a11

a1n
a12
a
a
a
r
r
r
v1 = 21 v 2 = 22 v n = 2 n
M
M
M



am 2
amn
am1

3. BLM

gibi n tane vektrn oluturduu,

r
A = [ v1

MATRSLER

r
r
v2 L vn ]

eklindeki sralanna matris denir.

Analitik Geometriden Biliyoruz ki :

Matris

a11
a
A = 21
L

am1

a12
a22
L
am 2

elemanlar

aij (i = 1, 2,..., m ; j = 1, 2,...n)

cinsinden ksaca

A = [ aij ]

x = X cos Y sin
y = X sin + Y cos

L a1n
L a2 n

L L

L amn

Dndrme Formlleridir.

x cos
y = sin

sin X
cos Y

ekil.1
3

.
am1 x1 + am2 x2 + L+ amn xn = bm

a11 x1 + a12 x 2 + L + a1n x n = b1

a11
a
21
L

a m1

L a1n x1 b1
L a 2n x 2 b2
=
L L M M

L a mn x n bm

a12
a 22
L
am2

Matrislerin Toplam (Fark)

A ile B mxn boyutlu iki matris ise, aijbij=cij olacak ekilde
elde edilen C=[cij] matrisine, A ile B matrislerinin toplam
(veya fark) denir.
ki matrisin toplanabilmesi (veya karlabilmesi) iin
boyutlarnn ayn olmas gerekir.

AX=B
mxn

MATRS LEMLER

Dorusal
Denklem
Sistemi

a 21 x1 + a 22 x 2 + L + a 2 n x n = b2

nx1

mx1

Farkl boyutlu iki matris

toplanamaz (veya karlamaz)

Matrislerin Toplam (Fark)

Matrislerin Toplam (Fark)

Toplama ileminin koulu

Tanm: Eer A = aij ve B = bij boyutlar mn olan

matrisler ise bu iki matrisin toplam:

ki matrisin toplanabilmesi (veya karlabilmesi) iin

boyutlarnn ayn olmas gerekir.
Farkl boyutlu iki matris toplanamaz (veya
karlamaz)

A+B =C

aij + bij = cij

*
*

* *
* *
+
* *

* *
43

*
*

* *
*
*
* *
=
* *
*

* *
*

* *
* *

* *

* *

43

43
8

RNEK

Matrislerin Toplam (Fark)

a b e
c d + g

f a + e b + f
=
h c + g d + h

a b e
c d g

f a e b f
=
h c g d h

1 2 4
2 0 0

A = 3 0 1 ve B = 1 4 3 ise A+B=C

2 1 2
1 3 2
matrisini bulunuz.

3 2 4
C = 2 4 2

1 4 4

Bir Matrisin Bir Skalerle arpm

Tanm: Eer A = aij boyutu mn olan bir matris ve
k olan bir skaler ise matris ile skalerin arpm boyutu
mn olan bir matristir:
kA = C

kaij = cij

10

RNEK
2 5 1
A = 3 4 0 ise 2A ve -3A skaler arpmlarn bulunuz.

2 7 2
2(2) 2(5) 2( 1) 4 10 2
2 = 2(3) 2(4) 2(0) = 6 8 0

2(2) 2(7) 2(2) 4 14 4

3(2) 3(5) 3( 1) 6 15 3
3A = 3(3) 3(4) 3(0) = 9 12 0

3(2) 3(7) 3(2) 6 21 6

12

Matrislerin arpm

Matrislerin arpm

C = AB

Tanm: Eer A = aij boyutu mn ve B = bij boyutu np

olan matrisler ise bu iki matrisin arpm boyutu mp olan bir
matristir:
AB = C
n

b = ai1b1 j + ai 2b2 j + K + ainbnj = cij

{c12 }
c22
c32

c13 a11 a12

c23 = a21 a22

c33 a31 a32

a13 b11 b12

a23 b21 b22

a33 b31 b32

b13
b23

33

c12 = a11b12 + a12b22 + a13b32

ik kj

k =1

c11

c21
c31

14

Matrislerin arpm

RNEK

arpm ileminin koulu

2 1
3 9 2
A=
B = 5 7 6
3
4

A matrisinin stun
saysnn, B matrisinin
satr saysna eitlii
arplabilme
kouludur.

matrisleri iin C arpm matrisini bulunuz.

