HYRJE

LLOJET E OPERACIONEVE T ZDRUKTHIMIT

Kto procese prdorn pr prpunimin horizontal, vertikal, dhe siprfaqet
e pjerrta dhe konturat, kanalet dhe pjest e tjera m vegla speciale t
kualitetit t lart.

Dallimi n mes t tri operacioneve sht se tek zdrukthimi nn a, puna

sht reciproke dhe vegla lviz n drejtim gjatsor n krah t kundrt me

detalin, derisa t zdrukthimi detali sht reciprok me vegln mirpo lvizja

e tij sht n drejtim trthor me vegln. Sidoqoft lvizja e vegls sht
horizontale n rastin a dhe b, kurse vertikale n rastin c. (Figura 1.1).

Fig. 1.1. Operacionet e zdrukthimit

Esenca e ktyre tre proceseve sht e njjt si n rastin e tornimit, kur

metalet lvizn prgjat nj vegle t njjt me vegln e tornimit.
Ngjashmria gjithashtu ekziston edhe n formsimin e ashkls.

Sidoqoft kto operacione ndryshojn nga tornimi pasi q lvizja e

instrumentit ndrthurse, dhe ashkla largohet vetm gjat lvizjes gjatsore

t vegls apo detalit. Sidoqoft nn kushtet n t cilat realizohen kto
procese sht se veglat jan m t thjeshta se tek tornimi, dhe vegla e ka
mundsin e ftohjes gjat lvizjes prapa kur nuk sht n funksion.

Kjo ndodh pasi q vegla vepron nn disa kushte t prpunimit. Shpejtsia

e limituar prerse dhe koha gjat lvizjes kthyese dhe kushtet e cekura m
lart, produktivitet i ult n krahasim me tornimi e bjn operacion m t
pafavorshm.
Figura 1.2 ilustron parametrat kinematik dhe dinamik dhe parametrat e
prpunimit t ktyre operacioneve n makina tornuese. Parametrat baz
t prpunimit jan shpejtsia e prpunimit gjat lvizjes punuese vcm,
hapi f, dhe thellsia e prerjes, dhe seksioni i siprfaqes s pa prer Ac.

Fig. 1.2. Parametrat kinematik dhe t prpunimit n a. Zdrukthim gjatsor, b. trthor dhe c. Vertikal

Hapi sht sht n lvizje trthore n raport me vegln (n

zdrukthimin trthor) apo detali n zdrukthim gjatsor dhe vertikal, n

drejtim pingul me lvizjen prerse dhe e shprehur n mm pr lvizje.
Lvizja e hapit gjithmon llogaritt n fund t lvizjes kthyese kur vegla

m nuk sht n kontakt me detalin.

Thellsia e prerjes sht shtresa e larguar nga detali e shprehur n mm

n nj kalim t vetm dhe matt pingul me siprfaqen e prpunuar.
Seksioni i ashkls s pakputur e shprehur me mm2 dhe matt pingul n
siprfaqen e prpunuar.

Ku jan:
b gjatsia e kontaktit t ashkls (mm) = t/sinx
h trashsia e ashkls (mm) = f sinx,
x kndi punues ( zakonisht x = 75)
Pr operacioni tjetr

Ku b sht gjatsia trthore (mm),

Vcm n metra pr minut mund t llogaritet duke u varur nga lloji i

mekanizimit t makins.

Nuk duhet t kaloj verat t shpejtsis s lejuar t prerjes e cila varet nga:

Kushtet e prpunimit (thellsia e prerjes, hapi, gjeometria e vegls, dhe

kushtet relevante),

Materiali i vegls prerse,

Vetit e detalit q prpunohet.

VEGLAT PR GRRYERJE DHE ZDRUKTHIM

Veglat pr grryerje dhe zdrukthim jan t dizajnuara n form shum t

fort t dizajnuara q t ju prballojn ngarkesave gjat prpunimit. Figura

2.1 paraqet veglat tipike t cilat prdorn gjat prpunimit, t cilat prfshijn
si vijon:
Vegla e drejta precize pr ashprsi,
Vegla e llojit t lakuar,
Vegla rrshqitse,
Vegla pr prpunim prfundimtar,
Vegla me hund pr prpunim prfundimtar,
Vegla pr zdrukthim t kanaleve,
Vegla me trup t lakuar.

