Karya Agung dan Prosa Melayu Tradisional

Teks bagi genre pilihan termuat dalam:

(i) Karya Agung: Sulalatus Salatin Sejarah Melayu selenggaraan A. Samad Ahmad
(ii)Petikan-petikan genre pilihan prosa Melayu tradisional dalam buku Mutiara Sastera
Melayu
Tradisional selenggaraan MPM.
Sebagai langkah aal untuk mengenali Karya Agung dan Prosa Melayu Tradisional
terdapat empat perkara asas yang perlu diketahui oleh pelajar iaitu:
!. "e#inisi: Takri# genre pilihan - memberi takri# ke atas genre yang di kaji.
$. %ungsi: Penjelasan tentang #ungsi genre pilihan - menyatakan #ungsi genre kajian
&. 'iri(Si#at sastera: Penjelasan tentang )iri(si#at genre pilihan
*. Kedudukan:
(i) Keistimeaan
(ii) Kemapanan
+Perkara * hanya untuk bahagian Karya Agung sahaja
Kajian ke atas Karya Agung dan Prosa Tradisional yang lain melibatkan dua aspek yang
utama iaitu penghayatan intrinsik dan ekstrinsk
Sejarah Kesusasteraan Melayu Tradisional &
P,-S.A/A0 "A0 /ATA- MAS1A-AKAT
Kesusasteraan dan masyarakat mempunyai hubungan yang amat erat. Sesebuah karya
kesusasteraan dibina oleh persoalan-persoalan yang dipetik daripada ren)amnya
kehidupan sesuatu masyarakat. Pengarang atau pen)ipta akan menjalin persoalan-
persoalan daripada kehidupan masyarakat tersebut hingga menjadikannya satu rantaian
peristia yang mempunyai kesenimbungan antara satu sama lain dan akhirnya
membentuk sebuah karya. "alam usaha memasukkan persoalan-persoalan itu2 pengarang
se)ara langsung turut memasukkan gambaran latar masyarakat untuk menjadikan setiap
persoalan itu signi#ikan dan rele3an serta nampak realistik. Kajian ke atas persoalan dan
latar masyarakat merujuk kepada:
(i) Keagungan raja dan negara
Satu perkara yang tidak boleh dina#ikan dalam karya-karya tradisional Melayu ialah raja
diletakkan pada kedudukan yang tinggi. Keagungan raja dan negara diangkat menjadi
persoalan utama dalam karya-karya kesusasteraan. .leh itu2 raja di diberikan gambaran-
gambaran hebat termasuklah diarnai dengan unsur-unsur dongeng dan mitos. Sejarah
Melayu misalnya4 mengaitkan nasab raja-raja Melaka dengan 5skandar "6ulkarnain dari
Makadunia. Selain itu2 keagungan raja juga digambarkan oleh pengarang-pengarang
sastera Melayu tradisional melalui peristia yang dianggap penting. "alam 7ikayat
-aja-raja Pasai2 Sejarah Melayu dan 7ikayat Merong Mahaangsa misalnya2 terdapat
peristia-peristia ajaib tentang proses pengislaman raja-rajanya. Misalnya2 mereka
bermimpi bertemu 0abi Muhammad2 diludahi mulut mereka oleh 8aginda dan tiba-tiba
boleh mengu)ap dua kalimah syahadat dan juga kejadian brrkhatan melalui mimpi.
"alam soal kenegaraan pula2 bangsa Melayu mempunyai konsep khas untuk
negeri(negara) Keujudan sesebuah negeri hanya diiktira# jika negeri itu mempunyai
raja. -aja yang tidak bernegeri tidak diterima ke-raja-annya. "engan kata lain2 keagungan
sesebuah negeri itu bergantung kepada kehebatan rajanya. Keujudan sesebuah negeri
dikaitkan dengan peristia aneh atau menakjubkan2 misalnya pembukaan Melaka yang
berdasarkan kejadian pelanduk menendang anjing perburuan Paramesara.
(ii) Kepahlaanan
Persoalan ini menjadi inti utama sastera epik2 sastera sejarah2 sastera lisan dan sastera
panji. Se)ara logiknya2 sesebuah negeri tidak akan dapat mempertahankan keujudannya
tanpa kehadiran seorang pahlaan yang hebat dan terbilang. Kehebatan atak tradisional
melibatkan gambaran )iri #i6ikal bentuk tubuh badan mereka dan ketangkasan mereka di
medan pertempuran khususnya dalam pertarungan senjata2 misalnya atak 7ang Tuah2
yang yang memiliki si#at kepahlaanan yang tiada tolok bandingnya.
Selain itu2 gambaran kehebatan dengan bantuan atau dengan )iri-)iri tambahan seperti
penguasaan ilmu muslihat perang2 dibekalkan senjata luar biasa atau si#at-si#at peribadi
dan tabiat yang tertentu. Aspek kepahlaanan yang digambarkan dilihat atau dinilai
berdasarkan ka)a mata se6aman. .leh sebab pada 6aman itu kudrat #i6ikal adalah segala-
galanya dalam usaha mempertahankan maruah diri dan bangsa umumnya2maka
ke)endurangan pengarang mengangkat atak-ataknya dengan segala keluarbiasaan dan
kehebatan tidak rele3an dengan latar se6amannya.