15

ZM

Matrislerin Toplama ve Skaler

arpm zellikleri

2 1 3 9 2
3 4 5 7 6

A,B,C ayn boyutlu matrisler; k1, k2 skalerler olmak zere;

1) A+B=B+A

( 2 3) + ( 1 5) ( 2 9 ) + ( 1 7 ) ( 2 2 ) + ( 1 6 )

( 3 9 ) + ( 4 7 )
( 3 2 ) + ( 4 6 )
( 3 3) + ( 4 5 )

2) A+(B+C)=(A+B)+C
3) k1(A+B)=k1A+k1B
4) (k1+k2)A=k1A+k2A

1 25 10
29 1 18

5) (k1k2)A=k1(k2A)

18

Matrislerin arpm zellikleri

Matrisin Transpozu

A,B,C ayn boyutlu matrisler; k1, k2 skalerler olmak zere;

1) A(B+C)=AB+AC
2) (A+B)C=AC+BC
3) A(BC)=(AB)C

6) AB=0 ise A=0 ya da

B=0 olmas gerekmez.
7) A(B+C)=AB+AC
8) (A+B)C=AC+BC

Her hangi bir A matrisinin transpozu (evrii) AT ile

gsterilir.
A matrisinin satrlar (stunlar) sras ile AT matrisinin
stunlarn (satrlarn) oluturur.

4) ABBA (Boyutlar
uygun deilse)
5) AB=AC ise B=C
olmas gerekmez.

19

20

Transpoz leminin zellikleri

zel Matrisler
Kare Matris :

1. ( AT ) = A

Satr says, stun saysna eit olan (m=n)

matrislere kare matris denir.

2. ( A + B ) = AT + BT
T

4. ( AB ) = B A
T

NOT: Kare bir matrisin determinant hesaplanabilir.

Kare olmayan bir matrisin determinant sz konusu
deildir.

k bir skaler

3. ( kA ) = kAT
T

2 5 1
A = 3 4 0

2 7 2

zel Matrisler

zel Matrisler
Sfr Matris :

Kegen Matris :

Tm elemanlar sfr olan matrise denir.

0
0
A=
0

Kegen zerindeki elemanlarnn aii dnda, dier

tm elemanlar (aij)sfr olan matrise denir.

0 0
0 0

0 0

0 0

aii elemanlarnn bazlar sfr olabilir.

NOT: Sadece kare matrisler kegen matris
olabilir.

3 0 0
A = 0 4 0

0 0 4
23

zel Matrisler

zel Matrisler

Skaler matrisler:

Birim Matris :

Asal kegen elemanlar (aii)birbirine eit olan kegen

matrise skalar matris denir.

Kegen zerindeki elemanlar 1, dierleri sfr olan

skaler matrise birim matris denir.
In ile gsterilir.
1
A = 0

0
1
0

0
0

matrisi bir birim matris olup I3 ile gsterilir.

nemli: A0=I
26

zel Matrisler
Simetrik Matris

A bir kare matris olsun.

Eer aij=aji eitlii tm ij elemanlar
iin salanyor ise dier bir ifade ile
A=AT ise A matrisi simetrik matristir.
2 3 5
A = 3 1 6

5 6 4

zel Matrisler
Yar Simetrik Matris

A bir kare matris olsun.

