Lastik leme ve Biimlendirme

LASTK LEME TEKNOLOJS

Lastik rnlerin imalat genelde iki aamada olur:

1. Lastik malzemenin retimi
Doal lastik tarmsal bir rndr
Sentetik (yapay) lastikler petrolden elde edilir
2. Lastikten para retiminin aamalar:
(a) Katklar ekleme
(b) Kartrma
(c) Biimlendirme
(d) Vulkanizasyon

Lastik ileme ve ekillendirme

Otomobil lastiklerinin ve dier lastik rnlerin imalat
rn tasarm kurallar

Lastiklere zg mal Usulleri ve rnlere

Genel Bak
Plastikler iin kullanlan birok yntem lastikler iin de
kullanlr
Ancak birok bakmdan farkllklar olduundan, lastik ve
plastik sanayi ayr olarak dnlr
En nemli lastik rn tat (otomobil, kamyon, bisiklet,
uak..) lastikleridir

Lastik Sanayi

Doal Lastik eldesi tarmsal bir faaliyettir; hammadde olan

LATEX tropik iklimlerdeki plantasyonlardan kazanlr
Buna karn yapay lastik petrokimya sanayinin bir
rndr
Ve en sonunda bu hammaddeler, lastik sanayini oluturan
fabrikalarda rne dntrlr

Doal Lastik retimi

Lastiin Kazanlmas

Doal lastik (Hevea brasiliensis-latex) aalardan elde

edilir. Bu aa plantasyonlar Gneydou Asya ve
benzer iklimlerde bulunur
Latex, polyisoprene polimeri olan kat paracklarnn su
iinde kolloidal bir dalmdr
Polyisoprene (C5H8)n lastiin ana bileenidir, ve
emlsiyonda yaklak % 30 bulunur
Deiik aalardan elde edilen latex byk tanklarda
toplanarak harmanlanr

Latex iine formik asit (HCOOH) gibi bir asit ilave

edilerek 12 saatte topaklanma salanr
Bu yumuak kat topaklar ieren malzeme merdaneler
arasndan geirilir ve su uzaklatrlr. Elde edilen yass
rn yaklak 3 mm kalnlndadr
Bu tabakalar dumanda kurutulur. Koyu kahve renkteki bu
yass rn balyalanarak sevk edilir.
Kurutma scak havada da yaplabilir, daha ak renk olan
bu rn daha iyi kalite olarak kabul edilir.

Katklar
Sentetik (Yapay) Lastik

Lastik her zaman katklarla birlikte kullanlr

Bu katklar arasnda ncelikle vulkanizasyon kimyasallar
(kkrt gibi) bulunur
Dier katklar lastiin dayanmn artrr (takviye dolgular)
veya sadece maliyeti drmek amacyla katlr.
Katklarn ilavesi ile lastik deiik uygulamalar iin gerekli
zelliklere kavuur, bunun yannda maliyet ve
ilenebilirlik de iyiletirilir.

Dier polimerlere uygulanan polimerizasyon teknikleri ile

elde edilirler
Dier polimerlerin pellet veya sv olarak pazarlanmasna
karn, lastikler doal lastie benzer biimlerde
balyalarda sevkedilirler
Lastik sanayinde uzun yllar doal lastik
kullanmndan tr hammaddenin bu biimde
kullanm geleneksel hale gelmitir.

Lastikte Karbon Karas

Lastikte en nemli katk karbon karasdr,
Dayanm artrr, lastiin anma ve yrtlmaya kar
dayanmn gelitirir
Ultraviyole nlardan korur
Bu katk nedeniyle lastik paralarn ou siyah renklidir
5

Dier Dolgu ve Katklar

Kartrma

Siyah renk uygun deil ise - sulu aluminyum silikatlar

(Al2Si2O5(OH)4) kullanlr, ancak bunlarn dayanm
artrma zellikleri o kadar iyi deildir.
Dier polimerler, stiren, PVC ve fenolik gibi dolgu olarak
katlabilir
Geri kazanlm lastik hurdalar, ancak en ok %10 katlr
Antioxidanlar; yorulma ve ozona kar koruyucular; boya
pigmentleri, yumuatclar; kpk elde edilmesi iin
katklar ve kalptan karlmay kolaylatran katklar da
kullanlmaktadr

Katklarn ok iyi kartrlmas lazmdr.

