendi mo
dernl iklerini ve 'in kltr'nn anlamn yeniden ekil
lendirdi.
1 77
VII. B
l
m
CESUR YENi i N Mi ?
Bu kitap, bir yzyl nce tasarlanan 'yeni in' ile ba
lad. Modern in hakkndaki dnceleriniz, zihninizdeki
in'le yazlmam bir baka dleme vereceiniz karlk
la koullanabilir - Aldous Huxl ey'in Brave New Worl
( 1 932) modernitesi.
Kitabn kahraman olan Yaban, vahi yaamdan herke
sin mutlu olduu birka yzyl sonrasndaki bir 'medeniye
te' getirilmitir: maddi konfor, herkesin kendi ihtiyalarna
uygun sosyal kategoriye ayrlmas ve tehlikeli ve huzursuz
edici bilginin s k bi r ekilde bastrlmas . Kafas gerein
den fazla alanlar -ki saylar olduka azdr- ortodoksi
tarafndan ' kabul gren dzenden memnun olmayan ve
kendilerince bamsz dncelere sahip herkesin gnde
rildii

zlanda'ya srlr' .
Gerilimin zirveye ulat yerde, Yaban, kendisinin ve
sisteminin yaratm olduu gvenli, rahat ve sorgulanamaz
dnyay savunan ' Dnya Dzenleyicisi' Mustafa Mond ile
karlar: Mond yle der: "Mutlulukta, kt talihe kar
1 79
savamann grkeminden eser yoktur . . . Mutluluk hibir
zaman sayg uyandrmaz. "
Yaban ' mutsuz olma hakkna' sahip kar. Dzenleyici
yle cevap verir: "Sonra ( . . . ) ok az yemek hakk; i
ren olmak hakk; yarn ne olacann tam bir bilgisiyle
yaamak hakk; tifoya yakalanmak hakk ; tarif imkansz
her tr acyla ikence ekmek hakk . . . Bunlardan sz et
miyorum bile. "
Uzun bi r sessizlik olur.
"Bunlarn hepsini talep ediyorum," der Yaban sonunda.
Mustafa Mond omuz silker. "Elbette. "
Hem Mond hem de Yaban hakl - ve haks. Bugn i,
cesur yeni bir dnya olmaktan olduka uzak, angay'n gece
manzaras yle grnyor olsa bile. Ancak, Yaban ile D
zenleyici arasdaki sohbet, tm hkmetleri -1 91 O ylnda
ki Yeni in'in Qing Hanedanl'n, Milliyetileri, Maa'nun
1 949'daki Yeni in'ini ya da 'barl geliimi' beslereye
alan mevcut liderlii- etkileyen olduka zor bir denge
edimi hakknda bir eyler sylyor. in, insanlara 'mutsuz
olma hakkn' verebilir mi ya da bunu talep edenler kendi
zlanda'larna srek zorunda m? Korkun bir sefalet iinde
yaayan insanlar gerekten zgr olabiirler mi? Televizyonu,
musluktan akan suyu ve bir arabas olan, ancak siyasi fir
lerini aka tartamayanlar ar-korumac, bazen de kindar
bir devlet ya da parti tarafndan ocuk gibi etkisizletirilme
ye mi allyor? Bu sorularn cevaplar, modern olmann ve
ini olmann ne demek olduuna dair klan, srekli dei
en, belki de hi bitmeyen bir yolcuun tam klbinde yatyor.
1 80
1 368
1 644
1 842
1 856-64
1 900
1 91 1
1 91 9
1 925
1 926-8
1 928
1 934-5
1 937
1 945
1 946-9
1 958-62
ZMAN i ZELGESi
Ming Hanedanl'nn kuruluu.
Ming'in k, Qing Hanedanl' nn kurulu
U.
Nanj ing Antlamas lk Afon Sava'n sona
erdirir.
Taiping Sava.
Boxer syan.
Devrim, Qing Hanedanl'nn kne neden
olur.
Drt Mays gsterileri.
30 Mays Hareketi.
Milliyetiler ve Komnistler tarafndan gerek
letirilen Kuzey Seferi.
Milliyeti hkmetin Nanj ing'de kurulmas.
Komnistler'in Uzun Yry' : Maa iktidara
gelir.
J aponya ile savan patlak vermesi: Milliyetiler
Chongqing'e ekilir.
Japonya ile savan sona ermesi.

Sava Komnistlerin zaferiyle sona erer.

Byk Atlm kitlesel ala neden olur.
1 81
1 966- 76 Kl trel Devrim: Mao kendi partisiyle savaa
girer.
1 976 Maa'nun lm.
1 978 Deng Xiapong parti lideri olarak konumunu
glendirir.
1 989 Tian' anmen Meydan'ndaki gsteriler kanl bi
ter.
1 989
Jiang Zemin'in Komnist Parti'ye l ider seilme
si.
1 992 Deng'in 'gney turu' reformlar canlandrr
1 997
Deng Xiaoping' in lm: J iang Zemin yeniden
l ider olur.
2001
2008 Olimpiyatlan ev sahiplii Pekin'e verilir.
2001 in Dnya Ticaret rgt' ne katlr.
2002 Liderlik Hu )intao'ya geer.
2007
Hu' nun liderlii onaylanr.
10DERN i N
ANA MI TTER
i rkesi : i NCi ZTRK
ODERN iN'iN ELiKiLERLE DOLU Bi R ARTIRMA SAHASI
LDUGUNA KUKU YOK. DNYANI N EN FTRiSTiK KENT
: RiNDEN Bi RKINI BARI NDIRN Bi R KYL TOPLUMU,
ODERN Bi R KiMLiK ARYllNDAKi KDiM BiR GELENEK VE
"HA Bi ROK CAN ALlCI KRlTLl K. ELi Ni ZDEKi KiTAP i N' i N
ODERN ZMANLRDA YAADIGI BA DNDRC GELi
Mi BU KRlTLl KLR SARMALI i i NDEKi BAAT KOPU V
'GLNTI NOKALRINI ESAS ALRK i RDELiYOR. KDlN
"KLRINDAN PEKiN OLiMPiYATLRI NA, EKONOMi K PATL
ADAN KOMNiST Mi RSI N ETKi LERi NE KDAR Bi ROK EK
Ni KT EDEREK . .