Kesantunan Berbahasa

1. Cara sapaan lisan/bertulis menurut bahasa Melayu dengan sopan santun supaya tidak
dianggap sebagai biadab atau tidak berbudi bahasa.

2. Kehalusan budi bahasa dalam memakai atau menggunakan bahasa atau kesopanan ketika
menggunakan bahasa.

3. Dalam kesantunan berbahasa, bahasa Melayu mempunyai sistem sapaan dan panggilan yang
tersendiri.

4. Sistem sapaan dan panggilan ini melibatkan penggabungan gelaran, rujukan hormat dan
ganti nama.

5. Kesantunan berbahasa mempunyai ciri-ciri yang tertentu. Penggunaan kosa kata dan ganti

nama diberi perhatian khusus agar sesuai dengan kedudukan, pangkat, umur, dan keakraban
hubungan.

6. Bahasa halus mengikut Asmah Haji Omar ``disamakan dengan pendidikan yang penuh
dengan adab tata tertib.''

7. Kesantunan berbahasa juga dikaitkan dengan penggunaan bahasa halus, termasuk di

dalamnya ialah laras bahasa istana. Antara ungkapan berkenaan ialah patik, tuanku,
berangkat, bersiram, bersemayam, junjung kasih, bercemar duli dan sebagainya.

8. Kata dan ungkapan bertatasusila banyak digunakan dalam keadaan biasa. Pemilihan kata
dan ungkapan cuma bergantung kepada kedudukan, pangkat, umur dan keakraban
hubungan.

9, Lihat contoh berikut:

Pak

Digunakan untuk orang lelaki yangs ama

sebaya dengan ayah kendiri.

Mak

Digunaka utnuk orang perempuan yang kirakira sebaya dengan emak kendiri

Tok

Digunakan untuk orang lelaki atau prempuan

yang kira-kira sebaya dengan datuk atau
nenek kendiri.

Abang

Digunakan untuk orang lelaki yang tidak

setua ayah kendiri dan juga tidak semua
kendiri.

Kakak

Digunakan untuk orang perempuan yang

tidak setua emak kendiri dan juga tidak
semuda kendiri.

Adik

Digunakan untuk orang lelaki atau

permepuan yang lebih muda daripada
kendiri.

10. Gelaran Pak atau Mak ketika berkomunikasi ditambah dengan Cik, menjadi Mak Cik atau Pak

Cik
11. Jenama kekeluargaan terbahagi kepada:
i. Jenama kekeluargaan pertalian darah (Pak Long, Mak Long, Pak Ngah, Mak Ngah, Pak
Lang, Mak Lang, Pak Njang, Mak Njang, Pak Cik, Mak Cik, Pak Su, Mak Su.
Gabungan nama kekeluargaan asas (Abang (bang) dan Kak dengan jenama kekeluargaan
pertalian darah hanya terbatas kepada Long, Ngah dan Cik seperti Bang Long, Kak Long,
Bang Ngah, Kak Ngah, Bang Cik dan Kak Cik.
ii. Jenama kekeluargaan ikatan perkahwinan
Diwakili oleh kata menantu, mentua dan ipar. (Pak Mentua, Mak Mentua dan Tok Mentua).
Ipar digunakan untuk merujuk kepada ahli-ahli dalam keluarga suami atau isteri selain
menantu danmentua. Contoh: abang ipar, kak ipar, adik ipar mak long ipar, mak ngah ipar
dan sebagainya.
12. Gelaran Pergaulan Bebas
Biasanya Cik digunakan untuk perempuan yang belum berkahwin, manakala Encik untuk
lelaki sahaja.

13. Gelaran Pergaulan Tak Bersahaja (Formal)

Tuan - digunakan untuk lelaki yang lebih tinggi pangkatnya daripada kendiri, dan orang lelaki
bergelar Haji, Doktor, Profesor dan Syed.
Encik, Cik - boleh digunakan untuk orang lelaki yag lebih tinggi pangkatnya, daripada kendiri
seperti Encik Ahmad atau Cik Ahmad.
Puan - untuk perempuan sahaj ayang pangkatnya lebih tinggi daripada kendiri, dan
perempuan yang mempunyai gelaran Doktor, Profesor dan sebagainya.
Saudara - digunakan untuk orang lelaki atau perempuan yang seumur dengankendiri atau
lebih muda, dan hubungannya belum rapat dewngan kendiri atau digunakan dalam rujukan
kepada ahli-ahli dalam mesyuarat,perbahasan dan sebagainya.
Saudari - digunakan untuk perempuan sahaja dalam konteks yang sama dengan penggunaan
gelaran saudara.
Tetuan - hanya digunakan dalam surat rasmi yang ditujukan kepada para pemilik atau
pentadbir syarikat perniagaan (termausk syarikat guaman) seperti: Tetuan Syarikat Sinaran
Sdn. Bhd.)

