Üzümsü Meyve Yetiştiriciliği 2

T.C.
MLL ETM BAKANLII
TARIM TEKNOLOJLER
ZMS MEYVE YETTRCL 2
Ankara, 2013
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iv
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1. BRTLEN YETTRCL ...................................................................................... 3
1.1. Brtlenin zellikleri ................................................................................................. 3
1.1.1. Brtlenin nemi ................................................................................................ 3
1.1.2. Morfolojik zellikleri ............................................................................................ 4
1.1.3. Dllenme Biyolojisi ............................................................................................... 7
1.1.4. Brtlen eitleri ................................................................................................. 7
1.2. Brtlenin Ekolojik stekleri ..................................................................................... 16
1.2.1. klim stekleri ...................................................................................................... 16
1.2.2. Toprak stekleri.................................................................................................... 17
1.3. Brtlenin oaltlmas ............................................................................................ 18
1.4. Brtlen Bahe Kurulmas ........................................................................................ 20
1.4.1. Arazi Hazrl ..................................................................................................... 20
1.4.2. Fidan Dikimi ........................................................................................................ 20
1.5. Brtlenin Yllk Bakm leri .................................................................................. 21
1.5.1. Toprak lemesi ................................................................................................... 21
1.5.2. Sulama ................................................................................................................. 21
1.5.3. Gbreleme ........................................................................................................... 22
1.5.4. Budama ................................................................................................................ 22
1.5.5. Hastalk ve Zararllarla Mcadele........................................................................ 26
1.6. Brtlenin Hasat ve Muhafazas ............................................................................... 27
1.6.1. Hasat .................................................................................................................... 27
1.6.2. Ambalajlama ........................................................................................................ 28
1.6.3. Muhafaza ............................................................................................................. 29
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 30
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 35
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 36
2. AHUDUDU YETTRCL ........................................................................................ 36
2.1. Ahududunun zellikleri .............................................................................................. 36
2.1.1. Ahududunun nemi............................................................................................. 36
2.1.2. Morfolojik zellikleri .......................................................................................... 37
2.1.3. Dllenme Biyolojisi ............................................................................................. 38
2.1.4. eitleri ................................................................................................................ 38
2.2. Ahududunun Ekolojik istekleri ................................................................................... 43
2.2.1. klim stekleri ...................................................................................................... 43
2.2.2. Toprak stekleri.................................................................................................... 43
2.3. Ahududunun oaltlmas .......................................................................................... 43
2.4. Ahududu Bahe Kurulmas ......................................................................................... 44
2.4.1. Arazi Hazrl ..................................................................................................... 44
2.4.2. Fidan Dikimi ........................................................................................................ 45
2.5. Ahududunun Yllk Bakm leri................................................................................. 46
2.5.1. Toprak lemesi ................................................................................................... 46
2.5.2. Sulama ................................................................................................................. 46
2.5.3. Gbreleme ........................................................................................................... 47

2.5.4. Budama ................................................................................................................ 47
2.6. Ahududunun Hasat ve Muhafazas ............................................................................. 49
2.6.1. Hasat .................................................................................................................... 49
2.6.2. Ambalajlama ........................................................................................................ 49
2.6.3. Muhafaza ............................................................................................................. 49
UYGULAMA FAALYET ................................................................................................ 50
RENME FAALYET3 .................................................................................................. 55
3. YABAN MERSN YETTRCL ............................................................................ 55
3.1. Yaban Mersininin zellikleri...................................................................................... 55
3.1.1. Yaban Mersininin nemi .................................................................................... 55
3.1.2. Morfolojik zellikleri .......................................................................................... 57
3.1.4. eitleri ................................................................................................................ 60
3.2. Yaban Mersininin Ekolojik stekleri ........................................................................... 62
3.2.1. klim stekleri ...................................................................................................... 62
3.2.2. Toprak stekleri.................................................................................................... 63
3.3. Yaban Mersininin oaltlmas .................................................................................. 63
3.4. Yaban Mersini Bahelerinin Kurulmas...................................................................... 63
3.4.1. Arazi Hazrl ..................................................................................................... 63
3.4.2. Fidan Dikimi ........................................................................................................ 63
3.5. Yaban Mersininin Yllk Bakm leri......................................................................... 64
3.5.1. Toprak lemesi ................................................................................................... 64
3.5.2. Sulama ................................................................................................................. 64
3.5.3. Gbreleme ........................................................................................................... 65
3.5.4. Budama ................................................................................................................ 65
3.6. Yaban Mersininin Hasat ve Muhafazas ..................................................................... 66
3.6.1. Hasat .................................................................................................................... 66
3.6.2. Snflandrma ....................................................................................................... 67
3.6.3. Ambalajlama ........................................................................................................ 67
RENME FAALYET4 .................................................................................................. 73
4. LEK YETTRCL ................................................................................................ 73
4.1. ilein zellikleri ....................................................................................................... 73
4.1.1. ilein nemi...................................................................................................... 73
4.1.2. Morfolojik zellikleri.......................................................................................... 74
4.1.4. eitleri ................................................................................................................ 77
4.2. ilein Ekolojik stekleri ............................................................................................ 82
4.2.1. klim stekleri ...................................................................................................... 82
4.2.2. Toprak stekleri.................................................................................................... 83
4.3. ilein oaltlmas ................................................................................................... 84
ii
4.4. ilek Bahesi Kurulmas ............................................................................................ 86

4.5. ilein Yllk Bakm leri .......................................................................................... 92
4.5.1. Toprak lemesi ................................................................................................... 92
4.5.2. Sulama ................................................................................................................. 92
4.5.3. Gbreleme ........................................................................................................... 93
4.5.4. Budama ................................................................................................................ 93
4.6. ilein Hasat ve Muhafazas ...................................................................................... 94
4.6.1. Hasat .................................................................................................................... 94
4.6.2. Ambalajlama ........................................................................................................ 95
4.6.3. Muhafaza ............................................................................................................. 95
LME VE DEERLENDRME .................................................................................. 100
MODL DEERLENDRME ............................................................................................ 101
CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................... 102
KAYNAKA ....................................................................................................................... 104
iii
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
ALAN
DAL/MESLEK
MODLN ADI
MODLN
TANIMI
SRE
N KOUL
Tarm Teknolojileri
Endstriyel Sebze ve Meyve Yetitiricilii
zms Meyve Yetitiricilii-2
YETERLK
zms meyveleri yetitirmek
Tekniine uygun zms meyvelerin yetitiricilii ile ilgili

bilgi ve becerilerin kazandrld bir renme materyalidir.
40/24
n koulu yoktur.
Genel Ama
Gerekli ortam, alet ve malzeme salandnda tekniine uygun
olarak zms meyvelerin yetitiriciliini yapabileceksiniz.
MODLN AMACI
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Amalar
1. Brtlen yetitirebileceksiniz.
2. Ahududu yetitirebileceksiniz.
3. Yaban mersini yetitirebileceksiniz.
4. ilek yetitirebileceksiniz.
Ortam: Ak arazi, depo
Donanm: eit katalou, internet, termometre, rzgr ler,
higrometre, toprak ileme aletleri, bel, krek, kazma, budama
makas, budama testeresi, a ba, a ba, traktr, apa
makinesi, pulluk, kazaya, tel, iaret kaz, dikim tahtas, fidan,
gbre, dikim ukuru burgusu, su, ila, traktr, ila motoru,
eldiven, maske, bel, apa, meyve aac, kova, budama makas,
kasa, hasat nl, ambalaj malzemeleri
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen
lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
LME VE
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
DEERLENDRME
doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak
modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek
sizi deerlendirecektir.
iv
GR
GR
Sevgili renci,
Trkiye deiik iklim zellikleriyle bir kta manzaras gstermektedir. klimde grlen
bu deiiklik dolaysyla lkemiz, meyve tr zenginliinin yannda byk bir eit
zenginliine de sahiptir ve meyvecilik kltrnn tabii bir mzesi gibidir.
Meyveler insan vcudunun gelimesi, hastalklardan korunmas ve sindirim
organlarnn iyi almas iin gereken besin maddelerini bnyelerinde bulundurur. Bunlar
ayrca kalori salar, grnleri ile itah zerine etki yapar. Yaplarndaki selloz ve lifli
maddeler nedeniyle hazmlar kolaylatrr ve pek ok hastal nler, karacier ve
bbreklerin iyi almasna yardmc olur.
Trkiye gibi ormanlar hzla azalan lkelerde meyve baheleri, lke topraklarnn
korunmas, gzelletirilmesi ve yeilliin korunmasnda daha da nem kazanmaktadr.
Meyve aalar, yurdun aalandrlmas ve gzellemesine katk salamasyla beraber
insanlarn psikolojisini de olumlu ynde etkiler, yaama ve alma glerini artrr. Su ve
yeilliin insana verdii gnl ferahll btn iyilik ve saadet duygularnn kapsn aar.
Dnya meyve retim miktarnda birok rnde ilk srada yer almamza ramen,
verim, d satm ve kii bana tketim miktarlarnda ise olduka gerilerde bulunduumuz bir
gerektir. Bunu amann ve d satmda da hak ettiimiz yere ulamamzn yegane aresi ise
modern teknik ve teknolojilerin kullanlmas ile modern meyveciliin bir an nce
uygulamaya konulmas ile mmkn olabilecektir. Ayrca insan nfusu ile birlikte artan gda
ihtiyacn da karlamak iin birim alandan ve aatan en yksek verimi almak zorundayz.
Bu modl siz deerli rencilere, zms meyvelerden brtlen, ahududu, yaban
mersini ve ilek yetitiricilii konusunda teknik bilgiler vermektedir. Modl ierisinde bu
meyvelerin yetitirilmesi iin gerekli olan tm aamalar sras ile anlatlmtr.
RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
Gerekli ortam, alet ve malzeme salandnda tekniine uygun olarak brtlen
yetitirebileceksiniz.
ARATIRMA
Brtlenin bitkisel zelliklerini inceleyiniz.
Brtlen bahesi kurarken nelere dikkat edileceini aratrnz.
Blgenizde yetitirilen brtlen eitlerini aratrnz.
Brtlenin retim ilemlerinin nasl yapldn aratrnz.
Brtlenin bakm ilemlerinin nasl yapldn aratrnz.
Brtlenin hasat ve muhafaza ilemlerinin nasl yapldn aratrnz.
Elde ettiiniz bilgileri arkadalarnzla paylanz.
1. BRTLEN YETTRCL
1.1. Brtlenin zellikleri
1.1.1. Brtlenin nemi
lkemizin her yresinde brtlene rastlanmaktadr. zellikle Orta Anadolu ve
Karadeniz Blgesinde brtlen yetitiricilii daha fazladr.
Brtlenin Anavatan Gney, Bat ve Orta Avrupadr. Brtlenlerin kltr
eitlerinin hemen hepsi Kuzey Amerika kkenlidir. Brtlenlerin kltr formlar
zerindeki ilk almalar; 18.yy ortalarnda balam, 1930lu yllarda dikensiz brtlenler
bulunmu ve son yllarda deiik blgelere adapte olabilen yksek kaliteli brtlen eitleri
gelitirilmitir.
nsan salnda nemli rolleri olan brtlen; organik asitler, mineraller ve vitaminler
bakmndan ok zengin bir meyvedir.
Brtlen meyveleri ok eitli ekillerde deerlendirilirler. Gerek taze olarak gerek
konserve, reel, marmelt, pasta, dondurma, eker, yourt, meyve suyu, likr gibi eitli
ekillerde tketilmektedir. Derin dondurularak muhafazaya alnan meyveler uzun sre farkl
deerlendirmeler iin hazr tutulur. Brtlen meyveleri pasta endstrisinin aranan
meyvelerindendir. Ayrca meyveler kurutularak deiik ekillerde kullanlmak zere (meyve

ay gibi) uzun sre saklanabilirler. Brtlen meyveleri meyve suyu, konsantre ve likr
olarak ta kullanlmaktadr. Reel, marmelat, jle ve ekerleme endstrisinde, zellikle
kendine zg gzel kokular nedeniyle deerli bir hammaddedir.
Son yllarda hzla gelien ve tketimi artan dondurma ve meyveli yourt retiminde de
yaygn olarak kullanlmaktadr.
Resim 1.1: Brtlen
1.1.2. Morfolojik zellikleri

Bgrtlen; rosales takmnn, rosaceae familyasnn rosoidea alt familyasnn rubusl
cinsine girmektedir.
lkemizin hemen her blgesinin doal florasnda yabani brtlene rastlamak
mmkndr. Brtlenler, 2 m yksekliinde, gevek, ok dall al karakterindedir.
Srgnler yay eklinde olup zeri dikenlidir.
Yapraklar 5 paraldr. Yaprakklar dalgal, kvrml, kaln, keskin ift testere
dilidir. Yapraklarn st yz parlak ve koyu yeil, alt yz daha ak olup beyaz tylerle
kapldr.
Brtlenlerin kkleri geni bir alana yaylmaktadr.
Brtlenler asmalarda olduu gibi slklere sahip deildir. Bunlar trmanabilmek
iin dikenlerini dayanak olarak kullanrlar.
Islah almalar sonucunda dikensiz brtlen elde edilmitir. Olduka verimli ve
gl byme zelliine sahip olan bu eitlerin bitkileri 3-4 m boyunda dallar olutururlar.
Tm toprak ve iklim artlarna adapte olma zelliine sahiptir. Dk k souklarna
dayankl olmalarna ramen ge donlardan zarar grmektedirler.
Brtlen, meyveler ierisinde ok beenilen ekici bir meyveye sahiptir.

Brtlenlerin ekonomik mr 12-13 yldr.
Resim 1.2: Brtlende srgn, yaprak ve iek yaps
Resim 1.3: Brtlen meyvesi
Resim 1.4: Brtlende dikenli gvde yaps
Resim 1.5: Kk yaps
Brtlenlerde ieklenme genellikle mays aynda balayp austos ayna kadar

devam etmektedir. Bu nedenle bitki zerinde deiik olgunlama devrelerinde olan meyve
salkmlar birbirini takip eder.
Resim 1.6: Brtlen iei
1.1.3. Dllenme Biyolojisi

Brtlenlerde tozlanma arlar vastas ile olmaktadr. Kltr yaplan dik
brtlenler kendilerini dlleyebilmektedirler. Ancak melez karakterlerin birounda ksrlk
grlmektedir.
1.1.4. Brtlen eitleri

Daha kazanl yetitiricilik iin ok iyi adapte olmu ve zellikle yaygn hastalklara
genetik olarak dayankl eitlerin seimine dikkat edilmelidir.
eit bulunduu iklim ve toprak zelliine uygun,

Verimli ve hastalklara dayankl,
Pazarn arad bir eit,
Yola ve tamaya dayankl,
Bitkisi kuvvetli gelien,
Meyveler taze olarak veya meyve ileyen bir kurulaa pazarlanmas
durumlarnda farkl eit gerektirmektedir.
eidi, zellii ve kayna belli olmayan fidanlar ile bahe kurulmamaldr. Bu
tip fidanlarla eitler kart iin meyvenin pazar deeri ve verimi dmekte,
pazarlamada glklerle karlalmaktadr.
Boysenberry
Koyu renkli yapraklara sahiptir. Olgunlamas ise biraz getir. Meyveleri uzun konik,
iri (3 cm uzunluunda, 8 gr arlnda) siyaha yakn mor renktedir. Mkemmel derecede
aromal ve byk ekirdeklidir. Ayrca boysen meyvelerinin sap ksm ekilerek
koparldnda ayn ahudududa olduu gibi boluk kalmaktadr. Verimi olduka yksektir.
Gerek sofralk gerekse souk dondurmaya elverilidir. Dondurmaya elverili olduu iin
olduka yaygndr.
Resim 1.7: Boysenberry
Logan
Bitkileri srngen, yatk karakterli olup ince uzun, 4 mye yakn srgnlere sahiptir.
Ksaorta uzunlukta fakat kaln dikenleri bulunmaktadr. Meyveleri byk (3-4 cm
uzunlukta) uzun koni eklinde krmzmtrakmor renkli ve asitlidir.
Resim 1.8: Logan
Apache
Bitki kuvveti orta derecededir ve verimli bir eittir. Meyve bykl uzun
koniimsi bir yapdadr. Meyveleri siyah, parlak ve almldr. Orta derecede srgn
vermektedir. Sofralk tketiminin yannda dondurma sanayinde de olduka kullanlan bir
eittir.
Resim 1.9: Apache
Navaho
Bitkileri dik olarak gelien navahonun bitkileri orta kuvvettedir. Orta mevsimlidir.
Sert meyveleri, orta byklktedir ve olduka lezzetlidir. Raf mr olduka uzundur, 14
21 gn dayanabilir. Turuncu pas hastalna dayankldr.
Resim 1.10: Navaho
Kowa
Bitkileri orta kuvvettedir. Meyveleri olduka byktr ve serttir. Yaklak 10-12 gr

arlndadrlar. Meyve verme zaman uzun bir sreye yaylmtr. Turuncu pas hastalna
ve souklara dayankldr.
Resim 1.11: Kowa
Dewberry
Avrupa ve Asyada geni bir yaylma alanna sahiptir. Srnc bir bitki yapsna
sahip olan dewberrye tarla brtleni de denmektedir. Meyveleri byk olmamakla beraber
parlak bir grnme sahiptir.
Resim 1.12: Dewberry
Arapaho
Bitkileri kuvvetli olan arapaho olduka verimlidir. Meyveleri byk (34 cm

uzunluunda), uzun koniimsi ekildedir. Meyve rengi tam olgunlatnda siyah rengi
almaktadr. Tad olduka iyi, sofralk olarak tketimi olduka yaygndr. Orta derecede
srgn vermektedir. Yetitirilmesi yaygn olan bir eittir.
Resim 1.13: Arapaho
Olalle Black
Meyveleri ok iri, uzun ok siyah renklidir. Tad iyi, orta asitli ve eti serttir. Yllk
srgnleri sk ve iri dikenlerle kapldr. lkemizde ithal edilerek denemeye alnan bu eit,
zmirde yaplan ba-bahe toplantsnda, lkemiz iin standart eit olarak kabul edilmitir.
Bitkisi ok kuvvetli, kk srgn verme durumu orta-iyi, yapraklar l, bask oval ve
yaprak yzeyi kabadr. Bitki bana verim 3 kg dolaynda olup meyve uzunluu yaklak 2.53 cm civarndadr.
10
Resim 1.14: Olalle black
Chester
Gelimesi orta kuvvette olup verimli bir eittir. Parlak, siyah renkli olan bu eidin
olduka iyi bir aromas bulunmaktadr. Meyveleri uzun konik, iri ve ekirdekleri orta
byklktedir. Tam yetitiinde siyah renge ulamaktadr. Yetitiricilii A.B.D.de olduka
yaygndr.
Resim 1.15: Chester
Thedor remers
Meyveleri yuvarlams olup orta byklktedir. Parlak siyah renkli tanelere sahip
olan bu eidin gayet gzel bir aromas vardr, tad mayho tatldr. Sulu, asitli ve yumuak
olduundan daha ok meyve suyu yapmnda kullanlr. Taze kullanm azdr. Srgnleri
dona ve kurakla hassastr. Kuvvetli bir bitkiye sahiptir. Olduka verimlidir. ok tannm
bir eit olup 1420 sene ekonomik mre sahiptir.
11
Resim 1.16: Thedor remers
Maron
Gelimesi orta kuvvette, dikenli ve verimli bir eittir. Olgunlamas boysenberryden

1 hafta getir. Meyveleri byk siyahmtrak-krmz, sk etli ve ok lezzetlidir. Sanayide
ilemeye ve derin dondurmaya uygundur. Souklara dayankl bir eit deildir.
Resim 1.17: Marion
Black satn
Kuvvetli bir geliime sahiptir, srgnleri dzensizdir. rnlerini uzun bir periyot
ierisinde olgunlatrr. Verimi yksektir. Meyveleri byk, parlak siyah, lezzetli ve suludur.
Olgunlamas austos-ekim arasna yaylmtr.
12
Resim 1.18: Black satn
Thornfree
Bitkisi orta kuvvette geliir ve yeterli miktarda koltuk oluturmaktadr. Srgnleri

dikensizdir. Meyveleri byk, kesik konik eklinde, orta sulu, aromal ve sk etlidir. Taze
tketim ve ilemeye uygundur.
Resim 1.19: Thornfree
Wlson Frhe
Yuvarlams siyah ve parlak meyvelere sahip olup orta byklktedir. ok sayda

iek ve meyve oluturmakta ve meyveleri tatldr. Bitkisi srnc deildir. Meyvelerinde
ok sayda byk ekirdekleri vardr. Dona dayankl, oaltlmas kolaydr. Nemli
blgelerde tavsiye edilir.
13
Resim 1.20: Wilson frhe
Thornless evergreen
Meyveleri byk, yuvarlams olup siyah renklidir. Tatl ve orta aromatik bir tada
sahiptir. Dikim aral dar braklarak yetitirilir. Yar srnc karakterde olup orta kuvvette
bitkiye sahiptir. Srgnleri dikensiz dallanmas azdr. Meyveleri takriben olgunlamadan 1
hafta nce siyah rengini alr fakat tam olum devresinde yenmelidir. Tanmaya dayankl
olup taze olarak ve derin dondurularak kullanlabilir.
Resim 1.21: Thornless evergreen
Young
Boysenberryden daha erkencidir. Kuvvetli bir bitkiye sahiptir. Meyvelerinin irilii ve

ho aromas ile olduka tannm bir eittir. Rengi parlak arabi krmzdan morumtrak
siyaha kadar deimektedir. Az sayda fakat iri ekirdeklere sahiptir. Verimi orta
derecededir.
14
Resim 1.22: Young
Darrow
Dik gvde yapsna sahip bir eittir. lkemizde yeni denemeye alnan eitler
arasndadr. Yapraklar beli, sivri, oval, yaprak yzeyi kaba yapldr. Srgn geliimi ortaiyi, srgnleri seyrek dikenlidir.
Resim 1.23: Darrow
Drckson thornless
Meyveleri uzunkoniimsi olup siyah renktedir. Bitkileri orta derecede kuvvetlidir.

