Professional Documents
Culture Documents
Gabriel Garcia Marquez - Sto Lat Samotności PDF
Gabriel Garcia Marquez - Sto Lat Samotności PDF
pas staego ldu, ktrdy wioda droga muw pocztowych. Wedug oblicze Josego
Arcadia Buendii, jedyn moliwo nawizania kontaktu z cywilizacj dawa szlak
wiodcy na pnoc. Wyposay wic w narzdzia do budowy drg i bro myliwsk
tych samych ludzi, ktrzy towarzyszyli mu przy zaoeniu Macondo, wrzuci do sakwy
kompasy i mapy i ruszy na spotkanie wielkiej przygody.
W pierwszych dniach nie napotkali adnej wikszej przeszkody. Zeszli
kamiennym brzegiem rzeki do miejsca, gdzie przed wielu laty znaleli zbroj rycersk,
i wkroczyli do lasu ciek midzy drzewkami dzikich pomaracz. Pod koniec
pierwszego tygodnia zabili i upiekli jelenia, ale ograniczyli si do zjedzenia tylko
poowy, a reszt zasolili na nastpne dni. T przezornoci chcieli odwlec konieczno
Zjadania papug, ktrych niebieskie miso miao gorzki posmak pima. Pniej przez
dziesi dni z gr nie widzieli soca. Ziemia staa si mikka i wilgotna jak popi
wulkaniczny, a rolinno coraz bardziej zdradliwa, coraz bardziej oddala si wrzask
ptakw i harmider map. wiat zrobi si beznadziejnie smutny. Uczestnicy wyprawy
czuli si przytoczeni wasnymi najdawniejszymi wspomnieniami w tym wilgotnym,
milczcym raju sprzed grzechu pierworodnego, w gstwinie, gdzie ich buty grzzy w
dymicej oleistej mazi, a maczety niszczyy krwawe lilie i zote salamandry. Cay
tydzie, prawie z sob nie rozmawiajc, z pucami umczonymi dawic woni krwi,
szli jak lunatycy przez wiat przygnbiajcego smutku, owietlony tylko sabym
blaskiem fosforyzujcych owadw. Nie mogli zawrci, gdy drog, ktr sobie
otwierali, od razu zamykaa nowa ciana rolinnoci wyrastajca niemal w oczach.
Nie szkodzi - mwi Jose Arcadio Buendia. - Najwaniejsze to nie straci orientacji.
Nie spuszczajc oka z kompasu dalej prowadzi swoich ludzi ku niewidocznej pnocy,
a wreszcie wyszli z zaczarowanej krainy. Noc bya chmurna, bez gwiazd, ale
ciemno przesycao ju nowe czyste powietrze. Wyczerpani dugim marszem
rozwiesili hamaki i pierwszy raz od dwch tygodni mocno usnli. Obudzili si, kiedy
soce byo ju wysoko na niebie, i zaniemwili z zachwytu. Naprzeciwko, w otoczeniu
paproci i palm, biay i zakurzony, w cichym wietle poranka sta olbrzymi galeon
hiszpaski. Przechyli si lekko na; praw burt, z nietknitego omasztowania zwisay
strzpy agli pord lin obrosych w orchidee. Kadub, pokryty pancerzem
skamieniaych may i mikkiego mchu, zary si mocno w kamienistym gruncie. Caa
struktura zdawaa si zajmowa swj wasny zastrzeony teren, przestrze
samotnoci i zapomnienia niedostpn niszczycielskiemu dziaaniu czasu i obyczajom
ptakw. We wntrzu, ktre podrnicy przeszukali w milczcym napiciu, znaleli
zotych jajek na dwik tamburynu, tresowan map, ktra odgadywaa myli, skomplikowan maszyn suc jednoczenie do przyszywania guzikw i obniania
temperatury, aparat do wypaszania zych wspomnie, plaster do zabijania czasu i
tysic innych jeszcze wynalazkw tak przemylnych i osobliwych, e Jose Arcadio
Buendia zapragn wynale specjaln maszyn, ktra uatwiaby mu spamitanie ich
wszystkich. W mgnieniu oka przewrcili do gry nogami ca wie. Mieszkacy
Macondo zgubili si nagle na wasnych ulicach, oszoomieni tym jarmarkiem cudw.
Idc midzy dwoma chopcami, ktrych trzyma za rce, eby nie zgubili si w
tumie, mijajc linoskoczkw o zotych zbach i kuglarzy o szeciu ramionach, duszc
si pomieszanym zapachem nawozu i drzewa sandaowego, Jose Arcadio Buendia
gorczkowo poszukiwa Melquiadesa, eby ten wyjawi mu sekrety tego baniowego
mirau. Spyta o niego Cyganw, ale nie rozumieli jego jzyka. Doszed w kocu do
miejsca, gdzie Melquiades zazwyczaj rozbija swj namiot, i spotka tam
maomwnego Ormianina, ktry zachwala po hiszpasku syrop zapewniajcy
czowiekowi niewidzialno. Wypi przed chwil jednym haustem szklank
bursztynowego pynu, kiedy Jose Arcadio Buendia przepchn si przez tum gapiw
ogldajcych widowisko i zdy zada pytanie. Cygan ogarn go zdziwionym
spojrzeniem, zanim przeobrazi si w kau cuchncej i parujcej smoy, nad ktr
unosio si echo jego odpowiedzi: Melquiades umar. Oszoomiony t wiadomoci
Jose Arcadio Buendia sta bez ruchu usiujc opanowa wzruszenie, pki nie
rozproszy si tum dny nowych rozrywek i kaua po maomwnym Ormianinie nie
wyparowaa doszcztnie. Pniej inni Cyganie potwierdzili, e Melquiadesa istotnie
zmoga ta febra na bagnach Singapuru i ciao jego wrzucono w najgbsze miejsce
Morza Jawajskiego. Na chopcach ta wiadomo nie wywara wraenia. Chcieli
koniecznie obejrze wspania nowo wynalezion przez uczonych z Memfis i
zapowiadan u wejcia do namiotu, ktry, jak mwiono, nalea do krla Salomona.
Napierali si tak, e Jose Arcadio Buendia zapaci trzydzieci realw i zaprowadzi
ich do rodka namiotu, gdzie olbrzym z obronitym torsem i ogolon gow, z
miedzian obrcz w nosie i cikim elaznym acuchem wok kostki u nogi strzeg
skrzyni piratw. Gdy olbrzym unis wieko, ze skrzyni powia lodowaty podmuch. W
rodku znajdowa si tylko ogromny przezroczysty blok, jakby zlepiony z
niezliczonego mnstwa igieek, w ktrych wiato zmierzchu rozszczepiao si na
rnokolorowe gwiazdki. Oszoomiony, wiedzc, e chopcy oczekuj natychmiastowych wyjanie, Jose Arcadio Buendia odway si szepn:
mczyzna, ktrego widziaa nago, nie liczy ma, tak by znakomicie wyposaony
przez natur, e a wydao jej si to nienormalne. Oczekujc trzeciego dziecka Urszula
zacza przeywa na nowo swoje obawy z pierwszych miesicy po lubie.
Przychodzia wwczas do ich domu pewni kobieta, wesoa i cita w jzyku,
ktra pomagaa przy zajciach domowych i umiaa czyta przyszo z kart. Urszula
zwierzya si jej ze swych niepokojw co do syna. Mylaa, e w nieproporcjonalnie
duy szczeg jego budowy jest czym rwnie urgajcym naturze jak wiski ogon
kuzyna. Kobieta wybuchna dononym miechem, ktry zadwicza w caym domu
jak szklany deszcz. Przeciwnie - rzeka. - Bdzie szczliwy. Dla potwierdzenia swej
przepowiedni przyniosa w kilka dni pniej karty i zamkna si z Jose Arcadiem w
przylegej do kuchni stodole. Rozoya karty z wielkim spokojem na starym
warsztacie stolarskim, mwic o jakich bahostkach, podczas gdy chopak stojc przy
niej czeka bardziej znudzony ni zaciekawiony. Nagle wycigna rk i dotkna go.
Co podobnego - rzeka szczerze przestraszona i nie bya w stanie powiedzie nic
wicej. Jose Arcadio poczu, e uginaj si pod nim nogi, ogarn go dziwnie sodki
lk i ogromna ch do paczu. Kobieta nic mu nie podszepna. Ale Jose Arcadio prze/
ca noc przywoywa jej obraz wspominajc dymny zapach jej ciaa, ktry przywar
do jego wasnej skry. Chcia by zawsze przy niej, chcia, eby to ona bya jego matk,
eby nigdy nie wychodzili z tej stodoy, eby ona mwia: co podobnego i znw go
dotykaa, i powtarzaa to samo. Ktrego dnia nie mg ju tego duej znie i poszed
do jej domu. Zoy kurtuazyjn wizyt, raczej niezrozumia w tych okolicznociach, i
siedzia w salonie nie odzywajc si mi sowem. W tym momencie nie pragn jej.
Wydaa mu si inna, nie majca nic wsplnego z tym obrazem, jaki jej zapach
wywoywa przed jego oczyma, jak gdyby bya kim innym. Wypi kaw i wyszed
zniechcony. Tej nocy w udrce bezsennoci znw zapragn Jej z dzikim
utsknieniem, ale tym razem nie takiej, jak pamita ze stodoy, lecz takiej, jak bya
tego popoudnia.
W kilka dni pniej, ci std, ni zowd, kobieta zaprosia go do swego domu, w
dniu, kiedy bya sama z matk, i zaprowadzia go do sypialni pod pretekstem
pokazania mu sztuczki karcianej. Wtedy dotkna go z tak swobod, e po pierwszym
wstrzsie dozna rozczarowania i odczu wicej lku ni rozkoszy. Zaproponowaa,
eby przyszed do niej tej nocy. Zgodzi si, aby jako z tego wybrn, wiedzia jednak,
e nie potrafi si na to zdoby. Ale w nocy, gdy lea na swoim rozpalonym ku,
zrozumia, e musi i do niej, choby nie mg. Ubra si po omacku, syszc w
ciemnoci spokojny oddech swego brata, suchy kaszel ojca w ssiednim pokoju,
astmatyczne dyszenie ;kur na podwrzu, brzczenie moskitw, omotanie wasnego
serca, cay dotd nie dostrzegany gwar wiata, i wyszed na upion ulic. Pragn z
caego serca, eby drzwi byy zaryglowane, a nie, jak mu przyrzeka, tylko
przymknite. Byy jednak otwarte. Pchn je czubkami palcw; zawiasy wyday
pospny i wyrany jk, ktry odbi si w jego trzewiach lodowatym echem. Gdy wszed
ukradkiem, na palcach, nie robic najlejszego szmeru, poczu od pierwszej chwili jej
zapach. Znajdowa si jeszcze w maym pokoju, gdzie trzej bracia tej kobiety
rozwieszali swoje hamaki w miejscach, ktrych nie mg po ciemku okreli, chocia
musia przej tdy po omacku, pchn drzwi do sypialni i trafi do waciwego ka.
Udao mu si. Potkn si o sznury hamakw wiszcych niej, ni przypuszcza, a
mczyzna, ktry dotd chrapa, poruszy si przez sen i powiedzia tonem jakby
rozczarowania: To byo w rod. Kiedy pchn drzwi do sypialni, nie zdoa przeszkodzi, by zaskrzypiay. Nagle, wrd absolutnej ciemnoci poj z uczuciem
bezsilnego smutku, e jest zupenie zdezorientowany. W ciasnym pokoju spaa matka,
druga jej crka z mem i dwojgiem dzieci oraz ta kobieta, ktra moe wcale na niego
nie czekaa. Mgby kierowa si zapachem, gdyby zapach ten nie unosi si w caym
domu, tak zudny, a zarazem tak wyrany, jak gdyby zawsze tkwi w jego skrze.
Dug chwil sta nieruchomo i ze zdumieniem zadawa sobie pytanie, jak si
to stao, e trafi do tej otchani bezradnoci, gdy wtem jaka rka wycignita w
mroku z picioma rozpostartymi palcami dotkna jego twarzy. Nie zdziwi si, bo
bezwiednie tego oczekiwa. Zaufa wic tej rce i w stanie straszliwego wyczerpania
dal si zaprowadzi do jakiego nieokrelonego miejsca, gdzie zdjto z niego ubranie i
zaczto go obraca na wszystkie strony jak worek ziemniakw, w nieprzeniknionej
ciemnoci, gdzie mia za wiele ramion, gdzie nie pachniao ju kobiet, tylko amoniakiem, i gdzie usiowa sobie przypomnie jej twarz, ale widzia przez cay czas twarz
Urszuli, na p wiadomy, e robi co, czego pragn od dawna, lecz nie wyobraa
sobie, e mona to zrobi naprawd, nie wiedzc, jak to robi, bo nie wiedzia, gdzie s
nogi, a gdzie gowa, ani czyje to nogi i czyja gowa, czujc, e nie potrafi duej
wytrzyma lodowatego kucia w nerkach, burczenia w kiszkach, lku i lepego
pragnienia ucieczki, a zarazem pozostania na zawsze w tej rozpaczliwej ciszy, w tej
przeraajcej samotnoci.
Nazywaa si Pilar Ternera i uczestniczya w przeprawie przez gry
zakoczonej zaoeniem Macondo. Rodzina si zabraa z sob dziewczyn, aby j
oddali od mczyzny, ktry zgwaci j, gdy miaa czternacie lat, i kocha j przez
nastpnych lat osiem, ale nigdy nie zdecydowa si tego ujawni, bo nalea do innej
kobiety. Przyrzek pj za ni na kraj wiata, ale pniej, gdy zaatwi swoje sprawy, a
ona miaa ju do czekania na niego zawsze tak jak na ktrego z tych mczyzn,
wysokich i niskich, blondynw i brunetw, ktrych przyrzekay jej karty na drogach
ziemi i morza, za trzy dni, trzy miesice lub trzy lata. W tym oczekiwaniu uda jej
utraciy swoj krzepko, a piersi jdrno, zapomniaa o tkliwoci, lecz zachowaa
nienaruszony szaleczy ar swego serca. Oszoomiony t cudown zabawk, J os
Arcadio co noc szuka drogi do niej poprzez labirynt ciemnego pokoju. Pewnej nocy
zasta drzwi zamknite na zasuw i zastuka kilka razy, wiedzc, e skoro omieli si
zastuka po raz pierwszy, musi dobija si a do skutku, pki wreszcie po nie
koczcym si oczekiwaniu nie otworzya mu drzwi. W cigu dnia saniajc si z
niewyspania czerpa tajemn rozkosz ze wspomnie poprzedniej nocy. Ale kiedy ona
wchodzia do ich domu, wesoa, obojtna, rozgadana, nie musia si wysila, aby
ukry swoje napicie, bo ta kobieta, ktrej gony miech poszy gobie, nie miaa nic
wsplnego z niewidzialn potg, ktra uczya go tumi oddech i opanowywa
uderzenia serca i pozwolia zrozumie, dlaczego ludzie boj si mierci. Tak by
pogrony w swoich mylach, e nie uczestniczy nawet w oglnej radoci, gdy ojciec i
brat przewrcili do gry nogami cay dom wieci, e udao im si roztopi metalow
skorup i wydzieli z niej zoto Urszuli.
Istotnie, po skomplikowanych i wytrwaych prbach cel zosta osignity.
Urszula bya uszczliwiona i nawet dzikowaa Bogu za wynalezienie alchemii, gdy
mieszkacy wsi toczyli si w laboratorium, czstowani przez gospodarzy ciastkami i
konfitur z gujawy, a J os Arcadio Buendia pokazywa im tygiel z odzyskanym
zotem, jak gdyby sam je przed chwil wynalaz. Obnoszc go tak midzy wszystkimi,
podszed w kocu do swego starszego syna, ktry ostatnimi czasy prawie nie zaglda
do laboratorium. Podsun mu pod oczy such taw bryk metalu i spyta:
No, widzisz teraz, jak to wyglda?. A Jose Arcadio szczerze odpowiedzia:
- Jak psie gwno.
Ojciec wierzchem doni trzepn go gwatownie po ustach, a trysna krew i
zy. Tej nocy Pilar Ternera przyoya mu okad z arniki na spuchnite wargi,
znalazszy po ciemku flaszeczk i wat, a potem zrobia wszystko, na co mia ochot,
tak by on sam nie potrzebowa si trudzi i eby kochajc go nie urazi bolcego
miejsca. Doszli do takiego stopnia intymnoci, e w chwil pniej, nie zdajc sobie z
Aureliano
pocztku
rozumia
tylko
ryzyko
olbrzymiego
niebezpieczestwa, jakie oznaczay przygody brata, nie umia jednak poj ich uroku.
Stopniowo i jego zacza ogarnia ta sama gorczka. Kaza sobie opowiada ze szczegami wszystkie perypetie, stara si przeywa cierpienia i rozkosz brata, czu si
przeraony i szczliwy. Czeka na niego nie pic a do witu w swym samotnym
ku, ktrego materac parzy jak rozarzone wgle, a potem rozmawiali a do chwili,
kiedy trzeba byo wstawa. Bardzo szybko obaj zaczli cierpie na to samo
odrtwienie, odczuwa t sam pogard dla alchemii i mdroci ojca, obaj schronili
si w swej samotnoci. Ci chopcy chodz jak nieprzytomni - mwia Urszula. Pewnie maj robaki. Przyrzdzia im obrzydliwy napar z utuczonej na proszek
lebiody, co obaj wypili z nieoczekiwanym stoicyzmem, po czym jedenacie razy tego
dnia siadali rwnoczenie na nocnikach, a wydalili pasoyty, ktre pokazywali
wszystkim z wielk radoci, bo pozwoliy zmyli Urszul co do przyczyny ich stanu
ducha. Aureliano mg ju wwczas nie tylko rozumie, ale i przeywa
dowiadczenia brata jak wasne, bo kiedy, gdy ten wyjania nader drobiazgowo
mechanizm mioci, przerwa pytaniem: I co si wtedy czuje?. Na co Jose Arcadio
odpowiedzia bez namysu:
- Co jak trzsienie ziemi.
W pewien styczniowy czwartek o drugiej nad ranem urodzia si Amaranta.
Jeszcze zanim ktokolwiek wszed do pokoju, Urszula obejrzaa j dokadnie. Bya
lepka i wymykaa si z rk jak maa jaszczurka, ale wszystkie czonki miaa ludzkie.
Aureliano dowiedzia si nowiny dopiero, gdy si zorientowa, e dom jest peen ludzi.
Korzystajc z oglnego zamieszania poszed szuka brata, ktrego od jedenastej nie
byo w ku, podejmujc t decyzj tak impulsywnie, e nawet nie zada sobie
pytania, jak go wycign z sypialni Filar. Przez kilka godzin kry wok jej domu,
zaczli
nawet
podejrzewa,
mio
moe
by
uczuciem
sen, wpad w zy humor, tak samo jak jego ojciec w obliczu klski ktrego ze swych
przedsiwzi. Tak bardzo si zmieni, e sam J os Arcadio Buendia zwolni go z
obowizku pracy w laboratorium, uwaajc, e zanadto sobie bierze alchemi do
serca. Aureliano oczywicie zrozumia, e przygnbienia brata nie naley tumaczy
poszukiwaniem kamienia filozoficznego, ale nie zdoa wycign z niego adnych
zwierze. Niegdy otwarty i chtnie dzielcy si wraeniami, teraz sta si skryty i
nieprzystpny. Spragniony samotnoci, peen gwatownej urazy do wiata, pewnej
nocy jak zwykle wyszed z domu, zamiast jednak pj do Pilar, wmiesza si w tum
ogldajcy
Cyganw.
Najpierw
wczy
si
pord
najrozmaitszych
cudw
jarmarcznych, ale aden go nie zaciekawi, a wreszcie zwrci uwag na co, co nie
naleao do programu: modziutk Cygank, prawie dziecko, obwieszon sznurami
szklanych paciorkw. Bya to najpikniejsza kobieta, jak Jose Arcadio widzia w
swoim yciu. Staa w gromadzie podziwiajcej udramatyzowan wersj smtnej
opowieci o czowieku zmienionym w mij za nieposuszestwo rodzicom.
Jose Arcadio nie zwaa na widowisko. Kiedy na scenie odbywa si tragiczny
sd nad czowiekiem - mij, przepchn si do pierwszego rzdu widzw, gdzie staa
Cyganka, i stan tu za ni. Przycisn si do jej plecw. Dziewczyna prbowaa si
odsun, ale Jose Arcadio jeszcze mocniej przywar do jej ciaa. Wtedy poczua.
Znieruchomiaa, drc ze zdumienia i lku, nie dowierzajc rzeczywistoci, wreszcie
odwrcia gow i spojrzaa na niego z niepewnym umiechem. W tym momencie
dwch Cyganw wsadzio czowieka - mij do klatki i zanioso do wntrza namiotu.
Cygan dyrygujcy widowiskiem zapowiedzia:
- A teraz, panie i panowie, pokaemy wam straszliwy los kobiety, ktra co
wieczr o tej samej porze przez sto pidziesit lat z rzdu bdzie musiaa przey
kar cicia gowy za to, e zobaczya co, czego nie powinna bya widzie.
Jose Arcadio i dziewczyna nie zostali przy ciciu owej niewiasty. Poszli do
namiotu Cyganki, gdzie zaczli si caowa z rozpaczliwym utsknieniem,
jednoczenie cigajc z siebie ubranie. Cyganka rzucaa w kt bluzki, obfito
krochmalonych koronkowych halek, bezuyteczny gorset na fiszbinach i sznury
paciorkw i waciwie zostaa zredukowana do nicoci. Bya to wta abka o ledwie
zarysowujcych si piersiach i nogach tak chudych, e w obwodzie miay mniej ni
ramiona Josego Arcadia, ale jej zdecydowanie i ar rwnowayy niepozorno
ksztatw. Jose Arcadio nie mg jednak odpowiedzie jej, jak naleao, znajdowali si
bowiem w czym na ksztat namiotu oglnego, gdzie Cyganie krcili si ze swymi
Arcadio Buendia ledwie zdoa opanowa wzruszenie. No wanie - zawoa. Wiedziaem, e tak musi by!
Wierzy w to naprawd, albowiem w czasie dugich godzin spdzonych w
czterech cianach laboratorium na przetwarzaniu materii modli si w gbi duszy, by
oczekiwanym cudem byo nie odkrycie kamienia filozoficznego ani wyzwolenie
tchnienia oywiajcego metale, ani zdolno przemieniania w zoto zawiasw i
zamkw przy drzwiach w caym domu, lecz to wanie, co nastpio teraz: powrt
Urszuli. Ona jednak nie dzielia jego rozradowania. Pocaowaa go od niechcenia, jak
gdyby wysza zaledwie przed godzin, i powiedziaa:
- Wyjrzyj za drzwi.
Jose Arcadio Buendia dugo nie mg ochon ze zdumienia. Kiedy wyszed na
ulic, ujrza tum ludzi. Nie byli to Cyganie, lecz mczyni i kobiety podobni do
mieszkacw Macondo, z gadkimi wosami i niad cer, mwicy tym samym
jzykiem i narzekajcy na te same bolczki. Prowadzili ze sob muy obadowane
ywnoci, wozy zaprzone w woy, z adunkiem mebli i sprztw domowych,
najprostszych akcesoriw ycia na ziemi, wystawionych na sprzeda przez ludzi
handlujcych rzeczywistoci dnia powszedniego. Przybywali z przeciwlegego kraca
mokrade, o dwa dni drogi zaledwie, z miasteczek, gdzie co miesic docieraa poczta i
znane byy rne maszyny uatwiajce ycie. Urszula nie dogonia Cyganw, ale
znalaza drog, ktrej jej m nie mg odkry w swym nieudanym poszukiwaniu
wielkich wynalazkw.
rwnie pi bulion z jaszczurek i zjada jaja pajkw, o czym nie wiedziaa Urszula, bo
bya w tym czasie zbyt zajta zapowiadajc dobry zysk produkcj zwierztek z
karmelu. Macondo zmienio si i rozkwito. Ludzie, ktrzy przybyli z Urszul,
rozpowszechnili wie o tutejszej yznej ziemi i uprzywilejowanym pooeniu w rejonie moczarw, tote zapada wie z dawnych czasw przeksztacia si nagle w
ttnice yciem miasteczko ze sklepami, pracowniami rzemielniczymi i staym
traktem handlowym, ktrym przybyli pierwsi Arabowie w cimach ze spiczastymi
zadartymi w gr czubkami, z kolczykami w uszach, wymieniajc szklane naszyjniki
na papugi. Jose Arcadio Buendia nie mia chwili spoczynku. Zafascynowany
bezporedni rzeczywistoci, ktra okazaa si bardziej fantastyczna ni wiat jego
wyobrani, straci wszelkie zainteresowanie dla alchemii, porzuci substancj
poddawan niezliczonym dowiadczeniom przez dugie miesice i znowu stal si
przedsibiorczym czowiekiem z pierwszych dni Macondo, kiedy wykrela ulice i
planowa pooenie domw tak, aby nikt nie korzysta z wikszych przywilejw ni
inni. Zyska taki autorytet wrd nowo przybyych, e nikt nie kad fundamentw ani
nie budowa palisad nie zasignwszy wpierw jego rady, zdecydowano nawet
powierzy mu kierownictwo nad rozdziaem ziemi. Kiedy powrcili Cyganie - akrobaci ze swoim objazdowym jarmarkiem przeksztaconym w olbrzymie
przedsibiorstwo gier hazardowych i loteri, powitano ich radonie, gdy sdzono, e
razem z nimi wraca Jose Arcadio. Ale Jose Arcadio nie wrci i nie byo te czowieka
- mii, jedynej, jak mylaa Urszula, osoby, ktra moga dostarczy wiadomoci o jej
synu. Tote nie pozwolono Cyganom zatrzyma si w miasteczku i zapowiedziano, e
nie wolno im si tu pokazywa w przyszoci, gdy uwaano ich za szerzycieli rozpusty
i perwersji. Jose Arcadio Buendia wyranie jednak zaznaczy, e zawsze zastanie
drzwi otwarte dawne plemi Melquiadesa, ktre sw wiekow mdroci i bajecznymi
wynalazkami tak wiele si przyczynio do rozwoju Macondo. Tylko e, jak twierdzili
ci, co teraz przemierzali wiat, plemi Melquiadesa zostao zmiecione z powierzchni
ziemi, poniewa przekroczyo granice wiedzy ludzkiej.
Wyzwolony, chwilowo przynajmniej, od tortur wyobrani, Jose Arcadio
Buendia w krtkim czasie zaprowadzi porzdek i zobowiza wszystkich do pracy;
pozwoli sobie jednak na pewn sabostk - nakaz wypuszczenia z klatek ptakw,
ktre od momentu zaoenia grodu rozweselay czas swoim piewem, i zainstalowania
na ich miejsce we wszystkich domach zegarw z kurantem. Byy to cenne zegary,
rzebione w drewnie, wymieniane przez Arabw za papugi. Jose Arcadio Buendia
trud odczytania jej caego kalendarza z imionami witych, nie wywoao to adnej
reakcji z jej strony. Poniewa w Macondo nie byo wtedy cmentarza, bo dotychczas
nikt jeszcze nie umar, zachowano worek z komi w oczekiwaniu, a znajdzie si
godne miejsce, eby je pogrzeba, i przez dugi czas zawadzay wszdzie;
odnajdowywano je w najmniej spodziewanych miejscach, zawsze z tym grzechotem,
przypominajcym gdakanie kwoki. Wiele czasu mino, zanim Rebeka wczya si do
ycia rodzinnego. Siadywaa na swoim krzeseku w najbardziej oddalonym kcie
domu, nieustannie ssc palec. Nic jej nie interesowao prcz muzyki zegarw, ktrej
co p godziny szukaa swymi wystraszonymi oczami, jakby spodziewaa si odnale
j w jakim miejscu w powietrzu. Przez wiele dni nie mona byo zmusi jej do
jedzenia. Nikt nie rozumia, jakim sposobem nie umara z godu, wreszcie Indianie,
ktrzy wiedzieli wszystko krc nieustannie po domu swoim bezszelestnym krokiem,
odkryli, e Rebeka jada wycznie mokr ziemi z podwrza i paty wapna, ktre
zeskrobywaa paznokciami ze cian. Byo oczywiste, e jej rodzice, czy ktokolwiek j
wychowa, mieli jej za ze ten obyczaj, bo uprawiaa go po kryjomu, ze wiadomoci
winy, odkadajc porcje zdobytej ywnoci, tak eby mc je zje, kiedy nikt nie widzi.
Od tej chwili nie spuszczano z niej oka. Wylewano bydlc na podwrko i
smarowano piekc papryk ciany mylc, e tymi sposobami uda si j oduczy od
tego szkodliwego naogu, dziewczynka jednak wykazywaa tyle sprytu i przebiegoci
w zaopatrywaniu si w zapas ziemi, e Urszula musiaa uciec si do bardziej
drastycznych rodkw. Mieszaa sok pomaraczy z rabarbarem w dzbanku, ktry na
ca noc zostawiaa pod goym niebem i nazajutrz rano dawaa jej ten napj na czczo.
Chocia nikt jej nie powiedzia, e to jest waciwe lekarstwo przeciw naogowi
jedzenia ziemi, uwaaa, e kady gorzki pyn w pustym odku zmusi wtrob do
reakcji. Rebeka bya tak krnbrna i tak silna pomimo swego wycieczenia, e
musiano, jak cielakowi, otwiera przemoc jej usta, aby przekna lekarstwo. Ledwie
mona byo powstrzyma jej kopanie, plucie i gryzienie, przerywane niekiedy
zagadkowymi wykrzyknikami, ktre, jak twierdzili zgorszeni Indianie, oznaczay
najgrubsze spronoci, jakie mona byo wymyli w ich jzyku. Dowiedziawszy si o
tym Urszula uzupenia kuracj okadami rzemiennego pasa. Nie ustalono nigdy, czy
to rabarbar, czy bicie, czy te poczenie tych obu lekw odnioso wreszcie skutek,
do e po kilku tygodniach w obyczajach Rebeki nastpia widoczna poprawa.
Uczestniczya w zabawach Arcadia i Amaranty, ktrzy przyjli j jak starsz siostr, i
zacza je z apetytem, nakadajc sobie na talerz wszystko, co podano. Wkrtce
okazao si, e mwi po hiszpasku rwnie biegle jak w narzeczu indiaskim i e jest
wyjtkowo uzdolniona do wszelkich robt rcznych. piewaa take walce z zegarw z
zabawnymi, penymi wdziku sowami, ktre sama wymylia. Niebawem zaczto j
uwaa za czonka rodziny. Dla Urszuli bya czulsza i serdeczniejsza ni jej wasne
dzieci, mwia siostrzyczko i braciszku do Amaranty i Arcadia, nazywaa
wujkiem Aureliana i dziadkiem Josego Arcadia Buendi. Tak wic w kocu na
rwni z innymi zasugiwaa na nazwisko Rebeka Buendia, jedyne, ktre kiedykolwiek
miaa i ktre nosia z godnoci a do mierci.
Pewnej nocy, kiedy Rebeka wyleczya si ju z naogu ykania ziemi i sypiaa w
pokoju razem z innymi dziemi, Indianka pica z nimi obudzia si nagle syszc
dziwny urywany odgos dochodzcy z kta. Zerwaa si z przeraeniem, mylc, e to
jakie zwierz dostao si do pokoju, i zobaczya Rebek hutajc si na swoim
krzeseku i ssc palec, z oczyma fosforyzujcymi jak oczy kota w ciemnociach.
Sparaliowana groz i wspomnieniem wasnego losu Visitacin rozpoznaa w tych
oczach objawy choroby, ktrej groba zmusia j i jej brata do opuszczenia na zawsze
tysicletniego krlestwa, gdzie sami byli ksitami. Bya to plaga bezsennoci.
Indianin Cataure uciek z domu jeszcze tej samej nocy. Jego siostra zostaa z
fatalistycznym przekonaniem, e ta zabjcza choroba tak czy inaczej bdzie j ciga
wszdzie, a po krace ziemi. Nikt nie pojmowa grozy Visitacin. Jeeli nie
bdziemy spa, tym lepiej - mwi wesoo Jose Arcadio Buendia. - Tym wicej
bdziemy korzystali z ycia. Ale Indianka wytumaczya im, e na j straszniejsze w tej
chorobie jest nie to, e nie mona zasn, bo ciao nie odczuwa zmczenia, lecz
nieodwracalny postp innego, gorszego symptomu - utraty pamici. Tumaczya, e
kiedy chory przyzwyczaja si do stanu bezsennoci, zaczynaj zaciera si w jego
umyle wspomnienia dziecistwa, potem nazwy i pojcia przedmiotw, a w kocu
tosamo osb, a nawet wiadomo wasnego istnienia, a do pewnego rodzaju
obdu i negacji przeszoci. Jose Arcadio Buendia, miejc si do ez, uwaa to
wszystko za imaginacyjn dolegliwo wymylon przez zabobonnych Indian. Ale
Urszula na wszelki wypadek odseparowaa Rebek od innych dzieci.
Po kilku tygodniach, kiedy przeraenie Visitacin zdawao si uspokaja, Jose
Arcadio Buendia pewnej nocy zacz przewraca si z boku na bok w ku nie mogc
zasn. Urszula, ktra rwnie nie spaa, zapytaa, co mu jest, a on odpowiedzia:
Znw mi nie schodzi z myli Prudencio Aguilar. Nie spali ani minuty, ale
nastpnego dnia czuli si tak wypoczci, e zapomnieli o cikiej nocy. Podczas
tylko pyta, czy chcieliby usysze histori o kogucie - kaponie, a kiedy odpowiadali,
e nie chc, narrator mwi, e nie prosi ich, eby mwili nie, tylko pyta, czy chc
usysze opowie o kogucie - kaponie, a kiedy wszyscy milczeli, narrator mwi im,
e nie prosi ich, eby milczeli, tylko pyta, czy opowiedzie histori o kogucie kaponie, i nikt nie mg odej, poniewa narrator mwi, e nie prosi ich, eby sobie
poszli, tylko pyta, czy ma opowiedzie o kogucie - kaponie, i tak dalej, w bdnym
kole, ktre obracao si nieustannie przez cae noce.
Kiedy Jose Arcadio Buendia zda sobie spraw, e plaga ogarna cae miasto,
zebra wszystkich ojcw rodzin, eby przekaza im to, co sam wiedzia o zarazie
bezsennoci. Podjto kroki zapobiegajce rozpostrzenianiu si jej na inne osiedla
pooone w okolicy bagnisk. Zdjto wic kozom dzwonki, wymienione z Arabami za
papugi, i pozostawiono je przy rogatkach do dyspozycji tych, co wbrew uprzedzeniom
rozstawionych stray upierali si przy wejciu do grodu. Wszyscy obcy, ktrzy kryli
wwczas po ulicach Macondo, musieli swoimi dzwoneczkami oznajmia zaraonym,
e oni s zdrowi. Nie pozwolono im ani je, ani pi podczas pobytu, gdy wiadomo
byo, e zaraza przenosi si tylko przez przewd pokarmowy i e wszystkie produkty
do jedzenia i picia zaraone s bakcylem bezsennoci. W ten sposb utrzymano plag
w granicach miasteczka. Ta kwarantanna bya tak skuteczna, e z czasem stan
wyjtkowy uznano za rzecz naturaln i zorganizowano ycie w taki sposb, eby
przywrci rytm pracy, i nikt ju nie myla o niepotrzebnym obyczaju spania.
Metod, ktra przez wiele miesicy miaa ich broni przed zanikiem pamici,
wymyli Aureliano. Odkry j przypadkowo. Dobrze znajc bezsenno, gdy by
jednym z pierwszych, ktrzy jej ulegli, opanowa do perfekcji sztuk zotnicz.
Pewnego dnia szuka maego kowadeka, ktrego uywa do walcowania metali, i nie
mg przypomnie sobie nazwy tego narzdzia. Ojciec podpowiedzia mu: ,,kowadeko. Aureliano wypisa to na kawaku papieru i przyklei etykiet do przedmiotu. W
ten sposb mg mie pewno, e nie zapomni tej nazwy w przyszoci. Nie przyszo
mu na myl, e jest to pierwszy objaw zaniku pamici, poniewa przedmiot mia
nazw trudn do zapamitania. W kilka dni pniej jednak odkry, e z trudem
przypomina sobie nazwy prawie wszystkich przedmiotw w laboratorium. Tak. wic
oznaczy je wszystkie odpowiednimi kartkami i wystarczyo przeczyta napis, eby je
rozpozna. Kiedy ojciec zakomunikowa mu, e zapomnia prawie wszystkich
najwaniejszych wydarze ze swego dziecistwa, Aureliano zapozna go ze swoj
metod i Jose Arcadio Buendia zastosowa j praktycznie w caym domu, a pniej
sklepiku Catarina. Cale miasteczko zgromadzio si, eby posucha, co si przez ten
czas wydarzyo w wiecie. Tym razem przybya z nim kobieta tak gruba, e czterech
Indian musiao nosi j w fotelu, i modziutka zabiedzona Mulatka, ktra trzymaa
nad ni parasol, eby j chroni od soca. Aureliano poszed tej nocy do sklepu
Catarina. Francisco el Hombre w krgu ciekawych piewa ostatnie nowiny swoim
starczym rozstrojonym falsetem, przygrywajc sobie na tym samym archaicznym
akordeonie, ktry mu ofiarowa Sir Walter Raieigh w Gujanie, i wystukujc takt
swymi wielkimi stopami wdrowca popkanymi od saletry. Naprzeciw drzwi w gbi
sklepiku, ktrymi wchodzili i wychodzili mczyni, siedziaa w fotelu matrona
wachlujc si w milczeniu. Catarino z filcow r za uchem sprzedawa zebranym
szklanki guarapo - sfermentowanego soku z trzciny cukrowej i korzysta z tej okazji,
eby przyciska si do mczyzn i ka rce tam, gdzie nie powinien. Okoo pnocy
gorco stao si nie do wytrzymania. Aureliano sucha nowin do koca, nie znajdujc
adnych, ktre zainteresowayby jego rodzin. Zamierza wrci do domu, kiedy
matrona daa mu znak rk.
- Wejd i ty - powiedziaa. - Kosztuje tylko dwadziecia centavos.
Aureliano wrzuci monet do skarbonki, ktr kobieta trzymaa na kolanach, i
wszed do pokoju, nie wiedzc po co. Moda Mulatka z drobnymi piersiami suczki
leaa nago na ku.
Przed Aurelianem szedziesiciu trzech mczyzn przeszo ju dzi przez ten
pokj. Powietrze, przesiknite wyziewami i potem, zaczynao si zmienia w jak
botn zawiesin. Dziewczyna zdja przepocone przecierado i poprosia Aureliana,
by wzi je za drugi koniec. Cikie byo jak brezent. Wyymali je, a odzyskao
normaln wag. Odwrcili na drug stron mat, take przepocon na wskro.
Aureliano pragn, by to zajcie nigdy si nie skoczyo. Zna teoretycznie technik
mioci, ale nie mg utrzyma si na nogach, kolana si pod nim uginay, cae ciao
pokryo si gsi skrk. Kiedy dziewczyna skoczya sa ko i powiedziaa mu,
eby si rozebra, Aureliano znalaz zadziwiajc wymwk: Kazali mi wej, wrzuci
dwadziecia centavos do skarbonki i nie siedzie zbyt dugo. Dziewczyna poja jego
opory. Jeeli wrzucisz nastpn dwudziestk przy wyjciu, moesz zosta duej powiedziaa agodnie. Aureliano rozebra si drczony wstydem, nie mogc pozby si
myli, e jego nago nie wytrzymuje porwnania z nagoci brata. Pomimo wysikw
dziewczyny czu si coraz bardziej obojtny i straszliwie samotny. Wrzuc nastpne
dwadziecia centavos - powiedzia zgnbionym gosem. Dziewczyna podzikowaa
mu w milczeniu. Plecy jej byy jak jedna rana, skra niemal przyronita do eber i
oddech przerywany niezmiernym wyczerpaniem. Dwa lata temu, bardzo daleko std,
zasna ktrej nocy nie zgasiwszy wiecy i obudzia si otoczona pomieniami. Dom,
gdzie mieszkaa razem ze swoj babk, zamieni si w stert popiou. Od tego czasu
babka jedzia z ni od wsi do wsi sprzedajc j mczyznom za dwadziecia centavos,
aby Pokry strat spalonego domu. Wedug oblicze dziewczyny rakowate jeszcze
okoo dziesiciu lat, liczc po siedem - dziesiciu mczyzn co noc, bo musiaa take
pokrywa wydatki podry, wyywienie dla nich obu i paci pensj indiaskim
tragarzom, ktrzy nosili fotel. Kiedy matrona zastukaa po raz drugi do drzwi,
Aureliano oszoomiony i bliski paczu wyszed z pokoju nie dokonawszy niczego. Tej
nocy nie mg spa, rozmylajc o dziewczynie z podaniem pomieszanym z litoci.
Czu jak nieodpart potrzeb kochania jej i otoczenia opiek. Rankiem, osabiony
bezsennoci i trawiony gorczk, postanowi spokojnie, e si z ni oeni, eby
uwolni j od despotyzmu babki i co noc cieszy si t satysfakcj, ktr ona dawaa
siedemdziesiciu mczyznom. Ale gdy zjawi si w sklepiku Catarina o dziesitej
rano, dziewczyna ju odjechaa.
Czas odwid go od tego oszaamiajcego zamiaru, ale pogbi uczucie
frustracji. Postanowi szuka schronienia w pracy. Zrezygnowa na cae ycie z
poznania kobiety, by ukry hab swej bezsilnoci. Tymczasem Melquiades utrwali
ju na swych pytkach wszystko, co byo do utrwalenia w Macondo, i porzuci
dagerotypi wydajc j na pastw obdu Josego Arcadia Buendii, ktry postanowi
wykorzysta t sztuk, by otrzyma naukowy dowd istnienia Boga. By pewien, e za pomoc skomplikowanego procesu nakadajcych si jedna na drug ekspozycji,
dokonanych w rnych miejscach domu, prdzej czy pniej uzyska dagerotyp Boga,
jeeli Bg istnieje, albo obali raz na zawsze wszystkie hipotezy co do jego istnienia.