Fig. 2.1. Velat pr grryerje dhe zdrukthim

N figurn 2.2 beht krahasimi n mes t vegls nn a dhe h. Vegla me

trup t lakuar prdorn pr reduktimin e detalit dhe lejn n kualitet
m t mir t siprfaqes dhe pr ket qllim prdorn.

Fig. 2.2. Prformaca e veglave t drejta dhe m trup t lakuar

MAKINAT GRRYERSE, ZDRUKTHUESE

Makina grryerse prdoret n pjest e thjeshta t cilat prodhohen n sasi

t vogla si n riparimin e detaleve apo veglave. Bazuar n lvizjen e
kufizuar, n mnyr t prshtatshme adaptohet n detale t vogla.

N krahasim me makinat zdrukthuese, ajo zn nj vend m t vogl n

fabrik, shfrytzon m pak energji, kushton m pak, sht e leht q t
komandohet, dhe sht diku rreth tre here m e shpejt si n lvizjen
punuese ashtu n at kthyese. Gjatsia e lvizjes punuese limitohet deri
n 750 mm, si pasoj pr gjatsi m t mdha nuk mund t prdoret. N
figurn 2.3 paraqitet nj makin grryese tipike.

Shtylla 1 mban kutin e shpejtsis, boshtin dhe mekanizimin lvizs. Fuqia

transmetohet nga motori 2 n kokn 3.

Koka 3 ben nj lvizje kthyese, derisa lvizja trthore kryhet nga tavolina q
sht lvizja punuese.

Koka e vegls 5, e vendosur n mbajtsin e vegls 6, sht e montuar n ball

t koks dhe lvizet n mnyr manuale.

Fig. 2.3. Pamja e prgjithshme e makins grryese

Fig. 2.3. Pamja e diagramit t dhmbzoreve te makins grryerse

Figura 2.3 paraqet nj diagram t thjeshtsuar t nj makine mekanike.

Rrotullimi i motorit kryesor transmetohet n kutin gjasht boshtore (A).

Dhembzori, Z=25 udhheq dhmbzoret, apo iftin Z=102. Lvizja

rrotulluese e dhembzorit konvertohet n lvizje reciproke t manivels
B e cila sht e lidhur me kokn.

Gjatsia e koks s boshtit mund t varijoj me rregullimin e dhembzorit

kryesor.

Fig. 2.4. Tabela e mekanizmit t hapit t grryersit mekanik

MAKINAT ZDRUKTHUESE
Makinat zdrukthuese jan t parapara pr prpunimin e pjesve t gjat
sepse kan nj kapacitet t udhtimit t tavolins deri n 15 m. At prdoren
pr prpunimin e siprfaqeve t rrafshta t cilat mund t jen horizontale,
vertikale dhe t pjerrta.

Siprfaqet e pjerrta jan m t lehta pr tu prpunuar n kto makina.

Disa nga punt t cilat koht e fundit nuk behn n makina zdrukthuese po
kryhen n makina tornuese duke prdorur vegla prerse speciale. Sidoqoft,

dihet s prersit pr tornim tentojn q t jen m xham.

Kjo pr arsye se makinat zdrukthuese mund t prpunojn siprfaqe shum

t lmuara. T gjitha prodhimet mund t realizohen n kto makina sepse

sht e mundur q t kryhen disa operacione m vetm nj lvizje.

Me makina zdrukthuese mund t behn pun t mdha dhe m nj mim
t vogl n krahasim me makinat e tjera. Thellsia e prerjes sht 18 mm si
dhe hapi 1.3 3mm mund t merret pr ashprsi t mir, derisa hapi 0.25
0.5 mm, mund t prdoret pr prerje finale. Makina zdrukthuese e
dyfisht e treguar n figurn 2.5 punon n ket mnyr.

Fig. 2.5. Makina zdrukthuese e dyfisht

Tavolina 2 e cila e mban detalin sht reciproke me tavolinn 1. Tavolina

vihet n funksion nga motori 8 prmes qiftit t dhmbzoreve t reduktuar
dhe t udhzuesit. (Fig.2.6). shtpiza 6 e montuar n kokn ansore, derisa
pajisja trthore 3 ngritt dhe ult nga motori i cili sht i vendosur n
shtpizn q t akomodoj detalet e ndryshme dhe ti vendos n tavolin.

