T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN
GLENDRLMES PROJES)

BAHECLK

ASMA YETTRCL

ANKARA, 2009

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile
onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak
yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda
amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim
materyalleridir (Ders Notlardr).

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye

rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve
gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda
uygulanmaya balanmtr.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii

kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas
nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik

kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler.

Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr.

Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda

satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1. ASMA YETTRCL .................................................................................................. 3
1.1. Asma Yetitiricilii ....................................................................................................... 3
1.1.1. Tanm ve nemi ................................................................................................... 4
1.1.2. eitleri.................................................................................................................. 8
1.1.3. Genel stekleri...................................................................................................... 15
1.1.4. retimi................................................................................................................. 17
1.2. Bahe Tesisi ................................................................................................................ 20
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 32
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 33
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 36
2. KLTREL LEMLER .................................................................................................. 36
2.1. Sulama......................................................................................................................... 36
2.2. lalama....................................................................................................................... 39
2.2.1. Ba Hastalklar ve Mcadelesi ........................................................................... 39
2.2.2. Ba Zararllar ve Mcadelesi ............................................................................. 45
2.3. Gbreleme................................................................................................................... 51
2.4. Budama ve Destekleme Sistemi.................................................................................. 59
2.5. Yardmc Kltrel lemler ......................................................................................... 69
2.5.1. Toprak leme ...................................................................................................... 69
2.5.2. Bitki Bymeyi Dzenleyicilerin Baclkta Kulanm Alanlar.......................... 71
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 73
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 75
RENME FAALYET3 .................................................................................................. 79
3. HASAT LEMLER......................................................................................................... 79
3.1. Hasat Zaman .............................................................................................................. 79
3.2. Hasadn Yapl.......................................................................................................... 81
3.3. Pazara Hazrlama ........................................................................................................ 82
3.4. Depolama .................................................................................................................... 84
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 89
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 90
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 93
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 94
KAYNAKA ......................................................................................................................... 96

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD

621EEH090

ALAN

Bahecilik

DAL/MESLEK

Meyvecilik

MODLN ADI

Asma Yetitiricilii

MODLN TANIMI

Asma yetitiriciliinde artlara uygun asma bahesi kurma,

kltrel bakm ve meyve hasad konularnn anlatld
renme materyalidir.

SRE

40/32

N KOUL

n koulu yoktur.

YETERLK
Genel Ama
Gerekli ortam salandnda, tekniine uygun olarak asma
yetitiricilii yapabileceksiniz.

MODLN AMACI

Amalar
1. Ekolojik ve ekonomik artlara uygun asma bahesi
kurabileceksiniz.
2. Zamannda ve tekniine uygun olarak kltrel bakm
ilemlerini yapabileceksiniz.
3. Tekniine uygun olarak meyvelerin hasadn
yapabileceksiniz.

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

Ortam: Tepegz, yaz tahtas, internet ortam, snf, ak

ortam, asma fidan, traktr, toprak ileme aletleri, drenaj
borular, kum, akl, kazma, krek, bel, makas
Donanm: Televizyon, VCD, DVD, tepegz, projeksiyon,
bilgisayar
Modln iinde yer alan her renci faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
Modln sonunda ise kazandnz bilgi, beceri, tavrlar
lmek amacyla retmen tarafndan hazrlanacak lme
aralar ile deerlendirileceksiniz.

ii

GR
GR
Sevgili renci,
lkemiz, baclk asndan yer krenin en elverili iklim kua zerindedir.
Anadolu, asmann gen merkezi olmasnn yannda son derece eski ve kkl bir baclk
kltrne sahiptir. Baclk, Anadoluda tarihsel geliim iinde deiik uygarlklarn
ekonomik yapsna etkili olmu ve gnmze dein daima nemli bir tarmsal retim
kayna olmutur.
Bugn de yurdumuzun hemen her yerinde baclk yaplmaktadr. nemli bir gemii
olmas nedeni ile asma eitlerinde eitlilik fazladr. Bu eitlilik sayesinde iklim, beeni ve
tketim yerlerine uygun deiik eitlerde ba tesis edilmitir. retimin bu kadar geni
alanda ve ok yapld yerde sorunlarn olmas da kanlmazdr. Baclkta sorunlar;
retimden yetitirmeye, yetitirmeden pazarlamaya kadar geen sre ierisinde birok konu
da olabilmektedir. Bu sorunlar ierisinde birim alandan alnan rn miktar ve kalite
dkl nemli bir yer tutmaktadr. Baclkta verimlilik, birim alanda bulunan omca
says yannda, omca zerinde meydana gelen salkm ve tanelerin says ve bykl ile de
yakndan ilikilidir. Bu zellikler; eit, ana, kltrel uygulamalar ve evre koullar gibi
birok i ve d faktr tarafndan etkilenmektedir. Bu saylan faktrlerin verim ve kaliteyi
arttrmada ok nemli rol olduu grldnden, baclkta meyve kalitesini artrc
uygulamalarn ok dikkatli ve titizlikle yerine getirilmesi gerekmektedir.
te siz bu modl ile asma yetitiriciliinin pf noktalarn renecek ve yetitiricilik
srasnda karnza kan problemlerle ba edebileceksiniz.

RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
Ekolojik ve ekonomik artlara uygun asma bahesi kurabileceksiniz.

ARATIRMA

evrenizdeki mevcut asma fidanlarn tespit ediniz. Yrenizde ticari olarak asma
yetitiricilii yaplyor mu? Aratrnz.
evrenizdeki asma bahelerinin kurulu aamalarn belirten bir sunu
hazrlaynz.

1. ASMA YETTRCL
1.1. Asma Yetitiricilii

Bilimsel snflandrma:

lem: Plantae
Blm
: Magnoliophyta
Snf : Magnoliopsida
Takm
: Vitales
Familya
: Vitaceae
Cins : Vitis
Tr : Vitis vinifera

Fotoraf 1.1: zm (asmann meyvesi)

zm, yeryznde kltr yaplan en eski meyve trlerindendir. Tarihesi M.. 5000
ylna kadar dayanr. Ana vatan Anadoluyu da iine alan Kk Asya denilen,
Kafkasyay da kapsayan blgedir. Bu bakmdan Anadolu, eski ve kkl bir baclk
kltrne sahiptir. zm, dier meyvelerle kyaslandnda en fazla eide sahip olan
trlerdendir. 10000in zerinde zm eidi bulunduu tahmin edilmektedir. Ana vatan
Anadolu olan 1200 kadar zm eidi bulunmaktadr. Trkiye asmann gen merkezi olup,
dnya zerinde en iyi elverili baclk kua zerinde bulunmaktadr. lkemizde Ege,
Marmara, Akdeniz ve Gneydou Anadolu Blgeleri zm reten blgelerdir. Bu
eitlerden oluturulmu Milli Koleksiyon Ba, Tekirda Baclk Aratrma Enstitsnde
bulunmaktadr. Bunlarn 5060 kadarnn ekonomik retimi yaplmaktadr.
Tarm iin en iyi koullara sahip olan lkemizde baclk, ticari veya amatr olarak
btn blgelerimizde yaplabilmektedir. 2001 yl istatistiklerine gre lkemizde 535.000 ha
alanda 3.500.000 ton zm retimi yaplmakta olup dnya lkeleri arasnda ba alan
bakmndan 4.srada; ya zm retiminde ise 6. srada yer almaktayz.

1.1.1. Tanm ve nemi

Asmay tanmlarken organlarn iyi bilmek gerekir. Asmann organlarn, toprak alt ve
toprak st olmak zere iki ana ksmda inceleyebiliriz. Bunlar:

Toprak alt organlar: Kkler bu snfta yer alr. Kkler de kendi iinde birok
snfa ayrlr. Bunlar; ana kk, boaz kk, yan kk ve dip kklerdir.

Toprak st organlar: Asmann toprak st organlar, a noktasndan itibaren

toprak dnda kalan gvde, ana kollar, iki ve bir ylk dallar zerindeki klk
gzler ve bunlardan oluan yazlk srgnlerdir.

Gvde, toprak seviyesinden ana kollarn birbirinden ayrlmaya balad ve dalland

yere kadar olan blmdr. Asmann gvde ykseklii verilen terbiye ekline bal olarak
deimektedir.

Fotoraf 1.2: Asmann gvdesi

Asmann gvdesi desteklenmeye gereksinim duyar. Genellikle kvrml, trmanc ve

sarlc bir yapya sahiptir. Yaplacak destekleme sistemine gre asma gvdesi, 15 200 cm
arasnda uzayabilir.
Asma gvdesinin ve ana kollarnn zerinde, kaln ve mantarms yapda l bir kabuk
tabakas vardr. Bu tabaka zamanla eritler halinde ayrlr.

Resim 1.1: Asmann toprak alt ve toprak st ksmlar

Ana kollar, gvdenin devamdr. Asmaya verilen terbiye ekline gre says, yn ve
uzunluu deiiktir. rnein goble terbiye sisteminde ana kol says 3-5 adet iken kordon
terbiye sisteminde 2 ana kol vardr.
ki yllk dallar, ana kollarn ucunda bulunan ve zerinde bir yllk dalar tayan
organlardr. Bir yl nce iki gzden budanan ve bir yl sonra da bundan kan yllk dallardan
altta kalan ksa (2 gzden) stteki yllk dal ise iki yllk ksmla birlikte karlp atlr.
Bir yllk dallar ve zerindeki organlar, bir yl nce ilkbaharda gzlerin srmesiyle
meydana gelen yazlk srgnlerdir. Bir ylk srgnler zerinde baz organlar yer alr.
Bunlar; boumlar, boum aras, yaprak sapnn izi, salkm sap kalnts, koltuk dallar ve
gzlerdir.

Resim 1.2: Asmann toprak st ksmlarndan slklerin yaps; A: kili ve l slkler

B: Drt atall slkler; a. Slk sap, b. Sln uzun kolu, c. Ksa kolu, e,f. Slk ucu
g. Slk braketleri, d. Yaprak sap

zmlerde yllk ubuun kabuk rengi, ekli ve boumlarn kalnl ile boum
aralarnn uzunluu eide gre deimektedir. rnein sultani ekirdeksiz zmnn yllk
ubuklarn rengi daha aktr ayrca boumlarda mutlaka bir gz ve yaprak bulunur. Bununla
birlikte zellikle st boumlarda slk ve salkmlar da yer alr.

Resim 1.3: Yazlk srgn zerindeki slkler

Asma bitkisinin neminden bahsedecek olursak yurdumuzda ihra edilen rnlerimiz

arasndadr. Asma meyvesinin yani zmn besin deeri yksektir. Yaplan aratrmalara
gre A, B, B2 ve C vitaminleri vardr. zm sofralk tketim dnda; kurutmalk, araplk,
ralk ve konservelik olarak da tketilebildiinden yln her ay beslenmede
kullanlmaktadr. Son yllarda zm yapra ihra edilerek de gelir elde edilmektedir.

Resim1.4: Asma bitkisinin genel grn

1.1.2. eitleri
Yurdumuzda yetitirilen en nemli eitleri; Sultani ekirdeksiz, avu, Ada Karas,
Ak zm, Bornova Misketi, Hamburg Misketi, Horozkaras, Mkle, Misket, kzgz,
Boaz kere ve Kalecik Karasdr. nemli eitlerin zelikleri unlardr:

Alfons: Fransz kkenli, koyu mor, siyah pusludur. ri tanelidir. Orta mevsimde
olgunlaan bir eittir. Marmara Blgesinde austos ay sonuna doru
olgunlar. Olduka verimli olup ok salkm yapar. Kaliteli zm iin zellikle
sulanmayan balarda salkm seyreltmesi yapmak gerekir. Aksi durumda ufak ve
boncuklanm salkmlar grlebilir. Asma zerinde ve souk depoda
muhafazaya uygundur. Siyah ve iri tanesi ile yksek fiyattan alc bulur.

Fotoraf 1.3: Alfons eidi

Cardinal: ri tanelidir. Erkencidir. Krmz renkli bir eittir. Erkenci bir tipi
zellikle rt alt iin gney blgelerimizde uygundur. Taban topraklarda
atlama grlebilir. Fazla yklemede ise boncuklanma ve yetersiz renklenme
grlr. ri ve kaliteli tane iin bakm ilerini zamannda yapmak gerekir.

Fotoraf 1.4: Cardinal eidi

avu: Anadolu kkenli olup ok sevilen bir zm eididir. Beyaz avu,

Pembe avu ve Bozcaada avuu gibi pek ok sinonimi vardr. ekirdekleri
kk, ii bo ve tanede 1-3 adettir. Fizyolojik dii olmas sebebiyle mutlaka
babalk eitlere (Karasakz, Balbal, Hafzali, Hamburg Misketi gibi) 1 / 6
orannda bada yer verilmelidir. ri taneli ( 6-7 g) oval, sar yeil renkli, ince
kabuk, effaf damarl ve pusludur. Erkenci saylabilir. Marmarada austos ay
ortalarnda olgunlar ancak iri yapraklar ve kllemeye hassas olmas sebebiyle
yaz budamas ve ilalamalarn zamannda yaplmas gerekir. Kendine has aranan
bir aromas vardr.

