NERVNO TKIVO

Doc. dr Nela Puka

Institut za histologiju i embriologiju Aleksandar . Kosti

Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu

Istorija neurohistologije
Nobelova nagrada za fiziologiju i medicinu 1906. godine za
njihov rad na prepoznavanju struktura nervnog sistema

Camillo Golgi (1843-1926)

Santiago Ramn y Cajal (1852-1934)

Nervno tkivo
celularno tkivo
strukturne komponente
nervne delije, neuroni (100 milijardi, 1011)
glija delije, neuroglija 10x brojnije
poreklo
ektodermalno
(neuroektodermalno)

ektoderm
nervni nabori

notohorda

NEURULACIJA
nervna cev

nervni nabori

nervna cev
http://sosembriologiahumana.blogspot.com

Nervno tkivo (kora velikog mozga)

neuropil

- U cerebralnom korteksu 85% neuropila, a 15% okupiraju produeci glija delija

- Kod osoba obolelih od izofrenije primeden je redukovan neuropil
- U CNS-u, intercelularni prostor zauzima do oko 15% od ukupnog volumena parenhima, a ine
ga prostori irine 20-30 nm, koji sadre ekstracelularne proteine (npr. laminin) i (ne)sulfatisane
mukopolisaharide, ali ne i kolagena vlakna

Osobine nervnog tkiva

Nadraljivost - svojstvo neurona da reaguje na
mehanike, termike, hemijske i svetlosne
stimuluse
Sprovodljivost sposobnost neurona da
primljeni nadraaj u vidu elektrinog signala
(nervnog impulsa, akcionog potencijala) prenese
i prosledi drugim delijama

Neuron
Po Hisovoj teoriji (Wilhelm His, oktobar 1886), nervni sistem
je ne-sincicijalna mrea formirana od nezavisnih jedinica
nervnih delija
Nemaki lekar, profesor anatomije i patologije Heinrich
William Waldeyer (1836-1921), prvi je upotrebio termin
neuron, 1881. godine.
Meutim, prvi naunik koji je sagledao jedan neuron, gotovo
u celini, bio je legendarni neuro-istraiva Karl Dajters (Karl
Deiters, 1834-1863).Dajters je uspeo da mikrodisekcionim
tehnikama izdvoji iz nervnog tkiva pojedinane, velike
neurone sa njihovim dendritima i glavnim aksonskim stablom
(Dajtersova knjiga sa originalnim nalazima objavljena je
postuhumno 1865. godine)

Neuron (siva vs. bela masa)

dendriti
jedro

**
*

telo, soma,
perikarion

aksonski
terminali
terminalna
arborizacija
(telodendron)

akson (sprovodni deo)

** aksonski breuljak
Dajtersova kupa
* inicijalni segment
(nemijelinizovan)
http://learn.genetics.utah.edu

Ranvijeovi
nodusi, suenja
mijelinski
omota

etiri funkcionalna segmenta neurona

1. Prima i integrie stimuluse

dendriti, telo, aksonski breuljak

2. Generie nervni impuls (akcioni potencijal)

inicijalni segment

3. Sprovodi akcioni potencijal

akson, grane, terminalna arborizacija

4. Prenosi informaciju na target eliju (neuron, mii, lezda)

aksonski (nervni) terminali

Graa neurona
Telo, soma, perikarion metaboliki centar delije
Veliina:
4-5 m, zrnasti neuroni kore malog mozga (parvocelularni)
80 m, Purkinjeovi neuroni
150 m, kortikalni piramidalni neuroni (magnocelularni)

Telo neurona
Jedro:
Jedno, uglavnom centralno postavljeno
krupno, ovalno,
euhromatino,
ponekad vezikularno
izraeno jedarce
(nukleolus)

http://www.bristol.ac.uk

Telo neurona
Organele:
Nislova (Nissl) supstanca
(poliribozomi i granulisani ER)
hromatoliza
Goldi kompleks
mitohondrije
Franz Nissl (1860-1919)
sekretorne granule
glatkiER
centriol (retko se srede kod adultnih neurona)
lizozomi
rezidualna tela, lipofuscin (sadri dosta lipida, pa se boji
lipofilnim bojama kao i mijelin), lipofuscinoza

