Anasayfa

Aratrma Konular

Yaynlar

Galeri

Konuk Defteri

Unutmak
"nsanlar iin unutmak nimet; milletler iin unutmak
felakettir"

E-blten

Anasayfa

Aratrma Konular

Kazakistan Tarihi

Trk Dnyasnn Aydnlatlmasnda Kazak

Aydnlarnn stlendii Grev

E-Kitaplar
E-Makaleler

Trk Dnyasnn Aydnlatlmasnda Kazak Aydnlarnn

stlendii Grev

Kitap Tantmlar

Perembe, 13 Aralk 2012 21:29

Sempozyum Tantmlar
Hakknda Basnda kanlar

Kiisel Bilgiler
zgemi
letiim Kutusu

12 Aralk 2012 tarihinde stanbul Bykehir Belediyesi Kltr Mdrlnn himayesinde,

Mehmet Akif Ersoy Fikir ve Sanat Vakfnn Fatih Ali Emiri Efendi Kltr Merkezi'nde
gerekletirilen "Trk Dnyasn Aydnlatanlar" konulu uluslararas sempozyuma katldk. Bu
sempozyumda aadaki bildiriyi sunduk. ncelikle bu sempozyumun organizasyonunda emei
geen herkese teekkrlerimi sunarm.

Site Haritas

Balantlar
MSGS Tarih Blm
TRK BRLK

Sitedeki kiiler
u anda 15 konuk evrimii

Site ii arama
arama...

Genel olarak baktmzda XVII. yzyldan itibaren Trk dnyasnda siyasi ve kltrel anlamda bir
gerileme olduu grlr. Batda Trk dnyasnn gl devleti Osmanllar 1699 Karlofa
Anlamas ile gerileme dnemine girerken, arlk Rusya 1552de Kazan zaptyla balatt Dou
Trk illerine doru yaylmacln XVIII. Yzyln ilk yarsnda Kazak topraklarnda da ulatrmt.
Bu dnemde 1456 ylnda kurulmu olan Kazak Hanl i ekimeler ve zellikle Congar
saldrlar sebebiyle zayflam ve kendi iinde Kk Cz, Orta Cz ve Byk Cz hanlklar olarak
paraya blnm bulunuyordu. Bunlarn iinde Rusya ile snrda olan ve Congar
saldrlarndan byk zararlar gren Kk Cz 1731de Rusyann himayesini istemiti. Bu durum
arlk Rusyann hakimiyet alann Kazak Hanl topraklarnda geniletmesine imkan verdi. 1822

Sibirya Ynetmelii ve 1824 Orenburg Ynetmelii ile Kazak Hanln lavetti.

Bylece Kazak topraklarnda Rusya idaresi balad. Milli ve bamsz bir devlet ynetiminin
olmay Kazaklarn sadece siyasi alanda deil, ekonomik, sosyal ve kltrel alanlarda da
dnyadaki gelimeleri takip edememesine ve bylece bu alanlarda geri kalmasna yol at.
zellikle bozkrlarda konarger hayat sren ve ehirleme orannn az olduu Kazak toplumunun
bilim ve kltr alannda dnya toplumlarnn ok gerisinde kalyordu. Bundan dolay ilk Kazak
aydnlanma hareketinin ncleri halkn eitimine ncelik vermilerdir. Daha sonra Kazak
topraklarnda kontrol elinde tutan arlk Rusyann 1917de yklmas ve lkede devrim
hareketlerinin balamasyla Kazak aydnlarnn siyasi hareketlere younlatn grmekteyiz.
Bundan dolay XIX. Yzylda balayan Kazak aydnlanma hareketini kategorize ederken ilk
dneme eitimci aydnlar, ikinci dneme siyasi aydnlar olarak isim verilebilir. Daha sonra
gnmze kadar gelen Kazak aydnlarn Sovyet dnemi ve bamszlk dnemi aydnlar olarak
ifade edebiliriz.
1. Eitimci aydnlar dnemi (1850-1905)
Bu dnem Kazak aydnlanmasnda ilk isim olan okan Velihanovun ilk eserlerini vermeye
balad 1850li yllar balang alarak 1850den arlk Rusyada basn, yayn ve fikir
zgrlklerine imkan tand 1905 Devrimine kadar olan dnemi kapsar.
Bu dnem aydnlarnn en byk zellii arlk Rusya rejimi altnda modern bilim ve eitim
yoksun, karanlk bir devir geirmekte olan Kazak halknn uyan ve gelimesinin tek yolunu
eitim olduunu dnmesidir. Rus eitim kurumlarnda veya kendi abalar ile Rusa renen
bu aydnlar Kazak geleneksel hayat gr ile Batnn modern dncelerini birletirmeye
almlardr.

okan Velihanov (1835-1865)

Kazaklarn XVIII. Yzylda hkm srm en nemli hanlarndan Ablay Hann (1711-1781)
olu Veli Hann torunu olan okan Omsk Rus Askeri Akademisinden mezun oldu. Rus
ordusunda corafyac ve dou antropolou olarak grev yapan okann eserleri bugn dahi
Orta Asya'snn tetkiki iin nemli birer kaynaktr. Prof. Dr. Bolat Kmekov Velihanovun dnya
lsnde bilim alannda katklar salayan ilk Kazak alimi olduuna iarat ederek, onun geride
brakt kltr mirasnn Kazakistan, Krgzistan, Gney Sibirya ve Dou Trkistann tarihi,
etnografyas, kltr, ekonomisi ve fiziki corafya alanlarnda deerli bilgiler verdiini ifade
etmektedir. Velihanov XIII. Yzylda Kagara seyahat etmi olan Marko Polodan sonra Orta
Asyann aratrlmam blgelerini Avrupa bilim alemine tantan ve geni apl bilimsel eserler
veren bir bilgindir.[1]
Rus ilim adamlar ve aydnlaryla tanm ve bilhassa Dostoyevsky, Murov, Potanin ve
Semenyenov gibi dnemin nde gelen Rus bilim adam ve edebiyatlar ile yakn dostluk iinde
olmutur. 1856da Manas destann ilk defa kayt alan ve Rusaya tercme eden Velihanov eitim
alannda Kazak bozkrlarndaki iptidai mekteplerin yerine modern Rus - Kazak okullarnn gerekli

olduunu dnyordu. Kazaklarn kltrel gelimelerde muhtemelen Batya yetiebileceini,

bunun iin Rusya ve Batnn bilim ve teknik alandaki tecrbelerinden istifade edilmesi gerektiini
savunuyordu. okana gre Kazaklar ancak, bu ekilde modern dnyay yakalayabileceklerdi.[2]

