Fotograf Sursuryan Biraderler ve

Ermeni Katliamlarnda Frat Koleji retmenleri

dram

,

Soursourian Frres, Photographes armniens dans
lEmpire Ottoman
armenian on web
5 Kasm 2014
Ardases S./Hocasaryan

1826 ylnda Nicphore Nipcein 8 saat kamera banda bekleyerek elde

ettii ilk grnt ile balayan fotorafln, Anadolu ve Orta Douya
yaylmasnda stanbullu Ermenilerin nemli bir yeri vardr. lk fotoraf
stdyosunun amasyla Pra (Beyoglu) byk bir Hristiyan kesimin yaad
merkez haline gelir. (1)
Harputda (Harpoot, Kharput, Kharpert, Kharbert , , , Elaz) ilk
fotograf stdyosu Sursuryan Ailesi (2) tarafndan 1874 tarihinde Hseynik (2)de alr.
1894-96 ve 1915 Ermeni Kymlar esnasnda ok can kayb verdien Harputun Hsynik
kyne yerleen Sursuryan ailesinin ismi, kklerinin Sorsoreh (Soursour, Sursuri)
gelmektedir. (5)

- Euphrate College, Kharpert

- Harput Sinamund Ermeni Mahallesi. (View of a section of Kharpert, probably Sinamood, Historic
Armenia, c. 1900; photo by A. H. Soursourian. Courtesy of Anne and Lucy Hovenesian)

- Hseynik - Sursuri

- Sursuryan Biraderlerin evi

Harput Pogromu olarak adlandrlan 1 Kasm 1895 katliamlarn Hans Lukas Kieser
kitabnda Frat Koleji (Euphrates College) bakan Caleb F . Gatesin mektubuyla bize
aktarmakta. (6) 1915 Ermeni Soykrmnda Sursuryan Biraderler Stdyosunun
kurucularndan Askanaz Sursuryan, ayn aileden Dtard Sursuyan (7) ve kolejin alt
eitimcileri de hayatn kaybederler. (8)

- Askanaz Sursuryan, Portrait, 1900, 1915 Ermeni Soykrmnda ldrlr

- Maritza & Askanaz Soursourian (Portrait)
- Portrait Dtard Soursourian / Soorsoorian (1893-1915)

Haroutune ve Askanaz Sursuryan Biraderlerden Askanaz, hayatn 1915 Soykrmnda

kaybeder. (9) Kars Maritza (Vaznaian)n ocukluk yllarnda katliam vahetini yaar..
Anne ve babas ile 3 erkek kardeleri, amca ve teyzeleri ile kuzenleri katliamlarda can
verirler.
Osmanl askerleri, ky hemen terk etme emrini verir, Henz 7 yandayken, annesinin
kzkardeine mukayyet ol vasiyeti zerine onunla yakndan ilgilenir, izini kaybettikten
sonra Victoriay Osmanl Trk ailesinin elinden yl sonra kurtarr. Ilk duraklar
Suriyede Halep yetimler yurdu olur. Daha sonra Beyrut, Marsiyla ve nihayet 1 Austos
1923 ylnda birlikte, Fransz gemisi Rochambeau ile Ellis Islanda (ABD) kaarlar.(10)
Bir kartpostal gerei
Osmanl Devleti dneminde aznlk okullar, kapal cemaat eklinde, dil ve din
tedristlarn serbeste yaparlard. 1859 ylnda Harputta Frat Koleji ( )
olarak da ifade edilen Amerikan Harput Koleji faaliyete geer. Ermeniler
tarafndanYeprad Koleji 1880 yllarndan sonra laik retime nem vererek eitim
faaliyetlerini, gelitirmeye ve geniletmeye balarlar
Ilkokuldan yksekokula kadar uzanan geni bir alanda eitim veriyordu. Okulda retim
dili Ermenice, yardmc dil olarak da Osmanlca ve ngilizce retiliyordu. Okul, yan
kurulular ile yal, gen, kadn-erkek hemen her meslek dalnda eitim veren bir
zellie sahipti. 46 retmenden 36's Ermenilerden oluuyordu.

