LME VE MUAYENE

lmenin Tanm
Kabul edilmi veya sabit bir sistem kullanarak,
bilinmeyen bir bykl bilinen bir standartla
karlatrma prosedr
lme, bir parann uzunluunu belirlemek iin basit
bir lineer cetvel kullanmak da olabilir
Veya bir ekme testi srasnda, kuvvete kar yer
deitirmenin gelimi bir lmn de gerektirebilir
lme, belirli doruluk ve kesinlik snrlar iinde,
ilgilenilen bykln saysal bir deerini salar

Metroloji
Muayene Prensipleri
Geleneksel lme Aletleri ve Mastarlar
Yzeylerin llmesi
leri lme ve Muayene Teknikleri

Muayenenin Tanm

Metroloji

Bir para veya rnn, bir boyutu gibi bir

karakteristiinin, tasarm artnamesine uygun olup
olmadn muayene etme prosedr
ou muayene prosedr, lmeye dayanrken,
bazlar karlatrma yntemlerini kullanr
Karlatrma basite, para karakteristiinin,
tasarm artnamesine uygun olup olmadn
belirler
Karlatrma, genellikle lmeden daha hzldr
ancak ilgilenilen karakteristiin gerek deeri
hakknda ok fazla bilgi salamaz

lmbilim olarak tanmlanr

Alt temel byklkle ilgilidir:
Uzunluk
Ktle
Zaman
Elektrik akm
Scaklk
Ik yaynm

Metroloji - devam

malat Metrolojisi

Bu temel byklklerden, dier fiziksel byklkler

elde edilir; rn.:
Alan
Hacim
Hz ve ivme
Kuvvet
Elektrik gerilimi
Is enerjisi

malat metrolojisinde temel ilgi konusu, bir para veya

rnde kendisini pek ok farkl ekilde ortaya karan
uzunluk byklnn lmdr
Uzunluk ve genilik
Derinlik
ap
Doruluk, yasslk ve yuvarlaklk, vs.
Yzey przll

Doruluk ve Kesinlik
Geni uyumazlk

Doruluk llen deerin ilgilenilen bykln

gerek deeriyle uyuma derecesi
Bir lm prosedr, sistematik hatalarn olmamas
halinde dorudur
Sistematik hatalar, bir lmden dierine tutarl
olan, doru deerden pozitif veya negatif
sapmalardr
Kesinlik lme ilemindeki tekrar edebilirlik derecesi
yi kesinliin anlam, lme prosedrndeki tesafdi
hatalarn en aza indirilmesidir

lmlerin
dalm
lmlerin
ortalamas

Gerek deer

Kk uyumazlk

Gerek deer

ekil 44.1 - lmde doruluk ile kesinliin deiimi:

(a) Yksek doruluk ancak dk kesinlik;
(b) Dk doruluk ancak yksek kesinlik; ve
(c) Yksek doruluk ve yksek kesinlik

Dnyadaki ki Geerli Birim Sistemi

Muayene Trleri

Dnyada iki birim sistemi geerli hale gelmitir:

1. U.S. Allm sistem (U.S.C.S.)
2. SI (Systeme Internationale d'Unitesin ksaltmas)
- metrik sistem

Muayene, bir rnn, bileenlerinin, alt gruplarnn

veya balang malzemesinin tasarm
artnameleriyle uyumlu olup olmadn saptamak
iin lme ve karlatrma (mastarlama) teknikleridir
Muayene iki tre ayrlr:
1. Deikenlerle muayene ilgilenilen rn veya
parann boyutlar, uygun lme aparatlaryla
llr
2. Nitelikleriyle muayene paralar, tolerans
limitleri iinde olup olmadklarnn saptanmas
iin karlatrlr (mastarlanr)