Melquiades natomiast zagbi si w interpretacjach Nostradamusa. Przesiadywa do
pna, duszc si z gorca w swojej wypowiae) aksamitnej kamizelce, bazgrzc po
papierach swoimi drobnymi jak apki wrbla rkami, na ktrych lnice niegdy
piercienie straciy poysk z dawnych czasw. Pewnej nocy wydawao mu si, e
znalaz przepowiedni o przyszoci Macondo. Miaa to by olniewajca metropolia z
wysokie11 domami ze szka, gdzie nie pozostanie ju ladu z wielkiego rodu Buendiw.
Pomyka! - rykn Jose Arcadio Buendia - Domy nie bd ze szka, tylko z lodu, tak
jak mnie si nio, i zawsze bdzie istnia jaki Buendia, po wieki wiekw. W tym
domu pomylecw Urszula walczya o zachowanie zdrowego rozsdku i rozszerzya
JOSE(
czowieka na oczach jego rodziny. Tak wic postanowi zaatwi spraw pokojowo.
Towarzyszy mu Aureliano. W tym czasie zapuci sobie czarne wsy,
usztywnione gum arabsk na kocach, i mia ju w stentorowy gos, tak
charakterystyczny dla niego pniej, podczas wojny. Bez broni, nie zwaajc na stra,
weszli do biura corregidora. Don Apolinar Moscote nie straci spokoju, przedstawi im
dwie swoje crki, ktre przypadkowo tam si znalazy, szesnastoletni Amparo,
ciemn jak matka, i dziewicioletni Remedios, liczn dziewczynk o zielonych
oczach i cerze jak lilia. Byy wdziczne i dobrze uoone. Skoro tylko weszli, zanim
jeszcze ich przedstawiono, poday im krzesa, by usiedli. Obaj jednak pozostali na
stojco.
- Bardzo dobrze, drogi panie - powiedzia Jose Arcadio Buendia - zostanie pan
tutaj, ale nie dlatego, e ma pan u drzwi tych zbjw z katapultami, lecz przez wzgld
na pask on i crki.
Don Apolinar Moscote stropi si, ale Jose Arcadio Buendia nie pozostawi mu
czasu na odpowied.
- Stawiam panu tylko dwa warunki - doda. - Pierwszy: kady pomaluje dom na
kolor, na jaki bdzie mia ochot. Drugi: niech onierze natychmiast odejd. My
zapewnimy porzdek.
Corregidor podnis praw rk z wycignitymi wszystkimi palcami.
- Sowo honoru?
- Sowo wroga - powiedzia Jose Arcadio Buendia i doda z gorycz: - Powiem
panu jeszcze jedno, pan i ja zawsze bdziemy wrogami.
Tego popoudnia onierze opucili miasteczko; w kilka dni potem Jose
Arcadio Buendia wyszuka dom dla rodziny corregidora. Wszyscy si uspokoili oprcz
Aureliana. Obraz Remedios, najmodszej crki corregidora, ktra, zwaywszy jej wiek,
mogaby by jego crk, bolenie utkwi w jakim punkcie jego ciaa. Byo to uczucie
fizyczne, ktre niemal przeszkadzao mu chodzi, niby kamyczek w bucie.
jak galernik, podczas gdy dokonywano ostatnich robt murarskich. Jeszcze zanim je
zakoczono, sprowadzia .kosztowne sprzty dla dekoracji i wyposaenia wntrz, a
take wspaniay wynalazek, ktry mia wzbudzi podziw caego miasteczka i rado
modziey - pianol. Przywieziono j w czciach, zaadowan w kilku skrzyniach,
razem z meblami wiedeskimi, czeskimi krysztaami, serwisem Kompanii Indyjskiej,
holenderskimi obrusami i obfitoci lamp i wiecznikw, wazonw, draperii i
gobelinw. Dom handlowy na wasny koszt wysa woskiego fachowca nazwiskiem
Pitro Crepsi, aby zmontowa i nastroi pianol, zaznajomi nabywcw instrumentu,
jak naley si z nim obchodzi, i nauczy ich taczy w takt modnych melodii
spisanych na szeciu rolkach papieru.
Pitro
Crepsi
by
modym
blondynem,
najpikniejszym
najlepiej
tymczasem urodzia ju dwoje nowych dzieci z nieznanych ojcw. Bya to wic istotnie
selekcja klasowa, tyle e kierowana uczuciami przyjani, poniewa wybracy naleeli
do najdawniejszych przyjaci domu Buendiw, jeszcze sprzed wdrwki zakoczonej
zaoeniem Macondo, ich synowie i wnuki za byli staymi towarzyszami Aureliana i
Arcadia od dziecistwa, a crki jedynymi dziewcztami, ktre przychodziy tu
haftowa razem z Rebek i Amaranta. Don Apolinar Moscote, dobrotliwy
przedstawiciel rzdu, ktrego dziaalno ograniczaa si do utrzymywania, z
wasnych skromnych rodkw, dwch policjantw uzbrojonych w paki, by waciwie
wadz nominaln. Aby uly wydatkom domowym, jego crki otworzyy rodzaj
pracowni, gdzie wyrabiay zarwno kwiaty z filcu, jak i sodycze z gujawy, a prcz tego
pisay na zamwienie liciki miosne. Ale chocia skromne i usune, najadniejsze w
miasteczku i najzrczniejsze w nowych tacach, nie dostpiy zaszczytu zaproszenia
na zabaw.
Podczas gdy Urszula i dziewczta rozpakowyway meble, czyciy porcelan i
zawieszay obrazy dziewic w odziach penych r, ozdabiajc nagie ciany zbudowane
przez murarzy, Jose Arcadio Buendia zrezygnowa z uchwycenia obrazu Boga,
przekonany o jego nieistnieniu, i wypatroszy pianol, eby przenikn jej tajemn
magi. Na dwa dni przed balem, grzznc w potopie koeczkw i moteczkw, ktrych
stale byo za duo, szamocc si w pltaninie strun, ktre rozwija z jednego koca, a
one same zwijay si na nowo z drugiego, zdoa jako skleci cao z powrotem.
Nigdy nie byo w tym domu tyle nerwowego podniecenia i bieganiny, co przez ten
czas, ale mimo wszystko nowe lampy naftowe zapaliy si w przewidywanym dniu i o
oznaczonej godzinie. Otwarto dom, jeszcze pachncy ywic i wilgotnym wapnem;
synowie i wnuki zaoycieli obejrzeli galeri z paprociami i begoniami, zaciszne
pokoje i ogrd przesycony zapachem r, po czym zgromadzili si w salonie pod
nieznan machin nakryt biaym przecieradem. Ci, co znali fortepian, popularny w
innych osiedlach na moczarach, czuli si troch rozczarowani, lecz o ile boleniejsz
byo rozczarowanie Urszuli, gdy zaoya pierwszy zwj papieru - eby Amaranta i
Rebeka mogy otworzy bal i okazao si, e mechanizm nie dziaa. Melquiades, ju
prawie niewidomy, rozsypujcy si ze staroci, odwoa s; do swej najdawniejszej
wiedzy, prbujc go naprawi. W kocu Jose Arcadio Buendia poruszy niechccy
jaki zacity tryb i popyna muzyka, najpierw jakby bulgoccy strumyczek, potem
jak bijce rdo nieskoordynowanych dwikw. Nie trafiajc w bezadnie zaoone i
le dostrojone struny, moteczki oszalay. Mimo to nieulkli potomkowie dwudziestu
zasugiwali na to, by dla nich je wapno ze cian. Garcie ziemi przybliay j w pewien sposb do tego jedynego mczyzny zasugujcego na takie ponienie, tak jakby
ziemia, po ktrej on stpa w swoich wykwintnych lakierkach w innym miejscu
wiata, przekazywaa jej jego ciar i ciepo w tym smaku mineraw, ktry zostawia
gorycz w ustach i zapewnia spokj w sercu, Pewnego popoudnia, ni std, ni zowd,
przysza Amparo Moscote pytajc, czy moe obejrze nowy dom. Amaranta i Rebeka
zaskoczone nieprzewidzian wizyt przyjy j nader oficjalnie. Pokazyway jej
przebudowane wntrza, pozwoliy posucha muzyki z pianoli i poczstoway
oranad z ciasteczkami. Amparo daa im prawdziw lekcj godnoci, uroku
osobistego i dobrych manier, ktre zachwyciy Urszul w cigu tych kilku chwil, kiedy
asystowaa przy wizycie. Po dwch godzinach, gdy rozmowa zaczynaa si ju rwa,
Amaparo skorzystaa z nieuwagi Amaranty i wrczya Rebece list. Ta zdya odczyta
nazwisko wielce szanownej panny Rebeki Buendii, skrelone tym samym starannym
pismem, tym samym zielonym atramentem i z takim samym wyszukanym
rozmieszczeniem sw, z jakim pisane byy instrukcje dotyczce uytkowania pianoli,
prdziutko zoya list w kilkoro i schowaa go za stanik, patrzc na Amparo Moscote z
wyrazem bezgranicznej wdzicznoci i milczcej przysigi wsplnictwa a do mierci.
Naga przyja Amparo Moscote i Rebeki Buendii rozbudzia nadzieje
Aureliana. Wspomnienie maej Remedios nie przestawao go drczy, ale nie mia
okazji jej widywa. Spacerujc po ulicach w towarzystwie swych najlepszych
przyjaci - Magnifica Visbala i Gerinelda Marqueza, synw zaoycieli miasta o tych
samych nazwiskach - szuka jej tsknym wzrokiem w pracowni krawieckiej, ale
widzia tylko jej starsze siostry. Obecno Amparo Moscote w jego domu bya jakby
wrb. Musi kiedy przyj z ni razem - mwi sobie Aureliano po cichu. - Musi
przyj. Tyle razy to powtarza i z takim przekonaniem, e pewnego popoudnia,
kiedy wyrabia w swoim warsztacie zot rybk, uczu nagle pewno, e Remedios
odpowiedziaa na jego wezwanie - Troch pniej rzeczywicie usysza dziecicy
gosik i podnisszy wzrok, ze zlodowaciaym ze strachu sercem, zobaczy w drzwiach
dziewczynk w rowej organdynowej sukience i biaych pantofelkach.
- Nie wchod tam, Remedios - powiedziaa Amparo Moscote z ganku. - Tam si
pracuje.
Ale Aureliano nie da jej czasu usucha. Podnis pozacan rybk na
acuszku wychodzcym z jej pyszczka i powiedzia:
- Wejd.
bezkresne trzsawisko, pachnc dymem i wieo uprasowan bielizn. Kiedy oprzytomnia, zapaka. Pocztkowo by to szloch mimowolny i urywany, potem popyn
niepohamowanym strumieniem, jak gdyby jakie bolesne nabrzmienie rozdaro si w
jego wntrzu. Ona czekaa, gadzc go po gowie, a do chwili, gdy jego ciao uwolnio
si od ciemnej zmory, ktra nie pozwalaa mu y. Wwczas Pilar Ternera zapytaa:
Kto to jest? Aureliano powiedzia jej. Ona zamiaa si tym miechem, ktry niegdy
poszy gobie, a teraz nawet nie budzi jej dzieci. Bdziesz j musia prowadzi za
rczk - zaartowaa. Ale pod tym artem Aureliano wyczu spokojn przysta
zrozumienia. Zanim wyszed z jej domu, pozostawiajc tam nie tylko zwtpienie w
sw msko, lecz take gorzki ciar, ktry przez tyle miesicy nosi w sercu, Pilar
poegnaa go spontaniczn obietnic:
- Porozmawiam z dziewczynk - powiedziaa - i zobaczysz, e podam ci j na
pmisku.
Spenia przyrzeczenie. Tyle e w bardzo zym momencie, gdy dom utraci
spokj dawnych dni. Odkrywszy namitny afekt Rebeki, ktrego nie sposb byo
utrzyma w sekrecie z powodu jej krzykw, Amaranta dostaa gorczki. Take i ona
cierpiaa na zadr samotnej mioci. Zamknita w azience, dawaa upust swoich
uczu bez nadziei, piszc rozgorczkowane listy, ktrych jedynym przeznaczeniem
byo spocz na dnie skrzyni. Urszula ledwie moga nady z obsueniem obu
chorych. Nie udao jej si podczas dugich i podstpnych przesucha odkry
przyczyny rozpaczy Amaranty. W kocu w jeszcze jednym momencie olnienia podwaya zamek w skrzyni i znalaza listy zwizane row wsteczk, zawierajce
wiee patki lilii, jeszcze wilgotne od ez, zaadresowane i nigdy nie wysane do Pietra
Crespiego. Paczc z wciekoci przeklinaa godzin, w ktrej przyszo jej na myl
kupi pianol, zabronia lekcji haftu i zarzdzia swego rodzaju aob bez
nieboszczyka, ktra miaa trwa do czasu, kiedy jej crki wyrzekn si swoich nadziei.
Nie odniosa skutku interwencja Josego Arcadia Buendii, ktry zmieni swoje
pierwotne zdanie o Pitro Crespim i podziwia jego talenty mechanika w dziedzinie
maszyn muzycznych. Tak wic, kiedy Pilar Ternera powiedziaa Aurelianowi, e
Remedios zdecydowana jest wyj za niego, biedak zrozumia, e nowina ta dobije
jego rodzicw. Niemniej stawi czoo sytuacji. Wezwani do salonu na oficjaln
rozmow Jose Arcadio Buendia i Urszula nie drgnwszy wysuchali owiadczenia
syna. Dowiedziawszy si, kto jest wybrank jego serca, Jose Arcadio Buendia
poczerwienia jednak z oburzenia. Mio to przeklestwo! - zagrzmia. - Masz
przyjmowaa go w duym salonie, przy drzwiach i oknach otwartych, eby nie naraa
si na plotki. Bya to zbdna ostrono, gdy Woch okazywa tyle szacunku, e nawet
nie dotkn rki kobiety, ktra za par miesicy miaa zosta jego on. Dom by peen
przemylnych zabawek. Tancerki na linie, pozytywki, mapki - akrobatki, galopujce
konie, dobosze z bbnami, bogata i zadziwiajca fauna mechaniczna, ktr przynosi
Pitro Crespi, rozproszyy smutek Josego Arcadia Buendii po mierci Melquiadesa i
przeniosy go znw w dawne czasy alchemii. y w raju rozbebeszonych zwierztek i
rozmontowanych mechanizmw, usiujc udoskonali je nowym systemem ruchu
cigego, opartego na zasadach wahada. Aureliano take zaniedba warsztat, eby
nauczy czyta i pisa ma Remedios. Z pocztku dziewczynka wolaa swoje lalki od
mczyzny, ktry przychodzi co dzie po poudniu i winien by temu, e odrywano j
od zabawy, eby wykpan i starannie przebran posadzi w salonie, gdzie miaa
przyjmowa goci. Ale cierpliwo i oddanie Aureliana spodobay jej si w kocu i
spdzaa z nim wiele godzin uczc si liter i rysujc w zeszycie kolorowymi owkami
domy, pene krw zagrody i okrge soca z tymi promieniami, chowajce si za
gry.
Tylko Rebeka bya nieszczliwa rozmylajc nad pogrkami Amaranty. Znaa
charakter swojej siostry, jej dum, upr i zacito, i przeraaa j gwatowno jej
urazy. Cae godziny spdzaa w azience ssc palec, dokonujc nadludzkich wysikw
woli, eby nie je ziemi. Szukajc jakiej ulgi w swej rozterce wezwaa Pilar Terner,
eby pozna wrby kart. Po kilku wstpnych i nic nie znaczcych frazesach Pilar
Ternera owiadczya: - Nie bdziesz tak dugo szczliwa, dopki twoi rodzice nie
zostan pogrzebani.
Rebeka wzdrygna si. Jakby przypominajc sobie dawny sen, zobaczya
siebie, ma dziewczynk wchodzc do tego domu z kuferkiem, fotelikiem na
biegunach i workiem, ktrego zawartoci nie znaa. Przypomniaa sobie ysego pana w
lnianym garniturze, z konierzykiem u koszuli zapitym na zoty guzik, ktry nie mia
nic wsplnego z krlem karowym z kart. Przypomniaa sobie mod i pikn kobiet o
ciepych, pachncych doniach, w niczym nie podobnych do artretycznych rk
treflowej damy. Pamitaa, e ta pani wpinaa jej kwiaty we wosy, zabierajc j po
poudniu na spacer po zielonych drogach wiejskich.
- Nie rozumiem - powiedziaa. Pilar Ternera wydawaa si stropiona.
- Ja take nie rozumiem, ale to wanie mwi karty. Rebeka, zaniepokojona t
enigmatyczn wrb, zwierzya si ojcu. Jose Arcadio Buendia zbeszta j za to, e
wierzy przepowiedniom z kart, ale podj mudny trud przetrzsania szaf i skrzy,
przesuwania mebli, przewracania do gry nogami ek w poszukiwaniu worka z
komi. Przypomnia sobie, e nie widzia go od czasu rozbudowy domu. W tajemnicy
wezwa murarzy i jeden z nich wyzna, e w cianie ktrej z sypialni zamurowa
worek, eby wreszcie przesta mu przeszkadza w robocie. Po wielu dniach
ostukiwania murw z uchem przyklejonym do ciany uchwycono znajomy guchy
grzechot. Przebito mury i znaleziono koci w nienaruszonym worku. Tego samego
dnia pogrzebano je w grobie bez napisu, naprdce wykopanym obok grobowca
Melquiadesa, i Jose Arcadio Buendia powrci do domu wolny od ciaru, ktry przez
pewien czas way na jego sumieniu niemal tak jak wspomnienie Prudencia Aguilara.
Przechodzc przez kuchni pocaowa w czoo Rebek.
- Wybij sobie ze myli z gowy - powiedzia jej. - Bdziesz szczliwa.
Przyja Rebeki otworzya Pilar drzwi domu, zamknite dla niej przez Urszul
od urodzenia Arcadia. Przychodzia teraz o rnych porach dnia, haaliwa jak stado
kz, wyadowujc swoj gorczkow energi w najciszych robotach. Czasami
wchodzia do warsztatu i pomagaa Arcadiowi utrwala pytki dagerotypu ze
zrcznoci i delikatnoci ruchw, ktre budziy zdumienie chopca. Zadziwiaa go ta
kobieta. Blaski jej skry, zapach dymu, jej niepohamowany miech w ciemnym
pokoju rozpraszay jego uwag tak, e myli si w pracy.
Pewnego razu zamiast Arcadia by tam Aureliano, zajty jak zotnicz robot,
i Pilar Ternera opara si o st, by podziwia jego cierpliw pracowito. Nagle stao
si. Aureliano sprawdzi, e Arcadio znajduje si w ciemnym pokoju, zanim podnis
wzrok i napotka oczy kobiety, ktrej myl bya doskonale widzialna, jak w socu
poudnia.
- No dobrze - powiedzia Aureliano. - Powiedz, o co chodzi.
Pilar Ternera przygryza usta i umiechna si smutnie.
- Dobry jeste do wojny - powiedziaa. - Gdzie rzucisz okiem, tam pada strza.
Aureliano odetchn z ulg. Z powrotem skupi ca uwag na swojej pracy,
jakby si nic nie stao, i gos jego zabrzmia spokojnie i stanowczo:
- Uznam go - powiedzia - bdzie nosi moje nazwisko. Jose Arcadio Buendia
osign wreszcie to, czego szuka: podczy do nakrcanej tancerki mechanizm
zegarka i zabawka taczya w takt wasnej muzyki przez trzy dni bez przerwy. Ten
wynalazek podnieci go o wiele bardziej ni ktrakolwiek z poprzednich
niedorzecznych prb. Nie mg je ani spa. Bez czujnej opieki i stara Urszuli da
dosza w pewn niedziel, kiedy ojciec Nicanor by u nich na obiedzie i siedzc wok
stou rozmawiano o splendorze, jakiego nabior uroczystoci religijne z chwil zbudowania wityni. Najszczliwsza bdzie Rebeka - odezwaa si Amaranta. A gdy
Rebeka nie zrozumiaa, co tamta chce powiedzie, wytumaczya jej z niewinnym
umiechem:
- Tobie przypadnie ten zaszczyt inauguracji kocioa, kiedy bdziesz braa lub.
Rebeka uprzedzia wszelkie komentarze mwic, e przy tym tempie budowy
witynia nie bdzie gotowa wczeniej ni za dziesi lat. Ojciec Nicanor by innego
zdania: wzrastajca hojno wiernych pozwalaa na bardziej optymistyczne przewidywania. Wobec milczcego oburzenia Rebeki, ktra nie moga skoczy obiadu,
Urszula popara pomys Amaranty i przyczynia si hojnym datkiem do
przyspieszenia robt. Ojciec Nicanor uwaa, e jeszcze jedna taka pomoc, a witynia
bdzie zbudowana w trzy lata. Od tej chwili Rebeka nie odezwaa si ju nigdy do
Amaranty, przekonana, e jej inicjatywa nie bya tak niewinna, jakby si to wydawao
z pozoru. To byo najmniej, co mogam zrobi - odpowiedziaa jej Amaranta podczas
gwatownej sprzeczki, do jakiej doszo midzy nimi tej samej nocy. - W ten sposb nie
bd musiaa ci zabija przez najblisze trzy lata. Rebeka przyja wyzwanie.
Kiedy Pitro Crespi dowiedzia si o tym nowym odroczeniu, przey gorzkie
mki rozczarowania, ale Rebeka daa mu dowd absolutnej lojalnoci. Uciekniemy,
kiedy tylko zechcesz - powiedziaa. Pitro Crespi nie by jednake czowiekiem
wielkich przygd. Nie mia gwatownego charakteru swojej narzeczonej i
poszanowanie dla danego sowa uwaa za warto, ktrej nie mona trwoni. Wtedy
to Rebeka odwoaa si do mielszych metod. Tajemniczy wiatr gasi lampy w salonie i
Urszula przyapywaa narzeczonych caujcych si w ciemnociach. Pitro Crespi
podejmowa zawie tumaczenia na temat zej jakoci nowoczesnych lamp smoowych
i nawet pomaga w zainstalowaniu pewniejszego systemu owietlenia w salonie. Ale
nastpnym razem zawodzio paliwo lub zatapiay si knoty i Urszula zastawaa
Rebek na kolanach narzeczonego. W kocu nie przyjmowaa adnych wymwek,
powierzya Indiance piekarni i wyroby cukiernicze, a sama zasiada w fotelu pilnujc
narzeczonych, zdecydowana nie da si wywie w pole sztuczkami, ktre byy ju
stare za czasw jej modoci. Biedna mama - mwia Rebeka z ironicznym
oburzeniem, widzc Urszul ziewajc podczas tych usypiajcych wizyt. - Po mierci
bdzie pokutowa na tym fotelu. Po trzech miesicach amorw pod stra,
zniechcony powolnoci budowy, ktrej postpy chodzi sprawdza codziennie,
galeri z begoniami. piewaa od samego witu. Bya jedyn istot, ktra odwaaa si
poredniczy w sporach midzy Rebek a Amaranta. Wzia na siebie ciar
obsugiwania Josego Arcadia Buendii. Zanosia mu posiki, pomagaa mu w
zaatwianiu potrzeb codziennych, mya go mydem i szmat, iskaa wszy i gnidy z jego
wosw i brody, utrzymywaa w dobrym stanie daszek z lici palmowych i wzmacniaa
go nieprzemakalnymi pachtami w okresie burz. W ostatnich miesicach potrafia
nawet porozumiewa si z nim w prymitywnej acinie. Gdy urodzi si syn Aureliana i
Pilar Ternery, przyniesiony od razu do domu i ochrzczony podczas intymnej uroczystoci imionami Aureliano Jose, Remedios zdecydowaa, e naley traktowa go jak
jej najstarszego syna. Jej instynkt macierzyski zadziwi Urszul. Aureliano ze swej
strony znalaz w niej to usprawiedliwienie, ktre potrzebne mu byo do ycia.
Pracowa caymi dniami w warsztacie, a Remedios przynosia mu w poudnie kubek
kawy bez cukru. Oboje odwiedzali co wieczr pastwa Moscote. Aureliano rozgrywa z
teciem nie koczce si partie warcabw, a Remedios gawdzia z siostrami albo
zasigaa rad matki w sprawach ludzi dorosych. Wizy z rodzin Buendiw umocniy
w miasteczku autorytet don Apolinara Moscote.
W czstych podrach do stolicy prowincji uzyska fundusz rzdowy na
budow szkoy, eby mg si w niej uczy Arcadio,' ktry odziedziczy zamiowanie
dydaktyczne swego dziadka. Drog perswazji skoni wikszo ludzi do po malowania domw na niebiesko z okazji wita niepodlegoci narodowej. Ulegajc
daniom ojca Nicanora kaza przenie sklepik Catarina na odludn ulic i zamkn
kilka domw rozpusty, ktre prosperoway w samym sercu miasta. Kiedy powrci z
szecioma policjantami uzbrojonymi w strzelby, nakazujc utrzymywa porzdek, i
nikt ju nie pamita dawnego ukadu wykluczajcego obecno uzbrojonych ludzi w
miecie. Aureliano zadowolony by z dziaalnoci swego tecia. Bdziesz taki gruby
jak on - mwili mu przyjaciele. Ale siedzcy tryb ycia, ktry zaokrgli jego twarz i
doda blasku oczom, nie zwikszy wagi jego ciaa ani nie zmieni charakteru,
przeciwnie, utrwali w linii jego ust wyraz samotnej medytacji i nieugitej siy woli. I
on, i jego ona cieszyli si tak serdecznym przywizaniem obydwch rodzin, e kiedy
Remedios oznajmia, e spodziewa si dziecka, nawet Rebeka i Amaranta zawiesiy
bro, postanawiajc zrobi szydekiem wyprawk z weny w kolorze niebieskim,
gdyby urodzi si chopiec, i rowym na wypadek, gdyby przysza na wiat
dziewczynka. Remedios bya ostatni osob, o ktrej pomyla Arcadio par lat
pniej przed plutonem egzekucyjnym.
dzielnic co najmniej osiem razy w cigu nocy i trzy podczas sjesty, i modlili si, eby
tak niepohamowana namitno nie zakcia spokoju, zmarych Z caej rodziny
zatroszczy si o nich tylko Aureliano. Kupi im troch mebli i dostarczy pienidzy,
dopki Jose Arcadio nie odzyska poczucia rzeczywistoci i nie zacz uprawia
bezpaskiego pola za domem. Amaranta natomiast nigdy nie zdoaa przezwyciy
swojej urazy do Rebeki, chocia ycie ofiarowao jej satysfakcj, o jakiej nie marzya z
inicjatywy Urszuli, ktra nie wiedziaa, jak zmaza hab rodzinn, Pietro Crespi
nadal przychodzi do nich we wtorki na obiady, znoszc swoj klsk ze spokojn
godnoci Zachowa czarn wstk na kapeluszu, na znak szacunku dla rodziny, i
okazywa swoje przywizanie do Urszuli przynoszc jej egzotyczne podarunki:
sardynki portugalskie marmolad z tureckich r, a kiedy przepikn mantyl z
Manili. Amaranta traktowaa go z serdeczn troskliwoci. Odgadywaa jego yczenia,
odcinaa mu zwisajce u mankietw koszuli i wyhaftowaa tuzin chusteczek z jego
inicjaami jako podarunek urodzinowy. We wtorki po obiedzie, kiedy haftowaa na
ganku z begoniami, Pietro dotrzymywa jej towarzystwa. Amaranta, ktr on zawsze
traktowa jak dziecko, nagle objawia mu si jako kobieta. Brakowao jej wdziku, ale
miaa wyjtkow subtelno i przenikliwo spojrzenia na sprawy tego wiata i
skrywaa w sobie niewypowiedzian tkliwo. W pewien wtorek, kiedy ju nikt nie
wtpi, e pniej lub wczeniej musi si to sta Pietro Crespi poprosi j, by zostaa
jego on. Amaranta nie przerwaa roboty. Poczekaa, a przejdzie gorcy rumieniec
sigajcy po czubki uszu, a gos przybierze spokojn dojrzao.
- Oczywicie, Crespi - powiedziaa - ale kiedy si lepiej poznamy. Niedobrze
jest przyspiesza bieg rzeczy.
Urszula oburzya si. Pomimo szacunku, jakim darzya Pietra Crespiego, nie
udawao jej si ustali, czy jego decyzja jest dobra, czy za z moralnego punktu
widzenia po dugim i gonym narzeczestwie z Rebek. W kocu przyja to jako fakt
moralnie obojtny, poniewa nikt nie podziela jej wtpliwoci. Aureliano, ktry by
gow rodziny, stropi j do reszty swoj enigmatyczn i kategoryczn opini:
- Nie czas teraz myle o maestwach.
Opinia ta, ktr Urszula zrozumiaa dopiero wiele miesicy pniej, bya
jedyn szczer, jak mg wyrazi Aureliano w tamtej chwili nie tylko na temat
maestwa, ale i kadej innej sprawy, oprcz wojny. On sam przed plutonem egzekucyjnym nie mg dobrze zrozumie, jaki acuch poczy seri drobnych, ale
nieodwoalnych przypadkw, ktre doprowadziy go do tego punktu. mier
Remedios nie wstrzsna nim tak, jak si obawia. Byo to raczej uczucie guchej
furii, ktre stopniowo sabo, a przerodzio si w samotne i bierne poczucie klski,
zawd podobny do tego, i przeywa w czasie, gdy pogodzi si z myl o yciu bez
kobiety. Znowu pogry si w pracy, ale zachowa zwyczaj grania w warcaby ze
swoim teciem. W dotknitym aob domu nocne rozmowy zacieniay wi
przyjani midzy dwoma mczyznami. Oe si drugi raz, Aurelito - powtarza jego
te. - Mam jeszcze sze crek do wydania. Pewnego dnia, przed wyborami, don
Apolinar Moscote wrci z jednej ze swych czstych podry zaniepokojony sytuacj
polityczn kraju. Liberaowie byli zdecydowani wszcz wojn. Poniewa Aureliano w
tym okresie mia nader niejasne wyobraenie o rnicy midzy konserwatystami a
liberaami, te udziela mu elementarnych lekcji. Liberaowie - tumaczy mu - s
masonami, ludmi zych zasad, daj wieszania ksiy, wprowadzenia lubw cywilnych i rozwodw, zrwnania praw dla dzieci legalnie i nielegalnie urodzonych,
podziau kraju wedug systemu federalnego, ktry pozbawi najwysz wadz siy.
Konserwatyci natomiast, ktrzy otrzymali wadz bezporednio od Boga, gosili
stao porzdku publicznego i moralno w yciu rodzinnym, bronili wiary w
Chrystusa, zasad wadzy i nie zamierzali dopuci do rozbicia kraju na jednostki autonomiczne. Ze wzgldw humanitarnych Aureliano sympatyzowa z postaw liberaw,
popierajc danie rwnoci praw dla dzieci naturalnych, w aden sposb jednak nie
rozumia, jak mona doj do takiej ostatecznoci jak wojna z powodu rzeczy, ktrych
nie mona dotkn rk. Wydawao mu si przesad ze strony tecia to, e do
miasteczka, ktre nie znao namitnoci politycznych, kaza wysa szeciu
uzbrojonych w karabiny onierzy pod wodz sieranta. A jednak nie tylko przybyli,
lecz kryli z domu do domu konfiskujc bro myliwsk, maczety, a nawet noe
kuchenne, zanim rozdali mczyznom powyej dwudziestu jeden lat niebieskie kartki
z nazwiskami kandydatw konserwatystw i czerwone z nazwiskami kandydatw
liberalnych. W przeddzie wyborw don Apolinar Moscote publicznie odczyta
obwieszczenie, ktre na przecig czterdziestu omiu godzin poczwszy od pnocy w
sobot zabraniao sprzeday napojw alkoholowych oraz zebra gromadzcych wicej
ni trzy nie spokrewnione z sob osoby. Wybory przebiegy bez incydentw. O smej
rano w niedziel zainstalowano na placu drewnian urn, ktrej strzego szeciu
onierzy. Gosowano z cakowit swobod, jak to mg sprawdzi sam Aureliano,
ktry wraz ze swoim teciem prawie cay dzie pilnowa, eby nikt nie gosowa wicej
ni jeden raz. O czwartej po poudniu bicie dzwonw na placu oznajmio koniec dnia
zaoycieli miasta, chocia aden z nich nie wiedzia, na czym polega akcja, ktr sami
przygotowuj. Jednake tego dnia kiedy lekarz wyjawi mu sekret, Aureliano odmwi
przystpienia do konspiracji. Jakkolwiek by wwczas przekonany o potrzebie
zlikwidowania reimu konserwatystw, plan wzbudzi w nim zgroz. Doktor Noguera
w skrytoci ducha by zwolennikiem porachunkw osobistych. Jego system
sprowadza si do skoordynowania serii akcji indywidualnych, ktre mistrzowskim
ciosem o zasigu oglnokrajowym zlikwidowayby wszystkich funkcjonariuszy reimu
razem z rodzinami, a zwaszcza dzieci, by zniszczy konserwatyzm w zarodku. Don
Apolinar Moscote, jego ona i sze crek naturalnie znajdowali si na licie.
- Pan nie jest adnym liberaem - spokojnie powiedzia mu Aureliano. - Pan
jest zwykym rzenikiem.
- W takim razie - odpowiedzia doktor z tym samym spokojem - oddaj mi
buteleczk. Ju jej nie potrzebujesz.
Dopiero w sze miesicy pniej dowiedzia si Aureliano, e doktor odsun
go od akcji jako czowieka sentymentalnego, bez przyszoci, z charakterem biernym i
skonnociami do indywidualizmu. Prbowano go ledzi, w obawie, e wyda spisek.
Aureliano uspokoi ich: nie pinie ani sowa, ale tej nocy, kiedy pjd mordowa
rodzin Moscote, zastana go na stray przy drzwiach, ktrych progu zabroni im
przestpi. Wydawa si tak zdecydowany i mwi tak przekonujco, e plan
przeoono na nieokrelony termin. W tych to dniach wanie Urszula zapytaa go, co
myli o maestwie Pietra Crespiego i Amaranty, a on odpowiedzia, e nie czas teraz
o tym myle. Od tygodnia nosi pod koszul, starowiecki pistolet. Pilnowa swoich
przyjaci. Po poudniu chodzi na kaw do Josego Arcadia i Rebeki, ktrzy zaczynali
urzdza swj dom, a od sidmej grywa w warcaby z teciem. Przy obiedzie
rozmawia z Arcadiem, ktry by ju wspaniale rozwinitym wyrostkiem i wydawa si
coraz bardziej podniecony bliskoci wojny. W szkole, gdzie chopcy starsi od niego
uczyli si razem z dziemi, ktre dopiero zaczynay mwi, zarazi si gorczk
liberaln. Mwiono, e trzeba rozstrzela ojca Nicanora, przerobi koci na szko,
wprowadzi woln mio. Aureliano stara si hamowa te modziecze zapay.
Zaleca mu dyskrecj i ostrono. Guchy na jego spokojne rozumowanie, na jego
poczucie rzeczywistoci, Arcadio publicznie zarzuci mu sabo charakteru. Aureliano
czeka cierpliwie. Wreszcie ktrego dnia, w pocztkach grudnia, Urszula wpada
wzburzona do warsztatu. - Wybucha wojna!
Stao si to ju przed trzema miesicami. Stan wyjtkowy panowa w caym
kraju. Jedynym, ktry o tym wiedzia od pocztku, by don Apohnar Moscote, ale
wiadomoci nie podzieli si nawet ze swoj on, pki nie przyby oddzia wojska,
eby zaj miasteczko przez zaskoczenie. Weszli bez haasu, przed witem, z dwoma
dziaami lekkiej artylerii cignionymi przez muy, i ustanowili kwater w szkole.
Wprowadzono godzin policyjn od szstej po poudniu. Dokonano rewizji bardziej
jeszcze drastycznej ni poprzednia, chodzc od domu do domu, i tym razem zabrano
nawet narzdzia rolnicze. Doktor Noguera zosta si wywleczony z mieszkania,
przywizano go do drzewa na placu i rozstrzelano bez sdu. Ojciec Nicanor prbowa
wpyn na wadz wojskow cudem lewitacji, ale jeden z onierzy uderzeniem kolby
cign go z powrotem na ziemi. Egzaltacja liberalna zmienia si w cichy terror.
Aureliano, blady, zamknity w sobie, nadal gra w warcaby z teciem. Rozumia, e
wbrew swemu obecnemu tytuowi szefa cywilnego i komendanta placu don Apolinar
Moscote nadal sprawuje wadz tylko fikcyjn. Decyzj podejmowa kapitan, ktry co
rano ciga dodatkowy haracz na obron porzdku publicznego. Ktrego dnia
czterej onierze na jego rozkaz wywlekli z domu rodzinnego kobiet, ugryzion przez
wciekego psa, i zatukli j ciosami kolby na rodku ulicy. Pewnej niedzieli, w dwa
tygodnie po zajciu miasta, Aureliano poszed do domu Gerinelda Marqucza i ze
zwyk sobie powcigliwoci poprosi o kubek kawy bez cukru. Kiedy obaj zostali
sami w kuchni, Aureliano przemwi z autorytetem, ktrego nigdy dotychczas nie
syszano w jego gosie:
- Przygotuj chopcw - powiedzia. - Idziemy na wojn. Gerineldo Marquez nie
uwierzy mu.
- Skd wemiemy bro? - zapyta.
- Ich wasn - odpowiedzia Aureliano.
We wtorek o pnocy, w absurdalnej operacji, dwudziestu ludzi, ktrzy nie
skoczyli jeszcze trzydziestu lat, uzbrojonych w noe kuchenne i ostre narzdzia, pod
dowdztwem Aureliana Buendii, zaskoczyo oddzia onierzy, zawadno broni i
rozstrzelao na dziedzicu szkoy kapitana i swych czterech onierzy, ktrzy
zamordowali kobiet.
Tej samej nocy, podczas gdy sycha byo strzay plutonu egzekucyjnego,
Arcadio zosta mianowany szefem cywilnym i wojskowym miasta. Ci spord
zbuntowanych, ktrzy byli onaci, ledwie mieli czas poegna swoje ony,
pozostawione wasnemu losowi. Wyszli o wicie, egnani przez ludno wyzwolon
spod terroru, by poczy si z oddziaami generaa rewolucjonisty nazwiskiem
Victorio Medina, ktry wedug ostatnich wieci szed w kierunku Manaure. Przed
wyruszeniem w drog Aureliano wycign z szafy don Apolinara Moscote.
- Bd pan spokojny, teciu - powiedzia. - Nowy rzd gwarantuje pod sowem
honoru osobiste bezpieczestwo panu i paskiej rodzinie.
W tym spiskowcu w wysokich butach i z przewieszon przez rami strzelb don
Apolinar Moscote z trudem rozpozna czowieka, z ktrym tego samego dnia jeszcze
gra w warcaby a do dziewitej wieczr.
- Ale to absurd, Aurelito - wykrzykn.
- aden absurd - powiedzia Aureliano. - To jest wojna. I prosz nie nazywa
mnie Aurelito, bo jestem teraz pukownikiem Aurelianem Buendi.
krzyczaa.
- I zabij mnie take, psi synu. Nie bd przynajmniej paka ze wstydu, e
wychowaam potwora. Choszczc go bez litoci gonia za nim a na koniec
dziedzica, gdzie schroni si Arcadio zwinity jak limak. Don Apolinar Moscote,
nieprzytomny, sta przywizany do supa, gdzie przedtem byo straszydo na ptaki
podziurawione strzaami wiczebnymi. Chopcy z plutonu rozproszyli si w obawie e
Urszula w kocu wyaduje si na nich. Ale ona nawet na nich nie spojrzaa. Zostawia
Arcadia w poszarpanym mundurze, jczcego z blu i wciekoci, i odwizaa od
supa don Apolinara Moscote, eby go zaprowadzi do domu. Zanim wysza z koszar,
uwolnia winiw z dybw.
Od tej chwili to ona rzdzia w miasteczku. Przywrcia niedzieln msz,
zniosa nakaz noszenia czerwonych opasek, wycofaa niedorzeczne rozporzdzenia.
Ale pomimo caego mstwa nadal pakaa nad swoim gorzkim losem. Czua si tak
samotna, e zacza szuka towarzystwa swego mao komunikatywnego ma,
zapomnianego pod kasztanem. Spjrz, co nam zostao - mwia mu, kiedy
czerwcowe deszcze groziy rozwaleniem daszka palmowego. - Patrz na ten pusty dom,
nasi synowie wdruj po wiecie, a my oboje znowu sami, tak jak na pocztku. Jose
Arcadio Buendia, pogrony w otchani niewiadomoci, guchy by na jej lamenty.
Na pocztku swego obdu naglcymi okrzykami po acinie oznajmia swoje
codzienne potrzeby. W przebyskach wiadomoci, kiedy Amaranta przynosia mu jedzenie, komunikowa jej swoje najcisze dolegliwoci i potulnie poddawa si
bakom i synapizmom. Ale w tych czasach, gdy Urszula przychodzia si wypaka
przed nim, zatraci ju wszelki kontakt z rzeczywistoci. Ona mya go, kad cz
ciaa z osobna, gdy siedzia na aweczce, i komunikowaa wiadomoci rodzinne.