- Yeprad Koleji 7 Ermeni gretmenleri

Sursuryan, bu kartpostalla, 1915te Osmanl Trkiyesi Harputta Ermenilerin nelere

maruz kaldklarn belgelemesini bilen fotograflk anlay ile bize bir soykrm
gstermekte. Fotografn arka plannda ise gasp edilen, yaklan evler, lm pazarnda
can ekien, ldrlen Ermeniler var.
ftira ve nkrla Mcadele Birlii'nin (ADL) bakan A. Foxman, Biz asla katliam ve
zlumlar inkar etmedik, Osmanl Imparatorluu tarafndan ilenen 1915-1918 ackl
olaylar, Henry Morgenthaunun grlerini benimsedikten sonra olaylarn gerekten
soykrm olduu kanaatine vardk. der. Foxman, 13 Nisan 2001 tarihli editoryalinde
ise Trkiye, bir milleti yok etmek iin elinden geleni yapm, Almanyann aksine zr
dilememitir. Halen inkrclkta direnmektedir. der. (R. T. Erdoann sunduu
taziyeler asla Ermeni soykrmna ynelik bir zr deildir.)
Fotografta, yedi Ermeni retmenden alts Ermeni Soykrmnda hayatn kaybetti. (11)

Khaatur Nahikyan (Khachadour Nahigian,

Nahiguian),

. , .
1856 (1860) ylnda Hseynik kynde dodu. 33 yl emek
verdii Yeprad Kolejiinde Astroloji ve matematik
retmenlii () yapt. Mishigan Abord
niversitesinde tenim grd. 1 Haziranda tutukland.
Ruth A. Parmelee notlarnda bahsetmez, Piranian [R.
Kevorkian age p523 n788] ise Glck sahilinde, 20 Haziran
1915te, Kezinhan yaknnda ldrldn yazmakta.
(1915 Ermeni Soykrm ehidi)

Nigoos Tenekeciyan (Nigohos, Nigoghos

Tenekejian, Tenekedjian),

. , . .

1860 (1864) ylnda Harputta doar. 35 yl emek verdii

Yeprad Kolejiinde tarih ve Osmanl edebiyat retmenlii
yapar. 1895 ylnda, gen yata protestan cemaatin
bakan olur. Kendisine kar hibirey ispat edilememesine
ramen, ar igencelere (sa ve sakal yolunur,
kollarndan aslarak dvlr) maruz kaldktan sonra
arkadalar ile balanp 20 Haziranda karld Diyarbakr
yolunda, Glckn kuzey kysnda, Kezinhan yaknlarnda
[Piranian, r kevorkian s 523 n788] ldrlr. Ailesinden bir
tek gen kz kurtulabilir, Osmanl ordusunda grev alan 1200 Ermeni
askerlerinden olan iki byk olu, gnlerce a brakldktan sonra lme
yollanlr. Kars ve kk ocuklar srgne gnderildikten sonra haber alnamaz.

Hovannes (Kirakos Giragos) Bucikyan

(Boujicanian, Boujikanian , Bucikanyan,
Boudjikanian)

1874 ylnda ilkrenimini ald Diyarbakrn (Dikranagert,

Dikranakert, ) Peri-ng / Tchenkouch
(-) kazasnda doar. Koleji bitirdikten sonra
(1896) Edimbourg Universitesinden mezun olup 16 yl
emek verdii Yeprad Kolejiinde psikoloji, mantk ve ahlak
( - thique) retmeni. Arkada
Tenekeiyan ile 1 Maysta tutuklanr ve ayn igencelere
maruz kalr; trna sklr ve ayn katliamda, 20
Haziran 1915te, Glckn (, ) kuzey kysnda, Kezinhan
yaknlarnda [Piranian] ldrlr. Ermeni yaayalm, Ermeni lelim sz bana
dert olur; ald cevap ise Bomba senin banda, onu da ben patlatr. olur.
Kazann Siyasi Meclis ve Cemaat bakanl ( )
yapar. Pragn (), Avedaper (), Yeprad () ve Luys ()
gazetelerinde alr. Maritsa Tfenkciyan ile evlenir, 3 kz, 3 erkek evlad olur.
(12)

