20 Filosofiaren Baliabideak

FILOSOFIAKO
MATERIAL
LAGUNGARRIAK:
ETIKA ETA POLITIKA
Gasteizko
IRALE-Gasteiz
IRALE
R400
R-400
2009-2010
2009/12/18
ENRIQUE
ENRIQUE
CLEMENTE
CLEMENTE
MORAN
Aurkibidea
AURKIBIDEA
0. SARRERA.....................................................................................................................6
1. ANIMALIEKIKO ERANTZUKIZUN ETIKOA..........................................................9
1.1. Arlo filosofikoa........................................................................................................10
1.2. Irakurtzeko testua
Animaliekiko erantzukizun etikoa...............................................................................10
1.3. Landu beharreko terminoak......................................................................................11
1.4. Teoria filosofikoa
Espezieen sorrera.........................................................................................................11
1.5.Dilema-Debatea.........................................................................................................12
1.6. Filma
YouTube.......................................................................................................................13
1.7. Web-orrialdeak.........................................................................................................13
2. ANIZTASUN KULTURALA......................................................................................14
2.1. Arlo filosofikoa.........................................................................................................15
Arrazakeriaren jatorri zientifikoa................................................................................15
2.3. Dilema-Debatea
Hiriaren plangintza, atzerritarrak bai ala ez................................................................16
2.4. Hainbat kultura lantzeko fitxa..................................................................................17
2.6. Filma
La espalda del mundo..................................................................................................24
2.7. Web-orrialdeak.........................................................................................................27
3. MAITASUNA ETA ZORIONTASUNA.....................................................................28
Maitasunaren Artea......................................................................................................29
Maitasunaren definizioa filosofo batzuengan..............................................................31
3.5. Dilema-Debatea
Sexualitatea..................................................................................................................32
3.6. Filma
Whatever works...........................................................................................................34
3.7. Web-orrialdeak.........................................................................................................35
4. SEXUA ETA INDARKERIA......................................................................................36
4.2. Irakurtzeko testuak
Bortxaketa kolektiboak................................................................................................37
Zer da pertsona eta nola hartzen dugu kontuan?.........................................................39
2
Aurkibidea
4.5. Dilema-Debatea
Zu izango bazina?........................................................................................................41
4.6. Filma
Lord of the flies............................................................................................................42
4.7. Web-orrialdeak.........................................................................................................43
5. GIZAKIAREN DUINTASUNA ETA NERABEZAROA...........................................44
Ciberbullying eta Groomming.....................................................................................45
Duintasunaren teoria eta praktika................................................................................47
5.5. Dilema-Debatea........................................................................................................48
5.6. Filma
Bideo batzuk................................................................................................................49
5.7. Web-orrialdeak.........................................................................................................50
6. GAINDITZEKO NAHIA: ERRESILIENTZIA..........................................................51
Erresilientzia: Zoritxarraren eskola.............................................................................52
Nihilismoaren ikuskera nietzschearra..........................................................................54
6.5. Dilema-Debatea........................................................................................................55
6.6. Filma
The pursuit of happyness.............................................................................................56
6.7. Web-orrialdeak.........................................................................................................57
7. GLOBALIZAZIOA ETA JUSTIZIA...........................................................................58
Zer da globalizazioa?...................................................................................................59
Globalizazioa, mundualizazioa eta gizarte-justizia.....................................................61
7.5. Dilema-Debatea........................................................................................................63
7.5. Filma
Battle in Seattle............................................................................................................65
7.7. Web-orrialdeak.........................................................................................................66
8. LANGABEZIA ETA PERTSONA..............................................................................67
8.2. Irakurtzeko testuak...................................................................................................68
8.4. Teoria filosofikoa......................................................................................................70
8.5. Dilema-Debatea........................................................................................................71
8.6. Filma
Los lunes al sol............................................................................................................72
3
Aurkibidea
8.7. Web-orrialdeak.........................................................................................................73
9. LAN-EGOERA ETA ETIKA......................................................................................74
Lan-egoera gaur egungo munduan..............................................................................75
Giza produkzio askea..................................................................................................77
9.5. Dilema-Debatea........................................................................................................78
9.6. Filma
El mtodo.....................................................................................................................79
9.7. Web-orrialdeak....................................................................................................................80
10. BIOETIKAREN EREMUA......................................................................................80

10.1. Arlo filosofikoa.......................................................................................................82
Zer da bioetika? ..........................................................................................................82
10.3. Landu beharreko terminoak....................................................................................84
Euskadiko bioetika-batzordeari buruzkoa...................................................................84
10.5. Dilema-Debatea......................................................................................................86
10.6. Filma
Mar adentro.................................................................................................................88
10.7. Web-orrialdeak.......................................................................................................89
11. GIZA ESKUBIDEAK...............................................................................................90
11.1. Arlo filosofikoa.......................................................................................................91
Zertarako ditugu eskubideak eta zer egin babesteko?.................................................91
11.3. Landu beharreko terminoak....................................................................................93
Demokraziaren azalpena.............................................................................................94
11.5. Dilema-Debatea
Multinazionalak eta umeen eskubideak.......................................................................96
11.6. Filma
Blood Diamond............................................................................................................97
11.7. Web-orrialdeak........................................................................................................98
12. ESTATUAREN ARRISKUAK..................................................................................99
12.1. Arlo filosofikoa.....................................................................................................100
Huts egindako estatuak..............................................................................................100
12.3. Landu beharreko terminoak..................................................................................102
Demokrazia................................................................................................................102
12.5. Dilema-Debatea....................................................................................................104
12.6. Filma
Die Welle....................................................................................................................105
12.7. Web-orrialdeak.....................................................................................................106
4
Aurkibidea
13. NAZIOARTEKO ESTATUAK...............................................................................107
Gizarte-hitzarmena....................................................................................................110
13.5. Dilema-Debatea....................................................................................................112
13.6. Filma
State of play...............................................................................................................114
13.7. Web-orrialdeak......................................................................................................115
14. INDARKERIAREN LEGITIMAZIOA..................................................................116
Piratak eta enperadoreak............................................................................................117
14.4. Teoria filosofikoa..................................................................................................120
14.5. Dilema-Debatea....................................................................................................121
14.6. Filma
Lions for lambs..........................................................................................................122
14.7. Web-orrialdeak.....................................................................................................123
Sarrera
Sarrera
Sarrera
gSARRERA
Filosofiako klaseetarako material lagungarriak aurkituko dituzue hemen,
Batxilergoko lehenengo mailara zuzenduak. Askotan, filosofiako baliabideak behar
ditugunean, erdaraz erraz topatzen ditugu, baina euskaraz baliabide gutxi daude.
Liburuetan eta komunikabideetan dagoen materiala euskaratu behar izaten dugu.
Internetekin prozesu hau erraztu egin da, eta material gehiago aurki dezakegu. Hala ere,
informazioa bilatzeko denbora asko behar dugu. Horregatik, hurrengo orrialdeetan
filosofiarako hainbat testu, komentario eta beste gauza batzuk topatuko dituzue.
Materiala etika eta politika lantzeko pentsatuta dago. Bi atal horiek azken zatian
agertu ohi dira programazioan eta ikasliburu gehienetan. Kurtsoan antropologiarekin
edo ezagutzarekin hasten bagara, azkenean oso presaka lantzen dira. Eta ikasleen
erritmoa ere ez da beti berdina. Horregatik, material lagungarri hauekin klasea
moldatzeko aukera izango dugu eta, beharbada, ideiak izango dituzue gaitegia beste
modu batera emateko. Eskema ia-ia gai guztietan errepikatzen da (irakurgaiak, landu
beharreko terminoak, filmak ), baina batzuetan beste gauza batzuk ere badaude
(fitxak, mapa kontzeptualak, hitz gurutzatuaketab). Hurrengo azalpenean deskribapen
txiki bat duzue.
NOLA DAUDE ANTOLATUTA GAIAK?
Atal guztietan hiruzpalau ideia aipatzen dira hasieran. Atalaren helburuak dira, gaia
bere inguru filosofikoan kokatzen dutenak.
Testuak. Atal guztietan bi testu topatuko ditugu. Bata aldizkari, egunkari edo
beste argitalpen batetik ateratakoa. Testu horrek aukera emango digu filosofiako
gaia gaur egungo arazo batekin erlazionatzeko. Horrela, filosofia eta bizitza lotu
ahal izango ditugu. Eta bigarrena testu filosofiko bat izango da, filosofian ikertu
den tesi bat aztertzeko aukera eskainiko diguna.
Terminoak. Atal bakoitzean ikasleak definitu edo ikasi behar dituen termino
batzuk aukeratzen dira. Filosofian terminoak jakitea eta azaltzea xede
Sarrera
garrantzitsua da, gure ezagutza demostratzeko eta gogoan duguna finkatzeko.
Kontzeptuak zehazteak gauzak ulertzeko erraztasuna emango digu.
Dilema edo debatea prestatzeko ideiak. Gehienetan Internetetik edo liburuetatik

ateratako debateak izango dira. Nola egin debatea ez da aipatu, hainbat
programaziotan edo liburutan azaltzen baita, baina gaia eta irizpide batzuk sartu
dira.
Filma. Unitate guztietan topatuko dugu film bat. Gero eta gehiago erabili behar
ditugu paperean agertzen ez diren baliabideak, eta filmak ikustea baliabide
interesgarria izaten da. Film batzuk sailkatuta daude, eta galdera batzuk prestatu
dira bideo-foruma egiteko.
Web-orrialdeak. Gure bibliografia izango da. Ikasleek zailtasunak dituzte

informazioa liburuetan bilatzeko, eta Internet oso tresna ona da hori
konpontzeko. Liburuetako bibliografia ere badago, baina atal bakoitzean sartuta,
erreferentzia gisa.
ZERGATIK AUKERATU DIRA GAI HAUEK?

Filosofian lantzen diren gaiak ez dira lantzen beste irakasgai batzuetan. Gai
batzuekin filosofiako gaitegian agertzen dena indartuko dugu, eta beste batzuekin
ikasliburuetan edo apunteetan topatzen ez duguna.
Hasieran eremu etikoa daukagu. Erantzukizuna landu nahi da hainbat arlotan,
besteak beste maitasunaren, zoriontasunaren eta justiziaren arloan. Animaliekin izan
behar dugun joerarekin hasten da: joera etikoa da, antropologia filosofikoarekin lotua.
Gero beste gai ezagunago batzuk aztertuko dira, esate baterako, kulturarekiko
errespetua, maitasuna, nerabezaroak dituen balioak, Interneten erabilera egokia,
gainditzeko
gaitasuna...
Filosofiako
programazioan
aipatutako
gai
horiek
zoriontasunarekin lotuta daude.

Beste unitate batzuetan justiziaren ideia landuko da, baina bereziki justizia
mundu globalizatu batean. Globalizazio ekonomikoa dagoela aldarrikatuko da, baina
justizia ez dagoela globalizatuta. Hori nahiko nabaria da lan-munduan, eta horregatik
langabezia, lan-egoera, eta beste elementu batzuk ere aztertuko dira.
Bioetikaren deskribapena ere aipatu da, batez ere, ikasleentzako gaia
interesgarria delako. Ikasliburu batzuetan lantzen da, edo aipatzen da, eta gure ikasgaian
Sarrera
lan hori garatzea merezi du. Ikasleek eutanasiari, abortuari, eugenesiari buruz
eztabaidatzeko trebezia berezia erakusten dute.
Eta lehenengo gai nagusia etika bada, bigarrena politika da. Politikaren
arloan, giza eskubideetan sakontzeko aukera izango dugu. Eskubideek araudietan
islatuta egon behar dutela ikusiko da; baina gauza bat da xedea izatea eta beste bat
betetzea. Eskubideekin batera, estatuaren ideia lantzen da, eta bereziki zein diren
estatuaren arriskuak. Filosofian, legitimazioa, gizarte-hitzarmenak eta estatua definitzen
dira, baina zer gertatzen den estatuak agintzen ez duenean edo zein diren demokraziaren
arriskuak hausnartu behar da. Estatu kontzeptuaren aldaketa planteatzen da,
estatuaren funtzioak kanpoko estatuek betetzen dituztelako. Hori dela eta, estatuen
globalizazioa aipatuko da, eta nazioarteko estatuak agertzen ari direla. Eta bukatzeko,
estatuarekin lotuta, legitimazioa ikusiko da, baina bereziki indarkeriaren legitimazioa
eta noiz justifikatzen dugun bortizkeria.
Animaliekiko erantzukizun etikoa
1.ANIMALIEKIKO ERANTZUKIZUNA ETIKOA
Animaliekiko
Animaliekiko
erantzukizun
erantzukizun etikoa
etikoa
1.1.
1.2.
ARLO FILOSOFIKOA
Gizakiaren erantzukizun etikoa.
Pertsonen eta animalien balioa.
Hitz egiteko, pentsatzeko edo sufritzeko ahalmena.
IRAKURTZEKO TESTUA
ANIMALIEKIKO ERANTZUKIZUN ETIKOA
Benthamek, jakina denez, animaliei buruzko interpretazioa aldatu nahi izan
zuen, orain dela bi mende. Eta proposamen hau egin zuen, arlo filosofikoan eta zentzu
komuneko hizkuntza arruntean. []
Galdera ez zen ea animaliek hitz egiteko edo pentsatzeko gaitasunik zeukaten
(zoon logon echon). Planteatzen zen ea logos (hitza) izateko gaitasunik zeukaten, eta
hori bera egin zuten Aristotelesek eta Heideggerrek (baita Kantek, Lvinasek, eta
abarrek ere). Aurreko galdera zen, eta erabakigarriagoa, ea animaliek sufri zezaketen:
Can they suffer?
DERRIDA, Jacques: El animal que luego estoy si(gui)endo, Trotta, Madrid, 2006.
PENTSATZEKO:
Animaliekiko erantzukizun etikoa izan behar dugu, hau da, pertsonak

errespetatzen ditugun bezala errespetatu behar ditugu. Zergatik?
Gure arbasoak animaliak baziren, darwinismoak dioen bezala, non dago muga
animaliek eskubiderik baduten erabakitzeko?
Animalien eskubideak, norenak dira? Gizakiarenak ala animalienak beraienak?

Legeak sortu behar ditugu animaliak babesteko? Horrekin batera, pentsatu
naturak berezko legeak dituela lege naturala deitzen duguna, baina guk gure
gizarteko legeak inposatzen ditugula lege positiboa, animaliek errespetatzeko.
Zein da lege indartsuagoa, naturarena berarena ala gure gizartearena?
Ikertu zein diren animalien eskubideak. Horretarako, erabili Interneten dagoen

informazioa.
1.3.
1.4.
LANDU BEHARREKO TERMINOAK
Animaliak
Eskubideak
Gizakia
Gizartea
Pertsona
Eboluzionismoa
TEORIA FILOSOFIKOA
ESPEZIEEN SORRERA
Honi buruz hainbat teoria filosofiko eta zientifiko daude. Gure ustez, hurbilena
eboluzionismoa da. Aurretik beste autore batzuek teoria desberdinak proposatu dituzte
animalien aniztasuna azaltzeko. Denoi datozkigu burura fixismoa edo lamarckismoa.
Herrialde batzuetan oraindik ez da irakasten eboluzionismoa, erlijioaren kontra omen
doalako. Baina ondo ikusi behar da zer bilatzen den teoria bakoitzarekin, hau da, zein
den teoriaren helburua, eta zer azalpen mota ematen diren. Hauek dira elementu batzuk
hori ikertzeko:
Teoria
Azaltzen duena
Fixismoa
Lamarckismoa
Eboluzionismoa
Mutazionismoa
Neodarwinismoa
1.5.
DILEMA-DEBATEA
Inguru kulturala
Aurreiritziak

Etxebizitza berria erosi duzue eta komunitatearen jabego barruan lorategi bat
daukazue. Zuhaitzak zaintzeko enpresa bat kontratatu behar duzue, eta bilera egin duzue
horretarako. Hizketan hasi zaretenean, ordea, gaia desbideratu egin da. Auzokide batek,
umeak dituenez, haur-jolasak instalatzeko aurrekontua eskatu du; beste auzokide batek,
txakurra duenez, eskatu du animaliek beren beharrak komunitateko lorategian egin ahal
izatea. Horrela hasi da eztabaida, zer den inportanteagoa erabakitzeko: animaliak ala
pertsonak.
Komunitateko presidenteak bilera nola bideratu erabaki behar du. Batzuek animaliak
eta pertsonak parekoak direla pentsatzen dute; haurrak dauzkatenek ez dute gaizki
ikusten animaliei buruzko proposamena, baina nahiago dute eginkariak kanpoko
kaleetan egin ditzaten (gainera, bestela, umeak zikindu egingo dira); beste batzuen
ustez, legea betearazi egin behar da, eta ez dute onartzen ez postura bata ez bestea: ezin
da haur-jolasik jarri, ezta animaliei utzi ere kaka egiten komunitateko lorategian.
POSTURAK:
3. solairukoak. Animaliak defendatu beharko ditugu. Animaliek eta

pertsonek eskubide berberak ditugu, nahiz eta oraindik legeak onartu ez.
Umeentzako parkea eskatzen duenak. Animaliei barruan kaka egiten

uzten badiegu, animaliak pertsonak bezalakoak izango dira. Eta
animaliak baino ez dira. Gainera ezin da tratatu animalia pertsona bat
bezala.
Legeak dioena. Zuhaitzak ezin dira kendu eta haur-jolasak jartzeko

baimen berezia eskatu beharko da.
Pentsatu beste argudio batzuk eta esan zein irten daitezkeen bileran.
DEBATEA: Aurrera eramateko, moderatzailea eta pertsonaiak banatu behar dira

taldean. Behatzaileak izendatuko ditugu, ikasleen balorazioa izateko.
Aniztasun kulturala
1.6.
FILMA
Oraingo honetan ez dugu filmik ikusiko, egin egingo dugu. Ikasleek Youtube-rako
edo beste web-helbide baterako film bat egin beharko dute. Zer antzekotasun dauzkagun
animaliek eta gizakiok topatu eta aztertu beharko dute. Horretarako, Simioen planeta
filmean agertzen den bezala, beste ekintza bat egin beharko dute.
1. Filma egiteko elementuak.
a. Honako hauek aztertuko ditugu: nola banatuko ditugun lanak filma
antolatzeko, zerekin grabatuko dugun (mugikorrarekin), nork egingo
duen moldaketa, non eskegiko dugun.
b. Zein izango den filmaren helburua.
i. Animaliak azkarrak dira eta gure espeziea bigarren mailakoa da.
ii. Animaliek, lagun gisa, gizakiak dituzte etxean.
iii. Ikasleek animalien sentimenduak ikertu beharko dituzte.
Enpatia zer den ikasiko dute.
2. Nola, non, norekin egin filma.
a. Hemen gidoi txiki bat egin beharko dugu. Horretarako, ikusi zein diren
elementu garrantzitsuenak edo aztertu beharreko gauzak.
b. Zein izango den argumentua.
3. Filmaren balorazioa.
a. Klase osoaren artean egingo dugu.
4. Iraupena: 5-10
1.7.
WEB ORRIALDEAK
http://eu.wikipedia.org/wiki/Animalien_eskubideak
http://www.nasdap.ejgv.euskadi.net/r506254/eu/contenidos/informacion/pa_declaracion/eu_10347/pa_declaracion.html
http://es.wikipedia.org/wiki/Derechos_de_los_animales
http://www.animalfreedom.org/espagnol/opinion/derechosanimales.html
13
Aniztasun kulturala
ANIZTASUN KULTURALA
Aniztasun
Aniztasun
kulturala
kulturala
14
Aniztasun kulturala
2.1.
2.2.
ARLO FILOSOFIKOA
Gizakiaren erantzukizun etikoa
Kulturak eta pertsonak
Multikulturalismoa
IRAKURTZEKO TESTUA
ARRAZAKERIAREN JATORRI ZIENTIFIKOA
Arraza kaukasiarra izenarekin gutxiengo zuriari soilik deitzen diogu, baina,
dirudienez, gizadiaren hierarkiaren goialdean dago. 1775ean Johann Friedrich

Blumembach-ek erabili zuen aurrenekoz izen hori.
Zoologo horrek Kaukaso gizadiaren sorburua izan zela pentsatzen zuen eta
handik zetozela bai inteligentzia, bai edertasuna. Jakina denez, termino hori gaur egun
ere erabiltzen da oraindik. Blumembachek berrehun eta berrogeita bost burezur bildu
zituen, europarrek beste guztiak makurrarazteko eskubidea zeukatela defendatzeko.
Gizadia sailkatzeko, piramidearen forma erabili zuen eta bost maila bereizi
zituen. Goian zuriak (azal zurikoak) zeuden. Jatorrizko garbitasuna galdu denez, beheko
mailetan beste arraza batzuk, azal zikinekoak, kokatu zituen: Australiako natiboak,
indiar amerikarrak eta Asiako horiak. Beherago, kanpotik eta barnetik desitxuratuenak,
hau da, Afrikako beltzak. Zientziak beti sotoan kokatu ditu beltzak.
1863an, Londreseko Antropologia Elkarteak ondorioztatu zuen beltzek zuriek
baino adimen urriagoa zutela, eta, horregatik, haiek gizatartzeko eta zibilizatzeko
helburua hartu zuten europarrek. Saiatu ziren, baina zori onik ez zuten izan. Hala ere,
mende eta erdi geroago, 2007an, AEBko James Watsonek, Medikuntzako Nobel
sariaren irabazleak, berriro proposatu zuen beltzek zuriek baino adimen txikiagoa
zutela.
GALEANO, Eduardo: Espejos. Una historia casi universal, Siglo XXI, Madrid, 2008.
15
Aniztasun kulturala
PENTSATZEKO:
Zer iruditzen zaizu testua?
Zergatik saiatzen gara arrazakeria justifikatzen? Zure ustez, arrazista

zara? Nola justifikatzen duzu?
2.3.
Guztiok arrazistak gara. Demostratu tesi hori eta kontrakoa.
DILEMA-DEBATEA
HIRIAREN PLANGINTZA, ATZERRITARRAK BAI EDO EZ.
Gure hiri handietan fenomeno berezi bat ari da sortzen. Etorkinak erdigunetik
hurbil bizi dira eta betiko biztanleria beste auzo berri batzuetara doa bizitzera.
Ondorioz, erdiguneak leku merke bilakatu dira bizitzeko. Zenbait lekutan, batez ere alde
zaharretan, oso arraroa da gaztelania edo euskara entzutea, beste hizkuntza batzuk hitz
egiten dira eta.
Horrekin batera beste arazo bat sortu da, hezkuntza-eskubidearekin lotua.
Etorkinen seme-alabei ikaspostua eman behar zaie. Azter dezagun kasu konkretu bat.
Hiri jakin batean alde zaharreko eskola betidanik eskola ona izan da. Baina azken
bolada honetan atzerritarren seme-alabek bete dituzte postu gehienak. Hezkuntzaikuskaritzak beste eskola batzuen artean banatu nahi ditu ikasle berriak, ghettorik ez
agertzeko. Banaketa egin da, baina gurasoak kontuan izan gabe. Nahiz eta aldaketa
asmo onez egin, erabakiak protesta ugari sortu ditu, eta arrazakeria eta portaera
xenofoboa leporatu diote ikuskaritzari. Ikuskaritzak hizkuntzaren arazoa aipatu du, hau
da, hainbat hizkuntza erabili behar dituztela hezkuntza-prozesuan, eta hori hainbat
ikastetxeren artean egiten bada, hobeto eramango dela aurrera. Zein izan daiteke
irtenbiderik onena? Administrazioen asmoa ulergarria da? Integrazioa defendatu behar
dugu, ala atzerritarren umeak leku jakin batean elkartu behar ditugu hobeto tratatzeko?
Idatzi posturak debate batean argudiatzeko:
Ikuskaria
Errumaniako ama bat
Stopracismo elkarteko kide bat
Marokoko aita bat
Hiriko guraso-eskola
16
Auzokideen elkartea
Aniztasun kulturala
2.4.
HAINBAT KULTURA LANTZEKO FITXA
Ekintza honekin zenbait elementu kultural lan ditzakegu. Ikasleek, taldeka edo
banaka, Interneten bidez edo liburutegian, kultura desberdinei buruzko informazioa
bilatuko dute. Multikulturalismoa ikusteko, taulan agertzen diren elementuak landuko
ditugu (adb., drusoak, dazioak)
Gero, klasean, azalpena egin behar dute, prestatu dituzten kultura guztiak
komentatuz eta azalduz panel batean.
Horrekin, kultura bakoitzaren elementu desberdinak ezagutzea lortuko dugu, eta
multikulturalismoa ikertuko dugu.
LANDU BEHARREKO GAIA:
INTERPRETATZEKO ELEMENTUAK
HIZKUNTZA
BIZTANLERIA
LOKALIZAZIOA
OHITURA NABARIENAK
BETE BEHARREKO ARAUAK
TRADIZIOAK
17
Aniztasun kulturala
2.5.