(iii) Kesetiaan rakyat
Persoalan kesetiaan rakyat banyak diterapkan dalam karya-karya kesusasteraan Melayu
tradisional. Setia menjadi satu persoalan pokok yang terpan)ar daripada )erita-)erita
tradisional. 9atak 7ang Tuah adalah lambang kesetiaan rakyat yang mutlak dan atak
ini sebenarnya sekadar meakili rakyat berketurunan Melayu dalam menyempurnakan
aadat yang termeterai antara "emang /ebar "aun dengan Sang Sapurba seperti mana
yang ter)atat dalam Sejarah Melayu. "alam episod itu2 "emang /ebar "aun bersumpah
untuk menumpuhkan segala ketaatsetiaan yang tidak berbelah bagi kepada rajanya2
manakala di pihak Sang Sapurba pula telah bersumpah jika keturunannya menganayai
rakyat2 akibatnya negara akan runtuh.
(i3) Panduan untuk raja2 pembesar2 dan rakyat
Tanpa peraturan manusia akan hidup dalam keadaan terumbang-ambing dan tidak teratur.
Peraturan dan hukum akan mengaal tingkah laku dan perbuatan manusia. Satu lagi
klasi#akasi sastera Melayu tradisional ialah sastera ketatanegaraan yang dikarang khusus
untuk memberikan panduan kepada raja2 pembesar dan rakyat menjalankan
tanggungjaab masing-masing dalam hidup bermasyarakat2 bernegara dan berbudaya.
"ua buah karya utama dalam klasi#ikasi ini ialah Tajus salatin atau Mahkota Segala -aja-
raja karangan 8ukhari al-:auhari dan 8ustanus salatin atau Taman Segala -aja-raja
karangan syeikh 0uruddin al--aniri.
Keujudan kedua-dua buah karya ini jelas membuktikan bahaa dalam usaha membina
sebuah kerajaan dan negara2 antara prasyarat yang diperlukan ialah adanya panduan
untuk mentadbir dan menjalankan tanggungjaab masing-masing2 sama ada sebagai raja2
pembesar mahupun rakyat jelata. Kedatangan 5slam ke alam Melayu telah menyedarkan
masyarakat Melayu akan perlunya satu panduan2 khususnya tentang ilmu ketatanegaraan
berlandaskan nilai dan norma yang dipersetujui bersama atas landasan agama 5slam.
Selain ditulis dalam kitab-kitab ketatanegaraan2 pengarang-pengarang turut memuatkan
panduan untuk -aja2 pembesar dan rakyat se)ara tidak langsung dalam karya sastera lain.
'ontohnya yang terdapat dalam Sejarah Melayu. Selain itu pengarang turut menyelitkan
kritikan halus sebagai panduan2 misalnya tentang kegagalan peminangan Puteri ;unung
/edang yang menempelak juga kerakusan na#su Sultan Mahmud Mahmud(dalam sejarah
melayu)dan juga ben)ana yang menimpa Sultan Ahmad apabila membunuh puteranya
sendiri(dalam 7ikayat -aja-raja Pasai)
(3) Keagamaan dan keper)ayaan
8angsa Melayu melalui tiga #asa keper)ayaan dan keagamaan2 iaitu bermula dengan
animisme2 7indu-8uddha dan 5slam. Kesemuanya terpan)ar dalam hasil-hasil
kesusasteraan. Kedatangan pengaruh agama dan budaya 5slam ke alam Melayu telah
men)orakkan satu bentuk sistem keper)ayaan dan kebudayaan baru di kalangan
masyarakat 5slam sebagai agama yang menyeluruh telah tersebar begitu pesat sekali
sehinggakan dalam tempoh tidak sampai satu abad2 hampir seluruh alam Melayu telah
diislamkan. Kejayaan ini banyak bergantung pada strategi penyebaraan dan pendekatan
yang digunakan oleh para pendakah dan mubaligh 5slam yang datang khususnya dari
benua Arab dan 5ndia.
Se)ara umumnya2 selain persoalan keagamaan yang begitu dominan dalam karya-karya
pengarang sastera Melayu tradisional khususnya selepas kedatangan 5slam2 unsur-unsur
keper)ayaan lain terus subur dalam hasil-hasil karya sastera melayu yang lain.
Keper)ayaan animisme misalnya tetap menjadi pilihan pengarang atau pen)ipta sesebuah
karya.Persoalan ini banyak dilihat dalam )erita-)erita lisan seperti mitos2 lagenda dan
)erita rakyat. Antaranya )erita-)erita yang menonjolkan unsur sistem keper)ayaan
animisme misalnya )erita Asal <sul "unia2 )erita Semangat padi2 )erita 8adang dan
)erita /angsuir.<nsur-unsur ini juga banyak terdapat dalam mani#estasi jampi dan
mantera serta ditemui dalam )erita-)erita penglipur lara2 yang diselitkan dalam
pengambaraan dan )abaran-)abaran yang dihadapi oleh ira dan iraati.
(3i) Pendidikan(moral
7akikat bahaa sastera Melayu tradisional menjadi media pendidikan masyarakat
pendidikan masyarakat Melayu lama adalah sesuatu yang tidak dapat dina#ikan lagi. Pada
6aman tiada instutisi pendidikan yang #ormal 2selain terdidik daripada pengalaman
sendiri2 masyarakat juga dapat menimba ilmu pengetahuan dengan mendengar )erita dan
pengalaman orang lain dalam kelompok asing. "isinilah terletak peranan pengarang atau
pen)ipta hasil sastera 6aman itu.
Penyampaian mesej pendidikan dan moral dibuat dengan berhati-hati .Adalah penting
bagi pengarang atau pen)ipta karya supaya memilih isu yang sesuai2 bahasa yang berseni
dan berlapik serta situasi pengu)apan atau penyampaian yang tepat. 5tulah sebabnya
mesej-mesej pendidikan ini banyak disusun dalam bentuk puisi termasuklah pantun2
gurindam2 seloka2 peribahasa2 masnai2 na6am2 ber6anji2 rubai2 rejang dan teromba.