Ibray (brahim) Altnsarin (1841-1889)

Eitimci ve ilk Kazak ders kitaplarnn yazar Altnsarin Orenburg'da yaayan ve bir Kazak
gramerini derleyen Rus pedagogu N. I. lminsky ile tant ve hayat boyunca dost kald. Kazaklar
arasnda Arap harflerinin yerine Kril harflerinin yerletirilmesine alan lminsky Altnsarin
zerinde kuvvetli bir tesir yaratt. lminsky'in etkisi altnda Altnsarin szl Kazak edebi dilinin
teorik ve pratik gelimesi zerinde almaya balad. lk Kazak yazl nesrini oluturdu ve Rus
klsiklerini Kazakaya evirdi.
arlk Rusyasndaki Trkler arasnda misyonerlik faaliyetlere destei ile bilinen lminski'ye yakn
bir kii olduu halde Altnsarin Kazaklar arasnda misyonerlik faaliyetleri yaplmasna kar kt.
Zeki Velidi Togann "Bugnk Trkili Trkistan ve Yakn Tarihi" kitabnda belirttiine gre,
Altnsarin 1889 ylnda lminski'ye yazd mektubunda Bezsonov adl bir Rus retmeni u
szlerle ikyet ediyordu: O ldrd. Kazak ocuklarna Hristiyanlk retiyor. Byle olursa bizim

medeniyet ve kltr sahasndaki almalarmz boa gidecek. Millet okullardan kamaya

balayacak."[3]
Altnsarin misyonerlik almalarna kar olduunu belirtmekle kalmad, ayn zamanda ilk Kazaka
ilmihali de kaleme ald. Kazaklara slamn temel artlarn retmek amacyla yazd "eriat-l
slam Muslmanlktn Tutkas" kitab 1883te Kazanda yaynland. lmihali yazmadaki amacn
yle ifade ediyordu: ...Tatar Trkleri Kuran ve hadisin lzumlu olan emirlerini kendi dillerine
evirerek halka anlayaca kitaplar yaynlayarak din ilmini kendi halklar arasnda yaydlar. Fakat
bizim Kazak dilinde her okuyann anlayaca veya birisi okuduunda halkn anlayaca tek bir
kitap yoktur.[4]
Togan Altnsarinin son nefesine kadar inanl ve hakiki bir Mslman kaldn ve hatta Kazaklara
slam retmek iin ilmihal yazan ilk Kazak olduunu sylemektedir.[5]

Abay Kunanbayolu (1845-1904)

Kazak aydnlar arasnda klasik Dou eitimiyle yetien ve Rus mektebine gitmedii halde Rus dili
ve dnce hayatna vakf olmasyla zel bir yere sahip Abayn fikirleri kendinden sonraki tm

Kazak aydnlarn etkilemitir. Onun yazd iirler, Rus airlerinden yapt eviriler ve nesir
yazlar ekilde okuyucularna ulamtr: Matbu eser olarak, halk arasnda azdan aza
yaylarak ve birbirinden kopya edilen elyazmalar.
Kazak yazl edebiyatnn ilk rneklerinden olan Abayn iirleri toplu olarak ilk defa, lmnden
be yl sonra, 1909da kitap olarak yaynland. Daha sonra bu kitap, bulunan baka iirleriyle
ikmal edilerek tekrar tekrar baslarak gnmze kadar gelmitir.
Dounun klasik dnrleri ile liberal Rus aydnlarnn fikirlerini zmseyerek bozkrda konar
ger hayat sren Kazak toplumunu ilerlemeye, dnmeye ve almaya iten orijinal fikirler
reten Abayn iirleri, Bkeyhanovun gayretleriyle lmnden sonra 1909 ylnda Petersburgta
yaynland.[6]
Abayn eserleri gnmzde iki cilt halinde baslmaktadr. Birinci ciltte onun manzum yazlaryla
evirileri, ikinci ciltte ise nesir yazlar yer almaktadr. Abayn 200 civarndaki iirlerinde ve Rus
airlerinden yapt manzum evirilerde, tabiat, birlik-beraberlik, drstlk, bilimin aydnl
f11++, sevgi, ak, yardmseverlik, lm, yaam, rf-adetler, tarih ve efsane gibi eitli konular
ele alnmaktadr. O iirlerinde Kazak halkn geri kalmlktan ilerlemeye, cahillikten ilim ve bilime,
tembellikten almaya ve gzel huy ve ahlak sahibi olmaya tlemektedir.[7]

ahkerim Kudayberdiolu (Hdaverdiolu) (1858-1931)

Abayn hem yeeni ve hem de rencisidir. Eitime arlk verdii, siyasete karmad iin

eserlerini ikinci dnem aydnlar dneminde vermesine ramen kendisini ilk dnem aydnlar
arasnda ele almay uygun grdk. ahkerim, Abay gibi Rus mektebi grmemi olmasna ramen
Rus dilini renmi ve kendi kendisini yetitirmitir. Mektebe gitmediini ancak ilk eitimini
Abaydan aldn ve Abaydan sonra smail Gaspralnn Tercman gazetesinin retmeni
olduunu yazar. Trk, Krgz, Kazak ve Hanlar eceresi isimli eserinde byyp akl ermeye
balaynca Kazaklar arasndaki dnr ve byk alim Abayn kendisini eittiini, iirlerini
okuyarak, nasihatlarn dinleyerek ilme meylettiini, Abay 1904te vefat ettikten sonra ikinci
stadnn Tercman gazetesinin sahibi Gaspral olduunu, onun gazetesini okuyarak ok istifade
ettiini syler.
ahkerim 1905te Hacca gittiinde stanbulda kalarak ktphanelerde alr ve bu almalarnn
sonucunda Trk, Krgz, Kazak ve Hanlar eceresi isimli eserini yazar. Bu ayn zamanda kk
bir Genel Trk tarihi kitabdr da. Eserin sonunda eski devirlerden Kazak Hanlnn sonuna kadar
Trk tarihini Kazaklarn lk Atas isimli manzum iir halinde de yazmtr.
Bu iir u drtlkle balyor:
Kazaklarn ilk atas, batur Trk'tr,
Arapsn diyen szlerin hepsi rktr,
Filan sahabenin ahfadsnz diyerek
Din smrs yapanlarnki ahmaklktr.[8]
Bu eserinin Kazaklarn Trk atalar hakknda aratrmalarnn toplam olduunu syleyen ahkerim
Kudayberdiolu Kazak aydnlar arasnda stanbul ktphanelerinde alan ilk aydn olarak tarihe
geti.
1911de Muslmanldq art isimli ilmihal kitab da yazan Kudayberdiolu Amerikal yazar
Harriet Beecher Stoweun Tom Amcann Kulbesi, Tolstoy ve Pukin gibi nemli Rus yazarlarn
kitaplarn Kazakaya evirdi. Fuzulinin Leyla ve Mecnun eserini Kazaka olarak iir diliyle tekrar
yazd.[9]
2. Siyasi aydnlar dnemi (1905-1922)
Bu dnem 1905 Devriminden Bolevik Partisinin tm eski arlk topraklarnda hakimiyet tesis
ettii ve Kazak Sovyet Sosyalist Muhtar Cumhuriyetinin kurulduu 1922 yllar arasndaki siyasi
ve kltrel faaliyetleri kapsar.
Bu dnem aydnlarnn bazlarnn milliyeti, bazlarnn da sosyalist fikirler tad grlmektedir.

