Professional Documents
Culture Documents
Gabriel Garcia Marquez - Miłość W Czasach Zarazy
Gabriel Garcia Marquez - Miłość W Czasach Zarazy
Gabriel Garcia Marquez - Miłość W Czasach Zarazy
cakowicie nagi, sztywny, skrcony, z otwartymi oczami, jego ciao miao barw niebiesk i
wyglda, jakby by o pidziesit lat starszy ni poprzedniej nocy. Mia przezroczyste
renice, taw brod i wosy, a brzuch przecity star blizn zszyt supami pakowego
sznura. Tors i ramiona byy, wskutek uywania kul, rozronite jak u galernika, ale jego
bezbronne nogi wyglday niczym opuszczone sieroty. Doktor Juvenal Urbino przyjrza mu
si przez chwil ze zbolaym sercem, jak rzadko kiedy w cigu swej wieloletniej i jaowej
walki ze mierci.
- Skurczybyku - powiedzia. - Najgorsze ju mino.
Ponownie przykry zwoki kocem odzyskujc zarazem sw akademick godno. W
zeszym roku obchodzi osiemdziesite urodziny i w dzikczynnym przemwieniu,
wygaszanym podczas trzydniowych oficjalnych uroczystoci jubileuszowych, po raz
kolejny opar si pokusie przejcia na emerytur. Powiedzia: Na odpoczynek bd mia
czasu a nadto, kiedy umr, ale ta ewentualno jeszcze nie jest przeze mnie brana pod
uwag. Chocia coraz gorzej sysza na prawe ucho i chodzc podpiera si lask z srebrn
rczk, by ukry chwiejno krokw, nadal nosi, z wytwornoci swych lat modzieczych,
lniany garnitur z kamizelk, ktr przecinaa zota dewizka. Broda a la Ludwik Pasteur,
koloru masy perowej, tej samej barwy wosy, bardzo starannie utrzymane i z
przedziakiem dokadnie porodku, wiernie odzwierciedlay jego charakter. Coraz bardziej
niepokojce uszczerbki pamici stara si w miar moliwoci kompensowa notatkami
zapisywanymi naprdce na lunych karteczkach, ktre w rezultacie gubiy si i
zapodzieway po wszystkich kieszeniach, dzielc los narzdzi, flakonikw z lekarstwami i
tylu innych rzeczy w galimatiasie pkajcej w szwach torby lekarskiej. By w miecie nie
tylko najduej praktykujcym i najsynniejszym lekarzem, ale i najwytworniejszym
mczyzn. A mimo to jego zbyt oczywista inteligencja i daleki od prostodusznoci sposb
posugiwania si nazwiskiem przysporzyy mu znacznie mniej sympatii, ni na to
zasugiwa.
Instrukcje wydane komisarzowi i praktykantowi byy szybkie i jasne. Nie trzeba byo
przeprowadza autopsji. Zapach unoszcy si w domu cakowicie wystarcza, by okreli, i
przyczyn mierci byy emanacje cyjanku zaktywizowanego w kuwecie za pomoc jednego
z kwasw fotograficznych, a Jeremiasz de Saint - Amour zbyt dobrze zna si na swoim
fachu, eby bra pod uwag zwyky przypadek. Zgoszone przez komisarza zastrzeenia
odparowa we waciwy sobie sposb: Prosz nie zapomina, e to ja podpisuj akt
zgonu. Modego medyka ogarno rozczarowanie: nigdy nie mia sposobnoci zbadania na
zwokach skutkw dziaania cyjanku zota. Doktor Juvenal Urbino zdziwi si, e nigdy nie
barw co ciao nieboszczyka, nie potrafi rwnie zapanowa nad dreniem palcw, kiedy
zoy list i schowa do kieszonki kamizelki. Wwczas przypomnia sobie o obecnoci
komisarza i praktykanta, i umiechn si do nich zza mgy swej udrki. - Nic szczeglnego
- powiedzia. - Jego ostatnie wskazwki.
Bya to pprawda, niemniej obaj uznali j za prawd cakowit, poleci im bowiem
podway luno osadzon w pododze pytk, pod ktr znaleli mocno zniszczon
ksieczk oszczdnociow, a w niej szyfr do kasy pancernej. Pienidzy nie byo tyle, ile
spodziewali si znale, ale wystarczao ich a nadto na koszty pogrzebu i pokrycie
pomniejszych wydatkw. Doktor Urbino wiedzia ju na pewno, e nie zdy dotrze do
katedry przed czytaniem Ewangelii.
- Po raz trzeci, od kiedy posuguj si rozumem, trac niedzieln msz - powiedzia.
- Ale Bg to zrozumie.
Wola wic spni si jeszcze par minut, ale pozaatwia jednak par
drobniejszych spraw, chocia ledwie udawao mu si opanowa nieprzepart ch, by jak
najszybciej podzieli si ze sw maonk zawartymi w licie wyznaniami. Zobowiza si
powiadomi liczn koloni karaibskich uchodcw mieszkajcych w miecie, na wypadek
gdyby chcieli odda ostatni hod czowiekowi, ktry okaza si najaktywniejszym,
najradykalniejszym i najbardziej prawym, nawet wtedy, gdy stao si nazbyt oczywiste, e
podda si rozczarowaniu. Powiadomi mia rwnie szachowych kompanw zmarego,
wrd ktrych znajdowali si zarwno sawni profesjonalici, jak i bezimienni
rzemielnicy, oraz innych, mniej oddanych przyjaci, by moe jednak pragncych
uczestniczy w pogrzebie. Zanim pozna tre listu, mia sdzi, e jest najbliszym
przyjacielem, po przeczytaniu wszystkich kartek nie by ju pewny niczego. Mimo wszystko
zamierza wysa wieniec gardenii, bo mogo by przecie i tak, e Jeremiasza de Saint Amour w ostatniej minucie zdja skrucha. Pogrzeb mia si odby o pitej, w
najwaciwszej w okresie najupalniejszych miesicy porze. Gdyby go potrzebowali, mia
by od dwunastej w wiejskiej posiadoci doktora Lacidesa Olivelli, jego ukochanego
ucznia, wydajcego w tym dniu uroczyste niadanie z okazji dwudziestopiciolecia pracy
zawodowej.
Doktor Juvenal Urbino, od czasu, gdy daleko za sob pozostawi burzliwe lata swych
pierwszych lekarskich krokw, zdobywajc szacunek i presti nie majcy sobie rwnego w
caej prowincji, posiada atwy do przeledzenia stay rozkad dnia. Wstawa z kurami i o tej
porze zaczyna bra swoje sekretne lekarstwa: bromek potasu dla animuszu, salicydy na
ble koci w porze deszczowej, krople ze sporyszu na zawroty gowy, belladon na sen.
Zaywa jeden z tych rodkw co godzina, zawsze po kryjomu, bo podczas swej dugiej
kariery lekarza i nauczyciela nieustannie wystpowa przeciwko przepisywaniu rodkw
umierzajcych staro: atwiej mu byo znosi bl cudzy ni wasny. W kieszeni nosi
cigle poduszeczk z kamfor, ktr, gdy nikt go nie widzia, gboko wdycha, aby pozby
si strachu przed efektem tylu mieszanych lekw.
Godzin przebywa w swym gabinecie, przygotowujc kolejny wykad z interny,
ktry wygasza w Akademii Medycznej codziennie od poniedziaku do soboty, punktualnie
o smej, a do ostatniego dnia przed mierci. By rwnie uwanym czytelnikiem
wszystkich nowoci literackich przesyanych mu poczt przez jego paryskiego ksigarza lub
zamawianych w Barcelonie, cho literatury w jzyku hiszpaskim nie ledzi z tak uwag
jak literatury francuskiej.
W kadym razie nigdy nie czyta ksiek rano, lecz zawsze po sjecie, przez godzin,
i w nocy przed zaniciem. Skoczywszy przygotowanie wykadu, przystpowa w azience
do pitnastominutowych wicze oddechu przy otwartym oknie, wdychajc powietrze
zawsze ze strony, z ktrej dobiegao pianie kogutw, tam bowiem byo ono najwiesze.
Nastpnie kpa si, przystrzyga brod, usztywnia wsy pomad w pomieszczeniu
przesyconym wod kolosk, t autentyczn, Fariny Gegenuber, wkada biae lniane
ubranie z kamizelk, mikki kapelusz i sztylpy z kurdybanu. Majc osiemdziesit jeden lat
zachowywa wci nieskomplikowane maniery i radosne usposobienie z czasw swego
powrotu z Parya, tu po wielkiej epidemii cholery, a i jego wosy, starannie uczesane, z
przedziakiem porodku, byy, z wyjtkiem swej metalicznej barwy, niezmiennie takie
same jak i za lat modzieczych. niadanie jad z rodzin, ale stosujc wasn diet: napar z
piounu dla utrzymania odka w zdrowiu i gwk czosnku, ktrego zbki obiera i jad
jeden po drugim, dokadnie je rozgryzajc, razem z chlebem razowym, by zapobiec blom
serca. Rzadko kiedy zdarzao mu si nie mie po wykadach jakiego wanego spotkania
zwizanego a to z jego dziaalnoci spoeczn, a to ze stowarzyszeniem katolickim, a to z
inicjatywami kulturalnymi czy towarzyskimi.
Obiad jad prawie zawsze w domu, odsypia, siedzc w patio na tarasie,
dziesiciominutow sjest i sucha przez sen piosenek piewanych przez suce, w
gszczu drzew mangowych, ulicznych obwieszcze, smrodu spalin i hurgotu silnikw znad
zatoki, ktrych wyziewy podczas upalnych popoudni unosiy si w powietrzu caego domu
niczym anio skazany na zgnilizn. Nastpnie czyta przez godzin nowo otrzymane ksiki,
w szczeglnoci powieci i eseje historyczne, i udziela lekcji francuskiego i piewu
domowej papudze, od lat stanowicej miejscow atrakcj. O czwartej wychodzi z wizytami
wszyscy spord tych, ktrzy potrafili porusza si gocem po szachownicy, nikt nie zdoa
bowiem wygra z nim choby jednej partii. Dla doktora Juvenala Urbino owo spotkanie
zakrawao niemal na cud, gdy nastpio wanie w chwili, kiedy szachy stay si jego
niepohamowan namitnoci, a ju niewielu przeciwnikw potrafio j zaspokoi.
To dziki niemu Jeremiasz de Saint - Amour mg dla nas by tym, kim by. Doktor
Urbino zosta jego bezwarunkowym protektorem i cakowitym powiernikiem, nie trudzc
si nawet, eby sprawdzi, kto zacz, co porabia i z jakich wojen bez sawy i chway
przybywa okaleczony i rozgoryczony. Ponadto udzieli mu poyczki na zaoenie pracowni
fotograficznej, ktr Jeremiasz de Saint - Amour, od momentu zrobienia zdjcia
pierwszemu,
przeraonemu
byskiem
magnezji
dziecku,
spaca
aptekarsk
go zapisa, mia a nadto powodw, aby dobrze go zapamita. Doktor Urbino cofn si
wwczas do pierwszej strony listu i ponownie zanurzy si w tym rdle niepodanych
objawie, ktre zdolne byy, nawet w jego podeszym wieku, odmieni go na reszt ycia,
gdyby potrafi przekona samego siebie, e nie s to majaki czowieka pozbawionego
jakiejkolwiek nadziei.
Pogoda zacza psu si od samego rana, niebo zacigno si chmurami, ochodzio
si, ale przed poudniem deszcz raczej nie grozi. Stangret, usiujc znale krtsz drog,
wjecha w wybrukowane wertepy kolonialnego miasta, wskutek czego coraz to musia
zatrzymywa si, aby ko nie ponis w zgieku wracajcych z zielonowitkowego
naboestwa szk i kongregacji. Ulice przystrojone byy papierowymi girlandami i
wieymi kwiatami, rozbrzmiewaa muzyka, dziewczta z kolorowymi parasolkami i w
mulinowych woalkach przypatryway si z balkonw witecznym tumom. Odjedajce
po skoczonej mszy samochody utworzyy gigantyczny korek na Placu Katedralnym, z
ledwie dostrzegalnym pord afrykaskich palm i spoza nowych, zwieczonych kulistymi
kloszami latar, pomnikiem Wyzwoliciela, w szacownej za i gwarnej kawiarni Parafialna
nie byo ju ani jednego wolnego miejsca.
Jedynym widocznym wehikuem konnym by powz doktora Urbino, cho i tak,
pord tych nielicznych pozostaych w miecie przeytkw, wyrnia si sw zawsze
lnic bud z lakierowanej skry, okuciami odlanymi z brzu, eby nie zara ich saletra,
koami i dyszlami pomalowanymi na czerwono i zoconymi obszyciami niczym w
pojazdach z galowych wieczorw Opery Wiedeskiej. Ponadto, w odrnieniu od
najbardziej wyrafinowanych rodw zadowalajcych si wycznie tym, by ich stangreci
mieli czyste koszule, doktor od swojego nadal wymaga liberii z ciemnego aksamitu i
cyrkowego cylindra pogromcy zwierzt, cay zreszt strj nie tylko by anachroniczny, ale i
uznany zosta za wyraz cakowitego braku miosierdzia w karaibskich upaach.
Pomimo nieomal maniakalnej mioci do miasta i jego dogbnej znajomoci - a zna
je lepiej ni ktokolwiek inny - doktor Juvenal Urbino rzadko kiedy miewa powody, eby
tak jak dzi, bez adnych oporw, zapuszcza si w chaos dawnej dzielnicy niewolnikw.
Stangret co chwila musia zawraca i wielokrotnie pyta o drog, aby trafi pod wskazany
adres. Doktor Urbino rozpozna z bliska przygnbienie mokrade, ich zowieszcz cisz,
topielcze wyziewy, ktre tylokrotnie w porze bezsennych witw dolatyway, wymieszane z
zapachem jaminw rosncych w patio, do jego sypialni i ktre w jego mniemaniu
przemijay jak wczorajszy wiatr nie majcy nic wsplnego z jego yciem. Ale w fetor, tak
wiele razy idealizowany przez nostalgi, przeksztaci si w nieznon rzeczywisto, kiedy
tak istotnie byo. Towarzyszya mu jeszcze na kilka godzin przed jego mierci, tak jak
towarzyszya przez prawie dwadziecia lat, z oddaniem i pokorn czuoci nazbyt
przypominajcymi mio, trzymajc to przez cay czas w sekrecie, i to w tej ospaej stolicy
prowincji, gdzie tajemnic poliszynela byy nawet tajemnice pastwowe. Poznali si w
szpitalu dla podrnych w Portau - Prince, miecie, w ktrym ona urodzia si, a on spdzi
swoje pierwsze miesice uchodcy, rok pniej za przybya tu za nim, z krtk wizyt,
cho oboje, nie uzgadniajc tego, wiedzieli, e przyjeda na zawsze.
Zjawiaa si raz w tygodniu, eby sprztn i uporzdkowa pracowni, ale nawet
najpodejrzliwsi z ssiadw dali si zwie pozorom, uznajc, jak zreszt wszyscy, za
oczywiste, e kalectwo Jeremiasza de Saint - Amour uniemoliwia mu nie tylko poruszanie
si. Nawet doktor Urbino by tego pewien, opierajc swe przekonanie na cakowicie
zasadnych podstawach medycznych, i nigdy nie przyszoby mu na myl, e Jeremiasz moe
mie kochank, gdyby on sam mu tego nie wyjawi w swoim licie. Z trudem przychodzio
mu jednak zrozumie, e dwoje dorosych, wolnych i nie obarczonych adn przeszoci
ludzi, mogo, niezalenie od przesdw tego pretensjonalnego spoeczestwa, wybra
niepewny los zakazanej mioci. Wyjania mu to: On tak chcia. Zreszt ta konspiracja,
ktr dzielia z mczyzn nigdy do niej cakowicie nie nalecym, a ktra wielokrotnie
przynosia im chwilowe eksplozje szczcia, nie wydawaa jej si sytuacj nie sprzyjajc.
Wprost przeciwnie: ycie udowodnio jej, e jest to raczej stan wzorcowy.
Poprzedniej nocy poszli do kina, kade z osobna, zajmujc oddzielne miejsca, tak
jak robili to zawsze, co najmniej dwa razy w miesicu, od czasu gdy woski emigrant don
Galileo Daconte otworzy kino na wieym powietrzu w ruinach klasztoru z XVII wieku.
Obejrzeli film osnuty na modnej w ubiegym roku powieci, ktr doktor Urbino przeczyta
z sercem zatrwoonym okruciestwami wojny: Na Zachodzie bez zmian. Pniej spotkali
si w pracowni i wtedy wyda jej si roztargniony, w nostalgicznym nastroju, co przypisaa
brutalnym scenom z dogorywajcymi w bocie rannymi. Prbujc go rozerwa
zaproponowaa mu partyjk szachw, on za, nie chcc jej sprawi przykroci, przysta na
to, ale gra nieuwanie, biaymi, oczywicie, pki nie spostrzeg, szybciej od niej, e
zostanie pokonany w czterech ruchach, i podda si niehonorowo. Lekarz zrozumia
wwczas, e przeciwnikiem w ostatniej partii bya ona, a nie genera Jernimo Argote, jak
podejrzewa. Wyszepta zaskoczony:
- To bya mistrzowska partia!
Ona jednak podkrelia z naciskiem, e nie ma w tym adnej jej zasugi, bo
Jeremiasz de Saint - Amour bdzc ju w mrokach mierci przesuwa pionki nie wkadajc
w to serca. Kiedy przerwa gr, gdzie tak okoo jedenastej pitnacie, bo orkiestry na
dansingach przestay ju gra, poprosi j, by zostawia go samego. Chcia napisa list do
doktora Juvenala Urbino, ktrego uwaa za czowieka godnego najwikszego szacunku
spord wszystkich ludzi jakich zna, i poza tym za przyjaciela od serca, jak lubi mawia,
mimo e jedynym, co ich czyo, by szachowy nag rozumiany jako dialog rozumu, a nie
wiedza tajemna. Wwczas zrozumiaa, e Jeremiasz de Saint - Amour dotar do kresu
agonii, a ycia starczyo mu zaledwie na napisanie listu. Lekarz nie mg w to uwierzy.
- To znaczy, e pani wiedziaa! - wykrzykn. Oczywicie, e wiedziaa, przytakna, a
poza tym pomoga mu znie agoni z t sam mioci, z jak dopomoga mu odkry
szczcie. Bo jego ostatnie jedenacie miesicy tym wanie byo: okrutn agoni. - Pani
obowizkiem byo donie o tym - powiedzia lekarz.
- Nie mogam - odrzeka oburzona. - Za bardzo go kochaam.
Doktor Urbino, ktremu zdawao si, e sysza ju wszystko, nigdy nie usysza
czego podobnego, wypowiedzianego tak zwyczajnie. Przyjrza jej si bacznie, wyostrzajc
wszystkie zmysy, aby zapada mu w pamici taka, jak bya w tej wanie chwili: niby
rzeczny boek o wowych oczach, nieustraszona pod oson swego czarnego stroju, z r
za uchem. Wiele lat temu na jednej z dzikich pla Haiti, gdy leeli nago, odpoczywajc po
mioci, Jeremiasz de Saint - Amour nagle westchn:
Nigdy nie bd stary. Zrozumiaa to jako heroiczny zamiar zaciekej walki
przeciwko niszczcemu upywowi czasu, ale on wyjani rzecz bez adnych niedomwie:
powzi nieodwoaln decyzj odebrania sobie ycia w wieku szedziesiciu lat.
Skoczy je istotnie w tym roku, 23 stycznia, i wwczas przyj za nieprzekraczalny
termin wigili Zielonych witek, najwikszego wita miasta, powiconego kultowi
Ducha witego. Tamtej nocy nie zdarzyo si nic, o czym nie wiedziaaby ju wczeniej, bo
czsto o tym rozmawiali, wsplnie znoszc nieodwracalny potok dni, ktrych ani on, ani
ona nie mogli ju powstrzyma. Jeremiasz de Saint - Amour kocha ycie mioci lep,
kocha morze i mio, kocha swego psa i kocha j, w miar wic zbliania si
wyznaczonej daty coraz bardziej poddawa si rozpaczy, jakby jego mier miaa nastpi
nie w wyniku wasnej decyzji, lecz z mocy wyroku nieubaganego fatum.
- W nocy, kiedy zostawiam go samego, nie by ju kim z tego wiata - powiedziaa.
Chciaa zabra psa, ale on, przyjrzawszy si drzemicemu obok kul zwierzciu,
pogaska je pieszczotliwie koniuszkami palcw. Powiedzia: Przykro mi, ale Mister
Woodrow Wilson odchodzi ze mn. Poprosi j, by w czasie kiedy on bdzie pisa list,
przywizaa psa do nogi ka, i tak te zrobia wic babski supe, eby pies mg si
wzgldy, ktrymi w tej rodzinie nie cieszy si nigdy nikt, nawet dzieci, kiedy byy mae.
Przebywaa w domu od ponad dwudziestu lat, a nikt nie wiedzia, ile ich miaa ju
przedtem. Kadego popoudnia, po sjecie, doktor Urbino przesiadywa z ni na tarasie w
patio, w najchodniejszym miejscu w domu, i dopty siga po najmudniejsze metody swej
pedagogicznej pasji, dopki papuga nie nauczya si mwi po francusku na poziomie
czonka akademii. Pniej, wycznie dla potwierdzenia swej biegoci, nauczy j
piewania mszy po acinie i recytowania niektrych wybranych fragmentw z Ewangelii
wedug witego Mateusza, usiowa rwnie, bez powodzenia, wpoi jej choby pobiene
pojcie o czterech podstawowych dziaaniach arytmetycznych. Z jednej ze swych ostatnich
podry do Europy przywiz pierwszy patefon z tub i sporo pyt, zarwno z modnymi
wwczas nagraniami muzyki lekkiej, jak i z utworami swych ulubionych kompozytorw
klasycznych. Przez wiele miesicy kaza papudze codziennie sucha, niemal bez przerwy,
piosenek Yvette Gilbert i Aristida Bruanta, ulubiecw Francji ubiegego wieku, dopki nie
nauczya si wszystkich na pami. Piosenki Yvette piewaa gosem kobiecym, utwory
Aristida gosem mskim, na koniec za wybuchaa bezwstydnym miechem bdcym
wiern kopi miechu sucych, ktre syszay papug piewajc po francusku. Sawa jej
talentw rozniosa si tak daleko, i co znamienitsi gocie, przybywajcy z interioru na
pokadach rzecznych statkw, prosili o pokazanie im papugi, a zdarzyo si nawet, e pewni
turyci angielscy przyjedajcy w tych czasach bananowcami z Nowego Orleanu
zapragnli kupi j za kad cen. Jednak dzie jej najwikszej chway nadszed wtedy, gdy
Prezydent Republiki, pan Marco Fidel Suarez, w towarzystwie wszystkich ministrw swego
gabinetu, odwiedzi dom, by osobicie przekona si, na ile zasuona bya jej sawa.
Pojawili si okoo trzeciej po poudniu, zlani potem pod cylindrami i pciennymi
surdutami (nie zmieniali ich w cigu trwajcej od trzech dni oficjalnej wizyty pod
rozarzonym niebem sierpnia), i odeszli rwnie zaintrygowani, jak przyszli, papuga nie
chciaa bowiem nawet kapn dziobem przez cae dwie rozpaczliwe godziny, pomimo
prb i grb, i publicznej kompromitacji doktora Urbino, ktry uparcie dy do tej
nierozwanej wizyty wbrew rozsdnym przestrogom swej maonki.
Zachowanie przez papug swych przywilejw po owej historycznej bezczelnoci
stanowio ostateczny dowd, e jej prawa s wite. adne inne zwierz nie byo w domu
tolerowane, nie liczc ldowego wia, ktry ponownie pojawi si w kuchni po trzech lub
czterech latach, od chwili gdy uznano go za bezpowrotnie zaginionego. wia nie
zaliczano jednak do istot ywych, uznajc go raczej za rodzaj mineralnego i przynoszcego
szczcie amuletu, o ktrym nigdy nie byo do koca wiadomo, gdzie si akurat podziewa.
Doktor Urbino nie dopuszcza do siebie myli, e w istocie nienawidzi zwierzt, tuszujc to
rnorakimi
przypowiastkami
naukowymi
lub
filozoficznymi
argumentami
przekonujcymi dla wielu, ale nie dla jego maonki. Mawia, e osoby uwielbiajce
zwierzta do przesady zdolne s do popenienia najwikszych okruciestw wobec istot
ludzkich. Mawia, e psy s sualcze, a nie wierne, koty zdradliwe i wyrachowane, e pawie
s heroldami mierci, e ary s jedynie dekoracyjnymi zawadami, e krliki rozbudzaj
chciwo, mapy roznosz zaraz lubienoci, koguty za s przeklte, bo umoliwiy, aby
trzykrotnie zaparto si Chrystusa.
Fermina Daza, jego ona, ktra wwczas miaa siedemdziesit dwa lata i utracia ju
sw dawn gibko ani, bya za to irracjonaln wielbicielk podzwrotnikowych kwiatw i
zwierzt domowych i w pierwszym okresie maestwa, skwapliwie wykorzystujc nowo
mioci, miaa ich w domu znacznie wicej, ni nakazywa zdrowy rozsdek. Pierwszymi
zwierztami byy noszce imiona rzymskich cesarzy trzy dalmatyczyki, ktre rozszarpay
si wzajemnie walczc o wzgldy suki przynoszcej wycznie zaszczyt swemu imieniu
Mesaliny, duej u niej trwao bowiem urodzenie dziewiciu szczeniakw, ni poczcie
nastpnych dziesiciu. Nastpnie pojawiy si koty abisyskie, o orlich rysach i faraoskich
manierach, zezowate koty syjamskie, dworskie persy o pomaraczowych oczach, bkajce
si po wszystkich pokojach niczym upiorne cienie i burzce nocny spokj wrzaskliwym
lamentem swych sabatw miosnych. Przez par lat przebywaa w domu, przywizana w
pasie do drzewa mangowca, amazoska mapa, wzbudzajca pewnego rodzaju
wspczucie, obdarzona bya bowiem pen zgryzoty twarz arcybiskupa Obdulio y Rey,
identyczn szczeroci oczu i wyrazistymi gestami rk, ale nie tyle owo podobiestwo
spowodowao, e Fermina Daza pozbya si mapy, ile jej nieobyczajny nawyk
samozadowalania si w obecnoci dam.
Na korytarzach trzymane byy w klatkach wszystkie moliwe ptaki z Gwatemali,
ostrzegajce swym krzykiem kulony, bagienne czaple o dugich tych nogach i mody
jelonek, wsuwajcy pysk przez okna, by wyjada z wazonw kwiaty anturium. Tu przed
ostatni wojn domow, kiedy po raz pierwszy zaczto wspomina o prawdopodobnej
wizycie papiea, sprowadzili z Gwatemali rajskiego ptaka, ale znacznie duej trwaa jego
podr tutaj ni powrt w rodzinne strony, ujawniono bowiem, e pogoski o papieskiej
podry zostay celowo rozpuszczone przez rzd, by powstrzyma spiskujcych liberaw.
Kiedy indziej, wprost z pokadu jednego z przemytniczych aglowcw z Curacao, zakupili
metalow klatk z szecioma pachncymi krukami, takimi samymi, jakie Fermina Daza
miaa w dziecistwie w swym domu ojcowskim i jakie rwnie chciaa mie bdc matk.
Powiedzia to, by ostatecznie zbi wszystkie argumenty swej ony, znowu obstajcej
przy kupnie psa, i nawet przez myl mu nie przeszo, e owo zbyt pospiesznie
sformuowane zastrzeenie przypaci wasnym yciem.
Fermina Daza, ktrej gralski charakter z wiekiem dawa o sobie coraz bardziej
zna, chwycia w lot retoryczn swawolno ma: w kilka miesicy po kradziey ponownie
udaa si na przysta aglowcw z Curacao i kupia krlewsk papug z Paramaribo,
potrafic jedynie wykrzykiwa marynarskie przeklestwa, ale tak ludzkim gosem, i
warta bya swej wysokiej ceny dwunastu centavos.
Naleaa do tych lepszych egzemplarzy, bya lejsza, ni na to wskazywa jej wygld,
z t gwk i z czarnym jzyczkiem, jedynymi cechami odrniajcymi j od papug z
namorzynw, ktre w aden sposb, nawet po zaaplikowaniu im terpentynowych czopkw,
nie potrafiy gada. Doktor Urbino, ktry potrafi przegrywa, uleg przemylnoci ony i
dziwi si wasnemu rozbawieniu, z jakim obserwowa postpy papugi dranionej przez
suce. W deszczowe popoudnia, kiedy rado ze zmoczonych pir rozwizywaa jej jzyk,
wypowiadaa zdania z zupenie innych czasw, nie moga wic nauczy si ich w tym domu,
co pozwalao rwnie domniemywa, e jest znacznie starsza, ni wynikao to z jej wygldu.
Ostatnie wtpliwoci lekarza rozwiay si pewnej nocy, gdy zodzieje, usiujc ponownie
dosta si do rodka przez wietlik w dachu, zostali wyposzeni przez papug, ktra nie
tylko zacza ujada niczym brytan, i to tak zajadle, e prawdziwe szczekanie nie mogo by
bardziej rzeczywiste, ale i drze si wniebogosy bandyci bandyci bandyci, przy czym rzecz
oczywist byo, i obu tych zbawiennych forteli nie nauczya si tutaj. Wanie wwczas
doktor Urbino zaj si ni i poleci zrobi pod drzewem stojak z jednym naczyniem na
wod i drugim na karm, jak rwnie powiesi trapez dla papuzich akrobacji. Od grudnia
do marca, gdy wieczorami dokucza chd, a podmuchy wiatrw z pnocy czyniy ycie na
dworze niemoliwym, przenoszono j na noc, w klatce osonitej kocem, do rodka, mimo
e doktor Urbino podejrzewa, i jej chroniczna nosacizna moe by niebezpieczna dla
ludzkich drg oddechowych. Przez wiele lat przystrzygano jej pira u skrzyde i puszczano
samopas, eby moga azi sobie do woli swym kaczym chodem starego kawalerzysty. Ale
pewnego dnia, oddajc si beztroskim fikokom na kuchennych belkach, wpada do garnka
z duszcym si misem, dawic si wasnym eglarskim wrzaskiem ratuj si, kto moe, na
tyle jednak szczliwie, e kucharka zdoaa j, poparzon, ogoocon z pir, ale jeszcze
yw, wyowi warzchwi. Od tamtej pory trzymano j w klatce nawet w cigu dnia,
wbrew gboko zakorzenionemu przesdowi, e papugi zamknite w klatkach zapominaj
wszystko, czego si nauczyy, by wycign j stamtd dopiero o czwartej, gdy upa stawa
to oszukastwo okazao si zbawienne dla obojga, uratowao ich bowiem przed litoci.
ycie staoby si dla nich czym cakowicie odmiennym, gdyby w odpowiednim
czasie uwiadomili sobie, e atwiej jest walczy z wielkimi katastrofami maeskimi ni z
drobnymi biedami codziennego ycia. Ale jeli razem czego si nauczyli, to tego, e
mdro przychodzi wtedy, kiedy nie jest ju nam do niczego przydatna. Fermina Daza
przez lata znosia z cikim sercem radosne poranki ma. Kurczowo chwytaa si
ostatnich skrawkw snu, eby nie stawia czoa fatalizmowi kolejnego penego
zowieszczych przeczu witu, podczas gdy on budzi si z atwowiernoci niemowlaka:
kady nowy dzie by darem losu. Syszaa, jak budzi si z kurami, a pierwsz oznak ycia
by jego kaszel, ni z gruchy ni z pietruchy, jakby naumylny, eby i ona si obudzia.
Syszaa jak gdera, tylko po to, eby j rozdrani, szukajc po omacku pantofli,
ktre powinny byy znajdowa si przy ku. Syszaa, jak toruje sobie na olep drog do
azienki. Po godzinie jego pobytu w toalecie, gdy udawao jej si ponownie zasn, syszaa,
jak wraca, eby si ubra nie zapalajc jeszcze wiata. Gdy zapytano go kiedy w trakcie
jakiego salonowego przyjcia, jak okreliby samego siebie, odpowiedzia: Jestem
czowiekiem, ktry ubiera si w ciemnociach. Syszaa go, wiedzc zawczasu, e aden z
tych odgosw nie jest niezbdny, bo on, udajc co wprost przeciwnego, haasuje celowo,
tak jak i ona, nie pic ju od dawna, udawaa, e cigle pi. Jego pobudki byy oczywiste:
nigdy jej tak nie potrzebowa, ywej i przytomnej, jak podczas tych paru minut trwogi
przed grocymi mu niebezpieczestwami.
Nie byo osoby picej z wiksz od niej elegancj, z ramieniem opartym na czole w
tanecznym odchyleniu, ale i nie byo okrutniejszej osoby, w chwili gdy burzono jej
wraenie, e jeszcze pi, kiedy wcale nie spaa. Doktor Urbino uzmysawia sobie, e ona
czujnie czeka na najmniejszy haas z jego strony, a nawet e byaby mu wdziczna za to, i
ma kogo obwini za zbudzenie jej o pitej rano. Do tego stopnia, e w tych nielicznych
przypadkach, kiedy musia po omacku szuka pantofli, nie mg ich bowiem odnale na
swoim miejscu, ona nieoczekiwanie odzywaa si przez sen: Zostawie je wieczorem w
azience. I natychmiast, gosem przytomnym i wciekym narzekaa:
- Najwikszym nieszczciem w tym domu jest to, e nie da si w nim spa.
Po czym przewracaa si na bok i zapalaa wiato, bez najmniejszej litoci dla siebie
samej, ale szczliwa ze swego pierwszego zwycistwa w tym dniu. W gruncie rzeczy bya to
oboplna mityczna, perwersyjna, zarazem jednak pokrzepiajca gra: jeszcze jedna spord
tylu innych niebezpiecznych rozkoszy oswojonej mioci. Ale to wanie jedna z owych
trywialnych gier nie zakoczya o may wos ich pierwszych trzydziestu lat wsplnego ycia,
tak wietnie panujca nad nerwami, przestaa nad nimi panowa wydajc historyczny
okrzyk:
- A pieprzy arcybiskupa!
Zorzeczenie wstrzsno posadami miasta, dao pocztek legendom, ktrych nie
sposb byo zdementowa, i zostao przechwycone przez ulic na wodewilow nut:
Do cholery z zasranym arcybiskupem! wiadoma, e przekroczya pewne granice,
uprzedzia oczekiwan reakcj ma groc mu, e wyprowadzi si do ojcowskiego domu,
obecnie wynajmowanego urzdom, ale nadal stanowicego jej wasno. I nie bya to z jej
strony adna fanfaronada: naprawd chciaa odej nie zwaajc na skandal towarzyski, a
m zrozumia to natychmiast. Sam nie mia odwagi walczy z wasnymi uprzedzeniami:
ustpi. Nie oznaczao to, i przyznaje, e w azience myda nie brakowao, byby to bowiem
oczywisty gwat zadany prawdzie, a znaczyo jedynie, e nadal bd y pod wsplnym
dachem, ale w osobnych pokojach, sowem nie odzywajc si do siebie. Nawet posiki
potrafili spoywa w ten sposb, radzc sobie z kopotliw sytuacj z niezwyk
zrcznoci, bo cho przesyali sobie polecenia z jednego kraca stou na drugi poprzez
dzieci, te nie spostrzegy nawet, e rodzice ze sob w ogle nie rozmawiaj.
Przy gabinecie nie byo azienki, przyjte wic przez nich wyjcie rozwizao konflikt
porannych haasw, on kpa si bowiem po przygotowaniu ju wykadu, tym razem
naprawd zachowujc prawdziwe rodki ostronoci, by nie zbudzi ony. Wielokrotnie, w
porze wieczornego mycia zbw, spotykali si i wymijali w azience. Po czterech miesicach
wycign si na chwil w maeskim ou, by jak si to czsto zdarzao, w trakcie
oczekiwania na zwolnienie przez ni azienki przeczyta gazet, i zasn. Pooya si obok
na tyle niezgrabnie, eby mg obudzi si i odej. Owszem, ockn si, ale zamiast wsta,
zgasi nocn lampk i przytuli si do poduszki. Potrzsna go za rami, by przypomnie
mu, e powinien odej do swego gabinetu, on jednak znalazszy si znowu w puchatym
ou pradziadkw poczu si tak dobrze, e wola skapitulowa:
- Daj mi tu zosta - powiedzia. - Mydo byo. Kiedy, ju w zakolu staroci,
wspominali ten epizod, ani on, ani ona nie mogli uwierzy w zadziwiajc prawd, e w
zatarg nie tylko by najpowaniejsz sprzeczk w cigu pwiecza ich zwizku, ale i
jedynym, ktry u obojga wzbudzi pragnienie poddania si i rozpoczcia innego ycia. Do
tego stopnia, e nawet bdc ju agodnymi staruszkami starali si unika tego tematu, bo
ledwie zablinione rany ponownie zaczynay krwawi, jakby zostay zadane wczoraj.
By to pierwszy mczyzna, ktrego Fermina Daza usyszaa siusiajcego. Usyszaa
go w noc polubn, gdy leaa powalona mdociami w kajucie statku wiozcego ich do
Francji i odgos tego tryskajcego z koskim wigorem rda wyda jej si tak potny i
obdarzony tak moc, e zdja j jeszcze wiksza trwoga przed przeczuwan przez ni
rzezi. Wspomnienie to, w miar jak lata osabiay si strumienia, czsto odywao w jej
pamici, bo nigdy nie moga pogodzi si z tym, e za kadym razem zostawia obsikany
brzeg muszli. Doktor Urbino prbowa przekona j argumentami atwymi do zrozumienia
przez kogo, kto chciaby je zrozumie, i przypadek ten nie powtarza si codziennie z
powodu jego nieuwagi, jak uparcie twierdzia, ale z przyczyny natury organicznej: za
modu strumie by tak precyzyjny i prosty, e w szkole wygrywa zawody na celne trafienie
i wypenienie butelki, stargany jednak wiekiem, nie tylko zacz si kurczy, ale i spywa
ukonie, rozgazia si, by w kocu przeobrazi si w fantazyjny i nie do opanowania
zdrj, pomimo jego wielu wysikw, by wyprostowa bieg nurtu. Mawia: Odwaniacz
zosta wymylony pewnie przez kogo, kto nic nie wiedzia o mczyznach. Do spokoju
domowego przyczynia si codziennie ponawianym aktem nie tyle pokory, co ponienia:
zaatwiwszy si, kadorazowo wyciera papierem toaletowym brzegi muszli klozetowej.
Wiedziaa o tym, nigdy jednak nie odzywaa si, dopki amoniakalne opary w azience nie
staway si zbyt oczywiste, a wtedy rozgaszaa, jakby odkrya zbrodni: mierdzi jak w
krlikarni! U progu staroci zawada w postaci wasnego ciaa poddaa doktorowi
ostateczne rozwizanie: zaatwia si, jak ona, na siedzco, dziki czemu nie paskudzi
deski, wprowadzajc si zarazem w bogostan.
Ju wwczas kiepsko radzi sobie z samym sob, a polizgnicie si w azience, ktre
mogo skoczy si fatalnie, spowodowao, e zacz mie si na bacznoci przed
prysznicem. Dom, z dum zaliczany przez swych wacicieli do nowoczesnych, nie posiada
tombakowej wanny na lwich apach, nalecej do normalnego wyposaenia staromiejskich
rezydencji. Doktor osobicie kaza j wymontowa, uzasadniajc to wzgldami
higienicznymi: wanna bya jednym z wielu wistw wymylonych przez Europejczykw,
kpicych si tylko w ostatni pitek miesica i na domiar zego w zupie zapaskudzonej tym
samym brudem, ktry niby to usiowali zmy ze swoich cia. Obstalowali wobec tego
olbrzymi kad z litego gwajakowca, by Fermina Daza moga w niej kpa maonka, z
zachowaniem tego samego rytuau co przy niemowlakach. Kpiel, w wodzie trzykrotnie
przegotowanej z limi malwy i pomaraczowymi skrkami, trwaa ponad godzin,
przynoszc mu tak ogromne ukojenie, i nierzadko zasypia w owym wonnym naparze.
Wykpawszy go, Fermina Daza pomagaa mu si ubra, posypywaa talkiem midzy
nogami, smarowaa odparzenia masem kakaowym, nakadaa kalesonki z tak mioci,
jakby owijaa go w pieluch, i kontynuowaa ubieranie go, dokadnie i szczegowo, od
niewiarygodn
biego w
domu przeskakujc z kamienia na kamie przez zalane patio, musia jednak w kocu
zgodzi si na poniajce przeniesienie go przez personel z restauracji Don Sancho, pod
baldachimem z tego brezentu. Porozrzucane stoliki ustawiono ponownie, tym razem
wewntrz domu, jak mona byo najlepiej, nawet w sypialniach, gocie nie starali si nawet
powcign swego wisielczego humoru. W rodku panowa upa niczym w okrtowej
kotowni, trzeba byo bowiem zamkn wszystkie okna przed zacinajcym deszczem. W
patio kade miejsce na stole oznaczono bilecikiem z nazwiskiem gocia, przy czym, zgodnie
ze zwyczajem, przewidziano jedn stron dla mczyzn, drug dla kobiet. Wewntrz domu
bileciki z nazwiskami przemieszay si, siadano wic gdzie popado, w chaosie
spowodowanym przez si wysz, ktra przynajmniej raz przeciwstawia si naszym
towarzyskim przesdom.
Pord tego kataklizmu Aminta de Olivella wydawaa si by wszdzie jednoczenie,
z ociekajcymi wod wosami i we wspaniaej sukni zbryzganej botem, ale znosia
nieszczcie ze zwyciskim, przejtym od ma umiechem, byle nie da zawistnym
powodw do satysfakcji. Z pomoc crek, a byy one niewtpliwie z tej samej mki, zdoaa,
na ile to tylko byo moliwe, zabezpieczy miejsca przy honorowym stole, z doktorem
Juvenalem Urbino porodku i z arcybiskupem Obdulio y Rey po jego prawej stronie.
Fermina Daza usiada jak zwykle obok ma, obawiajc si, by nie zasn podczas obiadu
lub nie rozla sobie zupy na klapy. Miejsce naprzeciwko zaj doktor Lacides Olivella,
trzymajcy si wietnie pidziesiciolatek o kobiecych rysach, ktrego wesoe
usposobienie nie miao adnego zwizku z jego trafnymi diagnozami. Poza tym przy stole
zasiedli przedstawiciele wadz prowincji, miasta oraz ubiegoroczna krlowa piknoci
przyprowadzona pod rami przez gubernatora, ktry posadzi j u swego boku. Cho nie
byo przyjte, aby na zaproszeniach zaznacza, i wymagany jest specjalny strj, tym
bardziej na obiad w wiejskiej posiadoci, kobiety miay na sobie suknie wieczorowe
przyozdobione drogocennymi kamieniami, wikszo mczyzn ubranych byo w ciemne
garnitury i czarne krawaty, niektrzy za przywdziali pcienne surduty. Jedynie
wielkowiatowcy, a wrd nich i doktor Urbino, przybyli w swych zwykych codziennych
ubraniach. Na kadym miejscu leao wydrukowane po francusku i w zoconych ramkach
menu.
Pani de Olivella, przeraona niszczycielsk si upau, przebiega przez pokoje
bagajc, by gocie do obiadu zdjli marynarki, nikt jednak nie mia pierwszy dawa
przykadu. Arcybiskup napomkn doktorowi Urbino, e jest to w pewnej mierze
historyczny obiad: gdy ju rany zabliniy si, a urazy uznano za niebye, po raz pierwszy
siedziay razem przy wsplnym stole obie strony wszystkich wojen domowych, nieustannie
wykrwawiajcych kraj od czasw uzyskania niepodlegoci. Myl ta pokrywaa si z
entuzjazmem liberaw, przede wszystkim tych modszych, ktrzy po czterdziestu piciu
latach dominacji konserwatystw zdoali wynie na stanowisko prezydenta kandydata
swej partii. Doktor Urbino nie podziela tej opinii: prezydent libera, jego zdaniem, nie
rni si niczym od prezydenta konserwatysty, jedynie ubiera si gorzej. Nie chcia
jednak sprzeciwia si arcybiskupowi. Mimo to z przyjemnoci zwrciby mu uwag, e na
tym obiedzie nikt nie jest obecny z racji swych pogldw, lecz dziki przymiotom swego
pochodzenia, a te zawsze s ponad lepym trafem polityki i okruciestwami wojny. Z tego
za punktu widzenia rzeczywicie nikogo nie brakowao.
Ulewa przesza rwnie nagle jak si zacza, soce natychmiast zawiecio na
bezchmurnym niebie, niemniej wichura bya tak gwatowna, e wyrwaa par drzew z
korzeniami, a wezbrana woda przemienia patio w bagno. Miejscem najbardziej
dotknitym kataklizmem staa si kuchnia. Na tyach domu wybudowano pod goym
niebem kilka ceglanych palenisk na drewno i kucharze ledwie zdyli uchroni sagany
przed deszczem. Ratowanie zatopionej kuchni i stawianie naprdce nowych palenisk w
ganku od podwrza zajo im sporo czasu. Ale o pierwszej sytuacja zostaa opanowana i
brakowao jedynie deseru zamwionego u sistr klarysek, ktre obiecay dostarczy go
przed jedenast. Obawiano si, e strumie przy trakcie krlewskim moe wystpi z
oyska, jak to zdarzao si nawet podczas agodniejszych zim, w tym wic przypadku
trudno byo liczy na pojawienie si deseru przed upywem dwch godzin. Gdy si
rozpogodzio, otwarto okna i dom wypeni si rzekim, oczyszczonym przez burz
powietrzem. Nastpnie polecono orkiestrze wykona wizank walcw na tarasie ganku,
ale zwikszyo to jedynie ogln udrk, gdy roznoszce si po caym domu echo
miedzianych trb zmuszao wszystkich do wzajemnego przekrzykiwania si. Zmczona
oczekiwaniem, umiechajc si niemal przez zy, Aminta de Olivella kazaa poda obiad.
Zesp ze Szkoy Sztuk Piknych rozpocz swj koncert pord uprzejmej ciszy,
ktra trwaa zaledwie par pocztkowych taktw La Chasse Mozarta. Pomimo coraz
goniej przebijajcych si gosw, krztaniny czarnych kelnerw z Don Sancha, z trudem
lawirujcych z dymicymi pmiskami pord stolikw, doktor Urbino zdoa nastawi
uszu i wysucha koncertu do koca programu. Z roku na rok traci sw umiejtno
koncentracji, do tego stopnia, e musia zapisywa na kartce kady swj ruch szachowy,
aby wiedzie, w jakim kierunku zmierza. A jednak potrafi jeszcze prowadzi powan
rozmow nie tracc wtku koncertu, aczkolwiek nie osigajc mistrzowskich wyyn
nim i jego sabostka zostaa godziwie opacona: znowu, po tylu, tylu latach mia ochot
zapiewa. Uczyniby to niewtpliwie na usilne proby modego wiolonczelisty oferujcego
mu swj akompaniament, gdyby nie samochd, jeden z tych nowoczesnych, ktry
nieoczekiwanie przejecha przez bagno patia opryskujc botem muzykw, poszc kaczki
w zagrodzie swym kaczym sygnaem, by wreszcie zatrzyma si przed podcieniami. Z
samochodu wyszli, zataczajc si ze miechu, doktor Marek Aureliusz Urbino Daza z
maonk, kade trzymajc w rku tac przykryt koronkow serwet. Inne, identyczne
tace znajdoway si na dodatkowych siedzeniach, a nawet na pododze obok szofera. By to
spniony deser. Kiedy umilky oklaski, miech i yczliwe docinki, doktor Urbino Daza, ju
na serio, wyjani, e klaryski poprosiy go o przewiezienie deseru jeszcze przed burz, ale
zawrci z traktu krlewskiego, bo kto mu powiedzia, e pali si dom jego rodzicw.
Doktor Juvenal Urbino, nie czekajc na zakoczenie opowieci, zdoa ju wpa w panik.
ona szybko mu jednak przypomniaa, e sam kaza wezwa straakw, by zapali papug.
Promieniejca Aminta de Olivella postanowia, aczkolwiek z opnieniem i po kawie,
poda deser w krugankach. Ale doktor Juvenal Urbino i jego maonka odjechali nie
skosztowawszy go nawet, by ju bowiem najwyszy czas na to, by doktor przed pogrzebem
odespa sw uwicon sjest.
I odespa j, cho krtko i le, bo wrciwszy do domu ujrza, e straacy zrobili
wiksze szkody ni poar.
Prbujc wystraszy papug pucili silny strumie wody na drzewo, ogoacajc je z
lici, a inny skierowali tak niecelnie, e woda wpadszy przez okna gwnej sypialni
spowodowaa nieodwracalne zniszczenia w meblach i wiszcych na cianach portretach
nieznanych dziadkw. Ssiedzi usyszawszy dzwon wozu straackiego zbiegli si
natychmiast, sdzc, e wybuch poar, do wikszej za katastrofy nie doszo tylko dziki
temu, e szkoy byy w niedziel zamknite. Straacy widzc, e nie s w stanie dosign
papugi nawet po przystawieniu rozkadanej drabiny, zaczli odrbywa gazie i tylko
pojawienie si w ostatniej chwili doktora Urbino Daza zapobiego ociosaniu drzewa do
goego pnia. Poinformowali, e jeli uzyskaj zgod na jego cicie, to wrc po pitej,
wycofujc si za roznieli boto po caej sieni i salonie, i rozdarli ulubiony turecki dywan
Ferminy Dazy. Wszystko to okazao si zreszt zupenie niepotrzebne, domownicy mieli
bowiem wraenie, e papuga wykorzystujc panujcy chaos ucieka przez ssiednie
podwrza. Doktor Urbino usiowa wypatrzy j w gstwinie lici, nie otrzymawszy jednak
odpowiedzi w adnym jzyku ani na swoje gwizdy, ani na piosenki, uzna, e papuga
istotnie zagina i ju prawie o trzeciej uda si na drzemk. Przedtem zay chwilowej
jednego syna. A jednak doktora Urbino - cho przewidujc mier ubolewa nad
zatamowaniem biegu krwi w potoku historii - najbardziej drczya myl o samotnym yciu
Ferminy Dazy bez niego.
Tragedia, w kadym razie, wstrzsna do gbi nie tylko ludmi z jego sfery, ale
poruszya rwnie prosty lud, ktry wyleg na ulice, udzc si, e przynajmniej zdoa
ujrze blask legendy. Ogoszono trzydniow aob, opuszczono flagi do poowy masztu na
wszystkich gmachach uytecznoci publicznej, a dzwony wszystkich kociow biy
nieustannie do chwili zamknicia krypty w rodzinnym mauzoleum. Grupa uczniw ze
Szkoy Sztuk Piknych odlaa mask pomiertn, ktra miaa posuy za form do
popiersia naturalnej wielkoci, ale zrezygnowano z realizacji projektu, nikomu bowiem nie
przypada do gustu wierno, z jak zostaa w niej utrwalona trwoga ostatniej chwili.
Pewien w miar sawny artysta przebywajcy w miecie przypadkowo, przejazdem do
Europy, namalowa olbrzymie realistyczno - patetyczne ptno, na ktrym doktor Urbino
uwieczniony zosta w chwili mierci, kiedy stojc na drabinie wyciga rk, by zapa
papug. Na obrazie zamiast koszuli bez konierzyka i szelek w zielone prki mia na sobie
melonik i surdut z czarnego ptna skopiowane z prasowej ryciny, z czasw zarazy, co byo
jedynym elementem cakowicie sprzecznym z okrutn prawd koca jego ywota. Obraz
ten w kilka miesicy po tragedii wystawiono, by mogli obejrze go wszyscy, w przestronnej
galerii, odwiedzanego przez cae miasto sklepu z artykuami importowanymi Zoty Drut.
Pniej zdobi ciany wszystkich tych pastwowych i prywatnych instytucji, ktre czuy si
w obowizku odda hod pamici znamienitego patrycjusza, a wreszcie, po ceremonii
powtrnego pogrzebu, zawisn w Szkole Sztuk Piknych, skd wiele lat pniej zosta
wywleczony przez studentw malarstwa i spalony przez nich na placu uniwersyteckim jako
symbol znienawidzonych czasw i odraajcej estetyki. Ju od pierwszej chwili mona byo
zauway, e Fermina Daza w swym wdowiestwie nie jest, wbrew obawom maonka, a
tak bezradna. Zdecydowanie przeciwna wykorzystaniu nieboszczyka na rzecz jakiejkolwiek
sprawy, nie zmienia swego postanowienia nawet wobec kondolencyjnego telegramu
Prezydenta Republiki, w ktrym zarzdza wystawienie zwok na widok publiczny w
gwnej sali siedziby wadz prowincji.
Z t sam stanowczoci sprzeciwia si czuwaniu przy zwokach w katedrze, o co
prosi j osobicie arcybiskup, przystajc jedynie na wystawienie trumny, w ramach
uroczystoci pogrzebowych, podczas naboestwa aobnego. Nie ustpia nawet wobec
mediacji syna, oszoomionego tyloma przernymi probami, trwajc w swym wiejskim
przekonaniu, e zmarli nale tylko i wycznie do rodziny i do nikogo innego, a nocne
czuwanie odbdzie si w domu, przy gorzkiej kawie i ciasteczkach serowych, gdzie kady
bdzie mg do woli i jak zechce opakiwa zmarego. Zrezygnowaa z tradycyjnego,
trwajcego dziewi nocy czuwania: po pogrzebie drzwi zostay zamknite i otwierano je
tylko dla najbliszych. W domu rzdzia teraz mier. Co cenniejsze przedmioty zostay
odpowiednio zabezpieczone, a na goych cianach pozostay jedynie lady po zdjtych
obrazach. Krzesa, zarwno wasne, jak i poyczone od ssiadw rozstawiono pod
cianami, od salonu po sypialnie, a opustoszaa przestrze wydawaa si ogromna,
wszelkie dwiki za rozbrzmieway w niej upiornym pogosem, najwiksze meble zostay
bowiem odsunite, prcz okrytego biaym przecieradem koncertowego pianina
odpoczywajcego w swoim kcie. W samym rodku biblioteki, na biurku swego ojca, lea,
jeszcze bez trumny, ten, ktry by Juvenalem Urbino de la Calle, z grymasem ostatniego
przeraenia zastygym na twarzy, w paszczu i z wojenn szpad kawalerw Grobu
witego. U jego boku, w grubej aobie, drca, ale cakowicie opanowana, Fermina Daza
przyjmowaa bez dramatyzmu kondolencje nie ruszajc si prawie do jedenastej rano dnia
nastpnego, kiedy to ostatecznie rozstaa si z maonkiem stojc na ganku i powiewajc
mu chusteczk na poegnanie.
Nieatwo przyszo jej odzyska to panowanie nad sob od momentu, w ktrym
usyszaa krzyk Digny Pardo w patio i ujrzaa swego staruszka konajcego w bocie. Jej
pierwsz reakcj bya nadzieja, oczy mia bowiem otwarte, a w renicach taki blask
promiennego wiata, jakiego nigdy w nich nie widziaa. Zacza baga Boga o darowanie
jej przynajmniej chwili, by nie odszed nie dowiedziawszy si, jak bardzo go kochaa,
wbrew wtpliwociom ich dwojga, i poczua nieprzepart ch rozpoczcia z nim ycia od
nowa, od samego pocztku, by mogli powiedzie sobie wszystko, czego jeszcze nie
powiedzieli i zrobi teraz dobrze to, co zrobili le w przeszoci. Ale musiaa si podda
nieustpliwej mierci.
Zaguszya bl atakiem lepej wciekoci skierowanej przeciwko wiatu, nie
wyczajc siebie samej, i natchno j to tak wielkim spokojem i tak wielk odwag, e
zdoaa stawi czoo samotnoci. Poczwszy od tej chwili nie zaznaa ani sekundy
wytchnienia, ale wystrzegaa si najmniejszego choby gestu, ktry mgby ujawni jej bl.
Jedyny moment swoistego, cho cakowicie mimowolnego patosu nastpi w niedziel, o
jedenastej wieczorem, kiedy zaczto wyprowadza episkopaln, pachnc jeszcze
okrtowym pokostem trumn z miedzianymi uchwytami, wyciean jedwabnymi
poduszkami. Doktor Urbino Daza poleci natychmiast zabi wieko, cay dom przesycony
by bowiem unoszc si w nieznonym skwarze woni ogromnej iloci kwiatw, a poza
tym mia wraenie, i dostrzeg pierwsze sinawe cienie na szyi ojca. W ciszy rozleg si czyj
roztargniony gos: W tym wieku czowiek jest na wp zgniy ju za ycia. Zanim
zamknito trumn, Fermina Daza cigna lubn obrczk, zaoya j zmaremu
mowi, nastpnie przykrya swoj doni jego do, tak jak czynia to zawsze, kiedy
zaczyna ple trzy po trzy w towarzystwie.