Aureliano poszed na wojn ju przeszo cztery miesice temu i od tej pory nic o nim
nie wiadomo - mwia szorujc mu plecy namydlon ostr szczotk. - Wrci Jose
Arcadio, ogromne chopisko, wyszy od ciebie l cay 'hartowany 'krzyykami, ale
przyszed tylko po to, eby cign hab na nasz dom. Zauwaya jednak, e jej
maonka smuc ze wiadomoci. Postanowia wic kama. Nie wierz w to wszystko,
co opowiadam - mwia posypujc ziemi jego ekskrementy, eby zebra je opat. Bg da, e Jose Arcadio i Rebeka pobrali si i teraz s bardzo szczliwi. W tym
oszukiwaniu ma dosza do takiej szczeroci, e pocieszaa si sama wasnymi
kamstwami. Arcadio to ju powany mczyzna - mwia - i bardzo dzielny, i bardzo
adnie wyglda w mundurze z szabl. Tak jakby rozmawiaa ze zmarym, bo Jose
zabawki, jakie tylko mona byo sobie wymarzy. Bruno Crespi, jego modszy brat,
prowadzi sklep, Pietro za powica cay czas szkole muzycznej. Dziki niemu ulica
Turkw rozbysa i przeobrazia si w melodyjn oaz pozwalajc zapomnie o
tyranii Arcadia i dalekim koszmarze wojny. Kiedy Urszula zadysponowaa
wznowienie niedzielnych naboestw, Pietro Crespi podarowa kocioowi mae
organy niemieckie i zorganizowa chr dziecicy z repertuarem gregoriaskich pieww, ktry dodawa splendoru cichemu obrzdkowi ojca Nicanora. Nikt nie mia
wtpliwoci, e Pietro da szczcie swojej maonce. Nie egzaltujc uczu, pozwalajc
si kierowa naturalnym popdem serca, dotarli do punktu, kiedy pozostawao tylko
wyznaczy dat lubu. Nie napotkaliby na przeszkody. Urszula gorzko sobie
wyrzucaa zamane ycie Rebeki kilkakrotnym odraczaniem maestwa i nie chciaa
bra nowego ciaru na swoje sumienie. Udrki wojny, nieobecno Aureliana,
brutalno Arcadia i wygnanie Josego Arcadia i Rebeki przesuny na dalszy plan
aob obowizujc po mierci Remedios. Wobec bliskoci lubu sam Pietro Crespi
wysun myl, eby Aureliano Jose, dla ktrego mia prawie ojcowskie uczucia, zosta
uznany jego najstarszym synem. Wszystko przemawiao za tym, e Amarant Czeka w
maestwie niczym nie zmcone szczcie. Ona jednak, w przeciwiestwie do
Rebeki, nie okazywaa najmniejszego niepokoju czy tsknoty. z tak sam cierpliwoci, z jak haftowaa rnobarwne serwety, robia pikne koronki lub wyszywaa
krzyykami pawie, czekaa, a Pietro Crespi nie wytrzyma duej udrk serca. Godzina
nadesza wraz ze zowrogimi deszczami padziernika. Pietro Crespi zdj z kolan
Amaranty koszyczek z przyborami do haftu i zamkn \e\ do w ucisku, swoich.
Nie mam si czeka duej - powiedzia. - Pobierzmy si w przyszym miesicu.
Amaranta nie zadraa pod dotykiem jego lodowatych doni. Wysuna rk niby
pochliwe stworzonko i wrcia do haftowania.
- Nie bd naiwny, Crespi - umiechna si - nie polubi ci nawet na ou
mierci.
Pietro Crespi straci panowanie nad sob. Paka bezwstydnie, wyamujc sobie
palce z rozpaczy, ale nie zdoa jej wzruszy. Nie tra czasu - powiedziaa Amaranta. Jeeli naprawd tak bardzo mnie kochasz, nie pokazuj si tu ju wicej. Urszula omal
nie oszalaa ze wstydu. Pietro Crespi wyczerpa ostatnie zasoby zdolnoci bagania.
Doszed do niewiarygodnych kracw ponienia. Cae popoudnie przepaka na
kolanach Urszuli, ktra sprzedaaby dusz, eby go pocieszy. W deszczowe noce
kry z jedwabnym parasolem wok domu, wygldajc wiata w sypialni Amaranty.
Nigdy nie by pikniej ubrany ni w tym czasie. Jego boska gowa udrczonego Cezara
przybraa blask dziwnej wspaniaoci. Zadrcza przyjaciki Amaranty, te, ktre
przychodziy haftowa na ganku, proszc, by j prboway przekona. Zaniedba
interesy. Spdza dnie w kantorku za sklepem piszc obkane liciki, w ktrych
posya Amarancie zasuszone motyle i patki kwiatw, a ktre ona odsyaa nie
otwarte. Zamyka si na cae godziny, by gra na lutni. Pewnej nocy zacz piewa.
Macondo rozbudzio si w jakiej niebiaskiej egzaltacji, suchajc dwikw lutni
zbyt piknych, by pochodziy z tego wiata, i gosu tak przepenionego mioci, e nie
mona byo sobie nawet wyobrazi sobie istnienia na tej ziemi. Pietro Crespi widzia
wtedy wiata we wszystkich oknach miasteczka oprcz okien Amaranty. Drugiego
listopada, w Dzie Zaduszny, jego brat otworzy sklep i ujrza wszystkie lampy
zapalone, wszystkie pozytywki otwarte i wszystkie zegary wydzwaniajce jak
godzin bez koca, a pord tego oszalaego koncertu znalaz Pietra Crespiego przy
biurku w kantorku za sklepem, z przecitymi brzytw yami i z rkami zanurzonymi
w miednicy z benzoesem.
Urszula zadaa, by czuwano przy zwokach w jej domu. Ojciec Nicanor
sprzeciwi si uroczystociom aobnym i pogrzebaniu zmarego w powiconej ziemi.
Urszula stawia mu czoo. W pewnym sensie, ktrego ani ja, ani ksidz nie moemy
zrozumie, ten czowiek by witym - powiedziaa. - Pochowam go wic wbrew woli
ksidza obok grobu Melquiadesa. Tak te zrobia, z poparciem caego miasta
wyprawiajc wspaniay pogrzeb. Amaranta nie wysza ze swej sypialni. Syszaa ze
swego ka pacz Urszuli, kroki i szepty ciby, ktra zawadna domem, zawodzenie
paczek, a potem guch cisz nabrzmia woni zdeptanych kwiatw. Dugi jeszcze
czas o zmierzchu czua wo lawendy Pietra Crespiego, ale do miaa siy, by nie
popa w obd. Urszula nie chciaa jej zna, nie podniosa nawet wzroku, by ulitowa
si nad ni pewnego popoudnia, kiedy Amaranta wesza do kuchni i wsuna do w
rozpalony ar trzymajc tam, pki nie zabolao jej tak, e ju nie czua blu tylko
swd spalonego ciaa. Bya to koska kuracja na wyrzuty sumienia. Przez wiele dni
chodzia po domu z rk w kubku z biakami, a gdy wygoiy si oparzenia, zdawao si,
e lekarstwo zablinio take rany w jej sercu. Jedynym dostrzegalnym ladem
przeytej tragedii by czarny banda, ktrym owina poparzon rk i nosia go do
mierci.
Arcadio da wyraz niezwykej wielkodusznoci ogaszajc oficjaln aob po
mierci Pietra Crespiego. Urszula zrozumiaa to jako powrt zbkanej owcy do
zagrody. Pomylia si jednak. Stracia Arcadia nie z chwil, gdy woy mundur
wojskowy, lecz od pierwszych chwil jego ycia. Mylaa, e wychowaa go jak wasnego
syna, tak samo jak Rebek, bez przywilejw i bez dyskryminacji. Arcadio by jednak
dzieckiem zalknionym i osamotnionym, pord plagi bezsennoci, gorczkowej
krztaniny Urszuli, szalestw Josego Arcadia Buendii, hermetyzmu Aureliana i
miertelnej rywalizacji midzy Amaranta i Rebek. Aureliano nauczy go czyta i pisa
mylc o czym innym, tak jakby to zrobi kto obcy. Dawa mu swoje zniszczone
ubrania, ktre przerabiaa na niego Visitacin. Arcadio cierpia z powodu swoich za
duych butw, cerowanych spodni i kobiecych poladkw. Z nikim nie potrafi
porozumie si tak dobrze jak z Visitacin i Cataure w ich jzyku. Tylko Melquiades
zajmowa si nim naprawd, kaza mu sucha swoich niezrozumiaych tekstw, uczy
go sztuki dagerotypii. Nikt sobie nawet nie wyobraa, jak bardzo opakiwa Arcadio w
duszy jego mier i z jak skryt rozpacz usiowa przywrci go do ycia w
daremnym wertowaniu jego pergaminw. Szkota, gdzie na niego zwaano i gdzie go
szanowano, a pniej wadza, nieodwoalne proklamacje i olniewajcy mundur
zdjy z niego brzemi dawnej goryczy. Pewnej nocy w sklepiku Catarina kto odway
si powiedzie mu: Nie zasugujesz na nazwisko, ktre nosisz. Wbrew oczekiwaniu
wszystkich Arcadio nie kaza go rozstrzela.
- Nic dziwnego - powiedzia - nie jestem Buendia. Ci, co znali tajemnic jego
pochodzenia, myleli wobec tej repliki, e on take wie o tym, on jednak w
rzeczywistoci nigdy tego nie wiedzia. Pilar Ternera, jego matka, ktrej widok burzy
mu krew, bya dla niego tak sam nieodpart obsesj jak niegdy dla Josego Arcadia,
a pniej dla Aureliana. Chocia stracia ju swe wdziki i wspaniao swego
miechu, on .szuka jej i znajdowa w smudze zapachu dymu, ktry wszdzie za sob
zostawiaa. Na krtko przed wojn, pewnego popoudnia, kiedy przysza do szkoy po
swego modszego syna pniej ni zwykle, Arcadio czeka na ni w tej samej klasie,
gdzie od czasu objcia wadzy nad miastem zazwyczaj sypia po obiedzie, a pniej
zainstalowa dyby. Podczas gdy dziecko bawio si na podwrku, czeka w swoim
hamaku, drc z niepewnoci, wiedzc, e Pilar Ternera bdzie musiaa przej
tamtdy. Przysza. Arcadio chwyci j za przegub doni i usiowa wcign do
hamaka. Nie mog, nie mog - szeptaa Pilar Ternera przeraona. - Nie wiesz,
jakbym chciaa ci zadowoli, ale Bg mi wiadkiem, e nie mog. Arcadio schwyta
j wp ze swoj olbrzymi si i uczu, e wiat znika sprzed jego oczu przy dotkniciu
jej skry.
o wicie, a wiatr znad grobw wpada przez okna i wychodzi drzwiami na po - '
dworko zostawiajc fosfor rozsypujcych si koci na pobielanych cianach i meblach.
Gd ziemi, grzechotanie koci rodzicw i niecierpliwo krwi w obliczu biernoci
Pietra Crespiego zostay zepchnite w dalekie zakamarki pamici. Rebeka cay dzie
haftowaa przy oknie, gucha na odgosy wojny, a do chwili, kiedy gliniane dzbany
zaczy dwicze w kredensie; wtedy podnosia si, eby odgrza jedzenie, na dugo
zanim ukazay si uszargane w bocie psy myliwskie, a za nimi kolos z dubeltwk i
w sztylpach z ostrogami, czasem niosc na ramieniu sarn, a prawie zawsze kilka
zajcy albo dzikich kaczek. Pewnego popoudnia na pocztku swoich rzdw Arcadio
przyszed ich odwiedzi. Nie widywali go od czasu, gdy opucili dom, ale okaza si tak
czuy i peen rodzinnych uczu, e zaprosili go, by podzieli z nimi posiek.
Dopiero przy kawie Arcadio ujawni powd swojej wizyty: otrzyma donos na
Josego Arcadia. Zarzucano mu, e po zaoraniu wasnego podwrza ora dalej
ssiednie pola, obalajc poty i rwnajc z ziemi cudze gospodarstwa, pki nie
przywaszczy sobie si najlepszych woci w okolicy. Na chopw, ktrych nie
ograbi, bo nie interesoway go ich ziemie, naoy danin, ktr pobiera co sobot
uzbrojony w dubeltwk i z psami myliwskimi. Nie zaprzeczy temu. Swoje
roszczenia opiera na tym, e zagrabione ziemie zostay rozdzielone przez Josego
Arcadia Buendi w czasach zakadania Macondo i jego zdaniem mona byo dowie,
e jego ojciec ju wtedy by szalony, poniewa rozporzdzi si majtkiem, ktry w
rzeczywistoci nalea do ich rodziny. Byy to niepotrzebne tumaczenia, bo Arcadio
nie przyszed tu, eby wymierzy sprawiedliwo. Zaproponowa po prostu
utworzenie biura kastralnego, tak by J os Arcadio zalegalizowa swj tytu do
zagrabionej ziemi pod warunkiem, e przekae lokalnej wadzy prawo do pobierania
daniny. Doszli do porozumienia. Po latach, kiedy pukownik Aureliano Buendia
przejrza tytuy wasnoci, odkry, e na nazwisko jego brata byy zarejestrowane
wszystkie ziemie dostrzegalne ze wzgrza jego podwrka a po horyzont, nie
wyczajc cmentarza, i e podczas jedenastu miesicy sprawowania wadzy Arcadio
nie tylko przywaszczy sobie pienidze z kontrybucji, ale rwnie te, ktre pobiera od
ludzi za prawo grzebania zmarych na wociach Josego Arcadia.
Dopiero po wielu miesicach Urszula dowiedziaa si tego, o czym wiedzieli
wszyscy, gdy ukrywali przed ni prawd, eby nie zwiksza jej cierpienia. Zacza
co podejrzewa:
,,Arcadio buduje dom - zwierzya si z udan dum swojemu mowi,
na
ni
uwagi.
Wtedy
dopiero
Urszula
dowiedziaa
si,
ma
dziecka.
Postanowia
napisa
do
pukownika
Aureliana
Buendii,
albo ukra i tym samym nie miaa wartoci jako znak rozpoznawczy. Posaniec
musia posun si do ostatecznoci, jak bya zdrada tajemnicy wojskowej, eby
uwierzono w jego tosamo. Wyzna, e jedzie z misj do Curacao, gdzie mia
nadziej zebra uchodcw z caego regionu karaibskiego, jak rwnie zaopatrzy si
w bro i amunicj wystarczajc, by sprbowa akcji odwetowej pod koniec roku.
Liczc na ten plan pukownik Aureliano Buendia przeciwny by ponoszeniu zbdnych
ofiar. Ale Arcadio okaza si nieugity. Kaza uwizi posaca, dopki nie sprawdzi
jego tosamoci, i postanowi broni posterunku a do mierci.
Nie musia dugo czeka. Wieci o klsce liberaw byy coraz bardziej
konkretne. Pod koniec marca, pewnego poranka przedwczesnej pory deszczowej,
peen napicia spokj poprzednich tygodni przerway nagle rozpaczliwe dwiki
kornetu i zaraz potem wystrza armatni, ktry roznis wie kocioa. Opr, jaki
zamierza
stawi
Arcadio,
by
zaiste
szalestwem.
Dysponowa
zaledwie
na lepo strzelali j zza rogu. Stare pistolety, przez dugie lata przechowywane w
szafach, nie dziaay. Osaniajc Arcadia wasnym ciaem Urszula usiowaa wcign
go do domu.
- Chod, na Boga - krzyczaa - ju dosy szalestw! onierze wzili ich na cel.
- Niech go pani puci, niech pani odejdzie - krzykn jeden z nich - albo nie
rczymy za pani ycie.
Arcadio pchn Urszul w kierunku domu i podda si. Troch pniej umilky
wystrzay i rozbrzmiay dzwony. Opr zosta zlikwidowany w niecae p godziny. Nie
ocala ani jeden z ludzi Arcadia, ale zanim zginli, pooyli trupem trzystu onierzy.
Ostatnim bastionem byy koszary. Zanim przypuszczono szturm, domniemany
pukownik Gregorio Stevenson uwolni winiw i rozkaza swoim ludziom, eby
wyszli bi si na ulic. Niezwyka ruchliwo i nieomylna celno strzaw, jakie odda
z rnych okien zuywajc swoje dwadziecia nabojw, wywoay wraenie, e koszary
s dobrze bronione, i atakujcy roznieli je dopiero z pomoc artylerii. Kapitan
kierujcy akcj zdziwi si znajdujc puste ruiny i jedynego martwego czowieka w
kalesonach, z nie nabitym karabinem, ktry jeszcze kurczowo ciska rami oderwane
od tuowia. Mia bujne kobiece wosy spite na karku grzebieniem, a na szyi szkaplerz
ze zot rybk. Odwrciwszy go kocem buta, eby obejrze jego twarz, kapitan
zdumia si. Gwno! - wykrzykn. Inni oficerowie podeszli bliej.
- Patrzcie, gdzie spotykamy tego czowieka - powiedzia kapitan. - To przecie
Gregorio Stevenson!
O wicie po krtkim sdzie wojennym rozstrzelano Arcadia pod murem
cmentarza. Przez dwie ostatnie godziny swego ycia na prno stara si zrozumie,
dlaczego znikn strach drczcy go od dziecistwa. Niewzruszony, nie troszczc si
nawet o wykazanie swojej nowej odwagi, sucha nie koczcych si oskare. Myla
o Urszuli, ktra w tej godzinie na pewno popijaa kaw pod kasztanem z Josem
Arcadiem Buendi. Myla o swojej omiomiesicznej crce, ktra jeszcze nie miaa
imienia, i o dziecku, ktre miao si urodzi. Myla o matce tych dzieci, ktr ubiegej
nocy pozostawi peklujc koza na sobotni obiad, i zatskni do jej spadajcych na
ramiona wosw, do jej rzs, ktre sprawiay wraenie sztucznych. Myla o swojej
rodzinie bez wzruszenia, w surowym obrachunku z yciem, zaczynajc rozumie, jak
bardzo w rzeczywistoci kocha te osoby, ktrych najbardziej nienawidzi.
Przewodniczcy sdu wojennego rozpocz swoje kocowe przemwienie, nim
Arcadio zda sobie spraw, e miny dwie godziny. Gdyby nawet dowiedzione
dlaczego, o swoim ojcu, ktry w tej chwili myla o nim, w pospnym wicie pod
kasztanem. Nie czu strachu ani tsknoty, tylko wewntrzn furi na myl, e ta
sztuczna nie pozwoli mu pozna koca tylu spraw, ktre wi nie rozwizane.
Otworzyy si drzwi i wszed stranik z kubkiem kawy. Nazajutrz o tej samej godzinie
by wci w tym samym stanie ducha, wcieky z powodu blu pod pachami, i
powtrzyo si dokadnie to samo. W czwartek poczstowa stranikw legumin od
matki, woy czyst bielizn, za ciasn na niego, i lakierowane buty. Jeszcze w pitek
go nie rozstrzelano.
W gruncie rzeczy nie mieli odwagi wykona wyroku. Wzburzenie ludnoci
przekonao wadze wojskowe, e rozstrzelanie pukownika Aureliana Buendi
przyniesie powane skutki polityczne nie tylko w Macondo, ale w caym okrgu
moczarw, zasignito wic rady dowdztwa w stolicy prowincji. W sobot
wieczorem, podczas gdy czekano na odpowied, kapitan Roque Carnicero poszed do
sklepiku Catarina. Tylko jedna kobieta, niemal pod naciskiem groby, odwaya si
zabra go do swego pokoju. Nie chc spa z kim, o kim wiedz, e umrze - wyznaa
mu. - Nikt nie wie, jak to bdzie, ale wszyscy mwi, e oficer, ktry da rozkaz
rozstrzelania pukownika Aureliana Buendii, i wszyscy onierze plutonu, jeden po
drugim, zostan wymordowani wczeniej czy pniej, choby skryli si na koniec
wiata. Kapitan Roque Carnicero powiedzia o tym innym oficerom, a ci z kolei
swoim zwierzchnikom. W niedziel, aczkolwiek nikt nie oznajmi tego otwarcie i
aden rozkaz nie zmci napitego spokoju tych dni, cae miasto wiedziao, e
oficerowie
pod
pierwszym
lepszym
pretekstem
zdecydowani
unikn
przechodzc przez gry drog, ktr szed Jose Arcadio Buendia, aby zaoy
Macondo, ale przed upywem tygodnia przekonali si, e jest to zamiar nie do
wykonania. Musieli wic przeby niebezpieczny szlak stromych ska, bez amunicji,
oprcz tej, ktr rozporzdza pluton egzekucyjny. Biwakowali w pobliu miasteczek i
jeden z onierzy ze zot rybk w rku szed tam w biay dzie i nawizywa kontakt z
zakonspirowanymi liberaami, ktrzy nastpnego dnia ruszali na polowanie, eby ju
nie wrci. Kiedy z dalekiej przeczy dostrzegli Riohacha, genera Victorio Medina
zosta ju rozstrzelany. Powstacy ogosili pukownika Aureliana Buendi przywdc
si rewolucyjnych wybrzea karaibskiego w randze generaa. Przyj stanowisko, ale
odrzuci awans i przyrzek sobie, e nie przyjmie go, dopki nie obali rzdw
konserwatystw. Po trzech miesicach zdoa uzbroi ponad tysic ludzi, ale prawie
wszyscy wyginli. Ocaleni dotarli do granicy wschodniej. Nastpna wie o nich
gosia, e wyldowali na przyldku Vela przybywajc z archipelagu Antyli. Wkrtce
potem telegraficzny komunikat rzdowy, rozpowszechniony na cay kraj, poda
wiadomo o mierci pukownika Aureliana Buendii. Niemniej w dwa dni pniej
inny telegram z niemal rwnym rozgosem jak poprzedni donis o wybuchu rebelii
na rwninach poudniowych. Tak zacza si legenda o wszechobecnoci pukownika
Aureliana Buendii. Rwnoczesne i sprzeczne z sob informacje gosiy, e zwyciy w
Villanueva, e ponis klsk w Guacamayal, e zjedli go Indianie - tubylcy z Motiin,
e zmar w pewnej wsi na moczarach i stan na czele nowego powstania w Urumita.
Przywdcy liberaw, prowadzcy wwczas rokowania w sprawie reprezentacji w
parlamencie, ogosili go awanturnikiem, ktry nie moe reprezentowa partii. Rzd
narodowy obwoa go bandyt i wyznaczy za jego gow cen piciu tysicy pesos. Po
szesnastu porakach pukownik Aureliano Buendia wyszed z Guajiry z dwoma
tysicami dobrze uzbrojonych Indian i zaskoczywszy garnizon podczas snu opanowa
Riohacha. Tu ustanowi swoj kwater gwn i ogosi wojn totaln przeciwko
rzdowi. Pierwsz wiadomoci, jak otrzyma od rzdu, bya pogrka rozstrzelania
pukownika Gerinelda Marqueza w przecigu czterdziestu omiu godzin, jeeli
pukownik Buendia nie wycofa si ze swoimi siami a do granicy wschodniej. Peen
konsternacji pukownik Roque Carnicero, wczesny szef sztabu, wrczy mu telegram.
Aureliano jednak przeczyta go z nieoczekiwan radoci.
- To wietnie - wykrzykn. - Mamy wic ju telegraf w Macondo.
Jego odpowied bya jednoznaczna. W cigu trzech miesicy zamierza
przenie siedzib sztabu generalnego do Macondo. Jeeli nie zastanie przy yciu
pooony
najlepszym
punkcie
rynku,
cieniu
migdaowca
sypialni, wystrza z pistoletu wstrzsn domem. Struka krwi wypyna spod drzwi,
przez cay salon, a na ulic, biegnc prosto po nierwnych chodnikach, w d i pod
gr, przepyna wzdu ulic Turkw, skrcia w prawo, a potem w lewo, zaamaa
si pod ktem prostym przed domem Buendiw wdara si przez zamknite drzwi do
salonu, biegnc tu przy cianie, by nie brudzi dywanu, potem przez nastpny pokj,
okrya z daleka st w jadalni, przecia ganek z begoniami przepywajc
niepostrzeenie pod krzesem Amaranty, ktra w tej chwili miaa lekcj arytmetyki z
Aurelianem Josem, przebiega przez spiarni i pojawia si w kuchni, gdzie Urszula
zamierzaa wbi trzydzieci sze jajek do ciasta.
- Matko Najwitsza! - krzykna Urszula. Pobiega ladem krwi w przeciwnym
kierunku, poszukujc jej rda, przez spiarni, przez ganek z begoniami, gdzie
Aureliano Jose skandowa, e trzy plus trzy to sze, a sze i trzy to dziewi, biega
dalej przez jadalni i salony, na ulic, wci za strumyczkiem krwi, skrcia w prawo,
potem w lewo, a na ulic Turkw, nie pamitajc, e wci ma na sobie fartuch
piekarski i bambosze. Potem znalaza si na rynku i po ladach czerwonej struki
wesza do domu, w ktrym nigdy nie bya przedtem. Pchna drzwi do sypialni,
krztuszc si dymem spalonego prochu, i znalaza Josego Arcadia lecego twarz do
podogi na sztylpach, ktre zdy jeszcze cign, i zobaczya rdo strugi krwi,
ktra przestaa ju pyn z jego prawego ucha. Na ciele nie znaleziono adnej rany i
nie zdoano odnale broni. Nie mona byo take pozby si ostrego zapachu prochu,
ktry wydzielay zwoki. Najpierw wyszorowano trupa trzykrotnie mydem i szczotk,
potem nacierano go sol i octem, potem popioem i cytryn, a wreszcie wsadzono do
beczki z ugiem i pozostawiono na sze godzin. Tyle go szorowano, e zaczy si
odbarwia arabeski tatuau. Kiedy wpadli na rozpaczliwy pomys przyprawienia go
pieprzem, kminkiem i liciem laurowym i podgrzewania na maym ogniu, zacz
rozkada si i trzeba go byo czym prdzej pogrzeba. Zamknito go hermetycznie w
specjalnej trumnie, dwa metry i trzydzieci centymetrw dugoci, jeden metr i
dziesi
centymetrw
szerokoci,
umocnionej
wewntrz
sztabami
elaza
przykrcanej rubami ze stali, ale nawet wtedy czu byo jeszcze odr na ulicach,
ktrymi przeszed pogrzeb. Ojciec Nicanor, ze spuchnit wtrob i brzuchem
napitym jak bben, pobogosawi trumn ze swego ka. Chocia po kilku miesicach wzmocniono grb nadbudow murw i wsypano midzy ciany sprasowany
popi, trociny i niegaszone wapno, cmentarz cuchn prochem jeszcze przez wiele
lat, do czasu kiedy inynierowie z Kompanii Bananowej przykryli grb pancerzem z
betonu. Zaledwie wyniesiono jego trupa, Rebeka zamkna drzwi swego domu i
pogrzebaa si ywcem pod grub skorup pogardy dla wiata, ktrej adna pokusa
ziemska nie zdoaa przebi. Pewnego razu, bardzo ju wiekowa, wysza na ulic w
pantoflach koloru starego srebra i w kapeluszu zdobnym w malekie kwiatuszki w
czasie gdy nawiedzi miasto yd Wieczny Tuacz, i sprowadzia upa tak straszliwy, e
ptaki przebijay druciane siatki w oknach, eby wyzion ducha w sypialniach. Ostatni
raz widziano j yw, kiedy celnym strzaem umiercia zodzieja, ktry usiowa
wyway drzwi jej domu. Oprcz Argenidy, sucej i powiernicy, nikt si z ni odtd
nie styka. W swoim czasie mwiono, e pisuje listy do biskupa, ktrego uwaaa za
swego ciotecznego brata, ale nie dowiedziano si, czy otrzymaa odpowied. Miasto
zapomniao o niej.
Mimo swego triumfalnego powrotu pukownik Aureliano Buendia nie da si
zwie pozorom. Wojska rzdowe ustpoway bez oporu, co wywoywao wrd
liberalnej ludnoci zudzenie zwycistwa, ktrego nie naleao rozprasza, ale
rewolucjonici znali prawd, a przede wszystkim zna j pukownik Aureliano
Buendia. Chocia w obecnej chwili mia pod swoj komend przeszo pi tysicy
ludzi i rzdzi w dwch stanach nadmorskich, zdawa sobie spraw, e jest przyparty
do morza i uwikany w sytuacj polityczn tak niejasn, e gdy rozkaza odbudowa
wie kocieln zburzon wystrzaem armatnim wojska, ojciec Nicanor na swoim ou
boleci owiadczy: To nie do pojcia, obrocy wiary Chrystusa burz wityni, a
masoni j odbudowuj. Szukajc wyjcia z matni Aureliano spdza cae godziny w
biurze telegraficznym, rozmawiajc z dowdcami innych placwek, i coraz bardziej
ulega wraeniu, e wojna znalaza si w lepym zauku. Kiedy nadchodziy wieci o
nowych triumfach liberaw, ogaszano je w radosnych komunikatach, ale on mierzy
na mapie prawdziwy zasig swej wadzy i rozumia, e jego zwolennicy coraz dalej
brn w puszcz, bronic si przeciwko malarii i komarom, posuwajc si w kierunku
odwrotnym do rzeczywistoci. Tracimy czas - skary si swoim oficerom. - Tracimy
czas, kiedy tamci tchrze z partii ebrz o stoek w parlamencie. Podczas bezsennych
nocy, lec na wznak w hamaku zawieszonym w tej samej izbie, gdzie kiedy czeka na
egzekucj, przywoywa przed oczy obraz ubranych na czarno adwokatw
opuszczajcych w chodny poranek paac prezydencki, w paltach z konierzami
podniesionymi a do uszu, rozcierajcych rce, szepczcych, szukajcych schronienia
w ciemnych kawiarenkach, eby rozway, co chcia powiedzie prezydent mwic
tak albo co rozumia, kiedy powiedzia nie, albo nawet zastanawia si, co
prezydent myla mwic o rzeczy zupenie inne, podczas gdy on Auraliano Buendia
odgania komary w temperaturze trzydziestu piciu stopni, czujc, e zblia si
straszliwy ranek, kiedy bdzie musia wyda swoim ludziom rozkaz rzucenia si do
morza.
Ktrej niespokojnej nocy, kiedy Filar Ternera piewaa na dziedzicu z
onierzami, poprosi j o wrb z kart.
Pilnuj swoich ust - byo wszystkim, co udao si jej odczyta po trzykrotnym
zoeniu i rozoeniu kart. Nie wiem, co to znaczy, ale sygna jest bardzo jasny:
uwaaj na usta.
W dwa dni pniej kto poda ordynansowi kubek z niesodzon kaw, a ten
da go drugiemu, a tamten jeszcze nastpnemu, a z rki do rki kubek dotar do
biurka pukownika Aureliana Buendii. Nie prosi przedtem o kaw, ale skoro j
przyniesiono, wypi. Zawieraa doz trucizny z orzecha wystarczajc do zabicia
konia. Kiedy zaniesiono go do domu, by ju sztywny, wygity w uk, z wywalonym na
wierzch jzykiem. Urszula wyrwaa go mierci. Po wypukaniu odka rodkami na
wymioty owina go w gorce pledy i karmia biakami przez dwa dni do czasu, gdy
wyniszczone
ciao
odzyskao
normaln
temperatur.
Czwartego
dnia
- Oczywicie - powiedzia. - Ale tak czy inaczej lepsze to, ni nie wiedzie, o co
si walczy. - Spojrza mu w oczy i doda z umiechem: - Albo walczy, jak ty, o co, co
nic dla nikogo nie znaczy.
Duma nie pozwalaa mu zbliy si do uzbrojonych grup wewntrz kraju,
dopki kierownictwo partii nie odwoa publicznie swej deklaracji ogaszajcej go
bandyt. Wiedzia jednak, e gdy odrzuci te skrupuy, rozerwie bdne koo wojny.
Okres rekonwalescencji pozwala mu na rozmylania. Skoni Urszul, eby oddaa
mu reszt zakopanego kapitau rodzinnego i swoje liczne oszczdnoci, mianowa
pukownika Gerinelda Marqueza przywdc cywilnym i wojskowym Macondo i
pojecha nawiza kontakt z grupami powstaczymi wewntrz kraju.
Pukownik Gerineldo Marquez by nie tylko czowiekiem, ktremu najbardziej
ufa pukownik Aureliano Buendia, ale i Urszula traktowaa go jak czonka rodziny.
Delikatny, niemiay, uprzejmy z natury, by jednak bardziej stworzony do wojny ni
do rzdzenia. Jego doradcy polityczni omotywali go z atwoci labiryntami teorii.
Mimo to zdoa narzuci w Macondo atmosfer sielskiego spokoju, wymarzon przez
pukownika Aureliana Buendi, ktry chcia umrze ze staroci wyrabiajc rybki ze
zota. Mieszka w domu swoich rodzicw, ale jada obiady u Urszuli dwa lub trzy razy
w tygodniu. Uczy Aureliana Josego obchodzi si z broni paln, da mu
przedwczesne wyszkolenie wojskowe i przez kilka miesicy, za zgod Urszuli, chopiec
mieszka w koszarach, eby zmnie. Jeszcze wiele lat przedtem, prawie jako
dziecko, Gerineldo Marquez wyzna swoj mio Amarancie. Bya wtedy tak przejta
swoim nieodwzajemnionym uczuciem do Pietra Crespiego, e go wymiaa. Gerineldo
Marquez czeka. Przy pewnej okazji przysa Amarancie kartk z wizienia, proszc j
o wyhaftowanie tuzina chusteczek z inicjaami jego ojca. Przysa na to pienidze. Po
upywie tygodnia Amaranta zaniosa mu do wizienia tuzin wyhaftowanych
chusteczek wraz z pienidzmi i przez wiele godzin rozmawiali o przeszoci. Kiedy
std wyjd, oeni si z tob - powiedzia jej Gerineldo Marquez na poegnanie.
Amaranta rozemiaa si, ale czsto o nim mylaa uczc dzieci pisa i czyta i
pragnaby wskrzesi dla niego modziecz mio, jak darzya niegdy Pietra
Crespiego. W soboty, w dniu odwiedzin winiw, wstpowaa do domu rodzicw
Gerinelda Marqueza i towarzyszya im do wizienia. Jednej z tych sobt Urszula
zdumiaa si widzc j w kuchni, czekajc na wyjcie z pieca babeczek, a potem
wybierajc najadniejsze, by je zawin w serwetk, specjalnie na ten cel
wyhaftowan.
drog
powrotn,
znajdowa
Prudencia
Aguilara
pokoju
mierci Pietra Crespiego i zacza znowu kpa si z Aurelianem Josem, ten ju nie
przyglda si dokowi, ale odczu nieznany dreszcz na widok wspaniaych piersi o
fioletowych sutkach. Przyglda si, odkrywajc cal po calu cud jej intymnoci, i
poczu, e skra na nim cierpnie podczas tych obserwacji, tak jak jej skra cierpa w
zetkniciu z wod. Od wczesnego dziecistwa mia zwyczaj wyazi w nocy z hamaki i
spa a do rana w ku Amaranty, ktrej blisko rozpraszaa jego strach przed
ciemnoci. Ale od dnia, kiedy uwiadomi sobie jej nago, nie strach przed
ciemnociami kaza mu wsuwa si za jej moskitier, lecz ch odczuwania ciepego
oddechu Amaranty o wicie. Pewnego poranka, w tym czasie kiedy ona odrzucia
pukownika Gerinelda laraueza, Aureliano Jose obudzi si z uczuciem, e brakuje mu
tchu. Poczu palce Amaranty niby robaczki, ciepe i niecierpliwe, szukajce jego
brzucha. Udajc, e pi, zmieni pozycj, eby usun wszelkie trudnoci, i wtedy
uczu rk bez czarnego opatrunku buszujc jak ociemniay miczak w dungli jego
podania. Chocia udawali, e nie maj pojcia o tym, co oboje wiedzieli i o czym
jedno wiedziao, ze wie drugie, od tamtej nocy poczyo ich nierozerwalne
wsplnictwo. Aureliano Jose nie mg zasn, dopki nie usysza o pnocy walczyka
zegara w salonie, a dojrzaa dziewica, ktrej skra zaczynaa si smuci, nie zaznaa
spokoju, dopki nie czua wlizgujcego si pod moskitier tego somnambulika,
ktrego wychowaa, nie mylc, e bdzie pocieszeniem jej samotnoci. Wtedy nie
tylko spali razem, nadzy wymieniajc upajajce pieszczoty, ale gonili si po zaktkach
domu i zamykali si w sypialniach o pierwszej lepszej godzinie w cigym stanie
niezaspokojonego podniecenia. Omal nie przyapaa ich na tym Urszula pewnego
popoudnia, gdy wesza do spiarni, a oni zaczynali si caowa. Bardzo kochasz
swoj cioci? - zapytaa niewinnie Aureliana Josego. Przytakn. To dobrze zawyrokowaa Urszula, odmierzya mk na chleb i wrcia do kuchni. Ten epizod
ocuci Amarant z szalestwa. Zdaa sobie spraw, e zabrna za daleko i e ju nie
bawi si w pocaunki z dzieckiem, ale grznie w spnionej namitnoci, niebezpiecznej i beznadziejnej, i przerwaa j jednym ciciem. Aureliano Jos, ktry
wwczas koczy swoje przeszkolenie l X wojskowe, pogodzi si wreszcie z
rzeczywistoci i zaczai sypia w koszarach. W soboty chodzi z onierzami do
sklepiku Catarina. W swojej nagej samotnoci, w przedwczesnej dojrzaoci,
pociesza si kobietami, ktre pachniay zwidymi limi i ktre on idealizowa w
ciemnociach, a wreszcie poprzez tskne wysiki jego wyobrani przybieray posta
Amaranty.
wiadomo
osobliwa.
Pukownik
Aureliano
Buendia
yt,
ale
odzyskaa w par lat fortun, ktr jej syn strwoni na wojnie, ale na nowo napenia
czystym zotem skrzynki zakopane w sypialni. Pki Bg mnie zachowa przy yciu mawiaa - nie zabraknie pienidzy w tym domu wariatw. Taka bya sytuacja, kiedy
Aureliano Jose po dezercji z wojska federalnego w Nikaragui przyczy si do zaogi
jakiego statku niemieckiego i pewnego dnia zjawi si w kuchni, zmczony jak ko,
muskularny i owosiony jak Indianin, ze skrytym postanowieniem polubienia
Amaranty.
Kiedy Amaranta zobaczya go wchodzcego, zanim jeszcze , powiedzia
cokolwiek, wiedziaa ju, po co wrci. Przy stole nie odwayli si patrze na siebie.
Ale w dwa tygodnie po powrocie w obecnoci Urszuli utkwi wzrok w jej oczach i
powiedzia: Cigle o tobie mylaem. Amaranta uciekaa od niego. Unikaa
przypadkowych spotka. Nie rozczaa si z Pikn Remedios. Kiedy, gdy Aureliano
Jose zapyta, jak dugo ma zamiar nosi czarny banda na rku, zrozumiaa to pytanie
jako aluzj do swego dziewictwa i wzburzy j rumieniec, ktrym spony jej policzki.
Gdy wrci, z pocztku zamykaa si w sypialni na zasuwk, ale przez tyle i nocy
syszaa jego spokojne chrapanie w przylegym pokoju, e zaniechaa tej ostronoci.
Pewnego ranka, o wicie, prawie w dwa miesice po jego powrocie, usyszaa, e
wchodzi do jej sypialni. Wtedy, zamiast ucieka, zamiast krzycze, jak go przedtem
ostrzega, daa si ponie bogiemu ukojeniu. Czua, jak wsuwa si pod moskitier,
tak samo jak w czasach, gdy by dzieckiem, tak samo jak zawsze, i oblana lodowatym
potem nie moga stumi dzwonienia zbami, gdy zdaa sobie spraw, e jest zupenie
nagi. Id precz - szepna bezsilnie. - Odejd, bo zaczn krzycze. Aureliano Jose
wiedzia wtedy, co ma robi, gdy nie by ju dzieckiem przeraonym ciemnoci, ale
obozowym zwierzciem. Od tamtej nocy zaczy si na nowo guche walki bez skutku,
przecigajce si a do witu. Jestem twoj ciotk - szeptaa Amaranta wyczerpana. Tak jakbym bya twoj matk, z t tylko rnic, e ci nie wykarmiam wasn
piersi. Aureliano ucieka o wicie i wraca nazajutrz rankiem, coraz bardziej
podniecony tym, e zastaje drzwi nie zamknite. Nie przesta pragn jej ani przez
chwil. Znajdowa j w ciemnych sypialniach zdobytych miast, zwaszcza tych
najbardziej ponionych, w zapachu zaschnitej krwi na bandaach rannych, w nagym
lku wobec niebezpieczestwa mierci, wszdzie i o kadej godzinie. Uciek od niej
usiujc wymaza z pamici jej wspomnienie nie tylko odlegoci, ale oguszajc
furi, ktr towarzysze broni uwaali za brawur; im gbiej jednak pogra jej obraz
w gnoju wojny, tym bardziej wojna upodabniaa si do Amaranty. Tak przecierpia
wygnanie, szukajc sposobu zabicia jej swoj wasn mierci, a usysza kiedy
opowiadanie o czowieku, ktry oeni si ze swoj wasn ciotk, ktra oprcz tego
bya jego kuzynk, tak e jego syn okaza si w kocu swoim wasnym dziadkiem.
- A czy mona oeni si z wasn ciotk? - zapyta zdumiony.
- Nie tylko z ciotk - odpowiedzia mu jaki onierz. - Prowadzimy t wojn
przeciw ksiom wanie po to, eby czowiek mg, jeli zechce, si eni ze swoj
rodzon matk!
W dwa tygodnie pniej uciek z wojska. Zasta Amarant jeszcze bardziej
pocigajc, ni j pamita, bardziej melancholijn i wstydliw i ju przekraczajc
ostatni stopie dojrzaoci. Jeste kretyn - mwia Amaranta osaczona przez niego
jak zwierz przez myliwskie psy. - Nie wolno tego robi z ciotk, chyba e za
specjaln dyspens papiea, Aureliano Jose przysiga uda si do Rzymu, przysiga
przej Europ na kolanach i ucaowa sanday Ojca witego, byleby opuci si
zwodzony most.
- Nie tylko o to chodzi - bronia si Amaranta. - Potem rodz si dzieci ze
wiskim ogonem!
Aureliano Jose by guchy na wszelkie argumenty.
- Nawet gdyby rodziy si pancerniki - baga. Pewnego ranka pokonany
nieznonym blem tumionej dzy poszed do sklepiku Catarina. Znalaz kobiet z
obwisymi piersiami, tkliw i niedrog, ktra uspokoia na jaki czas jego wzburzenie.
Usiowa zwyciy Amarant pogard. Widzia j na ganku szyjc na rcznej
maszynie, ktr nauczya si posugiwa nadzwyczaj sprawnie, i nie odzywa si do
niej ani sowem. Amaranta czua si, jakby zdjto z niej ciar, i sama nie rozumiaa,
dlaczego zacza znowu myle o pukowniku Gerineldim Marquezie, dlaczego z tak
tsknot wspomina popoudnia spdzone na grze w warcaby, a nawet pragnie go jako
mczyzny. Tej nocy, kiedy nie mogc znie duej udanej obojtnoci wrci do
ka Amaranty, Aureliano Jose nie zdawa sobie sprawy, ile straci. Odepchna go z
nieugit stanowczoci i zasuna na zawsze rygiel swojej sypialni.
W kilka miesicy po powrocie Aureliana Josego zjawia si w domu kobieta o
bujnych ksztatach, pachnca jaminem, z dzieckiem mniej wicej picioletnim.
