KLMATOLOJ - I

DM YAYINLARI
YAYIN NO : 2005 / 01

KLMATOLOJ - I

HAZIRLAYANLAR
Gltekin YALIN
Mesut DEMRCAN
Yusuf ULUPINAR
Emin BULUT

EVRE VE ORMAN BAKANLII

DEVLET METEOROLOJ LER GENEL MDRL
ANKARA
MART 2005
DM YAYINLARI
YAYIN NO : 2005 / 1

EVRE VE ORMAN BAKANLII

DEVLET METEOROLOJ LER GENEL MDRL
YAYIN NO : 2005 / 1
BASKI
: DM GENEL MDRL MATBAASI 2005
YAYIN KURULU KARAR NO
: 27
YAYIN KURULU KARAR TARH
: 25.03.2005
YAYIN KURULU YELER
: Mehmet ULUBAY ( Bakan ), Mahmut
KAYHAN, Kasm KNKL, Basri DALMAN, Mehmet KAYA, Kemal DOKUYUCU,
Ramazan SAIR, Ali BACI, Adem BBEROLU, Ali DEVELOLU, Ramazan
CANEKER

Her trl yayn ve telif haklar mahfuz olup, DM Genel Mdrlne aittir

NSZ
klim, zellikle son yllarda herkesin ilgilendii ve takip ettii bir konu halini almtr.
Gerek insanlarn zel yaamlarnda ve alt sektrlerde gerekse gelecekte iklimin ne
olaca tartmalarnda iklim, hakl bir gndem oluturmaktadr. Gnmzde, kresel iklimin
gzlemlenmesinde ve meydana gelebilecek deiimlerin belirlenmesinde yzlerce bilim
adam grev almaktadr.
klim ile ilgili almalarda en temel unsur meteorolojik gzlemlerdir. Hatal verilerin
kullanlmas ile yaplan bilimsel almalarn doru sonulara ulamas beklenemez. Bu
sebepledir ki, meteorolojik gzlemler ile kesintisiz uzun bir dnemde elde edilen klimatolojik
verilerin; gerekli dzeltme ve kontrollerin yaplarak tasniflenmesi ve iyi muhafaza edilmesi
gerekmektedir. Bu kitap, temel klimatoloji ve doru gzlemin yaplmas iin gerekli alt yapy
salayacak bilgiler iermektedir.
K. ATATRK, 1 Kasm 1937de T.B.M.M nin 5.nci Dnem nc toplanma yl
alnda syledii nutukta, Memleketi; iklim, su ve toprak verimi bakmndan ziraat
blgelerine ayrmak icap eder diyerek tarma ve tarm etkileyen iklim faktrlerinin nemine
dikkat ekmitir.
Klimatolojik veriler; tarm, ehircilik, endstri, orman, inaat, enerji retimi ve turizm
ile salk bata olmak zere bir ok sektrn gelitirilmesi ve planlanmasnn yan sra takn,
sel, kuraklk ve benzeri meteorolojik karakterli doal afetlerin nlenmesi, tahmini ve bu
afetlere ilikin hazrlk planlamalarnn yaplmasnda temel girdileri oluturmaktadr. Bu
verilerin kullanlmas ile lke kaynaklarnda verimliliinin salanmas, oluabilecek
ekonomik, sosyal ve insan kayplarnn nne gemek mmkn olabilecektir.
Tekilatmzn ilgili birimleri iin bir uygulama eseri niteliinde olan KlimatolojiI,
Anadolu Meteoroloji Meslek Lisesi iin ders kitab olmasnn yannda dier kullanclar
iinde bir bavuru ve yararlanlacak kaynak zelliini tamas dnlerek hazrlanmtr.
Meteoroloji Genel Mdrl bir kurum olarak bilimsel almalara ve yeniliklere ok
nem vermektedir. Yeni gelimeler ve deiiklikler gz nne alnarak deerli
elemanlarmzca titizlikle hazrlanan bu kitabn ok faydal olaca inancndaym.
Kitabn hazrlanmasnda emekleri geenlere teekkr ederim.

ADNAN NAL
GENEL MDR

NDEKLER

Sayfa

I. NTE :

KLMATOLOJ
1.1. Klimatoloji-1 Dersini Niin reniyoruz?
1.2. Bir Bilim Dal Olarak Klimatoloji
1.2.1. Hava durumu ve iklim
1.2.2. klimi meydana getiren elemanlar
1.2.3. klim elemanlarn etkileyen faktrler
1.2.4. Klimatolojinin tanm
1.2.5. Klimatolojik almalarn amac
1.2.6. Klimatolojik rnlerinin kullanld alanlar
1.2.7. Trkiyede klimatolojik almalar
1.3. Klimatolojinin Blmleri
1.3.1. Alansal klimatoloji
1.3.1.1. Mikro klimatoloji
1.3.1.2. Mezo klimatoloji
1.3.1.3. Makro klimatoloji
1.3.2. Uygulamal klimatoloji
1.3.2.1. statistiksel klimatoloji
1.3.2.2. Teorik klimatoloji
1.3.2.3. Sinoptik klimatoloji
1.3.2.4. Salk klimatolojisi
1.3.2.5. Uu klimatolojisi
1.3.2.6. Yksek hava klimatolojisi
1.3.2.7. Deniz klimatolojisi
1.3.2.8. Coraf klimatoloji
1.3.2.9. Hidroklimatoloji
1.3.2.10. Tarmsal klimatoloji

II. NTE :

KLMATOLOJK RASAT
2.1. Klimatoloji Rasat Parklar
2.1.1. Rasat ve rasat parklarnn tanm
2.1.2. Rasat parklarnn yerleri
2.1.3 stasyon yksekliklerinin bulunmas
2.1.3.1. E ykselti erileri ile
2.1.3.2. Ykseklik gsteren aletlerle
2.1.4. nceden kurulmu rasat parklarnn durumlar
2.1.5. Rasat parklarnn alma sreleri
2.2. Rasatlar ve Grevleri
2.2.1. Rasatda aranan zellikler
2.2.2. Doru bilgi toplama
2.2.3. Klima rasat parklar
2.2.4. Rasad yaplan iklim faktrleri
2.2.4.1. Byk klima istasyonlarnda yaplan
rasatlar
2.2.4.2. Kk klima istasyonlarnda yaplan
rasatlar
2.2.5. Rasat parklarnda aletlerin yerleri ve kurulu
zellikleri

2
2
3
3
4
4
4
5
5
6
6
6
6
7
7
7
7
7
8
8
8
8
9
9
9
9
12
12
12
12
13
14
14
14
14
15
15
16
16
17
18
18
19

III. NTE :

METEOROLOJK HADSELER ve ZAMAN

3.1. Yerel Saatler
3.1.1. Meridyenler ve 24 saat ilikisi
3.1.2. Yerel saatlerin hesap edilmesi
3.2. Trkiyede Yaz ve K Saati Uygulamas
3.3. Hadise Balang ve Biti Saatlerinin Bulunmas
3.4. Hadise Sembolleri ve Rasat Kayt ekilleri

24
24
25
25
26
28
29

IV. NTE :

HAVA BASINCI
4.1. Basn ve Basncn fade Edilii
4.1.1. Basn
4.1.2. Basn l birimleri
4.1.3. Basn lm aletleri
4.1.4. Barometrenin yeri ve kuruluu
4.2. Basn Rasatlar
4.2.1. Barometre termometresinin okunmas
4.2.2. Barometrenin okunmas
4.2.3. Basn rasatlarnda yaplan dzeltmeler
4.2.3.1. Barometre dzeltme miktar
4.2.3.2. Basncn normal yer ekimi
dzeltmesi
4.2.3.3. Basncn 0C scaklk derecesine
gtrlme (irca) miktar
4.2.4. Basn deerlerinde yaplan dzeltmeler iin
uygulamalar
4.2.4.1. Basncn normal yer ekimine ve
0C scakla gtrlmesi cetvelinin
(Tablo 4.1) kullanlmas
4.2.4.2. Basncn 0C scaklk derecesine
gtrlme cetvelinin (Tablo 2)
kullanm ekli
4.2.5. Basn deerlerinin el defterlerine ilenmesi
4.3. Barograf
4.3.1. Barograf diyagramlarnn deerlendirilmesi

34
34
34
35
36
37
38
38
38
40
40
40

HAVA SICAKLII ve HAVANIN NEM

5.1. Hava Scakl
5.1.1. Scaklk ve ifade ekilleri
5.1.1.1. Is ve scaklk kavramlar
5.1.1.2. Scakl etkileyen faktrler
5.1.1.3. Hava scakl, lm ve baz
scaklk kavramlar
5.1.1.4. Meteoroloji istasyonlarnda
kullanlan termometreler ve tanmlar
5.1.1.5. Siper iinde ve dnda termometre
dzenekleri
5.1.1.6. Termometrelerin okunmas
5.1.1.7 Termometre dzeltme miktarnn
bulunmas

56
56
56
56
57

V. NTE :

42
45
46
48
49
50
51

57
59
60
61
62

5.1.2.

5.2.

VI. NTE :

Scaklk rasatlar
5.1.2.1. Maksimum scaklk rasatlar
5.1.2.2. Minimum scaklk rasatlar
5.1.2.3. Kuru termometre rasatlar
5.1.2.4. Islak termometre rasatlar
5.1.2.5. Gnlk scaklk ortalamas ve fark
5.1.2.6. Termograf ile scaklk rasatlar
5.1.2.7. Toprak st minimum scaklk
rasatlar
5.1.2.8. Toprak scaklk rasatlar
5.1.2.9. Toprak termograf ile scaklk rasad
5.1.2.10. Ak kademeli scaklk rasatlar
5.1.2.11. Termometrelerin karlatrlmas
Havann Nemi
5.2.1. Havann nemi ile ilgili kullanlan kavramlar
5.2.2. Havann nemini lmek iin kullanlan
yntemler
5.2.3. Psikrometreler ve rasatlar
5.2.3.1. Aspiratrsz psikrometreler ve
rasatlar
5.2.3.2. Aspiratrl psikrometreler ve
rasatlar
5.2.3.3. Buhar basnc ve nisp nem
deerlerinin bulunmas
5.2.4. Higrograf
5.2.4.1. Higrograf aleti ve nem rasatlar
5.2.4.2. Higrograf iba ayar

BULUTLAR ve GR UZAKLII
6.1. Bulutlar ve Bulutluluk Rasatlar
6.1.1. Bulutlar ve oluumlar
6.1.2. Bulut eitleri
6.1.3. Yksek bulutlar
6.1.3.1. Sirrus (Cirrus Ci)
6.1.3.2. Sirrokmls (Cirrocumulus Cc)
6.1.3.3. Sirrostratus (Cirrostratus Cs)
6.1.4. Orta bulutlar
6.1.4.1. Altokmls (Altocumulus Ac)
6.1.4.2. Altostrats (Altostratus As)
6.1.4.3. Nimbostrats (Nimbostratus Ns)
6.1.5. Alak bulutlar
6.1.5.1. Kmls (Cumulus Cu)
6.1.5.2. Kmlonimbs (Cumulonimbus
Cb)
6.1.5.3. Stratokmls (Stratocumulus Sc)
6.1.5.4. Strats (Stratus St)
6.1.6. Bulut rasatlar
6.1.6.1. Bulutlarn miktar ve younluu
6.1.6.2. Bulutlarn tavan ykseklii ve
geldii ynn tespiti

64
64
65
66
67
68
71
74
75
76
77
77
78
78
79
79
79
80
81
98
98
99
104
104
104
104
107
107
107
108
109
109
109
110
110
111
111
112
113
113
114
115

6.2.

Gr Uzakl
6.2.1 Yatay gr uzakl (ryet)
6.2.2. Yatay gr uzakln ksan hidrometeorlar

117
117
119

VII. NTE :

BUHARLAMA
7.1. Buharlama Hakknda Genel Bilgiler
7.1.1. Buharlama ve younlama
7.1.2. Buharlamaya etki eden faktrler
7.2. Buharlama Rasatlar
7.2.1. Wild evaporimetresi
7.2.2. Piche ( Pi ) evaporimetresi
7.2.3. Buharlama havuzu

122
122
122
122
124
124
126
129

VIII. NTE :

GNELENME
8.1. Gne Hakknda Genel Bilgiler
8.1.1. Gnelenme rasatlarnn nemi
8.1.2. Radyasyon solar konstant
8.1.3. Gne nlarnn urad deiikler
8.1.4. Gne nlarnn iddetini etkileyen faktrler
8.2. Gnelenme Rasatlar
8.2.1. Gne nlar iddeti rasatlar
8.2.1.1. Aktinometre
8.2.1.2. Aktinograf
8.2.1.3. Solarimetre
8.2.2. Gnelenme sreleri rasatlar
8.2.2.1. Helyograf
8.2.2.2. Helyograf diyagramlarnn
deerlendirilmesi
8.2.2.3. Aylk gnelenme ile enleme bal
gnelenmenin karlatrlmas
8.3 Tablolar

132
132
132
132
133
133
134
134
134
136
141
144
144
146

RZGR
9.1. Rzgr Hakknda Genel Bilgiler
9.1.1. Rzgr rasatlarnn nemi
9.1.2. Rzgr parametreleri
9.1.2.1. Rzgr yn
9.1.2.2. Rzgr hz (iddeti )
9.1.2.3. Rzgrn frekans ( esi skl )
9.2. Rzgr Rasatlar
9.2.1. Anemometre
9.2.2. Anemograf
9.2.2.1. Anemograf diyagramlarnn
deerlendirilmesi
9.2.3. Jiruet
9.3 Tablolar

156
156
156
156
156
158
159
159
160
162
164

KONTROL TAKVM ve DER RASATLAR

10.1. Kontrol Takviminde Geen Ksaltmalar ve Yaplacak
lemler

180
180

IX. NTE :

X. NTE :

148
148

169
171

XI. NTE :
SZLK
KAYNAKA

10.2. Yerin ve Denizin Hali

10.3. Dier Rasatlar
10.3.1. Kata termometresi ve kata rasatlar
10.3.2. Kata termometresi
10.3.3. Rasat ekilleri
10.3.3.1. Kuru kata rasad
10.3.3.2. Islak kata rasad
10.3.4. Soutma byklnn hesaplanmas
10.4. Su Scaklk Rasatlarnn Yaplmas
10.4.1. Su scaklk rasatlar
10.4.1.1. Rasatlarn sandal kullanmak
suretiyle yaplmas
10.4.1.2. Rasatlarn iskeleden faydalanlmak
suretiyle
yaplmas
10.4.2. Gl suyu scaklk rasatlarnn yaplmas
10.4.3. Akarsu scaklk rasatlarnn yaplmas

182
182
182
184
185
185
185
186
186
188
188

KLMATOLOJK VERLERN KODLANMASI

11.1. Meteor (Mett62) Kod Format ve Raporlama Kurallar
11.2. Klimat Kodu ve Raporlama Kurallar

194
194
208
223
227

188
189
190

I.NTE
KLMATOLOJ

Hazrlk almalar :
1- klimin insan hayatna etkilerini aratrnz.
2- Teknolojik gelimeleri ve iklime etkilerini tartnz.
3- Hava durumu ve iklime ait rnekler veriniz.
4- Fabrikalar kurulurken rzgr ynnn bilinmesinin nemini aratrnz.
5- Hava meydanlar kurulurken yrenin ikliminin nemini aratrnz.
6- Ziraatlarn yeterli verimi alabilmeleri iin, iklim almalarna olan
gereksiniminin nedenini aratrnz.
1

I. NTE : KLMATOLOJ
1.1. Klimatoloji-1 Dersini Niin reniyoruz?
nsanlar farknda olsunlar veya olmasnlar, (gnlk, aylk veya yllk olarak)
hayatlar zerinde iklimin nemli bir etkisi vardr. Hatta, iklimin tm canllarn
hayatlarn etkileyebilecek gce sahip olduu belirtilebilir; rnein baz bitki trlerinin
yetitii iklim blgeleri vardr. Belli bir ykseklikten sonra aa trleri yetimez. Her
canl tr, istense dahi her blgede barnamaz. Bu ekilde yeryznde yalnzca belirli
blgelerde doal olarak yayl gsteren bu tr bitkilere Endemik (nceleri geni
alanlara yaylm olup da iklim deimeleri sonucu bir veya birka yere ekilmi
klimatik bitkilerdir) ve Relik bitkiler (Gemiteki uygun iklim artlarnda yetimi olup
da uygun sahalarda yetiebilen bitkiler) ad verilmektedir. Yani bu tr bitkiler belli bir
blgeye, lkeye, bir daa veya adaya zg olan bitkilerdir. Bunun dnda iklimin etkisi
altnda olan faktrleri dnya leinde incelersek;
- Toprak rts oluumuna etkileri
- Akarsu tip-rejim ve akmlarna etkileri
- Gllerin dalna olan etkileri
- Doal ve kltrel bitki rtsne etkileri
- Nfus ve yerlemelerin dalna olan etkileri
- Toplumun sosyal ihtiyalarna olan etkileri
- Ulam ve ulatrmaya olan etkileri, diye sralayabiliriz.
klimin insan hayatna dier etkileri : Tbb klimatoloji; deiik iklim blgeleri
ve bunlar oluturan fiziksel, kimyasal ve biyolojik elemanlarn salkl ya da rahatsz
insan bnyesi zerindeki etkilerini inceler. Klimatizm; iklim ile tedavi eklidir (Atalay,
1997).
Dnya zerinde sanayi ve ticaret bakmndan gelimi birok lkenin iklimi
insan faaliyetleri iin uygun zellikler tamaktadr. Yaplan rasatlar deerlendirilmekte
ve en iyi sonucun alnaca blgeler seilmektedir. Artk her faaliyette doru bilgiler
aranmakta ve ekonomik karlar dnlmektedir. Dnyamzda tm sosyal olaylar,
(savalar,ekonomik ilikiler vb.) dnldnde ortaya doru bir gerek kmaktadr.
2

Deierek gelimek, uyum salayarak var olmak, toplumlardaki organize olmu tm

faaliyetler o toplumun gelimesi ve doru bilgilerle kendilerine gelecek izmesi iindir.
Klimatolojinin amac lkemizin her yresinde faaliyet gsterecek kii, kurum ve
kurululara doru, uygun bilgi sunmaktr. Ancak doru bilgilerle doru sonulara ve
buradan da ekonomik verimlilie ulalr. Gelimekte olan lkemizde ise bu konulara
daha fazla nem verilmelidir. Bir rnek vermek gerekirse; bir yere kurulacak imento
fabrikasnn etkisinden yerleim blgelerini korumak amacyla yrenin hakim rzgr
ynlerini hesaba katmak gerekir. Ayn ekilde herhangi bir yerleim biriminin p
atklarnn

toplanabilecei

yerlerin

belirlenmesinde

de

klimatoloji

biliminden

faydalanlabilir. Milyarlarca liraya mal olan hava meydanlar kurulurken yrenin

yalar, kar birikintisinin durumu, hakim rzgr yn, yln ka gn gr mesafesi
olumsuz durum arz ediyor vb. meteorolojik parametreler hesaba katlmaldr. Yukarda
ksaca bahsettiimiz faaliyetlerden istediimiz sonucu alabilmemiz iin doru ve
kurallara uygun rasatlara ihtiya vardr. Kaliteli rasatlara ve deerlendirmelere de ancak
iyi yetimi elemanlarla ulalabilir. Bu da eitim, retim ve uygulama almalaryla
olur. Burada renilecek konularn btn bize doru bilgiye ulamada yardmc
olacaktr.
1.2. Bilim Dal Olarak Klimatoloji
1.2.1. Hava durumu ve iklim:
Hava durumu teriminden kastedilen; atmosferde meydana gelen meteorolojik
olaylardr. Atmosferde hava olaylarnn ksa bir sre iindeki durumunu tanmlamak
iin; souk, scak, yamurlu hava eklinde tanmlar kullanlabilir. Btn bunlar havann
o anki halini belirler. Hava durumu belirli bir yerde, belirli ve ksa bir sre iinde etkin
olan atmosfer koullardr. Bir yerdeki hava durumu tanmlanrken en stn ve etkin
olan iklim faktr ne kar. rnein, souk hava denildiinde bu terim bulutluluk,
rzgr gibi dier iklim elemanlarn da kapsayabilir. Ancak o andaki stn olan faktr
dk scaklktr.
klim ile hava durumu birbirinden farkl eylerdir. Burada en nemli fark zaman
ve bahsedilen blge olmaktadr. Hava durumu iin ok ksa zaman ve mikro klima
alanlardan bahsedilirken iklim iin olduka geni bir blgeden (makro klima
3

blgelerden) bahsedilebilir. Buna gre iklim olduka geni bir blge iinde ve uzun
yllar deimeyen ortalama hava koullardr.
1.2.2. klimi meydana getiren elemanlar:
klim elemanlar eitli oranlarda birleerek bir yerin iklimini oluturan atmosfer
zellikleridir. Gnelenme, scaklk, basn, rzgr, ya, bulutluluk vb. iklim
elemanlardr. Meteorolojik olaylar inceleyip iyice anlayabilmek ve belirli sonulara
varabilmek iin iklim elemanlarnn incelenerek yeryz ve coraf blgeler iin baz
sonularn karlmas gerekmektedir.
1.2.3. klim elemanlarn etkileyen faktrler :
1) Enlem etkisi
2) Kara ve denizlerin etkisi
3) Ykseklik
4) Rzgr yn
5) Yer ekilleri
6) Bitki rts
7) Deniz akntlar
1.2.4. Klimatolojinin tanm :
Yunanca clinein eimli ve logos bilim kelimelerinden oluan Klimatoloji,
atmosfer ierisinde meydana gelen hava olaylar ile yeryznde grlen iklim tiplerini
inceleyen bilim daldr.
Kelime anlam olarak iklim bilimi anlamna gelen klimatoloji, uzun yllar
boyunca atmosferde meydana gelen hava olaylarnn insan ve doal ortam zerindeki
etkilerine bal olarak ortaya kan iklim tiplerini inceleyen bir doal(fizik) corafya
daldr. Bir sahada uzun yllar boyunca hkm sren hava olaylarnn ortalama sonucu o
sahann iklim zelliklerini belirlemektedir (zalar, 2000). Olduka geni bir blge
iinde, uzun yllar boyunca deimeyen ortalama hava koullarna iklim denir
(Erol,1993).
4

Klima: klim , loji: Bilim demektir.

Dilimize klima kelimesi iklim eklini alarak girmitir. Klimatolojinin konusu da
iklimin evreye ve insanlara olan etkisidir. Hava olaylarnn genel karakterini
incelemek, coraf dallarn belirlemek klimatolojinin konusudur. klimi meydana
getiren iklim elemanlarn ve iklime etki eden etmenleri, gerekirse tek tek gerekirse bir
btn olarak klimatoloji inceler. Klimatoloji, yeryznde cereyan eden atmosfer
olaylarn ve etkilerini uzun yllar boyunca genel gidiat ile ortaya karr.
1.2.5. Klimatolojik almalarn amac :
Dnyamz zerinde eitli gazlar, kark bir ekilde ve birlikte bulunmaktadr.
Meteorolojik olaylar yeryznde, atmosferde meydana gelir ve hem coraf blgeleri
hem de tm canllar etkiler. Ksacas iklim yeryznn ekillenmesini ve insan
faaliyetlerini dorudan etkiler. Klimatolojinin amac, yeryzn etkileyen iklimleri,
iklim blgelerini ortaya karmak, incelemek ve sonular aklamaktr. Gerekten de
bir iklim blgesinin iklimi ile o blgenin doal evre zellikleri ve yine o blgede
yaayan toplum arasnda, rlyef ve doal bitki rtsn, beer hayat ve faaliyetleri
ekillendirici sk korelatif ilikiler gze arpar.
Sonu olarak Klimatoloji biliminin amac dier coraf aratrmalara,
uygulamal almalara, planlama almalarna ve pek ok alana temel olabilecek
verileri hazrlamaktr. klim aratrmalarnda mmkn olduunca uygulama ve gncel
olaylar ile balant kurulabilirse, alma sonularnn amaca hizmet etme ans da o
oranda artacaktr (Ko,1998).
1.2.6. Klimatolojik rnlerinin kullanld alanlar :
Meteoroloji Genel Mdrlnn retmi olduu rnlerden dileyen herkes
faydalanr. Aratrmaclara, irketlere, mahkemelere ve tm kurululara bu bilgiler
aktr. rnein mahkemeler, hava durumu nedeni ile ortaya kan davalarda, olaylarn
meteorolojik nedenlerini aratrrken klima rasatlarna mracaat edebilirler. Hava
durumu nedeniyle zarar grm bir inaat firmas, gemi gnlerin klimatolojik
kaytlarndan faydalanarak durumunu izah edecektir.
5

1.2.7. Trkiyede klimatolojik almalar :

Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl, uzun yllardr dzenli ve sistemli bir
ekilde klimatolojik almalar srdrmektedir. Trkiyede ve dnyadaki iklim
aratrmaclarna gerekli bilgileri vermektedir. niversitelerin ilgili blmlerindeki
bilim adamlar ihtiya duyduklar bilgilere ulamaktadrlar. Yurdumuzun her yresine o
blgeyi temsil edebilecek rasat kaytlarn hazrlayp tutacak elemanlarn alaca
istasyonlar yerletirilmitir. Klimatolojik almalar yapan 265 byk klima istasyonu;
58 kk klima istasyonu mevcuttur. Gerekli grlen yerlere istasyonlar almaktadr.
1.3. Klimatolojinin Blmleri :
Klimatolojiyi, iki ana blme ayrmak mmkndr. Bunlardan biri incelendii
alann durumuna gre alansal klimatoloji, dieri ise uygulamal klimatolojidir.
1.3.1. Alansal klimatoloji :
Klimatolojik almalar yaplrken lei ve bykl gstermek iin
klimatoloji kelimesine n terim eklenebilir. Bunlar srasyla kk, orta ve byk
lek anlamlarn karlamak zere mikro, mezo ve makro terimleridir.
1.3.1.1. Mikro klimatoloji :
Mikro

klimatolojik

almalar

ou

kez

kk

lekli

alanlardaki

karlatrmalardr. rnein tepe ile vadi arasnda veya ehir ve evresi arasndaki
deerlendirmeler bu lek kapsamnda yaplan almalardr. Mikro klimatolojik
almalar srasnda, alan ar derecede dar seilebilir. rnein aalk veya ormanlk
bir alann bir kenar ile dier kenar arasndaki klimatolojik artlar karlatrlabilir.
Hatta srlm toprak yzeyinden yaprak seviyesine kadar olan ok dar bir alandaki
klimatolojik artlarn aratrlmas mikro klimatoloji ierisinde yer alr. Mikro lekteki
klimatolojik artlar nispeten basit insan faaliyetleri ile belirlenebilir bir ekilde
deitirilebilir.

1.3.1.2. Mezo klimatoloji :

Mezo klimatoloji lek olarak mikro klimatoloji ile makro klimatoloji arasnda
yer alr. Makro klimatolojik alanlardan kk, mikro klimatolojik alanlardan byk
alanlar kapsar. Blgelerin iklim zellikleri incelenirken bu lek kullanlr. rnein
Anadolu Blgesi iin yaplacak iklim almasnda bu lek kullanlr.
1.3.1.3. Makro klimatoloji :
Makro klimatoloji bir lke veya daha byk bir alann, byk lekli iklim
almalardr. Bu lekteki iklim, insan faaliyetleri ile kolayca deitirilemez. Bununla
birlikte dnyadaki nehirlerin, gllerin, denizlerin ve atmosferin kirletilmesi, ormanlarn
yok edilmesi, ekolojik dengenin bozulmas gibi insan faaliyetleri srdke er ge bu
deiim olacaktr.
1.3.2. Uygulamal klimatoloji :
Klimatolojik veriler, pratikteki kullanmlara bal olarak deiik blmlere
ayrlabilir. Bu blmler iklim verilerinin deiik bilim dallarnn bak as ile
yorumlanmasna bal olarak birok tre ayrlabilirler.
1.3.2.1. statistiksel klimatoloji :
Klimatolojik elemanlarn ortalama, en yksek ve en dk deerlerini,
normallerinden sapmalarn, tekrarlama dallarn, hata miktarlarn, ballk
derecelerini vb. zelliklerini ayr ayr inceleyip iklim elemanlarnn esas yaplarn
aratrr. rnein, yaplan istatistiklere gre, Anadolu blgesinin bahar ve yaz
yalarnn ounu saanak yalar oluturmaktadr. denildiinde istatistiksel
klimatolojik bir almann sonucunu aklam oluruz.
1.3.2.2. Teorik klimatoloji :
Meydana gelen bir iklim olaynn nedenlerinin olu ekillerinin , genel olarak,
matematiksel-fiziksel kurallarla aklanmas dinamik meteorolojinin konusudur.
7

Dinamik meteorolojideki kurallar erevesinde iklim elemanlar incelenip gerekli

neticeler karlabilir.
1.3.2.3. Sinoptik klimatoloji :
klim elemanlarn sinoptik meteoroloji usullerine gre inceleyip sonularn
aklar. Hava tahmin usulleri kullanlarak, iklim almalar desteklenebilir. rnein,
uzun sreli hava tahminleri yaplrken, klimatolojinin ariv kaytlar alnp sinoptik
meteoroloji usullerine gre alma yaplabilir. Genel atmosfer sirklasyonu hakknda
sonular ortaya koymak iin dinamik klimatoloji ve sinoptik klimatoloji ortak alma
yapmaktadr.
1.3.2.4. Salk klimatolojisi :
klim elemanlarnn, elemanlardan elde edilen sonularn ve iklim tiplerinin
insan salna olan etkilerini inceler. rnein, baz hastalarn baz iklim blgelerinde
yaamlarn srdrmesi tehlikeli sonular dourabilir. Tavsiye edilen blgeler
hakkndaki bilgileri salk klimatolojisi ortaya karr.
1.3.2.5. Uu klimatolojisi :
Hava meydanlarna ait iklim elemanlarn uu hizmetlerine yarayacak ekilde
inceleyerek sonular elde eder. rnein, meteorolojik elemanlar bakmndan verimsiz
yerlerde hava meydanlar alp almamas konusunda almalar iin gerekli bilgiler
klima rasatlarndan elde edilebilir.
1.3.2.6. Yksek hava klimatolojisi :
Bugn dnyada ve yurdumuzda dzenli bir ekilde atmosfer yerden itibaren
takip edilerek incelenmektedir. Radiosonde rasatlar, eitli uydulardan alnan bilgiler
atmosferi dey-yatay dorultuda incelememize yardmc olmaktadr.

1.3.2.7. Deniz klimatolojisi :

Denizler zerindeki iklim elemanlaryla deniz suyu zelliklerini, denizle ilgili
eitli almalara yarayacak sonular elde etmek maksadyla inceler. Deniz
biyoklimatolojisi ve deniz ulam klimatolojisi gibi kollara ayrlr.
1.3.2.8. Coraf klimatoloji :
klim elemanlarn dnyann, ktalarn, lkelerin, blgelerin iklim zelliklerini
elde etmek maksadyla inceler.
1.3.2.9. Hidroklimatoloji :
Hidrolojik almalara yardm amacyla iklim elemanlarn inceler. rnein bir
blgeye ne kadar ya dtn ve su toplama alanlarndaki durumu inceler.
1.3.2.10. Tarmsal klimatoloji :
klim zelliklerinin rnler zerindeki etkilerini inceler. rnein yetime
mevsiminin uzunluu, yetime derecesi ile iklim zellikleri arasndaki balant,
sulamann nemi ve benzeri konular inceler.

Deerlendirme Sorular :
1- Klimatoloji ile Meteoroloji bilimi arasndaki fark ve benzerlikleri
aratrnz.
2- klim elemanlarn etkileyen faktrlerin iklimleri nasl etkilediini, bu
etkilerin nedenini aratrnz.
3- lkemizdeki makro, mezo ve mikro iklim alanlarn birer rnekle anlatnz.
4- Klimatolojik almalarn sektrlere olan etkileri nelerdir? Klimatolojik
veriler bu sektrlerde nasl kullanlr?

10

II. NTE
KLMATOLOJ
RASATLARI

Hazrlk almalar :
1- klim almalar iin en iyi gzlemlerin yaplmasna uygun yerleri
aratrnz.
2- Gzlemlerin gnn belirli saatlerinde yaplmasnn sebeplerini inceleyiniz.
3- Meteorolojik gzlem yapacak insanlarda olmas gereken zellikler nelerdir,
aratrnz.
4- klim almalarnda ihtiya duyulabilecek veriler nelerdir tartnz.

11

II. NTE : KLMATOLOJ RASATLARI

2.1. Klimatoloji Rasat Park
2.1.1. Rasat ve rasat parknn tanm :
Rasat park, atmosfer olaylarna ak, bu olaylar engelleyici faktrlerin
olmad, iinde eitli meteorolojik aletlerin bulunduu doal artlar temsil eden
dzenlenmi yerlerdir. Bu yerlerde scaklk, basn, nem, ya, gnelenme, rzgr,
buharlama vs. gibi hava olaylarn meteorolojik aletlerle lerek kaytlar tutulur.
Tutulan bu kaytlara rasat denir. Meteorolojide klima rasatlar, sinoptik rasatlar gibi
rasatlar yaplmaktadr. Yaplan bu rasatlar iinde klimatolojik rasatlar dnyann,
ktalarn, lkelerin, lkeler iindeki blgelerin iklim zellikleri ile daha dar yrelerin,
evrelerin ve mahallelerin deiik iklim durumlarn incelemek, iklim aratrmalar ve
projeleri iin gerekli bilgileri elde etmek amacyla yaplan rasatladr. Bu rasatlar ilgili
devletler ve kurulular tarafndan dzenlenmitir. Bu dzenlemelerde ama gnlk
ortalama kymetleri elde edebilecek ekilde, yerel saatlerde rasatlarn yaplmasdr.
Trkiyede ve daha birok lkede 0700-1400-2100 yerel saati seilmitir. Bu rasatlarn en
byk zellii ayn gne durumunda yaplm olmalardr. Bu rasatlar tm lkelerde,
meteoroloji istasyonlarnda yaplan lmlerde gnlk ortalama kymetleri elde
edebilecek ekilde tespit edilen belli yerel saatlerde yaplan rasatlardr. Bu saatler 07001400-2100 olarak kabul edilmitir. Bu sistemi kabul etmemi olan lkelerdeki klima rasat
saatleri de 0700-1400-2100 saatlerine yakn saatlerdir. Zaman bakmndan ayn olmayan,
ancak ayn gne durumunda yaplan bu rasatlar dnya zerinde hep ayn saatlere denk
gelmektedir. Bu durumu u ekilde aklamaya alalm, yerel saatle 0700de yaplan
bir klima rasad dnyann her tarafnda sabah vaktine (leden 5 saat evvel), 1400 rasad
leden sonraya, 2100 rasad ise gecenin ilk yarsna (leden 9 saat sonraya)
rastlamaktadr.
2.1.2. Rasat parknn yeri :
lkemizde sistemli ve resm rasatlara geildiinden bu yana deiik zamanlarda,
ihtiyalara uygun ekillerde istasyonlar almaya devam edilmitir. stasyonlar alrken
uygun olan yerlerin seilmesine zen gsterilmitir. Trkiyenin bymesiyle birlikte
12

seilen yerler bazen ehirlerin byk binalar arasnda ve bu binalarn etkilerinde

kalmtr. Halen bu olumsuz durumlardan en az etkilenen yerler tercih edilmekte veya
olumsuzluklar, mmknse, giderilmeye allmaktadr. Rasat yaplacak yerler
seilirken dikkat edilmesi gereken kurallar yle aklayabiliriz:
1) Rasat parklarn yerleim alanlarnn dna kurmak gerekir. Bu yerler
belediye hizmetlerinden faydalanmal,
2) Arazinin imar plan incelenmeli; yol, yeil alan gibi ileride problem olacak
yerler tercih edilmemelidir. Rasatlar, o yrenin iklimini temsil edebilmesi asndan,
ayn yerde uzun sre yaplmal,
3) Ulamn kolay ve hzl olmas iin ana yol gzergahlarna yakn olmal,
4) Geni ve dz bir arazi seilmeli, kayalk, tepelik, ukur yerler, tercih
edilmemeli,
5) Yola ok yakn olmamal, dere kenar, demiryolu ve s yayan fabrikalar gibi
yaplardan uzak bir yerde kurulmal,
6) Rasat parknn yeri, beton ve asfalt olmamal, ayrlk gibi doal bir yer
olmal ve dz bir arazi tercih edilmeli,
7) Rasat parknn etraf ak olmal gn boyunca glge dmemeli,
8) Halkn da kolayca bulabilecei, yararlanabilecei bir yer seilmeli,
9) Kumsal alanlardan, spor sahalarndan, eitim alanlarndan uzak olmal,
10) plk, sulak alan, sulanan arazi ve su kanallarna yakn olmamal,
11) Meteoroloji istasyonlar 24 saat hizmet verdiinden, gvenlik nedeniyle
emniyet birimlerine yakn olmal, haberleme kolayl haber gidi gelii bakmndan da
posta merkezlerine yakn olan yerler tercih edilmelidir.
2.1.3. stasyon yksekliklerinin bulunmas :
Deniz seviyesinden ykseldike iklimde deiiklikler grlr. klimi meydana
getiren basn, scaklk, nem, rzgr vs. gibi meteorolojik olaylar zerinde istasyon
yksekliinin de nemli bir etkisi vardr. rnein, basn rasatlar yaplrken istasyon
yksekliini bilmek gerekir. stasyon ykseklikleri eitli ekillerde bulunabilir.

13

2.1.3.1. E ykselti erileri ile :

Haritalarda e ykselti erileri izilmitir. stasyonumuzu iine alan bir
haritadan istasyonumuzun yeri bulunur. Yaknndan geen e ykselti erilerinden
faydalanlarak istasyon ykseklii tahmini olarak hesap edilir. Ancak bu basn rasad
yapmayan istasyonlarda uygun olabilir. Bunlar iin en uygun olan 1/25000 lekli
paftalardr.
2.1.3.2. Ykseklik gsteren aletlerle :
Nivo, bulunduumuz bir noktann belirli bir ykseklikten sonraki yksekliini
en hassas ekilde lmeye yarayan bir alettir. Nivo aleti ile yaplan ykseklik lm
ekline nivelman denir. Basn rasatlar iin ykseklik gerekmektedir. Bu yzden, bir
istasyonun yksekliini hassas bir ekilde lmek iin; Harita Genel Mdrlnden,
Bayndrlk Mdrlnden yardm ve hizmet istenebilir.
2.1.4. nceden kurulmu rasat parklarnn durumlar :
ehirler, srekli geliip bymektedir. Rasat parklarnn etraf istenmedik bir
biimde kalabalklamaktadr. Bu durum iklim elemanlarn etkilemektedir. ehirlerin
ierisinde kalan rasat parklar evresinin iklim zelliklerini temsil yeteneini
kaybetmektedir. Bu yzden rasat parklarnn yerlerinin deitirilmesi gerekebilir. Bu ise
veri serilerine zarar verir. ehirlerin iinde kalan rasat parklar, ehirlemenin iklime
yapt etkiyi incelemek iin kullanlabilir. artlar gz nne alnarak hem bu
istasyonlarn korunmas, hem de evrenin iklim zelliklerini temsil eden yeni
istasyonlarn kurulmas iklim almalar asndan daha faydal olacaktr.
2.1.5. Rasat parklarnn alma sreleri :
klim almalarnn salkl bir ekilde yaplabilmesi iin en az 35-40 yllk veri
serilerine ihtiya duyulduu belirtilmektedir. Gnden gne yeni problemlerle karlaan
bilim adamlar, doru neticelere varabilmek iin srekli, doru ve temel bilgilere ihtiya
duymaktadrlar. Rasatlarn bir yerin iklimini belirtmeye yeter lde uzun bir dnemi
iine almas gerekir. Rasatlarn uzun olduu kadar kesintisiz de olmas gerekir. nk
14

rasat yaplmayan bir sre iinde nemli meteorolojik olaylar meydana gelmi olabilir.
Klimatolojik rasatlar iin dier nemli bir nokta ise rasat andaki istasyonlarn
saysdr. Yeterli sayda istasyondan oluan sk bir rasat a kurulmaldr. Meteorolojik
istasyonlar daha ok ehirlerde kurulmutur. Yksek dalarda ok fazla istasyon yoktur.
Mmknse geni alanlar seilerek buralara istasyonlar kurulmal ve bu kurulan
istasyonlarda uzunca bir sre rasatlar yaplmaldr.
2.2. Rasatlar ve Grevleri :
2.2.1. Rasatda aranan zellikler :
nsanlar kendilerine eitli meslekler seerler. Severek, isteyerek yaplan ilerde
baar oran yksektir. imizi doru dzgn yapmalyz, doru bilgi toplamalyz. klim
almalarnda doru bilginin nemi byktr. Rasatlk meslei, isteyerek
yaplmaldr. stasyonlarmzda rasatlar kendi vicdanlaryla ba baa kalmaktadrlar.
24 saat devam eden bir hizmet ancak isteyerek yaplrsa, doru bilgiler ortaya kar.
Yaplan rasatlarda atmosfer olaylar aletli veya baz durumlarda aletsiz olarak kayt
altna alnmaktadr. Bu ii rasat yapmaktadr. Bu kaytlar bilen, tutan, aletleri tanyan,
meteorolojik hadiseleri yorumlayabilen, onlar hakknda bilgi sahibi olan kiiler
rasatlardr. Rasatlarn tutmu olduu bu rasat kaytlar, iklim almalar ve dier
almalarda kullanlmaktadr. Genelde rasat olacak kiilerde u zellikler
aranmaktadr:
1) Uyumlu, bnyesi salam ve zellikle meteorolojik aletlerin iyi takibi iin
salam bir gze sahip olmaldr.
2) Atmosferde meydana gelen olaylarn takibi gece gndz, tatil ve bayram
gnleri de devam ettii iin gerektiinde fedakarlktan kanmayan, yurtsever, drst bir
kii olmaldr.
3) Rasatlara

zamannda

klmas

nemlidir.

Meteorolojik

hadiselerin

kaytlarnn aksatlmadan tutulmas, ilgili cetvellerin dzenli ve temiz olarak

hazrlanmasnn nemine inanm olmas gerekir.

15

4) Rasatlarda kullanlan meteorolojik aletlerin zelliklerini bilmeli, yenilikleri

takip etmeli, meslek bilgilerini tazelemelidir.
5) Rasat, her zaman eitli kesimlerden insanlarn istekleri ve bilgi edinme
talepleri ile karlar. Meteoroloji istasyonlarn her dzeyden ve kesimden insanlar,
bilgi edinmek amac ile arayabilir. Bu nedenle rasat doru bir ifadeye, gzel bir
Trkeye ve hatta gzel bir yaz kabiliyetine sahip olmaldr.
6) Rasat ayn zamanda retmenlik kabiliyetine de sahip olmaldr. Kendisine
emanet edilen yeni insanlar, en doru ekilde yetitirmelidir.
7) Meteoroloji ile ilgili dier bilim dallar ve temel kurallar bilmeli ve
bunlardan gerektiinde faydalanmaldr.
8) Turizm artk Trkiyenin her blgesine deiik ekillerde girmitir. Rasat
bir yabanc dil de bilmelidir.
2.2.2. Doru bilgi toplama :
klim, insan yaamn ve insann yaam srasnda yrtt her trl faaliyetini,
doal yaamn ve evrenin ekillenmesini etkiler. klimin bilinmesi bireysel, sosyal ve
doal yaamn planlanmas ve gelitirilmesi almalarnda ok nemli bir veridir.
klimin belirlenmesi iin gerekli bilgiler, iklim elemanlarnn gzlenmesi yani
klimatoloji rasatlar ile toplanr. Toplanan bu bilgiler dzgn kaytlar eklinde tutulur.
klim verileri, klimatoloji yntemleri ile analiz edilerek iklimin belirlenmesinde
kullanlr. Bu nedenle iklim elemanlar zenle gzlemlenmelidir. Rasat, hem rasat
aamasnda hem de kayt aamasnda, kendisinden kaynaklanabilecek hatalar mmkn
mertebe azaltmaldr.
2.2.3. Klima rasat parklar :
Rasat parklar kare eklinde olup, kenarlar 4 ana yne gelecek ekilde kurulur.
Rasat parknn kapsnn ve iinde aletlerin bulunduu siperlerin kaplarnn kuzeye
16

bakmas gerekir. Rasat parknn etraf, iindeki aletleri d etkilerden korumak amacyla
tel rg ile evrilir. Tel rgler, dayankl olmas ve aletleri etkilememesi iin beyaz
boya ile boyanr. Tel rgnn ykseklii 1 metre 10 cm civarndadr.
eitli amalarla kurulan rasat parklarnn boylar:
1) 3 x 3 m.
2) 6 x 6 m. (Kk klima)
3) 9 x 9 m. (Byk klima)
4) 12 x 12 m.
5) 20 x 20 m. (Fenoloji parklar) ( ekil 2.1 ve ekil 2.2 )

ekil 2.1. Klimatoloji rasat park

2.2.4. Rasad yaplan iklim faktrleri :
Rasat parklar lkemizde byk klima ve kk klima eklinde kurulmutur.
Ancak zamanla byk klima istasyonlarna evrilmi kk klima rasat parklar giderek
azalmaktadr.

17

2.2.4.1. Byk klima istasyonlarnda yaplan rasatlar, saatleri ve kullanlan

aletler :
1) Basn rasatlar (0700-1400-21 00, barometre-barograf)
2) Scaklk rasatlar (kuru termometre 07 00-14 00-21 00)
(maksimum - minimum termometre 0700-2100)
(termograf 24 saat)
3) Nem rasatlar (psikrometre 0700-1400-2100)
(higrograf 24 saat)
4) Bulutluluk rasatlar (0700-1400-2100)
5) Gr uzakl rasatlar (0700-1400-2100)
6) Gnelenme rasatlar (gnein douundan, batna kadar- helyograf)
7) Radyasyon rasatlar (gnein douundan, batna kadar aktinograf)
8) Buharlama rasatlar (piche evaporimetresi 0700-1400-2100)
(buharlama havuzu 0700)
9) Rzgr rasatlar (sabit anamometre 0700-1400-2100)
(anemograf ile 24 saat)
10) Ya ve dier hidrometeorlar (rasat tarafndan 24 saat takip edilir)
(plviyometreden 0700-1400-2100)
(plviyograf 24 saat)
11) Kar rasatlar (ykseklik; kar eeli, kar bastonu, kar tahtas, cetvel 07 00)
(younluk; kar younluu aleti 07 00)
12) Toprak scaklklar (5-10-20 -50 cm 0700-1400-2100,100 cm. 1400)
13) Meteorolojik olaylar (Rasat tarafndan gzlemlenir).
14) Fenolojik Rasatlar (Rasat tarafndan her ay takip edilir).
15) Ak Siper Rasatlar
2.2.4.2. Kk klima istasyonlarnda yaplan rasatlar:
1) Scaklk
2) Nem rasatlar
3) Ya ve dier hidrometeorlar
4) Rzgr rasatlar
5) Bulutluluk rasatlar
18

6) Kar rasatlar

ekil 2.2. Rasat park krokisi (20*20 boyutunda)

2.2.5. Rasat parklarnda aletlerin yerleri ve kurulu zellikleri:
Rasat yapmak amacyla kullanlan aletlerin bazlar istasyon binas iinde yer
alr. rnein, barometre, barograf ve anemograf aleti gibi. Dier aletler ise belli bir
dzenek ierisinde rasat parklarnda yer alrlar.

19

1) Scaklk ve nemlilik rasatlarna ait siperler normal yksekliktedir(1.25 2m).

2) Buharlama havuzu : Buharlama havuzu su termometresi, hook gauge ve
kompas anemometre ile birlikte monte edilir.
3) Sabit anemometre : Standart ykseklikte, 30x30 cm boyutunda beton bir
blok zerinde, iki parmak geniliinde ve ykseklii 2m olan bir boru zerine monte
edilir.
4) Toprak scaklk rasatlarnn yapld yerler: Rasat park ierisinde zel
olarak hazrlanm toprak blmdr. Toprak st minimum termometresi ile 5-10-2050-100 cm derinliinde toprak scakln len termometreler bu blmde yer alr.
5) Plviyograf : Standart 30x30 cm boyutundaki beton bir blok zerine monte
edilir.
6) Plviyometre : 30x30cm boyutundaki beton bir blok zerinde iki parmak
geniliinde bir metal boruya monte edilir. Plviyometre yerden itibaren az apna
kadar 1.00 m ykseklikte olmaldr.
7) Helyograf : Yerden itibaren 1.5m ykseklikte, 30x30cm boyutundaki beton
bir blok zerinde 2.5 parmak geniliindeki bir boru zerinde bulunan mermer bir kaide
zerine yerletirilir.
8) Aktinograf : Helyograf gibi monte edilir.
9) Ak kademeli siperler : Yerden 20-50-100-150-200 cm yksekliinde ve
eitli amalarla scaklk rasatlar yaplan blmlerdir (Maksimum-Minimum-Kuru ve
Islak Termometreler).
10) Glgedeki buharlama rasatlarna ait rasat siperi : Ykseklii ( 1.25-2.00
metredir). erisinde piche evaporimetresi ve bazen dier yedek aletler vardr.
Rasat parklarnda kullanlan aletler iki eittir:
Yazc aletler : Yazc kalemleri ile diyagram zerine lt deerleri kayt
eden (izen) aletlerdir. Direkt aletler kadar hassas deildirler. rnek, termograf .
Direkt Aletler: Dorudan rasat tarafndan okunan aletlerdir. rnek,
termometre.

20

Deerlendirme Sorular :
1- Klimatolojik rasatlarn yapl saatlerinin 0700 1400 ve 2100 seilmesinin
nedenleri nelerdir? Dier rasada k saatleri sistemleri nelerdir? Aratrnz.
2- Klimatolojik

rasat

yapan

istasyonlarn

yerinin

deitirilmesinin

klimatolojik almalara yapaca etkiyi aratrnz.

3- Klimatolojik rasatlardaki hata kaynaklar nelerdir? Bunlarn nlenmesi iin
neler yaplabilir? Aratrnz.
4- Klimatolojik gzlem ebekesinde gzlem yapacak istasyon says hangi
kriterlere gre belirlenmeli? Aratrnz.