14. Gelaran Warisan

Contoh Raja (Perak, Selangor), Pangeran, Pangeran Anak, Pangeran Muda (Brunei

Darussalam) Tengku (Kelantan, Pahang, Kedah, Terengganu).

Gelaran keturunan orang-orang besar; Megat dan Puteri (Perak), Nik (Kelantan), Wan
(Kelantan, Terengganu), Abang (Sarawak); Datu (Sabah), Awangku, Pangeran dan Dayangku
(Brunei Darussalam), Tan (di Kedah) dan Tun (Terengganu)
Gelaran warisan kepada keturunan Nabi Muhammad s.a.w. seperti syed atau sayid bagi lelaki
dan Syarifah bagi perempuan. Sesetengah pihak mengatakan bahawa gelaran Syarif, Syekh
dan Siti juga tergolong ke dalam gelaran jenis ini.
Gelaran warisan daripada keturunan yang berasal dari luar Malaysia seperti Raden (Jawa),
Daeng (Bugis), Sidi, Sutan (Minangkabau), Teuku dan Teungku (Aceh).

15. Gelaran Kurniaan, Tun, Toh Puan, Puan Sri, Datuk (Datuk Seri, Datuk Paduka, Datuk Setia),
Datuk (Satuk Patingi, Datuk Amar), Datin Paduka (gelaran yang dikurniakan oleh kerajaan
negeri Selangor), Toh Puan (isteri kepada datuk di Terengganu)
Pendeta Za'aba (gelaran kurniaan yahng diberikan oleh pertubuhan seperti Kongres Bahasa
Melayu Ketiga (1956). Gelaran Bapa Kemerdekaan kepada Tunku Abdul Rahman Putra AlHaj.
16. Gabungan Gelaran
(a) kekeluargaan + keagamaan. - Pak Haji
(b) Pergaulan Tak Bersahaja (kecuali saudara) + Keagamaan. - Tuan Haji
(c) Kekeluargaan + warisan (hanya Ungku, Engku, Wan, Nik) - Pak Ungku, Mak Ungku, Mak
Wan, Pak Nik.
(d) Pergaulan Tak Bersahaja + Keagamaan + Warisan (hanya Nik). Contoh: Tuan Haji Nik
(e) Warisan (Kecuali Nik) + Keagamaan. - Raja Haji
(f) Kurniaan Kerajaan + Akademik/Ikhtisas + Warisan + Keagamaan. - Tan Sri Prof. Raja
Haji Osman

17. Rujukan Hormat

Orang Yang Disapa
Yang di-Pertuan Agong dan Raja Permaisuri
Agong

Rujukan Hormat
Kebawah Duli Yang Maha Mulia Seri Paduka
Baginda

Sultan, Raja, Sultanah, Tengku Ampuan, Raja

Duli Yang Maha Mulia
Permaisuri
Balu Raja

Yang Maha Mulia

Raja Muda atau Tengku Mahkota

Duli Yang Teramat Mulia atau Yang Teramat

Mulia

Kerabat Diraja Karib

Yang Amat Mulia

Bergelar warisan

Yang Mulia

Perdana Menteri, Timbalan Perdana Menteri,

Menteri Besar, Ketua Menteri

Yang Amat Berhormat

Menteri, Ahli Parlimen, Ahli Dewan Undangan

Yang Berhormat
Negeri (wakil rakyat)
Wakil Rakyat yang mempunyai gelaran
Tengku atau Raja