Telo neurona

http://www.vetmed.vt.edu

Distribucija Nislove supstance

dendriti

akson

Dendriti

broj dendrita izrazito varira

kradi od aksona
razgranati produeci (3 6 generacija)
sa napredovanjem grananja smanjuje se dijametar
sastav citoplazme slian perikarionu, ali je gustina
organela manja u odnosu na perikarion
nema Goldi kompleksa, ni lipofuscina
mnogi dendriti prekriveni su spinama koje povedavaju
postsinaptiku (receptivnu) povrinu

Spine

kratki trnoliki produeci u obliku lizalica ili peurki

u centru snop aktinskih filamenata i malo glatkog ER
na membrani postsinaptiki receptori i jonski kanali
gustina spina je odraz prosenog mentalnog kapaciteta
- plastinost -

Ramn y Cajal

Cajal vs. tehnologija

Plastinost
OSOBINA NERVNOG TKIVA
(SISTEMA) DA MODIFIKUJE
SVOJU STRUKTURU I FUNKCIJU
POD UTICAJEM SPOLJANJIH I
UNUTRANJIH INIOCA

http://www.gordonpomarescentre.com/brain_plasticity/

Akson
uvek samo jedan, konstantnog dijametra
duina kod oveka do oko 1m
delovi:

aksonski breuljak (Dajtersova kupa)

inicijalni segment
mijelinizovan/amijelinizovan konduktivni (sprovodni) deo
kolateralne i rekurentne grane
terminalna arborizacija (telodendron)
aksonski terminali

Akson
aksoplazma, aksolema
nema Nislove supstance, Goldi kompleksa i
lizozoma
poseduje malo glatkog ER i dosta mitohondrija
sekretorne granule (strukturni i neuropeptidi)
du aksona intenzivan transport
anterogradni (niz)
retrogradni (uz)

Pojam nervnog vlakna

U savremenoj literaturi akson
i nervno vlakno su sinonimi,
meutim nervna vlakna su i
aferentni produeci
pseudounipolarnih neurona
(senzorna vlakna), koji imaju
morfologiju aksona, ali su u
funkcionalnom smislu
dendriti (dendraksoni)

Citoskelet nerve elije

Citoskelet
Mikrofilamenti (aktinski)
difuzno, intenzivnije periferno gde
je u kontaktu sa integralnim
proteinima membrane; sol-gel

Neurofilamenti (intermedijerni)
usnopljeni u neurofibrile koje
odravaju oblik delije, a u aksonu
odravaju dijametar uz pomod
kinaza i fosfataza koje reguliu
njihov stepen fosforilacije

Mikrotubuli
paralelni u aksonima (+ ka
terminalu, - ka perikarionu),
antiparalelni u telu i dendritima

Citoskelet nerve elije

Mikrotubuli
asocirani sa velikim brojem raznih proteina, kao to su
MAP-1, MAP-2 i Tau proteini (marekeri citoskeleta
neurona), koji indukuju polimerizaciju mikrotubula a koji,
zatim, stabilizuju i popreno povezuju meusobno ili sa
drugim citoskeletnim polimerima
obezbeuju transport u deliji

Transport kroz akson du mikrotubula

Anterogradni
motorni protein KINEZIN
Brzi (20-70mm/dan)
Mitohodrije, cisterne glatkog
ER, sekretorne granule,
supstance male molekulske
mase (AK, monosaharidi)
Spori (0,2-10mm/dan)*
Subjedinice mikrotubula,
enzimi
* Transport pojedinih komponenti
moe trajati i nekoliko meseci

Retrogradni
motorni protein DINEIN
Samo brzi
Istroene vezikule, signalni
molekuli (npr. faktori rasta),
toksini (npr. tetanusa), virusi
(virus besnila, herpes simplex)

Deo neurona

Komponente

PERIKARION

-euhromatski nukleus sa prominentnim nukleolusom

-granulirani endoplazmatski retikulum sa slobodnim
poliribozomima (Nisslova supstanca)
-Goldijev kompleks
-mitohondrije
-lizozomi
-lipofuscinske granule (pigment starenja)
-komponente citoskeleta
-mikrotubuli
-mikrofilamenti (aktinski filamenti)
-neurofilamenti (vrsta intermedijernih filamenata)
- neurosekretorne granule

DENDRITI

u bazi sastav slian perikarionu, ali nema Goldijevog aparata, nema lipofuscina

AKSON

Nema:
-Nisslovu supstancu
-Goldijev kompleks
-lizozome, lipofuscin
Ima:
- mitohondrije
- malo glatkog ER
-mikrotubule, mikrofilamente, neurofilamentie
-neurosekretorne granule