Rusya'da 1905 htilalinden sonra fikir, basn ve siyasi toplantlar zgrlkleri tannd. 1904 ylna
kadar yayn imknlar kstl olan arlk Rusyadaki dier Trk topluluklar gibi Kazaklar arasnda
da gazete ve dergiler yaynlanmaya balad. Ayrca 1905 ihtilaliyle parlamentonun almas
dolaysyla siyasi faaliyetlere de izin verilmesiyle Kazak aydnlar arasnda siyasi akmlar da ortaya
kt. smail Gaspral'nn 1883 yaynlamaya balad Tercman gazetesi ve 1884'te at usul-i
cedit okullar Kazaklar arasnda da etkili oldu. Bu dnemde smail Gaspralnn izgisinden
gidenler milliyeti aydnlar, Rusya'daki sosyalist akmlarn etkisinde kalanlar ise sosyalist aydnlar
oluturdu.
Bu aydnlarn bir ounun XIX. yzyln sonu XX. yzyln balarnda Ekim Devrimine kadar
Rusyann Petersburg, Kazan, Orenburg ve Omsk gibi ehirlerde yksek tahsil yaptklar grld.

Alihan Bkeyhanov (1866-1937)

Petersburgta Ormanclk Enstitsnde eitim ald dnemde Rusya'da ve Avrupa'da gelien fikir
hareketlerinden etkilenen Bkeyhanov Fransz htilali ile birlikte dnyada medeni halklar arasnda
destek bulan zgrlk, eitlik ve kardelik gibi deerlerin Rusyada da olmas gerektiine inand.
Bu deerler dorultusunda arlk Rusyadan sonra oluacak yeni rejimde Kazaklar kendi
devletlerini kurabilirdi. XX. yzyln banda Kazak aydnlarnn lideri konumundaki Alihan

Bkeyhanov'un liderliinde Ala Orda siyasi hareketi ve partisi ortaya kt. Togan'n belirttii
gibi, enerjik, yksek ahlak ve yksek ruha sahip Bkeyhanovun sadece Kazaklar arasnda deil,
Rusyann dier Mslmanlar ve hatta demokrat Ruslar arasnda da nfuz ve itibar vard.[10]
Genlere byk deer veren Bkeyhanov Mustafa okay ve Zeki Velidi Togann siyasi
grlerinin olgunlamasnda emekleri byktr. 1912de Trk ve Tatar Tarihi isimli kitab
yaynlanan gen aratrmac Zeki Velidyi takdir dolu bir mektupla evine davet ederek, gn
misafir etti. Kitab hakkndaki olumlu ve olumsuz grlerini bildirerek, eserini geniletmesi
tavsiyesinde bulundu. Zeki Velid, hatralarnda, Rusya Mslmanlar ve zellikle Trkistan
meselelerine vakf olmasnda en byk destei Alimerdan Topuba ile Alihan Bkeyhanovtan
grdn kadirinaslkla belirtmektedir.[11]
Ala Orda'nn muhtar bir Kazak devleti kurma almalarnn Boleviklerce g kullanlarak sona
erdirilmesinden sonra, Sovyet Dneminde Bkeyhanov kltrel almalara arlk verdi ve
S.S.C.B.'nin merkezi basm hanesinin Kazak blmnde yazar olarak ilmi ve edebi almalarna
devam etti ve bir ok Bat klasiinin Kazaka evirisini yapt. Gazetecilik faaliyetlerine de devam
eden Bkeyhanov, sadece says kacak olan "Temirkazk" gazetesini yaynlad. 1927 ylnda
merkez basm hanedeki grevine son verildi. Pantrkist ve Panislamist dncelere sahip olduu
iddiasyla hapsedilen Bkeyhanov, 1927-37 yllar arasnda Petersburg'da hapis yatt. 1937
ylnda Sovyet ynetimi tarafndan idam edildi.[12]

Ahmet Baytursunov (1872-1937)

XIX. yzyl Kazak aydnlanmasnn nemli isimlerinden biri olan Ahmet Baytursunov Krk bret
adyla van Krilovtan tercmeler yapt. Krilovun manzum hayvan masallarn ok usta bir
biimde Kazakaya kazandran Baytursunov, bylelikle Kazaklar almaya, ilme ve bilme nem
vermeye tevik ediyordu.[13]
19. yzyln sonlarnda alfabe ile ilgili almalarnda Arap alfabesinin Kazaka iin yetersiz
olduunu ve Kril alfabesine deitirilmesi gerektiini benimseyen brahim Altnsarin'in aksine
Baytursunov Arap alfabesinin slah edilerek Kazak yaz diline uyarlanabileceini dnmtr.
[14]
Hatta Gaspralnn Usul-i Savtiye kuraln uygulayarak Arap harfleri temelinde mkemmel bir Kazak
alfabesi de oluturdu. Gnmzde Kril harflerinden Latin harflerine gemeyi planlayan
Kazakistanda dilbilimcilerinin Kazak dilinin latin harflerini tespit konusunda Kril harflerin
etkisinde kalarak yanllklar yaptn gryoruz. Oysa, Kazak dilinin latin harfleri temelinde
alfabesinin hazrlanmasnda Baytursunovun Arap harfli sistemini temel alnmasnn daha salkl
olabilir, aksi halde Kril harflerinin Rus diline mahsus kurallarnn etkisinde baz hatalarn yaplmas
ihtimal dahilindedir.