Garabed M. Soikyan (Soghigian),

. . ,

1868 Gamsar ( , Harpoot) doumlu. 25

yl emek verdii Yeprad Kolejinde Ermenice dili retmeni.
Kolej mdrl tarafndan Viyana ve Venedik Mkhitaryan
Okuluna Ermenice zerine ihtisas iin gnderilir. Ermenice
yannda kimya dersi de verir ve fotograflk renimi
grr. 1 Maysta tutuklanr. Ikendeye maruz kalmasa da
hapishanede hastalandktan sonra Kzlha hanstanesine
kaldrlr. Byk apta rvet verilerek kurtulursa da
cezaevinden salverilmesinden bir yl sonra, 24 Ocak
1916de [Piranian] hastalktan lr. (Houchamadian.org
drldn yazmakta). Okulun ktphane mdrln
yapar. Asbarez gazetesi kapannca yerine ayda iki defa
yaynlanan Yeprad ( ) gazetesi bayazarln yapar.

Mgrdi Vorperyan (Mugurdich, Mgrditch Vorperian,

1868 ylnda Harputta (Malatya) doar. Princeton
niversitesinde jeoloji (gologie) renimini bitirdikten
sonra mezun olduu Yeprak Kolejinde hazrlk blm
retmenlii 20 yl srer. 1915te ailenin btn varl
elinden alnr, eyalarna el konur. Bir adama tanklk
yapmak bahanesiyle gtrlp ldresiye dayak atlr. Akli
dengesi bozulur. Hapse atlmaz ama 5 Temmuz'da ailesiyle
birlikte jandarmalarn muhafzl altnda srgne edilir.
Kadn ve erkekler, katledilmek zere ayr gruplar halinde
yola karlr. 13 yandaki kzna Mehmed Ali adnda [R.
Kevorkian, le gnocide des Armnien, p. 520, n. 1149]
Trk subay talip olur. Vorperian, kz iin, bir mslmanla evleneceine lmesini

tercih ettiini syler. Kz karlr, baba ise bu cretini hayatyla der ; Mezreh
ikinci konvoyunda, temmuz banda katledilir. [age p. 523 n. 791] Olu Mue
Vorperyann (Mooshek Vorperian) hayatta kalmas bir Trk subay yardm ile
olur. nce Rusya, oradan da ABDye kamay baarr. Orada muhacir Ermenilere
yardm salamak amac ile giriimlerde bulunur. (13)

Donabed Lleciyan (Donabed Loulejian,

1875 ylnda Harputta doar. Yksen renimini 1908

ylnda gidditi Amerkiann Yale ve Cornell
niversitelerinde alr. Mezun olduu Yeprak Kolejinde 15
yl biyoloji, botanik ve zooloji retmenlii yapar. Tutuklu
bulunduu Mays-Haziran dneminde devaml dayak yer,
hatta kaymakam tarafndan ellerine, vcuduna be bana
sopalarla vurulur. Sonra dinini ve yurdunu sevenlerin daya
atmaya devam etmesi iin arda bulunulur. Karanlk bir
hcrede bir sre baygn yattktan sonra Kzlha
hastanesine kaldrlr. Igence sonucu parmaklar krlm,
vcudunda ciddi yaralar, eziklikler vardr. ubat 1916 ylna kadar Amerikan
Konsolosluunda mlteci olarak kalr. Frsatn bulup, yayan dalar aarak
Rusyaya kaar. Tifsten lene kadar (22 Mart 1917) Erzurumda yoksun ve
yetim Ermenilere yardm almararnda byk yardm olur. Longfellowun
Ivancello adl eserini tercme eder. ldnde gerisinde benz baslmam
birok eser brakr. Amerikan ve Osmanl gazetelerinde saysz makaleler yazar.
Edebi metinlerde kulland takma ismi ise Pakrat dr.