Kultura: Herri edo zibilizazio baten gizarte-egitura eta ezagutza edo fenomeno
zientifiko, artistiko zein erlijiosoen multzoa.
Zibilizazioa: Aurrerapenen ondorioz, gizadiak oro har edo giza multzo batek
historiako une jakin batean erdietsitako garapen-maila (ohiturak, egitura sozial,
ekonomiko eta politikoa, ezagutza edo teknologia-maila, artea, etab.).
Etnozentrismoa: Beste gizarteak baloratzeko norberaren gizarteko edo etniako

arau eta balio estandarrak erabiltzeko joera. Nork bere giza taldea, herrialdea
edota nazionalitatea goraipatzeko joera.
Arrazakeria:
Giza talde edo arrazen artean hierarkia dagoela uste izatean
oinarritzen den ideologia; ideologia horretatik datorren jokaera. Giza talde edo
kategoria jakin batenganako aurkakotasun sistematikoa.
Erlatibismo kulturala: Kultura bakoitza bertako balioak oinarritzat hartuz

aztertzen duen joera.
Multikulturalismoa: Leku jakin batean hainbat kultura egotea edo kultura

batean hainbat modutan bizitzea.
Erromantizismoa: Jendeak beste kulturekiko duen sentimendua, beste kulturen

alderdi onak puzten dituen jarrera.
Kultura materiala: Kulturaren barnean elementu materialek eta tresnek

osatutako multzoa.
Kultura mentala: Kultura jakin bateko sinesmen, balio eta arauek betetzen
duten eremua.
Kontrakultura: Kultura nagusiaren kontrako mugimendua.
18
Aniztasun kulturala
Azpikultura: Kultura nagusi batean kideek duten bizimodu konkretua,

adinaren, sexuaren edo ideologiaren araberakoa. Izan ere, kide guztiek ez dute
berdin pentsatzen eta ez dute kultura modu berean bizi.
Kulturartekotasuna: Kulturen arteko berdintasunezko harremana.
Aporofobia: Autore batzuen ustez, xenofobia mota bat da, eta gorroto berezi bat
adierazten du. Kasu honetan, txiroen eta baliabide gabekoen beldurra.
Xenofobia: Atzerriko jendearen beldurra edo gorrotoa.
Chauvinismoa:
Etnozentrismo
erradikala
ultranazionalismoa da.
19
da.
Autore
batzuen
ustez,
Aniztasun kulturala
1
2
4
5
6
7
10
11
12
13
14
15
EclipseCrossword.com
20
Aniztasun kulturala
Ezker- eskuin
5.
Kultura nagusi batean kideek duten bizimodu konkretua, adinaren, sexuaren edo
ideologiaren araberakoa. Izan ere, kide guztiek ez dute berdin pentsatzen eta ez dute
kultura modu berean bizi.
7.
Autore batzuen ustez, xenofobia mota bat da, eta gorroto berezi bat adierazten du.
Kasu honetan, txiroen eta baliabide gabekoen beldurra.

8.
Atzerriko jendearen beldurra edo gorrotoa.
9.
Kultura jakin bateko sinesmen, balio eta arauek betetzen duten eremua.
11. Etnozentrismo erradikala da. Autore batzuen ustez, ultranazionalismoa da.

13. Kulturaren barnean elementu materialek eta tresnek osatutako multzoa.
14. Kultura nagusiaren kontrako mugimendua.
15. Leku jakin batean hainbat kultura egotea edo kultura batean hainbat modutan
bizitzea.
Goitik behera
1.
Aurrerapenen ondorioz, gizadiak oro har edo giza multzo batek historiako une
jakin batean erdietsitako garapen-maila (ohiturak, egitura sozial, ekonomiko eta

politikoa, ezagutza edo teknologia-maila, artea, etab.).
2.
Beste gizarteak baloratzeko norberaren gizarte edo etniako arau eta balio
estandarrak erabiltzeko joera. Nork bere giza taldea, herrialdea edota nazionalitatea
goraipatzeko joera.
3.
4.
Kulturen arteko berdintasunezko harremanak.

Jendeak beste kulturekiko duen sentimendua, beste kulturen alderdi onak puzten
dituen jarrera.
6.
Kultura bakoitza bertako balioak oinarritzat hartuz aztertzen duen joera.
10. Herri edo zibilizazio baten gizarte-egitura eta ezagutza edo fenomeno zientifiko,
artistiko edo erlijiosoen multzoa.
12. Giza talde edo arrazen artean hierarkia dagoela uste izatean oinarritzen den
ideologia; ideologia horretatik datorren jokaera. Giza talde edo kategoria jakin
batenganako aurkakotasun sistematikoa.
21
Aniztasun kulturala
1
Z
2
4
5
A Z P
K U L
M E N T A
L A
S M O A
E
R
A P O R O F O B
M
X E N O F O B
9
K U L
T U R A
I
10
Z
I
11
C H A U V
13
K U L
12
T U R A
M A T E R
Z
14
K O N T R A K U L
15
T U R A
7
O
I
L A
T U R A
M U L
I
A
K U L
T U R A
S M O A
L
A
EclipseCrossword.com
22
Aniztasun kulturala
Ezker-eskuin
5. AZPIKULTURA: Kultura nagusi batean kideek duten bizimodu konkretua,
adinaren, sexuaren edo ideologiaren araberakoa. Izan ere, kide guztiek ez dute berdin
pentsatzen eta ez dute kultura modu berean bizi.
7. APOROFOBIA: Autore batzuen ustez, xenofobia mota bat da, eta gorroto berezi bat
adierazten du. Kasu honetan, txiroen eta baliabide gabekoen beldurra.
8. XENOFOBIA: Atzerriko jendearen beldurra edo gorrotoa.
9. KULTURA MENTALA: Kultura jakin bateko sinesmen, balio eta arauek betetzen
duten eremua.
11. CHAUVINISMOA: Etnozentrismo erradikala da. Autore batzuen ustez,
ultranazionalismoa da.
13. KULTURA MATERIALA: Kulturaren barnean elementu materialek eta tresnek
osatutako multzoa.
14. KONTRAKULTURA: Kultura nagusiaren kontrako mugimendua.
15. MULTIKULTURALISMOA: Leku jakin batean hainbat kultura egotea edo
kultura batean hainbat modutan bizitzea.
Goitik behera
1. ZIBILIZAZIOA: Aurrerapenen ondorioz, gizadiak oro har edo giza multzo batek
historiako une jakin batean erdietsitako garapen-maila (ohiturak, egitura sozial,
ekonomiko eta politikoa, ezagutza edo teknologia-maila, artea, etab.).
2. ETNOZENTRISMOA: Beste gizarteak baloratzeko norberaren gizarte edo etniako
arau eta balio estandarrak erabiltzeko joera. Nork bere giza taldea, herrialdea edota
nazionalitatea goraipatzeko joera.
3. KULTURARTEKOTASUNA: Kulturen arteko berdintasunezko harremanak.
4. ERROMANTIZISMOA: Jendeak beste kulturekiko duen sentimendua, beste
kulturen alderdi onak puzten dituen jarrera.
6. ERLATIBISMO KULTURALA: Kultura bakoitza bertako balioak oinarritzat hartuz
aztertzen duen joera.
10. KULTURA: Herri edo zibilizazio baten gizarte-egitura eta ezagutza edo fenomeno
zientifiko, artistiko edo erlijiosoen multzoa.
12. ARRAZAKERIA: Giza talde edo arrazen artean hierarkia dagoela uste izatean
oinarritzen den ideologia; ideologia horretatik datorren jokaera. Giza talde edo
23
Aniztasun kulturala
kategoria jakin batenganako aurkakotasun sistematikoa.
2.6.
FILMA
La espalda del mundo (Munduaren bizkarra), Javier Corcuera, 2000.
Filma eskuratzeko, hemen duzue link bat:

http://video.google.com/videopay?docid=4848322089224922482#
Bideo-forum honekin, munduko haurren egoera eta kulturartekotasuna lantzen
ditugu. El nio film laburrean, harrobietan ustiatutako ume batzuen eguneroko bizitza
ageri da. Konkretuki, Limako familia bat aurkezten zaigu, eta harginen egoera nolakoa
den ikus dezakegu. Protagonistak, 11 urteko Guinder Rodriguezek, harriak zulatzen
egiten du lan. Film hau ona izan daiteke sentikortzeko eta pentsarazteko.
Film laburraren izenburua El nio izango ez balitz, zein izenburu aukeratuko

zenuke?
Zer sentitu dugu ikusi dugunean?
Zer errealitatetara hurbildu gaitu?
Film honek zer jarrera hartzera bultzatzen gaitu?
Munduko umeen egoera azaltzen duen beste filmik ikusi duzu? Zeinetan?
Bilatu informazioa umeen esklabotzaren gaia lantzeko.
24
Aniztasun kulturala
Filma lantzeko ekintza
Hemen dugu ekintza bat filmean ikusitakoa birpasatzeko. Umeen eskubideak beren
definizioarekin lotu behar dira. Jarri zenbakia definizio bakoitzaren ondoan.
Definizioa
Eskubidea
a. Nire gurasoek ni duintasunez garatu eta
1. BABESA
bizitzeko behar besteko baliabideak

eskuratu ahal izateko eskubidea
b. Indarkeriarik gabeko gizarte baketsu
2. BAKEA
3. BERDINTASUNA
batean bizitzeko eskubidea

c. Diskriminatua ez izateko eskubidea eta
trataera eta atentzio bereziak jasotzekoa,
behar izanez gero
d. Nire gorputza eta nire sentimenduak
4. ELKARTASUNA
5. FAMILIA
6. HAURRAK AURRETIK
mindu ez diezazkidaten eskubidea

e. Herriek munduko haur guztien
garapenean lagun dezaten eskubidea
f.
Maitatzen eta orientatzen nauen familia

batean bizitzeko eskubidea
7. HEZKUNTZA
8. JOLASA
9. NORTASUNA
g. Jolasteko denbora, lekuak eta jolaskideak

izateko eskubidea
h. Erabakiak haurren premietan oinarrituta
har daitezen eskubidea
i.
Informazio egokia jasotzeko eskubidea,
10. ONGIZATEA
11. OSASUNA
12. PARTE HARTZEA
beste haur batzuekin bildu eta parte

hartzekoa. Besteekin batera bizitzen
ikasteko eta hobea izateko hezkuntzarako
eskubidea
j.
Naizen moduan errespetatua izateko

eskubidea
k. Zainketa medikuak izateko eta bizitzaaztura osasungarriak garatzeko eskubidea
25
Aniztasun kulturala
Zuzenketa:
1. BABESA: Nire gorputza eta nire sentimenduak mindu ez diezazkidaten eskubidea.
2. BAKEA: Indarkeriarik gabeko gizarte baketsu batean bizitzeko eskubidea.
3. BERDINTASUNA: Diskriminatua ez izateko eskubidea eta trataera eta atentzio
bereziak jasotzekoa, behar izanez gero.
4. ELKARTASUNA: Herriek munduko haur guztien garapenean lagun dezaten
eskubidea.
5. FAMILIA: Maitatzen eta orientatzen nauen familia batean bizitzeko eskubidea.
6. HAURRAK AURRETIK: Erabakiak haurren premietan oinarrituta har daitezen
eskubidea.
7. HEZKUNTZA: Besteekin batera bizitzen ikasteko eta hobea izateko hezkuntzarako
eskubidea.
8. JOLASA: Jolasteko denbora, lekuak eta jolaskideak izateko eskubidea.
9. NORTASUNA: Naizen moduan errespetatua izateko eskubidea.
10. ONGIZATEA: Nire gurasoek ni duintasunez garatu eta bizitzeko behar besteko
baliabideak eskuratu ahal izateko eskubidea.
11. OSASUNA: Zainketa medikuak izateko eta bizitza-aztura osasungarriak garatzeko
eskubidea.
12. PARTE HARTZEA: Informazio egokia jasotzeko eskubidea, beste haur batzuekin
bildu eta parte hartzekoa.
http://www.santurtzieus.com/
26
Aniztasun kulturala
2.7.
WEB ORRIALDEAK
http://www.ikuspegi.org/documentos/documentos_internos/panoramica28eus.pd
f
http://www.hikhasi.com/artikulua/1005
http://acusamos.wordpress.com/category/euzkaraz/
http://es.wikipedia.org/wiki/Multiculturalismo
http://www.santurtzieus.com/
27
Maitasuna eta zoriontasuna

3.MAITASUNA ETA ZORIONTASUNA
Maitasuna
Maitasuna eta
eta
zoriontasuna
zoriontasuna
3.1.
3.2.
ARLO FILOSOFIKOA
Zoriontasuna etikan
Maitasuna: gure identitatea sortzeko bidea
IRAKURTZEKO TESTUA
MAITASUNAREN ARTEA
Frommek bere liburuan maitasuna bost taldetan sailkatzen du: senide-maitasuna,

amarekiko maitasuna, maitasun erotikoa, norberaren buruarekiko maitasuna eta
Jainkoarekiko maitasuna. Bakoitzak bere berezitasuna du eta beste batekin egoteko eta
sentitzeko joera berezi bat adierazten du. Baina, sailkatzeaz aparte, beste gogoeta
interesgarri bat ere egiten du Frommek. Haren ustez, maitasunaren ideia galtzen ari da
Mendebaldean, eta beste ideia bat ari da sortzen bere ordez.
Bere liburu ospetsuaren atal batean, Frommek honako gai hau garatu zuen:
Maitasunaren desintegrazioa Mendebaldeko gizartean. Bertan, maitasuna ez ezik,
jarrera sexualarekin erlazionatutako pseudomaitasunak ere sailkatzen ditu:
Maitasun idolatrikoa. Pertsonak nortasunik ez badu, beste pertsona batengan

dohainak bakarrik ikusten ditu, eta pertsona hori bere idoloa da.
Amodio sentimentala. Askotan filmetan, eleberrietan edo musika erromantikoan

kontsumitzen dugun fantasia da.
Abstraktifikazioa. Amodio teorikoa izan daiteke, edo izan dena baina orain
existitzen ez dena. Momentu onak asmatzen ditugu edo iraganeko gauza onak
bakarrik hautatzen ditugu.
Mekanismo proiektiboa. Gure arazoak eta akatsak ez ditugu ikusten; bai, ordea,
maitatzen dugun pertsonarenak.
Umeak izatea. Gure bizitzako helburuak ez ditugu lortu eta beste pertsona
batengan lortu nahi ditugu. Seme-alaben bidez, gure bizitzako helburuak lortu
nahi ditugu.
Ilusioa. Edozein kasutan konfliktorik ez izatea.

Horiek maitasunaren desbideratzeak dira, eta horregatik argi izan behar dugu zer
den maitasuna edo zer maitasun mota dauden. Frommek egindakoa ondo dago, nahiz eta
gure gizartean beste modu batera ulertu harreman pertsonalak gaur egun. Haren
aholkuak nahiko baliagarriak dira maitasunaren praktika aurrera eramateko.
Alde batetik, diziplina izan behar dugula azaltzen digu, maitasuna artea delako.
Edozein artetan gertatzen den bezala, erritmoa eta jarraikortasuna izan behar ditugu.
Maitasuna ez da bakarrik nahia, oreka ere bada.
Bada beste gauza bat oso berezia: kontzentrazioa. Gaurko munduan arreta falta
izaten dugu, eta Frommek bereziki aipatzen du entzuteko gaitasuna garatu behar dugula.
Eta momentuaren garrantzia sentitu behar dugula, ondo bizi gure oraina.
Hirugarren faktorea pazientzia da. Bizitza osokoa izango den maitasuna ez da
lortzen momentu batean. Une onak eta txarrak egongo dira, eta pazientziak ematen
digun oreka pertsonala sentitu behar dugu.
Eta azkenik, beste pentsalari batzuek aipatu duten ezaugarria: bestearekiko
kezka. Gure nartzisismoa gainditu behar dugula dio Frommek, eta kezka beste bide bat
dela hori lortzeko.
FROMM, Erich: El arte de amar. Una investigacin sobre la naturaleza del amor,
Paids, Barcelona, 2000.
PENTSATZEKO:
Maitasun motak aipatu dira lehenengo paragrafoan. Deskribatu bakoitza esaldi

batean, eta eman zure iritzia.
Askotan ez dakigu nolakoa izan behar duen benetako harremanak. Zein dira
entzun edo dakizkizun ezaugarriak, bikote ona izateko? Badu zerikusirik
Frommek esaten duenarekin?
Amodio sentimentala, abstraktifikazioa, mekanismo proiektiboa

terminoak irakurri dituzu. Ikusi duzu horrelakorik zure inguruan? Deskriba
ezazu. Nolako nortasuna izan behar duzu maitasuna horrela ulertzeko?
3.3.
3.4.
Maitasuna
Mina
Kontzentrazioa
Desioa
Pazientzia
Pasioa
TEORIA FILOSOFIKOA
MAITASUNAREN DEFINIZIOA FILOSOFO BATZUENGAN
Maitasun hitza desioa edo afektu mota bat izendatzeko erabiltzen da. Filosofian edo
psikologian, amodioa pertsona batenganako joera da, edo ontzat hartzen dugun
objekturako joera. Moralak, berriz, berekoikeriaren kontrako jarrera dela dio, eta, ezer
trukean eskatu gabe, balio baterantz abiatzea eskatzen digula. Hala bada, balioak eta
maitasuna lotuta daude, adibidez justiziarekiko maitasuna.
Filosofian, maitasunari buruzko lehenengo aipamena Platonen Oturuntzan dago.
Platonek dio maitasuna sentitzen dugula Ongia eta Edertasuna eskuratu nahi
ditugunean. Jakinduriaren maitasuna izango litzateke, eta jakinduriaren muga altuena,
beti Platonen esanetan, Ongiaren ideia izango litzateke.
Beste filosofo batek, Descartesek, maitasuna arimaren emozioa zela zioen, eta
espirituaren mugimenduek sortua zela, egokiak ziren objektuak elkartzeko. Beste
pentsalari batzuengan ere ikusten da amodioak gauzak elkartzen dituela, eta gorrotoak,
aldiz, banatu.
Bestalde, beste arrazionalista batek, Spinozak, dio kanpoko kausa baten ideia
nabaritzen dugunean sentitzen dugula gozamena; maitatzen duenak maitatutakoa
bereganatzeko eta kontserbatzeko ahaleginak egiten dituela.
Hegelen ustez, pertsona batek beste batekin daukan batasuna eta batasun horren
kontzientzia da maitasuna. Nire izaera alboan utziko dut eta jakingo dut beste batekin
elkartuta nagoela eta bestea nirekin elkartuta dagoela.
Bukatzeko, Unamunok azalpen tragikoagoa ematen du. Amodioren eta minaren
arteko lotura aipatzen du. Haren ustez, amodioa eta mina batera doaz. Mundu honetan,
bi gauzen artean aukeratu behar da: maitasunaren eta zorionaren artean. Eta maitasuna
aukeratzen badugu, mingarria dela jakin behar dugu.

PENTSATZEKO:
3.5.
Zer da maitasuna filosofian?
Zure ustez, zein da teoria egokiena?
Eman maitasunaren zure definizioa.
DILEMA DEBATEA
SEXUALITATEA
Irakurri testu hau:

Osasunaren Munduko Erakundearen (OME) esanetan, sexualitatea gizakiaren
funtsezko alderdi bat da, bizitza osoan zehar hor dagoena. Sexua, genero-identitateak
eta rolak, erotismoa, gozamena, intimitatea, ugalketa eta sexu-joera barnean hartzen ditu
sexualitateak. Pentsamenduen, fantasien, grinen, sinesmenen, jarreren, balioen,
jokabideen, jardueren, rolen eta pertsonen arteko harremanen bidez bizitzen eta
adierazten da. Sexualitateak dimentsio horiek guztiak izan ditzake bere baitan, baina
guztiak ez dira beti bizitzen edo adierazten. Sexualitatean, faktore biologiko,
psikologiko, sozial, ekonomiko, politiko, kultural, etiko, legal, historiko, erlijioso eta
espiritualen elkarrekintzak eragiten du.
OME: Defining Sexual Health: A Report of Technical Consultation on Sexual Health.
Zer garrantzi ematen diogu sexualitateari? Nork ematen diote garrantzi
handiagoa, mutilek ala neskek? Hemen, sexualitatea zerekin identifikatzen dugun
aztertuko dugu. Klasea taldetan banatuta, ordena egokia hautatuko du talde bakoitzak.
SEXUALITATEA (RE)KIN IDENTIFIKATZEN DUGU

Bikotea
Naturala
Eskasia
Desioa
Osasuntsua
Kontzeptu
Maitasuna
Komunikazioa
Dibertsioa
Une edo leku zehatzak
Ardura
Ugalketa
Sexu-harremana
Gorputz-atalak
negatiboa
(zikina)
Ligatzea,
neskatan/mutiletan
egitea
Beste batzuk
Gero, atal honetan agertzen den web-orrialdearekin konparatuko dugu.
Azken 10 urteotan sexu hitzaren esanahiaren garrantzia aldatu egin da. Azaldu
zergatia.
SEXUALITATEA (RE)KIN IDENFIFIKATZEN DUGU
1. Bikotea
6. Maitasuna
2. Desioa
7. Dibertsioa
3. Maitasuna
8. Ardura
4. Bikotea
9. Sexu-harremana
5. Desioa
Norekin hitz egiten dugu gai hauei buruz? (markatu x batekin eta komentatu
ikaskideekin)
Gurasoekin
Antisorgailuez
Amodioa egiteko moduaz
Sexu bidez kutsa
daitezkeen gaixotasunez
Lagunekin
Irakasleekin

Umeak sortzeko moduaz
Maitasun-sentimenduez
http://www.gazteaukera.euskadi.net/r587657/eu/contenidos/informacion/9265/eu_5561/adjuntos/juventud_vasca_08_e.pdf
3.6.
FILMA
Whatever works (Baldin badabil), Woody Allen, 2009.
Film honek Boris Yellnikoff-en historia kontatzen digu. Misantropoa da Boris, eta
Estatu Batuetako hegoaldeko neska polit bat ezagutzen du. Neska horrek etxetik ihes
egin du, New Yorken bizitzeko. Gurasoak neskaren bila joan dira etxera eramateko, eta
egoera erromantiko bereziak sortuko dira. Zuzendariak adierazi nahi du maitasuna
topatzea beti kausalitatearen menpe dagoela.
Maitasuna zoriaren menpe dago. Guk ahalegin guztiak egin ditzakegu, baina
zoriak ez badu laguntzen ez dugu maitasunik topatuko. Lanarekin edo diziplinarekin
bidea erraztuko dugu, baina, W. Allenek dioen bezala, hobe da zortea izatea ona izatea
baino.
Boris
Protagonistak eta harreman motak deskribatu.
Melodie-
John-Aita
Marietta-Ama
Neska
Hainbat maitasun mota ageri dira filmean. Aipatu.
Adina oztopoa al da bikotea topatzeko? Muga izan behar du? Hala ez bada,
zergatik iruditzen zaigu arraroa agure bat neska gazte batekin ikustea?
Filmean maitasun homosexuala ageri da amodio mota gisa. Onartzen dugu

gizartean ala gizartea homofoboa da?
Izendatu film erromantiko batzuk. Gogoratzen dituzu argumentuak? Zer

aipatzen da maitasunari buruz? Zer da erreala eta zer ez?
FILMA
3.7.
MAITASUNA
ERREALA DA?
WEB ORRIALDEAK
http://www.gazteaukera.euskadi.net/
http://eu.musikazblai.com/buscar/zer%20da%20maitasuna/
http://www.sonypictures.com/classics/whateverworks/site.html
http://www.gazteaukera.euskadi.net/r587657/eu/contenidos/informacion/9265/eu_5561/adjuntos/juventud_vasca_08_e.p
df
http://www.jakinmina.name/maitasuna.htm
http://www.gizakia.com/maita/azalpena.htm
Sexua eta indarkeria