Fotoraf 1.5: avu eidi

Mkle: Marmara Blgesinde ve zellikle de znik Blgesinde yaygn olarak

retimi yaplan beyaz taneli ve taneleri orta irilikte (4-5 g) ve yuvarlak olan
olduka verimli eitlerimizdendir. Kaln kabuk, puslu, effaf ve sar yeil
renklidir. Hasada yakn, tanelerin gne gren taraf kzarr. Salkmlar orta iri
(400500 g), kanatl, konik ve orta sklktadr. Asma zerinde bekletmeye ve
soukta muhafazaya uygun bir eittir. ok gei olup Razaki den 3- 4 hafta
sonra olgunlar.

Fotoraf 1.6: Mkle eidi

Razaki: ok yaygn olarak kullanlan sofralk eitlerimizdendir. Yirmiden

fazla tip ve sinonimi vardr. Uzun oval ekilli ve ok iri taneli (6-7 g), beyaz, 1 3 ekirdekli, az sulu ve tatl, kabuu kaln veya orta kalnlktadr. 20-40 ppm GA
ile (tane 2-3 mm iken) irilik art ve sap balants glendirilir. Marmara da
eyll aynn ilk haftas iinde olgunlar. Orta budamaya (4-5 gz) uygundur.

10

Fotoraf 1.7: Razaki eidi

Sultani ekirdeksiz: Etli, az asitli, ekirdeksiz beyaz zmdr. Manisa ve

Denizli taraflarnda sofralk ve kurutmalk, yaygn olarak yetitirilir. Ancak son
yllarda arap yapmnda da kullanlmaktadr. Manisa'da, Akdeniz ikliminin
etkisi altndaki 200 m yksekliindeki olduka verimli kumlu topraklarda,
yksek telli terbiye sistemi uygulanarak dikilmitir. Denizli'de yine verimli killi
topraklarda yetitirilir. Ancak son yllarda pazarlamada sorunlar yaanmaktadr.

Fotoraf 1.8: Sultani ekirdeksiz eidi

11

Pembe Gemre: Ege, Akdeniz ve Gney Dou Anadoluda yaygn retilen yerli
eitlerimizdendir. ok iri, sert dokulu, yuvarlak ve pembe tanelidir. Salkm
gvesine kar duyarldr. En ge olgunlaan eitlerimizdendir.

Fotoraf 1.9: Pembe gemre eidi

Perlette: ABD kkenli, ince kabuklu, gevrek etli, hafif aromaldr. ekirdeksiz
olup GA uygulamalar ile tane irilii ve yola dayankll artar. Ancak atlama
ve rme riski oluur. ok erkenci, scak yreleri, derin-szek topraklar sever.
Ege ve Akdeniz yresinde yaygndr.

Fotoraf 1.10: Perlette zm eidi

Hamburg Misketi: Marmara ve Anadolu blgesinde yetitirilen orta taneli

(45 g), siyah, yuvarlak ekillidir. Tane ii etli, sulu, tatl ve misket kokuludur.
23 ekirdekli, konik ve orta byklkte salkmldr. Hamburg misketi ayrca
Marmara blgesinde avu eidine tozlaycdr. Sofralk, araplk ve ralk
olarak kullanlabilen bir eittir.

12

Fotoraf 1.11: Hamburg misketi zm eidi

Uslu: ok erkenci zellii ile dikkat eken sofralk bir eittir. Tane yaps uzun
oval, 67 g arlnda, kabuk krmz renkli ve ince, eti gevrek, 2 - 3
ekirdeklidir. Salkm ise orta byklkte ( 250400 g ), konik, seyrek ve orta
dalldr. Kuvvetli gelien asmalar ksa ve kark budamaya uygundur. Neferiye
vermeye uygun olup bazen salkm seyreltmesi gerekli olur. Uslu eidi Akdeniz
sahil kuanda haziran aynn ikinci yarsndan sonra hasat edildii gibi bu
tarih, rt altnda 15 20 gn erkene alnabilir.

Fotoraf 1.12: Uslu zm eidi

Yalova ncisi: Olduka erkenci sofralk eitlerdendir. Tane yaps oval, orta
kaln kabuklu, beyaz renkli, orta irilikte (67 g), tane eti az sulu, 23
ekirdeklidir. Salkmlar orta byklkte (250300 g), konik ve orta skdr.
Salkm sap sert ve ksadr. Kabuk iyi renk yapar. Akdeniz sahil kuanda
haziran sonu temmuz ay banda hasat edilir. rt altnda ise bu sre haziran
ay bana kadar ekilebilir. Orta ve uzun budanmas gereken bir eit olup, fazla
ykl asmalarda seyreltme yaplmaldr.

13

Fotoraf 1.13: Yalova incisi zm

eit
Ada karas
Ak zm
Bornova misketi
avu

Tanenin rengi
Siyah
Krmzms
Sarmtrak
Yeil-sarms

Biimi
Yuvarlak
Yuvarlak
Beyzi
Yuvarlak-beyzi

Ak sar

Yuvarlak-beyzi

Siyah-morumsu
Koyu mor
Siyah

Byk-beyzi
rice
rice

Kadn parma

Sar-yeil

ok iri-beyzi

Kimi
Kozak

Krmz
Yeilimsi

Misket

Beyaz

ekirdeksiz
Hamburg misketi
Horozkaras
ri kara

Mkle

Beyaz-kehribar

ok kk-yuvarlak
ri-yuvarlak
Yuvarlak, orta
byklk
Beyzi

Narince

Kirli yeil

ri beyzi

Razak

Sarms yeil

ri beyzi

Sarms yeil
Siyah-krmz
Siyahms krmz
Siyah
Siyah
Siyah

Yuvarlak
ok iri-yuvarlak

Yapncak
Yediveren
Kalecik Karas
Narince
kzgz
Boaz kere

Orta yuvarlak

Kullanm ekli
araplk
Sofralk
araplk
Sofralk
Sofralk,
kurutmalk
Sofralk
Sofralk
Sofralk
Sofralk,
kurutmalk
Sofralk
Sofralk
araplk, sofralk
Sofralk
Sofralk,
kurutmalk
Sofralk,
kurutmalk
Sofralk, araplk
Sofralk
araplk
araplk
araplk
araplk

Tablo 1.1: Trkiyede yetitirilen baz zm eitlerinin zellikleri

14

Yalova Ata Sars: Orta mevsimde olgunlaan sofralk eitlerdendir. Taneleri

ok iri (10 12 g), kabuk rengi beyaz, orta kalnlkta, effaf ve damarl
yapdadr. Tane eti az sulu, gevrek, 2 3 ekirdeklidir. Salkm orta veya byk
(400 500 g), konik ve skdr. zellikle tanelerin irilii, sofralk deerini
artran bir unsurdur.

Fotoraf 1.14: Yalova Ata sars zm

1.1.3. Genel stekleri

klim stei: Baclkta baarnn temel art ba kurulacak yrenin iklim ve

toprak faktrleri ile asmann bu ortamlara uyum salamasdr. Bu nedenle bir
yere ba tesis ederken iklim, toprak, mevki - yn, ana ve eit seimi gibi
unsurlar iyi incelemek gerekir. Ayrca rzgrlardan korunmu yerler baclk
asndan daha elverilidir.

Asma bitkisinin gelime evresi olduka uzundur. Gnlk s ortalamas 10 0Cyi

bulunca gelimeye balar ve sonbaharda s ortalamas bu derecenin altna dnceye kadar
gelimesini srdrr. Her zm eidi meyveleri iyi bir ekilde olgunlatrmak iin belirli bir
s toplamna ihtiya gsterir. Ba kurulacak alann yllk aktif scaklk toplamnn en az
1600 0C olmas gerekir. Ekonomik anlamda baclk yapabilmek iin yllk ortalama scaklk
9-210C ve scak aylar ortalamas 17-200C olmaldr. Erken olgunlaan eitlerde tam
ieklenmeden olgunlua kadar geen srede 160020000C, ge olgunlaanlarda ise 3000 0C
ya da daha fazla scaklk toplamna ihtiya duyulur.
Asmann kkleri derinlere iner. Bu yzden dier bitkilere oranla daha az ya alan
yerlerde de yetiebilir. Yllk ya miktar yannda, yan dalm baclk bakmndan
ok nemlidir.
K aylarnda ve ilkbahar balangcnda den yamurlar asma iin ok yararldr.
lkbaharn son dneminde ve yaz balangcnda devam eden yalar zellikle mantari
hastalklarn artmasna sebep olduundan baclkta sorunlar yaratmaktadr.
Baclkta iklim faktrleri ok nemlidir. ayet ba tesis ettiimiz bir yerde ilkbahar
donlar, omcalarn srgn srme zamanna kadar devam ederse, yeil aksam, -1, -2 0Cnin
altndaki sdan zarar greceinden bitkilerimiz hasara urar. Sonbaharda erken gelen donlar
da odun ksmnn iyi odunlamasna engel olarak gen omcalarn kurumasna sebep olur.

15

Gnelenme, hava ve toprak scakl ile fotosentez zerindeki etkisi nedeniyle nem
tamaktadr. Asma, tanelerinde yksek oranda eker biriktirdii iin, gnei seven bir
bitkidir. Gelime dnemi boyunca en az 12501300 saatlik gnelenme istemektedir.
Ekonomik anlamda bir baclk iin bu deerin 15001600 saatten az olmamas gerekir.

Toprak stei: Asma kkleri derine giden bir bitkidir. Bu yzden yumuak
dokulu topraklardan holanr. Balar yazlar kurak veya az yal yerlerde en iyi
gelitiinden ba toprann derin ve su tutma kapasitesinin yksek olmas
istenir. Toprak yaps kklerin gelimesine olanak veriyorsa fakir topraklarda
bile yetiir. Yerli asmalar, kendi kkleri zerinde yetitirildiinde topraktaki
kirece olduka fazla tolerans gsterirler. Fakat Amerikan asma anac
kullanlmas gerekirse toprak seimine dikkat edilmelidir. Kireli topraklarda
karlalan en nemli sorun, kire etkisiyle demir, inko ve mangann yeterli
dzeyde alnamamas sonucunda ortaya kan klorozdur. Klorozun bu ekli,
yarayl hle geemeyen elemente bal olarak farkl ekilde sararmalar hlinde
ortaya kan besin noksanlklardr.

Toprak reaksiyonu bakmndan seici deildir. Asitli, ntr ve alkali topraklarda

baclk yaplabilir. Ancak pH 9un zerinde olan topraklarda tuzluluk ve sodyum toksitesi,
dk pHl topraklarda ise bata fosfor olmak zere baz besin elementlerinin almndaki
yetersizlikler grlmektedir. Toprak pHnn belirlenmesinde toprak rnekleri arazide
deiik derinliklerden alnmaldr. nk sadece yzey topraktan yaplan lmler bu
katmandaki gbre uygulamalar nedeniyle yanltc olduundan, toprak profilinin yzey ve
orta tabakalarndan yaplacak lmlerin ortalama deeri dikkate alnmaldr. Topran pH
deeri ancak uzun sreli gbre uygulamalar ile deitirilebilir. rnein yzey topranda 10
yldan fazla sreli amonyum slfat gbrelemesi, yaklak 30 cmlik toprak derinliinde pH
n yaklak bir birimi dmesine neden olmaktadr. Bu derinliin altnda 60 cmye kadar olan
katmanlarda ise 0,2-0,3 birimlik azalmalar olduu belirlenmitir.
Toprak verimlilii bakmndan asmalar, byme ve gelimeleri iin temel besin
maddeleri olan karbon, hidrojen, oksijen, azot, fosfor, potasyum, kkrt, demir, kalsiyum,
magnezyum, bor, mangan, bakr, kobalt, inko, molibden ve klor elementlerine ihtiya
duyar. Bu 17 besin elementinden karbon, karbondioksit formunda havadan, hidrojen ve
oksijen sudan salanrken dier 14 elementin salanabildii ana kaynak topraktr. Katyon
deiim kapasitesi dk olan asit topraklarda hidrojen en yksek dzeyde bulunan
elementtir. Buna karlk daha yksek katyon deiim kapasitesine sahip alkali topraklarda
ise metal iyonlarnn (Ca, Mg, K ve Na) dzeyi daha yksektir. Bu nedenle, genel olarak
besin elementleri kapsam bakmndan asit topraklarn fakir, ntr topraklarn orta dzeyde,
alkali topraklarn ise zengin olduu kabul edilmektedir. Bununla birlikte, hem asit hem de
alkali topraklarda besin elementleri arasndaki duyarl dengenin korunmas daha nemlidir.
Uzun sreli tek ynl gbrelemeler, dier besin elementlerinin alnmasn engelleyici bir etki
yaratmakta ve sonuta iddetli besin noksanlklar ortaya kmaktadr. Bu nedenle, yeni ba
tesisi edilecek topraklarda iki veya ylda bir toprak ve yaprak analizleri yaplarak,
topran besin elementleri kapsam ve bunlardan bitkinin yararlanma dzeyi belirlenmeli ve
elde edilen bilgiler dorultusunda dzenli gbreleme programlar oluturulmaldr.

