Pocztki wspczesnej pastwowoci af

gaskiej sigaj 1747r., kiedy to po upadku

perskiego pastwa Nadir Chana, wdz klanu
Saddozaj z plemienia Popolzaj, Ahmed
Szach, ogosi si w Kandaharze wadc Af
ganistanu. Od tego momentu a do 1978r.
Afganistan pozostawa pod wadz Pusztunw z federacji plemiennej Durranw.
Przez niemal cay XIX wiek Afganistan by
widowni krwawych walk: wojny domowej,
wojen z Sikhami, Wielk Brytani oraz Per
sj (w 1856r.) i Rosj (w 1885r.). Chocia
Afganistan nigdy nic zosta podbity przez in
ne pastwa, to jednak z upywem czasu utra
ci znaczn cz swojego dawnego teryto
rium.
Przez ca drug poow XIX w. Afgani
stan by obiektem silnej rywalizacji midzy
Wielk Brytani i Rosj. Wielka Brytania
chciaa rozszerzy swoj stref wpyww i
przyczy ten grzysty kraj do Indii Brytyj
skich. Rosja natomiast prbowaa podpo
rzdkowa sobie Afganistan na wzr wcze
niej podbitych muzumaskich pastewek w
Azji rodkowej. Dopiero w 1907r. oba mo
carstwa zawary porozumienie okrelajce
dzisiejsze granice Afganistanu. Na mocy za
wartych ukadw, w latach 1880-1919 polity
ka zagraniczna Afganistanu pozostawaa
pod kontrol Brytyjczykw. Dopiero ogo
szenie 28 lutego 1919r. przez krla Amanul
laha niepodlegoci i kolejna wojna w peni
uniezaleniy kraj od Wielkiej Brytanii.
Pierwszym krajem, ktry uzna niepodle
go Afganistanu i nawiza z nim stosunki
dyplomatyczne, bya Rosja Radziecka
(27 marca 1919r.). Mimo schronienia si w
Afganistanie uciekajcego przed wojskami
radzieckimi emira Buchary, 21 lutego 1921r.
oba pastwa zawary ukad o przyjani, kt
ry sta si podstaw bliskich stosunkw ra
dziecko-afgaskich w nastpnych kilkudzie
siciu latach.
W 1923r. Amanullah ogosi konstytucj
i przystpi do przyspieszonej modernizacji
kraju. Jednak powtarzajce si powstania
plemion pusztuskich i niech duchowie
stwa muzumaskiego wobec reform spowo
doway, e na pocztku 1929r. Amanullah
utraci wadz na korzy przywdcy po
wstacw tadyckich, Basza-ji Sakko. W kil
ka miesicy pniej Basza-ji Sakko zosta
obalony przez spokrewnionego z Amanullahem generaa Muhameda Nadir Chana, kt
ry po koronowaniu si na krla - przybra

imi Nadir Szacha. Po nagej mierci Nadir

Szacha w 1933r., krlem zosta jego syn,
Muhamed Zahir Szach, sprawujcy wadz
do lipca 1973r.
Przez pierwsze lata panowania konty
nuowa on niektre reformy zapocztkowa
ne przez Amanullaha, rozwija take konta
kty polityczne i gospodarcze z Niemcami,
Francj i Turcj. Jednoczenie utrzymywa
cise kontakty polityczno-gospodarcze z
ZSRR. Przybray one na sile w okresie spra
wowania funkcji premiera przez krewnego
krla, ksicia Muhameda Dauda, a zwasz
cza po wizycie w Kabulu w 1955r. 1 sekreta
rza KC KPZR N.Chruszczowa i premiera
ZSRR N.Buganina. Obok pomocy gospo
darczej i ksztacenia kadr, strona radziecka
przystpia do uzbrajania i szkolenia armii
afgaskiej, wybudowaa take dwie due ba
zy lotnicze: w Bagramie w 1956r. i w Szindandzie w 1963r.
W kocu lat szedziesitych w Afgani
stanie pojawiy si pierwsze symptomy kry
zysu politycznego i gospodarczego. W
zwizku z coraz trudniejsz sytuacj gospo
darcz kraju i wzrostem nastrojw antymonarchistycznych, w lipcu 1973r. grupa mo
dych oficerw obalia krla Muhameda Zahira Szacha i przekazaa wadz byemu
premierowi i czonkowi rodziny krlewskiej,
Muhamedowi Daudowi. Jednak ju po kilku
latach sprawowania wadzy rzd Republiki
Afgaskiej zaczy zwalcza fundamentalistyczne ugrupowania islamskie, jak rw
nie marksistowska Ludowo-Demokratycz
na Partia Afganistanu (LDPA).
Rano 27 kwietnia 1978r. oddziay armii
afgaskiej dowodzone przez oficerw zwi
zanych z LDPA zaatakoway paac prezy
dencki w Kabulu i po zabiciu prezydenta
Muhameda Dauda odday wadz Radzie
Rewolucyjnej na czele ktrej stan Nur
Muhamed Taraki. Nowy rzd zosta natych
miast uznany przez ZSRR, ktry ju od po
owy lat pidziesitych prowadzi aktywn
polityk wobec Afganistanu i doprowadzi
do znacznego uzalenienia gospodarki i ar
mii afgaskiej od dostaw radzieckich. Od
zwierciedleniem coraz wikszego zblienia
afgasko - radzieckiego byo podpisanie 5
grudnia 1978r. ukadu o wzajemnej wsp
pracy i przyjani, ktry zakada midzy in
nymi udzielenie daleko idcej pomocy woj
skowej w razie zagroenia integralnoci te
rytorialnej
ktrejkolwiek
ze
stron
5

podpisujcych ukad. Rok pniej ten punkt

ukadu zosta wykorzystany przez ZSRR dla
uzasadnienia decyzji wprowadzenia swoich
wojsk do Afganistanu.
Ju kilka tygodni po przejciu wadzy
przez zamachowcw, w wielu rejonach Afga
nistanu doszo do atakw na przedstawicieli
rzdu i czonkw partii LDPA, podejmowa
nych przez ugrupowania islamskie, zwolen
nikw obalonego prezydenta Dauda, a take
partie lewackie popierane przez Chiny i lan
sujce maoistowski model pastwa. W la
tach 1978-79, w cigu kilkunastu miesicy
przeciwnicy rzdu opanowali niemal cay
wschodni, zachodni i rodkowy Afganistan,
zagrozili Kabulowi oraz gwnym szlakom
czcym kraj z ZSRR.
Jednoczenie z sukcesami powstacw,
w onie LDPA odyy walki frakcyjne. Do
prowadziy one do usunicia 14 wrzenia
1979r. ze stanowiska przewodniczcego Ra
dy Rewolucyjnej i sekretarza generalnego
partii Nura Muhameda Tarakiego, ktry w
kilka tygodni pniej zosta zamordowany.
Pen wadz w kraju przej dotychczasowy
premier, Hafizullah Amin.
Opanowanie jesieni 1979r. przez mudahedinw znacznej czci pnocnowschodniego Afganistanu, jak rwnie re
presje zarzdzone przez Hafizullaha Amina
wobec zwolennikw zamordowanego Nura
Muhameda Tarakiego i czonkw frakcji
"Parczam" sprawiy, e kierownictwo partyjno-rzdowe ZSRR zaczo rozwaa moli
wo interwencji zbrojnej w Afganistanie.
6

Naley w tym miejscu doda, e poczynajc

od wiosny 1979r. wadze afgaskie kilkana
cie razy zwracay si do ZSRR z prob o
przysanie oddziaw wojskowych. Wycho-

dzc z jednej strony naprzeciw probom po

nawianym przez rzd afgaski, a z drugiej
strony realizujc cele swojej wasnej polityki
mocarstwowej, w pocztkach grudnia grupa
przywdcw
najbliszych
L.Breniewowi
podja decyzj o wprowadzenia wojsk ra
dzieckich do Afganistanu.
Ostateczne postanowienia zapady 12
grudnia 1979r., chocia ju wczeniej mar
szaek D.Ustinow zarzdzi pogotowie w
niektrych jednostkach wojskowych w Azji
rodkowej i postawi w stan gotowoci bo
jowej 103 Gwardyjsk Dywizj Powietrzno-Desantow stacjonujc w Witebsku
(Biaoruski Okrg Wojskowy), a wy
dzielone niewielkie formacje wojskowe
znajdoway si ju w Afganistanie od lata
1979r.
Waciwa interwencja rozpocza si w
nocy z 24 na 25 grudnia 1979r. desantem
wojsk powietrznodesantowych na lotniskach
w Bagramie i Kabulu. Kilka godzin pniej
granic radziecko-afgask w Termezie i
Kuszcc przekroczyy dwie dywizje piechoty

zmotoryzowanej 40 Armii, ktre skieroway

si w stron Kabulu i przez Herat w stron
Kandaharu. Chocia wkraczanie wojsk ra
dzieckich odbywao si za aprobat rzdu
afgaskiego i byo zgodne z ukadem zawar
ty w grudniu 1978r., to jednak Hafizullah
Amin nie zdawa sobie sprawy z rzeczywis
tych planw Rosjan.
27 grudnia po poudniu spadochroniarze
pukownika W.Kolesnika i oddzia specjalny
KGB pukownika G.Bojarinowa przystpili
do operacji "Sztorm 333", jak nazwano ope
racj odsunicia od wadzy Hafizullaha
Amina. W cigu kilku godzin Rosjanie
wspierani przez niewielk grup przeciwni
kw Amina opanowali Kabul, zaczli roz
braja oddziay armii afgaskiej a nastpnie
zaatakowali paac Tappa Tadbegi. W czasie
zdobywania paacu Hafizullah Amin zosta
zastrzelony. Wkrtce potem radio podao
komunikat informujcy o objciu stanowisk
przewodniczcego Rady Rewolucyjnej i se
kretarza generalnego LDPA przez Babraka
Karmala.