- Wkrtce si zobaczymy - powiedziaa mu. Florentino Ariza, niedostrzegalny w
tumie notabli, poczu, e wcznia przeszywa mu bok. Fermina Daza nie rozpoznaa go w
rozgardiaszu pierwszych kondolencji, aczkolwiek, jak pniej si okazao, tej nocy nikt nie
by bardziej od niego obecny i uyteczny w nagych wypadkach. To on zaprowadzi
porzdek w przepenionych kuchniach, aby nie zabrako kawy. Zdoby dodatkowe krzesa,
kiedy nie starczyo nawet tych wypoyczonych po ssiedzku, a gdy w domu nie mieci si
ju aden wicej wieniec, kaza skada je wszystkie w patio. Zadba, by nie zabrako
brandy adnemu z goci doktora Lacidesa Olivelli, do ktrych nieszczsna wiadomo
dotara w apogeum obchodw srebrnego wesela, przybyli wic natychmiast z wielkim
hukiem i rozsiadszy si wok drzewa mangowego kontynuowali fet. Tylko on potrafi
zareagowa na czas, kiedy o pnocy pojawia si w jadalni zbiega papuga z uniesion
gow i rozpostartymi skrzydami, wywoujc dreszcz przeraenia w caym domu,
wygldaa bowiem jak pokutujca dusza. Florentino Ariza chwyci j za szyj, nie
pozwalajc jej nawet wycharcze ktrego z bezsensownych okrzykw i zanis, w
przykrytej klatce, do stajni. Wszystkim zreszt zaj si tak samo dyskretnie i skutecznie, e
nikomu nie przyszo na myl potraktowa jego zachowania jako mieszania si w cudze
sprawy, wprost przeciwnie, uznano to za bezcenn pomoc w tych cikich dla rodziny
chwilach.
By czowiekiem, na jakiego wyglda: uczynnym i dystyngowanym starcem. Mia
kociste, wyprostowane ciao, gadk niad skr, przenikliwie spogldajce oczy zza
okrgych okularw w oprawce z biaego metalu i romantyczne, nieco anachroniczne jak na
obecne czasy, wsy o wypomadowanych kocach. Resztki kosmykw trzymajce si jeszcze
na skroni mia zaczesane do gry i sklejone brylantyn porodku lnicej czaszki, co byo
ostatnim ratunkiem umoliwiajcym tuszowanie cakowitej ysiny. Jego wrodzona
kurtuazja i wytworne maniery zjednyway mu natychmiastow sympati, niemniej
uznawano je rwnie za przymioty do podejrzane u tak zatwardziaego kawalera. Wiele
pienidzy, wiele sprytu i wiele uporu woy w to, eby nie mona byo dostrzec jego
siedemdziesiciu szeciu lat ukoczonych w marcu, w najgbszej za samotnoci swej
duszy by najwiciej przekonany, e kocha w milczeniu jak nikt inny na tym wiecie.
W wieczr mierci doktora Urbino ubrany by tak, jak zastaa go wiadomo, czyli
jak zawsze, niezalenie od piekielnych czerwcowych upaw: w ciemny pcienny garnitur z
kamizelk, z jedwabn kokard przewizan na konierzyku z celuloidu, i w pilniowy
kapelusz; poza tym mia gadki czarny parasol sucy mu jednoczenie za lask. Kiedy
jednak niebo zaczo janie, znikn na dwie godziny i z pierwszymi blaskami soca
wrci odwieony, gadko wygolony i pachncy wod toaletow. Przebra si w surdut z
czarnego ptna, ju wwczas wkadany wycznie z okazji ceremonii pogrzebowych i
wielkanocnych naboestw, koszul ze stojcym konierzykiem, artystyczn kokard
zamiast krawata, i melonik. Wzi rwnie parasol, ale tym razem nie tyle z
przyzwyczajenia, co z przewiadczenia, e przed poudniem spadnie deszcz, i podzieli si
sw obaw z doktorem Urbino Daza, by ten rozway, na ile byoby moliwe przyspieszenie
pogrzebu. Sprbowali, w rzeczy samej, to uczyni, Florentino Ariza nalea bowiem do
rodziny armatorw i peni zarazem funkcj prezesa Karaibskiego Towarzystwa Rzecznego,
co dawao podstawy do sdzenia, i znakomicie orientuje si w prognozach
atmosferycznych. Nie zdoali jednak na czas powiadomi wadz cywilnych i wojskowych,
korporacji publicznych i prywatnych, orkiestry wojskowej i orkiestry Szkoy Sztuk
Piknych, szk i kongregacji umwionych ju na jedenast, i w rezultacie oczekiwany jako
historyczne wydarzenie pogrzeb zakoczy si paniczn ucieczk niemal wszystkich pod
naporem nawalnego deszczu. Garstka aobnikw, brodzc w bocie, dotara do rodzinnego
mauzoleum osonitego kolonialn ceib, ktrej konary rozpocieray si ponad murem
cmentarza. Pod tymi samymi gaziami, ale na zewntrz, w kwaterze przeznaczonej dla
samobjcw, karaibscy uchodcy pochowali poprzedniego wieczoru Jeremiasza de Saint Amour razem z psem, zgodnie z jego ostatni wol.
Florentino Ariza jako jeden z niewielu dotrwa do koca pogrzebu. Przemk do
suchej nitki, przeraony wrci wic do siebie, w obawie, e po tylu latach pedantycznej
ostronoci i daleko idcej zapobiegliwoci moe nabawi si zapalenia puc. Kaza
przygotowa sobie gorc lemoniad z odrobin brandy, wypi j w ku, zaywajc
tabletki fenaspiryny, i przykrywszy si wenianym kocem oblewa si potem, pki nie
poczu, e jego ciao odzyskuje dobre samopoczucie. Kiedy wrci na czuwanie by ju w
peni si. Fermina Daza ponownie przeja ster rzdw w wymiecionym ju i gotowym na
przyjcie kolejnych goci domu, wystawiajc na otarzu biblioteki wykonany w pastelach
portret ma obramowany aobn krep. O smej zgromadzonych byo tyle samo, co
poprzedniej nocy, a i upa by rwnie wielki, ale po odmwieniu raca kto zwrci si do
obecnych z prob o wczeniejsze opuszczenie mieszkania, eby wdowa moga wreszcie, po
zwykle, ale brakuje jej przeciwwagi drugiego ciaa po drugiej stronie. Przez sen pomylaa,
e nigdy nie bdzie moga tak spa i zacza paka, i spaa tak, paczc, nie zmieniajc
pozycji na jej poowie ka a do pnych godzin, gdy ju dawno przestay pia koguty i
obudzio j nie chciane soce dnia, w ktrym jego ju nie byo. Dopiero wtedy zdaa sobie
spraw, e bardzo dugo spaa nie doczekawszy si mierci, paczc przez sen, i e paczc
podczas snu bardziej mylaa o Florentinie Arizie ni o zmarym mu.
Florentino Ariza nie przesta za to myle o niej ani przez chwil, od momentu kiedy
Fermina Daza odtrcia go bezapelacyjnie po dugich i penych przeciwnoci losu zalotach
miosnych, a mino od tej pory pidziesit jeden lat, dziewi miesicy i cztery dni. I nie
musia prowadzi rachunku zapomnienia poprzez odkrelanie kadego dnia na cianie
wiziennego lochu, bo nie byo takiego dnia, w ktrym nie wydarzyoby si co, co by mu
jej nie przypominao. W chwili zerwania liczy sobie dwadziecia dwa lata i mieszka sam z
matk, Transito Ariz, w wynajtej poowie domu na ulicy Ventanas, w ktrym od
modoci prowadzia sklep pasmanteryjny, drc tam zarazem koszule i stare szmaty,
odprzedawane nastpnie jako szarpie dla rannych podczas wojny. By jedynakiem z
przelotnego zwizku ze znanym armatorem, don Piusem Pitym Loayza, najstarszym z
trjki braci zaoycieli Karaibskiego Towarzystwa Rzecznego, dziki ktremu egluga
parowa na rzece Magdalena zyskaa na rozmachu.
Don Pius Pity Loayza zmar, kiedy syn mia dziesi lat. Mimo i zawsze, cho
potajemnie, pokrywa koszty jego utrzymania, nigdy nie uzna prawnie syna i nie zapewni
mu przyszoci, w rezultacie Florentino Ariza pozosta przy jedynym nazwisku matki,
aczkolwiek jego pochodzenie wiadome byo wszystkim. Po mierci ojca Florentino Ariza
musia zrezygnowa ze szkoy, zatrudniajc si jako praktykant w Agencji Pocztowej, gdzie
do jego zada naleao rozplombowywanie workw, segregowanie listw i zawiadamianie
mieszkacw o nadejciu poczty poprzez wciganie na stojcy przy wejciu do biura maszt
flagi kraju nadania.
Swoim poczuciem zdrowego rozsdku zwrci uwag telegrafisty, niemieckiego
emigranta Lotara Thuguta, grywajcego poza tym na organach podczas najwikszych
ceremonii w katedrze i udzielajcego prywatnych lekcji muzyki. Lotar Thugut nauczy go
alfabetu Morsea i uywania systemu telegraficznego, wystarczyo rwnie kilka lekcji gry
na skrzypcach, by Florentino Ariza gra na nich ze suchu niczym zawodowy muzyk. Kiedy
pozna Fermin Daz, by osiemnastoletnim modziecem, o ktrego najbardziej zabiegano
w jego sferze, bo najlepiej taczy do modnej wwczas muzyki, recytowa z pamici
sentymentalne wiersze i zawsze chtnie pomaga przyjacioom, wygrywajc ich ukochanym
by przekonany, e w domu przebywaj jeszcze inne osoby, zalane wiatem patio wypenia
bowiem kobiecy gos recytujcy szkoln czytank. Mijajc pokj szwalniczy, ujrza przez
okno starsz kobiet i dziewczynk, siedzce na krzesach blisko siebie, obie zatopione w
lekturze tej samej ksiki, rozoonej na kolanach kobiety. Widok ten wyda mu si do
osobliwy: crka uczy matk czyta. Domniemanie jego po czci tylko rozmijao si z
prawd, bo kobieta bya jedynie ciotk dziewczynki, aczkolwiek opiekowaa si ni tak,
jakby bya jej rodzon matk. Nie przerway lekcji, cho dziewczynka podniosa wzrok, by
zobaczy przez okno, kto zacz przechodzi, i owo przypadkowe spojrzenie dao pocztek
miosnemu i wci, mimo upywu pwiecza, trwajcemu kataklizmowi.
Jedynym ustalonym przez Florentina Ariz faktem dotyczcym Lorenza Dazy bya
informacja, e przyby on z San Juan de la Cienaga z jedynaczk i niezamn siostr, tu
po epidemii cholery, a ci, co widzieli, jak schodzi po trapie na ld, nie mieli najmniejszej
wtpliwoci, e przybywa tutaj na dobre, bo na jego baga skadao si wszystko, co
stanowio niezbdne wyposaenie dla szanujcego si domu. ona zmara, gdy
dziewczynka bya jeszcze maym dzieckiem. Siostra miaa na imi Scholastyka, liczya sobie
czterdzieci lat i najwidoczniej odbywaa jak pokut, bo poza domem chodzia we
franciszkaskim habicie, w domu za przewizywaa si w pasie sznurem. Dziewczynka
miaa trzynacie lat i nosia to samo imi co nieboszczka matka: Fermina.
Sdzono, e Lorenzo Daza naley do ludzi majtnych, bo cho nie znany by jego
zawd, y dostatnio i, nie targujc si zanadto, zapaci za dom przy skwerze Los
Evangelios dwiecie pesos w zocie, przy czym remont kosztowa go niewtpliwie
dwukrotnie wicej. Crka uczya si w szkole Ofiarowania Najwitszej Marii Panny, gdzie
panny z towarzystwa od dwch ju stuleci uczyy si sztuki i fachu gorliwych i pokornych
on. W czasach Kolonii i w pierwszym okresie Republiki przyjmowano tam jedynie
dziedziczki wielkich nazwisk.
Stare, zuboae wskutek niepodlegoci rody musiay jednak ulec realiom nowych
czasw i szkoa otworzya swe podwoje przed chtnymi, ktre sta byo na opacenie nauki,
nie zwracajc ju uwagi na ich udokumentowane rodowody, niemniej wymagajc
spenienia podstawowego warunku, aby uczennice byy prawowitymi crkami katolickich
maestw. W kadym razie bya to szkoa droga i sam fakt, e Fermina Daza do niej
uczszczaa, si rzeczy okrela sytuacj ekonomiczn rodziny, aczkolwiek nie stanowi o
jej spoecznym statusie. Informacje te doday otuchy Florentinowi Arizie, bo oznaczay, e
pikna dziewczyna o migdaowych oczach jest w zasigu jego marze. Rygorystyczne
zakazy i nakazy jej ojca nader szybko okazay si jednak trudnymi do pokonania
czasu. Przechodzc cztery razy dziennie skwerem Los Evangelios, szukay na wyprzdki,
szybkim spojrzeniem, chudego wstydliwego wartownika, mizeraka, niemal zawsze, mimo
upaw, ubranego na czarno i udajcego, pod oson drzew, cakowite zatopienie w
lekturze. Jest tam, mwia, powstrzymujc miech, pierwsza, ktra go dostrzega, zanim
zdy podnie wzrok znad ksiki, by popatrze na i tak odlege od jego ycia kobiety,
przechodzce obojtnie, bez jednego choby spojrzenia w jego stron.
- Biedaczek - rzeka kiedy ciotka. - Nie ma odwagi podej do ciebie, bo jestem z
tob, ale ktrego dnia, jeli jego zamiary s powane, sprbuje i wtedy wrczy ci list.
Przewidujc pojawienie si wszelkiego rodzaju przeszkd, nauczya Fermin
porozumiewania si za pomoc znakw przesyanych domi, co byo nieodzownym
rodkiem w przypadku zakazanej mioci. Owe zaskakujce, dziecice niemal fortele
budziy w Ferminie nie znan przedtem ciekawo, cho przez wiele miesicy nie przyszo
jej nawet na myl, e kiedykolwiek przekroczy granice tej ciekawoci. W ogle nie
dostrzega, kiedy zabawa przeradza zacza si w niepokj, kiedy z chci ujrzenia go jak
najszybciej krew zaczynaa si w niej burzy, pewnej za nocy obudzia si przeraona, bo
ujrzaa go, jak stojc w nogach ka wpatruje si w ni w ciemnociach. Zapragna
wwczas z caej duszy, by sprawdziy si przepowiednie ciotki, i w swych modlitwach
zacza baga Boga, eby natchn go odwag do wrczenia jej listu. Chciaa tego tylko po
to, eby zobaczy, co tam bdzie napisane.
Jej modlitwy nie zostay jednak wysuchane. Wrcz przeciwnie. W tym wanie
czasie Florentino Ariza wyzna wszystko matce, ta za wyperswadowaa mu wrczenie
siedemdziesiciu stron komplementw, w rezultacie Fermina Daza przez reszt roku
czekaa nadaremnie. Jej niepokj, w miar zbliania si grudniowych wakacji, przeradza
si coraz bardziej w rozpacz, nieustannie zadawaa sobie bowiem pytanie, co bdzie
musiaa wymyli, eby mc go widywa i eby on mg j widywa przez trzy wolne od
zaj szkolnych miesice. Wtpliwoci te, mimo nadejcia Wigilii, nadal pozostaway bez
odpowiedzi, gdy nagle, w tumie przybyych na pasterk wiernych, wstrzsno ni
przeczucie, e on w tej wanie chwili wpatruje si w ni i niepokj przepeni jej serce.
Siedzc midzy ojcem a ciotk nie miaa odwrci gowy, poza tym musiaa natychmiast
si opanowa, aby nie dostrzegli jej zakopotania. Ale w tumie przy wyjciu poczua jego
spojrzenie tak nieuchronnie bliskie i a tak oczywiste w tym tumulcie, e kiedy opuszczaa
gwn naw, jaka niepohamowana sia zmusia j do obejrzenia si za siebie i wtedy, w
odlegoci dwch pidzi od swoich oczu, zobaczya tamte, zlodowaciae oczy, sin twarz i
usta oniemiae z miosnego przeraenia. Oszoomiona wasn miaoci, chwycia si
ramienia ciotki Scholastyki, eby nie upa, ta za, czujc poprzez koronk rkawiczki
lodowaty pot jej doni, niedostrzegalnym znakiem bezwarunkowego wsplnictwa dodaa
bratanicy otuchy.
Pord huku petard, bicia w bbny, kolorowych lampionw nad drzwiami i wrzasku
dnych pokoju tumw, Florentino Ariza bdzi jak lunatyk a do witu, przypatrujc si
zabawie przez zy, odurzony halucynacj, i to nie Bg, ale wanie on narodzi si tej nocy.
Obd pogbi si w nastpnym tygodniu, w godzin sjesty, gdy nie ywic
jakichkolwiek nadziei uda si pod dom Ferminy Dazy i zobaczy j i ciotk siedzce u
drzwi wejciowych w cieniu migdaowcw. Bya to plenerowa powtrka tego samego
obrazu, ktry ujrza podczas pierwszego popoudnia w pokoju szwalniczym: dziewczynka
udzielajca ciotce lekcji czytania. Ale tym razem Fermina Daza, ju nie w szkolnym
mundurku, wygldaa zupenie inaczej, ubrana bya bowiem w lnian, opadajc jej z
ramion niczym peplum, plisowan sukni, gow za przystrojon miaa wiankiem ze
wieych gardenii, co nadawao jej wygld bogini w koronie. Florentino Ariza wybra w
parku takie miejsce, aby z ca pewnoci go zauwaono, usiad na awce i ju nawet nie
udajc, e czyta, siedzia z otwart ksik i utkwi oczy w zwodniczej pannie, ktra nie
odwzajemnia mu si nawet litociwym spojrzeniem.
Pocztkowo sdzi, e nauka pod migdaowcami jest tymczasow odmian
spowodowan by moe przecigajcym si remontem, ale w cigu nastpnych dni
zrozumia, e Fermina Daza bdzie tam, w zasigu jego wzroku, przez wszystkie
popoudnia, o tej samej porze przez trzy miesice wakacji i przekonanie to dodao mu
otuchy. Nie mia wraenia, aby zosta dostrzeony, nie zauway adnej oznaki
zainteresowania czy niechci, ale jej obojtno opromieniona bya tak odmiennym
blaskiem, i zagrzewao go to do wytrwaoci. Nieoczekiwanie pewnego popoudnia pod
koniec stycznia ciotka odoya na krzele robtk i zostawia bratanic sam w strumieniu
tych lici opadajcych z migdaowcw. Oywiony niejasnym domysem, e jest to
ukartowana okazja, Florentino Ariza przeszed przez ulic i stan przed Fermin Daz, tak
blisko niej, i poczu mgiek jej oddechu i kwietny powiew, z ktrym mia j utosamia
ju do koca ycia. Przemwi do niej ze sztywno podniesion gow i z tak stanowczoci,
na jak zdoby si ponownie i z tych samych przyczyn dopiero p wieku pniej.
- Mam tylko jedn prob. Prosz przyj ode mnie list - powiedzia jej.
Nie by to gos, ktrego si po nim spodziewaa: brzmia dwicznie i zdecydowanie i
nie mia nic wsplnego z jego kruch postur. Nie odrywajc wzroku od robtki
odpowiedziaa: Nie mog przyj listu bez uprzedniego zezwolenia mego ojca. Ciepo jej
gosu, ktrego przygaszon barw mia zapamita na reszt ycia, przejo Florentina
Ariz dreszczem. Nie ustpi jednak i natychmiast odpar: Prosz je wic uzyska. Po
czym, chcc zagodzi ostro tego rozkazu, doda bagalnie: To sprawa ycia i mierci.
Fermina Daza nie spojrzaa na niego, nie przerwaa haftowania, ale jej decyzja uchylia
drzwi, wpuszczajc przez nie cay wiat.
- Prosz przychodzi co wieczr - odrzeka - i czeka, a zmieni krzeso.
Florentino Ariza nie rozumia, co chciaa przez to powiedzie, dopki w nastpny
poniedziaek nie spostrzeg ze swej awki tej samej co zawsze sceny, z pewn jednak
odmian: gdy ciotka Scholastyka wesza do mieszkania, Fermina Daza wstaa i przesiada
si na stojce obok krzeso. Florentino Ariza, z bia kameli w butonierce surduta,
przeszed wwczas przez ulic i stan przed ni. Powiedzia: Jest to najwiksza szansa
mojego ycia. Fermina Daza nie unoszc gowy rozejrzaa si wok, zobaczya puste ulice
w sennoci duszy i wirujce martwe licie, ktre unosi wiatr.
- Prosz mi go da - powiedziaa.
Florentino Ariza mia zamiar wrczy jej siedemdziesit stron, ktre wskutek
wielokrotnego czytania by ju w stanie wyrecytowa z pamici, w kocu jednak
zdecydowa si na pstronicowy, zwizy i jasny licik, przyrzekajcy jedynie to, co
najistotniejsze: dochowanie dozgonnej wiernoci i wieczn mio. Wyj list z
wewntrznej kieszeni surduta i wycign go przed oczy zdenerwowanej hafciarki, ktra
wci nie miaa odwagi spojrze na niego. Ujrzaa niebiesk kopert drc w zesztywniaej
ze strachu doni i uniosa tamborek, by pooy na nim list, nie moga bowiem dopuci,
aby spostrzeg, e i jej dr palce. I stao si: w liciach migdaowca furkno i zatrzepotao i
ptasie gwienko plasno prosto na haftowany wzr. Fermina Daza cofna szybko
tamborek, ukrya go za oparciem krzesa, eby Florentino nie zauway, co si stao i po raz
pierwszy spojrzaa na niego z twarz ca w psach. On za nieporuszony, trzymajc wci
w doni list, powiedzia: To na szczcie. Podzikowaa mu swym pierwszym umiechem,
niemal wyrwaa mu list, zoya i ukrya w staniku. Wwczas ofiarowa jej kameli z
butonierki. Odmwia: Ten kwiat zobowizuje. Nagle, uwiadomiwszy sobie, e ju ma
mao czasu, schronia si w swe stateczne opanowanie.
- Teraz prosz odej - powiedziaa - i prosz nie wraca, dopki pana nie
powiadomi.
Kiedy j zobaczy po raz pierwszy, matka ju dawno o tym wiedziaa, bo Florentino
Ariza straci mow, apetyt i nie mogc zasn przewraca si caymi nocami w ku z boku
na bok. Ale od momentu, kiedy zacz oczekiwa odpowiedzi na swj pierwszy list, zaczo
go ponadto drczy rozwolnienie, mia zielone wymioty, traci zmys orientacji ulegajc
nagym omdleniom, co przerazio Transito Ariz, jego stan nie przypomina bowiem
miosnej udrki, lecz spustoszenia, jakich dokonuje cholera. Ojciec chrzestny Florentina
Arizy, homeopata i stary powiernik Transito Arizy jeszcze z czasw jej tajemnego
miosnego zwizku te z pocztku by zaniepokojony stanem chorego, jego ledwie
wyczuwalnym ttnem, wiszczcym oddechem i bijcymi na niego bladymi potami,
typowymi dla agonii. Badanie wykazao jednak, e nie ma gorczki, nie cierpi na adne
ble i jedyn jego dolegliwoci jest pragnienie natychmiastowej mierci. Wystarczyo
jednak staremu homeopacie, i zada par podstpnych pyta, wpierw Florentinowi Arizie,
nastpnie jego matce, by po raz kolejny doj do wniosku, e symptomy mioci s
identyczne z objawami cholery. Przepisa napar z kwiatu lipowego na uspokojenie i
zasugerowa zmian klimatu celem znalezienia pociechy poprzez oddalenie, ale Florentino
Ariza chcia czego wrcz przeciwnego: pragn napawa si swym mczestwem.
Transito Ariza bya woln Metysk, obdarzona instynktem szczcia obrconym
wniwecz przez ubstwo, przeywaa wic cierpienia syna jak swoje wasne. Zmuszaa go do
picia zi, kiedy tylko zaczyna majaczy, i okrywaa wenianymi kocami, aby oszuka
chorob, ale zarazem dodawaa otuchy, by uly mu w udrce. - Korzystaj teraz, pki jeste
mody, aby przecierpie, ile si da - mawiaa mu - bo te rzeczy nie trwaj cae ycie.
W Agencji Pocztowej nie podzielali oczywicie tej opinii. Florentino Ariza popad w
nierbstwo i w takie roztargnienie, e myli flagi informujce o przybyciu poczty i w rod
wciga na maszt flag niemieck, mimo e do portu wpywa statek Towarzystwa Leyland
z poczt z Liverpoolu, a jakiego innego dnia wciga flag Stanw Zjednoczonych, cho
przybijajcy statek nalea do Compagnie Generale Transatlantique z poczt z Saint Nazaire. Te miosne pomyki, powodujc ogromny chaos w sortowaniu listw, wywoyway
jednoczenie protesty adresatw, i tylko dziki wstawiennictwu i opiece Lotara Thuguta,
ktry przygarn go do pracy przy telegrafie i zacz zabiera ze sob do katedry, by tam
gra na skrzypcach, Florentino Ariza nie zosta zwolniony z pracy. Trudno byo zrozumie
czce ich wizy, szczeglnie zwaywszy rnic wieku, gdy rwnie dobrze uchodzi
mogli za dziadka i wnuka, niemniej byo im ze sob wspaniale, zarwno w pracy, jak i
portowych tawernach, gdzie wpadali wszyscy, nie baczc na pochodzenie spoeczne, nocni
markowie, od pijaczkw z boej aski po wyfrakowanych paniczw wymykajcych si z
galowych przyj Klubu Towarzyskiego na smaonego krlika z ryem w sosie kokosowym.
Lotar Thugut zwyk pojawia si tam po ostatniej zmianie w telegrafie i nierzadko wit
zastawa go pijcego jamajski poncz i grajcego na akordeonie w towarzystwie szalecw z
niegodziwoci. Ale jedna z dziewczyn zaskoczya go prawd wrcz odwrotn. - Takie rzeczy
- wyznaa - mona robi tylko z mioci.
Nie tyle zaletom jebaki, ile osobistemu urokowi Lotar Thugut zawdzicza sw
pozycj jednego z najbardziej cenionych goci hotelu. Maomwny i skryty Florentino
Ariza rwnie zyska sobie przychylno waciciela, tote w najgorszych momentach
swych utrapie zwyk zamyka si w dusznych pokoikach, by czyta wiersze i zawe
romanse, podczas gdy jego marzenia jaskeczkom ciemnym wiy gniazda na balkonach,
wydaway szmery pocaunkw i skrzydami motylimi trzepotay w martwocie sjesty. O
zmierzchu, gdy upa stawa si nieco lejszy, z koniecznoci suchao si rozmw mczyzn
schodzcych si tu po to, by w szybkiej mioci znale wytchnienie po dniu pracy. W ten
sposb Florentino Ariza dowiadywa si o wielu sprzeniewierzeniach, a nawet tajemnicach
pastwowych, jakie pewne wane osobistoci, nie wyczajc przedstawicieli wadz
lokalnych wyjawiay swym przelotnym kochankom, nie przejmujc si tym, e w ssiednim
pokoju moe kto podsuchiwa. I tak wanie dowiedzia si, e w odlegoci czterech mil
morskich, na pnoc od Sotavento, spoczywa na dnie od XVII wieku hiszpaski galeon z
adunkiem wartoci ponad piciuset miliardw pesos w czystym zocie i kamieniach
szlachetnych. Opowie zadziwia go, ale przypomnia sobie o niej dopiero po upywie paru
miesicy, kiedy miosne szalestwo obudzio w nim pragnienie odzyskania zatopionego
skarbu, eby Fermina Daza moga si kpa w zotych basenach. Wiele lat pniej, gdy
usiowa przypomnie sobie, jak naprawd wygldaa jego dziewczyna wyidealizowana
alchemi poezji, nie by w stanie oddzieli jej od tamtych rozwizych wieczorw. Nawet
podczas tych penych trwogi dni, gdy oczekujc odpowiedzi na swj pierwszy list ledzi j
z ukrycia, dostrzega j zawsze przeistoczon blaskiem drugiej po poudniu, w mawce
biaych kwiatw pod migdaowcami, gdzie o kadej porze roku zawsze by kwiecie.
Jedynym powodem, dla ktrego interesowao go wwczas akompaniowanie Lotarowi
Thugutowi na skrzypcach w dogodnym punkcie obserwacyjnym katedralnego chru, bya
moliwo przygldania si jej falujcej od powiewu hymnw sukni. Wasnym
szalestwem doprowadzi jednak do zniweczenia tego szczcia, ywic bowiem
przekonanie, e nabona muzyka nie wyraa w peni stanu jego duszy, prbowa doda jej
arliwoci miosnymi walcami, co zmusio Lotara Thuguta do wyrzucenia go z chru.
Zdarzyo si to w tym samym okresie, gdy nie mogc ju duej oprze si pokusie
zjad gardenie hodowane przez Transito Ariz w patio, poznajc w ten oto sposb smak
Ferminy Dazy. W tyme czasie, znalazszy przypadkowo w kufrze matki litrow butl
przemycanej i sprzedawanej przez marynarzy z Hamburg American Lin wody koloskiej,
naleao traktowa z ca powag, ale list brzmia tak jednoznacznie, i nie pozostawia
adnej innej moliwoci. Tymczasem, targana wtpliwociami, z zaskoczeniem stwierdzia,
e myli o Florentinie Arizie coraz czciej i z zainteresowaniem znacznie przekraczajcym
jej wasne przyzwalajce oczekiwania do tego stopnia, i przygnbiona, zastanawiaa si,
dlaczego nie zjawia si w parku o zwykej dla siebie porze, nie pamitajc ju, e sama
zadaa, by do czasu przemylenia odpowiedzi nie pojawia si tutaj. W rezultacie zacza
myle o nim tak czsto i tak intensywnie, jak nigdy przedtem ani pniej nie bya w stanie
sobie nawet wyobrazi, e mona o kim a tyle myle, bo przeczuwaa go tam, gdzie go
nie byo, pragna go tam, gdzie w aden sposb by nie mg, budzia si gwatownie pod
wpywem namacalnego wraenia, e podczas gdy ona pi, on wanie patrzy na ni, i to do
tego stopnia, e usyszawszy na jawie jego mocne kroki stawiane w strumieniu tych
parkowych lici tylko z wielkim trudem moga uwierzy, e nie jest to kolejny omam
wyobrani. Ale gdy zada od niej odpowiedzi ze stanowczoci nie przystajc adn
miar do jego wtego ciaa, zdoaa opanowa strach i sprbowaa wykrci si prawd:
nie wiedziaa, co ma mu odpowiedzie. Ale Florentino Ariza nie po to pokonywa przepa,
eby da si teraz zwie podobnymi wymwkami.
- Jeli przyja pani list - odrzek jej - nieudzielenie odpowiedzi nie naley do
dobrego tonu.
To by kres labiryntu. Fermina Daza, cakowicie ju opanowana, przeprosia za
zwok i daa mu sowo, e otrzyma odpowied przed upywem wakacji. I sowa
dotrzymaa. W ostatni wtorek lutego, na trzy dni przed rozpoczciem nowego roku
szkolnego, ciotka Scholastyka udaa si do urzdu pocztowego, by zapyta, ile kosztuje
telegram do nie figurujcego nawet w spisie pocztowym miasteczka Piedras de Moler i
zostaa obsuona przez Florentina Ariz, tak jakby w ogle si nie znali, ale wychodzc
zostawia na kontuarze, niby przez nieuwag, oprawiony w jaszczurcz skr modlitewnik
z wsunit we kopert z welinowego papieru ze zoconym znakiem. Odurzony szczciem,
Florentino Ariza reszt popoudnia spdzi na objadaniu si rami i czytaniu listu raz za
razem i jeszcze raz od nowa, litera po literze, a im bardziej si zaczytywa, tym wicej r
zjada, tak e o pnocy ju tyle razy przeczyta list i zjad tyle r, e matka chwyciwszy go
jak cielaka za szyj musiaa ratowa syna wlewajc mu w gardo olej rycynowy.
By to rok arliwego rozmiowania. Zarwno jej, jak i jemu ycie zaczo schodzi na
wycznym myleniu sobie nawzajem, nili o sobie, oczekiwali na listy rwnie
niecierpliwie, jak na nie odpowiadali. Nigdy podczas tej obdnej wiosny, jak i w
nastpnym roku, nie nadarzya im si najmniejsza choby sposobno umoliwiajca im
bezporedni rozmow. Mao tego: od owej chwili, gdy zobaczyli si po raz pierwszy, do
momentu, gdy p wieku pniej ponowi swe owiadczyny, nigdy nie mieli okazji, by
spotka si na osobnoci i porozmawia o swym uczuciu. Ale przez pierwsze trzy miesice
nie byo dnia, w ktrym nie pisaliby do siebie, a nawet w pewnym okresie pisywali i dwa
razy dziennie, przeraajc ciotk Scholastyk zachannoci roznieconego, przy jej pomocy,
ognia.
Po pierwszym licie, ktry przemycia do urzdu pocztowego w mimowolnym
odruchu zemsty za to, co niegdy spotkao j, pozwolia na codzienn niemal wymian
korespondencji podczas ulicznych i na pozr przypadkowych spotka, nie miaa jednak
do odwagi, by dopuci do najbanalniejszej bodaj i przelotnej rozmowy. Po trzech
miesicach zrozumiaa jednak, e bratanica nie jest ofiar dziewczcego li tylko
zadurzenia, jak jej si pocztkowo zdawao, i e tym samym sw miosn poog zagraa
rwnie i jej yciu. W istocie rzeczy Scholastyka Daza nie miaa, poza miosierdziem brata,
innego rda utrzymania, znajc za jego despotyczne usposobienie, wiedziaa, i nigdy jej
nie wybaczy, e tak niecnie naduya jego zaufania. Ale w godzin podjcia ostatecznej
decyzji nie miaa serca, by zgotowa bratanicy ten sam, smutny i nieodwracalny los, jaki
ona musiaa znosi od modoci, pozwolia wic Ferminie posuy si fortelami, dziki
ktrym moga si udzi, e sama nie jest niczemu winna. Metoda bya prosta: Fermina
Daza zostawiaa list w jednym ze schowkw na drodze pomidzy domem a szko,
wskazujc zarazem w licie, gdzie spodziewa si znale odpowied. Florentino Ariza czyni
to samo. W ten sposb wyrzutami sumienia ciotki Scholastyki zostay, na reszt roku,
obarczone chrzcielnice, dziuple i szczeliny w ruinach kolonialnych fortyfikacji.
Wielokrotnie przejmowali swoje listy rozmyte przez deszcz, zabocone, porozdzierane w
niesprzyjajcych okolicznociach, niektre, z rnych powodw, bezpowrotnie giny,
potrafili jednak zawsze nawiza ponownie kontakt.
Florentino Ariza pisa co noc, bez najmniejszej litoci dla samego siebie, zatruwajc
si, litera po literze, dymem z lamp olejnych na zapleczu pasmanterii, a jego listy staway
si tym dusze i tym bardziej lunatyczne, im bardziej stara si naladowa swych
ukochanych poetw z Biblioteki Powszechnej sigajcej ju wwczas osiemdziesiciu
tomw. Matka, uprzednio nakaniajca go arliwie do cakowitego pogrenia si w udrce,
teraz bya przeraona stanem jego zdrowia. Mzg sobie wyjaowisz do cna - krzyczaa z
sypialni, syszc pianie kogutw. - Nie ma takiej kobiety, ktra byaby tego warta. Nie
przypominaa bowiem sobie, by dane jej byo kiedykolwiek przedtem zna kogo w stanie
takiego zatracenia. Nie zwraca jednak na ni uwagi. Czasami przychodzi do biura po nie
razem nie tak, jak w poprzednich przypadkach, lecz z doczon do niej w kopercie
ponaglajc adnotacj, e jest to ju ostatnia: teraz albo nigdy. Florentino Ariza ujrza tego
samego popoudnia oblicze mierci, kiedy otrzyma kopert ze skrawkiem papieru
wyrwanego ze szkolnego zeszytu, a na nim napisan owkiem w jednej linijce odpowied:
Dobrze, wyjd za pana za m, jeli mi pan przyrzeknie, e nie bd musiaa je
bakaanw.
Florentino Ariza nie by przygotowany na taki rezultat, za to przygotowana bya jego
matka. Od chwili, kiedy sze miesicy wczeniej zwierzy si jej ze swych maeskich
planw, Transito Ariza rozpocza starania wynajcie caego domu, zajmowanego
dotychczas jeszcze przez dwie rodziny. W tym dwupitrowym siedemnastowiecznym
budynku miecia si za czasw hiszpaskiego panowania fabryka tytoniu, pniej jednak
zrujnowani waciciele, z braku rodkw do jej utrzymania, zaczli wynajmowa
poszczeglne pomieszczenia. W czci wychodzcej na ulic miecia si niegdy trafika, a
w gbi za waciwa wytwrnia i ogromna stajnia, przemieniona przez obecnych
mieszkacw na wspln pralni i suszarni. Transito Ariza wynajmowaa t pierwsz,
najuyteczniejsz, najlepiej zachowan, cho i najmniejsz zarazem cz. W dawnej
trafice miecia si teraz pasmanteria, oddzielona od ulicy bram, z boku za, w
pomieszczeniu przerobionym na sypialni Transito Ariza, dawny skad nie posiadajcy,
prcz jednego wietlika, adnej wentylacji. Zaplecze stanowio poow przedzielonej
drewnianym przepierzeniem izby. Sta w niej st z czterema krzesami, ktry peni take
rol biurka, i w tej czci wanie Florentino Ariza, o ile wit nie zaskakiwa go przy
pisaniu, rozwiesza swj hamak. Przestrze ta cakowicie wystarczaa im obojgu, ale bya
zbyt maa dla dodatkowej osoby, a tym bardziej dla panienki z Liceum Ofiarowania
Najwitszej Marii Panny, ktrej ojciec potrafi odbudowa zrujnowany dom, gdy
tymczasem przedstawiciele starych, posiadajcych nierzadko i po siedem tytuw rodw,
kadli si co noc do ka peni obaw, czy aby podczas snu nie zawali im si na gow dach
ich wasnej rezydencji. Transito Ariza uzyskaa wic zgod waciciela na zajcie rwnie
pomieszcze od podwrza, pod warunkiem utrzymania budynku w dobrym stanie przez
pi lat.
Posiadaa na to rodki. Poza rzeczywistymi dochodami z pasmanterii i ze sprzeday
szarpi, wystarczajcymi jej na skromn egzystencj, zwielokrotnia swoje oszczdnoci
udzielajc poyczek klienteli wywodzcej si z wstydliwych nowobiedakw, ktrzy
przystawali na jej drakoskie warunki w zamian za zachowanie przez ni dyskrecji. Panie o
krlewskich manierach wysiaday z powozw w bramie pasmanterii, bez krpujcych dam
oczekiwaniu,
upyn
owe
dugie,
brakujce
do
ostatecznego
akademiach, ale bliska z nimi zayo nie uwolnia go od lkw. Wprost przeciwnie,
pogbia je.
Przejcie do poezji byo wic jak wpynicie na spokojne wody. Ju w dziecistwie
pokn wszystkie po kolei, tak jak si ukazyway, kupowane przez jego matk u bukinistw
z Bramy Pisarzy, tomy Biblioteki Powszechnej zawierajcej wszystko, od Homera po
najlichszego z lokalnych poetw. Nie czyni jednak adnego wyboru: czyta jak popado,
jakby zdajc si na lepy los, a wszystkie te lata poerania sowa drukowanego w ogle nie
nauczyy go odrnia w masie przeczytanych ksiek zego od dobrego. Jedyn oczywist
dla rzecz bya pewno, e jeli musi ju wybiera pomidzy proz a wierszami, to woli
wiersze, a spord nich woli te o mioci, ktre ju po drugim czytaniu, chcc nie chcc,
potrafi wyrecytowa z pamici, tym szybciej im rytmiczniejsze, lepiej rymowane i bardziej
rozdzierajce. I tu bio rdo pierwszych listw do Ferminy Dazy, gdzie pojawiay si cae
partie, sowo w sowo, z hiszpaskich romantykw, dugo jeszcze sucych mu za
natchnienie, pki rzeczywiste ycie nie zmusio go do zajcia si bardziej przyziemnymi
sprawami ni cierpienia serca. Ju wwczas zacz coraz bardziej kierowa swoj uwag ku
zeszytowym wyciskaczom ez i innym, jeszcze niszych lotw, okazom wczesnej prozy.
Nauczy si paka wesp z matk czytajc lokalnych poetw, sprzedawanych na placach i
w bramach po dwa centavos od tomiku. Potrafi jednak zarazem wyrecytowa z pamici
najwietniejsze utwory kastylijskiej poezji Zotego Wieku. Oglnie rzecz biorc czyta
wszystko, co mu wpado w rce i jak popado, do tego stopnia, i w wiele lat po owym
cikim okresie pierwszej mioci, gdy by ju stanowczo dojrzaym mczyzn, zdarzyo
mu si przeczyta od deski do deski dwadziecia tomw Skarbca Modoci, ca seri
klasykw w przekadach wydawnictwa Braci Garnier i najprzystpniejsze dziea
publikowane przez don Vicentego Blasco Ibaneza w kolekcji Prometeusz.
Jego modziecze lata w hotelu nie ograniczyy si bynajmniej do ksikowych
lektur i pisania arliwych listw, by to bowiem zarazem czas wtajemniczania go w sekrety
mioci bez mioci. ycie w domu zaczynao si po poudniu, kiedy jego przyjaciki
ptaszyny wstaway tak, jak je matki wyday na wiat, tote gdy Florentino Ariza, wraca z
pracy zastawa paac peen nagich nimf, komentujcych bez ogrdek sekrety z ycia miasta,
przynoszone im zreszt przez samych bohaterw plotek. Nago wielu dziewczt ujawniaa
lady ich przeszoci: blizny na brzuchu po sztyletach, rozgwiazdy po kulach, bruzdy po
miosnych ostrzach noy, szwy po rzeniczych cesarskich ciciach. Niektre za dnia
przyprowadzay ze sob swoje mae dzieci, nieszczsne owoce dziewczcej zawzitoci lub
nieuwagi, rozbierajc je natychmiast tu za progiem, eby nie czuy si nieswojo w tym raju
nagoci. Kada gotowaa po swojemu i nikt w tym czasie nie jada lepiej od Florentina
Arizy, bo kiedy go zapraszay, wybiera najlepsze dania kadej z nich. Byo to caodzienne
wito, zamierajce pod wieczr, kiedy to nagie kobiety rozpoczynay swe wdrwki do
azienek poyczajc sobie mydo, szczoteczki do zbw, noyczki, nawzajem obcinajc
sobie wosy, przebierajc si w wypoyczane midzy sob stroje, malujc si niczym
ponure trefnisie, po czym wyruszay wreszcie na owy, by upolowa pierwsz nocn
zdobycz. Od tej chwili ycie w domu stawao si bezosobowe, odczowieczone i nie sposb
byo dzieli go z kimkolwiek uprzednio za to nie zapaciwszy.
Nie istnia przybytek, w ktrym Florentino Ariza od czasu poznania Ferminy Dazy
nie czuby si lepiej, bo byo to jedyne miejsce, gdzie nie dokuczaa mu samotno.
Mao tego: miejsce to stao si w kocu jedynym, gdzie czu, e jest z ni. By moe
dla tych samych powodw mieszkaa tam elegancka starsza kobieta o piknych
srebrzystych wosach, nie uczestniczca w swobodnym yciu golasek, darzcych j ze swej
strony bogobojnym szacunkiem. Przyprowadzi j tutaj, jako modziutk dziewczyn, zbyt
wczesny narzeczony i, nacieszywszy si ni przez czas jaki, pozostawi wasnemu losowi.
Pomimo tego pitna zdoaa dobrze wyj za m. Gdy w podeszym wieku owdowiaa,
dwch synw i trzy crki wspzawodniczyo o przywilej przygarnicia jej do siebie, ona
jednak uznaa, e nie ma godniejszego miejsca na reszt ycia ni w hotel czuych i
upadych dziewczt. Zajmowany przez ni pokj sta si jej jedynym domem, co
natychmiast utosamio j z Florentinem Ariz, o ktrym mawiaa, e bdzie znanym na
cay wiat uczonym, bo zdolny jest uszlachetnia sw dusz czytaniem ksiek w raju
lubienoci. Florentino Ariza ze swej strony poczu do niej tak sabo, e pomaga jej w
zakupach na targowisku i zwyk spdza cz wieczorw na rozmowach z ni. Sdzi, i
jest kobiet wiat w dziedzinie mioci, zdoaa bowiem wyjani mu wiele spraw
dotyczcych perypetii sercowych w taki sposb, i nie musia, w dowd wdzicznoci,
ujawnia jej wasnego sekretu.
Jeli przed poznaniem mioci Ferminy Dazy nie uleg tylu pokusom znajdujcym
si w zasigu rki, tym bardziej nie mg uczyni tego z chwil, gdy bya ju jego oficjaln
narzeczon. Florentino Ariza wspy wic z wieloma kobietami, dzieli z nimi ich
rozkosze i biedy, ale ani jemu, ani im nawet przez myl nie przyszo posun si dalej.
Nieprzewidziane zdarzenie w peni ukazao si jego determinacji. Pewnego dnia, o szstej
po poudniu, kiedy dziewczta ubieray si na przyjcie nocnych klientw, do jego pokoju
wesza sprztaczka: kobieta moda, ale przedwczenie postarzaa i zniszczona, ubrana jak
pokutnica ku chwale goych kobiet. Widzia j codziennie nie czujc si widzianym:
tego postanowienia.
I tak, a nie inaczej pyno jego ycie na cztery miesice przed ustalon na
sformalizowanie narzeczestwa dat, kiedy pewnego dnia o sidmej rano, w urzdzie
telegraficznym pojawi si Lorenzo Daza i zapyta
Florentina Ariz. A e ten jeszcze nie przyszed do pracy, poczeka na siedzc na
awce do smej dziesi i zdejmujc z jednego palca, a nakadajc na inny masywny zoty
piercie uwieczony szlachetnym opalem; a kiedy ujrza wchodzcego do urzdu
modzieca, natychmiast rozpozna w nim pracownika telegrafu i chwyci go pod rami.
- Prosz za mn, mody czowieku - powiedzia mu. - Pan i ja musimy przez pi
minutek porozmawia jak mczyzna z mczyzn.
Florentino Ariza, trupio zielony, da si poprowadzi. Nie by przygotowany na to
spotkanie, bo Fermina Daza ani nie miaa czasu, ani nie znalaza sposobnoci, eby go
ostrzec. A rzeczy miay si tak, e w zesz sobot siostra Franca de la Luz, przeoona
Szkoy Ofiarowania Najwitszej Marii Panny, wlizgna si cichcem niby w na
Podstawowe Wiadomoci z Kosmogonii i zagldajc uczennicom przez rami wypatrzya,
i Fermina Daza, symulujc prowadzenie pilnych notatek w zeszycie, w rzeczywistoci
pisze list miosny. Przewinienie, zgodnie z regulaminem szkoy, karane byo wydaleniem.
Lorenzo Daza, natychmiast wezwany do dyrekcji, odkry szczelin, przez ktr wycieka
jego elazny rygor. Fermina Daza z wrodzon sobie uczciwoci przyznaa si do listu, ale
odmwia ujawnienia tosamoci tajemnego narzeczonego, czynic to ponownie wobec
Sdu Dyscyplinarnego, ktry, w konsekwencji, zatwierdzi decyzj o jej usuniciu. Ojciec
mimo to przeprowadzi rewizj w sypialni, w nietykalnym do tej pory sanktuarium, i w
podwjnym dnie kufra odkry pakunki listw z trzech lat, ukrytych z mioci rwn tej, z
jak zostay napisane. Podpis nie pozostawia adnych wtpliwoci, ale Lorenzo Daza nie
by w stanie ani wwczas, ani kiedykolwiek indziej uwierzy, e wiedza crki o sekretnym
narzeczonym moga ograniczy si wycznie do znajomoci jego zawodu telegrafisty i
zamiowania do skrzypiec.
Przekonany, e tak skomplikowana wi uczuciowa moliwa jest li tylko dziki
wsplnictwu jego siostry, nie skorzystawszy nawet w czci z prawa aski, by da jej szans
usprawiedliwienia si, odprawi j bezapelacyjnie na pokadzie golety z San Juan de la
Cienaga. Fermina Daza nigdy nie uwolnia si od ostatniego wspomnienia o niej,
wspomnienia owego wieczoru, kiedy poegnawszy j w bramie ujrzaa, jak kocista i
popielata kobieta, trawiona gorczk wewntrz swego burego habitu, znika w parkowej
mawce z jedynym dobytkiem caego swego ycia: staropanieskim tobokiem i
nastpi i ktremu adna ludzka sia nie bya w stanie zapobiec, bo w przeznaczeniu ich
obu byo im ono pisane od samego pocztku. Wyobraa je sobie jako nierwny spr, nie
tylko dlatego, e Fermina Daza przestrzegaa go w listach przed gwatownym charakterem
swego ojca, ale i dlatego, e sam dostrzeg, i jego oczy zdaway si wcieke nawet wtedy,
gdy mia si do rozpuku przy szachowym stoliku. Wszystko w nim byo szczytem
przecitnoci: opasy brzuch, napuszony sposb mwienia, rysie bokobrody, nalane donie
z piercieniem przytoczonym ogromnym opalem. Jedyn jego ujmujc cech,
natychmiast rozpoznan przez Florentina Ariz, gdy tylko ujrza idcego Lorenza Daz, by
ten sam przypominajcy ani chd jego crki. Kiedy jednak ten wskaza mu krzeso przy
stole, nie wyda mu si ju osob tak szorstk, na jak wyglda, a gdy jednoczenie
zaproponowa mu kieliszek anywki, Florentino Ariza cakowicie ju odzyska oddech.
Nigdy nie pi anywki o smej rano, ale przyj zaproszenie z wdzicznoci, potrzebowa
bowiem tego natychmiast.
Lorenzo Daza rzeczywicie wyuszczy swoje racje w pi minut i uczyni to z tak
rozbrajajc szczeroci, i cakowicie skonfundowa Florentina Ariz. Po mierci ony
jedynym celem jego ycia byo uczyni z crki wielk dam. Droga bya mudna i nie
nazbyt pewna dla handlarza muw nie umiejcego czyta ani pisa, cieszcego si za to
saw koniokrada, nie tyle udowodnion, co powszechnie znan w caej prowincji San Juan
de la Cienaga. Przypali mulniczego skrta i poskary si: Tylko za sawa moe by gorsza
od zego zdrowia. Mimo to, powiedzia, prawdziwy sekret jego bogactwa ley w tym, e
adna z jego mulic nie pracowaa tyle i z takim powiceniem co on sam, nawet w
najgorszych okresach poszczeglnych wojen, kiedy miasteczka obracane byy z dnia na
dzie w popi, pola za kompletnie niweczone. Aczkolwiek crka nigdy nie zostaa
wprowadzona w tajniki planw dotyczcych jej losu, zachowywaa si niczym najbardziej
entuzjastyczny wsplnik. Bya inteligentna i systematyczna do tego stopnia, i z chwil gdy
sama posiada umiejtno czytania, nauczya rwnie czyta swego ojca, w wieku za
dwunastu lat cechowao j ju poczucie rzeczywistoci, wystarczajce a nadto do
prowadzenia domu bez pomocy ciotki Scholastyki. Westchn: To zota mulica. Kiedy
crka ukoczya szko podstawow otrzymujc pitki ze wszystkich przedmiotw i
dyplom z wyrnieniem publicznie wrczony podczas uroczystego zakoczenia roku,
zrozumia, e San Juan de la Cienaga stao si zbyt ciasne dla jego marze. Odprzeda
wwczas ziemie i stada i przenis si z nowymi siami i siedemdziesicioma tysicami
pesos w zocie do tego miasta w ruinie, o sawie ju mocno wyblakej, w ktrym wszake
pikna i wychowana podug dawnej mody kobieta miaa jeszcze widoki na powtrne
narodziny dziki bogatemu maestwu. Wtargnicie Florentina Arizy stao si tym samym
nieprzewidzian przeszkod dla realizacji tak starannie houbionych planw. No wic
cignem tu pana, bo mam prob, powiedzia Lorenzo Daza. Zanurzy koniec skrta w
anywce, zacign si nie puszczajc dymu i zakoczy strapionym gosem:
- Prosz zej nam z drogi.
Florentino Ariza sucha go popijajc anyow wdk, tak pochonity ujawnianymi
mu informacjami o przeszoci Ferminy Dazy, i nawet nie zastanowi si nad tym, co ma
powiedzie, gdy bdzie musia to zrobi. Ale kiedy nadszed w moment, zda sobie spraw,
e cokolwiek powie, i tak jego los jest przesdzony.
- Pan z ni rozmawia? - zapyta.
- Nic panu do tego - powiedzia Lorenzo Daza.
- Pytam - powiedzia Florentino Ariza - bo wydaje mi si, e jedyn osob
upowanion do podjcia decyzji jest paska crka.
- adne takie - powiedzia Lorenzo Daza.
- To mska rzecz i naley j zaatwi midzy mczyznami. Ton jego gosu sta si na
tyle napastliwy, i jeden z klientw z pobliskiego stolika zacz im si bacznie przyglda.
Florentino Ariza odezwa si agodniejszym gosem, ale z najwiksz stanowczoci, na
jak go byo sta:
- Mimo wszystko - powiedzia - nie mog udzieli adnej odpowiedzi nie wiedzc, co
ona o tym sdzi. To byaby zdrada.
Wwczas Lorenzo Daza odchyli si na krzele, powieki zaczerwieniy mu si i
zwilgotniay, a jego lewe oko wykonao obrt wok wasnej osi i wytrzeszczone w bok,
znieruchomiao. On te zniy gos.
- Prosz mnie nie zmusza, ebym panu strzeli w eb - powiedzia.
Florentino Ariza poczu, jak w jego wntrznociach przelewa si zimna piana. Ale
gos mu nawet nie zadra, bo i on uzna, e owieca go Duch wity. - Niech pan strzela powiedzia kadc rk na sercu.
- Nie ma wikszej chway ni mier w imi mioci. Lorenzo Daza musia spojrze
na niego z boku, jak papuga, by odnale go wykrzywionym okiem. Nie wymwi, lecz
wyplu sowo, sylaba po sylabie:
- Skur - wy - sy - nu!
W tym samym tygodniu zabra crk w podr zapomnienia. Bez adnych
wyjanie, z wsami powalanymi wciekoci wymieszan z przeutym tytoniem,
wtargn do jej sypialni i kaza, by szykowaa baga. Zapytaa, dokd jad, on za
O zmierzchu, kiedy docierali jako pierwsi, miejsca te byy puste i spokojne, ale o
wicie
budziy
si
ju
przeistoczone
jarmarczny
plac
zapchany
hamakami
do walk kogutw
si w domu wujka Lisimaco Sancheza, brata jej matki, ktry zawczasu wyjecha im na
spotkanie traktem krlewskim, na czele zgiekliwej kawalkady modych krewniakw
dosiadajcych najbardziej rasowych bestii w caej prowincji, by eskortowa goci na
ulicach miasteczka pord huku sztucznych ogni. Dom stojcy przy rynku, obok
kolonialnego wielokrotnie odbudowywanego kocioa, ze wzgldu na obszerne, ciemne
pomieszczenia i wychodzc na sad sie przesiknit zapachem ciepej melasy, wyglda
bardziej na skad gospodarski ni na budynek mieszkalny.
Ledwie zsiedli z koni, gocinne salony wypeniy si licznymi i nie znanymi
krewnymi, ktrzy nkali Fermin Daz sw nieznon wylewnoci, ona za, cierpica z
powodu odparze od sioda, nieprzytomna z braku snu, z pustym odkiem, nie bya w
stanie kocha nikogo na tym wiecie, i chciaa tylko znale si w jakimkolwiek spokojnym
i ustronnym miejscu, eby mc si wypaka. Jedynie jej kuzynka, Hildebranda Sanchez,
dwa lata od niej starsza i obdarzona t sam imperialn dum, natychmiast domylia si,
co jej dolega, bo i ona spalaa si w arze zbyt zuchwaej mioci. Wieczorem zaprowadzia
j do przygotowanej dla nich obu sypialni i nie moga poj, jakim cudem Fermina Daza
jeszcze yje, majc miast poladkw jedn wielk, rozjtrzon ran. Przy pomocy swej
matki, kobiety tak serdecznej i tak podobnej do swego ma, jakby byli bliniakami,
przygotowaa jej nasiadwk i umierzya nieco bl kompresami z pomornika, podczas gdy
pioruny zamku z petard i siarki wstrzsay posadami domu.