16

Toprakta suda eriyebilir tuz konsantrasyonunun ykselmesinin sonucu olan tuzluluk,

su ve besin maddesi almn kstlayarak byme ve gelimeyi snrlandrr. Toksik etki
yaparak kurumalara neden olur. Asmalarn toprak tuzluluunun orta dzeyde hassas
olduklar kabul edilmektedir.

1.1.4. retimi
Kltr asmas; tohum, daldrma, elik, a ve doku kltr olmak zere balca be
ekilde oaltlmaktadr:

Tohumla oaltma, slah almalarnda daha ok kullanlmaktadr. Asma bitkisi

yabanc tozlanmaya uygun bir bitki olduu iin tohumda alma olmaktadr. Bu
da slah almalar iin avantaj salamaktadr.

Fotoraf 1.15: zm meyvesi ve ekirdei

Tohumla retimde tohumlar tane etinden ayrlr, ykanr, kurutulur. Ekim zamanna
kadar kese ktlar iinde nemden uzak bir ortamda korunur. Alnan tohumlardaki
dinlenmeyi kaldrmak ve bir rnek imlenmeyi salamak iin aralk ocak aylarnda uygun
ekilde zel olarak hazrlanm ve sterilize edilmi nemli kum veya har iine 3-4 cm
aralkla ekilerek 4-5 0Cde 3 ay sre ile darda veya depolarda katlanmaya brakr.
Tohumdaki dinlenmeyi ortadan kaldrmak iin katlama ile souklamann yan sra bazen
Gibberelik asit (GA3) solsyonu da uygulanabilir. Souklama gereksinimi giderilmi
tohumlar mart ay banda scakl 2527 0C oransal nemi % 80 olan seraya konularak
imlendirilir. haftada imlenme olur. imlenen fideler, 3-4 yaprakl olunca sakslara
konur. Seralarda yeterli gelime salandktan sonra altrma seralarna alnr. Yazn gelien
gen asmalar sonbaharda 5060 cmlik bir srgn meydana getirir. kinci yln sonunda bitki
boyu 2 metreye yaklar.

17

Daldrma ile oaltm ynteminde ise filoksera zararlsnn yaygn olmad

yerlerde bo olan yerleri doldurmak iin yaplr. Asmann bir yllk dalnn
gvdeden ayrmadan topraa daldrlmas ve kklendirilmesi ile olur. Bir yllk
dal bo alana doru uzatlr. 2530 cm derinliindeki ukura gmlr. Daln ucu
topran stne karlr. Yanna bir herek balanr. Heree balanan ksm iki
gz zerinden budanr. Topran altndaki gzler kreltilir. Ertesi yl daln asma
ile toprak arasnda kalan ksm kesilir.
elikle oaltm ise elik alnacak yllk ubuklar ana ktnde dibinden bir
gz brakarak kesilir. Kesilen ubuklar, ayn ular bir tarafa gelecek ekilde
demet hline getirilerek elik kesim ve tasnif yerlerine tanrlar.

ekil 1.1: Bir yllk dallardan kklendirilmek zere hazrlanan asma elikleri

Asmann bir yllk dallarndan genelde 2040 cm uzunluunda elikler hazrlanr.

Burada elikler alndklar omcann tm zelliklerini tar. ou kolayca kklenir. zellikle
de kaliteli eitlerin rahata oaltlmalarna olanak salar. Kullanlacak elikler salkl ve
verimli omcalardan alnmal ve 610 mm apnda olmaldr. Filokseral yerlerde (%6070
kum ieren topraklar hari) ba kurarken kullanlmas zorunlu olan Amerikan asma
analarnn oaltlmas yine ayn ekilde alnacak eliklerin uygun ortamlarda
kklendirilmesi suretiyle yaplmaktadr. Asmann bir yllk dallarndan alnan odun elikleri
dnda, yaz srgnleri paralarnn da sisleme niteleri altnda kklendirilmesi suretiyle
fidan elde edilmesi mmkndr.

18

Fotoraf 1.16: Asma elikleri

A ile oaltmada ise iki yntem daha ok kullanlmaktadr.

o
o

Masa banda alama

Bada alama

Masa banda yaplan alarda, deiik a kesitleri aan ayakla veya pnomatik olarak
alan a makineleri kullanlmakta ise de genelde omega tipi a yapanlara yer
verilmektedir. Burada ana ve kalem olarak kullanlacak bitki paralarnn olabildiince ayn
apta hazrlanmas nemlidir. Bu alarda, a yerinde zel yntemlerle kallus oluumu
(kaynama) ve bazalda da kklenme salanarak al ve kkl fidan elde edilmektedir.

Fotoraf 1.17: Alanacak ana ve kalemde (a), omega tipi kesit oluturma (b) ve birletirilerek
al elik eldesi (c)

19

Bada yaplan alarda; yarma, kakma, kabuk alt, ngiliz as (dilcikli) veya yonga
alar kullanlmaktadr. Bu amala kkl olarak hazrlanan ana fidanlar baparmak
kalnlnda alnmaldr. Bunun zerlerine daha kk (8-9 mm) apta bir kalem ile a
yaplmaktadr. Alarda, kesit yzeylerinin dzgn olmas, ana ve kalemin kabuk
ksmlarnn kar karya getirilerek skca tutturulmalar, kaynama srasnda uygun
havalandrma, scaklk ve nem koullarnn salanmas alamada baary dorudan
etkileyen nemli hususlardr.
Alarda ana ve kalemin kesim yzeylerinden olabilecek su kaybn en aza indirmek
iin masa ba alarnda parafinleme yaplrken, bada yaplan alarda da balama iinden
sonra a kaleminin 35 cm stne kadar nemli ve gevek bir toprak ylarak kmbet
yaplmaldr.

ekil 1.2: Asmalarda kakma (a), kabuk alt (b), dilcikli (c) ve yarma (d) alarn yapl

1.2. Bahe Tesisi

lkemizde bir yrede yeni bir ba tesis ederken aada aklanan ekilde elde edilen
fidanlar kullanlmaktadr:

Asz yerli asma fidan kullanlarak: Bu yntem, filokserann yaygn olarak

bulunmad yerlerde kullanlr. Kklendirilen yerli asma elikleri, kkl fidan
olarak ba kurulan yere dikilmektedir. Bu ekilde kurulan bacla eski baclk
da denilmektedir.

Al kkl asma fidan kullanlarak: Analardan alnan elikler ile kltr

eidinden alnan kalemle, masa banda omega a ile alanarak parafinlenir.
Scakl 26 -28 0 C ve oransal nemi %85- 95 olan a banyosunda 21 gn sre
ile nemli tala veya su iinde katlanarak a noktasnda yara dokusunun
olumasyla kaynamas salanr. Daha sonra bunlar d artlara altrlr ve
katlama ortamndan karlarak fidanlklara dikilirler. Fidanlklarda gerekli
kltrel ilemler uygulandktan sonra bunlar, al kkl asma fidan olarak
sklr ve yeni ba kurulacak yerlere dikilir.

20

Tpl fidanlar kullanlarak: lkemizde ok kullanlmayan bir yntemdir.

Ancak yaz dikimine olanak salad iin ok avantajl bir uygulamadr. Bu
amala imlendirme odasndan karlan al kkl fidanlar torbalara alnarak
dikilirler. Bu fidanlar yar glge yerlerde tutularak kk oluumu ve srgn
gelimesi salanr. Yaz mevsimi boyunca herhangi bir zamanda bu fidanlarla
ba tesis edilebilir.

Asz kkl analarn dikilmesi ve iki yl sonra yarma a ile alanmas:

Ba tesis edilecek yere dikilen kkl analar, iki yl sonra yarma a yntemiyle
alanr.

Asz kkl analarn dikilmesi ayn yl veya bir sene sonra omega a
makas ile alanmas: Sonbaharda veya ilkbaharda kkl analar dikilir.
Analarn srgn boyu 4 -5 cm olduktan sonra omega a makas ile nceden
muhafaza edilen tek gzl kalemlerle alanr. Ay ayn yl ierisinde yapmak
yl asndan kazan salar.

a
b
Fotoraf 1.18: a; Bir yl nce dikilmi ve alanmaya hazr olan Amerikan asma anac
b; Ana, toprak seviyesinin biraz altndan kesimi

21

Fotoraf 1.19: a; Ana toprak seviyesinin biraz altndan kesilmi durumda

b; Yarma ada kullanlacak a kaleminin hazrlanmas

Fotoraf 1.20: Bir a kalemi ve rnek ada ana yerine kullanlacak olan gvde

22

a
b
Fotoraf 1.21: a; Yontulmu a kaleminin yandan ve nden grn b; Ana akyla
yarlmas ve a kaleminin anaca yerletirilmesi

a
b
c
d
Fotoraf 1.22: a; A kaleminin anaca yerletirilmesi b; Ana ve kalemin birbirlerine a ba
ya da rafya ile balanmasc;c; Ana ve kalemin birbirlerine a ba ya da rafya il balanmas
d; A kaleminin anaca yerletirilmesi ve etrafnn pamuk iplik ile sarlmas

23

Fotoraf 1.23: a; A tamamen toprak altnda kalacak ekilde, zerinin toprakla kapatlmas
b; Alamadan 35 gn sonra alar filizlenmi ve topraktan k

Fotoraf 1.24: Bahede beton direklerin hazrlanmas ve ilk sra tellerin ekilmesi

Fotoraf 1.25: a; Topraktan kan filizlerin fazlalklarnn kesimi ve sadece ana gvde
brakm b; Ana gvdeye bir ubuk balanmas

24

Fotoraf 1.26: a; Ana gvdenin ucundaki filiz kesimi ve tel hizasndan, gvdedeki iki filiz
yanlara doru tele balanarak, iki kol olumas, b; Telin zerinde yanlara doru iki kol
oluturulmas

Fotoraf 1.27: a; kinci ve nc kat tellerin geirilecei V eklindeki demirlerin

oluturulmas, b; kinci sra tellerin ekilmesi

Fotoraf 1.28: Gen bir asma fidan

25

lkemizde filokserann yaygn olduu yerlerde, al kkl asma fidan dikerek ya da

kkl anac dikip yarma a ile alayarak veya tpl fidan dikerek ba tesisi yaplmaktadr.
Ekonomik mr uzun olan ban tesis teknii ok nemli olup tesis esnasnda
yaplacak bir hatann telafisi yok gibidir. Baclkta baar, ba kurulacak yrenin toprak ve
iklim faktrlerinin iyi bilinmesi ile balar. Balangta iyi bir planlama ile toprak-iklim,
ana-eit ve terbiye sisteminin bir uyum ierisinde olmas salanmaldr. Bunlar bir arada
olunca reticiye byk kr salayabilecei gibi ban ekonomik mrn de uzatacaktr. Ba
tesis ederken iklim, toprak, yer, yn, ana ve kalem seimi gibi unsurlar ile tesviye, sra aras
ve sra zeri mesafelerinin ayarlanmas gerekir. Buradan hareketle ba yerinin seimine etki
eden faktrleri ksaca aklayacak olursak:

klim: Ba yerinin seimine etki eden en nemli iklim faktrleri; scaklk,

gneleme, ya, hava ve rzgrdr.

Scaklk: Asmada srgn gelimesi, gnlk s ortalamas 10 C olunca balar.

Sonbaharda gnlk s ortalamas 10 Cnin altna dnceye kadar devam eder.
Her zm eidi, meyvelerini olgunlatrabilmek iin belirli bir s toplamna
ihtiya duyar. Bu da asgari gnlk scaklk ortalamas zerinden 1600 gn C
olmaldr. Erkenci rn eitlerinde scaklk toplam 1600-2000 gn C iken
gei eitlerde en az 3000 gn C olmaktadr. Asmalar kn 3 ay kadar k
dinlenmesine girer.