Baytursunov Ala Partisi'nin 1919 yl Mart aynda Boleviklerle anlamasndan sonra lkesinin
eitim-retim ilerinde grev ald. Bu almalarn 1929 ylna kadar devam ettirdi. 1929 ylnda
Sovyet rejimine kar olduu gerekesi ile tutuklanarak hapse atld. 1934 ylnda serbest
brakldysa da 1937 ylnda tekrar tutukland ve ldrld.[15]
Muhamedcan Seralin (1871-1929)
Gaspral'nn fikirlerinden etkilenen Kazak ceditileri arasnda Muhammet Seralin'in ismi olduka
nemli bir yer tutmaktadr. 1911-1915 yllar arasnda Kazaklarn ilk gazetelerinden biri olan
Aykap yaynlayan Seralin basn yoluyla o dnemdeki Kazak toplumunun Ruslarn toprak gasp,
eitim, milli kltr ve sosyal eitsizlikler gibi nemli meselelerini dile getirdi.[16] Kazak basn
hayatnda nemli yeri olan Aykap dergisinde Seralin Kazaklarn Trk neslinden geldiini, Trk
tarihinin de byk cihangirler ve byk ilim adamlar kardn u ekilde ifade etmektedir:
"Bizim neslimiz Trk'tr. Tarihilerin dediklerine gre atalarmzn hi kimseden eksik taraf
yoktur. Onlar bir zamanlar btn dnyay titretmiler ve gemite ok byk medeniyetler
kurmulardr. Cengiz Han ve Timur Han gibi byk cihangirler, bni- Sina ve Cevheri gibi byk
alimler karmlardr. Bylesine yce atann ocuklarnn Trklkten kamasnn sebebi
anlalmamaktadr."[17]

smail Gaspral'nn 24 Eyll 1914de vefat zerine Aykap dergisinde Yeri Dolmayacak lm
balkl bir makale kaleme alan Seralin bu yazsnda hem Gaspralnn nemine deinmekte, hem
de onun yazlarndan ve kitaplarndan etkilendiini anlatmaktadr. Makalesinde[+]
unlar
yazmaktadr: "Bu sene 11 Eyll gn Bahesaray ehrinde slam alemince tannan Tercman
gazetesinin yazar ve yaymcs smail Gaspral 65 yanda vefat etti. Otuz be yldan beri slam
dnyasna nclk yapm olan ilim yolunda alan bir bymz kaybettik... Gaspral'nn
bu denli sevilmesinin sebebi ne idi? O ok zengin bir adam deildi. Onun bylesine sevilmesinin
sebebi yurduna olan sevgisi idi. Bundan 35 yl nce o Rusya Mslmanlarnn karanlk iinde
olduklar dnemde Tercman gazetesini kararak Rusya Mslmanlarn uyandrmt. Rusya
Mslmanlar birbirlerini tanmayan, kendilerinden habersiz, ilimden yoksun bir halkt. Gaspral,
halk uyandrarak kendine getirdi. Onlara okuma- yazmay retti. Misyonerlerin slam'
ktledikleri dnemde onun verdii "Medeniyet-i slam" adl kitapla rahatladm. Ondan sonra

stadn "Frangistan Mektebi" adl kitabn okudum. Bu kitap benim gelecee umutlu bakmam
salad. Allah rahmet eylesin.[18]

Mir Yakup Duvlatov (1885-1935)

XX. yzyl banda Kazaklar arasnda ilericiliin ve siyas uurun olumasnda byk katklar
olacak eserlerden biri Mir Yakup Duvlatn kaleminden kmtr. Uyan Kazak adyla 1910da
Ufada yaymlad kitabnda Mir Yakup Duvlat Kazaklar etkilemek iin eserini Abay gibi manzum
olarak kaleme ald. Eserinde Duvlat, Kazaklar her eyi oluruna brakmaktan vaz geerek
uyanmaya, karanlklardan aydnla kmaya ard. Duvlatn bu kitabnn Kazaklarn uyanna
derin etkisi oldu.[19]
Duvlat Kazak edebiyatnda ilk roman yazar olarak da zel bir yer almaktadr. Bahtsz Cemal
isimli romannda Duvlat sadece Kazak edebiyatna roman kazandrmakla kalmad, ayn zamanda o
dnemde Kazak toplumunda ar artlar altnda yaayan kadnlarn sorunlarn da dile getirmi ve
kendinden sonraki Kazak yazarlarna bu konuda rnek tekil etmitir.[20]
Kazaklarn modernlemesinin kendi iinden kard dnrler ve edebiyatlarla
gerekleeceine inanan Dulatov'a gre, Pukin, Gogol, Lermantov, Krilov, Turgenov ve Tolsloy

gibi Rus halkna yol gsteren aydnlar gibi Kazaklar arasndan da Abay Kunanbayev, Ahmet
Baytursunov, Akmolla, Mehur Csip gibi Kazak halknn geleceini dnen edipler ve aydnlar
yetimitir.[21]

Macan Cumabayev (1893-1938)

Bu dnemde Kazaklar arasnda ortaya kan Trklk dncesinin sembol ismi Macan
Cumabayevdir. Cediti aydnlarla Ufadaki Aliye Medresesinde tanan Macan Cumabayev,
eserlerinde Kazakistanda gelime gsteren Trklk dncesinin Kazak anlayna gre
snrlarn izmeye alt. Cumabayev, bir taraftan Kazak dilinin iirsel gcn ustaca kullanarak
Kazaklarn tarih uurunu ekillendirmeye alrken dier taraftan da umumi Trk dnyasyla
Kazaklarn ballk derecesini gstermek istedi.[22] Trkistan kavramn ve onun Trk dnyasn
iin nemini Trkistan balkl iirinde veciz bir ekilde dile getirmitir.
Trkistan iki dnya eiidir;
Trkistan Er Trkn beiidir.