Olgunlamam lastiin vizkozitesi ok yksektir ve
kartrma srasnda i srtnme nedeniyle scakl
150C e kadar kabilir
Vulkanizasyon katklar karmda balangtan itibaren
bulunursa, bu scaklklarda vulkanizasyon istenmeden
balayabilir. Lastik reticilerinin en korktuu durum
budur.
Erken vulkanizasyonu nlemek iin kartrma genellikle
iki aamal yaplr. Tm dier katklar kartrlp, karm
soutulduktan sonra, ikinci aamada vulkanizasyon
ajanlar katlr.
7

Lastik rnlerde Elyaf Takviye

Ram
Huni
Lastik
Merdaneler
ereve

Muhafaza
Soutma
kanallar
Rotor
Boaltma
kapa

Birok rnde takviyelerden yararlanlr:

rnein: oto lastikleri, konveyor bantlarnda
Kullanlan lifler selloz, naylon, poliyester
Cam elyaf ve elik de kullanlr (rnein elik takviyeli
lastikler)
Srekli elyaf malzemeler lastie biimlendirme
srasnda katlmaldr; dier katklar gibi
kartrlmazlar

ekil 14.1- Lastik ilemede kullanlan kartrclar; (a) iki merdaneli

deirmen ve (b) Banbury tipi i kartrc. Bu makinalar doal lastiin
mastikasyonunda da kullanlabilir
9

10

Ekstrzyon
Lastik Malzemeyi Biimlendirme

Lastik malzemeler iin genellikle vidal ekstrzyon

makinalar kullanlr.
Ekstrzyon silindiri termoplastiklere gre daha ksadr; bu
ekilde apraz ban erken oluumu riski azaltlr
Ekstzyon rnlerinde kalptan ktktan sonra nemli
oranda ime grlr

Lastik rnlerin biimlendirilmesi iin drt temel yntem

mevcuttur:
1. Ekstrzyon
2. Kalenderleme (haddeleme)
3. Kaplama
4. Kalplama ve Dkm
Tat lastikleri gibi baz rnler ayn rn iin birok
temel yntemin uygulanmasn gerektirir, ayrca montaj
aamas da vardr

Kalenderleme
Malzeme bir dizi merdane arasndan geirilerek kalnl
drlr. Son merdane akl kan rnn kalnln
belirler
Malzeme besleme

ekil 13.17
Kalenderleme
11

Levha eldesi
12

Dokunmu kumalarn lastikle kaplanmas

Merdaneli Kalp Yntemi

Bu yntem otomobil lastiklerinde, konveyr

bantlarnda, su geirmez brandalarda ve yamurluk
gibi giysilerde kullanlr

Ekstrzyon ve kalenderlemenin birlikte kullanmdr.

Elde edilen rn kalitesi daha yksektir

Silindir

Merdaneler

Kalender merdaneleri

rn

Malzeme besleme

Kuma
Vida

Sarm makarasna
Kaplanm kuma

ekil 14.2 - Merdaneli kalp yntemi - ekstrzyon ve ardndan

haddeleme
13

ekil 14.3 - Bir kalenderleme ilemi kullanarak bir kuman lastik

kaplanmas

Kalplanm Lastik rnler

Vulkanizasyon

Bu rnlere rnek olarak, ayakkab tabanlar, contalar ve

tpalar gsterilebilir
Bunlarn dnda birok kpk-lastik para da kalplama
ile retilir
Kalplamann oto lastii retiminde de nemi vardr
Balca kalplama teknikleri: (1) basnl kalplama, (2)
transfer kalplama, ve (3) enjeksiyon kalplama
En yaygn kullanlan basnl kalplamadr ve oto
lastii retiminde de kullanlr
Bu yntemlerde vulkanizasyon kalp iinde gerekleir
(ayr bir vulkanizasyon aamas yoktur)