Baclkta nemli faktrlerden biri de don tehlikesidir. Eer ilkbahar ge donlar

omcalarn srme zamanna kadar devam ederse -1, -2 Cde gen srgnler zorlanr.
Sonbaharda erken gelen donlarda omcann odunlamasn engelledii gibi kurumasna da
sebep olur. Scakln -20 Cnin altna dt yrelerde byk lde don zarar olur.
Asmann yeil srgnleri 0 Cnin altnda zarar grr. Ayrca -3 C altnda btn yeil
organlar zarar grmektedir.

Gneleme: Asmann zellikle yazn ve sonbaharda a ihtiyac olduka

fazladr. zm danelerinin renk oluumu ve asmann bymesi iin bol k
gereklidir. Bu nedenle balar, gne klarnn daha dik olarak geldii gney
veya gney-bat ynlerine meyilli yerlerde kurulduunda zmn kalitesi daha
iyi olur ve omcalar gneten daha fazla yararlanr. Gnelenme kuru madde
miktarn arttrarak kaliteyi ykseltir. Hastalk kontroln de kolaylatrr.

Ya ve Hava Nemi: Asmann su istei dier bitkiler kadar fazla deildir.

Yllk ortalama yan 400- 500 mmyi bulduu yreler asmann yetimesi iin
yeterli olmaktadr. K aylarnda, ilkbahar balangcnda den yamurlar asma
iin ok faydaldr. lkbaharn son dneminde ve yaz balangcnda den
yamurlar bitkinin bymesi iin faydal olmasna ramen hastalk ve
zararllarn gelimesine sebep olduundan ve mcadelesini gletirdiinden
baclk ynnden faydal deildir. Ayrca ieklenme zaman yaan yamurlar,
dllenmeyi engelledii iin dane tutumu az olur. Yazn ok kurak geen yerlerde
sulama gerekir.

26

Rzgr: Ar ve zamansz esen rzgrlar bacl olumsuz ynde etkiler.

Srgnler 1015 cmye ulatnda 3-4 m/snden hzl esen kuzey ve kuzeydou rzgrlarnn etkisiyle scaklk der ve kurumalar olur. lkbahar ve yaz
balarnda deniz tarafnda esen rzgrlar, mildiy ve klleme gibi hastalklarn
artmasna neden olur. iddetli esen rzgrlarn etkisiyle danede yaralanmalar
veya kabuk kalnlamas olur. Bylece zararlanma ve kalitede dme grlr.

Toprak: Asmalarn kkleri olduka derine gitmektedir. Balar; derin, iyi

havalanabilen ve yumuak dokulu topraklardan holanr. ok ar bnyeli, szek
olmayan, tuzlu ve toksik madde ieren topraklarda baclk yapmaktan
kanlmaldr. Vitis vinifera (yerli asma) toprak bakmndan seici deildir.
Ancak Amerikan Asma Analar (AAA) seicidir. Bu nedenle toprak analizi
yaplmaldr. Kumlu topraklarda filoksera yaamad iin yerli baclk
yaplabilir. Bunun yannda akll topraklar kaliteli arap bacl iin
uygundur. Tal ve akll topraklar orta mevsim araplk balara, tnl topraklar
kurutmalk zmlere, kalkerli topraklar krmz araplk zmlere uygundur.
Kumlu topraklarda yetien balarda alkol fazla olur fakat aroma ve buket
denilen kalite maddeleri az olur. Fazla humuslu topraklarda asma iyi
olgunlamaz.

eit ve ana seimi: Ba tesisinde en nemli aamalardan birisi ana ve eit

seimidir. nk tesisin uzun mrl ve ekonomik bir yatrm olmas buna
baldr. Balangta ana ve eit ne kadar uygun seilirse baar oran da o
kadar fazla olur. Bu seimi yaparken yrenin iklim ve toprak artlarn dikkatle
incelemek gerekir.

Gnmzde deiik toprak tiplerine adapte olabilen analar bulunmaktadr. Analar;

kuraa, kirece, tuzlulua, filokseraya ve nematodlara dayankl olabilir. rnein Vitis
Berlandieri Amerikan asma tr; filoksera, mildiy ve siyah rkle ok dayankldr. En
olumsuz zellii kklenmesinin zor olmasdr (%5). Ayrca kire ierii yksek topraklarda
ve kumlu topraklarda kuvvetli geliir. Kurulacak ban uzun mrl oluu, asmann
verimlilii ve mahsuln olgunlatrmas anacn uygun seilmesine baldr. En uygun ana
seimi toprak analizleri sonucu ile arazinin yaps ve kltrel durumu incelenerek
yaplmaktadr.
Ana seimi kadar eit seimi de nemlidir. Uygun olmayan eit seildiinde
sonraki dnemlerde eidin deitirilmesi gerekebilir. Bu da para ve zaman kayb demektir.
Kltr asmasnn ana vatan iinde yer alan lkemizde pek ok eit bulunmaktadr. Ancak
bir ksmnn ekonomik deeri yoktur. Seimde zellikle blgeye iyi adapte olmu ekonomik
eitler kullanlmaldr. eidin yre iklimine uygun olmas gerekir. Scaklk toplamnn
dk olduu yrelerde gei eitlerle alldnda zmler olgunlamaz. Ayrca
sonbaharn ilk donlarndan zarara urayabilirler. Genel olarak scak blgelerde erkenci, serin
ve kuzey blgelerde gei eitler tercih edilmelidir. Bu konuda toprak yaps da
belirleyicidir. Scak blgelerdeki verimli taban topraklarnda kurutmalk eitler tercih
edilirken, serin blgelerdeki kra ve fakir topraklarda kalitenin nem tad sofralk veya
araplk eitlere ncelik verilmelidir.

27

Ba kurmak iin seilecek zm eitlerinde u zellikler aranmaldr;

o
o
o
o
o

Seilen eit, iklim istekleri ynnden yrenin iklimine uygun olmal,

Yrede ekonomik olarak tercih edilen eitler olmal,
Seilen eit, retim amacna uygun olmal (sofralk, araplk, ralk ve
kurutmalk),
Dllenme biyolojisi ynnden seilen eitler birbirine uygun olmal,
Bir ba kendine verimli zm eitleriyle kurulduu zaman her eit ayr
parseller hlinde dikilmeli (nk her eidin budanmas, gbre ihtiyac,
hastalklara dayanm ve hasad birbirinden farkldr.),
Ba kurarken salkmda yeknesak bir tane tutumunu salamak iin seilen
eitlerin dllenme biyolojisi asndan iek yaplarnn iyi bilinmesi
gerekir. avu, Tahannebi, Hns ve Karagevrek gibi morfolojik erdii
fizyolojik dii iek yapsna sahip olan eitler seildii zaman (bunlar
kendine ksr olduundan) mutlaka en uygun dlleyici (babalk) eitlerin
de seilerek birlikte belli oranda dikilmesi gerekir.

Dlleyici eit (babalk) seiminde dikkat edilecek noktalar unlardr:

o
o
o
o
o
o

Dlleyicinin bol iek tozu oluturmas ve iek tozlarnn imlenme

orannn
yksek olmas gerekir.
Dlleyici eitle, ana eidin ieklenme dnemlerinin birbirine uymas
gerekir.
Dlleyici eidin ieklenme dneminin uzun olmas gerekir.
ki eit arasnda dllenmede ksrlk olmamaldr.
Dlleyici eidin de o blge iin ekonomik neme sahip bir eit olmas
gerekir.

eit seiminde en nemli belirleyicilerden birisi de rnn nasl deerlendirilip

pazarlanacadr. rnein, genellikle kurutmalk olarak deerlendirilen ekirdeksiz zm
(Yuvarlak ve Sultani) gerektiinde sofralk ve araplk olarak da satlabilme avantajna
sahiptir. unu da unutmamak gerekir ki ana ve eidin blgenin iklim ve toprak yapsna
uygun olmas kadar eit ile anacn iyi bir afinite oluturmas ok nemlidir. Uygun afinite
salayamayan kombinasyonlarda yava ve zayf gelime, silkme, kalitesiz ve kk tane,
verim dkl ve hatta daha ileriki safhalarda a atma ve kurumalar grlebilir.
eitlerin budanmas, uyanmas, olgunluk zaman farkllk gsterdiinden kark
eitlerle olumu balarn bakm, hasad ve zmn deerlendirilmesi ok zor olmaktadr.
Baa konulacak eit says en az sayda tutulmal; bir veya ikiyi gememelidir.
Asmann ekonomik mr yaklak olarak 40 yldr. yi hazrlanmayan bir yere tesis
edilen ba iyi geliemez, mr ksadr. Verimi az olur ve hastalklara daha kolay yakalanr.

28

Yeni kurulacak ba yeri, hi ilenmemi bir toprak zerinde olacaksa alan iyi bir
ekilde ilenmelidir. Eer eski bir ba alan ise topra bir ka yl dinlendirilerek bol yeil
gbre ile gbrelenmelidir.
Ba yeri seildikten sonra topran hazrlanmas ilemine geilir. Arazide varsa,
byk kayalar, aalar ve allar temizlenir. Omcalar muntazam ve dzgn dikebilmek iin
tmsekler dzeltilir, ukurlar doldurularak toprak tesviyesi yaplr. Fazla su tutan yerlerde
drenaj iin nlemler alnr.
Asmann iyi byyebilmesi, kklerinin derine gitmesi, toprak iinde iyi gelimesine
baldr. Gelime toprak yaps ile ilgilidir. Tnl kumlu topraklarda kkler ok derine gider.
Sert yap gsteren topraklarda kklerin derine gitmesi snrldr. Bu tip topraklarn krizma
yaplmas arttr. zellikle yeni baclkta krizma iine daha ok nem vermek lazmdr.
nk yeni baclkta kullanlan Amerikan asma analarnn kkleri, ok kuvvetli ve sratli
bydklerinden topran gevek ve szek olmas gerekir. Asmalarn gelimemesi ve baz
balarn zamanndan nce kurumas, krizmann yaplmamas veya yzlek yaplmasndan
ileri gelmektedir.
Krizma, ba toprann en az 40 cm derinlikte ilenmesidir. Bu ilem gnmzde
krizma pulluklar ile yaplmaktadr. Krizmann yaplma zaman sonbahar mevsimidir.
Krizma erken yaplmal ve krizmann bitimi ile asma fidan dikimi arasnda en az 6-8
haftalk bir zaman olmaldr.
Asma fidanlar ilkbaharda veya sonbaharda dikilir. klimi ok sert geen yerlerde
ilkbahar dikimi, iklimi lman geen yerlerde ise sonbahar dikimi yapmak daha uygundur.
lkbahar dikimi yaplacak yrelerde dikim ne kadar erken yaplrsa asma yalardan ve
byme devresinin uzunluundan yararlanarak daha iyi geliir. Dikim ilemine, toprak tava
gelip snnca hemen balanmaldr.
Asma fidanlarnn dikiminden nce sralara verilecek yn ile aralk ve mesafe
belirlenmelidir. Yn, genelde arazinin ekli ile ilgili bir sorun yoksa en iyi gnelenmenin
saland kuzey-gney dorultusunda olmaldr. iddetli ve devaml esen rzgrlarn
bulunduu yerlerde ise telli terbiye sistemleri hkim rzgr ynne paralel olmaldr. nk,
bu ekilde ban iyi havalanmas salanr. Rzgrlardan korunmu olunur.
Yeni bir tesiste asmalara verilecek aralk ve mesafeler; seilen eide ve gelime
durumuna, anaca, iklim ve toprak faktrlerine, topran ilenme durumuna ve uygulanacak
terbiye sistemine bal olarak tespit edilir.
Taban topraklarda yetitirilen kuvvetli eitler iin omca bana 9-10 m2 gibi (3 x 3 m)
geni alanlar gereklidir. Zayf topraklar ve zayf eitler iin 4-5 m2 lik (2 x 2 m, 2,5 x 2,5 m)
sahalar yeterlidir.

29

rnein; ekirdeksiz zm eidi iin bu deerler:

Goble'de; 3 x 3; 2.75 x 2.75; 2.50 x 2.50; 2.25 x 2.25 m

Telli sistemli balarda ise 3,5 x 3; 3,5 x 2,5; 3 x 2 m olabilir.

Telli terbiye ekillerinin uygulanaca balarda toprak ileme, ilalama, gbreleme

gibi ilemlerde traktrden yararlanlaca dnlerek sra aras traktrn alabilecei
genilikte olmaldr.

Fotoraf 1.29: Telli sistemle kurulmu bir ba

Baclkta standart dikim ekilleri vardr. Bunlar:

Kare dikim: nsan gc ile topra ilenen, zayf, topraa dikilmi ve ksa
budama isteyen eitlerde uygulanr. Bu ekilde dikimlerde mesafe 1-2 mdir.