AKSONSKI TERMINALI

slini aksonu, ali pored mitohondrija imaju i endozome

Sinapse
PODELA SINAPSI (u odnosu na nain prenoenja nadraaja)
1. hemijska sinapsa
2. elektrina sinapsa- neksusi (komunikantni spoj)
3. meovita sinapsa- hemijska i elektrina
(Mauthnerovi neuroni)
re sinapsa potie od sinaptein kovanice koju je Ser arls Skot erington napravio od rei sin
(zajedno) haptein (da se zakopa)
1932 dobio i Nobelovu nagradu "za rad o funkciji neurona, ukljuujudi injenicu da snaniji stimulusi
rezultuju viom frekvencijom nervnih impulsa"

Hemijska sinapsa
oko 1014
presinaptiki elementi

presinaptika membrana
citomatriks aktivne zone
sinaptike vezikule
mitohondrije
endozomi

sinaptika pukotina (20

40 nm)
postsinaptiki elementi
postsinaptika membrana
postsinaptiko zadebljanje
receptori za transmitere
jonotropni
metabotropni

Hemijska sinapsa
Depolarizacija presinaptike
membrane
Brzo otvaranje Ca++ kanala
Ulazak jona Ca++ dovodi do
fuzije sinaptikih vezikula sa
presinaptikom membranom
Oslobaanje
neurotransmitera
Difuzija neurotransmitera
Vezivanje neurotransmitera za
receptore na postsinaptikoj
membrani
Depolarizacija postsinaptike
membrane

Aktivna zona
Akivna zona region u
presinaptikom terminalu aksona koji
se sastoji od presinaptike membrane
i guste kolekcije proteina koja se
naziva citomatriks aktivne zone
Funkcija aktivne zone je da posreduje
u otputanju neurotransmitera iz
sinaptikih vezikula. Ona privezuje
sinaptike vezikule za presinaptiku
membranu i posreduje u sinaptikoj
fuziji vezikula, pa tako omogudava
otputanje neurotransmitera

Postsinaptiko zadebljanje
proteini postsinaptikog zadebljanja (ima ih na
stotine) ukljueni su u privrdivanje (usidrava-nje) i
razmetanje receptora, kao i u modulaciju njihove
aktivnosti
najvaniji proteini su: PSD95 (postsynaptic density
95), neuroligin (delijski adhezioni protein),
kalcijum/kalmodulin-zavisna protein-kinaza II i dr.
signalni molekuli i adhezioni proteini
prisutni i na spinama

Vrste hemijskih sinapsi

Akso-somatska

Akso-aksonska

Akso-dendritska

Akso-dendritska

Akso-somatska

Elektrine sinapse

Elektrine sinapse
bre su od hemijskih sinapsi, ali signal u postsinaptikim
neuronu nije pojaan, ved je isti ili oslabljen u odnosu na
presinaptiki neuron
nalaze se u delovima nervnog sistema od kojih se zahteva
najbri mogudi odgovor, npr. kod odbrambenih refleksa
ove sinapse su uglavnom dvosmerne, ali je mogud i
jednosmerni tok
elektrine sinapse koegzistiraju sa hemijskim sinapsama
najbrojnije su u mrenjai, modanoj kori kimenjaka, nc.
reticularis thalami i hipokampusu i najede izmeu malih
lokalnih inhibitornih neurona

Odnos aksona i glije u PNS-u

Mijelinska vlakna

http://virtual.yosemite.cc.ca.us

Amijelinska vlakna

Odnos aksona i glije u PNS-u

Mijelinska vlakna
jedro vanove
delije (periferno)

bazalna
lamina

interdigitacije
vanovih delija

akson
(vlakno)

Amijelinska vlakna
jedro vanove
delije (u centru)

Vajsmanovi
intertnodusni segment
(odgovara jednoj vanovoj
deliji) 0,2-1,5 m

aksoni

Mijelinski omota u CNS-u

oligodendrocit

Mijelinizacija

Centralno

Periferno

Mijelinizacija
1. nezreli mijelinski omota
formira tanak sloj citoplazme
neurilema koji se obavija oko aksona