Grkemli Trkistan da domak

Tanrnn Trke verdii nasibidir.
Tarihte Trkistana Turan denildi
Turan da Er Trkm doup byd
Turann kaderi ok dalgaldr
Bandan ok ilgin gnler geti.
Cumabayev bu uzun iirini u drtlkle bitirmektedir:
Gecmiste Oksus, Yaksart - Ceyhun Seyhun'dur,
Turkler bu ikisine derya derlerdi.
Kutsal bu iki nehrin kiyisina
Olmaz m, gidip arasan ata kabrini.[23]
Magcan Anadolu Trklnn 1920lerde yapt milli mcadelesine de kaytsz kalmadn
Uzaktaki Kardeime iiriyle ortaya koymaktadr.
Uzakta ar azap eken kardeim!
Solmu laleler gibi ken kardeim!
Etrafn sarm dman ortasnda
Gl gibi gz yan dken kardeim!
nn ar kayglar rtm kardeim!
mrnce yaddan cefa grm kardeim!
Hor bakan, yrei ta, kt dman
Diri diri derini soymu kardeim!
Bu iirini Anadolu Trkln vatanna, g birlii yapmaya ararak bitiriyor:
Kardeim!Sen o yanda,ben bu yanda,

Kaygdan kan yutuyoruz, bizim admza

Layk m kul olup durmak, gel gidelim
Altaylara atadan miras altn tahta.[24]
Jsipbek Aymavtov (1889-1931)
Sovyet dnemi ncesindeki Kazak milli airleri iinde nemli bir yer tutan Jsipbek Aymavtov
Rusya Federasyonunun kt, milli Kazak devletinin kurulmas ynnde mitlerin gl
olduu 1917 ylnda yazd iirinde Kazak halknn geleceini Trk dnyas ile birlik yapmaktan
getiini u dizeleriyle ortaya koymutu.
Arg atam er trik,

Eski atam er Trk,

Biz Kazak elimiz,

Biz Kazak halkyz,

Samal tav, alkar kl,

Serin da, byk gl,

Sar arka jerimiz.

Sar arka topraklarmz.

At minsek jel bolp,

Ata binersek rzgarz,

Davldap abamz,

Frtna gibi koarz,

Lap desek erlenip,

Haydi dersek yigite,

Davldap janamz.

Alevlenerek yanarz.

Er trik ejelden

Er Trk ezelden,

Oq tesken etimiz.

Ok delmi etimiz.

Qaymp e javdan

Korkup hi dmandan,

Qaytpaan betimiz.[25]

Olmamz yz geri.

Mustafa okay (1890-1941)

1917de ubat htilali ile arlk Rusyasnn yklmas Orta Asyada milli devletler kurma midini
dourdu. Kazak aydn ve politikaclarnn nde gelen isimleri ve 1913 ylndan beri Kazak isimli
bir gazete yaymlayarak halk milli uyana sevk etmekte olan Alihan Bkeyhanov, Ahmet
Baytursunov ve Mir Yakup Duvlatov gibi Kazak aydnlar bu frsat deerlendirerek arlk Rusyas
yerine kurulacak olan yeni demokratik Rusya Federasyonunu iinde milli muhtariyet devlet
kurma almalarna giritiler. Ve bylece Kazak Ala Siyasi hareketi ortaya kt. Bu hareket
sonucunda 1917 yl sonunda Orenburg ehrinde Kazak Muhtariyeti ilan edildi. Yine Ala lideri
Alihan Bkeyhanovun Ala Hareketinden temsilci olarak gnderdii Mustafa okay ve
arkadalarnn almalaryla gneyde Hokand ehrinde Kazak-zbek siyasi oluumu olan
Trkistan Muhtariyeti ilan edildi.
Trkistan Hkmetinde nce dileri, sonra babakan olarak grev yapan Mustafa okay ayn
zamanda Ala Orda Hkmetinde Dileri Bakanyd. okay iki hkmette de yer alan yegane
lider oldu.
Hokand Hanlnn askeri komutanlarndan Torgay Datkann torunu olan Mustafa okay ubat

htilali olduunda Petersburgta Rusya Parlamentosu Trkistan Brosunda grev yapmaktayd.

Onun siyasi almalarda en byk destekisi ve yol gstericisi Kazak Ala Hareketinin lideri
Alihan Bkeyhanov idi.
Ancak, ubat htilalinden sonra Ekim Devrimi ile Rusyada ynetimi ele geiren Leninin
nderliindeki Bolevikler her iki hkmeti de lavederek Orta Asyada Sovyet hakimiyetini tesis
ettiler. Bylece Kazaklarn ve zbeklerin olduu kadar Orta Asyadaki dier Trk halklarnn milli
devlet kurma almalar sonusuz kalyordu.
Bunun zerine Boleviklere kar Trkistanllarn siyasi mcadelesini sonuna kadar devam ettirmek
isteyen okay Avrupaya kt ve Parise yerleti.[26]
Mustafa okay 1921de Parise geerken, lkede kalan Alihan Bkeyhanov, Ahmet Baytursun ve
Mir Yakup Duvlat gibi Kazak Ala milli hareketinin nderleri nce 1920li yllarda devlet
ynetiminden uzaklatrldlar ve sonra 1937de ise yok edildiler.
Sovyetler Birliinde Kazak milli hareketinin liderleri susturulurken, Avrupada okay 1941de
Berlinde vefat edene kadar sadece Kazaklarn deil, tm Trkistan halklarnn Sovyetler
Birliinden bamszln savundu.
Bu konudaki gr ve fikirlerini Avrupa'nn eitli ehirlerinde verdii konferanslar ve dergilerde
yaynlanan makalelerinde dile getirdi. zellikle onun 1929-1939 yllar arasnda Berlinde 117
say yaynlad Ya Trkistan dergisi nemli bir grev stlendi.
Ala Kazak Milli hareketinin son temsilcisi ve lideri olarak tarihe geen Mustafa okay Kazak Ala
Orda Hareketinin Kazak otonomisi eklindeki siyasi hedefini Kazak bamszlna tamtr. Ayrca
Orta Asya blgesinde Trk halklarnn devletlerinin bamszlklarn koruyabilmeleri iin Trkistan
Birliini kurmalar gerektiini savunmutur.
1917 Milliyeti aydn ve siyasetiler grubundan Mustafa okay Bolevik Devrimi esnasnda
Trkistan Muhtariyeti'nin babakan grevi yapt. Boleviklerin hakimiyet tesisinden sonra,
Avrupa'ya hr dnyaya karak Sovyet bask rejiminde ile yok edilen milliyeti Kazak aydnlarnn
sesi olmutur.
Kazak bozkrlarna balangta Rus ve Tatar sosyalistleri, Kazakistan'a srgn edilen Rus siyasi
mahkumlar, I. Dnya Savanda cephe gerisi hizmetlerde askerlik grevini yapan Kazak genleri
tarafndan yaylan sosyalist fikirler 1917 Ekim devriminden sonra hz kazand.
Dnemin Kazak aydnlarndan Yusufbek Aymavtov'un "Kartkoca" adl romannda cepheye giden
Kazaklarn sosyalizm fikrinden etkilenmesini anlatmaktadr. Bu romanda cepheye geri hizmetlere

giden bir Kazak gencinin Bolevik fikirlerden etkilenerek Kazakistan'a dn dile getirilir. 1917
ubat htilalinden sonra Kazak topraklarnda Alihan Bkeyhanov nderliinde Ala gibi milliyeti
oluumlar meydana gelirken, baka bir yelpazede, siyasi tekilat, Kazaklarn sosyalist partisi olarak
Cz Partisi ortaya kt. Klbay Togsovun liderliindeki parti, Bolevik grn kabul
ederek Kazakistann toplumsal ve siyasi hayatnda birok meselelerde Ala partisine muhalefet
etti.[27] Genel olarak baktmzda sosyalist fikirli Kazak aydnlarnn milli uura sahip olduklar
grlmektedir. Nitekim bu aydnlar 1930l yllarda Sovyet rejimi tarafndan tasfiye edilmitir.