Eer -aij=aji eitlii tm ij elemanlar iin
salanyor ise dier bir ifade
ile -A=AT ise A matrisi yar simetrik matristir.
i=j iin -aii=aii olduundan asal kegen
elemanlar sfrdr.
0 3 5
A = 3 0 6

5 6 0

zel Matrisler
Tanm: A matrisi boyutu n olan bir kare matris

zel Matrisler
Periyodik Matris :
A bir kare matris olsun. kN+ olmak zere Ak+1=A ise A
matrisine periyodik matris denir.

ise;
P=

1
( A + AT )
2

Q=

1
( A AT )
2

eklinde tanmlanan P ve Q matrisleri sras ile

Birim matris bir periyodik matristir.

1 0 0 1 0 0 1 0 0 1 0 0
0 1 0 0 1 0 0 1 0 = 0 1 0

0 0 1 0 0 1 0 0 1 0 0 1

simetrik ve yar simetrik matrislerdir.

zel Matrisler
dempotent Matris:
A bir kare matris olsun. Eer k=1 iin A2=A ise A
matrisi idempotent matristir.
Birim matris bir idempotent matristir.

1 0 0 1 0 0 1 0 0
0 1 0 0 1 0 = 0 1 0

0 0 1 0 0 1 0 0 1

zel Matrisler
Nilpotent Matris:

A bir kare matris olmak zere A2=0 ise A

matrisine Nilpotent Matris denir.
Eer A2=I ise A matrisine nipotent Matris denir.
2
5
1
A=2
4 10

1 2 5

32

zel Matrisler

zel Matrisler

st gen matris:

Alt gen matris:

Bir kare matrisin asal kegeninin altnda kalan tm elemanlar

sfr ise bu matrise st gen matris denir.

1 4 0
A = 0 2 6

0 0 7

Bir kare matrisin asal kegeninin stnde kalan tm elemanlar

sfr ise bu matrise alt gen matris denir.

3 0 0
A = 5 3 0

2 0 1

zel Matrisler

zel Matrisler

Echelon (Kanonik) Matris:

A boyutu mn olan bir matris olsun. A matrisinin ilk satr hari,

Satr Edeer Matrisler

dier satrlarndaki sfrlarn says (soldan itibaren) satr satr

Tanm: Boyutu mn olan bir A matrisine sonlu sayda elemanter

artyor ise A matrisi Echelon (kanonik) matristir.

%
satr ilemlerinin uygulanmas sonucunda elde edilen matris A

Bir eelon matriste satrlardaki sfr olmayan ilk elemana pivot

% matrisine A matrisinin satr edeer matrisi denir:

olsun. A

(ayrk) eleman denir.

2 1
0 0
A=
0 0

0 0

1
2

1
0
A=
0

2 3 1 0
4 5 3 1
0 0 0
0 0 0

1
0

2
2

1 6

2 3
4
0

%
A ~A

zel Matrisler
Ortogonal Matris:

A = [ v1

zel Matrisler
Ortogonal Matris: rnek

v 2 L v n ] vektrlerinin tanmlad bir kare

matris olsun. Eer

vi.vj=0 tm ij iin ve

1/ 3 1/ 6

A = 1/ 3 2 / 6

1/ 3 1/ 6

1/ 3 1/ 6

1/ 3 2 / 6

1/ 3 1/ 6

vi.vj=1 tm i=j iin ise

dier bir deyile

1/ 2

1/ 2

ise

1/ 2 1/ 3

0 1/ 6

1/ 2 1/ 2

ise A matrisi ortogonal matristir.

1/ 3 1/ 3

2 / 6 1/ 6

0
1/ 2

1/ 3 1/ 3 1 0 0

2 / 6 1/ 6 = 0 1 0

0
1/ 2 0 0 1

AT

AAT=I

1/ 3

AT = 1/ 6

1/ 2

A matrisi ortogonal matristir

38

zel Matrisler
Kofaktr (aretli Minr) Matrisi

Tanm: A kare matrisinde, aij

elemanlarnn iaretli minrleri
(kofaktrleri) Aij olsun.
A matrisinin kofaktr matrisi:
A11
A
A = 21
...

An1

A12
A22
...
An 2

... A1n
... A2 n

... ...