21

22

III. NTE
METEOROLOJK
HADSELER ve ZAMAN

Hazrlk almalar :
1- Dnyada kullanlan saat sistemlerini aratrnz.
2- Dnya zerinde tarih deitirme izgilerini aratrnz.
3- Yerel saat kullanmann amalarn aratrnz.
4- Trkiyede yaz ve k saati uygulamasnn getirdii faydalar tartnz.

23

III. NTE : METEOROLOJK HADSELER ve ZAMAN

3.1. Yerel Saatler :
Coraf koordinat sisteminin iki eleman meridyen ve paralellerdir. Boylam,
herhangi bir noktann meridyeninden balang meridyenine olan uzakln a
cinsinden deeridir. Enlem, herhangi bir noktann paralelinden balang paraleline olan
uzakln a cinsinden deeridir. Ekvator, kuzey ve gney kutup noktasna eit
uzaklkta ve yer kreyi ikiye bld dnlen izgidir. Ekvator ayn zamanda
balang paralelidir ve 0 paraleli olarak gsterilir. Ekvatordan kuzey ve gney
kutuplarna doru, birer derece aralklarla geen emberlere paralel denilir. Paraleller
kutuplara doru gittike klr ve kutupta bir nokta halini alrlar. Ekvatorun
kuzeyindeki paralellere kuzey, gneyindeki paralellere gney paralelleri denir.
Meridyenler, kuzeyden gneye uzanan ve birer derece aralklarla geen; kutup
noktalarnda birleen yarm emberlerdir. Greenwichden geen meridyen, balang
meridyeni olarak alnmtr. Balang meridyeninin dousunda ve 180 meridyenine
kadar olan meridyenler Dou meridyenleri, batsnda olanlarna da Bat meridyenleri
denir.
Herhangi bir yerdeki yerel saati o yerden geen meridyen belirler. Yerel saat bir
istasyonun gnee kar olan konumudur. Gnein diklii veya eiklii, dolays ile
etkileri srekli olarak deiir. Gnein tam dik an 1200 yerel saatini belirler ve byle
kabul edilir.
Balang meridyeni ve herhangi bir yerin meridyeni ile birlikte uluslararas
saati belirler ve dzenler. Ekvator zerinde meridyenler aras uzaklk 111kmdir.
Kutuplara doru gidildike bu uzaklk azalr. Dnya zerinde zaman 24 saat kabul
edilmitir. Meridyenler aras zaman fark 4 dakikadr. Kutuplara doru yaklatka ilgili
olan zaman diliminden bir yere yine 4dk dmektedir. Dolays ile bu yerlerin gndz
ve gecelerini (gnei deiik zamanlarda ne kadar grp grmediklerini) meridyenler
belirlemektedir. Meridyenler sadece yerel saati etkiler. Yerel saat, bir istasyonun gne
durumu hakknda bilgi vermektedir. rnein Karsta yerel saat 1200 dediimizde, gne
tam tepe noktasndadr, yani gne nlar yeryzne dik gelmektedir. Ayn anda

24

Trkiyenin en batsnda yerel saat 1044tr. Yani gne henz tam olarak
diklememitir. Dolaysyla yeryz bu esnada youn olarak enerji alamamaktadr.
3.1.1. Meridyenler ve 24 saat ilikisi :
Dnyamz kendi ekseni etrafnda 360 lik dn 24 saatte tamamlar. Buna gre
Dnya 1 saatte 15lik dn yapar.
360 : 24 saat =15 dir. 24 saat ise : 1440 dakikadr.
1440' Dakika : 360 = 4 dakikadr. Bu da 1lik dn sresidir. Yani Dnyamz
1 lik dnn 4 dakikada tamamlar.
Dnyamz batdan douya doru dndnden yerel saat douda ileri, batda ise
daha geridir.
3.1.2. Yerel saatlerin hesap edilmesi:
Bir istasyonun yerel saatini hesaplayabilmek iin ;
1) ki meridyen arasndaki zaman fark 4 dakikadr.
2) lkemizin kabul edilmi meridyeni ile istasyon meridyen fark bulunur.
3) Meridyenler fark 4 dakika ile arplarak zaman fark bulunur.
4) Yerel saat bulunurken; istasyonun yeri, lkemiz iin kabul edilen meridyenin
dousunda (sanda) ise bulunan zaman fark radyo saati ile toplanr, batsnda
(solunda) ise karlr.
Burada lkemizin kabul edilmi meridyeni ifadesiyle, lke (radyo) saatini
ayarlamak iin kullanlan meridyen (kn 30, yazn 45 meridyeni) kastedilmitir.
Rasada k saatlerinin bulunmas srasnda ise, drdnc maddede anlatlan ilemin
tersi yaplr. Bunun sebebi doudaki meridyenlere ait yerel saatlerin radyo saatinden
ileri, batdaki meridyenlere ait yerel saatlerin ise geri olmasdr( ekil 3.1 ).

25

ekil 3.1. Baz klima istasyonlarnn sabah rasadna k saatleri

3.2. Trkiyede Yaz ve K Saati Uygulamas :
Yurdumuz 26 ve 45 Dou meridyenleri arasnda bulunmaktadr. Dolaysyla 2. ve
3. saat diliminde yer almaktadr. En doumuz ile en batmz arasnda zaman fark
76dkdr. Yurdumuzun dousu ile bats arasnda ok byk zaman farknn
bulunmamasndan dolay ayn anda iki ortak saat kullanlmamaktadr. Fakat enerji
tasarrufu amalanarak yaz ve k saati uygulamas balatlmtr. Kn 3000' Dou
meridyeni yerel saati, ortak saat olarak kullanlmaktadr. Yazn ileri saat uygulamasna
geilir. Saatler 1 saat ileri alnr. Bylelikle 45 Dou meridyeni esas alnr.
rnek
Ankarann Meridyeni

: 3253'E

Trkiye resm saat meridyeni : 4500' E

1 = 60' olduuna gre 4500'

yi 44 60'

meridyeni 3253' Olduuna gre 4460'

Ankarann meridyen fark;
44 60' 32 53' = 12 07' eder.

26

olarak yazabiliriz. Ankarann

Trkiye resm saat meridyenine

gre

Her meridyen dairesi aras 4' olduuna gre yukarda bulduumuz meridyen
farkn 4' ile arpp zamana evrilerek mahall zaman farkn buluruz.
12 07' x 4' = 48' 28'' etmektedir. 28'' Eer 30'' ve zeri olsayd 1' edecektir;
olmadndan zaman fark 48' dr. Yaz saati uygulanrken Ankara istasyonun rasada
k saatleri : 0748 - 1448 - 2148dir.
rnek
Hakkari ukurca Meridyeni : 43 74' E
Trkiye resm saat meridyeni : 45 00' E
ukurca istasyonunun rasada k saatlerini bulalm.
4460' 43 47' = 1 13'
1 13' x 4 = 4' 52'' (52'' , 30'' den byk olduundan 1' eder).
4' + 1' = 5' eder. Buna gre ukurca istasyonunda rasatlara k saatleri,
(Trkiye resm saati ile):
0705 1405 2105 dr. Burada 4500' E meridyeni esas alnmtr. Yaz saati
uygulamas vardr.
rnek
Bu rnekte k saati uygulamasna gre bir istasyonun rasat k saatleri
bulunacaktr. Buna gre;
Trkiye resm saat meridyeni : 30 00' E,
A istasyonu meridyeni

: 28 00' E, ve iki meridyen fark = 2 00'

2 00' x 4 = 8' 00'' Trkiyede resm meridyenine gre saat 0700 iken, resm
meridyen derecesinin batsnda yer alan A istasyonunda yerel saat 8' geridir, yani henz
0652dir. Trkiye resm saatini 8' gee A istasyonu rasada kacaktr. 0708 1408 2108.

27

rnek
imdi vereceimiz rnekte B istasyonu Trkiye resm saat (k saati)
meridyeninin dousunda olsun. Buna gre B istasyonunun rasada k saatlerini
hesaplayalm.
Trkiye resm saat meridyeni : 30 00' E
B istasyonu meridyeni

: 32 00' E

32 00' 30 00' = 200'

200' x 4 = 8' 00'' eder, yani tm Trkiyede saat 0700 iken 3200' E
meridyenindeki B istasyonunda yerel saat, meridyen fark nedeniyle 8' daha ileridir. O
halde B istasyonu 8' nce 0700 rasadna kmtr. Yani, 0700 yerine 0652, 1400 yerine
1352, 2100 yerine 2052 de rasada klmtr.
3.3. Hadise Balang ve Biti Saatlerinin Bulunmas :
stasyonlarda rasatlar, meteorolojik olaylar takip ederek, klimatolojik kstas ve
kurallara gre kaytlar tutmaktadrlar. Rasat el defterinde meteorolojik olaylar iin
ayrlm blmler vardr. Bu blmlere hadiselerin balang ve biti saatleri yerel saate
gre kayt edilir. lkenin resm saat ayar iin kabul edilmi olan meridyenine gre fark
alnr. Kayt yapan istasyon, kendi meridyenine gre bu kayd yapar. Meteorolojik
hadiseler bir istasyonda meydana gelip baka yerlerde meydana gelmemi olabilir. Yani
o saate sadece sz konusu istasyonda meydana gelmi olan meteorolojik hadise,
istasyonun yerel saati ile kayt edilmelidir. nk iklim rasatlarnn amac gne
durumunu takip etmektir. O halde yerel zamanda meydana gelmi meteorolojik hadise,
o istasyonun durumu ve konumu ile ilgili ipular verebilir. Yani, mahall durumlardan
dolay da iklim faktrleri etkilenmektedir. Konuyla ilgili rnekler aada verilmitir:
rnek
Trkiye resm saatine gre A istasyonunda 0842-1035 saatleri arasnda meydana
gelen yamur hadisesinin balama ve sona erme saatlerini A istasyonu mahall saatine
gre hesaplayalm: A istasyonu meridyeni : 3253' Trkiye resm saat meridyeni :
28

4500' olduuna gre, istasyonun yerel saati, Trkiye resm saatinden 48 dakika ileridir.
Yani A istasyonunda zaman 48' getikten sonra resm saat durumuna (gnein ufuk
dzlemiyle yapt a) gelecektir. Verilen hadise balama ve biti saatlerinden 48'
kartmamz gerekecektir.

0754 0947 eklinde hadise kayd yaplacaktr.

rnek
B istasyonu meridyeni : 2540' E. B istasyonundaki rasat radyo saati ile
1028de hafif kar hadisesinin baladn grd. Kar hadisesi 1220de sona erdi. Bu
hadisenin balang ve biti saatlerini rasat nasl kaydetmelidir? (Trkiye resm saati
4500' E meridyenine gredir).

0911 1103 eklinde kayt edilir.

rnek
C istasyonu meridyeni : 3713' E. Bu istasyonda radyo saati ile 1445te
(grlebilen gkyznde) hafif sis balam ve devam ediyor. Hadiseyi kaydediniz:
Trkiye resm saat meridyeni 3000' E ile 3713' meridyenleri arasndaki zaman fark:
29' dr. C istasyonu, 3000' E meridyeninin dousunda yer almakta ve dolaysyla
istasyonun yerel saati ilerlemi bir zamandr. Gne 3000' E meridyenine gre
ykselmi, zaman ilerlemitir. O halde radyo saatinden ileri bir saatte hadise meydana
gelir:

1445 + 29dk = 1514 olduundan,

1504- eklinde kayt yaplr.

3.4. Hadise Sembolleri ve Rasat Kayt ekilleri:

Klimatolojik rasatlarda ya sembolleri, mahede ve oraj sembolleri
kullanlmaktadr. zel maksatlar ieren dier sembollerin de kaytlar tutulmaktadr. Bu
blmlere ait semboller ve anlamlar Tablo 3.1de verilmitir.
29

rnek
1000 1120 /
0650 /

1120 1520 /

0810 1045 /

Ya Sembolleri

1520 mn

1045 1855

Mahede Sembolleri

Oraj Sembolleri

Yamur

Oraj

isenti

Kra

Ryette Oraj

Kar

Jivr

imek

Buz
necikleri
Kar
Srlmesi
Grezil
Kar Paletleri
Kar Greni
Dolu
Buz paletleri
Yamur
Saana
Kar Saana
Karla kark
yamur
Saana
Dolu
Saana

Sert Jivr
Leke Kar
Vergla
Kar
Savruntusu
Sis
Gkyz
grlen sis
Vadi Sisi
Pus
Kuru Duman
Toz
veya
Kum frtnas
Frtna
Tablo 3.1. Semboller

30

Deerlendirme Sorular :
1- Trkiyenin boylamlarn ve bu boylamlar arasnda ka dakika zaman fark
olduunu belirtiniz.
2- Yaz ve k saati uygulamasn ve faydalarn anlatnz.
3- Sivas istasyonunun boylam derecesini bularak k saati uygulamasnda, bu
istasyonun 0700 klima rasadna k saatini bulunuz.
4- A istasyonunun boylam 37 13'dr. Bu istasyonda 0013de kuvvetli kar
ya balad ve 0248de bitti. (Trkiye resmi saati 30 00' E boylamna gredir). Bu
hadisenin kaydn klimatoloji rasat kurallarna gre yapnz.

31

32

IV. NTE
HAVA BASINCI

Hazrlk almalar :
1- Basn kelimesinin deiik anlamlarn tartnz.
2- Atmosfer basncnn oluumunu aratrnz.
3- Basn l birimlerini aratrnz.

33

IV. NTE : HAVA BASINCI

4.1. Basn ve Basncn fade Edilii
4.1.1. Basn :
Atmosfer eitli gazlardan olumutur. Yer ekimi dolays ile bu gazlarn bir
arl vardr. Baz gazlar atmosferin alt katlarnda bazlar da st katlarnda bulunur.
Gazlarn bu durumu srekli deiir. Atmosfer, hareket halindeki gazlarn mekanik bir
karm olarak belirtilebilir. Atmosfer basncna etki eden faktrler vardr. Genel olarak
bu faktrleri ve etkilerini yle belirtebiliriz:
1) Ykseklik : Ykseldike basn azalr. Gazlarn younluu nedeni ile bu
hissedilebilir. Youn olan gazlar atmosferin alt katlarnda bulunur. Genel olarak her 11
metrede 1 mm basncn azald kabul edilir.
2) Scaklk : Scaklk arttka gazlarn moleklleri bana den enerji pay da
artmaktadr. Bu nedenle scakln fazla olduu yerlerde hava ktlesinde genleme ve
yukar doru ykselme olur. Bu yukar hareket basncn dmesine neden olur. Hava
souyunca arlar ve aa doru bir hareket balar. Bu basncn artmasna neden
olmaktadr.
3) Younluk : Atmosferde gazlarla beraber dier kirleticiler de bulunmakta ve
bunlar basnc arttrmaktadr. Nem oran ve toz paracklar artarsa, atmosfer basnc da
artacaktr.
4) Paralel : Atmosfer kalnl ekvatordan kutuplara doru gidildike
azalmaktadr. Dier deitirici faktrler gz nne alnmazsa ekvatordan kutuplara
doru gidildike basn da farkl zellikler arz eder.
5) Yer ekimi : Atmosferi meydana getiren gazlarn arl yer ekiminin
etkisiyle olumaktadr. En ar gazlar yere yakn ksmda yer alr. Atmosferin
younluu alt ksmlarda bu nedenlerden dolay daha fazladr. Kutuplar bask ve
ekvator daha ikin olduundan dolay kutuplarda yer ekimi ekvatordan daha fazladr.
34

Kutuplarda enerjinin az olmas ve atmosferin soumas, yer ekiminin fazla olmas gibi
sebeplerden dolay srekli yksek basn olumaktadr. Ekvatorda ise bunun tersi sz
konusudur (ekil 4.1).

ekil 4.1. Basncn ykseklikle deiimi.

4.1.2. Basn l birimleri:
Atmosfer basnc olarak nitelendirdiimiz havann arl veya normal basn
45 coraf enlemde, deniz seviyesinde 1cm2 yzey zerinde, ykseklii 76cm olan bir
cva stununun arlna eittir ki, bunun da deeri; 76x13.6 = 1033 gr = 1.033 kg dr.
Burada 76cm olan bir cva stununun ykseklii 13.6 da civann zgl arldr.
Basn deeri meteorolojide milimetre (mm) veya milibar (mb) cinsinden ifade
edilir.
Normal artlar altnda atmosfer basnc 760mm yksekliindeki bir cva
stununa eit olduundan, 760mm normal atmosfer basnc olarak kabul edilir. Buna
gre 760mmnin altndaki basn deerine alak basn deeri, stndeki basn
deerine de yksek basn deeri denir.
C.G.S (Santimetre/ Gram/ Saniye) sisteminde basn birimi bardr. 1cm2lik bir
yzey zerinde 1din (dyn)lik kuvvetin yapt basnca 1 din/cm2 veya ksaca 1 bar
denir.

35

Pratikte ve meteorolojinin uygulama alanlarnda, bar veya din/cm2lik bir birim

olduundan bunun 1 milyon defa by olan megabar veya bar ile barn binde biri
olan milibar basn birimi olarak kullanlr.
1bar = 1000mb = 750mm. dr.
Milimetre cinsinden ifade edilen normal atmosfer basncnn (760 mm) milibar
cinsinden karl 1013.3mb yaklak olarak 1013mbdr. Buna gre 1013 milibarn
stndeki basn deerleri yksek basn, altndaki deerler ise alak basn deerlerini
tekil eder.
Netice olarak denilebilir ki, normal basn, 45enlemde, deniz seviyesinde, 15C
scaklkta, 760.0mm = 1013.25mb = 29.92in olarak kabul edilen basntr. Son
zamanlarda meteorolojide basn birimi olarak daha ok milibar kullanlmaktadr.
4.1.3. Basn lm aletleri :
Hava basnc, barometre ve barografla llr. Barometreler basnc dorudan
lebilen, barograflar ise basnc lp kayt edebilen aletlerdir.
Barometreler : Hava basncn direkt olarak len aletler olup iki tiptir.
1. Deiken hazneli barometreler (ekil 4.2)
2. Sabit hazneli barometreler (ekil 4.3)
Barograflar: Hava basncn saatlik deerler olarak kaydeden yazc aletlerdir.

36

ekil 4.2. Deiken hazneli barometreler. ekil 4.3. Sabit hazneli barometreler.
4.1.4. Barometrenin yeri ve kuruluu:
Bir meteoroloji istasyonunda barometrenin kurulaca yerin byk bir zenle
seilmi olmas gerekir. Bunun iin aranlan artlar aaya sralanmtr:
1) Barometrenin bulunduu odann scaklk deiimi fazla olmamal, barometre
kuzeye bakan odada olmal ve pencere yaknna konulmamaldr.
2) Barometre odas, direkt gne ndan korunmal, ama ayn zamanda doru
okumay salayabilecek aydnlatma dzeneine sahip olmaldr.
3) Barometreyi tayacak mesnet ok salam olmal ve barometreyi dey
dorultuda tutabilmelidir.
4) Barometrenin bulunduu odada soba yaklmamal ve odada kuvvetli hava
cereyanlar olmamaldr.
5) Barometrenin asld yer asla sallanmamal, bunun iin alet tercihen en
salam olan ana duvara aslmaldr.

37

6) Aleti, kaba kullanlardan ve tozlardan korumak iin, muhafaza kutusu varsa

kapal tutulmal, yoksa mentee kapl bir camekan kutu iine alnmaldr.
7) Barometre cva anann deniz seviyesinden olan yksekliinin (en az
metrenin onda birine kadar) tespit edilmesi gerekir.
8) Alete, nakli esnasnda byk bir zen gsterilmelidir.
4.2. Basn Rasatlar :
Basn rasatlar aada belirtilen sraya gre yaplarak mahall basn deerleri
bulunur.
4.2.1. Barometre termometresinin okunmas :
Barometre rasatlarna ilk olarak barometre termometresinin okunmas ile
balanr. Barometre termometresi gz seviyesi ile cvann tepe noktas ayn hizada
olacak ekilde okunur. Eer barometre termometresinin bir dzeltme miktar varsa, bu
dzeltme miktarnn iaretine gre (+ veya -) gerekli ilemler yaplarak doru scaklk
deerleri bulunur ve el defterinin ilgili hanesine kurun kalem ile kayt edilir.
4.2.2. Barometrenin okunmas :
Barometre

termometresinden

sonra

barometre

okunur.

Sabit

hazneli

barometreler okunurken ilk nce barometre cva tepesine yakn bir yere hafif bir fiske
vurularak meydana gelen titreim sayesinde, cvann cama yapmas nlenir. Verniye
ayar vidas evrilerek Verniye tablas cva kubbesini teet geecek konuma getirilir.

38

ekil 4.4. Verniye hatalar.

Gayet tabidir ki bu durumda da gz seviyesi ile cva tepesinin ayn dorultuda
olmas gerekir. Verniye tablasnn 0 noktasna gelen barometre taksimat okunur. Elde
edilen deer, birler hanesine kadar elde edilmi basn deeridir. Basn deerleri
ondalarna kadar alndndan, ondalk ksm Verniye tablasnn zerinden okunur.
Yandaki taksimat izgisi ile Verniye tablas zerindeki taksimat izgisinin tam akt
yer, ondalk deeri verir (ekil 4.5). Baz barometrelerde yzde hanelerine kadar
basn deerleri okunabilir. Uygulama yukarda yazld gibidir. Okunan deer el
defterinin basn deeri blmne kayt edilir.
Deiken hazneli barometrelerde de uygulama yukardaki ekilde olur. Sadece
barometre termometresi okunduktan sonra fildii ayarnn (Hazne ayar) yaplmas
gerekir. Bu da haznenin altnda bulunan ayar vidas ile yaplr (ekil 4.2). Cva seviyesi
ile fildii seviyesi ayn seviyede olmaldr.

39

ekil 4.5. Barometre okunular.

4.2.3. Basn rasatlarnda yaplan dzeltmeler:
4.2.3.1. Barometre dzeltme miktar:
Her barometrenin sertifikasnda kaytl bir dzeltme miktar vardr. Bu dzeltme
miktar, iaretlerine (+ veya -) gre barometreden okunan basn deerlerine ilave edilir
veya bu deerlerden kartlr.
4.2.3.2. Basncn normal yer ekimi dzeltmesi :
1) Yeryznn herhangi bir noktasndaki yer ekimi kuvvetinin, o noktann,
kre merkezine olan uzaklnn karesi ile ters orantl olmas, dnyann eklinin
kutuplarda bask ekvatorda ikin olmas ve yeryz ekillerinin deikenlii gibi
nedenlerle yer ekimi kuvveti krenin her yerinde ayn deildir.
40

Yukarda belirtildii gibi kutuplar bask, ekvator ikin olduundan, kutuplar

krenin merkezine daha yakn ekvator ise daha uzaktr. Bu nedenle yer ekimi kuvveti
ekvatordan kutuplara doru artar. 45 enlemde ise bu durum 0 olur.
2) Kremiz Kuzey-Gney ekseni etrafnda batdan douya doru dnmekte
olduundan, bu dnmenin bir sonucu olarak eksenden olan uzaklkla orantl olacak
ekilde bir merkezka kuvveti domaktadr. Bu merkezka kuvvetinin etkisi ile kre
merkezinden olan uzaklklar eit bulunan farkl enlemlerde, gerek hava scaklklar
eit olduu hallerde bile, barometre okunular deiik kymetler gsterir. Bunun
nedeni, merkezka kuvvetinin yn bakmndan yer ekimi kuvvetine ters olmas
dolays

ile

cva

younluluunun

deimesidir.

Younluun

dk

olmas

barometredeki cvann biraz fazla ykselmesine, younluun fazla olmas ise cva
seviyesinin biraz dk kalmasna sebep olur.
Basncn normal yer ekimine gtrlme deerleri iin, milletler aras bir
formle gre hazrlanm bir cetvelden faydalanlr (Tablo 4.1).
Basncn normal yer ekimine gtrlme cetveli aadaki formlden istifade
edilerek hazrlanmtr.

= Bm (

1
g gn
(g 980.665)
) = Bm
gn
980.665

= Yer ekimi dzeltme miktar (mb)

Bm = stasyonun normal basnc (mb)

gn

= Normal yer ekimi ivmesi

= stasyonun bulunduu mahallin yer ekimi ivmesi ile ne ekilde elde edildii
aaya kartlmtr.
a) Deniz seviyesindeki standart ivme (go) olup eitlii aada yazldr.
go = 980.616 (1-0,0026373. Cos 2 + 0.0000059.Cos )
Buradaki mahallin enlem derecesi olup radyan cinsinden formle konur

(Bunun iin deeri, / 180 ile arplr).

41

b) Mahall ivme g olup eitlii aada yazldr.

g = go 0.0003086 H + 0.0001118. (H - H')
Buradaki H, mahallin denizden ykseklii (metre) H'
merkez olmak zere 150km

yarapnda daire ierisinde

de istasyon mahall

kalan sahann ortalama

yksekliidir. Tablo hazrlanrken H ve H' birbirine eit alnmtr.

4.2.3.3. Basncn 0C scaklk deerine gtrlme (irca) miktar :

Barometrede cva ve barometre cam borusu scaklk tesiri ile daralp geniler.
Bu ise barometrenin gsterdii deerde yanltc farklar yaratr. Yanltc farklar
ortadan kaldrmak iin, basncn 0C scaklk deerine gtrlme (irca) cetveli
kullanlr(Tablo 4.2).
0C irca miktar tablosu aadaki formlden istifade edilerek hazrlanmtr.

C =

B(m L)t
B(0.0001634)t
= veya
1 + mt
1 + 0.0001818

ok yakn olarak C = -0.000163 Bt.

C

= Sfr dereceye irca miktar

= Barometre okunuu

= Civann genleme katsays (0.0000184)

= Barometre borusunun yani camn genleme katsays (0.0000184)

= Barometre termometresinin gsterdii scaklk C

42

Enlem
YKSEKLK (metre)
Derecesi
Dr. Dk. 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 2000 2200 2400 2600 2800 3000
35 00 0.96 1.00 1.04 1.07 1.11 1.14 1.17 1.19 1.21 1.23 1.26 1.28 1.29 1.30 1.32 1.33
35 30 0.92 0.96 1.00 1.03 1.07 1.10 1.13 1.15 1.18 1.20 1.22 1.24 1.26 1.27 1.28 1.30
36 00 0.88 0.92 0.96 0.99 1.03 1.06 1.09 1.12 1.14 1.16 1.19 1.21 1.22 1.24 1.25 1.27
36 30 0.83 0.88 0.91 0.95 0.99 1.02 1.05 1.08 1.11 1.13 1.15 1.17 1.19 1.21 1.22 1.24
37 00 0.79 0.83 0.87 0.91 0.95 0.98 1.01 1.04 1.07 1.09 1.12 1.17 1.16 1.17 1.19 1.21
37 30 0.74 0.79 0.83 0.87 0.91 0.94 0.97 1.00 1.03 1.06 1.08 1.11 1.12 1.14 1.16 1.17
38 00 0.70 0.74 0.79 0.83 0.86 0.90 0.93 0.97 0.99 1.02 1.05 1.07 1.09 1.11 1.13 1.14
38 30 0.65 0.70 0.74 0.78 0.82 0.86 0.89 0.93 0.96 0.98 1.01 1.04 1.06 1.07 1.09 1.11
39 00 0.61 0.65 0.70 0.74 0.78 0.82 0.86 0.89 0.92 0.95 0.98 1.00 1.02 1.04 1.06 1.08
39 30 0.56 0.61 0.65 0.70 0.74 0.78 0.82 0.85 0.88 0.91 0.94 0.97 0.99 1.01 1.03 1.05
40 00 0.51 0.56 0.61 0.66 0.70 0.74 0.78 0.81 0.84 0.87 0.90 0.93 0.95 0.98 1.00 1.02
40 30 0.47 0.52 0.57 0.61 0.66 0.70 0.74 0.77 0.81 0.84 0.87 0.90 0.92 0.94 0.96 0.98
41 00 0.42 0.47 0.52 0.57 0.62 0.66 0.70 0.73 0.77 0.80 0.83 0.86 0.89 0.91 0.93 0.95
41 30 0.38 0.43 0.48 0.53 0.57 0.62 0.66 0.70 0.73 0.76 0.80 0.83 0.85 0.88 0.90 0.92
42 00 0.33 0.38 0.44 0.49 0.53 0.58 0.62 0.66 0,69 0.73 0.76 0.79 0.82 0.84 0.87 0.89

3200
1.34
1.31
1.28
1.25
1.22
1.19
1.16
1.13
1.10
1.06
1.03
1.00
0.97
0.94
0.91

Tablo 4.1. Basncn normal yer ekimine gtrlmesi cetveli.Yer ekimi dzeltme
deeri (mb) aretleri (-) dir.
CVALI BAROMETRENN OKUNUU
Barometre
Sc.
690
700 710
720
730
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
1.0
0.1
0.1
0.1
0.1
0.1
2.0
0.2
0.2
0.2
0.2
0.2
3.0
0.3
0.3
0.4
0.4
0.4
4.0
0.5
0.5
0.5
0.5
0.5
5.0
0.6
0.6
0.6
0.6
0.6
6.0
0.7
0.7
0.7
0.7
0.7
7.0
0.8
0.8
0.8
0.8
0.8
8.0
0.9
0.9
0.9
0.9
1.0
9.0
1.0
1.0
1.0
1.1
1.1
10.0 1.1
1.1
1.2
1.2
1.2
11.0 1.2
1.3
1.3
1.3
1.3
12.0 1.4
1.4
1.4
1.4
1.4
13.0 1.5
1.5
1.5
1.5
1.6
14.0 1.6
1.6
1.6
1.6
1.7
15.0 1.7
1.7
1.7
1.8
1.8
16.0 1.8
1.8
1.9
1.9
1.9
17.0 1.9
1.9
2.0
2.0
2.0
18.0 2.0
2.1
2.1
2.1
2.1
19.0 2.1
2.2
2.2
2.2
2.3

740
750
760
770 780
0.0
0.0
0.0
0.0
0.1
0.1
0.1
0.1
0.2
0.2
0.2
0.3
0.4
0.4
0.4
0.4
0.5
0.5
0.5
0.5
0.6
0.6
0.6
0.6
0.7
0.7
0.7
0.8
0.8
0.9
0.9
0.9
1.0
1.0
1.0
1.0
1.1
1.1
1.1
1.1
1.2
1.2
1.2
1.3
1.3
1.4
1.4
1.4
1.4
1.5
1.5
1.5
1.6
1.6
1.6
1.6
1.7
1.7
1.7
1.8
1.8
1.8
1.9
1.9
1.9
2.0
2.0
2.0
2.0
2.1
2.1
2.1
2.2
2.2
2.2
2.3
2.3
2.3
2.4
2.4

790
0.0
0.1
0.3
0.4
0.5
0.6
0.8
0.9
1.0
1.2
1.3
1.4
1.5
1.7
1.8
1.9
2.0
2.2
2.3
2.4

800 810
0.0
-0.0
0.1
0.1
0.3
0.3
0.4
0.4
0.5
0.5
0.6
0.7
0.8
0.8
0.9
0.9
1.0
1.0
1.2
1.2
1.3
1.3
1.4
1.4
1.6
1.6
1.7
1.7
1.8
1.8
1.9
2.0
2.1
2.1
2.2
2.2
2.3
2.4
2.4
2.5

Barometre
Sc.
0.0 0.0
0.1 1.0
0.3 2.0
0.4 3.0
0.5 4.0
0.7 5.0
0.8 6.0
0.9 7.0
1.1 8.0
1.2 9.0
1.3 10.0
1.5 11.0
1.6 12.0
1.7 13.0
1.8 14.0
2.0 15.0
2.1 16.0
2.2 17.0
2.4 18.0
2.5 19.0

Tablo 4.2. Hava basncnn 0C scaklk deerine irca cetvelinden bir blm.(Yalnz
690 810 mm deerleri iin)

43

Milimetre
0
10
20
30
550
560
570
580
590
600
610
620
630
640
650
660
670
680
690
700
710
720
730
740
750
760
770
780
790

0.0
13.3
26.7
40.0
733.3
746.6
759.9
773.3
786.6
799.9
813.3
826.6
839.9
853.3
866.6
879.9
893.3
906.6
919.9
933.3
946.6
959.9
973.3
986.6
999.9
1013.3
1026.6
1039.9
1053.2

1.3
14.7
28.0
41.3
734.6
747.9
761.3
774.6
787.9
801.3
814.6
827.9
841.3
854.6
867.9
881.3
894.6
907.9
921.3
934.6
947.9
961.3
974.6
987.9
1001.3
1014.6
1027.9
1041.2
1054.6

2
2.7
16.0
29.3
42.7
735.9
749.3
762.6
775.9
789.3
802.6
815.9
829.3
842.6
855.9
869.3
882.6
895.9
909.3
922.6
935.9
949.3
962.6
975.9
989.3
1002.6
1015.9
1029.2
1042.6
1055.9

4.0
17.3
30.7
44.0
737.0
750.6
763.9
777.3
790.6
803.9
817.3
830.6
843.9
857.3
870.6
883.9
897.3
910.6
923.9
937.3
950.6
963.9
977.3
990.6
1003.9
1017.2
1030.6
1043.9
1057.2

5.3
18.7
32.0
45.3
738.6
751.9
765.3
778.6
791.9
805.3
818.6
831.9
845.3
858.6
871.9
885.3
898.6
911.9
925.5
938.6
951.9
965.3
978.6
991.9
1005.3
1018.6
1031.9
1045.2
1058.6

6.7
20.0
33.3
46.7
739.9
753.3
766.6
779.9
793.3
806.6
819.9
833.3
846.6
859.9
873.3
886.6
899.9
913.3
926.6
939.9
953.3
966.6
979.9
993.3
1006.6
1019.9
1033.2
1046.6
1059.9

8.0
21.3
34.7
48.0
741.3
754.6
767.9
781.3
794.6
807.9
821.3
834.6
847.9
861.3
874.6
887.9
901.3
914.6
927.9
941.3
954.6
967.9
981.3
994.6
1007.9
1021.2
1034.6
1047.9
1061.2

9.3
22.7
36.0
49.3
742.6
755.9
769.3
782.6
795.9
809.3
822.6
835.9
849.3
962.6
875.9
889.3
902.6
915.9
929.3
942.6
955.9
969.3
982.6
995.9
1009.3
1022.6
1035.9
1049.2
1062.6

10.7
24.0
37.3
50.7
743.9
757.3
770.6
783.9
797.3
810.6
823.9
837.3
850.6
863.9
877.3
890.6
903.9
917.3
930.6
943.9
957.3
970.6
983.9
997.3
1010.6
1023.9
1037.2
1050.6
1063.9

12.0
25.3
38.7
52.0
745.3
758.6
771.9
785.3
798.6
811.9
825.3
838.6
851.9
865.3
878.6
891.9
905.3
918.6
931.9
945.3
958.6
971.9
985.3
998.6
1011.9
1025.2
1038.6
1051.9
1065.2

ONDALIKLAR mm 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
mb 0.1 0.3 0.4 0.5 0.7 0.8 0.9 1.1 1.2 1.3
Tablo 4.3. Milimetrenin milibara evrilmesi cetveli. (1 milimetre = 1.333224 milibar)

44

Milibar
750
760
770
780
790
800
810
820
830
840
850
860
870
880
890
900
910
920
930
940
950
960
970
980
990
1000
1010
1020
1030
1040
1050

0
562.6
570.0
577.6
585.0
592.6
600.0
607.6
615.1
622.6
630.1
637.6
645.1
652.6
660.1
667.6
675.1
682.6
690.1
697.6
705.1
712.6
720.1
727.6
735.1
742.6
750.1
757.6
765.1
772.6
780.1
787.6

1
563.3
570.8
578.3
585.8
593.3
600.8
608.3
615.8
623.3
630.8
638.3
645.8
653.3
660.8
668.3
675.8
683.3
690.8
698.3
705.8
713.3
720.8
728.3
735.8
743.3
750.8
758.3
765.8
773.3
780.8
788.3

2
564.0
571.6
579.0
586.6
594.0
601.6
609.1
616.6
624.1
631.6
639.1
646.6
654.1
661.6
669.1
676.6
684.1
691.6
699.1
706.6
714.1
721.6
729.1
736.6
744.1
751.6
759.1
766.6
774.1
781.6
789.1

3
564.8
572.3
579.8
587.3
594.8
602.3
609.8
617.3
624.8
632.3
639.8
647.3
654.8
662.3
669.8
677.3
684.8
692.3
699.8
707.3
714.8
722.3
729.8
737.3
744.8
752.3
759.8
767.3
774.8
782.3
789.8

4
565.6
573.0
580.6
588.0
595.6
603.0
610.6
618.1
625.6
633.1
640.6
648.1
655.6
663.1
670.6
678.1
685.6
693.1
700.6
708.1
715.6
723.1
730.6
738.1
745.6
753.1
760.6
768.1
775.6
783.1
790.6

5
566.3
573.8
581.3
588.8
596.3
603.8
611.3
618.8
626.3
633.8
641.3
648.8
656.3
663.8
671.3
678.8
686.3
693.8
701.3
708.8
716.3
723.8
731.3
738.8
746.3
753.8
761.3
768.8
776.3
783.8
791.3

6
567.0
574.6
582.0
589.6
597.0
604.6
612.1
619.6
627.1
634.6
642.1
649.6
657.1
664.6
672.1
679.6
687.1
694.6
702.1
709.6
717.1
724.6
732.1
739.6
747.1
754.6
762.1
769.6
777.1
784.6
792.1

7
567.8
575.3
582.8
590.3
597.8
605.3
612.8
620.3
627.8
635.3
642.8
650.3
657.8
665.3
672.8
680.3
687.8
695.3
702.8
710.3
717.8
725.3
732.8
740.3
747.8
755.3
762.8
770.3
777.8
785.3
792.8

8
568.6
576.0
583.6
591.0
598.6
660.0
613.6
621.1
628.6
636.1
643.6
651.1
658.6
666.1
673.6
681.1
688.6
696.1
703.6
711.1
718.6
726.1
733.6
741.1
748.6
756.1
763.6
771.1
778.6
786.1
793.6

9
569.3
576.8
584.3
591.8
599.3
606.8
614.3
621.8
629.3
636.8
644.3
651.8
659.3
666.8
674.3
681.8
689.3
696.8
704.3
711.8
719.3
726.8
734.3
741.8
749.3
756.8
764.3
771.8
779.3
786.8
794.7

ONDALIKLAR mb 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
mm 0.1 0.2 0.2 0.3 0.4 0.5 0.5 0.6 0.7 0.8
TABLO 4.4. Milibarn milimetreye evrilmesi cetveli.(1 milibar = 0.7500616 mm Hg)
4.2.4. Basn deerlerinde yaplan dzeltmeler iin uygulamalar :
rnek

Barometre termometresi

: 14.0 C

Barometre okunuu

: 760.4mm

Barometre dzeltme miktar

: -0.1mm

stasyon enlemi

: 37 30'

stasyon ykseklii

: 400m

Normal yer ekimine gtrme

: -0.83 = -0.8mb (Tablo 1den)

-0.8mb = -0.6mm ( Tablo 4ten bulunur).

45

0 C rca miktar

: -1.7mm (Tablo 2den bulunur).

Gerek basnc bulmak iin, dzeltme miktarn toplarz.

-0.1 + (-0.6) + (-1.7) = 2.4mm
Bulduumuz deeri barometre okunuundan kartrsak gerek basnc bulmu
oluruz.
760.4 2,4 = 758.0mm
Gerek basn 758.0mmdir.
4.2.4.1. Basncn normal yer ekimine ve 0C scakla gtrlmesi
cetvelinin (Tablo 4.1) kullanlmas :

Basncn normal yer ekimine gtrlme cetvelinin kullanm ekli ve

kullannda dikkat edilecek hususlar :
Herhangi bir yerin normal yer ekimine gtrme miktar, o yerin denizden olan
yksekliine (cetvelde yazl olan ykseklik), en yakn ykseklik kademesi ile enlem
derecesine, en yakn enlem kademesinin kesitikleri yerdeki deerleri okumak ekliyle
bulunur.
Bu cetveli kullanrken baz hususlara dikkat edilmesi gerekir.
1) Trkiye 45 enlem derecesinin altnda olduu iin basncn normal yer
ekimine gtrlme deerleri (-) iaretli ve milibar cinsinden deerlerdir. Milimetre
taksimatl barometreler iin bu deerlerin milimetreye evrilerek alnmas gerekir.
2) Bu cetvelde 200-400-600 gibi ift rakaml ykseklikler alnmtr. ayet
istasyon ykseklii 100-300-500 gibi tek rakamla balyorsa, bu durumda, ift rakamla
balayan yksekliklere ait deerler toplanarak ortalamalar alnr. Normal yer ekimine
gtrme miktar bulunur.

46

rnek

stasyon ykseklii

: 500 m

stasyon enlemi

: 36 00' olsun,

Basncn normal yer ekimine gtrlme miktarn bulmak iin,

istasyon

ykseklii 500m. olduuna gre cetvelden 400 ve 600 m. yksekliklerin 36 00' enlem
derecesine gre normal yer ekimine gtrme miktar bulunup bu deerlerin ortalamas
alnr.
400 metre ykseklik ve 36 00' enlem derecesine gre normal yer ekimine
gtrme miktar 0.96, 600 metre ykseklik ve 36 00' enlem derecesine gre normal yer
ekimine gtrme miktar 0.99dur.

Toplam

: 0.96 + 0.99 = 1.95

Ortalama

: 1.95 : 2 = 0.975 0.98

Normal yer ekimine gtrme miktar

: 0.98 = -1.0mb

3) Ayn cetvelde enlem dereceleri ise otuzar dakika aralklarla yazlmtr.

stasyon enlem derecesinin derece ksm tam dakika ksm ise yarm olabilir (36 15',
37 15' gibi). Bu durumda alt ve stteki enlem derecelerine ait deerlerin ortalamalar
alnarak normal yer ekimine gtrme miktarlar bulunur.
rnek

stasyon enlemi

: 37 15'

stasyon ykseklii

: 800 m olsun.

Bu istasyona ait normal yer ekimine gtrme miktarnn bulunmas iin

cetvelden 37 00' enlem derecesi ile 37 30' enlem derecelerine ait yer ekimine
gtrme miktarlar bulunup bu deerlerin ortalamasnn alnmas gerekir.
800mnin 37 00 enlem derecesi iin normal yer ekimine gtrme miktar : 0.95
800mnin 37 30' enlem derecesi iin normal yer ekimine gtrme miktar : 0.91
47

Toplam

: 0.95 + 0.91 = 1.86

Ortalama

: 1.86 : 2 = 0.93

Normal yer ekimine gtrme miktar

: 0.93 = -0.9mbdir.

4.2.4.2. Basncn 0C scaklk derecesine gtrlme cetvelinin (Tablo 2)

kullanm ekli :

Barometreden okunan scaklk deerlerinin 0C scakla gtrme miktarlar,

okunan basn deerlerinin dahil olduu kademeler ile barometre termometresinin
gsterdii scaklk derecelerine ait kademelerin kesitikleri blmdeki deerlerdir.
Basncn sfr scaklk derecesine gtrlmesi (irca) tablosunu kullanrken baz
hususlar gz nnde tutmak gerekir.
1) Bu tablodaki deerlerin iaretleri, barometre termometresinin gsterdii
scaklk deerlerinin 0Cnin altnda veya stnde olmasna gre deiir. Barometre
termometresinin gsterdii scaklk derecesi 0Cnin stnde ise basncn sfr
derecesine gtrlme miktarnn iareti eksi (-), barometre termometresinin gsterdii
scaklk derecesi 0Cnin altnda ise sfr scaklk derecesine gtrme miktarnn iareti
(+) olur.
2) Basncn sfr scaklk derecesine gtrlme cetvelinde scaklk deeri, tam
saylar halinde alnmtr. Scaklk deerleri ondalkl da alnm olabilir. Bu durumda
tabloya ilenmi olan sfr scakla gtrme miktarlar arasndaki fark dikkate almak
gerekir. Denkletirmek suretiyle elde edilecek scaklk deerleri, bir aa veya bir
yukar kymet olarak kabul edildikleri taktirde, sfr scakla gtrme kymetleri
arasndaki 0.2 fark var ise, gerek sfr scakla gtrme miktarlarn bulmak iin iki
deerin ortalamas alnr. Yani enterpole ilemi yaplr.
rnek

Barometre termometresi

: 12.5 C
48

Barometre okunuu

: 740.6 olsun

12C ve 740mm de 0C irca miktar bulunur

1.4

13C ve 740mm de 0C irca miktar bulunur

1.6

Toplam

3.0

Ortalama alnr

1.5

0 C irca miktar

1.5mm

4.2.5. Basn deerlerinin el defterlerine ilenmesi :

Yukarda bahsedilen dzeltmeler ve bu dzeltmeler sonucu bulunan btn

deerler el defterinin ilgili hanelerine ilenir ve gerekli gnlk ortalamalar alnr (ekil
4.6).
rnek

stasyon ykseklii

: 50m.

Enlem

: 41 30'

Barometre dzeltme miktar : -0.1mb

0700

1400

2100

8.9

14.2

8.4

1007.6

1009.2

1007.1

Barometre termometresinin okunuu

Barometre okunuu ( mb )

Rasada
k
Mahall Saati
Rasat
(Radyo
Saati
ayarna
gre)

0700

0714

Barometre
Termometresi
(C)

8.9

Barometre
Okunuu

1007.6

Alet
Tashih
Miktar
(mb)

0C ye
rca
Miktar
(mb)

Yer
ekimi
(mb)

-0.1

-1.5

-0.4

Mahall
Basn
(1)
mm.

(17)
Barograf
Okunuu ve
(2) tashih Miktar
(mb.)
mb.
-0.3
1005.9

1005.6
1400

1414

14.2

1009.2

-0.1

-2.3

+0.2
1006.2

-0.4
1006.4

2100

2114

8.4

1009.0

-0.1

-1.3

-0.4

+0.1
1007.1
1007.2

Toplam

x
3019.2

Ortalama

x
1006.4

ekil 4.6. Rasat el defteri basn blm.

49

4.3. Barograf :

Saatlik hava basncn lp kayt eden yazc aletlere barograf denir. Bu aletin
verdii deerlerin, barometrenin asl bulunduu ykseklikte ve 0C scakla irca
edilmi basn deerlerine uygun olmas gerekir.
Barografn ani scaklk deiimlerinden, titreim ve kirden korunabilecei bir
yere kurulmas, dorudan gne nlarna maruz kalmamas gerekir. Barografn
bulunduu oda, barograf okuyabilecek ekilde aydnlatlmaldr. Barograf, kendisine
hi dokunulmadan okunmaldr.
Barografn barometreye gre shhatli bir ekilde altrlmas gerekir. Barograf
deeri ile rasat annda okunan barometre deerleri (gerek basnca dntrldkten
sonra) arasnda (+ veya ) 0.5mb fark var ise barografn ayar vidas ile barometre
deerine gre dzeltme miktar 0 oluncaya kadar ayar edilmesi gerekir.
Barograf diyagramlarnda 700, 1400 ve 2100 rasatlarnda aletin zerine
dokunulmak suretiyle basn erisini her iki taraftan aacak tarzda takriben 1 mm
uzunluunda kontaklar yaplr.

ekil 4.7. Barograf

50

4.3.1. Barograf diyagramlarnn deerlendirilmesi :

Barograf diyagramlarnn deerlendirilmesinde en nemli husus dzeltme

miktarnn bulunmasdr. Dzeltme miktar barometreden okunan ve gerekli dzeltmeler
yaplan gerek basn deerine gre bulunur. Gerek basn deeri ile barograf deeri
arasndaki fark dzeltme miktar olarak rasat saatinin zerine yazlr.
rnek

a) Gerek basn

: 1003.7mb

Barograf deeri

: 1004.0mb

Dzeltme miktar

: 1003.7 1004.0 = -0.3mb

b) Gerek basn deeri

: 986.2mb

Barograf deeri ise

: 985.8mb

Dzeltme miktar

: 986.2 985.8 = + 0.4mb

Elde edilen bu dzeltme miktarlar barograf deerlerine ilave edilmesi veya

karlmas gereken deerlerdir. Rasat saatleri arasndaki saatler iin dzeltme miktarlar
Saatlik dzeltme miktarlarn bulma grafiinden bulunur (Bk. Termograf dzeltme
miktarlarnn bulunuuna).
rnek

Saat 0700 rasad ile 1400 rasad arasndaki saatlere ait dzeltme miktarlarn
bulalm: Saat 0700 iin dzeltme miktar 0.3mb ve 1400 rasadnda dzeltme miktar
0.4mb olsun saatlik dzeltme miktarlar grafii yardm ile bulunur. Ara saatler iin
bulunan dzeltme miktarlar aadaki tabloda karlmtr.

Saatler Dzeltme Miktar

Saatler Dzeltme Miktar

07.00

0.3

11.00

0.1

08.00

0.2

12.00

0.2

09.00

0.1

13.00

0.3

10.00

0.0

14.00

0.4

51

Rasat saatlerinde barograftan okunan basn deerleri Klimatolojik Rasat

Eldefterinin 17 numaral stununa kayt edilir ve zerine gerek basnca gre
bulunmu dzeltme miktarlar iaretleri ile yazlr. Dzeltme miktarlarna gre saatlik
dzeltmeleri yaplm net basn deerleri, Aylk Klimatoloji Cetvelinin 17 numaral
Saatlik Hava Basnc Tablosuna ilenir.

ekil 4.8. Barogram.

52

Deerlendirme Sorular :

1- Atmosfer basncnn oluumunu ve oluumuna etki eden faktrleri

belirtiniz.
2- Barometre odasna niin s verici aletler kurulamaz? Tartnz.
3- Yer ekiminin dnyann farkl blgelerinde basn zerinde oluturduu
etki nasldr? Aratrnz.
4- A istasyonunun enlemi 38 15', boylam 40 10', ykseklii 800mdir. Bu
istasyonda 0700 rasadnda barometre okunuu 996.5mb, barometre termometresi 8.1C
ve alet dzeltme miktar 0.1mb olduuna gre A istasyonunun gerek basncn milibar
ve milimetre cinsinden bulunuz.