Samuel Haaduryan (Samuel Khachadourian,

Hachadoorian),

Samuel Haaduryan (Samuel Khachadourian,

Hachadoorian,
retmen Samuel Haaduryan Yeprad Kolejde 15 yl
mzik retmenlii yapt. Mzik eitimini 15 Kasm
1907de 30 yanda girdii Almanyada, Stuttgart
(Knigliches Konservatorium fr Musik) ve Berlin'de yapt.
Alexander Eisenmann ynetiminde keman ald. Tutuklama
ve ikenceden Kaymakam ile arasnn iyi olduu iin
kurtuldu ; kiisel hizmetlerde bulunmaktayd.

Suryani retmen Ashur S. Yusuf

Yeprad Koleji Ermeni retmenleri ile birlikte, sevilen ve takdir edilen Suryani retmen
Ashur S. Yusuf da 1 Mays 1915te tutuklanarak katledilir.
Hamidiye Alay Krtleri Osmanl fanatikleri
1895 ylnda, Harput ovasndaki Ermeni kyleri Krtler tarafndan yamalanr ve yaklr
; ayn ay iinde ehir saldrya urar ve kampste oniki binadan sekizi yaklr.
1915te Harput retmenlerinin katliam Amerika kamuoyunda byk yank uyandrr,

Washington Times (5 Octobre 1915), Le New York Times ( 2 Novembre 1915) gibi
gazete ve dergilerde olaylar geni yer tutar ; kz rencilerin 2/3 ve erkek
rencilerin 6/7si tehcir, zoraki mslmanlatrlma ve lmle yok olurlar. (14)
Kadn eitmenler de erkek meslekdalarnn akibetini paylarlar : Birisinin
[Cunku'da] ldrld haberi verildi. Kolejde 20 yllk hizmeti vard. Birisi bir Trk
haremine alnd. nden haber alnamad. Drd srgne gnderildi. (15)
Kampsdeki binalara devlet tarafandan el konulan (15) Kolej, Cumhuriyetin ilnndan
ksa bir sre sonra, Doudaki baz Amerikan kolejleri gibi, Lozan Antlamasnn
mbadele gerei kapatlr.
(cf. http://www.statemaster.com/encyclopedia/Euphrates-College)