... Ann

zel Matrisler
Ek Matris
Tanm: A matrisinin kofaktr matrisinin transpozu Ek Matris
olarak adlandrlr.
Ek(A) ile gsterilir.

A11
A
Ek ( A ) = 12
...

A1n

A21
A22
...
A2 n

An1
... An 2

... ...

... Ann
...

Matrisin izi
Ek Matris zellikleri

Tanm: A boyutu nn olan simetrik bir matris olsun. Kegen

elemanlarnn toplamna matrisin izi denir ve tr(A) ile gsterilir.
n

1.

A. Ek ( A ) = Ek ( A).A = det( A ).I

2.

Ek ( A.B) = Ek ( A ).Ek (B)

tr ( A ) = a11 + L + ann = aii

i =1

rnek: A matrisinin izini bulunuz.

1 2
4

A = 2 5 6

3 0
7
tr ( A ) = 4 5 + 0 = 1

Ters Matris

Matris zinin zellikleri

Tanm: A boyutu nn olan bir kare matris olsun. Eer

1. tr ( A + B ) = tr ( A ) + tr ( B )
2. tr ( AB ) = tr ( A ) tr ( B )
3. tr ( kA ) = ktr ( A )
(k bir skaler)

AB = BA = I n
eitliini salayan bir B matrisi varsa A matrisi tersi alnabilir bir
matristir ve B matrisine A matrisinin ters matrisi denir ve

4. tr ( AT ) = tr ( A )

B = A 1
ile gsterilir.
SONU:
43

AA 1 = A 1A = I n

Ters Matrisin zellikleri

Ters Matrisin zellikleri

1. Tersi alnabilir bir A matrisinin bir ve yalnz bir ters matrisi

vardr
2.
3.

1 1

(A )
( AB )

=A
1

=B A

1 1
4. ( kA ) = A
k
1
1
EkA
5. A =
A
1

= ( A 1 )

k 1

= ( A 1 )

(A )
7. ( A )
6.

= A 1A 1 K A 1
k bir skaler

45

Matrisin Determinant le lgili

zellikler

Elemanter Matrisler

1. AB = A B

Tanm: Boyutu nn olan bir E matrisi eer In birim matrisinden

2. I n = 1

tek bir elemanter satr (stun) ilemi ile elde edilebiliyor ise
1

3. 1 = ( A ) =

1
A

4. A bir ortogonal matris ise A = 1

elemanter matris denir.

Elemanter Matrislerin zellikleri

1. A boyutu nm olan bir matris ve In birim matrisinden bir

Tekil Olmayan Matrisler

elemanter satr (stun) ilemi ile elde edilen matris E olsun

Tanm: A boyutu nn olan kare bir matris olsun. Eer

EA arpm matrisi ayn elemanter satr (stun) ileminin A

determinant deeri sfrdan farkl,

matrisine uygulanm yapsn verir.

2. Eer E bir elemanter matris ise E 1 matrisi vardr ve ters
matris de bir elemanter matristir.
3. Bir kare matris A ancak ve ancak elemanter matrislerin
arpm olarak yazlabiliyor ise tersi alnabilirdir:

A 0
ise A matrisine tekil olmayan matris,

A =0
ise A matrisine tekil matris denir.

A 1 = E k K E 2E1I n

Teorem
Bir A kare matrisinin tersinin var olabilmesi iin
gerek ve yeter koul A 0 olmasdr.
Kant: AA 1 = I
AA 1 = I
A A 1 = 1

A 1 =

1
A 0
A

Teorem
Boyutu mn olan her A matrisi, bir Echelon matrise satr
edeerdir.

Teorem

Teorem

Bir dizi elemanter satr ilemi, bir A matrisini I birim

Bir dizi elemanter satr ilemi, bir A matrisini I birim

matrisine dntryor ise elemanter satr ilemlerinin

matrisine dntryor ise elemanter satr ilemlerinin

ayn dizisi I matrisini A 1 ters matrisine dntrr.

ayn dizisi geniletilmi (A:I) matrisini ( I : A 1 ) matrisine

dntrr.