PIERWSZE OPERACJE 40 ARMII

Ze wzgldu na bardzo irudne warunki
pogodowe (nieyce, silne mrozy, oblodze
nie grskich drg), w pierwszych dniach
1980r. Rosjanie nie podejmowali szerzej za
krojonych dziaa zaczepnych. Jedyn wi
ksz operacj zaczepn bya ofensywa w
pnocno-wschodnich prowincjach: Kumluz,
Takhar i Badachszan. Wkrtce po zako
czeniu dziaa w pnocno-wschodnim Afga
nistanie, korzystajc z przybycia jeszcze
jednej dywizji piechoty zmotoryzqwanej,
wojska ZSRR przystpiy do szeroko zakro
jonej ofensywy wzdu granicy z Pakistanem.
Ich celem byo powstrzymanie napywu mudahedinw z obozw szkoleniowych po
drugiej stronie granicy. Najwiksze rozmiary
przybraa operacja w prowincji Kunar (22
lutego - 17 marca), w trakcie ktrej obie
strony poniosy bardzo wysokie straty. Niceo
mniejszy zasig miay operacje w rejonie
Delalabadu oraz w prowincji Paktia.
Podczas gdy wikszo wojsk radzieckich
uczestniczyo w dziaaniach w pobliu granigranicy z Pakistanem, w dniach 21 - 27 lutego w
Kabulu doszo do masowych wystpie ludnoci. Zbiegy si one z obchodzonym przez
szyitw witem religijnym i wzia w nich
udzia przede wszystkim ludno hazarska.
Nadejcie wiosny przynioso nowe ope
racje radzieckie wzdu granicy afgasko pakistaskiej oraz w rejonie Heratu i Szindandu w zachodnim Afganistanie. Ponadto
Rosjanie rozpoczli seri dziaa wymierzoPluton onierzy z 40 Armii wyposaony w BMP-1.
Uwag zwracaj mundury uywane w pocztkowej
fazie interwencji.
(fot. z archiwum W.uczaka)

Transportery
opancerzone
40 Armii przy
wjedzie do
tunelu Salang.
(fot z archiwum
W.uczaka)

nych w miejsca koncentracji partyzantw

hazarskich. Wiosna przyniosa rwnie pier
wsze wiksze akcje radzieckie w rejonie Ka
bulu. Byy one odpowiedzi na ataki
mudahedinw na baz na przedmieciu
Chair Chana i na baz ladowo-lotnicz w
Bagramie. Gwnym celem atakw wojska
byy miejsca koncentracji partyzantw w g
rach otaczajcych tereny na pnoc od Ka
bulu i w pooonej na poudnie od miasta
dolinie rzeki Logar.
Ju kampania wiosenna dowioda, e cel
podejmowanych przez Rosjan dziaa za
czepnych wzdu granicy z Pakistanem i w
innych rejonach kraju - niedopuszczenie do
przenikania mudahedinw w gb Afgani
stanu oraz stworzenie strefy bezpieczestwa
wok duych miast i wzdu gwnych szla
kw komunikacyjnych - jest nieosigalny.

Po podpisaniu 4 kwietnia 1980r. porozu

mienia okrelajcego warunki stacjonowa
nia wojsk ZSRR w Afganistanie stao si
jasne, e pobyt 40 Armii potrwa co najmniej
kilka lat. W zwizku z tym, uwzgldniajc
niezbyt dobre dowiadczenia pierwszych
miesicy wojny, przystpiono do reorganiza
cji 40 Armii (do maja 1988r. eufemistycznie
nazywanej Ograniczonym Kontyngentem
Wojsk Radzieckich). W pierwszym rzdzie
wycofano do ZSRR ciki sprzt nieprzy
datny w walkach z partyzantami w warun
kach grskich. Jednoczenie przerzucono
jedn dywizj z rejonu Dclalabadu do p
nocnego Afganistanu, aby nie dopucie do
przejcia kontroli przez partyzantw afgaskich nad terenami ssiadujcymi bezpo
rednio z republikami radzieckimi w Azji
rodkowej.

10

WALKI O DOLIN PANCZSZIRU

Poczynajc od wiosny 1980r., wojna
przerodzia si w wyczerpujce i niszczce
kraj zmagania 40 Armii z mudahedinami.
W odpowiedzi na operacje pacyfikacyjne,
partyzanci przeprowadzali powtarzajce si
ataki na bazy wojskowe, miasta i linie
komunikacyjne znajdujce si pod kontrol
przeciwnika. Chocia widowni zaartych
walk by w nastpnych latach niemal cay
kraj, to jednak ich najbardziej znanym, a za
razem typowym przykadem byy zmagania
prowadzone o strategiczn dolin rzeki Panczszir we wschodnim Afganistanie. Zajmu
jc j mudahedini mogli dokonywa wypa
dw przeciwko gwnej bazie lotniczej stro
ny rosyjsko-rzdowej w Bagramie i
najwraliwszemu fragmentowi gwnego
szlaku komunikacyjnego pomidzy ZSRR a

Kabulem, tunelowi na przeczy Salang.

Do pierwszych walk w dolinie Panczsziru midzy mudahedinami a siami rzdowy
mi doszo ju w poowie 1978r., kiedy to w
dolinie pojawi si stojcy na czele 20 uz
brojonych czonkw partii "Jamiat-i Islami"
Ahmed Szach Masud, nazwany pniej z
powodu licznych sukcesw "Lwem Panczsziru". Wkrtce zorganizowa on zoony z Ta
dykw, 200 osobowy oddzia partyzancki,
ktry po zdobyciu kilku posterunkw rzdo
wych, w lipcu 1979r. zacz zblia si do
bazy w Bagramie. Co prawda armia rzdowa
zdoaa w pocztkach wrzenia zmusi Masuda do wycofania si w gb doliny, jednak
ju po kilkunastu dniach "Lew Panczsziru"
przeszed do kontrofensywy, zdoby posteru
nek Daszt-i Riwat i wkrtce opanowa ca

DOLINA PANCZSZIRU

12

onierze wojsk powictrzno-desantowych, w charakterystycznych mundurach, na BMP-1.

dolin, ponownie wychodzc w rejon Czarikar - Bagram.

Do pierwszych powaniejszych walk w
dolinie Panczsziru z udziaem Rosjan doszo
4 marca 1980r., co byo odwetem za ostrze
lanie przez mudahedinw Bagramu. Woj
ska radzieckie i jednostki I Korpusu Armij
nego armii afgaskiej prowadziy ograniczo
ne dziaania w dolinie rwnie w kwietniu.
W okresie czerwiec - lipiec lotnictwo ra
dzieckie przystpio do zmasowanych nalo
tw na wsie w dolnym biegu rzeki Pariczszir.
Stanowiy one wstp do pierwszej ofensywy.
28 sierpnia puk piechoty zmotoryzowanej i
oddzia powietrznodesantowe wspomagane
przez jednostki rzdowego I Korpusu Ar
mijnego uderzyy na siy Ahmeda Szacha
Masuda, zajmujc 7 wrzenia miasto Rukha
i obejmujc kontrol liczcy 30 km pou
dniowy odcinek doliny. Walki w dolinie
Panczsziru trway do 13 wrzenia, po czym
Rosjanie opucili dolin. Trwajce trzy tygo
dnie boje z Masudem zakoczyy si znisz
czeniem wielu wiosek oraz mierci 20 par
tyzantw i 100 osb cywilnych. Przeciwnik wedug ocen partyzantw - straci 1500 zabitych i rannych, 35 pojazdw pancernych i 10
owcw.
Wobec ponownego wzrostu aktywnoci
Mudahedinw, na przeomie padziernika i

(fot. z archiwum W.uczaka)

listopada Rosjanie przeprowadzili now

operacj pacyfikacyjn, jednak ju do koca
listopada partyzanci zdoali odzyska znacz
n cz doliny. Rwnie dziaania podjte
przez Rosjan w pooonej bardziej na p
noc dolinie Andarabu nic przyniosy popra
wy stanu bezpieczestwa w strategicznie
wanym rejonie przeczy Salang.
W poowic stycznia 1981 r. partyzanci
Ahmeda Szacha Masuda ostrzelali lotnisko
w Bagramie, na co strona radziecko - rzdo
wa odpowiedziaa trzydniow kontrakcj z
udziaem radzieckiego puku piechoty zmo
toryzowanej i brygady 8 Dywizji Piechoty ar
mii afgaskiej. Podobnie jak i dziaania
przeprowadzone w 1980r. zakoczya si
ona niepowodzeniem, co pozwolio Masudowi na ponowne opanowanie doliny.
Wiosna w dolinie przebiega bez wi
kszych walk, za latem wykorzystujc zaan
gaowanie Rosjan i wojsk rzdowych w wal
ki w innych czciach kraju, w pocztkach
lipca 1981r. liczce 5000 ludzi siy Ahmeda
Szacha Masuda uderzyy na miasto Gulbahar i wykorzystujc dezercj 203 Batalionu
Rozpoznawczego armii afgaskiej, w poo
wie miesica podeszy pod Czarikar. W
sierpniu celem atakw stay si konwoje w
dolinie Walang (na poudnie od tunelu Sa
lang), na co strona radziecko - rzdowa od13

B M P - 2 jednego z pukw specjalnych marynarki wojennej podczas walk w 1985 r. w rejonie

prowincji Paktia.
BTR-60PB
26 batalionu
spadochronowego
Armii afgaskiej,
Dalalabad, 1985 r.