Twierdzia, i jest to syn pukownika Aureliana Buendii i przyniosa go tutaj, eby
Urszula nadaa mu imi. Nikt nie zakwestionowa pochodzenia nie znanego chopca wyglda tak samo jak pukownik w czasach, gdy zaprowadzono go do Cyganw, eby
zobaczy ld. Kobieta powiedziaa, e urodzi si z otwartymi oczyma, patrzc na ludzi
dojrzaych, nie dajc jej pienidzy ani mioci, a tylko czasami przyjemno. Pi
crek, ktre odziedziczyy jej gorcy temperament, rozproszyo si po bezdroach
ycia od najwczeniejszych lat modoci. Z dwch chopcw, ktrych zdoaa
wychowa, jeden zgin walczc w szeregach pukownika Aureliana Buendii, a drugi
zosta ranny i uwiziony w wieku czternastu lat, kiedy prbowa skra stadko kur w
jednej wsi na moczarach. Aureliano Jose by w pewien sposb tym wysokim i
ciemnym mczyzn, ktrego przez p wieku oznajmia jej krl pikowy i ktry, jak
wszyscy wysannicy kart, dotar do jej serca, kiedy by - ju naznaczony znakiem
mierci. Zobaczya to w kartach, i
- Nie wychod wieczorem - powiedziaa mu. - Zosta tutaj, bo Carmelita
Montiel tyle razy ju mnie prosia, eby ja wpuci do twojego pokoju.
Aureliano Jose nie zrozumia gbokiego sensu proby ukrytej w tej ofercie.
- Powiedz, eby na mnie czekaa o pnocy - powiedzia. Poszed do teatru,
gdzie pewna trupa hiszpaska wystawiaa sztuk Sztylet Lisa ktra bya w
rzeczywistoci sztuk Zorilli z tytuem zmienionym na rozkaz kapitana Aauilesa
Ricarda, gdy liberaowie pogardliwie nazywali konserwatystw Gotami. Dopiero w
chwili oddawania biletu przy wejciu Aureliano Jose zorientowa si, e kapitan
Aquiles Ricarda wraz z dwoma uzbrojonymi w karabiny onierzami obmacuje
kieszenie w poszukiwaniu broni.
Ostronie, kapitanie - uprzedzi go Aureliano Jose. - Jeszcze si nie narodzi
mczyzna, ktremu pozwolibym si tkn palcem. Kapitan prbowa zrewidowa
go si i wtedy Aureliano Jose, ktry nie mia broni, zacz ucieka. Ale onierze,
wbrew rozkazowi, nie chcieli strzela. Nosi nazwisko Buendia - wytumaczy jeden z
nich. Olepiony furi kapitan wyrwa mu karabin, wypad na rodek ulicy i wycelowa.
- Bydlta - krzykn - szkoda, e to nie sam pukownik Aureliano Buendia!
Carmelita Montiel, dwudziestoletnia dziewica, skoczya kapa si w wodzie
pachncej kwiatem pomaraczowym i posypywaa limi rozmarynu ko Filar
Ternery, kiedy pad strza. Aureliano Jose mia wedug kart zazna z ni szczcia,
ktrego odmwia mu Amaranta, mie siedmioro dzieci i umrze ze staroci w jej
ramionach, ale kul z karabinu, ktra trafia go w plecy i rozerwaa pier, kierowaa
za interpretacja wrby. Kapitan Aquiles Ricardo, ten, ktremu w rzeczywistoci
sdzona bya mier tej nocy, zmar istotnie w cztery godziny przed Aurelianem
Josem. Ledwie ucicho echo jego strzau, powaliy go dwa inne, rwnoczenie oddane,
nigdy nie ustalono przez kogo, i potny krzyk wstrzsn noc. - Niech yje partia
- Prosz Boga, eby tej nocy nie miaa pani Aureliana domu - powiedzia. - A
gdyby tak byo, niech go pani ode nie uciska, bo ja nie zobacz go ju wicej. Tej nocy
zosta schwytany, kiedy usiowa uciec z Macondo po napisaniu dugiego listu do
pukownika Aureliana Buendii, w ktrym przypomnia mu wsplny zamiar
zmilitaryzowania wojny i yczy mu cakowitego zwycistwa nad korupcj
wojskowych i ambicjami politykw obu partii. Nastpnego dnia pukownik Aureliano
Buendia jad z nim obiad w domu Urszuli, gdzie mia przebywa jako wizie do
czasu, kiedy rewolucyjny sd wojenny zadecyduje o jego losie. Byo to niemal
rodzinne zebranie. Podczas gdy dwaj przeciwnicy zapominali o wojnie, by wywoywa
w pamici wspomnienia przeszoci, Urszula doznawaa ponurego wraenia, e jej syn
jest intruzem w jej domu, Miaa je od chwili, kiedy zobaczya go wchodzcego w otoczeniu haaliwej wity wojskowych, ktrzy przetrzsnli wszystkie sypialnie wzdu i
wszerz, by upewni si, e nie ma adnego niebezpieczestwa. Pukownik Aureliano
Buendia nie tylko si na to zgodzi, ale nakaza najcilejsza surowo i nie pozwoli,
by ktokolwiek - nawet Urszula - podszed do niego bliej ni na odlego trzech
metrw dopki czonkowie jego eskorty nie skoczyli rozstawia stray wok domu.
Ubrany by w mundur ze zwykego drelichu bez adnych odznak i wysokie buty z
ostrogami, oblepione botem i zesch krwi. Za pasem mia pistolet w otwartej
kaburze, a rka stale oparta na kolbie potwierdzaa czujne i zdecydowane napicie
jego spojrzenia. Jego gowa, o wyranie ju przerzedzonych wosach, wydawaa si
przypiekana na wolnym ogniu. Rysy przearte przez sl Morza Karaibskiego
przybray metaliczn twardo. Przed zbliajc si nieuchronnie staroci bronia go
ywotno, ktra w pewien sposb wynikaa z chodu serca. Wydawa si wyszy ni
wtedy, gdy wyrusza, bledszy i bardziej kocisty i zdradza pierwsze oznaki
zobojtnienia. Boe mj - westchna przeraona Urszula. - Teraz wyglda jak
czowiek zdolny do wszystkiego. Byo tak istotnie. Aztecki szal, ktry przywiz
Amarancie, wspominanie dawnych zdarze przy obiedzie, anegdoty, ktre opowiada,
byy tylko szcztkami jego dawnego humoru. Ledwie zdono wykona rozkaz
pochowania zabitych we wsplnym grobie, poleci pukownikowi Roque'owi
Carnicero przyspieszy sdy wojenne, a sam podj mudny trud wprowadzenia
radykalnych reform, ktre miay zniszczy wszelki lad po rzdach konserwatystw.
Musimy wyprzedzi politykw partyjnych - mwi swoim doradcom. - Kiedy otworz
oczy na rzeczywisto, znajd si przed faktami dokonanymi. Wtedy to postanowi
zrewidowa tytuy wasnoci ziemi od stu lat wstecz i odkry zalegalizowane naduycia
korbk, ktr krcia Pikna Remedios. Spdzali wiele godzin w milczeniu, dobrze
czuli si w swoim towarzystwie, ale podczas gdy Amaranta radowaa si w gbi
ducha, e podtrzymuje pomie jego afektu, on nie wiedzia, jakie byy tajemne
zamiary jej nieodgadnionego serca. Kiedy nadesza wiadomo o jego powrocie,
Amaranta pona niecierpliwoci oczekiwania. Ale ujrzawszy po w chwili, gdy
wchodzi do domu razem z haaliw eskort pukownika Aureliana Buendii,
wyniszczony trudami wygnania, postarzay latami zapomnienia, brudny od potu i
prochu, cuchncy motochem, szpetny, z lew rk na temblaku, omal nie zemdlaa z
rozczarowania. Boe mj - pomylaa - to nie ten, na ktrego czekaam. Nazajutrz
jednak przyszed do niej znowu, ogolony i czysty, z wsem uperfumowanym lawend i
bez zakrwawionego temblaka. Przynis jej ksieczk do naboestwa w okadce z
masy perowej.
- Jacy dziwni s mczyni - powiedziaa, bo nie znalaza nic innego do
powiedzenia. - Cae ycie walcz przeciwko ksiom, a przynosz w prezencie
ksieczki do naboestwa!
Odtd nawet w najbardziej krytycznych dniach wojny odwiedza j kadego
popoudnia. Czsto, kiedy nie byo Piknej Remedios, on obraca koem maszyny do
szycia. Amarant zdumiewaa wytrwao, lojalno i przywizanie tego czowieka,
ktry mimo swego wielkiego autorytetu zostawia bro w salonie, by wej
rozbrojonym do szwalni. Przez cztery lata zapewnia j o swojej mioci, a ona zawsze
znajdowaa sposb odtrcenia jej tak, by go nie zrani, bo cho nie umiaa go
pokocha, ju nie moga bez niego y, Nawet Pikn Remedios, tak obojtn na
wszystko, e uwaano j za upoledzon umysowo, wzruszao oddanie pukownika i
prbowaa wstawi. si za nim. Amaranta odkrya nagle, e to dziecko, ktre
wychowaa i ktre zaledwie wkraczao w wiek dziewczcy, jest najpikniejsz istot,
jak widziano w Macondo. Poczua, jak odywa w jej sercu uraza, ta sama, z jak
niegdy odnosia si do Rebeki, i proszc Boga, by nie kaza jej si posun do granic
yczenia mierci Remedios, zabronia jej wstpu do szwalni. Byo to wtedy, gdy
pukownik Gerineldo Marquez zacz odczuwa nienawi do wojny. Odwoa si do
swoich zasobw perswazji, do swej ogromnej i tumionej tkliwoci, gotw dla
Amaranty wyrzec si sawy, ktrej zdobycie pochono jego najlepsze lata. Nie zdoa
jej jednak przekona. Pewnego sierpniowego popoudnia, wyczerpana nieznonym
ciarem wasnego uporu, Amaranta po udzieleniu ostatecznej odpowiedzi swemu
nieustpliwemu wielbicielowi zamkna si w sypialni, by do mierci opakiwa swoj
samotno.
- Zapomnijmy o sobie na zawsze - powiedziaa mu. - Jestemy ju za starzy na
te sprawy.
Pukownik Gerineldo Marquez tego popoudnia zatelefonowa do pukownika
Aureliana Buendii. Bya to jak zwykle rozmowa, ktra nie miaa utworzy adnego
wyomu w obumarej wojnie. Koczc j pukownik Gerineldo Marquez spojrza na
opustoszae ulice, na pereki deszczu na migdaowcach i poczu si zagubiony w
samotnoci.
- Aureliano - powiedzia smutno do aparatu - w Macondo pada deszcz.
Na linii zapada duga cisza. Nage aparaty podskoczyy od bezlitosnych kropek
i kresek pukownika Aureliana Buendii.
- Nie bd idiot, Gerineldo - mwiy znaki - to naturalne, e w sierpniu pada.
Nie widzieli si od tak dawna, e pukownik Gerineldo Marquez zdziwi si
agresywnoci tej reakcji. Niemniej w dwa miesice pniej, kiedy Aureliano Buendia
powrci do Macondo, zdziwienie przeksztacio si w konsternacj. Nawet Urszula
bya zaskoczona zmianami, (jakie si w nim dokonay. Przyby bez haasu, bez
eskorty, w opoczy pomimo upau, z trzema kochankami, ktre umieci w tym
samym
domu,
gdzie
hamaku.
rebelii.
Znalaz
wrd
nich
wszystkiego
po
trosze:
idealistw,
awanturnikw, ambitnych, niedostosowanych do ycia, a nawet pospolitych przestpcw. By tam nawet dawny funkcjonariusz konserwatystw szukajcy schronienia
w rebelii, eby unikn rozprawy sdowej za sprzeniewierzenie pienidzy. Wielu nie
wiedziao wcale, o co walczy. Wrd tego rnorodnego tumu, w ktrym rozbienoci
pogldw omal nie spowodoway wewntrznego rozamu, wyrnia si ponury
autorytet - genera Teofilo Vargas. By to czystej krwi Indianin, dziki, drapieny
analfabeta obdarzony utajon zoliwoci i powoaniem mesjanistycznym, ktre
wzbudzao w jego ludziach obdny fanatyzm. Pukownik Aureliano Buendia zwoa
zebranie w celu zjednoczenia dowdztwa rebelianckiego przeciwko machinacjom
politykw. Genera Teofilo Vargas uprzedzi jego zamiary - w cigu paru godzin rozbi
koalicj najlepiej wyszkolonych dowdcw i zagarn wadz. To drapiene zwierz powiedzia pukownik Aureliano Buendia swoim oficerom. - Trzeba na niego uwaa.
Dla nas ten czowiek jest bardziej niebezpieczny ni minister wojny''. Wtedy pewien
bardzo mody kapitan, ktry zawsze odznacza l si niemiaoci, ostronie podnis
palec wskazujcy do gry.
- To bardzo proste pukowniku - zaproponowa. - Trzeba go zabi.
propozycj
zamordowania
generaa
Teofila
Vargasa.
Jego
rozkazy
byy
- Pan wybaczy, pukowniku - powiedzia cicho pukownik Gerineldo Marquez ale to jest zdrada.
Pukownik Aureliano Buendia zatrzyma w powietrzu umoczone piro i
wyadowa na starym przyjacielu cay ciar swojego autorytetu.
- Prosz odda bro - rozkaza. Pukownik Gerineldo Marquez wsta i pooy
bro na stole.
- Prosz stawi si w koszarach - rozkaza mu pukownik Aureliano Buendia - i
czeka na decyzj trybunau rewolucyjnego.
Nastpnie podpisa deklaracj i wrczy arkusze papieru emisariuszom
mwic:
- Panowie, oto papiery. Wszystkiego najlepszego. W dwa dni pniej
pukownik Gerineldo Marquez oskarony o najwysz zdrad stanu, skazany zosta na
mier. Rozwalony w swoim hamaku pukownik Aureliano Buendia pozosta guchy
na proby o ask. W przeddzie egzekucji, nie zwaajc na rozkaz, eby mu nie
przeszkadzano, Urszula wesza do jego sypialni. Ubrana na czarno, niezwykle uroczysta, staa przez cay czas trwania trzyminutowej rozmowy. Wiem, e rozstrzelasz
Gerinelda - powiedziaa spokojnie - i nie mog zrobi nic, eby temu przeszkodzi. Ale
uprzedzam: jeli Gerineldo umrze, to - przysigam ci na prochy moich rodzicw, na
pami Josego Arcadia Buendii, przysigam ci wobec Boga - znajd ci, gdziekolwiek
si ukryjesz, i zabij wasnymi rkami. Zanim wysza z pokoju, nie czekajc na
odpowied, zakoczya:
- To samo zrobiabym, gdyby si urodzi ze wiskim ogonem.
Tej nie koczcej si nocy, podczas gdy pukownik Gerineldo Marquez
wspomina umare popoudnia w szwalni Amaranty, pukownik Aureliano Buendia
przez wiele godzin usiowa rozbi tward powok swojej samotnoci. Jego jedyne
szczliwe momenty od tego odlegego popoudnia kiedy ojciec zabra go, by mu
pokaza ld, miny w warsztacie zotniczym, gdzie spdza czas na robieniu zotych
rybek. Musia zorganizowa trzydzieci dwie wojny, musia pogwaci wszystkie swoje
pakty ze mierci i tarza si jak wieprz w gnojowisku sawy, aby odkry, prawie z
czterdziestoletnim opnieniem, przywileje ycia prostego.
O wicie, wyczerpany mczarniami bezsennoci, zjawi si w celi skazanego na
godzin przed egzekucj. Koniec farsy, bracie - powiedzia pukownikowi
Gerineldowi Marquezowi. - Uciekajmy std, nim ci zjedz komary. Pukownik
Gerineldo Marquez nie zdoa stumi pogardy, jak budzia w nim ta postawa.
korzyciach
ich
przyjcia.
Doszed
do
niepojtych
granic
wydawali si nie dwoma brami siedzcymi naprzeciw siebie, ale gr luster. Spektakl,
na ktrego myl wpady bliniaki, odkd uwiadomiy sobie, e wygldaj identycznie,
zosta urzdzony na cze przybysza. Ale pukownik Aureliano Buendia nie dostrzeg
niczego. Wydawa si tak wszystkiemu obcy, e nawet nie spojrza na Pikn
Remedios, ktra nago przesza w kierunku sypialni. Urszula w kocu odwaya si
zakci jego zadum.
- Jeeli masz jeszcze raz odej - powiedziaa mu w poowie kolacji - to postaraj
si przynajmniej zapamita, jak wygldalimy dzi wieczorem.
Wtedy pukownik Aureliano Buendia bez zdziwienia zda sobie spraw, e
Urszula jest. jedynym czowiekiem, ktry zdoa wydoby na wiato dzienne jego
cierpienie, i po raz pierwszy od wielu lat odway si jej spojrze w oczy. Miaa twarz
pooran, sprchniae zby, wosy martwe i bez koloru i zdziwione spojrzenie.
Porwna j z najdawniejszym wspomnieniem, jakie mia o niej, z tego popoudnia,
kiedy przeczu, e garnek z wrzcym rosoem spadnie ze stou. W jednej chwili
odnalaz bruzdy, skaleczenia, lady po wrzodach i blizny, ktre pozostawio na niej
p wieku ycia codziennego, i uwiadomi sobie, e te dewastacje nie wzbudzaj w
nim nawet litoci. Dokona wic ostatniego wysiku, eby odszuka w sercu miejsce,
gdzie zgniy uczucia i nie mg go znale. Dawniej przynajmniej doznawa niejasnego
zaenowania, kiedy odnajdywa w swojej wasnej skrze zapach Urszuli i wielokrotnie
czu swoje myli przerywane jej mylami. Ale to wszystko doszcztnie zniszczya
wojna. Nawet Remedios, jego ona, bya w tej chwili tylko zamglonym obrazem
kogo, kto mgby by jego crka, Niezliczone kobiety, ktre pozna na pustyni
mioci i ktre rozproszyy jego nasienie na caym wybrzeu, nie pozostawiy adnego
ladu w jego uczuciach. Wikszo z nich wchodzia do jego pokoju po ciemku i
odchodzia nad ranem, a nazajutrz byy zaledwie nikym wspomnieniem cielesnym.
Jedyne uczucie, jakie przetrwao czas i wojn, byo to, ktrym darzy swego brata
Josego Arcadia, kiedy obaj byli dziemi, ale i ono nie byo oparte na mioci, tylko na
wsplnictwie.
- Wybacz - odpowiedzia Urszuli. - To ta wojna skoczya ze wszystkim.
Przez nastpne dni zaj si zniszczeniem wszystkich ladw swego przejcia
przez wiat. W warsztacie zotniczym pozostawi tylko przedmioty nie noszce jego
pitna, rozda ubrania ordynansom i zakopa bro na podwrzu z tym samym
uczuciem skruchy, z jakim jego ojciec zakopa wczni, ktra zabia Prudencia
Aguilara. Zachowa tylko jeden pistolet z jedn kul. Urszula nie wtrcaa si.
Zaprotestowaa tylko raz, kiedy chcia zniszczy dagerotyp Remedios, ktry wisia w
salonie owietlony wieczn lampk. Ten portret dawno przesta nalee do ciebie powiedziaa. - To jest pamitka rodzinna. W przeddzie zawieszenia broni, kiedy nie
pozosta ju w domu aden przedmiot, ktry zachowaby w sobie jego wspomnienie,
zanis do piekarni skrzyni z wierszami w chwili, gdy Santa Sofia de la Piedad
rozpalaa w piecu.
- Masz to na rozpak - powiedzia wrczajc pierwszy zwj pokych
papierw. - Bdzie si dobrze pali, bo papier jest stary. Santa Sofia de la Piedad,
milczca, ustpliwa, ktra nigdy nie sprzeciwia si nawet wasnym synom, doznaa
wraenia, ze chodzi o jak czynno zabronion.
- To s wane dokumenty - zauwaya.
- Nic podobnego - odpowiedzia pukownik. - To gryzmoy, ktre czowiek pisze
sam dla siebie.
- W takim razie - powiedziaa - niech pan spali to sam, pukowniku.
Nie tylko to zrobi, ale jeszcze porba siekier skrzyni i wrzuci szczapy do
ognia. Par godzin wczeniej przysza odwiedzi go Pilar Ternera. Pukownik
Aureliano Buendia nie widzia jej wiele lat i zdumia si, jak bardzo si postarzaa i
utya, jak przymia si wspaniao jej miechu, ale zdumiaa go take sztuka, do
jakiej dosza w czytaniu kart. Uwaaj na usta - powiedziaa, a on pomyla, czy
ostatnim razem, gdy mu to powiedziaa, kiedy by u szczytu sawy, nie bya to
zadziwiajco wczesna wizja okrelajca jego los. Pniej, kiedy jego przyboczny lekarz
skoczy przecina mu wrzody, pukownik spyta go od niechcenia, w ktrym miejscu
dokadnie znajduje si serce. Lekarz przyoy ucho do jego piersi i narysowa koo
wat zamoczon w jodynie.
Wtorek - dzie zawieszenia broni - wsta ciepy i deszczowy. Pukownik
Aureliano Buendia przyszed do kuchni przed pit rano i jak zwykle wypi kaw bez
cukru.
W taki sam dzie przyszede na wiat - powiedziaa Urszula. - Wszyscy
przestraszyli si twoich otwartych oczu. Nie zwrci na ni uwagi nasuchujc
przygotowa wojska, sygnaw trbki i rozkazw, ktre zaguszay cisz poranka.
Chocia po tylu latach wojny odgosy te powinny by mu znajome, tym razem poczu
takie samo drenie kolan i drtwienie skry, jakiego dowiadcza w modoci na
widok nagiej kobiety. Pomyla niejasno, wreszcie schwytany w sida tsknoty, e
gdyby si by oeni z ni, byby czowiekiem bez wojny i sawy, rzemielnikiem bez
poczt. Po raz pierwszy wsta z fotela, ktry Urszula kupia na czas jego
rekonwalescencji, i krc po sypialni podyktowa w ostrych sowach wezwanie do
prezydenta republiki. W tym telegramie, nigdy zreszt nie opublikowanym, potpia
pierwsze pogwacenie warunkw traktatu w Neerlandii i grozi ogoszeniem wojny na
mier i ycie, jeeli sprawa przydzielania rent nie zostanie zaatwiona w przecigu
pitnastu dni. Jego postawa bya tak sprawiedliwa, e naleao oczekiwa nawet
poparcia dawnych kombatantw konserwatywnych. A jedyn odpowiedzi rzdu byo
wzmocnienie stray wojskowej, ktr postawiono u wejcia do jego domu pod
pretekstem obrony, i zakaz wszelkich wizyt. Podobne rodki zostay podjte w
stosunku do innych dowdcw w caym kraju. Operacja bya tak trafna, drastyczna i
skuteczna, e w dwa miesice po zawieszeniu broni, kiedy pukownik Aureliano
Buendia by ju zdrw, jego najbardziej zagorzali poplecznicy nie yli ju albo zostali
skazani na wygnanie, bd te wchona ich na zawsze administracja publiczna.
Pukownik Aureliano Buendia opuci swj pokj w grudniu i wystarczyo mu
jedno spojrzenie na korytarz, by zrezygnowa z myli o wojnie. Z ywotnoci, ktra
wydawaa si niemoliwa w jej wieku, Urszula znowu odwieya dom. Teraz
zobaczycie, kim jestem - owiadczya dowiedziawszy si, e syn jej bdzie y. - Nie
bdzie adniejszego domu ani bardziej gocinnego dla wszystkich ni ten dom
wariatw. Kazaa go wyszorowa i odmalowa, zmienia meble, doprowadzia do
porzdku ogrd, zasiaa nowe kwiaty i otworzya drzwi i okna, eby a do sypialni
dotara olniewajca jasno lata. Zarzdzia koniec aoby nie zdejmowanej od wielu
lat i sama zmienia stare, surowe suknie na bardziej modzieczy strj. Muzyka
pianoli znowu wypenia dom. Suchajc jej Amaranta przypomniaa sobie Pietra
Crespiego, jego gardeni o zmierzchu, zapach lawendy w gbi jej zwidego serca
zakwita na nowo uraza oczyszczona przez czas. Pewnego popoudnia porzdkujc
salon Urszula poprosia o pomoc onierzy, ktrzy pilnowali domu. Mody dowdca
stray udzieli pozwolenia. Stopniowo Urszula zatrudniaa ich przy rnych zajciach
domowych. Zapraszaa ich na posiki, obdarowywaa bielizn i butami, uczya czyta i
pisa. Kiedy rzd wyda rozkaz zaprzestania inwigilacji, jeden z onierzy zosta w
domu i by na subie przez wiele lat. W dzie Nowego Roku, doprowadzony do
rozpaczy pogard Piknej Remedios, mody dowdca stray zmar z mioci i
znaleziono go martwego pod jej oknem.
gorcego poudnia mozolc si nad manuskryptami poczu, e nie jest w pokoju sam.
W smudze wiata siedzia Melquiades z rkoma na kolanach. Nie mia wicej ni
czterdzieci lat. Ubrany by w t sam star kamizelk i kapelusz przypominajcy
rozpostarte skrzyda kruka, a po bladych skroniach spywa tuszcz z wosw
rozpuszczony arem sonecznym, tak jak wtedy, gdy widzieli go Aureliano i Jos
Arcadio, kiedy byli dziemi. Aureliano Drugi pozna go natychmiast, gdy to
dziedziczne wspomnienie byo przekazywane z pokolenia na pokolenie i dotaro do
niego poprzez opowiadania o pradziadku.
- Cze - powiedzia Aureliano Drugi.
- Witaj, modziecze - odpowiedzia Melquiades. Od tego czasu przez wiele lat
widywali si prawie kadego popoudnia. Melquiades opowiada mu o dziwach
wiata,
prbowa
przekaza
mu
swoj
wiekow
mdro,
ale
odmwi
przetumaczenia manuskryptw. Nikt nie moe zna ich sensu, zanim upynie sto
lat - wyjani. Aureliano Drugi na zawsze zachowa tajemnic tych spotka. Kiedy
dozna wraenia, e jego skryty wiat wali si w gruzy, bo Urszula wesza do pokoju,
kiedy by tam Melquiades. Ale ona go nie spostrzega.
- Z kim rozmawiae? - spytaa.
- Z nikim - odpowiedzia Aureliano Drugi.
- Jeste taki sam jak twj pradziadek - powiedziaa Urszula - tamten take
rozmawia sam z sob.
Jose Arcadio Drugi tymczasem zaspokoi ch ujrzenia egzekucji. Do koca
ycia pamita blad un szeciu jednoczesnych wystrzaw, huk i echo, ktre rozbio
si w grach, smutny umiech i zdziwione oczy rozstrzeliwanego, ktry sta
wyprostowany, kiedy jego koszula nasikaa krwi i nie przesta umiecha si jeszcze
wtedy, gdy odwizano go od pala i umieszczono w skrzyni z wapnem. On yje pomyla - zakopi go ywego. Przej si tym tak bardzo, e od tej chwili
znienawidzi wojsko, wojn, nie tyle z powodu egzekucji, co straszliwego zwyczaju
grzebania rozstrzelanych ywcem. Nikt nie wiedzia, kiedy zacz bi w dzwony na
wiey i suy do mszy ojcu Antoniemu Isabel nastpcy ojca Coronela, i doglda
kogutw bojowych na plebanii. Kiedy pukownik Gerineldo Marquez dowiedzia si o
tym, skarci go ostro za wykonywanie czynnoci pogardzanych przez liberaw.
Caa bieda w tym - odpowiedzia chopiec - e jak mi si wydaje, stworzony
jestem na konserwatyst. Wierzy w to tak, jakby to byo nieuchronnym wyrokiem
losu. Pukownik Gerineldo Marquez, oburzony, opowiedzia o tym Urszuli,
babki, ktra oddaa do jego dyspozycji wszystko, czego potrzebowa, byleby go mie w
swoim domu. Wkrtce stal si ekspertem w walkach kogutw, wykazujc na tym polu
caa wiedz, ktre) udzieli mu ojciec Antonio Isabel, i mia do pienidzy nie tylko
na to, by wzbogaci swoj hodowl ale take opaci swoje mskie zachcianki. Urszula
porwnywaa go w tym czasie do jego brata i nie moga zrozumie dlaczego bliniacy,
ktrzy wydawali si jedn osob w dziecistwie, nagle stali si tak rni, jej zdziwienie
nie trwao dugo, bo Aureliano do wczenie zacz zdradza upodobanie do lenistwa
i rozrzutnoci. Dopki przesiadywa w pokoju Melquiadesa, by skryty i pochonity
sob jak pukownik Aureliano Buendia w modoci. Na krtko przed traktatem w
Neerlandii przypadek oderwa go od medytacji i postawi w obliczu rzeczywistoci
tego wiata. Pewna moda kobieta, ktra sprzedawaa losy na loteri fantow z
akordeonem jako gwn wygran, zaczepia go kiedy, witajc nader poufale.
Aureliano Drugi nie zdziwi si, gdy czsto mylono go z bratem. Ale nie sprostowa
pomyki nawet wtedy, gdy dziewczyna prbowaa zmikczy jego serce paczem i w
kocu zaprowadzia go do swego pokoju. Od pierwszego spotkania rozkochaa si w
nim do tego stopnia, e sfaszowaa losy loteryjne, eby to on wygra akordeon. Po
dwch tygodniach Aureliano Drugi zorientowa si, e dziewczyna sypia na przemian
z nim i z jego bratem, sdzc, e to ten sam mczyzna, i zamiast wyjani sytuacj,
postara si ja przecign. Nie wrci do pokoju Melquiadesa. Spdza popoudnia na
podwrzu uczc si ze suchu gry na akordeonie, wbrew protestom Urszuli, ktra w
tym czasie zabronia muzyki w domu z powodu aoby, a oprcz tego gardzia
akordeonem jako instrumentem godnym tylko wczgw, spadkobiercw Francisca
el Hombre. Mimo wszystko Aureliano Drugi opanowa t sztuk po mistrzowsku i
uprawia j rwnie, kiedy ju si oeni i mia dzieci, i by jednym z najbardziej
szanowanych ludzi w Macondo.
Prawie przez dwa miesice dzieli dziewczyn z bratem. ledzi go, krzyowa
jego plany, a kiedy by pewien, e Jose Arcadio Drugi nie odwiedzi tej nocy wsplnej
kochanki, szed do niej spa. Pewnego ranka odkry, e jest chory. Dwa dni pniej
zasta swojego brata w azience opartego o belk, paczcego gorzko, i wtedy
zrozumia. Brat wyzna mu, e kobieta wypdzia go za to, e przynis jej to, co ona
nazywaa chorob zego ycia. Powiedziaa mu te, jak kuracj zalecia na to Filar
Ternera. Aureliano Drugi w sekrecie podda si piekcym przemywaniem sublimatem
i wodami moczopdnymi i obaj kuro - wali si oddzielnie przez trzy miesice
skrywanych cierpie. Jose Arcadio Drugi nigdy ju nie zobaczy dziewczyny.
figur witego Jzefa, ktr kto zostawi tu na przechowanie podczas ostatnich lat
wojny, i posg roztrzaska si o ziemi. By wypeniony zotymi monetami. Nikt nie
pamita, kto przynis tego witego o naturalnych wymiarach. Przydwigali go trzej
mczyni - tumaczya Amaranta. - Prosili, eby przechowa posg, dopki nie min
deszcze, a ja kazaam postawi go w tym kcie, eby nikomu nie zawadza, wstawili go
bardzo ostronie i odtd zawsze tam sta, bo nie wrcili go odebra. W ostatnich
czasach Urszula stawiaa mu wieczki i klkaa przed nim, nie podejrzewajc, e
zamiast witego adoruje dwiecie bez maa kilogramw zota. To niewczesne
objawienie jej mimowolnego bawochwalstwa pogryo j w rozpaczy. Spluna na
okaza gr monet, przesypaa je do trzech drelichowych workw i zakopaa w
nieznanym nikomu miejscu z nadziej, e wczeniej czy pniej trzej nieznajomi
zgosz si po odbir. Wiele lat pniej, w trudnych latach staroci, Urszula nabraa
zwyczaju zaczepiania licznych podrnych, ktrzy tdy przechodzili, by zapyta, czy
podczas wojny nie zostawili tu gipsowego witego Jzefa na przechowanie przez
por deszczow.
Te rzeczy, tak zdumiewajce dla Urszuli, byy w owym czasie na porzdku
dziennym. Macondo opywao w cudowny dobrobyt. Domki zaoycieli, zrobione z
gliny i trzciny zastpiono murowanymi budynkami o drewnianych aluzjach i
cementowych podogach, ktre atwiej pozwalay znie duszcy upa w godzinie
sjesty. Z dawnej osady Josego Arcadia Buendii zostay tylko zakurzone migdaowce,
ktre miay przetrwa najcisze chwile, i rzeka o przejrzystych wodach, ktrej
przedhistoryczne kamienie obrciy si w proszek pod ciosami oszalaych motw
Josego Arcadia Drugiego, kiedy ten upar si pogbi koryto rzeki, by rozwin
eglug. By to obkaczy pomys, dajcy si porwna tylko do szalestw jego
pradziadka, gdy kamieniste oysko i liczne wiry przeszkadzay tranzytowi z Macondo' do morza. Ale Jose Arcadio Drugi w niespodziewanym przypywie brawury
obstawa przy swoim projekcie. Dotychczas nie objawia w niczym swojej wyobrani.
Prcz krtkotrwaej przygody z Petr Cotes nie zna adnej innej kobiety. Urszuli
wydawa si najbardziej niemrawym z jej potomkw w caych dziejach rodziny,
niezdolnym wybi si nawet w tresurze kogutw. Pewnego dnia pukownik Aureliano
Buendia opowiedzia mu o karaweli hiszpaskiej zarytej w piasku o dwanacie
kilometrw od morza, ktrej zwglony szkielet on sam oglda podczas wojny.
Opowie, ktr tyle ludzi przez tak dugi czas uwaao za zmylon, staa si
objawieniem dla Josego Arcadia Drugiego. Sprzeda swoje koguty na licytacji, zebra
lepiej by na tym wyszli, gdyby to nigdy nie nastpio, gdy wikszo z nich nie moga
odtd spa spokojnie. Czowiek, ktry im to umoliwi, cudzoziemiec, straci na
zawsze spokj. Stoczy si na dno ndzy i ponienia, a w kilka lat pniej zosta
przejechany przez nocny pocig, kiedy zasn na szynach. Od chwili, kiedy ujrzano go
w kociele w ubraniu z zielonego aksamitu i haftowanej kamizelce, nikt nie wtpi, e
przybywa z daleka, moe z odlegego miasta za granic, przycignity magicznym
czarem Piknej Remedios. By tak urodziwy, tak miay i pewny siebie, tak
wykwintny, a zarazem peen szlachetnej prostoty, e w porwnaniu z nim Pitro
Crespi wygldaby jak nie donoszony noworodek, i wiele kobiet ! szeptao wrd
pogardliwych umiechw, e to on wanie powinien nosi mantylk. Z nikim spord
mieszkacw Macondo nie nawiza bliszej znajomoci, ukazywa si o wicie w
niedziel jak ksi z bajki na koniu w srebrem nabijanej uprzy i w aksamitnym
czapraku i wyjeda zaraz ' po mszy.
Blask, jaki bi od niego, mia w sobie tyle magnetycznej siy, e odkd pierwszy
raz ujrzano go w kociele, wszyscy przyjli za pewnik, e midzy nim a Pikn
Remedios wywiza si pojedynek napity i milczcy, tajemny pakt, nieodwoalne
wyzwanie do walki, ktrej punktem kulminacyjnym nie moga by sama tylko mio,
ale take mier. W szst niedziel rycerz zjawi si z t r w rku. Wysucha
mszy stojc, jak zawsze, a po wyjciu z kocioa zagrodzi drog Piknej Remedios i
wrczy jej samotn r. Ona przyja j gestem naturalnym, jakby bya
przygotowana na ten hod, i wtedy odkrya twarz na chwil i podzikowaa
umiechem. To byo wszystko, co zrobia. Niemniej nie tylko dla rycerza, lecz dla
wszystkich mczyzn, ktrych nieszczsnym przywilejem byo przey t chwil, bya
to chwila wiecznoci.
Od tego czasu modzieniec wysya pod okna Piknej Remedios orkiestr, ktra
graa niekiedy a do witu. Aureliano Drugi by jedynym, ktry serdecznie mu
wspczu i prbowa wybi mu t mio z gowy. Nie tra pan czasu - powiedzia mu
ktrego wieczora. - Kobiety z tego domu gorsze s od muw. Ofiarowa mu swoj
przyja, zaprosi go na kpiel w szampanie, usiowa tumaczy, e wszystkie.
dziewczta w jego rodzinie maj serca z kamienia, ale nie zdoa osabi jego uporu.
Rozwcieczony trwajcymi bez koca nocami muzyki pukownik Aureliano Buendia
zagrozi, e go wyleczy z mioci za pomoc pistoletu. Ale nic nie pomagao i
nieszczliwe uczucie z czasem wtrcio go w ndz. Pikny i nienagannie ubrany
modzieniec sta si niechlubnym obszarpacem. Opowiadano, e porzuci wadza i
majtek w swoim odlegym kraju, chocia naprawd nic nie byo wiadomo o jego
pochodzeniu. Wszczyna bijatyki w knajpach, pi, oddawa si rozpucie, budzi si
uwalany w swoich wasnych ekskrementach w sklepiku Catarina, Najtragiczniejsze
byo to, e Pikna Remedios nie spojrzaa ju na niego, nawet kiedy pojawi si w
kociele ubrany jak ksi. Przyja t r bezmylnie, ubawiona ekstrawagancj
gestu, i uniosa mantylk, eby przyjrze si jego twarzy, a nie po to, by pokaza mu
swoj.
Pikna Remedios ya poza nawiasem tego wiata. A do pnego wieku
dziewczcego Santa Sofia de la Piedad musiaa j my i ubiera i nawet kiedy ju
moga robi to sama, trzeba byo j pilnowa, aby nie malowaa na cianach
zwierztek paeczk umazan we wasnej kupce. W dwudziestym roku ycia nie
umiaa czyta ani pisa, odmawiaa posugiwania si sztucami i spacerowaa nago po
domu, zbuntowana przeciw wszelkiemu konwencjonalizmowi. Kiedy mody dowdca
stray wyzna jej sw mio, odrzucia go po prostu, zdumiona jego miaoci.
Pomyl, co za gupiec z niego - powiedziaa do Amaranty. - Mwi, e umiera z mego
powodu, zupenie jakbym bya chorob. Gdy rzeczywicie znaleziono go nieywego
pod jej oknem, Pikna Remedios potwierdzia swoje pierwotne wraenie.
- No widzicie - powiedziaa - by beznadziejnie gupi. Wydawao si, e jaka
zdolno widzenia na wskro pozwala jej pojmowa istot rzeczy poza wszelkimi
formami. Takie przynajmniej byo zdanie pukownika Aureliana Buendii, dla ktrego
Pikna Remedios bynajmniej nie bya upoledzona umysowo, tak jak przypuszczano,
ale wrcz przeciwnie. Tak jakby tu powrcia po dwudziestu latach wojny - mwi.
Urszula ze swej strony dzikowaa Bogu, e wynagrodzi rodzin istot o tak
wyjtkowej czystoci, ale jednoczenie niepokoia j jej uroda, gdy widziaa w tym
niebezpieczestwo, diabelskie sida ukryte pord niewinnoci. Dlatego te
postanowia odseparowa j od wiata, uchroni od wszelkiej pokusy ziemskiej nie
wiedzc, e Pikna Remedios ju w onie swej matki bya zabezpieczona przed
jakkolwiek zaraz. Nigdy nie pomylaa o tym, e mogliby j wybra krlow
piknoci podczas pandemonium karnawau. Aureliano Drugi, urzeczony pomysem
przebrania si za tygrysa, przyprowadzi do domu ojca Antonia Isabel, eby
wytumaczy Urszuli, i karnawa nie jest pogaskim witem wbrew jej
twierdzeniom, ale tradycj katolick. W kocu przekonana zgodzia si na koronacj,
aczkolwiek w gbi ducha bya temu przeciwna.
Wiadomo, e Remedios Buendia bdzie krlow zabawy, rozesza si w par
godzin poza granice moczarw, dotara do odlegych terytoriw, gdzie nie znano
niezmiernego prestiu jej urody, i wzbudzia niepokj tych, ktrzy jeszcze uwaali jej
nazwisko za symbol dywersji. By to niepokj bezpodstawny. Jeli istnia kto
nieszkodliwy w tym czasie, to z pewnoci postarzay i rozczarowany pukownik
Aureliano Buendia, ktry stopniowo zatraca wszelki kontakt z yciem narodu. y
zamknity w swoim warsztacie i jedyn jego wizi z reszt wiata bya produkcja
zotych rybek. Jeden z dawnych onierzy, ktrzy strzegli jego domu w pierwsze dni
pokoju, sprzedawa je w miasteczkach na moczarach i wraca obadowany pienidzmi
i wiadomociami, e rzd konserwatystw popierany przez liberaw reformuje
kalendarz, tak by kady prezydent sprawowa wadz przez sto lat; e w kocu
podpisano konkordat ze Stolic Apostolsk i e przyjecha z Rzymu kardyna w koronie z diamentw zasiadajcy na tronie z czystego zota, i e ministrowie liberalni
kazali fotografowa si na klczkach w chwili caowania jego piercienia; e gwna
chrzystka hiszpaskiego zespou podczas wystpw w stolicy zostaa porwana ze
swojej garderoby przez grup ludzi w maskach a nastpnej niedzieli taczya nago w
letniej rezydencji prezydenta republiki. Nie mw mi o polityce - przerwa mu
pukownik. - Nasza sprawa to sprzeda rybek. Powszechnie panujca opinia, e
dawny bohater nie chce nic wiedzie o sytuacji w ferafu, poniewa zrobi majtek na
zotych rybkach, wywoa miech Urszuli, kiedy dosza do jej uszu. Ze swym
straszliwym zmysem praktycznym nie moga znale sensu w pracy pukownika,
ktry zamienia zote rybki na zote monety, z ktrych wyrabia zote rybki, i tak w
kko, tak e im wicej sprzedawa, tym wicej musia pracowa, eby nady za
rozpdzonym
bdnym
koem.
rzeczywistoci
interesowao
go
nie
obaj zasiadali w drzwiach od ulicy, eby wspomina przeszo, ale Amaranta nie
moga znie wspomnie, jakie indzie w niej ten znuony mczyzna, ktrego ysina
spychaa w przepa przedwczesnej staroci. Gnbia go wci niesusznymi
pretensjami, tak e odwiedza ich coraz rzadziej, ograniczajc wizyty do wyjtkowych
okazji, a w kocu przesta przychodzi zupenie, przykuty do ka paraliem.