8entuk puisi yang ternyata lebih ringkas berbanding prosa. Seseorang yang telah
melakukan salah boleh dinasihati2 disindir dan ditegur. Pengunaan diksi yang bersi#at
konotati# dalam puisi-puisi tersebut dapat mengurangkan kesan emosi terhadap seseorang
yang ditegur.
(3ii) ;ambaran masyarakat
Se)ara keseluruhan2 hasil-hasil sastera melayu tradisional adalah satu-satunya bentuk
dokumentasi yang boleh menjadi rujukan untuk melihat )orak hidup dan gambaran
masyarakat 6aman silamnya. :usteru tidak terdapat sebarang bentuk )atatan ke)uali
sedikit sebanyak yang terpahat pada dinding gua2 hasil-hasil sastera sama ada lisan atau
bertulis merupakan sumber utama penelitian antropologi manusia Melayu.
Satu lagi perkara yang ketara tentang ke)enderungan pengarang memasukkan gambaran
masyarakat dalam karya mereka ialah untuk menjadikannya sebagai pedoman kepada
generasi akan datang. 7al ini bersesuaian dengan moti# pen)iptaan sesebuah karya sastera
itu sendiri iaitu memberikan pedoman kepada masyarakat tentang nilai dan norma yang
luhur dan ajar dipupuk merentasi batas 6aman.
T.K.7
Kajian ke atas tokoh kesusasteraan Melayu tradisional. kajian perlu memberi penekanan
kepada latar2 sumbangan2 dan kepentingan tokoh-tokoh tersebut. Antara tokoh-tokoh
penting kesusasteraan Melayu tradisional yang perlu diberi penekanan ialah:
(i) Tun Seri /anang
(ii) 7am6ah %ansuri
(iii) 8ukhari al-:auhari
(i3) 0uruddin al--aniri
(3) Sheikh "aud al-%atani
(3i) -aja Ali 7aji
(3ii) Syed Muhammad bin =ainal Abidin
(3iii) Sheikh Ahmad bin Muhammad =ain al-%atani
(i) T<0 S-5 /A0A0;
0ama sebenarnya ialah Tun Muhamad bin Tun Ahmad. "ilahirkan di :ohor. 8eliau ialah
keturunan 8endahara Melaka dan :ohor. 7idup pada akhir abad ke-!>. anak kepada
Paduka Temenggung Ahmad. .leh sebab itu2 beliau mempunyai pengetahuan yang luas
dalam sejarah pertuanan Melaka dan :ohor. Kebolehan itu mendorong beliau mengarang.
8eliau menjadi 8endahara :ohor pada 6aman pemerintahan Sultan Abdul :alil (!?>@-
!?>A). Tun Sri /anang pernah membantu -aja Abdullah memerintah :ohor setelah Sultan
Alauddin -iayat Syah tidak berminat memerintah. -aja Abdullah telah meminta beliau
yang bergelar 8endahara Paduka -aja mengarang buku Sejarah Melayu pada tahun !B!$.
Pada tahun !B!&2 beliau telah dibaa ke A)heh apabila :ohor dikalahkan oleh A)heh.
8eliau menemui Syeikh 0urudin al--aniri dan mengajar bahasa Melayu kepada Syeikh
itu. "i A)heh juga beliau menyambung penulisan bukunya2 C8uku MelayuD. 7al ini ada
tersebut dalam buku C8ustan al-SalatinD karya Syeikh 0uruddin al--aniri #asal !$ bab !!.
8eliau sangat meminati kitab-kitab dan buku-buku pengetahuan. Karangan beliau telah
membolehkan kita mengetahui sejarah dan budaya bangsa kita pada hari ini.
(ii) 7AM=A7 %A0S<-5
8eliau sangat terkenal sebagai seorang pujangga Melayu-5slam dalam 6aman
kegemilangan A)heh. 8eliau dilahirkan di 8arus2 Sumatera <tara. 8eliau terkenal
sebagai seorang penyair dan ahli suluk. 8eliau pernah mengunjungi negeri Pahang2
8entan2 :aa2 Siam2 Mekah dan Madinah. 8eliau tidak jemu-jemu mempelajari segala
ilmu. 8eliau juga mengembangkan ajaran-ajaran agama dengan dibantu oleh Syamsuddin
al-Sumatera-i. 0amun begitu2 ajaran-ajaran suluknya ditentang hebat oleh Syeikh
0uruddin al--aniri dan Abdul -au# dari Singkel.
Segala pendapat2 ajaran2 dan karangan 7am6ah dikatakan membahayakan pengikut-
pengikut agama 5slam. Akibatnya2Sultan 5skandar Thani memerintahkan kitab-kitab
karangan 7am6ah dan Syamsuddin dibakar pada tahun!B&>. 7am6ah %ansuri juga
terkenal sebagai seorang penyair yang menghasilkan karya yang mengandungi kias
ibarat2 panduan hidup serta teladan kepada manusia.
7al ini boleh dilihat dalam CSyair PerahuD. 8eliau mengibaratkan kehidupan manusia
umpama sebuah perahu. Antara syair-syair beliau yang lain ialah CSyair 8urung Pungguk2
Syair "agang2 Syair Sidang %akir dan Syair 8urung PingaiD. Manakala karangan beliau
yang lain ialah dua buah kitab iaituD Sarab al-Asyikin dan Asrar al-Ari##in #i-8ayan 5lmu
al-Suluk a5-TauhidD. 7am6ah terkenal dalam Kesusateraan Melayu Tradisional sebagai
orang yang memperkenalkan bentuk syair yang kita kenali sekarang ini. Selain itu2 beliau
juga menjadi penyumbang utama dalam Sastera Kitab.