Dikdrtgen dikim: Yksek terbiye sistemleri ile kurulmu balara verilen

ekildir. Bu ekilde balarn ilenmesi hayvan veya makine gc ile yaplr. Sra
zeri dar, sra aralarysa geni tutulur. Sra zerlerinin aralar 1-2 m, sra aralar
ise 2-3 m arasnda deiir.

gen dikim: Bu dikimde her kenar birbirine eittir. Alt omca birletirilince
birheksagonal ekil oluur; zor bir dikim eklidir. Daha ok kk iletmelerde
uygulanr.

30

Arazide nasl bir dikim yapacamza karar verdikten sonra iaretlenmi yerlere iki
krek derinliinde, bir krek geniliinde ukur alr. ukur amann makine ile yaplmas
daha avantajldr. ukurlarn dip ksmna yanm iftlik gbresi, ince toprakla kartrlarak
konmaldr. Dikim iin fidanda budama yaplr. Yan ve boaz kkleri tamamyla, dip kkler
ise 10 cm zerinden epeevre kesilir. Olumu srgnlerin en kuvvetlisi braklr. Budamas
yaplan kkl ubuk veya al kkl toprakl fidan, alan ukurun tam ortasna gelecek
ekilde konur. Fidann gvde ksmnn en az 10-15 cmsi toprak zerinde kalacak ekilde
alan ukurlara 10-15 cm kalnlnda toprak atldktan sonra fidan hava almayacak ekilde
sktrlmaldr. Daha sonra can suyu verilir ve fidann yerini belli etmek iin yanna bir
herek dikilir.
Dikim yaplrken ksr eitler (morfolojik erdii, fizyolojik dii) saf olarak
dikilmemelidir. nk bu eitlerin polen tozlarnn dllenme yetenei yoktur. Bunun iin
dikim plan sekiz omcaya bir babalk veya iki sraya bir dlleyici dikmek suretiyle
yaplmaldr. Yalnz babalk olarak kullanlan eitlerin iek ama tarihleri dllenecek
eitle ayn tarihe denk gelmelidir.

31

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar

neriler

Ba kurulacak araziyi belirleyiniz.

Eer arazide meyil var ise teraslaynz,

arazi engebeli ise tesviye ediniz.

Topran yapsn ve ierisindeki

elementleri tespit ediniz.

Toprak analiz sonularna gre asma

fidan ana tercihi yapnz.

Dikimden nce sonbaharda krizma

pulluu ile topra ileyiniz.

Araziye dekara 3 ton yanm ahr gbresi

serildikten sonra krizma pulluu ile 45-50
cm derinliinde ileyiniz.

Arazinizi nematodlara kar dezenfekte

ediniz.
Sralarnz belirleyiniz.

Bu yzden arazi analizlerinde nematod

aratrmasn mutlaka yapnz.
aretlemeyi dzgn yapnz.

Dikim ukurlarn oluturunuz.

Arazinin dz kenarn araziye giri olarak

alnz.

Fidanlarda budama yapnz.

st tabakadan alnan topra dikim

ukuruna ilave ediniz. Dikim ukurlarn
30 cm ap, 40 cm derinliinde anz.

Fidanlar, a yeri toprak yzeyinin 5 cm

zerinde kalacak ekilde dikiniz.

Unutmayn ki; bu budamaya dikim

budamas denir. Saak kkler ve a
gznn zerinden, ana kol dnlen
ksmn iki gz zerinden budaynz.

Dikimde gbre veriniz.

Kk boaznn 5 cm zerine st toprak,

daha sonraki ksma ise alt toprak
koyunuz.
Dikim ukuruna 100 g DAP veriniz.

Dikim ukuru kk boazndan 5 cm

yukarsna kadar toprakla doldurunuz.

Su szldkten sonra, ukurun kalan

yarsn toprakla doldurunuz. Topra,
ayakla hafife bastrarak sktrnz.

Can suyu veriniz.

Can suyu vermeyi unutmaynz.

32

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aada verilen deerlendirme sorularn cevaplandrarak faaliyete ilikin
bilgilerinizi lnz.
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.
1.

Aadakilerden hangisi zmn kullanm alan iine girmez?

A) Kurutmalk
B) ralk
C) Hayvan yemi
D) Pestil

2.

Aada verilmi olan zm eitlerinden hangisinin tane rengi dierlerinden farkldr?

A) Narince
B) kzgz
C) Boazkere
D) ekirdeksiz

3.

Aada verilmi olan zm eitlerinden hangisi araplk bir eittir?

A) avu
B) Akzm
C) Kalecik Karas
D) Yediveren

4.

Bir blgeye ba tesis edilirken aadaki hangi unsurlar incelemek gerekir?

I. klim II. Toprak III. Mevki IV. Ana ve eit
A)
B)
C)
D)

5.

I ve II
I,II, III
I ve IV
Hepsi

lkbaharn son dneminde ve yaz balangcnda devam eden yalar asmada ne gibi
bir aksaklk oluturur?
A) Mantari hastalklarn artmasna
B) Yapraklarn yrtlmasna
C) Kklerin derine gitmesine
D) Kk rmesine

33

6.

Asmann olduu blgede tuz konsantrasyonu ykselirse aadakilerden hangisi

gereklemez?
A) Toprakta tuzluluk olur
B) Besin madde alm engellenir
C) Byme hzlanr
D) Gelime snrlanr

7.

Bada hangi a yntemleri kullanlmaktadr?

A) Yarma
B) Kakma
C) ngiliz as (dilcikli)
D) Gz

8.

Ba yerinin seimine etki eden en nemli iklim faktrleri nelerdir?

A) Toprak
B) Gneleme
C) Ya
D) Hava ve rzgar

9.

Yeni asma analar zellikle hangi konularda dayankl olmaldr?

A) Kurakla
B) Filokseraya ve nematoda
C) Isya
D) Tuzlulua ve kirece

10.

Yeni bir asma tesisinde asmalara verilecek aralk ve mesafeleri belirlerken hangi
kriterlere dikkat etmeliyiz?
A) eit
B) Ana
C) klim
D) letmecinin zevkine

DEERLENDRME
Cevaplarnz kontrol ediniz. Hatal yantlarnz iin konuyu tekrar ediniz. Yantlarnz
tamamen doru ise uygulamal teste geiniz.

34

UYGULAMALI TEST
Uygulama faaliyetinde kazandnz bilgi ve beceriler dorultusunda tpl asma fidan
dikimi uygulamas yapnz. Yapm olduunuz almay aadaki ltlere gre
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
1. Blgenizin ekolojik yapsn incelediniz mi?
2. Hangi eidi dikeceinize karar verdiniz mi?
3. Dikim mesafelerine karar verdiniz mi?
4. Arazide dikim yerlerinizi belirlediniz mi?
5. Dikim yapacanz fidanlar dikim yerlerine tadnz m?
6. Fidanlarnz torbasndan kardnz m?
7. Dikimi dikim ukurunun tam ortasna yaptnz m?
8. stn kapatp hafife ayanzla bastrdnz m?
9. Can suyu verdiniz mi?

35

Evet

Hayr

RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
Zamannda ve tekniine uygun olarak kltrel bakm ilemlerini yapabileceksiniz.

ARATIRMA

evrenizdeki asma bahelerinin nasl sulandn aratrnz.

Gittiiniz asma bahelerinde grebildiiniz aksaklklar tespit ediniz ve
arkadalarnzla paylanz.

2. KLTREL LEMLER
2.1. Sulama
Sulama, topran verimlilik ve yapsna zarar vermeden birim alandan daha fazla rn
almak iin yaplr. Sulama ile asma kk derinliindeki eksik nem, yapay olarak
tamamlanmakta ve kullanlabilir nemi en uygun dzeyde tutmaktadr. Ya rejimi dzensiz
ve yetersiz ise balarda mutlaka sulama yaplmaldr.
lkemizde baclk yaplan blgelerde yalar, k veya ilkbahar aylarnda
dmektedir. Bu nedenle topraklarmzda biriken su, haziran ay ortalarna kadar yeterli
olmaktadr. Ancak haziran ayndan sonra iklimi ok kurak geen yerlerde gerekli olan suyu
mutlaka sulama ile karlamak gerekir.
Asmann normal bir byme ve gelime gsterebilmesi iin kk derinliindeki nem
oran srekli solma noktasna dmemelidir. Nem kapsam bu dzeye dt zaman asma
devaml solma gsterir. Kklerin evresinde su olsa bile tekrar canlanamaz, byme ve dier
bitki fonksiyonlar devam edemez. Asma stres belirtileri gstermeye balar. Srekli solma
noktas bitki gelimesinde kritik bir noktadr. lkbahar ve yaz dnemi balangcnda, etkin
kk blgesinde uygun toprak nemi, yeterli besin maddesi olan ve dikkatli uygulanan kltrel
koullar altnda gelien asmada, nce kuvvetli bir srgn ve yaprak bymesi grlr. Sonra
srgn bymesi giderek yavalar ve tane irilemeye balar. Srgn bymesi, olgunlama
dnemine doru giderek azalr. Hasattan bir sre nce ve sonra iyice yavalar. Hasattan
sonra srgn giderek odunlar ve yalnzca srgn ucu ok az bir byme gsterir. Yaprak
bymesi ise tamamen durur. eide bal olarak yeilden sarms yeile, krmzya,
krmzdan yeile doru deiir ve sonra dklrler.

36

Asmann kk blgesinde yeterli nem olduu srece bu olaylar normal bir ekilde
geliir. Ancak kk derinliindeki nem, yetersiz duruma derse asmada u belirtiler grlr:

Srgn gelimesi nce yavalar sonra tamamen durur.

Srgnler ksa ve zayf kalr.
Erken odunlamaya balar.
nce srgn ucu ve gen yapraklar solmaya ve prsmeye balar.
Yaprak renkleri, canl yeil renklerden koyu grimsi renklere dnr.
Eer su azalmaya devam ederse gen yapraklar kenarlarndan kvrlmaya balar.
Yal yapraklarn kenarlar kahverengileir. Giderek kurur, lr ve sonuta
dklr.
Yaprak koltuklarnda farkllaan klk gzler, verimlilik ynnden farkllamaz.
Gelimekte olan taneler tam iriliine ulaamaz, renkleri tam gelimez.
Tanelerin kabuklar kaln, kuru madde oran dk ve asit oran yksek olur.
Olgunlama gecikir ve rnde hem kalite hem de kantite dk olur.
araplk zmlerde arabn kalitesi dk olur.
Tane irileme dneminde yeterli nem bulamam ise taneler normal iriliine
gelmez.
Taneler donuk renkli kalr.

Normal koullarda hasattan hemen nce veya sonra kk blgesinde nemin azalmas,
srgn gelimesini snrlandrd iin olgunlamay hzlandrabilir. Ancak bu da tanede
(normal olgunlamada olduu gibi) turgoriteden kaynaklanan dirilii, gevreklilii ve tane eti
sertliinde bir art salayamaz.
Hasattan sonra asmada srgn bymesi ok azdr. Daha ok srgnler olgunlaarak
odunlar. Etkili kk blgesindeki nemin srekli solma noktasnn zerinde bulunmas bu
odunlamann daha iyi olmasn salamaktadr. yi odunlaan srgnler ise dk k
scaklklarna daha iyi dayanrlar. Bu nedenle hasattan sonra da gerektike balar
sulanmaldr. zellikle scak ve kurak blgelerde yetien, haziran ve temmuz aylarnda hasat
edilen sofralk zmlerde asma, hasattan sonra en az bir veya birka defa sulanmaldr.
Asmann su tketimi, vegetasyon devresinde hem bitkinin transpirasyonla harcad,
hem de topran evaporasyonla buharlatrd su toplamdr. Yani asmann su tketimi,
evapotranspirasyonla kaybolan suyun toplamna eittir.
Sulamann balca amac; asmada vegetatif ve generatif gelime ynnden denge
salamak zere tketilen suyun uygun miktarda ve doru bir zamanda karlanmasdr.
lkemizde balar sulanmaz diye genel bir kan vardr. Ancak iyi kaliteli bir verim iin
gerektike sulama mutlaka yaplmaldr. Sulama, verimi % 040 orannda arttrr. lkemizde
Gller blgesinde ve Ege blgesinde zellikle ekirdeksiz zm balarnda sulama
yaplmaktadr. Kurak ve yar kurak geen ba blgelerinde sulama yaplmaldr.