Okoo pnocy gocie opucili dom, zabawa publiczna rozproszya si w liczne mae
grupki, a kuzynka Hildebranda poyczya Ferminie Dazie nocn koszul z madapolamu i
pomoga jej uoy si w ku zasanym mikkimi przecieradami i puchowymi
poduszkami, ktre nagle wywoay u niej przelotn panik szczcia. Kiedy zostay wreszcie
same w sypialni, zaryglowaa drzwi i wycigna spod rozoonego przy jej ku dywanu
kopert zalakowan pieczciami Pastwowego Telegrafu. Ferminie Dazie do byo ujrze
promieniejc przebiegoci twarz kuzynki, by w pamici jej serca odrodzi si
przejmujcy zapach biaych gardenii, zanim jeszcze zdya rozerwa zbami lak pieczci,
by pniej do rana brodzi w morzu ez, jakie nioso z sob jedenacie roznamitnionych
telegramw.
Wwczas dowiedziaa si wszystkiego. Lorenzo Daza przed wyjazdem popeni bd,
telegraficznie zawiadamiajc o podry swego szwagra, Lisimaka Sancheza, ktry z kolei
przekaza wiadomo wszystkim bliszym i dalszym krewnym, rozsianym po rozlicznych
miasteczkach i osadach prowincji. W ten oto sposb Florentino Ariza mg nie tylko
zdoby informacje o caej trasie podry, ale zmobilizowa rwnie dugi cig bractwa
czeka tam rozwieszony hamak i stojce na ogniu sancocho z trzech rodzajw mis, na
wypadek gdyby kto zjawi si wczeniej ni telegram z zapowiedzi, co zdarzao si
zawsze. Hildebranda Sanchez towarzyszya kuzynce przez reszt podry, prowadzc j z
radosn subtelnoci przez zawie gszcze pokrewiestwa ku rdom jej pochodzenia.
Fermina Daza rozpoznaa si, poczua si po raz pierwszy pani siebie, poczua, e kto jej
towarzyszy i e jest pod opiek, a jej puca napeniao powietrze wolnoci przywracajce jej
spokj i ch ycia. Nawet w swoich ostatnich latach wspominaa ow podr, coraz blisz
w pamici, z perwersyjn wyrazistoci nostalgii.
Pewnej nocy wrcia z codziennego spaceru oszoomiona olnieniem, e moe by
szczliwa nie tylko bez mioci, ale i wbrew mioci. Olnienie zatrwoyo j, jedna z jej
kuzynek usyszaa bowiem rozmow swych rodzicw z Lorenzem Daz, w czasie ktrej
sugerowa on moliwo wydania crki za jedynego spadkobierc bajecznej fortuny
Kleofasa Moscote. Fermina Daza znaa go. Widziaa, jak taczy po placach na swych
doskonaych wierzchowcach przystrojonych w czapraki tak bogato zdobione, e z wygldu
raczej przypominay szaty liturgiczne: by elegancki i zrczny i mia rzsy marzyciela,
doprowadzajce kamienie do westchnie, ale ona porwnaa go do swego wspomnienia
Florentino Arizy siedzcego pod migdaowcami na skwerze, biednego, wychudzonego, z
tomikiem wierszy przy piersi, i nie odnalaza w swym sercu nawet cienia wtpliwoci.
W owych dniach Hildebranda Sanchez chodzia z gow w chmurach, pena zudze
po wizycie u wrki, ktrej jasnowidztwo zdumiao j. Przeraona ojcowskimi zamiarami
Fermina Daza rwnie udaa si do niej.
Karty powiedziay, e w jej przyszoci nie wida niczego, co mogoby przeszkodzi
jej dugiemu i szczliwemu maestwu, i usyszawszy t przepowiedni odetchna z ulg,
nie pojmowaa bowiem, jak miaaby dzieli w szczliwy los z innym mczyzn ni ten,
ktrego kochaa. Oywiona t pewnoci, odzyskaa cakowicie sw dawn samodzielno.
W ten oto sposb korespondencja telegraficzna z Florentinem Ariz przeobrazia si, z
koncertu zamiarw i pobonych ycze, w metodyczn, praktyczn i jak nigdy przedtem
intensywn wymian myli. Ustalili daty, ustalili sposoby, zaangaowali ycie obojga we
wsplne silne postanowienie, e wezm lub nie pytajc nikogo o zgod, gdziekolwiek i
jakkolwiek, skoro tylko spotkaj si ponownie. Fermina Daza uznaa te zobowizania za
tak wice, i w w wieczr, gdy ojciec pozwoli jej wzi udzia w jej pierwszym dorosym
balu, w Fonsece, wydao jej si niegodziwoci przyjcie zaproszenia bez uprzedniej zgody
narzeczonego. Florentino Ariza by tej nocy w hotelu i gra w karty z Lotarem Thugutem,
kiedy powiadomiono go, e ma pilne poczenie telegraficzne. By to telegrafista z Fonseki,
ktry musia czy si przez siedem porednich stacji, aby Fermina Daza moga poprosi o
zgod na udzia w balu. Otrzymawszy j wreszcie, nie zadowolia si jednak zwykym
przyzwoleniem, lecz poprosia o dowd, e to rzeczywicie Florentino Ariza operuje
kluczem po drugiej stronie linii. Bardziej ogupiay ni dumny, uoy zdanie
identyfikujce: Powiedz jej, e przysigam na bogini w koronie. Fermina Daza
rozpoznawszy haso i odzew bawia si na swym pierwszym dorosym balu do sidmej
rano, kiedy to musiaa przebra si byskawicznie, by nie spni si na msz. Na dnie
kufra przechowywaa wwczas znacznie wicej listw i telegramw, ni zarekwirowa jej
ojciec przed wyjazdem, nauczya si rwnie uywa forteli zamnych kobiet. Lorenzo
Daza odczytywa zmiany w jej sposobie bycia jako widome oznaki, e odlego i czas
wyleczyy j z modzieczych fantazji, nigdy jednak nie mwi z ni o projektowanym
maestwie. Ich wzajemne stosunki nabray cech poprawnoci - cho nie przekraczay
granic formalnej rezerwy, ktr mu narzucia, gdy wypdzi ciotk Scholastyk - co
pozwolio im na wspycie do tego stopnia wygodne, i nikt nie mg wtpi, e oparte jest
na czuoci.
W tym wanie okresie Florentino Ariza postanowi wyzna jej w licie, e zamierza
wydoby dla niej skarb zatopionego galeonu. Bo tak rzeczywicie byo, sam pomys za,
niczym natchnienie, spyn na niego w wietliste popoudnie, kiedy morze wydawao si
wybrukowane aluminium, z powodu ogromnej masy ryb oszoomionych dziewann i
wyrzuconych na powierzchni. Na widok rzezi z caego nieba zleciay si wrzeszczc
wszystkie ptaki i rybacy musieli je odpdza wiosami, eby nie wydary im owocw tego
zakazanego cudu. Uywanie dziewanny, ktra tylko usypia ryby, cho od czasw Kolonii
prawnie zakazane, byo powszechnie i w biay dzie stosowan przez karaibskich rybakw
praktyk, dopki nie zostaa ona wyparta przez dynamit. Jednym z ulubionych zaj
Florentina Arizy, pod nieobecno Ferminy Dazy, byo przygldanie si z falochronu
rybakom wcigajcym na odzie niewody pene upionych ryb. W tym samym czasie
grupka dzieciakw, poruszajcych si w wodzie jak delfiny, namawiaa gapiw, by rzucali
im monety, ktre malcy zaraz wyawiali z dna. Byy to te same dzieciaki, ktre wypyway w
tym wanie celu ku transatlantykom i o ktrych tak si rozpisywano w Stanach
Zjednoczonych i we Francji, podziwiajc mistrzostwo maych nurkw. Florentino Ariza
zna je od niepamitnych czasw, bo zna je, zanim pozna mio, nigdy jednak nie
przyszo mu na myl, e moe potrafiyby wydoby z dna ca fortun galeonu. Pomys
objawi mu si owego wanie popoudnia i od najbliszej niedzieli a do dnia powrotu
Ferminy Dazy, niemal rok pniej, mia dodatkowy powd do obdu.
dzie
noc
zabaw
ludowych,
zaadowano
reszt
skarbu,
ktrego
na dnie. Woda bya tak czysta, i widzia jak chopiec pynie niczym zaniedziay rekin
pord rekinw bkitnych, ktre przecinay mu drog, ale go nie dotykay. Pniej
zobaczy, jak znika w gszczu korali, i w chwili, kiedy pomyla, e pewnie brakuje mu ju
powietrza, usysza za plecami jego gos. Euklides, unoszc rce, sta na dnie, w wodzie po
pas. Zaczli wic szuka gbszych miejsc, wci kierujc si na pnoc, pync nad
niemrawymi rajami, pochliwymi kalmarami, rami mrokw, pki Euklides nie
zrozumia, e marnuj czas.
- Jak mi pan nie powie, czego mam szuka, to jak ja to znajd? - powiedzia.
Ale nie powiedzia mu. Wwczas Euklides zaproponowa, eby Florentino rozebra
si i zanurkowa razem z nim, choby tylko po to, eby zobaczy to inne niebo pod tamtym
wiatem, jakim byy koralowe gbiny raf koralowych. Ale Florentino Ariza zwyk mawia,
e Bg stworzy morze tylko po to, eby mona byo patrze na nie przez okno, i nigdy nie
nauczy si pywa. Nieco pniej zachmurzyo si, ochodzio, powietrze stao si wilgotne,
a ciemnoci zapady tak gwatownie, i musieli kierowa si wiatem latarni morskiej,
eby odnale drog do portu. Zanim wpynli na wody zatoki, ujrzeli mijajcy ich z bliska
olbrzymi biay transatlantyk z Francji, z wszystkimi wiatami zapalonymi, zostawiajcy za
sob soczysty lad pieczeni i gotowanych kalafiorw.
I tak zmarnowali trzy niedziele i nadal by je marnowali, gdyby Florentino Ariza nie
postanowi wreszcie dopuci Euklidesa do swego sekretu. Chopiec zmieni wwczas plan
poszukiwa, i to na tyle, e popynli dawnym szlakiem galeonw, znajdujcym si
dwadziecia mil morskich na wschd od ustalonego przez Florentina Ariz miejsca. Po
niespena dwch miesicach poszukiwa, w deszczowe popoudnie na penym morzu,
Euklides tak dugo przebywa na dnie, i d zdya zdryfowa do daleko od miejsca
nurkowania, i musia do niej pyn prawie p godziny, bo Florentino Ariza nie by w
stanie dowiosowa do niego. Kiedy jednak wcign si wreszcie na d, wyj z ust i
pokaza, na dowd triumfu wieczcego upr, dwa kobiece klejnoty. To, co wwczas
opowiedzia, byo tak fascynujce, e Florentino Ariza natychmiast przyrzek sobie, i
nauczy si pywa i nurkowa jak tylko si da najgbiej, tylko po to, eby zobaczy
wszystko na wasne oczy. Chopiec opowiedzia, e w tym miejscu, na gbokoci zaledwie
osiemnastu metrw, ley midzy koralowcami tyle starych aglowcw, e nie sposb je
nawet policzy, a rozrzucone s na tak rozlegej przestrzeni, e trudno je nawet ogarn
wzrokiem. Opowiedzia, e najbardziej zaskakujce jest to, e spord tylu wrakw
unoszcych si na wodach zatoki aden nie jest w tak dobrym stanie jak zatopione okrty.
Opowiedzia, e s tam karawele z nietknitymi aglami i e zatopione okrty s widzialne
przyczyna krya si w tym, i kiedy wzgardzony przez Fermin Daz, chcc za wszelk cen
czym j zastpi, dosta gorczki mioci rozmienianej na drobne i w adnym innym
miejscu, jak wanie w latarni, nie przey szczliwszych godzin i nie znalaz wikszej
pociechy w swych strapieniach. Byo to jego ukochane miejsce. Do tego stopnia, e w cigu
wielu lat prbowa przekona matk, a pniej wuja Leona XII, by dopomogli mu j kupi.
Latarnie morskie na Karaibach stanowiy bowiem wwczas wasno prywatn, a ich
waciciele pobierali opaty za prawo wpynicia do portu, w zalenoci od wielkoci statku.
Florentino Ariza sdzi, i jest to jedyny godziwy sposb zrobienia dobrego interesu na
poezji, jednak ani matka, ani wuj nie podzielali jego opinii, kiedy za mg to sam
przeprowadzi w oparciu o wasne rodki, latarnie morskie przeszy na wasno pastwa.
adne z tych marze nie byo jednak daremne. Baniowa historia galeonw, a
pniej nowo latarni morskiej dodaway mu otuchy i wypeniay pustk pod nieobecno
Ferminy Dazy, do tego stopnia, i w najbardziej niespodziewanej chwili zaskoczya go
wiadomo o Jej powrocie. Lorenzo Daza, w rzeczy samej, po przeduonym pobycie w
Riohacha postanowi wrci. Nie by to, zwaywszy grudniowe pasaty, okres szczeglnie
pomylny dla eglugi morskiej, archaiczna, ale i jedyna goleta gotowa podj si
ryzykownego rejsu moga rwnie dobrze, zniesiona przeciwnymi wiatrami, znale si o
wicie z powrotem w macierzystym porcie. I tak si zreszt stao. Fermina Daza przeya
noc agonii wymiotujc ci, przywizana do koi w kajucie przypominajcej dworcow
ubikacj, zarwno z powodu mczcej ciasnoty, jak smrodu i zaduchu. Koysanie byo tak
gwatowne, i wielokrotnie ulegaa wraeniu, e lada chwila pkn pasy koi, z pokadu
dobiegay rozdzierajce wrzaski niczym krzyki toncych, a tygrysie chrapanie ojca na
ssiedniej koi jeszcze bardziej zwikszao jej trwog. Po raz Pierwszy od niemal trzech lat
spdzia bezsenn noc nie mylc ani przez chwil o Florentino Arizie, podczas gdy on,
wprost przeciwnie, przez ca noc nie zmruywszy oka lea w hamaku rozwieszonym na
zapleczu, liczc jedn po drugiej cignce si w nieskoczono minuty do jej powrotu. O
wicie wiatr nagle usta, morze si uspokoio, a Fermina Daza zdaa sobie spraw, e
pomimo nieznonych mdoci cay czas spaa, obudzi j bowiem zgrzyt kotwicznego
acucha. Odpia wwczas pasy i spojrzaa przez wietlik, w nadziei e dostrzee
Florentina Ariz w portowym tumie, ale ujrzaa skady celne pord ozoconych
pierwszymi promieniami soca palm i zgnie deski kei w Riohacha, skd goleta odbia
poprzedniej nocy.
Reszt dnia przeya niczym koszmarn halucynacj, w tym samym domu, w ktrym
przebywaa wczoraj, przyjmujc tych samych goci, ktrzy ju j wczoraj poegnali,
go do stanu uytecznoci przy pomocy Gali Placidii, czarnej sucej, ktra stawia si
natychmiast, gdy tylko powiadomiono j o ich przybyciu opuszczajc swoje dawne osiedle
niewolnikw. Fermina Daza nie bya ju rozpieszczan, cho i tyranizowan zarazem przez
ojca jedynaczk; bya gospodyni i pani pokonanego przez kurz i pajczyny imperium,
ktre mona byo odzyska wycznie dziki sile niezwycionej mioci. Nie upada na
duchu, czua si bowiem natchniona jakim uniesieniem, ktre pozwolioby jej ruszy z
posad cay wiat. Tej samej nocy, gdy pili czekolad z ciasteczkami serowymi przy stole w
kuchni, ojciec przekaza jej peni wadzy w domu i uczyni to z zachowaniem wszelkich
formalnoci witego rytuau.
- Wrczam ci klucze do twego ycia - powiedzia.
Ona, majc skoczone siedemnacie lat, przeja dan jej wadz pewn rk,
wiadoma, i kada pid zdobytej swobody przeznaczona jest dla mioci. Nazajutrz, po
nocy penej koszmarw sennych, po raz pierwszy opady j obawy zwizane z powrotem,
kiedy otworzya balkonowe okno i znw ujrzaa smutn mawk nad skwerem, posg
zdekapitowanego bohatera, marmurow aw, na ktrej zwyk siada Florentino Ariza z
tomikiem wierszy. Nie mylaa ju o nim jak o nieosigalnym narzeczonym, ale jak o
niewtpliwym mu, do ktrego naleaa dusz i ciaem. Wiedziaa, jak duo czasu
roztrwonia od chwili swego wyjazdu, jaka jest cena pozostania przy yciu, jak wiele mioci
bdzie jej trzeba, eby moga kocha swego mczyzn jak Bg przykaza. Zdziwia si, e
nie ma go w parku, gdzie tak czsto przychodzi pomimo deszczu, i e nie otrzymaa od
niego adnego znaku, choby tak nieuchwytnego jak przeczucie, i nagle wstrzsny ni
dreszcze na myl, e umar. Ale natychmiast oddalia ze myli, bo w szalestwie
telegramw ostatnich dni zapomnieli wobec bliskoci powrotu uzgodni, w jaki sposb
mieliby si skontaktowa po jej przyjedzie.
Tak naprawd za Florentino Ariza by przekonany, e nie wrcia, dopki
telegrafista z Riohacha nie potwierdzi, e w pitek wesza na pokad golety, ktra nie
dopyna poprzedniego dnia z powodu niesprzyjajcych wiatrw. Pod koniec tygodnia
zacz wic wyglda jakichkolwiek oznak ycia w jej domu i w poniedziaek, o zmierzchu,
dostrzeg w oknach bdne wiateko, ktre tu po dziewitej zgaso w sypialni od strony
balkonu. Nie zasn, ulegajc tym samym skonnociom do mdoci, ktre zakciy jego
pierwsze miosne noce. Transito Ariza wstaa z kurami, zaniepokojona, e syn wyszedszy o
pnocy na patio, nie wrci do mieszkania i nie byo go w domu. Ruszy w bdn
wdrwk po falochronach, recytujc pod wiatr miosne wiersze, paczc z radoci, a w
kocu zaczo wita. O smej zasiad pod arkadami Parafialnej, otpiay i niewyspany,
zastanawiajc si, jak przekaza Ferminie sowa powitania, kiedy nagle poczu, e
wntrznoci jego rozdziera sejsmiczny wstrzs.
To bya ona. Sza przez Plac Katedralny razem z niosc kosze na zakupy Gal
Placidi, po raz pierwszy ubrana nie w szkolny mundurek. Bya wysza ni przed
odjazdem, rysy miaa bardziej pocige, bya ksztatniejsza, promieniaa urod, ktr
wysubtelnia pewno siebie dorosej osoby. Warkocz zdy ju jej odrosn, ale nie
spuszczaa go ju na plecy, lecz przerzucaa przez lewe rami, i ta prosta odmiana zatara w
niej wszelkie dziecice rysy. Skamieniay Florentino Ariza nie ruszy si z miejsca, dopki
zjawiskowa istota, patrzc wycznie przed siebie, nie przesza przez cay plac. Ale ta sama
nieprzeparta sia, ktra go sparaliowaa, zmusia go zarazem do rzucenia si jej ladem,
gdy skrcia za katedr niknc w oguszajcym tumulcie handlowych zaukw.
Poda
za
ni
niepostrzeenie,
odkrywajc
najzwyklejsze
gesty,
wdzik,
przedwczesn dojrzao najbardziej przez niego ukochanej istoty, ktr po raz pierwszy
widzia tak swobodn i naturaln. Zadziwia go zwinno, z jak torowaa sobie drog w
tumie. Podczas gdy Gala Placidia co chwila na kogo wpadaa, zawadzaa o co koszami i
rzucaa si nagle do biegu, by nie straci panienki z oczu, ona pyna przez uliczny chaos
pod aglami wasnej przestrzeni i odmiennego czasu, z nikim si nie zderzajc, jak
nietoperz w ciemnociach. Wielokrotnie bywaa w dzielnicy handlowej z ciotk
Scholastyk, zawsze byy to jednak pomniejsze sprawunki, jej ojciec bowiem zaopatrywa
dom osobicie, zreszt nie tylko w meble i ywno, ale nawet w damsk bielizn. To
pierwsze wyjcie byo dla niej zatem fascynujc przygod wymarzon w dziewczcych
snach.
Nie zwrcia uwagi na zachty zaklinaczy wy oferujcych jej syrop wiecznej
mioci ani na bagania lecych w bramach ebrakw pokrytych rozognionymi ranami, ani
na faszywego Indianina usiujcego jej sprzeda wytresowanego kajmana. Odbya dug,
mozoln wdrwk, bez uprzednio obranego kierunku, a zatrzymywaa si tylko po to, by
bez popiechu cieszy si sam natur rzeczy. Wchodzia do kadej bramy, gdzie byo
cokolwiek do sprzedania, i wszdzie odnajdywaa co, co zwikszao jej ch ycia.
Rozkoszowaa si wetiweriowym zapachem tkanin w kufrach, owijaa si w malowane
jedwabie, umiaa si z wasnego miechu, gdy w Zotym Drucie ujrzaa si w duym
lustrze przebrana za Hiszpank, z ozdobnym grzebieniem i z wymalowanym w kwiaty
wachlarzem. W skadzie artykuw zamorskich zajrzaa do beczki z solonymi ledziami,
ktre przypomniay jej pnocno - wschodnie noce, gdy bya ma dziewczynk, w San
Juan de la Cienaga. Dali jej do skosztowania kaszank z Alicante, o smaku lukrecji, po
czym kupia dwie na sobotnie niadanie, a oprcz tego dwa paty suszonego dorsza i
butelk nalewki porzeczkowej. W sklepie korzennym, wycznie dla dogodzenia wchowi,
stara licie szawi i bazylii w doniach i kupia gar wonnych godzikw, gar
gwiadzistego anyu i jeszcze po jednej imbiru i jaowca, i wysza zalana zami ze miechu
od kichania wywoanego tureckim pieprzem. We francuskiej drogerii, gdy kupowaa myda
Reuter i wod styraksow, lekko natarli j za uchem modnymi wwczas w Paryu
perfumami i podarowali jej pastylk do odwieania oddechu po paleniu.
Bawia si w zakupy, nie inaczej, ale to, co rzeczywicie byo jej niezbdne, kupowaa
bez namysu, ze stanowczoci nie pozwalajc wtpi, e nie czyni tego po raz pierwszy,
bo w peni wiadoma, i nie kupuje wycznie dla siebie, ale rwnie i dla niego, wzia
dwanacie jardw lnu na obrusy na ich wsplny st, perkal na lubne przecierada z ros
ich najintymniejszej wilgoci o wicie, wszystko, co najlepsze, by mc razem cieszy si tym
w domu mioci. Prosia o rabat, a prosi potrafia, targowaa si z wdzikiem i godnoci,
pki nie uzyskaa najlepszej ceny, i pacia sztukami zota, sprawdzanymi przez kramarzy
tylko dla czystej przyjemnoci, by usysze, jak rozbrzmiewa ich piew na marmurze
kontuaru.
Florentino Ariza ledzi j oczarowany, podajc za ni z zapartym tchem, coraz to
wpadajc na kosze sucej, ktra na jego przeprosiny odpowiadaa umiechem, ona za
przechodzia tak blisko niego, i zdoa poczu bryz jej zapachu i jeli wwczas jeszcze go
nie spostrzega, to nie dlatego, e nie moga, lecz poniewa chodzc trzymaa si prosto i
wyniole. Wydawaa mu si tak pikna, tak powabna, tak odmienna od zwykych ludzi, i
nie pojmowa, dlaczego nikt, tak jak on nie odchodzi od zmysw syszc kastaniety jej
obcasw na ulicznym bruku ani nie dostawa palpitacji serca od powietrznych westchnie
jej falbanek, ani nie szala z mioci wiat cay od powiewu jej warkocza, trzepotu jej rk,
blasku jej umiechu. Nie uszed mu aden jej gest, ani jedna cecha charakteru, ale nie
mia zbliy si do niej w obawie, i czar prynie. Kiedy jednak rzucia si w cib Bramy
Pisarzy, nagle zrozumia, e moe straci okazj, o ktrej marzy przez lata.
Fermina Daza dzielia ze swymi szkolnymi koleankami niezwyke przekonanie, e
Brama Pisarzy jest miejscem potpienia, oczywicie surowo zakazanym dla przyzwoitych
panienek. Byy to podcienia przy placyku, gdzie gromadziy si doroki i wozy adowne
cignite przez osy, a uliczny handel wprost kipia od wrzawy i toku. Nazwa pochodzia
jeszcze z czasw kolonialnych, siadali tam bowiem maomwni kaligrafowie w pciennych
kamizelkach i w zarkawkach, przepisujcy na zamwienie, i za psi grosz wszelkie
dokumenty: memoriay z zaaleniami, petycje, prawne alegaty, pisma z gratulacjami lub z
prezerwatywy
grzebieniami
iguan,
przechodzcymi
trzepot
pomyki i przeraona zadaa sobie pytanie, jak moga przez tyle czasu, z takim
okruciestwem nosi w sercu podobn chimer. I pomylaa jedynie: Mj Boe, biedny
czowiek. Florentino Ariza usiowa co powiedzie, chcia i za ni, ale ona wymazaa go
ze swojego ycia jednym ruchem rki.
- Nie - powiedziaa. - Prosz zapomnie.
Tego samego popoudnia, gdy ojciec odsypia sjest, wysaa mu przez Gal Placidi
list skadajcy si z dwch linijek: Dzi, ujrzawszy pana, zrozumiaam, e wszystko midzy
nami jest tylko uud. Suca zaniosa mu rwnie jego telegramy, jego wysuszone
kamelie i poprosia, by zwrci otrzymane od niej listy i prezenty: msza ciotki Scholastyki,
unerwienie lici z zielnikw Ferminy, centymetr kwadratowy habitu witego Piotra
Claver, medaliki witych, warkocz jej pitnastu lat z jedwabn kokard szkolnego
mundurka. W cigu nastpnych dni, na skraju obdu, napisa do niej wiele rozpaczliwych
listw, zamczajc suc, eby je wzia, ta jednak wypeniaa co do joty kategoryczne
polecenia, by poza zwracanymi prezentami niczego nie przyjmowa. Nalegaa z takim
uporem, e Florentino Ariza odesa wszystko, prcz warkocza, ktrego nie chcia odda,
dopki FerminaDaza nie przyjmie go osobicie na krtk bodaj rozmow. Nie dopi
swego. Transito Ariza, obawiajc si przeraajcej determinacji syna, odoya na bok
poczucie wasnej godnoci i poprosia Fermin Daz o udzielenie jej piciominutowej aski,
Fermina Daza przyja j wic na chwil w sieni swego domu, na stojco, nie zapraszajc
do rodka i nie okazujc najmniejszej saboci. W dwa dni pniej, po zaartej ktni z
matk, Florentino Ariza zdj ze ciany swej sypialni zakurzone szklane gniazdo, w ktrym
przechowywa warkocz niczym wit relikwi, a Transito Ariza zwrcia go osobicie w
szkatuce wycieanej aksamitem z wyhaftowanymi zot nici wzorami. Florentino Ariza
ju nigdy wicej, mimo tylu spotka w czasie ich dugiego ycia, nie mia sposobnoci
zetknicia si sam na sam z Fermin Daz ani porozmawiania z ni w cztery oczy, i uczyni
to mg dopiero po pidziesiciu jeden latach, dziewiciu miesicach i czterech dniach,
kiedy ponowi wobec niej przysig dozgonnej wiernoci i wiecznej mioci, w jej pierwsz
wdowi noc.
Dwudziestoomioletni doktor Juvenal Urbino nalea do najbardziej obleganych
kawalerw. Wrci po duszym pobycie w Paryu, gdzie ukoczy studia medyczne i zrobi
specjalizacj w chirurgii, i ju od pierwszego momentu, gdy ponownie dotkn stopami
ldu staego, da przytaczajce dowody, i nie zmarnowa ani minuty swego czasu. W dniu
powrotu by bardziej dystyngowany, bardziej opanowany ni przed wyjazdem i aden z
jego kolegw z tego samego rocznika nie wydawa si powaniejszym w swym fachu i
mdrzejszym profesjonalist od niego, ale i nie byo nikogo, kto lepiej od niego taczyby
do modnej wwczas muzyki i lepiej improwizowa na pianinie. Zwabione jego osobistym
urokiem i przekonaniem o rodzinnej fortunie panny z jego sfery urzdzay sekretne loterie,
cignc losy o jego wzgldy, a i on gra z nimi o ich wzgldy, ale zdoa pozosta w stanie
aski nietknity i uwodzicielski, pki nie uleg plebejskim urokom Ferminy Dazy.
Lubi mawia, i mio ta bya owocem pomyki klinicznej. Sam nie by w stanie
uwierzy, e co takiego mogo si zdarzy, i to wanie w tym momencie jego ycia, kiedy
wszystkie emocjonalne zasoby koncentroway si na losie jego miasta, o ktrym powiada,
nazbyt czsto i bez chwili zastanowienia, e drugiego takiego nie ma na wiecie. W Paryu,
gdy spacerowa pn jesieni pod rk z wczesn przejciow sympati, wydawao mu
si, i nie ma dla wikszego bogostanu ni owe zotawe wieczory z wiejskim zapachem
kasztanw na ruszcie, melancholijnymi akordeonami, nienasyconymi kochankami
caujcymi si bez koca w kawiarnianych ogrdkach, a mimo to musia si przyzna z
rk na sercu, e oddaby to wszystko za jedn kwietniow chwil na swych Karaibach. By
jeszcze zbyt mody, aby wiedzie, e pami serca unicestwia ze wspomnienia,
wyolbrzymiajc dobre i e dziki temu mechanizmowi udaje nam si znosi ciar
przeszoci. Kiedy jednak ponownie ujrza z pokadu statku biae wzgrze dzielnicy
kolonialnej, nieruchome spy na dachach, ubrania biedakw rozwieszone na balkonach,
wwczas dopiero poj, do jakiego stopnia sta si atwym upem charytatywnych puapek
nostalgii.
Statek utorowa sobie drog w zatoce poprzez dryfujcy kouch martwych zwierzt,
wikszo za pasaerw schronia si w kajutach uciekajc przed odorem. Mody lekarz
zszed po trapie ubrany w nienaganny alpakowy garnitur, w kamizelce, z przerzuconym
przez rk prochowcem, z wypielgnowan brod a la mody Pasteur i z wosami
przedzielonymi
wyranym
prostym
przedziakiem,
dostatecznie
opanowany,
strach przed ciemnoci, niewidzialna obecno zmarego ojca w ogromie picego domu.
Kiedy kulon wesp z kogutami z ssiedztwa wypiewa pit, doktor Juvenal Urbino
poleci swoj dusz i ciao boskiej opatrznoci, nie czu si bowiem na siach przey
choby jeszcze jednego dnia w swej ojczynie ruin. Ale serdeczno najbliszych mu osb,
wiejskie niedziele, podliwa adoracja panien na wydaniu z jego sfery ostatecznie osodziy
gorycz pierwszego wraenia. Powoli przyzwyczaja si do padziernikowych skwarw, do
nazbyt przenikliwych zapachw, do niezbyt przemylanych sdw przyjaci, do jutro
zobaczymy,
doktorze,
prosz
si
nie
przejmowa,
by
wreszcie
ulec
urokom
dyplomy
najwyszymi
ocenami
otrzymane
na
przernych uczelniach
europejskich.
Podj prb wprowadzenia najnowszych metod leczenia w Szpitalu Miosierdzia,
nie przyszo to jednak tak atwo, jak mu si w modzieczym zapale zdawao, zatchy dom
zdrowia obstawa bowiem przy swoich atawistycznych przesdach, jak umieszczanie ng
ka w sojach z wod, aby si nie dostaway na choroby, czy wymg uywania stroju
wizytowego i zamszowych rkawiczek w sali operacyjnej, za oczywiste uznawano bowiem,
i elegancja jest nieodzownym warunkiem aseptyki. cierpie nie mogli, e dopiero co
przybyy todzib smakuje w ustach mocz chorego, by wykry obecno cukru, e cytuje
Charcota i Trousseau, jakby byli oni jego kompanami ze wsplnego pokoju, e podczas
wykadw wygasza powane ostrzeenia przed miertelnym niebezpieczestwem
szczepionek, za to w sposb wrcz podejrzany ufa najnowszemu wynalazkowi czopkw.
Napotyka wszelkiego rodzaju przeszkody: jego odnowicielski duch, jego maniakalna pasja
spoecznikowska, jego spnione poczucie humoru w ojczynie niemiertelnych kpiarzy,
wszystko, co w rzeczywistoci stanowio o jego najcenniejszych zaletach, wzbudzao zawi
starszych kolegw i skryte drwiny modych. Jego obsesj sta si tragiczny stan sanitarny
wszelkiego
robactwa.
dziecistwie
spdzi
dugie
godziny
na
kamienne filtry.
Wodzie z cystern przypisywano przez dugi czas i bez cienia wstydu, raczej wprost
przeciwnie, przepuklin moszny, na ktr tylu mczyzn w miecie cierpiao nie tylko bez
cienia enady, ale nawet z pewn patriotyczn chepliwoci. Kiedy Juvenal Urbino
uczszcza do szkoy podstawowej, nie mg opanowa dreszczu przeraenia na widok
chorych na przepuklin, siedzcych w upalne popoudnia, na progach domw i
wachlujcych olbrzymie jdro niczym dziecko pice midzy nogami. Powiadano, e
przepuklina wydawaa gwizd pospnego ptaka w burzowe noce, jak rwnie skrcaa si z
nieznonego blu, gdy w pobliu spalano piro spa, nikt jednak nie narzeka na te
dolegliwoci, bo dua i odpowiednio obnoszona przepuklina przydawaa, ponad wszystko,
blasku mskiemu honorowi. Doktor Juvenal Urbino wracajc z Europy znakomicie ju
sobie zdawa spraw, ile pseudonaukowych kamstw tkwi w tych przekonaniach, byy one
jednak tak mocno zakorzenione w lokalnych przesdach, e wielu sprzeciwiao si
mineralnemu wzbogacaniu wody w cysternach, w obawie, i odbierze jej to cudown moc
wywoywania zaszczytnej przepukliny.
W tym samym stopniu, co zanieczyszczona woda, drczy doktora Juvenala Urbino
stan sanitarny targowiska publicznego, rozlegej przestrzeni pod goym niebem przy zatoce
Las Animas, gdzie przybijay aglowce z Antyli. Pewien synny podrnik opisa targowisko
jako jedno z najbardziej urozmaiconych na wiecie. Byo bogate, to prawda, obfite i
gwarne, ale przypuszczalnie i najbardziej zatrwaajce. Osadzone na wasnych odpadkach,
wystawione byo na ask i nieask kaprynych przypyww i tu wanie kolejne czkawki
zatoki zwracay ziemi nieczystoci ze ciekw. Zrzucano tam rwnie wszelkie odpadki z
pobliskiej rzeni, porbane by, zgnie wntrznoci, szcztki zwierzt, ktre pyway w
trzsawisku krwi dzie i noc. Spy walczyy o nie ze szczurami i z psami w ustawicznej
bitwie pomidzy dziczyzn i smakowitymi kaponami z Sotavento zwisajcymi ze
straganw, a nowalijkami z Arjony rozoonymi na dywanikach na ziemi. Doktor Juvenal
Urbino chcia uzdrowi to miejsce, chcia, by przeniesiono rzeni gdzie indziej, by
wybudowano kryte targowisko z witraowymi kopuami, takie jakie widzia w dawnych
filtrach miejskich w Barcelonie, gdzie towar by tak okazay i tak czysty, e al byo go
zjada. Ale nawet najbardziej wyrozumiali spord jego dostojnych przyjaci z
politowaniem obserwowali wybuch tych fantasmagorycznych pasji. Tacy ju byli: przez
cae ycie rozgaszali, jak bardzo s dumni ze swego rodzinnego miasta, podnosili jego
historyczne zasugi, warto jego relikwii, jego heroizm i pikno, ale byli cakowicie lepi
na postpujc w nim od lat dewastacj. Doktor Juvenal Urbino darzy je za na tyle wielk
mioci, i mg widzie je takim, jakie byo naprawd. - Zaiste jest to miasto wielkiej
szlachetnoci - mawia. - Od czterystu lat staramy si je unicestwi i wci nie jestemy w
stanie tego dokona.
Niewiele jednak do tego brakowao. Epidemia cholery, ktrej pierwsze ofiary pady
w kauach targowiska, spowodowaa w jedenacie tygodni najwiksz liczb zgonw w
naszej historii. Dotychczas niektrych wybitnych zmarych chowano pod pytami podogi w
kocioach, w nieprzystpnym ssiedztwie arcybiskupw i czonkw kapituy, innych,
mniej zamonych, grzebano na klasztornych dziedzicach. Biedacy trafiali na cmentarz
kolonialny, na wichrowym wzgrzu oddzielonym od miasta fos, przez ktr przerzucony
by betonowy most, zdobny w napis wyrzebiony na polecenie jednego z dalekowzrocznych
burmistrzw: Lasciate ogni speranza voi chentrate. W cigu dwch pierwszych tygodni
cholery cmentarz zosta cakowicie zapeniony, a w kocioach nie byo ju ani jednego
miejsca, mimo i przeniesiono do wsplnego dou zarte szcztki licznych bezimiennych
koryfeuszy. Powietrze w katedrze zagcio si oparami ze le zamurowanych krypt i jej
drzwi otwarto dopiero trzy lata pniej, mniej wicej wtedy, kiedy Fermina Daza po raz
pierwszy ujrzaa z bliska Florentina Ariz w czasie pasterki. Kruganki klasztoru witej
Klary zapeniy si grobami a po zagajniki ju w trzecim tygodniu, naleao wic
przeznaczy na cmentarz dwukrotnie wikszy ogrd wsplnoty. Wykopano tam gbokie
groby, by skada ciaa w trzech poziomach, szybko i bez trumien, trzeba byo jednak i z
tego zrezygnowa, bo przekopany grunt puszcza niby gbka pod naporem stp odraajc
posok. Zarzdzono wwczas chowanie zmarych w La Mano de Dios, oddalonej nieca
mil od miasta hacjendzie byda rzenego, przemianowanej pniej na Cmentarz
Powszechny.
Od chwili kiedy obwieszczono choler, z fortw miejscowego garnizonu oddawano
salw armatni co pitnacie minut, dniem i noc, zgodnie z powszechnym przekonaniem,
e proch przeczyszcza powietrze. Cholera przyniosa wicej strat wrd czarnej, bo i
liczniejszej, i biedniejszej ludnoci, ale tak naprawd nie zwaaa ani na kolor skry, ani na
pochodzenie. Mina rwnie nagle, jak si pojawia, i nigdy nie poznano rzeczywistej liczby
jej ofiar, nie ze wzgldu na trudnoci z ich ustaleniem, ale dlatego, i jedn z naszych
najbardziej zakorzenionych cnt bya wstydliwo wobec wasnych nieszcz.
Doktor Marek Aureliusz Urbino, ojciec Juvenala, by cywilnym bohaterem owych
strasznych dni, ale rwnie ich najznamienitsz ofiar. Na mocy oficjalnych decyzji
opracowa i osobicie kierowa strategi sanitarn, ale w rezultacie, i z wasnej ju
inicjatywy, interweniowa we wszystkich sprawach dotyczcych adu spoecznego, do tego
innej epoki, pki zapomnienie nie wchaniao ich cakowicie. Pomiertny list ojca, znacznie
bardziej ni telegram ze z wiadomoci, brutalnie zderzy go z nieuchronnoci mierci.
Cho jedno z jego najstarszych wspomnie, z czasw gdy mia dziewi, moe jedenacie
lat, byo do pewnego stopnia wczesnym sygnaem mierci danym mu poprzez osob ojca.
W tamto deszczowe popoudnie obaj przebywali razem w gabinecie, on rysowa kolorow
kred na kamiennej pododze skowronki i soneczniki, a ojciec w rozpitej kamizelce i z
kauczukowymi cigaczami na rkawach koszuli czyta co w wietle padajcym z okna.
Nagle przerwa lektur, by podrapa si w plecy dug drapaczk z drewna mangowego,
zakoczon srebrn rczk. Nie poradziwszy sobie poprosi syna, aby go podrapa
paznokciami, co ten uczyni, doznajc dziwnego wraenia, i nie odczuwa wasnego ciaa
przy drapaniu. Na koniec ojciec spojrza na niego przez rami umiechajc si smutno.
- Gdybym teraz umar - powiedzia - to doywszy moich lat ledwie bdziesz mnie
pamita.
Powiedzia to bez adnej widocznej przyczyny i anio mierci zatrzepota przez
chwil w chodnym pmroku gabinetu i ulecia przez okno, pozostawiajc za sob lad
opadajcych pir, ale dziecko ich nie spostrzego. Od tamtej pory mino ponad
dwadziecia lat i Juvenal Urbino niebawem mia doy wczesnego wieku swego ojca.
Wiedzia, e jest taki sam jak ojciec, a do tego przewiadczenia dosza teraz wstrzsajca
wiadomo, e jest rwnie miertelny jak ojciec.
Cholera staa si jego obsesj. Jego zasb wiedzy o tej chorobie nie przekracza
wiadomoci zdobytych w normalnym trybie na jakim mao wanym kursie i wydawao mu
si nieprawdopodobiestwem, e jeszcze nie tak dawno, bo trzydzieci lat temu, moga
spowodowa we Francji, cznie z Paryem, mier ponad stu czterdziestu tysicy osb.
Niemniej, tu po mierci ojca nauczy si wszystkiego, czego mona byo si nauczy o
przernych postaciach cholery, jakby zadawa sobie pokut dla uspokojenia pamici,
zostajc uczniem najwybitniejszego w owych czasach epidemiologa i twrcy kordonw
sanitarnych, profesora Adriena Prousta, ojca wielkiego powieciopisarza. Gdy zatem
wracajc w swoje rodzinne strony poczu, jeszcze na morzu, odr targowiska, ujrza szczury
w kanaach ciekowych i nagie dzieci tarzajce si w ulicznych kauach, nie tylko
zrozumia, e nieszczcie miao rzeczywicie miejsce, ale nabra rwnie pewnoci, e
moe powtrzy si w kadej chwili.
Nie mino nazbyt duo czasu. W niespena rok pniej jego uczniowie ze Szpitala
Miosierdzia poprosili go o pomoc przy przyjtym z litoci pacjencie, ktrego skra na
caym ciele miaa niebieski odcie. Doktorowi Juvenalowi Urbino wystarczyo, jeszcze w
drzwiach, rzuci na okiem, by rozpozna wroga. Mieli jednak szczcie: chory przyby trzy
dni temu, na pokadzie golety z Curacao, i zgosi si na badania do przychodni
przyszpitalnej na koszt wasny, tote nie wydawao si, aby mg zarazi kogokolwiek. Na
wszelki wypadek doktor Juvenal Urbino zaalarmowa kolegw, zdoa wymc na wadzach,
aby przestrzegy ssiednie porty w celu zlokalizowania i poddania kwarantannie zaraonej
golety, uspokajajc zarazem dowdc garnizonu, ktry chcia zadekretowa stan
wyjtkowy i natychmiast zaaplikowa terapi salwy armatniej co kwadrans. - Prosz
oszczdza proch na czas nadejcia liberaw - powiedzia mu w przypywie dobrego
humoru. - Nie yjemy ju w redniowieczu.
Pacjent zmar po czterech dniach, wymiotujc i duszc si bia grudkowat mazi;
niemniej przez nastpne tygodnie, pomimo staego pogotowia, nie wykryto adnego
kolejnego przypadku. Niebawem Diario del Comercio opublikowa informacj, e dwoje
dzieci zmaro w miecie na choler w dwch odlegych od siebie dzielnicach. Stwierdzono,
e jedno z nich cierpiao na zwyk biegunk, drugie jednak - picioletnia dziewczynka istotnie mogo by ofiar cholery. Jej rodzice i troje rodzestwa zostali odosobnieni w celu
odbycia indywidualnej kwarantanny, a osiedle poddano cisej obserwacji medycznej.
Jedno z dzieci zachorowao na choler, ale szybko odzyskao zdrowie, caa za rodzina,
kiedy ryzyko zachorowania mino, wrcia do domu. Jedenacie kolejnych przypadkw
zanotowano w cigu nastpnych trzech miesicy, w pitym nastpi alarmujcy wzrost
przypadkw, ale pod koniec roku stwierdzono, e niebezpieczestwo epidemii zostao
zaegnane. Nikt nie podawa w wtpliwo, e sanitarne rygory doktora Juvenala Urbino,
bardziej ni niezliczona liczba jego obwieszcze, uczyniy moliwym w cud. Od tamtej
pory i jeszcze przez wiele lat tego wieku cholera bya chorob endemiczn nie tylko w
miecie, ale rwnie na caym wybrzeu Morza Karaibskiego i w dorzeczu rzeki Magdaleny,
nigdy nie osigajc rozmiarw epidemii.
Alarm okaza si o tyle przydatny, e ostrzeenia doktora Juvenala Urbino zostay
wysuchane z wiksz powag przez czynniki pastwowe. Powoano katedr cholery i tej
febry w Akademii Medycznej, wczajc jej tematyk do obowizkowych zaj i zrozumiano
wreszcie potrzeb zamknicia otwartych ciekw i zbudowania targowiska oddzielonego od
mietnisk. Doktor Juvenal Urbino wwczas nie rozgasza swego zwycistwa, nie mia
rwnie gowy do swoich spoecznych misji, w tym czasie bowiem sam mia jedno skrzydo
utrcone, tote ogupiay i rozkojarzony, zdecydowany by odmieni cae ycie i zapomnie
o wszystkim, a to dlatego, e spada na, jak grom, mio do Ferminy Dazy.
By to zaiste owoc klinicznej pomyki. Przyjaciel lekarz podejrzewajc pocztkowe
gow. By mniej skrpowany ni w czasie poprzedniej wizyty, ale ona czua si bardziej
spita, bo nie rozumiaa powodw tego nieoczekiwanego badania, jeli sam powiedzia
ostatnio, e nie ma po co wraca, chyba e zostanie wezwany w zwizku z czym nowym.
Mao tego: nie chciaa go wicej widzie na oczy. Kiedy lekarz skoczy badanie, schowa
szpatuk do torby wypenionej przyrzdami i flaszeczkami i za - mkn j z suchym
trzaskiem.
- Jest pani jak rozkwitajca ra - powiedzia.
- Dzikuj.
- Bogu prosz dzikowa - powiedzia, i zacytowa bdnie witego Tomasza:
Prosz pamita, e wszystko, co jest dobre, skdkolwiek by przychodzio, pochodzi od
Ducha witego. Lubi pani muzyk?
Pytanie to zada mimochodem, z czarujcym umiechem.
- Po co pan pyta? - zapytaa w odpowiedzi.
- Muzyka jest bardzo wana dla zdrowia - powiedzia. Wierzy w to naprawd, ona
za rycho miaa dowiedzie si na ca reszt swego ycia, e temat muzyki by magiczn
niemal formu, do ktrej odwoywa si chcc zaproponowa przyja, w owej jednak
chwili potraktowaa to jako naigrawanie si. A do tego obie przyjaciki, udajc w trakcie
ich rozmowy, e wci maluj, parskny szczurzym chichotem i zasoniy twarze paletami,
co ostatecznie wyprowadzio Fermin Daz z rwnowagi. Zalepiona wciekoci
zamkna okno z suchym trzaskiem. Lekarz, zbity z tropu niespodziewanym widokiem
koronkowych firanek, usiowa odnale drog powrotn, pomyli si jednak i
skonfundowany, potrci klatk z pachncymi krukami. Te wyday z siebie przytumiony
krzyk, zatrzepotay sposzone, a ubranie lekarza przesiko natychmiast kobiecymi
perfumami. Grzmicy gos Lorenza Dazy przygwodzi go do miejsca, w ktrym sta. Doktorze, prosz nie odchodzi.
Obserwowa ca scen z grnego pitra, teraz za zstpowa po schodach zapinajc
koszul, wzdty, sinawy, z bokobrodami zmierzwionymi jeszcze po jakim przykrym nie
sjesty. Lekarz sprbowa przezwyciy wstydliwe zakopotanie.
- Powiedziaem paskiej crce, e jest jak ra. - I tak jest - powiedzia Lorenzo Daza
- ale ma zbyt duo kolcw.
Min doktora nie przywitawszy si z nim. Pchn oba skrzyda okna do pokoju i
rykn na crk:
- Podejd tu i przepro pana doktora.
Lekarz usiowa nie dopuci do tego, ale Lorenzo Daza nie zwrci na uwagi.
pijany,
wydawa
si
nie
dostrzega
jego
roztargnienia,
bo
swym
Gal Placidi, po pierwsze, aby nie byo wtpliwoci, e listy s od niego, po wtre za, aby
nikt nie mg powiedzie, e listy nie dotary. Oba zreszt nosiy piecz lakow z
monogramem i napisane byy hieroglificznymi bazgroami znanymi ju Ferminie: pismem
lekarza. Oba zawieray w zasadzie to samo, co pierwszy i utrzymane byy w tym samym
penym pokory tonie, niemniej na dnie ich zgodnej z przyzwoitoci elegancji mona byo
ju dostrzec pragnienie, ktrego nie wyczuwao si w powcigliwych listach Florentina
Arizy. Fermina Daza przeczytaa je natychmiast po ich otrzymaniu, w odstpie dwch
tygodni, i wrzucajc je ju niemal w ogie, sama nie wiedzc dlaczego, zmienia nagle
zdanie. Ale, mimo wszystko, nie zamierzaa na nie w ogle odpowiada.
Trzeci padziernikowy list zosta wsunity pod drzwi wejciowe i rni si w
kadym szczegle od poprzednich. Charakter pisma do tego stopnia przypomina dziecicy
sposb stawiania liter, i nie ulegao wtpliwoci, e list napisany by lew rk, ale
Fermina Daza zdaa sobie z tego spraw dopiero wwczas, gdy tekst okaza si podym
anonimem. Jego autor, uznajc za niezbit pewno, e Fermina Daza zauroczya doktora
Juvenala Urbino swymi magicznymi napojami, wyciga z tego zaoenia zowrogie
wnioski. Koczy grob: jeli Fermina Daza nie zrezygnuje ze swych zapdw zdobycia
najbardziej podanego mczyzny w miecie, zostanie wystawiona na publiczn hab.
Poczua si ofiar wielkiej niesprawiedliwoci, ale jej reakcj nie by odruch zemsty, wprost
przeciwnie: chciaaby odkry autora anonimu, eby wyprowadzi go z bdu, suc mu
wszystkimi moliwymi wyjanieniami, bya bowiem absolutnie przekonana, i nigdy i za
adne skarby nie ulegnie zalotom Juvenala Urbino.
W nastpnych dniach otrzymaa kolejne dwa nie podpisane listy, rwnie perfidne
jak pierwszy, aden jednak z owych trzech listw nie wydawa si by napisany przez t
sam osob. Albo bya ofiar jakiego spisku, albo kamliwa wersja o jej tajemnych
miociach zatoczya szersze krgi, ni mona byo przypuszcza. Niepokoia j myl, i caa
sprawa moga by konsekwencj najzwyklejszej niedyskrecji Juvenala Urbino. Pomylaa,
e by moe jest czowiekiem nie tak eleganckim, na jakiego wyglda, e moe podczas
rnych wizyt papla, co mu lina na jzyk przyniosa, chepic si wymylonymi
podbojami, jak tylu innych mczyzn z jego sfery. Przez chwil zamierzaa napisa do
niego, by go wyaja za uchybianie jej czci, ale odstpia od zamysu, bo moe wanie to
byo jego zamiarem. Sprbowaa wywiedzie si czego poprzez swoje przyjaciki od
wsplnych lekcji malowania w szwalni, ale jedyn rzecz, o jakiej syszay, byy bardzo
przychylne komentarze o serenadzie na fortepian solo. Poczua si wcieka, bezsilna,
upokorzona. Odwrotnie ni na pocztku, kiedy chciaa si spotka z niewidzialnym
stawi w rytualnej porze obiadu, cho prawie nigdy nie jad, wystarczay mu bowiem
przystawki i galisyjskie zakski z Parafialnej. Kolacji te nie jada: pozostawiano jego
porcj na stole, wszystko na jednym talerzu przykrytym drugim talerzem, chocia
wiedzieli, e zje to dopiero nastpnego dnia, odgrzewajc sobie na niadanie. Raz w
tygodniu dawa crce pienidze, dokadnie przez niego wyliczone, a przez ni oszczdnie
wydawane, aczkolwiek z przyjemnoci uwzgldnia kad jej prob, gdy chodzio o
nieprzewidziane zakupy. Nigdy si z ni nie targowa, nigdy nie da rachunkw, niemniej
zachowywaa si tak, jakby musiaa je zda przed trybunaem witej Inkwizycji. Nigdy nie
mwi jej o charakterze i stanie swych interesw, nigdy te nie zabra jej ze sob do swych
biur w porcie, miejsca surowo wzbronionego przyzwoitym panienkom, nawet gdyby miay
si tam znale w towarzystwie ojcw.
Lorenzo Daza nie wraca do domu przed dziesit wieczorem, godzin policyjn w
najmniej krytycznych okresach wojen. Do tego czasu przebywa w Parafialnej, grajc, w
co popado, bo by specjalist od wszelkich gier salonowych, a poza tym dobrym
nauczycielem. Zawsze dociera do domu przytomny, nie budzc crki, mimo e pierwsz
anywk wypija z samego rana, a przez cay dzie, ujc kocwk zgaszonego papierosa,
te pi od czasu do czasu. Pewnej nocy jednak Fermina usyszaa, jak wraca. Usyszaa jego
kozackie kroki na schodach, cikie sapanie w korytarzu na drugim pitrze, walenie
otwart doni w drzwi do sypialni. Otworzya mu i po raz pierwszy przerazio j jego
wykrcone oko i jego bekot.
- Jestemy zrujnowani - powiedzia. - Zrujnowani doszcztnie, no to ju wiesz.
To byo wszystko, co powiedzia i nigdy wicej ju tego nie powtrzy, i nie zdarzyo
si nic takiego, co wskazywaoby, i powiedzia prawd, ale po tamtej nocy Fermina Daza
uwiadomia sobie, e jest sama na wiecie. ya w towarzyskim czycu. Dawne szkolne
koleanki przebyway w niebie jej zakazanym, tym bardziej po habie wydalenia, ale nie
bya rwnie ssiadk swoich ssiadw, bo ci poznali j, nie znajc jej z przeszoci, lecz w
mundurku szkoy Ofiarowania Najwitszej Marii Panny. wiat ojca by wiatem handlarzy
i portowych tragarzy, uchodcw wojennych w publicznym azylu Parafialnej, wiatem
samotnych mczyzn. W ostatnim roku lekcje malowania zagodziy nieco jej
odosobnienie, nauczycielka wolaa bowiem lekcje zbiorowe i zwyka przyprowadza z sob
do szwalni inne uczennice. Ale owe dziewczyny pochodzce z nieokrelonych i bardzo
zrnicowanych krgw spoecznych byy dla Ferminy Dazy jedynie poyczonymi
koleankami i sentyment do nich wygasa wraz z kocem lekcji. Hildebranda chciaa
otworzy dom na ocie, przewietrzy go, sprowadzi muzykw, race i pirotechniczne
zamki swego ojca i urzdzi bal karnawaowy, ktrego wichry rozchmurzyyby przeart
przez mole dusz kuzynki, szybko jednak zdaa sobie spraw z daremnoci swych
zamiarw. Z prostego powodu: nie miaa dla kogo urzdza zabawy.
W kadym razie to ona wanie troch j oywia. Popoudniami, po lekcjach
malowania, chcc pozna miasto, kazaa oprowadza si po ulicach. Fermina Daza
pokazaa jej drog, ktr przemierzaa codziennie z ciotk Scholastyk, awk w parku,
gdzie Florentino Ariza, czekajc na ni, udawa, e czyta, uliczki, po ktrych azi za ni,
schowki na listy, ponury paac, w ktrym miecio si najpierw wizienie Inkwizycji, a
ktry pniej, po odrestaurowaniu, zosta przemieniony w szko Ofiarowania Najwitszej
Marii Panny, z caej duszy przez ni znienawidzon. Wspiy si na wzgrze cmentarza
biedakw, gdzie Florentino Ariza gra na skrzypcach, wybierajc kierunek w zalenoci od
tego, jak wiay wiatry, aby moga go sysze lec w ku, i ujrzay stamtd cae
historyczne miasto, zbutwiae dachy, zniszczone mury, ruiny fortec pord chaszczy,
sznureczek wysp w zatoce, ndzne baraki wok mokrade, bezkresne Karaiby.
W noc wigilijn uday si na pasterk do katedry.