10

Manuel Muayene

rnekleme (Numune Alma) Muayenesi

Muayene prosedrleri genellikle elle (manuel)

gerekletirilir
skc ve monotondur, bu durumda kesinlik ve
doruluk ihtiyac yksektir
Tek bir parada bile nemli boyutlarn lm saatler
srebilir
Manuel muayenenin zaman ve maliyeti nedeniyle,
her parann muayenesine olan ihtiyac azaltmak iin
genellikle istatistiksel rnekleme prosedrleri
kullanlr

rnekleme (numune alma) muayenesi

kullanldnda, numune para says, retilen para
miktaryla kyaslandnda genellikle kktr
Numune boyutu, retim miktarnn % 1i olabilir
Mevcut paralarn tm llmediinden, rnekleme
prosedrnde hatal paralarn fark edilmeme riski
mevcuttur
Risk, daha byk numune miktar ile azaltlabilir
Ancak % 100den daha az olduundan, rnekleme
ynteminin kullanmnn fiyatna gre iyi kalite
tolere edilmelidir
11

12

% 100 Muayene

Manuel % 100 Muayene

Teorik olarak, 100 iyi kaliteye ulamann tek yolu %

100 muayene etmektir
Bylece tm hatalar ortaya karlr ve sadece iyi
kalite paralar geer

Ancak % 100 muayene manuel yapldnda, iki

problemle karlalr:
1. Masraf birim muayene maliyeti, gruptaki her
paraya uygulanr
2. % 100 manuel muayenede, her zaman insan
hatalar mevcuttur
Bu nedenle manuel yntemlerle % 100 kontrol, %
100 iyi kalite rn garanti etmez

13

14

Otomatik % 100 Muayene

ve Dzeltme Eylemi

Geleneksel lme Aletleri ve Mastarlar

Otomatik % 100 muayene, aadaki dzeltme

eylemlerinden birini veya her ikisini de salamak
zere imalat ilemiyle btnletirilebilir:
1. Paralarn snflandrlmas kabul edilebilir ve
kabul edilemez gibi, paralarn iki veya daha
fazla kalite seviyelerine ayrlmas
2. Deiebilirlii azaltmak ve kaliteyi iyiletirmek iin
prosesteki telafi ayarlarna izin vermek amacyla
muayene datasnn devam eden imalat ilemine
geri beslemesi

15

Hassas Mastar Bloklar

Dorusal boyutlar iin lme aletleri
Karlatrc aletler
Sabit mastarlar
Asal lmler

16

Hassas Mastar Bloklar

Dorusal Boyutlar iin lm Aletleri

Dier boyutsal lm aletleri ve mastarlarn kyaslad

standartlar
ekil olarak genellikle kare veya dikdrtgendir
lm yzeyleri, boyutsal olarak doru ve bir cmnin
milyonda biri mertebesinde paralel hale getirilmi ve
ayna yzeyi gibi parlatlmtr
Hassas mastar bloklar, belirli standart boyutlarda
veya set halinde mevcuttur. Set halinde olanlar,
deiik boyutta bloklardan oluur

ki tre ayrlr:
Dereceli lm cihazlar, nesnenin lm iin
karlatrlabildii bir dorusal veya asal lek
zerinde bir seri iaretlere (derece olarak
adlandrlan) sahiptir
Derecesiz lm cihazlar bu tr lee sahip
deildir ve boyutlar arasnda karlatrma
yapmakta veya dereceli bir cihaz tarafndan lm
iin bir boyutu transfer etmekte kullanlr

17

ekil 44.2 - D kaliperlerin iki boyutu (L.S. Starrett Co.nin izniyle)

18

ekil 44.3 - Srgl kumpas; aletin her iki yz de gsterilmitir.