Bu ilemde elastomer moleklleri arasnda apraz

balar oluur, ve lastiin rijitlii ve dayanm artar
Uzun molekller belirli noktalarda balanr ve
malzemenin kalc biim deitirmesi engellenir
Tipik bir yumuak lastikte 1000 birimde (mer) 1
veya 2 apraz ba bulunur
apraz ba says artrlrsa, polimer rijitleir ve
giderek termoplastik gibi davranmaya balar (sert
lastik)

15

14

16

Vulkanizasyonun Tarihsel Geliimi

Uzun zincir lastik
moleklleri

lk kez Goodyear tarafndan 1839 ylnda

bulunmutur, o zamanlar doal lastie % 8 kkrt
katlr ve 140 C scaklkta 5 saat tutulurdu
Bu sreler ok uzun olduundan sadece slfrle
yaplan vulkanizasyon gnmzde artk
kullanlmamaktadr
Daha az miktarda kkrtle birlikte birok dier
kimyasaldan yararlanlr
Sre 15-20 dakikaya iner
Ayrca slfr iermeyen birok dier yntem
gelitirilmitir.

apraz balar

ekil 14.4 - Lastik molekllerine vulkanizasyonun etkisi: (1) ham lastik

ve (2) vulkanize (apraz bal) lastik. Deikenler (2) : (a) dk
derecede apraz bal yumuak lastik; ve (b) yksek derecede
apraz bal sert lastik

17

18

Oto Lastikleri ve Dier Lastik rnleri

Oto Lastikleri
Pnmatik lastikler binek ve i aralar iin nemli
komponentlerdir

Oto lastikleri lastik sanayinin en nemli rndr, tonaj

olarak tm lastik retiminin %75ini oluturulur
Dier nemli rnler:
Ayakkablar
Contalar
Darbe/titreim snmleme paralar
Konveyor bantlar
Hortumlar
Kpk lastik paralar
Spor gereleri

Bunlarn ilevleri:
Tat, yolcu ve yklerin arln tar
Aracn hzlanmas iin motorun gcn iletir
Yoldan gelen titreimleri snmleyerek konforlu bir
yolculuk salar
Bu tr pnmatik lastikler: otomobiller, kamyonlar,
otobsler, traktrler, i makinalar, askeri aralar,
bisikletler, motorsikletler ve uaklarda kullanlr

19

20

Diler

Diler
Kuaklar

Diyagonal takviyeler (4)

Oto Lastiinin Yaps

Diyagonal
takviyeler (2)
katmanlar

katmanlar

Oto lastikleri ok sayda parann yanyana getirilmesi ile

oluturulur. Bir binek otosu lastiinde yaklak 50 bileen
bulunur; bu say bir i makinas lastiinde 175e ykselir

Dolgular

Yanak

elik teller

Topuk teli
demeti

Topuk telleri

Kuaklar
Radyal takviyeler (2)
Yanak

katmanlar
Dolgular
elik teller

Topuk teli
demeti

temel karkas tr vardr: (a) diyagonal takviyeli, (b)

diyagonal kuakl ve (c) radyal takviyeli

21

Topuk telleri

ekil 14.5- lastik konstrksiyonu: (a) diyagonal takviyeli, (b)

diyagonal kuakl ve (c) radyal takviyeli

22

Karkasn Oluturulmas

Lastik retiminin Aamalar

Karkas dner bir silindir zerine monte edilir

Genelde kademe vardr:

Srt katman

1. Yapdaki bileenler hazrlanr

mal tamburu
Montaj yapmak iin alan
tarafndan dndrlr

Lastik

2. Lastik tabakalar istiflenerek karkas oluturulur

Topuk telleri

3. Kalplama ve vulkanizasyonla lastik biimlendirilir

elik teller

Diler

Dokuma malzemesi, naylon, polyester, cam elyaf

veya elik olabilir ve karkas iindeki lastik tabakalar
takviye eder

Topuk teli
demeti

Topuk telleri

Yapda iinde lastik kapl dokumalardan oluan ok

tabakal bir karkas bulunur

Dolgular

Yanak

Karkas oluturan malzemeler srekli retim yntemleri

ile elde edilir ve istenilen boylarda kesilir

Datlabilir
tambur (lastiin
karlmas iin)