Fermina zaja miejsce, do ktrego najlepiej docieraa do niej serdeczna muzyka
Florentina Arizy, pokazaa kuzynce dokadnie to miejsce, gdzie podczas takiej nocy jak
dzisiejsza ujrzaa z bliska po raz pierwszy jego przeraone oczy. Odwayy si same doj
do Bramy Pisarzy, kupiy sodkoci, nieco duej zabawiy w sklepiku z fantazyjnymi
papierami i Fermina Daza powiedziaa, e wanie tutaj odkrya nagle, e jej mio jest
tylko zudzeniem. Sama nie zdawaa sobie sprawy, e kady jej krok, od domu po szko,
kade miejsce w miecie, kada chwila z jej niedawnej przeszoci istniay tylko i wycznie
dziki Florentinowi Arizie. Hildebranda usiowaa da jej to do zrozumienia, Fermina Daza
nie przyja jednak tego do wiadomoci, bo nigdy nie przyjaby prawdy, e Florentino
Ariza, na dobre i na ze, by jedynym wydarzeniem w jej yciu. W owych dniach pojawi si
w miecie belgijski fotograf, instalujc swj zakad w gbi Bramy Pisarzy i kady, kto tylko
mia mu czym zapaci, skorzysta z okazji, aby zrobi sobie zdjcie. Fermina i Hildebranda
byy jednymi z pierwszych. Oprniy szaf Ferminy Sanchez, rozdzieliy midzy siebie
najokazalsze stroje, parasolki, witeczne pantofle, kapelusze i przebray si za damy z
poowy wieku. Gala Placidia pomoga im cign gorsety, nauczya porusza si w
drucianych szkieletach krynolin, naciga rkawiczki, zapina getry na sztybletach z
wysokimi obcasami. Hildebranda wybraa kapelusz z duym rondem ozdobiony strusimi
pirami spywajcymi jej na plecy. Fermina zaoya kapelusz wieszej daty, przystrojony
owocami z pomalowanego gipsu i kwiatami z wosianki. Po czym zaczy mia si same z
siebie, gdy zobaczyy w lustrze swe odbicia udzco podobne do dagerotypw bab, i
szczliwe, rozchichotane poszy zrobi sobie najpikniejsze zdjcie w yciu. Gala Placidia
ujrzaa je z balkonu, jak przechodziy przez park z otwartymi parasolkami, usiujc
utrzyma rwnowag na wysokich obcasach, caym ciaem popychajc krynoliny jak
dziecice kojce, i pobogosawia je: niech im Bg dopomoe przy pozowaniu do portretw.
Przed zakadem Belga kbi si tum, fotografowano bowiem Beny Centena, ktry w
owych dniach zdoby w Panamie bokserski tytu mistrzowski. Fotografowanie go sprawiao
sporo trudnoci, gdy ubrany w spodenki, w bokserskich rkawicach i w koronie na gowie,
musia sta w odpowiedniej pozycji przez minut, starajc si, w miar monoci, jak
najmniej oddycha, ledwie jednak ustawia gard, kibice natychmiast robili mu owacj, on
za nie potrafi si powstrzyma od popisywania si przed nimi swoimi umiejtnociami.
Kiedy przysza kolej na kuzynki, niebo zachmurzyo si i deszcz zdawa si wisie w
powietrzu, one jednak pozwoliy upudrowa sobie twarze krochmalem i opary si z tak
naturalnoci o alabastrow kolumn, i zdoay znieruchomie na duej ni nakazywa
rozsdek. Bya to fotografia na wieczne czasy. Kiedy Hildebranda zmara w wieku niemal
stu lat w swej hacjendzie w Flores de Maria, odnaleziono odbitk tego zdjcia w zamknitej
na klucz szafie w sypialni, schowan midzy pachncymi przecieradami, razem ze
skamielin bratka w cakowicie spowiaym, po tak dugim czasie, licie. Fermina Daza
zawsze trzymaa swoje zdjcie na pierwszej stronie rodzinnego albumu, skd znikno, nie
wiadomo jak i kiedy, i dotaro do rk Florentina Arizy w wyniku nieprawdopodobnych
zbiegw okolicznoci, gdy oboje mieli ju ponad szedziesit lat.
Kiedy Fermina i Hildebranda wyszy z zakadu Belga, plac przy Bramie Pisarzy
peen by ludzi, toczcych si nawet na balkonach. Zapomniay, e maj twarze obsypane
krochmalem, usta pomalowane szmink koloru czekolady, ich stroje za nie s nazbyt
stosowne ani na t por, ani na t epok. Ulica przyja je kpiarskimi gwizdami. Prbujc
uj szyderczej obawie tumw, poczuy, e znalazy si w puapce, gdy nieoczekiwanie
przez cib zaczo przedziera si lando zaprzone w zotawe kasztanki. Gwizdy ustay i
grupki napastnikw rozproszyy si. Hildebranda na zawsze miaa zapamita mczyzn,
ktry pojawi si na stopniach pojazdu, jego satynowy cylinder, brokatow kamizelk, jego
dystyngowane maniery, sodycz oczu, wadczo postawy.
Chocia nigdy przedtem go nie widziaa, rozpoznaa go natychmiast. Fermina Daza
wspomniaa jej o nim, niemal mimochodem i z cakowit obojtnoci, jaki miesic temu
pewnego popoudnia, gdy nie chciaa przej obok paacu markiza de Casalduero, bo
zotokonne lando stao przy bramie. Opowiedziaa jej, kim jest waciciel, i sprbowaa
wyjani powody swej antypatii, nie wspominajc ani sowem o jego zalotach. Hildebranda
natychmiast o nim zapomniaa. Kiedy jednak rozpoznaa osob stojc w drzwiczkach
powozu niczym baniowa zjawa, z jedn nog na ziemi, drug na stopniu, nie zrozumiaa
niechci kuzynki. - Prosz wywiadczy mi t ask i wsi do powozu - powiedzia im
doktor Juvenal Urbino. - Odwioz panie, gdzie tylko rozkaecie.
Fermina Daza chciaa odmwi gestem, ale Hildebranda zdya ju wyrazi zgod.
Doktor Juvenal Urbino stan na ziemi i koniuszkami palcw, niemal jej nie dotykajc,
pomg wsi do powozu. Fermina, nie majc innego wyjcia, wsiada za ni z twarz
ponc wstydem. Dom by zaledwie o trzy przecznice dalej. Kuzynki nie dostrzegy, by
doktor Urbino umawia si ze stangretem, ale widocznie tak byo, bo powz wiz je ponad
p godziny. Jechay na gwnym siedzeniu, lekarz za siedzia naprzeciwko nich, plecami
do kierunku jazdy.
Fermina odwrcia twarz ku oknu i patrzya w przestrze. Hildebranda, wprost
przeciwnie, bya oczarowana, doktor Urbino za by jeszcze bardziej oczarowany jej
oczarowaniem. Ju z chwil, gdy powz ruszy, poczua ciepy zapach naturalnej skry
siedze, intymno obitego wntrza i powiedziaa, e to miejsce wydaje jej si w sam raz i
e mogaby tu ju y na zawsze. Bardzo szybko zaczli si mia i na przemian artowa
niczym para zayych przyjaci, do tego stopnia, e wymylili nawet atw do
rozszyfrowania gr polegajc na wtrcaniu po kadej sylabie jednej sylaby staej. Udawali,
e wierz, i Fermina ich nie rozumie, aczkolwiek byli cakowicie wiadomi tego, e nie
tylko rozumie ich wietnie, ale cay czas uwanie im si przysuchuje, i dlatego to robili. Po
jakim czasie, zanoszc si od miechu, Hildebranda wyznaa, e nie moe ju duej
wytrzyma tortury sztybletw.
- Nic prostszego - powiedzia doktor Urbino. - Zobaczymy, kto bdzie pierwszy.
Zacz rozwizywa swoje sznurowada, a Hildebranda natychmiast przyja
wyzwanie. Nie przyszo jej to atwo ze wzgldu na fiszbiny w gorsecie utrudniajce jej
schylanie si, ale doktor Urbino celowo zwleka, dopki nie wycigna swoich sztybletw
spod spdnicy z okrzykiem triumfu, jakby dopiero co wyowia je ze stawu. Oboje spojrzeli
wwczas na Fermin i ujrzeli na tle poaru zmierzchu jej wspaniay profil wilgi, znacznie
ostrzejszy ni zazwyczaj. Bya po trzykro wcieka: ze wzgldu na niezasuon sytuacj, w
jakiej si znalaza, ze wzgldu na nieprzyzwoite zachowanie Hildebrandy i ze wzgldu na
cakowit pewno, e powz krci si bez celu, eby tylko przeduy przejadk. Ale
Hildebranda zupenie zapomniaa o roli przyzwoitki. - Dopiero teraz zrozumiaam powiedziaa - e to nie buty mi przeszkadzaj, tylko ta druciana klatka.
dugo przed witem i do rana leaa z zamknitymi oczami mylc o tej niezliczonej iloci
lat, jakie jeszcze musi przey. Pniej, gdy Hildebranda braa kpiel, napisaa co prdzej
list, zoya go, szybko wsuna w kopert i zanim Hildebranda zdya wyj z azienki,
wysaa list przez Gal Placidi doktorowi Juvenalowi Urbino. By to jeden z tych listw, w
ktrym wszystko byo w sam raz, ani o literk za duo, ani za mao, w ktrym informowaa
jedynie, e tak, panie doktorze, moe pan porozmawia z moim ojcem.
Kiedy Florentino Ariza dowiedzia si, e Fermina Daza ma wyj za m za
bogatego lekarza z wyszych sfer, po studiach w Europie, cieszcego si ju saw
niespotykan u kogo tak modego, nie byo siy zdolnej wycign go z depresji.
Transito Ariza czynia nadludzkie wysiki, eby pocieszy go wyszukiwanymi ze swej
przeszoci sposobami kochajcej dziewczyny, kiedy spostrzega, e straci mow, apetyt i
nie mruc oka przez cae noce, paka bez przerwy i dopiero po tygodniu zdoaa nakoni
go do zjedzenia czegokolwiek. Udaa si wwczas na spotkanie z don Leonem XII Loayz,
jedynym yjcym z trjki braci, i nie podajc przyczyny bagaa go, by da swemu
bratankowi jakiekolwiek zajcie w przedsibiorstwie eglugowym, byleby to byo w jakim
zagubionym porcie w rozlewiskach Magdaleny, gdzie nie ma poczty ani telegrafu i gdzie
nie mgby spotka nikogo, kto by mu przekaza jakkolwiek wiadomo z tego
zatraconego miasta. Wuj, nie chcc narazi si wdowie po swym bracie, ktr do
wciekoci doprowadzao samo istnienie bkarta, nie zatrudni go, ale zdoa znale mu
miejsce telegrafisty w Villa de Leyva, wymarzonym miecie oddalonym o dwadziecia dni
podry i znajdujcym si na wysokoci niemal trzech tysicy metrw nad poziomem ulicy
Ventanas.
Do wiadomoci Florentina Arizy owa lecznicza podr nigdy do koca nie dotara.
Mia j zawsze pamita, jak wszystko, co zdarzyo si w owym okresie, poprzez zamglone
szka swojego nieszczcia. Otrzymawszy telegram z wiadomoci o nominacji, nie
zamierza nawet bra tego pod uwag, niemniej Lotar Thugut przekona go niemieckimi
argumentami, e czeka go wspaniaa przyszo w administracji pastwowej. Powiedzia
mu: Telegraf to zawd przyszoci. Podarowa mu par rkawiczek podbitych od rodka
krlicz skrk, stepow czapk i palto z futrzanym konierzem, wyprbowane ju podczas
styczniowych mrozw w Bawarii. Wuj Leon XII podarowa mu dwa pcienne ubrania i
nieprzemakalne buty, nalece niegdy do starszego brata, i da bilet z miejscem w kajucie
na najbliszy statek. Transito Ariza dopasowaa garderob do wymiarw syna, mniej
korpulentnego od ojca i znacznie niszego od Niemca, i kupia mu weniane skarpety i
dugie kalesony, eby niczego mu nie zabrako w ostrym klimacie stepowego paskowyu.
moskitier. Ci, co mieli hamaki, wieszali je w salonie, ci za, co niczego nie mieli, spali w
jadalni na stoach, przykrywajc si obrusami, zmienianymi jedynie dwukrotnie podczas
podry. Florentino Ariza wikszo nocy spdza bezsennie, ulegajc wraeniu, i syszy
gos Ferminy Dazy w wieej, rzecznej bryzie, sycc sw samotno wspomnieniem o niej,
syszc jej piew w oddechu statku posuwajcego si w ciemnociach krokami olbrzymiego
zwierzcia, dopki nie pojawiay si pierwsze rowawe strzpy na horyzoncie, a nad
pustymi pastwiskami i mglistymi trzsawiskami nie wybucha gwatownie kolejny dzie.
Podr wydaa mu si wwczas kolejnym dowodem mdroci matki, poczu si bowiem
wreszcie na siach, eby przey reszt ycia w zapomnieniu.
Jednake
po
trzech
dniach
sprzyjajcych
warunkach
egluga
pord
tego samego dnia napotkali inny statek przewocy bydo do Jamajki, ktry poinformowa
ich, e statek z t flag wiezie na pokadzie dwch chorych na choler i e epidemia
dziesitkuje ludno na terenach cigncych si wzdu czekajcego ich jeszcze odcinka
rzeki. Wydano wwczas pasaerom zakaz opuszczania statku zarwno w czekajcych ich
portach, jak i na tych bezludnych przystaniach, gdzie przybijano w celu uzupenienia
zapasw drewna. W ten oto sposb przez dalsz cz podry a do portu docelowego,
czyli przez kolejne sze dni, pasaerowie postawieni zostali wobec koniecznoci
przystosowania si do wiziennych rygorw. W tym do ryzykownego ogldania pakietu
holenderskich pocztwek pornograficznych, krcych z rk do rk i niewiadomego
pochodzenia, aczkolwiek aden ze starych wilkw rzecznych nie mia wtpliwoci, i jest to
zaledwie mizerna prbka legendarnej kolekcji kapitana. Ale i ta rozrywka bez adnych
widokw jedynie pogbiaa nud. Florentino Ariza przetrzyma trudy podry z
obojtnoci i spokojem minerau tak bardzo przygnbiajcymi jego matk i
doprowadzajcymi do rozpaczy przyjaci. Nie zadawa si z nikim. Dni mijay mu
bezbolenie na siedzeniu przy balustradzie i przygldaniu si nieruchomym kajmanom,
ktre z rozwartymi gardzielami wylegiway si na maych achach w oczekiwaniu na
motyle; przyglda si te stadom sposzonych czapli zrywajcych si nagle, pord
mokrade, do lotu i krowom morskim karmicym mae swymi olbrzymimi macierzyskimi
piersiami i zadziwiajcym podrnych swym kobiecym paczem. W cigu jednego dnia
zobaczy trzy unoszone przez nurt, zzieleniae i wzdte, trupy ludzkie obsiade przez spy.
Wpierw przepyny ciaa dwch mczyzn, jedno z nich bez gowy, a nastpnie zwoki
kilkuletniej dziewczynki, ktrej wosy meduzy, falujc w kilwaterze statku, znikny w dali.
Nigdy si nie dowiedzia, bo nikt nigdy nie zdoa si dowiedzie, czy byy to ofiary cholery,
czy wojny, ale przyprawiajcy o mdoci odr skazi w jego pamici wspomnienie Ferminy
Dazy.
Zawsze tak byo: kade zdarzenie, zarwno dobre, jak i ze, byo z ni zwizane. W
nocy, kiedy cumowano przy brzegu i wikszo pasaerw bez jakiejkolwiek nadziei na
znalezienie ulgi przechadzaa si po pokadzie, on po raz kolejny, cho zna je na pami,
czyta ilustrowane broszury w wietle jedynej wieccej si a do rana lampy karbidowej w
jadalni, i tylekro ju przeczytane dramaty odzyskiway sw oryginaln magi, gdy pod
fikcyjne postacie podkada swych znajomych z realnego ycia, rezerwujc dla siebie i
Ferminy Dazy role nieszczliwie zakochanych. W inne noce pisa do niej pene alu listy,
ktrych fragmenty wrzuca nastpnie do wody pyncej nieustannie ku niej. I tak mijay
mu najcisze godziny, we wcieleniu wstydliwego ksicia lub paladyna mioci, czasami za
byo typowe dla wczesnych elegantek. Florentino Ariza nie zdoa nawet ustali czcych
ich zwizkw, aczkolwiek nie ulegao wtpliwoci, e nale do jednej rodziny. Pocztkowo
sdzi, e starsza jest matk obu pozostaych, pniej jednak zda sobie spraw, e na ich
matk jest zbyt moda, poza tym, w odrnieniu od obu modszych, nosia aob. W gowie
mu si nie miecio, i jedna z nich odwaya si zrobi to, co zrobia, w czasie gdy
pozostae spay w pobliskich kojach, za jedyne wic rozsdne wytumaczenie uzna, i
widocznie wykorzystaa przypadkow lub uzgodnion moe chwil, kiedy zostaa sama w
kajucie. Ustali, e dwie z nich wychodziy czasem na wiee powietrze i przebyway do
pnej nocy na pokadzie, podczas gdy trzecia zostawaa z dzieckiem, ale pewnego
wieczora, gdy byo cieplej ni zwykle, wszystkie wyszy z dzieckiem picym w trzcinowej
klatce okrytej gaz.
Pomimo pltaniny poszlak, Florentino Ariza szybko odrzuci moliwo, e ataku
dokonaa najstarsza z nich, natychmiast skreli te najmodsz, zarazem najadniejsz i
najmielsz. Uczyni to bez adnych uzasadnionych powodw, kierowany jedynie tym, i
ustawiczne pilnowanie caej trjki skonio go wreszcie do przyjcia za cakowity pewnik
swego wewntrznego pragnienia, by przelotn kochank okazaa si matka dziecka w
klatce. Przypuszczenie to okazao si na tyle kuszce, i zacz o niej myle intensywniej
ni o Ferminie Dazie i nie obchodzia go uderzajca oczywisto, e owa kobieta, ktra
niedawno zostaa matk, yje wycznie dla dziecka. Miaa nie wicej ni dwadziecia pi
lat, bya wysmuka, obdarzona zotaw cer i portugalskimi rzsami czynicymi j jeszcze
bardziej nieosigaln, kademu za mczynie wystarczyyby okruchy czuoci, ktr tak
hojnie obdarzaa swego synka. Od niadania a do chwili, kiedy sza spa, cay czas
zajmowaa si nim w salonie, podczas gdy pozostae dwie gray w warcaby, a kiedy zdoaa
upi dziecko, wieszaa klatk pod sufitem w najchodniejszym miejscu przy balustradzie.
Ale nawet podczas snu maego nie przestawaa czuwa nad nim, nadal koyszc klatk i
nucc cichutko pieni panny modej, podczas gdy jej myli ulatyway gdzie daleko, ponad
trudy podry. Florentino Ariza uczepi si zudzenia, e wczeniej czy pniej kobieta
zdradzi si choby najmniejszym gestem. ledzi nawet zmian w rytmie jej oddechu;
patrzc znad ksiki na koyszcy si medalik widoczny na tle batystowej bluzki udawa
przy tym, e czyta, a nawet posun si do wyrachowanego zuchwalstwa i zamieni sobie
miejsce w jadalni, aby znale si naprzeciwko niej. Nie uzyska jednak najmniejszego
sygnau potwierdzajcego, i to wanie ona dzieli z nim w sekret. Jedynym, co mu po niej
pozostao, bo jej modsza towarzyszka tak si do niej zwrcia, byo jej imi bez nazwiska:
Rosalba.
smego
dnia
statek
trudem
przepyn
wzburzony
przesmyk
midzy
cokolwiek wzi do ust, to ulegajc zudzeniu, e przy stole siedzi Fermina Daza, albo
przeciwnie, przerywa post ku jej czci, odmawiajc skadania jej hodw. Czasami pociesza
si przekonaniem, e w szalestwie weselnej zabawy, a nawet w gorczkowe noce
miodowego miesica, w wiadomoci Ferminy Dazy przez chwil - bodaje przez chwil,
ale dobre i to - pojawi si widmo oszukanego, ponionego, oplwanego narzeczonego, ktre
zatruje jej szczcie na zawsze.
W przeddzie przybycia do Caracoli, docelowego portu, kapitan wyda tradycyjny
bal poegnalny, uwietniony przez orkiestr dt zoon z czonkw zaogi i pokaz
sztucznych ogni wystrzeliwanych z mostku kapitaskiego. Minister Wielkiej Brytanii
przey odysej z przykadnym stoicyzmem, polujc z aparatem fotograficznym na
zwierzta, na ktre nie zezwolono mu polowa ze strzelbami, a wieczorem zawsze zjawia
si w jadalni ubrany zgodnie z wymogami etykiety. Ale na bal kapitaski przyby w
szkockim stroju klanu MacTavish, grajc ulubione kawaki na kobzie, uczc wszystkich
chtnych swych narodowych tacw i nim zaczo wita trzeba byo zawlec go
nieprzytomnego do kajuty. Florentino Ariza, przybity blem, skry si w najbardziej
oddalonym zaktku na pokadzie, dokd nie docieray najmniejsze nawet oznaki zabawy i
narzuciwszy na siebie palto Lotara Thuguta usiowa przetrzyma drenie ciaa. Obudzi si
o pitej rano niczym skazaniec o wicie przed egzekucj i przez ca sobot pochonity by
tylko i wycznie wyobraaniem sobie minuta po minucie kadego z momentw lubu
Ferminy Dazy. Pniej, kiedy wrci do domu, zda sobie spraw, e pomyli godziny,
wszystko za odbyo si zupenie inaczej, ni sobie wyobraa, i nawet starczyo mu
rozsdku, by samemu umia si ze swych fantazji.
W kadym razie bya to sobota pena cierpie, zakoczonych kolejnym atakiem
gorczki, bo wanie uroi sobie, e oto nadesza chwila, kiedy wieo polubieni
maonkowie uciekaj potajemnie przez ukryte drzwi, by odda si rozkoszom pierwszej
nocy. Jeden z pasaerw ujrzawszy go trzscego si w malignie da zna kapitanowi, ten
za obawiajc si przypadku cholery opuci bawicych si pasaerw razem z lekarzem
pokadowym, ktry, na wszelki wypadek, przenis
Florentina do kajuty przeznaczonej na kwarantann, naszpikowawszy go
bromuralami. Nastpnego dnia jednak, gdy dojrzeli skay Caracoli, gorczka ustpia,
Florentino za przebudzi si zachwycony, bo pod wpywem rodkw uspokajajcych
postanowi raz na zawsze i nieodwoalnie, e ma w dupie wietlan przyszo telegrafu i
wraca tym samym statkiem na swoj star ulic Ventanas.
Bez trudu nakoni kapitana, by zabrano go z powrotem w rewanu za kajut,
czyta jeden po drugim lec w hamaku, dopki nie nauczy si ich na pami.
Nie spyta si nawet o skrzypce. Odnowi kontakty z najbliszymi przyjacimi,
grajc z nimi czasami w bilard albo gawdzc w kawiarnianych ogrdkach pod arkadami
Placu Katedralnego, nie wrci jednak na sobotnie potacwki: nie mg ich sobie
wyobrazi bez niej.
W dniu swego powrotu z nie dokoczonej podry dowiedzia si, e Fermina Daza
spdza miesic miodowy w Europie i jego oguszone serce uznao, e ju tam pozostanie,
jeli nie na zawsze, to na pewno przez wiele lat. Przekonanie to obudzio w nim nadziej, e
moe o niej zapomni. Myla o Rosalbie, ktrej wspomnienie stawao si coraz gortsze, w
miar jak pozostae przygasay. To wtedy zapuci wsy, ktre nosi z pomadowanymi
kocami ju przez reszt swych dni, odmieni si rwnie jego sposb bycia, a myl o
namiastce mioci wyprowadzia go na nieprzewidziane drogi Zapach Ferminy Dazy
pojawia si coraz rzadziej, powoli zanika, by ostatecznie pozosta jedynie w biaych
gardeniach.
Bdzi wanie bez celu, nie wiedzc, jak pokierowa swym yciem, w ow wojenn
noc, kiedy to synna wdowa de Nazaret schronia si strwoona w jego domu, jej wasny
bowiem zbombardowao wojsko zbuntowanego generaa Ricarda Gaitana Obeso, ktry
oblega miasto. To Transito Ariza chwycia okazj w lot i skierowaa wdow do sypialni
syna, pod pretekstem, e w jej sypialni nie ma miejsca, naprawd za udzc si nadziej,
e inna mio wyleczy go z tej, ktra nie dawaa mu y. Florentino Ariza nie kocha si z
kobiet od czasu rozdziewiczenia go przez Rosalb w kajucie, wydao mu si wic rzecz
zupenie naturaln, i gdy nastpia ju taka konieczno, wdowa spa bdzie w jego ku,
on za w hamaku. Ona jednak podja ju decyzj za niego. Siedzc na brzegu ka, w
ktrym Florentino Ariza lea nie wiedzc, co pocz, zacza mwi mu o swym
nieukojonym blu po zmarym trzy lata temu mu, zdejmujc jednoczenie z siebie i
rzucajc w powietrze wdowi przyodziewek, pki nie zostao na niej nic, cznie z obrczk
lubn. Zdja bluzk z tafty wyhaftowan szklanymi paciorkami i cisna j, przez cay
pokj, na fotel w kcie, smyrgna gorsetem przez rami na drugi koniec ka, jednym
ruchem cigna z siebie dug spdnic z falbaniast haleczk, jedwabny pas do
poczoch i aobne jedwabne poczochy, pozostawiajc wszystko na pododze, pki pokj
nie zosta wycielony ostatnimi strzpami jej aoby.
Robia to z takim entuzjazmem i tak rytmicznie, i kady jej gest wydawa si by
przyjmowany radosnym hukiem atakujcych oddziaw, ktry wstrzsa fundamentami
caego miasta. Florentino Ariza usiowa pomc jej przy rozpinaniu stanika, ona jednak
jej publiczny skandal, kiedy miasto obiega plotka, e arcybiskup Dante de Luna zmar nie
wskutek przypadkowego spoycia trujcych grzybw, lecz zjad je z cakowit
premedytacj, bo zagrozia mu, i podernie sobie gardo, jeli nadal bdzie upiera si
przy swych witokradczych zamiarach. Nikt jej nie zapyta, ile w tym prawdy, nigdy o tym
nie wspomniaa i niczego nie zmienia w swoim yciu. Bya, jak sama mwia ze miechem,
jedyn woln kobiet w prowincji. Wdowa de Nazaret nigdy nie zawioda Florentina Arizy,
zawsze stawiajc si na ich sporadyczne spotkania, nawet wwczas, gdy czas jej na to nie
pozwala, zawsze bez najmniejszych pretensji, aby kocha czy by kochan, chocia zawsze
z nadziej odnalezienia czego, co byoby jak mio, ale bez udrk mioci.
Czasami to on przychodzi do niej do domu i wtedy z luboci tarzali si na
nadmorskim tarasie w saletrzanej pianie i przygldali si jak na horyzoncie wschodzi wiat
cay. Sw wytrwao skupi na tym, by nauczy j wszelkich wymylnoci, podpatrzonych
u innych przez dziurki w swoim hotelu, jak rwnie teoretycznych formu goszonych przez
Lotara Thuguta podczas jego hucznych zabaw nocnych. Nakoni j, by pozwolia
podglda si, kiedy si kochali, zachci do zmiany konwencjonalnej pozycji misjonarza
na pozycj roweru wodnego lub kurczaka na ruszcie czy powiartowanego anioa,
doprowadzajc raz niemal do postradania przez oboje ycia, kiedy pky sznury w czasie
prb wymylania czego nowego w hamaku. Bya to jaowa nauka. Bdc bowiem
niewtpliwie mia uczennic, pozbawiona bya zarazem najmniejszego choby talentu do
seksu z inicjatyw. Nigdy nie poja urokw spokoju w ku, ani przez chwil nie wykazaa
si najmniejszym natchnieniem, jej orgazmy za byy naskrkowe i nie w por: smutne
ciupcianie. Florentino Ariza w swej naiwnoci przekonany by przez duszy czas, e jest
jedynym mczyzn, jej za schlebiao, e on w to wierzy, dopki pechowo nie wygadaa si
przez sen. Suchajc jej sennych wynurze, powoli, stopniowo skada kawakami map
eglugi jej snw, wpywajc midzy liczne wyspy jej sekretnego ycia. W ten sposb
dowiedzia si, e nie ma zamiaru wyj za niego za m, cho czua si z nim mocno
zwizana, bo bya mu wdziczna za zdeprawowanie jej. Wielokrotnie powtarzaa:
- Uwielbiam ci za to, e mnie skurwie.
Prawd mwic miaa zupen racj. Florentino Ariza pozbawi j dziewictwa
konwencjonalnego
maestwa,
znacznie
bardziej
niebezpiecznego
ni
waciwe
dziewictwo i wdowia abstynencja. Nauczy j, e to, co si robi w ku, nigdy nie jest
niemoralne, jeli przyczynia si do utrwalenia mioci. I wpoi jej jeszcze co, co od tej pory
miao sta si sensem jej ycia: przekona j, i kady przychodzi na wiat z przypisan
sobie iloci rni i jeli si ich nie wykorzysta, wszystko jedno z jakich przyczyn, z
wasnej czy z cudzej winy, dobrowolnie czy pod przymusem, traci si je na zawsze. Jej
zasug byo potraktowanie tego z ca powag. Mimo to Florentino Ariza, choby dlatego,
i mia podstawy sdzi, e zna j lepiej ni ktokolwiek inny, nie mg poj, dlaczego
takim podaniem cieszya si kobieta o tak dziecicych wrcz odruchach, ktra na
dodatek nigdy nie przestaa w ku rozprawia o swej aoci po zmarym mu. Jedynym
wytumaczeniem, jakie przychodzio mu na myl i ktremu nikt nie mg zaprzeczy, byo
stwierdzenie, e wdowa de Nazaret nadmiarem czuoci rekompensowaa braki w sztuce
wojennej. Zaczli widywa si coraz rzadziej, w miar jak wdowa rozszerzaa swoje
terytoria, on za rozpoznawa wasne, usiujc znale ukojenie swych starych dolegliwoci
w innych, zagubionych sercach, a w kocu bezbolenie zapomnieli o sobie.
Bya to pierwsza kowa mio Florentina Arizy. Zamiast jednak doprowadzi
znajomo do trwaego zwizku, tak jak wymarzya to sobie jego matka, oboje wykorzystali
j, by rzuci si w wir ycia. Florentino Ariza rozwin metody, o ktre nikt by nie
podejrzewa takiego jak on mczyzny, milczcego, wtego, a przy tym ubierajcego si jak
starzec z innej epoki. Posiada jednak dwie zalety przemawiajce na jego korzy.
Pierwsz byo celne oko rozpoznajce natychmiast czekajc na choby w
najwikszym tumie kobiet, cho i w tym przypadku zaleca si do niej z daleko idc
ostronoci, czu bowiem, e nie ma wikszego wstydu i wikszego ponienia jak odmowa.
Drug z jego zalet byo to, i kobiety natychmiast odgadyway w nim samotnika
potrzebujcego mioci, ulicznego biedaka, pokornego zbitego psa, czym podbija je z
miejsca do tego stopnia, i nie stawiay mu adnych warunkw, o nic nie prosiy i niczego
nie oczekiway prcz spokoju sumienia, poniewa wywiadczyy mu ask. To bya jego
jedyna bro, dziki ktrej stoczy historyczne, acz utrzymane w cakowitej tajemnicy bitwy,
rejestrowane ze skrupulatnoci notariusza w zaszyfrowanym zeszycie, rozpoznawalnym
spord innych dziki wszystkomwicemu tytuowi: One. Pierwsz adnotacj wprowadzi
w zwizku z wdow de Nazaret. Pidziesit lat pniej, kiedy Fermina Daza zostaa
zwolniona ze swego sakramentalnego wyroku, mia dwadziecia pi zeszytw z szeciuset
dwudziestoma dwoma zapisami mioci trwalszych, bez uwzgldnienia niezliczonych
przelotnych przygd, nie zasugujcych nawet na najmniejsz litociw wzmiank.
Po szeciu miesicach szaleczych mioci z wdow de Nazaret Florentino Ariza by
osobicie przekonany, e ma za sob miosne udrki zwizane z Fermin Daz.
I nie tylko sam w to uwierzy, lecz wielokrotnie zapewnia o tym matk w cigu
niemal dwch lat trwania jej podry polubnej i z przepeniajcym go uczuciem
bezgranicznej wolnoci nie przestaby w to wierzy, gdyby niespodziewanie, pewnej
fatalnej niedzieli nie ujrza nagle, i to nawet bez uprzedniego bicia serca, jak wychodzi po
mszy, trzymajc ma pod rk, otoczona fal ciekawoci i pochlebstw swego nowego
wiata. Te same arystokratyczne damy, ktre pocztkowo lekcewayy j, dworujc sobie z
bezimiennej, przybyej znikd, teraz robiy co mogy, eby tylko poczua si jedn z nich,
ona za ograniczaa si do oszaamiania ich swym urokiem. Tak umiejtnie potrafia
sprosta swej roli wielkowiatowej maonki, e Florentino Ariza musia si chwil
zastanowi, zanim j rozpozna. Bya odmieniona: stateczno dojrzaej kobiety, wysokie
buty, kapelusz z woalk i wielobarwnym pirem jakiego orientalnego ptaka - wszystko w
niej byo inne i naturalne, jakby wszystko przynaleao do niej od samego pocztku. Ujrza
j, pikn i mod jak nigdy i jak nigdy zarazem nie do odzyskania, chocia nie potrafi
dociec dlaczego, dopki nie ujrza uku jej brzucha pod jedwabn sukni: bya w szstym
miesicu ciy. Ale najbardziej zdumiony by tym, e ona i jej m tworz wspania par,
poruszajc si po wiecie z tak atwoci, i zdawao si, e unosz si nad rafami
rzeczywistoci. Florentino Ariza nie odczu ani zazdroci, ani wciekoci, a jedynie wielk
pogard wobec siebie samego. Poczu si biedny, brzydki, gorszy i nie tylko niegodny jej
osoby, lecz rwnie adnej kobiety na ziemi. Wrcia zatem. Wracaa nie widzc adnego
powodu, by aowa gwatownej zmiany dokonanej w swoim yciu. Wprost przeciwnie:
odczuwaa coraz mniej skrupuw, zwaszcza e przeya ju trudy pierwszego okresu. Tym
bardziej za w swym godnym szacunku przypadku, bo dotrwaa nocy polubnej jeszcze w
oparach niewinnoci. Zacza j traci podczas podry po prowincji kuzynki Hildebrandy.
W Valledupar zrozumiaa wreszcie, dlaczego koguty biegaj za kurami, bya wiadkiem
brutalnej ceremonii pomidzy osami, zobaczya rodzce si cielaki i syszaa, jak kuzynki z
cakowit naturalnoci rozmawiay midzy sob o tym, ktre z par maeskich jeszcze si
ze sob kochaj, a ktre kiedy i dlaczego przestay to robi, yjc nadal pod wsplnym
dachem. Wwczas wanie, ulegajc dziwnemu wraeniu, e odkrywa co, o czym jej
wasny instynkt wiedzia zawsze, zacza uprawia samotn mio, wpierw w ku,
wstrzymujc oddech, eby nie zosta przyapan w sypialni zajmowanej przez p tuzina
kuzynek, pniej za za pomoc obu rk, lec swobodnie na pododze w azience, z
rozpuszczonymi wosami i palc swoje pierwsze mulnicze skrty. Robic to w cakowitym
sekrecie miaa zawsze nieokrelone wyrzuty sumienia, ktrych cakowicie pozbya si
dopiero po lubie, podczas gdy kuzynki przechwalay si midzy sob nie tylko liczb
orgazmw w cigu dnia, ale nawet ich rodzajem i nateniem. Niemniej, pomimo czaru
owych inicjalnych rytuaw, wci tkwio w niej przekonanie, e utrata dziewictwa jest
krwaw ofiar. Nic wic dziwnego, e uroczystoci lubne, jedne z najgoniejszych u
schyku ubiegego wieku, dla niej samej przebiegay pod presj narastajcego przeraenia.
Lk przed miodowym miesicem porazi j w znacznie wikszym stopniu ni
skandal towarzyski wywoany jej wietnym zampjciem, nie majcym sobie rwnego w
owych latach. Od momentu, gdy zaczto ogasza zapowiedzi podczas niedzielnych
naboestw w katedrze, Fermina Daza znw otrzymywaa anonimy, niektre groce
mierci, jednak ledwie zwracaa na nie uwag, bo jeli czego si baa, to przede
wszystkim owego nieuchronnego gwatu. Okazao si to odpowiedni, cho w jej
przypadku nie zamierzon reakcj na anonimy w spoecznoci przyzwyczajonej przez
ironi historii do opuszczania gowy wobec faktw dokonanych. Zatem wszystko, co
nastawione byo wrogo wobec niej, stawao po jej stronie, im bardziej uwiadamiano sobie
nieuchronno lubu. Odczuwaa to w stopniowych zmianach w zachowaniu orszaku pa,
sinych, pokrconych przez artretyzm i najrniejsze urazy i przekonujcych si pewnego
dnia o daremnoci swych intryg; zjawiay si wtedy bez zapowiedzi przy skwerze Los
Evangelios, jakby wkraczay do wasnego domu, objuczone kucharskimi przepisami i
prezentami na dobr wrb. Transito Ariza dobrze znaa ten wiat, cho dopiero teraz, po
raz pierwszy i ostatni, odczua go na wasnej skrze, i wiadoma, e jej klientki pojawiaj
si zawsze w przeddzie wielkich uroczystoci, aby baga j o wywiadczenie przysugi,
odkopaa swoje dzbany i wypoyczya zastawion biuteri, ale tylko na dwadziecia cztery
godziny i pobierajc dodatkowy procent. Dawno ju nie zdarzyo si, aby dzbany zostay
oprnione, damy za o bardzo dugich nazwiskach opuciy swe sanktuaria cieni i
pojawiy si promieniejce, w swej wasnej, cho wypoyczonej biuterii, na lubie tak
wspaniaym, jakiego nie widziano ju do koca wieku, a ktrego chwa ostateczn bya
obecno w roli wiadka doktora Rafaela Nuneza, trzykrotnego prezydenta republiki,
filozofa, poety i autora sw Hymnu Narodowego, jak mona byo od tamtej pory wyczyta
w niektrych nowo wydanych encyklopediach. Fermina Daza doprowadzona zostaa do
otarza gwnego przez trzymajcego j pod rk ojca, ktremu frak na ten jeden dzie
nada zwodniczy, szacowny wygld. Wstpia nieodwoalnie w zwizek maeski przed
gwnym otarzem katedry podczas mszy odprawianej przez trzech biskupw, o jedenastej
rano w sawetny pitek Trjcy witej, nie obdarzywszy ani jedn miosiern myl
Florentina Arizy, majaczcego o tej godzinie w malignie, umierajcego przez ni pod goym
niebem na pokadzie statku, ktry nie zabra go w zapomnienie. Zarwno podczas
ceremonii, jak i w czasie wesela zachowywaa umiech, jakby utrwalony biel oowiow,
gest bez adnego wyrazu, przez cz goci uznany za szyderczy umiech zwycistwa, w
rzeczywistoci jednak bdcy mizernym wybiegiem majcym ukry trwog dopiero co
polubionej dziewicy.
Na szczcie nieprzewidziane okolicznoci oraz wyrozumiao ze strony ma
bezbolenie rozwizay jej pierwsze trzy noce. Widoczna w tym bya rka Opatrznoci.
Statek Compagnie Generale Transatlantique, w zwizku z trudnociami wynikajcymi ze
zego stanu pogody na Morzu Karaibskim, zapowiedzia z trzydniowym zaledwie
wyprzedzeniem, e przyspiesza wyjcie z portu o dwadziecia cztery godziny, tak e nie
wypynie do La Rochelle nastpnego dnia po lubie, jak od szeciu miesicy byo
przewidziane, ale tej samej nocy. Nikt nie chcia uwierzy, e ta zmiana nie jest kolejn,
eleganck niespodziank weseln, zabawa skoczya si bowiem po pnocy na pokadzie
owietlonego transatlantyku, przy orkiestrze wiedeskiej, podczas tego rejsu grajcej po
raz pierwszy najnowsze walce Johanna Straussa. Tak wic wielu honorowych goci w
przemoczonych
szampanem
frakach
zostao
wywleczonych
na
ld
przez
swe
skonsternowane maonki w chwili, gdy ju pytali kelnerw, czy nie ma wolnych kajut,
eby kontynuowa zabaw a do Parya. Ostatni, ktrzy zeszli na ld, ujrzeli Lorenza Daz
przy portowych knajpkach, siedzcego na ziemi, na rodku ulicy, w poszarpanym fraku.
Paka wniebogosy jak Arabowie, kiedy opakuj swych zmarych, siedzc nad strumykiem
zgniej wody, ktry rwnie dobrze mg by kau ez.
Ani w pierwsz noc wzburzonego morza, ani podczas nastpnych nocy spokojnej
eglugi, ani kiedykolwiek w ich dugim poyciu maeskim nie doszo do owych
barbarzyskich wyczynw, jakich obawiaa si Fermina Daza. Pierwsza noc, mimo e
statek by duy, a kajuta luksusowa, bya potworn powtrk golety z Riohacha, a m
okaza si uczynnym pielgniarzem, ktry nie przespa ani minuty dodajc jej otuchy, co
byo jedyn rzecz, jak lekarz, choby i najszacowniejszy, mg zrobi w przypadku
choroby morskiej. Ale sztorm uspokoi si trzeciego dnia, po wypyniciu z portu Guayra, i
ju wwczas, przebywajc razem przez tyle czasu i rozmawiajc ze sob tak dugo, czuli si
starymi przyjacimi. Czwartej nocy, kiedy oboje powrcili do swych normalnych
przyzwyczaje, doktor Juvenal Urbino poczu si zaskoczony faktem, e jego moda
maonka nie odmawia pacierza przed snem. Bya z nim szczera: obuda zakonnic
spowodowaa w niej opr wobec rytuaw, jej wiara jednak pozostawaa nietknita i
nauczya si j osania milczeniem. Powiedziaa: Wol porozumiewa si z Bogiem
bezporednio. Zrozumia jej racje i od tej pory kade z nich wyznawao t sam religi na
swj sposb. Ich narzeczestwo byo krtkie i, jak na owe czasy, do niekonwencjonalne,
doktor Urbino odwiedza j bowiem w domu, bez przyzwoitki, codziennie o zmierzchu. Nie
pozwoliaby,
eby
dotkn
choby
opuszkw
jej
palcw
przed
episkopalnym
bogosawiestwem, ale i tego nawet nie prbowa. To w pierwsz noc spokojnego morza,
gdy leeli w ku, cho jeszcze ubrani, omieli si zainicjowa pierwsze pieszczoty i
uczyni to z tak delikatnoci, i sugestia, by woya nocn koszul wydaa jej si cakiem
naturalna. Wesza do azienki, by si przebra, przedtem jednak zgasiwszy wiata w
kajucie, zanim za pojawia si w koszuli, zasonia szczeliny w drzwiach rcznikami, eby
w absolutnych ciemnociach wrci do ka. Podchodzc powiedziaa z umiechem:
- C zrobi, doktorze. Pierwszy raz pi z nieznajomym.
Doktor Juvenal Urbino poczu, jak wlizguje si i kadzie obok niego niczym
sposzone zwierztko, usiujc uoy si moliwie jak najdalej w koi, w ktrej trudno byo
lee we dwoje nie dotykajc si. Uj jej zimn i zacinit z przeraenia do, splt jej
palce ze swoimi palcami i niemal szeptem zacz opowiada jej o swoich innych morskich
podrach. Ponownie bya caa spita, wrciwszy bowiem do ka spostrzega, e on
tymczasem cakiem si rozebra, co wzbudzio w niej trwog przed nastpnym krokiem. Ale
nastpny krok opniony zosta o kilka godzin, gdy doktor Urbino wci powolutku snu
swe wspomnienia, zdobywajc milimetr po milimetrze zaufanie jej ciaa. Mwi jej o
Paryu, o mioci w Paryu, o paryskich zakochanych caujcych si na ulicy, w omnibusie,
na ukwieconych tarasach kawiarni otwartych na tchnienie ognia i melancholijne
akordeony lata, a take tych, co kochaj si na stojco na nabrzeach Sekwany i nie
zaczepiani przez nikogo. Mwic do niej w ciemnociach, delikatnie musn opuszkami
palcw uk jej szyi, musn jedwabny puszek ramion, uciekajcy brzuch, a kiedy poczu, e
napicie ustpio, po raz pierwszy sprbowa unie jej koszul, przeszkodzia mu jednak, z
charakterystycznym dla siebie odruchem. Powiedziaa: Sama to potrafi zrobi. Istotnie
zdja koszul, po czym znieruchomiaa do tego stopnia, i doktor Urbino mg pomyle,
e ju jej tam nie ma, gdyby nie nasoneczniony stok jej ciaa w ciemnociach.
Po pewnym czasie ponownie uj jej do w swoje rce i wwczas poczu, e ju jest
ciepa i rozluniona, ale pokryta jeszcze delikatn ros. Czas jaki leeli w milczeniu,
nieruchomo, on czekajc na odpowiedni moment, by uczyni nastpny ruch, ona za
oczekujc tego ruchu, ale nie wiedzc, z ktrej strony moe nadej, podczas gdy ciemno
poszerzaa si wypeniona jej coraz intensywniejszym oddechem. Nagle puci j i skoczy
w pustk: zmoczy jzykiem opuszek serdecznego palca i lekko dotkn jej zaskoczonego
sutka, ona za poczua mierteln salw, jakby dotkn do odsonitego nerwu. Ucieszya
si, e wszdzie panuje ciemno, dziki czemu nie zobaczy parzcego rumieca, ktry
wstrzsn ni a do gbi czaszki. Spokojnie - powiedzia, cakowicie opanowany. - Nie
zapominaj, e je znam. Poczu, e si umiecha i w mroku rozleg si jej agodny i
odmieniony gos.
- wietnie o tym pamitam - powiedziaa - jeszcze mi zo nie przesza.
Zrozumia wwczas, e wanie opynli przyldek dobrej nadziei i ponownie uj jej
du i mikk do i zacz okrywa drobnymi, sierocymi pocaunkami wpierw szorstkie
rdrcze, dugie, jasnowidzce palce, przezroczyste paznokcie, a pniej hieroglify jej
przeznaczenia na spoconej doni. Zupenie nie wiedziaa, jak to si stao, e jej rka dotara
a do jego piersi i zderzya si z czym, czego nie moga rozpozna. Powiedzia: To
szkaplerz. Pogaskaa wosy na jego piersi, nastpnie chwycia picioma palcami cay
krzew, aby wyrwa go z korzeniami. Mocniej - powiedzia. Sprbowaa, dochodzc do
momentu, w ktrym w jej odczuciu nie bolao go jeszcze zanadto, a nastpnie to jej rka
poszukaa jego, zagubionej w mrokach, doni. Ale nie da jej ople swych palcw, lecz
chwyci j za przegub i poprowadzi jej do wzdu swego ciaa, z niewidzialn, ale
wiadom swego celu si, pki nie poczua ognistego podmuchu nagiego, pozbawionego
cielesnego ksztatu, ale spragnionego i stajcego dba zwierzcia. Wbrew temu, co sam
zakada, i wbrew temu, co sama bya w stanie sobie wyobrazi nie cofna rki, nie
unieruchomia jej nawet w miejscu, gdzie j zostawi, lecz poleciwszy si ciaem i dusz
opiece Przenajwitszej Panienki, zacisna zby obawiajc si, e zacznie mia si z
wasnego szalestwa i zacza dotykiem rozpoznawa wierzgajcego wroga, badajc jego
rozmiary, moc jego latoroli, zasig jego skrzyde, przeraona jego determinacj, ale i
wspczujc jego samotnoci, czynic go swoim poprzez drobiazgow ciekawo, ktr kto
mniej dowiadczony od jej ma mgby pomyli z pieszczotami. Odwoa si do resztek
swoich si, by wytrzyma zamroczenie miertelnego badania, pki nie pucia go z
dziecicym wdzikiem, jakby wyrzucaa go do mieci. - Nigdy nie mogam zrozumie, jak
to jest z tym aparatem - powiedziaa.
Wwczas z ca powag przeprowadzi metodyczny wykad, wodzc jej doni po
opisywanych miejscach, ona za pozwalaa si prowadzi z ulegoci wzorowej uczennicy.
Zasugerowa w odpowiednim momencie, e wszystko bdzie znacznie atwiejsze przy
zapalonym wietle. Ju wstawa, by je zapali, ale przytrzymaa go za rk, mwic: Widz
lepiej rkami. W rzeczywistoci chciaa zapali wiato, ale miaa ochot zrobi to sama, a
nie na czyje polecenie, i tak si stao. Ujrza j wwczas w nagej jasnoci w pozycji
podowej, przykryt, a jake, przecieradem. Ale ujrza zarazem jak ponownie, bez
adnych oporw, chwyta zwierz swej ciekawoci, obraca to w jedn, to w drug stron,
przygldajc mu si z dociekliwoci, ktra przestawaa ju by ciekawoci li tylko
naukow, by ostatecznie zawyrokowa: Jaki on musi by szpetny, jeli jest jeszcze
uyteczno
uproszczenia
organizmu
ludzkiego.
Ciao
wydawao
mu
si
anachroniczne, wiele jego funkcji zbytecznych lub dublujcych si, niezbdnych, owszem,
w poprzednich etapach rozwoju rodzaju ludzkiego, niemniej zbdnych wspczesnemu
czowiekowi. Tak: ciao powinno by prostsze, a tym samym mniej wraliwe. Zakoczy:
Tylko Bg jest w stanie to, oczywicie, uczyni, niemniej naleaoby ustali to w
kategoriach teoretycznych. Zamiaa si rozbawiona, w sposb tak naturalny, i skorzysta
z okazji, by wzi j w ramiona i po raz pierwszy pocaowa w usta. Oddaa mu pocaunek,
on za nadal caowa j delikatnie w policzki, w nos, w powieki, wlizgujc do pod
przecierado i dotykajc jej krgego i gadkiego wzgrka onowego: wzgrka Japoneczki.
Nie odsuna jego doni, swoj trzymajc nadal w pogotowiu, na wypadek gdyby posun
si dalej. - Nie bdzie ju lekcji medycyny - powiedziaa.
- Nie - odpowiedzia. - Teraz bdzie lekcja mioci. Zdj z niej wwczas
przecierado, ona za nie tylko si nie sprzeciwia, lecz szybkim ruchem ng kopna je jak
najdalej od koi, bo ju nie wytrzymywaa z gorca.
Jej falujce, gitkie ciao, byo znacznie powaniejsze ni w ubraniu i wydawao
sobie waciwy zapach lenego zwierzcia, dziki ktremu mona j byo rozpozna
pomidzy wszystkimi kobietami wiata. Cakowicie bezbronna w penym wietle, poczua
jak gejzer wrzcej krwi zalewa jej twarz i jedynym, co przyszo jej na myl, eby to ukry,
byo zawisn na szyi swego mczyzny i pocaowa go gboko, bardzo mocno, pki nie
zabrako im tchu.
By wiadom, e jej nie kocha. Oeni si, bo podobaa mu si jej duma, powaga, jej
sia, a troch rwnie przez prno, ale kiedy pocaowaa go po raz pierwszy, nabra
pewnoci, e nie ma adnych przeszkd, aby wymyli godziw mio. Tej pierwszej nocy,
w czasie wszystkich prowadzonych a do witu rozmw nie wspomnieli o tym ani sowem i
nigdy ju o tym nie mieli rozmawia. Ale w ostatecznoci adne z nich si nie pomylio.
O wicie, kiedy zasnli, ona nadal bya dziewic, nie na dugo jednak. Bo nastpnej
nocy, po wieczorze, w czasie ktrego uczy j walcw wiedeskich pod gwiadzistym
niebem Morza Karaibskiego, uda si po niej do azienki, kiedy za wrci, czekaa ju na
niego rozebrana w ku. To ona przeja wwczas inicjatyw i oddaa mu si bez trwogi,
bez blu, z radoci godn przygody na penym morzu i bez wikszych oznak krwawego
rytuau poza r honoru na przecieradle. Uczynili to dobrze, jakby uczynili cud, i nie
przestali robi tego dobrze w noc i w dzie, za kadym razem coraz lepiej przez reszt
podry, a kiedy dotarli do La Rochelle rozumieli si ju jak bdcy z sob od dawna
kochankowie.
Przebywali szesnacie miesicy w Europie, stale zamieszkujc w Paryu i stamtd
udajc si w krtkie podre do ssiednich krajw. Kochali si codziennie, a w zimowe
niedziele nie raz i nie dwa, tarzajc si w ku a do obiadu. On by mczyzn, ktremu
nie brakowao rozmachu, nie mwic o dowiadczeniu, ona za nie bya stworzona do
oddawania komukolwiek inicjatywy, musieli wic uzgodni podzia wadzy w ku. Po
trzech miesicach gorczkowej mioci zrozumia, e jedno z nich jest bezpodne, oboje
poddali si wic kompleksowym badaniom w szpitalu Salpetriere, gdzie niegdy odbywa
sta. Uciliwe zabiegi okazay si bezowocne. Jednak w najmniej spodziewanej chwili i
bez jakiejkolwiek naukowej interwencji sta si cud. Pod koniec nastpnego roku, kiedy
wrcili do domu, Fermina bya w szstym miesicu ciy i uwaaa si za najszczliwsz
kobiet na wiecie. Tak bardzo przez nich oczekiwany syn, ktry bez adnych problemw
urodzi si pod znakiem Wodnika, ochrzczony zosta imieniem zmarego na choler
dziadka.
Trudno byo rozpozna, czy odmienia ich Europa, czy te mio, obie okolicznoci
miay bowiem miejsce w tym samym czasie. Oboje zmienili si, i to gruntownie, nie tylko
wobec siebie, ale i w stosunku do wszystkich, jak spostrzeg to Florentino Ariza, kiedy
ujrza ich wychodzcych po mszy w dwa tygodnie po ich powrocie, owej nieszczsnej dla
niedzieli. Wrcili odmiennie pojmujc ycie, peni nowinek ze wiata i gotowi panowa nad
wiatem. On z ogromn iloci nowoci literackich, muzycznych i przede wszystkim z
nowinkami ze swej dziedziny. Przywiz subskrypcj zarwno na Le Figaro, eby nie
straci kontaktu z rzeczywistoci, jak i na Revue des Deux Mondes, by nie straci
kontaktu z poezj. Zawar ponadto umow ze swym paryskim ksigarzem, by ten przysya
mu nowoci najpoczytniejszych pisarzy, wrd nich Anatola Francea i Pierrea Loti i tych,
ktrych najbardziej lubi, a wic Remyego de Gourmont i Paula Bourget, ale w adnym
wypadku Emila Zoli, ktry wydawa mu si nieznony pomimo odwanej postawy w
nauczyciel
muzyki
wuja
Leona XII,
poradzi,
aby zatrudni
bratanka,
niestrudzonego poeracza literatury w ilociach hurtowych, aczkolwiek nie tej dobrej, ale
wanie tej najgorszej, na jakim stanowisku zwizanym z pisaniem. Wuj Leon XII
zbagatelizowa wzmiank o fatalnej jakoci lektur bratanka, gdy i o nim Lotar Thugut
mawia, e jest jego najgorszym uczniem, a przecie swoim piewem wyciska zy nawet z
pyt nagrobnych. W kadym razie Niemiec mia racj co do pewnego, cho zupenie przez
siebie nie przewidzianego aspektu tej sprawy: Florentino Ariza wkada bowiem w pisanie
czegokolwiek tyle pasji, e nawet oficjalne dokumenty wydaway si miosnymi epistoami
Listy przewozowe ukaday mu si w rymy, choby najstaranniej ich unika, a rutynowe
pisma handlowe tchny liryczn aur obracajc wniwecz ich powag i autorytet. Wuj
osobicie pojawi si pewnego dnia w biurze z caym pakietem korespondencji, ktrej nie
mia odwagi podpisa jako wasnej, i da mu ostatni szans zbawienia.
- Jeli nie potrafisz napisa handlowego pisma, to zostaje ci tylko zbieranie mieci w
porcie i to ju - powiedzia.
Florentino Ariza podj wyzwanie. Dokona nadludzkiego wysiku, aby nauczy si
przyziemnej prostoty prozy handlowej, wzorujc si na dokumentach z notarialnych
archiww z tak sam gorliwoci, z jak niegdy naladowa modnych poetw. W tym
okresie wszystkie wolne chwile spdza w Bramie Pisarzy, pomagajc nieopierzonym
zakochanym pisa perfumowane liciki i w ten sposb uwalniajc serce z tylu miosnych
sw nie spoytkowanych w deklaracjach celnych. Ale mimo szeciomiesicznej walki i
wykrcania na wszystkie moliwe strony, nie zdoa ukrci szyi swemu zatwardziaemu
abdziowi. Kiedy wic wuj Leon XII po raz drugi udzieli mu reprymendy, uzna si za
pokonanego, cho nie bez pewnej buty.