(L.S. Starrett Co.nin izniyle)
19

20

ekil 44.5 - D mikrometre, dijital okumal, standart bir in

boyutunda (L. S. Starret Co.nin izniyle)

ekil 44.4 - Verniyer kumpas (L.S. Starrett Co.nun

izniyle)
21

22

Mekanik Mastarlar: Komparatrler

Mekanik mastarlar, gzlemeye izin vermek zere
sapmay mekanik olarak bytecek ekilde
tasarlanmtr
Bu kategorideki en yaygn cihaz, temas noktasnn
dorusal hareketini, bir ibrenin dnmesine
dntren ve ykselten komparatrdr
bre 0,01 mm gibi kk birimlerle derecelenir
Uygulamalar: doruluun, yassln, paralelliin,
kareliin, yuvarlakln ve kakln lm

ekil 44.6 - Komparatr: sadaki grn ibreyi ve dereceli yz,

soldaki ise cihazn arka kapann karlm halini
gstermektedir (Federal Products Co., Providence, RInin
izniyle)
23

24

Komparatr

Deiik Paralar in Komparatrn Kullanm

Temas
Silindirik para

Merkez

Yzey plakas

ekil 44.7 - Kakl gstermek zere komparatrn kurulmas;

para merkezi evresinde dndke, merkeze gre d yzeyin
deiimleri ibre zerinde gsterilir

25

26

Elektronik Mastarlar

GE/GEME Mastarlar

Dorusal bir yer deitirmeyi bir elektrik sinyaline

dntrme kapasitesine sahip transdserlere dayal
lme ve mastar cihazlar
Elektrik sinyali daha sonra ykseltilir ve dijital bir
okuma gibi uygun bir veri formatna dntrlr
Elektronik mastarlarn uygulamalar, son yllarda
mikroilemci teknolojisinin sayesinde byk bir
gelime gstermitir
Bunlar yava yava geleneksel lm ve mastar
cihazlarnn ouyla yer deitirmektedir

Bu ekilde adlandrlmasnn nedeni, bir mastarn limiti,

iine sokulan paraya izin verirken dierinin
vermemesidir
GE limiti boyutu maksimum malzeme koulunda
kontrol etmek zere kullanlr
Bu, bir delik gibi bir i zelliin minimum
boyutudur, ve bir d ap gibi bir d zellik iin ise
maksimum boyuttur
GEME limiti incelenen boyutun maksimum
malzeme artn kontrol etmekte kullanlr
27

28

ereve

Delik Mastar

GEME mastar butonu

GE mastar butonu

GE tapas
Para

GEME tapas

Tutamak

rs

ekil 44.8 - Bir parann apnn lm iin Snap mastar; GEME ve

GE mastar butonlarnn ykseklik farklar abartlmtr.

ekil 44.9 - Delik mastar;

GE ve GEME tapalarnn aplar arasndaki fark abartlmtr.

29

30

Alar, deiik aler tipleri kullanlarak llebilir.

Basit bir aler, asal birimlerle derecelendirilmi
bir yar dairesel kafa evresinde dnebilen bir
baktan oluur

A lmnde yksek hassasiyet, bir sins ubuu

kullanarak yaplabilir.
Pa
ra

Alarn lm

ekil 44.10 - Verniyer skalasna sahip bir aler;

31

32

Sins ubuu ile A lm

Yzeylerin lm
ki parametre gz nne alnr:
Yzey dokusu ou kez yzey przll
olarak llen, yzeyin geometrisi
Yzey przll Yzeyi oluturan malzeme
ve yntem tarafndan belirlenen, nominal
yzeyden kk, dar aralkl sapmalar

Sins ubuu

Rulo
Mastar bloklar

Yzey btnl yzeyin hemen altndaki

malzeme karakteristikleriyle ve kendisini oluturan
imalat yntemlerinin neden olduu bu yzeyalt
tabakada meydana gelen deiikliklerle ilgilenir

llecek para

Sin A = H/L
ekil 44.11 - Bir sins ubuunun kullanm dzenei
33

Yzey Dokusunun lm iin

ne Ulu Cihazlar

Yzey Przllnn lm

34

Yzey przlln belirlemek iin yntem:

1. Standart test yzeyleriyle sbjektif karlatrma
2. Elektronik Komparatrler
3. Optik teknikler

Trnak testine benzer ancak daha bilimsel

Bu elektronik cihazlarda, koni ekilli bir elmas ine
ucu, sabit ve yava bir hzda test yzeyini kateder
nenin kafas yatay olarak ilerlerken, kendisi yzey
sapmalarn izlemek zere dikey olarak da hareket
eder
Dikey hareket, yzeyin toporafyasn simgeleyen bir
elektronik sinyale dntrlr