B T R - 8 0 operujcy w rejonie
Dalalabadu w 1988 r.

15

powiedziaa
przeprowadzeniem
kolejnej
ofensywy. Obok 8000 Rosjan (puk piechoty
zmotoryzowanej 108 Dywizji Piechoty Zmo
toryzowanej i jednostki 103 Gwardyjskiej
Dywizji Powictrznodesantowej oraz oddziay
wsparcia) w operacji miao wzi udzia
7000 onierzy armii afgaskiej.
O wicie 4 wrzenia wojsko opucio re
jon Czarikaru i po opanowaniu 9 wrzenia
Gulbaharu ruszyo w gr doliny. Do 28
wrzenia w dolinie Panczszir toczyy si za
cite walki, ktre zakoczyy si" zajciem
Andumanu, gdzie zaoono posterunek po
zwalajcy kontrolowa szlaki czce dolin
z prowincj Badachszan i niedalekim Paki
stanem. Po wyparciu partyzantw Masuda w
okoliczne gry, Rosjanie opucili dolin
udajc si do Bagramu i Kabulu, partyzanci
za powrcili do doliny.
Ju pierwsze dni 1982r. pokazay, e mi
mo trudnych warunkw zimowych Masud
nie zamierza pozostawi wroga w spokoju i
w nocy z 7 na 8 stycznia mudahcdini doko
nali ostrzau rakielowo - modzierzowego
bazy lotniczej w Bagramie, niszczc bd
uszkadzajc 20 samolotw i helikopterw.
W odpowiedzi na atak Rosjanie i armia af-

16

gaska przeprowadzili seri akcji pacyfikacyjnych w rejonie Czarikaru i, pooonego

niedaleko, Nidrabu. Celem atakw w
dniach 17-20 stycznia byy rwnie kontro
lowane przez partyzantw wioski w dolinie
Panczsziru.
Ustpienie niegw pozwolio Rosja
nom na podjcie w dniach 2 - 1 8 marca no-

wych dziaa w dolinie Panczsziru, w trakcie

ktrych zabito prawie 1000 mudahedinw i
mieszkacw doliny, 750 osb aresztowano,
a 1500 mczyzn zostao przymusowo wcie
lonych do armii rzdowej.
Wszystkie te operacje byty wstpem do
szeroko pomylanej ofensywy. Udostpnio
ne dokumenty 40 Armii mwi o udziale w
operacji 12.000 wojsk radzieckich i afgaskich. Zgodnie z nimi, obok szesnastu bata
lionw radzieckich i dwudziestu afgaskich
(zwykle, kilkakrotnie sabszych pod wzgl
dem liczby ludzi i siy ognia), w dziaaniach
wzio udzia 320 pojazdw bojowych, 155
dzia i modzierzy, KM helikoptery oraz 26
samolotw.
Siy Ahmeda Szacha Masuda zgroma
dzone wiosn 1982r. w dolinie Panczsziru li
czyy 3000 - 4000 mudahedinw podzielo
nych na 6 ruchomych grup uderzeniowych
"motorak" (po 90 - 100 partyzantw) i kilka
dziesit oddziaw obrony terytorialnej "sabet" (po 25 do 60 ludzi). W odrnieniu od
przeciwnika siy Masuda pozbawione byy
broni cikiej. W nocy z 24 na 25 kwietnia,
w ostatniej fazie przygotowa do operacji,
partyzanci Masuda zaatakowali Bagram,
gdzie zniszczyli ponad 20 samolotw i migowcw. Poniewa przygotowania do operacji byy praktycznie zakoczone, dowdz
40 Armii postanowio odpowiedzie na
atak natychmiastowym kontruderzeniem.
Jednak wzgldy polityczne - rozpoczcie afgasko-pakistaskich rozmw pokojowych
w Genewie z udziaem przedstawiciela se
kretarza generalnego ONZ, Dicgo Cordoveza - sprawiy, e termin wyznaczony pierwot
nie na 27 kwietnia zosta przesunity o trzy
tygodnie.
Operacj panczszirsk poprzedziy dzia
ania w pooonej na zachd dolinie Ghori inndu (6 - 16 maja), ktrej celem byo od
wrcenie uwagi mudahedinw od waciwe
go celu ofensywy. Jeszcze w trakcie jej
trwania, rano 10 maja Kabul opucio kilkanacie tysicy Rosjan i wojsk afgaskich,
ktrzy skierowali si na pnoc. Jednocze
nie samoloty rozpoznawcze typu An-12
wzmogy loty w rejonie doliny Panczsziru,
chcc uzyska najnowsze informacje o systemie obrony mudahedinw. Tego samego
dnia rzdowa 8 Dywizja Piechoty i 38 Brygada Komandosw przeprawiy si przez rzek
Pancziszir pod Gulbaharem i majc wsparcie
lotnictwa rozpoczy powolny marsz w gr
doliny. Do poowy maja wojska radziecko rzdowe zakoczyy koncentracj u wylotu

doliny i byy gotowe do podjcia dziaa za

czepnych. Wedug dokumentw radzieckich
operacj w dolinie Panczsziru dowodzi ge
nera major N.Ter-Grigorjanc, wczesny
szef sztabu 40 Armii, a trzon zgrupowania
uderzeniowego stanowiy dwa puki piecho
ty zmotoryzowanej (ze 108 i 201 Dywizji
Piechoty Zmotoryzowanej) oraz puk 103
Gwardyjskiej Dywizji Powietrznodcsantowcj.
Opisywana operacja jest klasycznym
przykadem czsto stosowanych w Afgani
stanie dziaa typu "mot i kowado". Opra
cowany przez sztab 40 Armii plan przewidy
wa wykonanie gwnego uderzenia z rubie
y wyjciowej w pobliu Czarikaru w gb
doliny Panczsziru, przy jednoczesnym ude
rzeniu pomocniczym z pnocnego-wschodu
z terenu prowincji Badachszan. Oba zgrupo
wania miay spotka si w grnej czci do
liny, poniej przeczy Anduman. Dziaa
niom wojsk ldowych miay towarzyszy ata
ki lotnicze oraz desanty taktyczne. Od
wczeniejszych operacji szczebla armijnego
operacja rnia si swoim zasigiem, gdy
oba zgrupowania majce uderzy na siy
Masuda dzielio w linii prostej 300 kilome
trw.
Do pierwszych dziaa radzieckich w do
linie Panczsziru doszo w nocy z 15 na 16
maja, kiedy to jedenacie kompanii rozpo
znawczych zajo wzniesienia po obu stro
nach wejcia do doliny. Nastpnej nocy je
den z batalionw radzieckiego 177 Puku
Piechoty Zmotoryzowanej wkroczy do doli
ny na gboko 10 km, a 17 maja o 4:00
trzy bataliony radzieckie rozpoczy natarcie
w gr Panczsziru. Podczas gdy jeden bata17

raku. Wobec wyranej przewagi przeciwnika

partyzanci Masuda opucili swoj gwn
baz w Czamal Wadar koo Rukhi i w spo
sb planowy wycofali si w pobliskie gry.
18 maja kolumna posuwajca si z Baza
raku w gr rzeki ruszya w stron oddalo
nego o 40 km Chindu. W rejonie Duabu
przednia kompania radzieckiego puku do
staa si w krzyowy ogie mudahedinw,
tracc 6 transporterw BTR-60 i kilka czo
gw. Dopiero atak w wykonaniu 6 wezwa
nych przez radio migowcw Mi-24D zmu
si partyzantw do wycofania si i pozwoli
Rosjanom na poczenie si z desantemwysadzonym poprzedniego dnia w Chindu.
Wobec napotkania oporu przeciwnika w
rodkowej czci doliny, w drugim dniu ope
racji migowce wysadziy kolejne bataliony.
Dao to pocztek zacitym walkom, w wyni
ku ktrych w rejonie Chindu oddziay ra
dzieckie straciy okoo 100 zabitych i ran
nych. Pokazay one ponadto niskie morale
armii afgaskiej, w ktrej wystpiy liczne
przypadki dezercji. W tej sytuacji oddziay
rzdowe zostay czciowo wycofane z pier
wszej linii i skierowane na tyy.
Rwnie 18 maja do natarcia przeszed
puk 201 Dywizji Piechoty Zmotoryzowanej,
19

ktry opuci Fajzabad (prowincja Badachszan) i skierowa si w gr rzeki Kokczy z

zamiarem dotarcia do rejonu Koran-waMundanu.
Trzeci dzie operacji przynis desant
dwch nowych batalionw w dolinie Pan
czsziru oraz dalsze walki w rejonie Chindu.
Chcc powstrzyma odchodzenie przeciwni
ka w kierunku pnocno-wschodnim, a take
obawiajc si wzmocnienia si Masuda przez
partyzantw przybywajcych z Pakistanu, 20
maja w grnej czci wwozu Panczsziru
oraz w rejonie Szachranu w prowincji Badachszan, zostay wysadzone dwa kolejne bata
liony radzieckie. Po zablokowaniu drg wio
dcych z Pakistanu zajy one Koran-waMundan i Anduman, zamykajc w ten
sposb pnocne wyjcie z doliny Panczszi
ru. Posuwajc si naprzeciw oddziaom na
cierajcym z rejonu Chindu, pokonay one
przecz Anduman i zaczy schodzi w d
wwozu, zajmujc kontrolowany nieprzer
wanie od 1979r. przez mudahedinw
Daszt-i Riwat.
21 maja operacja wesza w ostatni faz.
Po dowiezieniu przez migowce transporto
we posikw, 29 maja oddziay posuwajce

si od strony Daszt-i Riwatu poczyy si ze

zgrupowaniem nacierajcym od strony
Chindu i w ten sposb caa pnocna cz
doliny Panczsziru znalaza si pod kontrol
Rosjan.
Wedug dokumentw radzieckich, pod
czas operacji w dolinie Panczsziru zabito
6000 i wzito do niewoli 200 partyzantw,
zdobyto 230 stanowisk ogniowych, 120 kara
binw maszynowych i 30 skadw z ywno
ci i sprztem wojskowym. Zdaniem szta
bowcw 40 Armii operacja zakoczya si
osigniciem postawionych zada i jeszcze
raz wykazaa du skuteczno kombinowa
nych dziaa powietrzno - ldowych z uy
ciem migowcw. cznie w toku trwania
operacji migowce wysadziy 4200 ludzi i
przewiozy kilkaset ton sprztu bojowego i
zaopatrzenia.
Nieco inaczej oceniaj skuteczno tej
operacji zachodni historycy wojny afgaskiej. Ich zdaniem Rosjanie nie zdoali za
da przeciwnikowi powaniejszych strat,
gdy mimo stara majcych ukry rzeczywi
ste zamiary strony radziecko - rzdowej, ju
14 maja Ahmed Szach Masud otrzyma od
wsppracujcych z nim oficerw armii af-

Grupowy start migowcw Mi-24 z jednego z lotnisk polowych w Afganistanie.

