UNIVERSITETI I PRISHTINS

FAKULTETI I XEHETARIS DHE METALURGJIS

DEPARTAMENTI I TEKNOLOGJIS
DREJTIMI I INXHINIERIS KIMIKE

Karakteristikat e ujit t pijes n disa fshatra t

komuns s Besians
Punuar nga:

Naim Hoti,

HYRJE
Shtimi i madh i popullsis n bot dhe zhvillimi i industris
dhe lmive t tjera kan br q nevojat pr ujin e pijes
t jen t mdha
Pakujdesia e njerzve me ujrat e zeza urbane dhe
industriale.

Ndotja e ambientit ktu pa dyshim hyn edhe ndotja e ujit

t pijshm
Dendsia e popullsis n Kosov 10887 km2 me rreth 2.3
milion banor.
Rreth 70% dhe diku rreth 64% e tyre ujin pr pije e
marrin nga puset (bunaret, krojet), ka do t thot se si
pasoj e mungess s infrastrukturs kan qen t
detyruar t sigurojn ujin me metoda klasike.

Ktu n kt punim jan br analizat e ujit n

disa fshatra n komunn e Besians, m
saktsisht n shtat fshatra, e ndr to edhe n
tri shkolla t ktyre fshatrave. Duke pasur
parasysh se popullata e ktyre fshatrave iu
ekspozohet rreziqeve t ndryshme e sidomos
nga uji q prdorin pr pije, dhe duke ditur se
uji sht nj ndr elementet kryesore t jets,
duhet t kemi kujdes t veant.
Analizat i kemi br n Institutin Inkos n
Kastriot dhe i falnderoj pr ndihmn dhe
bashkpunim t sinqert.

Pjesa teorike-Uji

Rndsia e ujit-Pa uj ska jet.

Rndsia e ujit mund t prcaktohet edhe n baz
t prqindjes q gjendet n organizmat e gjall si:
Njeriu prmban 65% uj,
kafsht 75%, peshku 85% ndrsa bimt 90%.
Uji si bashkdyzim i oksigjenit dhe hidrogjenit sht
substanca m e prhapur n rruzullin toksor, pra
rreth 3/4 e siprfaqes s toks sht e mbuluar me
uj. Sipas disa statistikave sasia e ujit n tok
mund t sillet prej 1.386x109 km3 prej t cilave
rreth 96.5 % sht uj deti (1.338x109 km3), kurse
rreth 2.6% sht uji q shfrytzohet pr pije, nga
kjo sasi e ujit q shfrytzohet pr pije 4/5 jan n
form t akullnajave, ndrsa rreth 1/5 nuk mund t
shfrytzohet, sepse gjendet thell n brendsi t
toks. M pak se 1% e ujit q shfrytzohet pr pije
(rreth 0.014%) nga masa e prgjithshme gjendet e
grumbulluar n brendi t toks: liqenet, lumenjt,
bot bimore dhe shtazore dhe n atmosfer.

STRUKTURA FIZIKE DHE VETIT

E UJIT
Prbrja. Molekula e ujit prbhet nga dy
atome hidrogjeni dhe nj atom oksigjen.
Kjo do t thot q formula kimike e tij
sht H2O dhe masa molekulare e tij sht
18 ( 1 mol, ose 6 X 1023 molekula, pesha
18 g)
Dimensionet. Molekula H2O formon nj
trekndsh, me oksigjen n kulm, kndin
e lidhjes H-O-H prej 104.520 dhe
gjatsin e lidhjes O-H prej 0.95718 x 10-8
cm ose 0.95718 angstrom ()

 Polariteti. Molekula asimetrike e ujit prmban nj shprndarje

jo t barabart t elektroneve. Oksigjeni, i cili sht i
elektronegativitetit t lart manifeston nj trheqje m t fort
n elektrone t ndar sesa hidrogjeni. Gjithashtu oksigjeni
prmban dy ifte elektronesh t pandara. Rezultati
prfundimtar sht nj ndarje e dobt e ngarkesave ose nj
dipol, me ngarkes t vogl negative (-) mbi oksigjen dhe
ngarkes t vogl pozitive (+) n skajin hidrogjenor. Forca
trheqse ekzistojn ndrmjet nj molekule polare dhe
molekuls tjetr.

Trheqja n mes t nj atomi hidrogjeni t nj molekule

uji dhe elektroneve t pandara t atomit t oksigjenit n
molekuln tjetr sht quajtur lidhje hidrogjenore dhe
skematikisht e kemi paraqitur n fig. Energjia e lidhjes
hidrogjenore ndrmjet molekulave llogaritet t jet nga 5.43
deri n 18.81 kj/mol, prafrsisht 1-4 % t energjis s lidhjes
brenda nj molekule.