Turar Rskulov (1894-1938)

Moskova'daki Boleviklerin liderleri Lenin ve Stalin Rus merkezli evrensel bir sosyalist rejim
kurmak isterken, Sultan Galiyev ve Turar Rskulov gibi komnistler bunun Trk halklarn iin
uygun olmadn dnyordu. Bu sebeple Rskulov Orta Asyada Trk Komnist Partisini ve
sosyalist Trk Cumhuriyeti'ni kurmak istedi. Fakat, ubat 1922de Moskovada yaplan KP Genel
Kurulunda bu istek reddedildi. Rskulov ve taraftarlar partideki grevlerinden uzaklatrld.
Kazakistandaki Bolevik siyasi yaplanmann nde gelen liderlerinden Turar Rskulovun
Trkiyedeki milli mcadeleye ve onun nderi Mustafa Kemala byk hayranlk duyduu
kaytlardan anlalmaktadr. Milli Komnizmin ncleri Rskulov isimli eserin yazar Hseyin
Adgzelin tespitlerine gre, Rskulov Trkiyeyi ve Trkiyede olan bitenleri yakndan takip
ediyordu. Orada verilen savan, emperyalizmden kurtulma sava olduunu bildii iin olaylarn

geliimini zamannda gryor ve gelimeleri izliyordu. Trkiyenin lideri Mustafa Kemal Atatrke
hayranlk ve sayg duyuyordu.[28]
Turar Rskulov kendisine kar yneltilen Trkiye iin casusluk yapt sulamalarna verdii
cevapta, Bizim baz konumalarmzda kastettiimiz emperyalizmin oyunca olmu Trkiye, eski
Trkiyedir. O imdi yok. Yerinde Dounun birok halkn arkasndan srkleyen, emperyalizme,
ilk defa byk bir darbe vuran yeni Trkiye var. Bizim elimizde, Asyada ve Trkistanda toplumu
Sovyet kuruluuna ekmede yararlanabileceimiz, nemi ok yksek Kemalist ayaklanmann
deneyimi var. Bu deneyim bir kurtulu hareketidir, emperyalizmin her trne kardr ve bundan
yararlanmamak byk aptallk olur. demektedir.[29]
Kazakistan Komnist Partisi Blge Bakanl grevinde bulunmu ve Moskovaya Trkistann
birlii yolunda Trk Komnist Partisi, Trk Sovyet Cumhuriyeti ve Trk Ordusu kurulmas gibi
tekliflerde bulunduu iin 1937 idam edilen Rskulov sorgulama esnasnda Atatrk hayranln
da gizlemeyerek unlar sylemitir:
Mustafa Kemal, btn kle halklarn, btn doulu halklarn gznde byk ve bir ilki baaran
devrimci liderdir. Ona byk bir sayg duyuyorum. ok zgnm, ama gerekten ok zgnm
ki, onun gibi bir insanla iliki kuramadm ve karlaamadm. Bu benim amdan byk bir
eksikliktir.[30]

Saken Seyfullin (1894-1938)

Ekim Devriminden sonra Kazak devrimci yazarlarnn nclerinden biri yazar ve air Saken
Seyfullin idi. Kazak edebiyatna ilk defa zgrlk ve mcadeleci kahraman karakterleri
kazandran Seyfullin sosyalist rejimde toplumsal gelimeye inand. Siyasi iirlerin yan sra tabiat
tasvirleriyle de n plana kan air zellikle Kketav, yani Gkeda anlatan iiri halk arasnda
ok tutulmu, trkye dntrlmtr. iirlerinin yan sra hikayeleriyle de baarl eserler
vermi olan Seyfullinin Tar Jol Taygaq Kev isimli hatra kitabnn ayr bir nemi vardr.
Edebiyat aratrmalaryla tannan Prof. Dr. Serik Kyrabayev 1916-1919 yllar arasnda
Kazakistanda tank olduu toplumsal ve siyasi olaylar anlatan bu eserin ayn zamanda bir edebi
eser olduuna da dikkati ekmektedir.[31]
Kazak Sovyet Sosyalist hkmetinde nemli resmi grevlerde de bulunan Seyfullin Kazakann
resmi dil olarak statsnn glenmesi iin ok aba sarf etti. Ala liderlerinden Ahmet
Baytursunolu byk deer verdi.[32]
3. Sovyet dneminde aydnlar (1922 - 1991)

Bu dnem kat Sovyet rejiminin ideolojik basksnn hkm srd artlarda Kazak aydnlarnn
ifa ettii kltrel almalar kapsar.

Muhtar Avezov (1897-1961)

Avezov'un Abay roman destannn birinci kitab sava yllarnda (1947) Kazak edebiyatnda
nemli bir olay oldu. Avezov Abay hayatn ve fikirlerini bir romanda olabildiince geni bir
ekilde tasvir etti. Prof. Dr. Kan Satpayev dnyaca mehur olan Abay Yolu isimli bu roman
hakknda unlar sylemektedir: "Sadece ok edebi bir eser deil, ayn zamanda ok kymetli bir
ilmi almadr. Kazak halknn gemi hayatn aratran hibir tarihi bu eseri okumamazlk
edemez. Filologlar bu eserde Kazak edebi dilinin olumas ve gelimesi konusunda ok zengin
malzeme bulacaktr; etnograf ise hayat ile gnlk yaamn imdilerde unutulmu olan birok
ilgin manzalarn bulacaktr; romann kartalla tilki avclk, Kazaklarn dn ve cenaze
merasimleri, beyler mahkemesinin ileyii ve durumu ile ilgili tasvirlerinin bulunduu blmlerin
her birisi etnografi asndan birer ilmi aratrma niteliindedir.[33]
V. vanov unlar sylemektedir: Henz Abay Yolu romann okumadnz m? Demek siz hala bir
ey okumamsnz. Bu sizin adnza byk kayp. Oysa onun eseriyle bozkr canland. Btn