- 1915te harabeye dnen Harput

A. S./H.
Dip notlar :
(1) - Vahan Altparmak, http://team-aow.discuforum.info/t3238-Osmanl-Fotografc-l-g-nda-Ermenilerin
(2) - Soursourian, Soorsoorian, Sursuryan; Hussenig, Husseinig, Hissenig, ,
(3) - Fotograf Sursuryan, Harput, Melikian Kolleksiyonu
(4) - Photo, ancestry.co.uk; Ilk aile fotograflarndan, oturanlar : Hovannes Soursouriann kzlar,
Aavni Soursourian (solda), ve kz kardei Vartanoush (Vartanu) Soursourian (sada) ; ayaktakiler :
ortada, gen Satenig Soursourian ve annesi (solda) ile kuzini (sada).
(5) - Teodik, Goghgota
(6) - 1 Kasim 1895 Harput Pogromu
Harput Eupfrates College Bakan Caleb F. Gates'in 13 Kasm 1895 tarihinde ,Peet, Bible
House,Istanbul adresine gndedii mektup:
"Kalabalk bir grup kolej binasna snmtk,Ilk saldr pazar gn (10 Kasim 1895), bir ka Krt
tarafndan balatld.Bu saldrlar pskrtmek zor olmad .Pazartesi sabah baka bir saldr daha oldu,
onu da savuturduk. Pazartesi gn kyn aalar ehirde topland.Civardaki Trkler ve Krtler
Hseynik'e (imdiki Ulukent) saldrp ok sayda insan ldrd.Askerler yola karak onlar
durdurmaya alt. nde gelen baz Mslmanlar da onlara katlmt. Krtlerle grtler". Hans
Lukas Kieser, Iskalanmis Baris Dogu Vilayetleri'nde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet 1839-1938, s.
761-762 (http://team-aow.discuforum.info/t1448-1-Kasim-1895-Harput-Pogromu.htm)
(7) - Dtard ismi byk ihtimalle Drtad olmas gerekir.
(8) - Abraham D. Krikorian and Eugene L. Taylor, (http://groong.usc.edu )
(9) http://www.genocide-museum.am
(10) - F. Roberts, Watertown Tab & Press , 25 Nisan 2002 (http://www.boston.com); Victoria
Boghosian : sauve du gnocide armnien par sa sur, De Gloria Negri , Globe Staff 7 mars 2011
Victoria (Vaznaian) Boghosian avait environ 2 ans lorsque sa sur ane, Maritza, ge de 7 ans la
porte en courant, en marchant, en se cachant pour chapper au gnocide armnien commis
dans la Turquie ottomane.
(11) - Euphrate College, Kharpert Archives Hoover Institution Ruth A. Parmelee,
http://groong.usc.edu
(12) - http://hy.wikipedia.org
(13) - The Committee for Armenian and Syrian Relief, The Tacoma Times 1 September 1917 pg. 3,
`Boy Refugee Speaks' to
http://chroniclingamerica.loc.gov/search/pages/results/?state=Washington&am
"Some nations are remembered for their arts, some for their cruelty, and others for their suffering.
Such is my land!"
(14) - 1915, D Ileri Bakanl, ABD milli arivi (Foreign Relations, 1915, Supplement pg. 983, refer
to. http://digicoll.library.wisc.edu/
(15) - Harput (Euprates) Kolej Mdr Ernest W. Riggs'in (stanbul'daki William W. Peet'e yazd)
mektubundan alnt.[Orijinali:19 Temmuz 1915 tarihli Ernest Riggs ve William Peet
yazmas,HL/ABC/15.9.7/25d/273. -A.S]
-Ayn kaynaktan : Burada yitirdiim yzlerce dostumun bana verdii acy ;korkun trajediyi
durduramamann hatta biraz olsun engelleyememenin getirdii yenilgi duygusunu; Tmyle
Ermeni halknn drtte nn gittii kansndayz.Buna toplumun ileri gelen yeleri de dahil tccarlar,meslek sahibi insanlar, papazlar, piskoposlar ve hkmet memurlar. imdi serbest olanlar
hakknda da kesin bir bilgi yok. Vali hepsinin gitmek zorunda olduunu sylyor. Rvet ve zel
hizmetler gibi geici nlemlerle, cezay yalnzca geciktirilebiliyor. Onlarn akbetini bildiimizden,
Erzurum ve Erzincan'dan yola kanlardan hayatta kalanlarn acnacak durumundan haberdar
olduumuzdan ve ok kk baz yardmlar dnda onlarn imdadna yetimemiz, yolda onlara refakat
etmemiz yasaklandndan bizimle kalanlarn kurtulmas iin aba gstermek istiyoruz, onlar iin
endieliyiz.; Bu kadar yeter. Bu korkun terr ve ekilen aclarn grnt ve ykleri bizi hasta
ediyor. Hedef bir rkn yok edilmesi gibi grnyor ve bu amala,burada anlatlanlardan ok daha
zalimce aralar kullanlyor. Emirler genel karargahtan veriliyor ve ceza ertelemeleri de ancak, yine
ayn kaynaktan salanabilir.
Bibliografya :
- , (Nazaret Piranian's The Yeghern of Kharpert) :
, 1937 542
- Le Gnocide des Armniens, Raymond Kvorkian, Paris, 2006, Odile Jacob