(iii) 8<K7A-5 A/- :A<7A-5
8eliau seorang pujangga Melayu. 7idup dalam kurun ke-!>. 8eliau berasal dari :ohor2
tetapi menetap di A)heh pada 6aman pemerintahan Sultan 5skandar Muda Mahkota Alam.
Pada tahun !B@&2 beliau mengarang CTaj al-SalatinD yang dikatakan berdasarkan kepada
beberapa buah kitab daripada bahasa Arab dan Parsi. Kitab ini mengandungi #alsa#ah
kemanusiaan2 khusus sebagai panduan kepada raja. 0amun begitu2 CTaj al-SalatinD sangat
terkenal di Alam Melayu2 dipelajari oleh bangsaan di Solo dan :ogja serta
diterjemahkan ke dalam bahasa :aa dan Makasar. Kitab ini sangat tinggi nilainya kerana
pengaruhnya yang sangat begitu luas.
Sebagai seorang pengarang2 tidak syak lagi bahaa beliau ialah penyumbang kepada
genre ketatanegaraan yang membolehkan kita mengetahui peraturan-peraturan yang
dipakai pada 6aman dahulu untuk memerintah dan tugas serta tanggungjaab semua
pihak yang mendiami sesebuah negeri.
(i3) 0<-<""50 A/--A05-5
0ama sebenarnya ialah Syeikh 0uruddin bin Ali al--aniri. 8eliau berasal daripada
-ender2 berhampiran bandar Sirat dalam daerah ;ujerat2 5ndia. 8eliau pernah
mempelajari bahasa Melayu daripada seorang :aa ketika berada di Mekah dan
mendalaminya daripada ajaran Tun Sri /anang. 8eliau seorang pengarang yang banyak
menghasilkan karya-karya dan memetik serta menterjemah karangan-karangan daripada
bahasa Arab dan Parsi. 8eliau sangat disayangi Sultan A)heh. Atas perintah Sultan
5skandar Thani2 beliau mengarang C8ustan al-SalatinD (Taman -aja-raja) pada tahun !B&E.
Sebelum itu2 beliau telah mengarang kitab al-MustaFin (!B$E). 8eliau juga telah
menterjemahkan CKitab Syarah al-Akaid al-0asa#iyaD ke dalam bahasa Melayu daripada
bahasa Arab dengan namanya C"urrat al-%araid 8isyarah al-AkaidD.
8eliau menentang hebat ilmu suluk yang dikembangkan oleh 7am6ah %ansuri dan
Syamsuddin al-Sumatera-i. <ntuk itu2 beliau mengarang kitab CTabyan #i Makri#at al-
AdyanD (!BB*) yang mengandungi tentangan terhadap ajaran suluk itu. Ada beberapa
buah lagi kitab yang dikarangnya iaitu CAsrar al-5nsan #i Makri#at al--oh al--ahmanD
(!B*@)2 CKitab Akhbar al-AkhiratD(!B*$) dan C:aahir al-<lum #i Kasy# al-MaklumD
(!B*$).
Sebagai seorang ulamak yang disayangi sultan dan keluarganya2 beliau mempunyai
pengaruh yang sangat besar di kalangan pemerintah sehingga penentangannya terhadap
7am6ah %ansuri dan Syamsuddin disokong sultan dan para pembesar lainnya. 8eliau
merupakan penyumbang utama dalam bidang keagamaan dan juga kitab ketatanegaraan.
Sumbangan beliau memberikan pengetahuan2 petunjuk dan panduan kepada rakyat serta
pemerintah.
(3) S1,5K7 "A<" A/-%ATA05
0ama sebenar beliau Syeikh "aud ibn Abdullah. /ahir di Krisik2 Patani2 Selatan Thai
pada aal abad ke-!E. 8eliau pernah belajar selama &@ tahun di Mekah dan ? tahun di
Madinah. 8eliau terkenal sebagai ulamak yang banyak mengarang buku-buku agama di
samping berdakah menerusi buku-buku karangannya di seluruh Alam Melayu.
"i samping itu2beliau mempunyai pengikut dan anak muridnya di seluruh Alam Melayu
termasuk raja-raja dan pembesar seperti Sultan Sa#uddin2 -aja Sambas. Antara karangan-
karangan beliau yang terkenal ialah CKi#yatul MuhtajD (7ikayat Mikraj al-0abi)2 CAl-
"hur al-ThaminD (membi)arakan tentang pengikut 5slam)2 C;hayatul takribD
(membi)arakan hukum #araid)2 CMinhaj al-AbidinD dan C%uru al-MasaDil a<sul al-
MasaDil. 8erpandukan hasil-hasil karya beliau2 kita dapat menggolongkan Syeikh "aud
sebagai ulamak dan pengarang sastera kitab yang gigih dan berpengaruh di Alam Melayu.
(3i) -A:A A/5 7A:5
8eliau dilahirkan di Pulau Penyengat2 -iau. 8erketurunan pembesar 8ugis. "atuknya
-aja 7aji2 seorang pahlaan yang menjadi 1amtuan Muda :ohor pada tahun !>>>.