Yetitiricilii yava yava A.B.D ve civarnda yaygnlamaktadr. Orta derecede srgn
verir. Taze tketimi yaygndr. Az miktarda dikenlere sahiptir.
15
Resim 1.24: Drckson thornless
Hull Thornless
Bu eit black satn kadar dayankl deildir. Tatl meyvesi, byk, sert, aromas ok
iyi ve yksek scaklk altnda renklerini korurlar. Meyveleri tam olgunlatktan sonra
toplanmaldr. Orta mevsimden son mevsime kadar toplanabilir.
Resim 1.25: Hull thornless
1.2. Brtlenin Ekolojik stekleri

1.2.1. klim stekleri
Brtlenler genel olarak souk lman iklim blgelerinin bitkileridir. Ancak baz
eitleri, scak lman iklim blgelerine adapte olabilmektedir. Brtlen yetitiriciliinde
hava oransal neminin yksek olmas istenir. Klar ok lk geen, yazlar ok scak ve kurak
olan blgelerde brtlen yetitirilemez.
16
Brtlen bitkisi, iklim istei ynnden fazla seici deildir. Brtlenler deiik
iklim artlarna daha kolay adapte olma zelliindedir. Scaklk ve kurakla ok duyarl
deildir. Ancak k ve ilkbahar donlarndan zarar grr. Genelde scak lman blgelerde iyi
sonu verir. Sert rzgrlar, zerinde kar birikmesi ve dolu ya brtlenlere zarar verir.
Kn sert donlar yaanrsa ertesi yln rn verimi der. Sonbaharn balarndaki (eyll)
verim dneminde don olayn yaayan blgelerde brtlen yetitirilmemelidir.
K aylarndaki iddetli donlara (-20- 25 0Cye kadar) olduka dayankldr. Normalde
souk geen k mevsiminde dallar genellikle donarak zarar grrler. Donan bu dallar yerine
kklerden yeni srgnler kar ancak o yln rnn almak mmkn olmamaktadr. Bu
nedenle don tehlikesi olan blgelerde mutlak dondan korunma tedbirleri alnmaldr.Ayrca
ilkbaharda ge iek at iin ilkbahar ge donlarndan da zarar grmez
Meyvenin olgunluk dnemi haziran ve austos aylarnda gereklemektedir.
Dolaysyla brtlenlerin olgunlama dneminde kuru bir hava istenmez.
Brtlenlerin iek ve meyve dnemlerinde etkili ve srekli yalar ile dolu
yalar zararldr. Yksek oranda hava nemine karlk bahenin iyi havalanmas, hava
akmnn salanmas da gereklidir. Uzun sreli sis olaylar ve iddetli rzgrlar, bitki
geliimini geriletir.
Brtlen bitkisinin k souklama ihtiyac olmaktadr, 7 0Cnin altnda en az 800 saat
geirmelidir.
1.2.2. Toprak stekleri

Toprak olarak seici deil ancak bitki, dinlenmi, iyi drene olmu, derin ve geirgen
toprak, yar asit (pH 6-7) topraklar sevmektedir. Bunun yannda topran yeterli besin
maddece zengin olmas verim ve kalite bakmndan olumlu ynde etkilemektedir.
Standart temel gbreleme iyi yanm iftlik gbresi 4-5 t/da, Ancak bu gbrelemede
topran verimliine gre bu miktarlar deiiklik gstermektedir.
Brtlenler orta veya orta-kk allardr ve zel bir toprak istei gstermezler.
Bununla beraber brtlen yetitiricilii organik maddelerce zengin, derin, geirgen, yar
asit, hafif veya orta bnyeli, su tutma kapasitesi yksek topraklarda baarl ekilde yaplr.
Srekli toprak nemi salanmaldr. Bu nedenle drenaj salanm, ar bnyeli
topraklarda da uyum salamaktadr. Toprak reaksiyonu hafif asit veya ntr (pH = 6-7)
olmaldr. Toprak derinlii en az 1 metre olmaldr. Toprak hazrlnda toprak 30-35 cm
derinlikten ilenmesi yeterlidir.
Toprak ileme srasnda organik gbrelemenin beraber yaplmasnda yarar vardr.
Takip eden uygulama N, P, K gbrelemesidir. Bunun da sonbahar sonunda veya k
sonundan nce toprak analizi sonunda gerekli miktarlarda uygulanmaldr.
17
1.3. Brtlenin oaltlmas

Brtlen kk srgnleri, u daldrma, yaprak-gz elikleri, kk elikleri ve doku
kltr ile retilmektedir.
Kk srgnleri ile fidan retimi
Brtlen bitkisinin kk boaz ve kkte bulunan gzlerden her yl yeni srgnler

kmaktadr. lkbaharda topraktan kan srgnler gelime mevsimi boyunca byrler. Ge
sonbaharda yapraklarn dktkten sonra erken ilkbahara kadar bunlar kkl olarak sklr
ve fidan olarak kullanlrlar. Klar sert geen blgelerde ilkbaharda skm daha uygundur.
Kk srgnleri ile fidan retiminde salkl ana bitkilerle gerekirse sterilize edilmi
alanlarda damzlklar kurulur. Bu damzlklarda bakm en iyi ekilde yaplr. Meyve
dalcklar henz iekte iken kesilir ve her 4-5 ylda bir, fidanlk yeri deitirilmelidir.
Resim 1.26: Kk Srgn
U daldrma ile fidan retimi
Dikensiz trlerin oaltlmasnda byk dikkat gerekmektedir. Dikensiz srngen

brtlen tipleri sadece u daldrmas ile retilmektedirler. Dikensizliin devam iin
sonbaharda srgnn u ksmnn kklendirilmesi gerekir. Kkten kan srgnler daima
dikenli olmaktadr.
18
Resim 1.27: U daldrma ile retim ve oluan yeni srgnler
Yaprak ve gz elikleri ile fidan retimi
Gerek dikine gerek yatk byyen brtlen tipleri ilkbaharda krpe, yaprakl
srgnlerden alnan yaprak ve gz eliklerinin yksek nemde ve zellikle sisleme yntemi
altnda kklendirilmeleriyle kolayca oaltlabilirler. Byle eliklerin kklendirilmeyi
uyarc kimyasal maddelerin (hormonlar) uygulanmasyla kklenme orannda daha salkl
sonular alnabilmektedir.
Kk elikleri ile fidan retimi
Brtlen bitkilerinin gvde elikleri ile retimi mmkn olmamakla beraber kk

elikleri ile fidan retimi salanabilmektedir. Kk elikleri sonbaharda yaprak dkmnden,
ilkbaharda gzlerin srmesine kadar geen dinlenme dneminde alnrlar. 2 mmden 10
mmye kadar deien kalnlklarda kk paralarndan yararlanlr.
elikler 5-10 cm boyunda hazrlanrlar. Kk paralarnn alnp elik yaplmalar ve
dikilmelerine kadar ok nemli ortamlarda tutulmalar ve kurumalarnn nlenmesi gerekir.
Kk elikleri arazide 60-80 cm aralklarla ve 3-5cm derinlikte alan izilere yan yana ve
yatay olarak dizilir stleri toprak ile kapatlr.
eliklerin dikildii yer hafif bnyeli, organik ve ticari gbrelerle zenginletirilmi
olmaldr. Bu elikler zerindeki gzler ilkbaharda srer ve yaz boyunca gelierek
sonbaharn sonlarnda dikime hazr fidan haline gelirler.
Doku kltr yntemi ile fidan retimi
Brtlen fidan retiminde en modern en salkl ve en hzl yntem, doku kltr

tekniidir. Kontroll artlarda salkl olarak bytlen ana bitkilerin byme noktalarndan
0.1-0.3 mm kadar kk paralar alnarak sterilize edilmi tplerde zel besin ortamlarna
konulurlar.
Scaklk, nem ve k ynnden en iyi artlarn saland byme odalar veya
dolaplarnda bu paracklar iinde bulunduklar zel ortamda oalr ve kk bitkicikler
19
oluur. Bunlar belirli bir sre sonra alnarak kk sakslara daha sonrada byk sakslara
alnp d artlara altrlarak bytlrler.
1.4. Brtlen Bahe Kurulmas

1.4.1. Arazi Hazrl
Bahe kurulacak yerin iklim zellikleri brtlen bitkilerinin yetitiriciliine uygun
olmaldr. Toprak analizi yaptrlarak gerektiinde toprak bnyesi uygun hale getirilir.
Bahenin ilkbahar ve zellikle yaz aylarnda srekli sulanaca dnlerek su kaynaklarna
yaknl, sulama suyu temini durumuna gre sulama yntem ve tesisine karar verilir.
Bahede daha nceden herhangi bir kltr yaplmamsa bahe hazrlna bir nceki
yazdan balanr. Toprak dikimden en az bir ay nce derin bir ekilde srm, gerekirse
krizma yaplr. Toprak analizi yaptrlarak verilecek gbre miktarlar belirlenir. Genel olarak
topraklar organik maddece fakir olduklarndan 3-5 ton iftlik gbresi verilerek ikinci bir
srm yaplr. Gbrelemeden sonra, toprak ilenerek gbrenin topraa karmas
salanmaldr. Dikimden nce fosforlu ve potasyumlu gbrelerle bir taban gbrelemesi ve
son bir srm yapmak daha iyi sonular vermektedir.
Toprak ilendikten sonra gerekiyorsa toprak fmigasyonu yaplmaldr.
1.4.2. Fidan Dikimi

Dikim yaplacak fidanlar kuvvetli, kkler iyi gelimi, hastalksz olmaldr. Dikim
zamanna kadar serin ve nemli ortamlarda saklanmaldr. Hemen dikilmeyecek ise
hendeklenmelidir. Gzler canl ve dolgun olmaldr. Fidanlar dikim yerine amurlu su dolu
kovalarda veya slak telisler ierisinde tanmaldr. Kapal, bulutlu, rzgarsz gnler dikim
iin en uygun gnlerdir. Dikilecek brtlen fidanlarnda nce kk tuvaleti yaplr. Yaral,
kuru ve ok uzun kkler kesilir.
Brtlen fidanlar fidan olarak skldkleri derinlikten 5- 7.5 cm daha derine
dikilmelidir. Yaklak bir krek genilii ve deinliinde alan ukurlar ierisine fidanlar
yerletirilerek kkler tamamen toprakla rtlr. Akta kk kalmamaldr. Toprak daha sonra
ayakla bastrlarak sktrlr.
Dikimin hemen ardndan fidanlara can suyu verilir. Dikimi yaplan fidann tepesi 2030 cmden kesilir.
Brtlenlerde klar souk geen blgelerde erken ilkbaharda yaplan dikimler en iyi
sonucu vermektedir. Klar lk geen blgelerde ise ge sonbahar ve k aylarnda yaplan
dikimler iyi sonu vermektedir.
Dikim mesafeleri tr ve eitler byme gc ve ekline, dikim yntemlerine, terbiye
ekillerine, toprak verimliliine ve toprak ileme ekline gre ok farkllk gstermektedir.
Dik byyen brtlenler iin sra aras x sra zeri mesafeleri 1.50 x 0.50 m, yatk
20
byyenler iin ise 3.00 x 3.50 m braklmaktadr. Genel olarak ortalama 2.50 x 1.50 m
kullanlmaktadr.
Ticari amal dikim aralklar sra aras 3 m, sra zeri 1.0 -1.5 m tavsiye edilmektedir.
Tek sra tel sistemi kullanlmaktadr. Dallar tellere 70, 130 ve 180 cm yksekliklerde tel ile
balanr.
Dikim mesafelerini belirlemede eitlerin tipleri de etkilidir. Dikensiz eitlerin daha
geni aralklarla dikilmesi tavsiye edilir. Buna karn dik gelien brtlen eitlerinde dikim
mesafeleri daha dk tutulmaktadr.
Resim 1.28: Brtlen bahesinden grnm
1.5. Brtlenin Yllk Bakm leri

1.5.1. Toprak lemesi
Dikimden sonra toprak 15-20 cm derinlikte ilenmeli. Sralar aras apalanarak
kesekler krlmaldr. Yabanc ot mcadelesi, hastalk ve zararllarla mcadele yaplmaldr.
Mallama; mallama yaplmasyla toprak nemi ve scakl korunmakta, yabanc ot
kontrol ve verimde olumlu etkileri olmaktadr. Mal malzemesi olarak plastik, dokunmu
plastik, sap ve saman kullanlmaktadr. Ancak phytophthoraya (kk rkl) hassas baz
eitlerde plastik mal uygulamas ile bu hastaln daha da artt grlmektedir. Bu gibi
durumlarda samanla mallama nerilir.
1.5.2. Sulama
Brtlenden iyi verim alabilmek iin sulama nemlidir. Brtlen srekli toprak
nemi istedii iin sulamaya dikkat edilmelidir. Yalarn yetersiz olduu dnemlerde
sulama zorunlu olarak yaplmaldr. zellikle hasat zamannda daha fazla sulama gerekir.
21
Az geirimli topraklarda fazla su birikimi kklerde hastalklara ve lmlere sebep

olur. Ar sulama susuzluk kadar zararldr.
Sulama; kark, yamurlama veya damla sulama eklinde yaplr. Ancak hasat
dneminde yamurlama sulama ynteminden kanlmaldr.
1.5.3. Gbreleme
Dikim ncesinde yaplacak toprak tahliline gre uygun gbreleme yaplmaldr. Ancak
analiz yaplmamas durumunda yllk gbre ihtiyalar:
4 -10 kg saf azot karl azotlu gbre,
5 - 7 kg saf fosfor karl fosforlu gbre,
8 -12 kg saf potasyum karl potasyumlu gbre verilir.

Tam verim andaki bahelerde bu miktarlar ilk dikim yllarnda 1/3, ikinci ylda
si olarak verilmelidir. Azotlu gbreler genelde amonyum slfat olarak verilir ancak pH=
5.5 ve daha dk ise amonyum nitrat olarak verilmelidir. Gerekirse kireleme yaplarak pH
6-7 ye ykseltilir.
Azotlu gbreler brtlen bitkilerine erken ilkbaharda ve meyve geliimi srasnda
olmak zere iki defada verilir. Azotlu gbreler sulama veya ya ncesi, bitkilerin kk
blgelerine serpilerek verilmelidir.
Fosforlu ve potasyumlu gbreler gerektiinde ylda veya iki ylda bir uygulanr.
Uygulama sonbahar k aylarnda fosforlu ve potasyumlu gbreler bitkilerin kk blgeleri
hizalarna topraa 20-30 cm derinlie gmlerek uygulanr.
1.5.4. Budama
ekil budamas
ekil budamas brtlene ekil vermek iin yaplr. ekil budamas yaplrken it
sistemi terbiyesi uygulanr. Fidanlar sra zeri hangi aralklarla dikilirse dikilsin sonuta
bunlarn aras her yl yenilenen srgnlerle birka yl iinde dolar ve it eklini alr. 30- 60
cm enine oluturulan it boyunca srgnler 10- 20 cm aralklarla dizilirler.
Yaygn olarak sra balarna 1,5- 2,0 m boyunda kuvvetli direkler dikilir. Bunlar
glendirmek iin eitli destek sistemleri gelitirilmitir. Bunlarn malzemesi ahap, metal
veya beton olabilir. Aralarna 6-10 mde bir daha az kuvvetli direkler dikilir. Sralar boyunca
bu direklere tutturulan teller ekilir ve iyice gerdirilir. Farkllklar bu tellerin ekilmelerinde
grlr. En basit sistemde yerden 0,5-0,6 m ve 1,0- 1,2 m yksekliklerde iki tel ekilir. Bu
teller, her biri 0,5-0,6 m yksekliklerde birbirini takip eden 3 srada olabilir.
22
ekil 1.1: Brtlen destek sistemi
ekil 1.2: it sisteminde ekil budamas
Genel olarak srgnler tek tek ve btn tellere balanrlar. Srgnleri tellere balama
ilemi yaz aylarndan balanarak aralklarla srdrlmekte ve k aylarnda bitirilmektedir.
Bazen de balama ileminin tamam, sonbahar aylarnda bir defada yaplmaktadr.
23

rn budamas
rn budamas ile meyve verim ve kalitesi dorudan etkilenir. rn budamasn tekil
eden uygulamalar unlardr:
Bir yl sonra meyve verecek gen srgnlerin seimi,
Dier srgnlerin kesilmesi,
Meyve srgnlerinden u alma,
ekil 1.3: U alma
Meyve srgnlerinin derimden sonra kesilmesidir.
ekil 1.4: Derim sonras u kesme
Bahe tesisi srasnda dikilen brtlen fidanlarnn kk boaz ve kklerinden

ilkbaharda yeni srgnler kar. Bu gen srgnler, ilk yl fidan bana 2- 5 adet olabilir.
Bunlar ilkbahar, yaz ve erken sonbahar aylarnda byyp geliirler, ge sonbaharda
yaprak dkm ve k dinlenmesine girerler. kinci yl bunlar yar odunsu meyve
srgnleridir.
24
lkbaharda bunlarn kk boaz ve kklerinden yeniden gen srgnler kar. Bu gen

srgnler, gene btn yl byyp geliirken meyve srgnleri ilkbaharda iek aar ve
meyve verirler. Yaz aylar sonlarnda bu meyve srgnler grevlerini tamamlayarak
kururlar.
ekil 1.5: Brtlen srgnlerini destekleme
Brtlen bahelerinde rn budamas ilemlerinden birisi de meyve srgnlerinden

u almadr. Erken ilkbaharda yaplan bu ilemin amac; srgn zerinde meydana gelecek
meyve dalcklarnn saysn azaltmak ve bylece kalan dalcklardan daha fazla ve daha iri
meyve almaktr. Meyve srgnlerinde u alma iddetli (daha aadan) veya hafif (daha
yukardan) yaplr, gerekmiyorsa hi yaplmaz.
Sonbahar rn veren brtlen eitlerinde meyveler, o yln ilkbahar aylarnda
kklerden kan ve normalde gelecek yl meyve vermeleri gereken srgnlerde oluur. Bu
meyveler, yln ikinci rn fakat srgnlerin ilk rndr. Bu srgnler, gelecek yln yaz
aylarnda asl rn vereceklerdir. Sonbahar rn veren eitlere bazen yanl olarak
"yediveren" ad da verilir.
Sonbahar rnnn nemli bir ekonomik deer kazand koullarda, bu rn daha
da arttrmak iin asl rnden vazgeilir. Bu durumda yllk srgnlerden sonbahar rn
alndktan sonra bunlar dipten kesilirler, k aylarnda bahede hibir srgn grlmez.
lkbaharda kklerden gelen gen srgnler seyreltme yaplarak bytlr ve ayn yl
sonbahar rn alndktan sonra gene dipten kesilerek atlrlar.
Genletirme budamas
Genletirme budamas zor ve pahal bir ilemdir. Brtlende genletirme budamas

yaplmaldr. Yllar getike kk ksm yalanmaya balar. Yeni dallar azalr. Bylece
verimde ve kalite de azalmalar grlr. Brtlen bitkileri; eide, bahenin iklim ve toprak
25
zelliklerine, bakm artlarna bal olarak 7- 8 yllardan itibaren daha az sayda ve daha
zayf kk srgn verebilirler. Bu durumda bahenin verimlilii ile meyve kalitesi azalr.
Brtlenlerin ekonomik mr 10- 15 yldr. Bahe daha ksa srede verimden
derse genletirme budamas yaplarak mr uzatlabilir. Bunun iin k aylarnda
srgnlerin kk blgeleri alarak daha nceki yllar kesilen yal srgnlerin kk boazlar
ve yal kkler kesilip atlr. Ayn yl kuvvetli gen srgnler oluarak daha sonraki yllarda,
verimlilik ve kalite art salanr.
Dikim budamas
Dikimden hemen sonra fidanlar, 20- 30 cm yksekliinde kesilirler. lkbaharda 2- 3

veya 4 adet kuvvetli gelien dip srgnler braklr, dierleri dipten karlr. Ayklama
yaparken braklan dallar arasnda en az 20-25 cm kadar mesafe braklmaldr.
K Budamas:
Brtlen ta ksmlar ve 2 yllk toprakalt kk ksmlar ile ok yllk bir bitkidir.