Fig. 2.6. Mekanizmi lvizs i makins zdrukthuese

MAKINAT TRHEQSE (VERTIKALE ) PR ZDRUKTHIM

Kto makina zakonisht prdorn pr prpunim t brendshm t hapjeve
dhe t vrimave, t formave t komplikuara q jan t vshtira t

prpunohen n makinat zdrukthuese vertikale.

N figurn 2.7 sht prezantuar makina e till, puna zakonisht realizohet

n tavolinn e rrumbullakt, 3 e cila ka lvizje rrethore dhe lvizje t
tavolins n drejtim trthor.

Fig. 2.7. Makina vertikale zdrukthuese

MAKINAT SHPUESE DHE OPERACIONET E TYRE

1.KALIZVARIMI
Kalizvarimi sht proces mekanik n t cilin diametrat e brendshm
realizohen n me veprim n qendr t shpindelit me nj vegl t veant.
sht nj nga proceset m t thjeshta pr zgjerimin dhe hapjen e vrimave
apo t konturave t tjera cilindrike.

Gjithashtu shumica e operacioneve t shpimit realizohen me vetm nj

vrim, procesi gjithashtu mund t realizohet n disa konfiguracione t

tjera. Procesi nuk kufizohet nga diametri dhe thellsia e vrims.
Kalizvarimi shpesh prdoret pas shpimit n mnyr q t siguroj q

vrimat e shpuara t zgjerohen me qllim t diametrit m t madh dhe

ashprsi m t mir.

1.VEGLAT PR KALIZVARIM
Kto vegla mund t montohen n bulonin e veglave i cili ndodhet n shpindel,
apo n bulonin e gjat t veglave q sht jasht dhe mbahet n dhembzor.
N figurn 3.1 tregohen nj numr i veglave pr kalizvarim
Prersi i thjesht mekanik i cili ndodhet n bulonin e makins shpuese. Kur
vegla nxehet, ajo ngitet nga prpunimi pr t vazhduar m von,
Prersi i rregullueshm q sht i rezistueshm ndaj konsumit,
Veglat pr kalizvarim jan t montuara n kokn e makins shpuese q sht
e ngjitur n fundin e koks s makins,
Prersi i fiksuar, i cili mbahet nga buloni i veglave dhe prdoret rrall,
Lloji i vegls siprfaqsore, ku prersi sht i vendosur prmes trupit, q

siguron dy tehe prerse q mundson q t kemi nj hap q sht i mundur

vetm kur prdoret kndi prers.

Fig. 3.1. Veglat tipike pr kalizvarim

MAKINAT SHPUESE
Kalizvarimi realizohet me do lloj t makinave vegla e t cilave realizon lvizje
rrotulluese. Shumica e operacioneve t shpimit behn n konjuksion me makina
tornuese dhe prerse n NC dhe CNC. Sidoqoft n ket seksion, makinat pr
qllime t veanta horizontale jan ato t cilat do t merren parasysh.
MAKINA SHPUESE PR QLLIME T VEQANTA
N kto makina detali mbetet statik, vegla ben lvizje rrethore n mnyr
simultane dhe realizon lvizjen. Makina shpuese jan t dizajnuara pr pun t

shpimit t thell, kurse detalet e rrumbullakta nuk mund t rrotullohen.

Nj makin tipike pr qllime t veanta sht treguar n figurn 3.2. vegla e
puns sht e motuar n shpindelin 13 apo n faqen ansore 8. Rrotullimi i

shpindelit 7 q sht lvizja kryesore q udhzohet nga motori kryesor 11,

prmes transmetuesit me dhembzor i montuar ne shtpiz.

Fig. 3.2. Makinat tipike shpuese pr qllime t veanta

Fig. 3.3. Skema e makins shpuese vertikale

MAKINAT PRSHKUESE DHE OPERACIONET E TYRE

PRSHKIMI

Prshkimi sht proces i prerjes duke prdorur vegln m shum tehe me

knde t mira prerse, secili me distanc q sht perpendikulare m
seciln gjatsi.

N dallim nga proceset e tjera prerse, nuk ka hap q kontakton me detal.