Zamknity w sobie, milczcy, nieczuy na nowy podmuch ywotnoci, ktry
wstrzsn domem, pukownik Aureliano Buendia nie rozumia, e sekretem dobrej
staroci jest nie co innego, tylko szczery pakt z samotnoci. Wstawa o pitej po
lekkim nie, wypija w kuchni swj odwieczny kubek kawy, zamyka si na cay dzie
w warsztacie i o czwartej po poudniu przechodzi przez galeri cignc za sob
taboret, nie patrzc nawet na poar r ani blask popoudniowej godziny, ani na
nieulko Amaranty, ktrej melancholia bya jak szelest lici, wyraniej uchwytny
pod wieczr, i zasiada przy drzwiach na ulic, pozostajc tam, dopki pozwalay mu
komary. Pewnego razu kto odway si zakci jego samotno.
- Jak si pan miewa, pukowniku? - zapyta przechodzie.
- Czekam, a przejdzie mj - wasny pogrzeb - odpowiedzia.
Tak wic niepokj wywoany nowym rozgosem, jaki przybrao nazwisko
Buendia z okazji krlowania Piknej Remedios, pozbawiony by prawdziwych
podstaw. Wiele osb jednake byo innego zdania. Nie przeczuwajc wiszcej w
powietrzu tragedii, ludno tumnie wypenia gwny plac w haaliwej eksplozji
radoci. Karnawa osign szczytowy punkt szalestwa, Aureliano Drugi speni
wreszcie swoje' marzenie i w przebraniu tygrysa kry uszczliwiony wrd
rozszalaego tumu, ochrypy od tygrysich rykw, kiedy na drodze z moczarw ukaza
si rnobarwny tum przebieracw, niosc w pozacanej lektyce najbardziej
fascynujc kobiet, jak moga stworzy wyobrania. Pokojowo nastawieni
mieszkacy Macondo zdjli na chwil maski, eby lepiej si przyjrze tej olniewajcej
istocie w diademie ze szmaragdw i gronostajowym paszczu, ktra zdawaa si
wyposaona w autentyczn wadz krlewsk, nie tylko w majestat wiecide i
karbowanej bibuki. Znalazo si wielu do bystrych, by wietrzy w tym prowokacj.
Ale Aureliano Drugi z punktu pooy kres podejrzeniom, ogosi nowo przybyych
honorowymi gomi i salomonowym sdem rozstrzygn wahanie ustawiajc tron
Piknej Remedios i krlowej Intruzki na tym samym piedestale. Do pnocy
przebrani za Beduinw przybysze uczestniczyli w szalestwie, a nawet urozmaicili
zabaw obfit pirotechnik i popisem akrobatycznym, ktry przypomina sztuki
syszaa o wojnach, ktre wykrwawiy jej kraj. Nigdy nie przestaa wysuchiwa
wprawek na fortepianie o trzeciej po poudniu. Zacza ju traci nadziej, e zostanie
krlow, kiedy pewnego dnia zadwiczay dwie koatki u drzwi wejciowych i
zszedszy, by je otworzy, ujrzaa wojskowego o ceremonialnym sposobie bycia, z
blizn na policzku i zotym medalem na piersiach. Zamkn si z jej ojcem w
gabinecie. W dwie godziny pniej ojciec przyszed do niej do szwalni. Przygotuj
swoje rzeczy - powiedzia. - Pojedziesz w dug podr. I tak j przywieziono do
Macondo. W cigu jednego dnia jednym brutalnym szarpniciem ycie rzucio na jej
barki cay ciar rzeczywistoci, ktr przez lata ukrywali przed ni rodzice. Po
powrocie do domu zamkna si w pokoju i pakaa, obojtna na proby i tumaczenia
don Fernanda, usiujc zatrze w pamici ran tego monstrualnego artu. Przysigaa
sobie nie opuci sypialni a do mierci, gdy zjawi si po ni Aureliano Drugi. By to
ut niepojtego szczcia, gdy w swoim oszoomieniu i oburzeniu, w furii wstydu
okamaa go tak, by nigdy nie dowiedzia si jej prawdziwego imienia. Jedynym
tropem, jakim mg si kierowa Aureliano Drugi, kiedy wyrusza na jej
poszukiwanie, by jej nieomylny akcent mieszkacw pustynnego paskowyu i zawd
wyplatacza wiecw pogrzebowych. Szuka jej bez wytchnienia. Z tak sam dzik
odwag z jak Jose Arcadio Buendia przeszed sierr, by zaoy Macondo, ze lep
dum, z jak pukownik Aureliano Buendia prowadzi niepotrzebne wojny, z tym
samym niedorzecznym uporem, z jakim Urszula usiowaa zapewni przetrwanie
swego rodu - tak wanie Aureliano Drugi szuka Fernandy, bez chwili zniechcenia.
Kiedy pyta, gdzie sprzedaje si wiece aobne, prowadzono go z domu do domu, aby
wybra najlepsze. Kiedy pyta o najpikniejsz kobiet, jak wydaa ziemia, wszystkie
matki prowadziy go do swych crek. Bdzi po bezdroach mgy, poprzez czasy
zastrzeone dla zapomnienia, w labiryntach rozczarowania. Przewdrowa zka
pustyni, gdzie echo powtarzao myli, a niepokj wywoywa zowieszcze mirae. Po
tygodniach jaowego poszukiwania przyby do nieznanego miasta, gdzie wszystkie
dzwony ogaszay aob. Chocia nigdy ich nie widzia ani nikt mu ich nie opisa,
natychmiast rozpozna przearte przez saletr mury, rozpadajce si drewniane
balkony obrose grzybami, przybity do bramy i prawie zatarty przez deszcze
najsmutniejszy na wiecie szyld: Tu sprzedaje si wiece aobne. Od tej chwili a do
lodowatego poranku, kiedy Pernanda opucia dom pod opiek Matki Przeoonej,
ledwo starczyo czasu na to, by zakonnice uszyy wypraw i spakoway do szeciu
kufrw kandelabry i srebrny serwis, jak rwnie zoty nocnik i niezliczone, a
bezuyteczne szcztki upadku rodziny, ktry dokonywa si przez dwa stulecia. Don
Fernando odrzuci zaproszenie, by im towarzyszy. Obieca przyjecha pniej, kiedy
zlikwiduje swoje interesy, i od chwili gdy pobogosawi odchodzcej crce, zamkn
si znowu w swoim gabinecie, eby pisywa do niej bileciki z aobnymi winietami i
herbem rodzinnym, ktre miay by pierwszym i jedynym ludzkim kontaktem
istniejcym midzy Fernand i jej ojcem przez cae ycie. Dla niej by to prawdziwy
dzie narodzin. Dla Aureliana Drugiego data ta oznaczaa niemal jednoczenie
pocztek i koniec szczcia.
Fernand wioza ze sob liczny kalendarzyk z pozacanymi kluczykami, w
ktrym jej spowiednik zaznaczy fiokowym atramentem daty abstynencji miosnej.
Odliczywszy Wielki Tydzie, niedziele, obchodzone wita, pierwsze pitki, dni ofiar,
rekolekcje i przeszkody cyklu miesicznego, w praktyce rok jej ogranicza si do 42
dni, rozrzuconych tu i wdzie w sieci fioletowych krzyykw. Aureliano Drugi,
przekonany, e czas obali to wrogie ograniczenie, przeduy wesele poza
przewidziany okres. Zmczona wyrzucaniem na mietnik pustych butelek po brandy i
szampanie, a zarazem zaintrygowana tym, e modzi maonkowie sypiaj o rnych
godzinach i w oddzielnych sypialniach, podczas gdy wci trwaj ognie sztuczne,
muzyka i ofiary z byda, Urszula przypomniaa sobie wasne dowiadczenia i
zastanawiaa si, czy Fernand nie nosi rwnie pasa cnoty, ktry wczeniej czy
pniej wywoa drwiny ssiadw i doprowadzi do tragedii. Ale Fernand wyznaa, e
czeka tylko, eby miny dwa tygodnie, zanim dopuci do pierwszego zblienia z
mem. Istotnie, po upywie tego terminu otworzya drzwi sypialni, z rezygnacj i
gotowoci do powicenia, jakby dopeniaa ofiary pokutniczej, i Aureliano Drugi
zobaczy najpikniejsza kobiet wiata z jej wspaniaymi oczyma zalknionego zwierzcia i dugimi wosami koloru miedzi rozpostartymi na poduszce. Zafascynowany
tym obrazem nieprdko zauway e Fernand ma na sobie bia koszul, dug po
kostki z rkawami sigajcymi przegubw i duym, okrgym, cieknie obdzierganym
oczkiem na wysokoci podbrzusza. Aureliano Drugi nie mg powstrzyma miechu.
- Nigdy nie widziaem czego rwnie nieprzyzwoitego! - zawoa wybuchajc
miechem, ktry odbi si w caym domu. - Oeniem si z siostr miosierdzia!
W miesic pniej, nie zdoawszy zmusi ony do zdjcia koszuli, poszed do
Petry Cotes, eby j sfotografowa w przebraniu krlowej. Pniej, kiedy udao mu si
skoni Fernand do powrotu do domu, ulega jego namowom w emocji pojednania,
ale nie umiaa da mu tego spokoju, o ktrym marzy, gdy pojecha po ni do miasta o
trzydziestu W^. Awonmcach. Aureliano Drugi znalaz w niej tylko gbokie uczucie
aoci. Pewnej nocy, na krtko przed urodzeniem pierwszego dziecka, Fernanda
zdaa sobie spraw, e jej m wrci w tajemnicy do ka Petry Cotes. - Tak, to
prawda - przyzna. I wytumaczy tonem zamanej rezygnacji: - Musiaem to zrobi,
eby zwierzta nie przestay rodzi.
Trzeba mu byo troch czasu na przekonanie jej o prawdziwoci tej tak dziwnej
przyczyny, ale gdy to w kocu osign na podstawie dowodw, ktre wydaway mu
si nie do odparcia, jedynym przyrzeczeniem, jakie Fernanda wymusia, byo, e nie
da si zaskoczy mierci w ku konkubiny. Tak wic yli nadal we troje nie
przeszkadzajc sobie, Aureliano Drugi punktualny i czuy dla obu, Petra Cotes
triumfujca z racji pojednania, a Fernanda udajca, e nie zna prawdy.
Ukad ten nie zdoa jednak prawdziwie wczy Fernandy do rodziny. Na
prno Urszula nakaniaa j do wyrzucenia wenianego szalika, ktry wkadaa
wstajc po stosunku miosnym i ktry prowokowa szepty ssiadw. Nie zdoaa te
jej przekona, by uywaa ubikacji lub zwykego naczynia nocnego, a sprzedaa zoty
nocnik pukownikowi Aurelianowi Buendii do przerobienia na rybki. Amarant
drania jej niewyrana dykcja i zwyczaj uywania eufemizmw na okrelenie
czegokolwiek, tak e przedrzeniaa a mwic do niej niezrozumiaym bekotem.
Pewnego dnia rozgniewana tymi artami Fernanda zapytaa, co mwi
Amaranta, ta za nie uya eufemizmw, aby jej odpowiedzie.
- Mwi - wytumaczya - e ty jeste z tych, co z wasnym gwnem obchodz
si jak z relikwi.
Od tego dnia nie zamieniy z sob ani sowa. Kiedy wymagaa tego konieczno,
przesyay sobie zlecenia na pimie albo rozmawiay za porednictwem osb trzecich.
Pomimo wyranych oporw rodziny Fernanda nie wyrzeka si chci narzucenia im
zwyczajw swoich przodkw. Pooya kres jadaniu w kuchni i w dowolnych porach
dnia, wprowadzajc obowizek wsplnych posikw o ustalonych godzinach, przy
duym stole w jadalni, z lnianym obrusem, kandelabrami i srebrn zastaw.
Celebrowanie czynnoci, ktr Urszula uwaaa zawsze za najprostsz z ycia codziennego, stworzyo napron atmosfer, przeciw ktrej pierwszy zbuntowa si milczcy
Jose Arcadio Drugi. Ale zwyczaj ten przyj si, podobnie jak odmawianie pacierza
przed kolacj, co zwrcio uwag ssiadw, i do szybko rozniosa si pogoska, e u
Buendiw nie siadano po prostu do stou tak jak u innych miertelnikw, lecz
celebrowano posiki jak naboestwo. Nawet praktyki religijne Urszuli, raczej spon-
zawsze nade wszystko pragna harmonii w rodzinie i skrycie cierpiaa z powodu tych
domowych utarczek, pozwolia sobie kiedy zauway, e may praprawnuczek ma
zapewnion przyszo na najwyszych szczeblach hierarchii kocielnej jako wnuk
witego, syn krlowej i koniokrada. Pomimo tej dobrodusznej konspiracji dzieci
przyzwyczaiy si uwaa dziadka za istot legendarn, przysyajc im w listach
pobone wierszyki, a na kade Boe Narodzenie skrzyni z prezentami tak wielk, e z
trudem miecia si w drzwiach od ulicy. Byy to w rzeczywistoci ostatnie resztki
wielkopaskiego dziedzictwa. Wykorzystano je na urzdzenie w sypialni dzieci otarza
ze witymi naturalnej wielkoci, ktrych szklane oczy nadaway im niepokojce
pozory ycia, a szaty z aksamitu, artystycznie haftowane, zamieway wspaniaoci
wszystkie stroje, jakie kiedykolwiek noszono w Macondo. Stopniowo aobny
splendor starej i zimnej rezydencji przeniesiony zosta do jasnego domu Buendiw.
Przysali nam ju cay cmentarz rodzinny - powiedzia kiedy Aureliano Drugi. Brakuje tylko wierzb paczcych i nagrobkw. Chocia w skrzyniach nie przyszo
nigdy nic, co mogoby suy jako zabawka, dzieci przez cay rok wyczekiway grudnia,
bo ostatecznie te dziwaczne i zawsze zaskakujce dary stanowiy nowo w domu. W
dziesite Boe Narodzenie, kiedy may Jose Arcadio przygotowywa si do wyjazdu do
seminarium, przybya nieco wczeniej ni w latach ubiegych olbrzymia skrzynia od
dziadka, zabita gwodziami i uszczelniona, zaadresowana jak zawsze gotyckim
pismem do Wielce Szanownej Pani Pernandy del Sirpio Buendia. Gdy Fernanda
czytaa list w sypialni, dzieci niecierpliwiy si, by otworzy skrzyni; jak zwykle z
pomoc Aureliana Drugiego odbiy wieko, zerway pieczcie, wrzuciy ochronn
warstw trocin i znalazy w rodku ogromn oowian kaset z mosinymi rubami.
Aureliano Drogi odkrci osiem rub, przynaglany niecierpliwoci dzieci, i ledwie
zdy krzykn i odsun je na bok, kiedy podnisszy oowian pokryw zobaczy
don Fernanda ubranego na czarno, z krucyfiksem na piersiach, ze skr wzdt i
przegni, jakby gotujcego si na wolnym ogniu w pienistej i bulgoccej cieczy
ywych pere.
Wkrtce po urodzinach dziewczynki ogoszono niespodziewany jubileusz
pukownika Aureliana Buendii, nakazany przez rzd dla uczczenia nowej rocznicy
traktatu w Neerlsindii. Byo to postanowienie tak niezgodne z oficjaln polityk, e
pukownik gwatownie wypowiedzia si przeciw niemu i odrzuci ofiarowywany mu
zaszczyt. Pierwszy raz sysz sowo jubileusz - powiedzia. - Ale cokolwiek ono
oznacza w tym wypadku, nie moe by niczym innym ni drwin. W ciasnym
przyrzdami optycznymi. Z niedowierzajc skrupulatnoci kupca diamentw obejrza owoc ze wszystkich stron, dzielc go na czci specjalnym noykiem, wac je
potem na aptecznej wadze i odmierzajc rednic pomiarowym cyrklem. Potem
wycign ze skrzynki seri instrumentw, ktrymi mierzy temperatur, stopie
wilgotnoci powietrza i nasilenie wiata. Bya to operacja tak intrygujca, e nikt
spokojnie nie mg je, czekajc, a mister Herbert wyda wreszcie rewelacyjne
orzeczenie, on jednak nie powiedzia nic, co pozwolioby przenikn jego zamiary.
W cigu nastpnych dni widziano go z siatk i koszykiem, polujcego na
motyle w okolicach miasta. W rod przybya grupa inynierw, agronomw,
hydrologw, topografw i mierniczych, ktrzy przez par tygodni przeszukiwali te
same miejsca, gdzie Mr Herbert polowa na motyle. Pniej przyby pan Jack Brown
w dodatkowym wagonie, przyczepionym do ogona tego pocigu i obitym srebrn
blach z fotelami z fioletowego pluszu i sufitem z niebieskiego szka. W wagonie tym
przybyli rwnie uroczyci, czarno ubrani adwokaci, ktrzy krcili si wok pana
Browna. Ci sami adwokaci w innych czasach towarzyszyli wszdzie pukownikowi
Aurelianowi Buendii, co utwierdzio ludzi w przekonaniu, e agronomowie,
hydrolodzy, topografowie i mierniczy, jak rwnie Mr Herbert ze swoimi latajcymi
balonami i kolorowymi motylami oraz pan Brown ze swoim mauzoleum na kkach i
dzikimi owczarkami niemieckimi, musz mie co wsplnego z wojn. Nie byo
jednak wiele czasu na refleksje, bo zanim podejrzliwi mieszkacy Macondo zaczli
zadawa sobie pytanie, co, u diaba, si dzieje, miasto zamienio si w obozowisko
drewnianych domkw z cynkowymi dachami, zamieszkaych przez cudzoziemcw,
ktrzy przybywali pocigiem z koca wiata nie tylko w wagonach i na platformach,
ale i na dachach wagonw. Amerykanie, ktrzy sprowadzili pniej swoje chude i
mizerne ony w mulinowych sukniach i wielkich tiulowych kapeluszach, utworzyli
osobne miasteczko po drugiej stronie torw kolejowych, z ulicami midzy dwoma
rzdami palm, z metalowymi siatkami w oknach domw, biaymi stoliczkami na
tarasach, z wiatraczkami zawieszonymi u sufitw i rozlegymi szmaragdowymi
trawnikami, po ktrych spaceroway pawie i przepirki. Teren by otoczony drucian
krat, niby gigantyczny zelektryfikowany kurnik, ktry w chodne miesice lata budzi
si czarny od zwglonych prdem jaskek. Nikt jeszcze nie wiedzia, czego szukaj ci
ludzie i czy nie maj jakich ukrytych zamiarw, a ju wywoali kolosalny zamt,
znacznie bardziej Baczcy ni dawni Cyganie, ale mniej przypadkowy i mniej
zrozumiay. Wyposaeni w rodki, ktrymi w innej epoce rozporzdzaa wycznie
nieczuych,
omielenie
niemiaych,
zaspokojenie
chutliwych,
okciami
pord
stolikw do gier
hazardowych i strzelnic jarmarcznych midzy zaukiem, gdzie przepowiadano przyszo i tumaczono sny, a straganami z jedzeniem i piciem, ktre znajdowano
poprzewracane i zamiecajce bruk w niedziel rano obok lecych pokotem cia,
czasem tylko rozanielonych pijakw, a czciej gapiw, ktrych powalia strzelanina,
bjki na pici i na noe albo ciosy butelek. Bya to inwazja tak gwatowna, e z
pocztku ludzie nie mogli chodzi po zatarasowanych przez meble i skrzynie ulicach z
powodu robt ciesielskich tych, co zamierzali budowa sobie dom na pierwszym
lepszym pustym miejscu, bez niczyjego pozwolenia, a take ze wzgldu na zgorszenie,
jakie szerzyy pary kochankw rozwieszajce hamaki midzy migdaowcami, w cieniu
pciennych parasoli, by uprawia mio w biay dzie i na oczach wszystkich.
Jedyn oaz spokoju stworzyli pogodni i cisi Murzyni antylscy budujc boczn uliczk
z podcieniami drewnianych domkw na palach, z gankami, gdzie zasiadali o
zmierzchu, by piewa melancholijne pieni w swoim dziwacznym ptasim jzyku. Tyle
zmian dokonao si w tak krtkim czasie, ze w osiem miesicy po przyjedzie Mr
Herberta dawni mieszkacy Macondo wstawali jak najwczeniej, eby poznawa
wasne miasto.
- Spjrzcie, w comy si wpakowali - mwi wwczas pukownik Aureliano
Buendia - przez jedno zaproszenie przybdy, eby sprbowa banana.
Aureliano Drugi natomiast zachwycony by tym najazdem cudzoziemcw. Dom
zaczli tumnie nawiedza nieznajomi gocie, niezmoeni w hulankach birbanci na
wiatow skal i trzeba byo urzdzi dodatkowe pokoje, poszerzy jadalni i zamieni
odesza. By to lad trway, nieomylny, ktrego nikt w domu nie mg rozrni, gdy
od dawna poczy si z innymi codziennymi zapachami, ale obcy odrniali go
natychmiast. Dlatego te tylko oni rozumieli, e mody dowdca stray zmar z
mioci, a rycerz przybyy z dalekich stron stoczy si na dno rozpaczy. Niewiadoma
burzliwej atmosfery, w jakiej si porusza, ani nieznonego stanu wewntrznej
katastrofy, jaki wywouje swoim przejciem,
Pikna Remedios traktowaa mczyzn obojtnie, bez najmniejszej zoliwoci,
i do reszty burzya ich spokj swymi niewinnymi kaprysami. Kiedy Urszula kazaa jej
jada w kuchni razem z Amarant, eby nie widywali jej gocie poczua si
swobodniej, bo wreszcie przestaa jej ciy wszelka dyscyplina. Byo jej wszystko
jedno, gdzie jada, i to nie w ustalonych godzinach, lecz wedug wskaza wasnego
apetytu. Czasami wstawaa na obiad o trzeciej rano, spaa przez cay dzie, i w tym
odwrconym ukadzie rzeczy ya kilka miesicy, dopki jaki przypadkowy incydent
nie przywoa jej z powrotem do porzdku. Kiedy bya w lepszym nastroju, wstawaa o
jedenastej rano, zamykaa si na dwie godziny w azience zupenie naga, zabijajc w
tym czasie skorpiony i usiujc si otrzsn z cikiego i dugiego snu. Potem
wydron tykw czerpaa wod z basenu i oblewaa ni cae ciao. Bya to czynno
tak dugotrwaa, tak drobiazgowa i obfitujca w uroczyste sytuacje, e kto, kto jej nie
zna, mgby pomyle, e oddaje si zasuonej adoracji wasnego ciaa. Dla niej
jednake ten samotny obrzdek nie mia w sobie nic ze zmysowoci i by po prostu
sposobem zabicia czasu, zanim poczuje gd. Pewnego dnia, kiedy zaczynaa si
kpa, kto spord przybyszw unis obluzowan dachwk i znieruchomia z
zapartym tchem, podziwiajc wspaniao jej nagich ksztatw. Ona zobaczya jego
zrozpaczone oczy poprzez otwr w dachu i nie odczua wstydu, tylko przestrach.
- Ostronie - krzykna - spadnie pan.
- Chc tylko patrze na pani - szepn intruz.
- No dobrze - odpowiedziaa - ale prosz uwaa, bo dach jest sprchniay.
Twarz mczyzny skamieniaa w jakim bolesnym osupieniu, jak gdyby toczy
guch walk przeciw swym pierwotnym impulsom, nie chcc zniszczy mirau.
Pikna Remedios mylaa, e cierpi ze strachu, eby strop si nie rozlecia, i skoczya
si kpa prdzej ni zwykle, eby go nie naraa na dalsze niebezpieczestwo.
Oblewajc si wod ze zbiornika powiedziaa, e martwi j ten zy stan dachu, bo
warstwa lici zgniych od deszczu z pewnoci jest przyczyn gniedenia si
skorpionw w azience. Cudzoziemcowi jej szczebiot wyda si zacht i gdy zacza
o czym przeytym we nie. Tyle mwiono o tej ciszy, e Urszula nie miaa serca
odmwi rozrywki Piknej Remedios i pozwolia jej wyj ktrego popoudnia pod
warunkiem, e woy odpowiednie ubranie i kapelusz. Z chwil gdy gromada
przyjaciek wesza na plantacj, powietrze przesyci miertelny aromat. Mczyni
pracujcy w rowach uczuli si obezwadnieni jakim dziwnym czarem, zagroeni
niewidzialnym niebezpieczestwem i wielu nie oparo si straszliwej chci paczu.
Piknej Remedios i jej przeraonym koleankom w ostatniej chwili udao si schroni
w pobliskim domu przed napaci stada rozjuszonych samcw. Wkrtce potem
uwolnili je czterej Aurelianowie, ktrych krzye z popiou budziy wity szacunek,
niby znak kasty, piecz nietykalnoci. Pikna Remedios nie opowiedziaa nikomu, e
jeden z mczyzn korzystajc z zamieszania zdoa dotkn jej brzucha rk, podobn
raczej do szponw ora czepiajcych si brzegu przepaci. Stawia czoo napastnikowi,
jednak w nagym olnieniu zobaczya tragiczne oczy, ktre pozostay na zawsze w jej
sercu niby ar litoci. Wieczorem na ulicy Turkw czowiek ten przechwala si swoj
odwag i opowiada o swoim szczciu jeszcze na par minut przedtem, nim
kopnicie konia roztrzaskao mu klatk piersiow i tum przybyszw ujrza go
konajcego porodku ulicy w kauy krwi wyrzucanej ustami.
Podejrzenie, e Pikna Remedios obdarzona jest moc sprowadzania mierci,
potwierdziy jeszcze cztery inne niezbite fakty. I cho niektrzy z mczyzn pochopnie
zapewniali, e warto powici ycie za jedn noc mioci z tak niebezpieczn kobiet,
to jednak aden z nich nie podj najmniejszej prby, by tego dokona. Moe na to, by
j nie tylko ujarzmi, ale take unieszkodliwi jej czary, wystarczyoby uczucie tak
pierwotne i proste jak mio, ale to bya jedyna rzecz, ktra nikomu nie przysza na
myl. Urszula przestaa si ju o ni martwi. Dawniej, kiedy jeszcze nie zrezygnowaa
z zamiaru uratowania prawnuczki dla wiata, prbowaa j zainteresowa drobnymi
sprawami domowymi. Mczyni daj wicej, ni ci si zdaje - mwia do niej
zagadkowo. - Trzeba duo gotowa, duo zamiata i cierpie przez rne drobiazgi,
oprcz tego, o czym ty mylisz. W gbi duszy oszukiwaa sam siebie, prbujc
przygotowa Remedios do szczcia domowego, przekonana, e nie ma na wiecie
mczyzny, ktry po zaspokojeniu namitnoci byby zdolny znie cho przez jeden
dzie jej niedbalstwo przekraczajce wszelkie granice wyobraenia. Narodziny
ostatniego Josego Arcadia i niezomny zamiar wychowania go na papiea w kocu
kazay jej zaniecha trosk o prawnuczk. Pozostawia j wasnemu losowi, ufna, e
prdzej czy pniej stanie si cud i na tym wiecie, gdzie wszystko si zdarza, znajdzie
samotnoci zacza go gnbi ostateczna pewno, e bdem byo zaprzesta wojny, zamiast j doprowadzi do radykalnych skutkw. Ktrego dnia brat zapomnianego
pukownika Magnifica Visbala podszed ze swoim siedmioletnim wnukiem do wzka z
napojami chodzcymi na placu rynkowym i kiedy chopiec potrci niechccy kaprala
policji i wyla mu lemoniad na mundur, barbarzyca posieka go maczet i jednym
zamachem odci gow dziadkowi, ktry usiowa temu przeszkodzi. Cae miasto
widziao citego, kiedy grupa mczyzn niosa go do domu, jego gow, ktr jaka
kobieta trzymaa za wosy, i pokrwawiony worek, gdzie woono szcztki dziecka.
Dla pukownika Aureliana Buendii by to kres ekspiacji. Porwao go nagle to
samo oburzenie co niegdy w modoci 11 widok trupa ukszonej przez wciekego psa
kobiety, hor zatuczono kijami. Spojrza na gromady gapiw przed domem i krzyczc
swoim dawnym stentorowym gosem, ktry mu przywrcia gboka pogarda dla
samego siebie, zrzuci na nich brzemi nienawici ju nie zdolnej pomieci si w
sercu.
- Uzbroj wszystkich moich chopcw - krzykn - eby raz wreszcie skoczyli z
tymi przybdami.
W cigu tego tygodnia w rnych miejscowociach wybrzea wytropiono jak
krliki jego siedemnastu synw i wszyscy zginli z rki nieznanych mordercw,
celujcych w sam rodek ich krzyy z popiou. Aureliano Triste wychodzi z domu swej
matki o sidmej wieczorem, kiedy wystrza karabinowy pad w ciemnoci i przeszy
mu czoo. Aureliana Centena znaleziono w hamaku, ktry mia zwyczaj zawiesza w
fabryce, ze szpikulcem do kruszenia lodu zatopionym a po rkoje midzy brwiami.
Aureliano Serrador odprowadzi swoj narzeczon z kina do domu jej rodzicw i
wraca jasno owietlon ulic Turkw, kiedy kto, kogo nigdy nie rozpoznano w
tumie, strzaem z rewolweru powali go do kota z wrzcym tuszczem. W par minut
pniej kto zapuka do pokoju, gdzie Aureliano Arcaya by zamknity z kobiet, i
krzykn: Uciekaj, morduj twoich braci. Kobieta, ktra wtedy z nim bya,
opowiedziaa pniej, e Aureliano Arcaya wyskoczy z ka, otworzy drzwi i
przywitany salw z mauzerw upad z roztrzaskana czaszk. W t noc mierci,
podczas gdy w domu przygotowywano si do czuwania przy zwokach czterech
zabitych, Fernanda przebiega miasto jak szalona w poszukiwaniu Aureliana
Drugiego, ktrego Petra Cotes zamkna w szafie mylc, e rozkaz eksterminacji
obejmuje wszystkich ochrzczonych imieniem pukownika. Wypucia go dopiero na
czwarty dzie, kiedy telegramy wysane z rnych miejscowoci na wybrzeu
Josego
Arcadia
pomogo
Urszuli
mudnym
trudzie
dokadnie, gdzie siedzi Amaranta. Chocia coraz bardziej dray jej rce, a nogi z
trudem dwigay ciar ciaa, nigdy przedtem nie widziano jej drobnej figurki w tylu
miejscach domu jednoczenie. Bya prawie tak czynna jak wtedy, gdy na jej barkach
spoczywa cay ciar domu. A jednak nieprzenikniona samotno staroci daa jej
tak jasno pojmowania najbahszych nawet zdarze w rodzinie, e po raz pierwszy
jasno ujrzaa prawdy, ktrych jej dawne zajcia przedtem nie pozwalay dostrzec. W
tym czasie, kiedy przygotowywano Josego Arcadia do seminarium, dokonaa
rekapitulacji dziejw rodziny od zaoenia Macondo i cakowicie zmienia opini, jak
miaa dotychczas o swoim potomstwie. Zdaa sobie spraw, e pukownik Aureliano
Buendia nie straci uczu rodzinnych dlatego, e jego serce stwardniao na wojnie, jak
mylaa dawniej, tylko nigdy nie kocha nikogo, nawet swojej ony Remedios czy
niezliczonych kobiet jednej nocy, ktre przewiny si przez jego ycie, a tym mniej
swoich synw. Zrozumiaa, e prowadzi tyle wojen nie przez idealizm, tak jak
wszyscy uwaali, i nie ze znuenia zrezygnowa z bliskiego zwycistwa, lecz zwycia i
przegrywa zawsze z tej samej przyczyny, przez zwyczajn i grzeszn pych.
Dosza do wniosku, e ten syn, za ktrego oddaaby ycie, by tylko czowiekiem
niezdolnym do mioci. Pewnej nocy, kiedy nosia go w onie, syszaa jego pacz. By
to pacz tak wyrany, e Jose Arcadio Buendia, picy obok, obudzi si i ucieszy na
myl, e bdzie mia syna brzuchomwc. Inne osoby przepowiaday, e bdzie
wrbit. Ona jednak zadraa z trwogi, pewna, e ten gboki jk jest pierwszym
zwiastunem straszliwego wiskiego ogona, i bagaa Boga, aby pozwoli umrze
dziecku, zanim si urodzi. Ale jasno widzenia dana staroci pozwolia jej zrozumie,
i powtarzaa to wiele razy, e pacz dzieci w onie matki nie zwiastuje
brzuchomwstwa ani daru odgadywania rzeczy przyszych, lecz oznacza niezdolno
kochania. To przewartociowanie obrazu syna obudzio w niej nagle cae wspczucie,
jakie mu bya winna. Natomiast Amaranta, ktrej oscho serca przeraaa j i ktrej
skoncentrowana gorycz rozgoryczaa j sam, ukazaa jej si w ostatecznym swym
obrazie jako najtkliwsza z kobiet i z bolesn jasnoci Urszula poja, e
niesprawiedliwe tortury, jakie wycierpia Pitro Crespi, wbrew powszechnemu
przekonaniu nie byy podyktowane pragnieniem zemsty, ani powolne mczestwo,
ktre zamao ycie pukownikowi Gerineldowi Marauezowi, nie wynikao z jej
goryczy, jak twierdzili wszyscy, lecz jedno i drugie bya walk na mier i ycie midzy
mioci bez granic a niezwycionym tchrzostwem i w kocu zatriumfowa
nierozsdny strach, jaki zawsze budzio w Amarancie jej wasne udrczone serce.
przez
to
samo
mniej
emocjonujcym
najrnorodniejsz
publiczno
po to, eby zaatwi swoje potrzeby pod kasztanem. Nie przyjmowa adnych wizyt,
oprcz cyrulika raz na trzy tygodnie. Jada tylko to, co mu przynosia Urszula, raz
dziennie, i chocia nadal wyrabia zote rybki z dawnym zapamitaniem, przesta je
sprzedawa, kiedy dowiedzia si, e ludzie nie kupuj ich dla ozdoby, tylko jako
relikwi historyczn. Ktrego dnia rozpali na podwrku ognisko z lalek Remedios,
ktre przyozdabiay jego sypialni od dnia lubu. Czujna Urszula zorientowaa si, co
robi jej syn, ale nie moga temu przeszkodzi.
- Masz serce z kamienia - powiedziaa.
- To nie sprawa serca - odpowiedzia. - W pokoju lgn si mole.
Amaranta tkaa swj caun. Fernanda nie rozumiaa, dlaczego od czasu do
czasu pisywaa do Meme, a nawet posyaa jej prezenty, natomiast nie chciaa nic
sysze o przyszym papieu. Do mierci si nie dowiecie, dlaczego - odpowiedziaa
Amaranta, zapytana przez Urszul. I ta odpowied zasiaa w sercu staruszki zagadk,
ktrej do koca nie moga rozwiza. Wysoka, miga, wyniosa, zawsze ubrana w
mulinowe halki, z dystynkcj, ktra przetrwaa lata i ze wspomnienia, Amaranta
zdawaa si nosi naznaczony popioem na czole krzy dziewictwa. W rzeczywistoci
nosia go pod czarnym bandaem, ktrego nie zdejmowaa nigdy nawet do snu i ktry
sama praa i prasowaa. ycie jej upywao na wyszywaniu caunu. Mona byoby
powiedzie, e wyszywaa za dnia, a prua w nocy, i nie z nadziej pognbienia tym
sposobem samotnoci, lecz przeciwnie, po to, by j wesprze.
Najwikszym zmartwieniem Fernandy w jej latach opuszczenia byo to, e
Meme przyjedzie na pierwsze wakacje i nie zastanie w domu Aureliana Drugiego.
Choroba z przejedzenia zakoczya te obawy. Kiedy Meme wrcia, jej rodzice
uzgodnili zastosowanie takiej taktyki, eby dziewczynka nie tylko nadal wierzya w
wierno maesk swego ojca, ale nawet nie zauwaya smutku panujcego w domu.
Co roku przez dwa miesice Aureliano Drugi odgrywa rol przykadnego ma i
organizowa zabawy z lodami i ciasteczkami, ktre ywa i wesoa dziewczynka
rozweselaa gr na klawikordzie. ju wwczas byo oczywiste, e odziedziczya bardzo
niewiele z charakteru matki. Wydawaa si raczej drug wersj Amaranty z czasw,
kiedy ta nie znaa jeszcze goryczy i tanecznym krokiem krya po domu w
dwunastym, w czternastym roku ycia, zanim skryta namitno do Pietra Crespiego
powikaa na zawsze drogi jej serca. Ale w przeciwiestwie do Amaranty, w
przeciwiestwie do nich wszystkich, nie wykazywaa jeszcze rodzinnego pitna
samotnoci i wydawaa si cakowicie zadowolona ze wiata, nawet kiedy zamykaa si
pudeku, zabra si do jedzenia zupy. Potem zjad bez popiechu kawaek misa
duszonego z cebul, biay ry i plasterki smaonego banana, wszystko razem na tym
samym talerzu. Jego zawsze umiarkowany apetyt nie zmienia si, zarwno w
najpomylniejszych, jak i w najciszych okolicznociach. Po skoczonym obiedzie
odczu spokj lenistwa, jaki swego rodzaju przesd naukowy nie pozwala mu nigdy
pracowa, czyta, kpa si ani spa z kobiet przed upywem dwch godzin trawienia
i bya to wiara tak silnie zakorzeniona, e wiele razy opnia operacje wojenne, eby
nie naraa wojska na ryzyko niestrawnoci. Tote pooy si w hamaku, wydubujc
wosk z uszu maym kozikiem, a po paru minutach zasn. nio mu si, e wchodzi do
pustego domu o biaych cianach i drczy go wiadomo, i jest pierwsz istot
ludzk, jaka si tam znalaza. We nie przypomnia sobie, e to samo nio mu si w
zesz noc i przez wiele innych nocy ostatnich lat, i wiedzia, e obraz ten zatrze si w
jego pamici z chwil przebudzenia, gdy ten powtarzajcy si sen mia waciwo
przypominania si tylko we nie. Rzeczywicie, w chwil pniej, kiedy cyrulik
zapuka do drzwi warsztatu, pukownik Aureliano Buendia przebudzi si z
wraeniem, e niechccy zdrzemn si na par sekund i nie mia czasu nic we nie
przey.
- Dzisiaj nie - powiedzia do balwierza. - Zobaczymy sit w pitek.
Mia trzydniowy zarost przetykany biaymi kpkami, ale nie uwaa za
konieczne zgoli go, skoro w pitek czekao go strzyenie wosw i mona byo zrobi
wszystko za jednym razem. Lepki pot podczas drzemki podrani blizny po wrzodach
pod pachami. Deszcz usta, ale soce jeszcze nie wychodzio zza chmur. Pukownik
Aureliano Buendia czkn gono i uczu na podniebieniu kwany smak zupy, co byo
jakby wydanym przez organizm rozkazem, eby zarzuci na ramiona opocz i
poszed do latryny. Tam pozosta duej, ni potrzeba, siedzc w kucki nad gnojem
fermentujcym w drewnianej skrzyni, dopki przyzwyczajenie nie wskazao mu, e
pora wrci do pracy. Przypomnia sobie, e jest wtorek i e Jose Arcadio Drugi nie
przyszed do warsztatu, gdy tego dnia przypadaa wypata na plantacjach Kompanii
Bananowej. Ta myl, podobnie jak wszystkie inne w ostatnich latach, przywioda go
nie wiadomo dlaczego do myli o wojnie. Przypomnia sobie, e pukownik Gerineldo
Marquez przyrzek mu kiedy postara si o konia z bia gwiazd na czole, ale potem
ju wicej nie byo o tym mowy. Potem przebiega w pamici rne zdarzenia
rozproszone po drogach przeszoci, ale bez adnych refleksji czy wnioskw, poniewa
nie mogc zaj myli czym innym, nauczy si myle obojtnie i na zimno, tak by
co, aby odzyska przywileje prawowitej ony, gdy nastpnego roku Meme zastaa
nowo narodzon siostr, ktr ochrzczono wbrew woli matki imionami Amaranta
Urszula.
Meme ukoczya swoje studia. Uzyskany dyplom klawikordzistki potwierdzia
mistrzowsk swad, z jak wykonaa melodie z XVII wieku na zabawie urzdzonej z
okazji zakoczenia nauki. Uroczysto ta jednoczenie oznaczaa koniec aoby.
