PANEVROPSKI UNIVERZITET APEIRON

FAKULTET POSLOVNE INFORMATIKE

Redovne studije
Smjer Poslovna informatika

Predmet
Projektovanje informacionih sistema

Elektronska obrada podataka

(seminarski rad)

Predmetni nastavnik
Prof. dr Branko Latinovi

Student

Vladimir Pavlovi
Index br. 121-11/RPI

Banja Luka, mart 2014.

Sadraj
1.
2.

Uvod...............................................................................................................................................3
Definicija obrade podataka.............................................................................................................4
2.1. Ciklus obrade podataka...........................................................................................................4
3. Elektronska obrada podataka.........................................................................................................5
3.1. Naini elektronske obrade podataka........................................................................................5
3.2. Serijska obrada podataka.........................................................................................................6
3.3. Multiprogramska obrada podataka..........................................................................................6
3.3.1. Multiprogramska obrada podataka sa prioritetima...........................................................6
3.3.2. Multiprogramska obrada podataka sa podjelom vremena................................................7
3.4. Interaktivna obrada podataka...................................................................................................7
3.5. Simultana obrada podataka......................................................................................................9
3.6. Obrada podataka u realnom vremenu......................................................................................9
3.7. Daljinska obrada podatka......................................................................................................10
3.8. Distribuirana obrada podatka.................................................................................................10
3.8.1. Hijerarhijska distribuirana obrada..................................................................................11
3.8.2. Puna mrena struktura...................................................................................................12
3.8.3. Klijent/server..................................................................................................................13
4. Zakljuak......................................................................................................................................14
5. Literatura......................................................................................................................................15

1. Uvod
U dvadesetom vijeku proizvedena su dva glavna sistema za obradu podataka. Obrada podataka na
buenim karticama, s prvim zaecima u SAD jo 1890.godine, temeljila se na upotrebi razliitih
elektromehanikih ureaja. Imala je primarno znaenje u obradi podataka u prvoj polovini
dvadesetog vijeka i zadrala se, u manjem opsegu, do danas. Nakon pojave relativno jeftinih
mikrokompjutera obrada podataka pomou buenih kartica praktino je potisnuta.

2. Definicija obrade podataka

Podaci su skup injenica, poput imena i adresa uenika, ocjena iz pojedinih predmeta, rezultata testa
ili vremenskih izvjetaja. ak se i fotografije i geografske karte mogu smatrati podacima. Podaci
mogu biti:
brojani, npr.brojevi telefona,
nebrojani, npr.imena i prezimena i
kombinacije brojanih i nebrojanih injenica, npr.registracijske tablice vozila.
Obrada podataka jeste manipulisanje podacima radi dobivanja upotrebljivih oblika. Obrada podataka
obuhvata ne samo brojana izraunavanja, ve i premijetanje podataka s jednog mjesta na drugo.

2.1. Ciklus obrade podataka

Obrada podataka sastoji se od tri temeljna koraka: ulaza, obrade i izlaza. Ta tri koraka meusobno su
povezana kao to je prikazano na Slici 1 i ine ciklus obrade podataka.

Slika 1. Ciklus obrade podataka

3. Elektronska obrada podataka

Elektronska obrada podataka predstavlja prvu fazu u koritenju raunara u poslovne svrhe. Osnovna
upotreba ovog informacionog sistema je automatizacija masovne rune obrade podataka i efikasno
funkcionisanje organizacije uz to nie trokove.

3.1.Naini elektronske obrade podataka

Ne postoji jedinstvena klasifikacija naina elektronske obrade podataka (EOP). Postoji zapravo niz
kriterijuma po kojima se moe ocjenjivati nain EOP. Svaki od tih kriterijuma obino ima dvije
mogue vrijednosti koje se meusobno iskljuuju. Nain EOP u nekoj konkretnoj situaciji se moe
ocjenjivati prema svim tim kriterijumima, a s obzirom na velik broj moguih kombinacija vrijednosti
kriterijuma, mogu je i velik broj razliitih EOP. Najei kriterijumi za ocjenu naina EOP su
prikazani u tabeli:
Kriterijum
Broj programa
Koliina podataka
Komunikacije s korisnikom
Vrijeme odgovora
Broj procesora
Umreenost
Arhitektura
Organizacija
Udaljenost
Elektron. povezanost

I nain

II nain
jedan
mala
posredna

vie
velika
neposredna

kritino
jedan
da
monolitna
centralizovana
mala
da

nije kritino
vie
ne
razdijeljena
decentralizovana
velika
ne

Tabela 1. Kriterijumi klasifikacije elektronske obrade podataka

U praksi se spominje tek nekoliko karakteristinih EOP, koji predstavljaju razliite kombinacije
vrijednosti navedenih kriterijuma. Odabire se jedan kriterijum koji primamo, odreuje nain EOP, te
se uz taj nain podrazumijevaju pripadajue vrijednosti drugih kriterijuma ili se one smatraju
irelevantnim.
Karakteristini predstavnici tradicionalnih naina EOP su:

serijska obrada,
multiprogramska obrada,
interaktivna obrada,
obrada u realnom vremenu,
simultana obrada,
daljinska obrada,
distribuirana obrada podataka.
5