4.
SEXUA ETA INDARKERIA
Sexua
Sexua eta
eta
indarkeria
indarkeria
4.1.
ARLO FILOSOFIKOA
4.2.
Gizakiaren erantzukizun etikoa.
Maitasunaren eta nortasunaren arteko harremana
IRAKURTZEKO TESTUAK
BORTXAKETA KOLEKTIBOAK
Azken bolada honetan gertaera oso bereziak izan dira gure herrialdean eta inguruan.
Interneten bi hitz idatziz gero, bortxaketa eta adingabe, hurrengo izenburuak edo
link-ak ageri dira.
Neska gazte baten bortxaketa dela-eta.
Oraindik ere Santutxun gazte bati egindako bortxaketa gogoan dugula, beste eraso bat
gertatu da eta, honakoan, Tuteran. Herriko hiru mutilen aurkako salaketa jarri du 14
urteko neska gazte baten familiak. Ustezko erasotzaile horietako bat adingabea denez,
zentro berezi batera eraman dute; beste bat kartzelara, eta hirugarrenari epaileak
urruntzeko agindua ezarri dio.
Gara, 2008/05/01
Ezgaitu baten bortxaketa.
Medina del Campo-ko (Valladolid) lau lagun atxilotu ditu Polizia Nazionalak, 26
urteko ezgaitu baten aitak salatu dituelako. Bestalde, beste hiru adingabe atxilotu dituzte
bortxaketa egin dutelakoan, Mallorcan.
EITB, 2008/04/11
Hiru adingabe atxilotu dituzte bortxaketa egin dutelakoan, Mallorcan
Bestalde, 17 urteko hiru adingabe gehiago atxilotu zituen Poliziak atzo, Camposen
(Mallorca). 13 urteko adingabe bat bortxatu izana egotzi die Poliziak.
EITB, 2008/04/11
Bost adingabe eta gazte bat atxilotuta, 13 urteko neskato bat

bortxatzeagatik
Antza, mutil-lagun ohiak igerilekuko aldageletara lagundu zuen neskatoa harremana

berriz hartzeko aitzakiarekin, eta ostean, beste bost lagunak agertu ziren. Bertan
zeudela, neskatoa behin eta berriz bortxatu zuten.
EITB, 2009/07/16
Bortxaketa Huelvan: Neskatila bat bortxatu zuten zazpi adingabeetako

hiru, epailearen aurrean
Galdeketa amaitu ostean adin txikikoentzako zentro batera bidali edo ez erabaki
beharko du epaileak. Oraingoz bi adingabe eraman dituzte zentrora.
Kaixo.com, 2009/07/20
PENTSATZEKO:
Zertan dira kasu horiek antzekoak?
Zergatik daude harremanetan indarkeria eta sexua?
Adingabetu batek zergatik galtzen du bere nortasuna taldean dagoenean, eta

egiten ditu horrelako gehiegikeriak?
Zer egin beharko genuke hau guztia saihesteko?
Komunikabideek gertatutakoa argitaratu dute eta, gainera, adingabetuak direnez,

errudunek ez dutela zigor handirik jasoko jakinarazi dute. Hori zabaltzea
bidezkoa al da? Ala hobe da ez esatea?
4.3.
Maitasuna
Harreman sexualak
Egonkortasun
emozionala
Portaera kolektiboa
Autokontrola
4.4.
TEORIA FILOSOFIKOA
ZER DA PERTSONA ETA NOLA HARTZEN DUGU KONTUAN
Maitasunaren ideia eta sexu-harremanei buruzkoa nola aldatu diren ikusiko dugu
jarraian.
Antzina maitasuna eleberrietan edo beste testu batzuetan agertzen zen.
Beharbada maitasun purua zen, baina elementu erotikoak ere agertzen ziren. Maitasuna
desioa, pasioa, sentimendua zen. Denok bilatzen dugu eta lortu nahi dugu maitasuna.
Pertsonarentzat oso garrantzitsua da, oreka pertsonala edo zoriontasuna izateko.
Besteak beste, maitasunaren kontzeptua pertsonalismo izeneko korronte
filosofikoak aztertu du. Hauek dira korronte horren ordezkari nagusiak: E. Lvinas eta
M. Bubber. Pertsonalismoaren ustez, harreman bat dugunean beste pertsonarekiko
enpatia sentitzen dugu. Bestearekiko laguntasunean komunikazio berezia izan behar
dugu, eta beti parekotasuna egon behar du. Bestea ni bezalakoa da, eta nik horrela
sentitzen dut. Baina gaur egun pertsonalismoak proposatutakoa ez da arruntena.
Maitasunaren eta pertsonen arteko harremanaren bi kasu aztertuko ditugu. Lehenik, nola
parekatzen den komunikabideetan sexua amodioarekin. Bigarrenik, maitasuna
desagertzen denean edo ondo ulertzen ez denean, nola agertzen den indarkeria.
Maitasuna eta sexua askotan azaltzen dira filmetan. Gainera, azken urteotan film
sexualak, pornografikoak, Internetekin oso erraz zabaldu dira. Web-orrialde ugari
daude, eta beste web-orrialde batzuetan pornografia ikusteko zenbait lotura edo iragarki
topatzen ditugu. Baina ikusten dugun eredua, bai filmetan bai Interneten, ez da
harreman sexual normalarena. Askotan gizonezkoek kontrolatzen dute egoera eta
emakumezkoek haien menpe egon behar dute. Horregatik esan dezakegu ikusitako
harremanak ez direla pertsonalak. Gehienetan, gizonezkoarekiko menpekotasuna ageri
da, batez ere pornografiarekin lotuta badago. Filmak, eleberriak, pornografia eta beste
gauza batzuk ez dira ez onak ez txarrak. Baina errealitatea itxuraldatzen dutenean, ez da
zuzena. Eta hori da askotan gertatzen dena. Horregatik, etikaren ikuspegitik aztertu
behar da zein diren erabilerak, kalteak eta ondorioak.
Beste alde batetik, azkenaldian genero-indarkeria zabaldu egin da.
Komunikabideetan, gizon batek emakume bat hil duela entzuten edo ikusten dugu
etengabe. Askotan, emakume batek indarkeria jasaten du denbora luzean eta, salatzen
duenean, indarkeria areagotu egiten da. Hor ere sexuaren desberdintasuna ikusten da.

Batzuk indartsuak dira eta besteek indarkeria pairatzen dute. Kasu horretan, pertsonak
ez gara berdinak edo parekoak. Beharbada gizartean edo eskolan berdintasuna irakatsi
nahi dugu, baina momentuz gizartean hori ez da lortu. Adibidez, dibortzio baten
ondoren, edo harremana eten ondoren, ez da onartzen, eta gizonezkoak gehiegikeriak
egiten ditu. Ez da ulertzen zer den bikotea eta zer den harremana izatea. Batzuetan
harremanak ez du zentzurik, eta onena etetea da. Onartu egin behar dugu porrot hori,
gure bizitza berriro antolatzeko. Eta horrelako esperientziak irakatsiko digu nola jokatu
beste harreman batean.
Bilatu zer esan zuten E. Lvinasek edo M. Bubberrek pertsonari buruz

eta harreman pertsonalei buruz.
Noiz esan dezakegu pornografia, filmetako eszena sexualak eta beste

batzuk txarrak direla?
Nork agindu behar du harreman batean? Zergatik?
Beste pertsona gu bezalakoa dela iruditzen zaigu? Zer lortu nahi dugu
bestearengandik?
4.5.
DILEMA DEBATEA
ZU IZANGO BAZINA?
2008ko sanferminetako kasu ezagun batean, gizon batek emakumezkoa hil zuen
harreman sexualik izan nahi ez zuelako. Gero, ezkutatzeko, beste leku batean bota zuen
gorpua. Gizona ospitaleko mediku psikiatra zen eta emakumea erizaina. Epaiketan
medikuak esan zuen mozkortuta zegoela, baina galdeketan neskari hiltzen utzi ziola
aitortu zuen poliziaren aurrean. Epaiketan gauza bat aipatu zuen eta beste bat atxilotu
zutenean.
Kasu
honek
oihartzun
handia
izan
zuen
gizartean
sententziaren
biguntasunagatik. Batzuek argudiatu zuten akusatuaren familia diruduna zelako izan

zela sententzia horren biguna. Prestatu argudio batzuk epaiketa justua simulatzeko.
Horretarako, hiltzaileak zer zigor jaso behar duen ikertu beharko duzue, zer astungarri
dauden eta abar.
Biktimaren familia. Hiltzen saiatu ondoren, ez zion neskari laguntzarik

eman. Bortxaketa aurrera eraman nahi izan zuen.
Abokatu defentsaria. Mozkortuta zegoen eta, edatera ohituta ez zegoenez,

ez zen bere buruaren jabe.
Erakunde
publikoak.
Genero-indarkeria
kasua
denez,
erakundeek
emakumeak defendatu behar dituzte.
Ministerio fiskala. Hiltzailea da eta, neska zergatik hil duen aztertu ondoren,
espetxera bidali behar dute.
Epailea. Delitua komunikabideetan irten denez, zaila da botere judizialaren

inpartzialtasuna bermatzea.
Herri-auzitegia. Erabaki zuzena hartu behar du.
Hiltzailea. Badaki gaizki jokatu zuela baina damutu egin da. Zigor biguna
izatea espero du.

Ideiak eta galderak planteatu eta egin epaiketa baten simulazioa, sentimenduak,
emozioak eta ideiak topatzeko. Ikasle batzuek ez dute parte hartu behar, simulazioa nola
egin den baloratzeko.
4.6.
FILMA
Lord of the flies (Eulien ugazaba), Harri Hook, 1990.
Taldean daudenean gazteek edo umeek duten jokabidea ikus dezakegu Golding-
en liburuaren adaptazio honetan. Umeek portaera bortitza garatzen dute, Hobbes-ek

Leviatan liburuan esan zuen bezala: Homo homini lupus (Gizakia otsoa da
gizakiarentzat). Bai Goldingek bai Hobbesek araurik ez dagoenean zer gertatzen den
aztertzen dute. Eta bi gauza planteatzen dituzte: ea gizakia ona den edo basatia, eta zer
den jatorrizkoa: ongia edo gaizkia. Film honek aldarrikatzen du guztien kontrako guda
existitzen dela munduan.
Bizitzari eta giza izateari buruzko alegoriak izaten dira sarritan Goldingen lanak, eta
ikuspegi originalaz gain bere pesimismoa nabarmen daiteke beroietan, mundu-gerrak
areagotutako joera beharbada. Goldingen lehen liburua izan zen 1954an Lord of the
Flies hau, eta eleberri hauxe du oraindik ere ezagunena. 1983an Nobel saria eskuratu
zuen idazle ingelesak. Eleberrian ikasle talde bat ikusten dugu, hegazkin baten
istripuaren ondorioz uharte batean bizi behar duena. Pertsona heldurik ez dagoenez,
beren kasa moldatu beharko dute gaztetxo hauek. Eta elkarbizitzaren gainbeherak,
degenerazio psikologikoak... bi talde sortuko ditu.
Lehen taldea saiatuko da ordena eta arauak gordetzen (gizarte demokratiko bat
eraikitzen). Talde horretako pertsonaiarik aipagarriena Piggy da, intelektualen sinbolo
dena. Honekin batera Ralf liderra eta Simon ikertzailea ikusten ditugu.
Eta bigarren taldeak, ehiztariak, arauetatik libre izatea bilatzen duela ematen du, baina
garbi dago ez duela lortzen arau guztietatik askatzea. Bigarren talde honek erakutsiko
du gizakiaren alderdirik basatiena eta gaiztoena. Baina bukaera ere oso bitxia izango da.
http://luberri-3f.blogspot.com/2009/02/eulien-ugazaba-1990-william-golding.html
Gustatu al zaizu filma? Zergatik?
Ikusi ondoren, zer emozio sentitu dituzu?
Zein pertsonaiarekin zatoz bat? Zeinekin ez? Zergatik? Azaldu taula honen bidez
protagonista bakoitzaren balioak.

Protagonis
tak
Balioak
Filmaren bukaeran ofizial militarra agertzen da. Uhartera ailegatu eta egoera
ikusi ondoren, zer pentsatu zuen?
Taldean gaudenean beste portaera bat dugu? Zergatik?
Taldean ekintza bortitza egitea proposatzen bada, zergatik egiten dugu? Erraza al
da ez egitea edo ezetz esatea?
4.7.
WEB ORRIALDEAK
http://www.youtube.com/watch?v=fRe7CeEq6cQ
http://www.youtube.com/watch?v=a6NesBSycno
http://www.guiaviolenciadegenero.com/blog/2009/06/
http://www.berria.info/albisteak/16035/Bi_neska_gazte_bortxatu_dituzte_Baio
nako_festetan.htm
http://www.gara.net/idatzia/20060810/art175970.php
http://luberri-3f.blogspot.com/2009/02/eulien-ugazaba-1990-williamgolding.html
Gizakiaren duintasuna eta nerabezaroa

5.
GIZAKIAREN DUINTASUNA ETA NERABEZAROA
Gizakiaren
Gizakiaren duintasuna
duintasuna
eta
eta nerabezaroa
nerabezaroa
5.1.
5.2.
ARLO FILOSOFIKOA
Pertsonaren pribatutasuna
Menpekotasuna
Askatasun motak
Nerabezaroa eta indarkeria
IRAKURTZEKO TESTUA
CIBERBULLYING ETA GROOMMING
2009ko otsaileko informe batean esaten zen Interneten erabiltzaileetatik % 70ek
35 urte baino gutxiago dituela. Horietatik heren batek gizarte-sare bat erabiltzen du, eta
haien adina 15 eta 24 urte bitartean dago. Erabiltzaile multzo horri buruz, natibo
digitalak direla esaten da, oso ondo ezagutzen dutelako medioa. Sarea kontrolatzen
dute, bai, baina ez erabilpenaren ondorioak. Izan ere, sarea askotan erabiltzen da
informazio edo ekintza bortitzak iragartzeko.
Ciberbullying termino berria da. Berez, ciber-jazarpena da. Kidekoen arteko
jazarpena izendatzen du eta umeen arteko isekak, irainak eta xantaiak hartzen ditu
barnean. Zertan datza? Difamaziozko informazio kaltegarria zabaltzen da formatu
elektronikoan, e-mail, berehalako mezularitza, gizarte-sare, testu-mezu, telefono edo
beste dispositibo mugikorren bidez, bideoak, argazkiak edo edukiak baliatuz.
Gakoa da erasotzailea eta biktima umeak direla: ikastetxeko edo institutuko
ikaskideak, edo beste eremu bateko ezagunak. Erasoa ikusita, biktimek ez dute
baliabiderik erantzun egokia emateko. Eta ez dakitenez nola jokatu, eta nola erantzun
praktika horri, arazoa gero eta handiagoa bihurtzen da.
Beste alde batetik, grooming delakoa dago. Beste eraso mota bat da. Kasu
honetan erasotzailea heldua da, eta horregatik askoz kaltegarriagoa. Helduak
umearekiko harremana sortu, eta kontrolatu egin nahi du, gehienetan sexu-abusua
izateko asmoarekin. Kasu honetan beti agertzen da osagarri sexual esplizitua. Horretan
bereizten dira kasu bata eta bestea: ciberbullyinga berdinen artekoa da eta groominga
heldu baten eta ume baten artekoa.

Delitu hauek ez dira berriak, baina bai metodoa. Teknologia erabiltzen denez,
asko errazten dira ondorio txarrak. Interneten hasten denak pornografian edo abusu
fisikoetan izanen du bukaera.
Jazarpena aurrera eramateko baliabide hauek dauzkagu:
Kontaktu
elektronikoa:
berehalako
mezularitza,
txat
publikoak,
eztabaida foroak eta e-maila.
Multimedia-telefono mugikorrak, argazkiak eta bideoak gordetzeko

erabiltzen direnak.
Web-orrialdeak, argazkiak, bideoak eta beste informazio batzuk

zabaltzeko erabiltzen direnak.
Gizarte-sareak. Komunikatzeko erabiltzen dira, baina beste hainbat

gauzatarako ere erabil daitezke.
ZENBAITEN ARTEAN: Gua legal sobre ciberbullying y grooming, Inteco, Madrid,

2009. Testu moldatua.
PENTSATZEKO:
Ciberbullyingaren eta groomingaren ezaugarriak aipatuko ditugu jarraian.
Desberdindu eta eman zergatia:
Argudioa
1. Erasoak
Cib. Gro. Zergatik

luze
jotzen
du
denboran.
2. Erasoan
ez
dago
asmo
sexualik.
3. Erasoan osagai sexuala dago.
4. Heldua laguntzat hartzen dugu.
5. Erasotzailea eta erasoa jasaten
duena adin berekoak dira
6. Helduak eta umeak harreman

intimoa izan nahi dute.
7. Erasotzaileak eta erasoa jasaten
duenak mundu fisikoan dute
harremana.
8. Erasotzeko
bitartekoa
teknologikoa da.
5.3.
5.4.
Desberdintasunak
Gatazken ebazpena
Hezkuntza emozionala
Duintasuna
Bazterketa
Errespetua
Bitartekotza
TEORIA FILOSOFIKOA
DUINTASUNAREN TEORIA ETA PRAKTIKA
Kant filosofoak forma filosofikoa eman zion gizadiaren aurkikuntza etikoari,
bere inperatiboaren formulen bitartez. Eta gauza bera egin zuten gure garaikide diren
beste filosofo batzuek, Rawlsek eta Habermasek esaterako, Kanten teoriei jarraituz.
Mendeetan zehar duintasunaren esperientzian bizi izandakoa berreskuratu nahi dute,
horrekin portaera batzuk saihestuko direlakoan. Filosofo askok pentsatu dute, guztiok
portaera etikoa izateko, etika arrazionala eskuratu behar dugula. Baina errealitatean
nahiago dugu esperientzia etikoa izan eta gero gogoeta etikoa egin. Zenbait filosofok,
hala nola George Moore eta Max Schelerrek, balio etikoak zuzenean hautematen direla
diote, eta ez dute aipatzen inolako funts arrazionalik. Beste filosofo hurbilago batek,
J.A. Marinak, dio duintasunari dagokiona erakutsi egin behar dela, frogatu baino
gehiago.
PENTSATZEKO:
Nola erlazionatzen dugu filosofiaren duintasuna eta jazarpena?
Denok geure buruarekiko errespetua nahi dugu, baina besteak

errespetatzen ditugu?
Txiste matxista edo homofoboa egiten dugunean, edo akats fisikoa barre
egiteko erabiltzen dugunean, non dago duintasuna edo errespetua?
Zergatik gerta daiteke horrelako perbertsioa, hau da, umearekiko abusua?

Non dago muga?
5.5.
DILEMA - DEBATEA
Zuetako gehienok berehalako txatak erabiltzen dituzue. Azken bolada honetan,
gizarte-sareak gehiago erabiltzen dira, adibidez MySpace, Facebook, Cyworld, Twitter,

Meeterh, eta Bebo. Gure inguruan, batez ere, Tuenti eta Facebook erabiltzen dira.
Ikasle batek Tuentin irainak jaso ditu. Egoera areagotu egin da, eta mehatxuak
agertu dira web-orrialdeetan. Ikastetxean ere ikaslea ez dago eroso, eta gau batean bere
erasotzaileak topatu, eta elkarri kolpeka hasi dira.
Amak Ertzaintzara jo du, salaketa bat jartzeko. Handik epaitegira bidali dute,
bitartekaritza izateko. Amak zigorra eskatu du, baina erakundeek konponbidea bilatu
nahi dute.
Gurasoak. Ez dute ulertzen Internet. Gauza onak egongo dira, baina ezin dute
kontrolatu seme-alabek ikusten dutena.
Poliziak. Ez da hainbesterako, baina kasu batzuk oso bitxiak izan dira. Beste
herrialde batzuetan suizidioak ere izan dira. Kontrolatu nahi dute, baina ez dute
baliabiderik.
Erasotzaile baten aita. Gauza hauek umekeriak dira. Eta ez zaio garrantzi
gehiagorik eman behar. Nerabeek elkarrekin hitz egin behar dute, arazo txiki
hori konpontzeko.
Biktima. Ez du lagunik eta ez du irtenbiderik ikusten. Irainak jaso ditu

Interneten, eta orain kalean eta ikastetxean gauza bera gertatzen ari zaio.
Beste postura batzuk bilatu edo asmatu:

o Zer datu ematen dira?
o Zer-nolako informazioa daukagu?
o Nola dakigu jendea erreala den ala ez?
o Zer irabazten dugu, laguntasuna, komunikazioa, maitasuna?
5.6.
FILMA
BIDEO BATZUK
http://www.youtube.com/watch?v=E3Z6f-KIIQI&feature=player_embedded
http://www.youtube.com/watch?v=PBbnYy7XmJU
http://www.youtube.com/watch?
v=xvBB_MqkRgA&feature=PlayList&p=FC7FBEA6C8D7DEBA&playnex
t=1&playnext_from=PL&index=68
Lehenengo biak iragarkiak dira, joera hau saihesteko egindakoak. Hirugarrena

dokumental bat, eta groominga jasandako neska bat erakusten digu.
Bideoak ikustea ondo dago, elementu desberdinak aztertzeko eta testuan dauden
ideiak erlazionatzeko.
Bideoaren laburpena.
Pentsatu
nola
sentitu
den
biktima.
Zein izan daitezke ume edo
gazte baten irtenbideak?
5.7.
WEB ORRIALDEAK
www.hezkuntza.ejgv.euskadi.net/r43573/eu/contenidos/informacion/dif11/eu_5613/adjuntos/Irakasleentzako
%20dokumentoa.pdf
www.hezkuntza.ejgv.euskadi.net/r43573/eu/contenidos/informacion/dia6_erasoak_agresiones/eu_erasoak/adjuntos/tr
atu_txarrak_e.pdf
www.stopcyberbullying.org/
www.en.wikipedia.org/wiki/Cyber-bullying
www.bullyonline.org/related/cyber.htm
www.pantailaseguruak.net
www.inteco.es/Segurtasuna/Behatoki
www.inteco.es/Segurtasuna/Behatokia/manuales_eu/guiaManual_groming_ciber
bullying
50
Gainditzeko nahia: Erresilientzia
6. GAINDITZEKO NAHIA, ERRESILIENTZIA
Gainditzeko
Gainditzeko nahia:
nahia:
Erresilientzia
Erresilientzia
51
6.1.
6.2.
ARLO FILOSOFIKOA
Gainditzeko nahia
Norberaren izaera sortzea
Zoriontasunaren izaera eta berezko izaera
IRAKURTZEKO TESTUA
Erresilientzia: Zoritxarraren eskola
Zoritxarrean eta ezbeharrean jaio eta bizi izanik ere, pertsona batzuk
psikologikoki osasuntsu garatu eta, areago, indarberriturik jalgitzen dira: erresilientzia

deritzo fenomeno horri. Psikologiak eta materialen ingeniaritzak, bestelakorik badirudi
ere, badute ezaugarri komunik: erresilientzia, hain zuzen. Hitz horrek adierazten duen
fenomenoa ezaguna da: itxura aldatu dien presioa kendutakoan, erresilientziari esker
gorputz batzuek aurreko forma hartzen dute. Kontzeptu hori psikologiari aplikatu zaio,
miserian bizi diren haurrak edo muturreko egokierak jasaten dituzten pertsona helduak,
zailtasunak gainditzeko ez ezik, horietatik indarberriturik jalgitzeko ere gauza direla
adierazteko; pertsona horiek eutsi, iraun eta, bai beren buruarentzat, bai gizartearentzat,
esker oneko den bizitzara heltzea lortzen dute.
Erresilientzia honako egoera hauetan ager daiteke: suntsipenaren aurrean,
presiopean beren buruaren osotasuna babesteko ahalmen handia erakutsiz; ezbeharraren
aurrean, zailtasunak zailtasun, bizi-jarrera positiboa adieraziz.
Eguneroko bizitzan era askotako gertakari latzak jazotzen dira: maite genuen
norbaiten heriotza, gaixotasun luze edo larriak, lan-bizipen zailak, bikotekidearekiko
harremanetan arazoak, bakardadea, isolamendu soziala, halako lanpostu hura
okupatzeko lehia, langabezia, estualdi ekonomikoak... Egoera horien aurrean pertsonek
erreakzio desberdinak dituzte, norberaren erresilientzia graduaren arabera.
Trebezia
hori zenbait
ezaugarrik
indartzen
dute, hara:
introspekzioa,
independentzia, umorea, sormena, moraltasuna, gainerakoekin lokarri kuttun esker

onekoak ezartzeko trebezia, gurasoenganako lotura edo atxikimendua, kanpo-interes eta
lokarri
afektiboen
garapena,
hezkuntza-giro
52
egiatia,
autoeraginkortasun
eta

autokonfiantzazko bizipenak izatea,
norberaren irudi positiboa izatea, estresa era
aktiboan erantzuteko aukera izatea eta estresari adiera subjektibo eta positiboak egoztea.
Nork bere burua gainditzeko gaitasun horretaz gozatzera garamatzaten
ezaugarriak indartzeko lana egin daiteke. Hobekuntza horren bila goazenean topatzen
dugun eragozpen larriena, aldatzeko gauza ez garela onartzea da: "horrelakoxea naiz
ni", "bakoitza den bezalakoa da", "ene adinean ez dago ezer aldatzerik" eta antzeko
esakuneak hartzen ditugu aitzakia: horra hor akats nagusia. Norberak nahi eta ahal
izanez gero, adin guztiak dira egokiak aldatzeko.
Jokaeraz aldatzeko behin ere ez da berandu, pertsona pentsamendua aldarazteko
tekniketan trebatzen bada, gertaerak bestela interpretatzen ikasten badu, bere buruaz
gogoeta egiteko gaitasuna berreskuratzen badu, bere nortasunaren balorazioa lantzen
badu, asertibitatea eta antzeko trebezia sozialez jabetzen bada, positiboki mintzatzen
ikasten badu, etc.
Garrantzitsua da, beraz, nork bere burua hez dezakeela, erresilientzian hobe
daitekeela: bakoitzak bere buruan ez ezik, beste gainerakoen baitan ere aldaraz ditzake
hainbat jarrera edo jokabide.
Kontsumer aldizkaria, 2007ko urtarrila. Testu moldatua.
PENTSATZEKO:
4. paragrafoan erresilientzia indartzen duten faktoreak aipatzen dira. Saiatu

faktore bakoitzaren deskribapena egiten, ulertu duzula erakusteko.
Filosofian botereari buruz hitz egin denean beste pertsona batzuk kontrolatzeko
botereaz hitz egin izan da. Nork hitz egin zuen geure burua kontrolatzeko
botereari buruz?
Zer da garrantzitsuena arlo honetan, egoera gainditzea ala egoera ahaztea?

