1

Fizik 102-Fizik II
2011-2012/II

Elektriksel Potansiyel
Nurdan Demirci Sankr
Ofis: 364, Tel: 2924331
TOBB Ekonomi ve Teknoloji niversitesi
Kaynaklar: Giancoli, Physics, Principles With Applications, Prentice Hall
Serway, Beichner, Fen ve Mhendislik iin Fizik 2, Palme Yaynclk
Young & Freedman, University Physics, Pearson Addison Wesley

erik
Elektriksel
Dzgn

Potansiyel ve Potansiyel Fark

Elektrik Alandaki Potansiyel Fark

Elektriksel

Potansiyel ve Noktasal Yklerin Oluturduu

Potansiyel Enerji

Elektriksel
Srekli Yk
Ykl

Potansiyelden Elektrik Alan Elde Edilmesi

Dalmnn Oluturduu Elektriksel Potansiyel

Bir letkenin Potansiyeli

Potansiyel Fark ve Elektriksel Potansiyel

Yldrmlar saniyede
105 Coulombdan daha
fazla bir elektriksel
yk bulutlardan yere
aktarabilirler.
Bu olay srasnda 107
J/C veya 107 Voltluk
bir elektriksel
potansiyel oluur.
http://en.wikipedia.org/wiki/Lightning

Potansiyel Fark ve Elektriksel Potansiyel

Elektrik alannn iinde ykl bir parack hareket ederse,
elektrik alan parack zerine bir kuvvet uygular ve i yapar.
Yaplan bu i elektriksel potansiyel olarak ifade edilir.
Ktle-ekim potansiyel enerjisinin cismin yerden yksekliine
bal olmas gibi, elektriksel potansiyel de ykl paracn
elektrik alan iindeki konumuna baldr.
Elektrik devrelerinde iki nokta arasndaki elektriksel
potansiyel fark voltaj olarak isimlendirilir.
Potansiyel ve voltaj kavramlar elektrik devrelerinin ve
gnlk hayatta kullandmz bir ok temel elektrikli aletlerin
nasl altn anlamak iin ok nemlidir.

Potansiyel Fark ve Elektriksel

Potansiyel
E elektrik alan iinde hareket eden q0 deneme ykne
uygulanan kuvvet;
F=q0E
Sonsuz kk ds yerdeitirmesi iin, yk zerine alan
tarafndan yaplan i;
F.ds=q0E.ds olur.
Elektrik alan tarafndan bu kadar i yaplrken, yk alan
sisteminin potansiyel enerjisi;
dU=-q0E.ds kadar azalr.
q0 yknn A ve B noktalar arasnda sonlu bir
yerdeitirmesi halinde, sistemin U=UB-UA potansiyel enerji
B
deiimi;

U = q0 E ds
A

Potansiyel Fark ve Elektriksel

Potansiyel
Bir elektrik alan iinde A ve B gibi herhangi iki nokta
arasndaki V=VB-VA potansiyel fark, sistemin potansiyel
enerjisindeki deiimin q0 deneme ykne oran olarak
tanmlanr:

Elektriksel potansiyel elektrik alann skaler bir

karakteristiidir ve alan iinde bulunan ykten bamszdr.
Potansiyel enerji ise alan-yk sistemini ifade eder.

Potansiyel Fark ve Elektriksel

Potansiyel

Bir ykn potansiyel enerjisindeki deiim, elektriksel kuvvet

tarafndan yaplan iin negatifine eittir. A ile B noktalar
arasndaki potansiyel fark, kinetik enerjide deime
olmakszn, bir q0 ykn bir d etken tarafndan A
noktasndan B noktasna gtrmek iin birim yk bana
yaplmas gereken ie eittir.
WAB=UA-UB=-(UB-UA)=-U
Bir elektrik alan iindeli herhangi bir noktadaki potansiyel,
pozitif deneme ykn sonsuzdan bu noktaya getirmek iin
birim yk bana yaplan ie eittir.

Potansiyel Fark ve Elektriksel

Potansiyel

Potansiyel fark, birim yk bana enerjinin bir lsdr.