3.2.Serijska obrada podataka

Serijska obrada je najjednostavniji oblik organizacije rada raunara, jer se u jednom trenutku izvodi
samo jedan korisniki program koji raspolae svim raunarskim resursima. Tek kad je program u
cjelosti izveden slijedi pokretanje drugog programa. Prema tome, obrada podataka tee onim
redoslijedom kako su programi i podaci grupisani na ulaznim jedinicama. Primjenjuje se na malim
raunarima, obino za periodine obrade, kada se ulazni podaci prikupljaju u odreenom periodu,
sreuju u grupe te onda zajedno obrauju.
U argonu se ovaj zajedniki nain obrade naziva batch obrada.

3.3.Multiprogramska obrada podataka

Tehnike multiprogramske obrade temelje se na nekim svojstvima kako hardvera tako i softvera.
Hardverska osnova multiprogramske obrade je u velikoj razlici u brzinama rada procesora i ulazno
izlaznih ureaja, pri emu je procesor mnogo bri. Softverska osnova je u odnosu broja programskih
instrukcija koje zahtijevaju rad procesora odnosno ulazno izlaznih ureaja, pri emu je broj ulazno
izlaznih instrukcija mnogo manji. Ukupno vrijeme rada pojedinog programa pri multiprogramskoj
obradi je dui nego to bi bilo kod serijske obrade, ali zbog brzine raunara i organizacije obrade
korisnik dobija utisak da raunar radi samo za njega. S druge strane vrijeme potrebno za izvoenje
svih programa je viestruko krae.
Na temelju navedenih preduslova razvijene su dvije osnovne tehnike multiprogramske obrade
podataka, i to:
multiprogramska obrada s prioritetima i
multiprogramska obrada s podjelom vremena.

3.3.1. Multiprogramska obrada podataka sa prioritetima

Za relativno dugo vrijeme izvoenja ulazno/izlazne instrukcije prvog programa, program nieg
prioriteta zapoinje koristiti procesor sve do izvoenja njegove ulazno izlazne instrukcije. Situacija
se ponavlja sa programima niih prioriteta koji mogu koristiti procesor samo ako ga ne trebaju
programi vieg prioriteta. Na taj nain se iskoritenje procesora znaajno poveava to je bio i
osnovni cilj multiprogramske obrade to je i prikazano na slici.

Slika 2. Dijagram zauzea procesora pri multiprogramskoj obradi

3.3.2. Multiprogramska obrada podataka sa podjelom vremena

Na slici je prikazan koncept ovog naina obrade podataka gdje je vie programa aktivno u radnoj
memoriji, a kontrolni program svakom korisnikom programu naizmjenino dodjeljuje kratki
vremenski interval za koritenje procesora. Po isteku intervala sledei program zauzima procesor i
tako u krug. Na taj nain e krai programi koji zahtijevaju manje vremena, jer se obino radi o
obradi malog broja podataka i gdje korisnik oekuje brze rezultate obrade, biti prije izvreni. Time se
osigurava dobra iskoritenost raunarskih resursa, ali i prihvatljivo vrijeme odgovora za brojne
korisnike.

Slika 3. Koncept multiprogramske obrade podataka sa podjelom vremena

3.4. Interaktivna obrada podataka

7

Dva su preduslova za ovakav nain rada. Prvi je hardverski i korisnik mora raspolagati interaktivnim
terminalom ili inteligentnim terminalom. Drugi preduslov se odnosi na kontrolu dijaloga izmeu
ovjeka i raunara. U sluaju kada raunar upravlja dijalogom, sva potrebna znanja o tome su
ugraena u korisniki program, koji navodi i upuuje korisnika ta treba preduzeti. Drugi sluaj je
kada dijalogom upravlja korisnik koji tada mora poznavati neki od komandnih jezika kojim zahtijeva
izvoenje odreenih obrada.

3.5.Simultana obrada podataka

Ovakva konfiguracija ima vrsto povezane procesore. Druga se varijanta sastoji od dvije centralne
jedinice koje koriste zajednike ulazno/izlazne jedinice i kae se da imaju labavo povezane
procesore.
Obe varijante su prikazane na slici.