- Jedyne, co mnie interesuje, to mio - powiedzia. - Nieszczcie polega na tym -
na samym pocztku swych miostek z Transito Ariz, ale e po jego przyjciu na wiat
nigdy wicej jej nie odwiedzi. wiadectwo chrztu przez wiele lat byo naszym jedynym
wanym dokumentem tosamoci, a wiadectwo Florentina Arizy, wystawione w parafii
witego Toribiusza, wycznie stwierdzao, e jest on synem naturalnym panny, i rwnie
crki naturalnej, noszcej imi i nazwisko Transito Arizy. Nie wymieniano w metryce
imienia i nazwiska ojca, mimo e ten po kryjomu zaspokaja potrzeby syna do swoich
ostatnich dni. Owa spoeczna kondycja zamkna przed Florentinem Ariz drzwi
seminarium, ale pomoga mu rwnie unikn suby wojskowej w najkrwawszym okresie
naszych wojen, dziki temu, i by jedynym synem samotnej matki.
W kady pitek, po szkole, siada przed biurem Karaibskiego Towarzystwa
Rzecznego, przegldajc ksik z ilustracjami zwierzt, tylokrotnie ju przegldan, e
rozpadaa si na strzpy. Ojciec, ubrany niezmiennie w pcienny surdut, jeden z tych, w
ktre w pniejszych latach byy przerabiane przez Transito Ariz na syna, wchodzi do
budynku nie obrzuciwszy maego nawet spojrzeniem, z min witego Jana Ewangelisty z
otarzy. Kiedy wychodzi po wielu godzinach, dawa mu pienidze przeznaczone na
tygodniowe wydatki, zachowujc daleko idc ostrono, by nie zosta przyapanym
nawet przez wasnego stangreta. Nie rozmawiali ze sob nie tylko dlatego, e ojciec nawet
nie prbowa, ale i dlatego, e syn czu przed nim paniczny strach. Pewnego dnia, po
znacznie duszym ni zazwyczaj oczekiwaniu, ojciec wrczy mu monety mwic:
- Prosz to wzi i nie wraca ju nigdy wicej.
Widzia go wwczas po raz ostatni. Ale z czasem mia si dowiedzie, e wuj Leon
XII, dziesi lat modszy od brata, nadal przynosi pienidze Transito Arizie i e to on zaj
si ni, kiedy Pius Pity zmar na le zdiagnozowan kolk, nie pozostawiajc adnego
zapisu i nie zdywszy nawet podj jakiejkolwiek decyzji zapewniajcej przyszo swemu
jedynemu synowi: dziecku ulicy.
Dramat Florentina Arizy w okresie penienia obowizkw kaligrafa w Karaibskim
Towarzystwie Rzecznym polega na tym, i adn miar nie potrafi ustrzec si liryzmu, bo
cay czas myla o Ferminie Dazie i nigdy nie nauczy si pisa nie mylc o niej. Pniej, w
miar jak przenoszono go na inne stanowiska, czu w sobie taki nadmiar mioci, e nie
wiedzia, co z ni pocz, obdarowywa wic ni niedowiadczonych kochankw piszc im
za darmo miosne listy w Bramie Pisarzy. Chodzi tam po pracy. Z charakterystyczn dla
siebie flegm zdejmowa surdut i zawiesza go na porczy krzesa, nakada zarkawki, by
nie pobrudzi rkaww koszuli, rozpina kamizelk, eby sprawniej myle, i czasami do
pnej nocy przywraca ch ycia opuszczonym, ukadajc dla nich listy doprowadzajce
chcia zaryzykowa ich wydania, w rezultacie trafiy na strych, dzielc los wielu innych
papierw z przeszoci, gdy Transito Ariza stanowczo odmwia odkopania dzbanw i
roztrwonienia oszczdnoci caego ycia na jakie wydawnicze szalestwo. A po wielu
latach, kiedy Florentino Ariza posiada wasne rodki pozwalajce na opublikowanie
ksiki, z wielkim trudem przyszo mu pogodzi si z faktem, e listy miosne wyszy z
mody.
Gdy stawia pierwsze kroki w Karaibskim Towarzystwie Rzecznym i pisa za darmo
listy w Bramie Pisarzy, przyjaciele z jego modzieczych lat nabierali pewnoci, e
stopniowo go trac, i to na zawsze. I tak byo. Powrciwszy ze swej rzecznej podry
spotyka si jeszcze nadal z nielicznymi spord nich w nadziei, i uda mu si wymaza z
pamici Fermin Daz, gra z nimi w bilard, poszed na swoje ostatnie tace, przystawa na
ryzyko obstawiania go i losowania przez dziewczyny, przystawa na wszystko, co wedug
niego mogo sprawi, e ponownie stanie si tym, kim by. Pniej, kiedy wuj Leon XII
przyj go do pracy, gra w domino ze swymi kolegami z biura w Klubie Handlowym, ci za
dopty nie zaczli uznawa go za jednego spord siebie, dopki jedynym tematem jego
rozmw nie stao si przedsibiorstwo eglugowe, okrelane zawsze jedynie skrtem:
KTRz, nigdy za pen nazw. Zmieni nawet swe przyzwyczajenia gastronomiczne.
Dotychczasow nieregularno i obojtno, z jak zasiada przy stole, zastpi sta por i
ascetycznoci posikw, i to ju do koca swoich dni: dua filianka czarnej kawy na
niadanie, porcja gotowanej ryby z biaym ryem na obiad i filianka kawy z mlekiem z
kawakiem sera na noc. Pi czarn kaw o kadej porze, na kadym miejscu i w kadych
warunkach, do trzydziestu nawet filianek dziennie: gst ciecz nie rnic si niczym od
ropy naftowej, ktr wola sam sobie zaparza i mie zawsze pod rk, w termosie.
Przeistoczy si w kogo zupenie innego, wbrew swemu mocnemu postanowieniu i
uporczywym wysikom, eby nadal by tym, kim by przed miertelnym potkniciem
miosnym.
W istocie zmieni si nieodwracalnie. Odzyskanie Ferminy Dazy stao si jedynym
celem jego ycia i by tak pewien, e wczeniej czy pniej go osignie, i zdoa przekona
Transito Ariz do dalszego remontu domu, eby by gotw przyj ukochan w kadej
chwili, gdy zdarzy si cud. Transito Ariza zareagowaa tym razem inaczej ni na propozycj
wydania Sekretarza Zakochanych: kupia dom za gotwk i rozpocza jego remont
kapitalny. W miejscu, gdzie znajdowaa si sypialnia, urzdzili salon, na pitrze
wybudowali sypialni maesk i sypialni dla dzieci, ktre zamierza mie, obie
przestronne i dobrze owietlone, miejsce za dawniej zajmowane przez wytwrni tytoniu
jakiejkolwiek nadziei byo potrzeb wiadomoci, czy zwykym naogiem ciaa. Coraz
rzadziej zaglda do swego hotelu, nie tylko dlatego, e jego osobiste sprawy przybray
zupenie inny obrt, ale rwnie dlatego, e nie w smak mu byo, aby widziano go tam w
okolicznociach yciowych jake odmiennych od jego powszechnie znanego domatorskiego
i purytaskiego trybu ycia. Niemniej, w trzech przypadkach nagej potrzeby uciek si do
atwego wybiegu pochodzcego z epoki, ktrej sam nie przey: przebiera w mskie
odzienie swe przyjaciki obawiajce si rozpoznania i wchodzili razem do hotelu, haaliwi
jak dwch niedopitych hulakw. Nie zabrako jednak osb, ktre, przynajmniej w dwch
przypadkach, zday sobie spraw, e Florentino Ariza i jego domniemany towarzysz nie szli
wcale do baru, lecz do pokoju, co zadao jego i tak ju mocno nadszarpnitej reputacji cios
ostateczny. Wreszcie przesta tam bywa, a kiedy jednak parokrotnie tam si uda, to wcale
nie z zamiarem odzyskania straconego czasu, ale wrcz przeciwnie: szukajc schronienia,
by odzyska nadwtlone ekscesami siy.
Nie byo w tym adnej przesady. Ledwie okoo pitej po poudniu opuszcza biuro, a
ju zrywa si do swych lotw krogulca sikorkoercy. Z pocztku zadowala si tym, czym
obdarzaa go noc. Spada na suce w parkach, Murzynki na targu, modnisie na play,
Jankeski na statkach z Nowego Orleanu. Prowadzi je na falochrony, gdzie poowa miasta
robia to samo od zachodu soca, prowadzi je dokd tylko mg, a czasami nawet tam,
gdzie nie mg, nierzadko zdarzay mu si bowiem przypadki, kiedy musia jak najszybciej
chowa si w mrocznej sieni i zrobi byle co i byle jak, od razu w bramie.
Latarnia morska zawsze naleaa do tych szczliwych schronie, ktre w
przedwicie staroci, gdy zdoa ju rozwiza wszystkie swoje problemy, wspomina z
nostalgi, bo byo to wspaniae miejsce, gdzie mona byo poczu si szczliwym,
szczeglnie noc, poza tym uwaa, i co z jego wczesnych mioci docierao do eglarzy z
kadym obrotem wiata. Cigle wic tam chodzi, czciej ni gdziekolwiek indziej, a
zaprzyjaniony z nim latarnik podejmowa go rozradowany, z tp min gupca, co dla
wystraszonych turkawek stanowio najlepsz rkojmi dyskrecji. Na dole, nieomal w huku
fal rozbijajcych si o klif, miecia si cz mieszkalna, gdzie miosne uniesienia
przeywao si z wiksz intensywnoci, bo miay w sobie co z katastrofy morskiej. Ale
Florentino Ariza wola, szczeglnie po zmierzchu, grn cz latarni, skd rozciga si
widok na cae miasto i rozrzucone wiata rybakw na morzu, nawet na dalekich
mokradach.
Z tego te okresu pochodziy jego, raczej do naiwne, teorie o zwizkach pomidzy
wygldem fizycznym kobiet a ich miosnymi umiejtnociami. Nie ufa kobietom
dwukrotnie wracajc do domu i czasami, kiedy rzeczywicie czyta, czciej za gdy udawa,
e czyta, zdarzao mu si nawizywa pierwsze przynajmniej kontakty prowadzce do
nastpnego spotkania. W pniejszych czasach, gdy wuj Leon XII odda do jego dyspozycji
powz cignity przez dwie brunatne mulice w zoconych czaprakach, takie same jak
mulice prezydenta Rafaela Nuneza, z nostalgi wspomina epok tramwaju jako najlepsz
dla swych oww. I mia racj: nie byo gorszego wroga sekretnych mioci od powozu
oczekujcego przed bram. Do tego stopnia, e niemal zawsze pozostawia go przed swoim
domem, pieszo udajc si na sokolniczy obchd, nie chcc, aby w kurzu pozosta choby
lad kolein. Dlatego z tak tsknot wspomina stary tramwaj i jego wychude mulice z
wytart sierci, w ktrym starczao jedno spojrzenie z ukosa, aby wiedzie, gdzie jest
mio. Niemniej, wrd tylu wzruszajcych wspomnie nie potrafi zatrze w pamici
osieroconej sikoreczki, ktrej imienia nigdy nie pozna i z ktr przey zaledwie p
szaleczej nocy, co jednak wystarczyo, by na reszt ycia zaprawi gorycz niewinny zamt
karnawau.
Zwrcia jego uwag w tramwaju sw obojtnoci, z jak podrowaa pord
wrzawy publicznej fety. Moga mie nie wicej ni dwadziecia lat i nie wygldaa na
chtn do zabawy karnawaowej, chyba e przebraa si za inwalidk: miaa dugie, jasne,
gadkie wosy, opadajce jej swobodnie na ramiona i sukni ze zwykego ptna,
pozbawion jakiejkolwiek ozdoby. Bya kompletnie nieczua na w uliczny rozgardiasz,
muzyk, na rzucany garciami puder ryowy i strumienie serpentyn spywajcych na
pasaerw w czasie przejazdu tramwaju zaprzgnitego w biae, przez owe trzy dni
szalestwa, od krochmalu mulice w ukwieconych kapeluszach. Korzystajc z oglnego
zamieszania, Florentino Ariza zaprosi j na lody, bo nie sdzi, e moe cokolwiek z tego
wynikn. Spojrzaa na niego bez zdziwienia.
Powiedziaa: Z wielk przyjemnoci, ale uprzedzam, e jestem wariatk. Zamia
si z artu i zaprowadzi j na balkon lodziarni, by stamtd obejrzaa parad powozw.
Pniej zaoy na siebie wypoyczon peleryn z kapturem i oboje wmieszali si w
taczcy tum na Placu Celnym, bawic si jak dopiero co zakochana para, gdy
dziewczyna, w miar narastania nocnej wrzawy, wyzbywaa si obojtnoci i popadaa w
drug skrajno: taczya jak profesjonalistka i nie brakowao jej wyobrani, miaoci w
zabawie i agodnego uroku. - Nawet nie wiesz, w jak kaba si wpltae - krzyczaa
zamiewajc si w gorczce karnawau. - Jestem wariatk z domu wariatw.
Dla Florentina Arizy owa noc stanowia powrt do naiwnych wybrykw modoci,
kiedy mio jeszcze nie uczynia go nieszczliwym. By jednak wiadom, i to raczej dziki
przestrogom ni z dowiadczenia, e tak atwe szczcie nie moe trwa zbyt dugo.
Zaproponowa wic dziewczynie, by zanim noc zacznie dogasa - a witao zwykle po
rozdaniu nagrd za najlepsze kostiumy - poszli popatrze na wschd soca z latarni
morskiej. Zgodzia si z przyjemnoci, ale dopiero po tym, jak skoczy si rozdawanie
nagrd.
Florentina Arizy nigdy nie opucio przekonanie, e owa zwoka uratowaa mu ycie.
Bo kiedy dziewczyna rzeczywicie w pewnym momencie daa mu znak, eby ruszyli do
latarni, rzucio si na ni dwch cerberw i pielgniarka z zakadu psychiatrycznego
Divina Pastora. Szukali obkanej pacjentki od chwili jej ucieczki, czyli od trzeciej po
poudniu, nie tylko zreszt oni, bo w poszukiwaniach bray udzia rwnie wszystkie suby
porzdkowe. Zabia jednego z dozorcw odrbujc mu gow i ciko rania dwch innych
maczet wyrwan ogrodnikowi, bo chciaa wyj na karnawaowe tace. Nikomu jednak
nie przyszo na myl, e moe istotnie taczy w ulicznym korowodzie, sdzono raczej, i
ukrywa si w jednym z wielu przeszukiwanych przez nich, cznie z cysternami domw.
Sprawia im sporo kopotw. Bronia si sekatorem, ukrytym w staniku i trzeba byo
szeciu mczyzn, aby naoy jej kaftan bezpieczestwa, podczas gdy tum stoczony na
Placu Celnym klaska i gwizda z radoci, sdzc, e krwawa apanka jest jedn z wielu fars
karnawaowych. Wstrznity Florentino Ariza od rody popielcowej chodzi na ulic
Divina Pastora z pudekiem angielskich czekoladek przeznaczonym dla niej. Przystawa
przygldajc si pacjentkom wykrzykujcym przez okno w jego stron wszelkiego rodzaju
obelgi i zachcajce zaczepki, pokazywa pudeko czekoladek, na wypadek gdyby
szczliwym trafem i ona wyjrzaa przez metalowe kraty. Lecz nigdy jej nie zobaczy. W
par miesicy pniej, gdy wysiada z tramwaju, jaka dziewczynka, ktra sza razem z
ojcem poprosia go o czekoladow kuleczk z trzymanego przeze pudeka. Ojciec zgani j
i przeprosi Florentina Ariz. Ten jednak da dziewczynce cae pudeko sdzc, i ten gest
uwolni go od goryczy i uspokoi tatusia poklepujc go po ramieniu. - To byy czekoladki dla
ukochanej, ale mio diabli wzili - powiedzia.
Jakby dla zadouczynienia, los rwnie w tramwaju zetkn Florentina Ariz z
Leon Cassiani, prawdziw kobiet jego ycia, aczkolwiek ani on, ani ona nigdy si o tym
nie dowiedzieli i nigdy si nie kochali. Poczu jej obecno, zanim j ujrza, kiedy wraca do
domu tramwajem o pitej: byo to cielesne spojrzenie, ktre dotkno go niczym
wycignity palec. Podnis wzrok i natychmiast j rozpozna, bo cho staa w gbi
wagonu, wyrniaa si spord pozostaych pasaerw. Nie odwrcia wzroku. Wprost
przeciwnie: patrzya tak bezczelnie, e mg pomyle tylko to, co pomyla: czarna, moda
i adna, ale kurwa, bez najmniejszej wtpliwoci. Wyrzuci j ze swojego ycia, gdy nie
byo dla nic bardziej obrzydliwego ni pacenie za mio: nigdy tego nie zrobi.
Florentino Ariza wysiad na Placu Powozw, gdzie znajdowaa si ptla
tramwajowa, i czmychn, jak mg najszybciej, w handlowy labirynt, matka oczekiwaa go
bowiem na szst, kiedy za wyoni si z drugiego kraca ludzkiego kbowiska, usysza
za sob radosny stukot kobiecych obcasw na bruku i spojrza za siebie, aby jedynie
upewni si w tym, co ju wiedzia: to bya ona. Ubrana niczym niewolnice na rycinach w
spdnic obszyt falbanami, ktr unosia w tanecznym gecie, gdy omijaa uliczne kaue,
w bluzce z duym dekoltem odsaniajcym ramiona, w naszyjniku z kolorowych korali i w
biaym turbanie. Zna je a nazbyt dobrze ze swego hotelu. Bardzo czsto nic nie jady od
niadania a do szstej po poudniu i szukajc ostatniej deski ratunku uyway seksu
niczym opryszek noa. Przystawiay go wic do garda pierwszemu napotkanemu na ulicy:
kutas albo ycie. Chcc zdoby ostateczny dowd, Florentino Ariza zmieni nagle kierunek
i skrci w pusty zauek El Candilejo. Kobieta nie tylko nie przestaa i za nim, ale zacza
go dogania. Zatrzyma si wwczas na chodniku, odwrci i opierajc donie na parasolu
zastpi jej drog. Stana przed nim. - Mylisz si, licznotko - powiedzia - ja nie z tych. Jasne, e z tych - powiedziaa - masz to wypisane na twarzy.
Florentino
Ariza
przypomnia
sobie
zasyszane
dziecistwie
zdanie,
zaskoczony odpowiedzi dziewczyny: bya jedn z nich, std te wiedziaa, e on wie, i ona
wie. By to najwikszy bd jego ycia, co sumienie wytykao mu co dzie, a do dnia
ostatniego. Nie chciaa baga go o mio, a tym bardziej o mio za pienidze, lecz prosia
o jakkolwiek prac, na jakimkolwiek stanowisku i byle jak patn w Karaibskim
Towarzystwie Rzecznym. Florentino Ariza poczu si tak zawstydzony swoj reakcj, i
zaprowadzi j do szefa personelu, ten za zatrudni j na jednym z niszych stanowisk w
dziale oglnym, gdzie pracowaa z oddaniem, powag i skromnoci przez trzy lata.
Biura KTRz, od pocztku swego istnienia mieciy si przy nabrzeu rzecznym, nie
majcym nic wsplnego z portem transatlantykw na przeciwlegym brzegu zatoki Las
Animas. By to drewniany budynek dwuspadowym dachu pokrytym blach cynkow, z
jednym dugim balkonem od strony fasady, podpartym filarami, i z wieloma
wychodzcymi na cztery strony oknami, z drucianymi siateczkami, przez ktre wida byo
w caej okazaoci statki przy nabrzeu niczym wiszce na cianach obrazy. Kiedy
niemieccy prekursorzy wybudowali go, pomalowali na czerwono cynkowe dachy, a na
lnic biel drewniane ciany, co i samemu budynkowi nadawao po czci wygld
rzecznego parowca. Pniej pomalowano go na niebiesko i w czasach, kiedy Florentino
Ariza zacz pracowa w przedsibiorstwie, bya to ju przykurzona buda nieokrelonym
kolorze, a na zardzewiaym dachu tkwiy aty z nowej blachy przybite do starych. Z tyu
budynku, na kamienistym podwrzu, ogrodzonym jak kurnik drucian siatk, mieciy si
dwa olbrzymie, niedawno wybudowane skady, w gbi za znajdowa si zamknity,
brudny i mierdzcy kana, gdzie od p wieku rozkaday si wszelkie odpadki eglugi
rzecznej: szcztki historycznych statkw, od najprymitywniejszych, z jednym tylko
kominem, spuszczonych na wod jeszcze przez Simona Bolivara, do niektrych na tyle
nowych, e miay ju zainstalowane elektryczne wentylatory w kajutach. Wikszo zostaa
rozmontowana i spoytkowana przy budowie innych statkw, cz bya jednak w tak
dobrym stanie, i zdawao si, e wystarczy pocign je tylko farb, by spuci na wod,
nie poszc iguan i nie rozrywajc gszczu olbrzymich tych kwiatw przydajcych im
jeszcze wikszej nostalgii.
Na grnym pitrze budynku mieci si dzia administracyjny, w maych, ale
wygodnych i przyzwoicie wyposaonych pokoikach, przypominajcych kajuty, nie byy
bowiem zaprojektowane przez architektw, ale przez inynierw okrtowych. Na kocu
korytarza urzdowa jak najzwyklejszy pracownik wuj Leon XII, w takim samym gabinecie
jak wszystkie, z t rnic, e codziennie rano zastawa na swym biurku szklany wazonik z
jakimi kwiatami o miym zapachu. Na parterze mieci si dzia pasaerski z poczekalni
najbanalniejsze zdania, tylko dlatego, e wypowiadane byy wanie przez niego, wydaway
si by przesiknite najistotniejsz treci. W pewnej chwili lekarz raptownie zmieni
temat.
- Lubi pan muzyk?
Zaskoczy go. Florentino Ariza rzeczywicie chodzi na kady koncert lub
przedstawienie operowe, jakie tylko odbyway si w miecie, ale nie czu si na siach, by w
czasie konwersacji dzieli si swymi opiniami czy wiedz. Mia szczegln sabo do
modnej wwczas muzyki, przede wszystkim do sentymentalnych walcw, ktrych
powinowactwo z komponowanymi przez niego w latach modoci melodiami lub z jego
sekretnymi wierszami trudno byoby zanegowa. Wystarczyo, e przelotnie usysza jedn
z tych melodii, by przez dugie noce nie by w stanie od niej si uwolni. Ale to nie byaby
zbyt powana odpowied na tak powane pytanie specjalisty.
- Lubi tanga Gardela - powiedzia.
Doktor Urbino zrozumia. Pojmuj - powiedzia. - Jest modny. I szybko przeszed
do wyliczania swych nowych i licznych projektw, ktre mia zrealizowa, jak zwykle, bez
oficjalnych dotacji. Raczy podkreli przygnbiajc rnic jakoci pomidzy miernot
spektakli, jakie mona byo obecnie sprowadzi a ubiegowiecznymi wspaniaociami. Tak
w istocie byo: od roku usiowa sprzeda abonamenty, eby sprowadzi trio Cortot - Casals
- Thibaud do Teatru Komedii, ale aden przedstawiciel miejscowych wadz nie wiedzia kto
zacz, natomiast w tyme miesicu wyprzedano ju wszystkie bilety na specjalizujc si w
dramatach kryminalnych trup Ramona Caralta, na Towarzystwo Operetek i Zarzuel don
Manola de la Presa, na Los Santanelas, nie dajcych si wymwi transformistw
mimiczno - fantastycznych, przebierajcych si na scenie w momencie krtkim jak
fosforyzujca byskawica, na Danyse DAltaine, reklamujc si jako dawn tancerk Folies
Bergere i nawet na odraajcego Ursusa, baskijskiego furiata, walczcego goymi piciami
z bykiem. Niemniej, nie ma powodw do narzeka, wziwszy pod uwag, i sami
Europejczycy po raz kolejny daj gorszcy przykad barbarzyskiej wojny, podczas gdy my
zaczynalimy y w pokoju po dziewiciu wojnach domowych trwajcych przez p wieku,
co jeli dobrze policzy dawao w efekcie jedn wojn: zawsze t sam. Najwiksz uwag
Florentina Arizy w owym ujmujcym przemwieniu zwrcia informacja o moliwoci
przywrcenia do ycia Turnieju Poetyckiego, najgoniejszej i najtrwalszej z inicjatyw
podjtych w przeszoci przez doktora Juvenala Urbino. Musia ugry si w jzyk, eby nie
wygada mu si, i by niestrudzonym uczestnikiem owego corocznego konkursu, ktry
zdoa nawet wzbudzi zainteresowanie poetw o znamienitych nazwiskach, nie tylko w
Nikt nie wierzy, e prawdziwym autorem jest nagrodzony Chiczyk. Przyby pod
koniec ubiegego wieku, uciekajc przed epidemi tej febry dziesitkujcej Panam
podczas budowy linii kolejowej czcej obydwa oceany: pojawi si razem z wieloma
innymi, ktrzy ju tu zostali do mierci, yjc po chisku, rozmnaajc si po chisku i tak
podobni jedni do drugich, i nikt nie by w stanie ich odrni. Z pocztku nie byo ich
wicej ni dziesiciu, kilku przyjechao z onami, dziemi i z psami do jedzenia, ale ju po
paru latach cztery zauki portowych przedmie zalane zostay kolejnymi, przez nikogo nie
oczekiwanymi Chiczykami, ktrzy wjedali do kraju nie zostawiwszy najmniejszego
ladu w rejestrach celnych. Kilku spord modych przeistoczyo si w szacownych
patriarchw tak wczenie, i nikt nie by w stanie zrozumie, skd wzili czas na to, aby si
zestarze. Ludowa intuicja podzielia ich na dwa rodzaje: na zych Chiczykw i na
dobrych Chiczykw. Zymi byli ci z ponurych knajp portowych, gdzie rwnie dobrze
ucztowao si icie po krlewsku, jak i gino gwatown mierci przy daniu ze szczura w
sonecznikach, a ktre to knajpy podejrzewano o to, e su jedynie za parawan dla handlu
ywym towarem i wszelkich moliwych transakcji. Dobrymi byli Chiczycy z pralni,
spadkobiercy witej nauki, zwracajcy koszule czyciejsze od nowych i nie uywanych, z
konierzykami i mankietami niczym dopiero co sprasowane hostie. To wanie jeden z tych
dobrych Chiczykw pokona w Turnieju Poetyckim siedemdziesiciu dwch uzbrojonych
po zby rywali.
Nikt nie zrozumia nazwiska, kiedy osupiaa Fermina Daza ogosia zwycizc. Nie
tylko dlatego, e byo to zupenie niespotykane nazwisko, ale i dlatego, e bd co bd nikt
nie by tak do koca pewien, jak naprawd nazywaj si Chiczycy. Ale publiczno nie
musiaa ama sobie gowy zbyt dugo, bowiem nagrodzony Chiczyk wyoni si z gbi
parteru z owym niebiaskim umiechem waciwym Chiczykom, kiedy wracaj wczenie
do swego domu. By tak pewien zwycistwa, i przygotowany ju do uroczystoci wrczania
nagrd, mia na sobie kaftan z tego jedwabiu na czas rytuaw wiosennych. Odebra
osiemnastokaratow Zot Orchide i szczliwy, pocaowa j wrd oguszajcych
gwizdw nie dowierzajcej wasnym oczom publicznoci. Niczym si nie przej. Stan
porodku sceny, niewzruszony jak aposto Boskiej Opatrznoci znacznie mniej
dramatycznej od naszej, i gdy uciszyo si nieco, przeczyta nagrodzony wiersz. Nikt go nie
zrozumia. Kiedy przemina jednak kolejna fala gwizdw, Fermina Daza, zachowujc
kamienny spokj, ponownie przeczytaa wiersz swym zguszonym, sugestywnym gosem i
poczwszy od pierwszego wersu zdumienie ogarno wszystkich. By to najczystszej wody
sonet wywodzcy si w prostej linii z parnasistowskiej tradycji, doskonay, przeniknity
wydany na wiat dla mioci, po swej pierwszej modzieczej porace uodporni si raz na
zawsze na jakkolwiek mio. Z kolei wiele i nie a tak yczliwych osb z jego najbliszego
otoczenia, znajcych jego tajemniczy charakter i sabo do mistycznych strojw i
dziwnych kosmetykw, podzielao podejrzenie, i nie tyle uodporniony jest na mio, ile
na kobiet. Florentino Ariza wiedzia o tym i nigdy nie uczyni niczego, by zada temu
kam. Sara Noriega rwnie si tym nie przeja. Tak jak niezliczone rzesze kobiet, ktre
kocha, czy nawet te, ktre go jedynie zadowalay lub czerpay z niego zadowolenie nie
kochajc go, zaakceptowaa go takim, jakim w rzeczywistoci by: przelotnym kochankiem.
W rezultacie zacz pojawia si u niej w domu o jakiejkolwiek porze, przede
wszystkim w niedzielne, bo i najspokojniejsze, poranki. Odkadaa wszystko, co w danym
momencie robia, cokolwiek by to byo i powicaa si, caym ciaem, eby uczyni go
szczliwym w olbrzymim, ozdobnym, zawsze oddanym do jego dyspozycji ou, w ktrym
nigdy nie dopucia do liturgicznego formalizmu. Florentino Ariza nie by w stanie poj,
jak niezamna kobieta bez przeszoci moe posiada tyle dowiadczenia w mskich
sprawach i jakim cudem potrafi wada swym sodkim ciaem morwina z tak lekkoci i
czuoci, jakby poruszaa si pod wod. Bronia si twierdzc, e mio to przede
wszystkim wrodzony talent. Mwia: Albo si z tym rodzisz, albo nigdy si tego nie
nauczysz. Florentina Ariz skrcaa zazdro o jej dawne przeycia na myl, e moe jest
bardziej dowiadczona, ni to okazuje, niemniej musia przekn wszystkich swoich
poprzednikw, bo i on zapewnia j, tak jak zapewnia wszystkie, e jest jego jedyn
kochank. Wrd wielu innych mniej przypadajcych mu do gustu rzeczy, musia pogodzi
si z obecnoci oszalaego kota w ku, ktremu Sara Noriega obwizywaa pazury, aby
nie rozszarpa ich na strzpy, kiedy oddawali si mioci.
Mimo wszystko lubia rwnie, niemal tak samo jak harce w ku a po kracowe
wyczerpanie, oddawa si kultowi poezji, i robia to z miosn arliwoci. Miaa nie tylko
zadziwiajc pami do sentymentalnej poezji ze swej epoki, ktrej kolejne nowoci,
drukowane w formie ulotnych broszur, sprzedawano po dwa centavos, ale i zwyczaj
przypinania pinezkami do cian ulubionych wierszy, aby o kadej porze mc je czyta na
gos.
Dokonaa przerbki tekstw z podrcznika do wychowania obywatelskiego na
rymowany parzycie jedenastozgoskowiec, na wzr rymowanek stosowanych do lekcji
ortografii, nie zdoaa jednak uzyska ich oficjalnego zatwierdzenia. Deklamatorski zapa
ponosi j do tego stopnia, i czasami recytowaa wiersze wykrzykujc je w najmniej
oczekiwanym miosnym momencie i wwczas Florentino Ariza musia wpycha jej na si
smoczek do ust tak, jak si go daje dziecku, aby przestao paka. W penym rozkwicie ich
zwizku Florentino Ariza zastanawia si, ktry z dwch stanw jest mioci, czy ten w
burzliwym ou, czy te ten ze spokojnych wieczorw niedzielnych, lecz Sara Noriega
uspokoia go nader prostym wywodem, i wszystko, co robi nago jest mioci.
Powiedziaa: Mio duszy od pasa w gr i mio ciaa od pasa w d. Definicja ta
wydaa si Sarze Noriedze godna wiersza o mioci podzielnej, ktry napisali na cztery
rce, a ktry ona wysaa na pity Turniej Poetycki, przekonana, e nikt do tej pory nie
zaprezentowa tak oryginalnego wiersza. Ale znowu przegraa.
Bya wcieka, kiedy Florentino Ariza odprowadza j do domu. Z sobie tylko
znanych powodw, ktrych nie potrafia wyjani, bya przekonana, e przeciwko niej
zosta uknuty przez Fermin Daz spisek, eby nie nagradza jej wiersza. Florentino Ariza
nie zwraca na ni uwagi. Od momentu rozdania nagrd by w podym humorze, nie
widzia bowiem Ferminy Dazy od duszego czasu, tej nocy za odnis wraenie, e
nastpia w niej drastyczna zmiana: po raz pierwszy wystarczyo rzuci na ni okiem, by
zrozumie, e jest matk. Nie byo to dla niego adn nowin, bo wiedzia, e syn chodzi
ju do szkoy. Niemniej, jej macierzyski wiek nie wydawa mu si przedtem tak oczywisty
jak tej nocy, a to zarwno ze wzgldu na rozmiary jej talii i jej nieco spowolniay chd, jak i
ze wzgldu na jej gos, ktry wpada nagle na nieoczekiwane rafy i mielizny.
Pragnc wesprze swe wspomnienia dokumentami, zacz ponownie przeglda
albumy z Turniejw Poetyckich, podczas gdy Sara Noriega przygotowywaa co do
jedzenia. Ujrza zdjcia z pism ilustrowanych, poke pocztwki sprzedawane w bramach
na pamitk i byo to jak upiorna powtrka z faszu jego ycia. Dotd podtrzymywaa go
fikcja, e to wiat przemija, przemijaj zwyczaje, moda: wszystko prcz niej. Ale tej nocy po
raz pierwszy w peni uwiadomi sobie, e przemija zarwno ycie Ferminy Dazy, jak i jego
wasne, gdy on tymczasem tylko czeka. Nigdy z nikim o niej nie rozmawia, wiadom, e
nie jest w stanie wymwi jej imienia tak, aby nie dao si zauway bladoci jego ust. Tej
nocy jednak, gdy przeglda albumy, jak podczas tylu innych wieczorw niedzielnego
znuenia, Sarze Noriedze zdarzyo si jedno z tych przypadkowych i mrocych krew w
yach celnych strzaw.
- To kurwa - powiedziaa.
Powiedziaa to w chwili, gdy przechodzc obok zobaczya zdjcie Ferminy Dazy
przebranej za czarn panter podczas jednego z balw maskowych, i nie musiaa dodawa,
kogo ma na myli, aby Florentino Ariza wiedzia, o kim mwi. Obawiajc si
przypadkowego odkrycia burzcego mu cae ycie pospieszy z ostron obron. Zastrzeg
si, e zna Fermin Daz wycznie z widzenia, e nigdy nie omieli si na nic prcz
grzecznociowych ukonw i tym samym nie jest w posiadaniu najmniejszej choby
informacji o jej yciu prywatnym, niemniej uwaa za w peni uzasadnione przewiadczenie,
i jest to kobieta godna podziwu, przybya znikd i wycznie samej sobie zawdziczajca
sw obecnie wysok pozycj.
- Wycznie dziki temu, e interesownie wysza za m za czowieka, ktrego nie
kocha - przerwaa mu Sara Noriega. - To najnikczemniejszy sposb kurwienia si.
Ze znacznie mniejszym okruciestwem, cho z rwnie ostrym osdem moralnym
powiedziaa mu to matka usiujc pocieszy go w nieszczciu. Zmieszany do szpiku koci i
nie mogc znale odpowiedniej repliki na bezlitosne stwierdzenie Sary Noriegi, sprbowa
uciec od tematu. Ale Sara Noriega nie daa mu najmniejszej szansy, dopki nie wyadowaa
do koca swej zoci przeciwko Ferminie Dazie. Tknita niczym nie umotywowanym
przeczuciem, bya przekonana, e jest ona autork zmowy, ktra za gwny cel postawia
sobie niedopuszczenie do przyznania jej nagrody. Nie byo powodu, aby dawa temu wiar:
nie znay si, nigdy si nie widziay, ponadto Fermina Daza, cho wprowadzona w tajniki
konkursu, nie miaa nic wsplnego z decyzjami jury. Sara Noriega stwierdzia jednak
kategorycznie:
My, kobiety, jestemy jasnowidzami. I pooya kres dyskusji.
Z t chwil Florentino Ariza spojrza na ni innymi oczami. Dla niej rwnie mijay
lata. Jej urodzajna moc wida bez chway, jej mio utykaa w szlochach, jej powieki za
zaczynay ujawnia cienie zamierzchych goryczy. Bya wczorajszym kwiatem. Poza tym w
szale poraki przestaa zwaa na ilo kieliszkw brandy. To nie bya jej najlepsza noc: gdy
jedli odgrzewany ry kokosowy, usiowaa ustali, jaki by udzia kadego z nich w
przegranym wierszu, eby wyliczy, ile patkw Zotej Orchidei przypadoby kademu z
nich. Nie po raz pierwszy toczyli bizantyjskie potyczki, Florentino Ariza jednak, korzystajc
z okazji, aby zaczerpn powietrza przez wieo otwart ran wda si w maostkow
sprzeczk, ktra przenicowaa obojgu wszystkie urazy z prawie piciu lat dzielonej mioci.
Kiedy do pnocy brakowao dziesiciu minut, Sara Noriega pragnc nakrci zegar
wahadowy wesza na krzeso i odruchowo ustawia obie wskazwki na dwunast, chcc
by moe da mu do zrozumienia, e wybia ju godzina odejcia. Florentino Ariza poczu
wwczas nag potrzeb zerwania raz na zawsze tego zwizku bez mioci i zacz szuka
pretekstu, aby przej inicjatyw: tak robi zawsze. Bagajc Boga, eby Sara Noriega
pozwolia mu zosta w swym ku, by powiedzie jej, e nie, e midzy nimi wszystko ju
skoczone, poprosi j, gdy skoczya nakrca zegar, aby usiada przy nim. Wolaa jednak
usi troch dalej, na fotelu gocinnym. Florentino Ariza wycign wwczas ku niej palec
wskazujcy zamoczony w brandy, by zacza go ssa, tak jak to dawniej lubia czyni w
preambuach do mioci. Wymigaa si.
- Nie teraz - powiedziaa. - Czekam na kogo. Florentino Ariza, od chwili odrzucenia
go przez Fermin Daz, nauczy si zawsze pozostawia sobie ostateczn decyzj. W
okolicznociach nieco mniej zaprawionych gorycz upieraby si przy kontynuowaniu
oblenia Sary Noriegi, pewien spdzenia z ni reszty nocy na miosnych zapasach w ku,
by bowiem wicie przekonany, e kobieta, ktra ju raz posza do ka z mczyzn,
bdzie z nim sza za kadym razem, kiedy mczyzna zechce, o ile potrafi j za kadym
razem przekona do tego sw czuoci. Dziki temu przekonaniu potrafi wszystko
cierpie, obojtnie znie wszystko, choby i najpaskudniejsze strony mioci, byle nie da
adnej kobiecie urodzonej z kobiety szansy podjcia ostatecznej decyzji. Tej nocy poczu si
jednak tak poniony, i jednym haustem wypiwszy brandy, starajc si zrobi wszystko, co
tylko w jego mocy, aby unaoczni swe pretensje, wyszed bez poegnania. Nie zobaczyli si
ju nigdy wicej. Zwizek z Sar Norieg by jednym z duszych i trwalszych zwizkw
Florentina Arizy, cho nie jedynym, jaki przez owe pi lat utrzymywa. Kiedy zrozumia,
e, owszem, dobrze si z ni czuje, przede wszystkim w ku, ale e nigdy nie zastpi mu
ona Ferminy Dazy, ponownie nasiliy si jego noce samotnego owcy i jako sobie radzi,
dzielc swj czas i swoje siy, pki mu ich starczyo. Sara Noriega zdoaa jednak dokona
cudu przynoszc mu na pewien czas ulg. Mg przynajmniej y bez widywania Ferminy
Dazy, w odrnieniu od nie tak dawnej przeszoci, kiedy rzuca wszystko, niezalenie od
pory i zajcia, szukajc jej po niepewnych drogach swych przeczu na zupenie
nieoczekiwanych ulicach, w niedorzecznych miejscach, gdzie adn miar nie mg jej
spotka, bkajc si bez sensu z tukcymi si w piersi i nie dajcymi mu spokoju
pragnieniami, dopki nie ujrza jej choby przez chwil. Zerwanie z Sar Norieg, na
odwrt, przebudzio upione tsknoty i ponownie poczu si tak jak w czasie popoudni nie
koczcych si lektur na skwerze, ale tym razem ciya na nim wiadomo, e doktor
Juvenal Urbino powinien umrze jak najprdzej.
Od duszego ju czasu wiedzia, e jego przeznaczeniem jest nie tylko
uszczliwienie wdowy, a take doznanie szczcia, jakie ona mu da, nie przejmowa si
wic tym zbytnio. Wrcz przeciwnie: by na to przygotowany. Poznawszy kobiety a za
dobrze w czasie swych polowa samotnego myliwego, Florentino Ariza mia do czasu i
sposobnoci, aby doj do wniosku, e wiat peen jest szczliwych wdw. Widzia, jak
oszalae z blu przy zwokach maonka bagay, by pogrzebano je ywcem w tej samej
trumnie, nie chciay bowiem bez niego stawia czoa lepym trafom przyszoci, ale w
miar jak godziy si ze swym nowym stanem, mona byo dostrzec jak, coraz bardziej
odmodzone, odradzay si z popiow. Pocztkowo, niczym pasoyty, yy cieniami
opustoszaych domostw, stajc si zauszniczkami swych sucych, kochankami swych
poduszek, nie majc nic do roboty po tylu latach jaowej niewoli. Marnotrawiy nadmiar
wolnych godzin przyszywajc do ubra nieboszczyka guziki, na ktrych przyszycie nigdy
przedtem nie starczao im czasu, prasoway raz i drugi jego koszule, usztywniajc mankiety
i konierzyki parafin, eby zawsze byy w doskonaym stanie. Nadal do mydelniczki w
azience kady jego mydo, cieliy ko poszw z jego inicjaami, stawiay przy jego
miejscu na stole talerz i sztuce, na wypadek gdyby bez uprzedzenia wrci po mierci, tak
jak zwyk to robi za ycia. Ale podczas celebrowania tych mszy samotnoci nabieray
przekonania, e ponownie s paniami swojej woli, mimo zrzeknicia si nie tylko swego
rodowego nazwiska, ale i wasnej tosamoci, a wszystko to w zamian za poczucie
bezpieczestwa, ktre nie byo niczym innym ni jeszcze jednym panieskim zudzeniem.
Tylko one znay ciar kochanego przez nie do granic obdu mczyzny, ktry by moe
te je kocha, ale ktrego musiay niaczy do ostatniego jego tchu, karmic go wasn
piersi, zmieniajc zababrane pieluchy, zabawiajc matczynymi oszustwami, aby
przeama w nim w poranny strach przed wyjciem i zetkniciem si z rzeczywistoci. A
jednak kiedy widziay, jak z ich poduszczenia wychodzi wreszcie z domu, by stawi czoo
wiatu, to wanie one czuy wwczas obaw, e mczyzna ju nigdy nie wrci. ycie takie
ju byo. Mio, o ile istniaa, bya czym zupenie innym: innym yciem.
Za to w kojcym rozleniwieniu samotnoci wdowy odkryway, i zachowanie
uczciwoci w yciu zaley wycznie od ciaa, gdy jada si tylko wtedy, kiedy jest si godn,
kocha si bez kamstw, pi si nie po to, aby uciec od nieprzyzwoitej mioci legalnej, i ma
si wreszcie tylko i wycznie dla siebie prawo do caego ka, w ktrym nikt nie wykca
si o powk swego przecierada, powk swego powietrza do oddychania, powk
swojej nocy, a ciao nasyca si wreszcie nic swoje wasne sny i budzi si samo. W czasie
swych kusowniczych witw Florentino Ariza spotyka je wychodzce z kocioa, po
jutrzni, w czarnym caunie i z krukiem przeznaczenia na ramieniu. Ledwie go dostrzegszy
w brzasku poranka, przechodziy natychmiast na drug stron ulicy, truchtajc ptasimi
kroczkami po chodniku, bo ju samo minicie z bliska mczyzny mogo skala ich cze.
Pomimo to by przekonany, e wanie w niepocieszonej wdowie, bardziej ni w
jakiejkolwiek innej kobiecie, moe kiekowa ziarno szczcia.
Ile to wdw jego ycia, poczwszy od wdowy Nazaret, pomogo mu dostrzec, jakimi
kobietami naprawd s szczliwe matki po mierci swoich mw. To, co do tej pory
byo dla niego wycznie mrzonk, przerodzio si dziki nim w znajdujc si w zasigu
rki moliwo.
Nie widzia powodw, dla ktrych Fermina Daza nie miaaby okaza si tak sam
wdow, przygotowan przez ycie do zaakceptowania go takim, jakim by, bez urojonego
poczucia winy wobec zmarego ma, zdecydowana odkry razem z nim owo odmienne
szczcie bycia w dwjnasb szczliw, i to mioci na uytek powszedni, przemieniajc
kad chwil w cud ycia, i t inn mioci, tylko i wycznie dla niej mioci, chronic
przed jakimkolwiek skaeniem dziki uodpornieniu, jakie daje nietykalno mierci.
By moe nie ulegaby takiemu entuzjazmowi, gdyby bodaj podejrzewa, jak daleka
bya Fermina Daza od tych iluzorycznych rachub, kiedy zaledwie zaczynaa dostrzega
horyzont wiata, w ktrym wszystko byo przewidziane poza wrogoci. Bogactwo miao
wwczas wiele zalet, ale i oczywicie wiele wad, niemniej poowa ludzi pragna go jako
najprawdopodobniejszej drogi do wiecznoci. Fermina Daza odrzucia Florentina Ariz w
przebysku dojrzaoci, ktry natychmiast odpokutowaa atakiem alu, nigdy jednak nie
wtpia, e podja suszn decyzj. W owym momencie nie bya w stanie wyjani sobie,
jakie to ukryte zdroworozsdkowe przyczyny spowodoway owo jasnowidzenie, ale po
wielu latach, ju u progu staroci, nagle i nie wiadomo jak odkrya je dziki przypadkowej
rozmowie o Florentinie Arizie. Wszyscy jej rozmwcy byli zorientowani w jego pozycji
delfina Karaibskiego Towarzystwa Rzecznego, przedsibiorstwa znajdujcego si wanie w
penym rozkwicie, wszyscy byli pewni, e widywali go wielokrotnie, nawet utrzymywali z
nim jakie kontakty, ale nikt nie potrafi do koca okreli w swej pamici jego tosamoci.
To wanie wwczas Ferminie Dazie objawiy si nieuwiadamiane dotd przyczyny, ktre
sprawiy, e nie moga go pokocha.
Powiedziaa: To tak jakby nie by konkretnym czowiekiem, ale cieniem. Wanie:
cieniem kogo, kogo
MiMMMMMmm nikt nigdy nie pozna. Lecz w okresie, gdy odpieraa ataki doktora
Juvenala Urbino, czowieka zupenie innego pokroju, drczy j upir winy: jedyne uczucie,
ktrego nie bya w stanie znie. Kiedy czua, e zaczyna w niej wzbiera, ogarnia j
specyficzny rodzaj paniki, nad ktr moga zapanowa dopiero z chwil spotkania kogo,
kto ulyby jej sumieniu. Ju od dziecka, gdy w kuchni stuk si talerz, gdy kto przewraca
si, kiedy sama przytrzaskiwaa sobie palec w drzwiach, zwracaa si do najbliszej dorosej
osoby spieszc z oskareniem: To twoja wina. Cho w istocie rzeczy byo jej wszystko
jedno, kto jest winien i czy ona jest w stanie przekona sam siebie o swej niewinnoci:
bya
zaskoczona
swoj
ulegoci.
Bo
wbrew
swym
najgbszym
wszystko znowu byo jak przedtem, oni za przez pi minut ponownie byli frywolnymi
kochankami przeywajcymi miodowy miesic.
Ale poza tymi rzadkimi okazjami jedno z dwojga zawsze czuo si bardziej zmczone
od drugiego, gdy nadchodzia pora udania si do ka. Ona przeduaa swj pobyt w
azience skrcajc papierosy z perfumowanej bibuki, palc w samotnoci, powracajc do
swych mioci pocieszenia jak wtedy, gdy bya moda i wolna we wasnym domu i bya
jedyn pani swego wasnego ciaa. Zawsze bolaa j gowa albo byo za gorco, albo znowu
miaa okres, okres, zawsze okres.
Do tego stopnia, e doktor Urbino podczas wykadu odway si stwierdzi,
wycznie po to, eby uly sobie zwierzeniem poza spowiedzi, e po dziesiciu latach
maestwa kobiety maj okres nawet trzy razy w tygodniu.
Znoszc nieszczcie za nieszczciem, Fermina Daza musiaa znie w najgorszym
roku swego ycia to, co wczeniej czy pniej musiao nieuchronnie nastpi: prawd o
bajecznych i stale niewiadomych interesach jej ojca. Gubernator prowincji wezwawszy
Juvenala Urbino do swego gabinetu celem poinformowania go o naduyciach tecia,
zreasumowa wszystko w jednym zdaniu: Nie ma takiego boskiego i ludzkiego prawa,
ktre nie zostaoby podeptane przez tego typa. Kilka najciszych matactw popeni pod
oson stanowiska swego zicia i naprawd trudno byo sdzi, e zarwno doktor, jak i
jego ona nic o tym nie wiedz. Przewiadczony, e jedynym dobrem godnym ochrony jest
jego wasna reputacja, bo i tylko ona si ostaa, doktor Juvenal Urbino uy caej mocy
swego autorytetu i zdoa zatuszowa skandal porczajc sowem honoru. I tak Lorenzo
Daza opuci kraj na pokadzie pierwszego odpywajcego statku, aby ju wicej nie
powrci. Wrci do kraju, skd pochodzi, jakby to bya jedna z tych krtkich podry, w
ktre od czasu do czasu wyrusza si, aby oszuka nostalgi, cho w gbi tego zudzenia
byo tym razem co z prawdy: od jakiego czasu odwiedza wszystkie statki ze swej ojczyzny
wycznie po to, eby napi si z cystern napenionych wod ze rde jego rodzinnego
miasteczka. Wyjecha, obstajc przy swoim, zapewniajc o swej niewinnoci, usiujc
jeszcze przekona zicia, e jest ofiar politycznego spisku. Wyjecha, paczc za malek,
jak nazywa Fermin Daz od czasu jej zampjcia, paczc za wnukiem, za ziemi, gdzie
sta si bogaty i wolny i gdzie zdoa dokona niezwykego wyczynu przeistaczajc, dziki
nieczystym interesom, crk w wielk dam. Wyjecha zestarzay i chory, ale y jeszcze
potem znacznie duej, ni yczyy mu tego wszystkie jego ofiary. Fermina Daza nie bya w
stanie powstrzyma oddechu ulgi, kiedy dotara do niej wiadomo o jego mierci, chcc
za unikn pyta, nie nosia po nim aoby, jednak przez wiele miesicy, zamykajc si w
azience na papierosa, pakaa z tumion wciekoci, nie wiedzc dlaczego, lecz przecie
pakaa po nim.
Najbardziej absurdalne w ich sytuacji byo to, e nigdy nie wydawali si w oczach
postronnych tak szczliwi, jak w owych nieszczsnych latach. W rzeczywistoci byy to lata
ich najwikszych triumfw nad skrywan wrogoci rodowiska, ktre bronio si przed
uznaniem ich takimi, jakimi byli: innymi od reszty, nowinkarzami, a tym samym
burzycielami tradycyjnego adu. To akurat dla Ferminy Dazy byo proste. wiatowe ycie,
ktre, zanim je poznaa, wzbudzao w niej tyle niepokoju, nie byo niczym wicej jak
systemem atawistycznych paktw, banalnych ceremonii, z gry ustalonych sw,
pozwalajcych y im pospou, na tyle, eby nie pozabija si nawzajem. Dominujc
oznak tego raju prowincjonalnej frywolnoci by strach przed nieznanym. Fermina Daza
okrelia to znacznie prociej:
W yciu publicznym trzeba nauczy si panowa nad strachem, w yciu
maeskim trzeba nauczy si panowa nad wstrtem. Odkrya to nagle w bysku
objawienia ju w chwili, gdy cignc za sob nie koczcy si tren panny modej wkroczya
do rozlegych salonw Klubu Towarzyskiego, dziwnie odmienionego wskutek zapachu tak
wielu kwiatw, przepychu walcw, tumu poccych si mczyzn i drcych kobiet, ktre
wpatryway si w ni, nie wiedzc jeszcze jakimi egzorcyzmami si posu, aby odsun to
olniewajce niebezpieczestwo zsyane im przez wiat zewntrzny. Skoczya wanie
dwadziecia jeden lat i jej dotychczasowe bywanie w wiecie ograniczao si do bywania w
szkole, ale wystarczyo rozejrze si wok, by zrozumie, e jej adwersarze wcale nie
ponli nienawici, lecz sparaliowani byli ze strachu. Zamiast przerazi ich jeszcze
bardziej, eby byli rwnie przeraeni jak i ona, ulitowaa si nad nimi dopomagajc im w
zawarciu znajomoci. Nikt nie rni si od jej uprzedniego wyobraenia o danej osobie,
nie inaczej jak w przypadku odwiedzanych przez ni miast, ktre nie wydaway jej si ani
lepsze, ani gorsze, ale wanie takie, jakimi widziaa je w swoim sercu. Pary, mimo
nieustajcych deszczy, chciwych sklepikarzy, homeryckiego wprost chamstwa dorokarzy,
zawsze miaa wspomina jako najpikniejsze miasto wiata, i to niezalenie od tego, czy
rzeczywicie nim by, czy te nie, lecz dlatego, e nierozerwalnie czy si z nostalgi za jej
najszczliwszymi latami. Doktor Urbino zastosowa ze swej strony t sam bro, jakiej
uyto przeciwko niemu, tyle e z wiksz inteligencj i wyrachowan podniosoci. Bez
nich nie moga odby si adna impreza: obywatelskie przemarsze, Turnieje Poetyckie,
wydarzenia artystyczne, loterie charytatywne, patriotyczne uroczystoci, pierwszy lot
balonem. Byli wszdzie, naleeli, niemal zawsze, do gwnych inicjatorw i zawsze stawali
w pierwszym szeregu. W latach ich maeskich nieszcz nikt nie by w stanie wyobrazi
sobie, e moe istnie szczliwsza lub bardziej harmonijna para ni oni.
Opuszczony przez ojca dom stworzy Ferminie Dazie moliwo ucieczki od
stchlizny rodzinnego paacu.
Wymykajc si z publicznych imprez natychmiast udawaa si po kryjomu do
siedziby przy parku Los Evangelios, by przyjmowa tam zarwno swe nowe, jak i niektre
dawne przyjaciki szkolne i koleanki z lekcji malowania: niewinny substytut
niewiernoci. Spdzaa spokojne godziny samotnej matki yjc tym wszystkim, co jeszcze
pozostao jej z dziecicych wspomnie. Ponownie zakupia wonne kruki, pozbieraa z ulic
koty oddajc je pod opiek Gali Placidii, starej ju i cierpicej nieco na reumatyzm, ale
posiadajcej jeszcze do si, aby wskrzesi dom. Ponownie urzdzia pokj szwalniczy,
gdzie Florentino Ariza zobaczy j po raz pierwszy, doktor Juvenal Urbino za kaza jej
pokaza jzyk usiujc pozna jej serce, i uczynia z niego sanktuarium przeszoci. W
pewien zimowy zmierzch, tu przed burz, posza zamkn balkon i ujrzaa Florentina
Ariz siedzcego na swej parkowej awce pod migdaowcami, w przerobionym po ojcu
garniturze i z otwart ksik na kolanach, ale nie widziaa go takim, jakim go, od
przypadku do przypadku, widywaa wwczas wielokrotnie, lecz jako modzieca w tym
wieku, w jakim pozosta jej w pamici. Przestraszya si, e widok ten jest zapowiedzi
mierci, i zabolao j to. Odwaya si samej sobie wyzna, e moe byliby razem szczliwi
w domu, ktry moga odnowi dla niego z tak mioci, z jak on odnowi swj dom dla
niej, i ju to przypuszczenie przerazio j, bo pozwolio jej zrozumie ogrom nieszczcia, w
jakie popada. Odwoaa si do resztek swoich si i zmusia ma do sprzeczki bez owijania
w bawen, do ktni z ni, do awantury, do wsplnego paczu z wciekoci po utraconym
raju, pki nie usyszeli piania ostatnich kogutw i nie stao si wiato w oknach paacu i
nie zapalio si soce, maonek za, nabuzowany burzliw dyskusj, wyczerpany z
niewyspania, z sercem wzmocnionym tak rozdzierajcym paczem, nie zacisn
sznurowade przy sztylpach, nie zacisn paska, nie zacisn wszystkiego, co mu jeszcze
pozostawao z mczyzny, i nie powiedzia jej, e tak, kochanie, e rusz na poszukiwanie
mioci, ktra zagubia im si w Europie: jutro, natychmiast i na zawsze. Bya to decyzja
tak nieodwoalna, i zleci Banco del Tesoro, swemu penomocnemu administratorowi,
natychmiastow likwidacj rozlegej fortuny rodzinnej, rozproszonej ju od samych jej
pocztkw po rnego rodzaju przedsibiorstwach, inwestycjach i przechowywanej w
nietykalnych i bezterminowych papierach, a o ktrej wiedzia na pewno tylko tyle, e nie
jest a tak ogromna, jak gosia legenda: akurat taka, eby nie trzeba byo o niej myle.
opisem sypialni Karaluszki Martinez; od tej pory ju nigdy wicej nie zapytaa, kim jest.