53

54

V. NTE
HAVA SICAKLII
ve
HAVANIN NEM

Hazrlk almalar :

1- Atmosferin enerji kaynan aratrnz.

2- Scaklk ve s kavramlarn tartnz.
3- Scakln iklim ve canllar zerine etkisini aratrnz.
4- Scaklk lm yntemlerini ve tarihsel geliimini aratrnz.
5- Scaklk ve hava nemi ilikisini aratrnz.

55

V. NTE : HAVA SICAKLII ve HAVANIN NEM

5.1 Hava Scakl :
5.1.1. Scaklk ve ifade ekilleri :
5.1.1.1. Is ve scaklk kavramlar :

Atmosfer scakl incelenirken s sz de sklkla kullanlan ve ou kez

scaklkla kartrlan bir terimdir (Erol,1993). Bu nedenle birbiri ile yakndan ilgili
olan, fakat nitelik olarak birbirinden farkl olan bu iki terimi iyi anlamak ve doru
kullanmak gerekir.
Cisimlerin en kk taneleri olan molekller, ktleleri ierisinde sahip olduklar
s enerjisi nedeniyle srekli olarak hareket veya titreim halinde bulunurlar.
Molekllerin bu titreimi; kat cisimlerde olduklar yerde ve ksa hareketlerle, svlarda
daha uzun ve taneciklerin yer deitirme hareketleriyle, gazlarda ise srekli ve kark
ynlerde yer deitirme hareketleriyle oluur. Maddenin bu halindeki molekllerin
hareket yeteneklerine gre kat maddelerin biimi deimezken, svlar konduklar
kabn eklini alrlar ve gazlar ise ksa bir srede iine dolduklar hacmi kaplayabilirler.
Molekllerin bu hareketlerinin iddeti, cisimlere d ortamdan gelen enerjinin artmas
ile orantl olarak artar. Bunun tersi durumunda, enerji azaldka molekllerin hareketi
azalr ve sonunda belirli bir enerji seviyesinde durur. Bu seviye mutlak sfr derecesi
olarak isimlendirilir ve -273C veya 0K olarak gsterilir. te bir cismin, ktlesi iinde
sahip olduu enerjinin toplam olarak miktarna s denilmektedir. Cisimlerdeki molekl
hareketlerini veya titreimlerini salayan bu s enerjisi dorudan doruya hissedilip
llemez.
Bir cismin, ktlesi iindeki enerji toplam yani ss arttnda, artan bu enerji
madde iindeki molekllere dalr ve o ktleyi oluturan molekllerin her birine den
enerji pay da artar. Her molekldeki enerji art ise molekllerin kinetik hareket
enerjisini, dier bir deyile titreimini artrmaktadr. Bu artan molekl titreimleri ise
elektromanyetik dalgalar eklinde evreye etki yapar. te bu etkiye scaklk denir.

56

O halde s, cisimlerde mevcut potansiyel bir g (kuvvet), scaklk ise bu gcn

kinetik olarak ortaya km durumu veya o gcn etkisidir. Bu bakmdan birbiri ile
yakndan ilgili ve doru orantl olan s ve scaklk nitelik bakmndan birbirinden
tmyle farkldr. Klimatolojiyi bu enerjinin daha ok etkileri ilgilendirdii iin,
havann ss deil scaklndan sz etmek gerekir.
Fizikte scaklk termometre ile llp derece ile belirlenir. Is dorudan
doruya deil onun bir grnm olan scaklk yardmyla llr, kalori ile belirlenir.
1 gram suyun scakln 1C ykselten enerji miktar 1 kalori olarak kabul
edilmektedir.
5.1.1.2. Scakl etkileyen faktrler :

klimin en nemli eleman scaklktr. Scakln, iklimin dier nemli iki

eleman olan basn ve yan yeryznde dal zerinde de byk tesiri vardr.
Havann snmasna ve soumasna etki eden en nemli faktr gne radyasyonudur.
Gneten gelen enerjinin byk bir ksm atmosferden geerek yeryzne ular ve
yeryzndeki kat ve sv cisimleri starak s enerjisi ekline dner.
Hava scakln etkileyen birtakm faktrler vardr. Bu faktrleri drt grupta
toplayabiliriz ;
1- Gnee bal etkiler
2- Yerin ekli, gnee kar durumu ve hareketlerinden doan etkiler
3- Atmosferden doan etkiler
4- Yeryz zelliklerinden doan etkiler
5.1.1.3. Hava scakl, lm ve baz scaklk kavramlar :

Hava scakl gnete ve glgede farkllklar gsterir. nk gneteki

termometre direkt gne nlarnn etkisi altndadr. Bu yzden gnete ve akta
braklm termometrelerin gsterdii deerler hava scakln belirtmez. Klimatolojik
anlamda, gerek hava scakl, glgede yerden 2 metre ykseklikte bulunan, ierisine
gne nlar szmayan hava ktlesinin scakldr. Esas itibariyle canllarn hayat
faaliyetleri glgede llen hava scaklnn etkisi altndadr. Ancak gnete llen
57

scaklklarn da baz nemli tesirleri grlr. nk, gnein direkt nlar hava souk
olsa bile canllar str ve bu zellikle bitkiler iin ok nemlidir.
Hava scakl lm yaplan yere ve zamana bal olarak ok deien bir iklim
esidir. Bu yzden deiik koullara bal olarak eitli termometre tipleri ile lm
yaplr. Termometrelerin genel alma prensibi maddelerin sndka genilemesi
zerine kurulmutur. Cval, alkoll, maden ve elektrikli termometre eitleri vardr.
Cva 39C de donduu iin ok souk yerlerde kullanlmaz. Scaklk lmnde ayrca
termograf ad verilen ve esasnda yazc termometre olan aletlerde gnlk scaklk
gidiini kesintisiz olarak kayt etmek iin kullanlr. Cval ve alkoll termometreler,
haznelerinde bulunan cva veya alkoln, scaklk deimelerine uyarak alalp
ykselmesi esasna gre yaplmlardr. Hava scakl genel olarak lkemizde de cval
termometreler ile llr.
Termometrelerin yaplmas esnasnda ve bundan dolay scaklk lmlerinde
eitli skalalar kullanlmaktadr. Bu skalalar; memleketimiz de dahil olmak zere
dnyann bir ok ksmnda kullanlan Santigrat (Cantigrad) veya dier ad ile Selsiyus
(Celcius), ngiltere ve Amerika bata olmak zere baz lkelerin kulland Fahrenhayt
(Fahrenheit) ve Reamurdur.

Bu skalalara temel alnan prensip, suyun donma ve

kaynama scaklklardr. Bu skalalar ve karlkl durumlar aadaki gibidir

(Tablo 5.1).

Suyun kaynama noktas

(45. Enlem, 0m, 760mm basn)

Suyun donma noktas

Santigrat

Fahrenhayt Reamur Kelvin

(C)

(F)

100

212

80

373

32

273

-273,16

-459,69

(R)

(K)

Mutlak sfr
(Molekl

hareketinin

durduu

-218.4 0

scaklk)

Tablo 5.1. Scaklk skalalar karlatrma tablosu

Tablodan grlecei zere Santigrat derecelendirilmesinde suyun donma noktas

0 ve kaynama noktas da 100 olarak kabul edilmi ve bu iki nokta aras 100 eit

58

paraya blnerek santigrat skalas elde edilmitir. Bugn dnyada yaygn bir ekilde
kullanlan Santigrat ve Fahrenhayt deerlerini birbirine evirmek iin aadaki
formllerden yararlanlabilir;
C = [( F-32 ) . ( 5 / 9)]

F = [ ( (9 / 5) . C ) + 32 ]

R = [ (4/5) . C ]

Bunlardan baka fizikte ve uzay aratrmalarnda Mutlak Scaklk ( A ) deeri

kullanlr. Bu deer santigrat lei yardmyla hesaplanr. A = C + 273tr. Bu
skalaya Kelvin lei ( K ) ad da verilmektedir. Gnmzde ounlukla Kelvin ( K )
skalas olarak kullanlmaktadr.
5.1.1.4. Meteoroloji istasyonlarnda kullanlan termometreler ve tanmlar:

Genel olarak bir meteoroloji istasyonunda kullanlan termometreler ve tanmlar

unlardr (Trke, 1986):
1- Kuru termometre : Rasat zamanndaki havann scakln gsteren normal
bir termometredir.
2- Islak termometre : Hava, ierisindeki suyun buharlamas sonucunda
souyabilir. te slak termometre, en dk souma scaklnn llebildii, zerine
mslin sarl normal bir termometredir.
3- Maksimum (azam) termometre : Gn boyunca oluan en yksek scakl
gsteren zel bir termometredir.
4- Minimum (asgar) termometre : Gn boyunca oluan en dk scakl
gsteren zel bir termometredir.
5- Toprak st ( im ) minimum termometresi : Toprak (im) yzeyindeki
havann en dk scakln gsteren zel bir termometredir.
6- Toprak termometreleri : Deiik toprak derinliklerindeki scaklklar lmek
iin kullanlan termometrelerdir.
59

Bu termometrelerden, minimum ve toprak st minimum termometre alkoll

olup dier termometreler cvaldr. Termometrelerin haznesi ise kullanm amalarna
gre deiiklik gstermektedirler.
5.1.1.5. Siper iinde ve dnda termometre dzenekleri :

Daha nce de belirtildii gibi hava scakl yerden 2 metre ykseklikte ve

glgede llr. Bunu salayabilmek iin siperler kullanlr. Rasat parklarnda zellikle
termometrelerin iinde tutulduu, hava sirklasyonuna uygun olarak yaplm, doal
glge ortamn yanstan, ift tavanl, kafes eklindeki beyaza boyanm aa
korunaklara siper denilir (Demirel, 2002). Siper ierisine yerletirilen scaklk lerler
direkt gne nlarndan, yatan ve younlamadan korunmu olur (ekil 5.1).
Kuru termometre, slak termometre, maksimum termometre ve minimum
termometre srekli siper iinde zel bir mesnet zerine yerletirilerek rasatlar burada
yaplr. Kuru termometre mesnedin soluna, slak termometre ise sana olmak zere
dikey konumda yerletirilir. Bu iki termometreyi tutan ana mesnedin zerine maden bir
ubua bal olarak hazne taraf siperin tavanna gre biraz eik bir ekilde ( 5 - 10lik
bir a yapacak ekilde) maksimum termometre yukarda, minimum termometre ise
siperin tavanna paralel bir ekilde ve aada olmak zere yerletirilir. Kuru ve slak
termometrelerin oluturduu sisteme psikrometre denilir.
Toprak st minimum termometresi, geceleri zel mesnedi ile rasad yaplaca
zaman dier toprak termometrelerinin bulunduu sahaya; gndzleri ise siper ierisine
yerletirilir.
Toprak termometreleri ise, rasat parknda bu termometreler iin zel olarak
yaplm alana yerletirilir.

60

ekil 5.1. Scaklk siperi.

5.1.1.6. Termometrelerin okunmas :

Genel olarak termometreler, scakln ykseldii anda cvann klcal boruda

ykselmesi, dmeye balad anda ise cvann hazneye tekrar dnmesi esasna gre
yaplmtr.
Islak termometreler yap bakmndan kuru termometrelerle ayndr. Aralarndaki
fark ise, slak termometre haznesinin slak bir mslin veya fitille sarlm olmasdr.
Mslin rasattan 5 10 dakika kadar nce lastik puvardaki veya cam bir kapaktaki suya
batrlmak suretiyle slatlr.
Maksimum termometre ise scakln ykseldii anda cvann klcal boruda
ykselmesi ve hava scaklnn

dt andan itibaren ise cvann hazneye

kendiliinden dnmemesi esasna gre yaplmtr. Bunun iin cvann hazneye

dnmesini nleyecek bir darlama yeri vardr.
Minimum termometre, alkoll termometre olup scakln ykseldii anda
alkoln klcal boruda ykselmesi, dmeye balad anda ise alkoln hazneye tekrar
dnmesi esasna gre yaplmtr. Klcal borudaki alkoln ierisinde renkli camdan
yaplm bir indeks vardr. Bu indeksin yanlarndan alkol rahata inip kabilir, alkol
seviyesinin indekse ulat ana kadar etki etmez. ndekse ulat andan itibaren ise
yzey gerilimi kuvveti nedeni ile indeksi de birlikte indirmeye devam eder. Minimum

61

termometrenin deeri, indeksin (haznenin ters tarafndaki) st ucu esas kabul edilerek
buradan okunur.
Termometrelerin skalalar 0.2 derecelik eit blmlere ayrlmtr. Dier bir
deyile her derece aras 5 eit blme ayrlmtr. Scaklklar okunurken, tam say
ksmlar kolaylkla okunabilir. Ondalk ksmlarn okurken, cva veya indeks blm
izgisine rastlamsa okuma direkt yaplabilir, iki blm arasna rastlamsa deer
gzle tahmin etmek suretiyle okunur.
Termometreler okunurken u hususlara da dikkat etmek gerekir. Rasat srasnda
siperin kapa aldnda, termometrelerin vcut scakl ve hava cereyanlarndan
etkilenmesine frsat verilmeden, sra ile kuru termometre, slak termometre, termograf,
maksimum ve minimum termometre deerleri nce ondalklar, sonra tam saylar
okunmaldr. Okuma srasnda gzn yatay olarak cva stunu ile ayn seviyede olmas
gerekir. Bu seviyenin aasndan veya yukarsndan yaplan okumalar hatal deer elde
etmeye sebebiyet verir (ekil 5.2).

ekil 5.2. Termometre okuma ekli.

5.1.1.7. Termometre dzeltme miktarnn bulunmas :

Her termometrenin bir sertifikas vardr. Bu sertifika zerinde aletin hangi

derecelerde ne kadar hata yapt yazldr. Yalnz ara deerlerdeki dzeltme
miktarlarn bulmak iin dzeltme grafii kullanlr. Okunan ilk deer el defterinin
dzeltilmemi hanesine yazlr. Dzeltme ilemi yapldktan sonra dzeltilmi deer
hanesine kayt edilir. Aadaki tabloda rnek olarak baz deerler iin termometre hata
62

miktarlar gsterilmitir (Tablo 5.2). Ara deerlerin dzeltme miktar iin de dzeltme
tablosu veya dzeltme miktar grafii kullanlr (ekil 5.3).

KONTROL

TERMOMETRESNDE

OKUNAN C
DZELTME

-30 -20 -10 0

10

20

30

40

-0.3 -0.2 -0.1 0.0 0.1 0.0 -0.1 -0.2

Tablo 5.2. Kontrol deerleri tablosu

ekil 5.3. Dzeltme miktar grafii

rnein, termometre deeri 2.0C olarak llmse, tabloda 0Cye daha

yakn olduu gz nnde tutularak dzeltme miktarnn 0.0 olduu bulunur. Dzeltme
grafiinde ise 2.0Cnin yeri bulunur ve dzeltme miktarlarnn bulunduu eksene
paralel bir izgi

dzeltme erisini kesene kadar izilir. Kestii noktadan scaklk

eksenine paralel bir izgi ile dzeltme eksenini kestii nokta dzeltme deeridir. Bu
deerin 0.0 olduu grlr.

63

5.1.2. Scaklk rasatlar :

5.1.2.1 Maksimum scaklk rasatlar :

Maksimum hava scakl denildii zaman gnn en yksek scakl

anlalmaldr. Gnn en yksek scakln lmek iin maksimum scaklk
termometreleri kullanlr. Bu termometreler maksimum scakl lebilmek iin zel
bir ekilde tasarlanmtr (ekil 5.4).
Maksimum scaklk rasatlar, yerel (mahall) saat ile 2100 de olmak zere gnde
bir kez yaplr. Bunun iin rasat saatinde maksimum scaklk termometresi okunur
(ekil 5.7). Bu okunan deer, gnn en yksek scaklk deeri olarak, rasat el defterinin
ilgili hanesine kayt edilir. Maksimum scaklk termometresi okunduktan sonra ( 2100
rasadnda ) cva, kuru termometre scakln gsterene kadar indirgenir (irca edilir).
ndirgeme ilemi iin alet mesnedinden alnr. Yukar ksmndan tutularak kolla birlikte
bo bir alana doru yukardan aaya doru sert bir hareketle sallanr. Bu ilem klcal
borudaki cvann bir ksmnn hazneye geri dnmesini salar dolays ile termometrenin
gstermi olduu scaklk deeri de der, cva seviyesi kuru termometre deerini
gsterince indirgeme ilemine son verilir ve termometre yerine konulur (ekil 5.5).
Okunu srasnda termometre gzden geirilerek hazne tarafnda aralk ve
aklk olup olmadna dikkat edilir. Eer byle bir durum varsa, termometre yerinden
alnmadan aklk miktar belirlenir ve maksimum scaklk deeri okunduktan sonra
okunan bu deerden karlarak gerek maksimum scaklk deeri elde edilir. rnein;
rasat srasnda maksimum scaklk termometresinde 0.6Clik bir aklk bulunsun ve
maksimum scaklk 17.8C olarak okunsun, bu durumda gerek maksimum scaklk
( 17.8 0.6 = 17.2 ) 17.2C derece olarak ilgili haneye kayt edilir.
Maksimum scaklk blmne ilenmi olan bu deer, ayn gnn 0700, 1400,
2100 ve bir gn nceki 2100 rasatlarnda okunmu olan kuru termometre deerlerinden
kk olamaz. Ancak baz durumlarda birbirine eit olabilirler.
Maksimum scaklk deerleri, maksimum scaklk termometresinin herhangi bir
sebepten tr kullanlamayacak ekilde arzalanmas durumunda, yenisi temin
64

edilinceye kadar termograftan okunur. Bu ilem geen gnn 2100 rasad ile o gnn
2100 rasad arasndaki scaklk erisinin en yksek noktasnn deeri, gnlk ortalama
dzeltme miktar da dikkate alnarak yaplr. Bu durumda el defterinin notlar hanesine
bir not dlr.

ekil 5.4. Maksimum termometre haznesi

ekil 5.5. Maksimum termometre ircas

5.1.2.2. Minimum scaklk rasatlar :

Minimum hava scakl denildii zaman gnn en dk scakl

anlalmaldr. Gnn en dk scakln

lmek

iin

minimum

scaklk

termometreleri kullanlr. Bu termometreler minimum scakl lebilmek iin zel bir

ekilde tasarlanmtr (ekil 5.6).
Minimum scaklk rasatlar, yerel (mahall) saat ile 0700 ve 2100 de olmak zere
gnde iki kez yaplr. Bunun iin rasat saatinde minimum scaklk termometresi okunur
(ekil 5.7). Bu okunan deerlerden en dk olan o gnn minimum scaklk deeri
olarak rasat el defterinin ilgili hanesine kayt edilir. Minimum termometrelerde
indirgeme (irca) ilemi 2100 rasadndan sonra yaplr. 2100 rasadnda minimum scaklk
deeri okunduktan sonra alet minimum termometre mesnedinden alnr ve klcal
borudaki indeks alkol stununun ucuna doru kayacak ekilde meyilli olarak tutulur.
Fakat tamamen ba aa evrilmez. ndeks alkoln ucuna geldii zaman yzey gerilimi
sebebiyle durur. Bundan sonra, termometre dz tutularak indeksin kaymamas iin nce
st taraf, sonra da hazne ksm olmak zere mesnedine konur. Arzasz alan bir
termometre bu durumda kuru termometre deerine eit bir deer gsterir.

65

Minimum scaklk blmne ilenmi olan bu deer, ayn gnn 0700, 1400, 2100
ve bir gn nceki 2100 rasatlarnda saptanm olan kuru termometre deerlerinden
yksek olamaz. Dk veya bazen eit olabilir.
Termometre iindeki alkoln zamanla buharlamas sebebiyle gerek minimum
scaklk doru olarak llemez. Bu durumda, minimum termometrenin alkol seviyesi,
kuru termometrenin cva seviyesi ile ay ierisinde birka rasatta tespit edilecek fark
deerlerinin ortalamas alndktan sonra hata miktarnn bulunmas ile gerek minimum
scaklk deerinin tespit edilmesi gerekir.
Minimum scaklk deerleri, minimum scaklk termometresinin herhangi bir
sebepten tr kullanlamayacak ekilde arzalanmas durumunda, yenisi temin
edilinceye kadar termograftan okunur. Bu ilem geen gnn 2100 rasad ile o gnn
2100 rasad arasndaki scaklk erisinin en dk noktasnn deeri, gnlk ortalama
dzeltme miktar da dikkate alnarak yaplr. Bu durumda el defterinin notlar hanesine
bir not dlr.

ekil 5.6. Minimum termometre

5.1.2.3. Kuru termometre rasatlar :

Kuru termometreler havann o andaki, yani lmn yapld zamandaki,

scakln gsterir. Kuru termometrelerle, yerel (mahall) saatte 0700, 1400 ve 2100de
olmak zere gnde kez rasat yaplr ve klimatolojik rasatlar kuru termometrenin
okunmasyla balar (ekil 5.8). Rasat saatindeki kuru termometre scaklk deeri
okunarak, alet dzeltme miktar varsa o da hesaba katlarak, rasat el defterinin ilgili
hanesine kayt edilir. Bu ekilde elde edilen deer gerek hava scakldr.
Rasat srasnda kuru termometrenin zellikle de cva haznesinin herhangi bir
ekilde (siper tavannn akmas, sisten younlama vb. sebeplerle) slanm olup

66

olmadna dikkat edilmelidir. Byle bir durumla karlaldnda, termometre

kurulanmal ve siper kapa kapatlarak bir sre (20 dakikadan az olmamal) getikten
sonra termometre okunmaldr. Zira kuvvetli bir sis srasnda, kuru termometrenin
haznesinde younlam bulunan su buharnn kurulanmas ve peinden rasada
balanmas halinde, havadaki mevcut nisp nemden daha dk bir nem deeri
hesaplanm olur ki bu gerek nem miktardr.
Kuru termometre herhangi bir sebepten tr kullanlamayacak ekilde
arzaland veya krld zaman, yenisi temin edilinceye kadar, kuru termometre
deerleri, minimum termometrenin alkol seviyesinden okunur.
5.1.2.4. Islak termometre rasatlar :

Islak termometrelerin rasad ve okunuu kuru termometrelerle ayndr.

Aralarndaki fark daha nce de belirtildii gibi, slak termometre haznesinin slak bir
mslin veya fitille sarlm olmasdr. Yazn buharlama fazla olaca iin mslin ile
sarlmas gerekir.
Mslin rasattan 5 10 dakika kadar nce lastik puvar veya cam bir kaptaki suya
batrlmak suretiyle slatlr. Islak termometre deerleri genellikle kuru termometre
deerlerinden dktr. Baz hallerde eit olabilir. Islak termometre deerlerinde de
dzeltme miktarlar dikkate alnarak dzeltilmi deerler rasat el defterinin ilgili
hanesine kayt edilir.
Eer mslin buz tutmu ise lk suya batrlarak buzun zlmesi salanr.
Bekleme srasnda scaklk 0Cnin altnda ise mslin tekrar buz tutabilir. Termometreyi
okurken buz tutup tutmad kontrol edilmelidir ve slak termometre deerlerinin,
0Cnin altnda olduu zamanlar mslin buz tutmam ise slak termometre deerinin
nndeki eksi ( - ) iaretinin zerine ii dolu bir dairecik ( ) eklinde iaret konularak
sulu olduu veya mslin buz tutmu ise eksi iaretinin zerine ii dolu bir gencik
( ) eklinde iaret konularak buzlu olduu belirtilmelidir.

67

Eer mslinin buz tutup tutmad kesinlikle tespit edilememise bu durumda,

scakln yani kuru termometre deerlerinin sfrn altnda bulunduu zamanlarda, slak
termometre haznesi buz tutmu olarak kabul edilmelidir.
Mslin veya fitil, temiz ve nemli tutulmaldr. Atmosferdeki tozlar veya sudaki
znm kire, tuz gibi maddeler mslin veya fitil zerinde birikerek suyun akn
veya buharlamasn engelleyebilir. Bu da yanl okumaya sebep olabilir.
5.1.2.5. Gnlk scaklk ortalamas ve fark :

Gnlk ortalama scaklk, gerek anlamyla gn boyunca her saat ba yaplan

scaklk rasatlarnn 24 deerinin aritmetik ortalamasdr. Ancak bu klimatolojik amala
gnde sefer rasat yaplmas sebebiyle mmkn deildir. Bu nedenle daha ok gn
boyunca yaplan 2 ila 4 rasadn ortalamas kullanlr. Trkiyede gnlk ortalama
scaklk;

Gnlk ortalama scaklk =

07 00 + 1400 + 2 (2100 )
4

forml ile bulunur. Burada 0700, 1400 ve 2100 ile yaplan gsterimler bu saatlerdeki
scaklk deerlerini temsil etmektedir. Burada 2100 rasadndaki deerin 2 ile
arplmasnn sebebi gece yars gzlem yaplmamasdr. Blm ileminin paynda yer
alan toplam scaklk deerleri 4e blnerek gnlk ortalama scaklk deeri bulunur.
Baz lkelerde gnlk fark bulmak iin ekstrem deerlerden yararlanlr. Bunun
iin maksimum deer ile minimum deer toplanp ikiye blnr. Bu yntem pratiktir
fakat yksek bir gnlk ortalama deer verir.
Ortalamalar gnlk scaklk farklarn gstermez, hatta farklarn gzden
kamasna sebep olur. Onun iin gnlk scaklklarn incelenmesi amac ile en yksek
ve en dk scaklk gzlemleri de yaplr. Bu scaklklar, yani maksimum ve minimum
scaklk termometrelerinin deerleri arasndaki farka, gnlk scaklk fark veya
scaklk amplitd denir.

68

Gnlk scaklk fark = Maksimum termometre deeri Minimum termometre

deeri

ekil 5.7. Maksimum ve minimum termometrelerin okunular

ekil 5.8. Kuru termometre okunular

69

rnek

0700 rasadndaki kuru termometre deeri

: 0.8C

1400 rasadndaki kuru termometre deeri

: 5.6C

00

21 rasadndaki kuru termometre deeri

: 0.3C

Maksimum termometre deeri

: 6.0C

Minimum termometre deeri

: 0.0C

Gnlk ortalama scaklk;

[ 0.8 + 5.6 + 2 X 0.3 ] : 4 = [ 0.8 + 5.6 + 0.6 ] : 4 = 7.0 : 4 = 1.8C
[ 6.0 + 0.0] : 2 = 3.0C
Gnlk scaklk fark;
6.0 0.0 = 6.0C
rnek

0700 rasadndaki kuru termometre deeri

: -2.0C

1400 rasadndaki kuru termometre deeri

: 3.2C

2100 rasadndaki kuru termometre deeri

: -1.8C

Maksimum termometre deeri

: 4.1C

Minimum termometre deeri

: -2.7C

Gnlk ortalama scaklk;

[ (-2.0) + 3.2 + 2 X (-1.8) ] : 4 = [(-2.0) + 3.2 + (-3.6) ] : 4 = -2.4 : 4 = -0.6C
[ 4.1 + ( -2.7) ] : 2 = [4.1 2.7 ] : 2 = 1.4 : 2 = 0.7C
Gnlk scaklk fark;
[ 4.1 ( -2.7) ] = 4.1 + 2.7 = 6.8C
rnek

0700 rasadndaki kuru termometre deeri

00

14 rasadndaki kuru termometre deeri

70

: -6.7C
: -1.2C

2100 rasadndaki kuru termometre deeri

: -5.8C

Maksimum termometre deeri

: -0.9C

Minimum termometre deeri

: -8.4C

Gnlk ortalama scaklk;

[ (-6.7) + ( -1.2 ) + 2 X (-5.8 ) ] : 4 = [ -6.7 - 1.2 - 11.6 ] : 4 = -19.5 : 4 = -4.9C
[ -0.9 + ( -8.4) ] : 2 = [ -0.9 8.4 ] : 2 = -9.3 : 2 = -4.6C
Gnlk scaklk fark;
[ ( -0.9 ) ( -8.4 ) ] = -0.9 + 8.4 = 7.5C
5.1.2.6. Termograf ile scaklk rasatlar :

Saatlik hava scakln srekli ekilde kayt eden yazc aletlere termograf denir
(ekil 5.9). Deiik tipleri mevcuttur. Termograf, scaklk ve nemlilik rasatlarna ait
siperin sol tarafnda higrografn altnda bulunur. Termograf deerleri, kuru termometre
deerleri ile srekli karlatrlarak kontrol edilmelidir. Termograf diyagramlarnda
0700, 1400 ve 2100 rasatlarnda aletin zerine dokunulmak suretiyle scaklk erisini her
iki taraftan aacak ekilde, yaklak 1 mm uzunluunda kontaklar yaplr. Termograf
diyagramlar yedi gn kayt yapacak ekilde tasarlanmlardr (ekil 5.10). Pazartesi
gnleri diyagram deitirilir. Bu srada termograf saatinin doru alp almad
kontrol edilir, gerekirse ayarlanr. Diyagram deitiren memur, diyagramn takl ve
karl saatlerini yazar ve imzalar. Termografn bakmn yapar.
Termograf diyagramlarnn deerlendirilmesinde en nemli husus dzeltme
miktarlarnn bulunmasdr. Kuru termometre rasat deerleri ile rasat anna rastlayan
termograf deerleri arasndaki fark dzeltme miktarlarn verir ve bu deerler termograf
diyagramlarnda rasat saatleri zerine yazlr. Rasat saatleri arasndaki termograf
deerleri dzeltme miktarlar ise saatlik dzeltme miktarlarn bulma grafii yardm
ile bulunur (ekil 5.11). Bunun iin bulunan termograf dzeltme miktarlar dzeltme
grafiine ilenerek her iki saat aras bir izgi ile birletirilir. Dier saatten inilen dik
izginin eik izgiyi kestii noktadan kenara izilen izginin, kenardaki dzeltme
miktar eksenini kestii yerdeki deer o saate ait dzeltme miktarn iareti ile birlikte
verir.
71

Saat 0700, 1400 ve 2100 rasatlarnda diyagramdan okunan deerler rasat el

defterinin ilgili hanesine aynen kayt edilip zerine kuru termometre deeri esas
alnarak bulunan dzeltme miktarlar iaretleri ile birlikte yazlr. Dzeltme miktarlarna
gre saatlik dzeltmeleri yaplm gerek hava scakl deerleri aylk klimatolojik
rasat cetvelinin saatlik hava scakl tablosuna ilenir.

ekil 5.9. Termograf

ekil 5.10. Termogram

rnek

Aadaki tabloda farkl gerek hava scaklklarna ve termograf okunularna ait

dzeltme miktarlarnn hesab gsterilmitir;
A

Gerek hava scakl

15.7C

18.6C

13.3C

Termograf okunuu

16.2C

18.2C

12.9C

Dzeltme miktar

15.7 16.2 = 0.5C 18.6 18.2 = 0.4C

72

13.3 (12.9) = 0.4C

ekil 5.11. Saatlik dzeltme miktarlarn bulma grafii

rnek

2100 rasadnda dzeltme miktar 0.3C, ertesi gn 0700 rasadnda dzeltme

miktar 0.2C olsun, bu duruma gre dier saatlerin dzeltme miktarlarn bulalm
(ekil 5.11).
Saatler Dzeltme Miktar

Saatler Dzeltme Miktar

Saatler Dzeltme Miktar

21.00

0.3

01.00

0.1

05.00

0.2

22.00

0.2

02.00

0.0

06.00

0.2

23.00

0.2

03.00

0.1

07.00

0.3

24.00

0.1

04.00

0.1

73

5.1.2.7. Toprak st minimum scaklk rasatlar :

Toprak st minimum termometresi, gece soumas dolaysyla yeryzne yakn

hava tabakasnn en dk scakln tespit eder ki, bu da bitkilerin byme zamanlar
bakmndan byk bir nem tar. Bu termometreler yap bakmndan minimum
termometrelerin aynsdr (ekil 5.12).
2100 rasadndan sonra dier termometrelerle birlikte indirgeme (irca) ilemi
yapldktan sonra, rasat parknn gneyinde toprak termometrelerinin konulduu,
gkyznn byk bir blmnn grlebilecei yerde ve haznesi douya gelecek
ekilde, 5 cm ykseklikte bir mesnede yerletirilir. Gece boyunca toprak yzeyinde
meydana gelen en dk scakl ler. Sabah yerel (mahall) saatle 0700 rasadnda,
rasat saatindeki toprak st minimum termometre scaklk deeri okunarak, alet
dzeltme miktar varsa o da hesaba katlarak, rasat el defterinin ilgili hanesine kayt
edilir. Baz durumlarda ( zellikle k mevsiminde ) hava scaklndaki dme veya
dme eilimi devam ediyor ise, termometre saat 1000a kadar bekletilir. Bu durumda
gnelii zerine konulur ve saat 1000a doru tekrar okunur. Okunan bu deer, 0700
rasadnda okunmu deerden 0.3C veya daha fazla dk ise rasat el defterindeki
yldzl blme kayt edilir ve o gnn en dk toprak st minimum scaklk deeri
kabul edilir. Yerde 5cmden fazla kar varsa termometre akam rasadndan sonra kar
rts zerine yatay olacak ekilde konur. Eer kar ya gece meydana gelmise,
termometrenin zerindeki kar, termometrenin durumunu bozmayacak ekilde temizlenir
ve okuma yaplr. Okuma ilemi bittikten sonra termometre mesnedinden alnarak alet
dolabna ya da siperde bu termometre iin yaplm yerine kaldrlr. ndirgeme (irca)
ilemi

2100 rasadnda minimum scaklk termometresi gibi dier termometrelerle

birlikte yaplr.

ekil 5.12. Toprak st minimum termometresi

74

Minimum scaklk termometresi ile toprak minimum scaklk termometresi

arasndaki farklar:
1) Gece soumann kuvvetli olduu zamanlarda, toprak st minimum scaklk
termometresi her zaman dk deer gsterir. Bu fark 1.0C 6.0C kadar olabilir.
2) Havann souk, fakat topran scak olduu ve radyasyonun olmad
zamanlarda toprak st minimum scaklk termometresi, siperdeki minimum scaklk
termometresinden, 0.1C 0.5C kadar yksek gsterebilir.
3) Sisli, kral ve yal havalarda toprak st minimum scaklk
termometresi, siperdeki minimum scaklk termometresinden az miktar ( 0.1C 0.3C
kadar ) yksek gsterebilir.
5.1.2.8. Toprak scaklk rasatlar :

Ulam, inaat gibi sektrler ve bitki hayat bakmndan toprak scaklklarnn

nemi byktr. Toprak scaklklar, esasen tarmsal meteorolojinin konusu olup
havann scaklklarna bal olduu iin burada ksaca incelenmesi uygun olur. Toprak
yznden ieriye doru snr ve iinden darya doru s kaybederek sour. Bu
sebepten toprakta da havadaki kadar olmamakla birlikte, gnlk ve mevsimlik scaklk
deimeleri fazladr. Derinlere doru bu deimeler azalarak belirli bir seviyeden sonra
scaklk sabit kalr. Genel olarak yzeyin etkileri, 10 m derinlie kadar tesir etse de 1.5
2 mden fazla olan derinliklerde scaklk deimeleri ihmal edilebilecek kadar azdr.
Toprak scaklk rasatlar, tekilatmzda 5, 10, 20, 50 ve 100 cm derinliklerdeki
toprak termometreleri ve toprak termograf ile yaplr (ekil 5.13).
5, 10 ve 20 cm derinlikteki toprak termometrelerinin hazneleri istenen derinlikte
skalalar ise toprak zerindedir.
50 ve 100 cm derinlikteki toprak termometreleri ise tahta veya plastikten
yaplm kasalar iinde bulunurlar.

75

Toprak termometreleri rasat parknn gneyinde, bitki rts bulunmayan ve

btn yl boyunca termometrelere glge dmeyen dz bir sahaya yerletirilir. Toprak,
yamur sularnn gllenmesini nleyecek ekilde olmal ve bunun iin sk sk itina ile
kabartlmaldr.
5, 10, 20 ve 50 cm derinlikteki toprak scaklk rasatlar yerel (mahall) saatle
0700, 1400 ve 2100 rasatlarnda olmak zere gnde kez, 100 cm derinlikteki toprak
scaklk rasatlar ise scakln bu derinlikte fazla deiiklik gstermemesi nedeniyle
sadece 1400 rasadnda olmak zere gnde bir kez yaplr.

ekil 5.13. Toprak termometresi 5, 10,20, 50 ve 100 cmlik

5.1.2.9. Toprak termograf ile scaklk rasad :

Tekilatmzda standart seviye 20 cm alnm ve toprak termograflarn hepsi

20 cmye kurulmutur. Dzeltme miktarlar 20 cm toprak termometresinden alnr ve
termografta olduu gibi rasat saatleri arasna ait dzeltme grafiinden bulunur. Rasat
saatlerinde termografa kontak yaptrlr.

76

5.1.2.10. Ak siper rasatlar :

Tarmsal meteorolojik amal olarak baz byk klimatoloji istasyonlarnda 20,

50, 100, 150 ve 200 cm yksekliklerinde maksimum, minimum, kuru ve slak scaklk
termometreleri ile scaklk lmleri yaplmaktadr. Bu konu daha ayrntl olarak zira
meteoroloji dersinde anlatlacaktr (ekil 5.14).

ekil 5.14. Ak siperler.

5.1.2.11. Termometrelerin karlatrlmas :

Kuru, slak, maksimum ve minimum scaklk termometreleri her ayn 1., 11. ve
21. gnleri, scakln ani ykselmedii ve rzgrn sakin olduu zamanlarda birbirleri
ile karlatrlr. Islak scaklk termometresinin de ancak mslini karlp zerindeki
tozlar silindikten sonra, kuru ve temiz olmak artyla, ayda bir defa bu karlatrma
ilemine katlmas gerekir. Toprak st minimum scaklk termometrelerinin yaz
aylarnda sabah rasatlarnda gnein etkisinin fazla olacandan ispirtonun buharlama
olasl artar, bu sebepten bu termometre de zaman zaman karlatrma ilemine
katlmaldr.

77

Ekstrem termometrelere ait karlatrlma leden nce scakln dzgn bir

ekilde ykselmeye balad, termograftan grld bir srada yani genellikle saat 11
12 arasnda yaplr.
Karlatrlmann yapld gnlerde, maksimum termometrenin bir gn nceki
21

00

rasadnda indirgeme (irca) olunduu dereceden daha dk bir scaklk deerinin

grlmesi halinde, karlatrlma ileminin daha sonraki uygun bir gne braklmas
gerekir. Karlatrlma srasnda maksimum ve kuru termometrenin cva seviyesi,
minimum termometrelerin ise ispirto seviyeleri ondalklarna kadar bir anda okunarak
rasat el defterinin ilgili blmne yazlr.
Karlatrlma srasnda termometreler arasnda 1.0C veya daha fazla fark
varsa termometreler servisten alnarak merkeze gnderilir ve durum rasat el defterine
kayt edilir.
5.2. Havann Nemi :
5.2.1. Havann nemi ile ilgili kullanlan kavramlar :

Srekli gazlardan ve bir miktar da kat bileiklerden oluan hava, zellikle, gzle
grlmeyen buhar eklinde belli miktarda su ierir. Atmosferde bulunabilen buhar
miktar, atmosferin scakl ile belirlenebilir. Scak bir atmosfer, souk bir atmosferden
daha ok su buhar tutabilir. Her scaklk iin buhar eklinde azam miktarda suyun
bulunduu haline atmosferin doymuluu denir. Eer bu miktar ar derecede ise, su
younlamaya ve dolays ile bulut ve sise sebep olan damlacklar olumaya balar. Bu
younlama dk scaklklarda ise, buz kristalleri oluur. Doyma noktasndaki miktar,
bu buharn vermi olduu basn deyimi ile aklanr. Bu basn genel atmosferik
basncn bir ksm olup, tpk hava basnc gibi, edeer arl bulunan bir cva
stununun ykseklii ile aklanr. Hava basncn belirlemede barometre kullanlmakla
birlikte, buhar basnlar iin aada tanmlanan deiik sistemler kullanlmaktadr.
Eer hava, verilen bir scaklkta su buhar ile doymusa, yukarda belirtilenden
daha az bir buhar basnc hkm sryor demektir. Bu durumda havadaki nem, var olan
gerek buhar basnc deyimiyle veya mutlak nem (rutubet) ismi verilen her bir birim
78

hacimdeki suyun arl eklinde aklanabilir. Mutlak nem klimatolojik amalarda az

kullanlmakla birlikte daha ok verilen scaklktaki mmkn olan maksimum buhar
basncnn yzdesini belirtir. 10Clik scaklkta 6.10mblk bir buhar basnc ve buna
karlk mmkn olan maksimum buhar basncnn 12.19mb bulunduunu kabul
edersek nisp (bal) nem %50 olur. Nisp nemin deeri, pek tabi olarak doyma
basncna gre deimektedir. Eer klimatolojide nemden sz ediliyor ise, nisp nem
kastediliyor demektir.
5.2.2. Havann nemini lmek iin kullanlan yntemler :

Meteorolojik ynden havann nemini lmek iin genel olarak kullanlan

yntemler balca drt ana blme ayrlr :
1- Psikrometrik lmler
2- Sal higrometre ve benzeri yntemler
3- Elektrik rezistansl film lmleri
4- ba veya donma noktas lmleri
zellikle yukarda 3 ve 4nc maddelerde yazl lmler yksek hava
rasatlarnda kullanlmaktadr. lkemizdeki klimatoloji istasyonlarnda 1 ve 2. maddede
belirtilen yntemler kullanlmaktadr.
5.2.3. Psikrometreler ve rasatlar :
5.2.3.1. Aspiratrsz psikrometreler ve rasatlar :

Psikrometreler, aspiratrsz ve aspiratrl olmak zere ikiye ayrlr ve esas

itibariyle biri kuru, dieri slak olmak zere iki termometreden oluur. Aspiratrsz
psikrometreler doal olarak havalandrlmaya braklm donanmlardan oluur.
Aspiratrsz psikrometrelerle rasat srasnda, kuru ve slak scaklk termometreleri
rasatlarnn dnda herhangi bir ilem yaplmaz.

79

5.2.3.2. Aspiratrl psikrometreler ve rasatlar :

Bu eit psikrometreler, aspiratrsz psikrometrelere benzemekle birlikte,

onlardan farklar aspiratr denilen yapay bir havalandrma kaynann bulunmasdr.
Memleketimizde klimatolojik rasat yapan istasyonlarda yapay havalandrma, saat
mekanizmal aspiratrlerle elde edilir ki bu aspiratrler saniyede en az 2.5 metre
kuvvetinde rzgr meydana getirirler (ekil 5.15).
Aspiratrl psikrometre rasatlarnda, rasat ilemine balamadan nce borularn
azndaki mantarlar karlr. Rasat srasnda izlenilen yol slak termometre rastlarnda
anlatlan ekildedir. Sadece burada beklemeye balamadan nce aspiratr kurulur.
Aspiratrn meydana getirdii rzgrn slak msline tesir edip etmedii kontrol edilir.
Yazn 3, kn 5 dakika sonra slak termometre, en dk scakla ulalacandan,
aspiratr yazn 3, kn 5 dakika altrlr ve almaya baladktan sonra siperin
kapa yavaa kapatlr. Srenin bitiminde kapak alarak hzl bir biimde, daha nce
belirtilen kurallara gre okuma ilemleri yaplr. Okuma ilemlerinden sonra cam
kanallarn ularnda bulunan mantarlar yerlerine taklr.
Aspiratr devir says, en az ayda bir defa olmak zere kontrol edilir.
Klimatolojik rasat yapan meteoroloji istasyonlarnda genellikle ift kanall August tipi
aspiratrler kullanlmaktadr. Bu tip aspiratrler ilk devirlerini genellikle 68-70
saniyede tamamlarlar. Devir srelerinden daha fazla veya daha az alan aspiratrlerin
bakma ihtiyac var demektir. Bunun iin aletin zenle temizlenmesi ve ayar vidas ile
ayarlanmas gerekir. Temizlendii, bakm yapld ve ayar vidas ile ayarland halde
devir sreleri yine hatal ise zembereinin deitirilmesi gerekir.
ift kanall August tipi aspiratrlerin ortalama devir sreleri yledir :
1. Devir

68 Saniye

4. Devir

78 Saniye

2. Devir

71 Saniye

5. Devir

87 Saniye

3. Devir

73 Saniye

6. Devir

104 Saniye

Bu ortalama srelerden 5 saniyelik bir fark normal kabul edilir.

80

ekil 5.15. Psikrometre takm ve ekstrem termometreler

5.2.3.3. Buhar basnc ve nisp nem deerlerinin bulunmas :

Atmosfer ierisinde bulunan su buhar miktar atmosferin scaklna baldr.

Su buharnn atmosfer ierisinde oluan basnca belirli bir katks vardr ve buna buhar
basnc denir. Kuru ve slak termometre deerlerinden faydalanlarak, havann su buhar
basnc ve nisp nem deerleri bulunur. Bunun dnda nisp nem deeri higrograf
aletinden direkt olarak (dorudan) okunabilir.
Buhar

basncnn

bulunmas

iin

kullanlmaktadr.
Aspiratrsz psikrometreler iin;
e = E ( t t )AP
Aspiratrl psikrometreler iin;
e = E ( t t )K
81

tekilatmzda

aadaki

formller

e = Havadaki su buhar basnc.

E = Islak termometrenin gsterdii scaklk termometresine ait doymu buhar basnc.
t

= Kuru termometrenin gsterdii hava scakl.

t = Islak termometrenin gsterdii scaklk.

A = Aspiratrsz psikrometreler iin, rzgr durumu ve slak termometrenin gsterdii
scakln sfrn altnda veya stnde olmasna gre deien psikrometre sabitesi.
P = stasyon yksekliine uygun den standart basn ya da istasyonun gerek basnc.
K = Aspiratrl psikrometreler iin bir sabitedir. K = C

b
1007

C = Psikrometrik bir sabite olup yaplan aratrmalara gre 1007mb basn deeri iin
slak termometre haznesinin sulu olduu zamanlarda ortalama olarak 0.6666, buzlu
olduu zamanlarda ise ortalama olarak 0.57333tr.
b = stasyonun gerek basnc veya istasyon yksekliine uygun den standart basn.
stasyonda formln zmn daha kolay hale getirmek iin E, AP, K
sabitelerine ait tablolar hazrlanmtr:
E katsays iin; slak termometre haznesinin sulu ya da buzlu oluuna gre
hazrlanm tablolar mevcuttur ve bu deer pratikte buradan alnr.
AP katsays iin; slak termometre deerinin sfr derecenin altnda ya da
stnde olma durumuna, rzgra ve istasyon yksekliine ait standart basncna veya
slak termometre deerinin sfr derecenin altnda ya da stnde olma durumuna,
rzgra ve istasyonun gerek basncna gre hazrlanm tablolar mevcuttur ve bu deer
pratikte buradan alnr.
K katsays iin; slak termometre haznesinin sulu ya da buzlu olma durumuna
ve istasyonun gerek basnc veya istasyon yksekliine uygun standart basncna gre
hazrlanm tablolar mevcuttur ve bu deer pratikte buradan alnr.

82

rnek

Aspiratrsz psikrometreler iin (istasyon yksekliine gre)

stasyon ykseklii

: 1200m

Kuru Termometre

: 18.3C

Islak Termometre

: 16.2C

Rzgr

: 3 bofor

a) nce kuru Islak fark alnr. 18.3 16.2 = 2.1C

b) Tablo 5.3ten slak termometrenin gsterdii 16.2C iin su stde doymu
buhar basnc 18.41mb olarak alnr.
c) Tablo 5.5ten 1200m ykseklik ve 3 boforluk rzgr iin arp katsays
0.702 bulunur.
d) Formle gre slak ve kuru fark ile (c) maddesinde bulunan 0.702 says
arplr. 2.1 x 0.702 = 1.4742 = 1.47
e) (b) maddesinde bulunan 18.41 saysndan (d) maddesinde bulunan 1.47says
kartlr. Buhar basnc bulunmu olur. 18.41 1.47 = 16.94mb = 16.9mb
rnek

Aspiratrl psikrometreler iin :

Kuru termometre okunuu

: -5.8

Islak termometre okunuu

: S 7.5C buzlu

Barometre okunuu

: 812.1mb

a) nce kuru slak fark alnr. 5.8 (-7.5) = 1.7

b) Islak termometrenin gsterdii 7.5C ait buz rtsndeki doymu buhar
basnc Tablo 5.4ten 3.24mb olarak alnr.
c) Tablo 5.7 den 812mb basn iin katsay 0.461dir.
d) Formle gre kuru slak fark ile (c) maddesindeki 0.461 says arplr. 1.7 x
0.461 = 0.7837 = 0.78
e) (b) maddesinde bulunan 3.24 saysndan (d) maddesinde bulunan 0.78 says
kartlarak buhar basnc bulunur. 3.24 0.78 = 2.46 = 2.5mb

83

Rasat annda havann iinde bulunan su buhar miktar ile bu su buharnn ayn
scaklkta kazanabilecei en ok su buhar miktar arasndaki orana dier bir deyimle,
havadaki su buharnn yzde olarak doyma derecesine nisp nem denir.
Nisp nem hava scaklna baldr. Kuru ile slak termometre arasndaki fark
byk ise nisp nem deeri kk, fark kk ise nisp nem deeri byktr. Nisp nem
deeri aadaki formlle bulunur:

U =

100 e
100
= e
E
E

: Nisp Nem

: Su buhar basnc, yukarda hesab anlatld ekilde bulunur.

: Kuru termometrenin gsterdii hava scaklna ait doymu buhar basnc.

100
E

: Bu deer iin hazrlanm tablolar mevcuttur ve deerler oradan alnr.

rnek

Havadaki su buhar basnc

: 2.46mb

Kuru termometre okunuu

: 5.8C

b) Kuru termometrenin okunuuna yani 5.8C karlk gelen

100
kymeti
E

Tablo 5.8den 25.2 olarak alnr.

c) 25.2 olan deer buhar basnc (2.46) ile arplarak nisp nem bulunur.
25.2 x 2.46 = 61.99 = 62 nisp nem %62dir.

