Univerzitet u Banjoj Luci

Elektrotehnicki fakultet
Katedra za opstu elektrotehniku
Laboratorijske vjezbe iz predmeta: Osnovi elektrotehnike 1

Cetvrta
vje
zba
Kapacitivnost

Student:

Broj indeksa:

Kapacitivnost

Definicija kapacitivnosti i podu

zne kapacitivnosti
Slobodni nosioci naelektrisanja su izvor elektricnog polja, koje djeluje na ostala naelektrisanja u tom polju. Za opisivanje tog polja u vakuumu ili vazduhu se koriste fizicke
~ i potencijal V . Ove fizicke velicine zavise od
velicine vektor jacine elektricnog polja E
kolicine naelektrisanja Q koje uzrokuje pojavu polja. Odnos izmedu kolicine naelektrisanja i potencijala naziva se kapacitivnost:
C=

Q
V

(1)

Jedinica za kapacitivnost je farad1 i oznacava se velikim slovom F. U slucaju da posmatramo veoma dugacka naelektrisana tijela, kao sto je npr. koaksijalni kabl, definisemo
poduznu kapacitivnost, kao odnos kapacitivnosti i duzine:
C0 =

C
l

(2)

Primjer 1. Kolika je kapacitivnost usamljene metalne lopte poluprecnika a, koja se nalazi

u vakuumu?
Rje
senje. Na osnovu izraza za potencijal usamljene metalne sfere u odnosu na referentnu
tacku u beskonacnosti i definicionog izraza (1), kapacitivnost je jednaka C = 40 a.

Kondenzator
Sistem dva provodna tijela, naelektrisana istom kolicinom naelektrisanja suprotnog
predznaka, koja se nalaze na bliskom rastojanju, naziva se kondenzator. Prakticno, ploce
kondenzatora se postavljaju blizu jedna druge da bi se smanjili ivicni efekti i rasipanje
elektricnog polja. Ploce kondenzatora nazivamo elektrodama kondenzatora. Ukoliko ne
postoji dielektrik izmedu elektroda kondenzatora, kazemo da posmatramo kondenzator sa
vazdusnim dielektrikom.
Primjer 2. Izracunati kapacitivnost vazdusnog plocastog kondenzatora, cije su elektrode,
povrsine S, postavljene na udaljenost d jedna od druge.
Rje
senje. Ukoliko jednu od elektroda naelektrisemo kolicinom naelektrisanja Q, na drugoj
se indukuje naelektrisanje Q. Zanemarivanjem ivicnih efekata mozemo usvojiti da je
1

Jedinica za kapacitivnost se koristi u cast engleskog fizicara Majkla Faradeja (eng. Michael Faraday)
(1971 - 1867). Faradej je dao znacajan doprinos razumjevanju elektromegnetizma. Njemu se pripisuje
razumjevanje pojave elektromagnetske indukcije, dijamagnetizma i elektrolize. Njegova nastojanja da
pojavu elektriciteta upotrebi u parkticne svrhe su dovela do izuma koji ce kasnije posluziti kao osnova
elektricnog motora. Medutim, kako nije imao dovoljno formalnog matematickog obrazovanja, njegov stvarni
doprinos se razumio tek posto je Maksvel (James Clerk Maxwell, 1831 - 1879) strogo matematicki opisao
rezultate nejgovih eksperimenata.

elektricno polje lokalizovano iskljucivo u prostoru izmedu elektroda. Primjenom Gausovog

~ = /0 =
zakona (ravna simetrija), dobija se intenzitet vektora elektricnog polja |E|
Q/(S0 ), gdje je povrsinska gustina naelektrisanja. Razlika potencijala izmedu elektroda
jednaka je U = Qd/(S0 ). Kapacitivnost plocastog kondenzatora je C = Q/U = 0 S/d.
Primjer 3. Veoma dugacak dvozicni vod, ciji su provodnici kruznog poprecnog presjeka
poluprecnika a, nalazi se u vakuumu. Udaljenost izmedu osa provodnika je d. Jedan provodnik je naelektrisan naelektrisanjem poduzne gustine Q0 , a drugi odnosno Q0 . Odrediti
poduznu kapacitivnost ovog provodnika.
Rje
senje. Posmatrajmo provodnik poduznog naelektrisanja Q0 . Posto je provodnik veoma
dugacak, uocavamo jedan njegov dio duzine L, koji sadrzi ukupnu kolicinu naelektrisanja
Q = Q0 L. Na osnovu Gausovog zakona (cilindricni slucaj simetrije), zakljucujemo da je
~ = Q0 /(20 r). S obzirom da se
elektricno polje oko provodnika radijalno, intenziteta |E|
radi veoma o dugackom tijelu, referetnu tacku ne mozemo birati u beskonacnosti. Neka
se referentna tacka nalazi na povrsi posmatranog provodnika. Razlika potencijala izmedu
dva provodnika se dobija metodom superpozicije, kada uzmemo u obzir i uticaj provodnika
poduznog naelektrisanja Q0 , pa je:
U=

Q0
Q0
da
a
+
log
log
20
a
20
da

pa je poduzna kapacitivnost dvozicnog voda jednaka:

C0 =

0
log da
a

Cilj vje
zbe
Potrebno je demonstrirati zavisnost kapacitivnosti plocastog kondenzatora od udaljenosti elektroda, zavisnost napona na krajevima kondenzatora od kolicine naelektrisanja,
tj. treba izvrsiti kvalitativnu analizu odnosa izmedu napona (U ), kapacitivnosti (C) i
kolicine naelektrisanja (Q) na kondenzatoru.