Idc za rad wuja Leona XII zatrudni starsz kobiet do opieki nad ni, biedactwo
bkao si jednak po tym wiecie bardziej pice ni przytomne, sprawiajc czasami
wraenie, e i ona zapomina, kim jest. Florentino Ariza przebywa wic w domu od
opuszczenia biura do momentu, gdy udawao mu si upi matk. Nie gra ju w domino w
Klubie Handlowym i przez dugi czas nie spotyka si z nieliczn ju garstk dawnych
przyjaciek, ktre jeszcze sporadycznie odwiedza, w jego sercu zasza bowiem ogromna
przemiana po przeraajcym spotkaniu z Olimpi Zulet.
By to grom z jasnego nieba. Florentino Ariza odwiz wanie wuja Leona XII do
domu, pord jednej z tych padziernikowych, a przywracajcych nas do zdrowia burz,
kiedy z powozu ujrza drobn, zwinn dziewczyn, w stroju obszytym falbankami z
organdyny, przypominajcym raczej sukni lubn. Ujrza j, jak w popochu biega tam i z
powrotem, bo wiatr wyrwa jej z rk parasolk i unis w stron morza. Florentino
wcign j do powozu i zboczy ze swej staej trasy, aby odwie j do jej mieszkania,
dawnej kapliczki nad otwartym morzem, przerobionej na dom, ktrego podwrze pene
gobnikw wida byo z ulicy. Po drodze opowiedziaa mu, e niecay rok temu wysza za
m za targowego handlarza starzyzn, ktrego Florentino Ariza wielokrotnie widzia na
statkach swego przedsibiorstwa, jak wyadowywa skrzynie z przernego rodzaju gratami
do odprzedania i z chmar gobi w wiklinowej klatce, takiej samej, jakich uyway matki
do przewoenia noworodkw na statkach rzecznych. Olimpia Zuleta zdawaa si
przynalee do rodziny os, nie tylko ze wzgldu na podniesione poladki i drobne piersi,
lecz z powodu caego jej wygldu: wosw jak z miedzianego drutu, sonecznych piegw,
okrgych, ywych, rozstawionych nieco bardziej ni normalnie oczu i czystego gosu,
ktrym odzywaa si wycznie wtedy, kiedy miaa do powiedzenia co mdrego i wesoego.
Florentinowi Arizie wydaa si bardziej zabawna ni atrakcyjna i po odwiezieniu do domu,
gdzie mieszkaa ze swym mem, z jego ojcem i innymi czonkami rodziny, zapomnia o
niej od razu.
W par dni pniej ponownie zobaczy jej ma w porcie, tym razem wnoszcego
towar na statek miast go wyadowywa, a kiedy statek odpyn, w uchu Florentina Arizy
rozleg si bardzo wyranie gos diaba. Tego samego popoudnia, po odwiezieniu wuja
Leona XII, przejecha, niby przypadkiem, przed domem Olimpii Zulety i ujrza j za
ogrodzeniem karmic rozradowane gobie. Krzykn do niej przez pot: Ile kosztuje
gob? Rozpoznaa go i odpowiedziaa wesoym gosem: Nie s na sprzeda. Zapyta: To
co trzeba zrobi, eby dosta gobia? Nie przestajc karmi gobi odpowiedziaa:
dawa, ale chcia wszystko, ten, ktry nie pozwoli, aby ktokolwiek pozostawi w jego sercu
najmniejszy bodaj lad swej obecnoci, dziaajcy z ukrycia myliwy rzuci si sam na
rodek ulicy w ekstazie podpisanych listw, eleganckich prezentw, nieostronych
spacerw do domu gobiarki, i to dwukrotnie, gdy m nie by ani w podry, ani na
targu. Oto po raz pierwszy i jedyny od zamierzchych czasw pierwszej mioci poczu si
trafiony jej grotem.
W sze miesicy od pierwszego spotkania umwili si wreszcie w kajucie jednego
ze statkw rzecznych, ktry akurat przemalowywano w jednym z dokw. Byo to
przepikne popoudnie. Olimpia Zuleta kochaa si radonie, z wdzikiem trzepoccej
gobiarki, a potem lubia godzinami lee nago w powolnym, spokojnym odpoczynku, w
ktrym dla niej byo tyle mioci co w samej mioci. Kajuta bya ogoocona, pocignita
tu i wdzie farb a zapach terpentyny za znakomicie nadawa si do tego, by zabra go ze
sob we wspomnieniu szczliwego popoudnia. Nagle, pod wpywem niezwykego
natchnienia, Florentino Ariza otworzy znajdujc si w pobliu koi puszk z czerwon
farb, zanurzy w niej palec wskazujcy i wymalowa na wzgrku onowym piknej
gobiarki krwaw strza wycelowan na poudnie, a na brzuchu napis: Ta dziupla jest
moja. Tego wieczora Olimpia Zuleta nie pamitajc o napisie rozebraa si w obecnoci
ma, on za sowem si nie odezwa, nawet tchu mu nie zaparo, nic, w czasie gdy
zakadaa nocn koszul, tylko poszed do azienki po brzytw i jednym ruchem podern
jej gardo.
Florentino Ariza dowiedzia si o tym dopiero po wielu dniach, kiedy zbiegy m
zosta schwytany i wyzna gazetom powody i szczegy zbrodni. Przez wiele lat z trwog
myla o podpisanych listach, liczy upywajce lata kary zasdzonej mordercy, ktry
handlujc na jego statkach zna go dobrze, ale nie tyle obawia si podernicia garda czy
publicznego skandalu, ile pecha: Fermina Daza mogaby si dowiedzie o jego
wiaroomstwie. W owych latach oczekiwania kobieta opiekujca si Transito Ariz musiaa
ktrego dnia pozosta na targu duej, ni zamierzaa, z powodu niespotykanej o tej porze
roku ulewy, kiedy za wrcia do domu zastaa j ju martw. Siedziaa w fotelu na
biegunach, jak zwykle wymalowana, caa w kwiatach i z oczami tak penymi ycia i z tak
zoliwym umiechem, e jej opiekunka dopiero po paru godzinach zdaa sobie spraw, e
Transito Ariza nie yje. Tu przed mierci rozdaa dzieciom z ssiedztwa fortun w zocie i
biuterii z dzbanw zakopanych pod kiem, tumaczc im, e mona to je jak cukierki,
odzyskanie za wszystkich, szczeglnie tych najcenniejszych, okazao si niemoliwe.
Florentino Ariza pochowa j w dawnej hacjendzie La Mano de Dios, wci nazywanej
adnemu mczynie nie przyszoby do gowy mwi o nich jako o chorobach, lecz jako
wojennych trofeach. Ledwie ukoczy czterdzieci lat musia uda si do lekarza z
nieokrelonymi blami w rnych czciach ciaa. Po wielu badaniach lekarz powiedzia
mu: To wiek. Wraca zawsze do domu nie zadajc sobie nawet pytania, czy to wszystko
ma cokolwiek wsplnego z nim.
Jedynym punktem odniesienia w jego przeszoci bya bowiem jego ulotna mio
do Ferminy Dazy i jedynie to, co jej dotyczyo mia uwzgldnia w swych yciowych
rachubach. Owego wic popoudnia, kiedy ujrza jaskki na elektrycznych drutach,
przyjrza si ponownie swej przeszoci, od swego najdawniejszego wspomnienia
poczwszy, przejrza swoje przygodne miostki, niezliczon ilo przeszkd, ktre musia
pokona, aby osign wysokie stanowisko, olbrzymi ilo przypadkw, jakie mu si
przydarzyy w zwizku z jego nieugitym postanowieniem, e Fermina Daza musi nalee
do niego, on za do niej ponad wszystko i wbrew wszystkiemu, i wtedy dopiero odkry, e
ycie mija. Porazi go, a po trzewia, olepiajcy dreszcz, z rk wypady mu narzdzia
ogrodnicze i musia oprze si o mur cmentarny, eby nie powali go pierwszy cios staroci.
- O kurwa! - powiedzia sam do siebie. - To wszystko byo trzydzieci lat temu!
Tak jest. Trzydzieci lat, ktre nie ominy, oczywicie, rwnie Ferminy Dazy, cho
dla niej byy to najwdziczniejsze i najowocniejsze lata w yciu. Ponure dni w paacu
Casalduero zostay wyrzucone na mietnisko pamici. ya w swoim nowym domu w La
Manga bdc pani swego wasnego losu, z mem, ktrego, gdyby musiaa jeszcze raz
wybiera,
ponownie
przedoyaby
nad
wszystkich
innych
mczyzn,
synem
yku kawy i przy pierwszym yku dymicej zupy wydawa z siebie rozdzierajcy, cho
nikogo ju nie przeraajcy skowyt, ktry poprzedza grob: W dniu, kiedy wyprowadz
si z tego domu, wiedzcie, e to dlatego, i mam ju do chodzenia cay czas z
poparzonymi ustami. Mawia, e nigdy nie przygotowywano tak smacznych i
urozmaiconych obiadw jak w dni, w ktre nie mg ich tkn wskutek zaycia piguek
przeczyszczajcych i by tak wicie przekonany, e jest to perfidnie uknuty przez maonk
spisek, i w rezultacie nie bra adnych rodkw, jeli i ona nie braa ich razem z nim.
Majc ju do tego braku zrozumienia, poprosia go o niezwyky prezent na swoje
urodziny: aby przez jeden dzie podj si domowych obowizkw. Rozbawiony przysta
na to i rzeczywicie, ju od witu, przej dom we wadanie. Poda wspaniae niadanie, ale
zapomnia, e jaja sadzone jej szkodz i e nie pije kawy z mlekiem.
Nastpnie wyda polecenia dotyczce urodzinowego obiadu dla omiu zaproszonych
goci i tak bardzo si stara, eby wykaza, i potrafi zarzdza wszystkim lepiej od niej, e
przed poudniem, nie okazujc najmniejszego zaenowania, musia skapitulowa. Ju w
pierwszej chwili zda sobie spraw, e nie ma najmniejszego pojcia, gdzie si co znajduje,
szczeglnie w kuchni, suce za pozwoliy mu na wywrcenie kuchni do gry nogami w
poszukiwaniu czegokolwiek, bo i one przyczyy si do tej zabawy. O dziesitej nie podjto
jeszcze adnych przygotowa do obiadu, bo nie zakoczono w domu porzdkw, nie
sprztnito sypialni, azienka nie zostaa wymyta, zapomnia o papierze toaletowym,
zapomnia zmieni przecierada i wysa stangreta po dzieci, wreszcie pomyli podzia
funkcji wrd suby: kucharce kaza pocieli ka, pokojwkom za gotowa. O
jedenastej, kiedy lada chwila przyby mieli gocie, rozgardiasz w domu osign ju takie
rozmiary, e Fermina Daza, ledwie ywa ze miechu, przeja ster, ale bez poczucia
triumfu, jakby sobie tego yczya, lecz zdjta litoci wobec domowej niezaradnoci ma.
On, zraniony, westchn przytaczajc ten sam co zawsze argument: Przynajmniej nie
poszo mi tak le, jakby poszo tobie, gdyby prbowaa leczy chorych. Nauczka nic
nikomu nie daa. Z biegiem lat oboje dochodzili, rnymi zreszt drogami, do mdrej
konkluzji, e nie da si y razem inaczej, ani kocha inaczej: na tym wiecie nie ma nic
trudniejszego od mioci.
W peni swego nowego ycia Fermina Daza widywaa Florentina Ariz z okazji
rnych uroczystoci, tym czciej, im bardziej awansowa w pracy, ale nauczya si
zachowywa z tak naturalnoci, i niejednokrotnie, przez roztargnienie, zapominaa
przywita si z nim. Czsto syszaa, jak o nim mwiono, gdy w wiecie interesu jego
spokojny, ale niepowstrzymany awans w KTRz by staym tematem. Obserwowaa, e jego
pierwszymi
podmuchami
staroci
zacza
przeczuwa,
co
nieodwracalnego staje si w jej yciu zawsze, gdy odzywa si grzmot przed ulew. Bya to
nie zagojona rana od pojedynczego, kamienistego pioruna, rozlegajcego si przez
wszystkie dni padziernikowe punktualnie o trzeciej po poudniu w grach Villanueva,
ktrego wspomnienie stawao si z latami coraz wyraniejsze. Podczas gdy nowsze
wspomnienia zamazyway si po paru dniach w pamici, te zwizane z legendarn podr
przez prowincj kuzynki Hildebrandy staway si, z perwersyjn ostroci nostalgii, tak
ywe, jakby wszystko to miao miejsce wczoraj. Przypominaa sobie Manaure, grskie
Manaure, jego jedyn, prost i zielon uliczk, jego ptaki na dobr wrb, dom peen
lkw, gdzie budzia si w nocnej koszuli przemoczonej rzewnymi zami Petry Morales,,
zmarej z mioci wiele lat przedtem w tym samym ku, w ktrym teraz spaa Fermina
Daza. Przypominaa sobie wczesny smak guajaw, ktry ju nigdy pniej nie by taki
sam, przeczucia tak intensywne, e ich szum przypomina szum deszczu, topazowe
wieczory w San Juan del Cesar, kiedy wychodzia na spacery ze swym dworem
rozwiergotanych kuzynek i zaciskaa zby, by serce nie wyskoczyo jej z garda, kiedy
zbliay si do urzdu telegraficznego. Sprzedaa bez targw dom ojca, bo nie moga
wytrzyma blu modoci, widoku z balkonu na smutny skwer, tajemniczej woni gardenii
w upalne noce, przeraenia na widok portretu dawnej damy w lutowym zmierzchu, kiedy
przesdzony zosta jej los, i gdziekolwiek signa pamici w tamte czasy, zawsze potykaa
si o wspomnienie Florentina Arizy. Bya jednak na tyle rozsdna, e zdawaa sobie
spraw, i nie s to wspomnienia miosne ani te wynikajce z wyrzutw sumienia, lecz
obraz nieokrelonej przykroci, pozostawiajcy lady ez. Nie bya wiadoma tego, e grozi
jej ta sama puapka wspczucia, ktra zgubia tyle zaskakiwanych , ofiar Florentina Arizy.
Mocno chwycia si ma. Wanie wtedy, kiedy jej najbardziej potrzebowa, starszy
bowiem od niej o dziesi lat, z wszystkimi, niekorzystnymi dla siebie konsekwencjami,
bka si sam i na olep we mgle podeszego wieku, bo nie tylko by mczyzn, ale i
znacznie sabszym czowiekiem. Znali si nawzajem tak dalece, i majc za sob prawie
trzydzieci lat maestwa byli niczym jedna, cho rozdzielona istota i nierzadko czuli si
zaenowani tym, i tak czsto, wcale nie majc takich intencji, odgaduj swoje myli czy te
naraaj si na mieszno, gdy w towarzystwie jedno z nich mwi to, co drugie zamierzao
wanie powiedzie. Razem przezwyciyli powszednie niezrozumienie, chwilowe
nienawici, wzajemne wistwa i fantastyczne byskawice chway maeskiego
wsplnictwa. By to czas ich najlepszej mioci, kiedy kochali si bez popiechu i bez
ekscesw, coraz bardziej wiadomi i wdziczni losowi za swoje nieprawdopodobne
zwycistwa nad wszelkimi przeciwnociami. ycie, oczywicie, miao ich jeszcze podda
innym miertelnym prbom, ale to ju byo niewane: dotarli na drugi brzeg.
Z okazji zwizanych z nadejciem nowego wieku uroczystoci przygotowano
program obchodw peen wspaniaych atrakcji, spord ktrych najbardziej pamitny
okaza si pierwszy lot balonem, efekt niewyczerpanej pomysowoci doktora Urbino. P
miasta zebrao si na Play Arsenau, by podziwia ogromny balon z tafty w barwach
narodowych, majcy zainaugurowa poczt lotnicz do lecego okoo trzydziestu mil na
pnocny wschd w linii prostej San Juan de la Cienaga. Doktor Juvenal Urbino i jego
maonka, znajcy ju balonowe emocje z paryskiej Wystawy wiatowej, jako pierwsi
weszli do wiklinowego kosza, razem z inynierem lotu i szecioma zaproszonymi
notablami. Wieli ze sob list od gubernatora prowincji do wadz miejskich San Juan de la
Cienaga, w ktrym ogaszano na uytek potomnoci, i jest to pierwsza poczta wysana
drog powietrzn. Jeden z kronikarzy Diario del Comercio zapyta doktora Juvenala
Urbino, jakie byyby jego ostatnie sowa, gdyby przyszo mu zgin podczas tej eskapady,
on za bez namysu udzieli odpowiedzi, po ktrej spotka go miao tyle krzywdzcych
obelg:
- W moim mniemaniu - powiedzia - wiek XIX dla caego wiata odchodzi w
przeszo, tylko nie dla nas.
Zagubiony pord szczerze wzruszonego tumu, piewajcego Hymn Narodowy w
trakcie wznoszenia si balonu, Florentino Ariza, usyszawszy wypowiedziany przez jednego
z gapiw komentarz, gotw by uzna za wasn ow opini, e nie jest to najwaciwsza
przygoda dla kobiety, a tym bardziej dla kobiety w wieku Ferminy Dazy. Mimo wszystko
nie byo to a tak niebezpieczne. A przynajmniej nie tyle niebezpieczne co przygnbiajce.
towarzystwo
omal
si
nie
udusio
spiekocie
przemwie.
kolonialnej, i zaj, jak zwyk to czyni, kiedy samotnie siada do swych podwieczorkw
wrbelka, najbardziej oddalony stolik. Nagle, w olbrzymim lustrze wiszcym w gbi sali,
zauway przy stole Fermin Daz, z mem i dwiema innymi parami, a e siedzia pod
odpowiednim ktem, mg przyglda si jej odbiciu w caym jej blasku. Bya cakowicie
bezbronna w trakcie rozmowy prowadzonej z wdzikiem i przerywanej co chwila
miechem wybuchajcym niczym sztuczne ognie, a jej uroda janiaa wikszym ni
kiedykolwiek blaskiem w wietle ogromnych yrandoli z krysztaowych ez: Alicja znowu
znalaza si po drugiej stronie lustra.
Florentino Ariza z zapartym tchem syci si jej widokiem, patrzy, jak siga po
jedzenie, patrzy, jak ledwie prbuje wina, patrzy, jak przekomarza si z czwartym z rodu
don Sanczw, razem z ni przey chwil jej ycia przy swoim pustym stole i przez nikogo
nie zauwaony odby ponadgodzinn przechadzk po zabronionym terenie jej intymnoci.
Nastpnie wypi kolejne cztery filianki kawy, aby posiedzie duej, dopki nie ujrza jej
wychodzcej wraz z ca grup. Przeszli tak blisko, i rozpozna jej zapach pord
podmuchw innych perfum towarzyszcych jej kobiet. Od tej nocy poczwszy, niemal
przez cay rok naprzykrza si wacicielowi restauracji, oferujc mu wszystko, czego by w
yciu najbardziej pragn, w pienidzach lub w przysugach, lub w czym tylko by zechcia,
byleby mu sprzeda lustro. Szo mu nader opornie, bo stary don Sancho wierzy w legend,
e owa przepikna rama, wyrzebiona przez weneckich ebenistw, bya drugim
egzemplarzem po, stanowicej wasno Marii Antoniny bliniaczej ramie, ktra znikna
bez ladu: dwa unikalne klejnoty. Kiedy wreszcie uleg, Florentino Ariza powiesi lustro u
siebie w salonie, bynajmniej nie dla urody ramy, lecz dla jej wewntrznej przestrzeni, ktr
przez dwie godziny zajmowa ukochany wizerunek.
Gdy spotyka Fermin Daz, najczciej sza trzymajc ma pod rk, oboje za,
cakowicie do siebie dopasowani, poruszali si w swoim wasnym krgu z zadziwiajc
pynnoci syjamskich blinit, zaamujc si jedynie wtedy, kiedy si z nim witali.
Doktor Juvenal Urbino ciska mu do, w rzeczy samej, po przyjacielsku, przy niektrych
okazjach posuwajc si nawet do poklepania go po ramieniu. Ona za, poddajc go karze
bezosobowego rytuau towarzyskiej uprzejmoci, nigdy nie uczynia najmniejszego gestu,
dziki ktremu mgby przynajmniej przypuszcza, e pamita go ze swych panieskich
czasw. yli w dwch odmiennych wiatach, ale podczas gdy on chwyta si rozpaczliwie
wszystkich moliwych sposobw, aby zmniejszy dzielcy ich dystans, ona nie zrobia
niczego, co nie prowadzioby w kierunku wprost przeciwnym. Upyno wiele czasu, zanim
odway si pomyle, i owa obojtno nie bya niczym innym jak pancerzem przed
parku Los Evangelios, tym razem jednak nie z powzitym z gry zamiarem, by zosta przez
ni zauwaonym, lecz wycznie pragnc j ujrze i upewni si, e jeszcze istnieje. Z t
rnic, i teraz trudno mu byo przej niezauwaonym. Dzielnica La Manga znajdowaa
si na wyspie oddzielonej od historycznych granic miasta kanaem zielonych wd, niemal
pustynnej i poronitej krzewami icaco, ktre w czasach Kolonii suyy za schronienie
niedzielnym kochankom. W pniejszych latach zburzono stary kamienny most
Hiszpanw i wybudowano inny, solidny, z jarzcymi si kloszami wiate latarni, aby
umoliwi przejazd nowym, cignitym przez muy tramwajom. Z pocztku mieszkacy La
Manga musieli cierpie nie przewidziane przez projektodawcw katusze: nocleg w pobliu
pierwszej wybudowanej w miecie elektrowni, ktrej praca powodowaa nieustanne
drenie ziemi. Nawet doktor Juvenal Urbino, mimo swego autorytetu, nie zdoa
doprowadzi do przeniesienia jej w takie miejsce, gdzie nie zawadzaaby nikomu, dopki
nie dopomogy mu jego wyprbowane konszachty z bosk opatrznoci. Pewnej nocy w
elektrowni nastpia potworna eksplozja, kocio przelecia nad nowymi budynkami,
przemierzy niebo nad poow miasta i uderzy w gwny kruganek klasztoru witego
Juliana Gocinnego. Stary i zrujnowany budynek sta ju pusty od pocztku owego roku,
ale kocio spowodowa mier czterech winiw, ktrzy tej wanie nocy zbiegli z
miejscowego wizienia chronic si w kaplicy. Owo spokojne przedmiecie, z tak piknymi
miosnymi tradycjami, przeistoczywszy si w luksusow dzielnic nie byo najwaciwszym
miejscem dla trudnych mioci. Ulice latem pokryte byy warstwami kurzu, zim tony w
bocie, a przez cay rok ziony pustk, stojce za gdzieniegdzie domy ukryte pord gsto
zaronitych ogrodw miay wyoone mozaikami tarasy zamiast dawnych wysoko
zawieszonych balkonw, wybudowanych jakby specjalnie po to, by odstrcza kusujcych
zalotnikw. Pocieszajce przynajmniej byo to, i w owym czasie nastaa moda na
popoudniowe przejadki w starych wynajmowanych Wiktoriach przerobionych na
jednokonki, a spacery te koczyy si na jednym ze wzgrz, skd lepiej ni z latarni
morskiej mona byo podziwia rozdzierajce zmierzchy padziernika i obserwowa
podstpne rekiny czyhajce przy play seminarzystw, a take ogromny biay czwartkowy
transatlantyk, ktry w chwili, gdy przepywa kanaem portowym, mona byo niemal
dotkn rk. Florentino Ariza zwyk po cikim dniu w biurze wynajmowa wiktori, ale
nie skada budy, jak to byo w zwyczaju w okresie upaw, lecz tkwi w jej wntrzu
ukrywajc si w gbi, niewidzialny w jej mroku, zawsze sam i zawsze wydajc zaskakujce
polecenia co do kierunku jazdy, aby nie wzbudza podejrzliwoci wonicy. Jedynym
interesujcym go celem przejadki by niemal niewidoczny pomidzy liciastymi gami
bya nie do zniesienia, i cho wytrwale jej szuka, nie dotar do niej. Wydawao mu si
czym niepojtym, e nie znalaz si nikt, kto mgby wskaza najmniejszy chocia lad
potwierdzajcy krc wersj. W wiecie statkw rzecznych, a wic w jego wiecie, nie
byo takiej tajemnicy, ktrej udaoby si dochowa, ani takiej poufnej informacji, ktr
mona byoby utrzyma w sekrecie. Niemniej o kobiecie w czarnej woalce nikt nie sysza.
Nikt nic nie wiedzia, i to w miecie, gdzie wiedziano wszystko, a o wielu rzeczach
wiedziano nawet wczeniej, zanim si zdarzyy. Przede wszystkim wrd bogaczy. Ale i w
tym gronie nikt nie potrafi wyjani powodw zniknicia Ferminy Dazy. Florentino Ariza
nadal kry po La Manga, niezbyt nabonie wysuchujc mszy w bazylice seminarium,
uczestniczc w uroczystociach, ktre w innym stanie ducha darowaby sobie bez alu,
mijajcy jednak czas potwierdza jedynie wiarygodno wersji. Wszystko wydawao si
normalne w domu Urbinw, oprcz braku matki.
Pord tych docieka natrafi na informacje, ktrych nie zna lub wcale nie szuka,
midzy nimi za na wiadomo o mierci Lorenza Dazy w jego rodzinnym kantabryjskim
miasteczku. Pamita, e przez wiele lat widywa go w Parafialnej w trakcie wrzaskliwych
wojen szachowych, w ktrych uczestniczy zdartym od cigego gadania gosem, coraz
grubszy i coraz bardziej zgorzkniay, w miar jak ton w ruchomych piaskach zej staroci.
Od czasu niesympatycznego niadania z anywk w ubiegym wieku nie zamienili ze sob
sowa i Florentino Ariza by wicie przekonany, e Lorenzo Daza wci je wspomina z t
sam co i on niechci, cho przecie postawi na swoim i tak wietnie wyda crk za m,
co byo jedynym sensem jego ycia. Tak bardzo jednak pragn doj prawdy o zdrowiu
Ferminy Dazy, i ponownie zaszed do Parafialnej, by usysze j wprost od ojca, w czasie
kiedy mia tam miejsce historyczny turniej, w ktrym Jeremiasz de Saint - Amour zagra
przeciwko czterdziestu dwm przeciwnikom. I tak oto dowiedzia si, e Lorenzo Daza
zmar i nowina ta ucieszya go z caego serca, cho zdawa sobie spraw, jaka jest cena tej
radoci: nadal nie bdzie zna prawdy.
Ostatecznie przyj jako najpewniejsz wersj o szpitalu dla nieuleczalnie chorych,
za jedyne pocieszenie majc tylko znane przysowie: Chora kobieta, wieczna kobieta. W
dniach najwikszego przygnbienia wystarczaa mu myl, e wiadomo o mierci Ferminy
Dazy, gdyby do niej rzeczywicie doszo, mimo wszystko dotaraby nieproszona i do niego.
Nie sdzone jej byo dotrze kiedykolwiek. Fermina Daza, ywa i zdrowa,
przebywaa bowiem w hacjendzie, gdzie jej kuzynka Hildebranda Sanchez ya
zapomniana od Boga i ludzi, p mili od osady Flores de Maria. Fermina Daza odjechaa
bez awantur i scen, za obopln zgod, w chwili gdy oboje uwikani byli, niczym para
przyjaci powiedzia mu w obecnoci ony, i wczeniej czy pniej bdzie musia stawi
czoo szalonej namitnoci, zdolnej niebezpiecznie zachwia stabilnoci jego maestwa.
On, ktremu zdawao si, i dobrze zna samego siebie, a zarazem zna si swych moralnych
fundamentw, umia si z tych przepowiedni. No i prosz: wanie si stao. Panna
Barbara Lynch, doktor teologii, bya jedyn crk wielebnego Jonathana B. Lyncha,
protestanckiego pastora, chuderlawego Murzyna objedajcego na mulicy ndzne osady
nadmorskich mokrade i goszcego sowo jednego z tylu bogw, ktrych doktor Juvenal
Urbino pisa z maej litery, aby odrni ich od swojego. Mwi dobrze po kastylijsku, cho
w uywanej przez niego skadni sycha byo skrzypienie piasku, ale owe czste potknicia
dodaway jedynie uroku jego mowie. W grudniu miaa skoczy dwadziecia osiem lat,
niedawno rozwioda si z innym pastorem, uczniem swego ojca, po dwuletnim i zym
poyciu maeskim i nie zamierzaa powtarza tego bdu. Powiedziaa: Prcz turpiala
nie mam w yciu innej mioci. Ale doktor Urbino by zbyt powanym czowiekiem, eby
nabra podejrze, i powiedziaa to celowo. Wprost przeciwnie: skonfundowany, zacz si
zastanawia, czy tyle uatwie naraz nie jest aby Bosk przynt, po pokniciu ktrej
przyszoby mu zapaci z naddatkiem, ale natychmiast odsun te myli jako teologiczn
bzdur wynikajc z jego zakopotania.
Na poegnanie skomentowa mimochodem poranne badania, wiadom, i nic tak
nie cieszy chorego jak rozmowa o jego dolegliwociach, ona za tak wspaniale rozprawiaa
o swoich, e przyrzek odwiedzi j ponownie nazajutrz, punktualnie o czwartej, aby
przebada j dokadniej. Przelka si: wiedziaa, e lekarz tej klasy jest cakowicie ponad
jej moliwoci, uspokoi j jednak:
W naszej pracy staramy si tak to zaatwi, aby bogaci pacili za ubogich.
Nastpnie zanotowa w swym zeszyciku: panna Barbara Lynch, mokrada Maa Crianza,
sobota, p.m.. W wiele miesicy pniej Fermina Daza miaa przeczyta t notatk
poszerzon o szczegy diagnozy, leczenia i opis rozwoju choroby. Nazwisko zwrcio jej
uwag i natychmiast przyszo jej na myl, e jest to jedna z tych wykolejonych artystek z
nowoorleaskich statkw przewocych owoce, ale odczytawszy adres uznaa, e jest to
raczej osoba z Jamajki, Murzynka oczywicie, i bez skrupuw wyeliminowaa j z
mowskich gustw.
Doktor Juvenal Urbino przyby na sobotnie spotkanie dziesi minut za wczenie, w
chwili gdy panna Lynch koczya wanie ubiera si na jego przyjcie. Takiego
zdenerwowania nie czu ju od swych paryskich czasw, kiedy stawa do egzaminw
ustnych. Panna Lynch na pciennym ku, w delikatnej jedwabnej kombinacji, bya
nieskoczenie pikna. Wszystko w niej byo due i mocne: syrenie uda, przypieczona na
wolnym ogniu skra, zdumione piersi, przezroczyste dzisa ze wspaniaymi zbami, a cae
jej ciao wydawao wo czerstwego zdrowia, w ludzki zapach odkryty przez Fermin Daz
w mowskiej garderobie. Udaa si do przychodni, gdy dolegao jej co, co z ogromn
doz wdziku okrelaa jako kolk skrcon, a co doktor Urbino uzna za symptomy nie
do zlekcewaenia. Za pomoc dotyku zbada wic jej organy wewntrzne, skupiwszy si
bardziej na zamiarach ni na dociekaniach, i w miar badania zapomina o swej wiedzy
odkrywajc w zadziwieniu, e owa cudowna istota jest rwnie pikna wewntrz jak z
zewntrz, a wwczas odda si rozkoszom dotyku ju nie jako najbardziej wykwalifikowany
lekarz wybrzea karaibskiego, lecz jak biedny boy mczyzna oszoomiony chaosem
instynktw. W cigu caego uczciwego ycia zawodowego zdarzyo mu si to tylko raz i by
to dla moment najwikszej haby, bo oburzona pacjentka odsuna jego rk, usiada na
ku i powiedziaa:
To, czego pan chce, moe si sta, ale nie w ten sposb. Panna Lynch natomiast
poddaa si jego doniom, kiedy za nie miaa najmniejszej wtpliwoci, e lekarz nie myli
ju wcale o swej wiedzy i profesji, powiedziaa:
- Sdziam, e etyka zawodowa nie pozwala na to. By tak zlany potem, jakby w
ubraniu wyczoga si ze stawu, i wytar rce i twarz rcznikiem.
- Etyka - powiedzia - wyobraa sobie, e my, lekarze, jestemy z drewna.
Wycigna ku niemu pen wdzicznoci do. - To, i tak sdzi mog, nie oznacza,
e nie mona tego zrobi - powiedziaa. - Wyobra sobie, czym dla takiej biednej Murzynki
jak ja s wzgldy tak sawnego mczyzny.
- Ani przez chwil nie przestaem o pani myle - powiedzia.
Byo to wyznanie tak bojaliwe, e a godne litoci.
Ona jednak wyratowaa go z wszelkich opresji wybuchem miechu, ktry rozjani
sypialni.
- Wiem o tym, i to ju od chwili, kiedy zobaczyam ci w szpitalu, doktorze powiedziaa. - Jestem Murzynk, ale nie idiotk.
Nie byo to takie proste. Panna Lynch chciaa zachowa swj nieskalany honor,
pragna bezpieczestwa i mioci, w tej wanie kolejnoci, i sdzia, e na to zasuguje.
Daa doktorowi Urbino szans uwiedzenia jej, byle nie przekracza progu jej sypialni,
choby znajdowaa si sama w domu. Posza na ustpstwa: pozwolia mu powtarza
ceremoni dotyku i osuchiwania z pogwaceniem wszelkich norm etycznych, ale bez
zdejmowania z niej ubrania. On ze swej strony, poczuwszy zdobycz w zbach, nie chcia ju
jej puci, nie ustawa wic w swych niemal codziennych obleniach. Ze wzgldw
praktycznych stay zwizek z pann Lynch by prawie niemoliwy, doktor jednak by zbyt
saby, aby przyhamowa na czas, tak jak pniej okaza si za saby, aby konsekwentnie
posuwa si dalej. To by kres jego moliwoci.
Wielebny Lynch nie prowadzi regularnego trybu ycia, odjeda bez uprzedzenia
na swej mulicy objuczonej z jednego boku bibliami i ewangelickimi broszurami
propagandowymi, z drugiego za prowiantem, wraca za w najmniej spodziewanym
momencie. Kolejnym utrudnieniem bya usytuowana naprzeciwko szkoa, gdzie dzieci
wypiewyway swoje lekcje patrzc przez okna na ulic, przy czym najlepiej widziay dom
po przeciwlegej stronie, z drzwiami i oknami otwartymi na ocie od szstej rano oraz
pann Lynch zawieszajc klatk pod okapem, aby turpial uczy si wypiewywanych
lekcji; widziay j w kolorowym turbanie, kiedy swym wspaniaym karaibskim gosem
rwnie wypiewywaa lekcje w trakcie domowych zaj, a pniej widziay, jak siedzc na
ganku piewaa sama po angielsku wieczorne psalmy.
Musieli wybra por, kiedy dzieci w szkole nie byo, istniay za tylko dwie
moliwoci: w przerwie obiadowej midzy dwunast a drug, gdy doktor te udawa si na
obiad, lub pod wieczr, kiedy dzieci wracay do domu. Te godziny byy najbardziej
sprzyjajce, ale wwczas doktor koczy ju swoje wizyty i mia tylko kilka minut, aby
zdy na rodzinn kolacj. Trzeci i najpowaniejsz dla przeszkod by jego wasny
status. Nie zdoaby dotrze na miejsce bez powozu, ktry wszyscy znali, a ktry musia
zawsze czeka przed drzwiami. Mgby wej w zmow ze stangretem, co robili niemal
wszyscy jego przyjaciele z Klubu Towarzyskiego, ale w adnej mierze nie licowao to z jego
zasadami. Do tego stopnia, e kiedy odwiedziny u panny Lynch stay si nazbyt oczywiste,
ubrany w liberi stangret sam odway si go zapyta, czy nie byoby lepiej, by zajecha po
niego pniej, eby powz nie sta tak dugo przed drzwiami. Doktor Urbino, wbrew
swemu sposobowi bycia, z miejsca uci:
- Od kiedy ci znam, po raz pierwszy sysz, i mwisz co, czego nie powiniene by
mwi - powiedzia. - Jednym sowem: nic nie syszaem.
Nie byo wyjcia. W takim miecie jak to ukrywanie choroby byo niemoliwoci
dopki przed domem zatrzymywa si powz lekarza. Czasami, jeeli odlego na to
pozwalaa, doktor sam postanawia i pieszo do pacjenta, ewentualnie podjeda
wynajtym powozem, by zapobiec zoliwym lub przedwczesnym podejrzeniom. Tego
rodzaju wybiegi nie odnosiy jednak wikszego skutku, wystawiane recepty pozwalay
bowiem rozszyfrowa prawd do tego stopnia, e doktor Urbino musia przepisywa
faszywe lekarstwa razem z rzeczywicie niezbdnymi, aby uchroni wite prawo chorych
do mierci w spokoju razem z tajemnic choroby. Mg rwnie, w sposb rnoraki i
godziwy zarazem, usprawiedliwia obecno swego powozu przed domem panny Lynch,
ale nie na czas nazbyt dugi, a ju na pewno nie na tyle, na ile by pragn, czyli na cae
ycie. wiat przemieni si dla w pieko. Zaspokoiwszy ju raz pierwsze szalestwo, oboje
uwiadomili sobie nagle wszystkie niebezpieczestwa, doktor Juvenal Urbino nie mia za
do odwagi, aby stawi czoo skandalowi. W majakach gorczki przyrzeka wszystko, ale
pniej, gdy gorczka mijaa, rzecz odkadano na pniej. Za to w miar jak wzrastao
pragnienie przebywania z ni, wzrastay rwnie obawy, e j utraci, spotkania staway si
wic coraz popieszniejsze i coraz trudniejsze. O niczym innym nie myla. Oczekiwa
wieczoru z niepohamowanym pragnieniem, zapomina o innych obowizkach, zapomina o
wszystkim poza ni, ale w miar jak powz zblia si do mokrade Maa Crianza, tym
bardziej baga Boga, by jaka niespodziewana przeszkoda w ostatniej chwili zmusia go do
ominicia jej domu. Dojeda w stanie takiego przeraenia, i czasami szczerze radowa
si na widok bawenianej gowy wielebnego Lyncha, czytajcego na tarasie, podczas gdy
jego crka w salonie katechizowaa osiedlowe dzieci wypiewywanymi Ewangeliami.
Wwczas, szczliwy, wraca do siebie nie chcc prowokowa losu, ale pniej czu, jak
ogarnia go szalecze pragnienie, eby zawsze przez cay dzie bya pita po poudniu.
Kiedy wic zatrzymujcy si przed drzwiami powz zacz nazbyt rzuca si w oczy,
amory stay si niemoliwe, a po trzech miesicach byy ju tylko mieszne.
Nie majc czasu na najkrtsz choby rozmow, panna Lynch ledwie dostrzegszy
lekkomylnego kochanka natychmiast biega do sypialni. W dniach, kiedy spodziewaa si
go, przemylnie wkadaa szerok spdnic, pikn jamajsk spdnic z kwiecistymi
falbanami, ale pod ni nie miaa nic, ufna, e udogodnienia dopomog mu w
przezwycieniu strachu. Ale on marnotrawi wszystko, co robia, by go uszczliwi.
Dyszc, zlany potem, szed za ni do sypialni wkraczajc tam z hukiem, rzucajc na
podog lask, neseser lekarski, somkowy kapelusz, by kocha si w popochu, ze
spuszczonymi do kolan spodniami, w zapitej marynarce, eby mniej mu zawadzaa, ze
zot dewizk w kamizelce, w butach, w caym rynsztunku, bardziej zajty mylami o jak
najszybszym odejciu ni o osigniciu rozkoszy. Opuszcza j wyposzczon, kiedy dopiero
co wkraczaa w tunel swej samotnoci, a on ju zapina spodnie, wycieczony, jakby przed
chwil kocha si mioci absolutn na krawdzi ycia i mierci, podczas gdy w
rzeczywistoci co najwyej sprosta temu, co akt miosny ma z wyczynu fizycznego. Ale by
w swoim prawie: zuy tyle czasu, ile akurat potrzebowaby na zrobienie zastrzyku
jak na chwil gubi ono krok, niczym podczas szkolnych marszw wojskowych, raz, jeszcze
raz, by wreszcie poczu, jak wraca do siebie, bo Bg jest wielki. Ale zamiast siga po te
same prodki, jakie przepisywa swoim pacjentom, poddawa si lepemu przeraeniu.
Mia racj: jedynym, czego potrzebowa w yciu, rwnie w wieku pidziesiciu omiu lat,
byo mie kogo, kto by go rozumia. Zwrci si wic ku Ferminie Dazie, najbardziej
kochajcej go istocie, ktr i on kocha najbardziej na tym wiecie i z ktr dopiero co
pogodzi wasne sumienie.
A zaczo si to wtedy, gdy przerwaa mu popoudniow lektur proszc, by spojrza
jej w twarz, do niego za dotar pierwszy sygna, e jego piekielny krg zosta odkryty. Nie
bardzo rozumia, jak do tego mogo doj, bo nie by w stanie wyobrazi sobie, by Fermina
Daza dosza prawdy wycznie dziki wchowi. W kadym razie i od dawien dawna nie byo
to odpowiednie miasto do utrzymywania sekretw. Tu po zainstalowaniu pierwszych
prywatnych aparatw telefonicznych niejedno pozornie najstabilniejsze maestwo
rozpado si wskutek potwarzy z anonimowych telefonw, a wiele przeraonych tym rodzin
przestao natychmiast korzysta z usug telefonii albo nie chciao mie telefonu przez wiele
lat. Doktor Urbino wiedzia, e jego ona na tyle szanuje sam siebie, i nie pozwoliaby
nawet na prb anonimowego intryganctwa przez telefon, nie potrafi za wyobrazi sobie
osoby na tyle zuchwaej, by uczynia to z otwart przybic. Obawia si za to dawnej
metody: liciku wsunitego niewidzialn rk pod drzwi, ktry mg okaza si skuteczny
nie tylko dlatego, e gwarantowa obustronn anonimowo tak nadawcy, jak i adresatowi,
ale przede wszystkim dlatego, e jego legendarny rodowd pozwala przypisywa mu
pewien metafizyczny zwizek z zamysami boskiej opatrznoci.
Zazdro nigdy nie przekroczya progu jego domu: przez ponad trzydzieci lat
maeskiego spokoju doktor Urbino wielokrotnie chepi si publicznie, i do tej pory
zreszt zgodnie z prawd, i oni oboje s niczym szwedzkie zapaki, ktre zapalaj si tylko
potarte o drask wasnego pudeka. Nie by jednak w stanie przewidzie, jak zareaguje
wobec udowodnionej zdrady kobieta o tak wysokim poczuciu godnoci wasnej jak jego
ona, tak bardzo dumna i obdarzona tak silnym charakterem. Gdy wic spojrza jej prosto
w twarz, bo tak sobie yczya, nie przyszo mu do gowy nic innego, jak spuci oczy kryjc
zmieszanie i udajc ponowne zagbienie si w sodkich meandrach wyspy Alki, aby zanim
co wymyli zyska na czasie. Fermina Daza ze swej strony te nic nie powiedziaa.
Zakoczywszy cerowanie skarpetek wrzucia wszystko byle jak do przybornika, wydaa w
kuchni polecenia co do kolacji i posza do sypialni.
On za podj wwczas decyzj tak stanowcz, i o pitej po poudniu nie zajecha
ani bl ciaa, ani bl duszy nie doprowadzaj jej tak atwo do paczu. Pakaa tylko w
chwilach zajadej wciekoci, na tyle gwatowniej, na ile pochodzia ona z jej lku przed
poczuciem winy, wtedy jednak wciekaa si tym bardziej, im bardziej pakaa, bo nie
moga darowa sobie okazywanej paczem saboci. Nie mia jej pociesza, wiadom, e
byoby to pocieszanie tygrysicy trafionej wczni, nie mia rwnie odwagi wyzna, e
przyczyny jej paczu przestay istnie tego wieczoru, e zostay wyrwane z korzeniami, raz
na zawsze, nawet z jego pamici.
Zmczenie zmorzyo go na par minut. Kiedy przebudzi si, leaa z otwartymi
oczami przy wietle swego lichtarzyka, ale ju nie pakaa. Podczas jego drzemki
przydarzyo jej si co ostatecznego: osady gromadzce si rok po roku na dnie przeytych
przez ni lat zostay wzburzone przez mk zazdroci i, wyrzucone na powierzchni, w
jednej chwili doday jej wieku. Poruszony jej gwatownie uwidocznionymi zmarszczkami,
zwidymi ustami, popioem jej wosw, omieli si jej poradzi, by sprbowaa zasn:
byo ju po drugiej. Odezwaa si nie patrzc na niego, ale ju bez ladu zoci w gosie i
niemal agodnie.
- Mam prawo wiedzie, kto to jest - powiedziaa.
I wwczas opowiedzia jej wszystko, czujc, e zrzuca z siebie cay ciar wiata,
przekonany by bowiem, e ona i tak wie o wszystkim i tylko chce sprawdzi pewne
szczegy. Ale oczywicie rzeczy miay si zupenie inaczej, do tego stopnia, i podczas jego
wynurze znw zapakaa, i to nie wstydliwym, jak na pocztku, kaniem, lecz ciekncymi
po jej twarzy kropla po kropli sonymi zami, zami palcymi jej nocn koszul i
rozniecajcymi w niej ycie, bo nie zrobi tego, czego oczekiwaa z duszy serca, chciaa
bowiem by zaklinajc si na mier wypar si wszystkiego, by achn si na kalumni, by
wrzeszczc na cae gardo wysa do kurwy ndzy t pierdolon mietank towarzysk, bez
najmniejszego wahania depczc cudz godno, i by nieugicie obstawa przy swoim,
nawet wobec oczywistych dowodw wiaroomstwa: jak mczyzna. Gdy nastpnie
opowiedzia, e tego popoudnia by u swego spowiednika, pomylaa, e zaraz szlag j
trafi. Ju od czasw szkolnych ywia przekonanie, e ludzie Kocioa pozbawieni s
jakiejkolwiek cnoty pochodzcej z Boej aski. Ta rozbieno pogldw stanowia w
utrzymaniu domowej harmonii najwiksz przeszkod, ktr dotychczas potrafili jako
omija. Ale fakt, e m dopuci, by spowiednik zosta tak dalece wprowadzony nie tylko
w swoje, ale i w jej intymne ycie, by ju przekroczeniem wszelkich granic. - Rwnie
dobrze mgby to opowiedzie pierwszemu lepszemu ebrakowi w bramie - powiedziaa.
Dla niej oznaczao to koniec. Bya przekonana, e jej honorem wycierano sobie gby, zanim
jeszcze m zacz wypenia pokut, i poczucie ponienia, jakie wzbudzio w niej owo
przekonanie, stao si trudniejsze do zniesienia ni cay wstyd, wcieko i poczucie
krzywdy z powodu wiaroomstwa. No i, kurwa, szczyt wszystkiego: z Murzynk. Poprawi:
Z Mulatk. Ale w tym momencie jakakolwiek poprawka bya ju zupenie zbyteczna: ona
swoje skoczya.
- Takie samo kurewstwo - powiedziaa - dopiero teraz rozumiem: to by zapach
czarnuchy.
Zdarzyo si to w poniedziaek. W pitek, o sidmej wieczorem, Fermina Daza w
towarzystwie chrzenicy i za cay baga majc jeden kufer, wsiada na kursujcy regularnie
do San Juan de la Cienaga stateczek, z twarz osonit mantylk, aby zaoszczdzi
niepotrzebnych pyta i sobie, i mowi. Doktor Juvenal Urbino nie pojawi si w porcie,
tak bowiem uzgodnili po wyczerpujcej trzydniowej rozmowie, w wyniku ktrej
postanowili, e Fermina uda si do hacjendy kuzynki Hildebrandy Sanchez w miasteczku
Flores de Maria na okres stosowny do przemylenia wszystkiego przed podjciem
ostatecznej decyzji. Dzieci, nie znajc rzeczywistych powodw, przyjy informacj jako
wiadomo wielokrotnie przesuwanej podry, o ktrej same marzyy ju od bardzo
dawna. Doktor Urbino urzdzi wszystko tak, aby nikt w jego przewrotnym wiatku nie
zacz snu choby najmniej zoliwych przypuszcze, i zrobi to tak dobrze, e jeli
Florentino Ariza nie odnalaz adnego tropu wyjaniajcego zniknicie Ferminy Dazy to
tylko i wycznie dlatego, i w istocie takiego tropu nie byo, a nie z powodu niedostatku
umiejtnoci ledczych. M nie mia wtpliwoci, e ona wrci, jak tylko przejdzie jej
zo. Ona za odjechaa z przekonaniem, e zo nigdy jej nie przejdzie. Bardzo szybko
jednak dane jej byo zrozumie, e ta nadmierna determinacja jest nie tyle owocem urazy,
co nostalgii. Od swej polubnej podry wielokrotnie, mimo koniecznoci spdzenia
dziesiciu dni na morzu, powracaa do Europy i zawsze miaa jeszcze tyle czasu, eby
poczu si szczliw. Znaa wiat, nauczya si y odmiennie i odmiennie myle, ale
nigdy, od nieudanego lotu balonem, nie wrcia do San Juan de la Cienaga. Powrt w
rodzinne strony kuzynki Hildebrandy mia dla niej posmak choby i nazbyt pnego, ale
jednak odkupienia. I nabraa tego przekonania niezalenie od maeskiej katastrofy:
podobne refleksje nurtoway j ju znacznie wczeniej. W samej wic myli o odzyskaniu
miejsc i czasu modoci znajdowaa pocieszenie w swych utrapieniach.
Kiedy w San Juan de la Cienaga zesza ze sw chrzeniaczk na ld, natychmiast,
sigajc do niezgbionych pokadw swego silnego charakteru, przystpia do
rozpoznawania miasta, wbrew wszelkim uprzednim ostrzeeniom. Szef cywilny i dowdca
miasteczka, ju nigdy pniej nie moga wspomnie go takim, jakim w rzeczywistoci byo,
lecz takim, jakim wyobraaa sobie, zanim je poznaa.
Doktor Juvenal Urbino postanowi uda si po ni z chwil otrzymania raportu od
biskupa Riohacha. Ten za wysnu wniosek, e ociganie si maonki z podjciem decyzji
o powrocie wynika nie tyle z braku chci do powrotu, ile z tego, e nie wie, jak poradzi
sobie z wasn zranion dum. Pojecha tam bez uprzedzenia, po wymianie listw z
Hildebrand, z ktrych wysnu oczywisty wniosek, e maonka teraz myli wycznie o
swym domu. Fermina Daza o jedenastej rano bya wanie w kuchni szykujc faszerowane
bakaany, kiedy usyszaa krzyki peonw, renie, strzay w powietrze, a nastpnie mocno
stawiane kroki w sieni i gos mczyzny.
- Lepiej przyjecha w sam por, ni zosta zaproszonym.
O mao co nie umara z radoci. Nie majc czasu na zastanowienie si, umya byle
jak rce szepcc:
Mj Boe, dziki ci, dziki, jaki ty dobry, i pomylaa, e nie zdya si jeszcze
wykpa przez te przeklte bakaany, o ktre poprosia j Hildebranda nie mwic jej,
kim jest go zaproszony na obiad, i pomylaa, e jest tak stara i brzydka, z twarz
zniszczon przez soce i kiedy zobaczy j w tym stanie, na pewno zacznie aowa, e w
ogle tutaj przyjecha, niech to diabli. Ale wytara sobie rce fartuchem i doprowadzia si
do porzdku, odwoaa si do caej swojej dumy, z jak matka wydaa j na wiat, i
opanowujc oszalae serce ruszya na spotkanie mczyzny swym ujmujcym krokiem ani,
z uniesion wysoko gow, przytomnym spojrzeniem, wojowniczym nosem, wdziczna
losowi za ogromn ulg powrotu, chocia nie tak atwego, jak mogoby si wydawa
mowi, bo i owszem, wraca z nim szczliwa, i owszem, ale z silnym postanowieniem, e
drogo, cho w milczeniu, kae sobie odpaci za wszystkie gorzkie cierpienia, ktre
zrujnoway jej ycie. W niespena dwa lata po znikniciu Ferminy Dazy mia miejsce jeden
z tych nieprawdopodobnych zbiegw okolicznoci, uznawanych przez Transito Ariz za
kiepski dowcip Pana Boga. Cho Florentino Ariza nie zosta szczeglnym mionikiem
nowego wynalazku, jakim by kinematograf, Leonie Cassiani udao si go jednak zabra,
bez wikszego sprzeciwu z jego strony, na spektakularn premier Cabii, reklamowanej
przede wszystkim jako film, do ktrego dialogi napisa poeta Gabriel DAnnunzio.
Ogromne i nie zadaszone patio don Galilea Daconte, gdzie w niektre noce wzruszano si
bardziej wspaniaoci gwiezdnego firmamentu ni niem mioci na ekranie, pkao w
szwach od doborowej publicznoci. Leona Cassiani ledzia z zapartym tchem perypetie
opowieci. Florentino Ariza, wprost przeciwnie, walczy ze snem przytoczony cikoci
podtrzymujc go pod rami pomc mu przej przez ulic ksiycowych mogi, przez
poacie polnych makw rozwichrzonych przez wiatr, i przeprowadzi go, bez uszczerbku na
zdrowiu i ciele, na drug stron mierci.
Prawd mwic, jak na wczesne kryteria, Florentino Ariza obojtnie przekroczy
miedz staroci. Mia pidziesit sze lat, starannie ukoczonych i, jak sdzi, przeytych
w najlepszy z moliwych sposobw, bo byy to lata mioci. W owych czasach jednak aden
mczyzna nie naraziby si na mieszno podejmowania jakichkolwiek prb, by wyglda
w tym wieku na czowieka modego, choby tak nawet mia prezencj lub za takowego si
uwaa, i nikt nie miaby odwagi wyzna bez enady, e jeszcze pacze po kryjomu z
powodu zeszowiecznej rekuzy. Nie bya to najlepsza epoka dla modoci: dla kadej grupy
wiekowej przewidziany by odpowiedni styl noszenia si, a ten przeznaczony dla staroci
rozpoczyna si tu po uzyskaniu dojrzaoci i obowizywa a do grobu. I znamionowao to
bardziej spoeczn rang ni rzeczywisty wiek. Modzi ubierali si tak samo jak ich
dziadkowie, nadawali sobie powagi przedwczesnymi okularami, laska za ju od
trzydziestki stanowia nad wyraz podany rekwizyt. Dla kobiet istniay wycznie dwa
przedziay wieku: nie przekraczajcy dwudziestu dwu lat wiek zampjcia i wiek
wiecznych panien: staropaniestwo. Pozostae - matki, matki, wdowy, babcie - stanowiy
osobny gatunek kobiet, nie prowadzcych rachuby swego wieku zgodnie z przeytymi
latami, lecz wedug czasu, jaki dzieli je od mierci.
Florentino Ariza stawi za czoo podstpom staroci z zacit zuchwaoci i w peni
wiadom swego rzadkiego pecha, i ju od dziecka wyglda staro. Pocztkowo wynikao to
z potrzeby. Transito Ariza przerabiaa na ubrania, ktre jego ojciec zamierza wyrzuci na
mietnik, do szkoy podstawowej chodzi wic w przytaczajcych go do awek surdutach i
w ministerskich kapeluszach, ktre spaday mu na uszy chocia wpycha w nie olbrzymie
iloci waty. A e od pitego roku ycia zmuszony by, jako krtkowidz, uywa okularw,
po matce za odziedziczy takie same indiaskie wosy, sztywne i grube niczym koskie
wosie, jego wygld by tym bardziej tajemniczy.
Na szczcie po tak wielu chaosach rzdowych, nastpujcych w wyniku tylu
kolejnych wojen domowych, dyscyplina edukacyjna bya znacznie agodniejsza ni
przedtem, a w szkoach publicznych panowa istny zamt we wszystkim, co dotyczyo
warunkw spoecznych. Cakiem mae dzieci zjawiay si na lekcjach cuchnc prochem
ulicznych barykad, w mundurach i z odznakami zrewoltowanych oficerw, zdobytymi w
bezpardonowej walce w niewiadomych bitwach, z regulaminow i jak najbardziej widoczn
u pasa broni. Strzelali do siebie po byle ktni w czasie przerwy, grozili nauczycielom po
otrzymaniu zych stopni, a jeden z nich, ucze trzeciej klasy szkoy salezjanw i zarazem
pukownik oddziaw ochotniczych w stanie spoczynku, jednym strzaem zabi brata Juana
Eremit, prefekta zgromadzenia, bo ten powiedzia na lekcji religii, e Bg naley do partii
konserwatywnej.