Vetit e ujit. Lidhja hidrogjenore sht

prgjegjse pr shumicn e vetive unike
t ujit. N krahasim me llojet e tjera, me
pesh molekulare t ngjashme, uji ka pik
vlimi dhe pikn e shkrirjes m t lart,
duke e br at lng e jo gaz n
temperatur dhome. Lidhja hidrogjenore
gjithashtu shpjegon kapacitetin e lart
termik, dendsin, viskozitetin dhe
tensionin siprfaqsor.

Meq uji sht nj substanc aq e

rndomt, shum njsi matse
mbshteten n vetit e tij. Pr shembull
00C sht definuar si pik e ngrirjes s ujit
dhe 100 0 C sht pika e vlimit.

QARKULLIMI I UJIT N NATYR

cikli i ujit
Uji n natyr sht kryesisht i
shprndar n tri gjendje agregate:

gaz-avull uji

uji n gjendje t lngt dhe

t ngurt-akulli i ujit me bor.

KARAKTERISTIKAT THEMELORE T CILSIS

S UJIT (Karakteristikat fiziko-kimike)
Turbiditeti,

Ngjyra,
Aroma

dhe shija e ujit

temperatura
pH
prqueshmria specifike
oksigjeni i tretur
fortsia e ujit

PRDORIMI I UJIT
Shpenzimi i ujit pr nevoja t ndryshme Sasia n dm3
Pr pije, kuzhin dhe larje 20 - 30 dm3 njeriu/dit
Pr larje t rrobave 10 - 15 dm3 njeriu/dit
Pr nj dush 150 - 200 dm3
Pr larjen e nj veture 200 - 300 dm3
Pr ujitjen e parkut dhe rrugve 1 - 2 dm3 pr 1 m2
Pr makinat me avull pa kondensim 15 - 30 dm3
Pr makinat me avull me kondensim 300 - 500 dm3
Pr motort me naft ( pr ftohje) 20 - 25 dm3 pr 1 kw/h
Centralet atomike pr ftohje rreth 200 dm3 pr 1 kw/h
Birrarit pr nj litr t prodhimit t birrs 5 - 8 dm3
Qumshtoret pr nj litr t prodhimit t qumshtit 3 - 6 dm3
Industria e drurit pr nj ton celuloz t ahut deri n 400 dm3
Fabrika e sheqerit n 100 kg panxhar sheqer 1.5 - 2 m3
Industria e letrs pr nj kg letr fisnike (t mir) 400 - 600 dm3
Thertoret pr nj therje t lops n dit 5.5 m3.

Pjesa praktike
METODA E PUNS
Metodat

fiziko-kimike: pH
metria, konduktometria dhe
spektrofotometria

Metodat

klasike t analizs
kimike; vllimetria dhe titrimetria

Instrumentet dhe mjetet e puns

Termometri i thjesht i gravuar

pH metri
Aparati pr matjen e prueshmris specifike elektrike
LBR 40
Peshorja analitike
Dollapi pr tharjen e enve laboratorike
Banjo me rr
Eksikatort
Sterilizatori
Pipzat
Bureta
En normale
En Winkleri
En Erlenmajeri
En porcelani
Furra elektrike
En Petri
Gotat sterile etj.

Kemikatet dhe tretsirat

Hidroksidi i Amonit
Kloruri i Amonit
Kompleksioni III
Metil Oranzhi
Acidi Klorhidrik
Acidi Sulfurik
Acidi Fosforik
Acidi Oksalik
Fenol Ftaleina
Nitrati i Argjendit
Kromati i kaliumit
Acidi Nitrik
Hidroksidi i Natriumit
Permanganati i Kaliumit
Arsenati i Natriumit
- naftilaminao
- toluidina
Brucina
Amidoni dhe tretsira tjera t prgatitura n
Laborator.

METODAT LABORATORIKE T KONTROLLIT T

KUALITETIT T UJIT

Matja

e temperaturs sht br n
terren, ndrsa prcaktimi i baktereve
t prgjithshme dhe koliforme, si
dhe analizat tjera fiziko-kimike jan
br n laboratorin e Institutit t
KEK-ut INKOS n Kastriot.

Rezultatet dhe diskutimi

Temperatura
16
14
12
10
8
6
4
2
0

11.2
9.5 10

14.5
12.5
11
9.2

12.6
11
10.710.710.110.8
10.2
9.7
9.2 9.2

12.5

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Mostrat e analizuara

Pika 8. Shkolla fillore Jetullah Gashi Buzllap (Doberdol). Pus primitiv.