Hapi sht i ndrtuar n secilin dhemb. Kjo pr arsye se, nuk ka lvizje
komplekse t vegls relative me detal, kur vegla lviz prapa detali lviz
prapa me lvizje Vc ( Figura 4.1).

Fig. 4.1. Veprimi i prerjes i procesit t prshkimit

Prshkimi n prgjithsi prdoret q t prpunoj prmes vrimave apo

ndonj forme me seksion t ndryshm, siprfaqet t jashtme t formave
t ndryshme, dhe t dhmbzoreve t brendshm dhe t jashtm (Figura
4.2). n mnyr q t realizohet prshkimi t vrimave spirale.

Fig. 4.2. Pjest tipike t prodhuara me prshkim t brendshm dhe t jashtm, a. Prshkimi i brendshm, b. prshkimi i jashtm

1.PRARSIT DHE KUFIZIMET E PRSHKIMIT

Prparsit
Prshkimi sht proces ku t dyjat si operacionet fillestare ashtu edhe ato
prfundimtare kompletohen me nj kalim, duke dhen nj shkall t lart t
produktivitetit,
sht proces m i shpejt, dhe merr vetm nj sekond q t kryej detyrn
q krkon minuta me do metod tjetr. Ngarkimi dhe shkarkimi i shpejt

ben q koha t jet minimale,

Automatizimi aranzhohet leht,
Siprfaqet e brendshme dhe t jashtme mund t prpunohen me toleranca

shum t vogla q normalisht krkohet pr prodhim n mas,

Si do prformanc sht e ndrtuar n vegl, aftsi t vogla t puntorit q
duhet t operoj me ket makin,

Prshkuesi ka jet gjatsi (10000 deri n 20000 pjes pr do prpunim),

Mangsit
mim i lart i formsimit t dhembove, dhe prdoret vetm n rastin e
prpunimit n seri t mdha,
Ka prshkues standard, ku shumica e tyre jan t shtrenjt dhe punohen
vetm pr realizimin e nj pune,
Siprfaqja e cila prpunohet duhet t jet paralele me akset e prshkimit,

Prshkimi sht jo praktik n rastet vijuese,

Vrimat jan katrore,
Detali sht i brisht, sepse nuk mund t prballoj forcat e prshkimit pa

u shkatrruar,

VEGLA PR PRSHKIM
Figura 4.3 paraqet terminologjin e vegls pr prshkim. do dhemb
individual ka knd bazik dhe:
Duke u varur nga materiali i cili preht, kndi sht nga 0 20 shkall.
Knde t vogla zakonisht 3 4 shkall, dhemb t ashprsis 1 2 shkall
pr dhembt pr prpunim prfundimtar,
Rritja pr hap, sht e ndryshme dhe me e lart pr dhembt pasues (figura
4.10,

Hapi sht distanca n mes t dy dhembove t prshkuesit, dhe vart nga

faktort vijues,
Gjatsia,

Materiali i pjess punuese dhe vetit mekanike t tij,

Super nivelimi

Fig. 4.3. Terminologjia e dhmbve t prshkuesit

Fig. 4.4. Hapi q parandalon thyerjet, dhe prfshin m shum se dy dhemb q t sigurojn pun t leht.

KONFIGURACIONI I PRSHKUESIT
Figura 4.5 ilustron terminologjin t nj prshkuesi pr prshkim t
brendshm pr vrima rrethore. Dhembt prers n prshkues kan tre
regjione, ashprsin, gjysmfinishin dhe dhembt prfundimtar. N disa
rrath

prshkuesit,

dhembt

pr

vrim

sigurojn

siprfaqe

prfundimtare, kta dhemb nuk kan knde prerse, mirpo jan t

rrumbullakt.

Fig. 4.5. Konfigurimi i thjesht i prshkuesit

Prshkuesit e brendshm gjithashtu montohen (4.6). jan prshkrues t

thjesht q n t nxeht mund t ndryshohen pa e hekur prshkuesin e
brendshm.

Fig. 4.6. Prshkuesi

Sipas aplikimit t forcs prshkuesit ndahen n dy lloje.
Prshkuesit n trheqje dhe
Prshkuesit n shtypje

MAKINAT PRSHKUESE
N krahasim me makinat e tjera pr prpunimin, makinat prshkuese jan
t thjeshta dhe veprojn leht. Ky sht nj fakt q forma e siprfaqes n
prshkim varet nga forma dhe rregullimi i kndeve prerse t prshkuesit.
Lvizja e vetm prerse e makins prshkuese sht nj lvizje drejtvizore e
koks lvizse.