Bereizten dira? Nola?
6.3.

53
6.4.
Botere nahia
Nihilismoa
Gehiago izateko gura
Zentzua bilatzea
Supergizakia
TEORIA FILOSOFIKOA
NIHILISMOAREN IKUSKERA NIETZSCHEARRA
Moral dekadente eta taldekoiaren jarraitzaileek beraien ekintzak Jainkoaganantz
zuzentzen zituzten. Jainkoa zen faroa eta bere argiak artaldeko kideen ekintzak
erakartzen zituen. Nietzscheren ustez, nihilismo-sentimendua, helburu hori ez dela
existitzen erakusten denean, sortzen da. Nihilismoa: Xedeak huts egiten du;
zergatik-ari erantzuna faltatzen zaio: Zer adierazten du nihilismoak? Gorengo
balioak desbaliatzen direla.
Munduko misteriorik sakonenei eta bizitzaren zentzu bati azalpena ematen ziena
desagertu da. Horren ondorioz, frustrazioa eta urduritasun sentimenduak zabaltzen dira.
Esan daiteke bere salaketari esker Nietzschek modernitatearen krisia gainditzen eta
garai berri bati hasiera ematen laguntzen duela. Modernitatearen ataria zeharkatuz,
postmodernitatearen garaian kokatzen gaitu.
Hala ere, Nietzscheren azterketa ez da salaketan gelditzen. Bere nihilismoaren
azterketa urrunago doa eta zehaztasun horiek kontuan hartu behar dira bere ikuskera
ondo ulertzeko.
Nietzscheren ustez bi nihilismo mota daude: nihilismo aktiboa eta nihilismo
pasiboa. Nihilismo pasiboa horror vacui sindromea sufritzen duten borondateei
dagokie. Hau da, helburu bat, xede bat behar duten borondateei dagokie. Borondate
horiek dio Nietzschek nahiago dute ezdeus nahi izan ezer ez izan nahi baino.
Horror vacui-k dekadentea haraindiko idealerantz bultzatzen du, naturgaineko
eraikuntzaren ezaugarriak desmaskaratzen ez diren arte. Ideal honek mundu naturala
kondenatzen du; bilakaerari bere errugabetasuna kentzen dio; mundua eta gizona
kalumniatzen ditu eta, azkenean, errealitatea pozoitzen du.
[]Beraz, alde batetik nihilismo aktiboa botere-nahi aberatsari dagokiona
moral zaharra kritikatzeko eta suntsitzeko gai da. Eta beste aldetik, balore desberdinak
(beste topos-ean kokaturik daudenak, hain zuzen) dauzkaten beste moralak eraikitzeko
kapaz da. Moral nietzschearren eta moral platoniko kristauaren arteko desberdintasuna
zera da: orain ez dago erreferentzi puntu absolutu bat, gizakitik at kokatua. Gizakia bera
54

moralaren zentro bihurtzen da. Gizakia da berak egindako egintzen erantzule bakarra.
Beste mundua non aterpe bat bilatu existitzen ez dela eta, gizakiak ez du kanpotik
etorritako diktapen moralik espero. Horregatik, Nietzscheren ustez, idealaren kontra
lortutako garaipenak gizakiaren askapenera darama.
GARLPARSORO, Jose Ignacio: Nietzsche, pentsalari inmoralista eta nihilista?
Nietzscheren gaurkotasuna bere jaiotzaren 150. urteurrenean, in Jakin, 84, Donostia
(1994).
6.5.
DILEMA DEBATEA
Beheko taulari jarraituz, pentsatu egoera bereziak eta nola ager daitekeen erresilientzia
gaitasuna kasu bakoitzean. Hemen proposatzen direnak baliagarriak izan daitezke
eztabaidatzeko. Ikasleek beste batzuk proposa ditzakete, gogoeta hurbilagoa izateko.
Bortxatu
Tratu
duten
jaso
pertsona
umea
txarra
duen
Kotxe istripu
Semea/alaba
bat
hil
izan
duen gaztea
zaion
gurasoa
Sentimendua
Proposamen
a
Irtenbideak
Identifikatu faktoreak.
Gogoeta eta esperientziak ikusita, pentsatu 6 ezaugarri hauetatik zein diren
egokienak edo zuzenenak ikasleek aipatu dituzten egoeretan:
1. Gizartean laguntza bilatu
2. Laguntasuna eman
3. Mugak finkatu
4. Bizitzarako trebetasuna finkatu
5. Ekintza batzuetan parte hartu
6. Etorkizunerako helburu errealak bilatu
6.6. FILMA
55

The pursuit of happyness (Zorionaren bila), Gabriele Muccino, 2006.
Cris Gadner pertsona ona eta bihozbera da. Beti zintzoa izan da, baina lana
galtzen du, emazteak ihes egiten dio eta semea zaindu behar du. Egonkortasuna galdu,
eta mundu osoa gainera erortzen zaio. Nola gainditu egoera hori, gainera umea zaindu
behar badu? Nola da posible lana eskuratzea baliabide urriagoekin eta denbora
gutxiagorekin? Filmaren tesi bat da pertsona batek nahi badu eta ausarta bada, bere
bizitza berrantola dezakeela. Filmean amets amerikarra kontzeptua erabiltzen da.
Filmean ikusten duguna esperientzia unibertsala da. Pobrezia mundu osoan
existitzen da, eta edonori gerta dakioke filmean ikusitakoa. Baina egonkortasun
pertsonala berreskuratuz, saiatuz gero eta iraunkortasuna erakutsiz gero, gure saria
jasoko dugu. Protagonistaren joera heroikoa da, semea babestu, eta egoera latz hori
gainditzeko ahalegin guztiak egiten baititu.
Pentsatzeko galderak:
Zergatik jarri zioten izenburu hori filmari? Zer sekuentziatan entzuten dugu
zoriontasuna hitza? Zein da bere esanahia? Zergatik lortzen dute zoriontasuna
protagonistek?
Zein dira Cris Gadnerren arazoak? Nola konpontzen ditu? Eta zein da bere
motibazio printzipala gainditzeko?
Film hau eta Roberto Benigniren La vida es bella (1997) erlazionatu:

pertsonaiak, harremanak, zailtasunak, konponbideak. Aipatu elementu
antzekoak.
Egoera hau AEBn bakarrik gertatzen da ala gure herrian ere gerta liteke? Zer
izango litzateke berdin eta zer desberdin?
56
6.7. WEB ORRIALDEAK
http://sozioafektibo.wordpress.com/2008/05/01/erresilientzia/
http://revista.consumer.es/web/eu/20070101/interiormente/71099.php
http://en.wikipedia.org/wiki/Resilience_%28organizational%29
http://www.elkargunea.net/Boletinelkarguneaagerkaria5.pdf
http://www.bakeola.org/interior.asp?Id=6&idioma=eu
http://www.misionjoven.org/08/06/377_2.html
http://ktarsis.wordpress.com/2007/02/10/en-busca-de-la-felicidad-de-gabrielemuccino/
57
Globalizazioa eta justizia

7.
GLOBALIZAZIOA ETA JUSTIZIIIA
Globalizazioa
Globalizazioa eta
eta
justizia
justizia
58
7.1.
7.2.
ARLO FILOSOFIKOA
Globalizazioa munduan
Etikaren eremuak: zoriontasuna eta justizia
Justizia soziala
IRAKURTZEKO TESTUA
ZER DA GLOBALIZAZIOA?
Norbanakoen, taldeen, enpresen eta herrialdeen arteko harremana eta trukea
areagotzen dituen prozesua da globalizazioa, eta aldaketa teknologiko, ekonomiko eta

politikoek eragindakoa da prozesu hori.
Globalizazioaren etekinak bidegabe banatu dira. Ahulenak eta txiroenak galtzaile
ateratzen dira gehienetan. Esate baterako, garapen bidean dauden herrialdeetako
nekazariak ezin dira atzerriko inportazioekin lehiatu, eta, horrela, beren bizibidea galdu
dute. Industriako langileak ere mehatxatuta daude. Izan ere, konpainiak produkziokostuak merkeagoak diren lurraldeetara eta lan-eskubideak errazago urratzen diren
herrialdeetara joaten dira. Hala ere, globalizazioak justizia eta garapen iraunkorra
sustatzeko, mundu osoko mugimendu sozialak batzeko aukera ere ematen du.
Horretarako sortu da Munduko Merkataritza Antolakundea (MMA), nazioarteko
merkataritzaren arauak adosten dituen herrialdeen foroa da. MMA 1995eko urtarrilaren
1ean eratu zen. Erakunde horrek Merkataritzari eta Aduanako Tarifei buruzko Akordio
Nagusia (GATT) ordeztu zuen. Akordio hori Bigarren Mundu Gerraren ondoren egin
zen herrialdeen arteko merkataritza-hesiak gutxitzeko asmoz. Gaur egun, 142 herrialde
dira MMA erakundearen kide. Teorian herrialde guztiek dute garrantzi bera MMAn,
baina herrialde aberatsek agintzen dute praktikan. Izan ere, negoziazio ahalmen eta
botere handia dute eta merkataritza arloko aditu asko kontrata ditzakete beren interesen
alde lan egiteko. Herrialde pobreek, ostera, ez dute ahalmenik beren onerako izango
liratekeen arauak proposatu eta defendatzeko.
Merkataritza
oso
garrantzitsua
da
herrialde
pobreentzat.
Izan
ere,
merkataritzaren bidez lortzen dituzte diru-sarrerarik gehienak eta motor garrantzitsua da

beren ekonomien hazkunderako. Eta hazkunde ekonomikoak azpiegitura eta
zerbitzuetan baliabide gehiago inbertitzea ahalbidetzen du. Martxan jarritako politiken
helburuak osasun eta hezkuntza sistema hobetzea eta mundu guztiarentzat lan aukera
59

egokiak bultzatzea izango balira, jendearen bizi-kalitatea hobea izango litzateke.
Munduko hamar pobreetarik zazpiren bizibidea nekazaritza denez, nekazaritza arloko
merkataritzan akordio eraginkorra lortuz gero, jende asko aterako litzateke pobreziatik
mundu osoan.
ZENBAITEN ARTEAN: Merkataritza eta Globalizazioa, Hegoa. Lankidetza eta
Garapenari buruzko Ikasketa Institutua. Universidad Del Pas Vasco - Euskal Herriko
Unibertsitatea, 2003. Testu moldatua.
PENTSATZEKO:
Globalizazioak ondorio onak ekarri dizkigu. Aipatu batzuk.
Globalizazioaren ondorio txarrak ere komentatu.
Arazo etikoa sortzen da hemen: globalizazioan garatu den bide bakarra

ekonomikoa da. Eta zergatik ez justiziaren globalizazioa, edo eskubideen
globalizazioa?
Aurrena ekonomia, eta gero etorriko da garapena: bizitza duina, osasuna,

gizarte-harremanak eta abar. Baina hori zergatik ez da gertatzen?
60
7.3.
7.4.
Justizia soziala
Globalizazioa
Justizia banatzailea
Desoreka soziala
Justizia trukatzailea
Gizarte-eskubideak
TEORIA FILOSOFIKOA
GLOBALIZAZIOA, MUNDIALIZAZIOA ETA GIZARTE JUSTIZIA
Aristotelesen ustez, justizia bakoitzari berea ematea zen. Baina, beste
zehaztapenik gabe, galdera batzuk sortzen dira: Zer banatu behar da, askatasuna,
aukera-berdintasuna, diru-laguntzak? Zein izan behar da banatzeko irizpidea? Zergatik
banatu behar dugu ondo? Galdera hauei erantzuna emateko hainbat teoria sortu dira.
Justizia era unibertsalean ulertu eta ulertarazi nahi dugu, baina hori ez da beti posible,
proposamenak hainbat direlako.
Batzuek diote askatasunak proportzionalki banatu behar direla. Beste batzuek,
aukeratzeko baldintzak berdindu behar ditugula eta onartu kultura bakoitzean
erabakitzen dena. Eta ondasunen banaketa erabat desberdina izango dela adinaren edo
beste faktore batzuen arabera.
Hemen justizia soziala sartzen da jokoan. Gizarte edo kolektibo bateko
erabakien, arauen edo printzipioen multzoa da justizia soziala, eta helburu kolektiboak
defendatzen ditu. Bidezko justizia logikoa edo arrazionala da, guztion interesak xede
dituena, iritzi pertsonalak kontuan hartu gabe. Horregatik, justizia sozialaren ezaugarri
printzipalak arrazionaltasuna eta inpartzialtasuna dira. Kontzeptu hau XIX. mendean
azaldu zen lehenengoz, hain zuzen ere gizartean desoreka zegoelako, batez ere lan
arloan. Gizakiaren eskubideak berridatzi zirenean, justizia sozialaren faktoreak kontuan
hartu ziren langileen eskubideak defendatzeko. Horregatik, giza eskubideak birmoldatu
zirenean gizarte-eskubideak ere aintzat hartu ziren. Justizia trukatzailea (bakoitzari
merezi duena ematea) justizia soziala da. Eta justizia hau desagertu egiten da
globalizazioarekin. Osasun-zerbitzuek, lan-harremanek, gizarte-harremanek kalte
61

handia jasan dute globalizazioaren ondorioz. Berez, globalizazioa ez da justua. Beno,
batzuentzat bai, onuradun ekonomikoak ere badituelako globalizazioak.
PENTSATZEKO:
Zer da justizia soziala?
Zergatik ez ditugu topatzen elementu zuzenak globalizazioan?
Guk izateko, beste batzuek galdu egin behar dute. Ados zaude horrekin?
Zergatik?
Gure herriko/hiriko enpresak beste herrialde batzuetara eramaten badituzte, hori

ez al da ona ekonomiarentzat? Zer da inportanteagoa, gure ekonomia ala
ekonomia globala?
Lehen gure herrira ekarri zituzten nazioarteko enpresak, langileen soldatak

merkeagoak baitziren hemen. Eta orain gauza bera ari dira egiten, baina
Ekialdera edo beste leku merkeago batzuetara eramanez. Lehen egoki ikusten
bagenuen, zergatik orain ez?
Txinako produktuak gure estatuan ez sartzeko muga-zergak inposatu behar

ditugu? Europan muga-zergak baldin badauzkagu, zergatik eskatu du Europako
Batasunak beste herrialde batzuetan kentzeko?
Lehen 3. mundua terminoa erabiltzen zen. Orain, aldiz, garapen bidean

dagoen herrialdea. Baina haien garapena nahi dugu benetan? Komeni zaigu?
Lehengaien mendekotasuna baldin badugu, zein da gure ekonomiaren funtsa?
Zergatik kontrolatu nahi du mundu osoa Mendebaldeak edo Lehenengo Mundu

delakoak?
Zein izango dira hurrengo potentzia ekonomikoak? Zergatik?
Justizia soziala inposatzeko natura kaltetu behar badugu, zer egingo dugu?
Ekologia ekonomiarekin bat dator? Primum vivere deinde philosophare.
62
7.5.
DILEMA DEBATEA
Erabili testu hauek dilema gisa eztabaidatzeko. Horretarako, 6 taldetan banatu
klasea eta eman bakoitzari egoera bat denon artean eztabaidatzeko.

Gero talde bakoitzeko ikasle bat beste taldeetatik pasatuko da bere testua
azaltzeko eta beste taldeetan irakurri dutena entzuteko.
KOMUNIKAZIO GLOBALAK
Gero eta merkeagoa eta errazagoa da komunikatzea. New Yorketik,
Jackek Tolosako lehengusuekin hitz egin dezake ordua 35 dolar
zentabo ordainduta. Duela hamar urte, dei berak 3 dolar/ordua balio
zuen. 1930ean, Jackeren aitita Tolosatik lehenengoz Amerikara joan
zenean, 245 dolar/ordua ordaindu behar izango zukeen. Bestalde,
Kathyk, Estatu Batuetakoak, hilabeteko soldata aurrezten badu,
merkatura ateratako azken ordenagailua eros lezake. Bangladesheko
langile batek, berriz, zortzi urteko soldata aurreztu beharko luke
ordenagailua erosteko. Jackek eta Kathyk, Interneten sartzean, 5 weborritatik 4 uler ditzakete, ingelesez daude eta. Hala ere, munduko 10
lagunetik 9k ez dute ingelesa ulertzen.
MUNDU MAILAKO PUBLIZITATEA
Mundu guztian zehar ikus daitezke Coca-Cola eta Levis marken
iragarkiak,
hasi
Madril
edo
Berlinen,
eta
Buenos
Aires
edo
Pekineraino. Nike markak, esate baterako, 1987an 25 milioi dolar

gastatu zituen publizitatean, eta 1997an, berriz, 500 milioi dolar. Tiger
Woods golf jokalariak 55.555 dolar kobratzen ditu egunean Nike
produktuen publizitatea egitearren. Nike produktuak egiten dituzten
Indonesiako langileek 1,25 dolar inguru jasotzen dute egunean. Egun
batzuetan hori ez da nahikoa bizi ahal izateko.
MERKATARITZA HAZIZ DOA
63
Gaur egun itsasontziz edo hegazkinez duela hogei urte baino hiru
bider merkantzia gehiago bidaltzen da. Merkataritzak lanpostuak sor
ditzake herrialde txiroetan, baina, sarritan, herrialde horietako lan-baldintzak negargarriak izaten dira. Banana, kafe eta landare sailetan,
esate baterako, langileek oso soldata txikiak jasotzen dituzte, ordu
asko egiten dute lan eta pestizida eta produktu kimiko arriskutsuak
erabili behar dituzte. Herrialde batzuk merkataritzak eman ditzakeen
onuretatik erabat kanpo geratzen dira: 48 herrialderik pobreenak
atzean ari dira geratzen, merkataritzatik askoz etekin txikiagoa
atereaz herrialde aberatsak baino.
ARAU GLOBALAK
Munduko
Merkataritza
Antolakundea
(MMA)
herrialdeen
arteko
merkataritza arauak ezartzeko eta herrialde guztiek beteko dituztela

ziurtatzeko eratu zen. Hori oso ondo egongo litzateke, bidezko arauak
izanez gero, mundu guztia aterako litzatekeelako irabazle. Baina
arauak herrialderik aberatsenen onerako daude eginda. Hori horrela
da herrialde aberatsek arau horiek idatzi eta defendatzeko abokaturik
onenak ordain ditzaketelako eta txiroek, ostera, ezin dutelako
horrelakorik egin. Esate baterako, Japonek 25 merkataritza aditu ditu
MMA erakundean. Bangladeshek bat baino ez dauka eta herrialde
txiroetatik 29k batere ez dauka. Egunean hamar batzar ere izan
daitezke, eta herrialde txiroak ezin dira batzar guztietara joan;
horrela,
erabakirik
garrantzitsuenak
herrialde
horien
interesak
kontuan hartu barik hartzen dira.

BIDAIAK ETA TURISMOA
Oporretan atzerrira joatea interesgarria eta zirraragarria ere izan
daiteke. Jendeak atzerriko lagunak egiten ditu eta beste pertsona
batzuen eta, orokorrean, munduaren gaineko gauza interesgarri asko
deskubritu ditzake. Hala ere, askoren ustez, turismoak alde negatiboa
ere izan dezake. Herrialde askotan, bertako jendeak jantzi eta bitxi
ederrak janzten ditu, adibidez, Kenyako Masai artzainek. Batzuetan,
64
turistek bertako jende hori objektu gisa har dezakete, hau da,
argazkiak ateratzeko modeloak balira bezala, sentitu eta hitz egiten
duten gizaki gisa hartu beharrean.
KOMUNIKABIDEAK
Telebista, filmak, irratia eta egunkariak lagungarriak izan daitezke
jendeari beste herrialde batzuetan gertatzen ari dena eta hango
bizimodua nolakoa izan daitekeen ikusten laguntzeko. Baina, bestetik,
komunikabideek beste herrialde horien irudi faltsua ere eskain
dezakete. Esate baterako, Indian, jende askok uste du Europako eta
Estatu Batuetako bizimodua filmetan agertzen den bezalakoa dela,
hau da, denak direla aberatsak eta bizimodu zirraragarria daramatela.
Bien bitartean, Afrikari buruzko berrietan sarritan agertzen da goseak
hilik eta etsita dagoen jendea. Alabaina, aurreko guztia errealitatea
bada, ez da errealitate txikiagoa Afrikako komunitate eta herri
ugaritan beren bizi-baldintzak hobetzeko aurrera daramaten borroka.
Hori ere erakutsi behar da, hainbat gogo eta asmo, hainbat grina eta
borroka, hainbat alderdi baikor oso gutxitan ikusarazten dena.
ZENBAITEN ARTEAN: Merkataritza eta Globalizazioa, Hegoa. Lankidetza eta

Garapenari buruzko Ikasketa Institutua. Universidad Del Pas Vasco - Euskal Herriko
Unibertsitatea, 2003. Testu moldatua.
7.6.
FILMA
Battle in Seattle (Seattleko bataila), Stuart Townsend, 2007.
1999. urtean, AEBetako Seattle hirian, Merkataritzaren Munduko Erakundeak

bilkura egin zuen. Aldi berean, milaka gaztek protestak egin zituzten hirian neurri
neoliberalen aurka. Protesta horiek globalizazioaren aurkako mugimenduaren
hasieratzat jotzen dira. Laster, lasai hasitako protesta matxinada bihurtu zen, eta
agintariek salbuespen-egoera deklaratu zuten, poliziaren, Guardia Nazionalaren eta
manifestari bakezaleen arteko istiluengatik.
65
Noiz izan zen protesta? Non? Zergatik?
Zer eskatzen zuten?
Zer nahi zuen protestaka zebilen jendeak?
Zer lortu zuten?
Pertsonaiak aztertu eta ikusi ondorioak: polizia, poliziaren emaztea, alkatea,

bakezaleak.
Begiratu eta ikertu globalizazioaren aurkako beste manifestazio batzuk:

Genoakoa, Melbournekoa, Erromakoaetab.
Indarkeria erabili behar dugu gure eskubideak aldarrikatzeko?
Manifestariek eskatzen dutena logikoa da? Ala aurkako interesak ageri dira?
Aipatu batzuk.
7.7.
WEB ORRIALDEAK
www.rebelion.org
www.elmundo.es/especiales/2001/07/sociedad/globalizacion/index.html
http://video.google.com/videoplay?docid=-4326973599647466838#
http://video.google.com/videoplay?docid=4455150481097997498#
http://www.essentialaction.org/shell/era/era.html
http://www.zmag.org/znet_help.htm
http://www.imf.org/external/index.htm
http://europa.eu/
http://www.wto.org/
http://www.worldbank.org/
http://www.eumed.net/cursecon/15/index.htm
66
67
Langabezia eta pertsona