84

Scaklk
(C)
- 49
- 48
- 47
- 46
- 45
- 44
- 43
- 42
- 41
- 40
- 39
- 38
- 37
- 36
- 35
- 34
- 33
- 32
- 31
- 30
- 29
- 28
- 27
- 26
- 25
- 24
- 23
- 22
- 21
- 20
- 19
- 18
- 17
- 16
- 15
- 14
- 13
- 12
- 11

0.07 0.07 0.07 0.07 0.07 0.07 0.07

0.08 0.08 0.08 0.08 0.08 0.08 0.07
0.09 0.09 0.09 0.09 0.09 0.08 0.08
0.10 0.10 0.10 0.10 0.10 0.09 0.09
0.11 0.11 0.11 0.11 0.11 0.11 0.10
0.12 0.12 0.12 0.12 0.12 0.12 0.12
0.14 0.14 0.14 0.13 0.13 0.13 0.13
0.15 0.15 0.15 0.15 0.15 0.15 0.14
0.17 0.17 0.17 0.17 0-16 0.16 0.16
0.19 0.19 0.19 0.18 0.18 0.18 0.18
0.21 0.21 0.21 0.20 0.20 0.20 0.20
0.23 0.23 0.23 0.23 0.22 0.22 0.22
0.26 0.25 0.25 0.25 0.25 0.24 0.24
0.28 0.28 0.28 0.28 0.27 0.27 0.2.7
0.31 0.31 0.31 0.30 0.30 0.30 0.30
0.35 0.34 0.34 0.34 0.33 0.33 0.33
0.38 0.38 0.37 0.37 0.37 0.36 0.36
0.42 0.42 0.41 0.41 0.40 0.40 0.40
0.46 0.46 0.45 0.45 0.45 0.44 0.44
0.51 0.50 0.50 0.49 0.49 0.49 0.48
0.56 0.55 0.55 0.54 0.54 0.53 0.53
0.61 0.61 0.60 0.60 0.59 0.59 0.58
0.67 0.67 0.66 0.65 0.65 0.64 0.64
0.74 0.73 0.72 0.72 0.71 0.70 0.70
0.81 0.80 0.79 0.79 0.78 0.77 0.76
0.88 0.87 0.87 0.86 0.85 0.84 0.84
0.96 0.96 0.95 0.94 0.93 0.92 0.91
1.05 1.04 1.04 1.03 1.02 1.01 1.00
1.15 1.14 1.13 1.12 1.11 1.10 1.09
1.25 1.24 1.23 1.22 1.21 1.20 1.19
1.37 1.35 1.34 1.33 1.32 1.31 1.30
1.49 1.48 1.46 1.45 1.44 1.43 1.41
1.62 1.61 1.59 1.58 1.56 1.55 1.54
1.76 1.75 1.73 1.72 1.70 1.69 1.67
1.91 1.90 1.88 1.86 1.85 1.83 1.82
2.08 2.06 2.04 2.03 2.01 1.99 1.98
2.25 2.23 2.22 2.20 2.18 2.16 2.14
2.44 2.42 2.40 2.38 2.36 2.34 2.33
2.64 2.62 2.60 2.58 2.56 2.54 2.52
Tablo 5.3. Su stnde doymu buhar basnc (1)

0.07
0.07
0.08
0.09
0.10
0.11
0.13
0.14
0.16
0.18
0.20
0.22
0.24
0.26
0.29
0.32
0.36
0.39
0.43
0.48
0.52
0.57
0.63
0.69
0.76
0.83
0.91
0.99
1.08
1.18
1.29
1.40
1.53
1.66
1.80
1.96
2.13
2.31
2.50

0.07
0.07
0.08
0.09
0.10
0.11
0.13
0.1.4
0.16
0.17
0.19
0.21
0.24
0.26
0.29
0.32
0.35
0.39
0.43
0.47
0.52
0.57
0.62
0.69
0.75
0.82
0.90
0.98
1.07
1.17
1.28
1.39
1.51
1.65
1.79
1.94
2.11
2.29
2.48

0.06
0.07
0.08
0.09
0.10
0.11
0.13
0.14
0.16
0.17
0.19
0.21
0.25
0.26
0.29
0.32
0.35
0.39
0.42
0.47
0.51
0.56
0.62
0.68
0.74
0.81
0.89
0.97
1.06
1.16
1.26
1.38
1.50
1.63
1.77
1.93
2.09
2.27
2.46

Not : Deerler, scaklk deerinin tam ksm iin ilk stundan, ondalk ksm ise

ilk satrdan (0 9) aktrlarak bulunur.

85

Scaklk
(C)
- 10
-9
-8
-7
-6
-5
-4
-3
-2
-1
-0
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29

2.86
2.84
2.82
2.80
2.77
2.75
3.10
3.07
3.05
3.02
3.00
2.98
3.35
3.32
3.30
3.27
3.25
3.22
3.62
3.59
3.56
3.53
3.51
3 48
3.91
3.88
3.85
3.82
3.79
3.76
4.21
4.18
4.15
4.12
4.09
4.06
4.55
4.51
4.48
4.44
4.41
4.38
4.90
4.86
4.83
4.79
4.75
4.72
5.28
5.24
5.20
5.16
5.12
5.08
5.68
5.64
5.60
5.55
5.51
5.47
6.11
6.06
6.02
5.98
5.93
5.89
6.11
6.15
6.20
6.24
6.29
6.33
6.57
6.61
6.66
6.71
6.76
6.81
7.05
7.11
7.16
7.21
7.26
7.31
7.58
7.63
7.68
7.74
7.79
7.85
8.13
8.19
8.24
8.30
8.36
8.42
8.72
8.78
8.84
8.90
8.97
9.03
9.35
9.41
9.48
9.54
9.61
9.67
10.01 10.08 10.15 10.22 10.29 10.36
10.72 10.80 10.87 10.94 11.02 11.09
11.47 11.55 11.63 11.71 11.79 11.87
12.27 12.36 12.44 12 .52 12.61 12.69
13.12 13.21 13.30 13.38 13.47 13.56
14.02 14.11 14.20 14.30 14.39 14.49
14.97 15.07 15.17 15.27 15.36 15.47
15.98 16.08 16.19 16.29 16.40 16.50
17.04 17.15 17.26 17.38 17.49 17.60
18.17 18.29 18.41 18.52 18.64 18.76
19.37 19.49 19.61 19.74 19.86 20.00
20.63 20.7 6 20.89 21.02 21.16 21.29
21.96 22.10 22.24 22.38 22.52 22.66
23.37 23.52 23.66 23.81 23.96 24.11
24.86 25.01 25.17 25.32 25.48 25.64
26.43 26.59 26.75 26.92 27.08 27 .25
28.09 28.26 28.43 28.60 28.77 28.95
29.83 30.01 30.19 30.37 30.56 30.74
31.67 31.86 32.05 32.24 32.43 32.63
33.61 33.81 34.01 34.21 34.41 34.62
35.65 35.86 36.07 36.28 36.50 36.71
37 .80 38.02 38.24 38.46 38.69 38.91
40.06 40.29 40.52 40.76 40.99 41.23
Tablo 5.3. Su stnde doymu buhar basnc (2)

2.73
2.95
3.20
3.45
3.73
4.03
4.34
4.68
5.05
5.43
5.85
6.38
6.86
7.36
7.90
8.48
9.09
9.74
10.43
11.17
11.95
12.78
13.65
14.58
15.57
16.61
17.71
18.88
20 .12
21.42
22.80
24.26
25.79
27 .41
29.12
30.92
32.82
34.82
36.92
39.14
41.47

2.71
2.93
3.17
3.43
3.70
4.00
4.31
4.65
5.01
5.39
5.80
6.43
6. 90
7.42
7.96
8.54
9.15
9.81
10.51
11.24
12.03
12.86
13.74
14.68
15.67
16.72
17.83
19.00
20.24
21.56
22.94
24.41
25.95
27.58
29.30
31.11
33.02
35.02
37.14
39.36
41.70

2.69
2.91
3.15
3.40
3.67
3.97
4.28
4.61
4.97
5.35
5.76
6.47
6.95
7.47
8.02
8.60
9.22
9.88
10.58
11.32
12.11
12.95
13.83
14.77
15.77
16.83
17.94
19.12
20.37
21.69
23.08
24.56
26.11
27.75
29.48
31.30
33.21
35.23
37.36
39.59
41.94

2.67
2.89
3.12
3.37
3.65
3.94
4.25
4.58
4.93
5.31
5.72
6.52
7.00
7.52
8.07
8.66
9.28
9.94
10.65
11.40
12.19
13.03
13.92
14.87
15.87
16.94
18.06
19.24
20.50
21.83
23.23
24.71
26.27
27.92
29.65
31.48
33.41
35.44
37.58
39.82
42.19

Not : Deerler, scaklk deerinin tam ksm iin ilk stundan, ondalk ksm ise

ilk satrdan (0 9) aktrlarak bulunur.

86

Scaklk
(C)
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49

42.43 42.67 42.92 43.17 43.41 43.66 43.91

44.93 45.18 45.44 45.70 45.96 46.22 46.49
47.55 47.82 48.09 48.36 48.64 48.91 49.19
50.31 50.59 50.87 51.16 51.45 51.74 52.03
53.20 53.50 53.80 54.10 34.40 54.70 55.00
56.24 56.55 56.86 57.18 57.49 57.81 58.13
59.42 59.75 60.08 60.41 60.74 61.07 61.41
62.76 63.10 63.45 63.80 64.14 64.49 64.84
66.26 66.62 66.98 67.35 67.71 68.08 68.45
69.93 70.31 70.69 71.07 71.45 71.83 72.22
73.78 74.17 74.57 74.97 75.36 75.77 76.17
77.80 78.22 78.63 79.05 79.46 79.88 80.31
82.02 82.45 82.88 83.32 83.75 84.19 84.64
86.42 86.88 87.33 87.78 88.24 88.70 89.16
91.03 91.51 91.98 92.46 92.94 93.42 93.90
95.86 96.36 96.84 97.34 97.84 98.35 98.85
100.89 101.41 101.93 102.45 102.97 103.50 104.03
106.16 106.70 107.24 107.78 108.33 108.88 109.43
111.66 112.22 112.79 113.36 113.93 114.50 115.07
117.40 117.99 118.58 119.17 119.77 120.37 120.97
Tablo 5.3. Su stnde doymu buhar basnc (3)

44.16
46.75
49.47
52.32
55.31
58.45
61.74
65.20
68.82
72.60
76.58
80.73
85.08
89.63
94.39
99.36
104.56
109.98
115.65
121.57

44.42
47.02
49.75
52.61
55.62
58.77
62.08
65.55
69.19
72.99
76.98
81.16
85.52
90.10
94.87
99.87
105.09
110.54
116.23
122.18

44.67
47.28
50.02
52.90
55.93
59.10
62.42
65.91
69.56
73.38
77.39
81.58
85.97
90.56
95.36
100.38
105.62
111.10
116.81
122.79

Not : Deerler, scaklk deerinin tam ksm iin ilk stundan, ondalk ksm ise

ilk satrdan (0 9) aktrlarak bulunur.

87

Scaklk
C
- 50
- 49
- 48
- 47
- 46
- 45
- 44
- 43
- 42
- 41
- 40
- 39
- 38
- 37
- 36
- 35
- 34
- 33
- 32
- 31
- 30
- 29
- 28
- 27
- 26
- 25
- 24
- 23
- 22
- 21
- 20
- 19
- 18
- 17
- 16

0.04 0.04 0.04 0.04 0.04 0.04 0.04

0.04 0.04 0.04 0.04 0.04 0.04 0.04
0.05 0.05 0.05 0.05 0.05 0.05 0.05
0.06 0.06 0.05 0.05 0.05 0.05 0.05
0.06 0.06 0.06 0.06 0.06 0.06 0.06
0.07 0.07 0.07 0.07 0.07 0.07 0.07
0.08 0.08 0.08 0.08 0.08 0.08 0.08
0.09 0.09 0.09 0.09 0.09 0.09 0.08
0.10 0.10 0.10 0.10 0.10 0.10 0.10
0.11 0.11 0.11 0.11 0.11 0.11 0.11
0.13 0.13 0.13 6.12 0.12 0.12 0.12
0.14 0.14 0.14 0.14 0.14 0.14 0.13
0.16 0.16 0.16 0.16 0.15 0.15 0.15
0.18 0.18 0.18 0.17 0.17 0.17 0.17
0.20 0.20 0.20 0.19 0.19 0.19 0.19
0.22 0.22 0.22 0.22 0.21 0.21 0.21
0.25 0.25 0.24 0.24 0.24 0.24 0.23
0.28 0.27 0.27 0.27 0.27 0.26 0.26
0.31 0.30 0.30 0.30 0.30 0.29 0.29
0.34 0.34 0.34 0.33 0.33 0.32 0.32
0.38 0.38 0.37 0.37 0.36 0.36 0.36
0.42 0.42 0.41 0.41 0.40 0.40 0.40
0.47 0.46 0.46 0.45 0.45 0.44 0.44
0.52 0.51 0.51 0.50 0.50 0.49 0.49
0.57 0.57 0.56 0.55 0.55 0.54 0.54
0.63 0.63 0.62 0.61 0.61 0.60 0.60
0.70 0.69 0.68 0.68 0.67 0.66 0.66
0.77 0.76 0.76 0.75 0.74 0.73 0.73
0.85 0.84 0.83 0.83 0.82 0.81 0.80
0.94 0.93 0.92 0.91 0.90 0.89 0.88
1.03 1.02 1.01 1.00 0.99 0.98 0.97
1.14 1.12 1.11 1.10 1.09 1.08 1.07
1.25 1.24 1.22 1.21 1.20 1.19 1.18
1.37 1.36 1.34 1.33 1.32 1.31 1.30
1.51 1.49 1.48 1.46 1.45 1.44 1.42
Tablo 5.4. Buz stnde doymu buhar basnc (1)

0.04
0.04
0.05
0.05
0.06
0.07
0.07
0.08
0.09
0.11
0.12
0.13
0.15
0.17
0.19
0.21
0.23
0.26
0.29
0.32
0.35
0.39
0.43
0.48
0.53
0.59
0.65
0.72
0.79
-0.88
0.96
1.06
1.17
1.28
1.41

0.04
0.04
0.05
0.05
0.06
0.07
0.07
0.08
0.09
0.10
0.12
0.13
0.15
0.16
0.18
0.20
0.23
0.25
0.28
0.31
0.35
0.39
0.43
0.48
0.53
0.58
0.64
0.71
0.79
0.87
0.96
1.05
1.16
1.27
1.40

0.04
0.04
0.05
0.05
0.06
0.06
0.07
0.08
0.09
0.10
0.12
0.13
0.15
0.16
0.18
0.20
0.23
0.25
0.28
0.31
0.35
0.38
0.43
0.47
0.52
0.58
0.64
0.71
0.78
0.86
0.95
1.04
1.15
1.26
1.38

Not : Deerler, scaklk deerinin tam ksm iin ilk stundan, ondalk ksm ise

ilk satrdan (0 9) aktrlarak bulunur.

88

Scaklk
(C)
- 15
- 14
- 13
- 12
- 11
- 10
-9
-8
-7
-6
-5
-4
-3
-2
-1
-0

1.65 1.64 1.62 1.61 1.59 1.58 1.56

1.81 1.80 1.78 1.76 1.75 1.73 1.71
1.98 1.97 1.95 1.93 1.91 1.90 1.88
2.17 2.15 2.13 2.11 2.10 2.08 2.06
2.38 2.36 2.35 2.31 2.29 2.27 2.25
2.60 2.57 2.55 2.53 2.51 2.48 2.46
2.84 2.81 2.79 2.76 2.74 2.72 2.69
3.10 3.07 3.04 3.02 2.99 2.96 2.94
3.38 3.35 3.32 3.29 3.26 3.24 3.21
3.68 3.65 3.62 3.59 3.56 3.53 3.50
4.02 3.98 3.95 3.91 3.88 3.85 3.81
4.37 4.34 4.30 4.26 4.23 4.19 4.15
4.76 4.72 4.68 4.64 4.60 4.56 4.52
5.17 5.13 5.09 5.04 5.00 4.96 4.92
5.62 5.58 5.53 5.48 5.44 5.39 5.35
6.11 6.06 6.01 5.96 5.91 5.86 5.81
Tablo 5.4. Buz stnde doymu buhar basnc (2)

1.55
1.70
1.86
2.04
2.23
2.44
2.67
2.91
3.18
3.47
3.78
4.12
4.48
4.88
5.30
5.76

1.53
1.68
1.84
2.02
2.21
2.42
2.64
2.89
3.15
3.44
3.75
4.08
4.45
4.84
5.26
5.72

1.52
1.67
1.83
2.00
2.19
2.40
2.62
2.86
3.12
3.41
3.72
4.05
4.41
4.80
5.22
5.67

Not : Deerler, scaklk deerinin tam ksm iin ilk stundan, ondalk ksm ise

ilk satrdan (0 9) aktrlarak bulunur.

89

Sakin rzgrl havada (rzgr kuvveti 0 ila 2 bofor)

Ykseklik

000

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1.216 1.20 1.188 1.174 1.159 1.145 1.132 1.118

1.079 1.06 1.052 1.040 1.027 1.014 1.002 0.990
0.954 0.94 0.930 0.918 0.907 0.896 0.886 0.875
0.842 0.83 0.822 0.811 0.800 0.791 0.780 0.769
0.742 0.73 0.721 0.712 0.702 0.692 0.684 0.674
Hafif rzgrl havada (rzgr kuvveti 3 ile 4 bofor)

1.105
0.978
0.864
0.760
0.666

1.091
0.966
0.853
0.750
0.655

800

900

0.802 0.792 0.782 0.773 0.763 0.754 0.746 0.737

0.710 0.702 0.694 0.685 0.676 0.668 0.660 0.652
0.628 0.620 0.612 0.605 0.598 0.590 0.583 0.576
0.554 0.548 0.541 0.534 0.527 0.520 0.513 0.506
0.487 0.481 0.474 0.468 0.462 0.456 0.450 0.444
rzgrl havada (rzgr kuvveti 5 ve daha fazla bofor)

0.727
0.644
0.569
0.500
0.437

(metre)
0
1
2
3
4
Ykseklik

000

100

200

300

400

500

600

700

(metre)

0.810
0.719
0.636
0.562
0.494
Kuvvetli

0
l
2
3
4

Ykseklik

000

100

200

300

400

500

600

700

800

900

(metre)
0
l
2
3
4

0.665
0.590
0.522
0.461
0.405
Tablo 5.5.

0.657 0.649 0.642 0.634

0.583 0.575 0.569 0.562
0.515 0.508 0.502 0.496
0.455 0.449 0.443 0.438
0.400 0.394 0.389 0.384
stasyon yksekliine gre

0.626 0.619 0.611 0.604

0.554 0.548 0.541 0.535
0.490 0.484 0.478 0.472
0.432 0.426 0.420 0.415
0.379 0.374 0.369 0.364
aspiratrsz psikrometreler

0.596
0.528
0.466
0.410
0.358
iin AP

katsays (1) Islak termometre deerinin sfrn stnde olduu zamanlarda

Not : Tabloda deerler yle bulunur;

Deniz seviyesinden ( 0m ) 900mye kadar olan ykseklikler ilk satrdan

(0) alnr. rnein 200m iin (0) satr ve 200 stununun akt deer alnr.
1000mden 1900mye kadar ikinci satrdan (1) alnr. 2000mden 2900mye kadar
nc satrdan (2) alnr. 3000mden 3900mye kadar drdnc satrdan (3) alnr.
4000mden 4900mye kadar beinci satrdan (4) alnr.

Ara deerler; 0-49 alt stundan, 51-99 st stundan alnr. rnein

1237m iin 1. satr 200 stununun kesitii deer, 1267m iin 1. satr 300 stununun
kesitii deer alnr. Sonu 50 ile biten ykseklikler iin alt ve st deer toplanarak
ikiye blnr. rnein 1250m iin 1. satr 200 ve 300 stunlarnn deeri alnr,
toplanp ikiye blnerek deer elde edilir.
90

Sakin rzgrl havada (rzgr kuvveti 0 ila 2 bofor)

Ykseklik 000

100

200

300

400

500

600

700

800

900

0.976
0.864
0.763
0.671
0.588

0.964
0.853
0.754
0.663
0.579

800

900

0.71 0.707 0.699 0.690 0.682 0.674 0.666 0.658 0.650

0.63 0.627 0.619 0.612 0.604 0.597 0.590 0.582 0.575
0.56 0.554 0.547 0.540 0.534 0.527 0.521 0.515 0.508
0.49 0.489 0.484 0.477 0.471 0.465 0.459 0.453 0.447
0.43 0.430 0.424 0.417 0.413 0.407 0.402 0.397 0.392
Kuvvetli rzgrl havada (rzgr kuvveti 5 ve daha fazla bofor)

0.642
0.568
0.502
0.441
0.385

(metre)

1.07 1.062 1.049 1.037 1.024 1.011 1.000 0.988

0.95 0.941 0.930 1.919 0.907 0.896 0.885 0.874
0.84 0.832 0.822 0.811 0.801 0.792 0.782 0.773
0.74 0.735 0.726 0.717 0.707 0.699 0.689 0.679
0.65 0.646 0.637 0.629 0.620 0.612 0.604 0.596
Hafif rzgrl havada (rzgr kuvveti 3 ile 4 bofor)

0
1
2
3
4

Ykseklik 000

100

200

300

400

500

600

700

(metre)
0
l
2
3
4

Ykseklik 000

100

200

300

400

500

600

700

800

900

(metre)
0
l
2
3
4

0.58 0.580 0.573 0.566 0.559

0.52 0.514 0.508 0.502 0.496
0.46 0.455 0.449 0.443 0.438
0.40 0.401 0.397 0.391 0.386
0.35 0.353 0.348 0.343 0.339
Tablo 5.5. stasyon yksekliine gre

0.552 0.546 0.540 0.533

0.489 0.483 0.478 0.472
0.433 0.427 0.422 0.417
0.382 0.376 0.371 0.367
0.334 0.330 0.325 0.321
aspiratrsz psikrometreler

katsays (2) Islak termometre deerinin sfrn altnda olduu zamanlarda

Not : Deerler Tablo 5.5 (1)de anlatld ekilde bulunur.

91

0.526
0.466
0.412
0.362
0.316
iin AP

Sakin rzgrl havada (rzgr kuvveti 0 ila 2 bofor)

Gerek
Basnc (mb)
6
7
8
9
10
Gerek

00

10

20

30

40

50

60

70

0.720 0.732 0.744 0.756 0.768 0.780 0.792 0.804

0.840 0.852 0.864 0.876 0.888 0.900 0.912 0.924
0.960 0.972 0.984 0.996 1.008 1.020 1.032 1.044
1.080 1.092 1.104 1.116 1.128 1.140 1.152 1.164
1.200 1.202 1.224 1.236 1.248 1.260 1.272 1.284
Hafif rzgrl havada (rzgr kuvveti 3 ile 4 bofor)
00

10

20

30

40

50

60

70

80

90

0.816
0.936
1.056
1.176
1.296

0.828
0.948
1.068
1.188
1.308

80

90

Basnc (mb)
0.480 0.488 0.496 0.504 0.512 0.520 0.528 0.536 0.544
6
0.560 0.568 0.576 0.584 0.592 0.600 0.608 0.616 0.624
7
0.640 0.648 0.656 0.664 0.672 0.680 0.688 0.696 0.704
8
0.720 0.728 0.736 0.744 0.752 0.760 0.768 0.776 0.784
9
0.800 0.808 0.816 0.824 0.832 0.840 0.848 0.856 0.864
10
Kuvvetli rzgrl havada (rzgr kuvveti 5 ve daha fazla bofor)
Gerek

00

10

20

30

40

50

60

70

80

0.552
0.632
0.712
0.792
0.872
90

Basn (mb)
0.394 0.400 0.407 0.413 0.420 0.426 0.433 0.440 0.446 0.453
6
0.459 0.466 0.472 0.479 0.485 0.492 0.499 0.505 0.512 0.518
7
0.525 0.531 0.538 0.544 0.551 0.558 0.564 0.571 0.577 0.584
8
0.590 0.597 0.604 0.610 0.617 0.623 0.630 0.636 0.643 0.649
9
0.656 0.663 0.669 0.676 0.682 0.689 0.695 0.702 0.708 0.715
10
Tablo 5.6. stasyon basncna gre aspiratrsz psikrometreler iin AP katsays

(1) Islak termometre deerinin sfrn stnde olduu zamanlarda

Not : Tabloda deerler yle bulunur;

600mbdan 690mba kadar olan basn deerleri iin ilk satrdan (6)

alnr. rnein 650mb iin (6) satr ve 50 stununun akt deer alnr. 700mbdan
790mba kadar olan basn deerleri iin ikinci satrdan (7) alnr. 800mbdan 890mba
kadar olan basn deerleri iin nc satrdan (8) alnr. 900mbdan 990mba kadar
olan basn deerleri iin drdnc satrdan (9) alnr. 1000mbdan 1090mba kadar
olan basn deerleri iin beinci satrdan (10) alnr.

Ara deerler; 0 - 4.9 alt stundan, 5.1 9.9 st stundan alnr. rnein

723.7mb iin 7. satr 20 stununun kesitii deer, 726.7mb iin 7. satr 30 stununun
kesitii deer alnr. Sonu 5.0 ile biten basn deerleri iin alt ve st deer toplanarak
ikiye blnr. rnein 725.0mb iin 7. satr 20 ve 30 stunlarnn deeri alnr, toplanp
ikiye blnerek deer elde edilir.
92

Sakin rzgrl havada (rzgr kuvveti 0 ila 2 bofor)

Gerek

00

10

20

30

40

50

60

70

80

90

0.721
0.827
0.933
1.039
1.145

0.731
0.837
0.943
1.049
1.155

80

90

Basn (mb)

0.636 0.647 0.657 0.668 0.678 0.689 0.700 0.710

0.742 0.753 0.763 0.774 0.784 0.795 0.806 0.816
0.848 0.859 0.869 0.880 0.890 0.901 0.912 0.922
0.954 0.965 0.975 0.986 0.996 1.007 1.018 1.028
1.060 1.071 1.081 1.092 1.102 1.113 1.124 1.134
Hafif rzgrl havada (rzgr kuvveti 3 ile 4 bofor)

6
7
8
9
10
Gerek

00

10

20

30

40

50

60

70

Basn (mb)

0.424 0.431 0.438 0.445 0.452 0.459 0.466 0.473 0.480

0.494 0.501 0.508 0.515 0.522 0.530 0.537 0.544 0.551
0.565 0.572 0.579 0.586 0.593 0.600 0.607 0.614 0.621
0.635 0.642 0.650 0.657 0.664 0.671 0.678 0.685 0.692
0.706 0.713 0.720 0.727 0.734 0.741 0.748 0.755 0.762
Kuvvetli rzgrl havada (rzgr kuvveti 5 ve daha fazla bofor)

6
7
8
9
10
Gerek

00

10

20

30

40

50

60

70

80

0.487
0.558
0.628
0.699
0.770
90

Basn (mb)
6
7
8
9
10

0.347 0.353 0.359 0.365 0.371 0.376 0.382 0.388 0.394 0.400
0.405 0.411 0.417 0.423 0.428 0.434 0.440 0.446 0.452 0.457
0.463 0.469 0.475 0.481 0.486 0.492 0.498 0.504 0.510 0.515
0.521 0.527 0.533 0.538 0.544 0.550 0.556 0.562 0.567 0.573
0.579 0.585 0.591 0.596 0.602 0.608 0.614 0.620 0.625 0.631
Tablo 5.6. stasyon basncna gre aspiratrsz psikrometreler iin AP katsays

(2) Islak termometre deerinin sfrn altnda olduu zamanlarda

Not 1 : Barometresi bulunduu halde psikrometresi aspiratrsz olan istasyonlar

AP kymetini bu cetvelden alrlar.

Not 2 : Deerler Tablo 5.6 (1)de anlatld ekilde bulunur.

93

a) Islak termometre haznesinin sulu olduu zamanlarda

Ykseklik 000

100

200

300

400

500

600

700

800

900

(metre)

0.671 0.663 0.655 0.647 0.639 0.632 0.624 0.617 0.610

0.595 0.588 0.581 0.574 0.567 0.559 0.553 0.546 0.540
0.526 0.520 0.513 0.506 0.500 0.494 0.489 0.483 0.477
0.465 0.459 0.453 0.447 0.442 0.436 0.430 0.424 0.419
0.409 0.403 0.398 0.393 0.387 0.382 0.377 0.372 0.367
b) Islak termometre haznesinin buzla kapl olduu zamanlarda

0
l
2
3
4

Ykseklik 000

100

200

300

400

500

600

700

0.602
0.533
0.471
0.414
0.361

800

900

(metre)

0.577 0.570 0.564 0.557 0.550 0.543 0.537 0.531 0.524 0.518
0
0.512 0.506 0.499 0.494 0.487 0.481 0.475 0.470 0.464 0.458
l
0.453 0.447 0.441 0.436 0.430 0.425 0.420 0.415 0.410 0.405
2
0.400 0.395 0.390 0.385 0.380 0.375 0.370 0.365 0.360 0.356
3
0.352 0.347 0.342 0.338 0.333 0.328 0.325 0.320 0.316 0.311
4
Tablo 5.7. stasyon yksekliine gre aspiratrl psikrometreler iin K katsays (1)
Not : Deerler Tablo 5.5 (1)de anlatld ekilde bulunur.
a) Islak termometre haznesinin sulu olduu zamanlarda
Gerek

00

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Basn (mb)

0.397 0.404 0.410 0.417 0.424 0.430 0.437 0.444 0.450

0.463 0.470 0.477 0.483 0.490 0.496 0.503 0.510 0.516
0.530 0.536 0.543 0.549 0.556 0.563 0.569 0.576 0.583
0.596 0.602 0.609 0.616 0.622 0.629 0.635 0.642 0.649
0.662 0.669 0.675 0.682 0.688 0.695 0.702 0.708 0.715
b) Islak termometre haznesinin buzla kapl olduu zamanlarda

6
7
8
9
10
Gerek

00

10

20

30

40

50

60

70

80

0.457
0.523
0.589
0.655
0.722
90

Basn (mb)

0.342 0.347 0.353 0.359 0.364 0.370 0.376 0.381 0.387 0.393
6
0.399 0.404 0.410 0.416 0.421 0.427 0.433 0.438 0.444 0.450
7
0.455 0.461 0.467 0.473 0.478 0.484 0.490 0.495 0.501 0.507
8
0.512 0.518 0.524 0.529 0.535 0.541 0.547 0.552 0.558 0.564
9
0.569 0.575 0.581 0.586 0.592 0.598 0.603 0.609 0.615 0.621
10
Tablo 5.7. stasyonun gerek (mahall) basncna gre aspiratrl psikrometreler iin K
katsays (2)
Not : Deerler Tablo 5.6 (1)de anlatld ekilde bulunur.

94

Scaklk
C
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29

16.40 16.30
15.20 15.10
14.20 14.10
13.20 13.10
12.30 12.20
11.50 11.40
10.70 10.60
10.00 9.90
9.30 9.30
8.70 8.70
8.15 8.09
7.62 7.57
7.13 7.09
6.68 6.64
6.26 6.22
5.87 5.83
5.50 5.47
5.16 5.13
4.85 4.82
4.55 4.52
4.28 4.25
4.02 4.00
3.78 3.76
3.56 3.54
3.35 3.33
3.16 3.14
2.98 2.96
2.81 2.79
2.65 2.63
2.50 2.48
Tablo 5.8. Nisp

16.10
15.00
14.00
13.00
12.10
11.30
10.60
9.90
9.20
8.60
8.04
7.52
7.04
6.59
6.18
5.79
5.43
5.10
4.79
4.50
4.23
3.97
3.74
3.52
3.31
3.12
2.94
2.77
2.62
2.47
nemin

16.00 15.90 15.80 15.70 15.60 15.50 15.30

14.90 14.80 14.70 14.60 14.50 14.40 14.30
13.90 13.80 13.70 13.60 13.50 13.40 13.30
12.90 12.80 12.70 12.60 12.60 12.50 12.40
12.00 12.00 11.90 11.80 11.70 11.60 11.50
11.20 11.20 11.10 11.00 10.90 10.80 10.80
10.50 10.40 10.30 10.30 10.20 10.10 10.10
9.80 9.70 9.70 9.60 9.50 9.50 9.40
9.10 9.10 9.00 9.00 8.90 8.80 8.80
8.50 8.50 8.40 8.40 8.31 8.26 8.20
7.99 7.93 7.88 7.83 7.78 7.72 7.67
7.47 7.42 7.37 7.32 7.28 7.23 7.18
6.99 6.95 6.90 6.86 6.81 6.77 6.72
6.55 6.51 6.47 6.42 6.38 6.34 6.30
6.14 6.10 6.06 6.02 5.98 5.94 5.90
5.76 5.72 5.68 5.65 5.61 5.57 5.54
5.40 5.36 5.33 5.30 5.26 5.23 5.20
5.07 5.03 5.00 4.97 4.94 4.91 4.88
4.76 4.73 4.70 4.67 4.64 4.61 4.58
4.47 4.44 4.41 4.39 4.36 4.33 4.30
4.20 4.17 4.15 4.12 4.10 4.07 4.05
3.95 3.92 3.90 3.88 3.85 3.83 3.81
3.71 3.69 3.67 3.65 3.63 3.60 3.58
3.50 3.48 3.45 3.43 3.41 3.39 3.37
3.29 3.27 3.25 3.23 3.21 3.20 3.18
3.10 3.08 3.06 3.05 3.03 3.01 2.99
2.92 2.91 2.89 2.87 2.86 2.84 2.82
2.76 2.74 2.72 2.71 2.69 2.68 2.66
2.60 2.58 2.57 2.56 2.54 2.53 2.51
2.45 2.44 2.43 2.41 2.40 2.38 2.37
hesaplanmas iin gereken 100/E deerleri (1) (Sfrn

stndeki scaklklar, E = Kuru termometre scakl iin su stnde)

Not : Deerler, scaklk deerinin tam ksm iin ilk stundan, ondalk ksm ise

ilk satrdan (0 9) aktrlarak bulunur.

95

Scaklk
C

30

2.36

2.34

2.33

2.32

2.30

2.29

2.28

2.26

2.25

2.24

31

2.23

2.21

2.20

2.19

2.18

2.16

2.15

2.14

2.13

2.11

32

2.10

2.09

2.08

2.07

2.06

2.04

2.03

2.02

2.01

2.00

33

1.99

1.98

1.97

1.95

1.94

1.93

1.92

1.91

1.90

1.89

34

1.88

1.87

1.86

1.85

1.84

1.83

1.82

1.81

1.80

1.79

35

1.78

1.77

1.76

1.75

1.74

1.73

1.72

1.71

1.70

1.69

36

1.68

1.67

1.66

1.66

1.65

1.64

1.63

1.62

1.61

1.60

37

1.59

1.58

1.58

1.57

1.56

1.55

1.54

1.53

1.53

1.52

38

1.51

1.50

1.49

1.48

1.48

1.47

1.46

1.45

1.45

1.44

39

1.43

1.42

1.41

1.41

1.40

1.39

1.38

1.38

1.37

1.36

40

1.36

1.35

1.34

1.33

1.33

1.32

1.31

1.31

1.30

1.29

41

1.29

1.28

1.27

1.27

1.26

1.25

1.25

1.24

1.23

1.23

42

1.22

1.21

1.21

1.20

1.19

1.19

1.18

1.18

1.17

1.16

43

1.15

1.15 1.14

1.13

1.09

1.09

1.08

1.08

1.13
1.07

1.12

44

1.1
61.10

1.06

1.12
1.06

1.11
1.05

1.05

45

1.04

1.04

1.03

1.03

1.02

1.02

1.01

1.01

1.00

1.00

46

0.99

0.99

0.98

0.98

0.97

0.97

0.96

0.96

0.95

0.95

47

0.94

0.94

0.93

0.93

0.92

0.92

0.91

0.91

0.90

0.90

48

0.90

0.89

0.89

0.88

0.88

0.87

0.87

0.86

0.86

0.86

49

0.85

0.85

0.84

0.84

0.83

0.83

0.83

0.82

0.82

0.81

1.10

Tablo 5.8. Nisp nemin hesaplanmas iin gereken 100/E deerleri (2) (Sfrn

stndeki scaklklar, E = Kuru termometre scakl iin su stnde)

Not : Deerler, scaklk deerinin tam ksm iin ilk stundan, ondalk ksm ise

ilk satrdan (0 9) aktrlarak bulunur.

96

Scaklk
(C)
- 44
- 43
- 42
- 41
- 40
- 39
- 38
- 37
- 36
- 35
- 34
- 33
- 32
- 31
- 30
- 29
- 28
- 27
- 26
- 25
- 24
- 23
- 22
- 21
- 20
- 19
- 18
- 17
- 16

807.0
725.0
652.0
587.0
529.0
477.0
430.0
389.0
352.0
319.0
289.0
262.0
238.0
216.0
197.0
179.0
163.0
149.0
136.0
124.0
113.0
104.0
95.0
87.0
79.7
73.2
67.2
6.18
56.8
Tablo 5.8.

816.0 824.0 833.0 842.0 852.0 861.0 870.0 880.0

733.0 741.0 749.0 757.0 765.0 773.0 782.0 790.0
659.0 666.0 673.0 680.0 687.0 694.0 702.0 710.0
593.0 599.0 606.0 612.0 618.0 625.0 632.0 638.0
534.0 540.0 546.0 551.0 557.0 563.0 569.0 575.0
482.0 487.0 492.0 497.0 502.0 507.0 513.0 518.0
435.0 439.0 444.0 448.0 453.0 458.0 463.0 467.0
393.0 397.0 401.0 405.0 409.0 413.0 418.0 422.0
355.0 359.0 363.0 366.0 370.0 374.0 378.0 381.0
322.0 325.0 328.0 331.0 335.0 338.0 342.0 345.0
292.0 294.0 297.0 300.0 303.0 306.0 309.0 312.0
264.0 267.0 270.0 272.0 275.0 278.0 280.0 283.0
240.0 242.0 245.0 247.0 250.0 252.0 254.0 257.0
218.0 220.0 222.0 225.0 227.0 229.0 231.0 233.0
198.0 200.0 202.0 204.0 206.0 208.0 210.0 212.0
181.0 182.0 184.0 186.0 188.0 189.0 191.0 193.0
165.0 166.0 168.0 169.0 171.0 172.0 174.0 176.0
150.0 151.0 153.0 154.0 156.0 157.0 159.0 160.0
137.0 138.0 139.0 141.0 142.0 143.0 145.0 146.0
125.0 126.0 127.0 128.0 130.0 131.0 132.0 133.0
114.0 115.0 116.0 117.0 118.0 120.0 121.0 122.0
105.0 105.0 106.0 107.0 108.0 109.0 110.0 111.0
96.0 97.0 97.0 98.0 99.0 100.0 101.0 102.0
88.0 88.0 89.0 90.0 91.0 92.0 92.0 93.0
80.4 81.1 81.8 82.5 83.3 84.0 84.7 85.5
73.8 74.4 75.1 75.7 76.4 77.0 77.7 78.4
67.8 68.4 69.0 69.5 70.1 70.7 71.3 71.9
62.3 62.8 63.4 63.9 64.4 65.0 65.5 66.1
57.3 57.8 58.3 58.8 59.2 59.7 60.2 60.8
Nisp nemin hesaplanmas iin gereken 100/E deerleri (3)

890.0
799.0
717.0
645.0
581.0
523.0
472.0
426.0
385.0
348.0
315.0
286.0
259.0
236.0
214.0
195.0
177.0
162.0
147.0
134.0
123.0
112.0
103.0
94.0
86.2
79.1
72.6
66.7
61.3
(Sfrn

altndaki scaklklar, E = Kuru termometre scakl iin su stnde)

Not : Deerler, scaklk deerinin tam ksm iin ilk stundan, ondalk ksm ise

ilk satrdan (0 9) aktrlarak bulunur.

97

Scaklk
C

52.3
- 15
48.2
- 14
44.4
- 13
41.0
- 12
37.8
- 11
34.9
- 10
32.3
-9
29.9
-8
27.6
-7
25.6
-6
23.7
-5
22.0
-4
20.4
-3
19.0
-2
17.6
-1
16.4
-0
Tablo 5.8.

52.7 53.2 53.6 54.1 54.5 55.0 55.4 55.9

48.6 49.0 49.4 49.8 50.2 50.6 51.0 51.5
44.8 45.1 45.5 45.9 46.3 46.6 47.0 47.4
41.3 41.6 42.0 42.3 42.7 43.0 43.3 43.7
38.1 38.4 38.7 39.0 39.4 39.7 40.0 40.3
35.2 35.5 35.8 36.1 36.3 36.6 36.9 37.2
32.5 32.8 33.1 33.3 33.6 33.8 34.1 34.4
30.1 30.3 30.6 30.8 31.1 31.3 31.5 31.8
27.9 28.1 28.3 28.5 28.7 29.0 29.2 29.4
25.8 26.0 26.2 26.4 26.6 26.8 27.0 27.2
23.9 24.1 24.3 24.5 24.6 24.8 25.0 25.2
22.2 22.3 22.5 22.7 22.8 23.0 23.2 23.4
20.6 20.7 20.9 21.0 21.2 21.4 21.5 21.7
19.1 19.2 19.4 19.5 19.7 19.8 20.0 20.1
17.7 17.9 18.0 18.1 18.3 18.4 18.5 18.7
16.5 16.6 16.7 16.9 17.0 17.1 17.2 17.4
Nisp nemin hesaplanmas iin gereken 100/E deerleri (4)

56.4
51.9
47.8
44.1
40.6
37.5
34.7
32.0
29.6
27.4
25.4
23.5
21.8
20.3
18.8
17.5
(Sfrn

altndaki scaklklar, E = Kuru termometre scakl iin su stnde)

Not : Deerler, scaklk deerinin tam ksm iin ilk stundan, ondalk ksm ise

ilk satrdan (0 9) aktrlarak bulunur.

5.2.4. Higrograf
5.2.4.1. Higrograf aleti ve nem rasatlar:

Higrograf havann saatlik nisp nemini srekli olarak len ve kayt eden yazc
bir alettir (ekil 5.16). Aletin diyagram haftalktr (ekil 5.17). Higrograf, siper
ierisinde psikrometrenin sol tarafnda termograf aletinin stnde bulunur.
Diyagramlar saatliktir. Rasat saatindeki deerler tam say eklinde alnarak rasat
el defterinin ilgili hanesine kayt edilir. Rasat saatinde okunan deerin yerini, rasatnn
zamannda rasada kp kmadn belirtmek amac ile alete hafife vurularak
3 5 mm uzunluunda kontaklar yaplr.
Higrograf diyagramlarndan alnan deerler ile psikrometre rasatlarna gre
hesaplanan nisp nem deerleri arasnda % 10 a kadar fark olabilir.
98

ekil 5.16. Higrograf

ekil 5.17. Higrogram

5.2.4.2. Higrograf iba ayar :

Higrografn tam doymu havadaki lerliini kontrol etmek amac ile her ayn
15. gn 1400 rasadndan sonra iba ilemi yaplr (ekil 5.17).
Alet sobasz bir odaya alnarak, aletin odann scaklk ve nemine uyum
salayabilmesi iin 20 dakika beklendikten sonra, sa demetinin bulunduu kafes iyice
slatlm temiz bez ile sarlr. Bu halde, alet doymu hale gelinceye kadar 15 20
dakika beklenir. Bu arada havann ok kuru ve scak olmas halinde hemen kurumaya
balayan bezin azar azar su ile slatlmas faydaldr. Alet doru alyorsa bu zaman
zarfnda % 96y gsterir. Eer alet % 96dan daha dk veya daha yksek bir deer
99

gsteriyorsa ayar vidas ile kalem ucu % 96ya ayar edilir ve ayardan sonra 20 dakika
kadar beklenir. Ayar ilemi bittikten sonra higrograf slak bez sarl iken sipere
gtrlr. Yerine yerletirildikten sonra bez alnr.
Klimatoloji istasyonlarnda her ayn 15. gn yaplan bu doyma ilemi, rasat el
defterinin ilgili blmne tarihi ve aletin doyma halindeki % 96dan olan fark iareti ile
birlikte yazlr.
Doymuluu kontrol edilmeyen bir higrograf aletinden alnan deerlerin
klimatolojik nemi yoktur.

100

Deerlendirme Sorular :

1- Atmosfer niin alttan itibaren snr ve stten itibaren sour? Anlatnz.

2- Maksimum ve minimum scaklklarnn lm amalarn ve iklim
almalarndaki nemini belirtiniz.
3- Gnlk ortalama scaklk bulunurken kullanlan forml eitlerini ve
bunlarn sonularndaki farkllklar aratrnz.
4- Aada bir gnlk scaklk deerleri verilmitir. Verilen bu deerlere gre
gnlk scaklk farkn ve gnlk ortalama scakl bulunuz.
Rasat

Kuru

Islak

Maksimum

Minimum

Saatleri

Termometre

Termometre

Termometre

Termometre

0700

-1.0

1.9

-1.8

1400

0.3

0.3

2100

-1.8

2.9

0.4

-1.9

101

102

VI. NTE
BULUTLAR
ve
GR UZAKLII

Hazrlk almalar :

1- Bulutlarn grn ve seviyelerindeki farklln nedenini aratrnz.

2- Bulut oluumlarnn mevsimsel deiimini aratrnz.
3- Atmosferde gr ksan olaylar aratrnz.
4- Yatay gr uzaklnn iklim almalarnda nasl kullanlabileceini
tartnz.

103

VI. NTE : BULUTLAR ve GR UZAKLII

6.1. Bulutlar ve Bulutluluk Rasatlar :
6.1.1. Bulutlar ve oluumlar :

Serbest atmosferde su, buz veya her ikisine ait ekirdeklerin grlebilen
topluluuna bulut denir.
Bulutlar su buhar ieren havann, basnc dk seviyelere kadar ykselmesi
sonucu genileyip soumas ve su buharnn younlaarak, aplar milimetrenin ellide
biri kadar olan, ufak su damlacklar veya buz kristalleri haline dnmesi ile meydana
gelirler.
Nispeten sakin bir havada uzun zaman kalan bir bulut paras daima ayn su
damlacklarndan ve buz kristallerinden olumu deildir. Su damlacklar ve buz
kristalleri devaml olarak derler ve daha az nemli, daha scak tabakalara ulaarak
buharlarlar. Bu den ve buharlaan su damlack veya buz kristallerinin yerini
younlaan yeni su damlacklar veya buz kristalleri doldurur. Bu sebepten tr
bulutlar srekli oluum ve dalm halindedir.
6.1.2. Bulut eitleri :

Bulutlarn snflandrlmas iin oluumu, grnm, ekli ve ykseklii gibi

deiik ltler kullanlr. Burada en genel anlam ile bulutlarn grnmne ve tavan
yksekline gre yaplan snflandrlmasndan bahsedilecektir. Bunun dnda deiik
snflandrlmalarn da olduu unutulmamaldr.
Bulutlar, yeryzndeki bir gzlemciye gre, bulutlarn grnn tanmlayan
Latince kelimelerin kullanld bir sistem ierisinde snflandrlr (DAS-UIUC).
Aadaki

tablo

bu

snflandrma

gstermektedir(DAS-UIUC) (Tablo 6.1).

104

sisteminin

drt

ana

bileenini

Latince Kk

Anlam

rnek

Cumulus

Kme

yi Hava Kmls

Stratus

Tabaka

Altostratus

Cirrus

Sa buklesi

Cirrus (Sirrus)
Cumulonimbus
Nimbus
Yamur
(Kmlonimbus)
Tablo 6.1. Bulutlarn grnne gre snflandrma tablosu
Bulutlarn olumasnda atmosferdeki dikey scaklk dalmnn nemi byktr.
Bir hava ktlesi ierisindeki alt ve st katlar arasndaki scaklk dalm dzgn ya da
dier bir deyile scaklk farklar az ise byle ktlelere kararl hava ktlesi denir. Bu tip
hava ktlelerinde dikey (konveksiyonel) hava hareketleri fazla gelimedii iin oluan
bulutlar tabaka eklinde meydana kar. Bu bulutlara grnlerinden dolay tabaka
anlamna gelen Stratus bulutlar denir ve isimlerine ek olarak bu kelimeyi alrlar. Eer
hava ktlesi ierisindeki alt ve st katlar arasndaki scaklk dalm dzgn deilse ya
da dier bir deyile scaklk farklar fazla ise byle ktlelere kararsz hava ktlesi denir.
Bu tip hava ktlelerinde mevcut dikey (konveksiyonel) hava hareketleri sebebiyle
oluan bulutlar kme eklinde meydana kar. Bu bulutlara grnlerinden dolay
kme anlamna gelen Cumulus (Kmls) bulutlar denir ve isimlerine ek olarak bu
kelimeyi alrlar. Bulut ekillerine gre 10 ana bulut eidi vardr. Bunlar ilerideki
konularda izah edilecektir.
Bulutlarn dier bir snflandrlma tanmlamas da bulut tavan yksekliine gre
yaplr (DAS-UIUC). Bu snflandrmada grup vardr. Bulut isimlerinin nne konan
n ek, hangi grup ierisinde olduunu gstermektedir. rnein, Sirrus (Cirrus)
bulutlarnda olduu gibi Cirr- n eki yksek bulutlar, Altostratus bulutlarnda olduu
gibi Alto- n eki orta bulutlar gsterir. Bu modller deiik bulut gruplarn ierir. lk
grup yerden yksekliklerine gre tanmlanr. Baz kaynaklarda drdnc bir grup
olarak da dikey geliimli bulutlar ele alnr. Bunlarn dnda zel (eitli) bulutlarn
oluturduu ayr bir grup da sz konusudur; fakat burada bu bulutlardan
bahsedilmeyecektir.
Bulut tavan ykseklikleri; alak, orta ve yksek seviyeler halinde, yeryznden
Tropopoz yksekliine kadar olan atmosfer blm ierisinde grlr. Bulut tavan

105

ykseklik seviyelerinin ykseklik limitleri enleme bal olarak deimektedir.

Aadaki tabloda bulut tavan yksekliine gre seviyeler ve bu seviyelerin ierdii ana
bulut tipleri mevcuttur (Tablo 6.2) (ekil 6.1).