Braklan ubuklar birinci yl olgunlar, ikinci yl meyve verdikten sonra kururlar. Bu dallar
hasattan sonra veya sonbaharda toprak yzeyine yakn bir yerden kesilip tellerden
temizlenmelidir. Kk dibinden kan yeni srgnlerden ertesi yl iin her kmede en kuvvetli
gelien 3- 4 yeni srgn braklarak dierleri temizlenirler. K budamas iin en uygun
zaman sonbahar veya ilkbahar badr.
Budama ilemi olduka basittir. nk bitkinin tm toprak st ksm yaklaan ka
doru kesilerek uzaklatrlr. Takip eden ilkbaharda yeni srgnler geliirler. Ancak
bunlar zayf ve incedir.
Yaz Budamas
Yazn tepe alma yapld gibi fazla dallarn da ayklanmas gerekmektedir. ok scak
aylarda tepe alma sakncaldr. Zayf ve yere yakn dallar kesilir. Genel olarak iri meyveler
kuvvetli dallarda 15 cm uzunluundaki meyve dalcklarnda olur. Bu nedenle budama
yaparken bu zellik gz nnde bulundurulmaldr.
O halde budama yaplrken fazladan oluan koltuklarn bir ksmn temizleyip meyve
dalcklarn kuvvetlendirmek gerekir. Budama ile meyve says biraz azalr ancak meyve
irileip kalite ykseldii iin pazar deeri artar.
1.5.5. Hastalk ve Zararllarla Mcadele

Brtlenlerde en ok grlen hastalklar; brtlen ccelik virs, brtlen yaprak
kvrckl virs, brtlen mozaik virsleri, kk kanseri veya kk uru, kk rkl ve
meyve rkldr. Brtlen zararllar ise; akarlar, afitler, tripsler, nematotlar olarak
sralanabilir.
26
Hastalklarn kontrol altna alnabilmesi iin ncelikle enfekte olmu bitki veya bitki
paralar imha edilmeli, yabanc ot mcadelesinde titizlik gsterilmelidir.
Hastalk ve zararllar ile mcadeleyi kolaylatran dier yntemleri yle
sralayabiliriz.
Yurt dndan veya blge dndan getirilen fidanlar sertifikal olmaldr.
Dikilecek yer hastalk ve zararllardan arndrlm olmal, gerekirse ilalanarak

sterilize edilmelidir.
Blgede yaygn bir hastalk veya zararl varsa buna dayankl eitler
seilmelidir.
Fidanlklarda her trl karantina tedbirleri alnmal, fidanlk yeri birka ylda bir
deitirilmeli ve fidanlarn srekli salk kontrolleri yaplmaldr.
Bahe yeri seiminde dikim sistemi ve budama ilemlerinde bitkilerin

havalanma ve gnelenmeleri dikkate alnmaldr.
Brtlen bitkilerinin toprak ileme, sulama, budama, gbreleme gibi bakm

ilemleri zamannda ve tekniine uygun olarak yaplmal, bitkilerin kuvvetli
gelimeleri salanmaldr. Hastalk ve zararl riski olduunda budama artklar
baheden uzaklatrlmal ve yok edilmelidir.
Kimyasal mcadele son are olarak yaplmal, doru ila, doru zamanda,
gerekli dozda ve tekniine uygun olarak uygulanmaldr.
Blgede virs hastalklar grlmse bunlarn tanma yollar renilerek

gerekli nlemler alnmaldr. Bahede bitkiler kontrol edilerek virs hastalklar
semptomu gsteren bitkiler varsa bunlar derhal imha edilmelidir.
1.6. Brtlenin Hasat ve Muhafazas

1.6.1. Hasat
Brtlen meyve trleri ierisinde meyvesi en hassas olanlardan biridir. Bu nedenle
ksa zamanda bozulabilen ve hzl tketilmesi gereken bir meyvedir. Bu nedenle brtlen
hasad, ambalaj ve tanmasnda ok titiz davranmak gerekmektedir.
Toplamadaki gecikme; meyvenin yumuamas normal rengini kaybederek daha koyu
renk almas ile anlalr. Derin dondurma ve gda sanayi iin brtlen tipik rengini aldktan
sonra hasat edilmelidir.
27
Resim 1.29: Hasada gelmi brtlen
Brtlen meyvelerinin hasad eitlerine gre deiiklik gsterse de genel olarak

temmuz ve austos aylarnda yaplr. Haftada 2-3 defa hasat yaplmaldr. Scak ve kuru
havalarda daha sk hasat edilebilir. Brtlen hasad iin gnn serin saatleri tercih
edilmelidir. Genellikle sabah 8-10 aras en uygun saatlerdir. Hasat edilen meyveler en ksa
zamanda serin, glge bir yere tanmal, mmknse hemen souk depoya konulmaldr.
Brtlen tam olgunlua geldii zaman hasat edilmelidir. Genelde eitlerine has
renklerini alm, koyu siyah renkte ve meyve saplar hafif esmerlemi olmaldr. Ancak
hasat zaman tespitinde en nemli husus meyvelerin kolayca salkmdan ayrlabilecek
durumda olmasdr. nk baz eitlerde meyve rengi siyahlat halde tam olgunlamam
olabilir.
Brtlenler genellikle dikimlerinden 3- 4 yl sonra tam verime yatmaktadr. Tam
olgunlua erimi meyveler hemen hasat edilmelidirler. Hasadn birka gn gecikmesi
meyvelerin yumuamasna ve bozulmasna neden olur.
Brtlen yetitiricilii tekniine uygun ekilde yapldnda tam verim andaki 1
dekar brtlen bahesinden 2.0-2.5 ton meyve almak mmkndr.
1.6.2. Ambalajlama
Gda endstri kurulularna ilenmeye gnderilecek meyveler 0.5-1.0 kglk
kutulardan 3-5 kglk kk kasalara kadar daha byk kaplara dorudan toplanr. Bu
kaplarn seiminde alc fabrikann talepleri gz nnde bulundurulmaldr.
Taze olarak pazarlanacak meyveler 100, 250 veya 500 grlk kk plastik kaplara
toplanr, bu kaplar ile byk kasalara dizilerek bu ekilde nakliyeye hazr duruma gelmi
olur. Ambalaj kaplarnn alt ezilen meyve suyunun akabilmesi iin mutlaka delikli olmaldr.
Aksi halde alt taraftaki meyveler hemen rrler.
28
Resim 1.30: Pazara hazrlamada kullanlan kaplar
1.6.3. Muhafaza
Brtlen meyvelerinin uzun sre taze olarak muhafazalar genel olarak dnlemez.
Ancak olaanst durumlarda -0.5 C veya 0 Cde %85-90 oransal nem koullarnda 5-7 gn
sreyle depolanabilir. Muhafazay kstlayan en nemli faktr meyvelerin rmeleridir.
29
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Tekniine uygun brtlen yetitirmek iin aada verilen ilem basamaklarn
uygulaynz.
lem Basamaklar
neriler
Blgenize ve pazara uygun eitleri

seiniz.
Brtlen eitlerinin verimleri hakknda
eitleri tespit ediniz.
aratrma yapnz.
Dal ve yaprak zelliklerini tespit ediniz.
Brtlenin botanik zelliklerini
eitlerin iek ve dllenme biyolojisi
belirleyiniz.
zelliklerini reniniz.
Blgenin ilk ve son tarihlerini tespit
ediniz.
Yetitirme ortamnn fazla nemli
Brtlenin iklim isteklerini belirleyiniz.
olmasn nleyiniz.
Blgenin scaklk ve ya ortalamalarn
tespit ediniz.
Toprak tahlili yaptrnz.
Brtlenin toprak isteklerini belirleyiniz.
Drenaj sistemini yapnz.
Hangi yntemle fidan reteceinize karar
Brtlen fidan retiniz.
veriniz.
Fidanlarn salkl olmasn salaynz.
Arazinin evresini kapatnz.
Baka bitki artklarn araziden
Araziyi dikime hazrlaynz.
temizleyiniz.
Topra derin srnz.
Topraa gbre veriniz.
Sralar dzgn oluturunuz.
Dikim yerlerini iaretleyiniz.
Fidanlarn dikim aralklarn belirleyiniz.
ukurlar mmkn olduunca geni
Fidan ukurlarn anz.
anz.
ukurlar dikimden nce anz.
Dikim zamann iyi ayarlaynz.
Dikim aralklarna dikkat ediniz.
Fidanlar dikiniz.
Fidanlar derin dikmeyiniz.
Fidanlarn diplerini iyice sktrnz.
Can suyunu veriniz.
Sulama sistemini iyi oluturunuz.
Sulamay zamannda yapnz.
Sulamay sabah ve akam serinliinde
Sulama yapnz.
yapnz.
zellikle kark sulamada kk boazna
su gelmemesine dikkat ediniz.
Piyasa aratrmas yapnz.
30
Topra ileyiniz.
Budama yapnz.
Gbreleme yapnz.
Hastalk ve zararllarla mcadele ediniz.
Meyveleri hasat ediniz.
Meyveleri snflandrnz.
31
Toprak ilemeyi zamannda yapnz.

Bitkilere zarar vermeyiniz.
Yabanc otlarla mcadele ediniz.
Budamay zamannda yapnz.
Budama artklarn araziden
uzaklatrnz.
Aa zerinde fazla yara amaynz.
Meyve tutumunu artrc ilemler
yapnz.
Brtlen yetitiriciliinde ekil
budamas yapnz.
Brtlen yetitiriciliinde rn
budamas yapnz.
Brtlen yetitiriciliinde genletirme
budamas yapnz.
Brtlen yetitiriciliinde yaz budamas
yapnz.
Brtlen yetitiriciliinde k budamas
yapnz.
Brtlen yetitiriciliinde destek
salamada kullanlan malzemeleri temin
ediniz.
iftlik gbresini sonbaharda bolca verip
hemen topraa kartrnz.
Toprak analizine gre atlmas gereken
gbre eit ve miktarn tespit ediniz.
Taze iftlik gbresi kullanmaynz.
Suni gbreleri zamannda ve dengeli
kullannz.
Fosforlu ve potasyumlu gbrelemeye
zen gsteriniz.
gvenlii kurallarna uyunuz.
lalar dozunda ve zamannda
kullannz.
Kltrel mcadeleye zen gsteriniz.
Brtlen yetitiriciliinde zararllarla
mcadele ilalamas yapnz.
Don olaylarna kar nlem alnz.
Hasada gelmi meyvelere dikkat ediniz.
Hasad erken saatlerde yapnz.
Erken toplanan meyveleri depoya
koymaya zen gsteriniz.
Byk ve kk meyveleri birbirine
kartrmaynz.
Meyveleri standardna uygun olarak
snflandrnz.
Meyveleri ambalajlaynz.
Meyveleri muhafaza ediniz.
Meyvelerin temiz olmasna zen

gsteriniz.
Ambalaj malzemelerinin temiz ve
salam olmasna zen gsteriniz.
Pazarn istedii tipte ambalaj kullannz.
Meyveleri st ste fazla sktrmaynz.
Muhafaza yerinin temiz ve dzenli
olmasna zen gsteriniz.
Muhafaza yerinde koku yayc
maddelerin bulunmasn engelleyiniz.
Usulne uygun nem ve scaklkta
bekletiniz.
Depolarda hava sirklasyonu salaynz.
Aralarda ryenler olursa hemen
ayklaynz.
32
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
Evet
1. Blgenize ve pazara uygun eitleri setiniz mi?

2. Blgenin iklim zelliklerinin brtlen yetitiricilii iin
uygunluuna baktnz m?
3. Brtlen iin uygun toprak setiniz mi?
4. Brtlen bahesi kuracanz araziyi dikime hazr hale getirdiniz
mi?
5. Bahenin etrafn evirdiniz mi?
6. Fidan dikim yerlerini dzgn iaretlediniz mi?
7. Dikilecek fidanlar seerek aldnz m?
8. Fidan ukurlarn llerine gre atnz m?
9. Fidanlarn kk ve dallarnda dikim budamas yapnz m?
10. Fidanlara can suyu verdiniz mi?
11. Sulamay sabah ve akam serinliinde yaptnz m?
12. Fidanlarnza en uygun terbiye eklini verdiniz mi?
13. Budamay zamannda yaptnz m?
14. Budama artklarn araziden uzaklatrdnz m?
15. Suni gbreleri zamannda ve dengeli kullandnz m?
16. lalar dozunda ve zamannda kullandnz m?
17. gvenlii kurallarna dikkat ettiniz mi?
18. Hasat zamann doru tespit ettiniz mi?
19. Hasat srasnda dikkatli oldunuz mu?
33
Hayr
20. Meyvelerin temiz olmasna zen gsterdiniz mi?

21. Ambalaj malzemelerini doru setiniz mi?
22. Depo ii scaklk ve nemi iyi ayarladnz m?
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.
34
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen
bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.( ) Brtlenlerin kkleri geni bir alana yaylmaktadr.
2.( ) Brtlenlerde ieklenme genellikle nisan aynda olur .
3.( ) Kltr yaplan dik brtlenler kendilerini dlleyebilmektedirler.
4.( ) Brtlenler genel olarak scak lman iklim blgelerinin bitkileridir
5.( ) K aylarndaki iddetli donlara (-10- 15 0Cye kadar) olduka dayankldr.
6.( ) Brtlen bitkisinin kk boaz ve kkte bulunan gzlerden her yl yeni srgnler
kmaktadr.
7.( ) Dikensiz srngen brtlen tipleri sadece tohum ile retilmektedirler.
8.( ) Brtlenden iyi verim alabilmek iin sulama nemlidir.
9.( ) Brtlende genletirme budamas yaplmaz.
10.( ) %85-90 oransal nem koullarnda 5-7 gn sreyle depolanabilir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
35
RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
Gerekli ortam, alet ve malzeme salandnda tekniine uygun olarak ahududu
ARATIRMA
Ahududunun bitkisel zelliklerini inceleyiniz.
Ahududu bahesi kurarken nelere dikkat edileceini aratrnz.
Blgenizde yetitirilen ahududu eitlerini aratrnz.
Ahududu retim ilemlerinin nasl yapldn aratrnz.
Ahududunun bakm ilemlerinin nasl yapldn aratrnz.
Ahududunun hasat ve muhafaza ilemlerinin nasl yapldn aratrnz.
2. AHUDUDU YETTRCL
2.1. Ahududunun zellikleri
2.1.1. Ahududunun nemi
Ahududu meyveleri ok eitli ekillerde deerlendirilirler. Kendine zg grn,
renk, tat, ve kokular dolaysyla taze olarak zevkle yenir. stenirse krema ile veya dier
meyveler ile birlikte hazrlanan meyve salatas eklinde tketilir. Derin dondurularak
muhafazaya alnan meyveler uzun sre farkl deerlendirmeler iin hazr tutulur.
Ahududu meyveleri pasta endstrisinin aranan meyvelerindendir. Taze veya daha
nceden derin dondurulmu meyveler gnmzde giderek gelien pasta yapmnda yaygn
olarak kullanlrlar. Ayrca meyveler kurutularak deiik ekillerde kullanlmak zere
(meyve ay gibi) uzun sre saklanabilirler.
Ahududu meyveleri meyve suyu, konsantre ve likr olarak da kullanlmaktadr. Reel,
marmelat, jle ve ekerleme endstrisinde, zellikle kendine zg gzel kokular nedeniyle
meyve tozu ve meyve esans imalatnda da deerli bir hammaddedir. Son yllarda hzla
gelien ve tketimleri artan dondurma ve meyveli yourt retiminde de yaygn olarak
kullanlmaktadr.
36
Resim 2.1 :Ahududu meyvesi

Ahududu srgnleri iki yllktr. Kk gvdesi ise ok yllktr. Yeni srgnler (birinci
yl srgnleri, vejetatif srgnler) her yl kk gvdesi zerindeki tomurcuklardan geliir.
lkbaharda kan srgnler yaz boyunca geliirler ve ikinci ylda da meyve verdikten sonra
lrler. Hasattan sonra meyve veren bu dallar kuruduklar iin toprak seviyesinden kesilirler.
Ahududu ok yllk kk sistemine sahiptir. Bunlarn gelimeleri yzeye yakndr.
Toprak zerinde kalan ksmlar iki gelime dnemi sonucunda meyve verdikten sonra
toprak zerindeki bu ksm kuruyarak lr. Yeni srgnler devaml olarak kklerden
oluurlar. Bu arada gelecek yln rn verecek olan gen srgnler tellere alnr veya
hereklere balanrlar. Bylece toprak zerindeki aksam devaml yenilenmekte, meyve verme
kapasitesi uzun yllar devam etmektedir.
Ahududu kkleri genel olarak yzeysel olarak geliir ve yaylr. Uygun toprak
artlarnda 1.75 m derinlie kadar inebilirse de, ounlukla ilk 40 cmlik toprak alanna
yaylmlardr.
Resim 2.2: Ahududu bitkisi
37
Resim 2.3: Ahududu meyve salkmlar

Ahududular, genel olarak erselik iek yapsndadrlar. Birok krmz ve siyah
ahududu eitleri kendi kendilerini dlleyebilmektedirler. Mor ahududular da ise kendine
uyumazlk grlebilmektedir. Bunun nedeni bu gruptakilerin hibrit olulardr.
2.1.4. eitleri
eit seiminde iklim ve toprak zelliine uygun eitler seilmelidir. Ayrca
meyveler taze olarak veya meyve ileyen bir kurulaa pazarlanmas durumlarnda farkl eit
yetitirmeyi gerektirmektedir.
Ahududular, meyve olgunlama zaman ve meyve verme sklna gre olmak zere
iki guruba ayrlr. Yazlk eitler yl boyunca sadece yaz ortasnda meyve vermektedir. Buna
karn sonbahar eitleri veya yediveren eitler olarak bilinenler yaz ve sonbahar olmak
zere iki dnemde rn vermektedir. Ancak yaz verimlilii biraz dk, sonbahar verimlilii
ise yksek dzeyde gerekleir. Ahududular bunun haricinde renk ve byme zelliklerine
gre de snflandrlabilir.
Yaz krmzs eitleri
Killarney: Sert souklara kar olduka dayankl, dikkat ekici parlak

krmz bir renge sahip, meyve bykl orta derecede olan ve ok ho
ahududu kokusuna sahip bir eittir. Killarney erkenci bir eit olup
pasta-kek yapmnda ok tercih edilmektedir.
Latham: Verimli, k souklarna dayanm orta dzeyde ve hafif dikenli
bir eittir. Mantar ve virs kaynakl hastalklara dayankldr. Meyveleri
orta irilikte, yuvarlak, sert ve parlak krmz renge sahiptir. Meyvelerini
mevsim ortasnda olgunlatrr ve uzun bir dnem sresince hasad devam
eder.
Titan: Erken olgunlaan, iri meyveli, orta dzeyde lezzete sahip ve
yaprak bitlerine kar ok dayankl bir eittir. Telli terbiye sistemi ile
yetitirilmesi daha uygun olur. Bitkiler kk kanserine ve kk rklne
38
kar hassas olmas nedeniyle ve kumlu topraklarda veya ykseltilmi

yastklar zerinde yetitirilmesi uygun olur.
Siyah eitler
Cumberland: Siyah ahududular iersinde en lezzetli eitler arasndadr.

Srgnleri kuvvetli byr ve olduka verimlidir. ok iyi lezzete sahip
orta irilikte meyveler veren ve yaz ortasnda olgunlaan bir eittir.
Resim 2.4: Cumberland
Bristol: zellikle yeni kurulan bahelerde gl bitkisi ve gevek

meyvesiyle dikkat ekmektedir. Dayankl bir eittir, erken olgunlar.
Meyvesi orta boylu, sert ve tad mkemmeldir. Antraknoza kar
dayanksz fakat dier hastalklara dayankldr.
Resim 2.5: Bristol
Jewel: Meyveleri byk, parlak grnml, sert etli, yksek kaliteli ve

ok iyi lezzete sahip bir eittir. Kuvvetli gelien bitkisel zellie
39
sahiptir. Dik byyen, dzenli rn veren ve antraknoz hastalna kar

orta dzeyde dayanm gsteren bir eittir.
Resim 2.6: Jewel
Maron : Meyveleri ok byk, yuvarlams konik, gevek yapl bir

eittir. Newyork orijinlidir. Genelde az yetitirilmektedir. Hasadn en
fazla yapld zamanda sonbahar erken donlarnn bastrmas nedeniyle
rn kayb fazla olmaktadr. Verimi dier eitlere gre azdr.
Resim 2.7: Maron
Mac Black: Ge dnem olgunlaan kymetli bir eit olduu tespit

edilmitir. Jewelden sonra meyveleri olgunlar. Meyvesi iri, lezzeti
olduka gzel ve telli terbiye sistemi ile yetitirilmesi gereken bir eittir.
40
Mor eitler
Brandywine: Meyveleri krmzms-mor renkte, iri, yuvarlak-konik

ekilli, sk etli, meyve tad hafif mayho ve yksek kaliteli bir eittir.
Reel, marmelat ve pasta imalatnda ok tercih edilen bir eittir.
Srgnleri kuvvetli, olduka dik ve gl bir bitkisel zellik gsterirler.
Royalty: Mevcut ahududular arasnda en iyisi olarak nitelendirilir, uzun,
gl kollara sahiptir ve olduka verimlidir. Ahududu afitine kar
dayankldr. Ge olgunlar ve tam olgunlatnda rengi krmz-mor
olur. Taze yendiinde tatl ve yumuaktr. Sanayii iin mkemmeldir.
Kuzey blgelerde rahatlkla yetiebilir.
Resim 2.8: Royalty
Sonbaharda olgunlaan krmz ahududu eitleri
Heritage: Gzn rn veren eitler arasnda en ideal eittir. Meyve

verimi ok yksek, salam kollara sahiptir. Meyveleri parlak krmz
renkte, byk, meyve eti sk ve yksek kalitededir. Sofralk iin uygun
olduu kadar dondurularak tketim iin de ok uygun bir meyve
zelliine sahiptir. Srgnleri kuvvetli byr, dik geliir ve ok sayda
dip srgn verir.
Resim 2.9: Heritage
41
Caroline: Kuvvetli gelien bu eit heritage eidinden daha erken

olgunlar ve kk rklne kar daha dayankldr. Meyveleri
heritage eidinden daha iridir. ok nefis ahududu kokusuna sahip
meyvelere sahiptir. Caroline ok verimli ve hastallara kar dayankldr.
Autumn Bliss: Meyveleri iri, meyve zar parlak koyu krmz renkte olup
orta dzeyle lezzete sahiptir. leme sanayi iin gzel bir meyvedir.
Meyveleri heritage eidinden daha nce olgunlar ve daha yksek bir
kaliteye sahiptir. Bitkileri kk srgn ile az retilebilmekte olup gelime
kuvveti heritage eidinden daha zayftr fakat scakla kar
dayankldr. Mosaic virsne kar dayankl bir eittir.
Sonbaharda olgunlaan sar ahududu eitleri
Anne: Geliimi olduka yavatr, sar meyve etine sahip, ok nadir

bulunmakla beraber olduka lezzetli bir eittir. Verimi ok dk olduu
iin yetitiricilii ok fazla yaplmamaktadr.
Resim 2.10: Anne
Fallgold: Geliimi yava, sarmtrak renge sahiptir, nadir bulunmakla

beraber olduka lezzetlidir. Ekonomik olmamas nedeniyle yetitiricilii
yaygn deildir.
Resim 2.11: Fallgold
42
2.2. Ahududunun Ekolojik istekleri

Ahududu genelde bol gneli, rzgardan korunmu, yeterli toprak rutubeti olan
yerlerde iyi geliir. Ahududu genel olarak souk, lman iklim blgelerinin bitkileridir.
Ancak baz eitleri scak lman iklim blgelerine adapte olabilmektedirler. K aylarnda
iddetli donlara (-20 C, -25 Cye kadar) olduka dayankldr. Meyve olgunluk dnemi
haziran-austos aylarnda gereklemektedir.
Ahududu yetitiriciliinde hava oransal neminin genellikle yksek olmas istenir.
Klar ok lk, yazlar ok scak ve kurak olan blgelerde ahududu yetitiricilii
yaplmamaldr. Yksek oranda hava nemine karlk bahenin iyi havalanmas, hava
akmnn salanmas da gerekmektedir. lkbahar aylarnda uzun sren sis olaylar da
tozlanma ve dllenme zerinde olumsuz ynde etkileri olmaktadr. Bu gibi durumlarda
ekilsiz meyve, eksik meyve tutumu, kalitesiz meyve ve verim az olur.
Ahududu yetitiriciliinde gnelenmenin de byk nemi vardr. Yeterli gnelenme,
daha iyi bir srgn geliimi salar, srgnlerin pikinlemesini ve ka daha kuvvetli
girmelerine yardmc olur. Bylece srgnlerin iddetli donlara dayankllklar artar. yi bir
gnelenme meyve kalitesini ve verimliliini de artrr. Glgede yetien ahududu srgnleri
uzun boylu ancak clz, boum aralar uzun, donlara ve hastalklara hassas olurlar.