Slika 4. Konfiguracije simultane obrade podataka

3.6.Obrada podataka u realnom vremenu

Prihvatljivo vrijeme odgovora razliito je u pojedinim aplikacijama i zavisi od tehnikih,
ekonomskih i psiholokih injenica. Za poslovne aplikacije poeljno vrijeme odgovora iznosi par
sekundi.

Obrada podataka u realnom vremenu obino primjenjuje multiprogramsku obradu s podjelom

vremena, interaktivnu obradu, daljinsku obradu i esto simultanu obradu podataka. Programi za
obradu u realnom vremenu su najvieg prioriteta. Ovaj nain obrade zahtijeva veliku pouzdanost
rada, te se koriste razliite raunarske konfiguracije, preteno multiprocesorske.

3.7.Daljinska obrada podatka

Daljinska obrada podataka ili eng.teleprocessing je nain obrade podataka pri kojem se podaci
obrauju na drugoj, udaljenoj lokaciji u odnosu na onu gdje nastaju i gdje se koriste rezultati obrade.
on-line obrada, to znai da izmeu raunara i udaljenih ureaja postoji neposredna stalna
elektronska veza,
off-line obrada, to znai da ne postoji stalna elektronska veza. Ponekad se ona uopte ne
moe uspostaviti ili se uspostavlja prema potrebi.

3.8.Distribuirana obrada podatka

Centralizovana obrada podataka je nain obrade podataka pri kome se svi podaci, bez obzira gdje
nastaju i gdje se koriste, obrauju na jednom mjestu. To po pravilu ukljuuje i daljinsku obradu
podataka jer je podatke potrebno prenijeti u centralni sistem, a zatim rezultate obrade prenijeti na
lokacije krajnjih korisnika. Tehnoloki razlozi su se manifestovali u pojavi sve veih i monijih
raunara koji su predstavljali efikasnije reenje od veeg broja manjih, to je neposredno bilo
povezano s ekonomskim razlozima uslovljenih politikom cijena IBMa kao dominantnog proizvoaa
raunara.

10

3.8.1. Hijerarhijska distribuirana obrada

Hijerarhijski ili zvjezdasto strukturirani distribuirani sistemi predstavljaju nadogradnju
centralizovanih sistema. U sreditu sistema postoji centralni raunar na koji je prikljuen vei broj
manjih satelitskih raunara, te inteligentni i neinteligentni terminali. Tipina hijerarhijska struktura
sistema distribuirane obrade podataka prikazana je na slici.

Slika 5. Hijerarhijska struktura sistema distribuirane obrade podataka

11

3.8.2. Puna mrena struktura

Puna mrena struktura sistema za distribuiranu obradu podataka sastoji se od niza raunara priblino
jednakih karakteristika. Ne postoji centralni raunar niti hijerarhijska subordiniranost. Raunari ine
vorove raunarske mree pomou kojih je svaki raunar fiksnim komunikacijskim vezama povezan
s ostalim raunarima u mrei.

Slika 6. Puna mrena struktura sistema distribuirane obrade podataka

12

3.8.3. Klijent/server
Klijent/server arhitektura sistema za obradu podataka je savremeni oblik distribuirane obrade
podataka. Osim ranije opisanih principa distribuiranosti, ovaj oblik organizacije ini dodatni korak u
smjeru dodatne distribucije dijelova aplikativnih programa, te potpuno mijenja centralne uloge u
strukturi sistema za obradu podataka.

Slika 7. Klijent/server struktura distribuirane obrade podataka

13

4. Zakljuak
Jednostavna i korisniki orijentisana PC tehnologija i posebno njihova niska cijena omoguili su
srednjim i manjim firmama da grade svoje integralne informacione sisteme. Ove injenice i
tehnoloke promjene u primjeni raunara dovele su do toga da je sve manje klasino organizovanih
elektronskih raunarskih centara zasnovanih na elektronskoj obradi masovnih podataka.
Meutim, i u mnogim dananjim poslovnim sistemima postoje odreene, manje ili vie samostalne
organizacione jedinice ili slube koje se bave iskljuivo poslovima elektronske obrade podataka i
koje se najee nazivaju Raunarski centar ili Informacioni centar poslovnog sistema.
Postoje dvije osnovne karakteristike koje razlikuju savremene informacione centre u odnosu na stare,
klasine elektronske raunske centre, a to su: odnos informacioni centar-korisnik i unutranja
organizacija samog informacionog centra.
Drugaiji odnos na relaciji informacioni centar-korisnik je posledica promjena u organizaciji,
funkcionisanju i ciljevima infrmacionog centra i promjene mjesta i uloge korisnika informacionog
sistema.

14

5. Literatura
1. Informacioni sistemi, prof. dr Brakno Latinovi, Banja Luka, Panevropski univerzitet
Apeiron, 2006
2. http://www.etf.ucg.ac.me/materijal/1190887507PIS.pdf (05.03.2014.)
3.

15