5.

ZAJEDNIKA OBILJEJA
ZDRAVSTVENE NJEGE
INFEKTIVNIH BOLESNIKA

Prof.dr.med.sci. Sead Ahmetagi

Cjelovito posmatranje infektivnih bolesnika

Jedan od zadataka medicinske sestre u provoenju

zdravstvene njege je posmatranje bolesnika, s ciljem da
prikupi podatke o bolesniku, posebno u vezi s njegovom
bolesti.

Posmatranje se mora provoditi cjelovito, sustavno i stalno

za vrijeme svakog boravka kod bolesnika, ili pri izvoenju
odreenih medicinsko-tehnikih zahvata.

Posmatranje treba obuhvatiti:

stanje svijesti
promjene u ponaanju
izgled bolesnika
pokretljivost i poloaj bolesnika u krevetu
vitalni znakovi, izluevine

Izgled bolesnika
Promjene

koje medicinska sestra u svom

radu moe primijetiti na izgledu
infektivnog bolesnika su:

Koa i vidljive sluznice:

- zaareno i crveno lice prati visoka
temperatura
- otro ogranieno crvenilo uz edem, javlja
se kao lokalna manifestacija kod erizipela

- crvenilo lica i bljedilo oko usana vidi se u bolesnika

sa arlahom
- cijanotina boja koe-znak je poputanja srca,
redukcije respiratorne povrine u bolesnika sa
pneumonijom i sl.
- ikterus-utica-uta boja bjeloonica i koe najei
je znak virusne upale jetre
- blijeda, hladna i vlana koa, znak je oka, ili
kolapsa kod dehidriranih bolesnika, zbog proljeva
znatno je smanjen turgor koe
- suhe sluznice upuuju na dehidraciju organizma
- naslage u usnoj upljini zbog neuzimanja krute
hrane, te karakteristian zadah (fetor ex ore)

- sitno zrnaste naslage u ustima bolesnika,

gljivine su nakupine vidljive pri dugotrajnom
lijeenju antibioticima
- jezik u poetku promijenjen, obloen, a
poslije malinast, nalazimo kod arlaha
- na sluznici usne upljine i jezika, mogu se
pojaviti i upalni procesi i ulceracije
- u djece koja boluju od velikog kalja, a imaju
donje sjekutie, mogu nastati ozljede jezika
- u bolesnika sa difterijom vide se debele
bijele naslage na drijelu

Tipian izgled lica pojavljuje se kod nekih infektivnih

bolesti:
facies tetanica-karakteristian izgled lica zbog
ukoenosti, ili krutih miia, pri emu sueni oni
rasporci daju bolesniku izgled kao da se smijei - pa
ima izgled zlokobnog smijeka, a naziva se rizus
sardonicus
facies pertussica - podbuhlost lica kod velikog
kalja, uz sitna krvarenja na koi lica i bjeloonica
facies hipocratica - sa upalnim obrazima i oima,
iljastim nosem, bolesnik ima perforaciju crijeva,
kod akutnog abdomena ili teke dehidracije (kolere,
dizenterije)
facies scarlatinosa - zaareni obrazi, crvene usnice,
perioralno bljedilo

facies morbilosa - makulopapulozni osip

na licu i elu, konjuktivitis s edemom vjea
uz sekreciju nosa

facies dolorosa - bolan izraz lica, kod

bolesnika sa tekom glavoboljom, kod
meningitisa

- facies parotitika jednostrani, ili obostrani

otok parotidnih

Stanje svijesti i promjena poloaja

Poremeaj svijesti kod infektivnih bolesnika moe

biti prisutan posebno kod nekih oboljenja.

Svijest moe biti poremeena kod dehidriranih

bolesnika, sa raznim crijevnim zaraznim bolestima.

Visokofebrilni bolesnici najee su smeteni, ili

delirantni, posebno kod trbunog tifusa starijih ljudi.
Nemir, razdraljivost i agresivnost prije nastupa
kome, karakteristini su za bolesnike oboljele od
trbunog hepatitisa.