35

36

lerleme yn

leri lme ve Muayene Teknolojileri

ne kafas

nenin dikey hareketi

ne

Para

ekil 44.13 - ne ulu aparatn almasn gsteren izim. ne

kafas yzey boyunca yatay hareket ederken inenin kendisi
yzey profilini izlemek zere dikey hareket eder. Dikey hareket
ya: (1) yzeyin bir profiline, veya (2) ortalama przllk
deerine dntrlr

Modern imalatta, manuel lme ve mastarlama

tekniklerinin yerini almaktadr
Temasl veya temassz alglayabilen yntemleri
ierir:
1. Koordinat lm makinalar (CMM)
2. Lazerler
3. Makina gzlemi
4. Dier temassz teknikler

37

38

Koordinat lm Makinalar (CMM)

Bir temas probundan ve bu probu, parann zelliklerine
veya yzeylerine gre boyutta konumlandran bir
mekanizmadan oluan lme makinas
Prob, paraya gre izafi harekete izin veren bir
yapya tespit edilir
Para yapya bal tabla zerine sabitlenir
Probun konum koordinatlar, para geometrisi
datasn elde etmek zere temas ederken hassas
ekilde kaydedilebilir

ekil 44.14 - Koordinat lm

makinas
(Brown & Sharpe
Manufacturing Co.nin
izniyle)

39

40

CMM Problar

CMMin stnlkleri

Probun ntr konumundan en kk sapmasnda

iaret veren hassas elektriksel kontakl, modern
dokun-tetikle" problar
Temas halinde, koordinat konumlar, fazladan
katedilen mesafe ve prob boyutu iin ayarlayarak
CMM kontroleri tarafndan kaydedilir

Yksek verimlilik - bir CMM geleneksel manuel

yntemlere oranla karmak kontrol prosedrlerini
ok daha ksa srede gerekletirebilir
Geleneksel yntemlere gre daha yksek doruluk
ve kesinlik
Azaltlm insan hatas
Esneklik - bir CMM ok deiik para
konfigrasyonlarn muayene etmek iin
kullanlabilen, genel amal bir makinadr

41

Lazerlerle lmler

42

Tarayc Lazer Sistemleri

Laser light amplification by stimulated emission of

radiation un ksaltmasdr
lm uygulamalarnda kullanlan lazerler, grnr
aralkta k yayan dk gl gaz lazerleridir
Lazer k n:
Yksek derecede monokromatiktir k tek bir
dalga boyuna sahiptir
Yksek oranda koherandr k nlar paraleldir
Bu zellikler, lme ve muayenenin pek ok
uygulamasnda kullanlmasn desteklemitir

Bir nesneden sprerek geen bir n retmek zere

dnen bir aynadan yanstlan bir lazer n kullanr
Nesnenin uzak ucundaki bir k alglaycs
(fotodetektr), taramas srasnda obje tarafndan
kesintiye uratld ksa sre hari lazer nn
alglar
Bu zaman periyodu, byk dorulukla ok ksa
srede llebilir
Bir mikroilemci sistemi, lazer nnn yolundaki
nesnenin boyutuyla ilgili olan kesintiye urama
sresini ler ve bu deeri dorusal bir boyuta
dntrr
43