Seviyeler

Ana
Bulut
Tipleri
Kutup Blgeleri

Ykseklik

Tropikal
Blgeler
3 8 Km
5 13 Km
6 18 Km
(10 000 25 000 (16 500 45 000 (20 000 60 000
ft)
ft)
ft)
2 4 Km
2 7 Km
2 8 Km
(6 500 13 000 (6 500 23 000 (6 500 25 000
ft)
ft)
ft)
Ilman Blgeler

Cirrus,
Cirrocumulus,
Cirrostratus
Altocumulus,
Orta
Altostratus,
Nimbostratus
Stratus,
Yeryznden
2 Yeryznden
Stratocumulus,
Alak
Km ye kadar
Km ye kadar
Cumulus,
(6 500 ft)
(6 500 ft)
Cumulonimbus
Tablo 6.2. Tavan yksekliine gre bulut snflar tablosu
Yksek

2 Yeryznden
Km ye kadar
(6 500 ft)

Cumulus, Cumulonimbus bulutlar, tavan ykseklii alak bulutlar seviyesinde

balamakla birlikte dikey geliimleri yle byktr ki bulut tepeleri orta, hatta yksek
bulutlar seviyesine kadar uzanabilir. Bu yzden baz kaynaklarda dikey geliimli
bulutlar grubu olarak gsterilirler. Nimbostratus bulutu ise orta bulutlar seviyesinde
bulunmakla birlikte dier seviyelere de geniler bu yzden alak bulutlar snfnda
gsterildii de olur.

ekil 6.1. Bulutlar

106

6.1.3. Yksek bulutlar :

Yksek bulutlar, meydana geldikleri seviyedeki scaklklarn ok souk olmas

sebebiyle esas olarak buz kristallerinden oluurlar. Bu bulutlar yap olarak ince ve
saydam, renk olarak beyaz grnmdedirler. Bu seviyede Cirrus, Cirrocumulus ve
Cirrostratus bulutlar bulunur.
6.1.3.1. Sirrus (Cirrus Ci) :

Beyaz renkte lif lif grne sahip kendi glgesi olmayan ipek gibi parlayan
mnferit ince bulutlardr. Sirrs bulutlar farkl ekiller gsteren bazen mnferit deste
olarak, bazen tebeir izgisi olarak, bazen ty bulutu veya birbirine dolanan ipler
eklinde grnrler. Bu bulutlar ounlukla Sirrokmls veya altokmls
bulutlarndan meydana gelen virgadan veya kmlonimbs bulutlarnn st
ksmlarndan teekkl eder. Youn olanlar hari tamamen ufak buz kristallerinden
meydana gelmitir. Bu bulutlardan ya olumaz (ekil 6.2).

ekil 6.2. Sirrus bulutlar

6.1.3.2. Sirrokmls (Cirrocumulus Cc) :

Mnferit beyaz lleler veya glgesiz ok kk toplardan teekkl etmi Sirrs

eklindeki bulutlarn tabaka veya sra eklinde olandr. Bunlar grup veya sralar
grnmndedir. zellikle deniz kenarnda kumun grnd gibi dalgalar eklindedir.

107

Bu bulutlardan bazen ta ve bazen de bir nevi gk kua olaylar rasat edilebilir.

Hemen hemen buz kristallerinden ibaret olmakla beraber, bazen ar doymu su
damlalar ierebilir fakat bu damlalar da hzla buz haline geer. Siklonik frtnalarn
habercisidir (ekil 6.3).

ekil 6.3. Sirrokmls bulutlar

6.1.3.3. Sirrostratus (Cirrostratus Cs) :

Gne ve ay belirtisini gsteren fakat gne ve ayn etrafnda halkalar tekil

eden bulutlardr. Baz zamanlar tamamen saydamdr ve mavi gkyzne stms bir
grnm verir. Ara sra dank iplik tomar gibi bir lif zellii gsterir (ekil 6.4).

ekil 6.4. Sirrostrats bulutlar

108

6.1.4. Orta bulutlar :

Orta bulutlar olutuklar ykseklik sebebiyle genelde su damlacklarndan

oluurlar. Bununla birlikte zellikle ar soumann meydana geldii zamanlarda buz
kristalleri de grlebilir.
6.1.4.1. Altokmls (Altocumulus Ac) :

Bask yuvarlaklardan veya silindirlerden olumu beyaz ve gri renkli bulut

tabakalardr. Mnferit ksmlar ekseri gruplar ve sralar eklinde veya ileri yne doru
dizili haldedir. ounlukla halkalar birleecek ekilde birbirine skca girmi haldedir.
Altokmlslerin ince ksmlarnda bir nevi gk kua veya ta teekkl edebilir
(ekil 6.5).

ekil 6.5. Altokmls bulutlar

6.1.4.2. Altostrats (Altostratus As) :

Grimsi ve mavimsi renk olarak lif lif veya izgiler eklinde bir rtye sahiptir.
Kaln bir Sirrostrats gibi grnmekle birlikte, gne ve ay halkalar meydana getirmez.
Gne ve ay buzlu bir camdan grnd gibi grnr. Bu bulutlar yatay olarak birka
yz kilometre geniliinde bir sahay kaplar, dikine genilii ise birka yz metre
kalnl bulur. Su damlalar ve buz kristallerinden teekkl eder (ekil 6.6).

109

ekil 6.6. Altostrats bulutlar

6.1.4.3. Nimbostrats (Nimbostratus Ns) :

ounlukla koyu gri renkte olan, devaml yaan yamur ve kar vastasyla
belirlenebilen bulutlardr. Gnein grnmesine imkan vermeyecek ekilde kalndr. Bu
bulutlar ar soumu su damlalar ve kuba byklnde kar taneleri eklinde
olabilir (ekil 6.7).

ekil 6.7. Nimbostrats bulutlar

6.1.5. Alak bulutlar :

Alak bulutlar olutuklar ykseklik sebebiyle genelde su damlacklarndan

oluurlar. Bununla birlikte zellikle ar soumann meydana geldii zamanlarda buz
kristalleri de grlebilir. Tavan oluumu bu seviyede balayan Kmls ve

110

Kmlonimbs bulutlar ise daha nce de belirtildii gibi dikey geliimli bulutlar olup
bulut tepe ykseklikleri orta ve yksek seviyelere kadar ulaabilir.
6.1.5.1. Kmls (Cumulus Cu) :

Kme, kubbe veya kuleler halinde dikine gelien genel olarak kesif durumda
bulunan ve d hatlar belirli olan ve st taraf ounlukla karnbahar grnn
andran mstakil bulutlardr. Zeminin fazla snmas veya trblans olaylar neticesinde
ykselen hava ktlelerinin soumas ile teekkl ederler. Bununla birlikte iyi hava
Kmls bulutlar denilen beyaz Kmls bulutlar, yaz mevsiminin gzel hava
artlarn belirleyen karakteristik bulutlardr. Bu bulutlarn meydana gelmesi iin ise
havann kararsz olmas gerekir (ekil 6.8).

ekil 6.8. Kmls bulutlar

6.1.5.2 Kmlonimbs (Cumulonimbus Cb) :

Da veya kuleler eklinde dikey geliime sahip heybetli bulut ktleleridir.

Bunlarn st ksm lifli bir yapdadr ve bazen yukar katlarda rzgr hznn
artmasndan bir rs eklinde gelime gsterir. Alt taraf bir Nimbostratse benzer.
Kmlonimbslerde dikey hareketler kuvvetli olduundan su damlacklarn son
seviyesine kadar ulatrrlar. Burada donan su damlacklar dolu olayn meydana getirir.
Bu bulutlar oraj ve saanak ya hadisesini meydana getirebilirler. Kmlonimbsleri
bulut reten bir fabrika olarak dnmek mmkndr. Bu bulut cinsleri Altokmls,

111

Altostrats veya Stratokmls demetleri veya tabakalarn meydana getirebilirler

(ekil 6.9).

ekil 6.9. Kmlonimbus bulutlar

6.1.5.3 Stratokmls (Stratocumulus Sc) :

Yass, kesik veya toplardan teekkl eder. ounlukla bir veya iki yne doru
belirli ekilde ynelmi gruplar, sralar veya perdeler halinde bulunmaktadr. Eer btn
gkyzn rterlerse ondle yaplm havasn verir. Stratokmlsler su damlalarndan
meydana geldikleri gibi bazen yamur damlalar, kar paletleri ve ender olarak da kar
kristallerinden oluurlar. Stratokmlsler tepelerinin kubbe eklinde tavannn ise
yumak yumak olmas bakmndan Kmlslerden ayrlrlar (ekil 6.10).

ekil 6.10. Stratokmls bulutlar

112

6.1.5.4 Strats (Stratus St) :

Genel olarak gri renkte bulutlar olup dzgn tavanlara sahiptir. Bu bulutlardan
isenti, kar ve kar grenleri meydana gelir. Yer scaklnn artmas ile meydana gelen
Stratsler rzgr artmas ile ykselirler. Yerdeki durumunda bilindii gibi sis olayn
meydana getirirler. Strats bulutu Nimbostratslerle karmaktadr. Strats bulutlarnn
tavanlar Nimbostratslerden daha ak ve belirgindir. Gne olunca Stratslerin
ince ksmlarndan grnr. Nimbostratsler ise gne n tamamen kapatr. Bir de
rasat annda isenti ve kar grenleri hadisesi varsa tayini daha kolay olur. nk isenti
ve kar grenleri sadece Strats bulutundan meydana gelir (WMO,1975) (ekil 6.11).

ekil 6.11. Strats bulutlar

6.1.6. Bulut rasatlar :

Bulutluluk rasatlarnda sra ile bulutluluk miktar, younluu, bulutlarn eidi,

geldii yn, metre cinsinden ykseklii tayin ve tespit olunarak rasat annda hkm
sren hava olaylar gzlemlenir. Bulutlarn eidinden bir nceki konuda bahsedildi.
Aada ise bulutla ilgili dier rasatlarn nasl yapldndan bahsedilecektir.
Bulutluluk rasatlar daima ayn noktadan olmak zere aklkta yaplr. Rasadn
yapld yerden gkyznn tamamn ufka kadar serbeste grmek imkan olmaldr.

113

6.1.6.1. Bulutlarn miktar ve younluu :

Bulutlarn gkyznde kaplad sahaya bulutluluk miktar denir. Bulutluluk

miktarn tayin edebilmek iin gkyznn yzde kann bulutlarla kapl olduunun
tespit edilmesi gerekir. Rasat esnasnda gkyznde grlen ve semay tamamen
rtmeyen bulutlar, boluk brakmakszn bir birine eklenmi kabul edilir ve bulutluluk
miktar bu ekilde tespit edilir.
Klimatoloji rasatlarnda gkyznn tamam 10/10 kabul edilir ve 0dan 10a
kadar bir skala yaplmtr. Bu skalaya gre 0 bulutsuz bir gkyzn, buna karlk 10
tamamen bulutlarla kaplanm bir gkyzn temsil eder. 1 bulutluluk miktar,
gkyznde ok az bulut izleri grld zaman yani gkyznn 1/10dan ok az
ksm bulutlu olduu zaman kayt olunur. 9 bulutluk miktar ise gkyznn hemen
hemen kapal olduu, fakat bulut rtsnn arasndan kk bir para gkyz
grld zaman verilir. Dier kapallk durumlarnda, gkyznn kapallk yzdesine
gre, uygun olan ara deerlerden biri (2,3,4,5,6,7 ve 8) ile kayt olunur. Gece ise
yldzlarn bulutlar tarafndan rtlmesi oranna gre bulutluluk miktar tespit edilir.
Rasat annda rasatnn tamamen sis, toz frtnas, kar frtnas ve buna benzer
hadiselerin iinde bulunmas halinde gkyznn kapall hakknda bir tahmin
mmkn olmayacandan 10 bulutluluk miktar kayt edilir. Eer sis esnasnda
rasatnn stnde mavi gkyz grnrse, rasat sis mevcut deilmi gibi bulutluluk
miktar tespit etmeye almal ve bu gibi hallerde 10 bulutluluk miktar verilmemelidir.
Bulutlarn younluklarnn tespiti ise ak veya koyu renk olmalarna gre bulut
younluk dereceleri 0, 1 ve 2 rakamlar ile belirtilir. Bu rakamlar u anlama gelir:
0 (nce younluktaki bulutlar) : Gk mavisi, ince bulutlar arasnda pek az

grnmekte veya bulut gkyznn rengini gstermemekte ve gnein glge yapmasna

engel olmaktadr. Byle bir bulut genellikle beyaz veya hafif gri olur.
1 (Orta younluktaki bulutlar) : Bulutun genellikle iyi bir parlakl mevcut

olup yer yer fark edilir, glgelere rastlanr. Youn bir tabaka halinde olduu zaman ak
gri renktedir.
114

2 (Kaln younluktaki bulutlar) : Bulut ok glgelidir. Youn tabaka halinde

olduu zaman gri renktedir. Bulut tabakas devaml olmayp paral ise gnee maruz
kalan ksmlar hari dier ksmlar koyu renktedir.
rnek
0

10 = Gkyz ince bir bulut rts ile tamamen kapaldr.

1

= Gkyznn 1/3 orta younluktaki bulutlarla kapldr.

= Gkyznn yars kaln younluktaki bulutlarla kapldr.

6.1.6.2. Bulutlarn tavan ykseklii ve geldii ynn tespiti :

Bulut tavan ykseklikleri enlem derecelerine bal olarak deiir bundan daha
nce bahsedilmiti. lkemiz Dnya zerinde lman kuakta yer almaktadr. Bu
bakmdan bulut tavan ykseklikleri deerlendirilirken tablo 6.2de verilen lman
blgelerin bulut ykseklik deerleri dikkate alnmaldr.
Bulut tavan ykseklii, genelde gzle tahmin edilmek sureti ile yaplmaktadr.
Gzle tahmin iin havann bir k kayna tarafndan aydnlanmas gerekir ki, gne,
parlak ay , yldzlar veya ehirden yansyan klarn olmas bunu kolaylatrr. Bu
lm iin baz alet ve sistemler kullanlabilir. Fakat bu sistemler her istasyona
kurulamayacak kadar pahal ve komplikedir. Bulut tavan ykseklii lmleri
klimatoloji istasyonlarmzda gzle yaplmaktadr. Bu sebeple burada sadece bu alet ve
sistemlerin isimlerini vereceiz.
a) Radiosonde

c) Siliyograf

b) Pilot balon

d) Radar

Bulut tavan yksekliklerini tespit ederken aada belirtilen hususlara dikkat

etmek gerekir.
1- Bulut tavan yksekliinin verilebilmesi iin gkyznn ayn seviyedeki
bulutlarla en az onda altsnn (6/10) kapal olmas gerekir. Ancak gkyz, 6/10 veya

115

7/10 kapal olduu halde tavan teekkl etmemi ise rasat el defterine not dlerek
bilgi verilmesi gerekir. Gkyz 8/10, 9/10 veya 10/10 kapal ise tavan ykseklii
mutlaka verilmelidir.
2- Bulutlarn birbirine yakn veya bitiik ve kademeli olmas halinde bulut
tavan teekkl eder. Bu hususa dikkat edilmelidir.
3- Birden fazla bulut tabakalar tavan tekil ediyorsa, en alak olan bulutun
ykseklii verilmelidir.
4- Klimatolojik rasatlarda sirrs, sirrokmls ve sirrostrats gibi yksek
seviye bulutlarnn tespiti halinde tavan ykseklikleri verilmemelidir.
Bulutlarn geldii yn, bulutun harekete getii yndr. Mesela, bulut
gneybatdan kuzeydouya doru geliyorsa bulutun yn gneybat olarak kabul edilir.
Yn tayini istasyonlarmzda tahmini olmaktadr.
Yukarda izah edildii ekilde 0700, 1400 ve 2100 rasatlarnda tespit edilen
bulutluluk miktar ve younluu rasat el defterinin ilgili hanesine kayt edilir. Bu
tabloya bulutluluk miktar ve younluundan baka, rasat annda mahede edilen
hadiseler; yamur (

), kar (

), dolu (

), grezil (

), oraj (

), sis (

) gibi

hava olaylar da, sembolleri bulutluluk miktarlar nnde olacak ekilde yazlr.

rnek

102

rasada (0700, 1400 ve 2100 rasatlarna) ait deerlerin toplamnn e blnmesi

ile ortalamalar bulunur ve bu deerler ondalkl olarak ilgili haneye yazlr. 0700, 1400 ve
2100 rasatlarnda tespit edilen bulut cinsleri alaktan yksee doru, uluslararas
sembolleri ile rasat el defterinin ilgili hanesine kayt edilerek bu semboller zerine tavan
tekil ettikleri takdirde metre cinsinden tavan ykseklikleri yazlr. Geldii yn
blmne ise bulutun geldii yn sembolleri ile ilenir. Bulutun geldii yn herhangi
bir sebeple belirlenememi ise bu durumda iks (X) iareti kullanlr.

116

6.2. Gr Uzakl :
6.2.1. Yatay gr uzakl (ryet) :

Yatay gr uzakl, ufuk ynnde, arazide iaretlenebilen da, orman, tek

bina, aa gibi cisimlerin referans noktas olarak alnarak, evreleri ile birlikte, belirli
bir klandrma vastasyla grlebildii ve tannabildii uzaklktr.
Klimatolojik rasatlarda yatay gr uzakl, yerel saatle 0700, 1400 ve 2100
rasatlarnda, drt ana yne baklmak suretiyle gzle tespit edilir. stasyondan itibaren
drt ayr yn zerinde iaretli noktalardan faydalanlarak tespit edilen yatay gr
uzaklklar toplanlarak drde blnr ve bylece yatay gr uzakl tahmini olarak
bulunur. Eer yatay gr uzakl metre cinsinden tahmin edilmise kilometreye
evrilerek rasat el defteri ve aylk klimatolojik rasat cetveline kayt edilir.
Yatay gr uzakln tespit etmek iin her meteoroloji istasyonu, biri 10kmye,
dieri 50kmye kadar olan saha iindeki belirli noktalar gsterir iki diyagram
hazrlayarak bunlardan faydalanr. Bu diyagramlara yakn ve uzak gr diyagramlar
denir (ekil 6.12)(ekil 6.13).
Yakn gr uzakl diyagramlarnn hazrlanmasnda istasyon binasnn
bulunduu yer merkez olarak alnr ve bu merkezden itibaren 10kmye kadar olan saha
iinde baz belirli noktalarn uzaklklar tespit edilir. Merkezden itibaren bu belirlenen
cisimlerin uzaklklarna gre i ie daireler izilip numaralandrlr.
Uzak gr uzakl diyagramlarnn hazrlanmasnda istasyon binasnn
bulunduu yer merkez olarak alnr ve en aa 1/ 25 000 lekli haritadan faydalanlr.
Merkezden 50kmye kadar olan mesafe iinde baz belirli noktalarn uzaklklar tespit
edilerek i ie daireler izilir.

117

ekil 6.12. Ryet tablosu (1)

ekil 6.13. Ryet tablosu (2)

118

6.2.2. Yatay gr uzakln ksan hidrometeorlar :

Rasat annda den hidrometeorlar olduu takdirde yatay grte mutlaka

ksklk olur. Bir de sis, pus ve kuru duman gibi hidrometeorolojik hadiseler olduunda
yatay gr uzakl kslr. Yatay gr uzakln ksan hidrometeorlar olduu zaman
yakn gr uzakl diyagram kullanlr (Tablo 6.3).
Sis Olaylar :
Gr Uzakl :
Kar Ya Annda
Kuvvetli Sis
0 200m
Hafif Kar
Tabi (Doal) Sis
200 500m
Tabi (Doal) Kar
Hafif Sis
500 1000m
Kuvvetli Kar
Pus
1 10km
Kuru Duman
2 15km
Toz ve Kum Frtnas 0 1km
Tablo 6.3. Yatay gr uzakln engelleyen hadiseler

119

Gr Uzakl :
1000mden fazla
500 1000m
500mden az

Deerlendirme Sorular :

1- Bulut oluum mekanizmas nasldr? Aratrnz.

2- Souk ve scak cephede hangi bulutlar meydana gelir? Aratrnz.
3- Ya oluum mekanizmas nasldr? Aratrnz.
4- Sis oluum mekanizmas nasldr? Aratrnz. Sis trleri konusunda bilgi
veriniz.

120

VII. NTE
BUHARLAMA

Hazrlk almalar :

1- Buharlamann oluum mekanizmasn aratrnz.

2- Buharlamann tarm zerine etkilerini aratrnz.
3- Scaklk ve buharlama arasndaki ilikiyi aratrnz.
4- Bitkilerin buharlamaya katksn aratrnz.

121

VII. NTE : BUHARLAMA

7.1. Buharlama Hakknda Genel Bilgiler :

Buharlama bir yerin ikliminin tespit edilmesinde kullanlan nemli klimatolojik

elemanlardan biridir. klim ise bitkilerin yetitirme artlarnn banda gelir. te bu
nedenle ve zellikle tarm iin buharlama miktarnn bilinmesi ok nemlidir.
7.1.1. Buharlama ve younlama :

Buharlama meteorolojide genel olarak sv suyun su buhar haline gelmesi

eklinde tarif edilir. Bu durum uygun artlarda doyma noktasna ulancaya kadar
devam eder.
Atmosferde buharlamann aksi bir oluum vardr ki bu da younlamadr.
Younlama su yzeyinin doymam hava ile temas halinde meydana gelir.Buna
gre meteorolojide net buharlama, su yzeyinden buharlama yolu ile kaybolan su
miktar ile, younlama yolu ile suya ilave olunan miktar arasndaki fark olarak kabul
edilir.
7.1.2. Buharlamaya etki eden faktrler :

Serbest su yzeyinde olan buharlamaya etki eden faktrler:

1) Hava scakl
2) Hava basnc
3) Rzgr hz
4) Havann nemi
5) Radyasyon
6) Coraf enlemdir.

122

Eer toprak yzeyinde olan buharlama ele alnrsa bu buharlamada yukarda

saylan faktrlere ilaveten yerin nemlilik derecesinin, bitki rtsnn ve tavan suyu
seviyesinin de rol vardr.
Buharlama scaklkla ok ilgilidir. Buharlamann gnlk ve yllk deimeleri,
scakln gnlk ve yllk deimelerine ok benzer. Gn esnasnda buharlama sabah
saatlerinde minimum, leden sonra 12-15 arasnda ise maksimum deerine ular. Yine
scaklkla ilgili olarak buharlama souk mevsimde az, scak mevsimde oktur.
Basn da, buharlama zerinde nemli rol oynar. yle ki basncn artmas
buharlamay azaltr, basncn azalmas ise buharlamay artrr.Ykseklikle basn
azaldndan, yksek yerlerde buharlama fazlalar. Basncn ykseklikle azalmas ve
bu azalmaya bal buharlamann artmas, yksekliin buharlama zerindeki dolayl
etkisini gsterir.
Rzgr hz buharlamay artran bir faktrdr. Rzgr hz ne kadar fazla olursa
buharlama o kadar fazla olur.
Havann nemli olmas buharlamay azaltr. Buharlama kuru havada nemli
havaya nazaran daha fazladr.
Yerin nemli olmas ise buharlamann fazla olmasna neden olur.
Bitki rtsnn skl toprak yzeyinden olan buharlamay azaltr. Bitki rts
bakmndan fakir olan yerlerde buharlama fazladr.
Tavan suyu seviyesi yeryzne yakn ise buharlama fazla, uzak ise buharlama
az olur.
Buharlama coraf enleme de baldr. Ekvatordan uzaklatka buharlama
azalr. Ekvatora yaklatka artar.

123

7.2. Buharlama Rasatlar :

Buharlama rasatlar glgede yani siper iinde ve ak su yzeyinde olmak zere

eitli aletlerle iki ekilde yaplr.
Siper iindeki buharlama lmleri wild ve piche ( pi ) evaporimetreleri, ak
su yzeyinden buharlama lmleri iin ise buharlama havuzlar kullanlr.
7.2.1. Wild evaporimetresi :

Wild evaporimetresi postahanelerde mektup tartmak iin kullanlan mektup

terazileri esasna gre yaplm bir alettir ( ekil 7.1. ).

ekil 7.1. Wild evaporimetresi

Wild aletinde iine su konulan kabn havaya ak olan yzeyi 250 cm2dir. Bu su
kabndan 25 gram suyun buharlamas, bir metre kare alanda bir milimetre
yksekliindeki suyun buharlamasna karlktr. Su kabna konulacak suyun kiresiz,
temiz ve berrak olmas gerekir. Bunun iinde saf su veya yamur suyu kullanlr. ki
rasat zaman arasnda su kabnn bal bulunduu milin altna bir takoz konur. Bu takoz
sayesinde, buharlama sonucunda veya hafif rzgr nedeniyle meydana gelecek
sarsntdan aletin dikey mili ve ibresi korunmu olur.

124

Wild evaporimetresi ile buharlama lmleri 700, 1400 ve 2100 rasatlarnda

yaplr. Aletin bulunduu siperin kapa dikkatle alr. Kapa aarken siperi
sarsmamak lazmdr. Dikey milin altna konan takoz yavaa ekilir ve ibre serbest bir
hale getirilir. bre kadran zerinde biraz titreim yapar. Bu titreimin durmasn
beklemek ve ondan sonra ibrenin kadran zerinde gsterdii deeri okumak gerekir.
Rasat annda okunan buharlama miktar milimetrenin onda birlerine kadar rasat el
defterinin 15 nolu

buharlama tablosunun wild blmnn altndaki okunan

hanesine kayt edilir. Buharlama hanesine ise geen rasat esnasnda okunan deer ile o
rasatta okunan deer arasndaki fark yazlr. yle ki 700 rasadna ait buharlaan miktar
bir gn evvelki 2100 rasad ile o gnn 700 rasadnda okunan buharlama miktar
arasndaki fark, 1400 rasadna ait miktar 700 rasad ile 1400 rasadnda okunan deerler
arasndaki fark, 2100 rasadna ait buharlaan miktar ise 1400 ila 2100 rasadnda okunan
deerler arasndaki farktr (ekil 7.2.).

BUHARLAMA ( 15 )
Wild
Okunan
3.2
3.8

Piche
Buharlama

Okunan

Buharlama

0.6

6.6
7.6

1.0

5.6
1.8
10.0
2.4
6.8
1.2
11.6
1.6
X
3.6
X
5.0
X
X
X
X
ekil 7.2. Wild ve Piche evaporimetrelerinin buharlama deerleri.

Rasat annda ibrenin 11-12 milimetre kadar indii grld zaman rasad
takiben kaba su konur. Kaba su koyarken ibrenin sfr izgisinden yukar kmamasna
dikkat edilmelidir. Su ilave edildikten sonra ibre tam sfr noktas zerinde veya sfrn
altndaki blmlerden (taksimatn) kanc rakam zerinde kald ise o miktar gelecek
rasat iin bir balang deeri olur.
Bir gn evvelki 2100 rasadndan o gnn 2100 rasadna kadar geen zaman
arasndaki buharlaan miktar, o gnn buharlama toplam olarak kabul edilir. Bu da;

125

buharlama tablosunun buharlaan hanesine kayt edilen rasattaki miktarlar

toplamak suretiyle elde edilir.
7.2.2. Piche ( Pi ) evaporimetresi :

Bir taraf kapal, zerinde taksimat bulunan 14 milimetre apnda cam tpten
yaplm bir alettir. Taksimatlar milimetre ve ondalklarn gsterir ekilde dzenlenmi
olup, taksimat deerleri yukardan aaya doru byr. Aletin alt ve stnde taksimat
olmayan ksmlar da vardr ( ekil 7.3. ).

ekil 7.3. Piche evaporimetresi

Rasada balamadan tpn iine saf su konulur. Aletin ak ucunda bilezik ile
cam tpe bal bir klips bulunur. Bu klips aletin ak yzne konulacak zel buharlama
kadn tutturmaya yarar. Buharlama kad daire eklinde olup tp ierisindeki suyu
emerek buharlamay salar ve yzeyi 11 cmdir. Buharlamann kuvvetli olduu
yerlerde, alet rasada konurken tpteki suyun emilmesini kolaylatrmak iin kadn orta
noktas ine ile delinmelidir. Ayrca kadn toz v.b. maddelerden kirlenmesi nedeniyle
geirgenliini kaybetmesi halinde deitirilmesi gerekir.
Piche evaporimetresi don mevsimi sresince rasattan kaldrlr.
Piche evaporimetresi ile buharlama rasatlar mahall saatle 700, 1400 ve 2100de
olmak zere gnde defa yaplr.
126

Aletin ilk rasada konduu zaman okunan deer balang noktas kabul edilerek
bunu takip eden rasatta okunan deer arasndaki fark, iki rasat arasndaki buharlama
miktarn verir ( ekil 7.2. ).
Evaporimetre iindeki suyun miktar buharlama ile azalacandan herhangi bir
aksamaya meydan vermemek iin, son rasatta tp iinde 5 milimetre su kalmas halinde
alete rasattan sonra su ilave edilir.
rasat sresince alnan deerlerin toplam gnlk buharlama miktarn verir
( ekil 7.2. ).
Wild ve piche ile yaplan buharlama rasatlarnn deerlendirilmesine ait birer
rnek verelim.
rnek

Bir gn evvelki 2100 rasadnda Wild evaporimetresinden okunan deer 3.2 ve o

gnn 0700 rasadnda Wild evaporimetresinden okunan deerde 3.8 olsun.
a) Buharlama miktarn bulmak iin iki deer arasndaki fark alrz ( 3.8 3.2 ).
b) Buharlama miktar = 0.6mm olur.

rnek

0700 rasadnda piche evaporimetresinden okunan deer 7.6, 1400 rasadnda piche
evaporimetresinden okunan deer 10.0 olsun.
a) Buharlama miktarn bulmak iin iki deer arasndaki fark alrz( 10.07.6 ).
b) Buharlama miktar = 2.4mmdir.

127

Wild ve piche evaporimetrelerinin yazclar da vardr.

Wild Yazcs ( Evaporigraf ) :

Bu alet saatlik buharlama deerlerini verir.Diyagramlar haftalktr. Kalem ucu

diyagram altna yaklat zaman su ilavesi yaplr ( ekil 7.4 ).

ekil 7.4. Wild evaporigraf

Piche Yazcs ( Evaporigraf ) :

Bu alet de saatlik buharlama miktarlarn verir. Piche evaporimetresinde olduu

gibi bunda da zel bir kat zerinde toplanan suyun buharlamas saatlik olarak llr
( ekil 7.5. ). Deerler saatlik cetvele geirilir. Diyagramlar haftalktr.

ekil 7.5. Piche evaporigraf

128

7.2.3. Buharlama havuzu :

Ak su yzeylerinden buharlama lmlerinde buharlama havuzlar kullanlr.

Buharlama havuzlar rasat parknn ya, rzgr ve kesintisiz gne alan uygun
yerlerinde kurulur (Gafur, 1982). Galvaniz sacdan yaplm silindir biimindeki
yuvarlak buharlama havuzlar 112.7 cm apnda ve 25.4 cm derinliinde olup, yzey
genilii 1mdir ( ekil 7.7. ).
Buharlama rasad her sabah mahall saatle 07de olmak zere gnde bir defa
yaplr. lk defa buharlama rasadna balanrken sabahleyin mahall saat 07de
dalgakrann ortasndaki sivri u seviyesine kadar, havuz temiz su ile doldurulur. lk gn
buharlama miktar llemez. Ertesi gn cm taksimatl l kab ile lerek havuza su
konulur. Havuzdaki su seviyesi sivri u hizasna gelinceye kadar koyma ilemine devam
edilir ve konulan suyun toplam buharlama el defterindeki havuza konulan su
hanesine yazlr. Yazlan bu miktar ayn zamanda o gne ait gnlk buharlama
miktarn gsterir.
Yukarda anlatld ekilde ayn btn gnlerinde buharlama yannda ya,
bulutluluk, rzgr ve su scaklk rasatlar yaplp buharlama defterine kayt edilir.
Defterdeki kaytlara uygun olarak bir adet aylk buharlama kart hazrlanr. Bu konu
daha detayl olarak hidroloji dersinde anlatlacaktr.

ekil 7.7. Amerikan tipi ( class a pan ) buharlama havuzu

129

Deerlendirme Sorular :

1- Buharlamann, ak yzey ve siper ierisinde ayr ayr llmesinin

nedenlerini aratrnz.
2- Terleme (Transpirasyon) nedir? Buharlama ile arasnda nasl bir iliki
vardr? Aratrnz.
3- Buharlamaya ait llen veriler hangi amala ve nerelerde kullanlr?
Aratrnz.
4- Buharlama ve havann nemlilii arasndaki ilikiyi aratrnz.

130

VIII. NTE
GNELENME

Hazrlk almalar :

1- Gne gezegenini ve dnyamza etkisini aratrnz.

2- Tarm rnlerinin yetitirilmesinde gnelenmenin etkilerini aratrnz.
3- Gne nlarnn atmosferde urad deiimleri aratrnz.
4- Gnelenmenin enleme bal deiimini aratrnz.

131

VIII. NTE : GNELENME

8.1. Gne Hakknda Genel Bilgiler :

Atmosferi ve yeryzn stan en nemli enerji kayna gnetir. Isnn elde

edildii

baka enerji kaynaklar da vardr. Fakat bu enerji kaynaklarnn etkileri

gneten gelen byk enerjiye gre ok azdr. rnein gneten yeryzne bir dakikada
gelen enerjinin, insanlarn btn kaynaklarn altrarak bir ylda elde edebilecei
enerjiye eit olduu dnlrse, gne enerjisinin bykl hakknda bir fikir
edinilebilir.
8.1.1. Gnelenme rasatlarnn nemi :

Btn canllar ve meteorolojik olaylar dorudan doruya veya dolayl olarak

gne enerjisine bal geliirler. Gerekten karay ve denizi stan gne buharlamalar,
yalar, rzgrlar ve deniz akmlarnn da etmenidir.Yalarla beslenen akarsularn
enerjisi biim deitirmi bir gne enerjisidir. Bitkilerin fotosentez yapabilmeleri, gda
retimi ve hayatn tm gneten gelen enerjiye baldr. Hatta maden kmr, petrol
ve odun gibi enerji kaynaklar, gerekte depo edilmi gne enerjisinden baka bir ey
deildir (Erol, 1993).
8.1.2. Radyasyon solar konstant :

Gneten gelen nlara radyasyon ( nm ) denir. Bu nlarn bir ksm

grnen, bir ksm da grnmeyen nlardr. Grnen veya grnmeyen nlar
atmosfer iine girdii andan itibaren dalp birbirinden ayrlrlar, cisimlere arpnca
yansr krlr ve dalga uzunluklarna gre atmosfer iinde yutulup emilirler. Sonunda
yine uzaya dnerler. Yer yuvarla gnein yayd enerjinin ancak iki milyonda birini
alr ki, bu da byk bir enerjidir.
Gne enerjisinin toplam % 100 olarak kabul edilir. Bu % 100 alnan deer
atmosferin st snrndaki gne enerjisidir ve solar konstant denilen bir gne sabitesi
ile ifade olunur.

132

Solar konstant ( Gnelenme sabitesi ) : Atmosferin st snrnda 1 cmlik

yzeye 1 dakikada gelen enerjiye solar konstant denir. Ortalama olarak solar konstant
2.00 gr. kalori/santimetre kare/dakika ( cal/cm/dak ) dr.
Bu deer, dnyann her yerinde her zaman ayn lde kalmaz, biraz azalr veya
oalr. te % 100 olarak alnan deer budur.
8.1.3. Gne nlarnn urad deiikler :

Gne nlarnn urad deiikler yle aklanabilir; Gneten gelen enerji

atmosfere girdikten sonra ilk olarak yle blnr:
a) % 25i atmosfer iinde zerreler ve bulutlara arparak krlr ve uzaya geri
yansr. Bu olaya krlma yansma veya refleksiyon ad verilir.
b) % 25i atmosfer iinde yaylr ki bu olaya difzyon denir.
c) % 15i

atmosfer tarafndan emilir yutulur, yani dorudan doruya

atmosferi str. Bu olay absorbsiyon olaydr.

d) % 8i atmosferi getikten sonra yeryzne arpp tekrar uzaya yansr.
e) % 27i yeryzn dorudan doruya str.
Bu gelen nlarn balangta, atmosferden yansyan % 25 ile yeryzne arpp
yansyan % 8i yani % 33 oranndaki enerji yeryznde hi i yapmadan uzaya geri
dner. te bu i yapmadan, dnp giden enerjiye Albedo denir. Buna karlk geri kalan
% 67 yeryzn str.
8.1.4. Gne nlarnn iddetini etkileyen faktrler :
1) Gnlk deimeler : Gne nlarnn ierisinden geerek geldii hava

tabakas kalnlnn gnn her saatinde farkl olmas atmosferdeki gnlk nm

iddeti deimesinin esasn tekil eder.
133

2) Bulutluluun gne nlar iddetine etkisi : Bulutlu havalarda bulutluluk

derecesine gre gne nlar iddetinde nemli bir azalma tespit edilmektedir. Bu ite
bulut rts kalnlnn, gne yksekliinin ve bulut eitlerinin ayr rolleri vardr.
3) Yksekliin etkisi : Gne nlarnn iddeti ykseklikle de yakndan

ilgilidir. Gne nlar iddeti ykseldike artmakta bu artma yazn le vakti 1500
metreye kadar her 100 metrede yaklak 0.013 cal olmaktadr.
8.2. Gnelenme Rasatlar :

Gnelenme rasatlar;
1) Gne nlar iddeti rasatlar,
2) Gnelenme sreleri rasatlar olmak zere iki grupta toplanr.
8.2.1. Gne nlar iddeti rasatlar :

Kalori cinsinden gne nlar iddetini lmek iin tekilatmzda aktinometre

ve aktinograf aletleri kullanlr. Bunlardan baka solorimetre ve albedometre v.b. gibi
aletler vardr.
8.2.1.1. Aktinometre :

Aktinometreler lm annda gneten gelen kalori miktarn lmeye yarayan

aletlerdir ( ekil 8.1. ).
Bir mesnet zerine yerletirilmi siyah ve beyaz hazneli iki termometreden
meydana gelmi olup, bunlar rasat parkndaki mesnetlerine,
a) Siyah ve beyaz aktinometre hazneleri yukarda, taksimatlar aada olmak
zere yere dik olacak ekilde,

134

b) Dou bat dorultusunda yan yana yere paralel olacak ekilde,

c) Dou bat dorultusunda beyaz aktinometre altta, siyah aktinometre stte ve
yere paralel olacak ekilde yerletirilirler.

ekil 8.1. Siyah beyaz aktinometre

Aktinometrelerin rasat park iinde devaml gne grebilecek bir yere

yerletirilmesi gerekir.
Aktinometreler gne nlarnn etkisi altnda kaldklar zaman siyah hazneli
termometrenin yksek emme gc ile beyaz hazneli termometrenin yksek yanstma
gc dolaysyla birbirinden farkl deerler gsterirler. te bu siyah ve beyaz
aktinometre deerleri arasndaki fark aletin sertifikasnda yazl olan blm katsaysna
blnerek santimetre kareye dakikada gelen gne enerjisinin iddeti kalori olarak
bulunur.
Gn boyunca, yukarda da bahsedildii gibi, siyahn emme, beyazn da yanstma
gcnn fazla olmas nedeniyle siyah aktinometre beyaz aktinometreden daha yksek
kymet gsterir. Gece ise genellikle her iki aktinometreye ait deerler birbirine eittir.
Baz hallerde beyaz aktinometre siyah aktinometreden 0.3 veya 0.4C yksek olabilir.
Bu lmler tarmclarn zellikle seraclarn belirli anlarda gneten gelen
kaloriyi bilmeleri asndan ok nemlidir.
135

Aktinometreler aktinograflar kalibre iin kullanlrlar.Aktinometre rasatlarnn

deerlendirilmesine ait bir rnek verelim.
rnek

Siyah aktinometre deeri

26.4, beyaz aktinometre deeri

25.3 ve

aktinometre blm katsays da 13.6 olsun.

a) Gneten gelen kaloriyi bulmak iin siyah ve beyaz aktinometre deerleri
arasndaki fark alrz ( 26.4 25.3 = 1.1 ).
b) Bulunan fark deerini aletin sertifikasnda yazl olan blm katsaysna
bleriz ( 1.1 / 13.6 ).
c) Kalori miktar = 0.08 cal.cm/dak. olur.
8.2.1.2. Aktinograf :

Gne ve gkyznden yatay bir yzey zerine den krev radyasyonu yani
gne nlar iddetini lmek iin kullanlan yazc alete aktinograf denir.
Diyagramlar gnlktr. nk bu alet gnn her saatindeki gne enerjisini cal.
cm/dak. cinsinden verir (ekil 8.2.).

ekil 8.2. Aktinograf

136

Aktinograf diyagramlar her akam saat 2100 rasadnda deitirilir. Diyagramlar

deitirildikten sonra mutlaka sfr ayarnn yaplmas gerekir.
Aktinograf diyagramlar iki ekilde deerlendirilir:
I) Diyagram zerindeki deerlerin ortalamas alnarak,
II) Planimetre ile alan lerek.
I) Diyagram zerindeki deerlerin ortalamas alnarak :

Diyagramlarda aletin izdii izgiler gnn koullarna uygun olarak;

a) Muntazam,
b) Muntazam olmayan ( zikzakl ) ekilde olurlar.
a) Hava ak olduu zaman alet muntazam izgi izer ( ekil 8.3 ). Muntazam
izgiyi deerlendirmek iin, iki saat arasnda izginin en yksek ve en dk
iki noktasndaki (yani) saat balarndaki deerler toplanarak ikiye blnr ve
bylece o saatin ortalama cal/cm dak. olarak deeri bulunur. Bulunan bu
deer 60 ile arplarak o saate ait kalori miktar cal/cm saat olarak
hesaplanr.

ekil 8.3. Aktinogram

137

rnek

ekil 8.3teki aktinograf diyagram zerinde havann ak olmas nedeniyle

kalem ucu muntazam izmitir.
a) Biz saat 1000 1100 arasndaki kaloriyi bulalm:
b) Diyagramdan saat 10da okunan deer 1.06
c) Diyagramdan saat 11da okunan deer 1.18
d) Buna gre ortalama kalori miktar : 1.06 + 1.18 = 2.24 / 2 = 1.12cal/cm
dakikadr.
e) Bu saate ait kalori ise, 1.12 60 = 67.20cal/cm saat olur.
b) Hava paral bulutlu olduu zamanlar kalem ucu muntazam izmez yani
inili kl izgi izer. Bu taktirde eit aralklarla ( yaklak 15 dakika ara ile ) be
nokta alrz.Bu be noktann yukardan alnrsa dier ikisinin mutlaka alttan
alnmas veya ikisinin yukardan nn alttan alnmas gerekir. te bu be noktaya ait
deerlerin toplamnn bee blnmesi ile o saate ait ortalama gne nlar iddeti
cal/cm dak. olarak bulunur. Bu da 60 ile arplarak o saate ait kalori miktar cal/cm
saat olarak hesaplanr.
rnek

ekil 8.3teki aktinograf diyagram zerinde saat 1300 1400 arasndaki kaloriyi
bulalm:
1. Nokta 1.26
2. Nokta 1.14
3. Nokta 1.25
4. Nokta 0.75
5. Nokta 1.19 olsun.
138

a) Bu deerler toplanp bee blnmek suretiyle o saatin ortalama deeri bulunur

( 1.26 + 1.14 + 1.25 + 0.75 + 1.19 = 5.59 / 5 = 1.12cal/cmdakika ).
b) Bu saate ait kalori ise, 1.12 60 = 67.20cal/cm saat olur.
Gnein dou ve bat saatleri arasnda gelen kalori ok az olur. Buradaki ufak
geninde, ortalama saatlik kalori miktar bulunur ve bulunan deer o aradaki ufak
genin devam mddeti olan dakika ile arplarak o saat arasndaki kalori miktar
hesaplanr.
rnek

ekil 8.3teki aktinograf diyagramnda gnein douu ile saat ba izgisi

arasnda kalan genin deerlendirilmesi, yani saat 0600 0700 arasnda gelen kalorinin
bulunmas;
a) nce saat 04.50 de gnein dou deeri olan 0.00 ile saat 05.00 deki 0.02
deeri toplanr ve ikiye blnerek bu saatin ortalama kalori deeri bulunur.
b) 0.00 + 0.02 = 0.02 / 2 = 0.01cal/cmdakika
c) Bu deer saat 0400 0500 arasnda gnelenme sresi olan 10 dakika ile
arplarak o saatte gneten gelen kalori miktar bulunur.
d) Kalori miktar = 0.01 10 = 0.10 kalori
II) Planimetre ile aktinogramlarn deerlendirilmesi :

Planimetre kapal ekillerin alann milimetrekareye kadar lebilen bir alettir

( ekil 8.4).

139

ekil 8.4. Planimetre

Bu aletlerin iki kolu vardr. Kollardan biri sabit bir yere tutturulur, dier kol ise
alan bulunacak ekil zerinde yrtlr. eklin evresi tamamlannca aletin
gstergesinden alan okunur. Her aktinograf diyagramnn mmsine gelen kalori iin bir
katsays vardr. Planimetre ile bulunan deer aada diyagram numarasna gre liste
halinde verilen katsay deerleri ile arplarak kalori cinsinden gne nlar iddeti
bulunur.
Diyagram numaralarna gre diyagramn mmsine gelen kalori iin katsaylar :
1 mm alan cal/cm

Diyagram no
158 Gnlk

0.143

152 4 Gnlk

0.549

157 1 Haftalk

0.962

rnek

ekil

8.3teki

158

nolu

aktinograf

diyagramnn

deerlendirilmesini yapalm.
a) nce saat 1000 1100 aras bir saatlik kaloriyi bulalm.

140

planimetre

ile

b) Saat 1000 1100 arasn planimetre ile ltmz zaman 46.80cm =

468mmlik bir deer buluruz. Diyagram numaras 158 olduuna gre arpm
katsays 0.143tr. 0.143 ile 468mmyi arptmz zaman,
c) 0.143 468 = 66.924 67cal/cm dakika deeri bulunur.
d) Saat 1300 1400 aras zikzakl olan ise planimetre ile 470mm olarak bulunmu.
Bulunan bu deer yine diyagram katsays olan 0.143 ile arplr.
e) 0.143 470 = 67.21cal/cm dakika deeri hesaplanmtr.
f) Gnein douuna ait saat dilimindeki alan ise 0.7 mm olarak bulunmu ve bu
deerde yine diyagram katsaysyla arplmak suretiyle,
g) 0.143 0.7 = 0.1001 0.10cal/cm dakika deeri bulunmutur.
Sonu olarak diyebiliriz ki ekil 8.3te grlen aktinograf diyagramndan iki
yntemle de bulunan deerler arasnda fazla bir fark yoktur.
8.2.1.3. Solarimetre :

Solarimetre gneten gelen global (krev ) radyasyonu len bir alettir

(ekil 8.5).

ekil 8.5. Solarimetre

141

Solarimetrelerin birka tanesinin bir arada monte edilmesi ile meydana gelen
sistem atmosferik radyasyon bilanosunun kartlmasnda faydal olur ( ekil 8.6. ).

ekil 8.6. Birletirilmi solarimetreler

Solarimetreler mili volt gstergeli olup, istendii takdirde birer yazcya

balanabilirler. Ayn zamanda bunlarn numaratrl olanlar da vardr. Yazclarn
diyagramlar aynen aktinograflarda olduu gibi planimetre ile alan bularak
deerlendirilir. Planimetre ile bulunan deer aletin katsays ile arplarak saatlik ve
gnlk kalori miktar bulunur ( ekil 8.7. ).
Atmosferik radyasyon bilanosu ise global radyasyon deerinden difz ve
yansyan radyasyon toplam kartlarak bulunur.
Yukarda bahsedilen aletlerden baka radyasyon len aletler de vardr. Bu
aletler liste halinde tablo 8.1de verilmitir.

142

ekil 8.7. Solarimetre yazcsndan elde edilmi diyagram

143

8.2.2. Gnelenme sreleri rasatlar :

Saatlik gnelenme sreleri helyograf aleti ile llr. Gnelenme sreleri

Meteoroloji Genel Mdrlnde Campbell Stokes helyograflar ile llmektedir
( ekil 8.8. ).

ekil 8.8. Campbell Stokes helyograf

8.2.2.1. Helyograf :

Btn gn boyunca gnelenme sresini kayt eden helyograf aleti renksiz veya
ok soluk bir camdan yaplm, odak noktasnda gne nlarnn topland cam bir
kre ile bu kreyi bir taraftan evreleyen ve i ksmnda diyagramlarn yerletirildii
oyuklar bulunan maden bir ksmdan ibarettir.
Cam krenin odak noktasnda toplanan gne nlar, kesik emberin iindeki
oyuklara yerletirilmi, zerinde saatleri gstermek amac ile beyaz izgi ve rakamlar
bulunan, zel hazrlanm diyagramlar zerinde dar bir yeri yakarak iz brakr.Yann
genilii ve derinlii gne nlarnn parlaklk durumuna baldr. Gkyz tamamen
ak ve mavi renkte ise bu durumda diyagram boylu boyunca yanar.
144

Helyograf diyagramlar eittir ( ekil 8.9. ).

ekil 8.9. Mevsimlik helyogram

1 ) 15 Ekim ubat sonuna kadar kk ibkey diyagramlar ( Klk )

2 ) 1 Mart 14 Nisan ve 1 Eyll 14 Ekime kadar dz diyagramlar
( lkbahar ve Sonbahar )
3 ) 15 Nisan 31 Austosa kadar byk dbkey diyagramlar ( Yazlk ).
Helyograf aleti kurulurken aada belirtilen hususlara dikkat etmek gerekir.
1) Aletin tavan kaide zerine dz olarak tam tesviyesinde konulmaldr.
2) Tavan boyutlar, coraf kuzey gney dorultusuna gelecek ekilde
ayarlanmaldr.
3) Diyagramlarn taklaca maden ember, aletin kurulaca yerin enlem
derecesine gre ayarlanmaldr.