Pokretljivost i poloaj bolesnika u krevetu

Pri posmatranju bolesnika, za medicinsku sestru je

vrlo vano da procijeni pokretljivost bolesnika, koja
moe biti normalna, smanjena ili onemoguena.
Bolesnici sa teim infektivnim bolestima esto su
toliko iscrpljeni da ne izlaze iz postelje, ili im je
potrebna pomo drugih osoba.
Najei razlozi nepokretnosti su npr. zbog
toksinosti (kod sepse), otrovanje zbog neizluenih
produkata razmjene tvari, zbog dehidracije, zbog
bolesti koje pogaaju nervni sistem
(encefalomijelitis), bolnosti zglobova, strah od
greva (tetanus), ili neishranjenosti.

Bolesnici sa sranim i plunim bolestima najee

trae povien poloaj u krevetu, jer im olakava
disanje.

Bolesnici se pokriju preko glave, zbog fotofobije

(kod meningitisa).

Oboljeli od meningitisa esto lee na boku, svinuti u

luk, s glavom i nogama zabaenim prema natrag
(opistotonus).

Bolesnici oboljeli od tetanusa obino lee

nepokretno, uvajui se svakog pokreta i
podraaja, jer oni izazivaju bolno grenje miia.

Vitalni znaci
Temperatura:

obzirom da je temperatura
stalni pratilac infektivnih bolesti, onda njeno
savjesno mjerenje i biljeenje je veoma
vaan zadatak medicinske sestre.

Dnevne

oscilacije i promatranje viednevne

krivulje mogu pomoi u postavljanju
dijagnoze bolesti.

 Krvni

pritisak - hipotenzija je skoro

redovno prisutna kod npr. pjegavca i
infektivnih proljeva.

Ako

se pojavi kada to nije uobiajeno,

moramo razmiljati i o oku, poputanju
tonusa krvnih sudova, zbog intoksikacije,
oteenja miokarda.

 Puls:

odnos izmeu temperature i pulsa u

infektivnim bolestima ima posebnu
dijagnostiku vanost.

starih ljudi, temperatura nije uvijek

poviena, a tahikardija postoji.

Moe

biti prisutna i relativna bradikardija kod

trbunog tifusa.

Relativna

tahikardija uobiajena je kod

arlaha, sepse i difterije, ali moe biti i uzrok
oteenog kardiovaskularnog sistema.

 Disanje:

dispneja se prepoznaje po
promijenjenom nainu disanja.

Bolesnik

se napree pri udisaju, uspravljanju,

ire mu se nosnice, uvlai meurebarne
prostore, hvata zrak otvorenih usta i uplaen
je.

 Disanje

moe biti promijenjeno u nekim

metabolikim poremeajima, kao duboko i
umno disanje, pa medicinska sestra moe
osim na frekvenciju, usmjeriti pozornost na
dubinu, ritam i propratne pojave disanja.

Nain

disanja kod infektivnih bolesnika

najee je promijenjen porastom
temperature uz pojavu krupa, paralizom
dinih puteva (poliomijelitis, botulizam).

Izluevine

U pojedinim infektivnim oboljenjima, promatranje

izluevina moe imati veliki dijagnostiki znaaj.
- Urin: koliina mokrae, odnosno praenje
diureze sprovodi se svakodnevno.
- Oligurija kao posljedica nedovoljnog uzimanja
tekuine, jakog znojenja i proljeva uzrokuje
dehidraciju.
- Anurija: kod infektivnog bolesnika, najee je
posljedica oka, ili upalnih procesa.
- Poliurija se javlja rjee, ali je znak bubrene
insuficijencije ili prevelikog unosa tenosti.

 Kod

infekcije mokranih puteva moe biti

dizurija uz polakisuriju.

Retencija

urina moe biti u bolesnika sa

poliomijelitisom i tetanusom, a inkontinencija
u bolesnika sa poremeajem svijesti.

Boja

urina: crvenkasta boja govori u prilog

hematurije, koja se moe pojaviti kao
komplikacija arlaha.

Tamnosmea boja (kao boja crnog piva), mada se

boja moe mijenjati zbog uzimanja nekih lijekova,
karakteristina je kod infektivne utice.

Smeu boju urinu daju visoke koliine bilirubina.

Mutna mokraa predstavlja pojavu bjelanevina, ili

gnoja.

Ako se mutan urin zagrijavanjem razbistri, razlog

zamuenja su bile uratne soli.

 Stolica:

patogeni mikroorganizmi i njihovi

toksini, prouzrokuju jaku crijevnu peristaltiku i
uestale proljeve kod infektivnih bolesti.