(fot. archiwum W.uczaka)

Partyzanci
tadyccy
z doliny
Panczsziru.
(fot. z archiwum
A.Kowalczyka)

70 zdezerterowao w nastpnych dniach. W

tej sytuacji wojska rzdowe opuciy oddalo
ne posterunki i zostay zebrane w Daszt-i
Riwaci i Rukhce.
Druga poowa 1982r. dowioda, e ocze
kiwania dowdztwa radzieckiego zwizane z
majow operacj w dolinie Panczsziru spe
zy na niczym. Mimo i wadze afgaskie
przeprowadziy wielk akcj propagandow,
majc na celu skonienie uchodcw z doli
ny do powrotu do ojczystych wiosek, obiecy
way pomoc w odbudowie zniszczonej go
spodarki, oraz ogosiy 7 lipca amnesti dla
mudahedinw, w rodku lata oddziay "Jamiat-i Islami" dowodzone przez Muhameda
Iszaka (najbliszego podkomendnego Masuda) zmusiy rzdow 38 Brygad Komando
sw do opuszczenia pnocnej i rodkowej
czci doliny. Poniewa przysane do rejonu
Anowar - Rukha wojska rzdowe (5000 6000 ludzi) nie byy w stanie powstrzyma
naporu mudahedinw i zaczy masowo
przechodzi na stron przeciwnika (cznie
zdezerterowao 1300 oficerw i onierzy),
Rosjanie postanowili przeprowadzi now
operacj pacyfikacyjn. Wzio w niej udzia
kilkanacie tysicy onierzy radzieckich i
rzdowych.
Po trwajcych dwa dni intensywnych na
lotach, 28 sierpnia Rosjanie i oddziay afgaskie rozpoczy dziaania w rejonie Gulbaharu, a 30 sierpnia do Chindu przerzu
cony zosta migowcami radziecki batalion.
Jednoczenie do doliny wkroczya kolumna
21

piechoty zmotoryzowanej, ktra po miniciu

Rukhi, 2 wrzenia dotara do rejonu Chind.
Po opanowaniu do 7 wrzenia caego pou
dniowego odcinka doliny, 10 wrzenia Ro
sjanie opucili Duab i Hazara i wycofali si
do Rukhi. Ponadto w dniach 3 - 10 wrzenia
do star dochodzio take w ssiednich w
wozach Szawa oraz Parandech, gdzie usio
wano zdoby ukryte w grach bazy party
zanckie i zmusi mudahedinw do opusz
czenia
rejonu
Panczszir.
Operacja
zakoczya si 16 wrzenia bez wikszych su
kcesw. W trakcie dwutygodniowych walk
zgino i odnioso rany okoo 750 Rosjan i
onierzy afgaskich oraz 180 partyzantw i
1200 osb c/wilnych. Ponadto mudahedini
zniszczyli 25 pojazdw przeciwnika.
W poowie wrzenia, wykorzystujc wy
cofanie wojsk ze rodkowej czci doliny, si
y Masuda przystpiy do atakowania poste
runkw rzdowych i mimo silnych atakw
lotnictwa, w dniach 3 - 6 padziernika ude
rzyy na Rukh. Jednoczenie mudahedini
zajli Bazarak (gdzie przeniesiono kwater
gwn Masuda) i zaczli ponownie organi
zowa wasn administracj cywiln. Nad
chodzca zima i coraz wyraniej rysujca si
groba klski godu spowodoway, e wysto
sowali oni do opinii wiatowej apel o udzie
lenie pomocy ywnociowej i medycznej
mieszkacom doliny Panczsziru.
W poowie nastpnego miesica, konty22

Zniszczony przez mudahedinw w dolinie Panczsziru

przestarzay transporter opancerzony BTR-152 wojsk
rzdowych.
(fot archiwum A.Kowalczyka)

baharu przybyy nowe oddziay radzieckie i

rzdowe. W kocu marca w bazie lotniczej
w Bagramie pojawiy si przysane z ZSRR
dodatkowe samoloty szturmowe Su-25, a w
kwietniu wywiad satelitarny USA stwierdzi
na lotniskach radzieckich lecych w pobli
u granicy z Afganistanem obecno kilku
dziesiciu samolotw bombowych Tu-16,

23

Spalone przez

mudahedinw

cysterny na podejciach do tunelu Salang

(fot. z archiwum W .uczaka)

Konwj samochodw ciarowych z zaopatrzeniem dla Kabulu zjedza dolin po przekroczeniu przeczy Salang
(fot. 2 archiwum W.uczaka)

24

ktre zostay przysane z baz na Biaorusi i

w Estonii.
Dowdztwo radzieckie nazwao przy
gotowywan operacj "Panczszir 84". Mona
j uzna za klasyczny przykad czsto prze
prowadzanej przez Rosjan operacji typu
"pionowego okrenia". Opracowany przez
sztabowcw radzieckich plan zakada wyko
nanie jednoczesnego uderzenia na ldzie i z
powietrza, z szerokim wykorzystaniem de
santw migowcowych i spadochronowych.
Przygotowywane dziaania miay przewy
sza operacje przeprowadzone w 1982r. nie
tylko pod wzgldem zaangaowanych si i
rodkw, ale rwnie rozlegoci obszaru.
Obok samej doliny Panczsziru, celem ataku
miay by doliny na pnoc od gwnego a
cucha Hindukuszu oraz szlaki grskie cz
ce Panczszir z Pakistanem. Podobnie jak w
latach wczeniejszych, operacja ta miaa cha
rakter dziaa na szczeblu armijnym. Wzio
w niej udzia 14.000 - 15.000 Rosjan i do
6000 wojsk rzdowych.
Trzon si radzieckich stanowiy: trzy pu
ki piechoty zmotoryzowanej wydzielone ze
108 i 201 Dywizji Piechoty Zmotoryzowa
nej, puk 103 Gwardyjskiej Dywizji Powietrznodesantowej, przysany z Dclalabadu
batalion 66 Samodzielnej Brygady Piechoty
Zmotoryzowanej, batalion 191 Samodziel
Mudahedin ze zdobycznym granatnikiem p-panc
nego Puku Piechoty Zmotoryzowanej z
(fot. z archiwum A.Kowalczyka)
Ghazni, batalion 345 Samodzielnego Gwarczsziru liczyy 5000 mudahedinw, ktrzy
dyjskiego Puku Powictrznodesantowego z
dysponowali kilkoma zdobycznymi czogami
Bagramu oraz skierowany z Kirowabadu
T-54/55, jednym T-62, trzema dziaami 122
(obecnie Gjanda w Azerbejdanie) puk
mm typu D-30 "Soniuszka". Partyzanci po
104 Gwardyjskiej Dywizji Powietrznodesansiadali rwnie zdobyczne oraz wyremonto
towej.
wane przez siebie w czasie rozejmu samo
Obok oddziaw radzieckich w operacji
chody ciarowe i terenowe.
wziy udzia jednostki armii rzdowej: bry
Trzon si jakimi dysponowa Masud sta
gada 8 Dywizji Piechoty, 10 Brygada Piecho
nowiy 33 grupy ruchome (kompanie o
ty (wchodzca w skad 20 Dywizji Piechoty),
dwch plutonach) "motorak", w ktrych
37 i 38 Brygada Komandosw i zoony z
cznie suyo okoo 3000 mudahedinw.
byych mudahedinw 507 Puk Piechoty do
Caa dolina bya podzielona na 16 sektorw
wodzony przez Jum Chana.
obrony, z ktrych kady osaniany by przez
Podobnie jak i innymi operacjami na
oddzia si terytorialnych "sabet".
szczeblu armijnym, natarciem mia kierowa
Od marca partyzanci Masuda wzmogli
sztab 40 Armii. Ponadto dla skoordynowa
aktywno w rejonie przeczy Salang i w
nia dziaa ldowych i desantowych z ude
wyniku kilku udanych akcji spalili 24 samorzeniami lotnictwa do Afganistanu skiero
chody-cysterny. Ataki na konwoje przybray
wano grup oficerw radzieckiego Sztabu
jeszcze bardziej na sile w poowie kwietnia.
Generalnego, ktrzy przez cay czas mieli
17 kwietnia, po wczeniejszym wysadzeniu
przebywa w specjalnie przygotowanym sa
kilku mostw midzy Czarikarem i Chinmolocie An-12, majcym bezporedni cz
danem, mudahedini przeprowadzili sko
no ze sztabem 40 Armii i orodkami do
ordynowane ataki na posterunki radzieckie
wodzenia na obszarze ZSRR.
go puku piechoty zmotoryzowanej, ktry
W pocztkach kwietnia 1984r. siy Ahosania szos midzy Dabal us Siradem a
meda Szaha Masuda zebrane w dolinie Pan
tunelem Salang. Dopiero przybycie dwch
25