145

Helyograflar dzlem ( tesviye ), enlem ve yn hatas olmadka her mevsimde

diyagramlar, merkez izgiye paralel olarak yakarlar. Eer dzlem, enlem ve yn
hatasndan herhangi biri veya ikisi alette mevcut ise, yank izgileri merkez izgiye
paralel olmaz. Bu gibi hallerde alete mdahale edilerek hatalarn giderilmesine allr.
Alette dzlem ( tesviye ) hatas var ise bu takdirde aletin mesnedi su dzecinden
ayarlanmaldr.
Helyograf aleti baz hallerde N S ( kuzey - gney ) ynnden saa ( douya )
veya sola ( batya ) dnk olabilir. Bu durumda yn hatasn gidermek iin, aletin enlem
ve dzlem ayarn bozmadan ksa zaman aralklar ile alet takip edilmeli ve yank
izgisinin diyagram merkezi izgisine paralellii salanncaya kadar hata ynne gre
sola veya saa doru evrilmelidir.
Ayrca aletin enlem ayar hatal olabilir. Bu durumda aletin istasyon enlemine
ayarlanmas ve ayrca yn ve dzlem durumunun tekrar kontrol edilmesi gerekir.
Diyagramlar taklrken, baz hususlara dikkat etmek gerekir. Gnein dou ve
bat noktalarnn normaline gre deimemesi iin diyagramn 12 saat izgisi ile
kavisin ortasndaki izgi ayn hizaya getirilmeli ve diyagramn, kavisin dna taan
ksmlarnn arkaya doru kvrlmas gerekmektedir. Ayrca diyagramlar yivlerine gre
tam olarak kesilmelidir.
8.2.2.2. Helyograf diyagramlarnn deerlendirilmesi :

Her gn normal olarak gne battktan sonra helyograf diyagramlar deitirilir.

Saatlik gnelenme sresini elde edebilmek iin diyagramlar zerindeki yanklar
deerlendirilir. Bu deerlendirme tahminidir. Salkl bir deerlendirme yapabilmek
iin zel hazrlanm bir ablondan yararlanlr ( ekil 8.10. ). Bir plastik zerinde bir
saat aral 10 eit paraya blnmek suretiyle hazrlanan ablon ile diyagramlar
deerlendirilir. Zamanla rasat ablon kullanmadan da deerlendirme yapabilir.

146

ekil 8.10. Helyogram deerlendirme ablonu

Diyagramlar saat taksimatna sahip olup, iki byk izgi aras bir saatlik zamana
karlk gelir. Bu bir saatlik aralarda kk izgiler ile yarmar saatlik zamanlara
ayrlmtr. Deerlendirme srasnda iki byk izgi aras ( bir saatlik mesafe ) gzle on
eit paraya blnr. Yank izi bir saatlik zaman tamamen kaplyorsa, gnelenme
sresi 1.0, yank izi bir saatin yarsna eitse gnelenme sresi 0.5, onda bir yank izi
var ise bu durumda gnelenme sresi 0.1 eklinde kayt edilir. Deerlendirme iinde en
kk yanklar dahi dikkate alnmaldr ( ekil 8.11. ).

ekil 8.11. Helyogram

Yukarda izah edildii ekilde tespit edilen gnelenme sresi deerleri el

defterinin, gne nlar tablosunun gnelenme sresi toplam saat ve ondalklar
ksmna kayt edilir.

147

8.2.2.3.

Aylk

gnelenme

ile

enleme

bal

gnelenmenin

karlatrlmas :

Aylk ortalama gnelenme sresinin, mmkn olan aylk gnelenme sresine

blnmesi suretiyle, aylk gnelenmenin mmkn olan gnelenmeye yzde oran
bulunur. Burada mmkn olan gnelenme kavram, bir yerin enlemine bal olarak
gereklemesi gereken gnelenme sresidir.
rnek

Enlem derecesi 3845' olan bir istasyonun Mays ay, aylk ortalama gnelenme
sresi 9.7 olsun, mmkn olan gnelenme sresi de 14.2 ( aylarn astronomik
(mmkn olan ) gnelenme tablosundan alnmtr ) olsun. Bu duruma gre aylk
gnelenmenin mmkn olan gnelenmeye oran :
a) 100 ( 9.7/14.2) = 68
b) Gnelenme oran = % 68 olur.
8.3. Tablolar :

Gne radyasyonu lm ve radyasyon len aletler iin bir tablo hazrlanmtr

( Tablo 8.1. ).
Aylk gnelenmenin mmkn olan gnelenmeye yzde orann bulmak iin
aylarn astronomik ( mmkn olan ) ortalama gnelenme srelerinin bilinmesi gerekir.
Bu deerler iin bir tablo hazrlanmtr ( Tablo 8.2. ).
Mahall saatte gnein dou ve bat saatleri gerektii zaman, enlem
derecelerine gre hazrlanm tablodan mahall saatle gnein dou ve bat saatleri
tespit edilir (Tablo 8.3.).

148

Solar
Radyasyon
lmleri

Kresel
radyasyon

Dalga
Boyu
Aletler ve No. su
(Mikron)
1- Aktinograf,
0.3 ila 3 2- Mekanik piranograf
3- Star piranometre

Tanm

Direkt, yaylan ve difz

ksa dalga radyasyon.

Yansyan kresel
radyasyon
0.3 ila 3
(albedo)

4- Modifiye star piranometre

Yansyan ksa dalga

yzey radyasyonu.

Difz (gk)
radyasyonu

0.3 ila 3

5- Kasnakl star piranometre

Gneten dorudan gelen

radyasyon hari, aa
ynl radyasyon.

0.3 ila 3

6- Gm disk pirheliometre
7- Ekvatoral hatl pirheliometre
3- Star piranometre
5- Kasnakl star piranometre

Gneten dorudan gelen

radyasyon olup, kresel
ve difz radyasyon
farkdr.

Direkt solar
radyasyon

Aa ve yukar ynl
3- Star piranometre
ksa dalga radyasyon
4- Modifiye star piranometre
farkdr.
Aa ynl solar ve
Aa ynl
0.3 ila60 8- Pirradiometre
karasal radyasyon (uzun
toplam radyasyon
ve ksa dalga).
Yukar ynl solar ve
Yukar ynl
0.3 ila60 8- Pirradiometre
karasal radyasyon (uzun
toplam radyasyon
ve ksa dalga).
Atmosfer tarafndan yaylan karasal radyasyon
Atmosfer
8- Pirradiometre
4 ila 60
paras olup aa ynl
radyasyon
3- Star piranometre
ve kresel radyasyon
farkdr.
9- Net radyometre
Net radyasyon
10- Fritschen tipi net
Aa ve yukar ynl
(ksa ve uzun
0.3 ila60
radyometre
radyasyon fark.
dalga)
8- Pirradiometre
Yukar ynl toplam ve
8- Pirradiometre
Yayn radyasyon 4 ila 60
yansyan kresel
4- Modifiye star piranometre
radyasyon fark.
8- Pirradiometre
9- Net radyometre
Net radyasyon ile ksa
10- Fritschen tipi net
Uzun dalga net
4 ila 60
dalga net radyasyon
radyometre
farkdr.
3- Star piranometre
4- Modifiye star piranometre
Tablo 8.1. Gne radyasyonu lm ve radyasyon aletleri
Ksa dalga net
radyasyon

0.3 ila 3

149

Enlem
Dereceleri

A Y L A R

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
36 00' 10.0 10.8 11.9 13.1 14.0 14.5 14.3 13.5 12.4 11.2 10.2
36 15' 9.9 10.8 11.9 13.1 14.0 14.6 14.3 13.5 12.4 11.2 10.2
36 30' 9.9 10.8 11.9 13.1 14.1 14.6 14.4 13.5 12.4 11.2 10.2
36 45' 9.9 10.8 11.9 13.1 14.1 14.6 14.4 13.5 12.4 11.2 10.2
37 00' 9.9 10.8 11.9 13.1 14.1 14.6 14.4 13.5 12.4 11.2 10.2
37 15' 9.9 10.8 11.9 13.1 14.1 14.6 14.4 13.5 12.4 11.2 10.1
37 30' 9.8 10.7 11.9 13.1 14.1 14.7 14.4 13.6 12.4 11.2 10.1
37 45' 9.8 10.7 11.9 13.1 14.2 14.7 14.5 13.6 12.4 11.2 10.1
38 00' 9.8 10.7 11.9 13.1 14.2 14.7 14.5 13.6 12.4 11.2 10.1
38 15' 9.8 10.7 11.9 13.1 14.2 14.7 14.5 13.6 12.4 11.2 10.1
38 30' 9.8 10.7 11.9 13.1 14.2 14.8 14.5 13.6 12.4 11.2 10.1
38 45 ' 9.7 10.7 11.9 13.2 14.2 14.8 14.5 13.6 12.4 11.2 10.1
39 00' 9.7 10.7 11.9 13.2 14.2 14.8 14.6 13.6 12.4 11.2 10.0
39 15' 9.7 10.7 11.9 13.2 14.3 14.8 14.6 13.7 12.4 11.2 10.0
39 30' 9.7 10.6 11.9 13.2 14.3 14.9 14.6 13.7 12.4 11.2 10.0
39 45' 9.7 10.6 11.9 13.2 14.3 14.9 14.6 13.7 12.4 11.1 10.0
40 00' 9.6 10.6 11.9 13.2 14.3 14.9 14.7 13.7 12.4 11.1 10.0
40 15' 9.6 10.6 11.9 13.2 14.4 14.9 14.7 13.7 12.4 11.1 9.9
40 30' 9.6 10.6 11.9 13.2 14.4 15.0 14.7 13.7 12.4 11.1 9.9
40 45' 9.5 10.6 11.9 13.2 14.4 15.0 14.7 13.7 12.5 11.1 9.9
41 00' 9.5 10.6 11.9 13.2 14.4 15.0 14.8 13.8 12.5 11.1 9.9
41 15' 9.5 10.5 11.9 13.3 14.4 15.1 14.8 13.8 12.5 11.1 9.9
41 30' 9.5 10.5 11.9 13.3 14.5 15.1 14.8 13.8 12.5 11.1 9.8
41 45' 9.5 10.5 11.9 13.3 14.5 15.1 14.8 13.8 12.5 11.1 9.8
42 00' 9.4 10.5 11.9 13.3 14.5 15.1 14.9 13.8 12.5 11.1 9.8
42 15' 9.4 10.5 11.9 13.3 14.5 15.2 14.9 13.8 12.5 11.1 9.8
Tablo 8.2. Aylarn astronomik ( mmkn olan ) gnlk ortalama gnelenme
mddetleri

150

12
9.7
9.7
9.7
9.6
9.6
9.6
9.6
9.5
9.5
9.5
9.5
9.4
9.4
9.4
9.4
9.4
9.3
9.3
9.3
9.3
9.2
9.2
9.2
9.1
9.1
9.1

3500' 3730' 4000' 4230' 4500' 3500' 3730' 4000' 4230' 4500'

1
6
11
16
21
26
31
5
10
15
20
25
2
7
12
17
22
27
1
6
11
16
21
26

7.08
7.09
7.09
7.08
7.06
7.04
7.00
6.56
6.52
6.47
6.41
6.35
6.29
6.22
6.16
6.09
6.02
5.55
5.48
5.41
5.34
5.28
5.21
5.15

MAYIS

1
6
11
16
21
26
31
5
10
15
20
25
30
Tablo 8.3.
HAZRAN

GNEN BATII

Enlem
Derecesi

NSAN

MART

UBAT

OCAK

Tarih

GNEN DOUU

7.15
7.16
7.16
7.20
7.12
7.09
7.05
7.00
6.56
6.50
6.44
6.38
6.31
6.24
6.17
6.10
6.02
5.54
5.46
5.39
5.32
5.25
5.18
5.11

7.22
7.22
7.22
7.28
7.18
7.14
7.10
7.05
7.00
6.54
6.47
6.40
6.33
6.25
6.18
6.10
6.01
5.53
5.45
5.37
5.29
5.22
5.14
5.07

7.30
7.30
7.29
7.35
7.25
7.21
7.16
7.10
7.04
6.58
6.51
6.43
6.35
6.26
6.18
6.10
6.01
5.52
5.43
5.35
5.27
5.19
5.10
5.02

7.38
7.38
7.37
7.12
7.31
7.27
7.22
7.16
7.09
7.02
6.54
6.46
6.37
6.28
6.19
6.10
6.01
5.51
5.43
5.33
5.24
5.15
5.06
4.58

16.37
16.42
16.47
16.53
16.59
17.05
17.11
17.18
17.25
17.31
17.37
17.44
17.50
17.56
18.02
18.08
18.14
18.20
18.26
18.31
18.37
18.43
18.48
18.54

16.29
16.34
16.39
16.45
16.52
16.59
17.06
17.13
17.20
17.27
17.34
17.41
17.48
17.55
18.01
18.08
18.14
18.21
18.27
18.33
18.40
18.46
18.52
18.58

5.10 5.06 5.01 4.55 4.50 18.45 18.49 18.54 19.00

5.05 5.00 4.55 4.49 4.43 18.49 18.54 18.59 19.05
5.00 4.54 4.49 4.43 4.36 18.53 18.59 19.04 19.10
4.56 4.50 4.44 4.37 4.30 18.57 19.03 19.09 19.16
4.53 4.46 4.40 4.32 4.25 19.01 19.07 19.13 19.21
4.50 4.43 4.37 4.29 4.21 19.04 19.11 19.17 19.25
4.48 4.41 4.34 4.34 4.17 19.08 19.14 19.21 19.29
4.46 4.39 4.32 4.24 4.15 19.10 19.17 19.25 19.33
4.45 4.38 4.31 4.22 4.13 19.13 19.20 19.28 19.36
4.45 4.38 4.30 4.31 4.12 19.15 19.22 19.30 19.39
4.46 4.38 4.31 4.22 4.13 19.17 19.24 19.32 19.41
4.47 4.39 4.32 4.23 4.14 19.18 19.25 19.33 19.42
4.49 4.41 4.34 4.25 4.16 19.18 19.25 19.33 19.42
Mahall saatte gnein dou ve bat saatleri ( Ocak Haziran )(1)

19.05
19.11
19.17
19.23
19.28
19.33
19.28
19.42
19.45
19.48
19.50
19.51
19.50

151

16.59
17.03
17.08
17.06
17.17
17.22
17.27
17.32
17.37
17.42
17.47
17.52
17.56
18.00
18.05
18.09
18.14
18.17
18.21
18.25
18.29
18.33
18.37
18.41

16.52
16.56
17.01
17.00
17.12
17.17
17.22
17.27
17.33
17.39
17.44
17.49
17.54
17.59
18.04
18.09
18.13
18.18
18.23
18.27
18.31
18.36
18.41
18.45

16.45
16.50
16.55
17.00
17.06
17.12
17.17
17.23
17.29
17.35
17.41
17.47
17.52
17.58
18.03
18.08
18.13
18.19
18.24
18.19
18.34
18.39
18.44
18.49

KASIM

EKM

EYLL

AUSTOS

TEMMUZ

Enlem
Derecesi

Tarih

GNEN DOUU

GNEN BATII

3500' 3730' 4000' 4230' 4500' 3500' 3730' 4000' 4230' 4500'

5
10
15
20
25
30
4
9
14
19
24
29
3
8
13
18
23
28
3
8
13
18
23
28

4.51
4.54
4.57
5.00
5.04
5.07
5.11
5.15
5.18
5.22
5.26
5.30
5.33
5.37
5.42
5.44
5.48
5.52
5.56
6.00
6.04
6.08
6.12
6.17

4.44
4.47
4.50
4.54
4.58
5.02
5.06
5.10
5.14
5.18
5.22
5.27
5.31
5.35
5.39
5.43
5.48
5.52
5.57
6.01
6.06
6.11
6.15
6.20

4.36
4.40
4.43
4.47
4.51
4.56
5.00
5.05
5.10
5.14
5.19
5.24
5.29
5.34
5.38
5.43
5.47
5.53
5.58
6.02
6.08
6.13
6.18
6.24

4.28
4.31
4.35
4.39
4.44
4.49
4.54
4.59
5.05
5.10
5.15
5.20
5.26
5.32
5.37
5.42
5.47
5.53
5.59
6.04
6.10
6.16
6.22
6.28

4.19
4.22
4.27
4.31
4.37
4.42
4.48
4.54
5.00
5.06
5.11
5.17
5.23
5.29
5.35
5.41
5.47
5.54
6.00
6.06
6.12
6.19
6.26
6.32

19.18
19.16
19.15
19.12
19.09
19.05
19.01
18.56
18.50
18.44
18.38
18.32
18.25
18.18
18.11
18.04
17.56
17.49
17.42
17.35
17.29
17.22
17.16
17.11

19.25
19.23
19.21
19.18
19.15
19.11
19.06
19.00
18.54
18.48
18.42
18.35
18.27
18.20
18.12
18.04
17.56
17.48
17.41
17.34
17.27
17.20
17.13
17.07

19.32
19.30
19.28
19.25
19.21
19.16
19.11
19.05
18.59
18.52
18.45
18.37
18.29
18.21
18.13
18.05
17.57
17.48
17.40
17.32
17.24
17.17
17.10
17.03

19.40
19.38
19.36
19.32
19.28
19.23
19.18
19.11
19.04
18.56
18.48
18.40
18.32
18.23
18.14
18.06
17.57
17.48
17.39
17.30
17.22
17.14
17.06
16.59

19.49
19.47
19.44
19.40
19.36
19.30
19.24
19.16
19.09
19.01
18.52
18.44
18.35
18.25
18.16
18.06
17.57
17.47
17.38
17.29
17.20
17.11
17.03
16.55

2
7
12
17
22
27

6.21
6.26
6.31
6.36
6.41
6.46

6.25
6.30
6.36
6.42
6.47
6.52

6.30
6.35
6.41
6.47
6.52
6.58

6.34
6.40
6.47
6.53
6.59
7.05

6.39
6.46
6.53
7.00
7.06
7.13

17.06
17.01
16.57
16.54
16.51
16.49

17.01
16.56
16.52
16.48
16.45
16.43

16.57
16.52
16.47
16.43
16.39
16.37

16.52
16.46
16.41
16.36
16.32
16.30

16.48
16.41
16.35
16.30
16.26
16.22

ARALIK

2
6.50 6.57 7.03 7.11 7.19 16.48 16.42 16.35 16.28 16.20
7
6.54 7.01 7.08 7.16 7.24 16.48 16.42 16.35 16.27 16.19
12
6.58 7.05 7.12 7.20 7.29 16.49 16.42 16.35 16.26 16.18
17
7.02 7.09 7.16 7.24 7.33 16.50 16.43 16.36 16.28 16.20
22
7.04 7.12 7.19 7.27 7.36 16.53 16.45 16.38 16.30 16.22
27
7.07 7.14 7.21 7.30 7.38 16.55 16.48 16.41 16.32 16.24
Tablo 8.3. Mahall saatte gnein dou ve bat saatleri ( Temmuz Aralk )(2)

152

Deerlendirme Sorular :

1- Yeryznn snma mekanizmasn ve bu mekanizmada radyasyonun

oynad rol aratrnz.
2- Sera etkisi nedir? Dnyaya etkisi nasldr? Aratrnz.
3- Ozon tabakasnn gne radyasyonu zerindeki etkisini aratrnz.
4- Gnelenme sresi ve iddeti rasatlarnn kullanm alanlarn aratrnz.

153

154

IX. NTE
RZGR

Hazrlk almalar :

1- Rzgrn oluum mekanizmasn aratrnz.

2- Bir yerde hakim rzgr ynnn bilinmesinin nemini aratrnz.
3- Rzgrn iklim almalarna salad katky tartnz.
4- Rzgrn enerji retiminde nasl kullanlabileceini aratrnz.

155

IX. NTE : RZGR

9.1. Rzgr Hakknda Genel Bilgiler :

Bir yerde hava souyup basn artarsa veya snp basn azalrsa evresiyle oran
arasnda bir basn dengesizlii doar. Bu durumda hava basnc ile hava younluu
arasnda da bir dengesizlik belirmitir. te bu dengesizlikler hava hareketleri ile
giderilmeye allr ve yeryznde yksek basn alanlarndan alak basn alanlarna
doru yatay hava akmlar doar ki bunlara rzgr denilir (Erol, 1993).
Rzgr yatay ynde yer deitiren bir hava ktlesinin hareketidir. Hava
ktlesinin bu hareketini ancak etrafa yapt tesirlerden ve cildimizde meydana getirdii
serinlikten fark ederiz.
9.1.1. Rzgr rasatlarnn nemi :

Rzgr, iklimler ve zellikle gnlk hava artlarnn oluumu bakmndan nemli

iklim elemanlarndan biridir. nk rzgrlar kendilerini meydana getiren hava
ktlelerinin zelliklerine gre evreyi etkilerler. Ayrca enerji retimi, uular, deniz
yolculuklar, ehirleme ve tarm alanlarnn kurulmasnda byk nemi vardr.
9.1.2. Rzgr parametreleri :

Rzgr etkileri bakmdan belirgin zellii olan bir iklim elemandr. Bu

zellikler rzgrn yn, hz ( iddeti ) ve frekans ( esi skl ) dr.
9.1.2.1. Rzgr yn :

Rzgr yn, rzgrn bulunduumuz yere doru geldii yndr. Rzgr

istikameti estii yn ile gsterilir. Rzgrlara ana ve ara ynlere gre isimler verilir.
rnein gney, kuzey, bat v.b. istikamet milletler aras iaretler ile yani yn isimlerinin
ba harfleri ile gsterilir. N ( kuzey ), E ( dou ), W ( bat ), S ( gney ), NE (
kuzeydou ), SW ( gneybat ) gibi.

156

Detayl almalarda rzgr istikametleri 8, 16 ve daha fazla yn ile ifade edilir.

Rzgrlar yukarda olduu biimde genel olarak isimlendirildikleri gibi bir takm
yerel isimlere de sahiptirler. rnein kuzey rzgrlar Karadenizde yldz, Ege
blgesinde Yunanca bir ad olan Etesien olarak isimlendirilir. Bunun gibi gneydou
rzgrlar Marmara ve stanbulda keileme olarak, Gneydou Anadoluda ve
Anadoluda ise samyeli olarak adlandrlr. Kuzey ynl rzgrlara genellikle poyraz,
gney ynl rzgrlara lodos denir. Ancak ekil 9.1. de verilen rzgr isimleri son
yllarda btn Trkiyede kullanlr hale gelmitir.

ekil 9.1. Trkiyede esen balca rzgrlar

Rzgr ynnn iklimler ve zellikle gnlk hava artlarnn oluumu

bakmndan nemi vardr. nk rzgrlar kendilerini meydana getiren hava
ktlelerinin zelliklerine gre scaklk ve soukluk, yahut da nem getirirler veya evreyi
kuruturlar. Kylarda rzgr ynnn denizin dalgasnn ok olup olmamas bakmndan
da etkisi vardr. nk karadan denize doru esen rzgrlar fazla dalga yapmazken,
ak denizden karaya doru esenler byk dalgalar meydana getirir. rnein Karadeniz
de yldz karayel frtnas iddetli ve tehlikeli olurken, Kuzey Marmarada nemli bir

157

etkisi grlmez. Aksine lodos Kuzey Marmarada tehlikeli, Anadolunun Karadeniz

kylarnda zararszdr. Ayrca uular, deniz yolculuklar, ehirler ve tarm alanlarnn
kurulmasnda da rzgr ynnn zellikle nemi vardr.
Bu nedenlerden klimatoloji almalarnda rzgr ynleri zerinde nemle
durulur ve zellikle hakim rzgr ynlerinin saptanmasna allr. Hakim rzgr bir
blgede belirli sre iinde en ok esen rzgrlara denilmektedir. Ayrca esi says
( frekans ) deerleri kadar fazla olmamakla beraber bir blgedeki etkileri ile kendini
belli eden karakteristik rzgrlar zerinde de yn bakmndan durmak gerekir.
Rzgr ynleri anemometrelerin st ksmnda bulunan rzgr oklarndan tespit
edilir. Ayrca gnn her annda rzgr deerlerini kayt eden anemograflardan da rzgr
ynn ve gnn hakim rzgrn bulmak mmkndr ( ekil 9.2. ).

ekil 9.2. Rzgr oku

9.1.2.2. Rzgr hz (iddeti ) :

Rzgrn hz, ktlesinin hareket hzdr. Bu hz saniyede metre ( m/sec ) veya

saatte kilometre ( km/h ) olarak ifade olunur. Bir yerde rzgrn hzl esmesi, hava
olaylarnn iddetli bir ekilde gelitiini gsteren bir iarettir. Buna frtna denir.
Frtnalarn klimatolojik etkileri yannda, canllar ve eyalar zerinde de ykc etkileri
vardr.

158

Hzl esen rzgrlar arptklar yzeylere bir basn yaparlar. Rzgrn ykc
etkileri de bu basntan ileri gelir. Rzgrlarn 1 mlik bir yzeye yapt basncn
0.0076 kg. olduu hesaplanmtr. Bu arpma basnc rzgr hznn art karesi ile
uygun olarak artar. Yine rnein 2 m/sec hzla esen rzgrn ayn 1 mlik bir yzeye
yapt basn 0.3 kg. yani 1 m/sec hzdaki rzgrn 4 kat olur. te bu yzden ok hzl
esen rzgrlarn ykc gc byktr.
Yukarda da belirttiimiz gibi rzgr meydana getiren hava akm yn ve hz
bakmndan hibir zaman dzgn deildir. Yn sk sk deien rzgrn hz da srekli
olarak deiir. Yani rzgr darbeler halinde eser. Darbeli rzgrlar zellikle karalar
zerinde ve yere yakn hava katlarnda ok grlr. nk bu olayda karadaki engeller
ve yer ekillerinin nemli bir rol vardr. Buna karlk ak denizler ve ykseklerde
rzgrlar daha dzgn eserler.
9.1.2.3. Rzgrn frekans ( esi skl ) :

Rzgr ynleri zaman zaman deiir ve bu deimeler hava koullar zerinde

nemli etki yapar. Bu nedenle rzgrn hangi ynden ne kadar sreyle ve ne kadar sk
estiinin bilinmesi gereklidir. te rzgrn belirli zaman iindeki esme saysna rzgr
frekans denir. Rzgr frekans aylk, mevsimlik veya yllk olabilir.
9.2. Rzgr Rasatlar :

Rzgr rasatlar, yn ve hz lmleri jiruet, anemometre ve anemograf aletleri

ile yaplr.
stasyonda alet olmad takdirde rzgrn geldii yn; 8 ynl rzgr gl
esasna gre, hz ise Beaufort ( bofor ) skalasndaki esaslara gre tespit edilir. Bofor
skalas ( 0 ) sakinden, ( 12 17 ) Orkan kasrgaya kadar olan deerleri gsterir
( Tablo 9.7. ).

159

9.2.1. Anemometre :

Sabit anemometreler, rzgrn hzna gre dnen rzgr kepeleri ile bu

kepelerin altnda bulunan bir sayatan ibaret, rzgr hzn lmeye ve ynn tespit
etmeye yarayan aletlerdir ( ekil 9.3. ). Kepeleri genellikle 3 tanedir. Sayacn n
tarafnda rzgr hzlarn gsteren rakamlar vardr. Sayalar metre, dekametre ve
kilometre taksimatl olabilir.

ekil 9.3. Anemometre

Rzgr hz, hz = yol / zaman forml ile bulunur.

Klimatolojik rasatlarda birim olarak : Yol = metre, zaman = saniye bunlara
gre,
Hz = metre / saniye ( m / sec. ) cinsinden alnr.
Sabit anemometrede saya taksimat metre cinsinden ise rasada kldnda ilk
okunan deer ile 10 dakika sonra okunan deerler kayt edilir. Son okunan deerden ilk
okunan deer karlarak bulunan deer rzgrn 10 dakikada ald yol, zamana 10

160

dakikann saniye karl olan 600e blnmek suretiyle rasattaki ortalama hz

saniyede metre (m/sec ) olarak bulunur.
rnek

Anemometreden ilk okunan deer : 150549 ve anemometreden son okunan

deer : 154497 olsun. Rasat anndaki ortalama rzgr hzn bulalm.
a) Rzgr hz = yol / zaman
b) Yol = 154497 150549 = 3948 ve Zaman = 60 10 = 600 saniye
c) Rzgr hz = 3948 / 600 = 6.2 m / sectir.
Sabit anemometreler ile elde edilen hzlar 2 metredeki rzgr hzlardr. Dnya
Meteoroloji Tekilat standart rasat rzgr seviyesi olarak 10 metre ykseklii kabul
ettiinden ve klimatolojik almalar iin 10 metre ykseklikteki deerler alndndan,
2 metredeki rzgr hz deerlerini 10 metreye gtrmek gerekir. Bunun iin rzgr
hzlarn 10 metre standart ykseklie gtrme tablosundan faydalanlr ( Tablo 9.2. ).
Buna gre yukarda yaptmz rnekte bulduumuz rzgr hz ( 6.2 m/sec ) 2
metredeki hz olduundan bunu 10 metreye gtrmek gerekir. 2 metredeki deeri 10
metreye gtrme katsays 1.50 ( Tablo 9.2 den aldk ) olduundan 2 metredeki rzgr
hzn bu katsay ile arparak 10 metredeki rzgr hzn bulmu oluruz.
6.2 1.50 = 9.3 m / sec olur.
Sabit anemometreler ile rasat anndaki ortalama rzgr hzlar bulunduu gibi iki
rasat aras ortalama rzgr hzlar da bulunur.
Rasatlar arasndaki ortalama rzgr hzlarn bulmak iin iki rasat deerleri
arasndaki fark bulunur ve bulunan deer iki rasat arasnn saniye olarak karlna
blnr.

161

Rasatlar aras saniye karlklar aada liste halinde verilmitir.

a) 0700 1400 rasatlar aras 25200 saniye
b) 1400 2100 rasatlar aras 25200 saniye
c) 2100 0700 rasatlar aras 36000 saniyedir.
rnek

0700 rasadnda okunan deer : 28644 ve 1400 rasadnda okunan deer : 52756
olsun.
a) Bu iki rasat saati arasndaki ortalama rzgr hzn bulmak iin iki rasat
arasndaki fark alnr. : 52756 28644 = 24112,
b) Bu fark, 0700 ve 1400 rasatlar aras 25200 saniye olduundan 25200 saniyeye
blnr.
c) 24112 / 25200 = 0.96 1.0 m / sec bulunur.
Rasat saatlerinde yani 0700, 1400 ve 2100de, 2 metre ykseklikteki sabit
anemometreden tespit edilen fark kymetlerine gre 2 ve 10 metredeki rzgr hzlar ile
rasat saatleri arasndaki ortalama rzgr hzlarn pratik olarak bulmak iin tablolar
hazrlanmtr ( Tablo 9.3.,9.4., 9.5. ).
9.2.2. Anemograf :

Anemograflar saatlik rzgr hz ve ynlerini kayt eden yazc rzgr aletleridir.

Bu aletler ok hassas olup, 0.5 m/secden daha dk rzgr hzlarn bile kayt ederler.
Bir yerin rzgr hakknda en gerek deerler anemograf diyagramlarndan alnr.
nk dier aletlerle klima istasyonlarnda gnde kez rzgr rasad yaplrken bu
aletlerle her an kayt yapmak mmkndr ( ekil 9.4. ). Diyagramlar gnlktr.

162

ekil 9.4. Anemograf

163

9.2.2.1. Anemograf diyagramlarnn deerlendirilmesi :

Anemograf diyagramlar alt, orta ve st olmak zere blmden oluur. Bu

yzden anemografn deerlendirilmesinde, bu blmde dikkate alnmaldr.
1 ) Alt blm :
Bu blm rzgrn 0 ila 40 m/sec arasndaki hamle hzlarn devaml olarak
gstermektedir. Diyagramn alt blmnde aadan yukar doru 0, 10, 20, 30 ve 40
rakamlar mevcut olup, bunlar rzgrn saniyedeki hzn metre olarak ifade eder.
Diyagramlarn bu blmnden;
a) Gn iindeki en yksek hz ve saati,
b) Kuvvetli rzgr ve frtnalar,
c) Her ayn en kuvvetli rzgr, tespit edilir.
Bazen istasyonlardan rzgrn 1 metre kareye yapt basn istenirse bu da alt
blmde diyagramn bandaki kg / m skalasndan elde edilir.
2 ) Orta blm :
Bu blm rzgrn ald yolu kayt eder. Yatay izgilerle on eit paraya
blnmtr. Her aralk 1000 metre ( 1 km. ) yi gsterir. Yani kalem ucu bir aral kat
ettii zaman, rzgr 1000 m. ( 1 km. ) yol alm olur. Bir saat iinde saylan aralk says
1000 ile arplarak bir saatin saniye says olan 3600e blnerek o saate ait ortalama
rzgr hz metre / saniye ( m / sec ) cinsinden bulunur.
rnek

Bir saatlik aralk says 9.2 olsun, bu saate ait ortalama rzgr hzn bulalm.
a) Bunun iin ilk nce aralk says olan 9.2yi 1000 ile arparak rzgrn kat
ettii yolu metre cinsinden buluruz. 1000 9.2 = 9200 metre,

164

b) Sonra bulduumuz bu deeri bir saatin saniye cinsinden deeri olan 3600e
blerek;
c) 9200 / 3600 = 2.6 m / sec. ortalama rzgr hzn bulmu oluruz.
Yukarda bahsedildii ekilde bulunan saatlik ortalama rzgr hzlar
diyagramlar zerine kurun kalemle kayt edilir ve sonra bu deerler alnarak saatlik
rzgr cetveline ilenir.
Ayrca bu blmden rasat saatlerindeki yani 0700, 1400 ve 2100deki ortalama
rzgr hz deerleri de bulunur.
Rasat saatlerini iine alan ( 0650 0700, 1350 1400, 2050 2100 arasndaki ) son
on dakikalk zaman zarfnda rzgrn kat ettii m. cinsinden yolun 1000 ile arplp, on
dakikann saniye says olan 600e blnmesi suretiyle rasat saatlerindeki ortalama
rzgr hzlar hesaplanr.
rnek

0700 rasadnda hz kalemi 3.6 izgi aral kat etmi olsun. 0700 rasadna ait
ortalama rzgr hzn bulmak iin kalemin 10 dakikada kat ettii aralk saysn 1000
ile arpp rzgrn kat ettii yolu metre cinsinden buluruz.
a) 1000 3.6 = 3600
b) Sonra bulduumuz bu deeri 10 dakikann saniye says olan 600e blerek,
c) 3600 / 600 = 6.0 m / sec 0700 rasadna ait ortalama rzgr hzn bulmu
oluruz.

165

3 ) st blm :
Bu blm rzgr ynn tespit etmeye yarayan blmdr. Dairesel rzgr
glnn yatay hale getirilmi eklidir. Her ne kadar bu blmde 4 ana yn, sembolleri
ile belirtilmi ise de rzgr ynleri 16 yn zerinden deerlendirilir.
Anemograflar zerindeki yn izgisi,
a) Dz izgi
b) Titreimli izgi
c) Basamakl izgi olmak zere tiptir.

ekil 9.5. Anemogram

166

a) Dz izgi :
Ayn ynden devaml esen hafif rzgrlarda yn kalemi yatay olarak dz izgi
izer. Bu durumda izginin gsterdii yn o saate ait rzgr yn olarak deerlendirilir
( ekil 9.5te saat 21 - 02 aras ).
Eer bir saat iinde yn kalemi birbirine eit iki srede, iki ayr yn zerinde
izmi ise bu durumda deerlendirme yaplrken bir saat evvelki veya sonraki rzgrn
yn dikkate alnmaldr.
b) Titreimli izgi :
Rzgrn sk yn deitirmesi halinde yn kalemi titreimli izgi izer. Rzgr
ne kadar yn deitirirse titreim boyu o kadar uzun olur. Bu durumda rzgr ynn
tespit etmek iin, titreimli izgilerin ortasndan geecek zahir bir hat dnlr ve bu
hattn getii yn rzgr yn olarak kabul edilir.
Kuzey ( N ) ve Gney ( S ) ynl rzgrlar estii zaman yn kalemi
anemogramlarn, ynle ilgili iki blmne de kayt yapar. Bu gibi durumlarda az
titreimli para ok titreimli paraya zahir olarak eklenir ve meydana gelen eklin
ortasndan geirilen hatta gre yn tespit edilir ( ekil 9.5te 16 - 19 aras ).
c) Basamakl izgi :
Rzgrn 3 5 dakika gibi ok ksa periyotlarla yn deitirmesi, yn kaleminin
basamakl izmesine sebep olur. Basaman alt ve st dz ksmlar en ok hangi ynde
ise o yn ortalama yn olarak kabul edilir ( ekil 9.5te 14 - 16 aras ).
Anemogramlarn orta blmnn yani ortalama rzgr hz deerlerinin
bulunduu blmn daha pratik bir ekilde deerlendirilmesi iin anemografn bir saat
boyunca diyagramda katettii izgi aralna gre saniyede ( m/sec ) olarak rzgrn
ortalama hzn bulma tablosundan faydalanlr ( Tablo 9.6).

167

0700, 1400 ve 2100de anemometre ve anemograf ile yaplan rzgr rasatlarna ait
rzgr hz ve yn deerleri el defterine ekilde gsterildii gibi ilenir ( ekil 9.6/9.7).
RZGR
( 19 )
( 19 / 1 ) Anemometre kymeti ( Rasat annda )
( 19 / 2 )
Okunu
Hz Hz
m/s m/s
.. m 10m
izgi
Metre
de
de
Aral Deeri

4.3

10042

22800

25200

0.9

5.0

14248

42060

25200

1.7

10.8 x

2.9

3.6

1.0

Yn

Beaufort

SSW

0.9

1000

NW

2.6

1000

3.0

1000

2.3 X

Devam
saniye

1.5

Ald yol

600
900
2600 600
900
3000 600
900
X
x

Sabit anemometre kymeti

( Rasatlar aras )
ki rasat
Rasatta arasnda Devam
okunu (Rzgrn sresi
ald yol saniye
m.)
07762
11120
36000

900

Ortalama hz
m/sec.
2 m de
0.3

ekil 9.6. Anemograf ve anemometresi olan istasyonlardaki rzgr deerlerinin el

defterine kayd.

Beaufort

ENE

Devam
saniye

Yn

RZGR
( 19 )
( 19 / 1 ) Anemometre kymeti ( Rasat annda )
( 19 / 2 )
Okunu
Hz Hz
m/s m/s
Rasattan
2m 10m
nce
sonra
fark
de
de
201850

Sabit anemometre kymeti

( Rasatlar aras )
ki rasat
Rasatta arasnda Devam
okunu (Rzgrn sresi
ald yol saniye
m.)
201850 70000
36000

202006 1560 600 2.6 3.9

900
WNW 3 208893 209067 1740 600 2.9 4.4
208893 70430
25200
900
WNW 2 216595 216679 840 600 1.4 2.1
216595 77020
25200
900
x
8 X
X
x
x
6.9 10.4 x
x
x
x
2.7 X
X
x
x
2.3 3.5
x
x
x
ekil 9.7. Yalnz anemometresi olan istasyonlardaki rzgr deerlerinin el defterine

ilenmesi.

168

Ortalama hz
m/sec.
2 m de
1.9
2.8
3.1
7.8
2.6

9.2.3

Jiruet :

Jiruet rzgrn ynn ve bofor olarak hzn tespit eden bir alettir.
Bu alet kuvvet levhas, yn gstericisi ve yn iaretleri blmnden meydana
gelmitir ( ekil 9.8).

ekil 9.8. Jiruet

Jiruet ile ynler, 16 ynl rzgr gl esasna gre yn gstericisinden tespit

edilir.
Rzgr hz ise kuvvet levhasnn tutturulduu yarm ember zerindeki krmz
halkalardan tayin edilir.
Yarm ember zerindeki halka says 5, 7 veya 8 olabilir. Bunlara gre jiruetleri
deerlendirme tablolar hazrlanmtr ( Tablo 9.1. ).
Krmz halka numaras 1 2 3 4 5
Rzgrn bofor deeri

2 3 4 5 6

Rzgrn m/sec deeri

2 4 6 8 11

Tablo 9.1. Jiruetlerin deerlendirilme tablosu

169

Bu tabloya gre rzgr sakin ise, rzgr levhas hareketsiz olup eksenine diktir.
Rzgr levhas ile krmz halka arasnda bir mesafe mevcuttur. Kuvvet levhas ilk
krmz halkaya ulamadan zaman zaman salnrsa 1 bofor kuvvetinde rzgr var
demektir. Kuvvet levhas ilk krmz halka zerinde ise rzgr kuvveti 2 bofor deerine
gre tespit edilir.
rnek

Kuvvet levhas 3 ila 4 nolu krmz halka arasnda ise bu durumda 3 nolu krmz
halka esas alnr ve rzgr hz 4 bofor olarak kayt edilir.
Rasat rzgr yn ve hzn jiruetten tayin ederken, jiruettin yn gstericisinin
ve kuvvet levhasnn maksimum hareketini deil 10 dakika iindeki hareketinin
ortalamasn alarak yn ve hz tespit eder.
Bofor olarak tespit edilen rzgr hzlar saniyede metreye ( m/sec ), saate mile
ve knota aadaki formllerden faydalanlarak evrilir.

I) V = 0.836 B ( V = saniyede metre iin ),

II) V = 1.87 B ( V = saatte mil iin ),

III) V = 1.624 B ( V = knot iin ).

Bu formllerde V = Rzgr hzn, B = Bofor deerlerini gsterir.
rnek

4 boforluk rzgr hznn ka m/sec ettiini bulalm.

a) V = 0.836 4
b) V = 0.836 64
c) V = 0.836 8.0 = 6.688 6.7 m/sec.
170

9.3. Tablolar :

Sabit anemometreler ile elde edilen hzlar 2 metredeki rzgr hzlardr. Dnya
Meteoroloji Tekilat standart rasat rzgr seviyesi olarak 10 metre ykseklii kabul
ettiinden ve klimatolojik almalar iin 10 metre ykseklikteki deerler alndndan,
2 metredeki rzgr hz deerlerini 10 metreye gtrmek gerekir. Bunun iin rzgr
hzlarn 10 metre standart ykseklie gtrme tablosundan faydalanlr ( Tablo 9.2. ).
Rasat saatlerinde yani 0700, 1400 ve 2100de, 2 metre ykseklikteki sabit
anemometreden tespit edilen fark kymetlerine gre 2 ve 10 metredeki rzgr hzlar ile
rasat saatleri arasndaki ortalama rzgr hzlarn pratik olarak bulmak iin tablolar
hazrlanmtr ( Tablo 9.3.,9.4., 9.5. ).
Anemograflarn orta blmnn yani ortalama rzgr hz deerlerinin bulunduu
blmn daha pratik bir ekilde deerlendirilmesi iin anemografn bir saat boyunca
diyagramda kat ettii izgi aralna gre saniyede m/sec olarak rzgrn ortalama
hzn bulma tablosundan faydalanlr ( Tablo 9.6. ).
stasyonda alet olmad takdirde rzgrn geldii yn; 8 ynl rzgr gl
esasna gre, hz ise Beaufort ( bofor ) skalasndaki esaslara gre tespit edilir. Bofor
skalas ( 0 ) sakinden, ( 12 17 ) Orkan kasrgaya kadar olan deerleri gsterir ( Tablo
9.7 ).
Rzgr Aletinin
10
Metreye Rzgr Aletinin
10
Yerden
Gtrme
Yerden
Gtrme
Ykseklii
Katsays
Ykseklii
Katsays
2
1.50
11
0.98
3
1.35
12
0.96
4
1.25
13
0.94
5
1.19
14
0.93
6
1.14
15
0.92
7
1.09
16
0.90
8
1.06
17
0.89
9
1.03
18
0.89
10
1.00
19
0.88
Tablo 9.2. Rzgr hzlarn 10 metre standart ykseklie gtrme tablosu

171

Metreye

Fark
Metre
40 80
90 150
160 200
210 270
280 320
330 390
400 440
450 510
520 560
570 630
640 680
690 750
760 800
810 870
880 920
930 990
1000 1040
1050 1110
1120 1160
1170 1230
1240 1280
1290 1350
1360 1400
1410 1470
1480 1520
1530 1590
1600 1640
1650 1710
1720 1760
1770 1830
1840 1880
1890 1950
1960 2000
2010 2070
2080 2120
2130 2190
2200 2240
2250 2310
2320 2360
2370 2430
2440 2480
2490 2550
2560 2600
2610 2670
2680 2720
2730 2790
2800 2840
2850 2910
2920 2960
2970 3030

2 metrede 10 metrede Fark

m/sec
m/sec
Metre
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1.0
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
1.7
1.8
1.9
2.0
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6
2.7
2.8
2.9
3.0
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5
3.6
3.7
3.8
3.9
4.0
4.1
4.2
4.3
4.4
4.5
4.6
4.7
4.8
4.9
5.0

0.2
0.3
0.4
0.6
0.8
0.9
1.0
1.2
1.4
1.5
1.6
1.8
2.0
2.1
2.2
2.4
2.6
2.7
2.8
3.0
3.2
3.3
3.4
3.6
3.8
3.9
4.0
4.2
4.4
4.5
4.6
4.8
5.0
5.1
5.2
5.4
5.6
5.7
5.8
6.0
6.2
6.3
6.4
6.6
6.8
6.9
7.0
7.2
7.4
7.5

30 40 30 80
3090 3150
3160 3200
3210 3270
3280 3320
3330 3390
3400 3440
3450 3510
3520 3560
3570 3630
3640 3680
3690 3750
3760 3800
3810 3870
3880 3920
3930 3990
4000 4040
4050 4110
4120 4160
4170 4230
4240 4280
4290 4350
4360 4400
4410 4470
4480 4520
4530 4590
4600 4640
4650 4710
4720 4760
4770 4830
4840 4880
4890 4950
4960 5000
5010 5070
5080 5120
5130 5190
5200 5240
5250 5310
5320 5360
5370 5430
5440 5480
5490 5550
5560 5600
5610 5670
5680 5720
5730 5790
5800 5840
5850 5910
5920 5960
5970 6030

2 metrede 10 metrede
m/sec
m/sec
5.1
5.2
5.3
5.4
5.5
5.6
5.7
5.8
5.9
6.0
6.1
6.2
6.3
6.4
6.5
6.6
6.7
6.8
6.9
7.0
7.1
7.2
7.3
7.4
7.5
7.6
7.7
7.8
7.9
8.0
8.1
8.2
8.3
8.4
8.5
8.6
8.7
8.8
8.9
9.0
9.1
9.2
9.3
9.4
9.5
9.6
9.7
9.8
9.9
10.0

7.6
7.8
8.0
8.1
8.2
8.4
8.6
8.7
8.8
9.0
9.2
9.3
9.4
9.6
9.8
9.9
10.0
10.2
10.4
10.5
10.6
10.8
11.0
11.1
11.2
11.4
11.6
11.7
11.8
12.0
12.2
12.3
12.4
12.6
12.8
12.9
13.0
13.2
13.4
13.5
13.6
13.8
14.0
14.1
14.2
14.4
14.6
14.7
14.8
15.0

Tablo 9.3. 2 metre ykseklikteki Sabit Anemometreden ( 600 saniye zerinden ) tespit
edilen fark deerine gre 2 ve 10 metredeki rzgrn hz deerlerini bulma cetveli(1)

172

Fark
Metre
6040 6080
6090 6150
6160 6200
6210 6270
6280 6320
6330 6390
6400 6440
6450 6 510
6520 6560
6570 6630
6640 6680
6690 6750
6760 6800
6810 6870
6880 6920
6930 6990
7000 7040
7050 7110
7120 7160
7170 7230
7240 7280
7290 7350
7360 7400
7410 7470
7480 7520
7530 7590
7600 7640
7650 7710
7720 7760
7770 7830
7840 7880
7890 7950
7960 8000
8010 8070
8080 8120
8130 8190
8200 8240
8250 8310
8320 8360
8370 8430
8440 8480
8490 8550
8560 8600
8610 8670
8680 8720
8730 8790
8800 8840
8850 8910
8920 8960
8970 9030

2 metrede 10 metrede Fark

m/sec
m/sec
Metre
10.1
10.2
10.3
10.4
10.5
10.6
10.7
10.8
10.9
11.0
11.1
11.2
11.3
11.4
11.5
11.6
11.7
11.8
11.9
12.0
12.1
12.2
12.3
12.4
12.5
12.6
12.7
12.8
12.9
13.0
13.1
13.2
13.3
13.4
13.5
13.6
13.7
13.8
13.9
14.0
14.1
14.2
14.3
14.4
14.5
14.6
14.7
14.8
14.9
15.0

15.2
15.3
15.4
15.6
15.8
15.9
16.0
16.2
16.4
16.5
16.6
16.8
17.0
17.1
17.2
17.4
17.6
17.7
17.8
18.0
18.2
18.3
18.4
18.6
18.8
18.9
19.0
19.2
19.4
19.5
19.6
19.8
20.0
20.1
20.2
20.4
20.6
20.7
20.8
21.0
21.2
21.3
21.4
21.6
21.8
21.9
22.0
22.2
22.4
22.5

9040 9080
9090 9140
9150 9200
9210 9270
9280 9320
9330 9390
9400 9440
9450 9510
9520 9560
9570 9630
9640 9680
9690 9750
9760 9800
9810 9870
9880 9920
9930 9980
9990 10040
10050 10110
10120 10160
10170 10230
10240 10280
10290 10350
10360 10400
10410 10470
10480 10520
10530 10590
10600 10640
10650 10710
10720 10760
10770 10830
10840 10880
10890 10950
10960 11000
11010 11070
11080 11120
11130 11190
11200 11240
11250 11310
11320 11360
11370 11430
11440 11480
11490 11550
11560 11600
11610 11670
11680 11720
11730 11790
11800 11840
11850 11910
11920 11960
11970 12030

2 metrede 10 metrede
m/sec
m/sec
15.1
15.2
15.3
15.4
15.5
15.6
15.7
15.8
15.9
16.0
16.1
16.2
16.3
16.4
16.5
16.6
16.7
16.8
16.9
17.0
17.1
17.2
17.3
17.4
17.5
17.6
17.7
17.8
17.9
18.0
18.1
18.2
18.3
18.4
18.5
18.6
18.7
18.8
18.9
19.0
19.1
19.2
19.3
19.4
19.5
19.6
19.7
19.8
19.9
20.0