8.
LANGABEZIA ETA PERTSONA
Langabezia
Langabezia eta
eta
pertsona
pertsona
8.1.
8.2.
ARLO FILOSOFIKOA
Etika
Deontologia
Profesionaltasuna eta harreman pertsonalak
IRAKURTZEKO TESTUAK
ZER DA LANGABEZIA?
Langilearen nahiaz besteko kausaren batengatik lanik ez izatea da. [] Bada

langabezia estrukturala esaten zaiona ere. Izaera iraunkorragokoa edo iraupen
luzeagokoa izan ohi da eta langilearen bizitzan hainbat urtez manten daiteke.
Langabezia mota horrek ere milaka pertsonarengan du eragina Euskal Herrian. Badira
bestelako langabezia batzuk ere, hala nola ezkutukoa eta teknologikoa. Ezkutukoa,
konparazioz, gutxiago garatuak dauden edota oso burokratizatuak dauden herrialdeetan
ageri da gehien. Herrialde horietan langile asko dago oso produktibitate gutxikoa.
Langabezia teknologikoak teknologia berrien inpaktuarekin du zerikusia; lan gutxiago
dago eta, beraz, desenplegu handiagoa. Desenplegu teknologikoak ez luke egoera
koiuntural soil bat izatetik harago joan behar; esperientziak, ordea, erakusten digu
horrelako desenplegua, azkenean, iraupen luzeko langabezia bihurtzen dela.
UDALAITZ, Daniel: Zer da langabezia?, Argia aldizkaria, 1951 (2004).
GAZTEEN LANGABEZIA
Gazteen langabeziak sortzen duen errealitate larrian jarri nahi dugu arreta. Eurostaten datuen arabera, urtebetean, milioi bat gaztek gizendu dituzte langabeziaren zerrendak
Europar Batasunean, bost milioiko zifra orokorrera iritsiz. () Espainiako Estatuaren
kasuan Hego Euskal Herriko egoera hor kokatu dezakegu zifra horiek askoz
okerragoak dira: gazteen langabezia % 33,6ra igo zen 2009ko lehen hiruhilekoan,
langabezia orokorraren % 16,5aren aldean. Hau da, lan egiteko baldintzatan zeuden hiru
gaztetik batek ez zuen lanik aurkitzen.
Administrazioen zeregina izan behar luke egoera hori sortzen duten arrazoiak
aurkitu eta beharrezko neurriak hartzea. Beste neurri batzuen artean, beharrezkoa

litzateke
hezkuntzaren
planifikazio
berria,
eta gazteak
orientatzea
etorkizun
profesionalera begira, unibertsitateari dagokionean, eta baita baztertuta dagoen lanbide

heziketaren arloan ere. Agian, falta dira galdaragile, tornulari, mekaniko, sopletelari,
fresatzaile eta harginak... eta agian, unibertsitario gehiegi dago.
ARREGI, Juan Mari: Gazteen langabezia, Argia aldizkaria, 2201 (2009).
LANGABEZIA ETA XENOFOBIA.
Erne ibili behar dugu Europan jada nabaritu den etorkinen kontrako
xenofobiarekin. Ingalaterran greba xenofoboa egin dute eta litekeena da horrelako
ekintzak Europan zabaltzea. Langile atzerritarren kontrako greba duela bi aste hasi zen
Ingalaterrako petrolio findegi batean. Horiei babesa emanez, joan den astean, bi zentral
nuklearretako 1.200 langilek 24 orduko geldialdia egin zuten findegiko langileekin.
Hego Euskal Herrian 200.000 etorkin daude erroldatuta eta urteak dira aberastasuna eta
gizarte-segurantza mantentzen parte hartzen dutela. Langabeziak gora egin duela
ikusita, langileek, sindikatuek eta administrazioek elkar hartu beharko lukete xenofobia
egoerak saihesteko. Euskal Herrian bizi eta lan egiten duenari eskubide guztiak onartu
behar dizkiogu. Eta lana egiteko eskubidea berea bezain gurea da.
ARREGI, Juan Mari: Langabezia eta xenofobia, Argia aldizkaria, 2172 (2009).
PENTSATZEKO:
Zer abizen jartzen diogu langabezia hitzari? Zer da ezkutuko langabezia? Eta
teknologikoa?
Hezkuntza sistemaren aldaketa al da bide bakarra langabeziaren arazoa

konpontzeko? Hala ez bada, proposatu beste batzuk.
Zer eskuratu behar dugu, behin behineko hezkuntza ala bizitza osokoa? Zer da
hobea, zure ustez, Lanbide Hezkuntza edo Unibertsitatea? Non aurkitzen dugu
formazio onena?
Zergatik agertzen dira portaera xenofoboak langabeziarekin lotuta? Zuk zer

pentsatzen duzu?
Atzerritarrak lana kentzera etorri dira. Ados zaude horrekin? Horrela

pentsatzea logikoa da? Zer egin daiteke ideia horiek aldatzeko?
8.3.
8.4.
Langabezia
Enplegu prekarioa
Lan motak
Langabezia estrukturala
Gaztediaren lana
Langabezia teknologikoa
TEORIA FILOSOFIKOA
[]Aurreko horretatik ondoriozta dezakegunez, kontsumitzeko joera marjinala
unitatetik gertu badago, inbertsioaren gorabehera apalek enpleguan sekulako

gorabeherak eragiten dituzte; baina, aldi berean, inbertsioaren gehikuntza apal samarra
nahikoa izango da enplegu betea izateko. Aitzitik, kontsumitzeko joera marjinala zerotik
hurbil badago, inbertsioaren gorabehera apalek ez dituzte enpleguan gorabehera apalak
baino sorraraziko; baina, era berean, inbertsioaren gehikuntza nahikoa handia behar
izango da enplegu betea izateko. Lehenengo kasuan, nahi gabeko langabezia gaixotasun
senda erraza izango litzateke, baina garatzen utziz gero berehala larriagotuko litzateke.
Bigarren kasuan, baliteke enplegua horren aldakorra ez izatea, baina maila baxuan
finkatzeko joera izango du eta edozein konponbiderekin ere bere horretan jarraituko du,
oso neurri gogorrak hartu ezean. Egungo errealitatean, kontsumitzeko joera marjinala bi
mutur hauen artean kokatzen dela dirudi, baina unitatetik zerotik baino gertuago; horren
ondorio gisa, nolabait ere suposatutako alderdi bien okerrenean gaude, zeren eta
enpleguaren gorabeherak nahiko handiak baitira, eta beraz, enplegu betea finkatzeko
inbertsioaren gehikuntza handiagoa beharko genuke, maneiatzen erraza izango bada.
Zoritxarrez, gorabeherak aski izan dira gaitzaren izaera kronikoa ezkutuan uzteko, eta
bere larritasunetik ezin atera daiteke bere izaera ezagutzen ez dugun artean.
Enplegu betera iristen garenean, inbertsioa gehitzen jarraitzeko edozein saiok
prezio nominaletan mugarik gabe igotzeko joera eragiten du, kontsumitzeko joera
marjinala edozein delarik ere; bestela esan, benetako inflazio-egoerara iritsiak gara.

Egoera horretan, hala ere, prezio-igoerarekin batera sarrera erreal osoaren gehikuntza
izango da.
KEYNES, J.M: Enplegu, interes eta diruari buruzko teoria orokorra, Klasikoak,
Bilbao, 1998 (Itzultzailea: BUSTURIA, Carmelo).
Hemen hiru faktore dauzkagu: inbertsioak, kontsumoa eta enplegua. Deskribatu

zer harreman duten elkarren artean.
Inbertsioak eta enplegua lotuta daude. Nola azaltzen du lotura hori autoreak?
Enplegu betea, hau da, guztiok lana izatea, posible da ala utopikoa da?
Argudiatu.
Kontuan izanda gizakiarentzat lana ezinbestekoa dela, hau da, bere bizitzako oso
alderdi inportantea, zer galtzen du langabeziarekin?
8.5.
DILEMA - DEBATEA
Enpresak aita kalera bota zuen orain dela urtebete. Momentuz lanik gabe dago,
eta langabezia-prestazioa jasotzen ari da. Hala ere, laster bukatu egingo zaio dirulaguntza. Momentuz ondo dago, baina une batzuetan urduri ikusten duzu. INEM edo
Langaira joan da lan bila, baina zuk entzun duzu han ez duela lanik topatuko, jende asko
dagoelako. Lagunekin hitz egin duzu lana nola topatu jakiteko. Ideia batzuk dituzu
baina ez dakizu nola egin aitari azaltzeko. Hona hemen ideia horietako batzuk:
Curriculuma aldatu eta berritu. Interneten eredu batzuk topatu dituzu.

Argibideak ematen dituzte luzeraz, edukiaz eta abarrez.
Datu-base bat egin. Horrela enpresen helbideak izango ditu, ordenagailuz

gutun pertsonalizatuak idazteko.
Ezagunei edo lagunei deitu, enpresaren batean pertsona bat behar dutela
entzunez gero zuri jakinarazteko.
Gizarte-sareak. Erabili web-orrialdeak informazioa zabaltzeko.
Pentsatu beste irtenbide batzuk eta taula edo eskema baten bidez egin planifikazioa
lanaren bilaketa ondo antolatzeko.
Planifikazioa
1. aukera
2. aukera
3. aukera
4. aukera
Zer egingo dut?

Nola egingo dut?
Zertarako
egingo dut?
Zergatik egingo
dut?
8.6.
FILMA
Los lunes al sol ( Astelehenak eguzkitan), Fernando Len de Aranoa, 2002.
Film hau behin-behinekotasun laborala, bere ondorioak eta inplikazioak ezagutzeko
erabil daiteke. Historian, bost lagunek ontziola batean egiten dute lan, eta, hura itxi
ondoren, batzuek kalte-ordaina onartu dute eta beste batzuek ez. Egoera ez da ona, baina
batzuek elementu positiboak ikusten dituzte beren egoera aldatzeko. Aitzitik, beste
batzuek ez dakite nola atera egoera horretatik.
Desenpleguaren ondorioak desberdinak dira pertsonaren prestakuntzaren edo
adinaren arabera. Lan-eskaintza murriztuta dago, oso zehatza da, eta jende asko dago
lanpostuak betetzeko. Generoak lan-munduan duen eragina ere aztertzen da filmean.
Eskema tradizionalean gizonezkoak eraman behar zuen dirua etxera. Filmean
emakumezkoak beteko du paper hori, eta gizonezkoak ez duela bere eginkizuna bete
sentituko du. Izan ere, lan-munduaren ezaugarriak beste batzuk dira gaur egun: aldi
baterako lana, enpleguaren bide berriak, itxaropen gabezia, aukera falta
PENTSATZEKO:
Zer aukera ditu protagonistak, Santak?
Atera filmetik lan-munduko termino bereziak (adibidez, subjektu aktiboa).
Zer pertsonaia dago desesperatuta? Zergatik?
Aztertu filmean esandako esaldi hau: Galdera ez da guk Jainkoarengan sinesten

dugun, berak gugan sinesten duen baizik Nik uste dut nigan ez duela sinesten,
ezta zuengan ere.
Lan-munduan, gizonezkoen eta emakumezkoen zereginak izan al du

aldaketarik?
Zerrendatu
zure
ustez
gizonezkoenak
diren
lanak
eta
emakumezkoei dagozkienak. Egokiagoa iruditzen zaigu emakumezkoak

lanpostu batzuetan ikustea eta gizonezkoak beste batzuetan?
8.7.
Laguntzeko sareak izan behar ditugu, egoera horretatik ateratzeko? Zergatik?
WEB ORRIALDEAK
http://www.eu.wikipedia.org/wiki/Langabezia
Lan-egoera
Lan-egoera
eta
eta etika
etika
http://www.argia.com
http://www.euskadi.net/r33-2220/eu/
http://www.berria.info/albisteak/22711/Langabezia_igo_egin_da_Hego_Euskal_
Herrian.htm
http://www.empleoytrabajo.net/index.php?cat=572
Lan-egoera eta etika
9.1.
ARLO FILOSOFIKOA
Gaur egungo lan-mundua
Egonkortasun pertsonala zoriontasuna eskuratzeko
Lan-harremanak
9.2. IRAKURTZEKO TESTUA

LAN-EGOERA GAUR EGUNGO MUNDUAN
Azken bolada honetan, lanak zeukan zentzua galdu egin da. Lockeren ustez,
lanak ematen die balioa gauzei. Azalpena nahiko logikoa da. Lanaren garrantziak
zehazten du soldataren kopurua. Hau da, ospitale batean medikuaren eta garbitzailearen
soldata desberdinak dira. Lan bakoitzean, erantzukizuna, prestakuntza, ikasketak eta
arriskuak baloratzen ditugu. Beti pentsatzen dugu gure lana soldata bihurtzen dela. Hori
da gure truke-sistema. Gure lana beste pertsona baten lanarekin trukatzen dugu, eta
horretarako dirua erabiltzen dugu. Horrela, gauza materialak eros ditzakegu: janaria,
autoa, etxebizitza, mugikorra. Beste filosofo batek, Marxek, alienazio terminoa
birmoldatu zuen. Terminoak adierazten du beste pertsona batzuek gure izaeraren zati
bat kentzen digutela. Marxek lanaren arabera sailkatzen ditu pertsonak: batzuk
alienatuak (langileak) dira eta besteak alienatzaileak (jabeak).
Sailkapen horrek balio zuen antzina. Baina gaur egun lanaren ezaugarriak aldatu
egin dira. Lana ez da iraunkorra. Damoklesen ezpata buru gainean daukagu.
Estatistiken arabera, lana behin-behinekoa da eta, batez beste, gure bizitzan 5 aldiz
aldatuko dugu. Orduan, ez dugu lana, lanpostuak baizik. Horrek esan nahi du gure
bizitzaren funtsa ez dela lana; aitzitik, beste gauza batzuk lortzeko egiten dugu lan.
Antzina, bizitzan garrantzitsuena lana zen; gaur egun, ordea, lanaren truke egiten
duguna da inportanteena. Bidaiak egiteko, gauzak ikasteko, tabernetara joateko egiten
dugu lan.
Lehen lanaren iraunkortasun-eza aipatu bada, hemen lanaren eta osasunaren
arteko harremana komentatuko da. Estatuko biztanleriaren % 60k ditu lanarekin
erlazionatutako osasun-arazoak. Leongo Unibertsitatearen ikerketa batean horrela agertu
da. Ikerketak estresa aipatzen du batez ere; baina estresarekin batera, nekea, buruko
mina, suminkortasuna, antsietatea eta lo-arazoak ere aztertzen dira.

Gainera, azken boladan lanarekin lotutako patologiak sortu dira: burnout edo
erretakoaren sindromea, lanarekiko edo estresarekiko dependentziak. Normalean
lanean pertsonak aktiboago, konpetitiboago, erasokorrago, etsaiago bihurtzen gara. Lana
oso azkar eta oso ondo egin behar da, helburu gehienak lehenbailehen betetzeko.
Batzuetan beharrezkoa da hamar orduz lan egitea, nahiz eta kasu batzuetan arriskutsua
izan. Lanpostuetan, gutxi gorabehera heren batek 10 ordu baino gehiagoz lan egiten du.
Askok 40 ordu baino gehiagoz egiten dute eta langileen % 20k txandaka egiten du lan.
Hona hemen estres-faktore batzuk: enpleguaren ezegonkortasuna, kontratu prekarioak,
lana galtzeko beldurra, lanaldi luzeak, aldakortasun emozionala, bizitza pertsonala edo
familiarra eta lana ondo bateratzeko zailtasuna.
PENTSATZEKO:
Lana beharrezkoa baldin badugu, zergatik ez dugu hartzen lasaiago?
Zein dira, zure ustez, lan-baldintza harrigarrienak?
Zergatik sortzen ditu lanak goian aipatutako gaixotasunak edo sindromeak?
Konparatu Lockeren lanaren ikuspegia eta artikuluaren bukaeran irakurri

duguna.
Lan egin bizitzeko ala bizi lan egiteko. Zein da aukera? Zein da errealitatea?
Zein da zure iritzia?
Zer nahiko zenuke etorkizunerako, enpresa pribatu batean lan egin ala
erakunde publiko batean? Zer nahiago duzu, egonkortasuna ala soldata altua
izatea?
9.3.
Lana
Harreman pertsonalak
Lan-harremanak
Egonkortasun pertsonala
Justizia
Adimen emozionala
Langabezia
9.4.
TEORIA FILOSOFIKOA
GIZAPRODUKZIOASKEA
Laburbilditzagunaurrekosuposiziokofaktoredesberdinak:
Nirelanabizitzarenagerpenaskebatizangolitzatekeetabizitzarengozamen
bat.Jabetza pribatuaren aurresuposiziopean bizitzaren kanpokotze batda,zerennik

bizitzekoetaneureburuaribizitzekobitartekoakematekolanegitenbaitut.Lanegitea
ezdabizitzea.
Areago, nire lanean nire banakotasunaren partikulartasuna berretsia izango
litzateke, zeren nire bizitza banakoa berretsia baita. Lana, orduan, jabetza egiazko,
aktiboa izango litzateke. Jabetza pribatuaren aurresuposiziopean nire banakotasuna
kanpokotuaizanbaitanikjarduerahorigorrotatzendudanetaniretzattormentubatden
punturaino.Areagojarduerabatensimulaziobesterikezda,jarduerabehartubat,behar
kanpoko eta akzidental batek bakarrik nire gain inposatua eta ez behar barneko eta
determinatubatek.
Nirelanaagerdaitekenireobjektuanharennaturarenaraberabakarrik;ezinda
berebaitatikdesberdinadenzerbaitbezala.Nirelana,beraz,neureautogalerareneta
neure boteregabeziaren adierazpen objektibo, zentzumenezko, hautemangarri eta
zalantzagabegisaagertzenda.
MARX,Karl:Idazlanhautatuak,Klasikoak,Bilbo,2004(Itzultzailea:MENDIGUREN,
Xabier).
PENTSATZEKO:
Jabetza pribatua izateko bakarrik egiten al dugu lan?
Marxek eta Hegelek nola ulertzen dituzte lan-harremanak? Ez badakizu, eskatu

irakasleari azalpen bat emateko.
Gaur egungo lan-munduan, zer da baliotsuagoa, lan materiala ala materiala ez

dena?
Zerk ematen die balioa gauzei?
Harreman ekonomikoetan dirua trukatzen dugu. Baina, goiko autoreen ustez, zer
trukatzen dugu errealitatean? Dirurik izango ez bagenu, nolakoak izango lirateke
trukaketak?
Lanean dugun giroa inportantea baldin bada, zergatik ez da aipatzen testu

hauetan?
9.5.
DILEMA - DEBATEA
Amaitu dituzu ikasketak, eta lagunekin informatika-enpresa bat sortu duzu.
Hasieran dena ondo joan da: programa berria sortu duzue eta zenbait lekutan erosi egin
dizuete. Beharrezkoa zenez, langile gehiago kontratatu dituzue. Lehenengo bi urteetan
ez duzue arazorik izan. Baina aurten lan gehiago daukazuenez, langileek egun batzuetan
ordu gehiago sartu behar dituzte. Hasieran onartu dute, krisialdiaren ondorioak guztion
buruan daudelako. Baina puntuala zena ohitura bihurtu da. Langileak protestaka hasi
dira. Ordu horiek kobratu egin nahi dituzte, beren eskubidea delako. Kideok ez duzue
dirurik, inbertsioak egin dituzuelako, baina esan diezue egoera aldatu bezain pronto
soldatarena konponduko duzuela. Bi kidek esan dute langile batzuek arazo gehiegi
sortzen dituztela eta kaleratu egin beharko dituzuela. Gainera, beste batzuk kontrata
ditzakezue soldata baxuagoarekin, eta enpresarako inbertsio errentagarriagoa izango
litzateke.
Zer den komenigarriena pentsatu behar duzu:
Langileen eskaera zuzena da. Ondo lan egin dute, eta soldata beren
eskubidea da. Inplikazio pertsonala eskatu diezuenean, onartu, eta
enpresa mantentzeko ahalegina egin dute.
Liskarrak sortzen badira edo giroa okertzen bada, langileak kalera joango
dira, eta askok familia mantendu behar dute.
Langile berriak kontratatzea beste irtenbide bat da, baina oraingoak oso
onak dira, eta programa eta instalazioa kontrolatzen dituzte. Langile
berriak sartuz gero, lan-ordu asko galduko dituzue.
Bi kideen ideia ez da txarra, baina ez da justua. Haien asmo bakarra

lehenbailehen dirua egitea da.

Planteatu argudio batzuk bazkideak eta langileak konbentzitzeko eta enpresan dituzuen
lan-harremanak hobetzeko.
Bazkideak
9.6.
Langileak
FILMA
El mtodo (Metodoa), Marcelo Pieyro, 2005.
Madrileko
Castellanako
pasealekuan,
milaka
pertsona
bildu
dituen
manifestazioan, poliziaren kontrako liskarrak sortu dira. Aldi berean, zazpi pertsona
postu exekutibo bat eskuratzeko probak egiten ari dira beste nonbait. Haien artean,
nortasun desberdineko pertsonak daude: irabazlea, bortitza, kritikoa, zalantzatia.
Eskaera-orriak bete ondoren, pertsonarik egokiena hautatzeko prozesua hasi da.
Probak hasi orduko, lehiakortasuna, segurtasun-eza, beldurra eta estresa zabaldu
dira hautagaien artean. Konpainiak psikologo bat sartu du taldean. Lasai hasi da goiza,
baina egunak aurrera egin ahala tirabirak sortuko dira haien artean, eta izaera gogorrak
eta elkarren arteko harremanak agerian geratuko dira.
Mesfidantza-giro horretan, hitzarmenak egingo dituzte, eta beste lanpostu
batzuetan izandako harremanak kontatuko dizkiote elkarri. Horrela, jendeak hasieran
zeukan portaera positiboa okertzen doa: lanpostua dago jokoan.
Edozein lekutan gerta daiteke filmean ikusitako egoera. Batzuek diote
globalizazioak faktore asko aldatu dituela lan-munduan. Hori dela eta, lan-baldintzak
antzekoak dira mundu osoan, baina ez onerako, filmaren hasieran ikusi dugun bezala.
Horregatik, hautagaiak edozertarako prest daude lan on bat eskuratzeko.
Film honetan, enpresetan aurkitzen ditugun nortasun batzuk ikusten dira.