ihtiamyla saf, berrak ve elvan elvan renkleriyle sizi kucaklamaktadr. Tek kelimeyle mthi!
Hibir bilimsel aratrma ve almada grmediiniz byl dnyay kefedersiniz. O ne
muhteem iirler! Nesir tarznda yazlan bu dev eserde bir tek nesir cmlesi yoktur sanki. Hepsi
ama hepsi manzumeyi artrr.[34]

lyas Esenberlin (1915-1983)

lyas Esenberlin tarihi gereklerin aratrlmasnn ve yazlmasnn yasak olduu Sovyet
dneminde Kazak Trkleri tarihinin en nemli devirleri hakknda ktphane ve arivlerde yapt
aratrmalar neticesinde elde ettii bilgileri romanlatrarak okuyucuya sundu. Onun er ciltten
(trilog) iki takm halinde yaynlad tarih romanlar Rusa, Lehe ve Macarca bata olmak zere
birok dillere de evrildi. Gebeler adyla yaynlanan serinin 1969'da yaynlanan ilk kitab ve
Kahar adn tayan roman, Kazak Trklerinin arlk Rusyasna kar mill kurtulu mcadelesi
veren Kenesar Kasmolu'nun hayatn konu etmekteydi. Bunun devam niteliinde olan Elmas
Kl (1971) ve Can ekime (1973) romanlar Kazak Hanlnn kuruluu ile Kazak Trklerinin
Cungarlara kar baarl savalar yapm olan Ablay Han anlatmaktayd. Yazarn ikinci ciltlik
eseri Altn Ordu adn tar. Bunlar Sovyet dneminde Kazaklarn milli bilincinin olumasnda

nemli rol oynamtr. Romanlaryla milliyetilik yapt konusunda tenkitlere maruz kalan
Esenberlini kurtaran Kazakistan Komnist Partisi I. Sekreteri Dinmuhammed Konayev oldu.[35]

Olcas Sleymanov (1936 - )

1975 senesinde Rusa yaynlanan Kazak Trklerinin nl air ve yazar Olcas Sleymanov'un Az
Ya kitab Kazaklarn mill kltr konusundaki hassasiyetlerini gsteren en grkemli eserlerden
biri oldu. Eser, arlk Rusyas dneminde balayan ve Sovyet dneminde devam eden
Ruslatrma abalarnda kmsenmeye allan Trk kltrnn izlerini Rus Edebiyatnn
kklerinde aramaktayd. Ana dili Kazak Trkesi konuup yazamad iin eserlerini Rusa kaleme
alan Sleymanov, kitabnda Rus Edebiyatnn aheserlerinden saylan ve 12. asrdan gnmze
intikal etmi tek Rusa edeb eser olan "gor'un Seferi" destann ele almaktayd. Onu Trk ve Rus
gibi iki komu kltrn ortak eseri olarak deerlendirmekteydi. Bu deerlendirmesini de destanda
yer alan Trke kkenli kelimelerle ispatlamaktayd.[36]

erhan Murtaza (1932 - )

Kazak gazeteci ve yazar erhan Murtaza'nn Turar Rskulovun hayatn konu eden KzI Cebe
(1978) ve Yldz Kpr (1984) romanlar Kazak Trklerindeki mill tarih uurunun kuvvetlenmesi
yolunda nemli eserler oldu. Yazar, bu romanlarnda 1920'lerde Kazak Trklerinin Mill
Komnizm Hareketinin lideri olan Turar Rskulov araclyla Rus merkezli sosyalizm rejimi hatasn
gsteriyordu.[37]

Smagul Elvbayev (1947 - )

Smagul Elvbayev, 1933'te Kazakistan'da meydana gelen, Kazak halknn yarya yakn
nfusunun, 2,5 milyon insann lmesine yol aan ve Sovyet dneminde aratrlmas yasak olan
Stalinin yaratt suni alk yllarn btn ynleriyle kaleme alarak Ak Boz y ad altnda
romanlatrd. Yazar, bu roman iin uzun yllar boyu bu felket ile ilgili toplad belge ve bilgileri
kulland. Ancak eseri baslmas iin devlet matbaasna 1985 ylnda teslim etmesine ramen, kitap
ancak 1989'da yaynlanabildi.[38]

Nemat Kelimbetov (1937-2010)

Nemat Kelimbetov Sovyet dneminde Kazaklarn kkl bir edebiyat olmad, onlarn sadece
Sovyet dneminde edebiyata sahip olduklar eklindeki iddialarn temelsizliini 1986 ylnda
yaynlad Kazak Edebiyatnn Eski Eserleri kitabyla ortaya koydu. Eserinde Kazak edebiyatnn
kkenleri Sakalar ve Hunlar dnemine kadar gtrd. Bu Sovyet dneminde ilk defa Kelimbetov
tarafndan dile getirildi. Eser sadece Kazak edebiyatnn kkenlerini binlerce yl geriye gtrmekle
kalmad, ayn zamanda Kazaklarn dier Trk halklaryla ayn kltrden beslendiklerini de ortaya
koyuyordu. Eser Trkiyede Trk Halklarnn Ortak Edebi Eserleri adyla yaynland.[39]
4. Bamszlk dnemi
16 Aralk 1991de Kazakistann SSCBden bamszln ilan ettii gnden itibaren ve
gnmzde de devam eden dnemdir. Bu dnemde Sovyetler Birlii'nin ideolojik basksndan
kurtulan Kazak aydnlar okan Velihanov'tan gnmze kadar tm Kazak kltr mirasn eitli
ynleriyle ele almaya balamlardr. Bunlardan bir ka isim vermek gerekirse, Muhtar ahanov,
Rahmankul Berdibayev, Tursnbek Kakiev, Muhtar Magavin, Mekemtas Mirzahmetov, Karjavbay
Sartkojaul, Mrzatay Joldasbekov, Kenes Nrpeyisov, Talas Omarbekov ve Mambet Koygeldiyev
gibi isimleri sayabiliriz.
Sonu olarak tm bu drt grup aydn deerlendirdiimizde hepsi Kazak kltr ile modern
dnyann bilimsel gelimelerini birletirme abasna girimilerdir. Kazak kltrnn Trklk ve
slam gibi biri milli, dieri manevi iki temel kkenini muhafazaya almlardr. Sovyet ncesi
dnemde milliyeti ve sosyalist gibi farkl grlere sahip olmakla birlikte Kazak aydnlarnn
Trklk bilincinde birletikleri grlmektedir. Tarihi gereklerin aratrlmas yasaklanan Sovyet