Potrebna laboratorijska oprema

Varijabilni plocasti kondenzator,
izvor elektrostatickog napona,
Faradejev kavez,
sonde za ispitivanje,
kablovi za povezivanje,
provodna tijela.

Priprema za vje
zbu
Zadatak 1. Primjenom Gausovog zakona izvesti izraz za kapacitivnost sfernog kondenzatora sa vazdusnim dielektrikom cija je unutrasnja elektroda sfera poluprecnika a, a
spoljasnja elektroda sfera poluprecnika b.
Zadatak 2. Posmatra se plocasti kondenzator sa vazdusnim dielektrikom, cije su elektrode
kruznog oblika poluprecnika r = 0,1 m a razmak izmedu elektroda jednak d = 2 mm.
Kolika je kapacitivnost tog kondenzatora?
Rje
senja:

Rad u laboratoriji
Eksperiment za slu
caj kada je kapacitivnost kondenzatora konstantna:
1. Konektor COM izvora elektrostatickog napona povezati na prikljucak GROUND
elektrometra i na uzemljenje na radnom stolu. Na taj nacin se obezbjeduje odvodenje
zaostale kolicine naelektrisanja iz instrumenata. Jednu od provodnih sfera treba prikljuciti na konektor od 1000 V izvora elektrostatickog napona, a ploce kondenzatora
treba prikljuciti na elektrometar preko odgovarajuceg kabla za povezivanje. Treba
voditi racuna da kondenzator mora biti dovoljno daleko od sfere ili izvora napajanja,
da ne bi doslo do pojave elektrostaticke indukcije.
2. Ukloniti eventualno zaostalo naelektrisanje u elektrometru i na plocama kondenzatora pritiskom na dugme ZERO na elektrometru. Podesiti opseg elektrometra na
100 V.
3. Podesiti razmak izmedu elektroda kondenzatora na priblizno 2 mm.
4. Ukljuciti izvor elektrostatickog napona i opteretiti provodnu sferu. Pomocu sonde
za ispitivanje prenijeti odredenu kolicinu naelektrisanja sa sfere na jednu od ploca
kondenzatora. Dovoljno je sondom dodirnuti sferu, pa nakon toga samo dodirnuti
jednu od ploca kondenzatora.
5. Na osnovu poznate kapacitivnosti i pokazivnja elektrometra (napon izmedu elektroda), izracunati kolicinu naelektrisanja na plocama kondnezatora u nekoliko slucajeva nakon prenosa naelektrisanja sa provodne sfere na ploce kondnezatora2 . Popuniti Tabelu 1.
Tabela 1: Napon izmedu elektroda i kolicina naelektrisanja na elektrodama kondenzatora.

Napon [V]
Naelektrisanje [nC]
Eksperiment za slu
caj kada je napon izmedu elektroda kondenzatora konstantan:
1. Ponovo je potrebno povezati konektor COM izvora elektrostatickog napona na prikljucak GROUND elektrometra i na uzemljenje na radnom stolu, ali ovaj treba
uzmeniti i jednu od elektroda kondenzatora. Drugu elektrodu kondenzatora treba
prikljuciti na konektor od 2000 V izvora elektrostatickog napona. Faradejev kavez
ce se koristiti za posredno mjerenje kolicine nalektrisanja na sondi za ispitivanje, pa
ga treba prikljuciti na elektrometar.
2. Postaviti razmak izmedu elektroda kondenzatora na 6 cm.
3. Prije samog eksperimenta, treba ukloniti eventualna zaostala naelektrisanja na instrumentima pritiskom na dugme ZERO na elektrometru.
2

Nakon svakog dodira naelektrisane sonde sa jednom od elektroda kondenezatora, ukupno naelektrisanje
elektrode se povecava za naelektrisanje sonde. Pokazivanje elektrometra se srazmjerno povecava.

4. Ukljuciti izvor elektrostatickog napona i opteretiti kondenzator. Pomocu sonde za ispitivanje i Faradejevog kaveza ispitati gustinu naelektrisanja na razlicitim dijelovima
elektrode kondenzatora. Gdje je najgusce naelektrisanje?
5. Za razlicite udaljenosti elektroda kondenzatora zabiljeziti pokazivanje elektrometra,
ukoliko se napon odrzava konstantnim. Svaki put je potrebno mjeriti gustinu naelektrisanja na priblizno istom mjestu blizu centra elektrode.
6. Na koji nacin se mijenja kapacitivnost kondnezatora sa smanjenjem udaljenosti elektroda?
7. Na koji nacin se mijenja kolicina naelektrisanja sa promjenom udaljenosti izmedu
elektroda? Zbog cega?
Eksperiment za slu
caj kada je razmak izmedu elektroda konstantan (instrumenti treba da ostanu povezani kao u prethodnom slu
caju):
1. Vratiti razmak izmedu elektroda na 6 cm.
2. Pomocu sonde za ispitivanje, ispitati kakva je gustina naelektrisanja u tacki blizu
centra elektrode za slucajeve kada je kondenzator opterecen sa 1000 V, 2000 V i
3000 V.
3. Da li postoji srazmjernost izmedu gustine naelektrisanja na elektrodama i napona
izmedu elektroda?

Rezultati mjerenja i zaklju

cak