Zaproszeni gocie bardziej ni jej talent podziwiali jej niezwyk podwjn
osobowo. Trzpiotowate, a nawet troch dziecinne usposobienie nie kwalifikowao
jej na pozr do adnego powanego zajcia, ale gdy siadaa do klawikordu, stawaa si
zupenie inna, jak gdyby nagle dorosa. Tak byo zawsze. Waciwie nie miaa
zdecydowanego zamiowania do muzyki, ale osigna najwysze oceny dziwki
nieugitej dyscyplinie, jak sobie narzucia nie chcc si sprzeciwia matce. Gdyby
kazano jej si wyuczy jakiejkolwiek innej umiejtnoci, rezultaty byyby te same. Od
dziecistwa dokucza jej rygor Fernandy, jej zwyczaj decydowania za innych, i byaby
zdolna do powice znacznie muszych ni gra na klawikordzie, byleby nie mie do
czynienia z jej despotyzmem. Podczas uroczystoci zakoczeni studiw miaa
wraenie, e pergamin z - wielkimi gotyckimi literami uwalnia j od obowizku,
podjtego nie tyle przez posuszestwo, co dla wygody, i bya przekonana, e od tej
chwili nawet uparta Fernanda nie bdzie interesowa nic wicej instrumentem, ktry
same zakonnice uwaay za muzealny eksponat. Z pocztku kalkulacje te okazay si
mylne. Umczywszy poow miasta, usypiajc z nudw nie tylko podczas popisw w
salonie, ale na wszystkich wieczorach dobroczynnych i uroczystociach szkolnych lub
patriotycznych, jakie urzdzano w Macondo, jej matka nadal zapraszaa kadego
nowo przybyego, ktry wedug niej zdolny by oceni talent crki. Dopiero po mierci
Amaranty, kiedy w rodzinie znowu zapanowaa aoba, moga Meme zamkn
klawikord i zapodzia klucz w jakiej szafie bez obawy, e Fernanda zechce
przeprowadza ledztwo w celu wykrycia, jak i z czyjej winy zagin. Meme
wytrzymywaa te popisy z takim samym stoickim spokojem, z jakim powicaa si
nauce. Bya to cena jej wolnoci. Fernanda tak bya rada z posuszestwa crki i
dumna z podziwu, jaki wzbudzaa jej sztuka, e nigdy nie sprzeciwiaa si zapraszaniu
do domu jej licznych koleanek, popoudniom spdzanym na plantacjach czy
wyprawom do kina z Aurelianem Drugim lub zaufanymi paniami, byleby film by
autoryzowany z ambony przez ojca Antonia Isabel. W tych chwilach swobody
ujawniay si prawdziwe upodobania Meme. Jej rado znajdowaa si na
myl, ale wyrzucaa sobie beztrosk. Aureliano Drugi poczu ukucie w sumieniu na
widok prostracji Meme i przyrzek sobie zajmowa si ni wicej w przyszoci. Tak
narodziy si stosunki wesoego koleestwa midzy ojcem i crk, co uwolnio go na
jaki czas od gorzkiej samotnoci hulanek, a j od nadzoru Fernandy, nie wywoujc
domowego kryzysu, ktry ju wydawa si nieunikniony. Aureliano Drugi odkada
wwczas wszelkie zobowizania, aby dotrzyma towarzystwa crce, zaprowadzi j do
kina albo do cyrku i powica jej wikszo swego wolnego czasu. Ostatnio
absurdalna otyo, ktra przeszkadzaa mu si schyli, tak by mg zawiza sobie
sznurowada u butw, oraz naduycia w zaspokajaniu wszelkiego rodzaju zachcianek
zaczynay ju budzi w nim gorycz i zniechcenie. Odkrycie wasnej crki przywrcio
mu dawn dobroduszno, a przyjemno przebywania w jej towarzystwie odcigaa,
go z wolna od rozwizoci. Meme wchodzia w wiek rozkwitu. Nie bya pikna, tak jak
nigdy nie bya ni Amaranta, ale w przeciwiestwie do niej bya sympatyczna, prosta i
miaa dar zjednywania ludzi od pierwszego wejrzenia. Jej na wskro nowoczesny
duch drani gboko zakorzenion surowo i le ukrywan oscho serca Fernandy,
natomiast budzi podziw i poparcie Aureliana Drugiego. On to postanowi przenie j
z pospnej sypialni zajmowanej od dziecka, gdzie wystraszone oczy witych w
dalszym cigu pobudzay jej wasne dziecinne lki, do innej, ktr sam umeblowa i
przyozdobi krlewskim oem, szerok toalet i pluszowymi zasonami, nie zdajc
sobie sprawy, e robi drug wersj mieszkania Petry Cotes. By tak hojny dla Meme,
e nawet nie wiedzia, ile jej daje pienidzy, bo ona sama wycigaa mu je z kieszeni i
zawiadamia j o wszystkich nowociach z zakresu kosmetyki, jakie dostarczano do
sklepw Kompanii Bananowej. Pokj Meme peen by szczoteczek i pdzelkw,
flaszeczek i soiczkw, rurek do krcenia wosw, poduszeczek do polerowania
paznokci, tubek z past dajc poysk zbom i innych wszelkiego rodzaju przyrzdw
i rodkw do pielgnacji urody, a Fernand, ilekro tam wchodzia, ogarniaa groza na
myl, e toaletka jej crki musi by podobna do tych, jakie przyozdabiaj sypialnie
francuskich matron. Fernanda jednak w tym czasie musiaa zajmowa si gwnie
ma Amarant Urszul, ktra bya kapryna i chorowita, oraz pasjonujc
korespondencj z niewidzialnymi lekarzami. Tote gdy zauwaya konspiracj ojca i
crki, nie moga zdziaa nic wicej poza wymuszeniem na Aurelianie Drugim
obietnicy, e nigdy nie zaprowadzi Meme do domu Petry Cotes. Zastrzeenie
zbyteczne, bo konkubina tak bya zdenerwowana zayoci swojego kochanka z
crk, e nie chciaa jej w ogle zna. Drczy j nie znany dotd strach, jak gdyby
instynkt jej wskazywa, e Meme, jeli tylko zechce, moe dokona tego, czego nie
moga dokona Fernanda - pozbawi j mioci, ktr ju uwaaa za zapewnion do
mierci. Po raz pierwszy musia Aureliano Drugi znosi ozible spojrzenia i zoliwe
przytyki konkubiny i zlk si nawet, e jego wdrujce kufry bd musiay odby
drog powrotn do domu ony. Do tego jednak nie doszo. Nikt nie zna lepiej
mczyzny ni Petra Cotes swego kochanka, i wiedziaa, e kufry pozostan tam,
dokd je posano, bo jeli istniao co, czego nienawidzi Aureliano Drugi, to
komplikowania sobie ycia i zmiany miejsca zamieszkania. Tak wic kufry pozostay
na miejscu i Petra Cotes postanowia zdoby ma na nowo, ostrzc t jedyn bro,
jak nie moga walczy crka. By to rwnie zbyteczny wysiek, poniewa Meme
nigdy nie zamierzaa miesza si w sprawy swego ojca, a gdyby to zrobia, na pewno
stanaby po stronie konkubiny. Nie miaa czasu na dokuczanie komukolwiek. Sama
zamiataa sypialni i saa ko, tak jak nauczyy n zakonnice. Rano zajmowaa si
swoj bielizn, siedzc na ranku haftowaa lub szya na starej rcznej maszynie
Amarandy. Podczas gdy inni spali po obiedzie, ona wiczya dwie rodziny na
klawikordzie, wiedzc, e to codzienne powicenie utrzyma w spokoju Fernand. Z
tej samej przyczyny nadal dawaa koncerty na odpustach kocielnych i zabawach
szkolnych, chocia zaproszenia byy coraz mniej czste. Po poudniu ubieraa si,
wkadaa skromne sukienki, wysokie sznurowane buciki i jeeli ojciec nie proponowa
jakiej innej rozrywki, sza w odwiedziny do koleanek, gdzie zostawaa a do kolacji.
Rzadko zdarzao si, by Aureliano Drugi nie przyszed wtedy po ni i nie zabra jej do
kina.
Wrd przyjaciek Meme byy trzy mode Amerykanki, ktre przerway mur
obronny zelektryfikowanego kurnika i nawizay przyja z dziewcztami z Macondo.
Jedn z nich bya Patrycja Brown. Wdziczny za gocinno Aureliana Drugiego pan
Brown otworzy drzwi swego domu dla Meme i zaprasza j na sobotnie zabawy,
jedyne, na ktrych cudzoziemcy bawili si razem z tubylcami. Dowiedziawszy si o
tym Fernanda zapomniaa na chwil o Amarande, Urszuli i niewidzialnych medykach
i zrobia awantur. Wyobra sobie tylko - powiedziaa dramatycznie do Meme - co
pomyli pukownik w swoim grobie. Liczyli naturalnie na poparcie Urszuli. Ale
niewidoma staruszka, wbrew wszelkim oczekiwaniom, nie widziaa nic nagannego w
tym, e Meme uczestniczy w tych zabawach i przyjani si ze swymi amerykaskimi
rwieniczkami, byleby zachowaa stao pogldw i nie daa si nawrci na religi
protestanck. Meme w lot uchwycia myl prababki i nazajutrz po zabawie wstawaa
Rebeka. Ilekro przechodzia obok jej domu i widziaa Dostpy zniszczenia, cieszya
si myl, e Bg jej sucha. Pewnego popoudnia, kiedy szya na ganku z begoniami,
uczua pewno, e bdzie szya w tym miejscu, w tej samej pozycji i przy tym samym
wietle, gdy przynios jej wie o mierci Rebeki. Zacza na ni czeka, tak jak si
czeka na list, i by nawet taki okres, kiedy odpruwaa guziki i potem przyszywaa je na
nowo, eby bezczynno nie przeduaa oczekiwania i nie zwikszaa niecierpliwoci.
Nikt w domu nie wiedzia, e Amaranta utkaa wtedy przepikny caun dla Rebeki.
Pniej, kiedy Aureliano Smutny opowiada, e widzia j podobn do upiora, z
pooran skr i paroma tymi strczkami wosw na gowie, Amaranta zdumiaa
si, gdy opisane widmo byo identycznie podobne do tego, ktre j nawiedzao ju od
dawna. Postanowia odwiey trupa Rebeki, zamaskowa parafin bruzdy na twarzy i
zrobi jej peruk z wosw witych figur. Spreparuje wspaniae zwoki, w lnianym
caunie i trumnie obitej purpurowym pluszem, i odda je do dyspozycji robactwa po
wspaniaym pogrzebie. Opracowaa cay plan z tak nienawici, e a wzdrygna si
na myl, e wszystko to samo mogaby zrobi z mioci; ale nie dajc si opanowa
zmieszaniu, w dalszym cigu udoskonalaa szczegy, a do osignicia niezrwnanych wyyn kunsztu w obrzdach mierci. Jedyne, czego nie bra w rachub jej plan,
to e pomimo prb do Boga sama moe umrze wczeniej ni Rebeka. Tak si stao w
istocie. A jednak w swojej ostatniej godzinie Amaranta nie czua si zawiedziona, lecz
przeciwnie, wolna od wszelkiej goryczy, bo mier obdarzya j przywilejem,
zawiadamiajc o swym nadejciu na par lat przedtem. Zobaczya j pewnego gorcego popoudnia wyszywajc z ni razem na ganku wkrtce po odjedzie Meme do
szkoy. Poznaa j natychmiast i nie znalaza w niej nic przeraajcego. Bya to kobieta
z dugimi wosami, ubrana na niebiesko, troch po starowiecku, i przypominaa
swoim wygldem Pilar Terner z czasw, kiedy ta pomagaa im w kuchni. Kilka razy
przechodzia tdy Fernanda, ale nie dostrzega jej, chocia tamta bya tak prawdziwa,
tak ludzka, e w pewnej chwili poprosia Amarant o nawleczenie jej igy. mier nie
powiedziaa jej, kiedy umrze ani czy jej godzina jest wyznaczona przed godzina
Rebeki, ale polecia jej przystpi do tkania wasnego caunu najbliszego szstego
kwietnia. Powiedziaa, e moe go wyhaftowa i przyozdobi z tak starannoci, jak
sobie yczy, ale pracujc rwnie uczciwie jak przy caunie dla Rebeki, i uprzedzia j,
e umrze bez blu, strachu i goryczy, wieczorem tego dnia, kiedy caun bdzie
skoczony. Aby zyska na czasie, Amaranta zamwia przdz z wybrzea i sama
utkaa ptno. Robia to tak starannie, e sama ta praca zaja jej cztery lata. Potem
Jedynym
celem
byo
skoczy
caun.
Zamiast
opnia
prac
Amaranta nie zdradzaa najmniejszego niepokoju ani adnych oznak blu, a nawet
wydawaa si jakby odmodzona spenionym obowizkiem. Poruszaa si tak
energicznie i trzymaa si tak prosto jak zawsze. Gdyby nie kociste policzki i brak
paru zbw, mona by j wzi za duo modsz, ni bya w rzeczywistoci. Kazaa
woy listy do szczelnie zamykanej skrzyni i wskazaa, w jaki sposb naley umieci
skrzyni w grobie, eby uchroni j od wilgoci. W rannych godzinach wezwaa
stolarza, eby wzi miar na trumn, podczas gdy ona staa na rodku salonu, jak
gdyby mierzya sukni. Tyle energii okazywaa w swoich ostatnich godzinach, e
Fernanda posdzaa j o kpiny. Urszula, wiedzc z dowiadczenia, ze Buendiowie
umieraj nie chorujc, nie wtpia, e Amaranta otrzymaa jak zapowied mierci,
niemniej drczyy j obawy, eby w tym rozgardiaszu z listami i trosce, by jak
najprdzej dotary do adresatw, niecierpliwi nadawcy nie zakopali jej ywcem.
Staraa si wic koniecznie oprni dom i po gonych dysputach z intruzami udao
jej si osign ten cel okoo czwartej po poudniu. Amaranta skoczya wtedy
rozdziela swoje rzeczy midzy biednych i na prostej trumnie z surowych desek
pooya tylko jedn zmian bielizny i zwykle filcowe pantofle, w ktre miaa by
ubrana po mierci. Nie zaniedbaa tej przezornoci pamitajc, e kiedy umar
pukownik Aureliano Buendia, trzeba byo kupi par nowych butw, poniewa
pozostay mu ju tylko czapaki, w ktrych spdza dni w warsztacie. Na krtko przed
pit Aureliano Drugi przyszed po Meme, by j odprowadzi na koncert, i zdziwi si
m widok domu przygotowanego do pogrzebu. Jeli kto robi wraenie zupenie
ywego w tym domu o tej porze, to z pewnoci Amaranta, tak spokojna, e starczyo
jej nawet 'czasu na to, by wyci sobie odciski. Aureliano Drugi i Meme poegnali si z
ni artujc i zapowiadajc, e w najblisz sobot urzdz festyn na cze jej
zmartwychwstania. Zwabiony pogosk, e Amaranta Buendia zabiera listy do
zmarych, ojciec Antonio Isabel przyszed o pitej z wiatykiem i musia czeka
przeszo kwadrans, a umierajca wyjdzie z azienki. Kiedy zobaczy j wychodzc, w
koszuli z cienkiego ptna i rozpuszczonymi na plecach wosami, zgrzybiay proboszcz
uzna to za kpiny i odesa akolit. Pomyla jednake, e warto skorzysta z tej okazji i
skoni Amarant do spowiedzi po dwudziestu bez maa latach wstrzymywania si od
sakramentw. Amaranta odpowiedziaa zwyczajnie i po prostu, e nie potrzebuje
adnej pomocy duchowej, poniewa ma czyste sumienie. Fernanda oburzya si. Nie
dbajc, e kto moe usysze, spytaa gono, jaki straszliwy grzech dwiga na
sumieniu Amaranta, skoro woli witokradcz mier od wstydu spowiedzi. Wtedy
zazna i nie mia zazna takiego strachu jak w tym momencie, ale bya w nim godno
i opanowanie, ktre chroniy go przed ponieniem, a take jaka prawdziwa elegancja,
ktrej nie wykazyway tylko rce, sponiewierane cik prac i o poamanych
paznokciach. Fernandzie jednake wystarczyo raz spojrze, aby intuicyjnie odgadn
jego zawd mechanika. Wiedziaa, e ma na sobie jedyne odwitne ubranie, a pod
koszul skr przeart przez wierzb, szerzcy si wrd ludzi pracujcych dla
Kompanii Bananowej. Nie dopucia go do sowa, nie pozwolia nawet przestpi
progu drzwi, ktre w chwil pniej musiaa zamkn, bo dom zapeniy te motyle.
- Prosz si wynosi - powiedziaa. - Nie ma pan czego szuka wrd
przyzwoitych ludzi.
Nazywa si Mauricio Babilonia. Urodzi si i wychowa w Macondo, by
czeladnikiem u mechanika w warsztatach Kompanii Bananowej. Meme poznaa go
przypadkiem pewnego popoudnia, kiedy posza z Patrycj Brown po samochd, eby
przejecha si po plantacjach. Poniewa szofer by chory, kazano mu zawie obie
panienki i Meme moga wreszcie, zgodnie ze swym pragnieniem, usi obok
kierowcy, by obserwowa z bliska sztuk prowadzenia wozu. W przeciwiestwie do
zawodowego szofera Mauricio Babilonia dal jej pokaz praktyczny. Byo to w czasie,
kiedy Meme zacza odwiedza dom pana Browna i kiedy jeszcze uwaano, e damom
nie przystoi prowadzi samochodu. Tak wic zadowolia si teoretyczn informacj i
od tego dnia nie widziaa Mauricia Babilonii przez kilka miesicy. Pniej miaa sobie
przypomnie, e podczas przejadki zwrcia jej uwag, oprcz szorstkoci rk, jego
mska uroda, ale potem powiedziaa Patrycji Brown, e irytuje j jego wyniosa
pewno siebie. W pierwsz sobot, kiedy posza ze swoim ojcem do kina, spotkaa
tam Mauricia Babiloni w odwitnym lnianym ubraniu, siedzcego niedaleko od
nich. Zauwaya, e czsto odrywa wzrok od ekranu i spoglda na ni, ale nie tyle
dlatego, eby j zobaczy, co po to, eby ona zauwaya jego spojrzenia. Nie podobaa
jej si wulgarno tej zaczepki. Po seansie Mauricio Babilionia podszed, eby si
przywita z Aurelianem Drugim, i wtedy dopiero Meme uwiadomia sobie, e si
znali przedtem, poniewa Mauricio pracowa niegdy w prymitywnej elektrowni
Aureliana Smutnego i odnosi si do jej ojca tak, jak si odnosi podwadny do szefa.
Pakt ten umierzy rozdranienie, jakie wywoywaa w niej jego arogancja. Nie
widzieli si sam na sam ani nie zamienili z sob sowa oprcz przywitania, a do tej
nocy, kiedy jej si nio, e on wyratowa j z katastrofy, a ona nie odczuwaa
wdzicznoci, tylko wcieko. To byo tak, jakby da mu okazj, na ktr czeka,
kiedy ona, Meme, yczya sobie czego przeciwnego, nie chcc zna nie tylko Mauricia
Babilonii, ale jakiegokolwiek innego mczyzny, ktry by si ni zainteresowa.
Dlatego tak bardzo oburzyo j to, e po tym nie zamiast go znienawidzi, odczuwaa
niepohamowan ch zobaczenia si z nim znowu. Niepokj jej rs w cigu tygodnia
i w sobot sta si tak gwatowny, e musiaa zada sobie wielki wysiek, by Mauricio
Babilonia kaniajc si jej w kinie nie spostrzeg, e jej serce rwie si do niego.
Oszoomiona uczuciem przyjemnoci i wciekoci, pierwszy raz podaa mu rk i
dopiero wtedy Mauricio Babilonia pozwoli sobie ucisn jej do. W cigu uamka
sekundy Meme zdya poaowa swego impulsu, ale al natychmiast ustpi miejsca
okrutnemu zadowoleniu, gdy stwierdzia, e jego do take jest lodowata i spocona.
Tej nocy zrozumiaa, e nie zazna spokoju, dopki nie dowiedzie Mauriciowi Babilonii
niedorzecznoci jego aspiracji, i przez cay tydzie nie przestawaa o tym myle.
Obmylaa tysice niepotrzebnych zabiegw, eby skoni Patrycj Brown do nowej
przejadki autem. W kocu posuya si rudym Amerykaninem, ktry w tym czasie
przyjecha na wakacje do Macondo, i pod pretekstem obejrzenia nowych modeli
samochodw kazaa si zaprowadzi do warsztatw. Z chwil gdy zobaczya Mauricia,
Meme przestaa si oszukiwa i zrozumiaa, e w rzeczywistoci ginie z chci
przebywania z nim sam na sam, i oburzya j pewno, e on zrozumia to od
pierwszej chwili, gdy wesza,
- Przyszam obejrze nowe modele - powiedziaa Meme.
- To dobry pretekst - odpowiedzia.
Meme zdaa sobie spraw, e on spala si w pomieniu swej dumy, i
rozpaczliwie szukaa sposobu, eby go upokorzy. Ale nie da jej na to czasu. Niech
si pani nie boi - powiedzia cicho. - Nie pierwszy raz si zdarza, e kobieta traci gow
dla mczyzny. Poczua si tak bezbronna, e wysza nie ogldajc nowych modeli i
przez ca noc a do ranka przewracaa si na ku paczc z oburzenia. Rudy
Amerykanin, ktry naprawd ju zaczyna j interesowa, wyda jej si dzieckiem w
powijakach. Wtedy to zauwaya te motyle, ktre poprzedzay ukazanie si
Mauricia
Babilonii.
Widywaa
je
ju
wczeniej,
zwaszcza
warsztacie
gdzie jest, bo wskazyway go motyle. Kiedy Aureliano Drugi tak si zniecierpliwi tym
furkotem skrzydeek, e Meme miaa ochot zdradzi mu sw tajemnic, tak jak mu to
przyrzeka, ale instynkt j ostrzeg, e tym razem on nie rozemieje si jak zwykle: Co
by na to powiedziaa twoja matka!. Pewnego ranka, podczas gdy przesadzay re w
ogrodzie, Fernanda krzykna ze strachu i odepchna Meme daleko od miejsca, gdzie
si znajdoway, tego samego, z ktrego niegdy Pikna Remedios uleciaa w niebo.
Przez chwil miaa wraenie, e cud powtrzy si z jej crk, gdy oszoomi j nagy
trzepot skrzydeek. Byy to motyle. Meme ujrzaa je, jak gdyby nagle narodziy si ze
wiata, i serce jej skoczyo. W tej samej chwili wszed Mauricio Babilonia z paczk,
ktra, jak oznajmi, zawieraa prezent od Patrycji Brown. Meme poczerwieniaa i z
trudem zdobya si na naturalny umiech proszc, by zostawi paczk na ganku, bo
ma palce ubrudzone ziemi. Jedyn rzecz, jak zauwaya Fernanda w tym
czowieku, ktrego w par miesicy pniej miaa wyrzuci z domu nie pamitajc
nawet, e go kiedykolwiek widziaa, by ty kolor jego skry.
- Co za dziwna twarz - powiedziaa Fernanda. - Mona z niej wyczyta, e
wkrtce umrze.
Meme pomylaa, e jej matka jest jeszcze pod wraeniem motyli. Kiedy
skoczya okopywa re, umya rce i zaniosa paczk do sypialni, eby j otworzy.
Byo to co w rodzaju chiskiej zabawki skadajcej si z piciu skrzyneczek
umieszczonych jedna w drugiej, a w ostatniej znalaza karteczk pracowicie
zabazgran przez kogo, kto ledwie umia pisa: Zobaczymy si w sobot w kinie.
Meme odczua spnion groz na myl, e pakunek tyle czasu lea na ganku w
zasigu ciekawoci Fernandy, i chocia pochlebiay jej odwaga i spryt Mauricia
Babilonii, wzruszya ja naiwno przypuszczenia, e ona stawi si na spotkanie. Meme
wiedziaa ju wtedy, e Aureliano Drugi jest zajty w sobot wieczorem. Ale w cigu
tygodnia pomie niepokoju trawi j tak mocno, e w sobot skonia ojca, by
zostawi j sam na sali i wrci po ni po przedstawieniu. ma krya nad jej gow,
dopki wiata byy zapalone, i wtedy stao si. Gdy zgaszono wiata, Mauricio
Babilonia usiad obok niej. Meme czua, e miota si w jakiej strasznej czeluci, z
ktrej mg j wycign, tak jak we nie, tylko ten mczyzna, cuchncy smarem do
motorw, ktrego zaledwie moga dostrzec w pmroku.
- Gdyby nie przysza - powiedzia - nie zobaczyaby mnie ju nigdy.
Meme poczua ciar jego rki na kolanie i wiedziaa, e oboje dotarli w tym
momencie do drugiego kraca pustyni.
ni
Mauricio
mgby
to
wszystko
przypisa
wyrafinowanemu
dowiadczeniu. Kochali si dwa razy na tydzie przez trzy miesice, pod ochron
niewinnego wsplnictwa Aureliana Drugiego, ktry w najlepszej wierze potwierdza
alibi crki, byle j uwolni od rygorw matki.
Tego wieczora, kiedy Fernanda przyapaa ich w kinie, Aureliano Drugi,
drczony wyrzutami sumienia, odwiedzi Meme w sypialni, gdzie zamkna j matka.
Mia nadziej, e skoni j do zwierze, ktre bya mu winna. Ale Meme wypara si
wszystkiego. Bya tak pewna siebie, tak kurczowo uczepiona swej samotnoci, e
Aureliano Drugi odnis wraenie, e nie istnieje ju adna wi midzy nimi, a
przyja i konspiracja byy tylko minionym zudzeniem. Zamierza rozmwi si z
Mauriciem Babiloni przypuszczajc, e jego autorytet dawnego zwierzchnika skoni
go do ustpienia, ale Petra Cotes przekonaa go, e s to sprawy kobiece, tote
pozosta wahajcy i niezdecydowany, podtrzymywany na duchu iskierk nadziei, e
przymusowe zamknicie zakoczy udrki jego crki.
Meme nie ujawniaa adnych oznak przygnbienia. Przeciwnie, z przylegej
sypialni Urszula syszaa spokojny rytm jej oddechu, moga zaobserwowa
opanowanie i pogod w wykonywaniu codziennych czynnoci i regularno w posikach. Jedyn rzecz, ktra intrygowaa Urszul po dwch niemal miesicach kary,
by fakt, e Meme nie kpaa si rano jak wszyscy, tylko o sidmej wieczorem.
Ktrego wieczora zamierzaa nawet ostrzec j przed skorpionami, ale Meme
przekonana o jej zdradzie okazywaa jej taki chd, e lepiej byo nie wtrca si ze
swymi uwagami praprababki. Inwazja tych motyli dawaa si we znaki ju w
pierwszych godzinach popoudnia. Co wieczr wracajc z azienki Meme znajdowaa
Fernand w trakcie desperackiej walki z motylami przy uyciu wszelkich moliwych
rodkw owadobjczych. Co za plaga! - jczaa. - Cae ycie mwiono mi, e nocne
motyle przynosz nieszczcie. Pewnego wieczora, kiedy Meme kpaa si w azience,
Fernanda wesza przypadkiem do jej sypialni, tak penej motyli, e z trudem mona
byo oddycha. Chwycia cierk, eby je wypdzi, i serce jej zlodowaciao ze zgrozy,
gdy nagle skojarzya wieczorne kpiele crki z kataplazmami gorczycznymi, ktre
Fernanda w godzinie sjest swojej modoci. Potem wsiady na statek rzeczny, ktrego
drewniane koo sprawiao piekielny haas i ktrego zardzewiaa blacha ziaa ogniem
jak otwr pieca. Meme zamkna si w kabinie. Dwa razy dziennie Fernanda stawiaa
jej talerz przy ku i dwa razy dziennie zabieraa go nietknity nie dlatego, by Meme
postanowia zamorzy si godem, ale dlatego, e sam zapach jedzenia wywoywa w
niej mdoci i odek nie przyjmowa nawet czystej wody. Ona sama nie wiedziaa
wtedy, e jej podno zadrwia sobie z gorczycznych naparw, tak jak Fernanda,
ktra dowiedziaa si o tym dopiero w rok pniej, kiedy przyniesiono jej dziecko. W
dusznej kajucie, udrczona wibracj blaszanych cian i nieznon woni gnijcej
wody, mconej przez drewniane koo, Meme stracia rachub dni. Mino wiele czasu,
odkd widziaa ostatniego tego motyli gincego w migach wentylatora i przyja
jako nieodwracaln prawd, e Mauricio Babilonia nie yje. Mimo to nie poddaa si
rezygnacji. Nie przestaa myle o nim podczas uciliwej podry na grzbiecie mua
przez zudn pustyni, gdzie niegdy zabdzi Aureliano Drugi szukajc najpikniejszej z kobiet tego wiata, ani wtedy, gdy ciekami Indian przeprawiay si przez gry
i dotary do ponurego miasta, w ktrego kamiennych zaukach dwiczao echo
dzwonw aobnych z trzydziestu dwch kociow. Tej nocy spay w opuszczonej
rezydencji kolonialnej, na deskach, ktre Fernanda uoya na pododze w zarosym
chwastami salonie, owinite w strzpy firanek zerwanych z okien i rozsypujcych si
przy kadym poruszeniu cia. Meme wiedziaa, gdzie s, bo w majaczeniach
bezsennoci zobaczya czarno ubranego mczyzn, ktrego w pewne dalekie Boe
Narodzenie przyniesiono do domu wewntrz oowianej skrzyni. Nazajutrz, po mszy,
Fernanda zaprowadzia j do ciemnego budynku, ktry Meme natychmiast poznaa,
przypomniawszy sobie opowiadania matki o klasztorze, gdzie j wychowywano na
krlow, i zrozumiaa, e tutaj koczy si ich podr.
Podczas gdy Fernanda rozmawiaa z kim w ssiednim gabinecie, Meme
czekaa w rozmwnicy zdobnej w ogromne portrety olejne biskupw kolonialnych
drc z zimna, bo jeszcze miaa na sobie sukienk z mulinu w drobne kwiatki i
cikie pbuciki rozmoke od lodw pustyni. Staa porodku salonu mylc o
Mauriciu Babilonii, w tym strumieniu wiata z witray, kiedy z przylegego
gabinetu wysza moda i pikna nowicjuszka, niosc w rku jej walizeczk z trzema
zmianami bielizny. Przechodzc koo Meme wycigna do niej rk. nie zatrzymujc
si. - Chodmy, Renato - powiedziaa.
Meme podaa jej rk i pozwolia si prowadzi. Pernanda zobaczya j ostatni
Do Fernandy nie dociera powszechny niepokj tych dni. Nie miaa kontaktw
ze wiatem z zewntrz od czasu gwatownej scysji ze swoim mem, oburzonym na
ni za to, e rozstrzygna o losie Meme nie zasignwszy jego opinii. Aureliano Drugi
potw by cign crk z powrotem, nawet z pomoc policji, gdyby byo trzeba, ale
Fernanda pokazaa mu dokumenty stwierdzajce, e jej crka wstpia do klasztoru z
wasnej woli. Rzeczywicie Meme podpisaa papiery ju po drugiej stronie elaznej
kraty, a zrobia to z t sam pogard, z jak daa si tam zaprowadzi. W gbi ducha
Aureliano Drugi nie wierzy w prawomocno tych dowodw, tak samo jak nigdy nie
wierzy, e Mauricio Babilonia wlizn si na podwrze ich domu po to, eby kra
kury, ale obydwie tezy uspokajay jego sumienie, tak e mg bez skrupuw wrci
pod skrzydo Petry Cotes, wznawiajc huczne zabawy i festyny obarstwa. Obca
troskom miasta, gucha na grone prognostyki Urszuli Fernanda nakrelia ostatni
zakrt zawiych linii ju zrealizowanego planu. Napisaa dugi list do swego syna
Josego Arcadia, ktry mia ju przyj pierwsze wicenia, zawiadamiajc go, e jego
siostra Renata wyziona ducha w stanie aski boej, na skutek czarnej zarazy. Potem,
powierzywszy ma Amarant Urszul opiece swej wiekry, zaja si korespondencj
z niewidzialnymi lekarzami, wyczerpana nerwowo histori Meme. Pierwszym jej
staraniem byo wyznaczenie ostatecznej daty na kilkakrotnie odraczan operacj
telepatyczn. Ale niewidzialni lekarze odpowiedzieli jej, e byoby to nieostrone, pki
nie minie stan podniecenia socjalnego w Macondo. Bya tak przynaglona potrzeb i
le poinformowana, e w nastpnym licie przedstawia bezpodstawno tych obaw,
tumaczc, e adne wzburzenie socjalne nie istnieje, poniewa wszystko jest
wynikiem zwariowanych pomysw jej szwagra, ktry dosta teraz manii na punkcie
zwizkw zawodowych, jak niegdy na punkcie walki kogutw i eglugi.
Jeszcze nie doszo do porozumienia, kiedy w pewn upaln rod zastukaa do
drzwi domu stara zakonnica z koszykiem przewieszonym przez rami. Santa Sofia de
la Piedad mylaa, e chodzi o jaki dar przysany z klasztoru i chciaa zabra koszyk
przykryty pikn koronkow serwet. Ale mniszka powstrzymaa j mwic, e ma
cise polecenie aby dorczy przesyk osobicie doi Fernandzie del Carpio de
Buendia. Byo to dziecko Meme. Dawny spowiednik Fernandy donosi jej w licie, e
urodzio si dwa miesice temu i e pozwolono sobie ochrzci chopca imieniem
Aureliano, na pamitk dziadka, poniewa jego matka nie otworzya ust, eby wyrazi
swoje yczenia. Fernanda zbuntowaa si w duszy przeciwko temu szyderstwu losu, ile
znalaza do siy, by ukry to przed zakonnic.
uyway ich jako etonw do gry w loteryjk. Robotnicy Kompanii yli stoczeni w
ndznych barakach. Zamiast zbudowa latryny, inynierowie przywozili do osiedli w
okresie Boego Narodzenia przenone klozety, po jednym na kade pidziesit osb,
demonstrujc publicznie, jak ich uywa, eby suyy jak najduej. Zgrzybiali
adwokaci w czarnych ubraniach, ktrzy niegdy oblegali pukownika Aureliana
Buendi, a teraz byli plenipotentami Kompanii Bananowej, obalili te zarzuty w sposb, ktry przywodzi na myl sztuk czarnoksisk.
Kiedy robotnicy zredagowali pismo z wykazem swych da, nieprdko mogli
przedstawi je oficjalnie Kompanii. Dowiedziawszy si o ich zamiarze, pan Brown
kaza przyczepi do pocigu swj wspaniay szklany wagon i ulotni si z Macondo
razem z gwnymi funkcjonariuszami swego przedsibiorstwa. Niemniej w nastpn
sobot kilku robotnikw spotkao jednego z nich w burdelu i kazao mu podpisa
petycj w momencie, kiedy by rozebrany do naga, z kobiet, ktra zgodzia si pomc
go cign w t puapk. Adwokaci o aobnych obliczach dowiedli w sdzie, e
czowiek ten nie ma nic wsplnego z Kompani, i aby rozwia wszelkie wtpliwoci,
kazali go aresztowa za podanie faszywego nazwiska. W jaki czas pniej pan Brown
zosta przyapany podczas podry incognito wagonem trzeciej klasy i zmuszono go
do podpisania innej kopii pisma.
Nazajutrz stawi si w sdzie z wosami przefarbowanymi na sarno i mwi
pynn hiszpaszczyzn. Adwokaci dowiedli, e to nie jest pan Jack Brown, gwny
dyrektor Kompanii Bananowej, urodzony w Prattville w stanie Alabama, lecz
nieszkodliwy sprzedawca zi leczniczych, rodem z Macondo, tame ochrzczony i
zapisany w ksigach jako Dagoberto Fonseca. Wkrtce potem, wobec nowych prb
robotnikw, adwokaci wystawili na widok publiczny autoryzowane prawnie
wiadectwo zgonu pana Browna, stwierdzajce, i w dniu dziewitego czerwca
przejecha go wz stray poarnej na ulicy w Chicago. Majc do tej obkaczej
zabawy, robotnicy zlekcewayli wadze miejscowe i odwoali si do sadw najwyszej
instancji. Tam to czarnoksinicy prawa dowiedli, e oskarenia pozbawione s
wszelkiej podstawy, poniewa Kompania Bananowa nie ma, nigdy nie miaa i nie
zamierza mie pracownikw staych i zatrudnia ich tylko w pewnych okresach, zawsze
na czas ograniczony. Tak zdementowano wyssane z palca bajki o szynce z Wirginii,
cudownych pigukach i gwiazdkowych klozetach i zgodnie z rozporzdzeniem
trybunau w uroczystych obwieszczeniach ogoszono nieistnienie pracownikw.
Wybuch strajk powszechny. Przerwano prac na plantacjach, owoce gniy na
osiemdziesiciu
sw,
ogoszono
strajkujcych
band
zoczycw
uderzenie smoczego ogona, pchna ich zwartym murem na drugi zwarty mur, ktry
sun w przeciwnym kierunku, pchnity drugim ciosem smoczego ogona na
przeciwlegej ulicy, gdzie take karabiny maszynowe bez przerwy prayy ogniem.
Osaczeni koowali w jakim gigantycznym wirze, ktry stopniowo zmniejsza obwd,
ogranicza si do swego centrum, gdy nienasycone i metodyczne noyce oowiu
systematycznie cinay wkoo jego brzegi, niby obrywajc uski cebuli. Chopczyk
widzia jak kobiet klczc, ze skrzyowanymi ramionami, na pustej przestrzeni,
gdzie w jaki tajemniczy sposb nie przenikay strzay. Tam postawi go Jose Arcadio
Drugi w chwili, gdy osun si na ziemi, zanim olbrzymia nawanica ludzka zmiota
pust przestrze, zmiota klczc kobiet, zmiota wiato z wysokiego, rozarzonego
nieba i cay piesko - kurewski wiat, gdzie Urszula Iguaran sprzedaa tyle zwierztek z
karmelu.
Jose Arcadio Drugi obudzi si lec na wznak w ciemnociach. Zdawa sobie
spraw, e jedzie nieskoczenie dugim pocigiem pogronym w ciszy, e ma wosy
zlepione zeschnit krwi i e bol go wszystkie koci. Morzya go nieznona senno.
Gotw spa wiele godzin, z dala od strachu i grozy, uoy si na boku, ktry najmniej
go bola, i wtedy dopiero odkry, e ley na stercie trupw. W wagonie nie byo wolnej
przestrzeni, prcz wskiego przejcia porodku. Musiao min wiele godzin od czasu
masakry, bo trupy miay t sam temperatur gipsu w jesieni i t sam konsystencj
skamieniaej piany, a ci, co je zaadowali do wagonu, mieli czas uoy je rwno, w
takim samym wzorowym porzdku, w jakim przewoono kicie bananw. Prbujc
uciec od koszmaru, Jose Arcadio przechodzi z wagonu do wagonu w kierunku ruchu
pocigu i w przebyskach wiata wpadajcego przez szczeliny desek, gdy mijano
upione miasteczka, widzia martwych mczyzn, martwe kobiety, martwe dzieci,
ktre miay by wrzucone w morze, jak niezdatne do konsumpcji banany. Rozpozna
tylko kobiet, ktra sprzedawaa napoje chodzce na placu, i pukownika Gavilana,
trzymajcego jeszcze zwinity w rku ten sam pas ze srebrn klamr, ktrym
prbowa sobie torowa drog pord paniki. Dobrnwszy do pierwszego wagonu,
wyskoczy w ciemno i lea na pask w rowie, pki nie przejecha cay pocig. By to
najduszy pocig, jaki kiedykolwiek widzia: liczy prawie dwiecie wagonw, z
lokomotyw na jednym i drugim kocu i trzeci porodku. Nie mia wiate, nawet
czerwonych i niebieskich lamp pozycyjnych, i mkn poprzez cisz nocn z widmow
szybkoci. Na dachach wagonw mona byo dostrzec ciemne sylwetki onierzy i
rozstawione karabiny maszynowe.
Po pnocy spad ulewny deszcz. Jose Arcadio nie mia pojcia, w jakim
miejscu wyskoczy, ale wiedzia, e idc w kierunku przeciwnym ni pocig dojdzie do
Macondo. Po przeszo trzech godzinach marszu, przemoczony do koci, z gow
pkajc z blu, zobaczy pierwsze domy w wietle brzasku. Zncony zapachem kawy
wszed do jakie kuchni, gdzie kobieta z dzieckiem na rku pochylaa si nad ogniem.
- Dzie dobry - powiedzia bez tchu. - To ja, Jose Arcadio Drugi Buendia.
Wymwi imi i nazwisko, litera po literze, eby si przekona, e jest ywy.
Dobrze zrobi, bo kobieta mylaa, e to zjawa, ujrzawszy w drzwiach pospn, blad
posta, z gow i ubraniem we krwi, tchnc majestatem mierci. Znaa go. Przyniosa
koc, eby si owin, podczas gdy scho ubranie przy ogniu, zagrzaa wody do obmycia
rany, ktra okazaa si tylko draniciem, i daa mu czyst pieluszk, eby
obandaowa sobie gow. Potem daa mu kubek kawy bez cukru, bo syszaa, e tak
pij kaw Buendiowie, i rozwiesia bielizn i ubranie przy ogniu.
Jose Arcadio Drugi nie odezwa si, pki nie skoczy pi kawy.
-
- Co?
- Zabitych - wyjani. - Zginli wszyscy, co byli na stacji, Kobieta spojrzaa na
niego z litoci. Tu nie byo adnych zabitych - powiedziaa. - Od czasw twego stryja
pukownika nic si nie dziao w Macondo. W trzech kuchniach, w ktrych
zatrzymywa si J os Arcadio Drugi, zanim doszed do domu, powiedziano mu to
samo: Nie byo zabitych. Przeszed przez placyk na stacji i zobaczy stoy, na ktrych
wczoraj sprzedawano przekski, spitrzone jedne na drugich, i tam take nie znalaz
adnych ladw masakry. Ulice byy puste, w potokach uporczywego deszczu, a domy
zamknite, bez jakichkolwiek znakw ycia wewntrz. Jedyn wieci ludzk byo
uderzenie w dzwony na jutrzni. Zastuka do drzwi domu pukownika Gavilana.
Kobieta w ciy, ktr zna z widzenia, zatrzasna mu drzwi przed nosem. Odjecha
- powiedziaa przestraszona. - Wrci do swego kraju!
Gwne wejcie do zelektryfikowanego kurnika byo strzeone, jak zwykle,
przez dwch miejscowych policjantw, ktrzy wygldali jak kamienne posgi w
ociekajcych deszczem paszczach nieprzemakalnych i ceratowych kaskach. W swojej
bocznej uliczce Murzyni z Antyli piewali chrem sobotnie psalmy. Jose Arcadio
Drugi przeskoczy} ogrodzenie podwrza i wszed do domu przez drzwi od kuchni.
Santa Sofia de la Piedad przywitaa go szeptem:
- eby tylko Fernanda ci nie zobaczya! - powiedziaa.
Ten ludzki odruch nie wpyn jednak na jego czynnoci zawodowe. Przed
drzwiami pokoju Melquiadesa, take zamknitymi na kdk, Santa Sofia de la Piedad
odwoaa si do ostatniej nadziei. W tym pokoju nikt nie mieszka prawie od stu lat powiedziaa. Oficer kaza otworzy i snopem wiata latarki zamit ciany dokoa.