26

Bojowe wozy
piechoty BMP-2
na przedmieciach
Bagramu
(fot. z archiwum
W.uczaka)

Tej samej nocy dolina Panczsziru staa

si celem nalotw dywanowych, w ktrych
uczestniczyy startujce z baz w ZSRR sa
moloty bombowe Tu-16 i Su-24. Skutecz
no dziaa lotniczych zostaa jednak zna
cznie ograniczona z powodu zych warun
kw atmosferycznych. Podczas wykonywania
ataku jeden z samolotw Tu-16 zszed zbyt
nisko i rozbi si o skay.
Rano 21 kwietnia, po krtkim przygoto
waniu artyleryjskim, do doliny weszy woj
ska radzieckie, czemu towarzyszyy desanty
migowcowe w rodkowej i pnocnej
czci doliny. cznic wyldowao okoo
2000 Rosjan. Z samolotw transportowych
An-12 zrzucano take "spadochroniarzy" gumowe manekiny. Strzelajc do nich party
zanci ujawniali swoje stanowiska ogniowe.
Ze wzgldu na puapki minowe, lawiny
skalne i brak mostw, natarcie radzieckie w
gr doliny postpowao bardzo powoli.
Dopiero 24 kwietnia, pokonujc rednio do
10 kilometrw dziennie, Rosjanie zajli
Rukh, a 26 kwietnia opanowali Bazarak,
Chind i Peszghur. W tym samym czasie w
Daszt-i Riwacie wysadzony zosta desant
migowcowy w sile batalionu, ktry po sto
czeniu cikiej bitwy z mudahedinami koo
Deh Parianu, w ostatnich dniach miesica
dotar do pnocnego wyjcia z doliny. Pod
czas walk trwajcych ponad tydzie, mudahedini stracili 150 zabitych, a wojsko do
200. Szczeglnie wysokie straty zanotowa
radziecki batalion 1/682 Puku Piechoty
Zmotoryzowanej, ktry 30 kwietnia wpad w
zasadzk, tracc 53 zabitych i 58 rannych.
Ponadto cz strat radzieckich byo spowo27

dowanych pomykami wasnego lotnictwa.

1 maja operacja wesza w drug faz. Po
suwajcy si z Dch Parianu batalion radzie
cki poczy si tego dnia na przeczy Anduman z milicj ismaelick, nacierajc od
strony Koran wa Mundanu. 2 maja w rejo
nie przej grskich czcych Panczszir z
dolin Andarabu (na pnocny) i grzystym
regionem Kuhistan (na poudniu) wysadzo
ne zostay kolejne desanty. Jednoczenie
Rosjanie i oddziay armii afgaskiej przyst
piy do pacyfikowania bocznych dolin
Chind, Hazara i Bazarak. Podczas operacji
w dolinie Chind na stron partyzantw
przeszed liczcy 900 ludzi oddzia rzdowy,
co spowodowao wycofania w cigu czterech
dni pozostaych wojsk afgaskich do Bazaraku, Rukhi i Anowaru.
Mimo e operacja "Panczszir 84" wyr
niaa si dobrym przygotowaniem i spraw
nym wspdziaaniem rnych rodzajw
wojsk, to taktyka przyjta przez Masuda
sprawia, e przyniosa ona stronie radziecko-rzdowej bardzo wysokie straty w lu
dziach i sprzcie. Wedug ostronych sza
cunkw Rosjanie i armia afgaska mieli
okoo 500 zabitych i rannych (zdaniem par
tyzantw, tylko w pierwszych dniach opera
cji wyeliminowanych zostao 1600 przeciwni
kw a do koca maja cznic zgino i od
nioso obraenia okoo 2500 onierzy).

*m.

' \.:*

29

30

II'

T-62 na umocnionym stanowisku ogniowym.

(fot. z archiwum W.uczaka)

linach Aliszengu i Alingaru i pod koniec

pierwszego tygodnia maja zablokoway w re
jonie przeczy Kantiwar jeden z gwnych
szlakw zaopatrzeniowych partyzantw.
Propaganda radziecka i afgaska przed
stawiaa wyniki operacji panczszirskiej jako
wielki sukces. Wykorzystujc to Rosjanie
zaproponowali Masudowi rozejm. Nie go
dzc si na zawieszenie broni, ju kilka dni
po zakoczeniu operacji mudahedini pono
wili ataki na posterunki i konwoje przeciw
nika, 10 maja urzdzili zasadzk na duy
konwj radziecki w pobliu Dabal us Siradu. W dniu 16 maja Rosjanie opucili rod
kow cz doliny Panczsziru, pozostawiajc
w Rukhce garnizon w sile puku. Ponadto
wojska rzcowe stacjonoway w Peszghurze,
Bazaraku i Baraku. Podobnie jak dwa lata
wczeniej, 26 maja rzd Afganistanu ogosi
program odbudowy gospodarki w dolinie i
wezwa uchodcw tadyckich do powrotu w
rodzinne strony, apel ten pozosta bez odze
wu. W tej sytuacji, liczc sie z rych ofensy
w mudahedinw, z si pozostawionych w
dolinie Panczsziru zorganizowano 2 Dywizj
Piechoty ze sztabem w Baraku.
Wobec rosncej aktywnoci mudahedi
nw w rejonie przeczy Salang, w kocu
maja doszo do wysadzenia przez migowce
1500 Rosjan na poudniowych stokach Hin Prezentacja zdobytej na mudahedinach broni
dukuszu. Podczas trwajcej kilka dni opera(fot. z archiwum W. uczaka)
31

cji, 29 maja lotnictwo radzieckie zbombar

dowao przez pomyk wasne oddziay, w
wyniku czego mier ponioso 17 Rosjan i
10 onierzy afgaskich.
3 czerwca mudahedini zaatakowali po
sterunki koo Chindu, przerwali drog Ba
rak - Astana oraz ostrzelali z rakiet baz w
Bagramie, gdzie uszkodzony zosta gwny
pas startowy i pomieszczenia mieszkalne dla
personelu lotniczego. Ponadto uszkodzeniu
ulego 35 samolotw i helikopterw.
Po wyprowadzeniu przez Masuda z doli
ny Panczsziru do prowincji Takhar okoo
4000 mudahcdinw, dowdztwo nad siami
pozostawionymi w wwozie przej Mahmud Chan. Ju w poowie czerwca przystpi
on do nowych dziaa zaczepnych, na co
Rosjanie odpowiedzieli trwajc 5 dni ope
racj, ktrej gwnym celem byo przerwa
nie szlakw czcych doliny Panczsziru i
Andarabu.
Majc informacje wywiadowcze o kon
centracji oddziaw Ahmeda Szaha Masuda
w pobliu Chost wa Fcrcndu, 18 lipca Ro
sjanie przeprowadzili operacj desantow w
poudniowej czci prowincji Takhar, i choWze ogniowy wspary przez dwa czogi T-62 chroni
cy zbiornik wodny
(fot. z archiwum W.uczaka)

32

Odpoczywajcy
podczas walk
o dolin Panczsziru
onierze wojsk
rzdowych
(fot. z archiwum
A.Kowalczyka)

cia opanowali kilka baz przeciwnika, to

jednak nie zdoali mu zada powaniejszych
strat. Podobne dziaania przeprowadzono
tego samego dnia w pobliu Astany w doli
nie Panczsziru, a w pierwszym tygodniu
sierpnia w rejonie wsi Den Parian, gdzie
zrzucony zosta desant spadochronowy, ma
jcy doprowadzi do zablokowania szlakw
czcych pnocny odcinek doliny z prowin
cj Badachszan i dolin Andarabu. Podczas
tych akcji strona radziecko - rzdowa po
niosa due straty (do 160 zabitych i ciko
rannych), nie osigajc zaoonego wcze
niej celu - usunicia partyzantw z doliny
Panczsziru.
Dopiero w sierpniu dowdztwo radziec
kie postanowio skierowa do doliny Pan
czsziru nowe siy, ktrych gwn baz staa
si Rukha. Zdajc sobie spraw, e ze
wzgldu na masowe dezercje onierzy afgaskich, 2 Dywizja Piechoty nie bdzie w
stanie prowadzi samodzielnie operacji
przeciwko siom Mahmuda Chana, do Rukhi skierowano 682 Puk Piechoty Zmotory
zowanej 108 Dywizji Piechoty Zmotoryzo
wanej, ktry a do lata 1988r. mia stacjono
wa w dolinie Panczsziru. Ponadto do
Rukhi przerzucono pododdziay artylerii,
cznoci i saperw, a take zorganizowano
samodzielny batalion medyczny i utworzono
szpital polowy. Przedsiwzicia te wiadczyy
o zmianie strategii radzieckiej i zdecydowa
niu strony radziecko - rzdowej o niedopu
szczenia do ponownego opanowania doliny
przez mudahedinw Masuda.
W sierpniu do rejonu Panczszir przyby
lake radziecki puk powietrznodesantowy.