Osim

toga proljev moe biti praen grevima

u crijevima (kolike), ili tenezmima (greviti
nagon na defekaciju ili lani pozivi) koji se
javljaju kod igeloze.

Stolice

su koliinski manje, sa primjesama

sluzi i krvi, pa se takva stolica naziva
dizenterinim ispljuvkom.

 Za

infekciju salmonelama karakteristine su

este i obilne stolice.

Vrlo

ozbiljan problem dijareje postoji u

dojenadi i male djece.

Kod

gnojnih meningitisa, bolesnici esto

imaju proljev, a kod seroznog opstipaciju.

 Opstipacija

se javlja kod botulizma,

tetanusa, dok se kod hroninih crijevnih
infektivnih bolesti izmjenjuju dijareja i
opstipacija s razdobljima normalnih stolica,
ili preovladava hronini dijarealni sindrom
(amebijaza, lamblijaza).

stolici pratimo i biljeimo: izgled, primjese,

konzistenciju i broj stolica.

Bezbojne,

obilne, vodene stolice, koje se

uporeuju sa vodom u kojoj se kuhala ria,
pojavljuju se kod tekih gastroenterokolitisa i
kolere.

 Zelenkastosmea,

smrdljiva stolica se vidi

kod trbunog tifusa i kadkad je uporeuju
sa bojom grakove juhe.

Aholina,

bijela stolica, neobojena zbog

nedostatka unih boja se javlja u
poetnoj fazi virusnih hepatitisa.

 Melena

- crna katranasta stolica, javlja se

pri krvarenju iz eluca i poetnih dijelova
tankog crijeva.

Pri

krvarenju iz donjih dijelova tankog crijeva

javlja se zgruana krv, a iz debelog crijeva
svjea krv pomijeana sa stolicom, ili na njoj.

Makroskopskim

pregledom stolice od
primjesa mogu se uoiti crijevni paraziti, krv,
gnoj i sluz.

Povraeni sadraj: povraanje je veoma esto

prisutno u infektivnim bolestima (meningitis,
gastroenterokolitis, hepatitis, salmoneloze) veinom
zbog podraaja centra za povraanje.

Kod djece je povraanje ee, izazvano kaljem,

zbog uveanih krajnika.

Hematemeza se javlja rjee.

Ukoliko sumnjamo na otrovanje gljivama povraeni

sadraj se uzima i alje na analizu.

 Iskaljaj:

podaci o nainu, kako i kada

bolesnik kalje, medicinska sestra u svom
svakodnevnom radu moe primijetiti,
zabiljeiti, a ti podaci mogu pomoi u
postavljanju dijagnoze plune bolesti.

 Kaalj,

karakteristian za hripavac se javlja

preteno nou, uz hripanje pri udisanju zraka
i oskudan sluzav iskaljaj.

Kod

upala plua: oskudan, kadkad i sukrvav

iskaljaj je esto uzrokovan virusima,
mikoplazmom, a neto obilniji, gnojan kod
bakterijskih pneumonija.

 Gnojan

i smrdljiv (fetidan) iskaljaj na

puna usta znak je raspada upalnog
arita u pluima.

Kod

plunog edema, naglog poputanja

lijeve starne srca, javlja se suh podraajan
kaalj uz jaku zaduhu, a zatim
iskaljavanje pjenuavog esto
ruiastog, ili sukrviavog sadraja.

Simptomi i znaci kod infektivnih bolesti

Veina

infektivnih bolesti, kliniki je

obiljeena optim i specifinim
simptomima, ili znacima, a dijagnostiki
su znaajni kad su udrueni u sindrome.

Opti simptomi infektivnih bolesti

Opti simptomi infektivnih bolesti zajedniki su gotovo za

sve infektivne bolesti, pojavljuju se u poetku bolesti.
Ti simptomi su:
poremeaj opteg stanja: ovdje ubrajamo skup nespecifinih
simptoma kao opta slabost, adinamija, gubitak apetita,
glavobolja, gubitak snage i interesa.
vruica (temperatura) je subjektivan osjeaj topline pri
visokoj temperaturi
zimica: subjektivni osjeaj hladnoe prije porasta
temperature
tresavica: snano drhtanje, miine fascikulacije uz jak
osjeaj hladnoe, neposredno pred porast temperature,
obino je znak bakterijemije

- promjene u pulsu, krvnom pritisku

- promjene u krvi, mokrai
- poveanje metabolizma za 30-50%, poveava
se sa poveanjem temperature
- poveanje slezene se javlja kod nekih infektivnih
bolesti
- meningismus, ukoenost vratne kime,
glavobolja, munina
- herpes febrilis (groznica) mjehurii na usnama i
oko njih virusne etiologije, povremeno se javi i
kod bakterijskih upala.