22.6
22.8
23.0
23.1
23.2
23.4
23.6
23.7
23.8
24.0
24.2
24.3
24.4
24.6
24.8
24.9
25.0
25.2
25.4
25.5
25.6
25.8
26.0
26.1
26.2
26.4
26.6
26.7
26.8
27.0
27.2
27.3
27.4
27.6
27.8
27.9
28.0
28.2
28.4
28.5
28.6
28.8
29.0
29.1
29.2
29.4
29.6
29.7
29.8
30.0

Tablo 9.3. 2 metre ykseklikteki Sabit Anemometreden ( 600 saniye zerinden ) tespit

edilen fark deerine gre 2 ve 10 metredeki rzgrn hz deerlerini bulma cetveli (2)

173

Fark
Metre
1260 3779
3780 6299
6300 8819
8820 11339
11340 13859
13860 16379
16380 18899
18900 21419
21420 23939
23940 26459
26460 28979
28980 31499
31500 34019
34020 36539
36540 39059
39060 41579
41580 44099
44100 46619
46620 49139
49140 51659
51660 54179
54180 56699
56700 59219
59220 61739
61740 64259
64260 66779
66780 69299
69300 71819
71820 74339
74340 76859
76860 79379
79380 81899
81900 84419
84420 86939
86940 89459
89460 91979
91980 94499
94500 97019
97020 99539
99540 102059
102060 104579
104580 107099
107100 109619
109620 112139
112140 114659
114660 117179
117180 119699
119700 122199
122200- 124739
124740 - 127259

2 metrede Fark
m/sec
Metre
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1.0
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
1.7
1.8
1.9
2.0
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6
2.7
2.8
2.9
3.0
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5
3.6
3.7
3.8
3.9
4.0
4.1
4.2
4.3
4.4
4.5
4.6
4.7
4.8
4.9
5.0

127260 129779
129780 132299
132300 134819
134820 137339
137340 139859
139860 142379
142380 144899
144900 147419
147420 149939
149940 152459
152460 154979
154980 157499
157500 160019
160020 162539
162540 165059
165060 167579
167580 17099
170100 172619
172620 175130
175140 177659
177660 180179
180180 182699
182700 185219
185220 187739
187740 190259
190260 192779
192780 195299
195300 197819
197820 200339
200340 202859
202860 205379
205380 207899
207900 210419
210420 212939
212940 215459
215460 217979
217980 220499
220500 223019
223020 225539
225540 228059
228060 230579
230580 233099
233100 235619
235620 238139
238140 240659
240660 243179
243180 245699
245700 248219
248220 250739
250740 - 253259

2 metrede
m/sec
5.1
5.2
5.3
5.4
5.5
5.6
5.7
5.8
5.9
6.0
6.1
6.2
6.3
6.4
6.5
6.6
6.7
6.8
6.9
7.0
7.1
7.2
7.3
7.4
7.5
7.6
7.7
7.8
7.9
8.0
8.1
8.2
8.3
8.4
8.5
8.6
8.7
8.8
8.9
9.0
9.1
9.2
9.3
9.4
9.5
9.6
9.7
9.8
9.9
10.0

Tablo 9.4. 0700 1400 ve 1400 2100 rasatlar arasnda ortalama rzgr hzn m/sec

olarak bulma cetveli ( saniye adedi 25200 )

174

Fark
Metre
1800 5399
5400 8999
9000 12599
12600 16199
16200 19799
19800 23399
23400 26999
27000 30599
30600 34199
34200 37799
37800 41399
41400 44999
45000 48599
48600 52199
52200 55799
55800 59399
59400 62999
63000 66599
66600 70199
70200 73799
73800 77399
77400 80999
81000 84599
84600 88199
88200 91799
91800 95399
95400 98999
99000 102599
102600 106199
106200 109799
109800 113399
113400 116999
117000 120599
120600 124199
124200 127799
127800 131399
131400 134999
135000 138599
138600 142199
142200 145799
145800 149399
149400 152999
153000 156599
156600 160199
160200 163799
163800 167399
167400 170999
171000 174599
174600 - 178199
178200 - 181799

2 metrede Fark
m/sec
Metre
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1.0
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
1.7
1.8
1.9
2.0
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6
2.7
2.8
2.9
3.0
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5
3.6
3.7
3.8
3.9
4.0
4.1
4.2
4.3
4.4
4.5
4.6
4.7
4.8
4.9
5.0

181800 185399
185400 188999
189000 192599
192600 196199
196200 199799
199800 203399
203400 206999
207000 210599
210600 214199
214200 217799
217800 221399
221400 224999
225000 228599
228600 232199
232200 235799
235800 239399
239400 242999
243000 246599
246600 250199
250200 253799
253800 257399
257400 260999
261000 264599
264600 268199
268200 271799
271800 275399
275400 278999
279000 282599
282600 286199
286200 289799
289800 293399
293400 296999
297000 300599
300600 304199
304200 307799
307800 311399
311400 314999
315000 318599
318600 322199
322200 325799
325800 329399
329400 332999
333000 336599
336600 340199
340200 343799
343800 347399
347400 350999
351000 354599
354600 358199
358200 - 361799

2 metrede
m/sec
5.1
5.2
5.3
5.4
5.5
5.6
5.7
5.8
5.9
6.0
6.1
6.2
6.3
6.4
6.5
6.6
6.7
6.8
6.9
7.0
7.1
7.2
7.3
7.4
7.5
7.6
7.7
7.8
7.9
8.0
8.1
8.2
8.3
8.4
8.5
8.6
8.7
8.8
8.9
9.0
9.1
9.2
9.3
9.4
9.5
9.6
9.7
9.8
9.9
10.0

Tablo 9.5. 2100 - 0700 rasatlar arasnda ortalama rzgr hzn m/sec olarak bulma

cetveli ( saniye adedi 36000 )

175

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50

0
0.0
0.3
0.6
0.8
1.4
1.7
1.9
2.2
2.5
2.8
3.1
3.3
3.6
3.9
4.2
4.4
4.7
5.0
5.3
5.6
5.8
6.1
6.4
6.7
6.9
7.2
7.5
7.8
8.1
8.3
8.6
8.9
9.2
9.4
9.7
10.0
10.3
10.6
10.8
11.1
11.4
11.7
11.9
12.2
12.5
12.8
13.1
13.3
13.6
13.9

1
0.0
0.3
0.6
0.9
1.4
1.7
2.0
2.2
2.5
2.8
3.1
3.4
3.6
3.9
4.2
4.5
4.8
5.0
5.3
5.6
5.9
6.1
6.4
6.7
7.0
7.2
7.5
7.8
8.1
8.4
8.6
8.9
9.2
9.5
9.8
10.0
10.3
10.6
10.9
11.1
11.4
11.7
12.0
12.3
12.5
12.8
13.1
13.4
13.6
13.9

2
0.1
0.3
0.6
0.9
1.4
1.7
2.0
2.3
2.6
2.8
3.1
3.4
3.7
3.9
4.2
4.5
4.8
5.1
5.3
5.6
5.9
6.2
6.4
6.7
7.0
7.3
7.6
7.8
8.1
8.4
8.7
8.9
9.2
9.5
9.8
10.1
10.3
10.6
10.9
11.2
11.4
11.7
12.0
12.3
12.6
12.8
13.1
13.4
13.7
13.9

3
0.1
0.4
0.6
0.9
1.5
1.8
2.0
2.3
2.6
2.9
3.1
3.4
3.7
4.0
4.2
4.5
4.8
5.1
5.4
5.6
5.9
6.2
6.5
6.8
7.0
7.3
7.6
7.9
8.1
8.4
8.7
9.0
9.3
9.5
9.8
10.1
10.4
10.6
10.9
11.2
11.5
11.8
12.0
12.3
12.6
12.9
13.1
13.4
13.7
14.0

4
0.1
0.4
0.7
0.9
1.5
1.8
2.1
2.3
2.6
2.9
3.2
3.4
3.7
4.0
4.3
4.6
4.8
5.1
5.4
5.7
5.9
6.2
6.5
6.8
7.1
7.3
7.6
7.9
8.2
8.4
8.7
9.0
9.3
9.6
9.9
10.1
10.4
10.7
10.9
11.2
11.5
11.8
12.1
12.4
12.6
12.9
13.2
13.4
13.8
14.0

5
0.1
0.4
0.7
1.0
1.5
1.8
2.1
2.4
2.6
2.9
3.2
3.5
3.8
4.0
4.3
4.6
4.9
5.1
5.4
5.7
6.0
6.2
6.5
6.8
7.1
7.4
7.6
7.9
8.2
8.5
8.8
9.0
9.3
9.6
9.9
10.1
10.4
10.7
11.0
11.3
11.5
11.8
12.1
12.4
12.6
12.9
13.2
13.5
13.8
14.0

6
0.2
0.4
0.7
1.0
1.6
1.8
2.1
2.4
2.7
2.9
3.2
3.5
3.8
4.1
4.3
4.6
4.9
5.2
5.4
5.7
6.0
6.3
6.6
6.8
7.1
7.4
7.7
7.9
8.2
8.5
8.8
9.1
9.3
9.6
9.9
10.2
10.4
10.7
11.0
11.3
11.6
11.8
12.1
12.4
12.7
12.9
13.2
13.5
13.8
14.1

7
0.2
0.5
0.8
1.0
1.6
1.9
2.1
2.4
2.7
3.0
3.2
3.5
3.8
4.1
4.4
4.6
4.9
5.2
5.5
5.8
6.0
6.3
6.6
6.9
7.1
7.4
7.7
8.0
8.3
8.5
8.8
9.1
9.4
9.6
9.9
10.2
10.5
10.8
11.0
11.3
11.6
11.9
12.1
12.4
12.7
13.0
13.3
13.5
13.8
14.1

8
0.2
0.5
0.8
1.1
1.6
1.9
2.2
2.4
2.7
3.0
3.3
3.6
3.8
4.1
4.4
4.7
4.9
5.2
5.5
5.8
6.1
6.3
6.6
6.9
7.2
7.4
7.7
8.0
8.3
8.6
8.8
9.1
9.4
9.7
9.9
10.2
10.5
10.8
11.0
11.3
11.6
11.9
12.2
12.4
12.7
13.0
13.3
13.6
13.8
14.1

9
0.2
0.5
0.8
1.1
1.6
1.9
2.2
2.5
2.8
3.0
3.3
3.6
3.9
4.1
4.4
4.7
5.0
5.2
5.5
5.8
6.1
6.4
6.6
6.9
7.2
7.5
7.8
8.0
8.3
8.6
8.9
9.1
9.4
9.7
10.0
10.3
10.5
10.8
11.1
11.4
11.6
11.9
12.2
12.5
12.8
13.0
13.3
13.6
13.9
14.1

Tablo 9.6. Fuess modeli anemografnn bir saat zarfnda diyagramdaki izgi aralna
gre saniyede (m/sec) olarak rzgrn ortalama hzn bulma cetveli

176

Bofor Rzgrn
no.
ad

Hz
m/sn

Rzgrn etkisiyle doan olaylar

Karada
Denizde

Durgun

0,0-0,2

Duman dikine ykselir.

Deniz araf gibi

Esinti

0,3-1,5

Duman biraz eimli

ykselir.

ok hafif kpksz
dalgacklar

1,6-3,3

Rzgr yzde hissedilir.

Hafif kpksz dalgalar

Yapraklar sallanr,
bayraklar dalgalanr.
Tozlar, sokaktaki
katlar havalanr,
kk dallar sallanr.
Kk aalar eilir,
sallanr.
Telgraf direkleri ses
karr.emsiye tamas
gleir.

Dalga srtlar atlamaya

balar.

2
3

Hafif
rzgr
Tatl
rzgr

3,4-5,4

Mutedil
rzgr

5,5-7,9

Sert
rzgr

8,0-10,7

Kuvvetli
rzgr

10,8-13,8

ok
kuvvetli
veya
13,9-17,1
frtnams
rzgr

Frtna

17,2-20,7

Kuvvetli
frtna

20,8-24,4

10

Tam
frtna

24,5-28,4

Btn aalar sallanr.

nce dallar krlr,
rzgra kar yrmek
gleir.
Binalarda kk
hasarlara neden olur.
( Bacalar yklr,
kiremitler uar)
Aalar kknden
sklr, binalarda
nemli hasarlara neden
olur.

ok
Her yerde byk
iddetli
28,5-32,6
zararlara neden olur.
frtna
Orkan
ok byk zararlara yol
12-17
32,7-61,2
( Kasrga)
aar.
Tablo 9.7. Beaufort ( bofor ) tablosu
11

177

Biraz uzun, yer yer

kpkl dalgalar
Uzun dalgalar, kpk
sralar
Byk dalgalar, ok
kpkl srtlar
Deniz kabarm,
kpkler paralar
halinde
Yksek dalgalar, byk
paralar halinde
kpkler
ok yksek dalgalar
savrulan kpkkler
ok yksek dalgalar,
deniz tamamen kpkl
Oyuklarnda gemilerin
grnemeyecei kadar
byk dalgalar
Deniz yz kpklerle
dolar, gz gz grmez.

Deerlendirme Sorular :

1- Rzgr oluum mekanizmasn aratrnz.

2- Dnyadaki rzgr kuaklar nelerdir? Aratrnz.
3- Rzgr verilerinin kullanm alanlar nerelerdir? Hangi amala kullanlr?
Aratrnz.
4- Bofor (Beaufort) skalasnn ortaya k ve geliimi konusunda detayl bir
aratrma yapnz.

178

X. NTE
KONTROL TAKVM
ve
DER RASATLAR

Hazrlk almalar :

1- stasyonlarda niin dzenli aralklarda kontrol yapmak gerekir aratrnz.

2- stasyonlardaki aletlerin bakmnn nemini tartnz.
3- Su scaklk lmlerinin iklim almalarna katksn inceleyiniz.

179

X. NTE : KONTROL TAKVM VE DER RASATLAR

10.1. Kontrol Takviminde Geen Ksaltmalar ve Yaplacak lemler :
Ter

: Kuru-Maksimum-Minimum termometreler her ayn 1, 11 ve 21. gnleri

scakln ani deiiklik yapmad ve sakin bir havada birbiriyle mukayese edilir.
Mukayese saati ise genellikle 1100-1200 arasdr. Mukayesenin yapld gnlerde
maksimum termometrenin bir gn evvelki 2100 rasadnda okunan deerden daha dk
scaklk deeri gstermesi halinde mukayese ilemi daha msait bir gne braklabilir.
Mukayese annda maksimum ve kuru termometrenin cva seviyesi, minimum
termometrenin ise ispirto seviyesi ondalarna kadar okunarak ilgili haneye kayt edilir.
Ayda bir de olsa slak termometre ile toprak st minimum termometresi mukayeseye
sokulur. Islak termometrenin haznesinden mslin kartlr. Kuru bir bezle silindikten
sonra mukayeseye alnr. Toprak st minimum termometresi de

zellikle yaz

aylarnda mukayeseye alnr.

Asp

Her ayn 15. gn aspiratrlerin devir saylar kontrol edilir.

Aspiratrn iindeki okun ilk ve son devirlerini ka saniyede tamamlayaca aletin

sertifikasnda yazldr. Aletin devir saysnda bu yazlan devir saylarndan 7-10
saniyelik fark varsa aletin ayar vidas ile ayarlamas, eer ayar tutmuyorsa merkeze
bildirilmesi gerekir.
Hel D : Mevsimlik Helyograf deitirme tarihleri:

1) 15 Ekim ubat sonuna kadar (bkey Klk)

2) 1 Mart 14 Nisan sonuna kadar (Dz Baharlk)
3) 15 Nisandan 31 Austosa kadar (Dbkey Yazlk)
4) 1 Eyllden 14 Ekime kadar (Dz Baharlk)
Diyagramlar taklr.
b

: Her ayn 15. gn higrograf iba ayar yaplr.

P1

: Her ayn 25. gn plviyometrelerde l ieleri temizlenir. Toplama

kabnn deliinin tkanp tkanmadna, alete herhangi bir szma olup olmadna
baklr. Toplama kabnn ykseklii ve yatayl ile plviyometrenin bulunduu yerdeki
allk ve aalarn durumu kontrol edilir.

180

Haz

: Her ayda bir termometrelerin zellikle slak termometrelerin haznesi

temizlenir. Her ne kadar haznedeki mslin 1 yl giderse de 6 ayda bir deitirmek en

uygun yoldur.
Sip

: Her 6 ayda bir siper temizlii yaplr. Siperdeki btn aletler darya

alndktan sonra siper ve merdivenin salaml kontrol edilir. Merdiven sipere

dayanmamaldr. Siperin tamire ihtiya durumu, siper boyas ve eer varsa elektrik
durumu da kontrol edilmelidir.
Plgf

: Istma tertibat olmayan plviyograflar don devresinde servisten alnr

ve don devresi bittikten sonra tekrar servise konulur.

R. G : Direin ve rzgr bayrann salaml, dik durup durmad, yn

istavrozunun kuzey yne tam olarak dnk olup olmad kontrol edilir ve rzgr
bayra veya kepelerinin planrlkleri yalanr.
Top Ter : 20 cmye kadar olan toprak termometreleri haznelerinde toprak

skmas olup olmad, derinlik mesafesi, lm sahasnn glge durumu, sahann bitki
ile rtl olup olmad kontrol edilir.
Top Min : Toprak st minimum termometresinin topran 5 cm zerinde, yere

yatay olup olmad ve termometrenin duruu kontrol edilir.

W-P

: Wild ve pi buharlama aletlerinin don mevsiminde rasattan kalkma ve

tekrar servise konulma tarihleri gsterilir (Tablo 10.1).

181

NSAN

MAYIS

HAZRAN

TEMMUZ

AUSTOS

EYLL

EKM

KASIM

ARALIK

Ter

Ter

Ter

Ter

Ter

Ter

Asp Asp Asp Asp Asp

Asp

Asp

Asp

Asp

Asp

Asp

Asp

OCAK

15

MART

Ter

UBAT

Ter

TARH

1. 11. 21 Ter Ter Ter Ter

15

Held Held

Held Held

15

25

Pl

Pl

Pl

Pl

Pl

Pl

Pl

Pl

Pl

Pl

Pl

Pl

Haz

Ayn son Haz G

Gn

Ay
devamnca
herhangi
bir gn

Haz

Haz

Sip

Sip

Plg

Plg

R.G

R. G

Toter

Toter
W-P

Toter

Toter
W-P

Tablo 10.1. Aletlerin mukayesesi ve kontrol takvimi tablosu.

10.2. Yerin ve Denizin Hali :

Klima istasyonlarnda yerin hali aadaki skalaya gre tespit edilir

(Tablo 10.2).
ifresi
0
1
2
3
4
5
6
7
8

Aklamas
yeryz kuru
yeryz nemli
yeryz slak
yeryz donmu
yeryz buzlu kar yok
yeryznn yarsndan azn kaplayan kar veya eriyen kar
yeryznn yarsndan fazlasn kaplayan kar veya eriyen kar
yeryznn tamamn kaplayan kar veya eriyen kar
yeryznn tamamn deil fakat yarsndan fazlasn kaplayan gevek kuru kar/toz
veya kum
yeryznn tamamn kaplayan gevek kuru kar/ toz veya kum
9
Tablo 10.2. Yerin hali.

182

Klima istasyonlarnda denizin hali aadaki skalaya gre tespit edilir (Tablo 10.3).
ifresi
Aklamas
Sakin ( Cam gibi)
0
Sakin ( rpntl )
1
Dz ( Kk dalgal )
2
Hafif
3
Mutedil
4
Kaba
5
ok kaba
6
Yksek
7
ok yksek
8
Olaanst
9
Tablo 10.3. Denizin hali.

Ykseklik (m)
0
0 0.1
0.1 0.5
0.5 1.25
1.25 2.5
2.5 4
46
69
9 14
14ten yukar

Yukarda tablo halinde verilen yerin ve denizin haline ait skalalardan

faydalanlarak tespit edilen, 700, 1400 ve 2100 rasatlar yerin ve denizin hali ifre
rakamlar el defterinin ilgili hanesine kayt edilir.
10.3. Dier Rasatlar :

Baz byk klimatoloji istasyonlarnda aadaki rasatlar da yaplmaktadr.

10.3.1. Kata termometresi ve kata rasatlar :

Kata termometresi klimatik soutma bykln lmeye yarayan bir eit

termometredir.
Soutma bykl, insan cildinin 1 cmsinin bir saniyede terk ettii milikalori
(mcal/cm sec) deeri (kata deeri) dir. Bu deerin bilinmesi, gerek Tbb Meteorolojide
ve gerekse Zira Meteorolojide ok faydal bir bilgi olduu gibi stma veya
havalandrma tekniinde ve endstrisinde de byk neme sahiptir. Ayrca kata
termometresi rzgr hzlarnn ok hassas olarak llmesi iinde de kullanlr.

183

Muhtelif artlar altndaki normal bir insann rahat alabilmesi iin gerekli kata
deerleri aada yazld gibidir (Tablo 10.4).

alma ekilleri

Kata kymeti (mcl/cm

sec)
Kuru
Islak
6
18

Oturarak alma
iin
Hafif adaleli
8
alma iin
Ar adaleli
10
alma iin
Tablo 10.4. Kata deerleri.

25
30

ekil 10.1. Kata termometresi

10.3.2. Kata termometresi :

ekil 10.1de grlen kata termometresi (Hillin kata termometresi) haznesi

olduka byk, renkli alkol olan bir termometredir. Bu termometrede 35 ve 38Cyi
gsteren yalnz iki blm vardr. Bu iki blmn ortas 36.5C olup bu da insan
vcudunun ortalama scakldr. Kata termometresinin st ucunda nispeten kk bir
boluk mevcuttur. Termometre, scakl 50C - 80C olan suya konulduu zaman
haznedeki alkoln hacmi genileyerek tepedeki boluu doldurmaya alr.
Termometre scak sudan karlp soumaya terk edildii zaman, tepedeki bolua
toplanm olan alkol tekrar hazneye dner. Alkoln bu dn ortamn scaklna bal
olduu gibi ayrca termometre haznesinin kuru veya slak bulunmasna ve alete tesir
eden rzgrn hzna gre de deiir.
Hillin kata termometresinde souma esnasnda, renkli alkoln 38C
blmnden 35C blmne kadar inmesi iin terk edilen kalori deeri 31 miligram
kaloridir. Bu deere kata termometresinin sabitesi ad verilir ve F sembol ile ifade
olunur. Bu sabite termometrenin modeline gre deiik olabilir.

184

10.3.3. Rasat ekilleri :

Bu aletle rasat, belirli iklim rasatlar saatlerinde (700, 1400 ve 2100 mahall
saatlerinde) ve aada anlatld ekilde yaplr.
10.3.3.1. Kuru kata rasad :

Kata termometresi 50C - 80Clik scak su ierisine (termos iesindeki su

iine) batrlr ve alkoln termometre tepesindeki boluun en az te birini veya en
fazla yarsn doldurmas iin gerekli zaman kadar beklenir. Bu arada yalnz alkol
haznesi deil termometrenin tamam su ierisine batrlmaldr.
Kata termometresi sudan karldnda alkoln termometre borusunda boluk
brakmadan tepedeki boluu yukarda yazld oranda doldurmu olmas gerekir.
Durum bu ekilde deilse, termometre yeniden scak suya konulur. Alkoln tepedeki
boluun tamamn doldurmasn beklemek hataldr. nk tepede kalm olabilecek
bir hava kabarc termometreyi patlatabilir. Scak sudan karlan termometre yumuak
bir bez veya pamuk yardm ile iyice kurulanr. Yukar ksmdan ve sallanmayacak bir
ekilde Wild evaporimetresinin bulunduu siperdeki yerine aslr. Bu srada s kayb ile
alkol seviyesi dmeye balar. Seviye tam 38C izgisini geerken kronometre
altrlr ve 35C izgisine gelince de durdurulur. Kronometreden alnan deer souma
sresidir. Bu sreye gre elde edilecek sonuca Kuru kata deeri ad verilir.
10.3.3.2. Islak kata rasad :

Kata termometresi haznesi ok ince bir mslinle sarldktan sonra, kuruda

olduu gibi, scak suya batrlr. Sudan karldnda mslin zerindeki fazla su papye
(kurutma) kad ile emdirilir ve mslinde su braklmaz. Bundan sonra rasada geilerek
kuru kata rasadnda olduu gibi souma sresi tespit edilir. Bu sreye Islak kata
deeri ad verilir.
Rasat yaplrken u konulara dikkat edilmesi gerekir. Denemeden geree en
yakn sonu almak istenirse, souma sresi beer dakika arayla kez tekrar edilerek
llr ve elde edilen deerlerin ortalamas alnr. Eer kronometrenin zamannda
185

durdurulamamas veya baka bir sebeple deneyin tekrar edilmesi gerekirse, alkoln
tamamen hazneye kadar inmesi beklenmeli ve ondan sonra suyun yukarda belirtilen
scaklkta olmasna dikkat edilerek deney yaplmaldr.
10.3.4. Soutma byklnn hesaplanmas :

Soutma bykl, dier bir deyile kata deeri H ile gsterilir ve kata
termometresinin sabitesi F nin, kronometre ile elde edilen sreye t blnmesi
yolu ile bulunur.
H= F/t
rnek

F = 531, t = 1dak. 56 saniye = 1 X 60 + 56 = 116 saniye ise;

H = 531 / 116 = 4.57 mcal/ cm2 sec tir.
F = 531, t = 50 saniye ise;
H = 531 / 50 =10.62 mcal/ cm2 sec tir.
Bu ekilde bulunmu olan kata deerleri ait olduu cetvele ilenir ve gerekli
hesaplamalar yaplr. Gldeki kata deeri, havann scakl ile rzgrn hzna baldr.
Islak kata deeri ise, bu faktrlerle birlikte ayrca mslindeki suyun buharlamas
sonucunda ortaya kacak serinlemenin deerine de bal olaca unutulmamaldr.
10.4. Su Scaklk Rasatlarnn Yaplmas :

Byk su ktlelerinin, yzeye yakn tabakalarndaki scaklk dereceleriyle temas

halinde olduklar veya komu bulunduklar hava ktlelerinin scaklk dereceleri ve
buhar basnlar arasnda sk bir ballk bulunduu bilinmektedir.
Doadaki sulara ait scaklk gidiinin bilinmesi hava halleri iin gerekli olduu
gibi, uygulamal klimatolojinin baz konular iin de nemli birer bilgi olmaktadr.
rnein akarsu scaklk derecelerinin bilinmesi, kltr bitkilerinin sulanmas iinde,
kurulacak bir fabrikann soutma tesislerinin yapmnda (kullanlmas halinde) lzumlu
olduu gibi, o suyun ierisinde yaayan canllarn hayatn tetkik edecek kimseler iin
186

de gereklidir. te bunun gibi, dier su ktlelerine ait scaklklarn bilinmesi de bir ok

maksatlar iin faydal olmaktadr. O halde, ksaca diyebiliriz ki; akarsu, gl, sahil, ve
ak deniz sularna ait scaklk dereceleri ve gidilerinin bilinmesi hidroklimatoloji,
deniz klimatolojisi ve salk klimatolojisi ile turistik hareketler bakmndan zel bir
nem tamaktadr.
Sulardaki scaklk dereceleri ve gidileri zerine, suyun durumu ve hareketli
olup olmamas da nemli derecede etki yapmaktadr. rnein; hareket halinde bulunan
akarsular devaml surette kartklar iin, scaklklarnda byk gnlk deimeler
grlmez. Halbuki gl ve deniz sularnn scakl, su ktlelerinin derinliine, durgun
veya hareketli olularna ve havann gneli olup olmamasna gre bir hayli deime
gstermektedir. Su ktlelerindeki scakln dikine deiimi (yani gradyan derecesi)
durgun ve ok gne alan sularda olduka byktr. Bu deiim, denizleri ou
zaman durgun olan ekvatoral blgelerde, daha da byk olmaktadr.
Yukardaki ksa aklamalar gstertiyor ki, suyun scakl yannda durumlarnn
da bilinmesi gereklidir. Bu deerler ayrca tatbiki klimatolojinin birok konular iin de
faydal birer bilgi olmaktadr. rnein deniz veya byk gllerdeki dalga durumu ve
med-cezir (gel-git) hareketlerinin bilinmesi gemiciler iin, hayati bir nem tar. Deniz
yzeyinin fazla dalgal olmas gne nlarn fazla yanstacandan denizin aa
tabakalar karanlk kalr. Suyun berrak veya bulank olmas da ayr bir nem tar.
Isnma ss (yani bir gramnn 1C snmas iin gereken s miktar) byk olan
su, ge snan ve ge souyan bir madde olduundan scakl, hava scakl gibi abuk
deimez. Bu sebeple de hava ktlesinde olduu gibi gnn birok saatlerinde rasat
yaplmasn gerektirmez.
Deniz yzeyinin birka metre aasnda scaklk gradyannn ne olduu halen
tam olarak bilinmemektedir. Biraz dalgal olan denizdeki su scakl birka metre
derinliindeki tabakada ayn kald halde, durgun ve gneli denizlerdeki durum
olduka deiiktir. O halde, iklim rasatlar iin, deniz ve gl suyu scaklklarnn
muhtelif derinliklerdeki deerlerinin llmesine ihtiya vardr. Bu lmler gnde en
az bir defa (mahall saatle 0800de) veya en iyisi iklim rasatlar iin, kabul edilmi olan
mahall saatlerde (700, 1400 ve 2100de) yaplmaldr.
187

10.4.1. Su scaklk rasatlar :

Deniz suyu scaklk rasatlar sahil istasyonlarnda bir sandalla denizde belli bir
noktaya kadar almak veya sabit bir iskeleden faydalanmak suretiyle yaplr.
10.4.1.1.Rasatlarn sandal kullanmak suretiyle yaplmas :

Rasatlarn bu ekilde yaplabilmesi iin evvela denizin derinlii 10 ile 15 metre

olan belli bir noktasna sabit bir amandra veya daha iyisi demirden yaplm bir pilon
yerletirilir. Rasat saatlerinde denizdeki bu yere gidilerek sandal amandraya balanr
veya pilona yanalarak pilonun terasna karlr. Ondan sonra, tembel termometre, ba
aa edilen termometre veya bir termo element kullanlmak suretiyle deniz suyu
scaklnn muhtelif derinliklerindeki kymetleri ayr ayr llr.
Su scaklk rasatlar yaplrken u hususlara dikkat edilmesi gerekir;
a)

Ba aa edilen termometrelerin her derinlikte en az birka dakika

kalmas lazmdr.
b)

Haznesi balmumu ile kaplanm olan tembel termometre kullanlmas

halinde ise, bu termometrelerin de her derinlikte yarm saate yakn bir mddet kalmas
gerekir.
c)

Pilonun salam olmas halinde burada termograf

veya ekstrem

termometrelerin kullanlmas da mmkn olur. Hatta termografn yazc ksm sahile de

alnabilir.
10.4.1.2. Rasatlarn iskeleden faydalanlmak suretiyle yaplmas :

Rasatlar iin iskeleden faydalanlmas halinde kova metodu, dalc termometre,

ba aa edilen termometre, tembel termometre, ekstrem termometre, termograf veya
termo-elementler kullanlr.

188

Kova metodu, dalc termometre, ba aa edilen termometre veya termoelementlerden faydalanlmas halinde, ayr bir tesise gerek yoktur. Bu aletlerden daha
pratik olan ise ba aa edilen termometreler ile termo-elementleridir. Bu eit termoelementler iskelenin rzgr tutmayan bir noktasndan belli derinliklere kadar salnarak
deniz suyu scaklnn muhtelif derinliklerindeki kymetleri ayr ayr llr.
Ekstrem termometrelerin veya termograflarn kullanlmas halinde ise, iskelenin
bir noktasndan deniz suyu ierisine geni bir borunun salnmasna ve bu borunun
iskelenin salam bir yerine skca tespit edilmesine ihtiya vardr. Ondan sonra
termografn hassas ksm bu boru ierisinde derinlii belli bir noktaya tespit olunur.
Aletin yazc ksm da iskelenin uygun bir yerinde yaplacak kulbedeki yerine
(sallants giderilmi) konur. Bu aletin lmleri dier termometrelerle yaplacak
lmelere gre zaman zaman kontrol ve ayar edilir.
Ekstrem termometrelerin kullanlmas halinde ise, en iyisi termometrenin, suyun
kolayca girebilecei bir muhafaza ierisine alnmas ve ondan sonra da bir kova
ierisine konularak boru ierisindeki belli bir derinlie kadar salnmasdr. Bu
termometre rasat saatinde (mmkn olduu taktirde mahall saatle 2100de) yukarya
ekilerek okunur ve kollarn ircalar yapldktan sonra da tekrar yerine konularak belli
derinlie salnr.
Rasat esnasnda u hususlara dikkat edilmesi gerekir; ekstrem termometreyi
tayan kovann altna demir veya kurundan yaplm bir arlk balanmal ve
termometrelerin haznelerine balmumu srlmelidir. Rasatlarn yaplmas iin, zel bir
iskele hazrlanmas mmkn olmad taktirde, rasat ileri iin, seilecek iskelenin,
vapurlarn en az urad bir iskele olmas lazmdr. Plajlarda veya sahilin s olan
yerlerinde (birka metre derinlikte) yaplacak scaklk rasatlar deniz suyu scakln
gerei gibi temsil etmez, ancak elde edilen bu deer turizm sezonunda kymetli bir bilgi
olacandan yaz aylarnda bu ekilde rasatlarn yaplmas da faydal olur.
10.4.2. Gl suyu scaklk rasatlarnn yaplmas :

Durgun gl sularndaki scaklk gradyann byk deimeleri 10 ile 15 metre

derinliklerde gerekleir. Gl sularnda uygulanacak rasat metotlar, gln byklne
189

gre ak deniz veya sahil istasyonlarnda uygulanan yntemlerin ayns olup eitli
derinliklerdeki deerlerin ayr ayr llmesi gerekir.
10.4.3. Akarsu scaklk rasatlarnn yaplmas :

Akarsulardaki scaklk rasatlarnn yaplmasnda fazla bir glk yoktur.

Akarsular fazla kartklarndan dolay sularn scaklklarnda byk bir deiiklik
grlmez. Bundan baka Orta Avrupada yaplan rasatlara gre, akarsularn scakl
gn ierisinde de fazla bir deiiklik

(en ok 1 derece) gstermemektedir. Bu

sebepledir ki, akarsu scaklk rasatlarnn, suyun belli bir noktasnda dalc
termometreler kullanlmak suretiyle gnde bir defa (mahall saatle 0800de) llmesi
amac iin yeterli olmaktadr.
lm srasnda; lm iin seilen yerin s olmayan, gne grmeyen (glge),
suyu kuvvetle akan bir nokta olmasna ve termometrenin su ierisinde en az iki dakika
kalmasna dikkat edilmelidir. nceleme maksatlar iin, l yeri ile rasat saysnn
artrlmas gerekir. Bundan baka termograf ve ekstrem termometrelerin de
kullanlmalar faydal olur.

190

Deerlendirme Sorular :

1- Alet mukayeseleri niin yaplmaktadr?

2- Kata termometre deerleri nerelerde kullanlmaktadr?
3- Su scaklklarnn lm amac nedir? Bu veriler nerelerde kullanlr?
4- Su scakl lmnde kullanlan tembel termometredeki tembel terimi
nereden gelmektedir? Aratrnz?

191

192

XI. NTE
KLMATOLOJK
VERLERN KODLANMASI

Hazrlk almalar :

1- stasyonlarda llen meteorolojik parametrelerin iletme yntemlerini

aratrnz.
2- Meteorolojik parametreler iin kullanlan kodlama ekillerini aratrnz.

193

XI. NTE : KLMATOLOJK VERLERN KODLANMASI

11.1. Meteor (Mett62) Kod Format ve Raporlama Kurallar :

Rasat, her gn 0700, 1400 ve 2100 yerel saatlerinde, lt meteorolojik

parametreleri ve gzlem bilgilerini, aada format verilen kod formu ile kodlayp
Meteoroloji Genel Mdrlne gnderecektir.
Genel olarak barometre termometresi, maksimum termometre, minimum
termometre, toprak st minimum termometre, kuru termometre, 5, 10, 20, 50, 100
cmlik toprak termometre scaklklarnn sfrn altnda olduu durumlarda 500 ilave
edilerek ifrelenir. rnein 3 () karakterlik alana sahip (PtPtPt) barometre
termometresi scakl= 3.70C ise kodlanmada 500 eklenir. Sonuta 500+37=537
olarak ifrelenecektir. Ancak +3.70C deeri, 037 olarak kodlanmaldr. Eer lm
yaplamamsa 888 olarak kodlanr.
/

: O rasatta verilmesi gerekmeyen parametre iin ilgili alan bu kodla

doldurulur.
8

: lm yaplmamsa ilgili alan bu kodla doldurulur. Bir grubun btn

bileenleri llmemi deerlerden oluuyorsa o grubun verilmesine gerek yoktur.

777

Toprak st minimum scaklk deeri 0700 rasadnda okunur ve

kodlanr. 0700 rasadndan sonra dme eilimi gsterdiinde saat 1000 da tekrar okunur.
Saat 1000daki okunu deeri, 0700 rasadndaki deerden 0.3 C ve daha fazla dm
ise bu deer 1400 rasadnda o gne ait toprak st minimum termometre deeri olarak
kodlanr. Eer her iki deer ayn veya 0.3 Cden kk fark olduunda, 1400 rasadnda
bu blm 777 olarak kodlanr.

METT62 CCCC GGSSDD

I I I I I YYAAGGLL
1PtPtPtPPPPPX
2PoPoPoPoPoX
3MMMmmmKKKX
4TTTGtttX
5VVVBBBX
6GGGgggX 7DDFFFEESSX
8zlzlzlz2z2z2z3z3z3X
9z4z4z4z5z5z5X YWWRRRRX KCCCYYX AyyyyyX =

194

AIKLAMA :
METT62

: Meteor kod formu bal

CCCC

: stasyon indikatr ( rnein : LTAC, LTBT gibi )

GGSSDD

: GG ; Rasadn gn, SSDD ; Rasadn gnderilme saat ve dakikas (GMT

olarak)

IIIII

: stasyonun mill indeks numaras

YYAAGGLL : YY ; Yl, AA ; Rasadn ait olduu ay, GG ; Rasadn gn, LL ;

Rasadn yapld mahall saat ( 07, 14 veya 21 )
1. GRUP

: 1PtPtPtPPPPX
1 = Grubun birinci grup olduunu gsterir.
PtPtPt = Barometre termometresi deeri ( oC )
PPPP = Barometre okunuu ( mb )

2. GRUP

: 2PoPoPoPoPoX
2 = Grubun ikinci grup olduunu gsterir.
PoPoPoPoPo = Gerek hava basncnn deniz seviyesine indirilmesi iin
arp katsays ( CLIMAT mesaj gnderen istasyonlar iin )

3. GRUP

: 3MMMmmmKKKX
3 = Grubun nc grup olduunu gsterir.
MMM = Maksimum termometre deeri ( oC )
mmm = Minimum termometre deeri ( oC )
KKK = Toprak st minimum termometre deeri ( oC )

4. GRUP

: 4TTTGtttX
4 = Grubun drdnc grup olduunu gsterir.
TTT = Kuru termometre deeri ( oC )
G = Islak termometre deeri buzlu ( 1 ), Sulu ( 0 )
ttt = Islak termometre deeri ( oC )

195

5. GRUP

: 5VVVBBBX
5 = Grubun beinci grup olduunu gsterir.
= Piche buharlama deeri ( mm )
VVV = Wild buharlama deeri ( mm )
BBB = Buharlama havuzundan llen buharlama deeri ( mm )

6. GRUP

: 6GGGgggX
6 = Grubun altnc grup olduunu gsterir.
GGG = Gnlk global radyasyon toplam ( cal / cm2 )
ggg = Gnlk gnelenme sresi ( Saat )

7. GRUP

: 7DDFFFEESSX
7 = Grubun yedinci grup olduunu gsterir.
DD = Rzgr Yn ( 0 16 )
FFF = 10 m/sece irca edilmi rzgr hz. ( m / sec )
EE = Yerin hali ( 0 9 )
SS = Denizin hali ( 0 9 )

8. GRUP

: 8zlzlzlz2z2z2z3z3z3X
8 = Grubun sekizinci grup olduunu gsterir.
zlzlzl = 5 cmlik toprak termometresi deeri. ( oC )
z2z2z2 = 10 cmlik toprak termometresi deeri. ( oC )
z3z3z3 = 20 cmlik toprak termometresi deeri. ( oC )

9. GRUP

: 9z4z4z4z5z5z5X
9 = Grubun dokuzuncu grup olduunu gsterir.
z4z4z4 = 50 cmlik toprak termometresi deeri. ( oC )
z5z5z5 = 100 cmlik toprak termometresi deeri. ( oC )

Y. GRUP

: YWWRRRRX
Y = Grubun ya grubu olduunu gsterir.
WW = Yan cinsi veya mahadeleri ( 0 9 )
RRRR = Gnlk ya toplam ( mm )
196

K. GRUP

: KCCCYYX
K = Grubun kar grubu olduunu gsterir.
CCC = Mevcut kar rts ykseklii ( cm )
YY = Kar su e deeri ( mm/cm )

A. GRUP

: AyyyyyX
A = Grubun aylk ya grubu olduunu gsterir.
yyyyy = Aylk Ya toplam ( mm )

= Grubun Kontrol Rakamdr. Btn gruplarn sonunda yer alr. Gruptaki tm

rakamlar toplanarak birler basamandaki rakam yazlr.

Meteor (Mett62) kod format ve raporlamasnda aadaki hususlara dikkat
edilmelidir:
PtPtPt

Barometre termometresi okunuu : 13.8 ise 138 olarak kodlanr.

PPPP
rnek

Barometre Okunuu

: 1017.4 mb ise 10174 olarak,

Barometre Okunuu

: 865.5 mb ise 08655 olarak,

lm yaplmam ise 88888 olarak kodlanr.

Not : Barometresi milimetre taksimatl olan istasyonlar, barometreden milimetre
olarak okuduklar gerek basn deerini milibara evirdikten sonra kodlayacaklardr.
PoPoPoPoPo
rnek

Ortalama scakla gre bulunan arp katsays = 1.1121 ise 11121 olarak kodlanr.

197

KKK

Saat 10'da okunan toprak st minimum scaklk deeri, 0700 rasadnda tespit
edilen toprak st minimum scaklk deerinden 0.3C ve daha fazla dm ise bu
deer 1400 rasadnda o gne ait toprak st minimum termometre deeri olarak
kodlanr. Eer 0700 rasadnda okunan deerle bu deer ayn ise 777 olarak kodlanr.
Deerin kodlanmas yukarda belirtilen genel usule gre yaplr. lm yaplmamsa
888 olarak kodlanr.
G

Islak termometre sfrn altnda ve buzlu ise 1 olarak, slak termometre sfrn
altnda ve sulu ise 0 (sfr) olarak, lm yaplmamsa 8 olarak kodlanr.

rnek

Pi deeri = 0.0mm ise 000 olarak kodlanr.

Pi deeri = 0.4 mm ise 004 olarak kodlanr.
Pi deeri = 1.1 mm ise 011 olarak kodlanr.
Pi deeri = 10.8 mm ise 108 olarak kodlanr.
lm yaplmamsa 888 olarak kodlanr.
VVV
rnek

Wild deeri = 0.0 mm ise 000 olarak kodlanr.

Wild deeri = 0.2 mm ise 002 olarak kodlanr.
Wild deeri = 2.3 mm ise 023 olarak kodlanr.
lm yaplmamsa 888 olarak kodlanr.
BBB
rnek

Buharlama havuzu = 0.0 mm ise 000 olarak kodlanr.

Buharlama havuzu = 3.1 mm ise 031 olarak kodlanr.
Buharlama havuzu =10.1 mm ise 101 olarak kodlanr.
lm yaplmamsa 888 olarak kodlanr.

198

GGG
rnek

Gnlk global radyasyon = 0.0 cal/cm2 ise 000 olarak,

Gnlk global radyasyon = 83.1 cal/cm2 ise 083 olarak,
Gnlk global radyasyon = 430.6 cal/cm2 ise 431 olarak,
Gnlk global radyasyon = 430.5 cal/cm2 ise 431 olarak,
Gnlk global radyasyon = 430.4 cal/cm2 ise 430 olarak,
lm yaplmamsa 888 olarak kodlanr.
ggg
rnek

Gnlk gnelenme sresi = 0.0 saat ise 000 olarak,

Gnlk gnelenme sresi = 8.4 saat ise 084 olarak,
Gnlk gnelenme sresi = 12.1 saat ise 121 olarak,
lm yaplmamsa 888 olarak kodlanr.
DD

Rzgar ynne gre kodlanma yaplr.

C

: 00

: 05

: 09

: 13

: 01

ESE

: 06

SSW

: 10

WNW

: 14

NNE

: 02

SE

: 07

SW

: 11

NW

: 15

NE

: 03

SSE

: 08

WSW

: 12

NNW

: 16

ENE

: 04
lm yaplmamsa 88 olarak kodlanr.
FFF
rnek

Rzgar hz = 0.0 m/sn ise 000 olarak,

Rzgar hz = 3.1 m/sn ise 031 olarak,
lm yaplmamsa 888 olarak kodlanr
EE
rnek

Yerin hali = Yeryz kuru ise 00 olarak,

199

Yerin hali = Yeryz nemli ise 01 olarak,

Yerin hali = Yeryz slak (yerde byk veya kk birikintiler halinde su mevcuttur)
ise 02 olarak,
Yerin hali = Yeryz donmutur ise 03 olarak,
Yerin hali = Yeryz buzlu fakat kar veya eriyen kar mevcut deil ise 04 olarak,
Yerin hali = Yeryznn yarsndan daha azn kaplayan kar veya eriyen kar (buzlubuzsuz) ise 05 olarak,
Yerin hali = Yeryznn yarsndan fazlasn kaplayan kar veya eriyen kar (buzlubuzsuz) ise 06 olarak,
Yerin hali = Yeryzn tamamen kaplayan kar (buzlu-buzsuz) ise 07 olarak,
Yerin hali = Yeryznn yarsndan fazlasn kaplayan gevek, kuru kar (toz veya kum)
ise 08 olarak,
Yerin hali = Yeryznn tamamn kaplayan gevek kum kar (toz veya kum)
ise 09 olarak kodlanr.
lm yaplmamsa 88 olarak kodlanr.
SS
rnek

Denizin hali = Sakin (cam gibi), dalga ykseklii = 00 m ise 00 olarak,

Denizin hali = Sakin (rpntl), dalga ykseklii = 0.0 - 0.1 m. ise 01 olarak,
Denizin hali = Dz (kk dalgal), dalga ykseklii = 0.1 - 0.5 m ise 02 olarak,
Denizin hali = Hafif dalgal, dalga ykseklii = 0.5 - 1.25 m ise 03 olarak,
Denizin hali = Mutedil dalgal, dalga ykseklii = 1.25 - 2.5 m. ise 04 olarak,
Denizin hali = Kaba dalgal, dalga ykseklii = 2.5 - 4.0 m ise 05 olarak,
Denizin hali = ok kaba dalgal, dalga ykseklii = 4.0 - 6.0 m ise 06 olarak,
Denizin hali = Yksek dalgal, dalga ykseklii = 6.0 - 9.0 m. ise 07 olarak,
Denizin hali = ok yksek dalgal, dalga ykseklii = 9.0 - 14.0 m. ise 08 olarak,
Denizin hali = Olaanst dalgal, dalga ykseklii = 14.0 m. ve st ise 09 olarak,
lm yaplmamsa 88 olarak kodlanr.
Not : Denizin hali, sahil istasyonlarnda 0700,1400 ve 2100 rasatlarnda kodlanr.
WW
rnek

Yan cinsi veya mahede = Hadise yok ise 00 olarak,

200

Yan cinsi veya mahede = i suyu veya i mahedesi ise 01 olarak,

Yan cinsi veya mahede = Kra suyu veya kra ise 02 olarak,
Yan cinsi veya mahede = Jivr suyu veya jivr mahedesi ise 03 olarak,
Yan cinsi veya mahede = Sis yamuru veya sis ise 04 olarak,
Yan cinsi veya mahede = isenti suyu ise 05 olarak,
Yan cinsi veya mahede = Yamur suyu ise 06 olarak,
Yan cinsi veya mahede = Karla kark yamur suyu ise 07 olarak,
Yan cinsi veya mahede = Kar suyu ise 08 olarak,
Yan cinsi veya mahede = Dolu suyu ise 09 olarak,
Mahede yaplmamsa 88 olarak kodlanr.
Not:
1. Bir gn iinde birden fazla hadise meydana gelmise WW hanesine yksek

ifre numarasn tayan hadise verilir

2. 1'den 4'e kadar olan kod ifrelerinde belirtilen hadiseler eer plviyometrede

miktar brakmlarsa (yani; i suyu, sis yamuru vs. iseler) RRRR hanesinde en
azndan 9999 yazlmas gerekir. Ancak jivr, i, kra veya sis mahedesi yaplm ve
miktar llmemi ise RRRR deeri 0000 olarak kodlanr
3. Bu ifrede verilen hadiseler ifrenin hazrland 0700 rasad ile nceki gnn

0700 rasad arasnda geen 24 saatlik hadisedir.

RRRR
rnek

Ya yok ise 0000 olarak,

llemeyecek kadar az ya var ise 9999 olarak,
Gnlk ya toplam = 0.1 mm ise 0001 olarak,
Gnlk ya toplam = 1.0 mm ise 0010 olarak,
Gnlk ya toplam = 1.1 mm ise 0011 olarak,
Gnlk ya toplam = 12.3 mm ise 0123 olarak,
Gnlk ya toplam = 23.7 mm ise 0237 olarak,
Gnlk ya toplam = 74.3 mm ise 0743 olarak,
Gnlk ya toplam = 99.9 mm ise 0999 olarak,
Gnlk ya toplam = 154.2 mm ise 1542 olarak kodlanr.
lm yaplmamsa 8888 olarak kodlanr.