Tym samym liczba wojsk stacjonujcych w

dolinie zwikszya si do 12.000 - 14.000.
Dysponujc tak pokan si, dowdztwo 40
Armii podjo decyzj przeprowadzenia ko
lejnej operacji. Ze wzgldu na odmienn sy
tuacj militarn w dolinie, nosia ona inny
charakter ni dziaania w 1982r. czy opera
cja "Panczszir 84". Mia si na ni skada
szereg lokalnych akcji desantowych, prze
prowadzanych na szczeblu co najwyej bata
lionu. Gwnym celem operacji byo dopro
wadzenie do likwidacji baz partyzanckich w
grnej czci doliny. Do pierwszych wi
kszych star midzy desantem radzieckim a
duym oddziaem mudahedinw doszo 5
wrzenia koo wsi Eid-i Kurban (zgino 200
- 300 partyzantw), jednak waciwa opera
cja rozpocza si 8 wrzenia atakiem lotni
czym dokonanym przez samoloty Tu-16
startujce z baz w ZSRR. Ofensywa zako
czya si w kocu wrzenia i podobnie jak i
wczeniejsze dziaania nie przyniosa Rosja
nom sukcesu. W tej sytuacji dowdztwo 40
Armii ponownie zaproponowao Masudowi
podpisanie rozejmu, jednak 9 padziernika
rzecznik partyzantw poinformowa o od
rzuceniu propozycji radzieckiej. Poniewa w
nastpnych dnia mudahedini przystpili do
atakowania posterunkw w rejonie Rukhi i
Bazaraku, Rosjanie podjli zmasowane na
loty z udziaem samolotw szturmowych
Su-25
i bombowcw Tu-16, a 26
padziernika wojska radziecko - rzdowe
rozpoczy operacj uderzajc ponownie w
miejsca koncentracji przeciwnika w grnej
czci doliny. Trudne warunki zimowe i
umiejtna obrona 5000 partyzantw sprawi33

y, e w kocu listopada wojsko musiao wy

cofa sie z pnocnej czci doliny, co naty
chmiast wykorzystali mudahedini i ostrze
lali Bazarak, Rukh i Peszghur. Ponadto 26
grudnia podjli udany atak na baz w Bagramie, niszczc i uszkodzajc 12 helikopterw.
Ju w pierwszych dniach 1985r. oddziay
Mahmuda Chana przystpiy do atakowania
wysunitych posterunkw rzdowych i zmu
siy 2 Dywizj Piechoty do opuszczenia w
grnej czci doliny. Po kilkumiesicznej
przerwie w dziaaniach, 11 czerwca muda
hedini ostrzelali Rukh i Peszghur. Po zdo
byciu 16 czerwca Peszghuru partyzanci przy
stpili do atakowania posterunkw i konwo
jw wroga w dolnej czci doliny oraz koo
przeczy Salang. Skonio to Rosjan do roz
poczcia 18 lipca kolejnej operacji pacyfikacyjnej z udziaem rzdowej 2 Dywizji Pie
choty i stacjonujcego w Rukhce radzieckie
go puku piechoty zmotoryzowanej oraz
dwch batalionw 8 Dywizji Piechoty armii
afgaskiej, radzieckiego batalionu powietrznodesanlowego majora N.Krawczenko,
pododdziaw "specnazu", artylerii i jedno
stek logistycznych - cznie okoo 10.000
Rosjan i 2000 onierzy wojsk rzdowych.
Po dziaaniach przygotowawczych w ssiadu
jcych z dolin rejonach prowincji Parwan i
Kapisa, 27 lipca wojsko uderzyo na pozycje
Zniszczone domostwa w dolinie Panczsziru

34

mudahedinw w rodkowej czci doliny i

zdoay odzyska Peszghur. Zgodnie z takty
k "mota i kowada", jednoczenie z natar
ciem w gr doliny, koo Daszt-i Riwatu wy
sadzony zosta desant migowcowy, ktrego
zadaniem byo uwolnienie jecw wzitych
do niewoli w czasie czerwcowego ataku mu
dahedinw na Peszghur. Operacja zako
czya si 6 sierpnia i poza odbiciem Peszg
huru nie wpyna w wikszym stopniu na
zmian sytuacji w dolinie.
Mimo zajcia w listopadzie przez party
zantw kilku posterunkw osaniajcych Pe
szghur, dopiero w maju 1986r. doszo do
powaniejszych walk w dolinie Panczsziru.
W odpowiedzi na ataki przeciwnika, w
dniach 11 - 24 czerwca strona radziecko rzdowa przeprowadzia kolejn operacj,
ktra miaa przebieg podobny do dwch po
przednich i skadaa si z uderze lotniczo desantowych na miejsca koncentracji prze
ciwnika, skady ywnoci i gwne szlaki
wykorzystywane przez mudahedinw.
W drugiej poowic roku do doliny Pan
czsziru dowdztwo radzieckie skierowao z
Bagramu samodzielny puk powietrznodesantowy podpukownika W.Wosirotina,
co miao zapobiec przenikaniu mudahedi
nw w rejon szosy midzy przecz Salang
a Czarikarcm. Mimo obecnoci Rosjan w
(fot. 2 archiwum A- Kowalczyka)

M i - 2 4 W - radziecki migowiec szturmowy

Samolot szturmowy S u - 2 5

migowiec transportowy M i - 1 7

35

36

37

Na stronie 38:
Zestrzelony w dolinie Panczsziru migowiec Mi-8

(fot. z archiwum A. Kowalczyka)

38

Partyzant afgaski
z CKM 12,7 mm typu DSzk
na stanowisku ogniowym

Mudahedin
uzbrojony
w granatnik
p-panc. RPG-7

39

rodkowej czci doliny, mudahedini 13 lu

tego 1987r. zorganizowali w Tawah w zasa
dzk na kolumn pojazdw z zaopatrzeniem
dla garnizonw stacjonujcych w gbi doli
ny. Do podobnej akcji doszo 8 marca, na
co strona radziecko - rzdowa nie odpo
wiedziaa kontrdziaaniami, gdy bya
zaangaowana w prowadzenie operacji
przeciwpartyzanckich na poudnie od SalanguWykorzystujc bierno przeciwnika, 7
lipca mudahedini zaatakowali posterunki w
rodkowej czci doliny Panczsziru, 12 lipca
uderzyli na posterunek Zcnia, a 19 lipca za
czli atakowa pozycje rzdowe u wylotu
wwozu. Chcc powstrzyma ofensyw prze
ciwnika, 10 sierpnia Rosjanie uderzyli na
baz mudahedinw w Szawie, w rodkowej
czci doliny. Jednak atak si nie uda i po
utracie 30 ludzi oddziay radzieckie musiay
si wycofa. W tej sytuacji w sierpniu 1987r.
Rosjanie po raz kolejny zaproponowali Ahmedowi Szachowi Masudowi zawarcie rozejmu. Poniewa propozycja zostaa odrzuco
na, w obawie przed nowymi atakami, 19
wrzenia liczcy 500 ludzi garnizon rzdowy
opuci Peszghur. Przez kilka miesicy mu
dahedini nie podejmowali nowych dziaa
zaczepnych, przystpujc dopiero 4 stycznia
Atak zmechanizowanej piechoty wojsk rzdowych

as

40

1988r. do nowej ofensywy i zajmujc w

pi dni pniej kolejny posterunek rzdo
wy.
Poniewa pocztek wiosny 1988r. przy
nis ofensyw si Masuda na pnoc od
Hindukuszu, dopiero w poowic maja mu
dahedini "Jamiat-i Islami" rozpoczli natar
cie w rodkowej czci doliny i po zdobyciu
posterunkw Parandeh i Szawa, 16 maja za
atakowali rzdowy 64 Puk Piechoty w Tanbanie (zaledwie 5 kilometrw od posterun
ku radzieckiego w Baraku), gdzie zabili 60 i
ranili 42 przeciwnikw, a take zniszczyli 2
czogi, 4 dziaa 76,2 mm i 2 transportery
opancerzone. Jeszcze tego samego dnia pre
zydent Nadibullah zwrci si do Masuda z
propozycj zawarcia pokoju, co jednak zo
stao zignorowane. W tej sytuacji 20 maja
wojska rzdowe opuciy Tanban. Wobec
kontynuowania przez partyzantw ofensywy,
30 maja siy rzdowe i stacjonujcy w doli
nie Panczsziru od 1984r. radziecki puk pie
choty zmotoryzowanej opuciy Rukh oraz
Anowar. Oznaczao to zakoczenie trwaj
cych od blisko dziesi lat zmaga o kontro
l nad t wan dolin, podczas ktrych 40
Armia przeprowadzia kilkanacie powodu
jcych ogromne zniszczenia, waciwie nie
udanych, operacji pacyfikacyjnych.
{fot z archiwum W.uczaka)

onierz rosyjski prezentujcy zdobycznego Stingera

(fot z archiwum Wiuczaka)

Podchodzcy do ldowania w Kabulu H-76 wystrzeliwuje
puapki termiczne przeciwko rakietom przeciwlotniczym
partyzantw
(fot z archiwum W.uczaka)

Karabin powtarzalny S M L E N o l M k l I I *
"Short, M a g a z i n e , Lee-Enfield" jest wer
sj rozwojow karabinu Lee-Metford z roku
1889, uywan w armii brytyjskiej od roku 1903.
Odmiana MklII z roku 1916 bya podstawo
wym uzbrojeniem piechoty brytyjskiej do poo
wy lat pidziesitych.
Karabin SMLE produkowany by take w In
diach i jeszcze do dzi stosowany jest przez poli
cje Indii i Pakistanu. Z racji swych zalet sta si
on broni bardzo popularn w innych pa
stwach tego rejonu wiata, w tym rwnie Afga