Z drugiej za strony, dzieci wielkich, acz podupadych rodzin chodziy w strojach
dawnych ksit, a niektre z nich, te najubosze, nawet boso. Pord tylu dziwacznych
postaci, przybyych z najrniejszych stron, Florentino Ariza nalea mimo wszystko, do
najdziwniejszych, nie na tyle jednak, aby zwraca na siebie szczegln uwag. Najgorsz
rzecz, jak usysza, by wydany kiedy na ulicy okrzyk pod jego adresem: Kto potwor i
biedakiem, ten si musi obej smakiem. Koniec kocw w strj, wynik koniecznoci, od
tej chwili i ju przez reszt ycia Florentina Arizy sta si najodpowiedniejszym strojem dla
jego zagadkowej natury i ponurego charakteru. Kiedy w KTRz obj pierwsze powane
stanowisko, kaza sprawi sobie ubrania w stylu surdutw swego ojca, ktry jawi si w
jego pamici jako starzec zmary w czcigodnym chrystusowym wieku trzydziestu trzech lat.
Florentino Ariza zawsze wic wyglda na znacznie starszego. Do tego stopnia, e Brigida
Zuleta, przelotna kochanka o niewyparzonej gbie, podajca mu prawdy na surowo, od
razu pierwszego dnia powiedziaa mu, e bardziej podoba jej si rozebrany, bo nago ma
dwadziecia lat mniej. W aden sposb nie by jednak w stanie odmieni tego stanu rzeczy,
bo po pierwsze jego osobiste poczucie smaku nie dopuszczao innego stylu ubierania si, a
po drugie nikt nie wiedzia, jak naley ubiera si modo majc lat dwadziecia: chyba e
signie si do szafy po krtkie spodenki i czapeczk marynarsk. Zreszt jemu te trudno
byo odmiennie od sobie wspczesnych pojmowa staro, oczywista wic bya jego
reakcja na widok potykajcej si przy wyjciu z kina Ferminy Dazy, kiedy to uleg panice na
myl o tym, e pieprzona mier bezlitonie pokona go w zacitej wojnie o mio. Do tej
pory najwiksz batali, jak stoczy, stajc do niej cakowicie bezbronny i sromotnie j
przegrywajc, bya batalia o ysin. Ujrzawszy pierwsze wosy zapltane midzy zbami
grzebienia, zrozumia, e skazany jest na piekielne mki niewyobraalne dla tych, ktrych
nie dotkno to przeklestwo. Walczy przez lata. Nie istniaa ma czy pyn, ktrych by nie
wyprbowa, ani gusa, w jakie by nie wierzy, nie byo te powicenia, na jakie by si nie
zdoby, byleby obroni przed niszczycielsk zachannoci najmniejsz bodaj pid gowy.
Wyuczy si na pami instrukcji z Kalendarza Bristol dla rolnikw, bo sysza, e porost
wosw
ma
bezporedni
zwizek
cyklem
zbiorw.
Zrezygnowa
ze
swego
momencie, kiedy nowy fryzjer zacz udowadnia, i rzeczywicie ma podn rk, okazao
si, e jest to gwaciciel zakonnych nowicjuszek poszukiwany przez wszystkie policje
Antyli, gdzie odesano go zakutego w kajdany.
Florentino Ariza ju wwczas posiada wszystkie moliwe wycinki ogosze dla
ysych z caej prasy Karaibw, gdzie drukowano, obok siebie, dwa zdjcia tego samego
mczyzny, na jednym ysego jak melon, a na drugim z plerez gciejsz ni lwia grzywa:
przed i po zastosowaniu niezawodnego rodka. Przez sze lat wyprbowa sto
siedemdziesit dwa rodzaje mikstur, nie liczc dodatkowych sposobw podawanych na
etykietach flakonw, i jedynym, co zyska po zastosowaniu jednego z nich bya swdzca i
mierdzca egzema na czaszce zwana przez znachorw z Martyniki liszajem polarnym, bo
w ciemnoci promieniowaa wietlist zorz. Ostatni desk ratunku miay by
najrniejsze zioa indiaskie wychwalane na targu, rozliczne specyfiki magiczne i
orientalne wywary sprzedawane w Bramie Pisarzy, zanim jednak zda sobie spraw, e sta
si ofiar oszustwa, jego gowa przyozdobiona ju bya tonsur witego. W zerowym roku
naszego wieku, kiedy kraj krwawi w wojnie Tysica Dni, do miasta przyby Woch,
produkujcy na obstalunek peruki z naturalnych wosw. Kosztoway fortun, producent
za, po trzymiesicznym okresie ich uywania, nie bra na siebie adnej odpowiedzialnoci,
mao ktry jednak z zasobnych ysielcw nie uleg pokusie. Florentino Ariza by jednym z
pierwszych. Przymierzy peruk tak podobn do swych naturalnych wosw, i sam uleg
obawie, e i na niej wosy bd mu si jey wraz ze zmian nastrojw, nie potrafi jednak
przyzwyczai si do myli, e na gowie nosi bdzie wosy po nieboszczyku. Jedyn jego
pociech stao si przewiadczenie, e dziki arocznoci ysiny nie zdy pozna barwy
swej siwizny. Pewnego dnia jeden z beztroskich pijaczkw z nabrzea rzecznego, ujrzawszy
go wychodzcego z biura, ucisn go z wiksz ni zazwyczaj wylewnoci i pord
gonych drwin tragarzy zdj mu kapelusz, po czym zoy na czerepie gony pocaunek.
- Boski ysielcu! - krzykn.
Tej samej nocy, w wieku czterdziestu omiu lat, kaza ci sobie nieliczne ju
pasemka wosw na skroniach i potylicy, cakowicie poddajc si swemu losowi
absolutnego ysielca. Do tego stopnia, e kadego ranka przed kpiel pokrywa pian nie
tylko policzki, ale i te czci czaszki, gdzie zaczynay odrasta woski, by przy uyciu
brzytwy upodobni j wygldem do dziecicych poladkw. Dotychczas nie zdejmowa
kapelusza nawet w biurze, odnosi bowiem wraenie, i publicznie demonstrujc ysin
obnaa si, tym samym zachowujc si nieprzyzwoicie. Kiedy jednak ostatecznie si z ni
pogodzi, pocz przypisywa jej atrybuty mskoci, o jakich sysza ju przedtem, ale do tej
pory puszcza to mimo uszu, jako najzwyklejsze fantazje ysych. Nieco pniej dostosowa
si do nowego zwyczaju przerzucania sobie na przd gowy dugich wosw z prawej strony
i ju nigdy od niego nie odstpi. Nie przesta jednak nosi kapelusza, niezmiennie w tym
samym, aobnym stylu, nawet wtedy, kiedy zapanowaa moda na tatark, jak okrelano
lokalnie somkowy kapelusz.
Natomiast utrata zbw nie bya wynikiem naturalnej katastrofy, lecz spowodowana
zostaa fuszerk wdrownego dentysty, ktry postanowi drastycznie powstrzyma
najzwyklejsz infekcj. Paniczny lk przed bormaszyn uniemoliwia wizyty Florentina
Arizy u dentysty, pomimo ustawicznego blu zbw, dopki nie nadszed moment, kiedy
nie mg ju duej wytrzyma. Matk ogarno przeraenie, gdy z przylegego pokoju
zaczy rozlega si aosne jki, trwajce pniej przez ca noc, bo uroia sobie, e s to te
same, niemal ju zagubione we mgle jej pamici, jki z innych czasw, ale kiedy kazaa mu
otworzy usta, eby sprawdzi, gdzie tym razem doskwiera mu mio, odkrya, e cierpi z
powodu ropniakw.
Wuj Leon XII posa do doktora Francisa Adonay, czarnego olbrzyma w butach i
jedzieckich spodniach, pywajcego na statkach rzecznych z w peni wyposaonym
gabinetem dentystycznym przewoonym w ekonomskich sakwach, ktrego wygld kojarzy
si raczej z wdrownym sprzedawc strachu krcym po nadrzecznych osadach.
Wystarczy mu rzut oka w gb jamy ustnej, by zawyrokowa, e Florentinowi Arizie naley
wyrwa wszystkie zby, cznie z jeszcze zdrowymi, eby raz na zawsze uwolni go od
kolejnych przykroci. Odwrotnie ni w przypadku ysiny, Florentino Ariza w ogle nie
przej si ow kosk kuracj, poza naturalnym strachem przed masakr bez
znieczulenia. Nie zmartwia go rwnie myl o sztucznej szczce, a to dlatego, e po
pierwsze jedn z nostalgii za wasnym dziecistwem byo wspomnienie jarmarcznego
sztukmistrza, ktry wyjmowa sobie szczki i stawia je rozmawiajce midzy sob na stole,
a po drugie, poniewa raz na zawsze kado to kres blom zbw, nkajcym go od dziecka
tylokrotnie i z takim samym niemal okruciestwem, co udrki miosne. Nie odebra tego
rwnie jako podstpnego ciosu staroci, jak w przypadku ysiny, by bowiem przekonany,
e mimo cierpkiego oddechu wulkanizowanej gumy, jego aparycja wzbogacona o sztuczny
umiech bdzie znacznie bardziej higieniczna. Podda si wic, bez adnego oporu,
rozarzonym do biaoci szczypcom doktora Adonay i znis kuracj ze stoicyzmem
jucznego osa.
Wuj Leon XII dopytywa si o najdrobniejsze szczegy operacji, jakby miano j
przeprowadzi na nim samym. Od czasu jednej z jego pierwszych wypraw rzek
oznacza
kolejne
przywileje,
szczeglnie
przywileje
sekretne,
jednym
za
realnym nie wierzy: czterej synowie zmarli jeden po drugim, w miar jak pili si na coraz
wysze stanowiska, crka za zupenie nie czua w sobie armatorskiego powoania i wolaa
umrze przygldajc si statkom na rzece Hudson z okna na wysokoci pidziesiciu
metrw. Wygldao to a tak nieprawdopodobnie, e nie brakowao osb, ktre daway
wiar bajdurzeniu, jakoby Florentino Ariza, w ponurak z nieodcznym parasolem
wampira, przyczyni si do tego, by tyle przypadkw miao miejsce naraz.
Kiedy wuj, za rad lekarzy i wbrew wasnej woli, wycofa si, Florentino Ariza nie
bez przyjemnoci zrezygnowa z co poniektrych niedzielnych miostek. Pragnc
dotrzyma wujowi towarzystwa w jego wiejskim zaciszu, wyrusza w jednym z pierwszych,
jakie pojawiy si w miecie, samochodw na korb rozruchow o takiej sile odrzutu, e
pierwszemu kierowcy wyrwaa rami.
Rozmawiali godzinami - stary w hamaku ze swym monogramem wyszytym
jedwabnymi nimi, zobojtniay na wszystko, odwrcony plecami do morza - w starej
hacjendzie niewolnikw, z ktrej tarasw poronitych alstromeriami dostrzec mona byo
o zmierzchu onieone szczyty gr. Zawsze trudno im byo rozmawia o czym innym ni o
egludze rzecznej i pod tym wzgldem nic si nie zmienio w czasie owych wolno pyncych
popoudni, gdzie mier bya jeszcze jednym niewidzialnym gociem. Jednym z cigle
nurtujcych wuja Leona XII problemw bya troska o to, by egluga rzeczna nie przesza w
rce przedsibiorcw z interioru powizanych z europejskimi konsorcjami. To zawsze by
interes dla nas, Karaibczykw - mawia. - Jeli go przejm grale, to znowu podaruj go
Niemcom. Byo to jego nieustanne zmartwienie, podparte zreszt politycznym
przekonaniem, ktremu czsto dawa wyraz, nawet wtedy, gdy nie miao to adnego
zwizku z tematem rozmowy:
- Niedugo doyj stu lat i widziaem, jak wszystko si zmienia, nawet miejsca
gwiazd we wszechwiecie, ale jeszcze nie widziaem, eby w tym kraju zmienio si
cokolwiek - prawi. - Tutaj ustanawia si nowe konstytucje, nowe prawa, wywouje co trzy
miesice nowe wojny, ale cigle tkwimy w Kolonii.
Swym braciom masonom, przypisujcym wszystkie nieszczcia upadkowi idei
federalizmu, wci powtarza: Wojna Tysica Dni zostaa przegrana dwadziecia trzy lata
temu, podczas wojny 76 roku. Florentino Ariza, ktrego polityczna obojtno
przekraczaa wszelkie moliwe granice, wysuchiwa tych powtarzajcych si coraz czciej
przemwie jakby sucha szumu morza.
Za to ostro oponowa we wszystkim, co dotyczyo polityki przedsibiorstwa. Wbrew
opinii wuja sdzi, e kryzysowi eglugi rzecznej, zdajcej si by zawsze na krawdzi
ksiycowej nocy oboje rozdarli sobie serca na strzpy mioci dzikich debiutantw.
Angeles Alfaro odpyna jednak tak, jak i si pojawia, ze swym czuym zwierztkiem i
wiolonczel grzesznicy na transatlantyku oflagowanym zapomnieniem i jedynym, co po
niej pozostao na ksiycowych tarasach, by poegnalny trzepot nienej chusteczki,
niczym odlot samotnej i tsknej gobicy na horyzoncie, rodem z wierszy nadsyanych na
Turnieje Poetyckie. Przy niej Florentino Ariza zrozumia ostatecznie co, co sam o tym nie
wiedzc wielokrotnie przeczuwa: e mona jednoczenie i z rwnym blem kocha wiele
kobiet, adnej z nich nie zdradzajc. Osamotniony pord portowego tumu, powiedzia w
zoci: Serce ma wicej pokoi ni mj kurewski hotel. I cho jeszcze dawiy go bolenie
zy poegnania, a statek jeszcze by widoczny na horyzoncie, pami o Ferminie Dazie ju
na dobre wypenia cae jego serce.
Przypomnia sobie Andre Varn, przed ktrej domem spdzi cay ubiegy tydzie,
pomaraczowe wiato w oknie azienki ostrzego go jednak, e kto zdoa go ubiec. Kto:
mczyzna lub kobieta, bo Andrea Varn w miosnym rozgardiaszu nie zwracaa uwagi na
takie drobiazgi. Spord wszystkich kobiet z jego listy ona jedna ya ze swego ciaa,
dysponujc nim jednak podug swej woli, bez porednictwa staego opiekuna. W
najlepszych dla siebie latach zrobia legendarn karier tajnej podziemnej kurtyzany,
zdobywajc wwczas swj wojenny przydomek Przenajwitsza Pocieszycielka Wszystkich.
Doprowadzaa do szau gubernatorw i admiraw, a na jej ramieniu wypakiwali si co
poniektrzy z wielkich ludzi munduru i pira, nie a tak znakomici, jak im si zdawao,
cho nie brakowao i tych, co znakomitociami istotnie byli. Rzeczywicie jednak prezydent
Rafael Reyes, za ledwie p godziny wykorzystane w popiechu midzy dwiema
przypadkowymi wizytami w miecie, przyzna jej doywotni pensj w uznaniu
szczeglnych zasug oddanych Ministerstwu Skarbu, w ktrym nie przepracowaa ani
jednego dnia. Rozdzielaa swe datki rozkoszy, pki starczyo jej ciaa, i cho jej
bulwersujce prowadzenie si byo powszechnie znane, nikt nie byby w stanie wytoczy
przeciwko niej niezbitego dowodu, bowiem jej znakomici protektorzy roztaczali nad ni
opiek, jakby chodzio o ich wasne ycie, wiadomi, e w razie skandalu to nie ona, lecz
oni maj wicej do stracenia. Florentino Ariza zama dla niej swoj wit zasad, e nigdy
nie bdzie za to paci, ona za swoj, e nie bdzie tego robi za darmo nawet z wasnym
mem. Uzgodnili symboliczn opat jednego peso kadorazowo, ale ani ona nie
przyjmowaa opaty, ani on nie wpaca jej nic do rki, lecz wrzucali do skarbonki, pki nie
uzbierali kwoty wystarczajcej na zakup jakiegokolwiek zamorskiego wymysu w Bramie
Pisarzy. To ona, gdy cierpia na zatwardzenie, przydaa odmiennej zmysowoci
ktry niczemu si nie dziwi, on za, w peni tego wiadom, zachowywa si zgodnie ze
swymi najgorszymi obawami: jak stetryczay narzeczony. Nigdy nie utosamia jej z
Fermin Daz, mimo e podobiestwo byo wicej ni udzce, nie tylko ze wzgldu na
wiek, szkolny mundurek, warkocz, jej wiejski chd i nawet dumny i nieprzewidywalny
charakter. Wicej: myl o zastpstwie, w wspaniay bodziec dla jego miosnego ebractwa,
znikna cakowicie. Spodobaa mu si sama w sobie i tak sam w sobie ostatecznie
pokocha w gorczce chylcych si ku zachodowi rozkoszy. Bya jedyn, wobec ktrej
przedsiwzi drastyczne rodki ostronoci przed nieprzewidzian ci. Po kilku
spotkaniach oboje o niczym innym nie marzyli jak o niedzielnych popoudniach.
Bdc jedyn osob uprawnion do odbierania jej z internatu, zajeda po ni w
nalecym do KTRz szeciocylindrowym hudsonie, z ktrego czasem, w bezsoneczne
popoudnia, odpinali skadany dach, by odby przejadk po play: on w starczym
kapeluszu, ona za rozemiana, podtrzymujca obydwiema rkami marynarsk szkoln
czapeczk, eby nie porwa jej wiatr. Kto poradzi jej, eby nie przebywaa ze swym
opiekunem ponad potrzeb, eby nie prbowaa niczego, co on jada, i eby unikaa jego
oddechu, bo staro jest zaraliwa. Wszystko miaa za nic. Oboje kpili sobie z
ewentualnych pomwie, bo pokrewiestwo byo powszechnie znane, a poza tym
drastyczna rnica wieku stawiaa ich poza jakimkolwiek podejrzeniem.
Wanie przestali si kocha w zielonowitkow niedziel o czwartej po poudniu,
kiedy zaczto bi w dzwony. Florentinowi Arizie cisno si serce. Za czasw jego modoci
rytua bicia w dzwony wliczony by w cen pogrzebw i odmawiano go jedynie skoczonym
ndzarzom. Ale po naszej ostatniej wojnie, na przeomie wiekw, rzd konserwatywny
ugruntowa swe kolonialne normy obyczajowe i uroczystoci pogrzebowe stay si tak
kosztowne, e mogli sobie na nie pozwoli jedynie najbogatsi. Kiedy zmar arcybiskup
Ercole de Luna, dzwony z caej prowincji biy bez przerwy przez dziewi dni i nocy, ale
wzburzenie ludnoci byo tak powszechne, e jego nastpca usun wymg dzwonw
aobnych przy pogrzebach, pozostawiajc go jedynie w przypadku mierci znanych
osobistoci. Kiedy wic Florentino Ariza usysza katedralne dzwony o czwartej po
poudniu w zielonowitkow niedziel, poczu, i powraca do widmo utraconej modoci.
Nie mg uwierzy, e to dzwony, o ktrych marzy przez tyle, tyle lat od owej niedzieli, gdy
ujrza wychodzc po naboestwie Fermin Daz w szeciomiesicznej ciy. - O, kurwa powiedzia w pmroku. - To musi by niezgorszy rekin, jeli bij w dzwony katedry.
Ameryka Vicua, cakowicie naga, wanie si obudzia.
- To pewnie ze wzgldu na wito - powiedziaa.
pytanie, gdzie moe podziewa si Fermina Daza bez niego, o czym myli, co bdzie robi
przez reszt swego ycia z tym przeraajcym ciarem, jaki zwali si na jej barki. Dosta
zatwardzenia, ktre wzdo mu brzuch jak bben i musia odwoa si do rodkw mniej
agodnych ni lewatywa. Starcze dolegliwoci, ktre znosi lepiej od swych rwienikw, bo
zna je od dziecka, zaczy doskwiera mu wszystkie jednoczenie. W rod pojawi si, po
tygodniu nieobecnoci, w biurze, przeraajc Leone Cassiani swym wycieczeniem i
abnegacj. Ale uspokoi j: to znowu bezsenno, jak zwykle, i znowu musia ugry si w
jzyk, by przez podziurawione jak rzeszoto serce nie wycieka mu prawda. Deszcz nie da
mu ani jednej sonecznej chwili spoczynku na przemylenie wszystkiego. I znowu min
jeszcze jeden nierzeczywisty tydzie bez najmniejszej szansy na moliwo skupienia si,
bo nadal fatalnie si odywia, spa jeszcze gorzej, usiujc odebra zaszyfrowane znaki,
ktre wskazayby mu drog ocalenia. Ale od pitku, bez adnego widocznego powodu,
ogarno go poczucie spokoju, co uzna za oznak, i nic nowego si nie zdarzy, e to
wszystko, co zrobi w swoim yciu, byo zupenie bezuyteczne, i nie wiedzia ju, jak
drog dalej ma poda: to by koniec. W poniedziaek jednak, gdy dotar do swego domu
przy ulicy Ventanas, natkn si w sieni na pywajcy w kauy wody list i natychmiast
rozpozna na mokrej kopercie wadcz kaligrafi, ktrej tyle zmian w yciu nie zdoao
odmieni, a nawet mia wraenie, e odczuwa nocny zapach zwidych gardenii, bo serce
ju w pierwszym odruchu przeraenia zdoao powiedzie mu wszystko: by to list, na ktry
czeka bez chwili wytchnienia ponad p wieku.
Ferminie Dazie nawet w gowie nie postao, i jej list, napisany w ataku wciekoci,
Florentino Ariza mgby odebra jako list miosny. W jego pisanie woya ca furi, do
jakiej tylko bya zdolna, najokrutniejsze sowa, najboleniejsze i niesprawiedliwe obelgi, i
tak przez ni uznane za zbyt sabe wobec rozmiarw zniewagi. By to ostatni akt
dwutygodniowych gorzkich egzorcyzmw, za pomoc ktrych usiowaa pogodzi si ze
swoim nowym stanem. Chciaa ponownie by wycznie sob, odzyska wszystko, z czego
musiaa rezygnowa przez p wieku paszczyzny, ktra, uczyniwszy j szczliw, bez
wtpienia ograbia j zarazem, jak si okazao, po mierci ma, z najdrobniejszych ladw
wasnej tosamoci. Bya zjaw w obcym, ogromnym i opustoszaym domu, po ktrym
chodzia jak bdna owca, zadajc sobie pene trwogi pytanie, kto tu jest bardziej martwy:
ten, co umar, czy ta, co zostaa.
Nie potrafia stumi ukrytego alu do ma o to, e pozostawi j sam pord
morza ciemnoci. Wszystko, co do niego naleao, skaniao j do paczu: piama pod
poduszk, kapcie wygldajce dla niej zawsze jak kapcie chorego, wspomnienie jego
odbicia w lustrze, gdy on si rozbiera, a ona przy toaletce czesaa si na noc, zapach jego
skry, ktry jeszcze dugo po mierci trwa na jej skrze. W poowie byle czynnoci rzucaa
wszystko i uderzaa doni o czoo, przypomniawszy sobie nagle, e zapomniaa mu
powiedzie to i owo. Co chwila drczyo j jedno z tych najzwyklejszych pyta, na ktre
tylko on potrafi jej odpowiedzie. Swego czasu powiedzia jej co, czego nie moga poj:
ludzie po amputacji czuj ble, askotki, mrowienie w nodze, ktrej ju nie maj. I tak teraz
wygldao jej ycie: czua go tam, gdzie ju go nie byo.
Obudziwszy si w swj pierwszy wdowi poranek, obrcia si nie otwierajc oczu,
kokoszc si po caym ku, eby jeszcze troch wygodnie pospa, i wanie w tej samej
chwili umar dla niej. Bo dopiero wwczas uwiadomia sobie, e po raz pierwszy m
spdzi noc poza domem. Przy stole czekao j kolejne zaskoczenie. Wcale nie dlatego, e
poczua si osamotniona, bo rzeczywicie tak byo, lecz ze wzgldu na dziwne
przewiadczenie, e je niadanie z kim, kto ju nie istnieje.
Dopiero gdy Ofelia z mem i trzema crkami przybya z Nowego Orleanu, odwaya
si ponownie zasi do stou, ale nie do tego co zawsze, tylko do mniejszego
przygotowanego naprdce, ktry kazaa postawi w korytarzu. Do przyjazdu crki jadaa
nieregularnie. Zagldaa do kuchni o jakiejkolwiek porze, kiedy doskwiera jej gd, sigaa
widelcem do garnka i kosztowaa wszystkiego po trochu, niczego nie nakadajc na talerz,
stojc przy piecu, rozmawiajc z kucharkami i sucymi, jedynymi osobami, w obecnoci
ktrych czua si dobrze i z ktrymi najlepiej jej si rozmawiao. A jednak cho dokadaa
stara, nie bya w stanie unikn obecnoci nieboszczyka: gdziekolwiek si udawaa,
gdziekolwiek przebywaa, cokolwiek robia, wci potykaa si o co, co przypominao jej
zmarego ma. O ile uwaaa za suszne i sprawiedliwe, e sprawia jej to bl, o tyle chciaa
uczyni wszystko, co w jej mocy, aby nie pogra si w blu. Narzucia wic sobie twarde
postanowienie usunicia z domu wszystkiego, co przypominao jej zmarego ma, uznajc,
e jest to jedyne wyjcie, eby y swoim yciem bez niego. Bya to ceremonia ostatecznej
zagady. Syn zgodzi si zabra wszystkie ksiki, eby moga w oprnionym gabinecie
umieci najrniejsze przybory do szycia, ktrych nigdy nie posiadaa jako matka.
Crka natomiast miaa wzi cz mebli i sporo przedmiotw, ktre jej zdaniem
idealnie nadaway si na nowoorleask aukcj staroci. Przynioso to ulg Ferminie Dazie,
cho konstatacja, e kupione przez ni w czasie podry polubnej rzeczy s ju
antykwarycznymi reliktami, nie sprawiaa jej adnej przyjemnoci. Ku osupieniu suby,
ssiadw i towarzyszcych jej w tych dniach najbliszych przyjaciek, kazaa rozpali
ognisko na pustym placyku za domem i spalia w nim wszystko, co przypominao jej ma:
si wobec niego w sposb naturalny. Owej nocy, kiedy ponownie wyzna jej sw mio, nie
zwaajc, e w caym domu unosi si jeszcze wo kwiatw skadanych przy trumnie
nieboszczyka, nie moga dopuci adnej innej myli, jak t tylko, e podobna bezczelno
jest zaledwie pierwszym krokiem do kto wie jak zowrogo zaplanowanej zemsty.
Natrctwo wspomnienia pogbiao jej wcieko.
Kiedy nazajutrz po pogrzebie obudzia si mylc o Florentinie Arizie, udao jej si
wymaza go z pamici zwykym odruchem silnej woli. Ale zo nie ustpowaa i Fermina
rycho zdaa sobie spraw, i pragnienie zapomnienia go byo najsilniejszym impulsem,
aby go nadal wspomina. Wtenczas zwyciona przez nostalgi po raz pierwszy odwaya
si przywoa w myli iluzoryczne czasy owej nierealnej mioci. Usiowaa przypomnie
sobie dokadnie, jak wyglda skwer, poamane migdaowce, awka na ktrej siedzia
wzdychajc z mioci do niej, bo nic ju z tych rzeczy nie istniao w stanie, w jakim je
pamitaa. Zmienio si wszystko, zabrano drzewa z dywanami tych lici, w miejsce
posgu zdekapitowanego bohatera postawiono na okazaym piedestale z wbudowanym
we systemem elektrycznych czujnikw pomnik innego bohatera w galowym mundurze,
bez nazwiska, bez dat, bez jakichkolwiek uzasadnionych przyczyn. Jej dom, sprzedany w
kocu wiele lat temu, rozpada si powoli jako wasno prowincjonalnych wadz. Nie
przyszo jej atwo wyobrazi sobie Florentina Ariz takim, jakim by wwczas, jeszcze
trudniej byo poj, e ten maomwny i tak bardzo bezbronny w strugach deszczu
chopiec, to wanie w zramolay staruch, ktry bez najmniejszego respektu dla jej stanu,
bez naleytego szacunku dla jej blu stan przed ni i urazi do ywego: ta zniewaga wci
jeszcze zapieraa jej dech.
Kuzynka Hildebranda Sanchez przyjechaa do niej wkrtce po pobycie Ferminy
Dazy w hacjendzie Flores de Maria, gdzie odzyskiwaa rwnowag po czarnej godzinie
panny Lynch. Przyjechaa stara, gruba, rozanielona, w towarzystwie najstarszego syna,
wojskowego w stopniu pukownika, jak jego ojciec, ktrego si wyrzek wskutek jego
haniebnej postawy podczas rzezi robotnikw z bananowych plantacji w San Juan de la
Cienaga. Obie kuzynki spotykay si wielokrotnie, godzinami nostalgicznie wspominajc
czasy swej modoci. Podczas ostatniej wizyty Hildebrand, przygniecion brzemieniem
staroci, ogarn wikszy ni zazwyczaj nastrj melancholii. eby jeszcze bardziej
delektowa si tsknot, przywioza swoj odbitk portretu niegdysiejszych dam,
sfotografowan przez belgijskiego fotografa w tamto popoudnie, kiedy mody Juvenal
Urbino zada ostateczne pchnicie kaprynej Ferminie Dazie. Fermina zgubia gdzie swoje
zdjcie, a odbitka Hildebrandy bya cakowicie spowiaa, obie jednak rozpoznay si
bardziej o nim mylaa, doprowadzajc si do takiego stanu, e nie mogc ju tego znie
zatracia poczucie rozsdku. Usiada wwczas przy biurku zmarego ma i napisaa do
Florentina Arizy list na trzy cakowicie irracjonalne strony, tak usiany obelgami i niecnymi
prowokacjami, i myl, e wanie popenia, w peni wiadomie, najhaniebniejszy czyn w
swoim dugim yciu, przyniosa jej ulg.
Florentino Ariza przez trzy tygodnie kona w nie mniejszych mczarniach. Owej
nocy, kiedy ponownie wyzna mio Ferminie Dazie, wczy si jak lepy wyniszczonymi
przez wieczorny potop ulicami, zastanawiajc si w przeraeniu, co ma teraz pocz z t
skr zabitego przed chwil tygrysa, ktry przeszo p wieku wymyka si z zastawianych
na side. W wyniku gwatownego ataku wd miasto znalazo si w stanie tragicznej
sytuacji. W wielu domach na wp nadzy mczyni i kobiety usiowali ratowa z potopu,
co si tylko dao i Florentino Ariza uleg wraeniu, e ta dotykajca wszystkich katastrofa
ma co wsplnego z jego osobist katastrof. Ale powietrze byo agodne, a gwiazdy
Karaibw tkwiy spokojnie na swym miejscu. Nagle, pord oglnego milczenia, Florentino
Ariza rozpozna gos tego samego mczyzny, ktrego on i Leona Cassiani wiele lat temu, o
tej godzinie i na tym samym rogu, usyszeli, jak piewa: Z mostu zawrciem, cay we
zach skpany. Tej nocy i wycznie dla niego piosenka ta miaa jaki nieokrelony zwizek
ze mierci. Nigdy tak jak teraz nie potrzebowa Transito Arizy, jej mdrego sowa, jej
gowy bazeskiej krlowej w papierowych kwiatach. Byo to silniejsze od niego: zawsze
gdy znajdowa si na skraju kataklizmu, niezbdna mu bya kobieca opieka. Skierowa swe
kroki ku szkole szukajc osigalnego celu i w dugim rzdzie okien ujrza zapalone wiato
w sypialni Ameryki Vicui. I ledwie si powstrzyma przed popenieniem starczego
szalestwa: chcia bowiem o drugiej nad ranem zabra j ze sob, jeszcze ciep od snu w
pieluszkach, pachnc dziecicym kwileniem w koysce.
A na przeciwlegym kracu miasta czekaa Leona Cassiani, sama, wolna, gotowa bez
wtpienia okaza mu, czy to nad ranem, czy o jakiejkolwiek godzinie i w jakichkolwiek
okolicznociach, wspczucie, jakiego potrzebowa. Nie po raz pierwszy zapukaby do jej
drzwi bdzc po manowcach bezsennoci, uwiadomi sobie jednak, e jest zbyt
inteligentn kobiet i nazbyt si kochaj, aby pojawi si u niej i nie podajc przyczyny
wypaka si na jej onie. Wreszcie po dugich rozmylaniach i lunatycznym spacerze
ulicami opustoszaego miasta wpado mu do gowy, e z adn nie bdzie mu lepiej ni z
Prudenci Pitre: Recydyw. Bya dziesi lat modsza od niego. Poznali si w ubiegym
wieku, a przestali si spotyka wycznie dlatego, i upara si, e nie bdzie pokazywa mu
si w swoim stanie: niemale lepa i bez przesady na skraju niedostwa. Przypomniawszy
sobie o niej, natychmiast wrci na ulic Ventanas, zapakowa do torby dwie butelki porto,
soik marynat i wyruszy na spotkanie, nie zastanawiajc si nawet, czy nadal mieszka tam
gdzie zawsze, czy jest sama i czy w ogle yje.
Prudencia Pitre nie zapomniaa znanego tylko im dwojgu delikatnego chrobotu
stanowicego jego znak rozpoznawczy w czasach, kiedy jeszcze uwaali si za modych,
cho od dawna ju nimi nie byli, otworzya mu wic drzwi o nic nie pytajc. Ulica tona w
ciemnociach, on by ledwie widoczny w czarnym ubraniu, w sztywnym kapeluszu, ze
zwisajcym spod zgitego ramienia nietoperzem parasola, a ona miaa zbyt sabe oczy, aby
go zobaczy w zbyt nikym wietle, ale rozpoznaa go po odblasku pomyka latarni w
metalowej oprawce okularw. Wyglda jak morderca z jeszcze ociekajcymi krwi domi.
- Schronienia dla biednego sieroty - powiedzia. Tylko to zdoa powiedzie wiedzc,
e co powiedzie musi. Zdumia si, jak bardzo si zestarzaa od ich ostatniego spotkania,
uprzytamniajc sobie zarazem, e i ona spostrzega go w taki sam sposb. Pocieszy si
jednak myl, e kiedy ochon po pierwszym zaskoczeniu, bd widzie w sobie nawzajem
coraz mniej ran zadanych przez ycie, by ponownie ujrze si rwnie modymi jak
wwczas, kiedy si poznali: czterdzieci lat temu.
- Wygldasz jakby ci mieli wynie na marach - powiedziaa.
I tak byo. Rwnie i ona staa w oknie od jedenastej, jak niemal cae miasto, by
przyjrze si najwystawniejszemu i najwikszemu od czasw mierci arcybiskupa De Luna
konduktowi. Ze sjesty wyrway j salwy artyleryjskie, od ktrych draa ziemia, skcone ze
sob dwiki wojskowych orkiestr, chaos pieni aobnych grujcy nad lamentem
wszystkich dzwonw kocielnych, ktre biy nieprzerwanie od poprzedniego dnia. Widziaa
z balkonu jadcych na koniach wojskowych w paradnych mundurach, bractwa religijne,
szkoy, czarne limuzyny niewidocznej wadzy, karet cignit przez konie w piropuszach
i w zotych czaprakach, okryt flag t trumn na lawecie zabytkowej armaty, na kocu
za szereg starych, odkrytych wiktorii, na tyle sprawnych, aby przewozi wiece. Tu po
dwunastej, kiedy kondukt jeszcze przeciga si pod oknami Prudencii Pitre, zacz si
potop i wszyscy rozpierzchli si w popochu.
- Co za absurdalny sposb umierania - powiedziaa. - mier nie ma wyczucia
miesznoci - odpar, i doda z alem - tym bardziej w naszym wieku. Siedzieli na tarasie,
spogldajc na otwarte morze i ksiyc w otoczce wietlistych piercieni zajmujcych
poow nieba, spogldajc na kolorowe wiata statkw na horyzoncie, rozkoszujc si
wie, poburzow, pachnc bryz. Pili porto i jedli marynaty z pokrajanym przez
Prudenci Pitre w kromki wiejskim chlebem. Przeyli wiele takich nocy, od czasu kiedy
adna z obelg w istocie rzeczy nie sprawia mu przykroci, nie zaprzta sobie nawet gowy
tym, eby oczyci si z niesprawiedliwych zarzutw, ktre, znajc charakter Ferminy Dazy
i powag okolicznoci, mogy by gorsze. Obchodzio go jedynie to, e list sam w sobie
stworzy mu sposobno i upowania zarazem do udzielenia odpowiedzi. Wicej: wymaga
odpowiedzi. ycie znalazo si wic w tym miejscu, do ktrego chcia je doprowadzi.
Reszta zaleaa od niego, a by cakowicie przekonany, e jego prywatne, trwajce od ponad
p wieku pieko szykuje mu jeszcze wiele miertelnych prb, ktrym gotw by stawi
czoo z jeszcze wikszym zapaem, wikszym blem i jeszcze wiksz mioci ni
wszystkim poprzednim, bo bd to ju prby ostatnie.
Gdy w pi dni po otrzymaniu listu Ferminy Dazy pojawi si w biurze, odnis
wraenie, e unosi si w stromej, bezuytecznej pustce zamieszkanej jedynie przez
maszyny do pisania, ktrych deszczowy szum nagle usta, gdy dao si sysze co wicej
ni milczenie szefa. To bya chwilowa przerwa. Kiedy ponownie zaszumiao, Florentino
Ariza zajrza do gabinetu Leony Cassiani i przyjrza si jej, siedzcej przy maszynie do
pisania, ktra reagowaa posusznie niczym ludzka istota na kade dotknicie palcw.
Poczua jego wzrok, spojrzaa wic w stron drzwi ze swym straszliwym, sonecznym
umiechem, nie przerywajc jednak pisania, pki nie dokoczya akapitu.
- Powiedz mi co, moja lwico - zagadn Florentino Ariza. - Jakby si czua, gdyby
dostaa list miosny napisany na tym gruchocie?
Mina nie dziwicej si ju niczemu Leony Cassiani wyraaa najprawdziwsze
zdumienie.
- Popatrz, popatrz! - krzykna. - Nigdy bym o tym nie pomylaa.
Oznaczao to, e nie ma innej odpowiedzi. Florentino Ariza do tej pory te o tym nie
pomyla i postanowi zaryzykowa do koca. Zabra do domu jedn z biurowych maszyn
pord dobrodusznych docinkw podwadnych: Stara papuga nie nauczy si gada.
Leona Cassiani, entuzjastka kadej nowinki, wyrazia gotowo udzielenia mu w domu
lekcji pisania na maszynie.
Florentino Ariza by jednak przeciwnikiem jakichkolwiek metodycznych studiw od
czasu, gdy Lotar Thugut pragn nauczy go gry na skrzypcach z nut, groc, e trzeba co
najmniej roku, eby zacz cokolwiek rozumie i eby przyjto go do orkiestry zawodowej,
oraz szeciu godzin wicze dziennie przez cae ycie, eby gra w miar dobrze. Mimo to
zdoa namwi matk, by kupia mu skrzypce lepego grajka i posugujc si picioma
podstawowymi reguami, przekazanymi mu przez Lotara Thuguta, odway si w niespena
rok zagra w katedrze i urzdza Ferminie Dazie serenady z cmentarza biedoty w
zalenoci od kierunku wiatru. Jeli potrafi dokona tego, majc dwadziecia lat, i na tak
trudnym instrumencie jak skrzypce, dlaczego nie udaoby mu si teraz, gdy ma
siedemdziesit sze lat, z czym tak prostym jak maszyna do pisania wymagajca uycia
tylko jednego palca.
I tak si stao. Potrzebowa trzech dni, eby nauczy si ukadu liter na klawiaturze,
kolejnych szeciu, eby nauczy si jednoczenie myle i pisa, i nastpnych trzech, eby
wystuka swj pierwszy list bez bdw, zuywszy przedtem p ryzy papieru. Zacz od
uroczystego nagwka: Pani i podpisa inicjaem swego imienia, jak zwyk to czyni w
swych perfumowanych modzieczych licikach. Wysa list poczt, w kopercie opatrzonej
aobnymi ramkami, tak jak to byo przyjte dla listw do niedawno owdowiaej kobiety,
nie podajc nazwiska nadawcy na odwrocie.
By to szeciostronicowy list, ktry nie mia nic wsplnego z adnym innym
napisanym przez niego kiedykolwiek przedtem. Pozbawiony by owego tonu i stylistyki
retorycznych uniesie cechujcych jego listy w pierwszych latach mioci, a wywd w nim
zawarty przeprowadzony zosta w sposb tak rozsdny i wywaony, e zapach gardenii
byby zupenie nie na miejscu. Do pewnego stopnia by bliski ideau owych listw
handlowych, ktrych nigdy nie potrafi pisa. Wiele lat pniej list prywatny napisany za
pomoc urzdze mechanicznych mia by uznawany niemal za obraliwy, ale wwczas
maszyna do pisania bya tylko biurowym zwierzciem, pozbawionym wasnej etyki, ktrej
udomowienie do celw prywatnych nie zostao przewidziane w podrcznikach dobrego
wychowania. Uycie maszyny uzna mona byo raczej za wyraz miaej nowoczesnoci i
tak te przypuszczalnie zrozumiaa to Fermina Daza, gdy w drugim licie do Florentina
Arizy, napisanym po otrzymaniu przeszo czterdziestu listw od niego, zacza od
przeprosin za swj niewyrany charakter pisma, co wynikao z braku bardziej
nowoczesnych od pira ze stalwk przyborw do pisania.
Florentino Ariza nie zrobi najmniejszej aluzji do owego strasznego listu, od
pierwszych ju sw prbujc odmiennej metody uwodzenia, unikajc odwoywania si do
dawnej, modzieczej mioci, nawet wzmianek o przeszoci: wszystko zostaje
przekrelone, zaczynamy od pocztku. Byy to raczej dugie rozmylania o yciu, oparte na
jego ideach i dowiadczeniach dotyczcych zwizkw pomidzy mczyzn a kobiet, ktre
kiedy zamierza spisa jako uzupenienie do Sekretarza zakochanych. Tyle e teraz
przyodzia je w styl patriarchy godny wspomnie starca, eby nie dao si zanadto odczu,
i jest to w swej istocie wiadectwo mioci. Wpierw skreli wiele szkicw na dawn mod,
ktrych przeczytanie na trzewo trwao duej ni wrzucenie w ogie. wiadom by, e
wygldem, ale dostrzegszy inicjay, znane jej z listw sprzed lat, wyrzucia go na mieci nie
zadajc sobie nawet trudu, by go podrze. I wystarczy jej rzut oka na koperty nastpnych
listw, eby zrobi to samo, nie otwierajc ich, i tak po kres wszystkich czasw, gdy on
koczy ju swe pisane medytacje. Nie wierzy, by istniaa kobieta zdolna przez p roku
poskromi sw ciekawo wobec otrzymywanych codziennie listw nie starajc si
dowiedzie, jakiego koloru atramentem zostay napisane. Ale jeli taka kobieta istniaa, to
moga ni by tylko ona.
Florentino Ariza czu, e czas staroci nie jest pyncym po rwni potokiem, ale
bezdenn cystern, z ktrej wycieka pami. Jego przemylno bya na wyczerpaniu. Po
wielodniowym kreniu wok rezydencji w La Manga zrozumia, e tym modzieczym
sposobem nie zdoa rozbi drzwi skazanych na aob. Pewnego ranka, szukajc czyjego
numeru w ksice telefonicznej, przypadkowo natrafi na jej numer. Zadzwoni. Sygna
odezwa si wiele razy, po czym wreszcie Florentino Ariza rozpozna gos, powany i
chrypliwy: Tak? Sucham? Nie odezwa si, odoy suchawk, ale bezkresna dal,
dzielca go od tego nieuchwytnego gosu spowodowaa w nim upadek ducha.
W tym samym mniej wicej czasie Leona Cassiani obchodzia urodziny zapraszajc
do domu grup najbliszych przyjaci. W roztargnieniu wyla na siebie sos podany do
kurczaka. Zamoczywszy kraniec serwetki w szklance wody Leona Cassiani wytara mu
klap, a nastpnie zaoya mu serwetk jak liniaczek, aby zapobiec jeszcze wikszej
katastrofie: wyglda na stare niemowl. Zauwaya, e podczas obiadu wielokrotnie
zdejmuje okulary, aby przetrze je chusteczk, bo zawiy mu oczy. Gdy podano kaw,
zasn z filiank w doni, kiedy za sprbowaa mu j odebra nie budzc go, ockn si
zawstydzony: Przymknem oczy tylko na chwil, chciaem im da odpocz. Leona
Cassiani udaa si na spoczynek zdumiona, e tak bardzo uwidoczniy si w nim oznaki
staroci.
W pierwsz rocznic mierci Juvenala Urbino rodzina rozesaa zaproszenia na
msz w katedrze za spokj duszy zmarego. W owym czasie Florentino Ariza wysa ju list
numer sto trzydzieci dwa, bez najmniejszej odpowiedzi, co go skonio do podjcia
zuchwaej decyzji, by nie bdc zaproszonym uczestniczy we mszy. Byo to wydarzenie w
yciu towarzyskim raczej okazae ni wzruszajce. awy w pierwszych rzdach,
zarezerwowane doywotnio i przekazywane z pokolenia na pokolenie, na oparciu miay
przybite miedziane tabliczki z imieniem i nazwiskiem waciciela. Florentino Ariza przyby
wraz z gronem pierwszych goci, by usi w miejscu, gdzie Fermina Daza musiaa chcc
nie chcc go spostrzec. Uzna, e najlepiej bdzie usi w rodkowej nawie, tu za
zarezerwowanym rzdem aw, ale przybyo tyle osb, e i tam nie znalaz wolnego miejsca,
tak wic musia pozosta w nawie ubogich krewnych. Stamtd ujrza wchodzc Fermin
Daz prowadzon przez syna, ubran po nadgarstki w czarn aksamitn sukni, bez
najmniejszej ozdoby, zapit od stp do gw na guziki jak biskupia sutanna, w szalu z
kastylijskiej koronki zamiast kapelusza z woalk uywanego przez inne wdowy i przez
wiele innych dam pragncych nimi zosta. Jej odsonita twarz promieniaa alabastrowym
blaskiem, przenikliwe oczy yy wasnym yciem w wietle ogromnych pajkw ze
rodkowej nawy, a sza tak wyprostowana, tak dumna, tak opanowana, e nie wydawaa si
starsza od syna. Florentino Ariza, stanwszy, opar si koniuszkami palcw o grzbiet awy,
dopki nie ustpio cakowite zamroczenie, bo dozna wraenia, e dzieli ich nie siedem
krokw, ale dwa zupenie odmienne dni.
Fermina Daza przetrwaa uroczysto w rodzinnej awce na wprost otarza niemal
cay czas na stojco, z t sam wyniosoci, z jak ogldaa przedstawienia operowe. Ale
na koniec wyamaa si z przyjtych norm i miast czeka na swoim miejscu, by zgodnie ze
zwyczajem przyj ponownie kondolencje, sama przesza przez koci, by podzikowa
kademu z zaproszonych goci: niespotykany gest, ale bardzo pasujcy do jej sposobu
bycia. Pozdrawiajc to jednych, to drugich, dotara do aw ubogich krewnych i, na ostatek,
rozejrzaa si wok, aby upewni si, e nie pomina nikogo ze znajomych.
Florentino Ariza poczu wwczas, e jaki niezwyky wiatr unosi go z miejsca:
zauwaya go. I rzeczywicie Fermina Daza z charakterystyczn dla niej swobod odesza
od swych najbliszych, wycigna do i, umiechajc si nad wyraz sodko, powiedziaa:
- Dzikuj za przybycie.
Bo nie tylko otrzymaa wszystkie listy, ale i wszystkie przeczytaa z ogromnym
zainteresowaniem, odnajdujc w nich sporo powanych racji przemawiajcych za tym, e
warto dalej y. Siedziaa przy stole, jedzc z crk niadanie, kiedy nadszed pierwszy.
Otworzya go zaintrygowana tym, e napisany zosta na maszynie, i nagy rumieniec
sparzy jej twarz, gdy rozpoznaa inicjay podpisu. Ale natychmiast si opanowaa i
schowaa list do kieszeni fartucha. Powiedziaa: To kondolencje od rzdu. Crka zdziwia
si: Przecie ju wszystkie nadeszy. Nie zmieszaa si: To s jeszcze inne. Miaa zamiar
spali list nieco pniej, z dala od niedyskretnych pyta crki, nie potrafia jednak oprze
si pokusie, eby przedtem nie rzuci na okiem. Oczekiwaa w peni zasuonej repliki na
swj list z obelgami, ktry zacz jej ciy ju w chwili jego wysania, ale poczwszy od
paskiego nagwka i widocznych ju w pierwszym akapicie intencji zrozumiaa, e na
wiecie co si zmienio. Poczua si tym tak zaciekawiona, e zamkna si w sypialni, by
na star mod, z ktr zawsze czya j ni sympatii, a teraz, po mierci Juvenala Urbino,
zaya przyja. Lukrecja del Real, zniedoniaa na skutek artretyzmu i pokutujc za swe
grzeszne ycie, nie tylko obdarzaa j przemiym towarzystwem, ale konsultowaa z ni
wszelkie inicjatywy spoeczne czy towarzyskie podejmowane w miecie, co dawao jej
poczucie, i jest uyteczna sama przez si, a nie dziki opiekuczemu cieniowi ma. A
jednak nigdy nie utosamiano jej tak bardzo ze zmarym mem jak teraz, bo mwic o
niej przestano uywa jak dotychczas jej panieskiego nazwiska i staa si wdow Urbino.
Wydawao jej si to czym niepojtym, ale im bardziej zbliaa si pierwsza rocznica
mierci ma, tym bardziej czua, jak wkracza w cienist, chodn, cich przestrze: w gaj
nieuchronnoci. Nie uwiadamiaa sobie i przez wiele lat nie zdawaa sobie sprawy, w
jakiej mierze rozmylania spisywane przez Florentina Ariz pomogy jej odzyska spokj
ducha. To one, przystosowane do jej dowiadcze, pozwoliy Ferminie zrozumie wasne
ycie i nauczyy pogodnego oczekiwania na kolejne niespodzianki staroci. Ich spotkanie
po mszy stao si zbawienn okazj, aby da do zrozumienia Florentinowi Arizie, e i ona,
dziki jego dodajcym otuchy sowom, gotowa jest przekreli przeszo.
Dwa dni pniej otrzymaa od niego list rnicy si od poprzednich: napisany
odrcznie, na welinowym papierze i z ostentacyjnie podanym na odwrocie koperty penym
imieniem i nazwiskiem nadawcy. Skrelony tym samym ozdobnym charakterem pisma
pierwszych listw, zdradza te same upodobania liryczne, ale wyraajce si w kilku
prostych sowach wdzicznoci za to, i zechciaa przywita si z nim w katedrze. Fermina
Daza, po przeczytaniu listu, przez wiele dni rozmylaa o nim ze sposzon nostalgi i z tak
czystym sumieniem, e w nastpny czwartek zapytaa Lukrecj del Real del Obispo, bez
adnego zwizku z toczc si rozmow, czy moe zna Florentina Ariz, waciciela flotylli
rzecznych statkw. Lukrecja odpowiedziaa, e owszem: Zdaje si, e jest to zatracony
sukub. Wygosia powszechnie panujc opini, e nigdy nie widziano go z adn kobiet,
cho stanowi tak wietn parti, i e ma tajne biuro, do ktrego sprowadza dzieci, za
ktrymi ugania si nocami po nabrzeach. Fermina Daza, jak sigaa pamici, znaa t
legend, lecz nigdy w ni nie wierzya i nie przywizywaa do niej adnego znaczenia. Ale
usyszawszy, z jakim przekonaniem powtarza j Lukrecja del Real del Obispo, o ktrej
dziwnych skonnociach rwnie w swoim czasie rozpowiadano, nie moga si
powstrzyma od przywrcenia rzeczom nalenego im miejsca. Opowiedziaa jej, e zna
Florentina Ariz od dziecka. Przypomniaa, e jego matka, wacicielka pasmanterii, na
ulicy skupowaa stare koszule i przecierada, i robia z nich szarpie, ktre sprzedawaa
podczas wojen domowych. Z penym przekonaniem zakoczya: To uczciwi ludzie, ktrzy
statki posiadaj salon dansingowy, kajuty tak przestronne i luksusowe jak hotelowe
apartamenty, z azienk i elektryczn wentylacj, a od ostatniej wojny domowej nie
zdarzaj si ju napady. Wyjani jej rwnie, nie bez osobistej satysfakcji z odniesionego
zwycistwa, i w postp nastpi przede wszystkim w wyniku popieranej przez niego
wolnoci eglugi, co pobudzao konkurencj: zamiast jednego przedsibiorstwa, jak
przedtem, istniay obecnie trzy, aktywne i rozwijajce si. Mimo to szybki rozwj lotnictwa
stanowi realne zagroenie dla wszystkich. Sprbowaa go pokrzepi: statki zawsze bd
istnie, bo niewielu jest szalecw gotowych zamkn si w czym, co wydaje si
zaprzecza prawom natury. Na ostatek Florentino Ariza opowiedzia o postpach w pracy
poczty, zarwno w transporcie, jak i systemie dorczania, pragnc, aby wspomniaa o jego
listach. Nie udao mu si. Wnet jednak okazja nadarzya si sama. Odbiegli ju znacznie od
tematu, kiedy suca przerwaa im rozmow, by dorczy Ferminie Dazie list dostarczony
w tej wanie chwili przez specjalny dzia poczty miejskiej, niedawno utworzony, stosujcy
identyczny system co dzia telegramw. Jak zwykle Fermina nie moga znale okularw
do czytania. Florentino Ariza zachowa spokj. - Nie bd potrzebne - powiedzia - to list
ode mnie.
W rzeczy samej. Napisa go wczoraj, w okropnym stanie depresji, gdy nie mg
przezwyciy wstydu po swej pierwszej i nieudanej wizycie. Przeprasza w nim za to, e
zoy jej niezapowiedzian wizyt, a zarazem rezygnowa z odwiedzin. Wrzuci list do
skrzynki bez namysu, a kiedy si zreflektowa byo ju za pno, eby go odzyska.
Wszystkie te wyjanienia wyday mu si jednak potrzebne, wic poprosi Fermin Daz, by
bya tak dobra i nie czytaa listu.
- Jasne - powiedziaa. - W kocu listy s wasnoci tego, kto je pisze. Nieprawda?
Nabra odwagi:
- Ot to - powiedzia. - Dlatego wanie jest to rzecz, jak przede wszystkim naley
odda, gdy dochodzi do zerwania.
Pucia mimo uszu jego skryte intencje i zwrcia mu list, dodajc: Szkoda, e nie
mog go przeczyta, bo poprzednie bardzo mi pomogy. Odetchn gboko, zaskoczony
tym, e powiedziaa w tak spontaniczny sposb znacznie wicej, ni oczekiwa, i
odpowiedzia:
Nawet sobie pani nie wyobraa, jaki jestem szczliwy syszc te sowa. Ale
zmienia temat, a on ju przez reszt wieczoru nie znalaz sposobu, eby wrci do tej
sprawy.
Poegna si ju po wybiciu szstej, gdy w domu przystpiono do zapalania wiate.
Czu si pewniej, ale nie ywi nadmiernych zudze, nie zapomnia bowiem o zmiennym
charakterze i nieprzewidzianych reakcjach Ferminy Dazy, gdy liczya sobie lat dwadziecia,
a nie mia adnych podstaw, aby sdzi, e si zmienia. Z tego wzgldu odway si zapyta
ze szczer pokor, czy moe jeszcze kiedy przyj, a odpowied znw go zaskoczya:
- Moe pan przyj, kiedy tylko pan chce - powiedziaa. - Prawie zawsze jestem
sama.
Cztery dni pniej, we wtorek, zjawi si znowu, nie zapowiedziany, a ona nie
czekaa a podadz herbat, eby opowiedzie mu, jak bardzo jej pomogy jego listy.
Odpowiedzia, e nie s to listy w cisym tego sowa znaczeniu, lecz lune kartki ksiki,
ktr bardzo chciaby napisa. Ona rwnie tak to odbieraa. Do tego stopnia, e
zamierzaa mu je zwrci, o ile nie przyjby tego za afront, eby mg je wykorzysta do
znacznie lepszych celw. Cigna dalej sw opowie o tym, jak jej pomogy wwczas, w
tym cikim dla niej okresie, a mwia to z takim entuzjazmem, z tak wdzicznoci, a by
moe i z uczuciem, i Florentino Ariza odway si na co wicej ni na kolejny miay
krok: na salto mortale.