Ahududular orta veya orta-kk allardr ve zel bir toprak istei gstermezler.
Bununla beraber ahududu yetitiricilii organik maddelerce zengin, derin, geirgen, yar asit,
hafif veya orta bnyeli, su tutma kapasitesi yksek topraklarda baarl ekilde yaplr.
Srekli toprak nemi salanmaldr. Bu nedenle drenaj salanm, ar bnyeli topraklarda da
uyum salamaktadr. Toprak reaksiyonu hafif asit veya ntr (pH = 6-7) olmaldr. Toprak
derinlii en az 1 metre olmaldr.
Toprak hazrlnda toprak 30-35 cm derinlikten ilenmesi yeterlidir. Fazla ilemeye
gerek yoktur. Toprak ileme srasnda organik gbrelemenin beraber yaplmasnda yarar
vardr. Takip eden uygulama N P K gbrelemesidir. Bunun da sonbahar sonunda veya k
sonundan nce toprak analizi sonunda gerekli miktarlarda uygulanmaldr.
2.3. Ahududunun oaltlmas

Ahududularda alama teknii uygulanmamaktadr. Ahududu gvde elikleri ok
farkl uygulamalara ramen kklenmemektedir. elikle oaltma ile de ahududu fidan
retilememektedir. Ayrca ahududu tohumlar ile retim, hem tohumlar zor imlenmekte,
hem de tohumlardan kan bitkiler ana bitkiye benzememektedir.
Bu nedenle ahududu fidan retimi, kk srgnleriyle, kk elikleriyle ve doku
kltr yntemi ile yaplmaktadr.
43
Kk srgnleri ile fidan retimi
Ahududu bitkisinin kk boazndan ve kknde bulunan gzlerden her yl yeni

srgnler kmaktadr. lkbaharda topraktan kan srgnler gelime mevsimi boyunca
byrler. Ge sonbaharda yapraklarn dktkten sonra erken ilkbahara kadar bunlar kkl
olarak sklr ve fidan olarak kullanlrlar. Klar sert geen blgelerde ilkbaharda skm
daha uygundur. Kk srgnleri ile fidan retiminde salkl ana bitkilerle, gerekir ise
sterilize edilmi alanlarda damzlklar kurulur. Bu damzlklarda bakm en iyi ekilde yaplr.
Meyve dalcklar henz iekte iken kesilir ve her 4-5 ylda bir fidanlk yeri
deitirilmelidir.
Kk elikleri ile fidan retimi
Ahududu bitkilerinin gvde elikleri ile retimi mmkn olmamakla beraber kk

elikleri ile fidan retimi salanabilmektedir. Kk elikleri sonbaharda yaprak dkmnden,
ilkbaharda gzlerin srmesine kadar geen dinlenme dneminde alnrlar. 2 mmden 10
mmye kadar deien kalnlklarda kk paralarndan yararlanlr. elikler 5-10 cm boyunda
hazrlanrlar. Kk paralarnn alnp elik yaplmalar ve dikilmelerine kadar ok nemli
ortamlarda tutulmalar ve kurumalarnn nlenmesi gerekir.
Kk elikleri arazide 60-80 cm aralklarla ve 3-5 cm derinlikte alan izilere yan yana
ve yatay olarak dizilir stleri toprak ile kapatlr. eliklerin dikildii yer hafif bnyeli,
organik ve ticari gbrelerle zenginletirilmi olmaldr. Bu elikler zerindeki gzler
ilkbaharda srer ve yaz boyunca gelierek sonbaharn sonlarnda dikime hazr fidan haline
gelirler.
Doku kltr yntemi ile fidan retimi
Ahududu fidan retiminde en modern en salkl ve en hzl yntem, doku kltr

tekniidir. Kontroll artlarda salkl olarak bytlen ana bitkilerin byme noktalarndan
0.1-0.3 mm kadar kk paralar alnarak sterilize edilmi tplerde zel besin ortamlarna
konulurlar. Scaklk, nem ve k ynnden en iyi artlarn saland byme odalar veya
dolaplarnda bu paracklar iinde bulunduklar zel ortamda oalr ve kk bitkicikler
oluur. Bunlar belirli bir sre sonra alnarak kk sakslara daha sonrada byk sakslara
alnp d artlara altrlarak bytlrler.
2.4. Ahududu Bahe Kurulmas

2.4.1. Arazi Hazrl
Bahe kurulacak yerin iklim zellikleri, ahududu bitkilerinin yetitiriciliine uygun
olmaldr. Toprak analizi yaptrlarak gerektiinde toprak bnyesi uygun hale getirilir.
44
Bahenin ilkbahar ve zellikle yaz aylarnda srekli sulanaca dnlerek su

kaynaklarna yaknl sulama suyu temini durumuna gre sulama yntem ve tesisine karar
verilir.
Bahe toprann hazrlna yaz aylarndan balanr. Derin bir srm, gerekirse
krizma yaplr. Toprak analizi yaptrlarak verilecek gbre miktarlar belirlenir. Genel olarak
topraklar organik maddece fakir olduklarndan 3-5 ton iftlik gbresi verilerek ikinci bir
srm yaplr.
2.4.2. Fidan Dikimi

Ahududu bahesi klar ok sert olmayan blgelerde ge sonbahar ve k aylarnda
tesis edilir. Ancak k aylarnda iddetli don olaylar grlen blgelerde erken ilkbahar
dikimi daha uygundur. lkbahar dikimlerinde de fazla gecikilmemesi gerekmektedir.
Ahududu bahelerindeki sra aralklar 2-2.5 m olmaldr. Sra zeri aralklar 0.4 -1.0 m
aralklarla dikim yapldnda maksimum verime daha ksa srede ulalr.
Ahududu fidanlar baheye kkleri ot, saman, perlit, torf gibi malzemeler ile
nemliliini koruyarak getirilmelidir. Bahenin bir kenarna hendek alr ve sralanarak
dikime kadar burada tutulurlar.
Dikilecek ahududu fidanlarnda nce kk tuvaleti yaplr. Yaral, kuru ve ok uzun
kkler kesilir. Daha sonra, nceden hazrlanm ve toprak gbre karm doldurulmu
ukurdan yaklak 20-30 cm derinlie kadar toprak alnr. Dikim derinlii fidann kk
boumunun tamam toprak iinde kalacak ekilde ayarlanarak fidan bu ekilde hazrlanan
ukura dikimi yapldktan sonra, fidann dip ksmna konan toprak ayak ile sktrlr.
Dikimin hemen ardndan fidanlara can suyu verilir. Dikimi yaplan fidann tepesi 20-30
cmden kesilir. Bu durumda ilk meyveler kk blgesinden kacak srgnlerden ertesi yln
yaz aylarnda alnr. Ancak fidann tepesi 40-60 cmden kesilirse ayn yln yaz aylarnda
meyveler alnr.
lk yln sonunda tel sistemi kurulmaldr. 10-12 cmde bir kazklarla 1.80-2.00 cm
ykseklikte tel gerilmelidir. En pratik metot olarak bir veya iki ift tel yan dallarn
uzunluuna bal olarak dallarn arasnda serbeste gelimeye braklmasdr ve her metrede
iki telin balanmasna gerek duymaktadr. lk yl ki budama kuruyan dallarn kesilmesi veya
zayf ince dallarn ve yalnz 2-3 gl gelien dal dikkate alnmaldr. Fakat orta gelime
gsteren eitlerin 1-1.30 cmden gl gelienlerin ise 1.30-1.70 cmden ksaltlmaldr.
45
Resim 2.12: Ahududu bahesinde telli sistem
2.5. Ahududunun Yllk Bakm leri

Bahede yabanc ot, sulama, gbreleme, budama ve hastalk-zararllar ile mcadele
yaplmaldr.

Toprak ilemesi yaplarak yabani otlarn temizlenmesi salanr. Bu durum ahududu
bitkisinin geliimi asndan avantaj salar ve yabani otlarn gelierek zarar vermesi
engellenir. Ayrca, dikimden sonraki ilkyazn, istenirse, mallama yaplabilir. Mallama
yabanc ot kontrolne yardmc olur, toprak nemini korur, yazn toprak scakln drr,
topra rterek kn souk zararn nler ve saakl bir kk sistemin gelimesini salar.
2.5.2. Sulama
Ahududu meyvesinde iyi verim alabilmek iin sulama , nemli faktrlerden birisidir.
Srekli toprak nemi isteinde olan ahududu bitkileri iin sulama nemli bir konudur.
Yalarn yetersiz olduu dnemlerde sulama zorunlu olarak yaplmaldr. zellikle hasat
zamannda daha fazla sulama gerekir. Ahududular her hafta 25-40 mm suya ihtiya duyar.
Sulamada topran 25 cm derinlie kadar nemli olmas gerekmektedir. Ahududu bitkisinin
kkleri kurakla olduu kadar ar suya da duyarldr. zellikle az geirimli topraklarda
fazla su birikimi kklerde hastalklara ve lmlere sebep olur. Ar sulama susuzluk kadar
zararl olabilir.
46
Ahududularda yamurlama ve damlama sulama yntemi ile sulama yapmak daha

doru olur. Damlama sulama sistemi ile su kk sistemine dzenli ve dorudan uygulanr.
Damlama sulama bunlara ilave olarak yapraklarn kuru kalmasn salayarak daha az hastalk
probleminin olumasn salar ayrca sra aralar sulanmadndan yabanc ot problemi azalr.
Ayrca hasat dneminde yamurlama sulama ynteminden kanlmaldr.
2.5.3. Gbreleme
Gbrelemede bahe topra analiz yaptrlarak gerekli gbreleme yaplmaldr. Ancak
analiz yaplmamas durumunda yllk gbre ihtiyalar; 4-10 kg saf azot karl azotlu
gbre, 5-7 kg saf fosfor karl fosforlu gbre, 8-12 kg saf potasyum karl potasyumlu
gbre verilir.
Tam verim andaki bahelerde bu miktarlar ilk dikim yllarnda 1/3, ikinci ylda
si olarak verilmelidir. Azotlu gbreler genelde amonyum slfat olarak verilir ancak pH=
5.5 ve daha dk ise amonyum nitrat olarak verilmelidir. Gerekirse kireleme yaplarak pH
6-7 ye ykseltilir. Azotlu gbreler ahududu bitkilerine erken ilkbaharda ve meyve geliimi
srasnda olmak zere iki defada verilir. Azotlu gbreler sulama veya ya ncesi bitkilerin
kk blgelerine serpilerek verilmelidir.
Fosforlu ve potasyumlu gbreler gerektiinde ylda veya iki ylda bir uygulanr.
Uygulama sonbahar k aylarnda, fosforlu ve potasyumlu gbreler bitkilerin kk blgeleri
hizalarna topraa 20-30 cm derinlie gmlerek uygulanr.
2.5.4. Budama
Dikim budamas
Dikimden hemen sonra fidanlar 20-30 cm yksekliinde kesilirler. lkbaharda 2-3

veya 4 adet kuvvetli gelien dip srgnler braklr dierleri dipten karlr. Ayklama
yaparken braklan dallar arasnda en az 20-25 cm kadar mesafe braklmaldr.
K budamas
Ahududu ta ksmlar ile 2 yllk toprakalt kk ksmlar ile ok yllk bir bitkidir.
Braklan ubuklar birinci yl olgunlar, ikinci yl meyve verdikten sonra kururlar. Bu dallar
hasattan sonra veya sonbaharda toprak yzeyine yakn bir yerden kesilip tellerden
temizlenmelidir. Kk dibinden kan yeni srgnlerden ertesi yl iin her kmede en kuvvetli
gelien 3-4 yeni srgn braklr dierleri yine temizlenirler. K budamas iin en uygun
zaman sonbahar veya ilkbahar badr.
Yaz budamas
Yazn tepe alma yapld gibi, fazla dallarn da ayklanmas gerekmektedir. ok scak
aylarda tepe alma sakncaldr. Zayf ve yere yakn dallar kesilir. Genel olarak iri meyveler
kuvvetli dallarda 15 cm uzunluundaki meyve dalcklarnda olmaktadr. Bu nedenle budama
47
yaparken bu zellik gz nnde bulundurulmaldr. O halde budama yaplrken fazladan

oluan koltuklarn bir ksmn temizleyip meyve dalcklarn kuvvetlendirmek gerekmektedir.
Budama ile meyve saysn biraz azaltsa da meyve irilemekte ve kalite ykseldii iin pazar
deerini artrmaktadr.
Genletirme budamas
Ahududularda genletirme budamas da yaplmaldr. Yllar getike kk ksm

yalanmaya yz tutar, yeni dallar azalr ve bylece verimde ve kalite de azalmalar grlr.
Bunu ortadan kaldrmak iin , 5-6 ylda bir ahududularnn toprak altndaki yal kk ksm
kesilir. Kesimden hemen sonra bitkilerin bulunduklar yerlere (ocaklara) bol miktarda iftlik
gbresi ve ticari gbre (azot, fosfor ve potasl gbre) verilmelidir. Bu ilemler ile
ahududularnn mr uzatlm olur. Ayn tesiste 12-15 yl yetitiricilik yaplabilir.
ekil 2.1: Ahududularda budama takvimi

Hastalk ve zararllarda ilk art korunma nlemlerinin alnmasdr. Bunlarda:
Yurt dndan veya blge dndan getirilen fidanlar sertifikal olmal, salk
kontrolleri yaplmaldr.
Dikilecek yer hastalk ve zararllardan arndrlm olmal, gerekirse ilalamal,
sterilize edilmelidir.
Blgede yaygn bir hastalk veya zararl varsa buna dayankl eitler
seilmelidir.
Fidanlklarda her trl karantina tedbirleri alnmal, fidanlk yeri birka ylda bir
deitirilmeli, fidanlarn srekli salk kontrolleri yaplmaldr.
Bahe yeri seiminde dikim sistemi ve budama ilemlerinde bitkilerin
havalanma ve gnelenmeleri dikkate alnmaldr.
48
Ahududu bitkilerinin toprak ileme, sulama, budama, gbreleme gibi bakm

ilemleri zamannda ve tekniine uygun olarak yaplmal, bitkilerin kuvvetli
gelimeleri salanmaldr.
Hastalk ve zararl riski olduunda budama artklar baheden uzaklatrlmal
ve yok edilmelidir.
Kimyasal mcadele son are olarak yaplmal, doru ila, doru zamanda,
gerekli dozda ve tekniine uygun olarak uygulanmaldr. Bunun iin mutlaka
tarmsal kurululardan bilgi alnmal ve tavsiyelere titizlikle uyulmaldr.
Blgede virs hastalklar grlmse bunlarn tanma yollar renilerek
gerekli nlemler alnmal, bahede bitkiler kontrol edilerek virs hastalklar
semptomu gsteren bitkiler varsa bunlar derhal imha edilmelidir.
2.6. Ahududunun Hasat ve Muhafazas

2.6.1. Hasat
Ahududu meyveleri saplarndan kolayca ayrlmaya baladktan sonra sabah erken
saatlerde hasad yaplmaldr. Haftada 2-3 defa hasad yaplmaktadr. Scak ve kuru
havalarda daha sk hasat edilebilir. zellikle taze olarak pazarlanacak meyveler 100, 250
veya 500 g'lk kk plastik kaplara toplanr, bu kaplar ile byk kasalara dizilerek bu
ekilde nakliyeye hazr duruma gelmi olur. Bir ii 1 saatte ortalama 4-6 kg ahududu
meyvesi toplayabilir. Gda endstri kurulularna ilenmeye gnderilecek meyveler 0.5-1.0
kg'lk kutulardan 3-5 kg'lk kk kasalara kadar daha byk kaplara dorudan toplanr. Bu
kaplarn seiminde alc fabrikann talepleri gz nnde bulundurulmaldr. Hasat edilen bu
meyveler en ksa zamanda serin bir yere alnmaldr.
Ahududu yetitiricilii tekniine uygun ekilde yapldnda tam verim andaki 1
dekar ahududu bahesinden 1,5-2,0 ton meyve almak mmkndr.
2.6.2. Ambalajlama
Meyveler hasat edildikten sonra derin olmayan kaplar veya kasalar iersine konur.
Bylece meyve ylmas olmaz. Aksi takdirde en altta kalan meyveler ezilerek sularn
kaybedecek ve biimleri bozulacaktr. Bu durum ayn zamanda meyve zerinde hastalk
oluumunu da tevik eder. Hasattan hemen sonra meyveler souk bir yere alnr. Meyvelerin
hasattan sonra souk depoya alnmalar bir saat iinde yaplmaldr. Bylece meyvelerin nem
kayb en aza indirilir, mantar hastalklarn gelimesi ve meyve bozulma riski azaltlr.
2.6.3. Muhafaza
Ahududu meyvelerinin uzun sre taze olarak muhafazalar genel olarak dnlemez.
Ancak olaanst durumlarda 0.5 veya 0 C'de %85-90 oransal nem koullarnda 5-7 gn
sreyle depolanabilir. Muhafazay kstlayan en nemli faktr meyvelerin rmeleridir.
49
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Tekniine uygun ahududu yetitiricilii yapmak iin aada verilen ilem
basamaklarn uygulaynz.
lem Basamaklar
Ahududunun botanik zelliklerini
belirleyiniz.
Ahududunun iklim isteklerini
belirleyiniz.
Ahududunun toprak isteklerini
belirleyiniz.
Ahududu fidan retiniz.

Fidan ukurlarn anz.
Fidanlar dikiniz.
Sulama yapnz.
Topra ileyiniz.
Budama yapnz.
neriler
seiniz.
eidin meyve kalitesini iyi reniniz.
Dlleyici eitleri iyi tespit ediniz.
Blgenin ilk ve son tarihlerini tespit ediniz.
Yetitirme ortamnn fazla nemli olmasn
nleyiniz.
Blgenin uzun yllar scaklk ve ya
ortalamalarn tespit ediniz.
veriniz.
temizleyiniz.
Topra derin srnz.
Topraa gbre veriniz.
ukurlar mmkn olduunca geni anz.
Can suyunu veriniz.
yapnz.
Budama artklarn araziden uzaklatrnz.
50
Gbreleme yapnz.
Hastalk ve zararllarla mcadele

yapnz.
Meyveleri hasat yapnz.