Samopowtarzalny karabin wyborowy S W D

konstrukcji J.Dragonowa wszed na uzbrojenie
armii radzieckiej w 1963 roku zastpujc powta
rzalny karabin wyborowy wz. 91/30 systemu Mo
sina.
Bro dziaa na zasadzie odprowadzenia gazw z
zamkiem ryglowanym przez obrt. Oglny
ukad mechanizmu kb-SWD wzorowany jest na
karabinie samoczynnym Kaasznikowa, ale dla
lepszej stabilizacji broni przy strzale silniejszym

42

nistanie, gdzie produkowany by przez miejsco

wych rzemielnikw.
Podstawowe dane techniczne:
Kaliber
7,7mm
Nabj
303 (7,7xS6R)
Prdko pocztkowa
750m/s
Dugo broni
1130mm
Dugo lufy
635mm
Masa broni
3,9kg
Zasilanie
magazynek wymienny
na 10 nabojw

nabojem konstruktor zastosowa tok o krtkim

skoku.
Podstawowe dane techniczne:
Kaliber
7,62 mm
Nabj
7,62x54R Mosina
Dugo broni
1225 mm
Dugo lufy
547mm
Masa broni
4,3kg
Zasilanie
magazynek wymienny
na 10 nabojw

OSTATNIE WALKI I WYCOFANIE SI 40 ARMII

W czasie gdy w dolinie Panczsziru i in
nych regionach Afganistanu trwaa nadal
okrutna wojna, w ZSRR zaczy si zmiany
w polityce wewntrznej i zagranicznej, kt
rych uwieczeniem stao si wycofanie wojsk
z Afganistanu.
Pierwszym wanym sygnaem zmian byo
wystpienie M.Gorbaczowa (od marca
1985r. Sekretarza Generalnego KC KPZR)
we Wadywostoku 29 lipca 1986r., na kt
rym zapowiedzia on wycofanie z Afganista
nu szeciu pukw radzieckich. Mimo i zda
niem zagranicznych ekspertw, przeprowa
dzona w dniach 1 5 - 3 1 padziernika
operacja wycofania dwch pukw piechoty
zmotoryzowanej, puku czogw i trzech pu
kw artylerii przeciwlotniczej (razem 6000 8000 oficerw i onierzy) bya - w sensie
militarnym - bardziej rutynow rotacj
wojsk ni faktycznym wycofaniem, to jednak
oznaczaa zmian w polityce ZSRR wzgl
dem kwestii afgaskiej.

Zmianom we wadzach radzieckich to

warzyszyy zasadnicze zmiany w kierownic
twie Ludowo-Demokratycznej Partii Afga
nistanu i rzdzie afgaskim. 4 maja 1986r.
sekretarzem generalnym partii zosta 38-letni Muhamed Nadib (dotychczasowy szef
suby bezpieczestwa), ktry 30 wrzenia
1987r. zosta prezydentem. Mniej wicej w
tym samym czasie Nadib zacz uywa is
lamskiej wersji swojego nazwiska, Nadibullah, co byo kolejnym znaczcym gestem po
litycznym. Ukoronowaniem tych zmian stao
si posiedzenie w dniach 29 - 30 listopada
1987r. w Kabulu Zgromadzenia Narodowe
go, na ktrym zostaa zmieniona nazwa pa
stwa z Demokratycznej Republiki Afgani
stanu na Republik Afganistanu.
W 1987r. zaznaczy si rwnie pewien
postp w negocjacjach midzy ZSRR i USA
oraz Afganistanem i Pakistanem prowadzo
nych w Genewie. O ile w pocztkach roku
delegacja radziecka uwaaa, e wycofanie

43

wojsk z Afganistanu moe zosta zakoczo Mudahedin z Si Centralnych obsugujcy radiostacj

(fot. z a r c h i w u m A.Kowalc7yka)
ne dopiero w cigu 42 miesicy, to w grud
niu zgodzia si na 12 miesicy. Za w pier
wszych tygodniach 1988r. nastpi dugo
oczekiwany przeom w negocjacjach, ktre
go pocztkiem byo wyraenie 8 lutego
przez M.Gorbaczowa zgody na wycofanie 40
Armii w cigu 10 miesicy. W wyniku dal
szych negocjacji i spotkania M.Gorbaczowa
z Nadibullahem w Taszkiencie, 8 kwietnia
przyjta zostaa propozycja pakistaska, aby
Rosjanie opucili Afganistan w cigu 9 mie
sicy od dnia podpisania odpowiedniego po
rozumienia. Dao to podstawy do podpisa
nia 14 kwietnia w Genewie porozumie
midzy ZSRR i USA oraz midzy Afgani
stanem i Pakistanem, dotyczcych trybu wy
cofania wojsk radzieckich i dajcych podsta
wy pokojowego zakoczenia wojny. Zgodnie
z zawartym ukadem 25% liczcej 100.300
oficerw i onierzy (stan na maj 1988r.) 40
Armii miao opuci Afganistan do 29 maja
1988r., a 50% do 15 sierpnia. Ostatnie od
dziay radzieckie miay zosta wycofane do
15 lutego 1989r.
W odpowiedzi na porozumienia gene
wskie, 18 kwietnia w pakistaskim Peszawarze partyzanci afgascy utworzyli Rzd Tymczasowy, na czele ktrego stan Ahmed
Szach. Liderzy sunnickiego Sojuszu Siedmiu
44

opowiedzieli si jednak za kontynuowaniem

dziaa militarnych a do ostatecznego oba
lenia wadzy sprawowanej przez Nadibullaha i Ludowo - Demokratyczn Parti Afga
nistanu.
Wycofywanie wojsk radzieckich rozpo
czo si formalnie 15 maja wyjciem Rosjan
z Delalabadu (wczeniej onierze radzieccy
opucili wysunite posterunki w pobliu
granicy z Pakistanem i Kalat, orodka admi
nistracyjnego prowincji Zabul). 6 czerwca
oddziay radzieckie wycofay si z Ghazni, 11
czerwca Gardezu, a nastpnego dnia z Pul-i
Alamu.
W drugim etapie operacji "Pamir", wyco
fywanie 40 Armii z Afganistanu, miano wy
prowadzi wojska stacjonujce w poudnio
wej i zachodniej czci kraju. Jednak rozpo
czte w czerwcu ataki partyzantw na
Kandahar spowodoway, e 13 lipca Rosja
nie opucili pooony na pnocnym-wschodzie Fajzabad, a 5 sierpnia Kunduz. Z Kandaharu wojska radzieckie zostay wycofane
po cikich walkach dopiero 8 sierpnia. Na
stpnego dnia Rosjanie opucili posterunki
w prowincji Helmand i 15 sierpnia dotarli
do przejcia granicznego w Kuszce.
Wykorzystujc wycofanie wojsk radziec
kich ze wschodniego, poudniowego i p
nocno-wschodniego
Afganistanu,
latem
1988r. partyzanci przystpili do szeroko za
krojonej ofensywy w rejonie Delalabadu,
Kandaharu, Kabulu i przy granicy z ZSRR,
zdobywajc na kilka dni Kunduz i Kalat
oraz opanowujc do jesieni w caoci pro
wincje Kunar, Paktika, Bamian, Kapisa i
znaczn cz prowincji Takhar (wraz z jej
stolic, Talikanem).
Chocia od lata wojska radzieckie stara
y si nie bra udziau w walkach z partyzan
tami afgaskimi, to jednak ze wzgldu na
niekorzystn dla rzdu Nadibullaha sytu
acj polilyczno-wojskow, na kilka miesicy
zawieszono wycofywanie 40 Armii. Dopiero
w pierwszych tygodniach 1989r. przystpio
no do realizacji trzeciego etapu operacji. W
dniu 3 lutego dowdztwo 40 Armii zostao
przeniesione z Kabulu do bazy Naibabad w
pobliu Mazar-i Szerifu, 5 lutego stolic Af
ganistanu opuciy ostatnie oddziay ldowe,
a w dwa dni pniej do ZSRR odleciay
ostatnie samoloty. Nieco duej, bo do 14
lutego w Kabulu pozostawa jedynie may
pododdzia komandosw strzegcy sztabu
generaa armii W. Warennikowa, dowdcy
Grupy Operacyjnej Ministerstwa Obrony
ZSRR w Afganistanie. W dniu 9 lutego Ro45

1_

sjanie opucili baz w Bagramie, Czarikar i

posterunki po obu stronach tunelu Salang,
nastpnego dnia Pul-i Chumri, 13 lutego
Taszkurghan (inaczej Chulm), a 14 lutego
Naibabad. Jednoczenie wojska radzieckie
opuszczay zachodni Afganistan; 7 lutego
ostatni Rosjanie wyszli z Szindandu, a 13 lu
tego z Heratu.
Zgodnie z porozumieniem podpisanym w
Genewie wojska radzieckie ostatecznie opuciy
Afganistan rano 15 lutego 1989r. W Kuszce
ostatni Rosjanie przekroczyli granic afgaskoradzieck o 10:00. Dowodzcy 40 Armi gene

ra lejtnant B. Gromow przeszed most na

Amu-darii midzy Hajratanem a Termezem
o 9:55, a ostatni onierze batalionu rozpo
znawczego podpukownika A.Bako opuci
li Afganistan okoo godziny 11:30.
Po opuszczeniu Afganistanu przez Ro
sjan, rzd Nadibullaha utrzyma si u wa
dzy jeszcze przez ponad trzy lata. Ju w kil
kanacie dni po wycofaniu 40 Armii party
zanci afgascy podjli prb zdobycia
Delalabadu, jednak mimo trwajcych 124
dni cikich walk (6 marca - 7 lipca 1989r.)
plan ten nie zosta zrealizowany. Rwnie