Zure ustez, zein da bitxiena? Norekin zatoz bat? Aukeratu filmean agertu
diren bost protagonista eta eman haien izaeraren deskribapen txiki bat.
Edozein gauza egitea zilegi al da lana izateko? Nola pentsatzen da gure

gizartean? Filma ikusita, lantokian lagunik topatzea posible iruditzen al
zaizu?
9.7.
WEB ORRIALDEAK
http://www.cdc.gov/SPANISH/NIOSH/DOCS/99-101SP.HTML
http://www.medspain.com/n3_feb99/stress.htm
http://www.saludalia.com/docs/Salud/web_saludalia/vivir_sano/doc/psicologia/d
oc/doc_trabajo_estres.htm
10. BIOETIKAREN EREMUA
Bioetikaren eremua
10
Bioetikaren
Bioetikaren
eremua
eremua
Bioetikaren eremua
10.1. ARLO FILOSOFIKOA
Etikaren eremua
Zer da bioetika?
Bioetikaren eremua
Bioetikaren gaiak

ZER DA BIOETIKA?
XX. mendean, kode genetikoa aldatzeko modua aurkitu du gizakiak. Horri esker,
zientifiko batzuen ustez, posible izango da eboluzioa aurreratzea. Dena den,
bioteknologiaren aurrerapenak galdera etiko batzuk sortu ditu, eta horiei erantzuten
saiatzen da bioetika. Hona hemen galdera horietako batzuk: zein diren manipulazio
genetikoaren eta ikerketaren azken helburuak; ea gurasoek eskubiderik baduten nahi
duten umea sortzeko, haren kode genetikoa hobetuz; nola erabaki bizitza batek merezi
duen bizi izatea; nork hartu behar dituen erabakiak eremu honetan.
Bioetika hainbat jakintzari buruzko ikerketa da, eta zientziak eta teknikak
hainbat eremutan sortzen dituzten arazoak aztertzen ditu, adibidez, osasunean, laguntza
bidezko ugalketaren arloan, elikaduran, eta abar. Potter-ek asmatutako hitz berri honetan
bi termino lotzen ditugu: bios eta ethos. Bioetika bizitza-kalitatearen azterketarekin
erlazionatuta dago.
Bioetika gaur egun ekologiarekin bat dator. Baliabide naturalak nola erabili
behar diren aztertzen dute bioetikak eta ekoetikak, eta bizitzak irauteko nola defendatu
behar dugun ingurugiroa. Adela Cortina filosofoak makrobioetika eta mikrobioetika
bereizten ditu. Lehenengoak, ekoetika ere deitutakoak, Lurreko bizitza lantzen du;
bigarrenak, aldiz, bioteknologiaren ondorio etikoak ikertzen ditu.
XX. mendeko azken hamarkadetan plazaratu zen bioetikaren gaia, nahiz
lehenengo aldiz Hipokratesek aipatu, Hipokratesen zina deritzonean. K.a. V. mendean
bizi izan zen Hipokrates, eta gaixoak errespetatzeko eta haien onerako proposatu zuen
zina. Beste helburu batzuk ere baditu, besteak beste, mediku zuzenak izatea eta
konfidentzialtasuna mantentzea. Hala eta guztiz ere, II. Mundu Gerran mediku naziek ez
zuten juramentua errespetatu, eta, arraza hobetzeko nahian, gehiegikeriak egin zituzten.
Hori gaitzesteko, 1947an Nuremberg-eko Kodea idatzi zen zientziaren eta teknikaren
arriskuaz eta kalteaz ohartarazteko.
Bioetikaren eremua
1964ko Helsinkiko Deklarazioan, Osasunaren Mundu Erakundeak bi printzipio
hartu zituen xedetzat: moralaren ikuspegitik ezin da onartu teknikak egin dezakeen
guztia; eta, zientzia edo teknika erabiltzekotan, giza duintasuna beti errespetatu behar
da.
Bioteknologiaren ikerketa gauzatzeko, eremu etikoa kontuan hartu behar da,
printzipio batzuk errespetatuz. Lehenik, Belmont txostenean adierazten den bezala,
gizakia beti errespetatu behar da. Gizakia banan-banan eta izaki autonomo gisa tratatu
behar da, eta autonomia falta izanez gero (adibidez, adimen-urritasun edo urritasun
fisiko kasuetan), bereziki babestu behar da.
Bigarrenik, ongizatea bilatu behar da. Gaixoak hartutako erabakiak errespetatu
egin behar dira, baina hark gaizki jokatzen badu (tratamendua jarraitzen ez badu edo
bere buruaz beste egin nahi badu), medikuak sendatzeko ahalegin guztiak egin beharko
ditu. Haren helburua ongizatea da, eta arriskuak txikiagotzea.
Eta azkenik, zuzentasunaren printzipioa. Tratamendua berdintasunezkoa da eta,
baliabideak banatzerakoan, inpartzialak izan behar dugu, bai abantailetan bai
arriskuetan. Printzipio honek bultzatzen gaitu galdetzera nork edo nortzuk hartu behar
dituzten erabaki medikuak eta nork edo nortzuk ordaindu behar dituzten gastuak.
PENTSATZEKO:
Zein dira ikerketaren eta manipulazio genetikoaren azken xedeak?
Aukera dezakete gurasoek zein izango diren seme-alaben ezaugarriak, genetika

erabiliz?
Noiz esan daiteke pertsona bat bizirik mantentzea ez duela merezi? Nork hartu
behar du erabakia? Zer legitimazio izango du?
Bioetikaren eremua
10.3. LANDU BEHARREKO TERMINOAK
Aldaketa genetikoa
Eugenesia
Bioetika
Klonazioa
Ongizatea
Aztarna genetikoa
Eutanasia
10.4. TEORIA FILOSOFIKOA

139/2007 DEKRETUA, IRAILAREN 11KOA, EUSKADIKO BIOETIKABATZORDEARI BURUZKOA.
Zientzia- eta teknologia-aurrerapenek aukera berriak eskaintzen dizkiote
medikuntza-jardunari, eta guztiek ere herritarrarentzako hobekuntzak ekartzen dituzte.
Baina aurrerapen horiek zalantzak eta eztabaidak sortzen dituzte sarritan, giza
duintasuna errespetatzeko printzipio etikoekin bat etortzen ez direlako edo elkarren
aurkakoak direlako.
Bioetika honako helburua duen diziplina da: gizakiari ikuspegi sozial eta
juridikotik, eta ingurumenaren ikuspegitik aplikatu behar zaizkion osasunaren arloko
teknologia- eta zientzia-aurrerapenak modu etiko batean bideratzea eta mugatzea.
Osasun-zientzietan dauden aurrerapen teknologikoak garatu eta gizakiari
aplikatzerakoan, bai eta hainbat osasun-arazo gizakiaren existentziaren ingurukoak
sanitatearen ikuspegitik ebazterakoan ere, inplikazio etiko batzuk sortzen dira.
Inplikazio horietaz arduratzea nazioarteko hainbat eragilek agindu zuten, eta horien
artean bat nagusitzen da: 2005eko urriaren 19an Uneskok onartutako Bioetika eta Giza
Eskubideei buruzko Adierazpen Unibertsala.
Adierazpen horrek Estatuei agintzen die beharrezkoak diren xedapen guztiak
legegintza- edo administrazio-izaerakoak edo beste mota batekoak eman ditzaten,
adierazitako printzipioak praktikan jarri ahal izateko, giza eskubideei buruzko
nazioarteko zuzenbidearen arabera. Neurri horien artean berariaz aipatu behar da Etika
Batzorde independenteak, diziplina anitzekoak eta pluralistak sortzeari dagokiona.
Batzorde horien zeregina izango da medikuntza eta osasun-zientzien alorrean dauden
berrikuntzak gizakian nola txertatzen, garatzen eta aplikatzen diren ebaluatzea ikuspegi
Bioetikaren eremua
etiko batetik; hori guztia etika unibertsalaren printzipioetan eta giza duintasunarekiko
errespetuan oinarritzen den jarduera bat sustatzeko egingo da.
Adierazpen hori gehitu behar zaie Uneskok, giza genomari eta giza eskubideei
buruz, 1997an egindako Adierazpen Unibertsalei eta Gizakiaren 2003ko Datu
genetikoei; izan ere, giza duintasunari eduki behar zaion errespetuarekiko erantzukizuna
sumatzen da jada horietan guztietan.
Halaber, giza duintasunarekiko errespetuan oinarritutako bioetika-printzipioak
indar loteslea duten tresna juridikoetan islatzen dira: batetik, Giza Eskubideen eta
Biomedikuntzaren
Hitzarmenean
(Europar
Kontseilua);
bestetik,
Oviedoko
Hitzarmenean, alegia, giza eskubideak eta giza duintasuna Biologiaren eta

Medikuntzaren aplikazioetatik babesteko egin zen Hitzarmenean.
Printzipio horiek guztiak garatzeak gure inguruan Ikerketako Batzorde Etikoak
eta Laguntza Etikoko Batzordeak sortzea ekarri du. Helburua: botikekin egindako
entsegu klinikoen ebaluazioa, biomedikuntzako ikerketa-proiektuak eta osasunaren
arloko jarduera asistentzialaren ebaluazio etikoa.
Horregatik guztiagatik, Etika Batzorde bat sortu beharra dago; honako hauek
izango dira, besteak beste, batzorde horren egitekoak: zientzia eta teknologiaren
aurrerapenak baloratzea, aholkuak eman eta orientabideak prestatzen laguntzea, euskal
gizartean bioetikaren inguruko eztabaida, heziketa eta sentsibilizazioa sustatzea baita
euskal gizartearen parte-hartzea ere. Egiteko horiek guztiek izaera aholku-emailea
izango duen kide anitzeko organo bat sortu beharra justifikatzen dute. Organo horrek
ordezkari instituzionalak eta sozialak izango ditu, Biomedikuntzaren eta Osasun
Zientzien alorreko jarduera profesionalean aipatutako bioetika-printzipioak garatzeko
eta aplikatzeko adituak diren ordezkariak, hain zuzen ere.
EHAA.139/2007 DEKRETUA, IRAILAREN 11KOA, EUSKADIKO BIOETIKABATZORDEARI BURUZKOA.
PENTSATZEKO:
Zein dira Etika-Batzordearen xedeak?
Zein dira egitekoak?
Gauzak erabaki egin behar ditu edo erakundeei aholkuak eman soilik? Zergatik?
Nork osatu behar dute: medikuek, irakasle unibertsitarioek, epaileek...? Nor dira
egokiak?
Bioetikaren eremua
10.5. DILEMA DEBATEA

Bioetikaren gaiak hauek dira:
GAIA
DESKRIBAPENA
Eugenesia
Enbrioiak hobetzeko ikerketak egiten dira genetika erabiliz.
Klonazioa
Zientifikoek izaki berdinak sortzen dituzte sexugabeko

ugalketaren bitartez. Adibidez, Dolly ardia.
Giza genomaren proiektua
Giza geneak identifikatu eta kokatu nahi dituzte.
Aztarna genetikoak
Enpresa aseguratzaileek edo langileak hautatzeko bulegoek

geneak aztertzen eta identifikatzen dituzte.
Janari transgenikoak
Elikagaiak genetikoki aldatzen dira. Horretarako, pestizida

gehiago eta kontrolatuta ez dauden substantzia kimikoak
erabiltzen dira.
Ugalketa-teknologia
Intseminazio
artifizialaren
edo
in
vitro
ernalketaren
berriak
irtenbidea ematen zaie bikote batzuei. Aztertzen da, halaber,

nola emakume batzuek beren gorputza alokatzen duten semealabak izateko.
Organoen
erauzketa
eta Odol-, muskulu- eta organo-bankuek baldintza batzuk bete
transplanteak
behar dituzte.
Legearen mugak
Zeinek izan behar duten ikerketa medikuaren mugak eta

pertsonaren eskubideak.
Abortua
Edo haurduntzaren borondatezko etendura. Fetua noiz

bihurtzen den pertsona.
Eutanasia
Heriotza ona deiturikoa. Noiz den bidezkoa pertsona batek

beste bati hiltzen laguntzea, bizitza kalitaterik ez dagoenean.
Zer den baimen informatua.
Baliabideak
esleitzea
eta Dauden baliabideak urriak dira, eta zerbitzu medikuen
lehentasunak identifikatzea
eskaera handia. Nola erabaki lehentasunak.
Bioetikaren gaiak ikusi eta gero, aukeratu bat ikaskideekin lantzeko. Hemen bat
proposatzen da.
Bioetikaren eremua
-
Azken bolada honetan abortuaren lege berria eztabaidatzen ari dira. 16 urteko
neskek abortatu ahal izango dute, gurasoek jakin gabe. Neskak ez daude
prestatuta ume bat izateko, eta konponbidea bilatu behar da. Irakurri argudio
batzuk debatea prestatzeko, eta banatu honela taldeak:
PERTSONAIEN ARGUDIOAK
Neska. Nahiz haurdun egon ez da heldua, eta orain ezin du bere bizitza
baldintzatu.
Gurasoak. Alabak egiten duena jakin behar dute. Beste gauza batzuetarako beren
erantzukizuna da, eta laguntza behar izanez gero emango diote.
Bikotekidea. Neskak hartu behar du azken erabakia. Oso gazteak dira orain
bizitza baldintzatzeko, baina ikusiko da.
Medikua. Abortua ebakuntza bat besterik ez da, eta, neskaren adina ikusita,
horixe da aukerarik onena da.
Abortuaren aldeko erakundeak. Emakumea da gorputzaren jabe, eta berak

erabaki behar du. Beharbada kasu batzuetan hobe da gurasoek ez jakitea.
Abortuaren kontrako erakundeak. Fetua pertsona da eta abortua erailketa da.

Haur-hilketa hutsa eta delitua da.
Beste argudio batzuk hauek izan daitezke:
Emakumeak ez du askatasunik haurdunaldia eteteko, beti beste pertsona

batzuen iritzien edo erabakien menpe baitago.
Legalki ez dago argi nola edo non egin behar den.
Zentro publiko batzuetan informazioa ez da ondo ematen edo ez da

informazio normala. Askotan abortuak praktika marjinalak dira.
Muga ekonomikoa edo soziala jarri diote abortuari.
Eztabaidatzeko beste argudio batzuk ere badaude:
Legea aldatu behar da, abortua delitua ez izateko. Emakumeak berak erabaki
behar du haurdunaldia eten ala ama izan.
Bioetikaren eremua
Erabaki pertsonala bada, gizarteak onartu eta defendatu egin behar du.
Moral partikularrak edo erlijiosoak saihestu egin behar dira erakunde

publikoetan.
Erakundeek laguntza edo babesa bermatu behar dute.
10.6. FILMA
Mar Adentro (Itsas Barruan), Alejandro Amenbar, 2004.
Gaia lantzeko film asko daude, adibidez Gattaca, Blade Runner, Mundu
zoriontsua. Hemen, estatuan gertatutako kasu hurbil bat landuko da.
Ramon Sampedro tetraplegikoaren historia da. Duin hiltzeko eskubidea
defendatu zuen, eta mundu guztia hunkitu. Indar guztiz errebindikatzen zuena: eutanasia
eskubidea. Amenbarrek primeran ulertu zion Sampedrori, eta baita haren arrazoibideak
eta umorea ere, eta film sentibera egin zuen. Gaiarekin kontrajarria badirudi ere, umorez
eta irudimenez hornitzen du errebindikazio betea den film hau.
25 urte zituela, Sampedro lagun batzuekin arratsaldea pasatzera joan zen bere
etxetik gertu. Kosta ondoko haitz batetik salto egitea pentsatu zuen, beste hainbatetan
bezala. Saltoa ez zuen ondo kalkulatu, ordea. Uste baino sakonera gutxiago zuen urak
eta Ramonek azpiko hondarrarekin jo zuen burua. Bizia salbatu zuen, baina tetraplegiko
geratu zen betiko. Aurpegia mugi zezakeen eta buruak ondo funtzionatzen zion, baina
hanka,
beso
eta
gorputz
osoko
sentikortasuna
betiko
galdu
zituen.
1968an izan zuen istripua Sampedrok eta 1998an hil zen.

Sampedro izan zen Espainiako estatuan eutanasia legez eskatu zuen lehen
tetraplegikoa, argudiatuz bizitza duina nahi zuela. Sampedrok ez zuen eutanasia
tetraplegiko guztientzat eskatzen. Berarentzat eskatzen zuen, hau da, edonork eskubide
hori izatea defendatzen zuen. Eskubidea baliatu ala ez, norberaren erabakia da beti.
Zer da bitxiena filmean? Gustatu zaizu?
Eutanasia legez onartu behar dugu? Zergatik?
Protagonistak nola egiten dio aurre horrelako gertaera bati?
Bioetikaren eremua
Eutanasia mota asko daude. Bilatu informazioa eta sailkatu.
Filosofo askok hitz egin dute heriotzari edo eutanasiari buruz. Bilatu
informazioa eta bakoitzak zer esan zuen. Hemen dituzu batzuk: Platon,
Aristoteles, Seneka, San Agustin, San Tomas, Tomas Moro, Bacon, Spinoza,
Hume, Kant, Nietzsche edo Heidegger.
10.7. WEB ORRIALDEAK
http://www.euskadi.net/bopv2/datos/2007/10/0705412a.pdf
http://www.catedraderechoygenomahumano.es/images/boletin/boletin_12_eusk.
pdf
http://www.catedraderechoygenomahumano.es/equipo_cv1.asp?lang=E
http://www.catedraderechoygenomahumano.es/novedades.asp
http://www.uztarria.com/blogak/ibarguren
http://www.condignidad.org/definiciones.html
Giza eskubideak
GIZA ESKUBIDEAK
11
Giza
Giza
eskubideak
eskubideak
Giza eskubideak
11.1 ARLO FILOSOFIKOA
Giza eskubideak eta demokrazia
Justiziaren oinarriak
Etika unibertsala
Justizia unibertsala

ZERTARAKO DITUGU GIZA ESKUBIDEAK ETA ZER EGIN BABESTEKO?
Giza eskubideak pertsonak berez dituen eskubideak dira. Iusnaturalismoan
oinarrituta sortu ziren, pertsona defendatzeko eta haren duintasuna mantentzeko.
Eskubide horiek garatu egin behar dira pertsonak bere bizitzako helburuak betetzeko.
Eskubideak bi motatakoak dira. Alde batetik eskubide zibilak eta politikoak
daude, eta bestetik ekonomikoak, gizartekoak eta kulturalak. Guztiak mantendu eta
errespetatu behar dira, eta horretarako onartu dira Nazioarteko Hitzarmenak. Hona
hemen, besteak beste, hitzarmen horien helburuak:
Genozidioak ekiditea. Oraindik genozidioak gertatzen dira hainbat lekutan.

Ezagunak dira Asiakoak edo Afrikakoak, eta horiek ekiditeko sortu dira
tribunal eskudunak eta nazioarteko tribunal penalak.
Diskriminazioa prebenitzea. Adibidez, arrazakeria eta emakumearen aurkako

indarkeria. Arrazakeriaz ohartarazteko, 1969an 143 herrialdek Konbentzioa
sinatu zuten. Eta sexu-bereizkeria deuseztatzeko konbentzio berezia egin
zen. Emakumearen diskriminazioa kasu berezia da: hainbat herrialdetan
emakumeak behartuta daude nahitaez ezkontzera, etxean indarkeria pairatzen
dute, hezkuntza ukatzen zaie, osasun-zerbitzurik ez dute jasotzen, eta bizitza
publikoan edo lanean diskriminatuta daude. Gogoratu behar da gizonezkoen
eta emakumezkoen eskubideak berdinak direla.
Gutxiengoak babesteko neurriak. Talde minorizatuen bizitza kulturala,

erlijioa eta hizkuntza errespetatu egin behar dira, nahiz eta beste kultura
handiago batean bizi.
Gatazka armatuetan giza eskubideak errespetatzeko neurriak. Horretarako

sortu zen Nazioarteko Tribunal Penala. Kasu ezagunak Jugoslaviako gerrak
Giza eskubideak
edo israeldarren eta palestinarren arteko liskarrak dira. Gatazkak izan arren,
Nazioarteko Hitzarmenak errespetatu behar dituzte.
Errefuxiatuak babestea. Hainbat ziorengatik, jende askok bere etxea utzi

behar izan du bizia salbatzeko eta bere eskubideak errespetatuak izan
daitezen. Kasu berezienetako bat Afrikako konflikto etnikoena izan da.
Helburuak ikusita, Nazio Batuek eta beste erakunde batzuek Prozedura Bereziak
ezarri dituzte mundu mailan zein herrialde konkretuetan giza eskubideak aztertzeko.
Hasieran Prozedura Bereziek edo Tematikoek (arloz arlokoek) nahitaezko edo
borondatezko desagerpenak ikertzeko xedea zuten. Gero, ordea, beste xede batzuk izan
dituzte. Hauek dira Prozedura Tematikoetan ikertzen diren arloak:
Umeen salmenta, umeen pornografia edo umeen erabilera pornografia

egiteko. Umeekiko kezka nabaria da mundu osoan, eta hainbat egoera
latz salatu beharrekoak dira.
Justiziaren inpartzialtasuna. Epaileek, aholkulariek edo abokatuek

independenteak izan behar dute, eta zuzentasunez jokatu kasu guztietan.
Emakumearen kontrako indarkeria. Gaitz nabaria da, eta, lehenago aipatu

dugun bezala, horren kontrako neurri bereziak hartu behar dira.
Gaur egungo arrazakeriaren, arraza-diskriminazioaren eta xenofobiaren

azterketa. Nahiz eta eskubideak idatzi eta onartu, zenbait unetan
herrialde batzuetan lehen baino arrazakeria gehiago dago, batez ere
gatazka militarretan edo krisialdietan.
Intolerantzia erlijiosoa. Pentsamendu-askatasunarekin lotuta dago, eta

askatasun hori bermatu egin behar da.
Pentsamendu- eta adierazpen-askatasuna. Komunikabideek askeak izan

behar dute, eta pertsonek ere eskubide hori izan behar dugu.
Mertzenarioen
erabilera.
Herri
batek
askatasunik
edo
autodeterminaziorik ez izateko soldaduak kontratatzen dira, eta hauek

neurrigabekeriak egiten dituzte.
Prozedurak bultzatzeko eta ikerketaren ondorioak eta aholkuak jarraitzeko
erakunde batzuk daude, adibidez: Hezkuntza, Zientzia eta Kulturarako Nazio Batuen
Erakundea (Unesco),
Lanaren Nazioarteko Erakundea (Lane), Amerikako Estatuen
Erakundea, Afrikako Estatuen Erakundea.
Giza eskubideak
LEVIN, Leah: Derechos Humanos: preguntas y respuestas, Ediciones Unesco: Bakeaz,
Vitoria-Gasteiz, 1998. Testu moldatua.
PENTSATZEKO:
Giza eskubideen deklarazioarekin batera beste termino batzuk agertzen

dira, adibidez, konbentzioak, protokoloak, sinadurak eta berronespena.
Bilatu hitz bakoitzaren esanahia eta zein den bere funtzioa.
Giza Eskubideen Aldarrikapenean bilatu zein diren xedeak. Horretarako,

irakurri batzuk. Web-orrialde hauetan topatuko dituzu:
http://eu.wikipedia.org/wiki/Giza_Eskubideen_Aldarrikapen_Unibe
rtsala
http://www.jakinmina.name/giza_eskubideak.htm
Zer herrialdetan ez dira errespetatzen giza eskubideak? Zergatik?

(Adibidez: Txinan heriotza-zigorra oso zabalduta dago eta epaiketak ez
dira beti zuzenak).
Duintasuna
Zuzentasuna
Askatasuna
Adierazpen-askatasuna
Eskubidea
Prozedura tematikoak
Iusnaturalismoa
Giza eskubideak

DEMOKRAZIAREN AZALPENA
Demokrazia eta giza eskubideak lotuta daude. Sistema politiko justua
defendatzeko eta praktikara eramateko, funtsezkoa da herritarrek gizartean duten
funtzioa kontuan hartzea eta haien eskubideak bermatzea. Horregatik, pertsonaren
duintasuna zaintzeko, pertsona osoa babestu behar da, hau da, osotasun fisikoa eta
psikikoa. Eskubideak babesteko, kontuan hartu behar ditugu legedian eta justiziasisteman.
Giza eskubideen aurrekariak eskubide zibilak dira. Iusnaturalismo deitzen zaion
teoria filosofikoan oinarrituta daude. Amerikako konkistari buruzko eztabaida izan zen
Eskubide Zibilen aitzindaria. Indigenek eskubide zibilik bazuten galdetu zuen
Salamancako eskolak, eta arlo hori asko garatu zen. Geroago, Britainia Handiko
Habeas Corpus, atxilotuei bermeak emateko, eta Bill of Rights, gobernarien
gehiegikeriak bertan behera uzteko, aldarrikatu ziren. Guretzat ezagunena Frantziako
Iraultzako Gizakiaren eta Herritarren Eskubideen Adierazpena da. Horixe izan zen
Giza Eskubideen lehenengo fasea. Lehenengo eskubideak finkatu ziren, besteak beste,
askatasuna, segurtasuna, bozkatzea eta berdintasuna.
Geroago, XIX. mendean, eskubideen eremua zabaldu egin zen. Herritarrek XVIII.
mendeko eskubideak lortu nahi zituzten, baina beste eskubide batzuk ere aldarrikatu
zituzten. Eskubide ekonomikoak, sozialak eta kulturalak hartuko dira aintzat.
Pixkanaka, legedian sartzen hasten dira. Horrela, Frantzian 1848an eskubide laboralak
eta Lehen Hezkuntza agertu ziren. Gero Alemanian, 1880an, lan-eskubide batzuk ezarri
zituzten, eta Mexikok lanaren bermeak jaso zituen Konstituzioan.
Eskubideen azken formulazioa herritartasun sozialarena da. XX. mendean balioaldaketa egon zen gizartean, eta nazioarteko antolamendu berria sortu zen. Eta
indibiduoen eskubideei nazioarteko elkartasuna gehitu zitzaien. Lehenengo eskubideak
lortu eta gero (lan-, hezkuntza-, etxebizitza-eskubidea ), zuzenbidezko estatu soziala
lortzea eskatzen da. Eskubideak ez dira pertsonarenak bakarrik, pertsona gizartean
baitago, eta, eskubideak errespetatzeko, besteak eta beren ingurua ere errespetatu behar
dira.
Giza eskubideak
PENTSATZEKO:
Noiz onartu zen Giza Eskubideen Deklarazioa?
Eskubide hauek ez dira leku guztietan betetzen. Pentsatu betetzen ez den

eskubide bat, eta zer egin dezakegun hori konpontzeko:
Eskubidea
Non
Konponbidea
Bizitza
Osasuna
Hezkuntza
Berdintasuna
Askatasuna
Duintasuna
Lana
Estatu islamiar edo kristau batek, hau da, estatu konfesional batek zer egin behar
du erlijio-askatasuna errespetatzeko?
Ekialdeko
herri
batzuetan,
eskubideei
muzin
egiteko,
Deklarazioa
Mendebaldeko Estatuen deklarazioa dela diote. Zuk zer uste duzu? Erantzun
zuzena emateko, bilatu non idatzi eta baietsi ziren.
Giza eskubideak
11.5. DILEMA DEBATEA

MULTINAZIONALAK ETA UMEEN ESKUBIDEAK
Orain dela gutxi, nazioarteko prentsak enpresa multinazional bat salatu zuen,
arropa-marka eta kirol-zapatila ezagun batzuk egiteko 3. munduko umeak erabiltzen
zituelako. Erreportajean agerian uzten zen lan-baldintzak oso latzak zirela,
produkzioaren kostua murrizteko. Giza eskubideak errespetatzen diren edo lanbaldintzak bermatuta dauden herrialdeetan egingo balitz arropa, askoz garestiagoa
izango litzateke.
Multinazionalaren ordezkariek alegatu zuten haiek ez zituztela arropak egiten,
patenteak
ematen
zizkietela
estatuei.
Gero,
estatuek
beste
enpresa
batzuk
subkontratatzen zituztela. Prentsaren bitartez jakin omen zuten berria, eta ez omen
zekiten lantegi haietan umeak aritzen zirela eta lan-eskubideak ez zirela bermatzen.
Zuk jakingo bazenu nazioarteko enpresa batek arropak baldintza horietan egiten
dituela, erosiko zenuke arropa hori?
Nola jakin berri hori egia den, edo beste enpresa batek publizitate negatiboa egin
duen beste marka baten salmenta bultzatzeko?
Zer kanpaina mota egin dezakezue umearen eskubideak bermatzeko? Nola

jakingo zenuke kanpaina hori eraginkorra den?
Ekonomia globalizatuta badago, zergatik ez dago globalizatuta justizia laborala?