Specifini (posebni) simptomi

Specifini

(posebni) simptomi se javljaju

kasnije, povezuju se sa lokalizacijom i
karakterom upalnog procesa, i tako otkrivaju
koji je organ, ili organski sistem najvie
zahvaen boleu.

Nazivaju

se i vodeim simptomima, mada

neke infektivne bolesti nemaju posebnih
simptoma, ve se karakterizuju samo
optim, pa se te bolesti nazivaju optim
infektivnim bolestima.

 Bol:

kao subjektivan simptom zasluuje

posebnu panju u brizi za bolesnika sa
infektivnom boleu.
Bol je vezan za etioloki faktor, i za
zahvate. Bol je sve to god osoba kae da
postoji.
Izjave bolesnika o postojanju bola treba
uvijek sasluati, uzeti podatke o
lokalizaciji, intenzitetu, trajanju,
osobitostima u kojima se javlja, o
karakteru bola.

 Medicinska

sestra e sve ove podatke

evidentirati i na vrijeme prenijeti ljekaru.

Intenzitet

bola dobro je graduirati na

ljestvici bola.

Glavobolja

koja traje od poetka bolesti, i

pojaava se u toku bolesti, posumnja se
na upalu mozga i modanih ovojnica.

Grlobolja je karakteristina za anginu, te

disfagija (oteano gutanje).

Bolovi u ektremitetima, pogotovu u

potkoljenicama, kod bolesti sa naglim
poetkom, upuuju na leptospirozu, ili pak
teku dehidraciju.

Kolika, intermitentan bol koji dolazi u

valovima, karakteristian je za crijevne
infekcije.

Bol oko pupka javlja se kod procesa u

tankom crijevu i esto je povezana sa
uzimanjem hrane.

Bol debelog crijeva ukazuje na ovisnost o

defekaciji.

Bol du cijelog kolona u trbuhu nalazimo kod

igeloze.

Kod upale jetre prisutni su mukli i difuzni

bolovi umjerenog intenziteta u podruju
epigastrija.

Bolovi pri perspiraciji mogu biti prisutni kod

tekih pneumonija.

Osipi
Medicinska

sestra pri cjelovitom posmatranju

bolesnika, promatra kou, vlasite, i najee
je prva osoba koja primijeti osip.

svom posmatranju, sestra e uoiti

raspored osipa, vrijeme, ili mahove izbijanja,
oblik, boju, koliinu, lokalizaciju, kao i vrijeme
trajanja, odnosno nestajanja.

Promjene

na koi, ili sluznici koje se mogu

uoiti vidljivim okom su eflorescencije.

Egzantem je osip rasporeen po koi, a enantem

je osip rasporeen po sluznici.

Osipi mogu biti prisutni u nekoliko oblika:

- Makula je pjega u visini koe koja se po boji
razlikuje od zdrave koe, te moe biti crvena do
bijela, razliite veliine i oblika.
- Papula - vori iznad nivoa koe, manji od 1 cm.
- Vezikula - mjehuri iznad nivoa koe, najee
ispunjen bistrom, zamuenom, ili sukrvavom
tekuinom (krvav mjehuri se zove hemoragina
vezikula).

- Pustula - gnojni mjehuri iznad nivoa koe.

Tamno ute, do zelene boje je gnojni sadraj
kod stafilokokne infekcije, a kod streptokokne
je svijetlout.
- Bula - mjehur promjera veeg od 1 cm
ispunjen tekuinom.
- Krusta - osuena krv, ili sekret na mjestu
oteene koe.
- Petehija - takasto krvarenje.
- Ekhimoza - manje krvarenje u koi (modrica).

- Urtika - ploasta uzvisina iznad nivoa

koe, esto praena svrbeom
- Purpura- crvena do ljubiasta makula.
- Rozeola - makula diskretno
blijedoruiaste boje.
- Eritem - crvenilo koe nastalo hiperemijom
veih povrina.
- Makulopapulozni osip - kombinacija
makule i papule.