dneminde edebiyat n plana km ve aydnlar edebi almalar ile satr aralarna yerletirdikleri
fikirler araclyla bu yasaklar delmeye almlardr. Bu dnem aydnlarnn zellikle Abay,
Turar Rskulov ve Saken Seyfullin gibi Sovyet sansrne taklmayan Kazak aydn ve siyasilerini
yaamlarn romanlatrarak kltrel kkleri canl tutmaya almlardr. zellikle Abay'n Kazak
aydnlanmasnn her dneminde etkisini srdren, dnyada rneine az rastlanan bir edebi ve
felsefi bir ahsiyet olarak ortaya ktn grmekteyiz.
XX. yzyln banda cediti ve milliyeti Kazak aydnlarnn eserlerinde somut bir ekilde
koyduu, ancak Sovyet dneminde unutturulmaya allan Trklk bilinci gnmzde Kazak
devletinin politikasnda da kendi yansmasn bulmaktadr. Kazakistan Cumhurbakan Nursultan
Nazarbayevin SSCBnin dalmasndan sonra bamszln kazanan Trk Cumhuriyetleri
arasndaki ibirliinde nc rol oynamas bundan dolay bir tesadf deildir. Bu durum Kazak
aydnlarnn gr ve fikirlerinin siyasette karln bulmasdr. Ayrca Nazarbayev'in teklifleriyle
ve Azerbaycan, Trkiye ve Krgzistann destekleriyle Astanada kurulan Trk Akademisi sadece
Kazakistanda deil, tm Trk dnyasnda aydnlanma hareketlerine katk salayacaktr.
Prof. Dr. Abdulvahap Kara
[1] oqan Vlihanov Kp Tomdq armalar Jyna, I. Cilt, Almat, 2010, s. 6.
[2] A. Serge Zenkovsky, Rusyada Pantrkizm ve Mslmanlk, stanbul, 1983, s. 53-54;
[3] Emin zdemir, 20. Yzyln Balarnda Kazakistanda Fikir Hareketleri, Gazi niversitesi SBE,
2007, (Yaymlanmam doktora tezi), s. 68.
[4] Ibray Altnsarin, Muslmanlkt Tutkas eriat-l slam, (Yay. A. Seydimbekov), Almat
1991, s. 9; zdemir, ayn yer.
[5] Zeki Velidi Togan, Bugnk Trkili Trkistan ve Yakn Tarihi, stanbul, 1981, s. 545.
[6] Abdulvahap Kara, Trkistan Atei Mustafa okayn Hayat ve Mcadelesi, stanbul, 2002, s.
39; Qazaq Adebiyetini Tariyh, 6. Cilt, Almat 2006, s. 14-15.
[7] Abdulvahap Kara, Kazak Milli airi Abay Kunanbayev, Arman Kazak Trkleri Vakf Dergisi,
Aralk says, 2002
[8] kerim Qudayberdiul, Trik, Qrgz-Qazaq Hm Handar ejiresi, Almat, 1991, s. 70.
[9] Feride Baktbaykz Sahipova, Kazak Aydn ekerim Kudayberdiul: Hayat ve Eserleri (1858
1931), Modern Trklk Aratrmalar Dergisi, Cilt 2, Say 1 (Mart 2005), s. 158-159;

http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D3%99%D0%BA%D3%99%D1%80%
D1%96%D0%BC_%D2%9A%D2%B1%D0%B4%D0%B0%D0%B9%D0%B1%D0%B5%D1
%80%D0%B4%D1%96%D2%B1%D0%BB%D1%8B, Eriim 2 Aralk 2012).
[10] Kara, a.g.e., s. 42-43.
[11] A.g.e., s. 43.
[12] zdemir, a.g.e., s. 130-131.
[13] Kara, s. 41.
[14] zdemir, s. 122-124.
[15] zdemir, ayn yer.
[16] Qazak debiyeti, 6. Cilt, s. S. 396-398.
[17] Emin zdemir, Kazak Kltrel Hayatnda Tatarlarn Etkisi ve Kazak Ceditiliinin Geliimi,
Bilig, 2009 K, Say 48, s. 168.
[18] zdemir, ayn yer.
[19] Kara, s. 40
[20] Qazaq debiyeti, s. 352.
[21] zdemir, 20. Yzyl Balarnda.., s. 108.
[22] zdemir, s. 99-100.
[23] Ferhat Tamir, Macan Cumabayef lederi (Macan Cumabayulnn iirleri), Ankara 1993,
s. 266-269.
[24] Abdulvahap Kara, Trkistan Aydnlarnn Milli Mcadeleye Bak, 90. Ylnda Milli
Mcadele, Ankara 2011, s. 275-276.
[25] Serik Kyrabayev, Kees Dvirindegi Qazaq debiyeti, Almat, 2003, s. 9-10.
[26] Geni bilgi iin bkz. Abdulvahap Kara, Trkistan Atei Mustafa okayn Hayat ve
Mcadelesi, stanbul, 2002.

[27] zdemir, a.g.e., 249-250.

[28] Hseyin Adgzel, Milli Komnizmin ncleri Rskulov, stanbul 2005, s. 292.
[29] A.g.e, s. 293.
[30] Ayn yer.
[31] Kyrabayev, a.g.e., s. 14-23.
[32] http://tarihi-tulgalar.kz/saken-seifullin.html, Eriim, 2 Aralk 2012.
[33] http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D0%B9_%D0%B6%
D0%BE%D0%BB%D1%8B_(%D1%80%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD), (Eriim, 5
Aralk 2012).
[34] Ahmet Gngr, Kazak Edebiyatnn lmszlk Atei Byk Yazar ve Filozof M. O.
Awezov, http://www.gungorname.com/index.php?
option=com_content&view=article&id=74:m-o-awezov&catid=10:kazak-edebiyat&Itemid=14,
(Eriim, 5 Aralk 2012).
[35] Abdulvahap Kara, Kazakistann Yeniden Douu 1986 Aralk Olaylar, stanbul, 2006, s. 3031.
[36] Kara, a.g.e., s. 32-33.
[37] Kara, a.g.e., s. 33-34.
[38] Kara, a.g.e., s. 34.
[39] Nemat Kelimbetov, Trk Halklarnn Ortak Edebi Eserleri, (ev. Abdulvahap Kara), stanbul,
2010.

23
Share

YORUM EKLE
sim (gerekli)

E-Posta (gerekli)
Site

1000 karakter kald

Sonraki yorumlar bana bildir

Yenile

Gnder
JComments

ANASAYFA

ARAMA

Copyright 2014 Abdulvahap KARA