2. kompakcija citoplazme
(formiranje glavne guste linije)
3. zreli mijelinski omota ini
duplikatura delijske membrane i
tanak kompaktni sloj citoplazme
unutar te duplikature

* mezakson

Mijelinizacija
Tamna pruga

Svetla pruga

Tamna pruga

Mijelinizacija
majorna
gusta linja

Tamna pruga

intraperiodna

minorna
gusta linija

majorna
gusta linja

Svetla pruga

Tamna pruga

Ranvijeov nodus
Ranvijeov nodus

perinodalna citoplazma
vanove delije

neurilema

mit-Lantermanove pukotine,
mijelinske incizure

Mijelinski omota
jedro vanove elije

akson

mijelin

Mijelinski omota

Ranvijeovo
suenje

Mijelinski omota
1. heterotipski okludentni spojevi
u paranodalnoj regiji
2. autotipski okludentni spojevi
izmeu segmenata membrane
oko mit Lantermanovih
pukotina i izmeu interdigitacija
susednih vanovih delija
3. komunikantni spojevi u
paranodalnom regionu izmeu
membrana susednih mit
Lantermanovih pukotina

Mijelinski omota

Ranvijeov nodus

stopalo
astrocita

produeci oligodendrocita u kontaktu sa aksolemom

Citoplazmatski procesusi susednih oligodendrocita se ne preplidu. Prostor izmeu
njih ispunjen je stopalom astrocita.
Citoplazmatski prosecusi susednih vanovih delija se preplidu u nivou Ranvijerovog nodusa.

MULTIPLA SKLEROZA patogeneza

Ranvijeov
nodus

mijelin

oligodendrocit
neuron

Fas receptor
Fas ligand

Multipla skleroza je bolest demijeliniza-cije

koja se karakterie povremenim epizodama
neuroloke disfunkcije, uz-rokovane lezijama u
beloj masi mozga. Dve vane patohistoloke
karakteristike su:
1) infiltracija inflamatornim delijama (Tlimfociti i makrofagi) van i oko plakova;
2) plakovi astrocitnih agregata.

CD8+ i CD4+ T-limfociti koji dospevaju u leziju multiple skleroze sekretuju

citokine (IL-2, TNF- , interferon- ).
T-limfociti sekretuju Fas- ligand koji
se vezuje za Fas-receptor na oligodendrocitima i indukuje njihovu apoptozu.
T-delija
(CD4+ i CD8+)

makrofag

postkapilaerna venula

TNF- ima slian proapoptotski efekat.

Makrofagi odstranjuju mijelin sa

aksona.
Blokira se prenos nadraaja du
demijelinizovanog aksona.

Klasifikacija neurona
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Na osnovu funkcije
Na osnovu broja polova
Na osnovu oblika
Na osnovu efekta
Na osnovu duine aksona
Na osnovu sadraja transmitera

Klasifikacija neurona
1. Na osnovu funkcije
a. senzorni (somatosenzorni i viscerosenzorni)
b. motorni (somatomotorni i visceromotorni)
c. asocijativni (interneuroni, projekcioni, komisuralni, ukupno 99%)

Klasifikacija neurona
1. Na osnovu funkcije
2. Na osnovu broja polova (korenova)
a. (pseudo)unipolarni
b. bipolarni
c. multipolarni

Vrste neurona prema broju nastavaka

bipolarni
dendriti

multipolarni

(pseudo)unipolarni

Pravac
impulsa

Aksonski
terminal

ganglijski neuroni retine, kohlearnog

gagngliona, Purkinjeovi neuroni

Aksonski
terminal
vegetativni ganglioni,
ostali neuroni u CNS-u

Aksonski
terminal

senzorni ganglioni u PNS-u

Klasifikacija neurona
1. Na osnovu funkcije
2. Na osnovu broja polova
3. Na osnovu oblika
Npr. piramidalni, stelatni, zrnasti...

Klasifikacija neurona
1. Na osnovu funkcije
2. Na osnovu broja polova
3. Na osnovu oblika
4. Na osnovu efekta
a. ekscitatorni neuroni
b. inhibitorni neuroni

Klasifikacija neurona
1. Na osnovu funkcije
2. Na osnovu broja polova
3. Na osnovu oblika
4. Na osnovu efekta
5. Na osnovu duine aksona
a. projekcioni neuroni, dugoaksonski (Goldi tip I)
b. interneuroni, kratkoaksonski (Goldi tip II)

Klasifikacija neurona
1. Na osnovu funkcije
2. Na osnovu broja polova
3. Na osnovu oblika
4. Na osnovu efekta
5. Na osnovu duine aksona
6. Na osnovu sadraja transmitera
npr. glutamatergiki, GABAergiki, holinergiki, dopaminergiki,.....