Ters Matrisin Bulunmas: GaussJordan Yntemi

Boyutu nn olan bir A matrisinin ters matrisi aada verilen

Ters Matrisin Bulunmas: Ek Matris

Yntemi

admlar izlenerek elde edilebilir:

1.A matrisinin sana n boyutlu birim matrisi ekleyiniz,

[ AM I ]
yeni matrisin boyutu n2n olur.
2. A matrisini I matrisine indirmek iin gerekli elemanter satr
(stun) ilemlerini hem A hem de I matrisine uygulayarak,

I M A 1
Matrisini elde ediniz. Bu sonu elde edilemiyor ise A tersi
alnamayan tekil bir matristir.

Boyutu nn olan bir A matrisinin ters matrisi aada

verilen admlar izlenerek elde edilebilir:
1. A matrisinin determinantn, A bulun.
2. A matrisinin ek matrisini, ek(A) bulun.
3. A 1 =

1
ek ( A ) elde edilir.
A

KANIT
Aek ( A ) = I A

A 1Aek ( A ) = A 1I A
Iek ( A ) = A

BR MATRSN RANKI
Tanm: Boyutu mn olan bir A matrisinin, determinant
sfrdan farkl en byk alt kare matrisinin mertebesine A
matrisinin rank denir:
r(A)

1
ek ( A ) = A 1
A

BR MATRSN RANKI

Denk Matrisler

Boyutu mn olan bir A matrisinin rank, boyut saylarnn,

m ve n, kne eit ya da ondan daha kktr.

m<n ise r(A)m
Eer A bir nn kare matris ise:

Boyutlar ve ranklar ayn olan matrislere denk

matrisler denir.
A~B

1. A = 0 ise r(A)<n (Tekil matris)

2. A 0 ise r(A)=n (Tekil olmayan matris)

60

Matrisin Rank le lgili zellikler

1. r ( A ) = r ( AT )
2. r ( A ) = r ( A 1 )

Matrisin Blmlenmesi
Blmlenme Kurallar
1. Ayn satrdaki alt matrislerin satr saylar eit
olmal ve stun saylarnn toplam c olmal.
2. Ayn stundaki alt matrislerin stun saylar
eit olmal ve satr saylarnn toplam r olmal.
Bu kurallar dikkate alnarak matrisler eleman
saysnn izin verdii lde alt matrise ayrlabilir.
Matris blmlenmesi esiz deildir. Ayn matrisin
farkl blmlenmeleri sz konusudur.

Matrisin Blmlenmesi
Boyutu rc olan bir A matrisi baz kurallar dikkate
alnarak alt matrislere ayrtrlabilir:

K pq
A rc =
M ( r p )q

L p( cq )

N ( r p )( cq )

Matrisin Blmlenmesi
Blmlenmi matrisin transpozu; hem matrisin
tranpozu hem de alt matrislerin transpozu alnarak
elde edilir.

B C D
A=

E F G

BT
T
B C D
T
A =
= C
E
F
G

DT

ET

FT
G T

Matrisin Blmlenmesi

Matrisin Blmlenmesi

Boyutu rc olan bir A matrisi, j-inci stunu aj

vektr ile tanmlanarak stun vektrlerine gre
blmlenebilir:

Matrislerdeki genel arpm kurallar blmlenmi

matrisler iinde geerlidir.
Eer boyutlar arpm ilemine uygun ise

A = a1 a 2 K a j K a c
Benzer ekilde, i-inci satr Ti ile tanmlanarak satr

A
A = 11
A 21

vektrlerine gre blmlenebilir:

M
A= T
i
M
T
r
T
1
T
2

A12
B12
B
B = 11

A 22
B 21 B 22

A B + A12B 21
AB = 11 11
A 21B11 + A 22B 21

NC
BLM
BTT

67

A11B12 + A12B 22
A 21B12 + A 22 B 22

B13
B 23
A11B13 + A12B 23
A 21B13 + A 22B 23