Zer da inportanteagoa enpresa batentzat, etekina ala eskubideak?
Giza eskubideak
11.6. FILMA
Blood Diamond, (Odolezko Diamanteak), Edwar Zwick, 2006.
Odolezko diamanteek gatazka militarrak areagotzen dituzte, eta bereziki gerra
zibilak edo gizarte-eskubideen abusuak. Azken urteotan, heriotzak eta lekualdaketa
ugari eragin dituzte. Diamante horiekin armak erosten dira, eta Kongoko Errepublika
Demokratikoan, Liberian edo Sierra Leonan 3,7 milioi pertsona hil dira gatazka
armatuetan.
Hori gelditzeko, nazioarteko komunitateak Kimberleyko Prozesua ezarri zuen.
Akordio batean erabaki zuten gatazkaguneetatik ateratako diamanteak ezin zirela saldu.
Baina herrialde mugakideetan diamanteen kontrabandoa gehitu egin da.
Film honek Sierra Leonako historia bat kontatzen du. Herrialde horretan XX.
mendeko azken hamarkadan gatazka zibil bat izan zen. Danny Archer Hegoafrikako
mertzenario bat da eta Solomon Vandy-rekin elkartzen da bidaia batean diamante berezi
bat lortzeko. Solomonek bere semea gerratik atera nahi du, soldaduek bahitu baitute
ume-soldadu bihurtzeko. Dannyk bizitzaz aldatu nahi du, eta diamanteekin lortuko duen
dirua behar du horretarako. Kazetari batek mertzenarioren helburuak kolokan ipiniko
ditu herrialdearen egoera salatuz. Filmean hainbat gauza nahasten dira, baina egoera
soziopolitikoaren analisi ederra da (maitasuna, gerra, familia).
Filmean gai batzuk agertzen dira. Aztertzeko proposatzen ditugun batzuk:
Ume-soldaduak: Zer dira? Non topatzen ditugu? Zer esperientzia izan dituzte?
Zer ondorio pertsonal ditu horrek?
Afrikako genozidioak. Ruandan eta beste leku batzuetan gertatutakoa, zergatik

ikusten dugu urrun? Ikertu Ruandan, Sudanen edo beste leku batzuetan
gertatutakoa. Genozidioak kontinente honetan ez dira kontuan hartzen. Ados
zaude horrekin? Zergatik?
Afrikako diamanteak eta lehengaiak. Nola erabiltzen dira gerrak sortzeko? Zein
dira beste herrialde batzuek nahi dituzten lehengaiak? Iparraldeko estatuek zer
egiten dute Afrika kontrolatzeko?
Iparraldeko ekonomiak munduko hegoaldea kontrolatzen du. Zer herrialdek

kontrolatu dute Afrika historian zehar? Zein dira gaur egungo interes
Giza eskubideak
ekonomikoak? Bilatu informazioa, Txinak orain Afrikan dauzkan interesak
jakiteko.
http://www.lonweb.org/onu/hr-eng-bas.htm
http://amnistiacatalunya.org/edu/pelis/lista.html
http://www.uhu.es/cine.educacion/cineyeducacion/derechoshumanos.htm
http://www.jakinmina.name/giza_eskubideak.htm
Estatuaren arriskuak
12.
ESTATUAREN ARRISKUAK
Estatuaren
Estatuaren
arriskuak
arriskuak
12
Estatua eta boterearen kontrola
Estatuaren funtzioak
Demokrazia-eza eta ondorioak

HUTS EGINDAKO ESTATUAK
Estatuaren funtzioak ezagunak dira. Funtzio horietako bat boterearen antolaketa
da, eta horretarako boterea hiru taldetan sailkatzen da: botere legegilea, botere eragilea
eta botere judiziala. Hirurak ezagunak dira Montesquieuk proposatu zituenetik. Hemen,
boterea kontrolatzen ez denean zer gertatzen den aipatuko dugu.
Estaturik ez dagoenean huts egindako estatua terminoa erabiltzen dugu, estatu
ahula edo lurralde osoan kontrolik ez duen gobernu zentrala izendatzeko. Orain
Somalian agerian dago, baina beste herrialde batzuetan ere ikusten dugu. Terminoa
anbiguoa da, zehaztasunik gabea. Literalki hartzen badugu, huts egindako estatuan ez
dago gobernu eraginkorrik. Batzuek diktadura ideiarekin nahasten dute, baina kontrakoa
da, diktadurak botere osoa kontrolatzen baitu.
Estatu batek boterearen monopolioa duenean, eta bere muga barruan indarraren
erabilera legitimoa denean, bere funtzioa betetzen ari da. Gobernuak monopolio hori ez
duenean (adibidez, Gerraren Jaunek edo miliziek agintzen dutenean edo terrorismoa
dagoenean), estatuaren papera kolokan dago eta herrialdea huts egindako estatu
bihurtzen da. Oso zaila da zehaztea ea estatuak indarkeriaren erabilera legitimoaren
monopolioa mantentzen duen. Legitimazioa zer den definitu behar da, eta hori filosofia
politikoaren betebeharra da.
Behin huts egindako estatua definituta, arazo politiko nahiz militarrak agertzen
dira. Gobernuak kontrola galtzen du, eta agindutakoa edo legeak ez dira kontuan
hartzen. Kasu batzuetan beste herrialde batzuetako agenteek (militarrek), gabezia hori
aprobetxatuz, ekintza bortitzak egiten dituzte. Ekintza horien legalitatea dudazkoa da.
Huts egindako estatua terminoaren beste esanahi bat eraginkorra ez den estatua
da. Kasu horretan ematen du militarrak edo poliziak estatuaren menpe daudela, eta
estatuak lurralde osoa kontrolatzen duela, baina errealitatean ezin du legerik inposatu
edo betearazi. Kriminaltasuna eta ustelkeria zabalduta badaude, edo merkatu ezkutua
badago, edo burokrazia eta justiziaren antolaketa ez badira eraginkorrak, gobernuak ezin
du lanik egin. Errealitatean polizia eta ejertzitoa beste batzuen menpe daude, botere
gehiago baitute.
Noiz dakigu estatua huts egindako estatua dela? Taula honetan faktore batzuk
agertzen dira estatu bat huts egindakoa den identifikatzeko. Bilatu informazioa, estatu
hauetan zer ezaugarri topatzen ditugu jakiteko:
Somalia,
Zimbabwe,
Sudan, Txad, Kongoko Errepublika Demokratikoa, Irak,
Afganistan, Afrika Erdiko Errepublika, Guinea, Pakistan; Haiti, Birmania, Kenya,

Nigeria, Etiopia, Iparraldeko Korea, Yemen, Bangladesh, eta Ekialdeko Timor.
Bai
Ez
Ebidentziak
Gizarte-adierazleak
Presio demografikoa
Errefuxiatuak eta erbesteratuak
Bidegabekeria kolektiboak eta gizarteparanoia
Migrazioak eta kanporaketa kronikoak
Adierazle ekonomikoak
Garapen ekonomiko desberdinak
Ekonomiaren indarra
Adierazle politiko-militarrak
Estatuaren deslegitimazioa
Zerbitzu publikoen hondatzea
Giza eskubideen urratzea
Milizien, soldadu paramilitarren edo
terroristen presentzia
Eliteen arteko zatiketa
Kanpoko interbentzionismoa
PENTSATZEKO:
Zer da huts egindako estatua?
Mota honetako estatuen ezaugarriekin bat zatoz?
Azaldu estatuaren eta boterearen arteko harremana.
Nork
Estatua
Huts egindako estatua
Boterea
(Estatuaren
Eraginkortasuna
Gizartearen helburuak
Faxismoa

DEMOKRAZIA
Hasierako demokrazia zuzena zen, ez ordezkaritza bitartekoa. Hiritarren
asanbladak antolatzen ziren erabakiak hartzeko. Ordezkaritzarik ez zegoen eta postu
gutxi batzuk, epailearena kasu, zozketaren bidez banatzen ziren. Isonomia ere bazegoen,
hau da, hiritar guztiak berdinak ziren legearen aurrean. Atenaseko demokrazian
esklaboek, emakumeek eta atzerritarrek ezin zuten parte hartu asanblada horietan.
Gaur egungo demokraziak ordezkariak ditu eta zeharkakoa da. Ordezkaritza hori
(parlamentuak, gobernuak...) arloz arloko hauteskundeen bidez erabakitzen da (estatu
mailakoak, autonomikoak, udalekoak...). Kandidaturak, oro har, alderdi politikoen bidez
aurkezten dira eta itxiak dira, hots, botoa ematen zaio ez pertsona jakin bati, alderdi
baten kandidaturari baizik.
Arestian aipatu den demokrazia motari formala deritzo. Horrek esan nahi du ez
dela erreala, itxurazkoa baizik. Demokrazia honen beste aukera ez da faxismoa edo
beste edozein totalitarismo forma, baizik eta egiazkoagoa, esku-hartzaileagoa,
erantzuleagoa den demokrazia.
J. Schumpeterrek dioen bezala, demokraziak, gaur egun, esan nahi du jendeak
aukera duela agintariak onartzeko edo baztertzeko. Ez da, beraz, arazo publikoetan parte
hartzera bultzatzen duen demokrazia, baizik eta boterea lortzeko elite politikoekonomikoek erabiltzen duten tresna. Hauteskundeetan baino ez da erabiltzen
demokrazia hau, eta erabakiak eta boterearen jarduera lagun gutxiren eskuetan gelditzen
direla esan nahi du horrek. Hau horrela bada, ondorioztatzen dena ere logikoa da: arazo
publikoen aurrean jendeak duen apatia, politikoa den ororekiko urruntasuna, jendearen
erantzukizun-eza beste batzuek hartutako erabakiekin lotuta sentitzen ez delako eta
kolektibitateari zuzendutako etika baten falta.
Wilfred Carrek dioen moduan, jasaten dugun demokrazia liberala eta Greziako
demokrazia klasikoa bi puntutan bereizten dira: "demokrazia liberalak, lehenik, erabaki
politikoan denok parte hartzearen ideia greziarra, erabaki politikoa elite batean uzten
duen gobernu errepresentagarriaren ideiarekin ordezten du eta, bigarrenik, ez du
demokrazia giza bizitzaren bereizgarritzat hartzen, hautesleriaren ordezkariak
zenbatzeko mekanismo bezala baizik".
Bere aldetik, J. Delvalek hau baieztatzen du: "demokrazia formala fikzio hutsa
da, eta sortzen dena, berea eta beste botereen borondatea interpretatzen dituen
politikoen kasta bat da, hiritarren nahiak eta beharrak modelatzen dituena. Horiek,
hiritarrok, ordezkariak aukeratzea baino ez dute egiten, baina aukeratzeko posibilitateak
ez dira oso handiak, zeren hauteskunde batek dakarren kostua alderdi politikoek
bakarrik ordain dezaketen. Demokrazia erreala izateko, bitarteko instantzia asko egon
behar dute boterearen jardueran .
http://www.jakinmina.name/
Zer da demokrazia?
Gaur egungo demokrazia erreala da?
Hiritarrok botoa emanez baino ez dugu parte hartzen. Zer da

demokrazia zuzena? Demokrazia zuzenaren arriskuak zein izango
lirateke?
Zergatik aukeratzen ditugu ordezkariak?
Prestatuenak aukeratzen ditugu. Bilatu informazioa gure hiriko edo

herriko politikarien ikasketak eta lanak jakiteko. Ba al dago heziketa
politikorik gure gizartean?
Ordezkari politikoek askotan erabakiak gaizki hartzen dituzte, eta erabaki

horien ondorioak guztiok ordaintzen ditugu. Erantzukizun zibila eskatu
behar diegu? Zergatik?
Estatuan ezin ditugu politikoak aukeratu, partiduak baizik. Eta haiek

nahi dutena egiten dute. Partidu politikoek desagertu egin behar dute.
Ados zaude horrekin? Zergatik?
12.5. DILEMA - DEBATEA

Pentsatu Nazio Batuetako kontseiluko kidea zarela egoera berezia honetan:
Burundi, Ruanda eta Zairen elkarren arerio diren etnia eta tribuen arteko
sarraskiak ari dira gertatzen. Hiru gobernuek hilketa hauek onartzen dituzte, eta
gobernuetako arduradunek eta soldaduek parte hartu dute haietan. Nazio Batuak
geldiarazten saiatu dira diplomazioaren bidez, baina negoziazioek porrot egin dute.
Momentu honetan Nazio Batuetako Seguritate Kontseilua hilketak gelditzeko erabaki
gogorrak hartu ala ez aztertzen ari da. Zuk zure botua eman behar duzu, argudio
moralak emanez.
1. Lurraldera kasko urdinak bidali arerioen artean jartzeko. Hori bai, haien misioa
humanitarioa eta bakezalea izango da soil-soilik. Arerioen artean gatazkak
hasten badira, ezin izango dute armarik erabili.
2. Kasko urdinak bidali, baina beharrezkoa izanez gero indarra erabiliko dute.
Borrokalariek Nazio Batuek inposatutako su-etena apurtzen badute, kasko
urdinek armak erabiliko dituzte. Kasu horretan, justifikatu zergatik erabili behar
den indarkeria beste indarkeria mota bat gelditzeko.
3. Zigor ekonomiko eta diplomatikoa ezarri. Hiru lurraldeen mugak itxi, eta Nazio
Batuetako kideei herrialde hauekin harreman ekonomiko edo komertzialik izatea
debekatuko zaie. Nahiz eta biztanleriak kalteak jasan, presio horrekin gerra
gelditzea espero dute.
4. Argudiatu gerra hiru herrialdeen arteko arazoa dela eta onena parte ez hartzea
dela. Nazio Batuek ahalegin diplomatikoak egingo dituzte, baina beren funtzioa
laguntza humanitarioa, medikoa eta elikagaiak bidaltzea izango da, biztanleriari
laguntzeko.
12.6. FILMA
Die welle (Olatua), Dennis Ganselen, 2008.
Gobernu totalitarioak nola sortzen diren azaltzeko, Rainer Wenger (Jurgen
Vogel) irakasleak esperimentu bat jarri du martxan bere eskolan. Diziplina, erkidegoa,
identifikazioa eta beste hainbat ideiarekin hasitakoa benetako mugimendu bihurtuko da:
Olatua. Hirugarren egunerako, ikasleak mehatxuka hasiko dira, eta indarkeria agertzean
irakasleak dena gelditu nahi izango du, baina beranduegi izango da. Laster, ikasleen
portaera aldatu egingo da eta, totalitarismo guztiekin gertatzen den bezala, talde bateko
kideen harremana oso estua izango da, baina taldetik kanpo dauden ideiak eta portaerak
ez dituzte onartuko
http://paperekoa.berria.info/plaza/2008-11-28/045/007/Laugarren_Reicherako_bidea.htm (moldatua)
Aztertu filmaren protagonistak:
PERTSONAIA
Irakaslea
Ikaslea
Ikaslea
Ikaslea
Irakaslearen
(Rainer
(Tim)
(Marco)
(Karo)
emaztea
Wenger)
DESKRIBAPENA
Zein izan zen esperimentua?
Zein izan dira ondorioak?
Zergatik eskatzen du faxismoak ideologia aldaketa?
Filmean ikusitakoa gure inguruan gerta daiteke?
Identifikatu portaera erradikalak eta, posible bada, justifikatu.
(Anke)
http://www.unetealaola.com
http://es.wikipedia.org/wiki/Estado_fallido
http://www.fp-es.org/estados-fallidos-0
http://www.rebelion.org/noticia.php?id=29354&titular=%BFestados-unidos-oestados-fallidos?-%28i%29-
http://paperekoa.berria.info/plaza/2008-11-28/045/007/Laugarren_Reicherako_bidea.htm
Nazioarteko estatuak
13.
NAZIOARTEKO ESTATUAK
13
Nazioarteko
Nazioarteko
estatuak
estatuak
Nazioarteko kontrola
Estatuaren funtzioa
Boterearen erabilera

NAZIOARTEKO LEGEA ETA KONTROLA
Beti pentsatu dugu estatuek barruko ordena mantendu behar zutela. Baina gaur
egun, globalizazioarekin, aldatu egin da hori, eta kanpoko ordena ere mantendu behar
dute. Ekonomiari garrantzi handia ematen diogu mundua antolatzeko orduan, baina
ekonomia ez da munduan ordena ezartzeko irizpide bakarra. Ekonomia globalizatuta
dago, baina justizia, segurtasuna eta munduko ordena ez, eta denak batera kudeatu
beharko lirateke.
XX. mendeko nazioarteko merkataritza eta garapen inperialista XIX. mendearen
bukaeran erabaki ziren, Berlingo Batzarrean Mendebaldeko estatuek Afrika banatu eta
hainbat lurraldetan kolonialismoa inposatu zutenean. Orduan inperialista izandako
estatuek bidegabekeriak zuzentzeko eginkizuna hartu dute gaur egun, askotan funtzio
polizialak edo kontrol funtzioak beteaz. Orain dela gutxi, Mendebaldeko nazio
garatuenek Nazioarteko Komunitatearen ideia asmatu dute, gure zibilizazioa edozein
lekutan ezartzeko asmoarekin. Nazio hauen artean Europako Batasuna, Kanada, AEB,
Hego Afrika, Japon eta Australia daude, eta beste herrialde batzuek haien ideologia
hartu dute asmoak bat datozelako.
Munduko ordena mantentzeko, 1999 baino lehen bi talde zeuden. Alde batetik, AEB
eta herrialde kapitalistak, eta bestetik, Errusia eta herrialde komunistak. Orain, aldiz,
banaketa beste modu batera egiten da. Gatazka sortzen denean, lurralde bereko
erakunde edo potentzia bat ordena mantentzen saiatzen da. Edo NBk, Seguritate
Kontseiluaren bidez, ordena mantentzea erabakitzen du soldaduak bidaliz eta santzioak
jarriz. Momentu aipagarriena Europan gertatu zen, lehen aldiz NATOk Jugoslavian
parte hartu zuenenean, lurraldea kontrolatzeko.
Etorkizunean nazioarteko merkataritzak, ekonomiaren interdependentziak eta
garraioen eta komunikazioen garapenak integrazio nazioz gaindikoa eskatuko dute.
Gaur egun gatazka militarrez aparte beste desoreka batzuk ere badaude, esate baterako
narkotrafikoa, pirateria industriala edo intelektuala eta delitu ekologikoak. Esan daiteke
nazioarteko delinkuentzia agertu dela eskenatokian eta horrek nazioarteko interbentzioa
eskatzen
duela.
Giza
eskubideak
bermatzeko
eta
ekonomiaren
gorabeherak
kontrolatzeko aitzakiarekin, interbentzio horiek bidezkoak direla pentsa dezakegu. Gure

interesak defendatuko dituzten talde, erakunde edo gobernuak nahi ditugu. Nahiz eta
jakin G-7k duen funtzioa, hots, mundua kontrolatzea eta ordena mantentzea, zenbait
estatuk ez dute errespetatzen haiek erabakitakoa. Funtzio poliziala bete nahi dute baina
itxurazko funtzioa da. Eginkizun hori hartu dute bere gain baina errealitatean kontrol
hori izatea ia ezinezkoa da.
Europako estatu komunisten eragina desagertu zenean, F. Fukuyamak esan zuen
historia ezagutzen dugun gisa desagertu egingo zela, merkataritzak mundua kudeatuko
zuelako eta gatazkak murriztuko zirelako. Horregatik, G-7k agindu egin nahi du. Baina
Fukuyamaren iragarpena ez da gauzatu, eta R. Kaplanek dioenez mundua bi eremutan
sailkatzen da: bata bakearen eremua da eta bestea kaosarena eta pobreziarena. Bakearen
eremuak ahaleginak egin behar ditu pobrezia eta kaosa ez zabaltzeko, eta horretarako
mekanismo batzuk jarri behar ditu martxan, haien artean funtzio poliziala. Beste alde
batetik, S. Huntingtonek iragarri zuen Gerra Hotzaren bukaerarekin zibilizazioen arteko
borroka agertuko zela, eta etorkizunean Mendebaldeko boterearen aurrean beste bi
zibilizazio izango zirela: islamiar kultura eta Txina. Haien laguntzarik gabe, ezinezkoa
izango da munduan ordena mantentzea.
Orain dela urte batzuk, AEBen Segurtasun Kontseiluak ikerketa egin zuen egoera
soziopolitikoa etorkizunean nolako izango zen jakiteko. Hona hemen proposatu zituen
lau aukera:
Bake demokratikoa. Estatu bakoitzak bere identitatea mantenduko du baina

bakea eta merkataritza-askatasuna lortzeko xedearekin. Horretarako, Txinak
eta Errusiak parte inportantea hartuko dute nazioarteko komunitatean.
Globalizazio garailea. Estatuek nortasuna galduko dute eta korporazio

transnazionalak sortuko dira oparotasuna bultzatzeko. Segurtasun- eta
defentsa-funtzioak ere beteko dituzte talde hauek.
Nazionalismo protekzionistak. Kooperazioa eta merkatu librea desagertuko

dira eta potentzia nagusiek militarki mantenduko dituzte merkatuak eta
influentziak.
Kaosa. Depresio ekonomiko globalen, ingurune-hondamendien edo etniabortizkerien ondorioz, gerrak, migrazio handiak eta terrorismoa sortuko dira.
ZENBAITEN ARTEAN: Guia del mundo. El mundo visto desde el sur, Fundacin Santa
Mara, Madrid, 2002. Testu moldatua.
PENTSATZEKO:
Ordena mundiala, beharrezkoa al da? Zergatik?
Nork bete beharko luke funtzio hori? Zer legitimazio izango luke?
Etorkizunerako proposamen horien artean, zein izan daiteke probableena?
Nolakoa da herrialdeen interdependentzia?
Justizia unibertsala
Nazioarteko justizia
Nazioarteko
erantzukizun etikoa