Volt(V)=1V=1 J/C
1Vluk potansiyel fark boyunca 1 Cluk yk gtrmek iin
yaplmas gereken i 1Jdr.
Potansiyel fark ayn zamanda, elektrik alanla uzaklk birimlerinin
arpmna eittir.
1 N/C=1 V/m
Elektron Volt: 1V byklndeki potansiyel fark boyunca hareket
eden bir elektron (veya proton) un kazand veya kaybettii
enerjisidir.
1 eV=1,60x10-19 C.V=1,60x10-19 J

Dzgn Bir Elektrik Alandaki Potansiyel

Farklar

Ref: University Physics, Young &

Freedman, Pearson Addison Wesley

E elektrik alan iinde art ykl

plakadan eksi ykl plakaya doru
F=q0E byklnde bir kuvvet etki
eder. Yk a noktasndan b noktasna
hareket ederken yaplan pozitif bir i
yaplr;
Wab =Fd=q0Ed
Elektriksel kuvvetin yalnzca y-bileeni
vardr.
Fy=-q0E
Bu kuvvet iin potansiyel enerji;
U=q0Ey

10

Dzgn Bir Elektrik Alandaki

Potansiyel Farklar

Yk ya yksekliinden yb yksekliine hareket ederse;

Wab=-U=-(Ub-Ua)=-(q0Eyb-q0Eya)=q0E(ya-yb) olur.

Ref: University
Physics, Young &
Freedman,
Pearson Addison
Wesley

E alan ile ayn dorultuda, pozitif bir

yk hareket ederse (ya>yb), elektrik
alan yk zerinde pozitif i yapar ve
U potansiyel enerjisi azalr.

E alan ile ters dorultuda, pozitif bir

yk hareket ederse (ya<yb), elektrik
alan yk zerinde negatif i yapar ve
U potansiyel enerjisi artar.

11

Dzgn Bir Elektrik Alandaki

Potansiyel Farklar

Deneme yknn pozitif veya negatif olmas uygulanan

kurallar deitirmez!

Ref: University
Physics, Young &
Freedman, Pearson
Addison Wesley

E alan ile ayn dorultuda, negatif bir

yk hareket ederse (ya>yb), elektrik
alan yk zerinde negatif i yapar ve
U potansiyel enerjisi artar.

E alan ile ters dorultuda, negatif bir

yk hareket ederse (ya<yb), elektrik
alan yk zerinde pozitif i yapar ve
U potansiyel enerjisi azalr.

12

Dzgn Bir Elektrik Alandaki

Potansiyel Farklar

Pozitif bir yk elektrik alan dorultusunda hareket ederse,

elektriksel potansiyel enerji kaybeder.
Negatif bir yk, elektrik alan dorultusunda hareket ettii
zaman elektriksel potansiyel enerji kazanr.
Ayn potansiyele sahip olan noktalarn srekli dalmlarnn
oluturduu herhangi bir yzeye epotansiyel yzey ad
verilir.

Ref: Fen ve Mhendislik

iin Fizik 2, Serway &
Beichner

14

Elektriksel Potansiyel ve Noktasal Yklerin

Oluturduu Potansiyel Enerji
Yaltlm pozitif bir noktasal q yk
bulunduu yerden dar doru nsal
olarak bir elektriksel alan meydana getirir.
Ykten r uzaklkta bir noktada elektriksel
potansiyel;

Ref: Fen ve Mhendislik iin Fizik 2,

Serway & Beichner

15

Elektriksel Potansiyel ve Noktasal Yklerin

Oluturduu Potansiyel Enerji

Ref: Fen ve Mhendislik iin Fizik 2, Serway & Beichner

16

Elektriksel Potansiyel ve Noktasal

Yklerin Oluturduu Potansiyel Enerji

ki veya daha fazla ykn bir noktada oluturduu

elektriksel potansiyel st-ste binme ilkesi uygulanarak elde
edilir.
Bir noktasal yk grubu iin P noktasndaki toplam
potansiyel;
ykn toplam potansiyel enerji her bir yk ifti iin U
ayr ayr hesaplanp sonu toplanr;

17

Elektriksel Potansiyel ve Noktasal

Yklerin Oluturduu Potansiyel Enerji

Ref: University Physics, Young & Freedman, Pearson Addison Wesley

18

rnek (23.10)
Kenar uzunluu 10.0 nm olan bir karenin kelerine drt
elektron, ortasna da bir alfa parac yerletirilmitir. Alfa
paracn karenin kenarlarndan birinin birinin ortasna
gtrmek iin ne kadar i gerekir?