Manakala ayahnya -aja Ahmad ialah pembesar -iau yang pernah dihantar berunding
dengan 8elanda di :aa. 8eliau pernah mengikut ayahnya menunaikan haji ke Mekah
dan menuntut ilmu ke sana. Sekembalinya ke -iau2 beliau bertugas sebagai penasihat dan
guru kepada -aja Ali2 1amtuan Muda :ohor ketika itu. 8eliau terkenal sebagai ahli
bahasa dan menulis buku tatabahasa Melayu iaitu C8ustan al-KatibinD (Taman Pujangga)
pada tahun !E?>. <saha beliau mendapat sanjungan kerana penyusunannya membantu
menambah buku tatabahasa Melayu. 8eliau juga mengarang sebuah kamus yang bernama
CKitab Pengetahuan 8ahasaD tetapi karyanya yang paling terkenal ialah CTuh#at al-0a#isD
yang dikarangnya pada tahun !EB? di Pulau Penyengat2 -iau yang menjadi pusat
pemerintahan ,mpayar :ohor--iau.
Karya yang berbentuk Sastera Sejarah ini amat berbe6a dengan karya yang sama
denganya. Sungguhpun masih terdapat mitos dan lagenda di dalamnya2 tetapi tarikh-
tarikh telah diberikan kepada peristia-peristia yang berlaku2 tidak seperti dalam
CSejarah MelayuD dan C 7ikayat -aja-raja PasaiD.
Karya-karya beliau yang lain ialah CSyair Abdul Muluk2 Syair Suluh Pegaai2 Syair Siti
Sianah2 ;urindam "ua 8elas dan Syair Sinar ;emala Mastika AlamD. .leh itu2 kita boleh
menganggap beliau sebagai seorang pengarang yang proli#ik pada 6amannya. 8eliau
bukan sahaja menyumbang kepada bidang kesusasteraan tetapi juga sejarah dan bahasa.
(3ii) S1," M<7AMMA" 850 =A50A/ A85"50
8eliau terkenal dengan gelaran Tuk Ku Tuan 8esar di Terengganu. "ilahirkn pada tahun
!>A?. Mendapat pendidikan langsung daripada bapanya dan seorang guru agama
bernama Syeikh Abdul Kasir bin Abdul -ahim juga seorang ulamak dan mu#ti 6aman
pemerintahan Sultan 8aginda .mar di 8ulat 8ayas. 8eliau juga pernah berguru dengan
Syeikh 9an Abdullah bin Muhammad Amin juga ulamak terkenal dan guru kepada
Sultan 6ainal Abidin 555. Seterusnya beliau pergi ke Mekah mempelajari ilmu #iFh2
usuluddin2 tasau# di samping ilmu bahasa dan ilmu sastera (ilmu balaghah2 arud dan
Fa#iah). 7asilnya beliau sangat berminat dengan sastera.
Antara karya-karya beliau dalam bentuk puisi na6am ialah CKan6 al-<la2 Sirat al-
0abaiyah2 :aahir al-Saniyyah2 Al-"urrat al-%akhirat dan Tahliyat al-9ildan. 8eliau
juga menghasilkan beberapa karya tentang akidah dan #iFh. 8eliau merupakan ahli agama
dan sastera yang terkenal di Pantai Timur Semenanjung Malaysia suatu ketika dulu.
(3iii) S1,5K7 A7MA" 850 M<7AMMA" =A50 A/-%ATA05
0ama sebenar beliau ialah Syeikh Ahmad bin Muhammad =ain bin Musta#a. /ahir di
Patani dalam tahun !E?B. Mendapat pendidikan agama di tempat kelahirannya di Mekah
dan di Mesir. 8eliau bukan sahaja mempelajari ilmu usuluddin2 #iFh2 tauhid2 hadis2 ta#sir2
nahu dan sara# malahan sangat )enderung kepada mata pelajaran sains dan sastera.
"i samping itu2 beliau meminati ilmu perubatan. 8eliau telah menghasilkan beberapa
buah karya dalam beberapa bidang ilmu. 7asil tulisannya terdapat !@ buah buku dalam
bahasa Melayu dan !& buah buku dalam bahasa Arab. Karangan-karangannya meliputi
bidang-bidang usuluddin2 #iFh2 tasau#2 sejarah2 sains2 bahasa2 sastera dan perubatan.
Peluang bertugas di pen)etakkan semasa di Mekah dan di Mesir membolehkannya
mengarang kitab dan menerbitkannya. Antara karangan beliau yang terkemuka ialah
CKitab 7adiFat al-A6har a al--ayahinD yang memuatkan segala bidang ilmu. .leh itu2
beliau dapat dianggap sebagai tokoh pengarang yang serba boleh dalam Kesusasteraan
Melayu Tradisional.
Sejarah Kesusasteraan Melayu Tradisional !
Sejarah Kesusasteraan Melayu Tradisional merujuk kepada tiga aspek penting iaitu :
!. Tahap
$. Tokoh2 dan4
&. Persoalan dan /atar Masyarakat
Tahap
Pengkajian terhadap tahap sebenarnya melihat semula kepada jenis kesusasteraan Melayu
tradisional daripada kedua-dua )abang iaitu lisan dan tulisan. Kedua-dua jenis
kesusasteraan ini dilihat dari segi 6aman kemun)ulannya. Sekurang-kurangnya ada empat
tahap atau #asa dalam perkembangan kesusasteraan lisan iaitu:
!. Tahap Pertama - 6aman animisme
$. Tahap kedua - 6aman pra5slam
i) berunsur hindu (atau terdapat unsur buddha)
ii) berunsur hindu-5slam (atau =aman Peralihan)
&. Tahap Ketiga - 6aman 5slam berunsur 5slam.
Tahap Pertama - animisme
Kesusasteraan rakyat atau kesusasteraan lisan merupakan bentuk kesusasteraan yang
tertua di dunia. Sastera lisan mun)ul sejak 6aman animisme lagi. Sastera lisan juga
dikenali sebagai sastera rakyat. 5stilah ini diambil daripada istilah 5nggeris #olk literature.