44

Paralelletirici mercek
D apndaki para
Odaklayc mercek
Dnen ayna

Lazer
Ik detektr

Pozisyona duyarl
fotodetektr

Lazer n

Lazer n
Lazer
Gerilim

Ik noktas

Para
Zaman

ekil 44.16 - Parann D boyutunun lm iin lazer nyla

gen oluturmann prensibi; bu ekilde, parann, bilinen
iki noktadan uzakl llebilir

ekil 44.15 - Silindirik paralarn aplarn lmekte kullanlan

tarayc lazer sistemi; lazer nnn kesintiye urama sresi, D
apyla orantldr

D = H R H L cot A

45

Makinayla Gzleme

Grnt alglama
ve saysallatrma

Baz faydal uygulamalar iin grnt verisinin bilgisayar

tarafndan gzlenmesi, ilenmesi ve yorumlanmas
2-D sistemler, sahneyi bir dzlem olarak grr
rnekler: dzlemsel bir yzeydeki zellikler iin
boyutsal lmleme ve mastarlama, bileenlerin
varln kantlama ve kontrol etme
3-D grnt sistemleri, snr veya ekillerin varln
gerektirir
Mevcut uygulamalarn byk ounluu 2-Ddir.

Grnt ileme ve
analizi

Kamera

46

Yorumlama

Kararlar ve eylemler

Ik kayna

Paralar

Hareketli konveyr

ekil 44.17 - Makinayla gzleme sisteminin almas

47

48

Grnt Alma ve Saysallatrma 1.Adm

Grnt Alma ve Saysallatrma - devam

Grnty daha sonraki ileme iin depolamak zere

bir saysallatrma sistemine bal bir video
kameradan oluur
Nesne zerine odaklanm kamera araclyla,
grnt alann ayrk resim elemanlarnn (pikseller)
matrisine blerek bir grnt elde edilir.
Her bir pikselin, sahnenin bir ksmnn k
younluuyla doru orantl bir deer olduu
varsaylr

Bir ikili grnt sisteminde, k younluu iki

deerden birine indirilir
Siyah veya beyaz = 0 veya 1
Her piksel deerleri seti, bir bilgisayar belleine
depolanan bir ereve (frame)dir.
Bir erevedeki piksel deerlerini okuma, Avrupa
sisteminde 25 Hz, U.S. Sisteminde 30 Hzde
gerekletirilir

49

50

111111111111
111111111111
111111111111
111111100011
111111011011
111110011011
111100000011
111000000011
111010000011
111100000011
111111111111
111111111111

ekil 44.18 - Grnt alma ve saysallatrma:

(a)ekran, aydnlk bir zemine kar koyu renkli bir paradan oluur;
(b) Ekran zerine yklenmi 12 x 12lik bir piksel matrisi

ekil 44.18deki grnt iin, bir ikili grnt sistemindeki piksel

deerleri
51

52

Grnt leme ve Analiz 2.Adm

Yorumlama 3.Adm

Her bir erevedeki veri, bir ekran iinde analiz

edilmelidir (1/30 veya 1/25 s)
Grnt verisini analiz etme teknikleri:
1. Kenar tespiti bir nesnenin snrlarnn
yerleimlerini saptama
Snrlardaki bitiik pikseller arasnda k
younluundaki kontrast tanmlayarak yaplr

Nesnenin tanmlanmasyla ilgilidir

Grntdeki nesnenin, nceden tanmlanm
modellerle veya standart deerlerle kyaslanarak
tanmlanmas
karsanm zelliklerle yaplr
Yaygn bir teknik, bir grntnn bir ya da birka
zelliinin, bilgisayar belleine depolanm bir
modelin (ablonun) buna kar gelen zellikleriyle
karlatrld ablon uydurmadr.

2. zellik karsama bir grntnn, alan,

uzunluk, ap, evre ve a oran gibi zellik
deerlerinin saptanmas

53

Makinayla Gzlem Uygulamalar

1.
2.
3.
4.

54

Makinayla Gzleme Muayenesi

Muayene
Para tanmlama
Grsel klavuz ve muayene
Gvenliin grntlenmesi

En nemli kategori tm endstriyel makinayla

gzleme uygulamalarnn yaklak % 90n kapsar
En yaygn uygulamalar, yksek maliyetli
programlama ve yerletirmenin pek ok nite
tarafndan yapld seri retimdedir
Tipik amalar:
Boyutsal lm ve mastarlama
spatlama ilevleri
Hatalarn ve sreksizliklerin tanmlanmas

55

56