Meyve tutumunu artrc ilemler yapnz.
kullannz.
Fosforlu ve potasyumlu gbrelemeye zen
gsteriniz.
lalar dozunda ve zamannda kullannz.
Mmkn olduka hormon kullanmndan
kannz.
Hasad zamannda yapnz.
eidin alabilecei meyve iriliini iyi
reniniz.
Hasat edilen meyveleri zedelemeyiniz.
snflandrnz.
gsteriniz.
Ambalaj malzemelerinin temiz ve salam
Muhafaza yerinde koku yayc maddelerin
bulunmasn engelleyiniz.
bekletiniz.
ayklaynz.
51
KONTROL LSTES
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
Evet

2. Blgenin iklim zelliklerinin ahududu yetitiricilii iin
3. Ahududu iin uygun toprak setiniz mi?
4. Ahududu bahesi kuracanz araziyi dikime hazr hale getirdiniz mi?
9. Fidanlarn kk ve dallarnda dikim budamas yapnz m?
52
Hayr

DEERLENDRME
53
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.( ) Ahududu meyveleri pasta endstrisinin aranan meyvelerindendir.
2.( ) Ahududu srgnleri iki yllktr.
3.( ) Ahududular genel olarak erselik iek yapsndadrlar.
4.( ) Ahududu yetitiriciliinde hava oransal neminin genellikle dk olmas istenir.
5.( ) Ahududularda alama teknii uygulanmamaktadr.
6.( ) Ahududu bitkilerinin gvde elikleri ile fidan retimi yaplmaktadr.
7.( ) Ahududular her hafta 40-60 mm suya ihtiya duyar.
8.( ) Dikimden hemen sonra fidanlar 20-30 cm yksekliinde kesilirler.
9.( ) Ahududu meyveleri haftada bir defa hasad yaplmaktadr.
10.( ) Ahududu bahesinden 1,5-2,0 ton meyve almak mmkndr.
DEERLENDRME
54
RENME FAALYET3
RENME FAALYET3
AMA
Gerekli ortam, alet ve malzeme salandnda tekniine uygun olarak yaban mersini
ARATIRMA
Yaban mersininin bitkisel zelliklerini inceleyiniz.
Yaban mersini bahesi kurarken nelere dikkat edileceini aratrnz.
Blgenizde yetitirilen yaban mersini eitlerini aratrnz.
Yaban mersini retim ilemlerinin nasl yapldn aratrnz.
Yaban mersininin bakm ilemlerinin nasl yapldn aratrnz.
Yaban mersininin hasat ve muhafaza ilemlerinin nasl yapldn aratrnz.
3. YABAN MERSN YETTRCL

3.1. Yaban Mersininin zellikleri
3.1.1. Yaban Mersininin nemi
Yaban mersini (vaccinum myrtillus) lman iklim kuana adapte olmu bir zms
meyve trdr. Gnmzde ticari olarak yetitirilen yaban mersini, 1906 ylndan itibaren
Amerika Birleik Devletlerinde balatlan seleksiyon almalarnn rndr. Bu
almalarla seilen yaban mersini tipleri daha sonra kendi aralarnda melezlenerek yeni
eitler elde edilmitir. Islah almalar ile gelitirilen yeni yaban mersini eitleri doada
bulunan formlarna gre ok daha iri, daha sulu ve daha tatl meyveler verirken hastalk ve
zararllara da daha dayankldrlar. Bu ynleriyle daha geni alanlara adapte
olabilmektedirler.
klim istei bakmndan Dou Karadeniz Blgesindeki illerden Artvin, Rize,
Trabzon, Giresun, Samsun ve Sinopun yksek da ve yaylalarnda yaban formlar
bulunmakta ve yre halk tarafndan taze olarak reel veya pekmez yaplarak
tketilmektedir. Karadeniz Blgesindeki topraklarn asitli olmas ve bu blgenin yaban
mersini anavatan iinde yer almasndan dolay yaban mersinini blgedeki rn eitliliine
katmak gerekmektedir. Toprak ve iklim bakmndan yaban mersini yetitiricilii iin
mkemmel artlara sahip olan Karadeniz Blgesi yaban mersini tarmnn lkeye
yaylmasnda nc konumundadr.
55
Dou Karadeniz Blgesi dalarnda yabani olarak yetien formlarna Rizede likapa,
kaskanaka, era, Trabzonda ligarba, lifos, Artvinde morsivit veya mahabak, OrduGiresunda al ilei, Kars-Ardahanda gen olarak isimlendirilmekte ve yre insan
tarafndan beenilerek tketilmektedir. Dier blgelerde ay zm, oban zm veya ay
zm olarak isimlendirilen ve literatrmze yaban mersini olarak giren bu zms meyve
puslu veya parlak mavi rengi ile mavi altn olarak nitelendirilmektedir. ngilizcesi blueberry
olarak bilinen yaban mersini salk meyvesi olarak tannmaktadr.
Asitli topraklar seven yaban mersininin dnyadaki retimi son derece azdr ve zor
artlarda retimi yaplmaktadr.
Yaban mersininin ok eitli faydalar vardr. Bunlar; kan ekerini dzenler, idrar
yollarn temizler, beyin saln korur, kalp hastalklarndan korur, sindirim sistemini
dzenler, kolon, rahim ve karacier kanserine kar faydaldr, doal antidepresandr. Yaprak
ve kuru meyvelerinden yaplan ay ishal giderici zellik tamaktadr. Yaban mersini aynn
idrar yolu enfeksiyonlarnda antibiyotik etkisi gstermektedir. Kansere kar vcudu koruyan
enzimleri aktive etmektedir. Anti kanserojen ve antioksidan zellie sahiptir. Yal
bileiklerin vcuttan atlmasn salar. Taze olarak yenildiinde kan temizler. Besleyici
olmasna ramen kalori ve sodyum ierii dktr. Barsak metabolizmasn dzenleyen
lifli zellii vardr. Kan kolesteroln drr. Kalp krizi riskini azaltr. Gece gr
kabiliyetini artrr. Damar elastiklii ve gzlerin geirgenliini artrr. Diyetlerin salkl ve
ok deerli bir parasdr. Gz yorgunluunu giderir, miyopluk ve eker hastalndan
kaynaklanan grme bozukluklarn engeller. Kabzlk, bulant, mide kramplarn ve lseri
nler. Damar sertlii oluumunu engeller. Varis ve basuru (hemoroit) iyiletirir.
Sakinletirici zellii vardr. Az ii yaralarn iyiletirir. ltihaplar iin dezenfektan zellii
tar. Aratrmalara gre gnde bir kse yaban mersini, yallk nedeniyle oluan tahribat
nleyip hafzay glendiriyor.
Resim 3.1: Yaban mersini
56

3.1.2.1. Habitus
al grnmnde olup zellikle yabani formlar deiik boyda ve meyve zellikleri
bakmndan farkldr. Kltre alnan eitlerde boy genelde 1 m-1.5 m arasnda deiir.
Resim 3.2: Yabam mersini aac
3.1.2.2. Kk
Yaban mersini, saak kk miktar ok fazla olan yzlek kk yapsna sahip bir bitkidir.
Toprak tipine bal olarak kkleri 1 metre derine inebilmektedir. Asl grev yapan kkler
toprak tabakasnn stten 25-30 cmlik ksmnda yer alr.
3.1.2.3. Gvde ve Dallar

Yaban mersini bitkisinde toprak st organlarn dip ksmdan kan yeni, sukkulent
yapdaki srgnler, odunlu al formundaki srgnler ile 1 yal srgnlerden kan yeni
yeil yan srgnler oluturmaktadr. Srk (sopa) eklindeki yaban mersini srgnleri 10-20
yl yaayabilir ancak 5-7 yl sonra bu srgnler budanarak karlmaldr.
3.1.2.4. iekler
iek tomurcuklar yaz sonlarna doru oluur ve sadece yeni srgnler zerinde
meydana gelenler, ertesi yl ilkbaharda srerek iek aarlar. Yal dallarda zerinde sadece
yaprak gzleri oluur.
iekler 5 anak yaprak, 5 ta yaprak, 10 erkek organ ve 1 dii organ ierir.
Kltre alnan eitlerde ieklenme dnemi mays aynn ikinci yarsna doru bir
1015 gnlk periyot iinde salkm eklinde beyaz, krem rengi alan iekler, arlar
57
tarafndan tozlama salandktan sonra ayn periyotla temmuz aynn ikinci yarsnda
meyveler kademeli olarak olgunlar.
Resim 3.3: Yaban mersini iei
3.1.2.5. Meyve
Yaban mersini meyve irilii, srgn apna ve ekirdek saysna baldr. Kaln
srgnler daha iri meyve verirken dllenme sonucunda meyvede meydana gelen ekirdek
saysnn fazlal da iri meyve ile sonulanr. Bu arada karlkl tozlanma da meyve iriliini
artrc ynde etkin rol oynamaktadr. Yaban mersini meyve tutumu iin tozlanma
gerekmektedir.
Yaban mersini meyveleri salkm eklinde oluur ve bir salkmda genelde 5-100 dane
(berry) meydana gelir. Olgun meyveler mavi renk almaktadr.
Resim 3.4: Yaban mersini meyvesi
58
Resim 3.5: Yaban mersini meyvesinin olgunlamas

Yaban mersininde tozlanma bceklerle olmaktadr. nk bcekleri eken ho kokulu
ve nektar ieren ieklere sahiptir. Yaban mersini ieklerinin ta yapraklar bitiik olup u
ksmnda aklk vardr. Ters dnm an eklindeki yaban mersini ieinde yumurtaln
dip ksmnda nektar olup misk kokusu ile bcekleri iein dip ksmna kadar eker. Yaban
mersini ieklerindeki polenler ok ar olup yapkandrlar ve rzgar ile hareket etmezler.
Erkek organlar da dii organlardan uzun olup iein u ksmndan dar doru kmtr.
Bu yzden erkek organlardan ayrlan polenler dii organ tepesine uramadan iei terk
eder. Ayrca dii organ kendi kendine tozlanmay engelleyecek ekilde kntldr. Bu
yzden karlkl ve arlarla tozlanmaya gerek vardr.
59
3.1.4. eitleri
Doal yaban mersini trleri
Kltr yaban mersinine oranla meyveleri daha kk ve dayankszdr. Raf mrleri

ksa olduundan toplanldnda hemen tketilmesi gerekmekte veya reel marmelat
yaplmaldr. Reel, marmelat yapmnda meyveler kltr yaban mersinine gre daha ok
renk vermektedir. Maliyetin dk olmas ve meyvenin suyunun daha iyi renk vermesinden
dolay reel firmalar iin aranlan bir rndr. Meyveleri toplanldktan sonra
dondurucularda dondurularak ya da oklanarak uzun sre saklanabilir. Bu oklanm
meyveler reel, marmelat ve meyve suyu yapmnda kullanlmaktadr. Salk asndan da
ok deerli bir rndr. Kltr formlu yaban mersinlerine oranla daha yksek antioksidan
ierie sahiptir.
Adi yaban mersini (Vaccinium myrtillus) Dou Karadeniz ve

Uludada doal olarak yetiir. al formunda bir bitki olup puslu bir
yzeyi olan mavi ve siyah zms meyveleri vardr. Giresun ve Orduda
al formundaki bitkide yetimelerinden dolay al ilei olarak
adlandrlan bu bitki bat dillerinde mavi ilek olarak
adlandrlmaktadr. lkemizde deiik adlarla tannmaktadr. rnein
Rizede likapa, Rizenin Pazar ilesinde kaskanaka, Ardeende
era veya ela, Trabzonda ligarba, lifos veya Trabzon zm,
Artvinde morsivit veya mahabak ve dier blgelerde ay zm,
ay zm veya oban zm gibi adlarla tanmlanmaktadr.
Resim 3.6: Adi yaban mersini
Bataklk yaban mersini (Vaccinium uliginosum) Kahverengi gvdeli

ortalama 10-75 cm, bazen 1 mye kadar kabilen yaprak dken bir
aldr. Yaprak kenar tam olan ucu yuvarlak oval yapraklar 4-30 mm
uzunluunda ve 2-15 mm geniliinde mavi-yeil as damarldr. 4-6
mm uzunluunda vazo biimindeki soluk pembe sarkk iekleri vardr.
Yaz sonunda olgunlaan yenebilen tatl, kk sulu ve etli meyvesi 5-8
mm apnda koyu mavi-siyahtr.Bozkr, tundra, fundalk ve kozalakl
orman altlarnda deniz seviyesinden 1700-3400 m ykseltideki slak
asidik topraklarda yetiir.
60
Kafkas yaban mersini (Vaccinium arctostaphylos) Bu tr 1-6 m

ykseklikte bir aaktr. Kn yapraklarn dker. Yapraklar 4-10 cm
uzunluk ve 2-3 cm genilikte, kenarlar dilidir. Meyve krmzmtrak
siyah renklidir. Dou Karadeniz Blgesi ve kuzey Anadolu Blgesi
dalarnn orman aklarnda yetiir. Yapraklar tanen, organik asitler ve
glikozitler tamaktadr.
Resim 3.7: Kafkas yaban mersini
Kltr yaplan yaban mersini trleri
Ticari deere sahip, bahe tesis etmek suretiyle yetitirilen trlerdir. Fidanlar doku
kltr olarak retilir. Meyveleri taze tketime ve sanayiye uygundur.
Kltr yaplan ve ekonomik neme sahip olan yksek boylu (Vaccinium
corymbosum L), alak boylu (Vaccinium darrowii) ve tavan gz yaban mersini (Vaccinium
ashei Reade) olmak zere farkl tr vardr.
Yksek al formlu yaban mersini (Vaccinium Corymbosum) Yksek

al formlu yaban mersini dik byme gsterir. Kn yapran dker 2-5
mye kadar boylanabilir. Ancak kltre alndnda 1-3 m arasnda
boylanmasna msaade edilir. Yapraklar eliptik veya ovaldir. Yaprak 7,5
cm uzunluunda alt yzeyler ince tyl kenarlar dzdr. Yapran st
epidermisi mum tabaksyla kapldr. Stomalar yaprak alt yzeyinde
bulunur.Dzenli meyve verme ve gelime iin tavan gz yaban mersini
eitlerinden daha yksek souklamaya ihtiya duyarlar. Kuzey orijinli
yksek al formlu yaban mersini eitleri, tavan gz yaban mersinine
gre k artlarna daha dayankldr. klime almaya bal olarak
srgnleri -20 ile -40 C zarar grr. iek tomurcuklar dinlenme
dnemindeyken -30 ile -35 C dereceye kadar dayanabilir.Meyveleri 1,52 gram arlnda olup meyve rengi mavi-siyah, meyve kabuklar
yumuak, ekirdek saylar ise daha azdr. Kaliteli olan meyveleri taze
tketimden ziyade sanayi iin uygundur. Meyve olgunluu artka renkte
matlama meydana gelir. ieklemeden sonra 45-75 gn ierisinde
meyveleri olgunlar.
61
Resim 3.8:Yksek al formlu yaban mersini
Tavan gz yaban mersini ( vaccinium ashei reade)Dik ve kuvvetli

byme gsterir. 10 m boylanabilinir ancak kltre alndnda 1-3 mye
budanmaldr. Yapraklar kk, oval veya eliptik olabilir. Meyveleri 1,2
ile 1,5 gram arlnda, mavi-siyah renkte, sert kabuklu ve fazla
ekirdeklidir. iek tomurcuklar k dneminde -24 C ile 30Clere
dayanabilir. Meyvelerin raf mr dierlerine gre daha uzundur. El ile
hasat iin bitki boyunun 80 cmde olmas tercih edilir. Meyveleri taze ve
sanayilik olarak retilebilir. Meyveler matlamaz. ieklerdeki ta
yapraklar dkldkten sonra 90 gn iinde meyveler olgunlar. Tam
olgunlukta toplansalar da bu durumu uzun sre muhafaza eder ve
burumazlar.
Resim 3.9:Tavan gz yaban mersini
3.2. Yaban Mersininin Ekolojik stekleri

Scaklk, don olay olmayan en az 160 gnlk yetitirme periyodu ister. Gelimesi iin
2000 gn derece scaklk ister. Souklama sresi 650-850 saat arasndadr.
Souklara dayanm, gzler -26.3 ila -29.1 dereceye kadar, gvde -26.3 ila -29.1
dereceye kadar, iekler -26.3 ila -29.1 dereceye kadar dayankldr.
Gn uzunluu, uzun gnler bitkideki negatif gelimeyi tevik ederken yaz sonlar ile
sonbahar aylarndaki ksa gnler meyve tomurcuu geliimini arttrr.
62

Yaban mersini organik maddece zengin, drenaj iyi olan ve asitli topraklarda iyi
yetiirler. Yetitiricilik iin doal yaam alanlar veya buralara yakn yerler tercih
edilmelidir.
3.3. Yaban Mersininin oaltlmas

Yaban mersini ounlukla elikle oaltma yaplmakta, bunun yannda daldrma,
alama ve doku kltr ile de oaltlabilmektedir.
elikler Odun elii ve yar odunsu elik olmak zere iki ekilde alnr. Kklendirme
ortamnda kklenen elikler fidan haline getirilir.
Resim 3.10:Yaban mersini yar odun elikleri
3.4. Yaban Mersini Bahelerinin Kurulmas

3.4.1. Arazi Hazrl
Yaban mersini fidanlarnn dikiminden en az 6 ay nce bahe topra tahlil ettirilmeli
ve pHnn ayarlanmas iin gerekiyorsa 6 ay nceden kkrt uygulamas yaplmaldr.
Toprak pHs 5.5in zerinde ise kkrt uygulamas yaplarak toprak asitlii deitirilebilir.
Dikim yaplacak topran pH deeri 3.7den aada ise bu durumda kireleme tavsiye
edilebilir. Yksek boylu al formundaki yaban mersinleri iin en uygun pH deeri 4.0-5.2
arasndadr ve optimum pH deeri 4.5tir. Yaban mersini bahesindeki topran pH deerinin
yksek olduu durumlarda demir ve inko eksiklii ortaya kar ve bu olay yeni gelien
organlar etkileyerek bitkinin gcnn kaybolmasna sebep olur.
3.4.2. Fidan Dikimi

Blgede k souklar ile muhtemelen don olaylarna bal olarak dikim ilkbaharda
yaplabilir. Fidanlar fidanlktaki veya saksdaki derinlikleri kadar derine dikilmelidir. Derin
dikim yaplmamaldr. Dikim sonras sra boyunca 60-120 cm geniliinde ve 15-20 cm
kalnlnda mallama yaplmaldr.
63
Yaban mersini yetitiricilii yaplan lkelerde dikim mesafesi sra zerinde 120 cm,
sralar arasnda ise 300 cm olup bu aralk ve mesafeler 150 ile 300 cmye kadar
karlabilmektedir. Yaban mersini yetitirilicinde yaban mersini sralar arasndaki mesafe
250 cmden daha az olmamaldr. Bu mesafe hasat srasnda iilerin rahat alabilmesi iin
gereklidir.
Dou Karadeniz blgesinde gnein az olmasndan dolay meyvelerin gne ndan
faydalanmas iin sra zeri en az 150 cm aras, sralar aras mesafe 200 cm 250 cm
arasnda olmas gerekmektedir. Sra aralarnn ynnn gney-dou ynnde olmasna
dikkat edilmesi gerekmektedir. Gne nn sra aralarna girmesi asndan bu dikim ekli
nerilmektedir.
Bir dekar araziye tarla yapsna ve tarlada setlerin oluma durumuna gre 250 -300
adet arasnda fidan dikilebilmektedir.
Resim 3.11: Yaban mersini bahesi
3.5. Yaban Mersininin Yllk Bakm leri

Yaban mersini fidan dikildii yln ilkbaharnda srmeye balad andan itibaren
fidana zarar vermeden yabanc ot alma iin apalama yaplr. apalama ilemi, fidan henz
gen olduu ve yabanc otlarla rekabetten zarar grebilecei iin 15 gn ara ile sezon
boyunca 4-6 defa yaplr. Dier yllarda toprak ileme ot kontrol ve topran
havalandrlmas fazla derin olmayacak ekilde aacn kklerine zarar vermeden
yaplmaldr. Toprak ileme yannda selektif (seici) herbisitler de kullanlabilir.
3.5.2. Sulama
Verim ana ulam olan bir yaban mersini bitkisi yllk fazla suya ihtiya duyar. Bu
suyun sulamalarla veya yamur suyu ile temin edilmesi gerekir. Yaban mersininde iyi bir
byme ile srekli verim iin byme periyodunca toprak neminin uygun seviyede tutulmas
gerekir ve sulama yaplmaldr. Su, baheye yeni dikilmi olan yaban mersini fidanlarnn
canll iin son derece kritiktir. Yaban mersini kkleri yzlek ve ounlukla saak
64
kklerden oluur. Bitkide kuvvetli bir gelimenin olabilmesi iin dikimi takip eden ilk 2 yl
boyunca haftada 25.4-82.6 mm suya ihtiya vardr.
3.5.3. Gbreleme
Yaban mersini yetitiriciliinden beklenen sonucu almak iin ska fakat azar azar
gbreleme yaplmaldr. Yaban mersini bitkisi ar gbrelemeden zarar grr, hatta lebilir.
Bu konuda en ideali; balangta azar azar gbre vermek ve yetitiricilikte tecrbe sahibi
olduka kullanlan gbre tipi ile toprak yapsna bal olarak gbre miktarn artrmaktr.
Yaban mersini, kolay znen ve sv gbrelere kar son derece hassastr. Gbreler, bitkinin
kk blgesinde belli bir noktaya younlaacak ekilde verilmemelidir. Azotu nitrat eklinde
ieren gbreler yaban mersinine asla verilmemelidir. re, kkrtle kaplanm re ve
amonyum slfat uygun olan gbrelerdir.
Yaban mersini fidanlar dikilirken alan dikim ukuruna ticari gbre konulmaz.
Dikim sonras yaplan sulama veya yaan yamurlarla toprak iyice sktktan sonra bitki
bana % 2 orannda magnezyum ieren 12-4-8 gbresinden 30 g. verilir. re, organik
kaynakl veya amonyak formunda azot kullanlmaldr. lk yllarda sulamann fazla yaplmas
ve drenaj da iyi ise yava znen azotlu gbreler tercih edilmelidir. Gbre, bitkinin kk
ksmndan itibaren 60 cm uzanda alan iziye verilmelidir. Bu ilem nisan, haziran, eyll
ve austos aylarnda tekrarlanr. Mallama amacyla kullanlan materyaller hem fazla
miktarda kullanlm hem de kaln olarak serilmi ise bitki bana 30 g. yerine 45 g. gbre
verilmelidir. kinci yl, bitkinin dip ksmndan itibaren 1 m uzakta alan dairesel iziye 124-8 gbresinden bitki bana 60 g. olacak ekilde gbreleme yaplr. nc ve daha sonraki
yllarda, bitkinin dip ksmndan 120 cm uzakta alan dairesel iziye veya bitkilerden 90-120
cm uzakta alan banda uygulanmak suretiyle, bitki bana 90 g. olacak ekilde gbre verilir.
3.5.4. Budama
Yaban mersinleri budama, dikim ile balar ve her yl ilkbahar ncesi gzler
uyanmadan tekrarlanr. Yaban mersini dier meyve trlerine gre ok daha az budamaya
ihtiya duyduklarndan budama ok nemlidir. Yaban mersinleri, yeni srgn oluumu ve
bol meyve iin budanrlar budama zaman ieklenme periyodu zerine etkilidir. Meyve
veriminden dm 4-5 yllk dallar budanmaldr. Gen 2-3 ylk dallarn braklmas meyve
verimi iin gereklidir. Sonbaharda budanan yaban mersini ilkbahar ncesi budananlara gre
daha ge iek aarlar. Bu durum ilkbahar ge donlarnn zarar riskini azaltr. Ancak
sonbaharda budananlar ar k souklarndan zarar grebilir. Budama yaplmayan bitkiler
erkenden uyanr ve ge souklardan zarar grr. Gzler kabarmaya balaynca veya
ieklenme meydana geldiinde asla budama yaplmaz.
65
ekil 3.1: Yaban mersinin budanmas
3.6. Yaban Mersininin Hasat ve Muhafazas