Klasifikacija neurona
1. Na osnovu funkcije
2. Na osnovu broja polova
3. Na osnovu oblika
4. Na osnovu efekta
5. Na osnovu duine aksona
6. Na osnovu sadraja transmitera

Glija elije
CNS
Astrociti
Oligodendrociti
Mikroglija
Ependimne delije

PNS
vanove delije
Satelitske delije

Glija elije CNSa

1. Astrociti
2. Mikroglija

3. Oligodendrociti

1920.
Del Rio-Hortega's four types of glia.
A: Gray matter protoplasmic neuroglia. B:
White matter fibrous neuroglia. C: Microglia.
D: White matter interfascicular glia
(oligodendrocytes) (Somjen 1988, Fig. 4).

Glija elije CNSa

1. Astrociti
a. potpora
b. metabolika potpora

transport materija i vode

c. obavijanje sinapse i kontrola ekscitabilnosti
d. regulacija jonske homeostaze u ECM
e. fagocitoza (reaktivni astrociti)
f. formiranje oiljnog tkiva (glioza)

Glija elije CNSa

1. Astrociti
a. Protoplazmatini (u sivoj masi)
b. Fibrozni (u beloj masi)

Astrociti
U citoplazmi glijalni fibrilarni kiseli protein
GFAP

Krvno-modana barijera
To je selektivna fizioloka barijera koja spreava
ulazak tetnih materija iz krvi u mozak
HISTOLOKE KOMPONENTE BARIJERE:
Okludentne veze izmeu endotelnih delija
Bazalna lamina kapilara
Stopalasti produeci astrocita

Krvno-modana barijera

Methods Mol Biol. 2012;814:3-7.

Astrocytes: multitalented stars of the central nervous system.
Adv Exp Med Biol. 2012;970:307-31.
Gliotransmission and the tripartite synapse.

(Araque et al., TINS 22 (1999)

Vrste glija elija

1. Astrociti
2. Mikroglija (oko 10%)
Makrofazi nervnog tkiva
Sintetiu citokine (npr. IL 1)
Poseduju receptore za viruse i druge
imunogene vane za imunu reakciju u CNS-u

Mikroglija

http://missinglink.ucsf.edu

Mikroglija

Vrste glija elija

1. Astrociti
2. Mikroglija

3. Oligodendrociti
vre mijelinizaciju aksona u CNS-u

Ependimalne elije
tanicit

kapilar

Oblau komore, ostatak

germinativnog neuroepitela
nervne cevi
Cilindrine ili kockaste delije sa
mikrovilima i kinocilijama
Povezane dezmozomima i
komunikantnim vezama
Bazalna lamina diskontinuirana
Okludentni spojevi samo u nivou
cirkumventrikularnih organa,
krvno-likvorna barijera
Taniciti

Regeneracija aksona
preivljavanje neurona nakon aksotomije zavisi od
potencijala regeneracije i karaktera neuroglije
oligodendrociti spreavaju ponovni rast aksona, a
astrociti formiraju oiljak (gloiza)
vanove delije podravaju i onogudavaju regeneraciju
aksona
aksoni u PNS-u imaju vedi potencijal regeneracije

Regeneracija aksona
aksotomija
anterogradna degeneracija i retrogradna degeneracija
(nekoliko segmenata)
fragmentacija neurileme vanovih delija i odvajanje od
mijelinskog omotaa, ostaje endoneurijumski tubus
fagocitoza debrija (monociti-makrofazi i vanove delije),
oko nedelju dana
proliferacija vanovih delija u glijalne trake
proksimalni okrajak formira lamelopodiju (konus rasta)
sa brojnim filopodijama

Regeneracija aksona
proksimalni okrajak formira lamelopodiju (konus rasta) sa
brojnim filopodijama
premetanje citoplazme
konusa rasta u filopodije
formiranje novog konusa
rasta i novih filopodija
ponavljanje procesa do
momenta pronalaenja endoneurijumskog tubusa
elongacija
reformiranje nervnog terminala
remijelinizacija (nekolio meseci)

Hvala na panji !