Aureliano Drugi i Santa Sofia de la Piedad ujrzeli bdne oczy Josego Arcadia
Drugiego w momencie, gdy snop wiata przesun si po jego twarzy, i zrozumieli, e
tu jest koniec jednego niepokoju i pocztek drugiego, ktry dopiero znajdzie ulg w
rezygnacji. Ale oficer dalej oglda wntrze za pomoc latarki, nie okazujc adnego
zainteresowania, pki nie zauway siedemdziesiciu dwch nocnikw spitrzonych
na szafach. Wtedy zapali wiato. Jose Arcadio Drugi siedzia na brzegu ka, gotw
i za onierzami, bardziej uroczysty i zamylony ni kiedykolwiek. W gbi byy pki
z rozsypujcymi si ksikami, zwojami pergaminw i st do pracy czysty i porzdny,
ze wieym jeszcze atramentem w kaamarzach. Ta sama wieo bya w powietrzu i
ta sama przezroczysto, ten sam bronicy od kurzu i zniszczenia przywilej, ktry zna
Aureliano Drugi w dziecistwie i ktrego tylko pukownik Aureliano Buendia nie
mg dostrzec. Ale oficera interesoway tylko nocniki.
- Ile osb mieszka w tym domu? - zapyta.
- Pi.
Oficer najwidoczniej nie zrozumia. Zatrzyma wzrok na tym kawaku
przestrzeni, gdzie Aureliano Drugi i Santa Sofia de la Piedad wci widzieli Josego
Arcadia Drugiego, i ten take zda sobie spraw, e oficer patrzy na niego nie widzc.
Potem zgasi wiato i zamkn drzwi. Syszc go rozmawiajcego z onierzami
Aureliano Drugi zrozumia, e mody oficer widzia wntrze pokoju tymi samymi
oczyma, jakimi patrzy na nie pukownik Aureliano Buendia.
- To prawda, e nikt nie zaglda do tego pokoju przynajmniej od stu lat powiedzia oficer do onierzy. - Tu musz by nawet we.
Z chwil gdy zamkny si drzwi, Jose Arcadio Drugi by pewien, e jego wojna
jest skoczona. Wiele lat temu pukownik Aureliano Buendia mwi mu o fascynacji,
jak wywiera wojna, i prbowa dowie jej w niezliczonych przykadach z wasnego
dowiadczenia. Wierzy mu wtedy. Ale tej nocy, gdy onierze patrzyli na niego nie
widzcym wzrokiem, Jose Arcadio Drugi mylc o napiciu ostatnich miesicy, o
ndzach wizienia, o panice na stacji i pocigu naadowanym trupami, doszed do
wniosku, e pukownik Aureliano Buendia by baznem albo gupcem. Nie rozumia,
e mona potrzebowa tylu sw na wytumaczenie tego, co si czuje na wojnie, kiedy
Deszcz pada cztery lata, jedenacie miesicy i dwa dni. Byy okresy mawki,
kiedy
wszyscy
wkadali
pontyfikalne
szaty
przybierali
wyraz
twarzy
Nie miaby nic przeciwko temu, eby powrci do ckliwej mioci Fernandy, ktrej
urod nieco ju przymiy dojrzae lata, ale deszcz chroni go przed wszelkimi
przypywami namitnoci i studzi wrzenie krwi. Zabawia si mylc o rozrywkach,
ktrym mg oddawa si niegdy, przy tym wtrze szmeru spywajcej wody,
trwajcym ju blisko rok. By jednym z pierwszych, ktrzy sprowadzili do Macondo
blachy cynkowe na dugo przedtem, zanim Kompania Bananowa wprowadzia je w
mod, po to tylko, eby zrobi z nich dach nad sypialni Petry Cotes i radowa si
nastrojem intymnoci domowego zacisza, jaki wywoywao w nim uderzanie kropel o
blach. Ale nawet te wspomnienia wybrykw bujnej modoci pozostawiay go
niewzruszonym, jak gdyby ostatnia hulanka, wyczerpawszy jego temperament,
nagrodzia go w zamian za to cudownym darem zdolnoci wspominania miosnych
uciech bez goryczy i alu. Mona by przypuszcza, e potop dostarczy mu okazji do
rozmyla w fotelu, a szamotanie si z obcgami i rubokrtem obudzio spnione
tsknoty do wszystkich poytecznych zaj, jakich mgby w swoim yciu dokona i
nie dokona. Ale ani jedno, ani drugie nie byo prawd, bo krca wok niego
pokusa spokojnej egzystencji domatora przybywaa z o wiele dalszych stron,
odgrzebana kilofem deszczu, z czasw, kiedy w pokoju Melquiadesa czytywa
czarodziejskie banie o latajcych dywanach i wielorybach, ktre odywiay si
okrtami z ca zaog. Wtedy to, ktrego z tych dni przez nieuwag Fernandy
wyjrza na korytarz may Aureliano i dziadek pozna tajemnic jego pochodzenia.
Ostrzyg mu wosy, ubra, nauczy nie ba si ludzi i bardzo prdko okazao si, ze
chopiec jest nieodrodnym potomkiem Buendiw, z wydatnymi komi policzkowymi,
ze swoim zdumionym spojrzeniem i obyczajem samotnoci. Dla Fernandy bya to
ulga. Od dawna poznaa ju bezmiar swej dumy, ale nie wiedziaa, jak j odkupi, bo
im bardziej medytowaa nad rozwizaniami, tym mniej suszne jej si wydaway.
Gdyby wiedziaa, e Aureliano Drugi przyjmie sytuacj tak, jak to zrobi, z
dobrodusznoci dziadka, nie szukaaby tylu wykrtw i nie zwlekaa przez tyle czasu,
tylko jeszcze przed rokiem zrzuciaby z siebie brzemi udrki. Dla Amaranty Urszuli,
ktra tracia ju mleczne zby, siostrzeniec by czym w rodzaju ruchomej zabawki,
pocieszajcej w nudzie deszczu. Aureliano Drugi przypomnia sobie wtedy o
encyklopedii angielskiej, ktra dotychczas leaa nie dotykana przez nikogo w dawnej
sypialni Meme. Najpierw zacz pokazywa dzieciom obrazki, zwaszcza zwierzt, a
pniej mapy, fotografie z dalekich krajw i portrety sawnych ludzi. Poniewa nie
zna angielskiego i ledwie mg si zorientowa w nazwach najbardziej znanych miast
i nazwiskach osb, zacz z wasnej fantazji czerpa nazwy i napisy pod fotografiami,
eby zaspokoi nienasycon ciekawo dzieci.
Fernanda naprawd mylaa, e jej maonek czeka koca potopu, eby wrci
do konkubiny. W pierwszych miesicach deszczu baa si, e wieczorem bdzie
prbowa wej do jej sypialni, i draa na myl o wstydzie, jaki bdzie musiaa znie
tumaczc mu, e jest niezdolna do pojednania od czasu narodzin Amaranty Urszuli.
To bya przyczyna jej niecierpliwej korespondencji z niewidzialnymi lekarzami, czsto
przerywanej przeszkodami w komunikacji pocztowej. W pierwszych miesicach, kiedy
napyway wiadomoci o katastrofach na kolei wywoanych przez burze, jeden z
niewidzialnych lekarzy poinformowa j, e jej listy gin. Pniej, kiedy kontakt z
nieznanymi korespondentami zosta przerwany, powanie mylaa o tym, eby woy
tygrysi mask, ktr nosi jej m w czasie krwawego karnawau, i pod faszywym
nazwiskiem da si zbada ktremu z lekarzy Kompanii Bananowej. Ale jedna z tych
licznych osb, ktre przychodziy wwczas do domu przynoszc ze nowiny,
powiedziaa jej, e Kompania likwiduje ambulatoria, eby je przenie na suche
tereny. Wtedy stracia nadziej. Pogodzia si z koniecznoci czekania, a minie
plaga i unormuje si komunikacja, prbujc tymczasem uly swoim utajonym
dolegliwociom rodkami wasnej inwencji, bo wolaa umrze, ni odda si w rce
jedynego lekarza pozostaego w Macondo, Francuza, ktry odywia si zioami,
dobrymi dla muw, a nie dla ludzi. Zwierzya si ze swoich kopotw Urszuli, w
nadziei, e ta zna jakie sposoby leczenia domowego. Ale fatalny zwyczaj
nienazywania rzeczy po imieniu kaza jej wprowadza daleko idce zmiany i niecisoci z dziedziny anatomii i fizjologii, eby wszystko wygldao mniej wstydliwie,
Urszula dosza wic w kocu do logicznego wniosku, e nie chodzi tu o zaburzenia
hormonalne, lecz gastryczne, i poradzia jej zaywa proszki kalomelu po niadaniu.
Gdyby nie ta choroba, ktra nie miaa w sobie nic wstydliwego dla kogo, kto sam nie
chorowa na wstydliwo i gdyby nie te zaginione listy, Fernanda nie miaaby nic
przeciwko deszczowej pladze, bo ostatecznie cae ycie byo dla niej takie, jak gdyby
bez przerwy pada deszcz. Nie zmienia godzin w rozkadzie dnia i nie pozwolia na
adne odstpstwa w rytuaach domowych. Kiedy st by jeszcze ustawiony na cegach
i podkadano deski pod krzesa, eby zasiadajcy do posikw nie moczyli ng w
wodzie, w dalszym cigu kazaa uywa lnianych obrusw i chiskiej porcelany i
zapalaa kandelabry do kolacji, uwaajc, e plagi przyrody nie mog suy za
pretekst do rozlunienia obyczajw. Nikt nie wysuwa nosa czasw duo
powitay radonie Aureliana Drugiego, ktry znowu zacz je rozwesela gr na astmatycznym akordeonie. Ale koncerty nie pochaniay ich uwagi tak jak ogldanie
encyklopedii, tote wznowiono posiedzenia w dawnym pokoju Meme, gdzie
imaginacja
Aureliana
Drugiego
przeobraaa
zeppelin
latajcego
sonia
poszukujcego miejsca, eby uoy si do snu wrd chmur. Kiedy natrafi na obraz
mczyzny na koniu, ktry mimo egzotycznych szat mia w sobie co dobrze
znajomego, i po dugim wpatrywaniu si doszed do wniosku, e jest to portret
pukownika Aureliana Buendii. Pokaza go Fernandzie i ona take zauwaya
podobiestwo jedca, nie tylko do pukownika, ale do wszystkich czonkw rodziny,
chocia w rzeczywistoci by to jaki wojownik tatarski. I tak mija mu czas midzy
Kolosem Rodyjskim a zaklinaczami wy, a pewnego dnia maonka oznajmia mu,
e w domu zostao ju tylko sze kilo solonego misa i jeden worek ryu w spiarni.
- No wic co mam zrobi? - zapyta.
- Nie wiem - odpara Fernanda. - To sprawy mczyzn.
- Dobrze - owiadczy. - Co si wymyli, jak tylko przestanie pada.
W dalszym cigu bardziej interesowaa go encyklopedia ni kopoty domowe,
nawet wtedy, gdy musia si zadowala ochapem misa i odrobin ryu na obiad.
Teraz i tak nic si nie da zrobi - mwi. - Nie moe przecie pada przez cae ycie.
Im dalej odsuwa od siebie problemy spiarni, tym bardziej roso oburzenie
Fernandy, a wreszcie jej sabe protesty i ograniczone wyadowania nerww rozptay
si w niepohamowany potok sw, ktry rozpocz si pewnego ranka jak monotonne
brzczenie gitary i z biegiem dni przybiera tony coraz wysze, coraz wspanialsze i
bardziej rnorodne. Do uszu Aureliana Drugiego dotar dopiero nastpnego dnia po
niadaniu. Oszoomiony brzczeniem goniejszym i bardziej uporczywym ni deszcz,
uwiadomi sobie, e Fernanda chodzi tam i z powrotem po wszystkich pokojach,
lamentujc nad tym, e j wychowano jak krlow po to, eby skoczya jak suca w
domu wariatw, z mem prniakiem, bezbonikiem i libertynem, ktry cay czas
ley, gdy ona tymczasem haruje jak w, eby zatrzyma na poziomie ycie w tym
domu niczym nie zabezpieczonym, gdzie tyle jest do roboty i gdzie tyle rzeczy trzeba
znosi i tyle naprawia od witu do pnej nocy, tak e kadzie si do ka z oczami
jakby penymi sproszkowanego szka, a mimo to nikt dotychczas jej nie powiedzia ani
razu dzie dobry, Fernando, czy dobrze spaa, Fernando i nie zapyta, bodaj przez
grzeczno, czemu jest taka blada i dlaczego wstaje rano z tymi fioletowymi krgami
pod oczyma, cho oczywicie ona si nie spodziewa, eby zdoby si na co takiego
ktokolwiek z tej rodziny, ktra w gruncie rzeczy zawsze traktowaa j jak zawalidrog,
jak szmat do szorowania garnkw, jak koczkodana wymalowanego na cianie, w tym
domu, gdzie wszyscy zawsze spiskowali przeciw niej po ktach, nazywali j
witoszk, nazywali j obudnic i jaszczurk, do tego stopnia, e nawet kiedy
Amaranta, wie, Panie, nad jej dusz, powiedziaa jej na cay gos, e wasne gwno
traktuje jak relikwi, niech jej Bg przebaczy te blunierstwa, a ona wszystko zniosa
w pokorze ofiarowujc swoje ponienie na intencj Ojca witego, ale nie moga
cierpie, kiedy ten zoczyca Jos Arcadio Drugi powiedzia, e na wasn zgub
rodzina otworzya drzwi przed t despotk z obcych stron, wyobracie sobie co
podobnego - despotk! - rodem z paskowyu, rodaczk tych andarmw, ktrych
rzd tu przysa, eby zabijali robotnikw, i wyrazi si w ten sposb ni mniej, ni
wicej, tylko o niej, chrzestnej crce ksicia Alba, damie tak szlachetnie urodzonej, e
wszystkim
maonkom
prezydentw
przewracay
si
wtroby,
szlachciance
hukiem. Potem umy sobie rce, zarzuci na gow ceratow pacht i przed pnoc
wrci, niosc kilka poci solonego misa, woreczkw ryu i kukurydzy z robakami, i
par aosnych kici bananw. Od tego czasu nie brakowao ju w domu jedzenia.
Amaranta Urszula i may Aureliano mieli wspomina potop jako szczliwy
okres swego ycia. Mimo rygorw Fernandy, chlapali si w bocie na dziedzicu,
polowali na jaszczurki, eby je wiartowa, i bawili si w zatruwanie zupy, wrzucajc
do garnka py ze skrzyde motylich, ilekro Santa Sofia de la Piedad odwrcia si na
chwil. Ich najulubiesz zabawk bya Urszula. Uwaali j za wielk, rozsypujc si
ze staroci lalk, cigali j z kta w kt ustrojon w kolorowe szmaty, z twarz
umazan sadz i arnik, a kiedy omal nie wydubali jej oczu noycami ogrodowymi,
jak abom. Nic ich tak nie cieszyo, jak jej mwienie od rzeczy. Istotnie, co w jej
mzgu musiao si popsu w trzecim roku deszczu, bo stopniowo zatracaa poczucie
rzeczywistoci i mylia teraniejszo z najdalszymi okresami swego ycia, tak e
kiedy przez trzy dni gorzko opakiwaa mier swojej prababki Petroneli Iguaran, pochowanej przeszo sto lat temu. Wszystko jej si mieszao w gowie do tego stopnia, e
maego Aureliana braa za swego syna pukownika z czasw, kiedy zaprowadzono go
do obozu Cyganw, eby zobaczy ld, a Jose Arcadio przebywajcy w seminarium w
Rzymie by dla niej jej pierworodnym, ktry poszed za Cyganami. Tyle mwia o
rodzinie, e dzieci nauczyy si rozrnia wszystkich jej czonkw - wymyliy now
zabaw polegajc na zapraszaniu wyimaginowanych goci, ktrzy nie tylko dawno
ju umarli, ale yli w innych epokach. Siedzc na ku, z wosami posypanymi
popioem i twarz obowizan czerwon chustk, Urszula czua si szczliwa w
otoczeniu nie istniejcych krewnych, ktrych dzieci opisyway jej tak szczegowo,
jakby ich znay naprawd. Rozmawiaa ze swymi przodkami o rzeczach, ktre dziay
si przed jej urodzeniem, radowaa si nowinami, ktre jej przynosili, i razem z nimi
opakiwaa zmarych, ktrzy zeszli z tego wiata wiele lat po mierci jej goci. Wkrtce
dzieci nie omieszkay zauway, e podczas tych wizyt zza wiata Urszula zawsze
pytaa o kogo, kto przynis do domu w czasie wojny gipsow statu witego Jzefa
naturalnej wielkoci, z prob, eby go przechowano do koca deszczw. W ten
sposb Aureliano Drugi przypomnia sobie o pienidzach zakopanych w jakim
miejscu znanym tylko Urszuli, ale daremne byy jego pytania i podstpne manewry,
jakimi usiowa wycign z niej prawd, bo w labiryntach swego obdu Urszula
zachowaa, rzekby, pewien margines trzewoci, aby broni sekretu, ktry miaa
zdradzi tylko temu, kto dowiedzie, e jest prawowitym wacicielem zakopanego
zota. Tak bya zrczna i nieprzejednana, e gdy jeden z towarzyszy hulanek Aureliana
Drugiego na jego polecenie odegra rol odnalezionego waciciela fortuny, poddaa
go drobiazgowemu przesuchaniu, z ktrego subtelnych puapek nie mg si
wyplta.
Przekonany, e Urszula zabierze z sob tajemnic do grobu, Aureliano Drugi
wynaj druyn kopaczy pod pretekstem przeprowadzenia kanaw odwadniajcych
na dziedzicu i bocznym podwrku i sam sondowa ziemi elaznymi drgami, z
pomoc wszelkiego rodzaju wykrywaczy metali, ale po trzech miesicach
wyczerpujcych bada geologicznych nie znalaz nic, co by przypominao zoto. Wreszcie uda si do Pilar Ternery w nadziei, e karty zdziaaj wicej ni opaty i kilofy,
ale ona ju na wstpie wyjania, e wszelkie prby s daremne, jeli Urszula sama nie
przeoy kart. Potwierdzia natomiast istnienie skarbu, okrelajc go szczegowo jako
siedem tysicy dwiecie czternacie monet w trzech workach brezentowych
zwizanych drutem, zakopanych wewntrz koa o promieniu stu dwudziestu dwch
metrw, biorc jako rodek koa miejsce, gdzie stoi ko Urszuli, ale uprzedzia, e
zostanie to odnalezione dopiero wtedy, gdy skocz si deszcze i soce trzech
kolejnych czerwcw zamieni boto w kurz. Obfito i drobiazgowa niejasno tych
wskazwek wydaa si Aurelianowi Drugiemu tak podobna do opowieci z seansw
spirytystycznych, e upar si przy tym przedsiwziciu, chocia by to sierpie i
naleao czeka przynajmniej trzy lata na spenienie warunkw przepowiedni.
Pierwsze, co go zdumiao, a zarazem jeszcze bardziej zbio z tropu, byo to sprawdzenie, e od ka Urszuli do potu zewntrznego podwrza odlego wynosi
dokadnie sto dwadziecia dwa metry. Fernanda przestraszya si, e jej m
zwariowa, tak samo jak jego brat bliniak, kiedy zobaczya go robicego pomiary, a
jeszcze bardziej kiedy kaza druynie kopaczy pogbia rowy o jeszcze jeden metr.
Porwany gorczk poszukiwacza zota, podobnie jak jego pradziadek, kiedy
poszukiwa drogi do wielkich wynalazkw, Aureliano Drugi straci ostatnie fady
tuszczu, jakie jeszcze pozostay na jego ciele, i dawne podobiestwo do brata
bliniaka znowu zaczo si rysowa nie tylko w wychudej postaci, ale take w
sposobie bycia, dalekim i roztargnionym. Nie zajmowa si ju dziemi. Jada o
jakiejkolwiek godzinie, utytany w bocie od stp do gw, w kcie kuchni, ledwie
odpowiadajc na pytania, jakie czasem omielaa mu si zada Santa Sofia de la
Piedad. Widzc go tak zapracowanym jak nigdy Fernanda, ktra przedtem nie
potrafiaby sobie tego nawet wyobrazi, wzia jego beztrosk za skwapliwo,
radujc si pierwszymi promieniami soca. Ich skra zachowaa jeszcze zielony kolor
wodorostw i zapach stchlizny - pitno, jakim naznaczyy j deszcze, ale w gbi serc
wydawali si zadowoleni z odzyskania miasta, gdzie si narodzili. Ulica Turkw
wygldaa tak jak niegdy, w pierwszych latach, kiedy Arabowie w szpiczastych
cimach i z obrczami w uszach, ci sami, ktrzy przebiegli wiat wymieniajc papugi
na wiecideka, znaleli tu zaciszn przysta, gdzie mogli odpocz po tysicletniej
wdrwce. Po deszczu towary na bazarach gniy i rozpaday si na kawaki, te, ktre
wystawiono w otwartych drzwiach, porosy mchem, lady podminowane byy przez
termity, a ciany zarte wilgoci, ale Arabowie trzeciego pokolenia siedzieli w tym
samym miejscu i w tej samej pozie co ich ojcowie i dziadkowie, milczcy, nieulkli,
odporni na czas i klsk, rwnie ywi lub rwnie martwi jak po pladze bezsennoci i
trzydziestu dwch wojnach pukownika Aureliana Buendii. Tak zdumiewajca bya
ich sia ducha w obliczu szcztkw stow do gry, straganw z przysmakami, strzelnic
jarmarcznych i uliczki, gdzie tumaczono sny i przepowiadano przyszo, e
Aureliano Drugi ze zwyk bezceremonialnoci pyta ich, jakie cudowne sposoby
zastosowali, eby nie zgin od piorunw w czasie burzy, jak, u diaba, to zrobili, eby
nie uton. Jeden za drugim, od progu do progu, odpowiada mu takim samym
filuternym umiechem i rozmarzonym spojrzeniem i wszyscy, nie umawiajc si,
dawali t sam odpowied:
- W wodzie trzeba umie pywa!
Petra Cotes, jedyna bodaj ze wszystkich tu urodzonych, miaa w sobie serce
Araba. Widziaa ostatnie resztki swoich obr i stajen zmiecione przez burz, ale udao
jej si ocali dom, ktry sta nietknity. Przez ostatni rok wysyaa do Aureliana
Drugiego naglce polecenia, on jednak zawsze odpowiada, e nie wie, kiedy wrci do
domu, ale w kadym wypadku przyniesie z sob skrzyni zotych monet, eby wyoy
nimi podog sypialni. Wtedy zacza rozpaczliwie szpera we wasnym sercu, w
poszukiwaniu siy, ktra pozwoliaby jej przetrwa nieszczcie, i znalaza tam wcieko, trzew i sprawiedliw, i poprzysiga sobie odbudowa fortun roztrwonion
przez kochanka i do reszty wyniszczon przez powd. Bya to decyzja tak niezomna,
e Aureliano Drugi wrci do domu w osiem miesicy po ostatnim wezwaniu i zasta
j zzielenia, rozczochran, z zapadymi oczyma i skr zart przez liszaje, ale
wypisywaa numery na kawaeczkach papieru, eby zorganizowa loteri. Aureliano
Drugi sta osupiay i tak by wychudy i uroczysty, e Petra Cotes nie poznaa go,
pewna, e przyszed do niej nie ten, ktry by jej kochankiem przez cae ycie, ale jego
brat bliniak.
- Oszalaa - powiedzia. - Chyba e zamiast fantw chcesz losowa koci.
Wtedy kazaa zajrze mu do sypialni i Aureliano Drugi zobaczy mua. Skada
si wycznie ze skry i koci, jak jego wacicielka, ale by rwnie ywy i zdecydowany
jak ona. Petra Cotes ywia go swoj wciekoci i kiedy ju nie byo trawy ani
kukurydzy, ani korzeni, zabraa go do swojej sypialni i dawaa mu do jedzenia
perkalowe przecierada, perskie dywany, pluszowe kapy, aksamitne kotary i wreszcie
haftowany zotymi nimi baldachim z jedwabn frdzl nad biskupim oem.
dalej pjdzie, nas samych w kocu por bestie. Odtd nie zaznaa chwili
wypoczynku. Na nogach od witu, prosia o pomoc i zatrudniaa kadego, kto by pod
rk, nawet dzieci. Wystawia na soce nieliczn garderob, ktra nadawaa si
jeszcze do uytku, wyposzya karaluchy rodkami owadobjczymi, zniszczya cieki
termitw w drzwiach i oknach i zalaa niegaszonym wapnem gniazda. Gorczka
odnawiania zaprowadzia j w kocu do zapomnianych pomieszcze. Kazaa oczyci
ze mieci i pajczyn pokj, gdzie Josemu Arcadiowi Buendii wysech mzg w
poszukiwaniu
kamienia
filozoficznego,
uporzdkowaa
warsztat
zotniczy
ale
wystarczyy
dwie
sekundy,
by
sobie
przypomniaa,
tam
mu spokj, wzbudzia groz Josego Arcadia Drugiego. Krzykn, e nie ma takiej siy
ludzkiej, ktra by go zmusia do wyjcia, bo nie chce widzie pocigu o dwustu
wagonach zaadowanych trupami, ktry co wieczr odjeda z Macondo w kierunku
morza. Wszyscy, co byli na stacji - krzycza. - Trzy tysice czterysta osiem osb.
Wtedy dopiero zrozumiaa Urszula, e Jose Arcadio Drugi yje w wiecie ciemnoci
bardziej nieprzeniknionym ni jej wiat, rwnie nieprzystpnym i samotnym jak wiat
jego dziadka. Zostawia go w spokoju, ale nie zamykano ju drzwi na kdk,
sprztano codziennie, nocniki wyrzucono na mietnik pozostawiajc tylko jeden i
Jose Arcadio Drugi musia prezentowa si rwnie schludnie jak jego pradziadek w
swoim wizieniu pod kasztanem. Fernanda z pocztku uwaaa t krztanin za atak
starczego obdu i z trudem powstrzymywaa rozdranienie. Ale w tym czasie Jose
Arcadio napisa z Rzymu, e zamierza przyjecha do Macondo, zanim przyjmie
wicenia kapaskie, i ta dobra nowina wzbudzia w niej taki zapa, e sama zabraa
si do roboty i cztery razy dziennie podlewaa kwiaty, by jej syn nie wynis z domu
zego wraenia. Ten sam bodziec skoni j do przyspieszenia korespondencji z
niewidzialnymi medykami i przystrojenia ganku w donice, w ktrych jak dawniej
rosy paprocie, majeranek i begonie, zanim jeszcze Urszula zdya si dowiedzie, e
wszystko to pado ofiar niszczycielskiego szau Aureliana Drugiego. Pniej
sprzedaa srebrn zastaw i kupia naczynia fajansowe, cynowe talerze i yki, sztuce
z alpaki, gaszc splendor szaf nawykych do porcelany Towarzystwa Indyjskiego i
czeskich krysztaw. Urszula posuna si jeszcze dalej. Otwrzcie drzwi i okna woaa. - Gotujcie miso i ryby, kupujcie najwiksze wie, niech przyjd
cudzoziemcy, niech rozkadaj swoje maty po ktach, niech siusiaj na re. Niech
siadaj do stou, ile razy zechc je i gada, niech brudz i zaboc wszystko swoimi
butami, niech z nami zrobi, co im si podoba, bo to jedyny sposb, eby wygna
ruin. Ale to pozostao w sferze zudze. Bya ju za stara i za dugo ya, eby jeszcze
raz powtrzy cud ze zwierztkami z karmelu, a nikt z jej potomstwa nie odziedziczy
po niej siy charakteru. Na danie Fernandy dom nadal pozosta zamknity.
Aureliano Drugi, ktry z powrotem przenis swoje kufry do domu Petry Cotes,
dysponowa rodkami wystarczajcymi ledwie na to, aby rodzina nie umara z godu.
Za pienidze uzyskane z wylosowania mua Petra Cotes i on kupili inne zwierzta i
zdoali zorganizowa prymitywne przedsibiorstwo gry na loterii. Aureliano Drugi
chodzi od domu do domu zachcajc wszystkich do kupna ozdobnych bilecikw,
ktre sam malowa kolorowymi farbami, eby wydaway si bardziej atrakcyjne i
przekonujce, i moe nie zdawa sobie sprawy, e wiele osb kupowao je od niego
przez wdziczno, a wikszo z litoci. Jednake nawet najbardziej litociwi z
nabywcw nie gardzili okazj wygrania prosiaka za dwadziecia centavos lub cielaka
za trzydzieci dwa i podekscytowani nadziej, co wtorek wieczorem toczyli si na
podwrzu Petry Cotes w oczekiwaniu momentu, gdy wybrane na chybi trafi dziecko
wycignie z worka wygrywajcy numer. Wkrtce losowanie zmienio si w
cotygodniowy jarmark, bo ju od zmierzchu instalowano na dziedzicu stragany ze
specjaami i napojami i wielu szczliwcw na miejscu zabijao wygrane zwierz, pod
warunkiem, e inni postaraj si o muzyk i wdk, tak wic zupenie niechccy
Aureliano Drugi znowu zacz grywa na akordeonie i uczestniczy w skromnych
turniejach obarstwa. Te ubouchne repliki festynw z dawnych dni pozwoliy
Aurelianowi Drugiemu odkry, jak bardzo upad w nim duch i wyscha pomysowo
genialnego moczy - mordy. To ju nie by on. Sto dwadziecia kilogramw ywej wagi,
do ktrych doszed w czasach pojedynku z Elefant, zredukoway si do
siedemdziesiciu omiu. Dobroduszna i pucoowata gba wia staa si obliczem
iguany i wyraaa nud i zmczenie. Dla Petry Cotes jednak nigdy nie by milszy sercu
ni wtedy, moe dlatego, e mylia mio ze wspczuciem, jakie w niej wzbudza, z
solidarnoci i koleestwem, jakie w obojgu obudzia ndza. Zdewastowane ko
przestao by miejscem szalestw i stao si miejscem zwierze. Wolni od
niedyskretnych luster, ktre sprzedali, eby kupi zwierzta na loteri, od zjedzonych
przez mua adamaszkw i perwersyjnych aksamitw, do pnej nocy robili rachunki,
z niewinnoci dwojga le sypiajcych staruszkw wykorzystujc na liczenie pienidzy
czas, niegdy powicany na ich trwonienie. Czsto pierwsze koguty zastaway ich na
ukadaniu monet w mae wzgrki, ujmowali z jednego i dokadali do drugiego, tak by
starczyo na wszystko: to na gospodarstwo dla Fernandy, a tamto na buciki dla
Amaranty Urszuli, a to eby Santa Sofia de la Piedad, ktra od niepamitnych czasw
nie miaa nowej sukienki, moga j sobie kupi, a tamto dla stolarza na trumn, jeeli
umrze Urszula; to na kaw, ktra zdroaa o jednego centavo na funcie w cigu trzech
miesicy, a tamto na cukier, ktry by coraz mniej sodki a to na drzewo - jeszcze byo
mokre od czasu potopu - a tamto na papier i kolorowy atrament do sporzdzania
biletw; a to wszystko, co zostanie, musi i na amortyzacj kosztw cielaka, z ktrego
cudem zdoali ocali skr, bo dosta karbunkuw akurat w czasie kwietniowego cignienia, kiedy wszystkie numery ju byy wyprzedane. Te msze w katakumbach miay
w sobie co prawdziwie wzniosego, bo zawsze przeznaczali najwiksz cz dla
Fernandy, i to nie z litoci czy pod wpywem wyrzutw sumienia, lecz dlatego, e jej
dobrobyt by dla nich waniejszy ni wasny. W rzeczy samej, aczkolwiek adne z nich
sobie tego nie uwiadamiao, obydwoje myleli o Fernandzie jak o crce, ktr
chcieliby mie i nie mieli, tak dalece, e kiedy przez trzy dni nie jedli nic prcz zupy z
kukurydzy, eby Fernanda moga sobie kupi holenderski obrus. Niemniej, chocia
zabijali si prac, pomimo najsurowszej oszczdnoci i wielu icie czarodziejskich
sztuczek, ich anioowie stre spali widocznie ze zmczenia, podczas gdy oni ukadali i
rozkadali monety tak, eby przynajmniej wystarczyo na ycie. Nie mogc pniej
zasn po niepomylnym bilansie, rozmylali, co to si stao na wiecie, dlaczego
zwierzta nie rozmnaaj si z dawn obfitoci, dlaczego pienidze rozpywaj si w
rkach, a ludzie, ktrzy do niedawna palili pliki banknotw w szale hulanek, uwaaj
teraz za rozbj liczenie po dwanacie centavos za bilet w loterii na sze kur.
Aureliano Drugi myla, nie mwic tego, e zo tkwi nie w wiecie, tylko w jakim
ukrytym zakamarku tajemniczego serca Petry Cotes, gdzie co si popsuo podczas
potopu, wywoujc bezpodno zwierzt i pynno pienidzy. Zaintrygowany t
zagadk szpera tak gboko w jej uczuciach, e szukajc zysku znalaz mio, starajc
si, eby ona go kochaa, pokocha j sam. Petra Cotes natomiast kochaa go tym
mocniej, im bardziej czul, e wzrasta jego czuo, i tak to w peni jesieni zacza
wierzy w modzieczy przesd, e bieda jest suk mioci. Oboje wspominali wtedy
jako przeszkod bezmylne hulanki, bogactwo na pokaz i niczym nieskrpowan
rozpust, lamentujc, ile ycia zmarnowali na to, by znale raj dzielonej samotnoci.
Rozkochani w sobie bez pamici, po tylu latach jaowego wsplnictwa, radowali si z
cudu mioci tak samo odczuwanej przy stole jak w ku i w kocu stali si tak
szczliwi, e nawet jako para bezsilnych staruszkw figlowali wci z sob jak
krliczki i gryli si jak psy.
Loteria fantowa nigdy nie przyniosa wielkich zyskw. Z pocztku Aureliano
Drugi trzy dni w tygodniu spdza zamknity w swoim dawnym biurze hodowcy
byda, rysujc bilet po bilecie, malujc z pewnym zaciciem artystycznym czerwon
krwk, zielon wink albo stado niebieskich kur, zalenie od gatunku losowanego
zwierztka, i kaligrafowa, zrcznie imitujc drukowane czcionki, nazw, ktr Petra
Cotes uznaa za odpowiedni dla ich przedsibiorstwa: Loteria Boskiej Opatrznoci.
Z czasem jednak malowanie dwch tysicy biletw tygodniowo tak go znudzio, e
zamwi piecztki z wizerunkami zwierzt, nazw i numerem i wtedy praca
ograniczya si do przykadania ich do poduszeczek w rnych kolorach tuszu. W
ostatnich latach wpadli na pomys zastpienia numerw zagadkami, tak eby nagroda
bya rozdzielona midzy wszystkich, ktrzy dali trafne rozwizanie, ale system ten
okaza si tak skomplikowany i budzi tyle zastrzee, e zaniechali go po pierwszej
prbie.
Aureliano, zajty zdobywaniem renomy dla swojej loterii fantowej, prawie nie
widywa dzieci. Fernanda oddaa Amarant Urszul do prywatnej szkki, gdzie
przyjmowano tylko sze uczennic, ale nie chciaa pozwoli, eby Aureliano uczy si
w szkole publicznej. Uwaaa, e ju i tak zbyt wiele ustpia pozwalajc mu
wychodzi z pokoju. Poza tym w szkoach w tych czasach przyjmowano tylko prawowite dzieci maestw katolickich, a na wiadectwie urodzenia przyczepionym do
kaftanika dziecka, kiedy je przyniesiono do domu, Aureliano by zarejestrowany jako
podrzutek. Tak wic zosta w domu na asce litociwej opieki Sofii de la Piedad i
przejanie umysowych Urszuli, odkrywajc zawony wiat domu, tak jak mu go
tumaczyy
babki.
By
wraliwy,
szczupy,
obdarzony
dociekliwoci,
ktra
nkajcym bydo, i jej witobliwa matka, i kuzyn z ogonem prosicia, i Jose Arcadio
Buendia, i jej zmarli synowie - wszyscy siedzieli na krzesach ustawionych przy
cianie, jakby tu przyszli nie z wizyt, ale na uroczysto czuwania przy zmarym. Z
kadym z nich nawizaa Urszula ni rozmowy, czc w barwnym wtku sprawy
bardzo odlege od siebie w czasie i przestrzeni, i kiedy Amaranta Urszula wrcia ze
szkoy, a Aureliano znudzi si przegldaniem encyklopedii, znajdowali j gono
mwic do siebie i zagubion w labiryncie zmarych. Gore! - krzykna kiedy
przestraszona wywoujc na chwil popoch w caym domu, ale ten okrzyk odnosi si
do poaru stajni, na ktry patrzya w wieku czterech lat. Dosza w kocu do takiego
pomieszania przeszoci z czasem obecnym, e podczas tych kilku przebyskw
wiadomoci, ktre nawiedziy j przed mierci, nikt nie by pewien, czy mwi o tym,
co czuje, czy wspomina rzeczy dawne. Stopniowo zaczynaa kurczy si i upodabnia
do embriona czy mumii, tak e w ostatnich miesicach swego ycia wygldaa jak
suszona liwka zagubiona w za duej na ni koszuli, a wzniesione archanielskie rami
w kocu zaczo przypomina apk mapiego niemowlcia. Czasem nie poruszaa si
przez par dni i Santa Sofia de la Piedad musiaa ni potrzsa, eby przekona si,
czy yje, i sadzaa j sobie na kolana, karmic po yeczce wod z cukrem. Wygldaa
jak sdziwy noworodek. Amaranta Urszula i Aureliano nosili j na rkach po sypialni,
kadli na otarzu, eby zobaczy, czy jest wiksza ni Dziecitko Jezus, a pewnego
popoudnia schowali j w szafie w spiarni, gdzie omal nie zjady jej szczury. W
Palmow Niedziel weszli do sypialni, kiedy Fernanda bya na mszy, i podnieli j z
ka, trzymajc za gow i za nogi.
- Biedna prapraprababcia - powiedziaa Amaranta Urszula - umara nam ze
staroci! Urszula wzdrygna si.
- Przecie ja yj! - zawoaa.
- Widzisz - powiedziaa Amaranta Urszula hamujc miech - ju nawet nie
oddycha.
- Ja przecie mwi! - krzykna Urszula.
- Ju nic nie mwi - powiedzia Aureliano. - Umara, cichutka jak wierszczyk.
Wtedy Urszula poddaa si oczywistoci. Mj Boe - szepna - wic to ju
mier - i zacza odmawia modlitw, pospiesznie, z gbi duszy. Trwao to przeszo
dwa dni, w Wielki Wtorek proby do Boga zaczy si przeplata z seri praktycznych
porad i przestrg, eby kolorowe mrwki nie rozsadziy domu, eby nigdy nie
pozwolono zgasn lampce przy dagerotypie Remedios, eby aden z Buendiw nie
polubi kogo z tej samej krwi, bo wtedy rodz si dzieci ze wiskim ogonem.
Aureliano Drugi prbowa wykorzysta ten obd i wydoby z niej wyznanie, gdzie jest
zakopane zoto, ale jego bagania i tym razem okazay si daremne. Kiedy przyjdzie
waciciel - powiedziaa Urszula - Bg go owieci i wskae mu, gdzie ma szuka.
Santa Sofia de la Piedad bya pewna, e w kadej chwili zastanie j martw, gdy
zauwaya w tych dniach zakcenia w przyrodzie: re pachniay koprem, wypada jej
z rk tykwa wypeniona grochem i ziarenka uoyy si na ziemi w idealnym porzdku
geometrycznym w ksztat rozgwiazdy, a ktrej nocy zobaczya przelatujcy po niebie
sznur wietlistych krkw pomaraczowych.
Umara w Wielki Czwartek. Ostatnim razem, kiedy pomagano jej obliczy
wasny wiek za czasw Kompanii Bananowej, obliczenia day przybliony wynik stu
pitnastu - stu dwudziestu lat ycia. Pochowano j w skrzyneczce niewiele wikszej od
koszyka, w ktrym przyniesiono Aureliana, i tylko nieliczna garstka osb wzia
udzia w pogrzebie, bo bardzo ju niewielu pozostao z tych, co j pamitali, a poza
tym tego popoudnia by taki upa, e oszoomione ptaki rozbijay si jak rut o ciany
i przeryway metalowe siatki w oknach, eby umrze w sypialniach.
Z pocztku przypuszczano, e to nowa plaga. Gospodynie ledwie trzymay si
na nogach od cigego zamiatania zdechych ptakw, zwaszcza w godzinie sjesty, a
mczyni adowali je na wzki i wrzucali do rzeki. W niedziel wielkanocn stuletni
ojciec Antonio Isabel ogosi z ambony, e ptaki zdychaj na skutek zych fluidw
rozsiewanych przez yda Wiecznego Tuacza, ktrego on sam widzia poprzedniej
nocy. Opisa go jako hybryd, skrzyowanie koza z samic heretyczk, piekieln
besti, ktrej oddech zatruwa powietrze i ktrej obecno powoduje podzenie
potworw przez nowo zalubione pary. Niewiele osb zwrcio uwag na to
apokaliptyczne kazanie, bo cae miasto byo przekonane, e proboszczowi pomieszao
si w gowie ze staroci. Ale w nastpn rod pewna kobieta obudzia wszystkich o
wicie krzyczc, e znalaza odcinite na ziemi lady dwunoga z kopytami. Siady byy
tak wyrane i autentyczne, e ci, ktrzy pobiegli je zobaczy, nie mieli wtpliwoci co
do istnienia straszliwego potwora podobnego do tego z opisu proboszcza i
jednomylnie postanowili zainstalowa puapki na swoich podwrkach. Tak wic
potwr zosta schwytany. W dwa tygodnie po mierci Urszuli ktrego ranka Petra
Cotes i Aureliano Drugi obudzili si przeraeni rozlegajcym si w pobliu beczeniem
olbrzymiego barana. Kiedy wstali, zwierz przesta ju becze i gromada mczyzn
zdejmowaa go z wyostrzonych wczni umieszczonych w gbi dou przykrytego
ktrzy
przyjechali
sprawdzi
wiarygodno
doniesie
dziwnej
hasu
pogrzebania
si
za
yda.
mudna
korespondencja
okres
rekonwalescencji,
otrzymaa
skonsternowany
list
od
kto przy stole ubolewa nad ruin, w jakiej pogryo si miasto po opuszczeniu go
przez Kompani Bananow, a Aureliano zaprzeczy mu z powag i znajomoci rzeczy
osoby dorosej. Jego zdaniem, sprzecznym z opini powszechn, Macondo byo
miastem bogatym i rozwijao si dobrze, do czasu gdy wprowadzia tam zamt,
korupcj i wyzysk Kompania Bananowa, ktrej inynierowie wywoali potop, eby
unikn dotrzymania umw zawartych z robotnikami. Mwic tak rozsdnie, e
Fernandzie wydawao si to grzeszn parodi Jezusa wrd doktorw, chopiec opowiedzia ze szczegami o tym, jak wojsko wystrzelao ponad trzy tysice robotnikw
spdzonych na stacj i jak zaadowano trupy do pocigu o dwustu wagonach, eby
wyrzuci je do morza. Przekonana tak jak wikszo ludzi o prawdzie oficjalnej wersji,
e nic si tego dnia nie stao, Fernanda zgorszya si myl, e chopiec odziedziczy
anarchistyczne instynkty pukownika Aureliana Buendii, i kazaa mu zamilkn.