37

Asmann 1 g kuru madde meydana getirmesi iin yapraklarndan 1 litre su harcamas

gerekir. Yapraklardan normal koullarda her cm2den saatte 2060 ml su buharlamaktadr.
Ayrca vegetasyon iin de 450 mm/m2 suya gerek duymaktadr. Bunun 250300 mm'si bu
dnem iinde buharlatndan, asmada normal bir gelime ve meyve verimi iin vegetasyon
devresi iinde yaklak olarak 700750 mm/m2 ya almas gerekir. Eer bu miktar
topraktan salanamazsa zellikle kurak ve yar kurak iklim koullarnda sulama ile bunun
karlanmas gerekir.
Asmann vegetasyon devresi iinde gerek duyulan su ihtiyac (ya), o devre iinde
dzenli bir dal gstermelidir. Balardan maksimum verim elde etmek iin sulamada
verilecek su miktar; zm eidine, anacn kk sistemine, toprak tipine, asmann vegetasyon
devresinde ald yalara ve bunun yl iindeki dalmna, sulama sistemine ve kltrel
uygulamalara gre deimekle birlikte 1502500 mm arasnda deien bir deer gsterdii
belirtilmektedir.
K yamurlar normal dmse toprak tarafndan tutulmu olan su, balarn bahar
gelimesine yeterlidir. Sulama imkn olan balarda iki defa sulama ve sulamalardan sonra
tava gelince toprak ileme ok iyi sonu vermektedir. Kn kurak gemesi halinde bir de
balar uyanmadan nce bir su verilip ardndan toprak ileme yaplmas yerinde olur. Yeni
dikilen balarda ylda 23 defa sulama yaplmaldr. Balarda ieklenmenin hemen
sonrasnda ve tanelere ben dme balangcnda sulamaya zellikle dikkat edilmelidir.
Kurutmalk ve araplk balarda ise meyvenin olgunlamasndan 3-4 hafta nce sulama
kesilmelidir.
Baa verilecek su miktar; iklime, topraa ve eide gre deiiklik gsterir. Topran
stten 6070 cm'lik ksm suya doymaldr. Bunu anlayabilmek iin sulama yapldktan sonra
bir demir ubuk topraa batrlmal ve rahata ilerledii derinlik, suyun ileme seviyesi
olarak kabul edilmelidir. Karn suyla doldurularak suyun sra sonuna ulamas da verilecek
su miktarnn yeterliliinin tespitinde bir l olarak kullanlmaktadr.

38

Fotoraf 2.1: Asma bahesinde sulama

Yurdumuzda balarda sulama ounlukla kark usulyle yaplmaktadr. Ancak son

yllarda damla sulama ve sprink yntemi ile balarn sulanmas nem kazanmtr.

2.2. lalama
2.2.1. Ba Hastalklar ve Mcadelesi

Ba Kllemesi (Uncinula Necator): Kurak blgelerde daha ok rastlanr.

Omcann yaprak, sap, srgn, salkm ve tanesinde grlr.

39

Fotoraf 2.2: Klleme hastalnn asma yaprandaki belirtileri

Yapraklar ok kkken hastala yakalanabilir. Ancak belirtileri yapraklar

bydkten sonra olur. Hastala yakalanan yapraklar nce normal yeil rengini kaybeder.
Yapran alt ve st yzeyleri kirli beyaz renkte kl serpilmi gibi bir grnm kazanr.
Yapraklarn kenarlar kvrlr ve normal ekillerini kaybeder. Hastala yakalanan ubuklarn
zerinde gri renkli lekeler belirir. Meyveler hastala yakalanabilir ve hasta taneler atlar ve
kk kalr.

Fotoraf 2.3: Klleme hastalnn tanedeki belirtisi

ieklerin, yapraklarn ve salkmlarn hastalanmasyla rn azalr. rnn kalitesi

der. Bitki k souklarndan daha fazla etkilenir.

40

Fotoraf 2.4: Klleme hastalnn srgndeki ve salkmdaki belirtisi

Mcadelesi:
o

Kltrel Mcadele: Hastaln grld yerlerde, balar srgn

vermeden nce kabuklar temizlenmelidir. Hastaln bulama
ihtimaline kar % 3-4lk bordo bulamac pskrtlmelidir. Verimi
etkilemeyecek derecede ksa budama yaplmaldr.
Kimyasal Mcadele: Bir yl nce hastaln grld yerde
mcadele yaplr. Hastaln grld yerlerde mcadelenin her yl
yaplmas gerekir. lkbaharda hastalk belirtileri grlmeden ve
srgnler 20-40 cm boylandnda ilk ilalamaya balanr. eit ve
artlara gre 3-5 ilalama yaplr. Ba kllemesine kar kullanlan
klasik ve ekonomik ila toz kkrttr.
lalama Zamanlar: 1. lalama: iekten nce, srgnler 20-40
cm boylannca, saf kkrtten dekara 1,5-2 kg veya 3-4 kg ba
kkrd kullanlr.2. lalama: ieklenmenin sonunda salkmlar
tane balad zaman saf kkrtten dekara 3-4 kg veya 6-8 kg ba
kkrd kullanlr.3. lalama: kinci ilalamadan 15 gn sonra
koruklar sama iriliini ald zaman saf kkrtten dekara 4,5-5 kg
veya 7-10 kg ba kkrd kullanlr.4. lalama: Son ilalamadan 15
gn sonra dekara 4,5 kg saf kkrt veya 7-10 kg ba kkrd atlr.

Toz kkrt dnda hazr kkrtl slanabilir toz preparatlar da gerektiinde hastala
kar kullanlabilir.

41

Ba Mildiys (Plasmopara Viticola): Hastalk, omcann btn yeil

ksmlarnda grlr. lkbaharda yapraklarda ya lekesi eklinde lekeler
meydana gelir. Sonra bu ya lekelerinin altnda beyaz kadife gibi bir rt
meydana gelir. Enfeksiyona urayan zm taneleri kahverengileir, buruur ve
kabuu mein grnmn alr.

Fotoraf 2.5: Mildiy hastalnn asma yaprandaki belirtisi

Yaprak altlarnda meydana gelen bu rt, sonradan salkmlarda yeil srgnlerde ve

omcann btn yeil ksmlarnda grlr. Hava scak ve kurak geerse bu rt kahverengiye
dner.

Fotoraf 2.6: Mildiy hastalnn asma yaprandaki belirtisi

Hastalkl salkmlar bir mddet sonra tamamen kurur. Fazla hastalanan omcalardan hi
rn alnmaz. Hasta yapraklar dklr ve ubuklar plak kalr. Bir sene mildiy hastal
geiren bir omca, iki sene kendini toparlayamaz.

42

Fotoraf 2.7: Mildiy hastalnn iek salkmnda ve tanedeki belirtisi

Mcadelesi:
o

Kltrel Tedbirler: Mantarn sporlarna yataklk yapmas nedeni

ile omcalarn altnda bulunan bir sene nceki yapraklar, ilkbahar
balangcnda toplanp yaklmaldr.

Fotoraf 2.8: Mildiy hastalna kar ilalama uygulamas

Kimyasal Mcadele: Mildiy'ye kar kullanlan ilalar, koruyucu

ve hastal durdurucu etki yaptndan gen srgnlerin
yapraklarnda ya lekelerine benzeyen sarlklar grlr grlmez
hemen ila atlmaldr. Salgn yllarnda 15 gnde bir olmak zere
en az ilalama yaplmaldr. Mildiy ile mcadelede bordo
bulamac denilen, gzta ve bunun yars kadar snmemi kirele
kartrlarak hazrlanan ila, en etkili yoldur. Hazr bakrl
preparatlar da kullanlabilir.

43

lalama Zamanlar:1. lalama: Srgnler 2530 cm olduunda

% 0.75lik doz,2. lalama: ieklenmeden sonra % 1lik doz,3.
lalama: Koruklar sama irilii ald zaman % 1,5lik doz
uygulanmaldr. lalamadan sonra yamur yaarsa ilalama tekrar
edilir. Havalar kurak giderse son iki ilalamaya gerek kalmaz.

Ba Antrakozu: Hastalk, asmann yeil olan her organnda grlr.

Fotoraf 2.9: Ba antrakozunun dalda yapt etki

Hasta yapraklar deforme olur. Salkmlar danelerini silker. Salkm daneleri zerinde
koyu kahverengi, ortas gri ve atlak lekeler; yaz ortasnda da danelerde atlama grlr.

Fotoraf 2.10: Ba antrakozunun tanede yapt etki

44

Mcadelesi:
o

Kltrel Tedbirler: Pathojen misel hlinde klad iin k

budamas yaplrken zerinde antrakoz lekeleri bulunan ubuklar
dikkatle budayp yok etmek gerekir.
Kimyasal Mcadele: Balar budandktan sonra gzler henz
uyanmadan bordo bulamac ile k ilalamas yaplr. Yalarn
getirecei yeni bulamadan korunmak iin bordo bulamac ile yaz
ilalamasnn srdrlmesi yararl olmaktadr.

2.2.2. Ba Zararllar ve Mcadelesi

Ba Filokseras: Bir eit yaprak bitidir. Amerikan asmasnda kk ve yaprakta,

yerli asmada ise kk formu bulunur. Kkte yaayan formlar, k nimf hlinde
asmann ana kklerinde geirmektedir.

Fotoraf 2.11: Filokserann a) Kklerdeki b) Yapraklardaki zarar n:Nodozite (ince

kklerdeki urlar) t:Tberozite (kaln kklerdeki urlar)

Filoksera, omcalarn kklerini emmek suretiyle zarar verir. Kk ularnn emilmesi

sonucu kklerde anormal bymeler ortaya kar. Srgnlerde durgunlama olur. Boum
aralar ksalr. Yapraklar klr ve sonuta omcalar kurur.

Fotoraf 2.12: Ba filokseras (viteus vitifolii)nn kk formunun dii, nimf ve yumurtalar

45

Mcadelesi daha ok kltrel nlemlerle yaplmaktadr. Filoksera ile

bulak olanlardan hibir ekilde ubuk alnmamaldr. Bulak alanlarda
kurulacak balar Amerikan asma analar zerinde alanmaldr. Analar
temiz olmal ve gerekirse ubuklar karbon slfr ile dezenfekte
edilmelidir. Ba filokserasnn asma kkn emdii ksmda asmann
gsterdii reaksiyon ile bir mantar tabakas meydana gelir ve bu tabaka
kkn i ksmlarn rmekten korur. Yerli asmalarda bu reaksiyon
yava olduundan mantar tabakas ya ok ince teekkl eder veya hi
teekkl etmez. Amerikan asmalarnda bu tabaka ok kaln olmaktadr. Bu
bakmdan % 60tan az kum ihtiva eden topraklarda ba tesisinde topran
tipine gre ba filokserasna dayankl, topran kire oranna, zerine
alanacak asma eidine ve blge koullarna uyabilen analar
kullanlmaldr. ba filokserasnn bulunduu blgelerden temiz blgelere
toprakl veya topraksz asma fidan ve ubuklar nakledilmemelidir. Ayrca
ba filokseras ile bulak ba alanlarn k aylarnda 5060 gn su altnda
tutmada
yarar
vardr.
Kumlu
topraklarda
ba
filokseras
hareketsizletiinden yeni kurulacak balarn bu tip topraklarda
kurulmasna zen gsterilmelidir.
o

Kimyasal mcadele: Kk filokserasnn pratik bir kimyasal

mcadelesi yoktur. Ba filokserasna kar yaplacak mcadele,
nceden korunma eklindedir. Bulak olmayan alanlara kurulacak
ba plantasyonlarnda, yine ba filokseras ile bulak olmayan
kkl veya kksz ba ubuu kullanlmas gereklidir. Bu nedenle
de ubuklar dikimden nce mutlaka fmige edilmelidir.

Fmigasyon uygulanacak kkl veya kksz ubuklarn nce kklerindeki topraklar

ykanmaldr. Sonra demetler hline getirilmelidir. Fmigasyonda Methyl-bromide(CH3Br)
kullanlmaldr. Fmigasyonun hava geirmeyen fmigasyon odalarnda yaplmas hlinde;
18Cde, 1 m3 iin 32,5 g Methyl-bromide 23 saat uygulanmaldr. Fmigasyon sresince
oda iinde vantilatrle hava sirklasyonu salanmaldr.
Fmigasyonun atmosfer basnc altnda uygulanmas halinde, 1620 Cde, 1m3 iin
40 g Methyl-bromide kullanlmaldr. Bu koullarda fmigasyon sresi 4 saat olmaldr.
Ancak fmigasyon odasn her koulda bulmak g olduundan, fmigasyonun atmosfer
basnc altnda uygulanmas daha pratik ve geerli bir yntem olarak grlmektedir. Bu
nedenle de atmosfer basnc altnda yaplacak fmigasyon koullar aadadr:

46

Scaklk (C)

Doz (Gram)

Sre (Saat)

410

56

1115

48

1620

40

21den fazla

32

Tablo 2.1: Atmosfer basnc altnda, 1m3 iin Methyl-bromide ile yaplacak fmigasyonun
koullar

Salkm Gvesi (Lobesia botrana): Ergin kelebek olan ba zararlsnn tahribat

larva dneminde olur. Kelebeklerin st kanatlar kahverengimsi gridir.
Yumurtalar olduka kk olup, erginler mays aynda kar ve yumurtalarn
salkmlara koyar. Yumurtadan yeni kan larva, yaklak 1 mm, olgun larva ise
910 mm boyundadr. Her dneminde ok hareketlidir. Rahatsz edildiinde
salglad ince bir iplikle kendini yere sarktr.

