Adios Dapitan

Pag-alis sa Dapitan
-Umpisa ng 1896 nang nagsulat si Rizal kay Gobernador-Heneral Ramon Blanco at humingi ng
permiso para makapuntang Cuba at maglingkod doon habang may rebolusyon. Hiniling niya ito
sapagkat bilang doktor, ginusto niyang makatulong sa mga may sakit at nangangailangan ng medisina.
- Anim na buwan ang nakaraan, sa kinaumagahan ng Hulyo 30, 1896, ipinatawag si Rizal ni Kapitan
Carnicero, ang gobernador ng Dapitan noon na naging kaibigan din ni Rizal. Inabot ng Kapitan ang
isang sulat mula kay Gobernador-Heneral Blanco. Binasa ito ni Rizal, at nakita na binigyan siyang
permiso upang makapuntang Cuba at maglingkod bilang doktor para sa hukbo. Natuwa naman ang
Kapitan para kay Rizal at binigyan siya ng sulat upang makapunta patungong Maynila.
-Binahagi ni Rizal sa kanyang pamilya, mag-aaral at kapitbahay ang magandang balita. Natuwa rito
ang kanyang kapatid na si Narcisa, pati na rin si Josephine ngunit nalungkot din ang ilan sa kanila,
lalo na ang mga taong tinuruan ni Rizal ng mga aral na hindi nila malilimutan.
-Nagplano na si Rizal para sa kanyang pag-alis sa Dapitan - apat na taon rin siyang nagtagal doon.
Bago umalis, inayos niya muna ang kanyang ari-arian na natamo niya noong panahong iyon ang
kanyang lupain, perang naipon mula sa pagsasaka at sa pagpanalo sa Manila Lottery, mga tanim at iba
pa.Halos binenta niya ang lahat ng ito, maliban sa ilan na niregalo niya sa kanyang mga mag-aaral at
kaibigan. Ang bahay naman na kanyang iniwan ay ginawang ospital. Ang lupain niya sa Talisan ay
binenta rin niya.
-Bago umalis si Rizal, nagtipon-tipon muna ang mga malapit niyang tao sa kanyang bahay. Bilang
paalam, may bandang nagtugtog ng "Chopin's Farewell March. Marami ang nalungkot at umiyak sa
pag-alis niya. Si Rizal naman ay nagpaalam at sinabing hindi niya malilimutan ang mga taga-Dapitan at
nagbigay-payo rin sa kanyang mag-aaral na maging mabubuting mamamayan.
-Umalis si Rizal noong Hulyo 31, 1896 sa barkong Espaa kasama si Josephine Bracken, ang kanyang
kapatid na si Narcisa at ang anak nitong si Angelica, sina Mr. at Mrs. Sunico, si Kapitan Carnicero, at
iba pang kamag-anak. Sumigaw si Rizal ng Adios Dapitan! sa kanyang mga kababayan bilang
paalam.
-Nang hindi na makita ni Rizal ang baybayin, malungkot niyang sinulat sa kanyang talaarawan kung
gaano siya katagal nanirahan sa Dapitan apat na taon, labing-tatlong araw, at ilang oras.
-Nagkaroon ng ilang stopover ang barko habang patungong Maynila. Tumigil ito sa Cebu,
Dumaguete, at Ilo-Ilo. Inikot ni Rizal ang Ilo-Ilo, na noong panahon ay cultural center ng rehiyon.
Pumunta siyang sa Molo. Nabilib si Rizal sa mga paaralan, magandang simbahan (Women's church,
isang baroque church ), at mga iba't ibang likhang-sining ng Molo. Dito binisita rin niya ang matalik na
kaibigan at kaklase na si Don Raymundo Melliza. Humingi siya ng payo ukol sa sitwasyon sa Cuba
dahil galing lang si Melliza doon.
-Pagkatapos ng stop-over sa Ilo-Ilo, pumunta naman ang Espaa sa Capiz.