Bu bileenler: Topuk teli, takviyeli tabakalar, i kaplama,

kuaklar, d srt ve yanaklardr

Yanak

Tambur mesnedi
Yanak

ekil 14.6 - mal tamburundan karlmadan hemen ancak kalplama

ve sertletirmeden nceki lastik
23

24

Lastik malatnda Ak Diyagram

Kalplama ve Sertletirme
Hazrlanan karkas iirilebilir bir diyafram zerinde kalba
yerletirilir. Lastik kalplar genellikle iki paraldr ve
lastiin srtn biimlendiren profile sahiptir
Lastik yar kalplar
mal
tamburundan
gelen karkas

Srt modeli
(lastik
kalbndan)

Srt
Yanak
ksm

Topuk teli
Genleebilir
diyafram
imi diyafram

ekil 14.7 - Lastiin kalplanmas: (1) yumuak lastik genleebilir diyaframn

zerine yerletirilir; (2) kalp kapanr ve diyafram, srt modellerini lastikte
oluturmak zere, yumuak lastii kalp boluuna zorlayacak ekilde
genleir; kalp ve diyafram lastii sertletirmek zere stlr

25

Dier Lastik rnleri

26

Dier Lastik rnleri- Ayakkablar

Konveyr Bantlar: Genellikle polyester veya naylon gibi

elyafla takviye edilir. Dokumalar genellikle kalenderleme
ile kaplanr ve gerekli sayda tabaka istiflenerek srekli
bir stma ilemiyle vulkanize edilir

Bir ayakkabda bulunan ve lastikten yaplan bileenler

unlar olabilir: taban, topuk, lastik st ksm, dier st
bileenler
Paralar kalplanarak imal edilir: enjeksiyon kalplama,
basnl kalplama veya ayakkab sanayi iin zel
gelitirilmi dier kalplama yntemleri uygulanr
Lastik malzeme dolu veya gzenekli (kpk) olabilir
Az sayda elle retimler iin yass lastik hammaddesi
kesilerek ayakkab imalatnda kullanlmaktadr

Hortumlar: Deiik tipleri vardr:

1. Basit Hortum (takviyesiz), ekstrzyonla imal edilir
2. Takviyeli Hortumlarda u tabakalar bulunur:
hortum ekstrzyonla imal edilir ve hortum
iinden geecek akkana gre seilir
Takviye Tabakas
D tabaka ekstrzyonla imal edilir ve hortumun
kullanlaca ortama gre seilir
27

28

Termoplastik Elastomerler (TPE)

Lastik Para retimi ve Tasarm

Lastik zelliklerine sahip termoplastik polimerlerdir.

Basnl kalplamada retim miktar 1000 veya daha

dk olabilir, nk kalplar dier yntemlere gre daha
ucuzdur.

TPE malzemeler termoplastikler iin uygulanan

yntemlerle biimlendirilirlerntemi olarak: enjeksiyon
kalplama ve ekstrzyon kullanlabilir; bunlar lastik iin
kullanlan yntemlere oranla daha ekonomik ve hzldr.

Enjeksiyon kalplama dier plastiklerde olduu gibi kalp

pahaldr ve retim saylar daha yksek olmaldr.

Kalplama ile: Ayakkab tabanlar, spor ayakkablar ve

otomotiv karoseri paralar retilebilir (TPE malzemeden
pnmatik oto lastii retilmez!)

Lastik paralar kalplardan kolaylkla karlabilirler ve bu

nedenle para tasarmnda eimler kullanmak gerekmez,
hatta kk kntlar dahi kalptan karmada sorun
yaratmaz.

Ekstrzyon ile: Elektrik kablo kaplamalar, tpta kullanlan

hortumlar, konveyr bantlar, yass mamuller retilebilir.

29

30