Fotoraf 2.13: Salkm gvesinin larvasnn iek salkm ve olgun tane zerinde beslenmesi

Salkm gvesi k asma kabuklar altnda ya da dier korunmu yerlerde pupa

halinde geirir. lkbaharda uygun orantl nem ve scaklkta kelebekler grlr. Gndzleri
asmann i ksmlarnda hareketsiz dururlar. Akamst gne battktan sonra scakln +10
Cnin stnde olduu zaman uumaya balarlar. Bu uu gece yarsna kadar devam eder.
Uarak birka yz metre ileriye gidebilirler. Kelebekler iin en uygun uu scakl 2027
Cdir. Orantl nem ise %40-70tir.

47

Klayan pupalardan kan kelebekler yumurtalarn iek tomurcuklar, iek veya

iek saplarna brakrlar. Bir dii ortalama 6070 yumurta koyar. Braklan yumurtalardan
8-10 gn sonra larva kar. Yeni kan larva, bir sre dolatktan sonra iek klflarn delip
tomurcuk veya iek iine girer ve beslenir. Drt gmlek deitirdikten sonra olgun larva,
prepupa ve pupa olur. Birinci dln yaam sresi 3540 gn kadardr. kinci dl larvalar
korukta, nc dl larvalar da olgunlama devresinde zararl olur.

Fotoraf 2.14: Salkm gvesi larvas, salkm gvesi puperas, salkm gvesi pupas

Salkm gvesi larvalar bada tomurcuk, iek, koruk ve olgun taneleri yemek
suretiyle zararl olur. Tomurcuk ve iek devresinde; larva tomurcuk ve iek iinde beslenir
ve bu anda salglad ipliklerle tomurcuk ve iekleri birbirine balayarak ilkimleri kme
hline getirir. Zarara urayan tomurcuk ve iekler dklr. Bu nedenle de zarar derecesine
gre ilerde ok seyrek veya az seyrek taneli salkmlar oluur. Koruk ve olgun tanede zarar,
tane iinde beslenmesi suretiyle gerekleir. Bu beslenme bir tane iinde olmayp birden
fazla tanede larvann yer deitirmesiyle olur. Olgun zmde beslenmede yer deitirme
daha sk olduundan dolay bir larvann zarar verdii tane says bu devrede daha fazladr.

Fotoraf 2.15: Salkm gvesi ergini, salkm gvesinin tanedeki etkisi

Salkm gvesi, balarmzn tmnde ekonomik neme sahip bir zararldr. rn

hem kalite hem de kantite ynnden etkiler. Ya zm ihracatnda, ambalajlamada sorun
olarak karmza kar. Zarar grm zmlerden yaplan araplarn kalitesi dk olur.

Mcadelesi: Salkm gvesinden korunmada kltrel nlemler olarak

salkm gvesi larvalarnn faaliyetlerini kstlamak iin asmay askya
almak, aralamay ve u almay asmann i ksmn havadar tutacak ekilde
yapmak, ba otlu brakmamak ve k temizliine nem vermek, zararlnn
faaliyetini azaltmak bakmndan yararl olur.

48

Kimyasal Mcadele: Zararn nlenebilmesi iin kelebeklerin

yumurtalarn brakmadan nce yok edilmesi arttr. Zarar daha ok
iek devresinden itibaren arttndan bu dnemde mcadeleye
balanmal ve 1520 gnde bir 34 ilalama yaplmaldr.

Fotoraf 2.16: Salkm gvesi Isonet-L yaycs

Biyolojik Mcadele: iftlemeyi engelleme (mating disruption)

ynteminden faydalanlmaktadr. Pheromon ad verilen bir tr koku
ubuu, zm bann farkl noktalarna yerletirilir. Toplam 160
gn bu ubuklar her gn bir miligram koku yaymaktadr. Bu koku,
iftletikten sonra zm balarn talan eden zararl sineklerin
iftlemesini engeller. Diiler tarafndan doal olarak salglanan
eeysel feromonun, yapay olarak sentezlenip eitli yntemler ve
yayc aralar kullanlarak oluturulan yapay youn koku nedeniyle
erkek bireylerin iftlemek zere diilere ulamasnn
engellenmesidir. Tarm ilalarnn balarda kullanm srasnda
atlan fazla miktarda suyun zmde maya ve kflerin gelimesine
ok uygun bir ortam hazrladndan bu yntem iyi bir alternatif
oluturmaktadr.

Unlu Bit: Ergin dii oval ve yass biimdedir. Boyu 3,5 mm uzunluundadr.
Vcut rengi sar veya sarms turuncudur. Ancak zeri unlu yapdadr. Yumurta,
uzunca oval ekilde ve sar renktedir. Yumurtalar beyaz mumsu iplikiklerden
olumu ynlar arasnda kmeler hlinde bulunur. Bir kmede 150200 adet
yumurta vardr. Larvas ak sar renklidir.

49

Fotoraf 2.17: Salkm zerinde unlu bitler

Unlu bit, asmann her tarafna yaylarak yaprak, srgn, salkm ve gvdeye zarar verir.
Bitkinin zsuyunu emerek omcann zayflamasna, rnden dmesine ve sonunda
kurumasna neden olur. Unlu bitin salglad tatlms maddeler, rklk yapan mantarlarn
gelimesine ortam salar. Bylece bitki organlarnn zerinde siyah renkli kfler oluur.
Bunlar, solunuma ve bitkinin gne ndan yararlanarak besin maddesi retmesine engel
olarak bitkiyi zayf drd gibi meydana gelen rn de kalitesiz olur. Unlu bit k ergin,
yumurta ve eitli larva dnemlerinde omcalarn kabuk altnda, yark ve atlaklar arasnda,
kk boazna yakn yerlerde geirir. Mays ay sonunda kla terk eden ergin ve larvalar,
beslenmek zere omcann yeil ksmlarna trmanrlar. Yaz ortalarnda, taneler sulanmaya
balaynca salkmlara gei balar ve bu dnemde oalmalar da hzlanr. Yumurta brakma
sresi uzundur. Bu nedenle, her zaman ergin yumurta ve larva dnemlerine her zaman
birlikte rastlamak mmkndr. Bir dii 250600 adet yumurta brakabilir.
Unlu bit, scak ve nemli yerleri seven bir zararldr. Bu nedenle ilkbaharda ve yaz
mevsiminde orantl nem yksek olduu zaman oalmakta, kurak geen yllarda zarar daha
az olmaktadr.

Mcadelesi: ok su tutan taban arazide ve glgelik yerlerde ba tesis

edilmemelidir ya da omcalar seyrek dikilmeli ve srgnler
ykseltilmelidir. Bulama grlen balarda omcalarn yapraklar
seyreltilmeli, salkmlarn havalanmas temin edilmelidir. Ayrca kn
budama yaplrken kabuklar soyulup yaklarak zararl younluunun
azalmas salanmaldr.
Bada unlu bite kar kimyasal mcadele iki devrede yaplabilir. 1. devre
omcann gvdesinde kabuklarda slaklk grlmeye balad ve unlu bitin
bitkinin yeil ksmlarna doru yrmeye balad devredir.

50

Bu devrede koruklar tahminen nohut byklndedir. 2. devre unlu bitin

yaprak ve salkmlara getii tanelerin sulanmaya balad devredir.
Ancak 1. devrede zararl birka omcada ve ok seyrek olarak rastlanmsa
sadece 2. devrede ilalama yaplmaldr. lk devrede omcalarn ounda
bulama saptanrsa ve ayrca ihra edilen eitlerde her iki devrede de
ilalama yapmak zorunludur. Her iki devrede de tarm tekilatlarnca
tlenen ilalar nerilen dozlarda yazlk ya ile kartrlarak
kullanlmaldr. Ancak yazlk yalarn kkrt ile karmas hlinde yakma
yapabilecei gz nnde bulundurularak balarda kkrt kullanlmas
gereken durumlarda unlu bite kar yaplan uygulamalarla kkrt
uygulamas arasnda en az 1520 gn zaman bulunmaldr. Mecbur
kalnrsa ilalar yazlk ya kartrlmadan kullanlmaldr. lalamalarda
gvde, srgn ve salkmlarn iyice ilalanmasna dikkat edilmeli ve
ilalama kaplama eklinde yaplmaldr.
Balarda uygulanacak ilalama program (yllk) u ekilde yaplabilir:
UBAT: Budama sonras % 3- 4 lk bordo bulamac uygulanr.
NSAN: Srgnler yaklak 20 cm olunca nsektisit + Mildiy + Klleme ilalar
kark uygulanr.
MAYIS: Toz kkrt uygulanr.
iekten nce nsektisit + Mildiy + Klleme ilalar kark uygulanr.
HAZRAN: iek ncesi toz kkrt uygulanr.
Tane tutumundan sonra nsektisit + Botrytis + klleme ilalar kark uygulanr.
TEMMUZ: % 1lik bordo bulamac uygulanr.
Ben dmeden nce ( nsektisit + Botrytis + klleme) ilalar kark uygulanr.
AUSTOS: Hasattan 12 hafta nce Botrytis + klleme ilalar kark uygulanr.

2.3. Gbreleme
Doru, dengeli ve zamannda yaplan gbreleme baclkta rn miktarn ve kalitesini
artrmaktadr. Balarn hastalk, zararl, dona kar direnlerini de ykseltmektedir. Balarda
gelimeyi salamak ve yeterli rn alabilmek iin topraktan kaldrlan besin maddelerini
yeniden topraa ilave etmek gereklidir. Balarda uygun ve dengeli bir gbrelemenin
yaplabilmesi iin ncelikle ba toprann verimlilik dzeyinin ve nem kapsamnn
bilinmesi gerekir. zellikle sulama yaplamayan ve fazla ya almayan ba blgelerinde, su
faktr daha da nem tamaktadr. nk su noksanl, gbrelemenin olumlu etkisini
byk oranda azaltmaktadr.
Balarda dier gerekli kltrel ilemlerle birlikte gerekletirilecek etkili ve dengeli
bir gbreleme topran fiziksel, kimyasal ve biyolojik yapsn iyiletirmektedir. Ayrca
asmalarn her yl gelime ve rn iin kullanmak zere topraktan kaldrd bitki besin
maddelerini topraa yeniden kazandrmaktadr. Asmann normal bir gelime gsterebilmesi

51

ve istenilen verim ve kalitede rn alnabilmesi iin her yl topraktan kaldrd besin

maddelerinin dzenli bir gbreleme ile topraa tekrar verilmesi gerekir. Balarda gbre
veriminde hem organik hem de inorganik gbrelerden yararlanlmaktadr.
Genelde balar organik maddece fakir olan topraklarda tesis edilmektedir. Bu nedenle
balar iin iftlik gbresinin nemi fazladr. Ancak, iftlik gbresi asmann tm besin
elementleri ihtiyacn karlamayaca iin ticari gbreler de kullanlmaldr.
Balara verilecek gbre miktarnn tam tespiti iin nceden baz tahlilleri yapmak
gerekir. Her blgede, her bada ihtiya duyulan mineral ve organik madde miktar tespit
edilmeli ve buna gre gbreleme yaplmaldr. Genellikle uygulanacak gbre miktar: saf
madde olarak kuru koullarda yerli ba iin dekara 10 kg azot, 8 kg fosfor; sulu koullarda
ise 14 kg azot, 9 kg fosfordur.

Fotoraf 2.18: Asmada toprak ileme srasnda iftlik gbre uygulamas

iftlik gbresi ile fosforlu gbreler sonbahar toprak ilemesi srasnda, sralar arasna
verilerek toprakla karmas salanr. Azotlu gbrenin ise balara en uygun verilme zaman
ilkbaharda ilk toprak ilemesinden hemen nce ubat ve mart aylardr. Arzu edilirse azotlu
gbrenin ikinci yars nisan ve mays aylarnda da verilebilir.
Balarda element noksanlnn ne olduuna karar vermeden nce baz konulara
dikkat etmek gerekir. Yaprakta veya meyvede grlen bozuklarn nedeni aratrlmaldr. Bu
belirtilerin toprak tuzluluu, taban suyu seviyesi ykseklii, ar kuraklk, baz bakteri,
mantar ve virs gibi hastalk etmenlerinden kaynakland dnlmelidir. Ayrca herhangi
bir entomolojik (bcek) etmen zarar olup olmad kontrol edilmelidir. Eer herhangi bir
sebep bulunamazsa usulne uygun yaprak rnei alnp analize gnderilmelidir. Analiz
sonular ile gzle yaplan tehis karlatrlarak ne gibi uygulama yaplmas gerektiine
karar verilmelidir.