19

Elektrik Alan Deerinin Elektriksel

Potansiyelden Elde Edilmesi

Belirli bir blgede elektriksel potansiyel biliniyorsa, elektrik

alan hesaplanabilir.

Bir koordinat ekseni dorultusundaki elektrik alann

bykl, bu koordinata gre elektriksel potansiyelin
trevinin negatifine eittir.
Elektrik alana dik dorultulardaki herhangi bir
yerdeitirmede elektriksel potansiyel deimez.

20

Elektrik Alan Deerinin Elektriksel

Potansiyelden Elde Edilmesi

Bir deneme yk, epotansiyelli yzeyde bir ds yerdeitirmesi

yaptnda, dV=0 olur, nk epotansiyelli yzeylerde potansiyel
sabittir. O zaman, dV=-E.ds=0 olur. Bu da, epotansiyel yzeylerin
her zaman elektrik alan izgilerine dik olduunu gsterir.

Ref: Fen ve Mhendislik iin Fizik 2, Serway & Beichner

21

rnek (23.29)
Bir dzgn elektrik alann bykl Edir ve negatif x-ynndedir.
x= 0.60mdeki a noktas ile x=0.90mdeki b noktas arasndaki
potansiyel fark 240Vtur a) Noktalardan hangisi a m yoksa b mi
daha yksek potansiyeldedir? b) Enin deerini hesaplaynz c) Bir
negatif yk q=-0.200mC bden aya gtrlmtr. Elektrik alann
bu nokta yk zerinde yapt ii hesaplaynz.

22

Srekli Yk Dalmnn
Oluturduu Elektriksel Potansiyel
Herhangi bir P noktasnda dq yk
elemannn oluturduu dV
potansiyeli;

Her bir yk elaman P noktasndan

farkl uzaklklarda ve ke sabit
olduundan;
Ref: Fen ve Mhendislik iin Fizik 2,
Serway & Beichner

23

rnek
a) Toplam yk Q ve yarap a olan dzgn yklenmi bir
halkann merkezinden geen apna dik eksen zerindeki
bir P noktasndaki elektriksel potansiyeli bulunuz.
b)P noktasndaki elektrik alann bykl iin bir ifade
bulunuz.

24

rnek
Yzeyindeki yk younluu , yarap a olan dzgn
yklenmi bir diskin merkezinden dik geen eksen boyunca a)
Elektriksel potansiyeli, b) Elektrik alannn bykln
bulunuz.

25

rnek

Q elektrik yk uzunluu 2a olan bir ubuk zerine

dzgn bir biimde dalmtr. ubuun tam ortasndan
geen dikme zerinde, x uzaklndaki P noktasndaki
potansiyeli bulunuz.

26

rnek
Dzgn dalm pozitif bir yk younluuna sahip, toplam
yk Q olan R yarapl yaltlm bir kre veriliyor. a)
Krenin dndaki bir noktada, yani r>R de elektriksel
potansiyeli bulunuz. (r= da potansiyeli sfr olarak alnz)
b) Ykl krenin iindeki bir noktada elektriksel potansiyeli
bulunuz.

26

Ykl Bir letkenin Potansiyeli

Elektrostatik denge durumundaki
bir iletkenin tad net yk daima
d yzeyinde toplanr.
Denge durumundaki herhangi bir
ykl iletkenin yzeyi, epotansiyel
yzeydir.
letkenin iindeki her yerde Er=dV/dr bantsndan, potansiyel
sabit ve yzeydeki deere eittir.

Ref: Fen ve Mhendislik iin Fizik 2, Serway & Beichner

27

ki iletken kre etrafndaki elektrik alan

ve epotansiyel izgileri

Ref: Fen ve Mhendislik iin Fizik 2, Serway & Beichner