Aureliano Drugi natomiast rozpozna w opowiadaniu wersj swojego brata bliniaka.
W rzeczywistoci, pomimo e wszyscy uwaali go za obkanego, Jose Arcadio Drugi
by w owym czasie najtrzewiejszym spord domownikw. Nauczy maego
Aureliana czyta i pisa, wtajemniczy go w studia nad pergaminami i wpoi w niego
tak osobist interpretacj znaczenia, jakie miaa dla Macondo Kompania Bananowa,
e wiele lat pniej, kiedy Aureliano widywa si z ludmi, uwaano, e powtarza
histori powsta w czyjej wyobrani, gdy byo to cakowicie sprzeczne z faszyw
wersj, ktr historycy przyjli i rozpowszechnili w podrcznikach szkolnych. W
zacisznej izdebce, gdzie nigdy nie dociera upalny wiatr ani kurz, obaj przywoywali
odwieczn zjaw starca, w kapeluszu z rondem wygitym w ksztat skrzyde kruka,
ktry opowiada o wiecie wsparty o framug okna, na wiele lat przed ich urodzeniem.
Obaj jednoczenie odkryli, e tam zawsze by marzec i zawsze poniedziaek, i wtedy
zrozumiali, e Jose Arcadio Buendia nie by tak obkany, jak mwia rodzina, lecz
przeciwnie on jeden mia umys do jasny, by zbliy si do prawdy, e czas take
ulega potkniciom i wypadkom i dlatego moe si rozbi, i zostawi w jednym pokoju
uamek swojej wiecznoci. Jose Arcadio Drugi zdoa poza tym sklasyfikowa
kryptoznaki pergaminw. Pewien by, e odpowiadaj alfabetowi zoonemu z
czterdziestu siedmiu do pidziesiciu trzech liter, ktre, kada z osobna, wyglday
jak pajki czy bezmylne gryzmoy, lecz w ozdobnej kaligrafii Melquiadesa przypominay sztuki wypranej bielizny rozwieszonej do wyschnicia na drucie. Aureliano
przypomnia sobie, e widzia podobn tablic w encyklopedii angielskiej, i przynis
j, eby porwna z tablic Jose Arcadio Drugiego. Byy rzeczywicie identyczne.
ndzne dzielnice, usiujc rozprzeda bilety z bagaln natarczywoci, jak mg okazywa tylko umierajcy. Oto nawiedza was Boska Opatrzno - woa. - Nie pozwlcie
jej odej, bo przybywa tylko raz na sto lat. Dokonywa nadludzkich wysikw, eby
wyda si wesoy, sympatyczny, dobroduszny, ale wystarczyo spostrzec jego blado i
spywajcy ciurkiem pot, eby wiedzie, e ledwie panuje nad sob. Czasami zbacza
na nieuprawne pola, gdzie nikt go nie mg zobaczy, i siada tam na moment, eby
odpocz od kleszczy rozdzierajcych go w rodku. Jeszcze o pnocy biega po
wesoej dzielnicy, usiujc pocieszy dobrymi wrbami samotne kobiety szlochajce
przy gramofonach. Ten numer nie wychodzi ju cztery miesice - mwi im
wskazujc bilety. - Nie daj szczciu umkn ci przed nosem, bo ycie jest krtsze, ni
czowiek myli. W kocu ludzie stracili dla niego respekt, zaczli si namiewa i w
ostatnich miesicach jego ycia nie nazywali go don Aureliano, jak zawsze, tylko
don Boska Opatrzno, nawet przy nim. Gos jego zacz przybiera faszywe tony,
traci dwiczno, a wreszcie przygas zupenie i przypomina warczenie psa, ale
Aureliano Drugi nie ustawa w swych wysikach i nie dopuszcza, eby zmniejszyo si
zainteresowanie nagrodami losowanymi na podwrku Petry Cotes. Niemniej, w miar
jak traci glos i czu, e wkrtce nie bdzie ju mg znie blu, pojmowa, e to nie z
pomoc wieprzw i kz crka jego wyjedzie do Brukseli, i wtedy wpad na bajeczny
pomys, eby puci na loteri ziemie zniszczone przez potop, ktre mgby doskonale
odrestaurowa kto, kto rozporzdza kapitaem. Bya to inicjatywa tak efektowna, e
sam alkad udzieli swego poparcia, podajc imprez do wiadomoci publicznej w
formie oficjalnego ogoszenia i zawizay si spki, eby nabywa bilety po sto pesos,
ktre rozkupiono w cigu niecaego tygodnia. Wieczorem w dzie loterii ci, co
wygrali, urzdzili bankiet dorwnujcy niemal tym z dawnych czasw Kompanii
Bananowej i Aureliano Drugi po raz ostatni zagra na akordeonie zapomniane
piosenki Francisca el Hombre, ale nie mg ju piewa.
W dwa miesice pniej Amaranta Urszula pojechaa do Brukseli. Aureliano
Drugi wrczy jej nie tylko pienidze z ekstraloterii, ale wszystko, co zdoa
zaoszczdzi w ubiegych miesicach, a nawet skromne sumy uzyskane ze sprzeday
pianoli, klawikordu i innych cennych przedmiotw w nieasce losu. Wedug jego
oblicze powinno to wystarczy na opacenie nauki, tak wic pozostaa tylko nie rozwizana kwestia opacenia podry powrotnej. Fernanda sprzeciwiaa si temu
wyjazdowi do ostatniej chwili, zgorszona myl, e Bruksela znajduje si tak blisko
rozpustnych uciech Parya, uspokoi j jednak list, jaki wrczy jej crce ojciec Angel
zostay w warsztacie (tylko ona i Aureliano wiedzieli, gdzie s schowane) od tej nocy,
kiedy onierze rewidowali dom.
Aureliano robi postpy w nauce sanskrytu, a tymczasem Melquiades zjawia
si coraz rzadziej i posta jego stawaa si coraz bardziej oddalona, jakby rozpywaa
si w promiennej jasnoci poudnia. Ostatni raz, kiedy Aureliano wyczu jego
obecno, by ju prawie niewidzialny i szepta: Umarem na t febr w bagnach
Singapuru. Wtedy jego pokj opanoway termity, kurz, upa, kolorowe mrwki i
mole, ktre miay zamieni w trociny wiekow mdro ksiek i pergaminw.
W domu nie brakowao jedzenia. Nazajutrz po mierci Aureliana Drugiego
jeden z przyjaci, ktrzy przynieli mu wieniec z nieodpowiednim na t okazj
napisem, przyszed z propozycj wypacenia Fernandzie pienidzy, ktre pozosta
winien jej mowi. Odtd posaniec przynosi w kad rod kosz z ywnoci, ktrej
starczyo na cay tydzie. Nikt nigdy si nie dowiedzia, e te wiktuay przysya Petra
Cotes w przekonaniu, e staa dobroczynno jest sposobem upokorzenia kogo, kto j
upokorzy. Uraza jednak mina znacznie prdzej, ni sama Petra przypuszczaa, i
pniej posyaa jedzenie tylko przez dum, a w kocu przez lito. Nieraz, kiedy nie
miaa ju si sprzedawa biletw, a ludzie stracili zainteresowanie dla loterii, sama
obywaa si bez jedzenia, eby moga je Fernanda, i wypeniaa ten dobrowolnie
przyjty obowizek, dopki nie zobaczya przechodzcego ulic jej pogrzebu.
Santa Sofia de la Piedad mimo zmniejszonej liczby domownikw nie miaa
wypoczynku, na ktry zasuya po pidziesiciu z gr latach pracy. Nigdy nie
syszano skargi od tej milczcej, nieprzeniknionej kobiety, ktra zasiaa w rodzinie
anielskie ziarna Piknej Remedios i tajemniczy majestat Josego Arcadia Drugiego.
Cae swoje ycie samotnoci i milczenia powicia wychowaniu dzieci, ktre prawie
nie pamitay, e s jej dziemi i wnukami, i zaja si Aurelianem, tak jakby wyszed z
jej wasnych wntrznoci, sama nie wiedzc, e jest jego prababk. Tylko w takim
domu jak ten byo do pomylenia, e zawsze sypiaa na macie rozpocieranej na ziemi
w spiarni, wrd nocnego chrobotania szczurw, i nigdy nikt si nie dowiedzia, e
pewnej nocy obudzio j nieznone uczucie, jakby kto patrzy na ni. w ciemnociach,
i e to bya mija, ktra przelizna si po jej brzuchu. Nie wtpia, e gdyby opowiedziaa o tym Urszuli, ta podzieliaby z ni wasne ko, ale byy to czasy, kiedy
nikt nie przyjmowa do wiadomoci niczego, dopki nie krzyczano o tym na cay gos,
bo prace w piekarni, wstrzsy wojenne i pilnowanie dzieci nie zostawiay czasu na
trosk o czyje wygody i zadowolenie. Petra Cotes, ktrej nigdy nie widziaa na oczy,
bya jedyn osob, ktra o niej pamitaa. Ona to troszczya si o jej skromn
garderob, nawet w czasach, kiedy dokonywali cudw z pienidzmi uzyskanymi z
loterii. Kiedy Fernanda przybya do domu, miaa wszelkie powody uwaa j za
doywotni suc i cho nieraz syszaa, e to matka jej ma, fakt ten wydawa jej
si tak niewiarygodny, e zapomniaa o nim wczeniej, ni przyja go do wiadomoci.
Santa Sofia de la Piedad nigdy nie wydawaa si uraona swoj poledni pozycj.
Przeciwnie, wszyscy mieli wraenie, e lubi si krzta bez chwili wypoczynku, bez
jednego sowa skargi, utrzymujc w porzdku i czystoci olbrzymi dom, w ktrym
mieszkaa od lat dziewczcych, a ktry zwaszcza w czasach Kompanii Bananowej
bardziej przypomina koszary ni dom rodzinny. Ale po mierci Urszuli jej nadludzka
pracowito zacza si zaamywa. Nie tylko dlatego, e ju bya stara i wyczerpana,
ale sam dom nagle pad jakby ofiar uwidu starczego. Delikatny mech wypez na
ciany. Kiedy nie byo ju pustego miejsca na dziedzicu i podwrku za domem,
chwasty podwayy cement ganku, ktry popka jak szyba, a w szczelinach zaczy
wyrasta te same te kwiatki, ktre prawie sto lat temu znalaza Urszula w szklance
ze sztuczn szczk Melquiadesa. Nie majc czasu ani rodkw na hamowanie
rozmachu przyrody, Santa Sofia de la Piedad cae dnie spdzaa w sypialniach poszc
wielkie jaszczurki, ktre powracay noc. Pewnego ranka zauwaya, e czerwone
mrwki opuciy podwaone fundamenty, przeszy przez galeri, gdzie begonie
przybray kolor ziemi, i przedostay si w gb domu. Z pocztku prbowaa wytpi je
miot, potem rodkami owadobjczymi, a w kocu wapnem, ale nazajutrz
znajdowaa je w tym samym miejscu, zawsze w ruchu, uparte i niezwycione.
Fernanda, piszc wci listy do swoich dzieci, nie zdawaa sobie sprawy z
niepowstrzymanego postpu zniszczenia. Santa Sofia de la Piedad sama walczya z
zielskiem, eby nie owadno kuchni, zrywaa ze cian festony pajczyn, ktre
odradzay si po paru godzinach, zalewaa wapnem cieki termitw. Ale gdy
zobaczya, e pokj Melquiadesa, tak samo jak inne, jest stale zakurzony i peen
pajczyn, choby go zamiataa i wycieraa kurze trzy razy dziennie, i pomimo jej
czycicielskiej furii grozi mu ruina i ndza, ktr tylko pukownik Aureliano Buendia i
mody wojskowy umieli przewidzie, zrozumiaa, e zostaa pokonana. Wtedy woya
swoj zniszczon sukni odwitn, stare trzewiki Urszuli i par bawenianych
poczoch, ktre podarowaa jej Amaranta Urszula, i zrobia toboek z kilku zmian
bielizny, stanowicych cay jej dobytek.
- Poddaj si - powiedziaa do Aureliana. - To za duy dom na moje stare koci.
zakonserwowa ciao wedug formuy Melquiadesa. Jose Arcadio nie zada ani
jednego pytania. Ucaowa czoo zmarej, wyj spod jej spdnicy tiulowy woreczek,
gdzie byy trzy pessaria jeszcze nie uywane i klucz od szafy. Jego ruchy, proste i
zdecydowane, kontrastoway z omdlewajcym wyrazem twarzy. Wyj z bieliniarki
kuferek z damasceskiej stali z herbem rodzinnym i we wntrzu pachncym drzewem
sandaowym znalaz obszerny list, w ktrym Fernanda uwolnia swoje serce od
brzemienia niezliczonych prawd, jakie przed nim zataia. Nie siadajc przeczyta go
chciwie, lecz bez niepokoju, a na trzeciej stronie zatrzyma si i spojrza na Aureliana
wzrokiem powtrnego rozpoznania.
- A wic - powiedzia gosem ostrym jak brzytwa - to ty jeste tym bkartem.
- Jestem Aureliano Buendia.
- Odejd do swego pokoju - powiedzia Jose Arcadio. Aureliano odszed i nie
wyjrza nawet przez ciekawo, kiedy usysza krztanin wok samotnego pogrzebu.
Czasami z kuchni widzia Josego Arcadia spacerujcego po domu, sysza jego
urywany, z trudem chwytany oddech i jego kroki, ktre jeszcze dugo po pnocy
rozlegay si w zrujnowanych sypialniach. Nie sysza za to jego gosu przez wiele
miesicy nie tylko dlatego, e Jose Arcadio nie zwrci si do niego ani jednym
sowem, ale e on sam nie mia ochoty, by to si stao, ani czasu na mylenie o
czymkolwiek oprcz pergaminw. Po mierci Fernandy wyj przedostatni rybk i
poszed do ksigarni kataloskiego mdrca w poszukiwaniu potrzebnych mu ksiek.
Nie interesowao go nic, co widzia po drodze, moe dlatego, e nie mia wspomnie
do porwnywania, a opustoszae ulice i walce si domy wyglday zupenie tak, jak je
sobie wyobraa w czasach, kiedy oddaby dusz za to, eby je pozna. Sam sobie
udzieli pozwolenia, ktrego odmwia mu Fernanda, i tylko jedyny raz w jedynym
celu i na czas nieodzownie w tym celu potrzebny, tote przebieg, nie zatrzymujc si
ani na chwil, jedenacie przecznic, ktre dzieliy dom od uliczki, gdzie dawniej
tumaczono sny, i wszed zziajany do zatoczonego i ponurego pomieszczenia, gdzie
ledwie wystarczyo miejsca, eby si obrci. Bardziej ni ksigarni przypominao to
mietnik wyrzuconych ksiek spitrzonych w nieadzie na pkach zartych przez
termity, w ktach zasnutych pajczyn, a nawet zajmujcych przestrze, ktra
powinna by przeznaczona dla klientw. Przy dugim stole, take uginajcym si pod
stosami szpargaw, waciciel niestrudzenie kaligrafowa fioletowym atramentem
proz troch nieskadn i na lunych kartkach ze szkolnego zeszytu. Pikna
poyskujca srebrem grzywa sterczaa mu nad czoem jak czub papugi kakadu, a
wymoczone w ugu, olniewajcy blask jego letnich szat i dyskretny zapach wody
koloskiej.
Prawie w rok po powrocie do domu, kiedy ju sprzeda srebrne kandelabry i
heraldyczny nocnik, w ktrym, w godzinie prawdy, ze zota okazay si tylko
inkrustacje w herbie, jedyn jego rozrywk byo sprowadzanie chopcw z ulicy, eby
bawili si w domu. Przychodzi z nimi w porze sjesty i kaza im skaka przez sznur w
ogrodzie, piewa na ganku, dokonywa sztuk akrobatycznych z meblami w salonie, a
sam spacerowa midzy grupami, udzielajc wszystkim lekcji dobrych manier. W tym
czasie skoczyy si ju obcise spodnie i jedwabna koszula i nosi zwyczajne ubranie
kupione w sklepach Arabw, ale nadal zachowa omdla dystynkcj i gesty papieskie.
Chopcy zawadnli domem tak jak niegdy koleanki Meme. Do pnej nocy syszao
si ich rozmowy, piew i tace z przytupywaniem i dom by podobny do internatu bez
dyscypliny. Aureliano nie przejmowa si t inwazj, dopki nie zaczto go nachodzi
w pokoju Melquiadesa. Pewnego ranka dwaj chopcy pchnli drzwi i przestraszyli si
widokiem brudnego i zaronitego mczyzny, ktry przy stole lcza nad
pergaminami. Nie odwayli si wej, ale wci krcili si dokoa pokoju. Szepcc
zagldali przez szpary, wrzucali ywe gady przez lufcik, a ktrego dnia zabili
gwodziami od zewntrz drzwi i okno, tak e Aureliano straci p dnia, eby je
wyway. Rozochoceni bezkarnoci swych wybrykw, pewnego ranka, kiedy
Aureliano by w kuchni, czterej chopcy wtargnli do pokoju, eby zniszczy
pergaminy. Ledwie jednak pochwycili poke pliki i zwoje, jaka nadziemska sia
uniosa ich z ziemi i trzymaa zawieszonych w powietrzu, pki nie wrci Aureliano i
nie odebra im pergaminw. Od tego czasu przestali mu dokucza.
Czterej najstarsi chopcy, ktrzy nosili krtkie spodenki, chocia zbliali si ju
do wieku modzieczego, zajmowali si pielgnacj urody Josego Arcadia.
Przychodzili wczeniej ni inni i w cigu ranka golili go, masowali rozgrzanymi
rcznikami, obcinali i polerowali paznokcie u rk i ng, nacierali go wod kwiatow.
Kilka razy wleli do basenu, eby namydli go od stp do gw, podczas gdy lea
twarz do gry mylc o Amarancie. Potem wycierali go, pudrowali jego ciao i
ubierali. Jeden z chopcw, ktry mia kdzierzawe jasne wosy i oczy z rowego
szka jak krlik, zazwyczaj sypia w domu. Tak mocne byy wizy czce go z Josem
Arcadiem, e towarzyszy mu podczas bezsennych nocy astmatyka, spacerujc z nim
razem po domu pogronym w ciemnociach. Pewnej nocy w pokoju, gdzie sypiaa
Urszula, zobaczyli ty blask bijcy przez szpary w pododze, jakby wiecio tam
zamachem
szczotki
wymiota
wspomnienia
pogrzebowe
sterty
niepotrzebnych rupieci i przesdw zalegajcych kty i jedyn rzecz, ktr zachowaa, by uszanowa yczenie Urszuli, by dagerotyp Remedios w salonie. To dopiero jest
luksus - woaa zanoszc si od miechu. - Czternastoletnia prababka! Kiedy jeden z
murarzy powiedzia jej, e dom zaludniaj widma i jedynym sposobem ich
wystraszenia jest odnale skarb, ktry tu zakopali, odpowiedziaa ze miechem, e
nie wierzy w zabobony mczyzn. Tak bya spontaniczna, swobodna, obdarzona tak
nowoczesnym i niezalenym umysem, e Aureliano czu si oszoomiony w pierwszej
chwili, gdy j zobaczy. To niebywae! - zawoaa uszczliwiona, witajc go z
otwartymi ramionami - spjrzcie, jak wyrs mj ukochany ludoerca! Zanim zdy
zareagowa, ju nastawia pyt na przenonym gramofonie, ktry przywioza ze sob,
i prbowaa go nauczy najmodniejszych tacw. Zmusia go, eby zmieni
obszarpane spodnie odziedziczone po pukowniku Aurelianie Buendii, podarowaa
mu komplet koszul odpowiednich dla modego czowieka i buty w dwch kolorach i
si wypychaa go na ulic, kiedy za duo czasu spdza w pokoju Melquiadesa.
Ruchliwa, drobna, nieujarzmiona jak Urszula i niemal dorwnujca urod
Piknej Remedios, miaa jaki dziwny instynkt wyprzedzania mody. Najnowsze
urnale wysyane poczt suyy jej tylko do sprawdzenia, e nie pomylia si w
modelach, ktre sama obmylaa i szya na prymitywnej rcznej maszynie Amaranty.
Abonowaa wszystkie czasopisma powicone modzie, sztuce i muzyce lekkiej, jakie
wydawano w Europie, i ledwie rzuciwszy na nie okiem, orientowaa si, e wszystko
na tym wiecie rozwija si tak, jak ona sobie to wyobraaa. Wydawao si niepojte,
eby kobieta z takim usposobieniem wrcia do martwego miasta, przysypanego
kurzem i trawionego upaem, zwaszcza z mem, ktry mia a nadto pienidzy, by
zamieszka w jakimkolwiek miejscu wiata, i ktry kocha j tak bardzo, e zgadza si
by prowadzony przez ni na jedwabnej smyczy. A jednak, w miar jak upywa czas,
coraz bardziej stawao si oczywiste, e zamierza tu zosta, bo wszystkie jej plany
sigay w dalek przyszo, a wszystkie podejmowane przez ni decyzje zmierzay do
stworzenia sobie wygodnego ycia i spokojnej staroci w Macondo. Klatka z
kanarkami wiadczya, e nie byy to .zamiary podjte nagle. Pamitajc, e matka
pisaa jej w jednym z listw o wyniszczeniu ptakw, przez par miesicy odwlekaa
powrt szukajc statku, ktry zatrzymywaby si na Wyspach Szczliwych, i tam
wybraa dwadziecia pi par najadniejszych kanarkw, by na nowo zapeni niebo
nad Macondo. Bya to najbardziej aosna spord jej licznych nieudanych inicjatyw.
W miar rozmnaania si ptakw Amaranta Urszula wypuszczaa je parami, ale
zaledwie poczuy wolno, uciekay z miasta. Na prno prbowaa wzbudzi w nich
przywizanie do ptaszarni, ktr zaoya Urszula podczas pierwszej rozbudowy. Na
prno robia dla nich sztuczne gniazda na drzewach migdaowych, obsypywaa dachy
siemieniem lnianym, a uwizione ptaki zmuszaa do piewania, eby zawracay z
drogi dezerterw, bo ci przy pierwszej prbie wzbijali si w gr i natychmiast
pyty, woaa Gastona do salonu, eby wiczy do pna nowe tace, ktre opisyway
jej koleanki ze szkoy, zaczajc rysunki, co zwykle koczyo si mioci w
wiedeskich fotelach albo na pododze. Do penego szczcia brakowao jej tylko
dziecka, ale szanowaa pakt zawarty ze swoim mem, eby nie mie dzieci przed
upywem piciu lat maestwa.
Szukajc sposobu wypenienia godzin bezczynnoci, Gaston przyzwyczai si
spdza ranki w pokoju Melquiadesa z mao towarzyskim Aurelianem. Lubi
wspomina z nim razem najdalsze zaktki swego kraju, ktry Aureliano zna tak,
jakby tam przebywa wiele czasu. Kiedy Gaston spyta, skd czerpie wiadomoci,
ktrych nie ma w encyklopedii, otrzyma t sam odpowied co Jose Arcadio:
Wszystkiego si mona dowiedzie. Oprcz sanskrytu Aureliano nauczy si
angielskiego, francuskiego, troch aciny i greki. Poniewa wtedy wychodzi co
popoudnie, a Amaranta Urszula wyznaczya dla niego tygodniow sum na wydatki
osobiste, jego pokj wyglda jak filia ksigarni uczonego Kataloczyka. Czyta
apczywie do pnych godzin nocnych, cho sdzc po sposobie traktowania tych
lektur Gaston myla, e Aureliano kupuje ksiki nie po to, by si z nich czego
dowiedzie, lecz by sprawdzi ciso swoich wiadomoci, i e adne dziea nie
interesuj go bardziej ni pergaminy, ktrym powica wiksz cz rankw.
Zarwno Gaston, jak i jego ona chtnie wczyliby go do ycia rodzinnego, Aureliano
jednak by hermetycznie zamknity, otoczony chmur tajemniczoci, ktra z czasem
stawaa si coraz gstsza. By tak nieprzystpny, e Gastonowi nie udao si do niego
zbliy i musia poszukiwa innego sposobu wypeniania swoich pustych godzin. W
tym to czasie wpad na pomys ustanowienia poczty lotniczej.
Nie by to nowy projekt. Jego realizacja bya waciwie do daleko posunita,
kiedy pozna Amarant Urszul, tyle e pierwotny plan dotyczy nie Macondo, lecz
Konga Belgijskiego, gdzie jego rodzina miaa wytwrni oleju palmowego.
Maestwo i decyzja spdzenia kilku miesicy w Macondo, zgodnie z yczeniem
ony, zmusiy go do odoenia planu. Kiedy zobaczy jednak, e Amaranta Urszula
zdecydowana jest powici si poprawie bytu powszechnego, a nawet wymiewa si z
jego napomknie o powrocie, zrozumia, e sytuacja zanosi si na dugo, i nawiza z
powrotem kontakt ze swymi zapomnianymi wsplnikami z Brukseli, w przekonaniu,
e rwnie dobrze moe by pionierem w rejonie Morza Karaibskiego jak w Afryce.
Podczas gdy sprawa posuwaa si naprzd, przygotowywa lotnisko na dawnym
terenie
zaczarowanym,
ktry
wwczas
wydawa
si
kamienist
rwnin,
w doni peso i pidziesit centavos, o ktre poprosi Amarant Urszul nie tylko
dlatego, e ich potrzebowa, ale eby j w jaki sposb w to wcign, zbruka i
sponiewiera swoj przygod. Nigromant zaprowadzia go do swego pokoiku
owietlonego wieczkami, do swego elaznego ka z przecieradem nasiknitym
nieczyst mioci i swego ciaa zej suki, zatwardziaej i nie kochanej, gotowej
odprawi go jak wystraszone dziecko, i znalaza si nagle oko w oko z mczyzn,
ktrego olbrzymia moc daa od niej reakcji potniejszej ni wstrzs sejsmiczny.
Zostali kochankami. Aureliano spdza ranki na odcyfrowaniu pergaminw, a
w porze sjesty szed do odurzajcej sypialni, gdzie czekaa Nigromant, eby go
nauczy najpierw, jak to robi glisty, potem aby, a w kocu raki. Mino wiele
tygodni, zanim Aureliano odkry, e jego kochanka nigdy nie zdejmuje z siebie
cieniutkiego paska, ktry nosia na goym ciele i ktry zdawa si zrobiony ze struny
skrzypiec, ale by twardy jak stal i nie mia zapicia, bo urodzi;! si w nim i z nim
razem rosa. W przerwach midzy mioci jedli siedzc nago w ku, w obdnym
upale i pod gwiazdami dnia, ktre rdza wyeraa na cynkowym dachu. Po raz pierwszy
Nigromant miaa staego mczyzn, domowego, jak mwia ze miechem, i nawet
zaczynaa ulega zudzeniom serca, kiedy Aureliano wyzna jej swoj tumion
namitno dla Amaranty Urszuli, dz, ktrej nie zdoay uleczy namiastki i ktra
spalaa go, drya z kadym dniem gbiej, w miar jak dowiadczenie rozszerzyo
horyzonty mioci. Wtedy Nigromanta, cho nadal przyjmowaa go rwnie gorco,
kazaa sobie paci za usugi, prowadzc rachunki tak cise, e kiedy Aureliano nie
mia pienidzy, notowaa zalege sumy nie za pomoc cyfr, lecz kreseczek, ktre
obia paznokciem duego palca nad drzwiami. Wieczorami, gdy wychodzia na
ciemny plac rynkowy, Aureliano wraca przemykajc si przez ganek jak obcy i ledwie
witajc Amarant Urszul i Gastona, ktrzy zwykle o tej godzinie jedli kolacj, i
zamyka si w pokoju Melquiadesa, ale nie mg czyta ani pisa, a nawet myle,
syszc miechy, szepty, wstpne figle, a potem eksplozje miertelnego szczcia,
ktrymi przepenione byy noce w domu. Tak wygldao jego ycie na dwa lata
przedtem, zanim Gaston zacz wyczekiwa aeroplanu, i pozostao takie a do tego
popoudnia, kiedy poszed do ksigarni kataloskiego mdrca i zasta tam czterech
chopcw w zacietrzewionej dyspucie o metodach zabijania karaluchw w redniowieczu. Stary ksigarz, znajc zamiowanie Aureliana do ksiek, ktre tylko Bd
Wielebny zdolny by przeczyta, nie bez pewnej dobrodusznej zoliwoci wcign go
do sporu, a on nawet nie zaczerpnwszy tchu wytumaczy, e karaluch, najstarszy
wycite z czasopism, ktrych nigdy nie publikowano. Nawet niemiae kurewki, ktre
przybiegay z ssiedztwa na zawiadomienie wacicielki o przybyciu klientw, byy
czczym wymysem. Wchodziy bez powitania w kwiecistych sukienczynach, z ktrych
wyrosy pi lat temu i ktre zdejmoway z tak sam niewinnoci, z jak je
wkaday, i w paroksyzmie miosnym wyraay swoje zdumienie albo krzyczay, e
dach si wali, a otrzymawszy swoje peso i pidziesit centavos wydaway je co
prdzej na chleb i kawaek sera, ktre sprzedawaa im wacicielka, bardziej
rozemiana ni kiedykolwiek, bo tylko ona wiedziaa, e to poywienie take nie byo
prawdziwe. Aureliano, dla ktrego wwczas wiat rozpoczyna si od pergaminw
Melquiadesa, a koczy w ku Nigromanty, znalaz w wyimaginowanym burdeliku
kosk kuracj na swoj niemiao. Z pocztku nie mg doj do niczego w
pokoikach, dokd wacicielka wchodzia w szczytowych momentach mioci robic
uwagi na temat intymnych powabw uczestnikw spektaklu. Z czasem jednak tak si
oswoi z tymi zwyczajami, e pewnej nocy, z mniej jeszcze prawdziwego zdarzenia ni
inne, rozebra si w poczekalni i przedefilowa przez cay dom utrzymujc w
rwnowadze butelk piwa na swoim niesamowitym fallusie. On to wprowadzi w
mod ekstrawagancje, ktre wacicielka aprobowaa swoim wieczystym umiechem,
nie dowierzajc, nie protestujc nawet wtedy, gdy Herman usiowa podpali dom, by
udowodni, e nie istnieje, ani kiedy Alfonso ukrci gow papudze i wrzuci j do
garnka, gdzie gotowa si ros z kury.
Chocia Aureliano czu si zwizany ze swoimi czterema przyjacimi
jednakow wizi przyjani i solidarnoci tak dalece, e myla o nich tak, jakby byli
jedn i t sam osob, do Gabriela zbliy si bardziej ni do innych. Wi ta zrodzia
si pewnej nocy, kiedy przypadkiem zacz opowiada o pukowniku Aurelianie
Buendii i tylko Gabriel nie uwaa, e chce z kogo zadrwi. Nawet wacicielka, ktra
nie miaa w zwyczaju wtrca si do rozmw, owiadczya z pasj rozjuszonej
przekupki, e pukownik Aureliano Buendia, o ktrym rzeczywicie kiedy co
syszaa, by osobistoci zmylon przez rzd jako pretekst do zabijania liberaw.
Gabriel natomiast nie negowa istnienia pukownika Aureliana Buendii, poniewa by
on towarzyszem broni i nieodcznym przyjacielem jego pradziadka, pukownika
Gerinelda Marqueza. Te kaprysy pamici przechodziy w stadium jeszcze bardziej
krytyczne, kiedy rozmawiano o wymordowaniu robotnikw. Ilekro Aureliano
porusza ten temat, nie tylko wacicielka, ale i starsze od niej osoby odrzucay bajk o
robotnikach osaczonych na stacji i pocigu o dwustu wagonach zaadowanych
nieuchronnych
powtrze,
koem,
ktre
obracaoby
si
godzinach poudnia, tak samo jak w Macondo tskni za zup zimow na kominku,
okrzykami sprzedawcy kawy, piewem skowronka na wiosn. Rozdarty midzy
dwoma tsknotami umieszczonymi naprzeciw siebie jak dwa lustra, straci swoje
wspaniae poczucie nierzeczywistoci i w kocu zacz im wszystkim zaleca, eby
porzucili Macondo, zapomnieli wszystko, czego ich nauczy o wiecie i o sercu
ludzkim, eby pluli na Horacjusza i w jakimkolwiek miejscu si znajduj, niech
pamitaj zawsze, e przeszo jest kamstwem, e pami nie zna drg powrotu, e
caa dawna wiosna jest nie do odzyskania i e najbardziej pomienna i uparta mio
jest tylko prawd efemeryczn.
Alvaro pierwszy usucha rady, eby opuci Macondo. Sprzeda wszystko,
nawet oswojonego tygrysa, ktry urga przechodniom na podwrzu jego domu, kupi
wieczorny bilet na pocig, ktry nigdy nie koczy podry. W kartkach pocztowych
wysyanych ze stacji, gdzie wysiada, opisywa 2 zachwytem uciekajce krajobrazy
ogldane przez okno wagonu i byo to jakby rozrywanie na strzpy i wyrzucanie do
lamusa zapomnienia dugiego poematu o pynnoci rzeczy: chimeryczni Murzyni na
polach bawenianych Luizjany, skrzydlate konie na szafirowych trawach Kentucky,
kochankowie greccy w piekielnym zmierzchu Arizony, dziewczyna w czerwonym
swetrze, ktra malowaa akwarele na jeziorze Michigan i pomachaa mu pdzlami
gestem nie poegnania, lecz nadziei, bo nie wiedziaa, e widzi przejedajcy pocig,
ktry nigdy nie wrci. Potem odjechali w pewn sobot Alfonso i Herman,
zamierzajc wrci w poniedziaek, i such o nich zagin. W rok po odjedzie
kataloskiego mdrca pozosta tylko Gabriel, na asce - wiatrw i przypyww litoci
Nigromanty, zajty wypenianiem formularzy konkursu z francuskiego czasopisma, w
ktrym pierwsz nagrod bya podr do Parya. Aureliano, na ktrego adres
przysyano te czasopisma, pomaga mu wypenia formularze, czasami u siebie w
domu, a prawie zawsze wrd soi i zapachu waleriany w jedynej pozostaej w
Macondo aptece, gdzie mieszkaa Mercedes - tajemnicza dziewczyna Gabriela. Bya to
ostatnia pozostao z przeszoci, ktrej wyniszczenie nie dobiegao koca, poniewa
wyniszczaa si w nieskoczono, trawiona zniszczeniem wewntrz siebie, koczc
si co chwila, ale nie majc skoczy si nigdy. Miasto obumaro do tego stopnia, e
kiedy Gabriel wygra konkurs i odjeda do Parya z dwiema zmianami bielizny, par
butw i zbiorowym wydaniem dzie Rabelais'ego, musia macha do maszynisty, eby
zatrzyma pocig i zabra go z sob. Dawna ulica Turkw bya opuszczonym zaukiem,
gdzie ostatni Arabowie trwali a do mierci w tysicletnim zwyczaju siadywania przy
drzwiach, pomimo e ju wiele lat temu sprzedali ostatni jard perkalu i w oknach
wystawowych zostay tylko manekiny bez gw. Miasteczko z czasw Kompanii
Bananowej, o ktrym moe Patrycja Brown opowiadaa swoim wnukom w wieczory
wstrzemiliwoci i marynowanych ogrkw w Prattyille, Alabama, byo rwnin
poros lenymi zioami. Stary ksidz, ktry zastpi ojca Angela i ktrego nazwiska
nikt nie zna i nie stara si dowiedzie, czeka zmiowania boskiego lec bezwadnie
na swym hamaku, nkany artretyzmem i bezsennoci zwtpienia, podczas gdy
jaszczurki i szczury wydzieray sobie spucizn pobliskiej wityni. W Macondo,
zapomnianym nawet przez ptaki, gdzie kurz i upa stay si tak uporczywe, e z
trudem mona byo oddycha, odgrodzeni od wiata samotnoci i mioci, i
samotnoci mioci, w domu, gdzie prawie nie sposb byo zasn z powodu
chrobotania czerwonych mrwek, Aureliano i Amaranta Urszula byli jedynymi
istotami szczliwymi i najszczliwszymi na ziemi.
Gaston powrci do Brukseli. Znuony oczekiwaniem na aeroplan woy
pewnego dnia do walizeczki najpotrzebniejsze rzeczy, swoj korespondencj i
odjecha zamierzajc wrci drog powietrzn, zanim jego przywileje zostan
odstpione grupie niemieckich lotnikw, ktrzy przedstawili wadzom prowincji
projekt bardziej ambitny ni jego. Od tamtego popoudnia swego pierwszego zblienia
Aureliano i Amaranta Urszula nadal wykorzystywali rzadkie chwile nieuwagi ma,
kochajc si z hamowan pasj podczas przypadkowych spotka, prawie zawsze przerywanych jego niespodziewanym powrotem. Ale kiedy zostali sami w domu, dali si
ponie szalestwu opnionej mioci. Bya to namitno bez granic, obdna i
dzika, od ktrej ze zgrozy przewracay si w grobie koci Fernandy i ktra
utrzymywaa ich w stanie wiecznej egzaltacji. Jki miosne Amaranty Urszuli i hymny
konania z rozkoszy wybuchay rwnie czsto o drugiej po poudniu na stole w jadalni,
co o drugiej nad ranem w spiarni. Co mnie najbardziej martwi - miaa si - to cay
ten czas, ktry stracilimy. W oszoomieniu namitnoci patrzya, jak mrwki
dewastuj ogrd i zaspokajaj swj przedhistoryczny gd wszystkimi drewnianymi
sprztami w domu, widziaa strumie ywej lawy znowu zalewajcy ganek, ale zaja
si tpieniem ich dopiero wtedy, kiedy znalaza je w swojej sypialni. Aureliano
porzuci pergaminy, nie wychodzi z domu i od niechcenia odpowiada na listy
kataloskiego mdrca. Zatracili poczucie rzeczywistoci, poczucie czasu i rytm
codziennych obyczajw. Znowu zamknli drzwi i okna, by nie traci czasu na
rozbieranie si, i spacerowali po domu nago, tak jak to zawsze chciaa robi Pikna
przetrzyma
smtne
mioci
polowe
pukownika
Aureliana
Buendii,
na
Montparnasse
zaczynay
wypenia
si
parami
wiosennych
sennym
odurzeniu
brzemiennoci
Amaranta
Urszula
prbowaa
roztrzsionego
niepewnoci,
artretyczny
proboszcz,
ktry
Zgodnie z jego przeczuciem kataloski mdrzec nie napisa ju nigdy. Obcy list,
ktrego nikt nie przeczyta, lea porzucony na pastw moli na pce, gdzie Fernanda
zostawia kiedy przez zapomnienie obrczk, i tam spala si nadal wewntrznym
ogniem swej zej wieci, podczas gdy samotni kochankowie eglowali przeciw prdowi
tych czasw zbliajcego si koca, czasw bezlitosnych, wyczerpujcych si w
daremnym trudzie zepchnicia ich odzi na pustyni rozczarowania i zapomnienia.
wiadomi tej groby Aureliano i Amaranta. Urszula spdzili ostatnie miesice
trzymajc si za rce, pogreni w mioci bezgrzesznej i lojalnej, z myl o synu
pocztym w szale cudzostwa. Noc, przytuleni do siebie w ku, nie lkali si
huczcej nawanicy mrwek, furkotu moli ani wyranego, nieustannego szelestu
rosncych mchw w ssiednich pokojach. Nieraz budzili ich zmarli krcy po domu.
Syszeli Urszul staczajc bitwy z prawami stworzenia o zachowanie swego rodu,
Josego Arcadia Buendi w poszukiwaniu zudnej prawdy o wielkich wynalazkach,
syszeli modlc si Fernand, pukownika Aureliana Buendi gupiejcego od
oszustw wojennych i wyrobu zotych rybek, Aureliana Drugiego konajcego od
smutku samotnoci pord zabaw - i wtedy dowiedzieli si, e wielkie obsesje
silniejsze s ni mier, i uszczliwia ich pewno, e nadal bd kocha si po
mierci, jako widma, jeszcze dugo potem, gdy inne gatunki zwierzt przyszoci
wydr insektom ten raj ndzy, ktry insekty wydzieraj teraz ludziom.
Pewnej niedzieli o szstej po poudniu Amaranta Urszula poczua pierwsze
ble porodowe. Umiechnita akuszerka dziewczynek uprawiajcych nierzd z godu
kazaa jej wej na st w jadalni, usiada okrakiem na jej brzuchu i walia w ni bez
ceremonii, dopki jej krzykw nie zaguszy wrzask wspaniaego noworodka pci
mskiej. Poprzez zy Amaranta Urszula rozpoznaa w nim od razu jednego z wielkich
Buendiw, bo by krzepki i energiczny jak Jose Arcadiowie, z oczyma otwartymi i
wszechwidzcymi jak Aurelianowie, predestynowany do zaoenia rodu jeszcze raz od
pocztku, oczyszczenia go ze szkodliwych wpyww i zdjcia kltwy samotnoci,
poniewa on jeden na przestrzeni stuleci zosta poczty z mioci.
- Istny jaskiniowiec - powiedziaa - bdzie mia na imi Rodrigo.
- Nie - zaprotestowa jej m - bdzie mia na imi Aureliano i wygra
trzydzieci dwie wojny.
Po odciciu ppowiny akuszerka przy wietle lampy, ktr trzyma Aureliano,
zacza za pomoc gagana usuwa sin ma oblepiajc jego ciao. Dopiero
przewrciwszy go na brzuszek zauwayli, e natura wyposaya go w co wicej ni