Thellsia 8 m (7 m uj).

p
N H
itr
at
e
N t
itr
i
K t et
M
nO
4
S
O HB
2
O
M it
at re
. e tu
r
su
K sp
al .
ci
u
M m
ag i
ne
S zi
ul
fa
K t et
lo
ru
re
t

Diagrami i analizave t ujit

140

120

100

80
1
2
3
4

60

40

20
5
6
7
8
9
10
11
12
13

0
14
15
16
17
18

Konkluzionet

Amplituda e ndryshimit t temperaturs s ujit sillet prej

9.2 14.5 0 C, q n krahasim me ndryshimin e
temperaturave t ajrit mund t konsiderohet si ndryshim i
vogl. Vlera e pH s s ujit sht n kufijt e lejuar
sipas standardeve t vendit dhe atyre ndrkombtare (6.4
7.52).
Vlera e pH s s ujit sht n kufijt e lejuar sipas
standardeve t vendit dhe atyre ndrkombtare (6.4
7.52).
Sasia e shpenzuar e KMnO4 tek ujrat e Besians ka vlera
t larta ndrsa tek ujrat e Grmis ka vlera t ulta.
Sa i prket nitrateve dhe nitriteve jan n kufijt e lejuar,
ndrsa jonet e Magnezit i tejkalojn kufijt n dy pika (n
pikn 2 - 117.78 dhe pikn 3 - 58.28).

Prueshmria elektrike specifike sht relativisht e lart

por nuk i kalon kufijt e lejuar.
N shumicn e rasteve sa i prket prezencs s baktereve
feacal coliforms mund t thuhet se jan prezent n
shumicn e mostrave t hulumtuara, mirpo si e kemi
cekur edhe m lart prezenca e tyre mund t zvoglohet
jashtzakonisht shum e n disa raste edhe t mnjanohet
n trsi me dezinfektim me an t klorit (klorizimi).
Dezinfektimi (klorizimi) i ujit q prdoret pr pije sht i
domosdoshm dhe siguron uj cilsor.
Duhet pasur parasysh q ujrat e zeza t largohen sa m
larg puseve, prndryshe vazhdimisht do t kemi prezencn
e baktereve t lartprmendura e q jan shkaktare t
shum smundjeve te njerzit.
Perspektiva e furnizimit t ktyre fshatrave me uj t
pijshm konsiston n ndrtimin e ujsjellsve lokal
regjional me ndihmn e t cilve do t bhej zgjedhja
definitive e furnizimit me uj higjienik.

CONCLUSIONS

Change of water temperature amplitude

goes from 9.2-14.5 , that comparing
with changes of air temperatures it can
be considering as low change.
pH water value is in allowed limits
according to country standards and
international (6.4-7.52).
Consumed amount of KMnO4 from
waters of Besiana has high values while
the water from Germia has low values.
Concerning nitrates and nitrites they are
in allowed limits, while Magnesium ions
exceeds limits in two points (in point 2
117.78 and point 3 58.28).

Specific electrical conductance is relatively high

but it doesnt exceed allowed limits.
In major cases concerning presence of bacteria
feacal coliforms it can be said that they are
present in most of the researched sampling, but
as we mentioned above their presence can be
reduced extremely a lot and in some cases it
also can be totally eliminated by disinfection
with chlorine (chlorination).
Disinfection (chlorination) of drinking water is
necessary and provides quality water.
Considering that the sewages should get far
away from the wells, otherwise we will have the
presence of above-mentioned bacteria that are
the causer of most human deceases.
The perspective of drinking water supply for
these villages consists in building of regional
local water supply by which will be finally
solution for supply with hygienic water.

Literatura

General Chemistry, Donald A. McQuarrie and Peter A. Rock, third edition,

1991
Mellors Modern Inorganic Chemistry, Revised edition by G. D. Parkkers.
Matas M. Simonoviq V., Shobot S. , Zashtita okoline danas za sutra,
Shkollska knjiga, Zagreb.
Fatmir Agolli, Teknologjia Kimike Inorganike, Mitrovic, 1983.

Dh. Haxhimihajli, Teknologjia Kimike Inorganike, Tiran, 1980.

I. Filipiviq, S. Lipanoviq, Kimia e Prgjithshme dhe Inorganike (pjesa II),
Zagreb 1995, prkthyer nga Dr.sc.Xhavit Ahmeti.
M. Rugova, T. Gjejqibitriqi, Kimia Inorganike, Prishtin 1997.
Svetllana Komarqeviq, Savezni Propisi o Vodama, Beograd, 1985.
I. Hashani, T. Gjeqibitriqi, Kimia Praktikum, Prishtin, 1996.
Dh. Haxhimihajli, H. Haxhi, H. Karagjozi, S. Durrsi, Fjalor i
Kimis,Tiran, 1981
U.S. Department of the Interior, U.S. Geological Survey, Studim
shtetror amerikan mbi ujrat.
LENNTECH, Wasseraufbereitung und Luftreinigung.
UNIVERSITY OF FLORIDA, Drinking Water Standards
Manual I Mikrobiologjise, Margarita Toska,
Kimia e mjedisit, Nexhat Daci

Ju falemnderit pr vmendje

Thanks for regarding