201

CCC
rnek

Mevcut kar rts yok ise 000 olarak,

Mevcut kar rts ykseklii = 1 cm ise 001 olarak,
Mevcut kar rts ykseklii = 10 cm ise 010 olarak,
Mevcut kar rts ykseklii = 30 cm ise 030 olarak,
Mevcut kar rts ykseklii = 51 cm ise 051 olarak,
Mevcut kar rts ykseklii = 99 cm ise 099 olarak,
Mevcut kar rts ykseklii = 101 cm ise 101 olarak,
Mevcut kar rts ykseklii = 165 cm ise 165 olarak,
Mevcut kar rts ykseklii = 206 cm ise 206 olarak,
Mevcut kar rts ykseklii leke ise 999 olarak,
lm yaplmamsa 888 olarak kodlanr.
YY

Yerdeki mevcut kar rts ykseklii en az 5 cm ve daha fazla olmas

durumunda kar-su edeeri rasad yaplr. Hafta ierisinde Pazartesi, Perembe,
Cumartesi olmak zere 3 gn yaplr. Bu gnlere ilave olarak mevcut kar rts
yksekliinde 5 cm ve daha fazla artma veya dme olduu gnlerde de yukarda ad
geen gnler beklenilmeden younluk rasad yaplr. lk kar yanda mevcut kar
rts 5 cm ve daha fazla ise Pazartesi, Perembe, Cumartesi gnleri dnda da olsa
younluk rasad yaplr.
rnek

Kar-su edeeri = 5.6 mm/cm ise 56 olarak,

Kar-su edeeri = 4.1 mm/cm ise 41 olarak,
lm yaplmamsa 88 olarak kodlanr.
yyyyy
rnek

Aylk ya toplam = 20.4 mm ise 00204 olarak,

Aylk ya toplam =107.8 mm ise 01078 olarak,
Aylk ya toplam = 655.2 mm ise 06552 olarak,
202

lm yaplmamsa 88888 olarak kodlanr.

Not: Her ayn son gnnn 0700 rasadnda o aya ait aylk ya toplam verilir.
07 00 rasadnn genel kodlanma biimi :

METT62 CCCC GGSSDD

I I I I I YYAAGGLL
1PtPtPtPPPPPX

2PoPoPoPoPoX

3///mmmKKKX

4TTTGtttX

5VVVBBBX

7DDFFFEESSX 8zlzlzlz2z2z2z3z3z3X 9z4z4z4///X YWWRRRRX KCCCYYX

AyyyyyX=
rnek

ARI ( 2005 yl, Kasm ay,13. gn , 0700 rasad )

stasyon ndikatr

: LTCB

Milli ndeks Numaras

: 17099

Barometre Termometresi ( 0C )

: 14.0

Barometre deeri (mb )

: 832.9

Denize ndirme Katsays

Minimum Scaklk ( 0C )

: - 9.0

Toprak st Minimum Scaklk ( 0C )

: - 12.8

Kuru Termometre ( C )

: - 8.8

Islak termometre ( 0C )

: - 8.9

Hazne Buzlu mu ( E / H )

: E

Yerin Hali ( 0 9 )

: 7

Denizin Hali ( 0 9 )

Rzgr Yn ( 0 16 )

: 0

Rzgr Hz ( m/sn )

: 0.0

Piche Deeri ( mm )

: Alet serviste deil

Wild Deeri ( mm )

: Alet serviste deil

Buharlama Havuzu ( mm )

: Alet serviste deil

5 cm Toprak Scakl ( 0C )

: 1.8

10 cm Toprak Scakl ( C )

: 2.8
203

20 cm Toprak Scakl ( 0C )

: 5.2

50 cm Toprak Scakl ( 0C )

: 7.3

Yan cinsi ( 0-9 )

:8

Ya Miktar ( mm )

: 8.2

Mevcut kar rts Ykseklii ( cm )

:5

Kar-su e deeri ( mm/cm )

: 2.2

Bu bilgilerin doru kodlanmas yledir :

METT62
17099

LTCB

130500

05111307

1140083298 3///5906283 458815898 70000007880

80180280524 9073///9 Y0800828 K005229=
14 00 rasadnn genel kodlanma biimi :
METT62 CCCC GGSSDD
I I I I I YYAAGGLL
1PtPtPtPPPPPX

2PoPoPoPoPoX

3//////KKKX

4TTTGtttX

7DDFFFEESSX 8z1z1z1z2z2z2z3z3z3X 9z4z4z4z5z5z5X=

rnek

ARI ( 2005 yl, Kasm ay, 13. gn , 1400 rasad )

stasyon ndikatr

: LTCB

Milli ndeks Numaras

: 17099

Barometre Termometresi ( 0C )

: 14.0

Barometre deeri (mb)

: 835.0

Denize ndirme Katsays

Toprak st Minimum Scaklk ( 0C )

: 777

Kuru Termometre ( 0C )

: -3.0

Islak termometre ( 0C )

: -4.4

Hazne Buzlu mu ( E / H )

: E

Yerin Hali ( 0 9 )

: 7
204

5VVV///X

Denizin Hali ( 0 9 )

Rzgr Yn ( 0 16 )

: 6

Rzgr Hz ( m/sn )

: 0.4

Pi Deeri ( mm )

: Alet serviste deil

Wild Deeri ( mm )

: Alet serviste deil

0

5 cm Toprak Scakl ( C )

: 1.8

10 cm Toprak Scakl ( 0C )

: 2.8

20 cm Toprak Scakl ( 0C )

: 5.2

50 cm Toprak Scakl ( 0C )

: 6.3

100 cm Toprak Scakl ( 0C )

: 7.2

Bu bilgilerin doru kodlanmas yledir :

METT62
17099

LTCB

131200

05111314

1140083502 3//////7774 453015446 70600407880 80180280524 90630727=

21 00 Rasadnn genel kodlanma biimi :
METT62 CCCC GGSSDD
I I I I I YYAAGGLL
1PtPtPtPPPPPX

2PoPoPoPoPoX

3MMMmmm///X

4TTTGtttX

6GGGggg X 7DDFFFEESSX 8z1z1z1z2z2z2z3z3z3X 9z4z4z4/// X=

rnek

SAMSUN ( 2005 yl, Temmuz ay, 31. gn , 2100 rasad )

stasyon ndikatr

: LTAQ

Milli ndeks Numaras

: 17030

Barometre Termometresi ( 0C )

: 25.4

Barometre deeri (mb )

: 1021.2

Denize ndirme Katsays

Maksimum Scaklk ( 0C )

: 25.4

Minimum Scaklk ( C )

: 16.5
205

5VVV///X

Kuru Termometre ( 0C )

: 20.5

Islak termometre ( 0C )

: 18.2

Hazne Buzlu mu ( E / H )

: H

Aktinograf Deeri ( Cal/cm2 )

: 594

Helyograf Deeri ( saat)

: 10.7

Yerin Hali ( 0 9 )

: 0

Denizin Hali ( 0 9 )

: 1

Rzgr Yn ( 0 16 )

: 16

Rzgr Hz ( m/sn )

: 0.8

Pi Deeri ( mm )

: 1.8

Wild Deeri ( mm )

: 1.2

5 cm Toprak Scakl ( 0C )

: 28.6

10 cm Toprak Scakl ( 0C )

: 30.2

20 cm Toprak Scakl ( 0C )

: 29.4

50 cm Toprak Scakl ( 0C )

: 25.8

Bu bilgilerin doru kodlanmas yledir :

METT62
17030

LTAQ 311900
05073121

1254102128

3254165///6

420501822

82863022944 9258///4=

206

5018012///7 65941072

71600800013

Rasat
Saatleri

Verilmesi gerekli grup veya

elemanlar

Verilmeyen grup veya

elemanlar

1PtPtPtPPPPPX
2PoPoPoPoPoX
3///mmmKKKX
4TTTGtttX
5VVVBBBX
00

07
Rasad

7DDFFFEESSX
8z1z1z1z2z2z2z3z3z3X
9z4z4z4///X
YWWRRRRX
KCCCYYX
AyyyyyX
=

1PtPtPtPPPPPX
2PoPoPoPoPoX
3//////KKKX
4TTTGtttX
5VVV///X
1400
Rasad

7DDFFFEESSX
8z1z1z1z2z2z2z3z3z3X
9z4z4z4z5z5z5X
=

MMM=TMAX.
6GGGgggX
z5z5z5=100 cm
toprak scakl

MMM=TMAX
mmm=TMIN
KKK=T..Min. saat
10da okunan deerdir.
BBB=Buh. Havuzu
6GGGgggX
YWWRRRRX
KCCCYYX

2100
Rasad

1PtPtPtPPPPPX
2PoPoPoPoPoX
3MMMmmm///X
4TTTGtttX
5VVV///X
6GGGgggX
7DDFFFEESSX
8z1z1z1z2z2z2z3z3z3X
9z4z4z4///X
=

KKK=T..Min.scakl
BBB=Buh. Havuzu
z5z5z5=100 cm
toprak scakl
YWWRRRRX
KCCCYYX

PtPtPt=Barometre Term. (0C),

PPPPP=Barometre okunuu
(mb)
PoPoPoPoPo=Gerek
Basncn
deniz
seviyesine
indirilmesi iin (baz istasyonlarda) gerekli arp katsays
MMM=TMAX. Deeri (0C)
mmm=TMIN.
Deeri
(0C)
KKK=Toprak st min. Term.
deeridir. (0C)
TTT=Kuru term. Deeri(0C)
G=Islak term.buzlu(1), sulu
(0) gstergesi
ttt=Islak term.deeri (0C)
5.) =Pi.buh.deeri (mm)
VVV=Wild buh.deeri (mm)
BBB= Buh. Havuzu deeri
(mm)
6.) GGG=Gnlk global radyasyon toplam ( Cal/cm2 )
ggg= Gnlk gnelenme
sresi (saat)
DD=Rzgr yn (0-16)
FFF=10mye irca edilmi rzgr
hz (m/sec)
EE=Yerin hali (0-9)
SS=denizin hali (0-9)
Z1z1z1=5 cm.lik top.term.
scaklk deeri ( 0C ) z2z2z2=10
cm.lik top.term. scaklk deeri (
0
C ) z3z3z3=20 cm.lik top.term.
scaklk deeri ( 0C )
z4z4z4=50 cm.lik top.term.
scaklk deeri ( 0C ) z5z5z5=100
cm.lik top. term.scaklk deeri (
0
C)
Y) WW=Yan cinsi veya
Mahadeleri (0-9)
RRRR=Gnlk Ya top.
(mm)
K) CCC=Mevcut kar rt. yks.
(cm)
YY= Kar-su e deeri
(mm/cm)
A) yyyyy=Aylk ya toplam
(mm) ( Ayn son gn 0700
rasadnda verilir).

Tablo 13.1. Mahall saatle 0700, 1400 ve 2100de yaplan klimatolojik rasat

elemanlarnn ifrelenmesi.

207

11.2. CLIMAT Kodu ve Raporlama Kurallar

Rasat, CLIMAT el kitabnda belirtilen kurallara gre,

her ayn sonunda

meteorolojik parametrelerin ortalamalarn ve ekstrem deerlerini ieren aylk CLIMAT

kodunu hazrlanmaldr. Aylk CLIMAT kod gruplar aadaki ekildedir. CLIMAT,
yer istasyonlarndan aylk verileri raporlayan kodun addr. CLIMAT kodu be ksmdan
oluur.
Her ayn 2. gn saat 0900a kadar CLIMAT kodunu hazrlayp Meteoroloji
Genel Mdrlne gnderecektir.

FM 71-XI CLIMAT Yer istasyonlarndan aylk verilerin raporu

KOD FORMU:
BLM
BLM 1

0
111

CLIMAT
1 PoPoPoPo
5eee

MMJJJ

2PPPP 3Sn TTT StStSt 4SnTXTXTXSnTnTnTn

6R1R1R1R1Rdnrnr

8mpmpmTmTmTxmTx
BLM 2

222

IIiii

7S1S1S1PSPSPS

9mememRmRmSmS

0YbYbYcYc 1 PoPoPoPo 2PPPP 3SnTTTStStSt

4SnTXTXTXSnTnTnTn 5eee 6R1R1R1R1nrnr 7S1S1S1
8YPYPYTYTYTXYTX 9yeYeYRYRYSYS

BLM 3

333

0T25T25T30T30 1T35T35T40T40

2Tn0T n0TxoTxo

4R10R10R50R50 5R100 R100R150R150 6s00s00s01s01

BLM 4

444

3R01R01R05R05
7s10s10s50s50

8f10f10f20f20f30f30

9V1V1V2V2V3V3

0snTxdTxdTxdyxyx

1 snTndTndTndynyn

2 snTaxTaxTaxyaxyax

3 snTanTanTanyanyan

4RxRxRxRxyryr

5iwfxfxfxyfxyfx

6DtsDtsDgrDgr

7iyGxGxGnGn

208

Blm No

Grup sembol

erii

Kod ad MMJJJ (ay ve yl) lliii ( milli indeks no)

grubu

111

MMJJJnin referans ettii ay ve yla ait aylk data.

Kaytlardaki eksik gnler saysn da ierir.
Bu blm zorunludur.

222

MMJJJnin referans ettii ay ve yla ait aylk

normaller. Hesaplamada eksik yllar da

333

MMJJJnin referans ettii ay ve yla ait

parametrelerin belirli eiklerin tesinde
gnler says

444

MMJJJnin referans ettii ay ve yla ait

parametrelerin ekstrem deerleri

ierir

kald
4

CLIMAT raporlama kurallar:

a) Gruptaki bir veya birok parametrenin eksik olduu durumlarda eksik
parametre ( / ) iareti ile kodlanr. Grupta hibir parametre mmkn deilse o grup
rapordan karlacaktr.
b) Bir blmdeki tm parametrelerin eksik olmas durumunda zorunlu olan
blm 0 ve 1 hari, blm rapordan karlacaktr.
BLM 0 : Raporun giri blmdr.
CLIMAT : Raporun bir kara istasyonunun aylk ortalama deerlerine ait

olduunu belirtir.
MM : Raporun ait olduu ayn saysal deeridir. rnein; Ocak ay 01, Haziran

ay 06, Kasm ay 11 eklinde verilir.

JJJ : Raporun ait olduu yln yzler, onlar ve birler basamann deeridir.

rnein; 1996 ise 996, 1998 ise 998, 2001 ise 001 eklinde verilir.
II : Raporun ait olduu istasyonun iinde bulunduu blok numarasdr.

Trkiyedeki tm istasyonlar iin 17 deerini tar.

209

iii : Raporun ait olduu istasyonun numarasdr. rnein; Ankara 130,

Zonguldak 022 eklinde verilir.

BLM 1 (111) : Raporun ait olduu ay ve istasyon iin parametrelerin

ortalamalarnn verildii 1. Blmdr. Bu blmn verilmesi zorunludur. Blmdeki

herhangi bir grup iinde yer alan parametrelerden herhangi biri eksik ise kesme /
iareti ile verilir.
1PoPoPoPo : Aylk ortalama aktel basncn verildii gruptur.
1 : Grubun aktel basnca ait olduunu belirten grup indikatrdr. Binler

basama atlm aktel basn deerinin nne konmas zorunludur.

PoPoPoPo : Aylk ortalama basntr. Binler basama hari milibarn ondal

dahil kodlanr. rnein; 920.8mb 9208 grup olarak 19208, 1012.1mb 0121 grup
olarak 10121 eklinde kodlanr.
2PPPP : Deniz seviyesine indirilmi aylk ortalama basncn verildii gruptur.
2 : Grubun deniz seviyesine indirilmi basnca ait olduunu belirten grup

indikatrdr. Binler basama atlm deniz seviyesine indirilmi basncn nne

konulmas zorunludur.
PPPP : Deniz seviyesine indirilmi aylk ortalama basntr. Binler basama

hari milibarn ondal dahil kodlanr. rnein;

1000.0mb 0000 grup olarak

20000, 999.9mb 9999 grup olarak 29999 eklinde verilir.

3SnTTTststst : Aylk ortalama scaklk ve gnlk scaklklarn standart

sapmasnn verildii gruptur.

3 : Aylk ortalama scakla ilikin bilgilerin verildiini belirten grup

indikatrdr. Grubun bana konulmas zorunludur.

Sn : Aylk ortalama scakln iaretini belirtir. Pozitif deerler iin 0, negatif

deerler iin 1dir.

TTT : areti Sn ile belirtilen aylk ortalama scaklktr ve ondal ile kodlanr.

rnein; -7.5C ise 1075, -11.7C ise 1117, -0.2C ise 1002, +0.5C ise 0005,
3.9 C ise 0039, 27.8 C ise 0278 eklinde verilir.

210

ststst : Gnlk ortalama scaklklarn aylk ortalamaya gre standart sapmasdr.

Santigrad derecenin ondal ile kodlanr. rnein; 3.6C ise 036, 12.7C ise 127
eklinde verilir.
4SnTxTxTxSnTnTnTn : Aylk ortalama ekstrem scaklklarn verildii

gruptur.
4 : Aylk ortalama ekstrem scaklklarn verildiini belirten grup indikatrdr.

Grup nne konulmas zorunludur.

Sn : Aylk ortalama maksimum scakln iaretini belirtir. Pozitif deerler iin

0, negatif deerler iin 1dir.

TxTxTx : areti Sn ile belirtilen aylk ortalama maksimum scaklktr ve ondal

ile kodlanr. rnein: - 0.5C i se 1005, 29.9C ise 0299 eklinde verilir.
Sn : Aylk ortalama minimum scakln iaretini belirtir. Pozitif deerler iin

0, negatif deerler iin 1dir.

TnTnTn : areti Sn ile belirtilen aylk ortalama minimum scaklktr ve ondal

ile kodlanr. rnein; -11.1C ise 1111, -3.7C ise 1037, 9.3 C ise 0093
eklinde verilir.
5eee : Aylk ortalama buhar basncnn verildii gruptur.
5 : Aylk ortalama buhar basncnn verildiini belirten grup indikatrdr. Grup

nne konulmas zorunludur.

eee : Aylk ortalama buhar basncdr ve ondal ile kodlanr. rnein; 8.7mb

ise 087, 13.9mb ise 139 eklinde verilir.

6R1R1R1R1Rdnrnr : Aylk toplam yan ve yan 1 milimetreye eit veya daha

fazla olduu gn saysnn verildii gruptur.

6 : Aylk toplam yaa ilikin bilgilerin verildiini belirten grup indikatrdr.

Grup nne konulmas zorunludur.

R1R1R1R1 : Aylk toplam ya miktardr ve ondalk ksm en yakn milimetreye

evrilerek kodlanr. rnein; 0.0mm ise 9999, 3.1mm ise 0003, 7.5mm ise 0008,
18.5mm ise 0019, 1100.0mm ise 1100 ve ya yok ise 0000 eklinde verilir.
Rd : Aylk toplam yan standart normallere gre hazrlanan frekans

gruplarndan hangisine dahil olduunu gsteren kentil deeridir. Meteoroloji Genel

Mdrlnde eklendiinden kesme "/" iareti ile kodlanr.
211

nrnr : Yan 1 milimetreye eit ve daha fazla olduu gn saysdr. rnein; ay

iinde gnlk ya toplam lmm eit ve daha fazla olduu gn says 1 ise 01, 30 ise 30
eklinde kodlanr.
7S1S1S1PSPSPS : Aylk toplam gnelenme sresi ile aylk toplamn standart

normaline orannn verildii gruptur.

7 : Aylk gnelenme sresine ilikin bilgilerin verildiini belirten grup

indikatrdr. Grubun bana konulmas zorunludur.

S1S1S1 : Aylk toplam gnelenme sresidir. Ondalk ksm en yakn tam saate

evrilerek kodlanr. rnein; 93.2 saat ise 093, 164.5 saat ise 165 olarak verilir.
PSPSPS : Aylk toplam gnelenme sresinin standart normaline orandr, yzdelik

basama dahil verilir. rnein; aylk toplam gnelenme sresi normali 82.7 saat olup bir
istasyonda toplam gnelenme sresi 79.3 saat ise aylk toplamn standart normale oran
%95.88 dir ve bu deer %96 alnarak 096 eklinde kodlanr.
8mpmpmTmTmTxmTx : Basn, scaklk ve ekstrem scaklklarda rasat yaplamayan

gn saylarnn verildii gruptur. Rasatlarda eksiklik sz konusu deilse bu grup verilmez.

8 : Grup indikatrdr ve grubun basma konulmas zorunludur.
mpmp : Herhangi bir nedenle basn rasadnn yaplamad gn saysdr.

Barometre ve barograftan her ikisinden de lm alnamayacak durumda ise cetvelde bo

kalan gn says kodlanr.
mTmT : Herhangi bir nedenle kuru termometre, minimum termometre, slak

termometre ve termografn hepsi birden krlm ve arzalanmsa, kuru termometre

scaklnn alnarak gnlk ortalama deerin hesaplanamad gn saysdr.
mTxmTx : Herhangi bir nedenle maksimum, minimum termometre veya

termograftan ekstrem scaklklarn alnamad gn saysdr.

9mememrmrmsms : Gnlk ortalama buhar basnc, toplam ya ve gnelenme

srelerinde lm yaplamayan gn saylarnn verildii gruptur. Rasatlarda eksiklik sz

konusu deilse bu grup rapordan karlabilir.
9 : Grup indikatrdr ve grubun bana konulmas zorunludur.
meme : Herhangi bir nedenle gnlk ortalama buhar basncnn elde edilemedii gn

saysdr.
mrmr : Herhangi bir nedenle gnlk ya toplamnn llemedii gn saysdr.

212

msms : Herhangi bir nedenle gnelenme sresinin elde edilemedii gn saysdr.

BLM 2 (222) : Raporlarn verildii ay ve istasyon iin raporun 1.

Blmnde kodlanan parametrelerin 19611990 periyodu baz alnarak hesaplanm,

standart normal deerlerinin verildii blmdr. Ulusal Meteoroloji Servisleri CLIMAT
Raporu veren tm istasyonlara ait standart normalleri periyot tamamlandnda toplu
halde WMO sekreterliine gnderirler. Bu gnderimi, izleyen iki ay raporla birlikte
standart normalleri ieren 2. Blm kodlanr, daha sonra verilmez. Ayn prosedr
standart normallerde deiiklik veya ek yapldnda da izlenir.
Standart normaller Meteoroloji Genel Mdrlnde hazrlanp eklenerek,
gnderildiinden istasyonlarca kodlanmaz.
0YbYbYcYc : Standart normallerin ait olduu dnemin belirtildii gruptur.
0 : Grup indikatrdr, grubun banda verilir.
YbYb : Referans periyodun balang yl, yzler ve binler basama atlm

olarak kodlanr. rnein; 1961 yl iin 61, 1971 yl iin 71 eklinde verilir.
YcYc : Referans periyodun biti yl, yzler ve binler basama atlarak kodlanr.

rnein; 1990 yl iin 90, 2000 yl iin 00 eklinde verilir.

1P0P0P0P0 : Raporun verildii ay ve istasyon iin aylk aktel basn normalinin

verildii gruptur.
2PPPP : Raporun verildii ay ve istasyon iin deniz seviyesine indirilmi basn

normalinin verildii gruptur.

3SnTTTststst : Raporun verildii ay ve istasyon iin scaklk normalinin ve

standart sapmasnn verildii gruptur.

4SnTxTxTxSnTnTnTn : Raporun verildii ay ve istasyon iin aylk ortalama

ekstrem scaklklarn normallerinin verildii gruptur.

5eee : Raporun verildii ay ve istasyon iin buhar basnc normalinin verildii

gruptur.
213

6R1R1R1R1nrnr : Raporun verildii ay ve istasyon iinde kentil deeri hari

aylk ya deerleri ile 1 milimetreye eit ve daha fazla yal gn saylarna ait
normallerin verildii gruptur.
7S1S1S1 : Raporun verildii ay ve istasyon iin toplam gnelenme sresi

normalinin verildii gruptur.

8YpYpYTYTYTXYTX : Raporun verildii ay ve istasyon iin referans periyot

ierisinde basn, scaklk ve ekstrem scaklklarn eksik olduu yl saylarnn verildii

gruptur.
YpYp : Basn rasatlarnn eksik olduu yl saysdr.
YTYT : Scaklk rasatlarnn eksik olduu yl saysdr.
YTXYTX : Ekstrem scaklk rasatlarnn eksik olduu yl saysdr.
9YeYeYRYRYsYs : Raporun verildii istasyon iin referans periyot ierisinde

buhar basnc, yllk ya toplam ve gnelenme sresi rasatlarnn eksik olduu yl

saylarnn verildii gruptur.
YeYe : Buhar basnc rasatlarnn eksik olduu yl saysdr.
YRYR : Ya rasatlarnn eksik olduu yl saysdr.
YsYs : Gnelenme sresi rasatlarnn eksik olduu yl saysdr.
BLM 3 (333) : Raporun ait olduu ayda, istasyonda belirli eik deerlerini

aan parametrelerin eik deerlerini atklar gn saylarnn verildii blmdr. Eer

herhangi bir grup iindeki eik deerler almamsa o grup rapordan kartlr.
333 : Raporun 3. blmnn verildiini belirten indikatrdr.
0T25T25T30T30 : Ay ierisinde llen maksimum scaklklarn 25oC ve 30oC

eik deerlerini at gn saylarnn verildii gruptur.

0 : Grup indikatrdr, grup verildiinde baa eklenmesi zorunludur.
T25T25 : Maksimum scaklklarnn 25oCye eit ve daha yksek olduu gn

saysdr. rnein; bir istasyonda 25oCye eit ve daha yksek maksimum scakln
lld gn says 14 ise 14 eklinde kodlanacaktr.

214

T30T30 :

Maksimum scakln 30oCye eit ve daha yksek olduu gn

saysdr. rnein; ayn istasyonda 25oCyi aan scaklklardan 5 gne ait olan 30oC ve
daha yksek ise 05 olarak kodlanacaktr.
1T35T35T40T40 : Maksimum scaklklarn 35oC ve 40oCye eit ve daha yksek

olduu gn saylarnn verildii gruptur.

1 : Grup indikatrdr, grup verildiinde baa eklenmesi zorunludur.
T35T35 :

Maksimum scakln 35oCye eit ve daha yksek olduu gn

saysdr. rnein; bir istasyonda 35oCye eit ve daha yksek maksimum scakln
gzlendii gn says 3 ise 03 olarak verilir.
T40T40 :

Maksimum scakln 40oCye eit ve daha yksek olduu gn

saysdr. rnein; ayn istasyonda scaklk 40oCnin zerine 1 gn km ise 01

olarak kodlanr.
2TnoTnoTx oTx o : Ekstrem scaklklarn 0oCden dk olduu gn saylarnn

verildii gruptur.
2 : Grup indikatrdr, grup verildiinde baa eklenmesi zorunludur.
TnoTno : Minimum scakln 0oCin altnda olduu gn saysdr. rnein; bir

istasyonda minimum scaklk ay iinde 8 gn sfr derecenin altna inmise (-0.1oC dahil
) 08 olarak kodlanr.
TxoTxo : Maksimum scakln 0oCnin altnda olduu gn saysdr. rnein;

ayn istasyonda maksimum scaklk 0oCnin altna 1 gn dmse 01 olarak

kodlanacaktr.
3R01R01R05R05 : Gnlk toplam yan 1.0mm ve 5.0mmye eit veya daha

fazla olduu gn saylarnn verildii gruptur.

3 : Grup indikatrdr, grup verildiinde baa eklenmesi zorunludur.
R01R01 : Ya toplamnn 1.0 mmye eit ve daha fazla olduu gn saysdr.
R05R05 : Ya toplamnn 5.0 mm ye eit ve daha fazla olduu gn saysdr.
4R10R10R50R50 : Gnlk toplam yan 10.0mm ve 50.0mmye eit veya daha fazla

olduu gn saylarnn verildii gruptur.

4 : Grup indikatrdr, grup verildiinde baa eklenmesi zorunludur.
R10R10 : Ya toplamnn 10.0mmye eit ve fazla olduu gn saysdr.

215

R50R50 : Ya toplamnn 50.0mmye eit ve fazla olduu gn saysdr.

5R100R100R150R150 : Gnlk ya toplamlarnn 100.0mm ve 150.0mmye eit veya

daha fazla olduu gn saylarnn verildii gruptur.

5 : Grup indikatrdr, grup verildiinde baa eklenmesi zorunludur.
R100R100 : Ya toplamnn 100.0mmye eit ve fazla olduu gn saysdr.
R150R150 : Ya toplamnn 150.0mmye eit ve fazla olduu gn saysdr.
6S00S00S01S01 : Kar kalnlnn 0cm ve 1cmden fazla olduu gn saylarnn

verildii gruptur.
6 : Grup indikatrdr, grup verildiinde baa eklenmesi zorunludur.
S00S00 : Kar kalnlnn 0cmden fazla olduu gn saysdr. Leke 0cmden fazla

olduu kabul edilerek sayllara dahil edilecektir. rnein; ay iinde 5 gn leke 16 gn ise
kar kalnl verilmi olsun, bu durumda S00 S00 21 eklinde verilecektir.
S01S01 : Mevcut kar kalnlnn 1cmden fazla olduu gn saysdr. rnein; ayn

istasyonda kar kalnl verilen 16 gnden 2si 1 cm, 14 daha fazla olsun, bu durumda
S01S01 14 olarak verilecektir.
7S10S10S50S50 : Kar kalnlnn 10cm ve 50cmden fazla olduu gn saylarnn

verildii gruptur.
7 : Grup indikatrdr, grup verildiinde baa eklenmesi zorunludur.
S10S10 : Kar kalnlnn 10cmden fazla olduu gn saysdr.
S50S50 : Kar kalnlnn 50cmden fazla olduu gn saysdr.
8f10f10f20f20f30f30 : On dakikalk ortalama rzgar hznn 10m/sec(20 knots),

20m/sec(40knots) ve 30m/sec(60 konts) eit veya yksek olduu gn saylarnn verildii

gruptur.
8 : Grup indikatrdr, grup verildiinde bana eklenmesi zorunludur.
f10f10 : On dakikalk ortalama hzn l0m/sec (20 knots)e eit veya yksek olduu

gn saysdr. Mekanik anemograf olan istasyonlar, anemogram zerinde kilometre

kaleminin herhangi bir 10 dakika sresince 6.0dan fazla izgi araln kestii blm
iaretleyecekler ve saatlik rzgar cetvelinde bu gne iareti koyacaklardr. Saatlik rzgr
cetvelinde iaretlenmi bu gnler sayla girecektir. Elektrikli anemograflarda ise ayn
ilem 20 knots aan 10 dakikalk periyot iin yaplacaktr. Anemometre ile alan
216

istasyonlar ise 10 dakikalk ortalamas l0m/seci verecek veya aacak ekilde rzgrn
tespit edildii gnleri cetvele iaretleyecek ve sayla sokacaktr.
f20f20 : On dakikalk ortalama hzn 20m/sec (40 knots)e eit veya yksek olduu

gn saysdr. Ayn ilem mekanik anemograflarda hz kaleminin 12.0 izgi araln

kestii, elektrikli anemograflarda 40 knots verdii blmler iin yinelenecek diyagram
ve saatlik rzgar cetvelleri zerinde iaretlenerek sayla sokulacaktr.
f30f30 : On dakikalk ortalama hzn 30m/sec (60 knots)e eit veya yksek olduu

gn saysdr. Ayn ilem bu hz iin tekrarlanacaktr.

9v1v1v2v2v3v3 : Ryetin 50m, 100m ve 1000mden dk olduu gn saylarnn

verildii gruptur. Rasat saatleri dnda da yatay gr mesafesinin bu limitlerin altna

dt gzlenmise o gn de sayla alnr.
9 : Grup indikatrdr, grup verildiinde baa eklenmesi zorunludur.
v1v1 : Ryetin 50mnin altna dt gnler saysdr.
v2v2 : Ryetin 100mnin altna dt gnler saysdr.
v3v3 : Ryetin 1000mnin altna dt gnler saysdr.
BLM (444) : Raporun ait olduu ay ve istasyon iin ekstrem deerler ile orajl

ve dolulu gn saylarnn rapor edildii blmdr.

(444) : Aylk klima raporunun 4. blmnn verildiini belirten indikatrdr.

Blmn bana konulmas zorunludur. Bu blmde 0, 1, 2, 3, 4 ve 5. gruplarda ekstrem

deer ay iinde sadece bir gn meydana gelmise grubun son iki rakam ayn o gnn
gsterecektir. Eer ekstrem deer ay iinde tekrarlanmsa ekstrem deerin saptand
tarihe 50 eklenerek kodlanacaktr. Bu blmde de eer bir gruba ait deerler eksik ise grup
rapordan kartlacaktr.
0SnTxdTxdTxdyxyx : Ay iindeki en yksek gnlk ortalama scakln verildii

gruptur.
0 : Grup indikatrdr, grubun bana eklenmesi zorunludur.
Sn : Ay ierisindeki en yksek gnlk ortalama scakln iaretidir.
TxdTxdTxd : areti Sn ile belirtilen, ay ierisindeki en yksek gnlk ortalama

scaklktr ve ondal ile kodlanr. rnein; ay iindeki en yksek gnlk ortalama

217

scaklk -17.6C ise bu iareti ile 1176 eklinde, 0.0C ise iaretiyle 0000, 31.1C
ise iareti ile 0311 eklinde verilecektir.
yxyx : TxdTxdTxdde belirtilen deerin lld gndr. rnein; A istasyonunda en

yksek gnlk ortalama scaklk 12. gn elde edilmise bu 12 eklinde, hem 12. gn
hem 20. gn elde edilmise 62 olarak kodlanr.
1SnTndTndTndynyn : Ay iindeki en dk ortalama scakln verildii gruptur.
1 : Grup indikatrdr, grubun bana eklenmesi zorunludur.
Sn : Ay iindeki en dk gnlk ortalama scakln iaretidir.
TndTndTnd : areti Sn ile belirtilen, ay iindeki en dk gnlk ortalama scaklktr

ve ondal ile kodlanr. rnein; ay iindeki en dk gnlk ortalama scaklk -0.1C ise
bu deer iareti ile 1001 eklinde verilir.
ynyn : TndTndTndde belirtilen deerin lld gndr. rnein; en dk gnlk

ortalama scaklk ayn 1. gn saptanmsa bu "01", ayn 1., 12. ve 21. gnlerinde ayn
deer tekrarlanmsa "51" eklinde kodlanr.
2SnTaxTaxTaxyaxyax : Ay iinde llm en yksek (maksimum) scakln

verildii gruptur.
2 : Grup indikatrdr, grubun banda verilmesi zorunludur.
Sn : Ay ierisinde llm en yksek scakln iaretidir.
TaxTaxTax : areti Sn ile belirtilen, ay ierisinde llm en yksek scaklktr ve

ondal ile kodlanr.

yaxyax : TaxTaxTaxde belirtilen deerin lld gndr.
3SnTanTanTanyanyan : Ay ierisinde llm en dk (minimum) scakln

verildii gruptur.
3 : Grup indikatrdr, grubun bana eklenmesi zorunludur.
Sn : Ay ierisinde llm en dk scakln iaretidir.
TanTanTan : areti Sn ile belirtilen, ay ierisinde llm en dk scaklk deeridir

ve ondal ile kodlanr.

yanyan : TanTanTande belirtilen deerin lld gndr.
4RxRxRxRxyryr : Ay ierisindeki en yksek gnlk toplam yan verildii gruptur.
4 : Grup indikatrdr, grubun banda verilmesi zorunludur.

218

RxRxRxRx : Ay ierisinde llen en yksek gnlk toplam yatr.

Milimetrenin ondal ile verilir. rnein; ay iinde en yksek gnlk toplam ya miktar
32.1mm ise bu 0321 eklinde verilir.
yryr : RxRxRxRx grubunda verilen yan lld gndr. rnein; 32.1mmlik

ya ayn 5. gn llmse 05, hem 5. hem de 22. gnleri ayn miktarlar llmse
55 eklinde kodlanr.
5iwfxfxfxyfxyfx : Ay iindeki llm en yksek rzgar hznn verildii gruptur.
5 : Grup indikatrdr, grubun banda verilmesi zorunludur.
iw : fxfxfxde verilen hzn tesbit edili eklini ve birimini belirten indikatrdr.

Rzgar hz anemometre ile tespit ediliyorsa kod rakam 0, anemograf ile tesbit
ediliyorsa 1 kullanlr.
fxfxfx : Ay ierisinde llm en yksek hza sahip hamle deeridir. iw ile belirtilen

birimin (Meteoroloji Genel Mdrl iin metrenin) ondal ile kodlanr. rnein;
Anemograftan ay ierisinde en yksek rzgar hznn 17.2m/sec. olduu saptanmsa bu iw
indikatr ile birlikte "1172" eklinde verilir.
yfxyfx : fxfxfx ile belirtilen en yksek hzn lld gndr. rnein,

17.2m/sec.Iik hz ayn 18. gn llmse 18 bu deer ay iinde 18 ve 30. gnler tespit

edilmise 68 eklinde kodlanr.
6DtsDtsDgrDgr : Ay iindeki, orajl ve dolulu gn saylarnn verildii gruptur.
6 : Grup indikatrdr, grup verildiinde bana eklenmesi zorunludur.
DtsDts : Ay iindeki orajl gn saysdr. Ryette oraj bu gruba dahil edilmez.
DgrDgr : Ay ierisindeki dolulu gn saysdr.
7iyGxGxGnGn : Maksimum scaklk rasatlarnda deiiklik yapldn gsterir

gruptur. Rasat sisteminde bir deiiklik olmad srece bu grup verilmez.

7 : Grup indikatrdr, grup verildiinde baa eklenmesi zorunludur.
iy : Rasat tipini (aleti) gsterir indikatrdr.
GxGx : Deitirilen sistemde maksimum scakln rasat edilecei saattir.
GnGn : Deitirilen sistemde minimum scakln rasat edilecei saattir.
rnek : Ankara istasyonunun 1996 yl ubat ayna ait CLMAT raporunun

kodlanmas;
219

stasyon ndikatr : ANKA

Milli indeks no : 17130
Aylk ortalama basn : 910.7 mb
Aylk ortalama deniz seviyesine indirilmi basn : 1014.7 mb
Aylk ortalama scaklk : 4.8 C
Gnlk scaklklara ait standart sapma deeri : 3.8 C
Aylk ortalama maksimum scaklk : 9.2 C
Aylk ortalama minimum scaklk : 0.9 C
Aylk ortalama buhar basnc : 6.7 mb
Aylk ya toplam : 38.1 mm
Yan 1.0mm eit veya daha fazla olduu gn says : 10
Aylk toplam gnelenme sresi : 94.4 saat
Aylk gnelenme sresinin normaline oran : % 88.8
Basn, scaklk, ekstrem scaklk, buhar basnc, ya ve gnelenme sreleri
iinde lm yaplamam gn says : Yoktur
Maksimum scakln 25, 30, 35 ve 40Cye eit ve daha yksek deere ulat
gn says : Yoktur
Minimum scakln 0Cden dk olduu gn says : 6
Maksimum scakln 0Cnin altna dt gn says : Yoktur
Yan 5.0mm eit veya daha fazla olduu gn says : 2
Yan 10, 50, 100 ve 150mm eit veya daha fazla olduu gn says : Yoktur
Kar kalnlnn 0 cmden fazla olduu gn says : 2
Kar kalnlnn 1, 10 ve 50 cm ve daha fazla olduu gn says : Yoktur
10 dakikalk ortalama hzn 10m/sec ve daha fazla gn says : 1
10 dakikalk ortalama hzn 20, 30 m/sec ve daha fazla gn says : Yoktur
Yatay gr mesafesinin 50, 100 ve 1000 metrenin altna dt gn says :
Yoktur
Ay iindeki en yksek gnlk ortalama scaklk ve gn : 11.7 C ve 23. gn
Ay iindeki en dk gnlk ortalama scaklk ve gn : -4.1 C ve 3. gn
Ay iindeki en yksek maksimum scaklk ve gn : 15.6 C ve 21. gn
Ay iindeki en dk minimum scaklk ve gn : -9.0 C ve 2. gn
Ay iindeki en yksek gnlk toplam ya miktar ve gn : 7.5 mm ve 6. gn
Ay iindeki en yksek rzgar hz ve gn : 16.8 m/sec ve 8. gn
220

Orajl gn says : 1
Dolulu gn says : 1
Maksimum ve minimum scaklklarn rasat saatlerinde ve aletlerinde deiiklik :
Yoktur.
Aadaki kod formatnda verilen 2. blm Meteoroloji Genel Mdrl
tarafndan kodlanm haliyle verilmitir.

CSTT60 ANKA 010920

CLIMAT 02996 17130
111 19107 20147 30048038 400920009 5067 60038/10 7094089
222 06190 19139 20199 30010027 400401035 5049 6004708 7089 8000000
9000012
333 20600 31002 60200 8010000
444 0011723 1104103 2015621 3109002 4007506 5116808 60101=

221

Deerlendirme Sorular:

1- Klimatolojik verilerin kodlanarak gnderilme ihtiyac nereden domutur?

Nasl ve hangi amala gelitirilmitir?
2- Mett62 ve CLIMAT rasat kodlar arasndaki farklar nelerdir? Aratrnz.

222

SZLK
Aktinograf

:Gne enerjisinin kalori miktarn len yazc alet.

Aktinometre

:Gneten enerjisinin kalori miktarn direkt len alet.

Amplitd

:Fark, deiim

Anemograf

:Rzgr hzn ve ynn kayt eden yazc alet.

Anemometre

:Rzgr hzn ve ynn direkt len alet.

Aspiratr

:Srekli hava salamak amacyla, genellikle bir zemberek

yardmyla alan dner fan.

Barograf

:Hava basncn lp kayt eden yazc alet.

Barometre

:Hava basncn direkt len alet.

Buharlama

:Sv suyun su buhar haline gelmesi olaydr.

Bulut

:Serbest atmosferde, su damlacklar, buz kristalleri gibi

gzle grlr paracklarn veya her ikisinin bir araya
gelmesiyle oluan toplulua denir.

Ekstrem

:Belirli bir zaman aral sresince llm u deer.

Endemik

:nceleri

geni

alanlara

yaylm

olup

da

iklim

deimeleri sonucu bir veya birka yere ekilmi

bitkilerdir.
Eykselti erisi

:Deniz

seviyesinden

ayn

ykseklikteki

noktalarn

birletirilmesiyle oluan izgi.

Fenoloji

:Meteorolojik ve klimatolojik koullarn, bitki ve hayvan

ikilisinin biyolojik olaylaryla ilikisini inceleyen bilim.

Fotosentez

:Yeil bitkilerin kta basit bileiklerinden karmak yapl

organik molekller yapmas.

Grezil

:aplar 2-5 mm arasnda deien, yar saydam donmu,

yuvarlak veya koni eklinde su tanecikleri.

Helyograf

:Saatlik gnelenme srelerini len alet.

Hidro

:Suya ait, suyla ilgili.

223

Hidrometeor

:Yeryznden rzgr tarafndan savrulanlar, yerdeki

nesneler zerinde su damlacklar olarak birikenler de
dahil olmak zere atmosferdeki su buhar veya yere den
kat ve sv haldeki suyu ieren meteor.

Higrograf

:Havann nisp nemini len ve kayt eden yazc alet.

Is

:Bir cismin ktlesi iinde sahip olduu enerjinin toplam

olarak miktarna denir.

klim

:Bir blge iinde uzun yllar boyunca deimeyen

ortalama hava koullardr.

klim elemanlar

:klimi

oluturan

(scaklk,

basn,

rzgr,

ya,

bulutluluk, gnelenme vb.) atmosfer zellikleridir.

ndeks

:Gsterge

rca

:ndirgeme, meteorolojide bir ksm zel faktr ya da

faktrlerin etkisini ortadan kaldrmak, deitirmek.

stavroz

:Rzgr aletlerinde drt ana yn belirlemeye yarayan

ksm.

ba ayar

:Higrografn tam doymu havadaki lerliini kontrol

etmek iin yaplan ilem.

Jiruet

:Rzgrn ynn ve bofor olarak hzn len alet.

Jivr

:Buz kristallerinin kra eklinde bir oluumudur.

Kalori

:Is enerjisi birimi.

Klimatik

:klim zelliiyle balantl, ilgili.

Klimatizm

:klim ile tedavi ekli.

Korelatif

:Birbiriyle uyumlu olmak ( tamamlayc )

Makro

:Byk

Mezo

:Orta

Mesnet

:Aletlerin yerletirildii blm, dayanak.

Mikro

:Kk

Milibar

:Basn l birimi.
224

Milimetre

:Meteorolojide basn l birimi

Mukayese

:Benzeterek

veya

karlatrarak

deerlendirme,

karlatrma.
Mutedil

:Orta iddetli, orta kuvvette.

Mslin

:Islak termometreye sarlan tlbent paras.

Mahede

:Gzlem ( Ya ve oraj dndaki hadiselerin tespiti. )

Nivelman

:Ykseklik tama yntemi.

Nisp nem

:Havadaki su buharnn yzde olarak doyma derecesi.

Piche evaporimetresi

:Bir taraf kapal, zerinde taksimat bulunan 14 mm

apnda cam tpten yaplm bir alet olup buharlamay
ler.

Pilot balon

:Rzgr parametreleri ile bulut taban yksekliini

belirlemek iin havaya braklan ve teodolit yardmyla
izlenen balondur.

Plviograf

:Ya lmeye yarayan yazc alet.

Plviometre

:Yamurun veya eritilmi karn miktarn lmeye yarayan

alet, ya ler.

Psikrometre

:Kuru termometre, slak termometre ve aspiratrden

oluan set.

Puvar

:Pompa.

Radar

:Uzak mesafelerdeki nesneleri belirlemek iin radyo

dalgalarn kullanan sisteme verilen ad.

Radiosonde

:Meteorolojik parametrelerin dikey yndeki deerlerini

belirlemek iin kullanlan sisteme verilen ad.

Radyasyon

:Enerjinin elektromanyetik dalgalar eklinde yaylmas

veya enerjinin tanmas ilemidir.

Rasat

:Meteorolojik aletlerle yaplan lmlerden elde edilen

kaytlar.

Rasat

:Meteorolojik rasatlar yapan kii.

Rasat park

:Atmosfer

olaylarna

bulunduu yer.
225

ak,

meteorolojik

aletlerin

Relik

:Belirli yerlerde yetiebilen bitkiler.

Ryet

:Yatay gr uzakl.

Rlyef

:Yer eklinin kabarkl.

Sertifika

:Aletlerin zeliklerini gsteren belge

Siklon

:evresine gre merkezinde basncn en dk olduu

alak basn alandr

Siliyograf

:Bulut taban yksekliini belirlemeye yarayan alet.

Sinoptik

:Belli bir zamanda, geni bir alanda var olan atmosferik

koullar belirten terimdir.

Termograf

:Hava scakln srekli olarak kayt eden yazc alet.

Termometre

:Havann lm yapld zamandaki scakln direkt

len alet.

Vergla

:Den veya dmeyen sv yalarn dikey ve yatay

yzeyler zerinde oluturduu dz, effaf buz tabakasdr.

Verniye

:llen deerler en yakn tam lee kadar salkl bir

ekilde belirlenemedii zaman, skalann blmlerinin
kesirlerine kadar lmek iin kullanlan alet.

Virga

:Bulutun alt tabanna bitiik olarak grlen fakat yere

kadar uzanmayan ya demetidir.

Wild evaporimetresi

:250 cm2 yzeyi olan, ierisinde su bulunan terazi sistemi

olup buharlamay ler.

Yerel saat

:Herhangi bir yer iin, o yerin meridyenine gre hesap

edilen saat.

Zahir

:Grnen, grnrdeki.

226

KAYNAKA

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Atalay, .1997, Trkiye Corafyas, zmir

Corafya Ders Notlar, 2002 Balkesir niversitesi Corafya Blm
Demirel, A. Meteoroloji Szl, DM Yaynlar 2002/05, Ankara
Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl http://www.meteor.gov.tr
Doan, ., Ayman B.,Ballca H., Kaya N. 1982. Klimatoloji I-II. Ankara
Erin, S. 1984, Klimatoloji ve Metodlar, stanbul
Erin, S. 1957, Tatbiki Klimatoloji ve Trkiyenin klim artlar, T
Hidrojeoloji Enstits, stanbul
8. Erol, O. 1993. Genel Klimatoloji. Ankara (Gazi Bro Kitapevi)
9. Gafur A., elenk .,Grsu T. 1982, Hidro-meteoroloji I, Ankara
10. http://htmlrehberi.sitemynet.com/SN/telgraf.htm
11. http://users.skynet.be/meteobel/meteoclub/mcb.htm
12. http://www.ace.mmu.ac.uk/Resources/Teaching_Packs/KeyStage3/Weather
Climate/index.html
13. http://www.ccrc.sr.unh.edu/~stm/AS/WeatherToolbox/Weather_Tools.html
14. http://www.perret-optic.ch/Instruments/meteorologie/Barometre/
inst_meteo_baro_f.htm
15. Klimatoloji ubesi, Klimatolojik Rasat El Kitab, DM Yaynlar 1969, Ankara
16. Klimatoloji ubesi, Klimatolojik Rasatlarn ifrelenmesi, DM Yaynlar 2001,
Ankara
17. Ko, T. 1998, klim Bilimi almalar Klimatoloji III-IV, Balkesir
18. Met. Office of England http://www.met-office.gov.uk/bookshelf/clouds/
19. National Weather Service Southern Region Headquarters
http://www.srh.weather.gov/jetstream/synoptic/clouds.htm#skywatcher
20. Northern Michigan University http://seaborg.nmu.edu/Clouds/
21. zalar, A. 2000, Corafyaya Giri, Ankara
22. Penner, A. Meteorology : Clouds, http://www.bf.uni-lj.si/agromet/oblaki.ppt
23. Plymouth State Weather Center http://vortex.plymouth.edu/home.html
24. PSU, The Pennsylvania State University 2003
www.personal.psu.edu/faculty/d/g/dga11/HS175_09_SE Asia.htm
25. Trke, Y., Kl B. 1986, Climatology 1, Ankara
26. UCSB, The University of California, Santa Barbara
www.geog.ucsb.edu/downslope_wind/downslope_wind.html
27. University of Illinois (DAS-UIUC)
http://ww2010.atmos.uiuc.edu/(Gh)/guides/mtr/cld/cldtyp/hgh/crs.rxml
28. Yldrm, S. 2003, Temel Klimatoloji Dersi Kurs Notlar-II, Ankara
29. WMO-No 407. 1975. WMO International Cloud Atlas- Volume I Manual of The
Observation Of Clouds And Other Meteors, Geneva- Switzerland

227