3.6.1. Hasat
Yaban mersini meyveleri salkm eklinde oluur ve bir salkmda genelde 5-100 dane
meydana gelir. Yaban mersini meyveleri eide, budamada braklan odun tipine ve iklime
bal olarak 4-12 hafta iinde olgunlarlar. Olgunlama srasnda meyveler yumuar,
renklenme artar, tatlanma meydana gelir ve taneler irileir. Yaban mersini meyveleri pembe
iken toplansalar da olgunlamaya devam eder. Ancak tam olgunlamadan toplanan
meyvelerin kaliteleri srgnler zerinde olgunlaanlara gre daha dktr.
Yaban mersini meyveler farkl zamanlarda olgunlatklar iin olgunlama periyodu
boyunca haftada en az bir kez hasat yaplmaldr. Olgunlamayan meyveler dalda braklr,
daha sonra tekrar olgunlaan meyvelerin hasad yaplr. El ile hasatta olgun meyveler
baparmak ile iaret parma yardmyla salkmdan ayrlarak avu iine doru
yuvarlatlmaldr. Bylece olgunlam taneler salkmda kalr, hasat edilen taneler yara-bere
almadan toplanm olur. Hasat srasnda her iki elin de serbest hareket edebilmesi amacyla
srt veya bele taklabilen kaplarn kullanlmasnda yarar vardr. Meyveler taze tketime
sunulacaksa dorudan satlacaklar kutular iinde toplanmaldr. Hasad yapan kii mmkn
mertebe en az taneyi avucunda biriktirmelidir. Bylece meyveler ezilmez, bozulmaz ve
tanelere ekici, salkl grnt veren pus tabakas silinmez.
Dz ve teraslanm alanlarda yaban mersini hasat makineleri kullanlabilir. Hasat
makinelerinin ekonomik olmas iin bahenin en az 50 da olmas gerekir. Ancak makineli
hasatta meyveler zarar grebilecei olgunlamam meyveler de toplanabilecei ve
meyvelerin raf mr azalaca iin i gcn ucuz olduu yerlerde el ile hasat tavsiye
edilmelidir. Yaban mersinleri yamurlu havalarda hasat edilmez ve hasat sonras n soutma
yaplarak meyvelerin bahe scaklnn drlmesi gerekir. Bylece meyvelerin raf mr
artm olur.
66
Resim 3.12: Yaban mersini hasat makinesi
3.6.2. Snflandrma
Taze olarak tketilecek yaban mersini meyvelerine bir rnek, mavi renkli, dolgun,
sert, hasarsz ve temiz olmaldr.
3.6.3. Ambalajlama
Yaban mersini meyveleri genel olarak 0,5 litrelik plastik, karton, aa kaplama veya
kat hamurundan yaplm olan kaplara doldurulur.
Resim 3.13: Ambalajlanm yaban mersini
Kabn zerine gerilecek olan effaf film, su kaybn azaltrken meyveleri tozdan korur
ve gzel grnmesini salar. Bu kaplar daha sonra bir srada 12 paket alan odundan yaplm
kafesli sandklara doldurulur.
3.6.4. Muhafaza
Hasat edilen meyvelerin su ve arlk kaybnn olmasn nlemek iin hemen serin bir
yere konmal ve n soutmaya tabi tutulmaldr. Taze tketime sunulacak yaban mersinleri
sfr OCde 2 hafta, + 4.4 OCde 1 hafta sreyle muhafaza edilebilir.
67
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Tekniine uygun yaban mersini yetitirebilmek iin aada verilen ilem
basamaklarn uygulaynz.
lem Basamaklar
Yaban mersininin botanik zelliklerini
belirleyiniz.
Yaban mersininin iklim isteklerini
belirleyiniz.
Yaban mersininin toprak isteklerini
belirleyiniz.
Yaban mersini fidan retiniz.

Fidan ukurlarn anz.
Fidanlar dikiniz.
Sulama yapnz.
Topra ileyiniz.
neriler
seiniz.
Dlleyici eitlerini tespit ediniz.
ediniz.
veriniz.
temizleyiniz.
Topra derin srnz.
anz.
Can suyunu veriniz.
yapnz.
zellikle kark sulamada kk boazna
su gelmemesine dikkat ediniz.
68
Budama yapnz.
Gbreleme yapnz.
Hastalk ve zararllarla mcadele ediniz.

Budama artklarn araziden
uzaklatrnz.
Meyve tutumunu artrc ilemler
yapnz.
kullannz.
zen gsteriniz.
kullannz.
eidin alabilecei meyve iriliini iyi
reniniz.
Aalara zarar vermeyiniz.
snflandrnz.
gsteriniz.
bekletiniz.
dierlerinden ayklaynz.
69
KONTROL LSTES
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
Evet

2. Blgenin iklim zelliklerinin yaban mersini yetitiricilii iin
3. Yaban mersini yetitiricilii iin uygun toprak setiniz mi?
4. Yaban mersini bahesi kuracanz araziyi dikime hazr hale
getirdiniz mi?
9. Fidanlarn kk ve dallarnda dikim budamas
10. yaptnz m?
70
Hayr

DEERLENDRME
71
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.( ) Yaban mersini iklim istei bakmndan Dou Karadeniz Blgesindeki illerde
bulunmaktadr.
2.( ) Yaban mersini dik aa grnmndedir.
3.( ) Yaban mersini srgnleri 8-10 yl yaayabilir.
4.( ) Yaban mersininin yal dallar zerinde sadece yaprak gzleri oluur.
5.( ) Yaban mersini meyveleri salkm eklinde oluur.
6.( ) Yabani yaban mersinin meyveleri daha kk ve dayankszdr.
7.( ) Yksek al formlu yaban mersini dik byme gsterir.
8.( ) Yaban mersini don olay olmayan en az 160 gnlk yetitirme periyodu ister.
9.( ) Yaban mersini ounlukla elikle oaltma yaplmaktadr.
10.( ) Yaban mersininde meyve veriminden dm 810 yllk dallar budanmaldr.
DEERLENDRME
72
RENME FAALYET4
RENME FAALYET4
AMA
Gerekli ortam, alet ve malzeme salandnda tekniine uygun olarak ilek
yetitiricilii yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Blgenizde ilek yetitiricilii yapan iletmeleri geziniz.
Bulunduunuz yerdeki meyve-sebze haline giderek piyasada en ok hangi eit

ilek tketildiini aratrnz.
ilein bitkisel zelliklerini inceleyiniz.
ilein retim ilemlerinin nasl yapldn aratrnz.
ilein bakm ilemlerinin nasl yapldn aratrnz.
ilein hasat ve muhafaza ilemlerinin nasl yapldn aratrnz.
4. LEK YETTRCL
4.1. ilein zellikleri
4.1.1. ilein nemi
ilek (fragaria sp.) zms meyveler grubuna giren trlerden en nemlisidir. ok
yllk, otsu her dem yeil bir bitki olan ilek; lezzeti, vitamin ve mineral madde kapsam ile
dnyada milyonlarca kii tarafndan beenilmektedir. Kltr yaplan ilekler, evre
koullarna uyumda geni bir varyasyon gsterir. Bir yrede ok iyi gelien verimli bir eit,
farkl evre artlarnda iyi sonu vermeyebilir. lkbaharda hibir meyvenin bulunmad bir
zamanda olgunlamas nedeniyle, tketici tarafndan aranlan bir meyvedir.
ilek, hem sanayiye elverili hem de taze olarak tketilebilen ok lezzetli ve ho
kokulu bir meyve trdr. Bol miktarda A, B, C vitaminleri, kalsiyum, demir ve fosfor gibi
mineral maddeler ierir. Taze olarak sofrada yararlanlmasnn yannda ilein pastas, reeli,
marmelat, kompostosu, dondurmas, ras, arab, ampanyas ve likr de yaplmaktadr.
ilek tketici tarafndan arzulanan bir meyve olduu iin derin dondurma yoluyla
uzun sre saklanarak da tketilebilir.
73
ilek ara ziraat olarak yetitirildii gibi, dier rnlerin snrl yetitii yama ve da
kylerindeki arazide de yetitirilebilmektedir. Deiik iklim ve toprak karakterleri ynnden
lkemiz ilek yetitiriciliinde nemli bir potansiyele sahiptir.
Resim 4.1: ilek meyvesi

4.1.2.1. Kk
ilek, yzeysel kk yapsna sahip otsu bir bitkidir. Kkler iyi drene edilmi (szek)
topraklarda 60-70 cm'ye kadar iner. Ar topraklarda ise kkler yatay byr. Genel olarak
ilek kkleri bir yl yaar. Ertesi yl ierisinde meyveler olum devresinde iken lr. Fakat
tam gelimi bitkide tm meyveler koparldnda kk sisteminin byk bir ksm lmeden
canl kalr. Kk gvdesi blgesinden kan ana kklere primer kkler, onlardan kan yan
kklere sekonder kkler ad verilir.
4.1.2.2. Gvde ve Dallar

ilek otsu fakat ok yllk bir bitkidir. ilein kk gvdesi ya da ta ksm, ok
ksalm bir gvdedir. Kollar (stolonlar) yaz boyunca yeni yapraklarn koltuklarndaki
tomurcuklarndan oluarak geliirler.Bir ilek eidinde ne kadar fazla yaprak var ise, o
kadar fazla ilek salkm oluacak demektir.
74
Resim 4.2: ilek salkmlar
4.1.2.3. Yapraklar
ilek yapraklar 2/5 dzeninde spiral olarak dizilmitir. ilek yapraklar her altnc
yaprak birinci yapran tam stne gelecek ekildedir.Yapraklar genellikle paraldr.
lkbaharda havalar snnca patlayan embriyonik yapraklar 2 - 3 hafta sonra tam bykle
eriir. Her yapran 1-3 ay arasnda mr vardr.
Resim 4.3: ilek bitkisinin yapra
4.1.2.4. iekler
ilekte iekler salkm eklindedir. ilek bitkisinde iek salkm deiime uram
bir gvde konumundadr.
ilekte ksa gnde iek gzleri, uzun gnde kol geliimi olur. ilekte verim ile gn
uzunluu ilgilidir. Bu sebeple bir blgeye uyan eit, dier blgeye uymayabilir.
75
iek gz oluumunda gn uzunluu ile scaklk ilikisi ve eit zellii

balantldr.
Resim 4.4: ilek bitkisinde iek salkm
4.1.2.5. Meyve
ilek meyvesi gerek bir meyve olmayp yenen ksm 40 60 kadar pistilin birletii
iek tablasdr.
iekler dllendikten sonra ovl hzla geliir. Her dllenmi ekirdein etrafnda etli
ksm oluur. Primer iekten oluan meyve en iri meyveyi oluturur. Ayn zamanda en ok
ekirdee sahip meyvede primer meyvedir. Meyveler ekil olarak kre, konik ve kama
eklinde olabilmektedir. Bunun yannda meyve rengi ak krmzdan koyu krmzya kadar
deiim gsterebilir.
ilek meyvesinin kaliteli olmas iin iyi tozlanmas gereklidir. yi tozlanmam
meyvelerde ekil bozukluu olur. Bitkide tozlama gerekletikten sonra ilek genelde 30
35 gnde olgunlar.
ilekte tanelerin sertlik durumu, pazarlama asndan nemlidir.
76
Resim 4.5: ilekteki meyve ekilleri

ilekte iyi tozlanma gereklidir. yi tozlanm meyvelerde ekil bozukluu olur.
Tozlanmadan sonra meyve genelde 30-35 gnde olgunlar.
4.1.4. eitleri
Ticari anlamda ilek yetitiriciliine balamadan nce blgedeki pazar durumu ok iyi
incelenmelidir. ilei yetitirecek kiiler, blgede reel, marmelat veya meyve suyuna uygun
bir sanayi eidinin pazar ansn yksek grrse ona uygun eit semesi gerekir. ilek
yetitiriciliinde blge, iklim artlar ve retim amacna (sofralk veya sanayilik) uygun
eitlerin seimi olduka nemlidir.
Blgelere gre deimekle birlikte yaygn olarak kullanlan eitleri u ekilde
sralayabiliriz:
77
Pajaro
Sofralk ve derin dondurulmaya uygundur. Meyveleri konik ekildedir. Meyve eti sert,
aromas iyidir. Orta erkenci olup yksek verimlidir. Akdeniz ve Ege Blgeleri iin uygundur.
Kloroza duyarl ancak botrytise dayankldr.
Chandler
Sofralktr. Meyveler konik ekillidir. Meyve eti sert olup aromas iyidir. Orta
erkencidir. Yksek verimlidir. Akdeniz ve Ege Blgeleri iin uygundur. Kloroza duyarl
ancak botrytise dayankldr.
Resim 4.6: Chandler
Sweet Charle
Ticari olarak retimi yaplan ilek eitleri ierisinde en erkenci eitlerdendir. Orta
irilikte meyveleri vardr. Meyve rengi parlak, ak krmz, meyve eti rengi ak turuncudur.
Tatldr ve meyve kalitesi yksektir.
Resim 4.7: Sweet Charle
Selva
Ntr gn zelliine sahiptir. Meyveleri koniktir. Meyve eti serttir. Aromas ortadr.
Sofralk bir eittir. Yksek verimli olan bu eit Akdeniz, Ege, Karadeniz ve
Marmara Blgeleri iin nerilmektedir. Kloroza duyarl, botrytise dayankldr.
78
Resim 4.8: Selva
Rapella
Ntr gn zellie sahip olan bu eit, yuvarlak-konik ekilli, meyve eti sert, aromas
iyi ve sofralk bir eittir. Yksek verimli olan bu eit Akdeniz, Ege, Karadeniz ve Marmara
Blgeleri iin nerilmektedir. Kloroza duyarllk botrytise dayankldr.
Seaccape
Ntr gn zelliine sahiptir. Meyveler yuvarlak konik eklindedir. Meyve eti sert,
aromal, verimli ve olduka erkencidir. Akdeniz Blgesinde erkenci ilek yetitiriciliinde
yaygnlatrlmas gereken bir eittir. Yaprak leke hastalna duyarldr.
Oso Grande
Sofralk yetitiricilie uygundur. Bitkileri kuvvetli byr. Yksek verimlidir.

Kalitelidir. Kloroza dayankldr. Akdeniz ve Ege Blgeleri iin uygundur.
Dort ( 216 )
Sofralk yetitiricilie uygun erkenci bir eittir. Yuvarlak konik ekilli, meyve eti sert
ve aromal olup verimlidir. Akdeniz, Ege ve Marmara Blgeleri iin uygundur. Botrytise
dayankl, kloroza ve yaprak leke hastalna duyarldr.
Camarosa
Sofralk yetitiricilie uygundur. Yksek verimli olup kaliteli meyvelere sahiptir.

Meyve eti sert, ok iri ve aromaldr. Bitkileri ok kuvvetli byr. Akdeniz Blgesi bu
ilein yetitiriciliine uygundur.
79
Resim 4.9: Camarosa
Honeoye
Derin dondurulmaya ve sanayiye uygundur. Konik ekilli, meyve d rengi koyu

krmz olup meyve eti serttir. Kloroza, botrytise dayankldr. Souk Blgelerde
yetitirilebilir.
Yalova15
"Tioga x Arnavutky" eitlerinin melezlenmesi sonucunda 1985 ylnda retime

sunulmutur. Bitki kuvvetli gelimektedir. Kloroza dayankldr. Meyve eti, orta serttir. Tat
ve kokusu ok iyidir. Saptan kopmas ok kolay, bitkisi kuvvetlidir. Derin dondurulmaya
uygun olan bu eit Akdeniz Blgesi dnda tm blgelere nerilir.
Yalova104
"Yalova13 x Tioga" eitlerinin melezlenmesi sonucunda 1985 ylnda retime

sunulmutur. Bitki kuvvetli gelimektedir. Kloroza dayankldr. Meyve koyu krmzdr. Tat
kalitesi iyidir. Hafif dilimli yapda olan meyvelerin ii dolu, meyve eti sert, iri, orta gei bir
eittir. Hasadn balangcnda meyvelerde ekil bozukluu grlebilmektedir.
Toga
Orta mevsimde olgunlar. Meyve iri, verimli, meyve eti ok sert, tat kalitesi orta,
derin dondurma ve gda sanayi iin olduka uygun, meyveninsaptan kopmas g, botrisite
dayankl, sarla duyarldr. Yetitiricilii btn blgelere nerilir. Tamaya dayankldr.
Tufts
zellikle tioga eidinin yetitirildii baz blgelerde yaz dikimine adapte olmutur.
Olgunlama dnemi uzun, bitkileri orta kuvvette ve ok verimlidir. Meyveleri ortalama 1720 gr arlnda, tiogadan daha byk, uzun konik ve zellikle ilk meyveler bask konik
80
eklindedir. Meyvesi krmz portakal renktedir. Yola dayanm iyi olan tufts, tiogadan 57
gn daha nce olgunlamaktadr. Marmara ve Karadeniz Blgesine nerilir.
Aliso
Meyvesi iri, orta erkenci meyve eti orta-sert, olduka verimli, tat kalitesi orta, bitkisi
kuvvetli, meyvenin saptan kopmas olduka kolay, erkenci ve seraya da uygun bir eittir.
Derin dondurulmaya uygun deildir. Reel marmelat ve meyve suyuna olduka uygundur.
Tm blgelerde rahatlkla yetitirilebilir. Klar lk blgeler iin uygundur.
Douglas
Meyvesi iridir. Orta erkencidir. Meyve eti serttir. Verimlidir. Tat ve kalitesi iyidir.
Bitkisi kuvvetlidir. Meyvenin saptan kopmas kolaydr. Sofralk ve derin dondurulmaya
uygundur. Kloroza duyarl ancak botrytise (meyve rkl) dayankldr. Tm blgeler
iin tavsiye edilir.
Pocahontas
Sofralk eit olup derin dondurulmaya ve sanayiye uygundur. Meyvesi orta iriliktedir.
Meyve ekli yuvarlak konik, meyve parlak koyu krmz olup meyve eti rengi d renkten
daha ak, meyve ii doludur. Saptan kopmas kolaydr. Meyve rklne dayankl,
kloroza orta dayankldr. Verimli olup tm blgeler iin tavsiye edilir.
Vsta
Kaliforniya niversitesi tarafndan slah edilmitir. Sofralk olup verimli ve

erkencidir. Keli, uzun meyveli olan bu eit parlak krmz meyve d renge sahiptir.
Meyve ii dolgunluu yar dolu, saptan kopmas zor, kloroza duyarl, meyve rklne
dayankldr.
Kabarla
Sera ve akta yetitiricilik iin uygun zelliklere sahip olan bu eit, yksek verimli
olup erkencidir. Meyveleri konik ekilli, orta irilikte, meyve eti orta serttir. Akdeniz ve Ege
Blgeleri iin nerilmektedir.
Redlans Hope
Sera ve akta yetitiricilik iin uygundur. Meyveleri konik ekillidir. Meyveler iri ve
serttir. Meyve parlak ak krmz renkte meyve eti rengi soluk pembedir. Akdeniz, Ege,
Karadeniz ve Marmara Blgeleri iin nerilmektedir.
Osmanl
Kuvvetli bir geliim gstermektedir. Ak renkte meyvesi vardr. Reellik bir eittir.
Piyasada az bulunur. Bugn retimi ok az miktarlardadr.
81
4.2. ilein Ekolojik stekleri