"i dalam ,nsiklopedia 8ritanni)a disebut juga sebagai #olklore atauoral
tradition. Kutipan berikut boleh memberi penjelasan tambahan tentang #olk literature4
G<ntil about *@@@ b) all literature as oral4 but2 beginning in the years beteen *@@@ and
&@@@ b)2 riting de3eloped both in ,gypt and in the Mesopotamian )i3ili6ation at
Sumer. %rom that time on there are re)ords not only o# pra)ti)al matters su)h as la and
business but in)reasingly o# ritten literature. As the area in hi)h the habitual use o#
riting eHtended o3er Asia2 0orth A#ri)a2 and the Mediterranean lands and e3entually
o3er mu)h o# the hole orld2 a rapid groth in the )omposition o# ritten literature
o))urred2 so that in )ertain parts o# the orld2 literature in riting has to a large eHtent
be)ome the normal #orm o# eHpression #or storytellers and poets.G
5a dinamakan kesusasteraan rakyat kerana karya yang dihasilkan adalah milik bersama
masyarakat dengan pen)iptanya. Kesusasteraan rakyat dinamakan kesusasteraan lisan
kerana ia disampaikan se)ara lisan. Kini2 kemajuan teknologi telah menghasilkan buku-
buku )etakan yang memuatkan hasil-hasil lisan ini. Tetapi bukan bermakna ia lari
daripada si#at lisannya2 malah si#at lisan itu masih boleh ditemui melalui bahasa dan
teknik penyampaiannya.
;olongan masyarakat yang manakah atau masyarakat Melayu kelas manakah yang
menghasilkan karya sastera lisan iniI Mereka ini adalah daripada kelas rakyat biasa yang
la6imnya menjalankan akti3iti ekonomi yang mudah seperti petani dan kaum nelayan.
-akyat biasa tinggal menetap di kaasan-kaasan pedalaman2 desa-desa dan pinggir
laut. .leh itu mereka tidak terdedah kepada pengaruh luar. 8ermakna pada aktu itu
penjajahan barat masih belum berlaku.
-akyat biasa yang hidup se)ara simple atau mudah ini juga menghasilkan karya sastera
yang simple. .rganisasi hidup yang demikian menghasilkan karya-karya seperti mitos2
legenda dan )erita rakyat yang semuanya menggambarkan pandangan alam atau orld
3ie masyarakat Melayu pada masa itu. .leh itu tidaklah menghairankan jika )ara
ber#ikir mereka yang primiti# itu membaa kepada penghasilan karya sastera yang
berkaitan dengan keper)ayaan kepada makhluk halus2 kesaktian2 roh dan lain-lain lagi.
Masyarakat yang bersi#at sedemikian tentulah juga menghasilkan karya-karya yang
bersi#at mudah sesuai dengan kedudukan dan keadaan mereka. la6imnya karya-karya
masyarakat seperti ini bertolak kepada lima genre )erita yang biasa ditemui iaitu Mitos2
/egenda2 'erita 8inatang2 'erita :enaka2 'erita /ipur /ara dan 'erita Teladan.
Tahap Kedua - =aman Pra-5slam
Tahap kedua ialah 6aman Pra-5slam. =aman Pra-5slam boleh dipe)ahkan kepada dua iaitu
lahirnya karya-karya berunsur 7indu (atau mungkin berunsur buddha) dan karya-karya
berunsur hindu-5slam (6aman hindu-5slam juga dikenali sebagai 6aman peralihan). 5a di
katakan bermula lebih kurang dalam abad keempat Masihi hingga ke !! Masihi. Pada
aktu itu kebudayaan hindu telah meresap masuk ke dalam sistem pemerintahan dan
kesusasteraan masyarakat di 0usantara. Pengaruh hindu datang bersama-sama dengan
bahasa Sanskrit yang se)ara langsung memberi pengaruh yang besar kepada bahasa
Melayu dan sastera Melayu.
Karya-karya kesusasteraan yang dihasilkan pada 6aman Pra-5slam berunsur hindu
bertolak kepada karya-karya yang bersandar kepada ajaran agama 7indu semata-mata.
Teras kepada karya-karya sastera Melayu yang berunsur 7indu ialah
epik -amayanadan Mahabrata. Melalui pengaruh karya ini lahirlah karya-karya
seperti 7ikayat Pandaa /ima2 7ikayat Pandaa :aya2 7ikayat Seri -ama dan
sebagainya.
Apabila agama 5slam mun)ul di kepulauan Melayu2 masyarakat Melayu beralih kepada
ajaran 5slam. Sungguhpun begitu2 masih terdapat beberapa aspek dalam kebudayaan
masyarakat Melayu yang masih dipengaruhi oleh ajaran agama 7indu termasuklah
kesusasteraan. Sebagai melengkapi tebalnya pengaruh agama 7indu dalam kehidupan
masyarakat Melayu maka mun)ullah karya-karya sastera yang masih ada pengaruh hindu
seperti 7ikayat :aya /angkara2 7ikayat Ahmad Muhammad dan lain-lain lagi. karya-
karya ini pada asalnya berunsur hindu tetapi telah diubahsuai dengan memasukkan unsur-
unsur 5slam. Sebab itulah ia dikenali juga sebagai sastera 6aman peralihan.
Tahap Ketiga
Tahap ketiga ialah 6aman 5slam. Kemun)ulan hasil-hasil kesusasteraan berunsur 5slam
dikatakan berpun)a daripada kemasukan agama 5slam ke 0usantara yang diper)ayai
bermula sejak abad pertama 7ijrah. Agama 5slam kemudian berkembang pesat di
kepulauan Melayu pada abad ke-!& Masihi. Kemasukan agama 5slam telah menyumbang
kepada penghasilan karya-karya sastera yang lebih bernilai kerana karya-karya tersebut
dapat dirakam dalam bentuk tulisan yang dibaa bersama-sama dengan kedatangan
agama 5slam.