- Przedtem mwilimy sobie po imieniu - powiedzia. To byo to zakazane sowo:
przedtem. Poczua jak przelatuje nad ni chimeryczny anio przeszoci i prbowaa mu si
wymkn. Ale Florentino Ariza posun si jeszcze dalej: Miaem na myli nasze dawne
listy. Przyja to z niesmakiem i z wszystkich si musiaa si powstrzyma, eby nie da
tego pozna po sobie. Ale zauway to i zrozumia, e powinien postpowa z wikszym
taktem, cho to potknicie uwiadomio mu, e ona nadal jest rwnie szorstka jak w swoich
dziewczcych latach, lecz nauczya si agodzi swoj szorstko.
- Chc przez to powiedzie, e obecne listy s czym zupenie innym.
- Wszystko zmienio si na wiecie - powiedziaa.
- Ja nie - powiedzia. - A pani?
Znieruchomiaa z drug filiank herbaty w poowie drogi i skarcia go wzrokiem
pozbawionym jakiejkolwiek litoci.
- Teraz to ju wszystko jedno - powiedziaa. - Niedawno skoczyam siedemdziesit
dwa lata.
Florentino Ariza dosta cios prosto w serce. Pragn co prdzej znale szybk i
celn jak strzaa ripost, ale zmogo go brzemi lat: nigdy nie czu si bardziej wyczerpany
tak krtk rozmow, bolao go serce, a kade jego uderzenie rozlegao si z metalicznym
rezonansem w arteriach. Poczu si stary, smutny, niepotrzebny i tak bardzo chciao mu si
paka, e nie mg powiedzie nic wicej. Dopili drug filiank w ciszy wybrukowanej
przeczuciami i wreszcie Fermina Daza przerwaa milczenie, ale tylko po to, eby poprosi
suc o przyniesienie teczki z listami. Ju chcia baga, by zachowaa je dla siebie, bo on
przecie ma kopie, ale pomyla, e owa zapobiegliwo moe wyda si niezbyt szlachetna.
Nie mia ju nic do powiedzenia. egnajc si zasugerowa ponown wizyt w najbliszy
wtorek o tej samej godzinie. Zastanowia si, czy powinna by a tak wspaniaomylna.
- Nie bardzo rozumiem, jaki sens miayby mie te wszystkie wizyty - powiedziaa.
- Nawet nie pomylaem, e mog mie jaki sens - powiedzia.
Przyszed wic we wtorek o pitej i zjawia si potem w kady kolejny wtorek
zrezygnowawszy z konwencjonalnego zapowiadania swoich wizyt, bo po upywie dwch
miesicy na stae weszy one w ich tryb ycia.
Florentino Ariza przynosi angielskie herbatniki, kasztany w cukrze, greckie oliwki,
mae salonowe przysmaki, zdobywane w kambuzach transatlantykw. Ktrego wtorku
przynis zdjcie przedstawiajce j i Hildebrand, zrobione przez belgijskiego fotografa
ponad p wieku temu, ktre kupi za pitnacie centymw podczas licytacji kart
pocztowych w Bramie Pisarzy. Fermina Daza nie moga poj, jak fotografia tam trafia, on
za rozumia to po prostu jako cud mioci. Gdy pewnego ranka cina re w swym
ogrodzie, nie mg oprze si pokusie wrczenia jej jednej z nich podczas najbliszej
wizyty. Pamitajc o mowie kwiatw mia nie lada problem, bo chodzio o kobiet
niedawno owdowia. Czerwona ra, symbol pomiennej namitnoci, moga zniewaa
jej aob. te re, ktre w innym jzyku byy kwiatami przynoszcymi szczcie, w
powszechnie przyjtej symbolice byy wyrazem zazdroci. Opowiadano mu kiedy o
czarnych rach z Turcji, ktre moe byyby najwaciwsze, ale nie zdoa ich zdoby do
swej hodowli. Po dugim namyle omieli si zaryzykowa bia, cho ta najmniej mu si
podobaa, bo bya nijaka i niema: nie mwia nic. W ostatniej chwili, na wypadek gdyby
Fermina Daza zechciaa w swej zoliwoci nada im jakie znaczenie, poobcina kolce.
Zostaa dobrze przyjta, jak prezent pozbawiony intencji, i w ten sposb wtorkowy
rytua zosta wzbogacony o kolejny element. Do tego stopnia, e kiedy Florentino Ariza
pojawia si z bia r, na herbacianym stoliku sta ju wazon napeniony wod. W jeden
z owych wtorkw, wkadajc r do wazonu, powiedzia niby niechccy:
- W naszych czasach dawano kamelie, a nie re. - To prawda - powiedziaa - ale w
zupenie innych intencjach i pan dobrze o tym wie.
Cigle byo tak samo: on prbowa postpi nieco naprzd, a ona zamykaa mu
drog. Tym razem jednak, mimo jej byskotliwej odpowiedzi, Florentino Ariza zrozumia,
e trafi, bo chcc ukry rumieniec odwrcia twarz. Rumieniec pomienny, dziewczcy,
wspaniay, cho wino cokolwiek cierpkie: Klub Towarzyski rezerwowa sobie prawo
nieakceptowania zapraszanych przez swoich czonkw goci, jeli nie speniali oni
pewnych warunkw, a jednym z najwaniejszych by status naturalnego syna. Wuj Leon
XII mia irytujce dowiadczenia pod tym wzgldem, a i Florentino Ariza musia kiedy
cierpie afront, gdy wyproszono go z sali, cho zaj ju miejsce przy stole na zaproszenie
jednego z czonkw zaoycieli. i osobnik ten, ktremu Florentino Ariza wiadczy
kopotliwe usugi w handlu rzecznym, musia go zaprowadzi na obiad gdzie indziej.
- My, ktrzy wymylamy regulaminy, jestemy najbardziej zobowizani do ich
respektowania - powiedzia mu.
Mimo to Florentino Ariza zaryzykowa, przystajc na zaproszenie doktora Urbina
Dazy i zosta przyjty ze specjalnymi honorami, aczkolwiek nie poproszono go o wpisanie
si do zotej ksigi najznakomitszych goci. Obiad by krtki, tylko dla nich dwch i
przebieg w minorowym nastroju. Nkajce Florentina Ariz od ostatniego wieczoru obawy
w zwizku z czekajcym go spotkaniem, rozwiay si przy podanym na aperitif porto.
Doktor Urbino Daza chcia porozmawia o swej matce. Z tego, co zdoa powiedzie,
Florentino Ariza odgad, e mwia mu o nim. I nawet, co bardziej zaskakujce, e
skamaa na jego korzy. Opowiedziaa synowi, e przyjani si od dziecka, e bawili si
razem od czasu kiedy przyjechaa z San Juan de la Cienaga, e to on wprowadzi j w
pierwsze lektury, za co bya mu wdziczna do dzi dnia. Dodaa jeszcze, e czsto po
wyjciu ze szkoy spdzaa wiele godzin w pasmanterii z Transito Ariz haftujc przerne
cuda, bo bya to mistrzyni haftu, i jeli przestaa pniej spotyka si rwnie czsto z
Florentinem Ariz, to dlatego, e odmiennie potoczyy si ich losy, a nie, e tego chciaa.
Nim dotar do sedna, doktor Urbino Daza poczyni par uwag na temat staroci.
Uwaa, e wiat czyniby szybsze postpy, gdyby nie zawada w postaci starych ludzi.
Powiedzia: Ludzko, jak oddziay w trakcie kampanii wojennych, porusza si w tempie
najwolniejszego. Przewidywa przyszo bardziej humanitarn, a tym samym, bardziej
cywilizowan, kiedy to istoty ludzkie bd izolowane w lecych na uboczu miastach, od
chwili gdy stan si niepenosprawne: w ten sposb zaoszczdzi im si wstydu, cierpie,
przeraajcej samotnoci podeszego wieku. Z medycznego punktu widzenia dat
graniczn mona byoby, jego zdaniem, ustali na szedziesit lat. Ale pki nie dojdziemy
do tak daleko posunitego miosierdzia, jedynym rozwizaniem s przytuki, gdzie starcy
wspieraj si nawzajem, rozpoznaj si w swych upodobaniach i odrazach, w swych
naogach i w smutkach, z dala od naturalnych konfliktw z modszym pokoleniem.
Powiedzia: Starzy ludzie wrd starych ludzi s mniej starzy. Ot to: doktor Urbino
i nie umrze od tego, bo w logice ycia nie miecia si taka ewentualno, aby dwch
mczyzn, tak bardzo kochajcych przez tyle lat t sam kobiet, mogo zgin identyczn
mierci w cigu jednego roku. Mia racj. Naoono mu gipsowy pancerz od stopy po
ydk i kazano lee nieruchomo w ku, ale by wawszy ni przed wypadkiem. Kiedy
lekarz nakaza mu szedziesit dni rekonwalescencji, nie mg uwierzy, e spotyka go a
tak wielkie nieszczcie. - Doktorze, prosz mi tego nie robi - baga. - Dwa miesice
mojego ycia to jak dziesi lat paskiego. Wielokrotnie usiowa wsta dwigajc w obu
doniach swoj posgow nog, ale rzeczywisto zawsze okazywaa si silniejsza od niego.
Kiedy jednak w kocu zacz kutyka z bolc jeszcze kostk i piekcymi wci plecami,
mia a nadto powodw, aby wierzy, e los nagrodzi jego upr opatrznociowym
upadkiem.
Najgorszym dniem by pierwszy poniedziaek. Bl ustpi, a lekarskie prognozy byy
pocieszajce, on jednak nie mg pogodzi si z wyrokiem skazujcym go na odwoanie po
raz pierwszy od czterech miesicy jutrzejszej wizyty u Ferminy Dazy. Ale, po sjecie
godzcej go z losem, skapitulowa wobec rzeczywistoci i skreli do Ferminy kartk z
przeprosinami. Napisa odrcznie, na perfumowanym papierze i wieccym atramentem,
umoliwiajcym
odczytanie
liciku
ciemnociach,
bez
adnych
skrupuw
dramaty i nikogo nie dziwio, e wtrca si uczestniczc w wymianie zda, aby da wyraz
swej opinii czy uspokoi rozmawiajcych. Z drugiej za strony, w tym wanie roku,
zaoono La Justicia, popoudniwk, ktrej jedynym celem byo chosta rodziny o
wieloczonowych nazwiskach, jawnie i bez skrupuw; by to odwet waciciela gazety za
odmow przyjcia jego synw do Klubu Towarzyskiego. Mimo e Fermina Daza nie miaa
nic w yciu do ukrycia, zacza bardziej ni kiedykolwiek uwaa na to, co mwi i robi,
nawet w obecnoci najbardziej zaprzyjanionych osb. Tak wic nadal czya j z
Florentinem Ariz anachroniczna ni listw. Korespondencja w jedn i w drug stron
nabraa takiej czstotliwoci i intensywnoci, e zapomnia o nodze, o katordze ka, o
wszystkim, i nie robi nic, tylko pisa na przenonym stoliczku, takim jak te, ktrych uywa
si w szpitalach do podawania chorym posikw.
Ponownie zaczli zwraca si do siebie po imieniu i wymieniali uwagi o wasnym
yciu jak w tamtych listach, ale Florentino Ariza znowu chcia przyspieszy: wyku szpilk
jej imi na patkach kamelii i posa w licie. W dwa dni pniej otrzyma kameli z
powrotem bez komentarza. Fermina Daza nie moga postpi inaczej: wszystko to
wydawao jej si dziecinad. Szczeglnie gdy Florentino Ariza wbi sobie do gowy, e
bdzie rozpamitywa wieczory melancholijnych wierszy w parku Los Evangelios, schowki
na listy w drodze do szkoy, nauk haftu pod migdaowcami. Z blem serca cigna go na
ziemi przypadkowym, zdawaoby si, pord tylu innych trywialnych uwag, pytaniem:
Dlaczego wci mwisz o czym, co nie istnieje? Pniej zarzucia mu, e z daremnym
uporem nie chce si zestarze zgodnie z natur. Taka bya, jej zdaniem, przyczyna jego
zniecierpliwienia i jego cigych poraek w oywianiu przeszoci. Nie rozumiaa, czemu
mczyzna zdolny do spostrzee, ktre tak bardzo pomogy jej znie wdowiestwo, gubi
si jak dziecko, gdy chodzi o zastosowanie ich wobec samego siebie. Role odwrciy si.
Teraz ona prbowaa doda mu otuchy w patrzeniu w przyszo, i napisaa co, czego w
gorczkowym popiechu nie potrafi rozszyfrowa. Nie popdzaj czasu, poczekajmy co
nam przyniesie. Bo nigdy nie by tak pojtnym uczniem jak ona. Przymusowy bezruch,
nachodzce go i z kadym dniem coraz mocniejsze przekonanie o przemijaniu czasu,
szalone pragnienie ujrzenia jej - wszystko to byo dla dowodem, e jego obawy przed
upadkiem byy znacznie bardziej uzasadnione i tragiczniejsze w skutkach, ni sam mg
przewidzie. Po raz pierwszy zacz racjonalnie myle o realnoci mierci.
Leona Cassiani co drugi dzie pomagaa mu w kpielach i zmianie piamy, robia
lewatywy, podstawiaa nocnik, przykadaa kompresy z pomornika, by zapobiec odleynom
na plecach, masowaa go zgodnie z zaleceniami lekarza, tak aby bezruch nie sta si
powtarzajcych swj miesic miodowy w tym samym miejscu co czterdzieci lat temu,
zabi wiosem wiozcy ich sw odzi przewonik, chcc zabra im pienidze: czternacie
dolarw. Bya poruszona jeszcze bardziej, kiedy Lukrecja del Real zrelacjonowaa jej
przebieg wydarze na podstawie tego, co publikowa miejscowy dziennik. Policja odkrya,
e zamordowani staruszkowie, ona w wieku siedemdziesiciu omiu, on osiemdziesiciu
czterech lat, byli sekretnymi kochankami i od czterdziestu lat spdzali razem wakacje, cho
oboje wiedli ywot w swoich zwizkach maeskich, stabilnych, szczliwych i z liczn
rodzin. Fermina Daza, ktra nigdy nie pakaa przy suchowiskach radiowych, musiaa
resztk si powstrzyma szloch dawicy jej gardo. W kolejnym licie Florentino Ariza
posa jej, bez komentarza, wycinek gazety z t informacj.
To nie byy ostatnie zy, jakie Fermina Daza musiaa powstrzyma. Florentino Ariza
nie odlea jeszcze szedziesiciu dni przewidzianej rekonwalescencji, kiedy La Justicia
ujawnia na pierwszej kolumnie, z fotografiami bohaterw, domniemany tajemny romans
doktora Juvenala Urbino z Lukrecj del Real del Obispo. W artykule tym roztrzsano
szczegy owego zwizku oraz czstotliwo i sposoby spotka odbywajcych si z
przyzwoleniem ma, ktry oddawa si wystpnym homoseksualnym praktykom z
zatrudnionymi we wasnej cukrowni Murzynami. Relacja, wydrukowana olbrzymimi
czcionkami i krwist farb, niczym grom z jasnego nieba spada na bezbronn ju
miejscow arystokracj. Ale nie byo tam ani jednej linijki prawdy:
Juvenal Urbino i Lukrecja del Real byli najbliszymi przyjacimi od swych modych
lat i pozostali nimi nadal, gdy kade zaoyo wasn rodzin, nigdy jednak nie byli
kochankami. W kadym razie celem tej publikacji nie byo, jak si zdaje, skalanie dobrego
imienia doktora Juvenala Urbino, ktrego pami otoczona bya powszechnym
szacunkiem, lecz raczej zaszkodzenie mowi Lukrecji del Real, tydzie wczeniej
wybranemu na przewodniczcego Klubu Towarzyskiego. Skandal zaegnano w cigu paru
godzin. Ale Lukrecja del Real przestaa odwiedza Fermin Daz, ta za odczytaa to jako
przyznanie si do winy.
Do szybko okazao si jednak, e i Fermina Daza naraona jest na groce jej
sferze niebezpieczestwa. La Justicia zadaa jej cios trafiajc w jedyny saby punkt:
tajemnicze interesy ojca. Kiedy zosta on zmuszony do opuszczenia kraju, poznaa jeden
jedyny epizod z jego mtnej dziaalnoci handlowej w relacji Gali Placidii. Pniej, kiedy
doktor Urbino potwierdzi to wszystko po spotkaniu z gubernatorem, upewnia si, e
ojciec pad ofiar czyjej nikczemnoci. Faktem byo, e dwch rzdowych agentw stawio
si z nakazem rewizji w domu przy parku Los Evangelios, przeszukali budynek od gry do
dou, nie znajdujc tego, czego szukali, a na koniec kazali otworzy szaf z lustrzanymi
drzwiami w dawnej sypialni Ferminy Dazy. Gala Placidia, sama w domu, nie mogc nikogo
powiadomi, odmwia tumaczc si, e nie ma kluczy. Wwczas jeden z funkcjonariuszy
stuk lustro nasad rewolweru i odkry, e przestrze pomidzy lustrem a drewnian
ciank zapeniona jest faszywymi studolarwkami. Byo to ostatnie ogniwo rozlegego
midzynarodowego acucha nielegalnych operacji prowadzcego do Lorenza Dazy.
Oszustwo byo najwyszej prby, banknoty posiaday bowiem oryginalne znaki wodne: w
miejsce jedynki, usunitej poprzez chemiczn obrbk graniczc z magi, wydrukowano
oznakowane setki. Lorenzo Daza broni si, e szafa zostaa nabyta wiele lat po lubie crki
i e dostarczono j do domu ju z ukrytymi banknotami, niemniej policja stwierdzia, e
szafa bya jego wasnoci wtedy, kiedy Fermina Daza chodzia do szkoy. Nikt prcz niego
nie mg ukry faszywej fortuny za lustrami. Tyle tylko doktor Urbino opowiedzia onie,
kiedy zobowiza si wobec gubernatora, e odele tecia do jego rodzinnego kraju, eby
zatuszowa skandal. Dziennik przytacza jednak znacznie wicej faktw.
Powiada, e podczas jednej z wielu ubiegowiecznych wojen domowych Lorenzo
Daza poredniczy midzy rzdem liberalnego prezydenta Aquileo Parry a niejakim
Josephem Korzeniowskim, Polakiem z pochodzenia, ktry stacjonowa tu przez wiele
miesicy w charakterze czonka zaogi statku handlowego Saint Antoine, pywajcego
pod bander francusk, i usiowa doprowadzi do sfinalizowania niezbyt jasnej transakcji
broni. Korzeniowski, nieco pniej sawny na caym wiecie jako Joseph Conrad,
nawiza, nie wiadomo w jaki sposb, kontakty z Lorenzo Daz, ktry zakupi od niego
adunek broni na zamwienie rzdu, posiadajc odpowiednie, absolutnie legalne waciwe
penomocnictwa i pacc prawdziwym zotem. Wedug wersji dziennikarzy, Lorenzo Daza
donis o utracie broni w wyniku nie udowodnionego napadu, w rzeczywistoci odprzeda
j za podwjn cen konserwatystom walczcym przeciwko rzdowi.
La Justicia informowaa rwnie, e Lorenzo Daza kupi za miesznie nisk cen
parti butw z nadwyek wojsk angielskich w czasach, kiedy genera Rafael Reyes tworzy
Marynark Wojenn, i dziki tej jednej operacji w sze miesicy podwoi swoj fortun.
Gdy transport dotar do miejscowego portu, Lorenzo Daza, jak twierdzi dziennik, odmwi
przyjcia towaru, bo adunek zawiera wycznie buty na praw nog, ale wkrtce potem,
jako jedyny, stawi si na ich licytacj ogoszon zgodnie z obowizujcymi przepisami
przez urzd celny i naby je za symboliczn kwot stu pesos. W tych samych dniach jeden z
jego wsplnikw zakupi, na tych samych warunkach, adunek butw na lew nog, ktry
dotar na miejsce przez urzd celny w Riohacha. Poczywszy buty do pary, Lorenzo Daza
kupujc gotowe, bo nie miaa ju ani czasu, ani cierpliwoci na zabaw w skrty. Kady
inny mczyzna prcz Florentina Arizy zadaby sobie pytanie, czego mog oczekiwa od
przyszoci: on, wiekowy i kulawy, z plecami pokrytymi ranami jucznego osa, i ona,
kobieta, ktra poza mierci nie pragnie innego szczcia. Ale nie Florentino Ariza. On
dojrza wiateko nadziei pord rumowiska katastrofy, bo zdawao mu si, e nieszczcie
Ferminy Dazy uwzniola j, wcieko upiksza, a pretensje do wiata przywracaj jej
nieokrzesany charakter sprzed kilkudziesiciu lat.
Ona z kolei zacigna kolejny dug wdzicznoci wobec Florentina Arizy, bo w
zwizku z nikczemnymi artykuami posa do La Justicia doskonay list na temat etycznej
odpowiedzialnoci prasy i szacunku nalenego osobom posiadajcym swoj godno. List
nie zosta opublikowany, ale autor wysa kopi do Diario del Comercio, najstarszego i
najpowaniejszego w tej czci Karaibw dziennika, ten za uhonorowa go drukiem na
pierwszej stronie. Podpisany zosta pseudonimem Jupiter i by tak trafny, ostry i dobrze
sformuowany, e zosta przypisany kilku najznakomitszym pirom regionu. By to gos
woajcego na puszczy, niemniej roznis si dalekim echem i zapad gboko. Fermina
Daza nie musiaa pyta, kto jest autorem listu, rozpoznaa bowiem niektre myli i nawet
dosowny cytat z refleksji Florentina Arizy. W bezadzie swego osamotnienia odebraa list z
panieskim afektem. W tym samym wanie czasie Ameryka Vicua, znalazszy si sama w
pewne sobotnie popoudnie w sypialni na ulicy Ventanas, wcale ich nie szukajc, przez
czysty przypadek, odkrya w nie zamknitej na klucz szafie kopie pisanych na maszynie
medytacji Florentina Arizy i odrczne odpowiedzi Ferminy Dazy.
Doktor Urbino Daza uradowa si z odnowienia wizyt, ktre tyle otuchy dodaway
jego matce. W przeciwiestwie do swej siostry Ofelii. Ta bowiem wrcia pierwszym
odpywajcym do Nowego Orleanu frachtowcem owocowym, na wie o tym, e Fermina
Daza utrzymuje dziwne przyjacielskie stosunki z mczyzn, ktrego moralne oblicze nie
cieszy si najlepsz opini. Jej histeria doprowadzia do kryzysu ju od pierwszego
tygodnia, gdy zdaa sobie spraw, z jak pewnoci siebie Florentino Ariza przekracza prg
tego domu, z jak zayoci porusza si po nim, i podsuchaa szept przelotnych
narzeczenskich sprzeczek podczas owych trwajcych do pnej nocy wizyt. To, co
doktorowi Urbino Dazie wydawao si zdrowym powinowactwem dusz dwojga samotnych
staruszkw, dla niej byo rozwiz form tajemnego konkubinatu. Caa Ofelia Urbino,
wykapana doa Blanka, babka ze strony ojca, jakby bya jej crk, a nie wnuczk.
Dystyngowana jak babka, wyniosa jak babka bya ofiar tych samych co i babka
uprzedze. W gowie jej si nie miecia niewinna przyja midzy mczyzn a kobiet,
choby mieli zaledwie pi lat, a co dopiero w wieku lat osiemdziesiciu. W trakcie zacitej
dyskusji z bratem powiedziaa, e tylko tego brakuje, aby Florentino Ariza ostatecznie
pocieszy ich matk pakujc si razem z ni do jej wdowiego ka. Doktor Urbino Daza nie
mia odwagi, eby oponowa, bo nigdy nie odwaa si sprzeciwi siostrze, ale z pomoc
pospieszya mu ona, spokojnie usprawiedliwiajc mio w kadym wieku. Ofelia stracia
panowanie.
- W naszym wieku mio jest ju mieszna - wrzasna na ni - ale w ich wieku to
najzwyklejsze wintuszenie.
Tak bardzo zacietrzewia si w swym postanowieniu, by przepdzi z domu
Florentina Ariz, e doszo to do uszu Ferminy Dazy. Zawoaa crk do sypialni, jak
zwykle, gdy zamierzaa przeprowadzi rozmow na osobnoci, tak by nie syszay jej
suce, i kazaa jej bezporednio powtrzy oskarenia. Ofelia niczego nie zagodzia: bya
przekonana, e Florentino Ariza, uwaany przez wszystkich za zboczeca, chce
doprowadzi, w sobie tylko wiadomym celu, do jakiego dwuznacznego zwizku, ktry
dobremu imieniu rodziny przyniesie wicej szkd ni matactwa Lorenza Dazy i niewinne
przygody Juvenala Urbino. Fermina Daza wysuchaa jej bez sowa, bez zmruenia powiek
nawet, ale wysuchawszy bya ju kim innym: przeprosia si z yciem.
- Martwi mnie tylko to, e nie mam si, eby ci spuci lanie za twoj bezczelno i
pode myli - powiedziaa jej. - Ale w tej chwili opucisz ten dom i przysigam ci na szcztki
mojej matki, e pki y bd, wicej noga twoja tu nie postanie.
Nie byo siy, eby jej to wyperswadowa. Ofelia przeniosa si na razie do
mieszkania brata i stamtd zacza wysya rnego rodzaju bagania za porednictwem co
szanowniejszych posacw. Daremnie. Ani mediacja syna, ani interwencje przyjaciek
nie zdoay przebaga matki. Synowej, z ktr zawsze utrzymywaa swoistego rodzaju
plebejsk wi, wyznaa w kocu w charakterystycznym dla swych najlepszych lat
kwiecistym stylu: Sto lat temu przesrano mi ycie z powodu tego biednego czowieka, bo
bylimy za modzi, a teraz znowu chc nam to zrobi, bo jestemy za starzy. Przypalia
papierosa od niedopaka i wyrzucia z siebie cay jad, ktry zera jej wntrznoci.
- Niech ich wemie jasna cholera - powiedziaa. - Jeli wdowy mog w ogle liczy
na jaki przywilej, to chyba tylko taki, e nie ma ju nikogo, kto by mg nam rozkazywa.
Nic nie mona byo zrobi. Kiedy Ofelia ostatecznie si przekonaa, e wyczerpane
zostay wszystkie moliwoci, wrcia do Nowego Orleanu. Jedynym ustpstwem, jakie
udao jej si wybaga u matki, bya moliwo poegnania si z ni, na co Fermina Daza
przystaa po wielu probach, ale nie zezwalajc na przekroczenie progu domu: przysiga
na koci swej matki, a w owych mrocznych dniach byo to dla niej jedyne czyste
wspomnienie, jakie jej pozostao.
Podczas jednej ze swych pierwszych wizyt Florentino Ariza oficjalnie zaprosi
Fermin Daz na rejs wypoczynkowy po rzece. Dokadajc jeszcze jeden dzie jazdy
pocigiem mogaby dojecha a do stolicy republiki, ktr, jak wikszo mieszkacw
rejonu karaibskiego, nadal obdarzali nazw z ubiegego wieku: Santa Fe. Fermina Daza
wci jednak podzielaa uprzedzenia ma i nie miaa zamiaru poznawa mronego i
ponurego miasta, gdzie kobiety wychodz z domu jedynie na porann msz i nie mog
wej do lodziarni ani do publicznych urzdw, jak jej mwiono, i gdzie o kadej porze
cignie pogrzeb za pogrzebem blokujc cay ruch uliczny, a w powietrzu od niepamitnych
czasw wisi drobna mawka: gorzej ni w Paryu. Za to rzeka zawsze j pocigaa, chciaa
zobaczy kajmany grzejce si na piaskowych awicach, chciaa, by w rodku nocy budzi j
kobiecy pacz morskich krw, ale pomys, e oto ona, w jej wieku, samotna i do tego
wdowa, miaaby wyruszy w tak uciliw podr, wydawa jej si nierealny. Florentino
Ariza ponowi propozycj nieco pniej, kiedy postanowia jednak dalej y bez ma, i
wwczas wydao jej si to bardziej prawdopodobne. Ale po sprzeczce z crk, rozgoryczona
zniesawieniem ojca, obraona na zmarego ma, wcieka na przymiln hipokryzj
Lukrecji del Real, ktr przez tyle lat uwaaa za sw najlepsz przyjacik, czua, e jest
zawad w swoim wasnym domu. Pewnego wieczoru, pijc swoj zioow herbatk,
spojrzaa na patio, gdzie nigdy nie miao odrosn drzewo jej nieszczcia.
- Tak naprawd to chciaabym uciec z tego domu i pj sobie daleko, daleko, i ju
nie wrci - powiedziaa.
- Popy statkiem - powiedzia Florentino Ariza.
Fermina Daza przyjrzaa mu si zamylona.
- A wiesz, e moe nawet i tak - powiedziaa.
Przed chwil, zanim to powiedziaa, jeszcze tak nie mylaa, ale wystarczyo przyj
tak moliwo, eby uzna rzecz za przesdzon. Syn i synowa z radoci przyklasnli tym
projektom. Florentino Ariza natychmiast pospieszy z wyjanieniem, e Fermina Daza
bdzie gociem honorowym na jego statkach, przygotowana zostanie dla niej kajuta tak
jakby to miao by jej wasne mieszkanie, on sam gwarantuje doskonae usugi, kapitan za
osobicie bdzie odpowiedzialny za jej bezpieczestwo i dobre samopoczucie. Przynis
mapy z wytyczonymi trasami, eby pobudzi jej ciekawo, pocztwki z wciekymi
zmierzchami, wiersze na cze prymitywnego raju Magdaleny napisane przez sawnych
podrnikw lub tych, ktrzy za takowych zostali uznani ze wzgldu na doskonao
jako jego wacicielka i pani. Kapitan statku z honorami powita na pokadzie doktora
Urbino Daz, jego maonk i Florentina Ariz czstujc ich szampanem i wdzonym
ososiem. Nazywa si Diego Samaritano, na sobie mia biay lniany mundur i by
nieskazitelnie szykowny od czubka butw po czapk z wyhaftowanym zotymi nimi
godem KTRz, a z innymi kapitanami eglugi rzecznej czyy go: korpulentno drzewa
kapokowego, stanowczy gos i maniery florenckiego kardynaa.
O sidmej wieczorem zabrzmia pierwszy sygna do odjazdu i Fermina Daza
poczua, jak w dwik rozchodzi si ostrym blem po wntrzu jej lewego ucha.
Poprzedniej nocy miaa sny pene zych przeczu, ale nie odwaya si docieka ich
znaczenia. Bardzo wczenie rano kazaa zawie si na pobliski cmentarz przyseminaryjny,
zwany wwczas Cmentarzem La Manga, i stojc przed krypt pogodzia si ze zmarym
mem, wygaszajc monolog, w ktrym wyrzucia z siebie wszystkie tumione dotd i
uzasadnione ale. Nastpnie opowiedziaa mu szczegowo o wszystkim, co miao zwizek
z podr i poegnaa si do rychego zobaczenia. Nikomu nie chciaa mwi, e wyjeda,
tak jak to niemal zawsze robia, kiedy podrowaa do Europy, by unikn mczcych
poegna. Chocia miaa za sob wiele podry, doznaa wraenia, jakby ta miaa by
pierwsza i w miar upywu godzin jej niepokj si pogbia. Znalazszy si na pokadzie,
poczua si opuszczona i smutna i chciaa zosta sama, eby sobie popaka.
Kiedy zabrzmia ostatni sygna, doktor Urbino Daza z maonk poegnali si z ni
bez zbdnego dramatyzowania, a Florentino Ariza odprowadzi ich do trapu. Doktor
Urbino Daza przepuciwszy on chcia i jemu ustpi miejsca, lecz dopiero wtedy
zrozumia, e Florentino Ariza te udaje si w podr. Doktor Urbino Daza nie potrafi
ukry swego zmieszania.
- Przecie nie tak si umawialimy - powiedzia. Florentino Ariza pokaza mu klucz
do swej kajuty, z zamiarem nazbyt oczywistym: najzwyklejsza kajuta na wsplnym
pokadzie. Ale doktorowi Urbino Daza w dowd niewinnoci nie wydawa si
wystarczajcy. Posa onie spojrzenie toncego rozbitka, w poszukiwaniu jakiegokolwiek
punktu oparcia dla swej konsternacji, ale napotka lodowate spojrzenie. Cicho i gronym
gosem powiedziaa mu: Ty te? Tak, on te, tak jak i jego siostra Ofelia, uwaa, i od
pewnego wieku mio jest czym nieprzyzwoitym. Ale zdoa natychmiast odpowiednio
zareagowa i poegna si z Florentinem Ariz uciskiem doni, wyraajcym raczej
pogodzenie si z losem ni wdziczno.
Florentino Ariza stojc przy balustradzie salonu patrzy, jak schodz po trapie. Tak
jak tego oczekiwa i pragn, doktor Urbino Daza z maonk, nim wsiedli do samochodu,
swoich wspomnie, pozostawiajc j sam na sam z jej wasnymi, skrcajc w tym czasie
papierosy i podajc jej ju zapalone, pki pudeeczko nie zostao oprnione. Muzyka
umilka po pnocy, gwar ludzkich gosw przeszed w senne szepty i serca tych dwojga
pozostay same na mrocznym tarasie, bijc w takt silnikw nioscego ich statku.
Po duszej chwili Florentino Ariza spojrza na Fermin Daz w blasku bijcym od
rzeki, zjawiskow, o posgowym profilu wysubtelnionym przez delikatn, bkitn
powiat, i zrozumia, e ona bezgonie pacze. Zamiast j jednak pocieszy albo poczeka,
a wypacze si do koca, jak tego chciaa, da si ponie panice. - Chcesz zosta sama? zapyta.
- Gdybym tego chciaa, nie zaprosiabym ci do rodka - odpowiedziaa.
Wycign wwczas zgrabiae palce, sprbowa po omacku odnale jej do i
odnalaz oczekujc go w ciemnociach. Oboje byli na tyle przytomni, by w tej samej
przelotnej chwili uwiadomi sobie, e adna z obu doni nie jest t, ktrej dotknicia
oczekiwali w swych wyobraeniach, lecz tylko garci starych koci. Ale ju wkrtce obie
donie stay si czym wicej. Zacza mwi o zmarym mu w czasie teraniejszym, jakby
jeszcze y, i Florentino Ariza w tej samej chwili zrozumia, e i dla niej wybia godzina, by z
godnoci, z ca moc, z nieprzepart wol ycia, samej sobie zada pytanie, co zrobi z
mioci pozbawion swego pana.
Fermina Daza przestaa pali, nie chcc wypuszcza rki z jego doni. Czua si
cakiem zagubiona w swym pragnieniu zrozumienia wszystkiego. Nie moga wyobrazi
sobie lepszego ma od tego, ktry by jej mem, a jednak wspominajc wasne ycie
odnajdywaa w nim wicej potkni ni przyjemnoci, zbyt wiele wzajemnych
nieporozumie, niepotrzebnych sprzeczek, alw le zaleczonych. Niespodziewanie
westchna: To niewiarygodne, jak mona czu si szczliw przez tyle lat, mimo tylu
ktni, tylu upierdliwoci i tak naprawd, kurwa, nie wiedzie, czy to mio czy nie. Kiedy
wyrzucia z siebie ca zo, kto zgasi ksiyc. Statek posuwa si dokadnie
wymierzonymi krokami, stawiajc ostronie jedn nog przed drug: ogromne zwierz w
zasadzce. Fermina Daza powrcia z krainy lkw. - A teraz id - powiedziaa.
Florentino Ariza cisn mocniej jej do i pochyli si nad ni chcc pocaowa j w
policzek. Ale wywina mu si mwic swym ochrypym i czuym gosem. - Ju nie,
mierdz star bab.
Usyszaa, jak wychodzi w ciemnociach, usyszaa jego kroki na schodach, usyszaa,
jak przestaje istnie do nastpnego dnia. Zapalia kolejnego papierosa i zacigajc si nim
ujrzaa doktora Juvenala Urbino w nienagannie skrojonym lnianym garniturze, jak ze sw
podry, prcz mocno zniszczonego paska z brzowej skry, na ktry Fermina Daza
natychmiast zareagowaa jak na much w zupie. Gdy zobaczya go tak ostentacyjnie dla
niej wyszykowanego, nie bya w stanie powstrzyma zalewajcego jej twarz rumieca.
Witajc si z nim bya zmieszana, on za zmiesza si jeszcze bardziej jej zmieszaniem.
wiadomo, e zachowuj si jak zakochani, jeszcze bardziej ich zmieszaa, a
uwiadomienie sobie, e oboje czuj si zmieszani tak dalece ich zmieszao, e kapitan
Samaritano zauway to z dreszczem wspczucia. Wybawi ich z kopotu demonstrujc im
w cigu dwch godzin dziaanie poszczeglnych stanowisk i oglny mechanizm statku.
Powoli pynli bezbrzen rzek, rozlewajc si pord suchych awic a po horyzont. Jej
fale teraz, w przeciwiestwie do mtnych wd przy ujciu, byy przezroczyste i toczyy si
leniwie mienic si w promieniach bezlitosnego soca metalicznymi odblaskami. Fermina
Daza ulega wraeniu, e pynie delt pokryt piaskowymi wyspami.
- Ot i co nam zostao z rzeki - powiedzia kapitan. Florentino Ariza by rzeczywicie
zaskoczony zmianami, a zaskoczenie miao by jeszcze wiksze nastpnego dnia, kiedy
egluga stawaa si coraz trudniejsza i zda sobie spraw, e gwny nurt rzeki Magdaleny,
jednej z najwikszych rzek wiata, jest jedynie uud pamici. Kapitan Samaritano wyjani
im, e bezsensowne wycinanie lasw zniszczyo rzek w pidziesit lat: koty statkw
parowych zary puszcz poronit ogromnymi drzewami, ktre Florentino Ariza podczas
swej pierwszej podry odczuwa jako zagroenie. Fermina Daza nie zobaczy zwierzt
swoich marze: owcy skr z nowoorleaskich garbarni wybili kajmany, ktre caymi
godzinami udajc zdeche koty wylegiway si z otwartymi paszczami w przybrzenych
parowach, czatujc na motyle; rwnie wrzaskliwe papugi i szaleczo pokrzykujce mapy
giny, w miar jak ubywao lenych ostpw, a krowy morskie o ogromnych matczynych
piersiach, karmice swe mae i zawodzce na piaskowych awicach gosem zrozpaczonej
kobiety, byy gatunkiem wytrzebionym przez pancerne kule myliwych strzelajcych do
nich dla rozrywki.
Kapitan Samaritano darzy krowy morskie macierzyskim niemal uczuciem, bo
wydaway mu si damami skazanymi za pobdzenie na bezdroach mioci i cakowicie
wierzy w legend, e w krlestwie zwierzt s to jedyne samice bez samcw. Zawsze by
przeciwny strzelaniu do nich z pokadw przepywajcych statkw, jak to czyniono
zwyczajowo, pomimo zakazu tego typu praktyk. Pewien myliwy z Pnocnej Karoliny,
posiadajcy odpowiednie dokumenty, nie zastosowa si do jego polece i celnym strzaem
ze swego springfielda roztrzaska gow karmicej krowie morskiej, a mae wpado w
rozpacz paczc z blu wniebogosy przy martwym ciele matki. Kapitan rozkaza wnie
pozostawiajc
go
samego
obok
trupa
zamordowanej
matki.
wyniku
dyplomatycznych protestw kapitan spdzi sze miesicy w wizieniu, omal nie tracc
licencji, ale opuci je zdecydowany powtrzy swj czyn zawsze, gdyby mia do czynienia z
podobnymi okolicznociami. Jednak incydent w nalea ju do ostatnich: osierocone
zwierz, ktre wyroso i yo wiele lat w ogrodzie rzadkich gatunkw w San Nicolas de las
Barrancas, byo ostatni widzian na rzece krow morsk.
- Za kadym razem, gdy przepywam obok tej achy - powiedzia - bagam Boga, eby
ten gringo jeszcze raz pojawi si na moim statku i ebym jeszcze raz mg go wyrzuci.
Kapitan nie wzbudza dotychczas w Ferminie Dazie wikszej sympatii, ale teraz ten
czuy olbrzym wzruszy j tak bardzo, i umiecia go w uprzywilejowanym miejscu swego
serca. I dobrze zrobia: podr dopiero si zacza i czekaa j jeszcze niejedna sposobno,
by zrozumie, e nie popenia bdu.
Fermina Daza i Florentino Ariza przebywali na mostku kapitaskim a do obiadu,
kiedy to mijali osad Calamar, ktra jeszcze par lat temu nieustannie witowaa, a teraz
bya dogorywajcym portem o bezludnych ulicach. Jedyn dostrzeon z pokadu statku
istot bya kobieta w bieli, powiewajca chusteczk. Fermina Daza nie rozumiaa, dlaczego
nie bior jej na statek, skoro wyglda tak smutno, ale kapitan wytumaczy jej, e to widmo
topielicy, ktra daje mylne znaki, cigajc statki ku niebezpiecznym wirom przy tamtym
brzegu. Przepynli tak blisko niej, e Fermina Daza ujrzaa j dokadnie, na wycignicie
rki, w promieniach soca i nie miaa ju adnej wtpliwoci, e w rzeczy samej nie
istnieje, ale twarz kobiety wydaa jej si znajoma.
Dzie by upalny i dugi. Fermina Daza po obiedzie wrcia do kajuty na
obowizkow sjest, ale nie spaa dobrze, bo rozbolao j ucho, gdy statek zgodnie z
przepisami wymieni sygnay z innym statkiem KTRz, z ktrym min si par mil za
Barranca Vieja. Florentino Ariza zdrzemn si na chwil usiadszy w gwnym salonie,
gdzie wikszo pasaerw nie posiadajcych miejsc w kajutach spaa w najlepsze, jakby to
bya pnoc, i przynia mu si Rosalba, nie opodal miejsca, gdzie po raz pierwszy ujrza j
wchodzc na statek. Podrowaa sama, ubrana w letni sukni z koca ubiegego wieku i
to ona, a nie dziecko, odsypiaa sjest w wiklinowej klatce. By to sen tak zabawny i
tajemniczy zarazem, e przez cae popoudnie, gdy grali w domino z kapitanem i dwoma
zaprzyjanionymi pasaerami, cigle by pod jego wraeniem.
Upa mala w miar jak zniao si soce, a statek oywa. Pasaerowie wyaniali si
jak obudzeni z letargu, wieo wykpani, w czystych ubraniach, zajmujc w salonie
spustoszonej ziemi.
Zostao tak niewiele skadw drewna, a te, co zostay, byy tak od siebie oddalone, e
czwartego dnia podry Nowa Wierno pozostaa bez paliwa. Statek niemal przez
tydzie sta na kotwicy, podczas gdy poszczeglne ekipy zapuszczay si w bagniska
popiow w poszukiwaniu ostatnich wolno rosncych drzew. Innych nie byo: drwale
opucili swoje przecinki, uciekajc przed zachannoci ziemskich posiadaczy, uciekajc
przed niewidzialn choler, uciekajc przed cigle wiszcymi w powietrzu wojnami,
zawzicie, w pokrtnych dekretach, pomijanymi milczeniem przez kolejne rzdy. W tym
czasie znudzeni pasaerowie urzdzali zawody pywackie, organizowali wyprawy
myliwskie, wracali z ywymi iguanami, ktrym rozcinali brzuchy, by zszy je ponownie
szydem po wydobyciu grona mikkich, przezroczystych jaj, ktrych cae sznury suszyli
nastpnie na socu. Biedne prostytutki z pobliskich osad ruszyy w lad za ekspedycjami,
naprdce rozbiy namioty w przybrzenym parowie, sprowadziy muzykw, otworzyy
kantyn i urzdziy huczn zabaw przy zakotwiczonym statku.
Florentino Ariza na dugo przed objciem funkcji prezesa KTRz otrzymywa
alarmistyczne raporty o stanie rzeki, ale ledwie rzuca na nie okiem. Uspokaja
wsplnikw: Prosz si nie przejmowa, zanim skoczy si drewno, pojawi si statki na
rop. Optany namitnoci do Ferminy Dazy nigdy nie zada sobie trudu, by przemyle
w problem, kiedy za zda sobie spraw ze stanu faktycznego, nie mona byo ju nic
zrobi: chyba e sprowadzi now rzek. Noc jednak, nawet w okresie najwyszego stanu
wd, trzeba byo cumowa, eby umoliwi pasaerom spanie, a wwczas ju sam fakt, e
czowiek w ogle yje, stawa si nie do zniesienia.
Wikszo pasaerw, przede wszystkim Europejczycy, opuszczaa gnojowisko kajut
przez ca noc bdzc po pokadach, oganiajc si od wszelkiego robactwa tym samym
rcznikiem, ktrym ocierali spywajcy po nich nieustannie pot, tote doywali witu
cakowicie wyczerpani i opuchnici od uksze. Jeden z podrnikw angielskich z
pocztkw XIX wieku, opowiadajc o wyprawie, ktr odbywano w cznach i na muach,
co mogo trwa nawet i pidziesit dni, napisa: Jest to jedna z najgorszych i
najniewygodniejszych wdrwek, jak moe podj istota ludzka. Zdanie to utracio
wiarygodno w pierwszych osiemdziesiciu latach eglugi parowej, ale pniej odzyskao
j ju na zawsze, kiedy kajmany zary ostatniego motyla i znikny pene macierzyskich
uczu krowy morskie, papugi, mapy, osady: znikno wszystko.
- Nie ma sprawy - mia si kapitan - za par lat przyjedziemy tutaj suchym
korytem, w luksusowych samochodach.
Fermina Daza i Florentino Ariza przez pierwsze trzy dni chronili si w aurze
agodnej wiosny na osonitym tarasie widokowym, ale kiedy zaczto oszczdza paliwo i
czsto zawodzia klimatyzacja, Kajuta Prezydencka zamienia si w ekspres do kawy.
Fermina Daza moga przey noce tylko dziki nadrzecznemu wiatrowi wpadajcemu przez
otwarte okna i odpdzaa komary rcznikiem, gdy rozpylacz z pynem owadobjczym nie
zdawa si na nic, gdy statek sta na kotwicy. Bl ucha sta si nie do wytrzymania, ale
pewnego ranka, gdy si obudzia, ustpi nagle i zupenie, niczym piew cykady, ktra
pka. Dopiero o zmroku zdaa sobie spraw, e stracia such w lewym uchu, kiedy
Florentino Ariza powiedzia jej co znajdujc si na lewo od niej, ona za musiaa odwrci
gow, eby usysze, co mwi. Nikomu nic nie powiedziaa, pogodzona z tym, e jest to
jeszcze jedna z wielu nieuleczalnych uomnoci wieku.
Mimo wszystko opnienie statku okazao si dla nich bogosawiestwem.
Florentino Ariza przeczyta kiedy: Mio staje si gbsza i szlachetniejsza w
nieszczciu. Panujca w Prezydenckiej Kajucie wilgo zanurzya ich w nierealnym
letargu, w ktrym atwiej byo kocha si bez adnych pyta. Przeywali niewyobraalne
godziny trzymajc si za rce w ustawionych przy balustradzie fotelach, caowali si
powoli,
cieszyli
si
oszoomieniem
pieszczot
nie
odczuwajc
kopotliwego
pomarszczone ramiona, obwise piersi, ebra pokryte bladaw i zimn jak u aby skr.
Zakrya sobie piersi bluzk, ktr przed chwil zdja, i zgasia wiato. Wsta wwczas i
zacz rozbiera si w ciemnoci, rzucajc w ni kad czci swej garderoby, a ona
odrzucaa mu je, miejc si do rozpuku.
Przez duszy czas leeli na plecach, Florentino Ariza, w miar jak opuszczao go
uniesienie, coraz bardziej i bardziej oszoomiony, ona spokojna, niemal otpiaa, ale
bagajca Boga, eby nie pozwoli rozemia si jej gupawo, jak jej si to zawsze zdarzao,
gdy przebieraa miar w piciu anywki. Zaczli rozmawia, eby czym zapeni czas.
Rozmawiali o sobie, o odmiennych kolejach losu kadego z nich, o nieprawdopodobnym
zbiegu okolicznoci, ktry sprawi, e teraz le nago obok siebie w ciemnej kajucie
zakotwiczonego statku, kiedy naleaoby raczej sdzi, e czeka ich tylko mier. Fermina
Daza nigdy nie syszaa, by kiedykolwiek wspominano, e jest zwizany z jak kobiet,
choby jedn, i to w miecie, gdzie wiedziano wszystko, zanim co si naprawd wydarzyo.
Powiedziaa to mimochodem, on za natychmiast jej odpowiedzia bez drenia w gosie:
- Bo zachowaem cnot dla ciebie.
I tak by nie uwierzya, nawet gdyby to bya prawda, bo jego miosne listy skaday si
z takich wanie zda, ktrych istota nie polegaa na ich znaczeniu, lecz na sile
oszaamiania. Ale spodobaa jej si odwaga, z jak to powiedzia. Florentino Ariza, ze swej
strony, zastanowi si nad czym, o czym nigdy nie miaby pomyle: jakiego rodzaju
potajemne ycie wioda na uboczu swojego maestwa. Nic by go nie zdziwio, bo
wiedzia, e w sekretnych przygodach kobiety niczym nie rni si od mczyzn:
identyczne fortele, identyczna wena twrcza, identyczne, pozbawione wyrzutw sumienia,
zdrady. Dobrze jednak zrobi nie pytajc o to. W pewnym okresie, kiedy jej stosunki z
Kocioem byy i tak ju dosy zaognione, spowiednik zapyta j, bez adnej przyczyny, czy
kiedykolwiek bya niewierna mowi, ona za wstaa i nie odpowiedziawszy, nie koczc,
nie egnajc si wysza i ju nigdy wicej nie wrcia ani do tego spowiednika, ani do
adnego innego, bo nigdy ju nie posza do spowiedzi. Za to rozwaga Florentina Arizy
doczekaa si nieoczekiwanej rekompensaty: Fermina Daza wycigna rk w
ciemnociach, popiecia jego brzuch, biodra, niemal pozbawione wosw podbrzusze.
Powiedziaa: Masz skr jak u dzidziusia. I postawia ostatni krok: poszukaa go tam,
gdzie go nie byo, szukaa dalej bez zudze i odnalaza bezbronnego. - Jest martwy powiedzia.
Zawsze mu si to zdarzao za pierwszym razem, z wszystkimi, nauczy si wic
obcowa z tym widmem: za kadym razem musia uczy si wszystkiego od nowa, jakby to
byo po raz pierwszy. Uj jej do i pooy sobie na piersi: Fermina Daza poczua niemal
na powierzchni skry niestrudzone, stare serce, ktre bio z modziecz si, w popiechu
i chaosie. Powiedzia: Nadmiar mioci w takich chwilach jest rwnie szkodliwy, jak jej
brak. Ale powiedzia to bez przekonania: by zawstydzony, wcieky na siebie, i tylko
czyha, eby obarczy j win z byle powodu. Wiedziaa o tym i zacza askota bezbronne
ciao artobliwymi pieszczotami, niczym czua kotka rozkoszujca si okruciestwem, a w
kocu nie mg ju duej znie tych tortur i uciek do swojej kajuty. Mylaa o nim do
witu, ostatecznie przekonana o jego mioci i w miar jak powoli odparowywaa z niej
anywka, opada j coraz wikszy niepokj, e Florentino Ariza zniechci si i ju nigdy
nie wrci.
Ale wrci jeszcze tego samego dnia, o niezwykej porze, bo o jedenastej rano,
wiey, wypoczty i rozebra si przed ni nie bez pewnej ostentacji. Ujrzawszy go w
penym wietle, z zadowoleniem stwierdzia, e wanie tak go sobie wyobraaa w
ciemnociach ostatniej nocy: e jest mczyzn w nieokrelonym wieku, o ciemnej,
byszczcej i napitej jak otwarty parasol skrze, pokrytej tylko z rzadka, pod pachami i na
wzgrku onowym sztywnymi wosami. Prezentowa bro w caej jej okazaoci, a Fermina
Daza zrozumiaa, e nie przypadkiem demonstruje swj or, lecz paraduje z nim jak z
upem wojennym, eby doda sobie odwagi. Nie zdya nawet zdj nocnej koszuli, ktr
zaoya, gdy powiaa poranna bryza, a jego gorczkowy popiech nowicjusza przyprawi j
o dreszcz wspczucia. Nie przeja si tym, bo w podobnych przypadkach trudno jej byo
odrni wspczucie od mioci. Jednak, po wszystkim, poczua si pusta.
Kochaa si po raz pierwszy od dwudziestu lat i uczynia to zdjta ciekawoci, jak to
z tym bdzie w jej wieku i po tak dugim pocie. Ale Florentino Ariza nie da jej nawet
czasu, eby zdya si dowiedzie, czy jej ciao rwnie chce tego. By zbyt raptowny i
smutny, i pomylaa: No, to teraz emy ju wszystko przejebali. Ale pomylia si:
pomimo obustronnego rozczarowania, mimo i on wyrzuca sobie wasn nieporadno, a
ona sobie szalestwo anywki, przez nastpne dni nie rozstawali si ani na chwil.
Wychodzili z kajuty jedynie w porze posikw. Kapitan Samaritano, ktry instynktownie
odkrywa kady sekret, jaki usiowano zachowa na jego statku, posya im codziennie rano
bia r, kaza im zagra serenad zoon z walcw ich modoci, poleci, by
przyrzdzano zabawne dania z podniecajcymi ingrediencjami. Nie ponawiali miosnych
prb, i to przez duszy czas, dopki nie naszo ich wcale przez nich nie szukane
natchnienie. To, e mog si cieszy najprostszym szczciem i by razem, zadowalao ich
cakowicie. Nawet przez myl im nie przeszo, e naleaoby wreszcie opuci kajut, gdyby
Jeli takie rzeczy robiono z tak wielu niemoralnych, a nawet haniebnych pobudek,
Florentino Ariza nie widzia powodw, dla ktrych nie mona by tego robi z mioci.
Kapitan ze swej strony prosi tylko o postj w Puerto Nare, eby wzi na pokad osob,
ktra miaa mu towarzyszy w podry: kapitan te mia swoje serduszko w ukryciu.
Nowa Wierno odpyna wic nastpnego dnia wicie, bez adunku, bez
pasaerw, za to z powiewajc radonie na maszcie t flag cholery. O zmierzchu
przyjli w Puerto Nare na pokad kobiet wysz i tsz od kapitana i o nieludzkiej
urodzie: brakowao jej tylko brody, eby moga wystpowa w cyrku. Nazywaa si Zenaida
Neves, ale kapitan mwi o niej Moja Furiatka: dawna przyjacika, ktr zwyk odbiera
w jednym porcie, by pozostawi w innym, a ktra wesza na statek z podajcym za ni
orkanem szczcia. W tym smutnym zadupiu, gdzie Florentino Ariza ponownie przey
nostalgiczne wspomnienie Rosalby, kiedy zobaczy pocig z Envigado z trudem pokonujcy
dawny trakt mulnikw, runa amazoska ulewa, ktra z niewielkimi przerwami miaa
trwa przez reszt podry. Nikt si tym jednak nie przej: eglujce wito miao swj
wasny dach. Tego wieczoru Fermina Daza, chcc wnie swj osobisty wkad do zabawy,
zesza do kambuza pord owacji zaogi i przygotowaa dla wszystkich naprdce
wymylone danie, nazwane przez Florentina Ariz na wasny uytek jako: bakaany
Amora. W cigu dnia grali w karty, jedli do upadego, zapadali w kamienny sen sjesty, po
czym budzili si cakiem wyczerpani i ledwie soce zachodzio odsyali orkiestr i pili
anywk pod ososia a do obrzydzenia. Bya to podr szybka, lekkim statkiem, przy
dobrym stanie wd, bo poziom podwyszy si u rde dziki deszczom, ktre paday przez
cay tydzie, tak jak i przez cay czas trwania rejsu. Z niektrych osad wystrzeliwano w ich
stron strzay miosierdzia, eby odpdzi choler, oni za z wdzicznoci odpowiadali
smutnym buczeniem. Mijane po drodze statki wszystkich towarzystw przesyay im
kondolencyjne sygnay. W osadzie Magangue, gdzie urodzia si Mercedes, zaadowali
drewno na reszt podry.
Fermina Daza przelka si, kiedy zacza sysze okrtow syren w zdrowym uchu,
ale po drugim dniu anywki syszaa ju lepiej na oba uszy. Odkrya, e re pachn
bardziej ni przedtem, e ptaki piewaj o wicie o wiele adniej ni przedtem i e Bg
stworzy jedn krow morsk i umieci j na awicy w Tamalameque tylko po to, eby
obudzia Fermin Daz. Kapitan usysza jej syreni piew, kaza zboczy z kursu i wreszcie
ujrzeli ogromn karmic matron ze swym maym w ramionach. Ani Florentino, ani
Fermina nie spostrzegli, jak bardzo si do siebie zbliyli: ona pomagaa mu robi lewatywy,
wstawaa przed nim, by wyczyci mu sztuczn szczk, ktr odkada do szklanki, gdy