ilek, dnya zerinde birbirinden ok farkl blgelerde ve ekolojik artlarda
yetitirilebilmektedir. ilek bitkisi ok geni scaklk snrlar iersinde yetitirilebilen nadir
meyve trlerindendir. Souklarn -45 0C'lere kadar dt yerlerin yannda, yar tropik
yerlerde; yaz aylarnda Kuzey Kutbuna yakn yerlerdeki devaml aydnlk blgelerden, 12
saatlik aydnlanmaya sahip Ekvatordaki blgelere kadar birbirinden farkl ok ekstrem
yerlerde yetiebilmektedir. Ancak kltr eitleri be 0C'lere kadar dayanabilir. ilek
optimum olarak 20-25 0Clik scaklk snrlar iersinde geliir. Gece scaklnn gndz
scaklndan 5-7 0C daha dk olmas, gelimenin salkl olmas asndan nemlidir.
ilek iekleri yaklak -2 0C civarnda zarar grr; bu yzden erken aan ieklerin
korunma zorunluluu vardr. ileklerde zellikle ilkbahar ge donlar ile sonbahar erken
donlar etkilidir. Kn oluan donlar, bitki dinlenme dneminde olduu iin, pek etkili
olmaz. lkbahar ge donlar ilk aan ieklerin ya da yeni tutmu meyvelerin zarar grmesine
yol aabilir. ilek ieklerinin tm bir seferde amadndan tm ieklerin bir seferde
zarar grmesine neden olmaz. Sonbahar erken donlar, bitkiyi soua hazrlksz yakalamas
nedeniyle nemlidir. ilek gvdesinin (kk gvdesi, ana ta) zarar grmesi, bir sonraki
dnemde rn miktarnda azalmalara yol aabilir. ilek bitkisi sonbahar dneminde, ksa
gn ve serin artlarda iek tomurcuklarnn oluumunu gerekletirir. Bu yzden bu
dnemde oluan don zarar, yeni oluan ve olumakta olan iek tomurcuklarnn zarar
grmesine yol aabilir. Sonbahar dneminde ar gbreleme ve sulama nedeniyle
gelimesini srdren bitkilerin zarar grme olasl ok daha yksektir. Dinlenme dnemine
girmek zere ya da girmi bitkilerin zarar grme olaslklar dktr.
ilek bitkisinde ayrca souklanma ihtiyacnn karlanmas gerekir. Souklamann
verim ve kalite zerine olumlu etkisi vardr. ileklerin souklama ihtiyac 400 500 saat
olarak belirlenmitir.
ilek bitkisinin yaama eridi olduka genitir. Yllk ya 250 mm olan l
alanlarnda sulamak suretiyle yaayabilirken 3500 m ykseklikteki alanlarda bile rahatlkla
yetimektedir. Ancak iyi bir verim alabilmek iin bitkimizin gereksinimlerini karlamal,
olumsuz koullarn bulunduu yerlerde retim yapmamalyz. rnein hava neminin
younlamas nedeniyle oluan sisler, zellikle ieklenme dneminde zarara neden olabilir.
iek tozlarnn tanmasn ve dllenmesini engelleyebilme potansiyeli vardr. Byle
dnemlerde ar ya da bcek hareketi de azalaca iin kusurlu meyvelerin oluumu
gerekleebilir.ekil bozukluu olan meyvelerin fazlal rn fiyatnda dmelere de neden
olur. Sisler meyve olgunluu esnasnda oluursa olgunluun gecikmesine ve renk
oluumunda aksamalara da yol aabilir ancak ksa sreli sislerin ciddi zararlarndan pek sz
edilemez. Dolular ise mekanik ve fizyolojik zararlara yol ama riskine sahiptir.
ilein otsu ve geni yaprakl olmas nedeniyle fiziksel zarar, iddetli olur. zellikle
yapraklarn paralanmas, ieklerin kopmas en nemli fiziksel zararlardandr. Paralanan
bitki ksmlar nedeniyle hastalk ve zararllarn etkinlii artar. Bitki kendini toparlayabilmek
82
iin byk bir enerji harcamak zorunda kalr. Dolu yaan dnemde meyvelerin de bulunmas
zararn bymesine yol aar. Meyvelerin salkmdan kopmas ve meyve zerinde oluan
yaralanmalar pazarlamay gletirir. Meyvelerin hem pazarda raf mrn azalr hem de
fiyat der. Dolular sadece fiziksel olarak deil, ayn zamanda souk zararna neden olarak
fizyolojik zarar da yapar. Bitkinin kenarlarnda biriken dolular gvdeyi (kk gvdesi, ana
ta) dondurarak gvde zerinde ve ze doru kurumalara ve bozulmalara yol aar. Gvde
zerinde yer alan yeni tomurcuklarn don nedeniyle zarar grmesine neden olarak bitki
geliiminde ve iek tomurcuu oluumunda byk zararlar oluturabilir. ok fazla dolu
ya grlen yerlerde dolulara kar mutlaka nlem alnmaldr.

ilek genel olarak; derin, verimli, iyi drene edilmi, nem tutma kapasitesi yksek
topraklarda iyi geliir ve bol rn verir. En iyi toprak kumlu-killi milli ve szek topraklardr.
Alvyon humuslu tnl topraklarda da iyi geliir. Kireli topraklar sevmez. Asit toprak ister
ve pH 6,5ten az olmaldr.
ilek olduka yksek blgelerde yetiebilme zelliine sahip olsa da 800 mnin
altndaki yksekliklerde daha iyi gelime gsterir. Deniz seviyesinden ykseklik arttka
bitkiler daha bodur geliir ve meyveler ge olgunlar. Farkl yksekliklerde ilek
yetitiricilii yaplan yrelerde ilek, uzun sre piyasaya srlebilmektedir. Yksek
blgelerde hava oransal neminin dk olmas meyvelerin daha sk dokulu ve kk
kalmalarna yol aabilir. Fide retiminde yayla koullarnda retilen fidelerin ova koullarna
gre daha avantajl olduklar bildirilmektedir. Yksek rakml yerlerden elde edilen fidelerin
karbonhidrat ierii daha yksek olduu grlmtr. Bu fideler iek tomurcuu oluumu
dnemine daha erken balad iin, ova koullarnda dikilmeleriyle, erkenci ve yksek
verim elde edilir. Bu amala taze kol fideleri Akdeniz Blgesinde kullanlmaktadr. Yksek
Toros yaylalarndan elde edilen fideler ova koullarnda stmal ya da stmasz sera veya
tnellere dikilerek hem yksek kalitede hem de yksek dzeyde verim alnabilmektedir.
ilek dikilecek arazinin % 2-3 orannda eimli olmas hava sirklasyonu ve su drenaj
iin olduka uygundur. ok eimli yerlerde kontur dikim yaplabilir. Byle yerlerde sulama
dzeni iyi salanmaldr. Aksi takdirde su ok hzl bir ekilde akp gidebilir. Eimli
blgelerde ilek bahesi kurulacak arazinin yn dikkate alnmaldr. Gney ynlerde
bitkiler daha erken gelimeye balayacaklar iin ilkbaharda ge gelen donlardan daha fazla
etkilenebilir. zellikle ieklenme dneminde byle bir sorun ok ciddi sonular dourabilir.
Bununla birlikte gney ynler erkencilik asndan avantajldr. Gney ynlerde bahe tesis
edilecekse ilkbaharda ge gelen donlara kar ciddi nlemleri de dnmek gerekir. Don
tehlikesi atlatlabilirse ya da byle bir sorunla karlalmazsa yrenin en erken ilekleri
pazara sunulabilir. Kuzey eilimli arazilerde bitkilerin gelimeye balamas ge olur. Ancak
ge ilkbahar donlarndan etkilenme riski ok azdr. Byle yerlerde genellikle ge ilkbahar
donlar grlmez. Meyvelerin en ge olgunlatklar yndr. Gney yne gre kuzey yn de
7-10 gnlk bir ge olgunluk ortaya kar. Kuzey ynlerdeki topraklarn ge snmas bu
konudaki en nemli sorundur. Ancak ilkbahar ge donlarnn sk grld blgelerde bu bir
avantaj olur. Dou ve bat ynleri kuzey ve gney ynlerinin aras bir durum gsterir.
83
ilek yetitiricilii iin vadi ileri, dere yataklar, akarsular ile oluan alvyon ovalar
en iyi yerlerdir. Buralarda topran kumlu ve organik maddece zengin olmas yksek
dzeyde kalite ve verimin elde edilmesine imkn vermektedir. Dere yataklar ile vadi
ilerinde ova koullarna gre meyveler ge olgunlamaktadr. Ayrca byle yerlerde souk
havann kmesi nedeniyle don tehlikesi de bulunur. Bunun iin gerekli nlemlerin alnmas
zorunludur. Ik, bitkiler, fonksiyonlarn yerine getirebilmeleri iin belirli bir klanma
sresine ihtiya duyar. htiya duyulan bu k sresine fotoperiyod denir. Bitkiler, gn
uzunluu asndan ksa gn (10-14 saat/gn), uzun gn (14-16 saat/gn) ve ntr gn (gn
uzunluuna duyarsz) bitkileri olarak ana gruba ayrlr. Bir bitki hayatiyetini normal
dzeyde srdrebilmesi iin uygun fotoperiyod altnda yetitirilmelidir; aksi takdirde
byme ve gelimede aksaklklar ortaya kar. Genelde, bir bitkinin ait olduu gn uzunluu
tipini,iek tomurcuu oluumunun verdii tepkiyle belirlenmektedir. Bir bitki ksa gn
koullarnda iek tomurcuu oluturuyorsa, bu bitki ksa gn bitkisi olarak tanmlanr. Her
tr k uzunluunda iek tomurcuu oluturanlar ise ntr gn bitkisi olarak tanmlanr.
ilek, gn uzunluuna kar duyarldr. ilek bitkisinde, ksa gnde iek gzleri,
uzun gnde kol geliimi olur. Ksaca ilekte verim, gn uzunluu ile ok yakndan ilgilidir.
Bu sebeple bir blgeye uyan eit, dier blgeye uymayabilir. iek gz oluumunda gn
uzunluu ile scaklk ilikisi ve eit zellii arasnda ok yakn bir iliki bulunmaktadr.
Verimlilik dzeyi zerine etkili olan gvde (kk gvdesi, ana ta) kardelenmesi, ksa gn
koullarnda gereklemektedir. Bu koullarn uzun srmesi daha fazla kardelenmeyi de
salamaktadr. Ksa gn koullarnn serin iklim koullar ile birlemesi karde oluumunu
artrmaktadr. Souk blgelerde bu dnemin uzun srmesi iin baz nlemlerin alnmas
gerei vardr. En azndan bitkilerin alak tnel altna alnmas bitkinin daha iyi artlarla bir
sonraki yla hazrlanmas iin sre kazanmasna neden olur.
4.3. ilein oaltlmas

ilek yetitiriciliinde genellikle fide ile retim yaplmaktadr. ilek bahe tesisinde
ilk aama fide retimi ile balar.
Resim 4.10: ilek fidesi
ilek fidelerinin retimi be yolla yaplmaktadr:
Tohumdan fide elde etmek
Kollardan fide elde etmek
Toprakalt gvdesini ayrarak fide elde etmek
Yaprak eliklerinden fide elde etmek
Doku kltr yolu ile fide elde etmek
84
Tohumdan fide elde etmek: Generatif bir retim eklidir. ok kullanlmaz.

Islah almalarnda bu yntem kullanlr. Ayrca kol vermeyen eitler yine bu
yntemle retilir. Tohumla retimde ilk aamada olgun meyveler toplanr.
erisinden tohumlar karlr (elle ezilerek). Tohumlar su dolu bir kap ierisine
aktarlr. Salkl ve iyi gelimi olanlar suyun dibine ker, dierleri yzer.
Dibe ken tohumlar toplanr. Gzelce ykanr ve glgede kurutulur.
Buzdolabnda ekim zamanna kadar saklanr. Ekim iin en uygun zaman nisan
austos aylar arasdr. Tohum atacamz harc hazrlarken gbreli ve kumlu bir
yapda olmasna zen gstermeliyiz. Tohumlar kasalara ya da yastklara
atlabilir. Serpme ya da sraya ekim yntemi tercih edilebilir. ilek tohumu ok
kk olduu iin tohumlar kum ile kartrlarak atlrsa daha iyi sonu
alnabilir. Tohumlarn zerine kapak atlmaldr. Daha sonra bakm ilemleri
uygulanr. 2 3 yapraklar olunca fideler artlr. Fideler 5 6 yaprakl olunca
bahedeki yerlerine dikilebilirler.
Kollardan fide elde etmek: ilek bitkisinin boazndaki yaprak koltuklarndan

kan kollardan yaplan retim yntemidir. En ok kullanlan, bu yntemdir.
Kollar, ilek bitkisinin boazndaki bir yaprak koltuundan kan, toprak
yzeyine yatk olarak byyen ve boumlarnn her birinde yeni bir bitki
meydana getiren zellemi bir gvdedir.
Yaprak koltuundan kan kollarn boumlarnda bitkicikler oluur. Boumlarn

topraa dedii yerde bu bitkicikler ok kolaylkla yeni kkler meydana getirir. Anaya
benzer yeni bireyler elde edilir. Bir koldan zerindeki boum saysna bal olarak birok
sayda fide elde edilir.
ekil 4.1: ilekte kollarla fide retimi

(a. Kk b. Kol c. Yeni fide d. Yaprak e. iek f. Meyve)
85
ok sayda fide elde edebilmek iin analk austos aylarnda tesis edilmelidir. yi
topraklarda fazla sayda kol elde edilecei iin analklar buna gre tesis edilmelidir.
Analklarn (fideliklerin) kurumunda ilk i toprak ilemedir. Belleme, apalama ve trmkla
dzeltme yaplmaldr. Byk alanlarda frezeler kullanlmaldr. Fide elde etmek iin ana
bitkiler 50 cm ara ile dikilmelidir. yi bir bakmla sonbaharda yavru bitkiler sklebilir.
Fideler toprakl veya topraksz sklebilir. Temiz topraklarda yetitirilen ve uzaa
gnderilmeyecek ve hemen dikilecek fideler, toprakl sklebilir. Hastalkl topraklarda
yetitirilen, uzaa gnderilecek veya souk havada saklanacak fideler ise topraksz
sklmelidir. Toprakl skmler de fideler bel veya krekle karlr. Topraksz skmlerde
ise krek, bel veya atal kullanlmaldr.
Toprak alt gvdesini ayrarak fide elde etmek: ilein toprak alt gvdesi
birka gvdeden olumaktadr. Bu gvdeleri ayrarak yeni fideler elde
edilebilir.Her ana bitkiden 4 5 fide elde etmek mmkndr. Bu retim
ynteminde eit zellii korunur. Bitkiler birbirine benzer; ancak hastalk ve
zararllar rahatlkla beraberinde tanmaktadr. Bu ilem ilkbaharda
yaplmaldr.
Yaprak eliklerinden fide elde etmek: ok sayda fide elde etmemiz

gerekiyorsa o zaman bu yntem uygulanr. Burada kklenmenin salanmas iin
eliklerin sislenmesi arttr. Gen ya da orta yal yapraklar, yaprak knlar ile
alnp dipten 2 cm kadar aadan iki yerden izilerek dikilmelidir. Hormon
uygulamalar iyi sonu alnmasnda olumlu etki yapmtr. Yapraklarn suyunu
kaybetmesine izin verilmemelidir. Yaprak elikleri tarladan alndktan sonra
slak uvallarla tanmaldr. Yapraklarn su kaybn azaltmak iin yarsn
kesmek de mmkndr. elikler kum + perlit karmna dikilmelidir.
Doku kltr yolu ile fide elde etmek: Bu retim ynteminde hcre, doku
veya organlar bitkiden ayrlarak yapay bir besin ortam zerinde steril artlarda
yetitirilmesidir. Burada en ok meristem kltr kullanlmaktadr. Bitkilerin
srgn ularndan kesilen paralar zel ilemlerle hazrlanm besi ortamlarnda
iklim odalarnda kklendirilir.
4.4. ilek Bahesi Kurulmas

Modern yetitiricilikte ilek tesisi 1 yllk yaplr. ilek tesis edilen bahede yaz
dikiminde verim 1. yl (5-7 ton/da), 2.yl 1. yl veriminin % 50si, 3. yl ise % 30u orannda
elde edilir. Ayrca 2. ve 3. ylda kalite der.
ilek yetitiricilii yapacamz arazinin ekolojik koullarn iyi incelemeli, hangi
eit uygun ise onun retimini yapmalyz. Bunlar bildikten sonra bahemizi tesis etmeliyiz.
Toprak hazrlama: ilek dikilecek toprak derince ilendikten sonra dekara 3-4
ton yanm iftlik gbresi ve 30-35 kg/da azot, fosfor ve potas ieren kompoze
gbre verilmelidir. ilek, organik maddeleri bol topraklar sever. Bahe topra
86
ar ise mutlaka hafifletmek gerekir. Gbrelemeden sonra, toprak ilenerek

gbrenin topraa karmas salanmaldr.
ilek, toprak kkenli mantarsal hastalklara kar duyarl olduu iin dikim yaplaca
topran bu hastalklardan ve nematod ynnden temiz olmas gerekir. Bunun iin bir nceki
mevsimde buday, arpa gibi tahl ekilmi araziler tercih edilmelidir. Byle topraklar
bulunmad taktirde toprak ilendikten fmigasyon yaplmaldr.
Toprak iyice ilenmeli, tezekler krlmal, dzeltilmelidir. Toprak ilendikten sonra
dikim yastklar hazrlanmaldr.
Byk arazilerde kark pulluu ile kk alanlarda ise elle 6070 cm geniliinde, 20
30 cm yksekliinde masuralar alarak toprak dikime hazr hale getirilir.
Resim 4.11: ilek yetitiricilii
Dikim zaman: Yllk dikimlerde ok fazla sayda ilek fidesine ihtiya

vardr.Modern ilek yetitiriciliinde balca 4 dikim zaman vardr. Bunlar,
ilkbahar dikimi, k dikimi, yaz dikimi, sonbahar dikimidir.
lkbahar dikimi Klar souk geen blgelerde genellikle nisan aynda

yaplan bir dikimdir. Bu dikimde frigo fideler veya fidelikte ocak - ubat
aylarnda sklmeyip bekletilen fideler kullanlr. Bu fideler mays ve
haziran aylarnda az miktarda iek aarak meyve verirler. Bunlarn esas
rn 1 yl sonraki haziran ayndadr. Bu bitkilerin 1 yl boyunca su,
besin maddesi ihtiyalar karlanmal ve hastalk ve zarllardan
korunmaldr.
K dikimi Klar lk geen yerlerde yaplr. Dekara yaklak 8000 adet

bitki dikilir. Dikimler fidelikten sklen yavru bitkilerle yaplr. Akdeniz
Blgesinde k dikimi iin en uygun zaman ekim 15-kasm 15 arasdr.
lkbaharda akta mart ortasndan itibaren rn alnmaya balanr. Ayrca
87
alak ve yksek tneller altnda ilek yetitiricilii yaplrsa, akta

yetitiricilie gre yaklak 15-30 gnlk erkencilik salanr. K
dikiminde fidelerin tutma yzdeleri yksektir. Bitkilerin sulanmas
nemli sorun yaratmaz. K dikiminin ikinci ylnda, teknik ve kltrel
nlemlerin iyi alnmas, hastalk, zararl ve yabanc otlarla iyi mcadele
edilmesi halinde verim yaz dikimi kadar yksek olabilir. Dikim sra zeri
ve sra aras 25x30 cm olmak zere yaplr.
Yaz dikimi Frigo bitkilerde yaplr. Bu dikim sisteminde verim k

dikimine gre 2-3 kat daha fazladr. Ancak rn k dikimine gre biraz
ge kalmaktadr. Akdeniz Blgesinde yaz dikimi iin en uygun zaman
temmuz 15 - austos 15 arasdr. -20 OCden kartlan frigo fideler bir
gece suda braklr. Sonra dikim yaplr. Fideler sra zeri ve sra aras 3
x32 cm olarak dikilir. Yazn sulama byk problem tekil eder. Dekara
yaklak 6200 adet bitki dikilmektedir. Btn yaz ve sonbahar aylarnda
bymelerine devam eden bitkiler giderek kuvvetlenmekte ve ka 5-10
gvdeli olarak girmektedirler. Byle bitkiler k souklarna kar
dayankl olmaktadrlar. Tesis edilen blgeye gre bu bitkiler ubat-mart
aylarnda bol iek aar ve meyve vermeye balar. Akdeniz ky
kesiminde rn haziran- temmuz ayna kadar devam eder. Bu dikim
sisteminde bir dekarlk alandan ortalama 3-8 ton rn alnmaktadr.
Akdeniz Blgesinde uzun yllardan beri yaplan aratrmalar yaz dikim
sisteminin btn teki sistemlerden stn olduunu gstermitir.
Sonbahar dikimi Bu dikim sisteminde fideler, eyll-ekim aylarnda

fidelikten sklerek asl yerlerine dikilmektedir. Meyve erken, kalite ve
verim dk olmaktadr. Bu dikim sisteminde yetitiriciliin stlan sera
veya yksek tnellerde yaplmas gerekir.
Fidelerin dikimi: Fideler serin ve nemli havalarda dikilmelidir. Fide alan

ukurlara tam kk boaz seviyesinde dikilir. Dikimden nce kk (8-10 cm
kalacak ekilde ), ta tuvaleti (2-3 gen yaprak kalacak ekilde) yaplarak
bitkilerin tutma oran arttrlr. Dikimden sonra can suyu verilir. Yaz dikiminde
bitkiler 15 gn, gnde en az 3 defa olmak zere ok iyi sulanmaldr. Yaz
dikiminde dikimden 6-8 gn sonra aan iekler koparlmaldr.
88
Resim 4.12: Dz arazide ilek yetitiricilii
Sedde (tahta) zerine dikim: En uygun sistemdir. Tarla dzeltilir. Karklar

kuzeygney dorultusunda kark ama pulluu ile karklar alr. Karklar aras
mesafe, 120 160 cm, kark uzunluu 15 30 m olabilir. Sulama, kark usul
ile yaplr. Geni tutulan tahtalara 3- 4 sra dikim yaplabilir. Tahtann
ykseklii 15 20 cm olmaldr. ift sral dikimlerde tahta zerindeki sra aras
40 50 cm olmaldr. ilekler gen eklinde dikilmelidir. Ayrca tahtalarn
kenarndan 15 cm braklarak dikim yaplmaldr.
lkemizde en ok kullanlan dikim yntemi ise;