Yang Berhormat Mulia

Tun, Toh Puan

Yang Amat Berbahagia

Yang mempunyai gelaran kurniaan kerajaan

(selain Tun dan Toh Puan) atau/dan gelaran
ikhtisas yang formal

Yang Berbahagia

Ketua Hakim Negara

Yang Amat Arif

Ketua Polis Negara

Yang Amat Setia

Hakim, Kadi

Yang Arif

Mufti dan pemimpin Islam

Sahibul Samahah

Ketua jabatan tanpa gelaran

Yang Berusaha

Kesantunan bahasa merujuk penggunaan bahasa yang halus, beradab sopan, lemah lembut serta tidak
menyinggung perasaan pendengar. Namun, kebelakangan ini remaja sekolah didapati lebih
menggunakan strategi ketidaksantunan dalam perbualan mereka. Oleh itu, makalah ini bertujuan
mengenal pasti dan menganalisis penggunaan kata dan ujaran santun oleh remaja sekolah menggunakan
pendekatan pragmatik. Seramai 154 orang remaja sekolah menengah yang dipilih daripada enam buah
sekolah dijadikan sampel kajian. Data diperoleh menggunakan teknik temu bual dan dianalisis
menggunakan Prinsip Kesopanan Leech (1983). Dapatan kajian menunjukkan remaja sekolah paling
kerap menggunakan maksim santun dan maksim kerendahan hati dalam perbualan mereka. Perkataan
yang paling kerap digunakan untuk menunjukkan nilai santun ialah kata boleh ingin, nak dan
mahu. Remaja juga turut mengujarkan kata maaf atau dalam bahasa Inggeris sorry sebagai
strategi untuk berlaku santun kepada pendengar. Penggunaan kata hai dan ujaran yang terlalu
berterus terang didapati telah melanggar Prinsip Kesopanan Leech.
Kata kunci: kesantunan bahasa, remaja, maksim Leech, pragmatik, sekolah, kelas
Rujukan
Abdullah Bin Mohd Yassin, 1998. Kesopanan Berteraskan Prinsip dan Maksim Leech: Satu Analisis
Teks Lembaga Budi. Tesis Sarjana. Universiti Malaya.
Ahmad Khair Mohd. Nor dan Rohaida Abdul Gani. Budi Bahasa di Bilik Darjah dlm. Dewan
Bahasa, hlm. 36-39, Julai, 2005.
Asmah Haji Omar, 2007. Kesantunan Bahasa dalam Pengurusan Pentadbiran dan Media. Kuala
Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Awang Sariyan, 2007. Santun Berbahasa. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Azizi Yahya dan Jaafar Sidek Latif, 2005. Membentuk Identiti Remaja. Pahang: PTS Publication &
Distributors Sdn. Bhd.
Berita Harian, 15 Januari 2010.
Brown, Penelope & Stephen C. Levinson, 1978. Universals in Language Usage: Politeness
Phenomena dlm. Esther N. Goody (ed.) Question and Politeness.
Ding Choo Ming. Bahasa Penjaga Budaya dlm. Dewan Bahasa, hlm. 48-51, Julai, 2005.
Faridah Noor Mohd. Noor, 2008. Politeness Through A Childs Eyes dlm. Maya Khemlani David &
Karen Kow Yip Cheng, Politeness in Malaysian Family Talk, hlm. 187-202. Serdang: Penerbit
Universiti Putra Malaysia.
Jumiati Rosli. Sejauhmana Keberkesanan Kempen Budi Bahasa? dlm. BERNAMA Online 2009.
Capaian
16
Februari
2011,
drp.
http://web7.
bernama.com/bernama/
v5/bm/newsfeatures.php?id=424319.
Khairul Bariah Binti Muda, 2006. Penggunaan Bahasa di Kalangan Motivator Lelaki dan Wanita
dalam Wacana Pertuturan. Tesis Sarjana. Universiti Malaya.
Khalid Johari, 2003. Penyelidikan dalam Pendidikan Konsep dan Prosedur. Selangor: Prentice Hall
Pearson Malaysia Sdn. Bhd.
Leech Geoffrey, 1983. The Principles of Pragmatics. New York: Longman.
Marlyna Maros, Aslinda John dan Mohd Baharim Mydin. Pola Sapaan Pelajar Lelaki dan Perempuan
di Sebuah Institusi Pengajian Tinggi: Satu Kajian Sosiopragmatik dlm. GEMA online Journal of
Language Studies. 10(2), 2010. Capaian 1 April 2011, drp. http://www.ukm.my/ppbl/Gema/
GEMA%2010(2)201010/ pp%2077_96.pdf-Pola Sapaan Pelajar Lelaki dan Perempuan.
Noriati A. Rashid, Konsep Kesantunan dalam Masyarakat Melayu dlm. Jurnal Antarabangsa Dunia
Melayu. 3(1): 112-28, 2005.
Siti Fauziah Jamaludin, 2008. Kesantunan Bahasa dalam Majlis Pertunangan. Tesis Sarjana,
Universiti Putra Malaysia.
Teo Kok Seong. Kesantunan Berbahasa Kes Bahasa Melayu dlm. Dewan Bahasa, Mac, hlm. 14-23,
2003.
Yahya Othman. Budi Bahasa dalam Pengajaran Bahasa dlm. Dewan Bahasa, Julai, hlm. 31-33, 2005.
Zainol Abidin Kasim dan Jaafar Jambi, Strategi dan Ciri Kesantunan Berbahasa Jepun dlm. Jurnal
Bahasa. 6(3): 483-518, 2006.

Zimmerman, D.H. and West, C., 1975. Sex Roles, Interruption and Silences In Conversation dlm.
Thorne, B. and Henly, N., Language and Sex: Difference and Dominance. Rowley, Mass: Newbury
House.