GIZARTE HITZARMENA
Gizarte-hitzarmenaren bidez, izatea eta bizia eman diogu gorputz politikoari;
orain, legeen bidez, mugikortasuna eta nahimena eman behar dizkiogu. Ezen gorputz
hori osatzen eta batzen den hatsarreko aktak ez ditu oraino deusetan haren iraunbideak
mugatzen.
Ordenaren araberako eta on dena, gauzen naturalezaz izaten da hala, ez giza
hitzarmenei esker. Justizia oro Jainkoagandik heldu da, hura da sorburu bakarra; baina
hain goratik datorkigunaren hartzen bageneki, ez genuke ez gobernuren, ez legeren
beharrik. Naski, bada arrazoinetik bakarrik jalgitzen den justizia unibertsala, baina
justizia hori gure artean onartua izateko elkarri buruzkoa izan behar da. Gauzei
gizatasunaren arabera behatuz gaztigu naturalik ez denaz gero, justiziaren legeak
alferrikakoak dira gizonen artean; gaizto denaren ongia baizik ez dute egiten, bai eta
zuzen denaren gaizkia ere, baldin, honek lege horiek beste guztien eretzean
errespetatzen dituen arren, inork ez baditu haren eratzera errespetatzen. Horrela bada,
konbentzioak eta legeak behar dira eskubideen eta eginbideen elkarri lotzeko, eta
justiziaren bere xedera berrekartzeko. Naturalezako egoeran, hartan oro elkargoan
baitira, ez dut zorrik deusik hitz eman ez diedanengana, eta baliatzen ahal ez zaidanaz
baizik ez dut besterena dela aitortzen. Ez da horrela gertatzen, aitzitik, eskubide guztiak
legearen arabera finkatzen dituen estatu zibilean.
Baina zer da, bada, legea? Hitz horri ideia metafisikoak eratxikitzen zaizkiono,
elkar aditu gabe arrazoinatzen jarraikiko gara, eta naturalezaren legea zer den erranik
ere, Estatuaren legea zer den ez da hobeki jakinen.
Jada errana dut objektu partikularrik duen nahi orokorrik ez dela. Alabaina,
objektu partikular hori, edo Estatuaren barnean da, edo kanpoan. Baldin Estatutik kanpo
bada, arrotz zaion nahia ez da orokor harentzat; eta objektua barnean bada, Estatuaren
parte bat da. Orduan osotasunaren eta parte horren artean bi izaki berezi sortzen dituen
erlazio bat moldatzen da, izaki bata parte hori baita, eta bestea, berriz, parte horretaz
gabetua den osotasuna. Baina delako parte hori kendua izan zaion osotasuna ez da
gehiago osotasuna, eta erlazio horrek diraueno ez da gehiago osotasunik, elkarren
berdin ez diren bi parte baizik; horren guztiaren ondorioa da, bataren nahia ez dela
bestearen eretzean orokorra.
Baina populu osoak populu osoari buruz zerbait erabakitzen duelarik, bere burua
baizik ez du kontsideratzen, eta orduan erlaziorik sortzen bada, ikuspuntu bateko
objektu osoaren eta beste ikuspuntu bateko objektu osoaren artean egiten da, osotasuna
batere zatitan eman gabe. Orduan erabakia hartzen den gaia hain orokorra da nola baita
erabakia hartzen duen nahia. Akta horri deritzat legea.
Legeen objektua beti orokorra izaten dela diodalarik, aditzera ematen dut
menekoak gorputz gisa kontsideratzen dituztela legeek, eta egintzak abstraktuki; sekula
ere ez dute egintza partikularrik kontuan hartzen, ez eta gizonik ere gizabanako gisa.
Horrela pribilegioak izanen direla aldarrika dezake legeak, baina inori ere izendatuki
ezin eman diezazkioke; legeak hiritar klaseak egin ditzake, bai eta erran ere zein
ezaugarri doazkion klase bakoitzari, baina ezin izenda dezake urlia edo sandia klase
horietan; errege gobernu bat, eta ondoretasunezko aginte jarraipena, finka dezake, baina
ezin izenda dezake erregerik edo errege familiarik; hitz batez, objektu indibidualei
dagozkien betekizunak oro legearen eskutik kanpo daude.
Ideia horri jarraikiz, berehala ikus daiteke, legeak nahi orokorraren egintzak
baitira, ez dela gehiago galdatu behar nori dagokion legeen egitea, ez eta, Printzea
Estatuko partaide denaz geroz, hura legearen gainetik denentz ere, edo legea
zuzenkontrakoa ahal datekeenentz, zeren inor ez baita zuzenkontrakoa bere buruaren
aldera; halaber, ez da galdatzerik nolatan libroak eta legeen menpekoak garen, lege
horiek gure nahien erregistroak baizik ez baitira.
Nola legeak nahimenaren unibertsaltasuna eta objektuarena ere bere barnean
biltzen baititu, ikusten da gizon batek, nornahi ere izan dadin, bere baitarik manatzen
duena ez dela legea, eta, halaber, subiranoak objektu partikular batez agintzen duena ere
ez dela legea, dekretua baizik, hots, ez subiranotasunezko akta, magistraturazkoa baizik.
Legeek antolatzen duen Estatua Errepublika deitzen dut, edozein administra molderen
bidez antolatua izan dadin: ezen, orduan bakarrik gobernatzen du interes publikoak, eta
zerbait da publikotasuna. Legitimo diren gobernamendu guztiak errepublikanoak dira:
adieraziko dut urrunago zer den gobernamendu hori.
ROUSSEAU, Jean-Jacques: Gizarte-Hitzarmena, Klasikoak, Bilbo, 2003 (Itzultzailea:
OYHARABAL, Bernard).
PENTSATZEKO:
Ados zaude Rousseauk esandakoarekin? Zergatik?
Zein da gobernu mota onena?
Nazioen arteko gizarte-hitzarmena posible al da?
Estatuaren legea edo kanpoko legea, zein da hobea?
13.5. DILEMA - DEBATEA

Txina inbertsio handiak egiten ari da Afrikan. Serge Michel eta Michel Beuret
kazetarien esanetan, beste kolonizazio bat da. Momentu honetan, Txina herrialde
jendetsuena da, eta lehengaiak eskuratu beharra dauka biztanleriak bere baliabideak
izateko. Txinatar asko Afrikara joan dira, batzuk enpresario gisa eta beste batzuk haien
enplegatu gisa lan egitera. Mendebaldeko estatuek demokrazia ez errespetatzea
leporatzen diote Txinari, eta dirua eta materialak bereganatzea besterik ez duela
bilatzen. Esate baterako, zura lortzeko, gehiegikeriak egiten ari dira hainbat lekutan,
adibidez Kongon, ingurugiroa errespetatu gabe. Zura lortzeko basoak botatzen ari dira.
Negozio horrekin, kongotarrek behar duten dirua lortzen dute eta txinatarrek, berriz,
behar duten zura. Talde ekologistek egoera salatu dute. Dirudienez, Kongoko Baso
Ministroak ere egoera salatzen du Iparraldeko estatuetara joaten denean, baina gero
txinatarrei basoa ustiatzeko kontzesioa ematen die.
Zer egin behar da egoera honetan? GKEk Iparraldeko dirua jasotzen dute basoak
konserbatzeko, baina Kongoko jendeak dirua behar du. Eztabaidatu, irtenbidea
topatzeko. Hemen dituzu argudio batzuk:
Txinatarrek egiten dutena ondo dago, baina arraroak dira. Zuriek baino
okerrago tratatzen dute jende beltza, eta ez dute haiekin harremanik izan
nahi. Hala ere, aurrerapena ekarri dute.
Negozio hutsa da, eta Txina ere hirugarren munduko herria izan da. Europa
edo Ipar Amerikak egin zutena egiten ari dira orain berak, baina txinatarrak
direnez gehiago kritikatzen dituzte.
Lurra babesteko, basoak babestu behar dira. Baina orain lortzen den garapen
ekonomikoa iragankorra da, eta diru hori laster desagertuko da. Planetako
bizia mantentzeko, baliabide naturalak zaindu behar dira. Bertako politikoek
neurriak hartu behar dituzte. Kontratuak beren mesederako egiten badituzte,
herriaren garapena baldintzatuko dute.
GKEk esandakoa ondo dago, baina biztanleriak jan egin behar du eta dirurik
gabe hori ezinezkoa da. Oso erraza da Iparraldeak herri pobreek zer egin
behar duten erabakitzea, baina hori egitean ez dute zuzen jokatzen.
Aurrerapenaren eta ingurugiroaren artean hautatu behar bada, aurrerapena
inportanteagoa da.
Afrikako basoak eta baliabideak zaindu behar dira, baina estatu garatuenek
badakite beste garai batean nahi zutena egin zutela, ez biztanleriarik ez
ingurugirorik errespetatu gabe. Orain estatu horiek babesteko nahiko diru
ematen dute baliabide naturalek. Baina Txinak ere erantzukizun etikoa hartu
beharko luke bere gain.
Txinak eskuratutako zurik edo zur horrekin egindako altzaririk edo beste
produkturik ez erostea proposatzen dute. Nahiz eta neurri txikia izan,
irtenbide bat izan daiteke.
Debate honetan protagonistak hauek izango dira: afrikarrak, txinatarrak,
Kongoko Baso Ministroa, Mendebaldeko talde ekologistak (adibidez,WWF), Europako
Batasuna eta beste GKEak. Pentsatu zein izango den talde edo pertsonaia bakoitzaren
argudioa eta defendatu ideiak:
Zer estatuk du koherentzia etikoa zer egin behar den esateko?
Zein izan daiteke irtenbide bat?
13.6. FILMA
State of play (Boterearen itzala), Kevin Macdonald, 2009.
Senatari baten amorantea hil da, eta, ikerketa poliziala hasten denean, politikariak
bere lagun kazetari bati laguntza eskatzen dio. Istripua ematen zuena erailketa izan da
errealitatean, eta beste heriotza batzuekin erlazionatuta dago. Senatariak mertzenarioenpresak kontrolatzeko lege bat atera nahi zuen aurrera. Botere politikoa eta militarra
elkartzen dira film honetan, eta zein izan daitekeen demokraziaren arrisku bat ikusten
da. Filmean, mertzenarioen arriskua aipatzen da, estatuaren menpe ez daudelako,
enpresa baten menpe baizik. Esan daiteke dirudunen soldaduska pribatua dela, eta
estatuak ezin badu kontrolatu arazo ugari egon daitezkeela.
Herrialde batzuetan, ekintza militarretan parte hartzeko enplegatzen dira
mertzenarioak. Afrikako gerra zibiletan, Hegoafrikako soldadu pribatuek sarraskiak egin
dituzte. Eta Irakeko gudarekin enpresa asko sortu dira. Haien artean ezagunena
Blackwater da. Soldadu pribatu hauek ez dute kode berezirik errespetatu behar,
militarrek kode militarrekin egiten duten bezala.
Zein da soldadu pribatuen arriskua?

Zergatik onartzen dira soldadu pribatuak herrialdetik kanpo daudenean eta ez
barnean daudenean?
Filmean, zein da kazetariaren jarrera? Bidezkoa da?

Laguntasuna ala justizia, zer da inportanteagoa? Adiskide batek delitu bat
ezkutatzeko eskatuko balizu, egingo zenuke? Zergatik?
http://www.isei-ivei.net/eusk/argital/Europarendimentsioa.pdf
http://www.jakingunea.com/50urte/pdf/Jakin01_122/Jakin01_122_031.pdf
http://www.oozebap.org/arroz/china_en_africa.htm
http://www.blackwaterusa.com
http://es.wikipedia.org/wiki/Mercenario
http://es.wikipedia.org/wiki/Estado_fallido
http://www.fp-es.org/estados-fallidos-0
Indarkeriaren legitimazioa
14.
INDARKERIAREN LEGITIMAZIOA
14
Indarkeriaren
Indarkeriaren
legitimazioa
legitimazioa
Indarkeriaren legitimazioa
Nori dagokio bortizkeriaren kudeaketa?
Estatuaren legitimazioa
Indarkeriaren erabilpena

PIRATAK ETA ENPERADOREAK
San Agustinek historia batean kontatzen du Alexandro Handiak, pirata bat
harrapatu zuelarik, galdetu ziola: Zergatik ausartzen zara itsasoa beldurtzera?. Piratak
beste galdera batekin erantzun zion: Zergatik ausartzen zara mundua beldurtzera? Nik
itsasontzi txiki bat dudanez, itsaslapurra deitzen didate. Zuk, berriz, ontzidia duzunez,
enperadorea deitzen dizute.
San Agustinen ustez, pirataren erantzuna dotorea eta bikaina izan zen. Eta ongi
ikusten da AEBk bigarren mailako hainbat estaturekin duen harremana (Libia, PAEren
talde batzuekin eta abar). Oro har, San Agustinen kontakizunak argitzen du nazioarteko
terrorismoa terminoari Mendebaldean beste esanahi bat ematen diogula, eta, horrela,
Mendebaldeko indarkeria justifika dezakegula.
Terrorismo hitza XVIII. mendearen bukaeran erabili zen lehenengo aldiz.
Hasieran, gobernuak herria kontrolatzeko egindakoa aipatzen zen termino horrekin,
estatu-terrorismoa, alegia. Baina terminoa ez zen gustukoa boteretsuentzat. Eta
pentsatzeko eta adierazteko sistema kontrolatzen zutenez, jatorrizko esangura aldatu
egin zuten. Handik aurrera, terrorismoa pertsonen edo taldeen txikizkako
terrorismoa adierazteko erabiltzen da. Lehen enperadoreena zen, baina gaur lapurrek
boteretsuei egindakoa izendatzeko erabiltzen dugu. Ez da hori bakarrik, ordea. Beste
leku batzuetan beste enperadore etsai batzuk ere baditugu, hau da, beste ideologia
batekin erabiltzen dugu terrorismo hitza, eta horregatik zentzua aldakorra da boterearen
edo ideologiaren arabera.()
Pirataren sententziak nazioarteko terrorismoa nola aldatu den erakusten du.

Beste ezaugarri bat gehitu beharko dugu: ekintza terrorista izango da beste alderdi
batek egiten badu, ez gureak. ()
Enperadoreak eta haren taldeek emandako esanahia onartzen badugu, tesi hau
egiazkoa izango da. Beste alderdi batek egindakoa terrorismotzat hartu behar dugu,
nahiz eta ekintzak antzekoak izan. Errealitatean, historia diferentea da. Nazioarteko
terrorismoaren biktima printzipalak, dirudienez, kubatarrak, erdialdeko amerikarrak edo
Libanoko biztanleak izan dira, baina hori ez da inportantea. Israelek egindakoa ez da
terrorismoa: palestinar errefuxiatu-esparruak bonbardatzea; terroristen kontrako
ekintzetan militarrak bidaltzea Libanoko herrietara, jendea hiltzera edo bazterrak
txikitzera; edo itsasontziak bahitzea, edo kontzentrazio-esparruetara gatibuak bidaltzea
baldintza lazgarrietan. Hori ez da, nonbait, terrorismoa. ()
Hain zuzen ere, ez da terrorismoa IAZk (Inteligentzia Agentzia Zentrala)
egindakoa, hau da, soldadu paramilitarrak entrenatzea, hotel kubatarren kontrako
atentatuak egitea, ontziak hondoratzea (), aziendak edo laboreak pozoitzea, edo
Castro hiltzen ahalegintzea.
CHOMSKY, Noam: Piratas y emperadores. Terrorismo internacional en el mundo de
hoy, Ediciones B, Barcelona, 2003. Testu moldatua.
PENTSATZEKO:
Chomskyren ustez, zer da terrorismoa?
Zergatik galdu da edo aldatu da terrorismo hitzaren esanahia?
Zergatik ez da terrorismoa estatuak egiten duena, justifikatuta dagoelako ala

hitzari esanahia aldatu diogulako?
Konparatu indarkeriaren erabilera eta eman zure argudioak. Horretarako, bete

falta diren puntuak.
ESTATU TERRORISMOA
Bidezkoa
Nahiz eta legala ez izan, une

batzuetan egin egin behar da.
TXIKIZKAKO TERRORISMOA
Ez da bidezkoa
Ez da legala, eta ez da izango
Estatua erasotzeko, baina askotan
Estatua defendatu behar da
Arerioak kanporatu behar ditugu
beste estatu berri bat sortzeko
Arerioak kanporatu behar ditugu

Azaldu zer esan nahi duten hurrengo terminoek, eta aztertu nola, ikuspegi politikoaren
arabera, hitzaren esanahia erabat desberdina izan daitekeen:
Enperadoreak
Terrorismoa
Indarkeria
Faxismoa
Askatasuna
Justizia
Legalitatea
Nazioa
Piratak
Michel Foucaultek esan zuen: Politika gerraren jarraipena da, eta gerran
agertzen den desoreka luzatzen du. Foucaultek botere-aldagaia terminoa erabiltzen
zuen, botere-harremanetan menperatzeko aldagaiak historikoki eta enpirikoki zein
ziren ikertzeko. Eta, ikerketa egiteko, boterea bera eta boterearen harremanak landu
zituen
Argudiatu noiz izan daitekeen egokia indarkeria erabiltzea:
ARGUDIOA
1. Bortxatzailea jipoitzea,
BAI/EZ
ZERGATIK
bortxaketa bat saihesteko.

2.
Lapurrak jipoitzea, etxean

sartzen ez uzteko.
3.
Guda bat sortzea, gasolina

merkeago lortzeko.
4.
Poliziak edo militarrak

jartzea, herrialdean etorkinei
sartzen ez uzteko.
5.
Militarrak sartzea
itsasontzietan, piraten
ekintzak saihesteko.
6.
Irakaslea mehatxatzea,
ikasgai bat gainditzeko.
7.
8.
9.
Aurreko taula aztertu ondoren, galdera hauei erantzun:
14.5.
Zein izan daiteke soldadu edo polizien funtzioa, teoria honen arabera?
Nola erabili beldurra edo indarkeria?
Zer da boteretsuagoa, bortizkeria ala indarrari beldurra?
DILEMA-DEBATEA
Eskatu irakasleari Israelen eta PAEren arteko arazoa azaltzeko, Gaza eta
Zisjordanian. Gero, pentsatu zein diren Israelgo gobernuaren argudioak agintari
palestinarrak hil beharra justifikatzeko. Gobernuak esaten du Estatu Arrazoia dagoela.

Bestalde, herrialdearen segurtasuna defendatu behar duela dio.
Nazio askok eskatzen dute Israeli santzioak jartzeko, baina AEBk beti saihesten
du auzia, bere aliatua delako eta Nazio Batuetan beto-eskubidea duelako.
Zuk eskatuko zenuke santziorik, erailketa hauek eragozteko? Ala argudiatuko

zenuke autodefentsa dela, besteak terroristak direlako?
Zer da Estatuaren Arrazoia? Onargarria al da egoera honetan? Argudiatu

arrazoiak emanez alde eta kontra.
PALESTINARRAK
ISRAEL
AEB
NB
EUROPAR BATASUNA
MUNDU MUSULMANA
14.6. FILMA:
Lions for lambs (Bildotsak lehoi), Robert Redford, 2007.
Jasper Irving senatariak AEBko presidentetza lortu nahi du, eta, bere ibilbide
politikoan lagun diezaion, Janine Roth kazetariarekin bildu da. Estrategia berri bat
planteatzen du Afganistango gudarako, eta kazetariaren laguntza izan nahi du. Aldi
berean, Berkeleyko Unibertsitateko irakasle batek ikasle bat konbentzitu nahi du gizarte
-arazoez arduratzeko. Beste bi ikasleren konpromisoa aipatzen dio. Bitartean, bi ikasle
ohi hauek, orain soldadu direnak, senatarien proiektuan parte hartzen ari dira
Afganistanen, baina, misio batean, talibanek eraso egiten diete.
GALDERAK
Zein dira planteatzen diren gizarte-arazoak?
Zer protagonista da giza subjektu justuena?
Guda tresna gisa: baliagarria da? Zergatik?
Protagonista
SENATARIA
KAZETARIA
IRAKASLEA
SOLDADUAK
IKASLEA
k
Lana
- Irtenbideak
-Egia topatu eta
-Hezkuntza
-Herrialdea
-Gainditzea
bilatzea
esatea
transmititzea
defendatzea
-Ikastea
-Segurtasuna
-Fidagarritasuna
-Irakastea
-Besteei laguntzea
-Lasaitasuna
-Ideiak izatea
-Ikertzea
-Bokazioa
-Laguntasuna
-Ahalegin gutxi
Balioak
egitea
Zure iritzia
FILMA ETA FILOSOFIA:

PLATONEN FILOSOFIAKO ANTOLAKETA POLITIKOA AZTERTU
Filosofo gobernariak behar ditugu, erabaki inportanteak hartzeko eta

estatuarentzat zer den egokiena pentsatzeko.
Irakasleak behar ditugu, benetako egia eskuratzeko eta herriaren ezagutzamaila hobetzeko. Baina ikasleek ere beraien lana egin beharko dute.
Eta soldaduak, estatua defendatzeko eta estatuaren boterea mantentzeko.
Baina
hemen
kazetaria
agertzen
da.
Nola
kontrolatzen
kontrolatzaileak? Kazetariak hutsune hori bete dezake.
http://www.euskalherriasozialista.net/index2.php?
option=com_content&do_pdf=1&id=320
http://www.rebelion.org/
http://www.democracynow.org/
http://www.cuatro.com/reportajes/reportajes/afganistan-espanoles-en-laratonera/
ditugu

20 Filosofiaren Baliabideak

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

20 Filosofiaren Baliabideak

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

FILOSOFIAKO

10. BIOETIKAREN EREMUA......................................................................................80

Dilema edo debatea prestatzeko ideiak. Gehienetan Internetetik edo liburuetatik

Web-orrialdeak. Gure bibliografia izango da. Ikasleek zailtasunak dituzte

ZERGATIK AUKERATU DIRA GAI HAUEK?

zoriontasunarekin lotuta daude.

Animaliekiko erantzukizun etikoa

1.ANIMALIEKIKO ERANTZUKIZUNA ETIKOA

Animaliekiko erantzukizun etikoa

Gizakiaren erantzukizun etikoa.

Pertsonen eta animalien balioa.

Hitz egiteko, pentsatzeko edo sufritzeko ahalmena.

Animaliekiko erantzukizun etikoa izan behar dugu, hau da, pertsonak

Animalien eskubideak, norenak dira? Gizakiarenak ala animalienak beraienak?

Ikertu zein diren animalien eskubideak. Horretarako, erabili Interneten dagoen

Animaliekiko erantzukizun etikoa

LANDU BEHARREKO TERMINOAK

Animaliekiko erantzukizun etikoa

3. solairukoak. Animaliak defendatu beharko ditugu. Animaliek eta

Umeentzako parkea eskatzen duenak. Animaliei barruan kaka egiten

Legeak dioena. Zuhaitzak ezin dira kendu eta haur-jolasak jartzeko

DEBATEA: Aurrera eramateko, moderatzailea eta pertsonaiak banatu behar dira

Gizakiaren erantzukizun etikoa

Kulturak eta pertsonak

dirudienez, gizadiaren hierarkiaren goialdean dago. 1775ean Johann Friedrich

Zer iruditzen zaizu testua?

Zergatik saiatzen gara arrazakeria justifikatzen? Zure ustez, arrazista

Guztiok arrazistak gara. Demostratu tesi hori eta kontrakoa.

Errumaniako ama bat

Stopracismo elkarteko kide bat

Marokoko aita bat

HAINBAT KULTURA LANTZEKO FITXA

BETE BEHARREKO ARAUAK

LANDU BEHARREKO TERMINOAK

Etnozentrismoa: Beste gizarteak baloratzeko norberaren gizarteko edo etniako

Giza talde edo arrazen artean hierarkia dagoela uste izatean

Erlatibismo kulturala: Kultura bakoitza bertako balioak oinarritzat hartuz

Multikulturalismoa: Leku jakin batean hainbat kultura egotea edo kultura

Erromantizismoa: Jendeak beste kulturekiko duen sentimendua, beste kulturen

Kultura materiala: Kulturaren barnean elementu materialek eta tresnek

Kontrakultura: Kultura nagusiaren kontrako mugimendua.

Azpikultura: Kultura nagusi batean kideek duten bizimodu konkretua,

Kulturartekotasuna: Kulturen arteko berdintasunezko harremana.

Xenofobia: Atzerriko jendearen beldurra edo gorrotoa.

Kasu honetan, txiroen eta baliabide gabekoen beldurra.

Atzerriko jendearen beldurra edo gorrotoa.

11. Etnozentrismo erradikala da. Autore batzuen ustez, ultranazionalismoa da.

jakin batean erdietsitako garapen-maila (ohiturak, egitura sozial, ekonomiko eta

Kulturen arteko berdintasunezko harremanak.

Kultura bakoitza bertako balioak oinarritzat hartuz aztertzen duen joera.

Filma eskuratzeko, hemen duzue link bat:

Film laburraren izenburua El nio izango ez balitz, zein izenburu aukeratuko

Zer sentitu dugu ikusi dugunean?

Zer errealitatetara hurbildu gaitu?

Film honek zer jarrera hartzera bultzatzen gaitu?

Bilatu informazioa umeen esklabotzaren gaia lantzeko.

a. Nire gurasoek ni duintasunez garatu eta

bizitzeko behar besteko baliabideak

batean bizitzeko eskubidea

mindu ez diezazkidaten eskubidea

Maitatzen eta orientatzen nauen familia

g. Jolasteko denbora, lekuak eta jolaskideak

Informazio egokia jasotzeko eskubidea,