-Matapos ang limang araw mula Dapitan, nakarating ang barkong Espaa sa Maynila noong Agosto 6,
1896. Hindi pinayagang bumaba si Rizal, at naghintay siya para sa isa pang masmalaking barko na
papuntang Espanya. Inilipat muna siya sa S.S. Castilla habang naghihintay. Dito binisita siya ng
kanyang ina, at mga kapatid na sina Lucia, Trinidad, at Maria habang naghihintay. Labing-anim siyang
naghintay. (Nagsimula ang Rebolusyon habang naghihintay siya noong Agosto 19, 1896)
Huling Lakbay
-Sumakay na si Rizal sa Isla de Panay, ang barkong patungong Barcelona. Umalis ang barkong noong
Setyembre 3, 1896. Ilan sa mga pasahero sa barko ay hindi naging magiliw kay Rizal dahil may mga
akusasyon na siya raw ang dahilan ng Rebolusyon.
-Matapos ang isang buwan, nakarating ang barko sa Barcelona. Pagbaba, naghintay muna si Rizal sa
kastilyo ng Montjuich. Mula dito pinresenta siya sa Kapitan-Heneral ng Barcelona, at nakita rin niya si
Eulogio Despujol, ang gobernador-heneral na nagpatapon sa kanya sa Dapitan. Dito na sinabi ni
Despujol na mayroong utos na kailangan siyang bumalik ng Pilipinas upang harapin ang mga
akusasyon laban sa kanya. Dahil alam niya'y siya'y isang bilanggo, sumunod naman si Rizal sa utos at
hindi na nagreklamo pa.
-Noong Oktubre 6, 1896, sumakay si Rizal sa barkong Colon pabalik ng Maynila.
-Nobyembre 3, 1896 nang makarating muli si Rizal sa Maynila. Kinulong siya sa Fort Santiago dito
rin siya kinulong bago ipatapon sa Dapitan.
Paglilitis
-Nagkaroon ng paglilitis para sa mga akusasyon laban kay Rizal na siya ang isa sa mga utak ng
Rebolusyon. Nobyembre 20, 1896 ang unang imbestigasyon. Ilan sa mga Katipunero ay ginamit bilang
ebidensiya laban kay Rizal, kasama na si Pio Valenzuela.
-Disyembre 11, 1896 noong binasa kay Rizal ang mga akusasyon laban sakanya. Itinanggi niya ang
mga ito, at sinabing hindi niya kilala ang ilan sa mga tumestigo laban sa kanya.
-Habang nakakulong, sinulat din ni Rizal ang Manifesto na sinasabing ang edukasyon, hindi
digmaan, ang pinakamagandang paraan para makamit ang independensiya ng Pilipinas sa Espanya.
-Noong Disyembre 26, 1896, nagpatuloy ang paglilitis. Patuloy ang mga akusasyon laban sa kanya na
pinangunahan ni Atty. Enrique de Alcocer kahit na mahina ang ebidensiya. Samantala, ang abogado
naman ni Rizal, si Lt. Luis Taviel de Andrade, ay itinanggi ang mga akusasyon na ito. Pinaliwanag
naman ni Rizal na siya ay inosente, at ang unang punto niya ay ang pagtanggi niya sa rebolusyon nang
ihain ni Pio Valenzuela ang plano para dito nang sila'y nasa Dapitan.
-Sa kabila ng mga ito, hindi pinansin ng korte ang mga sinabi ni Rizal, at hinatol siya ng kamatayan sa
Disyembre 30, 1896, alas-siyete ng umaga sa Bagumbayan, dahil sa kanyang rebelyon at insureksyon
laban sa Espanya.

Mga Huling Araw

-Tinanggap ni Rizal ang kanyang kamatayan. Mula Disyembre 26 hanggang Disyembre 30, siya'y
nagdasal, nagsulat, at tumanggap ng mga bisita. Disyembre 29 nang ilipat siya sa chapel, kung saan
siya maghihintay.
-Ilan sa mga bumisita sa kanya noong Disyembre 29 ay mga malapit niyang paring Heswita, tulad nina
Fr. Mata, Fr. Viza, Fr. Rosell, Fr. Faura at iba pa. Binisita din siya ni Lt. Andrade, na pinasalamatan
niya para kanyang depensa. Sa kanyang pamilya, binisita siya ng kanyang ina na si Teodora, at dito
lumuhod si Rizal at humingi ng tawad. Sunod na bumisita ay mga kapatid na sina Trinidad, Lucia,
Narcisa, Josefa at mga pamangkin. Dito inabot ni Rizal kay Trinidad ang isang alcohol stove o cocinilla
na naglalaman ng sulat, ang Mi Ultimo Adios.
-Bago pumunta sa Bagumbayan, nagkaroon muna ng misa at kumpisal para kay Rizal. Nagpaalam na
siya sa kanyang mga kapatid at kay Josephine Bracken, samantalang nagsulat naman para sa kanyang
magulang, kay Blumentritt, at kay Paciano.
-6:30am, nagmartsa na si Rizal patungong Bagumbayan. Kasama niya sa pagmartsa si Lt. Andrade at
sina Fr. March at Fr. Villaclara. Pagdating, hiniling ni Rizal na siya'y barilin habang nakaharap sa firing
squad, ngunit tinanggihan siya sa kanyang kahilingan. Nang inutos na ang pagbaril, nakatikod si Rizal,
ngunit humarap siya sa huling sandali. 7:03 ang opisyal na oras ng kanyang kamatayan.

Sources:
Capino. (1963). Stories of Rizal's Exile in Dapitan.
Gibbs, E. (1960). Rizal in Dapitan. Manila: University Book Supply.