Makinat prshkuese nuk kan mekanizm, dhe hapi sigurohet nga rritja

graduale t lartsis s dhmbve t prshkuesit.

Motori hidraulik, i zhvilluar n vitet e hershme 1920, ofron avantazhet t
mekanizmit t udhheqjes. Shum makina t cilat ekzistojn sot jan t

cilat kan motor hidraulik, sipas karakteristikave nga operacionet e

zhvilluara leht.

Zgjedhja n mes t makinave horizontale dhe vertikale,

prcaktohet m hert nga gjatsia e goditjes krkon nj siprfaqe
t madhe pr makin.

Makinat vertikale kan fuqi m t madhe dhe gjatsi deri n 1.5 m

pr shkak t kufizimeve. Makina horizontale kan goditje, sidoqoft

krkojn nj dysheme m t lart.

Fig. 4.8. Faqet ndarse t prshkuesit t brendshm

Specifikat t makinave prshkuese jan si vijon:

Forc maksimale shtypse dhe trheqse,

Lvizje maksimale,
Shpejtsi t prshkimit,
Dimensione t mdha dhe pesh t madhe
MAKINAT PRSHKUESE HORIZONTALE

Zakonisht, makinat horizontale kan prparsit pr shkak t lvizjes s

gjat dhe kufizimit t krkess s nj vendi t lart n makinn vertikale.
Rreth 47% t makinave prshkuese jan horizontale. Makinat horizontale
zakonisht prdorn pr disa lloje t blloqeve motorike. Kapaciteti shtyps
lviz nga 2.5 deri n 75 ton.

MAKINAT VERTIKALE PRSHKUESE

Kto makina zakonisht kan sistem hidraulik t motorit. Prdorn n t
shumtn e fushave t prpunimit t metaleve.

N varsi nga modi i tyre i veprimit, mund t jen shtypse dhe

trheqse. Figura 4.9 n mnyr skematike ilustron makinn vertikale
shtytse dhe trheqse n t ciln puna realizohet n tavolinn e
puns.

Fig. 4.9. Skema e makins prshkruese trheqse dhe shtypse

MAKINAT PRSHKUESE SIPRFAQSORE HORIZONTALE

N ket lloj t makinave, prshkimi zakonisht beht n form stacionare, dhe

prshkruesi montohet n maje t makins, derisa puna realizohet m shtypje

posht (Figura 4.10).

Fig. 4.10. Makinat prshkuese te vazhdueshme kontinuale

MAKINAT RETIFIKUESE DHE OPERACIONET E TYRE

PROCESI I RETIFIKIMIT
Retifikimi sht proces i largimit t metaleve q prfshin kokrriza abrazive

m fortsi t madhe. Retifikimi sht operacion final q realizohet n

prpunimin materialeve. Zhvillimi i materialeve abrazive dhe kuptimi m i
plot i prpunimit abraziv ka kontribuar n retifikim prgjat procesit baz t

prpunimit.
Pr shkak se materialet abrazive jan m t forta, prpunimi abraziv prdoret
pr:

Prpiunimin e materialeve t forta dhe qeliqeve t forta,

Formsimi i materialeve t forta jometalike si karbidet, kermaika dhe qelqi,
Prerja e boshteve t forta, graniteve dhe betonit,
Largimi i tegeleve t saldimit,
Pastrimi i siprfaqeve.

Fig. 5.1. Principet e prerjes dhe variablat kryesore t siprfaqes s retifikuar

Me madhsit kryesore t metadoave t tjera t prpunimit, procesi

retifikimit ka disa madhsi kryesore si n vijim:
Dhembt prers n kontrast me frezim, kokrrizat n gur kan form t
rregulluar,
Pozita radiale e kokrrizave n gur ndryshon shum, q ben qe kokrrizat t
prejn detalin,
Kokrrizat karakterizohen m nj knd nga 40 80 shkall,
Guri retifikues i ka karakteristikat e veta formsuese, si kokrrizat
konsumohen gjat puns,
Shpejtsia e prerjes e gurit retifikues sht shum e madhe deri n 30m/s.