Pada tahap ini karya-karya yang dihasilkan memperlihatkan )iri-)iri ajaran 5slam yang
sepenuhnya dan seboleh-bolehnya tidak terdapat unsur-unsur asing seperti 7indu-
8uddha. Menurut Siti 7aa Salleh (!AA&) karya-karya sastera berunsur 5slam yang
terkenal ialah 7ikayat !@@! Malam2 7ikayat "armataJsiah2 7ikayat Kamar al-
=aman dan 7ikayat 7assan "amsyik.
+Semua nota sejarah kesusasteraan Melayu Tradisional diambil daripada sumber-sumber
internet dan pelajar-pelajar kesusasteraan Melayu beberapa tahun yang lalu. .leh itu
sumber se)ara tepat tidak dapat dinyatakan
:enis Kesusasteraan Melayu Tradisional
Kesusasteraan Melayu Tradisional dapat dikelompokkan kepada dua kelompok utama
iaitu:
!. Prosa Melayu Tradisional
$. Puisi Melayu Tradisional
Prosa Melayu Tradisional
Prosa boleh ditakri#kan sebagai satu bentuk karangan yang panjang. Prosa tidak terbatas
kepada )erita (narati#) sahaja tetapi termasuk juga karya-karya yang bukan )erita (bukan
narati#(non-narati#). .leh itu2 karya-karya kesusasteraan Melayu yang panjang sama
ada lisan atau tulisan
dikelompokkan sebagai prosa. Syarat utama ia boleh dikatakan sebagai kesusasteraan
Melayu ialah penggunaan bahasa Melayu sebagai alat penyampaian dalam karya-karya
tersebut merangkumi seluruh nusantara.
Prosa Melayu tradisional berbentuk lisan dikenali juga sebagai sastera rakyat. Prosa
tradisional dalam kesusasteraan Melayu boleh dibahagikan kepada dua jenis iaitu :
!. 0arati#
$. 8ukan narati#
Prosa tradisional berbentuk narati# itu boleh dibahagikan pula kepada dua pe)ahan lagi
iaitu narati# lisan dan narati# tulisan. 0arati# lisan pula boleh dipe)ahkan lagi kepada tiga
genre yang utama iaitu:
!. Mitos
$. /egenda
&. 'erita rakyat
+ 'erita rakyat terangkum di dalamnya beberapa jenis )erita lagi seperti )erita binatang2
)erita jenaka2 )erita /ipur /ara dan )erita teladan.
Sementara itu narati# tulisan terbahagi kepada lima genre iaitu:
!. Sastera sejarah
$. Sastera hikayat
&. Sastera sastera panji
*. Sastera kepahlaanan ( epik
?. Sastera agama
Prosa tradisional bukan narati# terdiri daripada empat genre iaitu :
!. Sastera undang-undang
$. Sastera kitab
&. Sastera ketatanegaraan
*. Kepustakaan ilmu tradisional
+0ota : penjelasan setiap genre prosa tradisional akan dibuat dalam tajuk penghayatan
prosa tradisional.
Puisi Melayu Tradisional
Puisi merupakan kata pinjaman dari bahasa 5ndonesia yang digunakan se)ara meluas di
Malaysia. Puisi adalah satu bentuk karangan berangkap yang terikat dengan peraturan
sesuatu jenis puisi itu. 8ahasa puisi adalah terhad dan padat tetapi makna yang )uba
disampaikan adalah mendalam. Puisi mengungkapkan sesuatu yang abstrak kepada yang
nyata.
Puisi Melayu tradisional juga boleh dibahagikan kepada dua pe)ahan iaitu:
!. 0arati#
$. 8ukan narati#
Puisi Melayu tradisional yang berbentuk narati# terdiri daripada genre Syair sahaja.
Manakala yang bukan narati# ialah :
!. Pantun
$. ;urindam
&. ,ndoi
*. -ejang
?. "ikir(=ikir
B. -ubai
>. 0a6am
E. Masnai
A. ;ha6al
!@. 8er6anji
!!. KitJah
!$. Seloka
!&. Teromba
!*. Talibun
!?. Peribahasa berangkap
!B. Mantera
+0ota : pengertian setiap genre akan diberikan apabila mengkaji genre tersebut.
Kesusasteraan Melayu Tradisional mempunyai )iri-)iri tersendiri yang terdiri daripada
lima aspek yang diperturunkan di baah ini:
/isan
'iri utama kesusasteraan Melayu tradisional adalah /isan. /isan dalam bahasa Arab
maknanya lidah atau kata-kata. .leh itu dapatlah dikatakan bahaa kesusasteraan
Melayu tradisional itu disampaikan se)ara lisan ataupun mediumnya adalah kata-kata
ataupun pertuturan. Pada 6aman tradisional pastilah ujud manusia-manusia yang
berbakat besar dalam bidang kesusasteraan2 yang mampu menghasilkan karya-karya
prosa ataupun puisi. Pastilah juga dalam 6aman tradisional yang bermula dengan
animisme itu2 tidak ada buku2 pen2 kertas dan sebagainya yang digunakan oleh
sasteraan moden hari ini untuk men6ahirkan karya mereka. Maka hanya )ara tradisional
sahajalah yang digunakan oleh Jsasteraan-sasteraanJ 6aman itu iaitu mengungkapkan
karya mereka dengan )ara per)akapan atau pen)eritaan. Para sasteraan 6aman
tradisional2 oleh kerana tidak mempunyai alat tulis menurunkan pula karya-karya mereka
kepada anak )u)u2 saudara dan sahabat handai se)ara lisan agar )iptaan mereka itu tidak
hilang begitu sahaja.