Tahta genilii ........ 60-70 cm
Tahta aras ......... ..30-40 cm
Tahta ykseklii ...... 15-20 cm
Bitkilerin dikim aral;
Sra zeri................... 30 cm
Sra aras.................... 25 cm
Azami masura uzunluu ise 50 m lleri kullanlr. Bu ekilde dikim yapldnda bir
dekar alan iin gerekli olan fide ise;
Sera yetitiriciliinde..............................5.500 - 6.000 adet
Akta yetitiricilikte...........................6.500 - 7.000 adet fide kullanlr.
89
Resim 4.13: ilek dikimi
Ocakvari dikim: Dz arazi dikim ekline benzer. Toprak ilenir. Belirli

aralklarla tmsekler yaplr. Buralara dikim yaplr. Kaliteli rn elde edilir
ancak verim azdr. Bitkiler en iyi ekilde gneten faydalandrlr. Genellikle
yamurlama sulama sistemi kullanlr.
Plastik rtler zerine dikim: Tahtaya dikimin aynsdr. Ancak burada

tahtann zeri bolca sulanr ve sonra zeri plastikle kaplanr. Plastik rtnn
etraf toprakla kapatlr. Plastie uygun olarak tahta genilii belirlenir. Plastiin
serilmesi iin nce tahtalarn st temizlenip dzlenerek hafife bastrlmaldr.
Plastiin zeri fidelerin dikilecei yerler belirlenir. Bu ksmlar kesilir. Fideler
dikilir. Ksacas ilek yetitiriciliinde mallama ynteminden faydalanlr.
ilek retim alannn plastik, saman, kuru ot vs. ile rtlmesine "mallama" denir.
Mallama sayesinde bitkinin kkleri toprakta ve plastik rtnn altnda yaprak, iek ve
meyveleri plastik rtnn stnde byr ve geliir.
Resim 4.14: Mallama yaplm ilek fidesi
Mallama ile ot kontrol, sulama aralnn uzatlmas, meyvelerin temiz kalmas,

meyvelerde daha az meyve rkl (botrytis) grlr. Ayrca mallamada plastik rtnn
kullanlmas sayesinde gne gemediinden rtnn altnda yabani ot geliimi
90
engellendii gibi gne nlar toplanarak bitki iin uygun scaklk ortam oluturulur. Bu
ekilde mallama yaplarak bir hafta kadar erkencilik salanm olmaktadr.
Resim 4.15: Mallama yaplm ilek seras
Resim 4.16: Mallama yaplm akta ilek yetitiricilii
Bahelerinin yenilenmesi: Bir ilek bahesinden 23 yl, hatta daha fazla sre
rn almak mmkndr. Verimden dm ilek bahesinin yenilenmesi birka
ekilde yaplr:
Sralar daraltmak: Bu usulde birinci yl rn alndktan sonra sralarn

bir veya iki kenarndan bir apa pulluu geirilerek bir ksm ana
bitkilerle onlardan olumu kollar seilmi olur.
Sra zerinde seyreltme: Sra zerinde ok sklam olan kollar ve ana

bitkileri seyreltmektir. Seyreltme ile ok yalanm, kurumu bitkilerde
ok sklam olan kollar karlr.
Tamamen skp yenileme: yi bir bakmla 3 yl rn alnabilir. Ancak bir

rn alndktan sonra da baheler tamamen bozulabilir. Yeni fideler
yardm ile dikim yaplarak bahe yenilenmi olur. Son yllarda her yl
dikim yaplmas nerilmektedir. Bylece bol ve kaliteli rn
alnmaktadr.
91
4.5. ilein Yllk Bakm leri

ilek yetitiricilii srasnda yabanc otlarn kmamas, erkenci, temiz ve kaliteli rn
elde etmek iin masuralar; siyah plastik, buday sap, am ineleri gibi rt materyali ile
rtlmelidir (mallama). Mal olarak en ok kullanlan materyal siyah plastik rtlerdir.
4.5.2. Sulama
ilek ar suya kar duyarl bir bitkidir. Ar sulama sonucu sarlk ve mantari
hastalklar ortaya kar. Sulama yntemleri yamurlama, kark sulama ve damlama
sulamadr. Damlama sulama kontroll olduu iin en ideal sulama yntemidir. Bu yntemin
yaplamad yerlerde yamurlama sulama yaplmaldr.
Resim 4.17: ilek bitkisinin damla sulama sistemi ile sulanmas
Dikim zamannda fidelerin abuk ve salkl bymesi iin sulamaya dikkat etmek
gerekir. ieklenme srasnda yamur yamas istenmez. Ya, tozlanmay engeller. Meyve
olgunlamaya baladktan sonra yaarsa meyve yumuar, leke yapar ve rmeyi
kolaylatrr. Yamurlama sulama ve ya sonucu topran srayarak meyvelere zarar
vermemesi iin sralar arasna ve bitkilerin altna deiik mal malzemesi serilebilir. Oysaki
temmuz ayndan itibaren ilek bitkisinin vegetatif geliimi iin bol suya gereksinimi vardr.
lkemizde yetitiricilik yaplan yerlere bakldnda genellikle scak, kurak ve nispi
nemin dk olduu gz nne alnrsa ilek zellikle ilkbahar ve yaz aylarnda mutlaka
sulanmaldr. Dikimi tamamlanan ileklere can suyu verilerek kklenmeleri salanr ve
metodu seildikten sonra gerektiinde sulama yaplr. K bu ekilde geiren bitkiler
ilkbahar ve yaz aylarnda sulanr. Bu nedenle kark sulamada ilkbaharda ya olmad
durumlarda haftada bir sulama yaplmaldr. Damla sulama gnlk buharlamaya bal
olarak dk debi ve su miktarlarnda gnlk sulama yaplabilecei gibi 3-4 gnde bir de
sulama yaplr. Hasat bittikten sonra belirtilen sulama aral geniletilmelidir.
92
4.5.3. Gbreleme
ilek retiminde gbrenin nemi byktr. Birim alandan fazla rn alnd iin
topraktan ok miktarda besin kaldrr. Bol ve kaliteli rn almak iin iftlik gbresi ve buna
ilave olarak kimyasal gbrelerin verilmesi gerekir.
En iyi gbreleme toprak ve yaprak analizine dayal olarak yaplandr. iekler aar
amaz dekara 20 kg amonyum slfat verilir. Gbreleme; iekten sonra bir ay aralklarla
dekara 20 kg amonyum slfat olmak zere her ay yaplmaldr. Toplam olarak dekara 100120 kg amonyum slfat verilir.
4.5.4. Budama
ilek yetitiriciliinde kol temizlii verim ynnden nemlidir. kan kollar vakit
geirilmeden temizlenmelidir. Aksi halde verim der.

Dikimde kullanlan fideler mutlaka salkl ve iyi gelimi olmaldr. Bahemiz srekli
olarak hastalk ve zararllardan korunmaldr.
ileklerde rastlanan en fazla yaprak hastalklar krmz leke hastal, beyaz leke
hastal, ilek mildiys ve solgunluk saylabilir. Meyve rklk ve hastalklar olarak
botrytis (esmer rklk) en yaygn olandr. Kk zararllar olarak nematod ve danaburnu
bata gelir.
ileklerde en ok grlen zararllar krmz rmcek, yaprak bitleri, danaburnu ve
kad lokmasdr. Virs ve nematod problemlerinden kurtulmann en iyi yolu ise salkl fide
ile bahe tesis edilmesidir.
ilek yetitiriciliinde zellikle rt alt yetitiricilikte k aylarnda meyvelerde
tozlanma ve dllenme noksanlndan kaynaklanan ekil bozukluklarna ska
rastlanmaktadr. Bu sorun, sera ierisine ar kovan konmak suretiyle zmlenmelidir
Hastalk ve zararllarla mcadele ilek meyveleri toplandktan sonra yaplmal, daha
nce yaplmas zorunluluu varsa ilalamadan sonra en az 45 gn ilek
toplanmamaldr.Kk boaz ve yapraklara musallat olan zararl ve hastalklarla mcadele
iin, hasattan sonra ilek bitkilerinin tepeleri kesilmeli yeni yapraklar alnmaldr.
Yapraklarn kesilip toplanarak yaklmas bu hastalk ve zararllarn yaylmasn ksmen nler.
ileklerin dondan korunmas; kn scakl 810 0C'nin altna den yerlerde ilek
bahelerinin souktan zarar grmemesi iin korunmas gerekir. Bunun iin en pratik yol,
ilek sralarnn aras ve zeri buday, avdar sap ve saman ile yaklak 510 cm
kalnlnda rtlr. lkbaharda yeni yaprak gelimesinin balamas ile birlikte bitkilerin
zerindeki mal kaldrlmaldr.
93
4.6. ilein Hasat ve Muhafazas

4.6.1. Hasat
ilek, meyve trleri ierisinde meyvesi en hassas olanlardan biridir. Ksa zamanda
bozulabilen ve hzl tketilmesi gereken bir meyvedir. Bu nedenle ilein hasad, ambalaj ve
tanmasnda ok titiz davranmak gerekmektedir.
ileklerde hasat sonras olgunlama durumu olmad iin en uygun zamanda
toplamak gerekir. ileklerde olgunluk renk ile anlalr. Tamamen krmz renk alan ilek
olgunlam demektir. Toplamada gecikme, meyvenin yumuamas normal rengini
kaybederek daha koyu renk almas ile anlalr.
ileklerin hepsi ayn zamanda olgunlua gelmez. Scak ve kuru havalarda yeil olan
meyve birka saat ierisinde kzarabilir. Bu bakmdan sk sk toplamakta fayda vardr ancak
serin havalarda gn ar toplanabilir.
Resim 4.18: Hasat edilmi ilekler
Uzak pazarlara gnderilecek ileklerde meyvenin kzard zaman hasat yaplr.

Derin dondurma ve gda sanayi iinse ilekler tipik rengini aldktan sonra hasat edilmelidir.
ilek hasad iin gnn serin saatlerinde yaplmaldr. Genellikle sabah 610 aras en
uygun saatlerdir. Hasat edilen meyveler en ksa zamanda serin, glge bir yere tanmal,
mmknse hemen souk depoya konulmaldr.
ilek, meyveden tutmadan, meyve el ayasnda kalacak ekilde, sap trnakla 1 cm
kalacak ekilde kesilerek hasat edilmelidir.
94
ekil 4.2: ilein hasat ekli
4.6.2. Ambalajlama
Toplanan ilekler gneten, rzgrdan ve tozdan korunmaldr. Bunun iin bahede bir
yer yaplmaldr. Toplanm ilekler yksek scaklktan ve depolanmad takdirde kf
mantarlarndan abuk etkilenir. Serin yerlerde tutmak ise ilein dayanklln
artrmaktadr. ilek zedelenmeye duyarl olduu iin hasat ve snflandrma ayn anda
yaplmaldr.
lkemizde toplanan ileklerin konulduu standart bir kap bulunmamaktadr.
Ambalajnda tama sresince meyveleri iyi bir halde koruyacak nitelikte yaplm kutu veya
sepetler eklinde olmal ve en ok net 500 gram meyve alacak byklkte olmaldr.
Ambalaj malzemesi olarak da plastik, mukavva ve odun yontuu olabilir. Toplanan ve
paketleme yerlerine gelen ilekler ambalaj kaplarna boylarna gre tasnif yaplarak istif
edilir.
Resim 4.19: Farkl ekillerdeki ilek ambalaj kaplar
Ambalaj kaplarnn alt ezilen meyve suyunun akabilmesi iin mutlaka delikli
olmaldr. Aksi halde alt taraftaki meyveler hemen rr.
4.6.3. Muhafaza
ileklerin souk hava depolarnda uzun sre saklanmalar mmkn deildir. ilekler
2 5 0C'de 2 4 gn, 0 0C'de ve % 9095 nemde 8 gn muhafaza edilebilir. Taze
tketim iin ticari anlamda saklanacak olursa ideal scaklk +0,6 ile +1,1 0C arasnda
olmaldr.
95
Maksimum srede muhafaza edebilmek iin scaklk mutlak suretle +4 0Cnin altnda
tutulmaldr. Ayrca ilekler depoya konmadan nce Ca tuzlar ile bir pskrtmeye tabi
tutulurlarsa meyve etinin daha uzun sre sk kald anlalmtr. Bunun yannda harven ad
verilen kimyasallarla muamele edildiinde kflenmenin yaklak bir haftadan sonra
grlmeye baland tespit edilmitir.
Derin dondurucuda depolamada ise, ilek saplarndan ayrlp ykama havuzlarnda
ykandktan sonra standart irilikte dorudan ya da eker veya urup katksyla
dondurulmaktadr. Doal halde ise flo-freeze tipi dondurucularda tek tek
dondurulmaktadr.Dondurulmu ilek tazesi yerine tketilmesinin yannda reel, marmelt,
jle, meyve suyu, dondurma, meyveli yourt ve pasta endstrisi gibi yerlerde ham madde
olarak kullanlmaktadr.
96
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Tekniine uygun ilek yetitirmek iin aada verilen ilem basamaklarn
uygulaynz.
lem Basamaklar
neriler

seiniz.
ilein botanik zelliklerini belirleyiniz.
ilein iklim isteklerini belirleyiniz.

ilein toprak isteklerini belirleyiniz.
ilek fidesi retiniz.

Fide ukurlarn anz.
Fideleri dikiniz.
Sulama yapnz.
Topra ileyiniz.
Budama yapnz.
Gbreleme yapnz.
Meyve zelliklerini tespit ediniz.

eitlerin dllenme biyolojisi
ediniz.
Hangi yntemle fide reteceinize karar
veriniz.
Fidelerin salkl olmasn salaynz.
temizleyiniz.
Topra derin srnz.
Fidelerin dikim aralklarn belirleyiniz.
anz.
Fideleri derin dikmeyiniz.
Fidelerin diplerini iyice sktrnz.
Can suyunu veriniz.
yapnz.
Yal yapraklar ve kollar koparnz.
97

kullannz.
zen gsteriniz.
Hastalk ve zararllarla mcadele yapnz.
kullannz.
bekletiniz.
ayklaynz.
98
KONTROL LSTES
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
2. Blgenin iklim zelliklerinin ilek yetitiricilii iin uygunluuna
baktnz m?
3. ilek iin uygun toprak setiniz mi?
4. ilek bahesi kuracanz araziyi dikime hazr hale getirdiniz mi?
6. Fide dikim yerlerini dzgn iaretlediniz mi?
7. Dikilecek fideleri seerek aldnz m?
8. Fide ukurlarn llerine gre atnz m?
9. Fidelerin kk ve dallarnda budama yapnz m?
10. Fidelere can suyu verdiniz mi?
Evet
Hayr
DEERLENDRME
Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.
99
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.( ) ilek, hem sanayiye elverili hem de taze olarak tketilebilen ok lezzetli ve ho
kokulu bir meyve trdr.
2.( ) ilek, kazk kk yapsna sahip otsu bir bitkidir.
3.( ) ilek yapraklar 2 / 5 dzeninde spiral olarak dizilmitir.
4.( ) ilekte uzun gnde iek gzleri, ksa gnde kol geliimi olur.
5.( ) ilek meyvesi gerek bir meyve olmayp yenen ksm 40 60 kadar pistilin
birletii iek tablasdr.
6.( ) ilekte iyi tozlanm meyvelerde ekil bozukluu olur.
7.( ) Pocahontas ilek eidi sofralk eit olup derin dondurulmaya ve sanayiye
uygundur.
8.( ) ileklerin souklama ihtiyac 1400 1500 saat olarak belirlenmitir.
9.( ) ilek dikilecek arazinin % 2-3 orannda eimli olmas hava sirklasyonu ve su drenaj
iin olduka uygundur.
10.( ) Modern yetitiricilikte ilek tesisi 5 yllk yaplr.
DEERLENDRME
Cevaplarnzn tm doru Modl Deerlendirmeye geiniz.
100
MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
1.( ) Brtlen bitkisinin kk boaz ve kkte bulunan gzlerden her yl yeni srgnler
kmaktadr.
2.( ) Brtlende genletirme budamas yaplmaz.
3.( ) Brtlenlerde ieklenme genellikle nisan aynda olur.
4.( ) Ahududu yetitiriciliinde hava oransal neminin genellikle dk olmas istenir.
5.( ) Ahududu srgnleri iki yllktr.
6.( ) Yaban mersini dik aa grnmndedir.
7.( ) Yaban mersini meyveleri salkm eklinde oluur.
8.( ) Modern yetitiricilikte ilek tesisi 5 yllk yaplr.
9.( ) Pocahontas ilek eidi sofralk eit olup derin dondurulmaya ve sanayiye uygundur.
10.( ) ilek meyvesi gerek bir meyve olmayp yenen ksm 40 60 kadar
birletii iek tablasdr.
pistilin
DEERLENDRME
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.
101
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1'N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
D
Y
D
Y
Y
D
Y
D
Y
D
RENME FAALYET-2'NN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
D
D
D
Y
D
Y
Y
D
Y
D

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
D
Y
Y
D
D
D
Y
D
D
Y
102

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
D
Y
D
Y
D
Y
D
Y
D
Y
MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
D
Y
Y
Y
D
Y
D
Y
D
D
103
KAYNAKA
KAYNAKA
AAOLU Y. Sabit, zms Meyveler, Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi,

Ankara, 1984.
ANONM, Bitki Koruma El Kitab, TKB zmir l Mdrl, zmir, 1991.
KARAALI smail, Bahe rnlerinin Muhafaza ve Pazarlanmas, Ege

niversitesi Basmevi, zmir, 1996.
Tarm ve Ky leri Bakanl, Zirai Mcadele Teknik Talimatlar, Koruma

ve Kontrol Genel Mdrl, Ankara, 1995.
ZBEK Prof. Dr. Sabahattin, ukurova niversitesi Ziraat Fakltesi, Genel

Meyvecilik Ders Kitab, Adana, 1975.
T.C. Bursa Valilii Tarm l Mdrl, Ahududu-Brtlen Yetitiricilii

ifti-Eitim ube Mdrl, 2006.
Tarm ve Ky ler Bakanl, Yaygn ifti Projesi, Ankara, 1995.
GKTA Alim, Brtlen Yetitiricilii, Eirdir Bahe Kltrleri Aratrma

Enstits, 1994.
TURAN Ahmet, Bitkisel ay retimi (Brtlen ay), 2007.
www.cankiritarim.gov.tr/site/yetistiricilik/message2.asp?no=39
(26.03.2012/13.45)
www.yaban mersini.org/yaban mersini-yetistiriciligi.html (12.05.2012/13.00)
www.yaban mersini.org (16.03.2012/11.30)
Tarm ve Ky leri Bakanl, ilek eit Katalou, Tarmsal retim ve

Gelitirme Genel Genel Mdrl, Ankara, 1995.
104

Üzümsü Meyve Yetiştiriciliği 2

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Üzümsü Meyve Yetiştiriciliği 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

ZMS MEYVE YETTRCL 2

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

2.5.3. Gbreleme ........................................................................................................... 47

4.4. ilek Bahesi Kurulmas ............................................................................................ 86

zms meyveleri yetitirmek

Tekniine uygun zms meyvelerin yetitiricilii ile ilgili

Brtlenin bitkisel zelliklerini inceleyiniz.

Brtlen bahesi kurarken nelere dikkat edileceini aratrnz.

Blgenizde yetitirilen brtlen eitlerini aratrnz.

Brtlenin retim ilemlerinin nasl yapldn aratrnz.

Brtlenin bakm ilemlerinin nasl yapldn aratrnz.

Brtlenin hasat ve muhafaza ilemlerinin nasl yapldn aratrnz.

Elde ettiiniz bilgileri arkadalarnzla paylanz.

meyvelerindendir. Ayrca meyveler kurutularak deiik ekillerde kullanlmak zere (meyve

Resim 1.1: Brtlen

1.1.2. Morfolojik zellikleri

Brtlen, meyveler ierisinde ok beenilen ekici bir meyveye sahiptir.

Resim 1.2: Brtlende srgn, yaprak ve iek yaps

Resim 1.3: Brtlen meyvesi

Resim 1.4: Brtlende dikenli gvde yaps

Resim 1.5: Kk yaps

Brtlenlerde ieklenme genellikle mays aynda balayp austos ayna kadar

Resim 1.6: Brtlen iei

1.1.3. Dllenme Biyolojisi

1.1.4. Brtlen eitleri

eit bulunduu iklim ve toprak zelliine uygun,

Resim 1.7: Boysenberry

Resim 1.8: Logan

Resim 1.9: Apache

Resim 1.10: Navaho

Bitkileri orta kuvvettedir. Meyveleri olduka byktr ve serttir. Yaklak 10-12 gr

Resim 1.11: Kowa

Resim 1.12: Dewberry

Bitkileri kuvvetli olan arapaho olduka verimlidir. Meyveleri byk (34 cm

Resim 1.13: Arapaho

Resim 1.14: Olalle black

Resim 1.15: Chester

Resim 1.16: Thedor remers

Gelimesi orta kuvvette, dikenli ve verimli bir eittir. Olgunlamas boysenberryden

Resim 1.17: Marion

Resim 1.18: Black satn

Bitkisi orta kuvvette geliir ve yeterli miktarda koltuk oluturmaktadr. Srgnleri

Resim 1.19: Thornfree

Yuvarlams siyah ve parlak meyvelere sahip olup orta byklktedir. ok sayda

Resim 1.20: Wilson frhe

Resim 1.21: Thornless evergreen

Boysenberryden daha erkencidir. Kuvvetli bir bitkiye sahiptir. Meyvelerinin irilii ve

Resim 1.22: Young

Resim 1.23: Darrow

Meyveleri uzunkoniimsi olup siyah renktedir. Bitkileri orta derecede kuvvetlidir.

Resim 1.24: Drckson thornless

Resim 1.25: Hull thornless

1.2. Brtlenin Ekolojik stekleri

1.2.2. Toprak stekleri

1.3. Brtlenin oaltlmas

Kk srgnleri ile fidan retimi

Brtlen bitkisinin kk boaz ve kkte bulunan gzlerden her yl yeni srgnler

Resim 1.26: Kk Srgn

U daldrma ile fidan retimi

Dikensiz trlerin oaltlmasnda byk dikkat gerekmektedir. Dikensiz srngen

Resim 1.27: U daldrma ile retim ve oluan yeni srgnler