\
Fig. 5.2. Paraqitja skematike e gurit retifikues

GJEOMETRIA E GURVE RETIFIKUES

Format e gurve retifikues duhet t sigurojn nj kontakt adekuat n mes t

gurit dhe siprfaqes e cila prpunohet. Figura 5.3 paraqet 8 format kryesore t
gurve retifikues aplikimet e t cilave jan siq vijojn:
Forma 1, 3 dhe 5 jan t dizajnuar pr retifikimin e siprfaqeve t jashtme apo
t brendshme cilindrike dhe pr retifikimin e siprfaqeve t rrafshta,
Forma 2 prdoret pr retifikim t anve t rrotve,
Forma 4 sht nj form e rrafsht q prdoret gjat thyerjeve t materialit,
Forma 6 sht nj kup e drejt e dedikuar pr retifikim siprfaqsor,
Frma 7 prdoret pr retifikimin e veglave,
Forma 8 sht nj form diskore prdoret pr retifikimin e veglave prerse
Montimi: nj ngjitje ekzakte e gurit retifikues n shpindel q sht si rekuizit
pr dy operacionet t sigurta dhe t siguron nj saktsi t madhe dhe siprfaqe
prfundimtare. Figura 5.4.

Fig. 5.5. Faqet standarde t formave t gurve retifikues

Fig. 5.6. Metodat e montimit t gurve retifikues

1.MAKINAT PR RETIFIKIM
Makinat retifikuese e mbajn detalin i cili paraprakisht ka qen i
prpunuar n makinat tjera metalprpunuese, t cilat len nj shtres

pr retifikim. Shtresa e till varet nga saktsia e cila krkohet n nj

siprfaqe, madhsia e puns, si dhe operacionet t cilave i sht
nnshtruar m hert. Makinat modem jan makina t cilat
kontrollohen n menyr kompjuterike, me ngarkim dhe shkarkim
automatik t detalit. N varsi nga forma e siprfaqs fundore,
makinat retifikuese m qllime t veanta klasifikohen n makina
retifikuese pr:
Retifikim t siprfaqeve t jashtme cilindrike,
Retifikim t siprfaqeve t brendshme cilindrike dhe
Retifikim t siprfaqeve qendrore

Fig. 5.8. Makina retifikuese tipike

PRFUNDIMI
Makinat metalprerse n kuptimin e ngusht konsiderohen makinat t cilat

shfrytzojn instrumentin pr prpunim t materialit me heqje ashkle. Sipas

lvizjes relative t makinave dhe procesit t heqjes s ashkls makinat
metalprerse mund t ndahen n grupe t veanta t prpunimit, si: tornimi,
frezimi, zdrukthimi, shpimi, sharritja, prshkimi etj.
Me kto emrtime t grupeve t veanta t prpunimit i prgjigjen edhe
emrtimet e makinave: makina tornuese, makina frezuese, makina
zdrukthuese, makina shpuese etj. do njra nga kto grupe t makinave
ndahen n trsi n nn grupe varsisht nga destinimi i prdorimit t
makins. Si shembull marrim makinn tornuese dhe frezuese.

Makinat zdrukthuese mund t jet t llojeve t ndryshme dhe prdorn pr

prpunimin horizontal, vertikal, dhe siprfaqet e pjerrta dhe konturat, kanalet dhe

pjest e tjera m vegla speciale t kualitetit t lart. Dallimi n mes t tri operacioneve
sht se tek zdrukthimi nn a, puna sht reciproke dhe vegla lviz n drejtim
gjatsor n krah t kundrt me detalin, derisa t zdrukthimi detali sht reciprok me
vegln mirpo lvizja e tij sht n drejtim trthor me vegln.
Kalizvarimi sht proces mekanik n t cilin diametrat e brendshm realizohen n
me veprim n qendr t shpindelit me nj vegl t veant. sht nj nga proceset m
t thjeshta pr zgjerimin dhe hapjen e vrimave apo t konturave t tjera cilindrike.

Prshkimi sht proces i prerjes duke prdorur vegln m shum tehe me knde t
mira prerse, secili me distanc q sht perpendikulare m seciln gjatsi.
Retifikimi sht proces i largimit t metaleve q prfshin kokrriza abrazive m
fortsi t madhe. Retifikimi sht operacion final q realizohet n prpunimin
materialeve.