Tulisan
Apabila masyarakat Melayu mula menerima pengaruh 5slam2 mereka telah menerima
juga bersama-sama sistem tulisan. Maka berlakulah satu perubahan besar dalam
penghasilan karya kesusasteraan iaitu peralihan daripada lisan kepada tulisan. Satu
perkara yang harus di#ahami dengan mendalam ialah kebolehan menulis lebih berpihak
kepada golongan bangsaan yang berdekatan dengan pihak istana. Sedangkan golongan
rakyat biasa masih kekal dengan kaedah lisan. "engan itu lahirlah karya-karya
kesusasteraan yang berpusatkan istana. Karya-karya kesusasteraan ini ditulis
menggunakan tulisan jai dan pen)iptaannya lebih kepada untuk memenuhi kehendak
golongan istana.
Kreati#
Pada dasarnya karya kesusasteraan kreati# itu bermaksud karya-karya prosa dan puisi
narati# dan non narati#. .leh itu no3el2 )erpen2 sajak2 drama2 prosa tradisional dan puisi
tradisional merupakan kesusasteraan kreati#.
8ukan kreati#
Karya kesusasteraan bukan kreati# adalah karya-karya seperti esei2 ren)ana dan
sebagainya
,stetik
,stetik merujuk kepada keindahan hasil-hasil kesusasteraan yang di)ipta oleh seseorang
penulis.
"i)atat oleh 5lham -asa di !@:$* PT;
,-melkan 5ni 8logThisL Kongsi ke Titter Kongsi ke %a)ebook Kongsi ke Pinterest
%ungsi Kesusasteraan
Karya-karya kesusasteraan dihasilkan oleh pengarangnya bertujuan untuk dinikmati dan
dihayati oleh khalayak. Khalayak adalah masyarakat yang menggunakan hasil-hasil
kesusasteraan tersebut yang berhubungan langsung dengan pengarang. 8agi seseorang
pengarang2 amat perlu baginya untuk mengetahui jenis karya yang diperlukan oleh
khalayak kerana pengetahuan pengarang akan menentukan apa yang dihasilkannya itu
diterima atau tidak oleh khalayak. "engan kata lain2 pengetahuan pengarang itu
merangkumi tujuan-tujuan khalayak menikmati dan menghayati karyanya dan
sejauhmanakah karya itu memberikan #ungsi yang tertentu kepada khalayak.
Sarjana kesusasteraan menyimpulkan bahaa sekurang-kurangnyakesusasteraan
mempunyai dua #ungsi yang jelas:
!. Pendidikan(Pengajaran("idaktik
$. Kepuasan estetik.
Kesusasteraan 8er#ungsi Sebagai Alat Pendidikan
Memang tidak dapat dina#ikan bahaa karya-karya kesusasteraan sebenarnya sarat
dengan unsur pendidikan(pengajaran(didaktik. Pengarang-pengarang yang menghasilkan
sesuatu karya sastera merupakan sekumpulan manusia yang telah menimba banyak
pengalaman. Pengalaman-pengalaman para pengarang ini diterjemahkan melalui kisah-
kisah yang ditulis oleh mereka yang terangkum didalamnya pelbagai bidang ilmu seperti
ekonomi2 politik2 sosiologi dan agama. Pengalaman mereka ini dijadikan prosa atau puisi
dan diadun dengan unsur-unsur pengajaran2moral atau ilmu pengetahuan yang tinggi
nilainya. Apabila khalayak menikmati karya-karya mereka se)ara tidak langsung unsur
pengajaran atau ilmu pengetahuan itu diserap oeh pemba)a dan boleh membentuk
personaliti pemba)a ke arah kebaikan.
Kesusasteraan 8er#ungsi Memberi Kepuasan ,stetik.
Apakah itu kepuasan estetikI Sebelum pergi lebih jauh2 ada baiknya di)ari dahulu
maksud dan asal kata estetik. "alam bahas Melayu estetik juga disebut estetika. 5a
diambil dari kata 5nggeris Gaestheti)G. .rang 5nggeris juga sebenarnya meminjam
perkataan tersebut daripada budaya ;reekaisthanesthai yang boleh diertikan sebagai to
pre)ei3e. 8ernard 8osanFuet menyatakan bahaa estetik adalah #alsa#ah keindahan yang
sudah bermula sejak 6aman ;reek2 yang dimulai oleh So)rates.
"i dalam ensiklopedia internet 9ikipedia mengatakan estetik merupakan kajian deria
atau nilai deria - emosi2 ataupun timbangan sentimen dan )ita rasa. ,stetik merupakan
subdisiplin aksiologi2 sesuatu )abang #alsa#ah dan sering dikaitkan dengan #alsa#ah seni.
7ashim Aang mende#inisikan estetik dalam ;losari Mini Kesusasteraansebagai GKajian
atau sains tentang keindahan dalam sastera atau seni lainnya.
"engan maksud ringkas di atas2 dapat dibuat kesimpulan bahaa kepuasan estetik adalah
satu bentuk perasaan indah yang mun)ul sama ada dalam diri penulis ataupun pemba)a.
Penulis )erita akan merasa tenteram dan damai apabila mampu menghasilkan sesuatu
)erita yang dapat menyentuh perasaannya dan juga pemba)a dari segi isi )eritanya
mahupun aspek-aspek lain penulisannya. 8agi pemba)a pula2 dengan memba)a karya
yang mempamerkan keindahan akan merasa satu kepuasan yang tidak dapat digambarkan
dalam dirinya.