Rzdowa artyleria rakietowa w akcji przeciwko pozycjom partyzanckim

(fot z archiwum W.uczaka)

prby opanowania Kandaharu, Ghazni, Heratu, Gardezu i innych wikszych miast spe
zy na niczym. Pierwszy powany sukces od
nieli mudahedini w nocy z 31 marca na 1
kwietnia 1991r., kiedy to zajli - oblegany
niemal bez przerwy od 13 lat - Chost. W na
stpnych miesicach znaczne sukcesy od
nis rwnie Ahmed Szach Masud, ktrego
siy opanoway prawie cay pnocnowschodni Afganistan (poza Fajzabadem).
Przyczynami przeduajcej si wojny by
y z jednej strony bratobjcze walki midzy
rnymi ugrupowaniami partyzantw afgaskich, a z drugiej - kontynuowanie radziec
kiej pomocy dla wojsk rzdowych (zostaa
ona wstrzymana przez Rosj dopiero z
dniem 1 stycznia 1992r.).
W marcu 1990r. wczesny minister ob
rony Republiki Afgaskiej, genera armii
Szach Nawaz Tanai, stan na czele grupy
oficerw prbujcych obali prezydenta
Nadibullaha. Uczestnikiem spisku by mi
dzy innymi genera porucznik Abdul Kadir
Aka, czoowy organizator zamachw stanu
obalajcych krla Muhameda Zahira Szacha
w 1973r. i prezydenta Muhameda Dauda w
1978r. Mimo poparcia niektrych jednostek
zamach nie uda si i rozgromieni spiskowcy
przyczyli si do kierowanej przez Gulbuddina Hekmatiara "Hezb-i Islami".

Przez cay konflikt jedn z podstawowych metod walki

z cikim sprztem byy miny. Na zdjciu rosyjski
saper z wycignit z drogi min przeciwpancern
(fot z archiwum W.uczaka)

Partyzanci SU Centralnych w zdobytym Kalarganie

(sierpie 1987r.)
(fot. z archiwum A.Kowalczyka)

47

onierze 40 Armii
na transporterze
MT-LB wyposaonym
w modzierz
82mm 2B9
(fot. z archiwum A.Kowal
czyka)

Na przeomie 1991/92r. w pnocym Af

ganistanie doszo do nowego kryzysu polityczno-wojskowego. Jego bezporedni przy
czyn bya niech oficerw tadyckich i uz
beckich do podporzdkowania si decyzjom
generaw pusztuskich dowodzcych woj
skami rzdowymi. 19 marca 1992r. w Mazari Szerifie ukonstytuowaa si rada wojskowa
opozycyjna wobec prezydenta Nadibullaha.
Na jej czele stanli: dowdca 53 Dywizji
Piechoty (milicji uzbeckiej, stanowicej od
1986r. najbardziej wartociow cz wojsk
rzdowych), genera Abdul Rashid Dustom,
uzbecki genera Abdul Rasul Pahlewan (po
przednio dowdca mudahcdinw), tadycki
genera Abdul Momin, a take genera Dafar Mansur Naderi - dowdca ismaelickiej
80 Dywizji Piechoty (do jesieni 1988r. do
wodzcy partyzantami). Czonkowie rady na
wizali kontakt z Ahmedem Szachem Masudem i w pocztkach kwietnia podjli decyzj
rozpoczcia ofensywy na Kabul. Po zajciu
przez zbuntowane oddziay i siy Masuda
pozycji na pnoc od stolicy, 15 kwietnia w
Kabulu powstaa Rada Tymczasowa, ktra
obalia prezydenta Nadibullaha i po kilku
dniach przekazaa wadz ugrupowaniom
opozycyjnym. 24 kwietnia 1992r. przewodni
czcym tymczasowej Islamskiej Rady witej
Wojny (faktycznie prezydentem kraju) zo
sta Sibghatullah Modadiddi, sdziwy poli
tyk afgaski, ktry w pocztkach wojny wez
wa do "dihadu" z rzdami Ludowo-DemoDzieci afgaskie z karabinem kbk AK-47
(fot. z archiwum A.Kowalczyka)

kratycznej Partii Afganistanu. 8 maja w Ka

bulu proklamowano utworzenie Islamskiej
Republiki Afganistanu i wprowadzenie pra
wa koranicznego. Usunicie Nadibullaha
przez mudahedinw nie oznaczao dla lud
noci Afganistanu (zwaszcza dla mieszka
cw Kabulu) zakoczenia wojny. Ju po kil
ku dniach midzy ugrupowaniami islamski
mi rozpoczy si bratobjcze walki o
wadz w kraju, ktre trwaj do dzisiaj.

Wejcie wojsk radzieckich do Afganista

nu byo zgodne z "doktryn Breniewa" i
przez kilka lat ZSRR ignorowa gosy opinii
wiatowej sprzeciwiajcej si jego obecnoci
w Afganistanie. Dopiero po dojciu do wa
dzy Michaia Gorbaczowa, wobec coraz wy
szych kosztw prowadzenia wojny (marsza
ek S. Achromiejew ocenia dzienne koszty
wojny na 10 mln rubli) i ze wzgldu na po
gbiajce si trudnoci gospodarcze, kie
rownictwo radzieckie postanowio wycofa
wojska z Afganistanu.
Wedug udostpnionych w 1993r. danych
podczas wojny w Afganistanie strona radzie
cka stracia 14.453 zabitych i zmarych oraz
469.685 rannych i chorych. Ponadto wojska
radzieckie straciy: 118 samolotw, 333 mi
gowce, 147 czogw, 1314 wozw bojowych
i transporterw opancerzonych, 433 dziaa i
modzierze, 11.369 samochodw.
Mimo wysokich strat, wojna w Afgani
stanie przyniosa stronie radzieckiej szereg
cennych dowiadcze w zakresie techniki
wojskowej, logistyki, medycyny wojskowej,
taktyki i sztuki operacyjnej.
W chwili wkroczenia do Afganistanu
wojska radzieckie byy sabo przygotowane
do dziaa antypartyzanckich zarwno w
sensie technicznym, jak i organizacyjnym.
W napisanym w czerwcu 1981r. raporcie
gen. B.Tkacza (wczesnego dowdcy 40 Ar
mii) znale mona midzy innymi oceny
krytyczne o sprzcie tj. BMP-1, BMD, BTR60, dziaach D-30. Jedynie wprowadzone do
uzbrojenia zim 1980/81 wozy bojowe BMP2 i modzierze Am 2B9 "Podnos" otrzymay
wysok ocen.
Dowiadczenia
pierwszych
miesicy
sprawiy, e ju wkrtce wojska radzieckie
zaczy otrzymywa nowe uzbrojenie, znacz
nie bardziej przydatne w warunkach wojny
partyzanckiej w grach np. transportery
BTR-70 czy dziaa samobiene 2S1
"Godzik" i 2S3 "Akacja".
Pierwsze miesice wojny zmusiy te Ro
sjan do wprowadzenia istotnych zmian w or
ganizacji 40 Armii. Z kadym rokiem coraz
wicej pododdziaw byo przygotowywa
nych do uczestniczenia w operacjach desan
towych, prowadzenia dziaa na obszarze
kontrolowanym przez przeciwnika, organi
zowania zasadzek itp. Jednostki specjalne

przygotowane do tego typu dziaa pojawiy

si nie tylko w skadzie zwizkw oraz od
dziaw powietrzno-desantowych, ale rw
nie w dywizjach i brygadach piechoty zmo
toryzowanej.
Rwnie dla USA i innych krajw
NATO wojna afgaska bya okazj do prze
testowania w warunkach bojowych nowych
rodzajw broni. Przede wszystkim Afgani
stan sta si gwnym poligonem sprawdze
nia skutecznoci rakiet przeciwlotniczych
"Stinger" i systemw nasuchowych. Ponadto
podczas walk sprawdzono system rakietowy
"Lightfoot" (przeznaczony do wykonywania
przej w polach minowych) oraz nowe ro
dzaje min i modzierzy.
Wojna afgaska przyspieszya rwnie
erozj ZSRR jako pastwa. Wkrtce po po
wrocie 40 Armii do ZSRR, dziki polityce
"gasnosti" spoeczestwo zaczo si dowia
dywa o okruciestwach popenianych pod
czas wojny przez wasnych onierzy, takich
jak mord we wsi Padchwab-i Szana, gdzie
zabito podczas pacyfikacji 105 osb cywil
nych, ktre schroniy si w podziemnym ka
nale wykorzystywanym dla celw irygacyj
nych. W prasie zaczy by rwnie publiko
wane informacje o dywanowych nalotach na
obiekty cywilne, taktyce spalonej ziemi, sze
rzcej si wrd onierzy narkomanii, de
zercjach itp. Pocigno to za sob spadek
zaufania do armii i jeszcze bardziej pogbi
o nieufno wobec oficjalnej propagandy.
Ponadto, co moe wyda si paradoksalne,
dla prawie miliona obywateli ZSRR bior
cych udzia w wojnie, pobyt w Afganistanie
oznacza moliwo kontaktu z inna kultur,
a nawet produktami wiata zachodniego
(wojskowymi i cywilnymi) o standardzie
przewyszajcym wszystko co mogli zoba
czy w ZSRR. W pniejszych latach onie
rze, ktrzy wrcili z Afganistanu stanowili (i
stanowi do dzi) odrbn kast, ktrej
irudno z wielu wzgldw znale swoje
miejsce w spoeczestwie. Wywieraj tym
samym na nie powany wpyw destrukcyjny.
Wojna w Afganistanie, brak wikszych
sukcesw militarnych i politycznych oraz
konieczno wycofania wojsk wywary znacz
ny wpyw na przebieg przemian postpuj
cych w byym ZSRR i w konsekwencji jego
rozpad.

49