52

Resim 2.1: Asmada yaprak rnei alma noktalar

Bir asma bahesinde gezerken gerek uygulanacak tekniklerle gerekse deneyimlerle

hangi besin elementinin noksan olduu anlalabilir ve buna gre gbre uygulamasna
gidilebilir. Asmalarda besin maddesi noksanlnda grlen belirtiler unlardr:

Fotoraf 2.19: Asmada a: azot noksanl; b: azot fazlal

Azot: Asmalarda azot noksanlnn en tipik belirtisi, srgn gelimesinin

yavalamasdr. Meydana gelen srgnlerin zayf ve ksa kalmasdr.

53

Azot noksanlnda yal yapraklar ve dier yeil aksam sararr. Ayn zamanda yaprak
says da azalr ve meydana gelen yapraklar normalden ok kk kalrlar, yaprak saplar
kzarr. Ayrca yapraklar eksiklik giderilmedii takdirde zamanndan nce dklrler. Yal
yapraklarda belirtiler grldkten sonra, noksanlk giderilmezse gen yapraklar da
sararmaya balar ve noksanln srekli ve iddetli olduu durumlarda asma btn yaprak
sistemini kaybedebilir. Azot noksanl omcalarda iek ve meyve tutumunun azalmasna,
meyve kalitesinin dmesine neden olur. Azot noksanlnn meyvenin kalitesi zerine
yapm olduu en nemli etki meyvede eker miktarn drmesidir.
Azot fazlal da asmann ok kuvvetli bir vegetatif gelimesine yol aar. Bunun
sonucunda da meyve tutumunun ve tomurcuk verimliliinin azalmasna, srgnlerde
yasslama ve boum aralarnn normalden uzun olmasna yol aar. Azot fazlal tanelerin
burumasna sebep olur.

Fosfor: Fosfor noksanl da asmada vegetatif ve generatif gelimenin

zayflamasna yol aar. Bu durumda srgn ve yaprak says ok azalr ve
yapraklarda tipik renk deiiklikleri grlr. Yapraklar nce mat yeil bir renk
alr, daha sonra ise yapraklarda sararma, krmz renk teekkl ve bronzlama
grlr. Yapraklar ieklenmeden nceki dnemde dklr.

Fotoraf 2.20: Asmada fosfor noksanl

Fosfor noksanl da azot noksanlnda olduu gibi nce yal yapraklarda grlr.
Fosfor noksanl ayn zamanda asmada meyve tutumunu azaltmakta ve olgunluu
geciktirmektedir. Fosfor noksanlnda asmann kk sistemi de zayflamaktadr.

Potasyum: Potasyum noksanlnn fazla olduu durumlarda, asmada srgn

geliimi byk lde engellenmekte ve ieklenmeden nce btn yapraklarda
noksanlk belirtileri grlmektedir. Yapraklar henz olgunlamadan
dklmektedir. Potasyum noksanl nedeniyle yapraklarn kaybeden
omcalarda, rnn normal rengini alamad ve olgunlaamad grlr.
iddetli potasyum noksanl eken omcalarda az sayda, kk ve sk salkmlar
zerinde bir rnek bir renk kazanamam, kk tanelere rastlanr. Noksanlk
ra miktarnn azalmasna ve asit orannn artmasna da neden olmaktadr.

54

Fotoraf 2.21: Asmada potasyum noksanl

Yapraklarda potasyum noksanlnn belirtileri yaz balarnda ortaya kar ve ilk

srgnlerin orta ksmndaki yapraklarda grlr. Bu yapraklar, utan ve kenarlardan
balayarak sararr.

Kalsiyum: Noksanlk belirtileri gen yapraklardan balar. Noksanln iddetli

grld durumlarda, smkl bcek eklinde kvrlan yapraklar ksa srede
dklr. Balarda meyve tutumu azalrken, oluan meyveler gevek bir yap
kazanr ve rann kalitesi bozulur. Asmada kk sisteminin geliiminin tamamen
durmasna neden olur.

Magnezyum: nce yal yapraklardaki klorozla kendini gsterir. Kloroz yaprak

u ve kenarlarndan balar, birinci ve ikinci ana damarlarn arasna doru ilerler.
leri aamada bu damarlarn kenarlarnn yeil kald ve kloroza yakalanan
ksmlarn krem beyaz bir renk ald grlr.

Fotoraf 2.22: Asmada magnezyum noksanl

55

Klorozun ileri aamalarnda ise yaprak kenarlarnda yanklar meydana gelmekte ve

zelikle renkli eitlerde yank bir hal alan kenar dokusunun hemen i ksmnda krmz bir
snr dokusu olumaktadr.

Kkrt: Kkrt noksanlnn asmada, srgn ve yaprak saysn azaltt ve

kloroza neden olduu belirlenmitir. Kloroz, azot noksanlnda oluan kloroza
benzese de azot noksanlnn tersine nce gen yapraklarda grlmektedir.

Demir: Asmalarda demir noksanlnn karakteristik belirtisi klorozdur.

Fotoraf 2.23: Asmada demir noksanl

zellikle gen yapraklarda grlr. Demir klorozunda yaprak damarlarnn yeil

kalmasna karlk, damarlar arasndaki renk deierek ak yeil veya sarya dner. Bu
durum ise yapraklarn bir a grnm almasna neden olur. Noksanln iddetli olduu
durumlarda ise yapraklarda yrtlmalar grlebilir. Demir klorozu ayrca asmada generatif
gelimeyi de olumsuz etkileyerek rn kaybna neden olur.

inko: lk olarak srgn ularnda klorozla birlikte rozetleme ad verilen kk

ve sk yaprak kmeciklerinin oluumu ve sap cebinin genilemesi ile kendini
gsterir. Ayrca tane tutumu azalr, salkmlar seyrek ve kk taneli olup ayrca
boncuklanma grlr.

56

Fotoraf 2.24: Asmada inko noksanl

Mangan: Yal yapraklarn damar aralarndaki kloroz en belirgin zelliktir.

Fotoraf 2.25: Asmada mangan noksanl

Bakr: Bakr noksanlnn olduu durumlarda srgn geliimi yavalar, boum

aralar ksalr, yapraklar klr ve renk almaya balar. Bakr fazlalnn
belirtileri ise kire fazlal ve demir eksikliinden kaynaklanan kloroza benzer.

Bor: Balarda bor noksanlnn en nemli etkisi, iek tozu geliimi ve

imlenmesinin engellenmesi sonucunda meyve tutumunun byk lde
azalmasdr. Yapraklardaki noksanlk belirtileri genellikle erken srgn
dneminde grlmeye balar. lk oluan srgnlerde boum aralar ok ksadr.
Srgnler zerinde ok sayda koltuk srgn oluur. Omca adeta al
grnm alr. Noksanln ileri aamalarnda srgn ucu kurur. Yapraklarn
normalden ok kk kalmalarna ve yaprak kenarlarnn aaya doru
bklerek bombeli bir hal almasna neden olur. Bor noksanlnda da
yapraklarda kloroz meydana gelir ve renk almas balangta ana damarlar
arasnda grlr. iddetli noksanlk nce gen yapraklarda balad iin
yukardan aa doru yaprak dkm grlr.

57

Fotoraf 2.26: Asmada bor noksanl

Bor noksanlnn en tipik belirtilerini salkmlarda grmek mmkndr. iddetli

noksanlk durumunda omcada rn olumaz. Baz salkmlarda yalnzca salkm iskeleti kalr.
Bazen salkmlar zerinde birka tane bulunabilir. Salkm zerinde ok sayda kk ve
ekirdeksiz tane bulunur. Bu taneler normal olarak oval veya uzun ekilli olsalar bile,
noksanlk belirtileri grlenlerde yuvarlak ve biraz yass ekillidirler. Bor noksanlnda
ortaya kan bu boncuklanma, kk tanelerin olgunlamadan sert ve yeil kalmalarna
neden olan inko noksanlndan farkldr.
Bor fazlalnda ilk olarak yal yapraklarn kenarlarna yakn ksmlarnda; koyu
kahverengi, hatta siyah lekeler oluur. Daha sonra bu lekeler i ksmlara doru ilerler ve
yaprak kenarlarn iten kuatr. Srgnlerin aktif byme devresindeki bor fazlal, yeni
oluan yapraklarn kvrlarak burumalarna neden olmaktadr.

Fotoraf 2.27: Asmada bor fazlal

58

2.4. Budama ve Destekleme Sistemi

Asmann budanmas, ok bilgi ve beceri isteyen bir teknik itir. Bu nedenle asmann
fizyolojisini ve budama esaslarn bilmek gerekir. Aksi hlde zm kalitesi dmekte, verim
azalmaktadr.

ekil 2.1: Asmada genel bir budama

Ekolojik ve kltrel sebeplerin etken olduu budamada esas, bir yllk srgnler
zerinde, zm eitlerine gre mahsuldar gzlerin yerinin bilinmesi art ile asmann
kaldrabilecei kadar verimli ubuk (gz) brakmak ve lzumsuz ubuklar kesmektir. Asma,
iddetli veya sert budamaya gelebilen ve buna uygun tepki gsterebilen ok yllk bir kltr
bitkisidir.

Fotoraf 2.28: Asmada sert (ksa) budama

59

Budama; asmalarda byme ve gelime ile verimlilik ve kalitenin dengeli bir ekilde
dzenlenerek, balardan salanan yararn en st dzeye karlmas amacyla canl toprak
st organlar, zellikle bir yal dallar ve srgnler zerinde gerekletirilen ksaltma,
karma ve seyreltme gibi ilemlerdir. Baclkta zellikle k budamas nem tar. Bu
budamada bir yl nce, srgn hlinde oluan ve budama mevsiminde yllk dal (ubuk)
adn alan organlarn %70-80'i kesilip karlr. Yaz budamasnda ise u alma veya benzeri
uygulamalarla asmada kesilip karlan ksmlar toplam yeil aksamn %30-40' kadardr.
Asmada budama her yl mutlaka yaplmas gereken nemli kltrel bir ilemdir.

Fotoraf 2.29: Asmada budama ilemi

Budamann genel amalar;

Asmalara ilk 2-3 yl iinde gerekletirilen k ve yaz budamalar ile eit ve

anacn byme kuvvetine, eidin budama isteine, ekolojik koullara, kltrel
uygulamalara ve mekanizasyona uygun bir terbiye eklinin verilmesi ve bu
eklin korunmas,

Fizyolojik dengeyi bozmadan, rn verim ve kalitesinin mmkn olan en

yksek dzeye karlmas ve bu dzeyin mmkn olan en uzun sre korunmas,

Yaz budamalar (yeil budama) ile zellikle rn kalitesinin arttrlmas,

Yalanma veya deiik nedenlerle zayflam, ekli bozulmu, verim ynnden

gerilemi omcalarda, kollarn geriye budama (ksaltma) ile genletirilmesidir.

60

Asmalarda budamann;

Srgn says ve srgn bymesine,

Yaprak saysna ve fotosentez kapasitesine,
rnn miktar ve kalitesine,
rnn olgunlamasna,
Gzlerin uyanmasna,
Gz verimliliine ve bir yl sonraki rn verimine,
Kk geliimine etkisi vardr.

Baclkta genel olarak kark budama eklinde budama yaplmaktadr. ekil olarak
da dzgn olmayan gobleyi andrmaktadr. Budama zaman olarak grlen en hatal
uygulama sonbaharda yaplan budamadr. Baclkta budama ocak ve ubat aylarnda yaplr.
Budama ekli asndan hem yksek bir verim, hem boncuklanmann nlenmesi
asndan 5-8 gz zerinden kark budama yaplr. Bu da telli terbiye ekillerinden 60-80
cm gvde yksekliine sahip "guyot sistemi" ya da "guyot + T" terbiye ekline uyar.

Fotoraf 2.30: Asmada goble ekli verilmi omcalar

Fotoraf 2.31: Asmada kordon terbiye ekli

Fotoraf 2.32: Asmada guyot terbiye ekli

61

Balarda budama, ayrca terbiye sistemlerini oluturmada kullanlr. Terbiye, fidan

dikim veya a ylndan balayarak asmann gelime devresi olan 35 yl iinde tamamlanan
ekillerdir. Terbiye ekli; gvde, ok ve tek yllk dallarla srgnlerin yer, ekil, yn ve
saylarn ifade eder. Terbiye ekli, batan belirlenmeli ve ilk yldan balanarak doru bir
ekilde oluturulmaldr. Asmalara eitli ekiller vermenin amac asmalar evrenin olumlu
etkilerinden en fazla, olumsuz etkilerinden ise en az ekilde etkilenmelerini salamaktr.
Kltr asmalarna verilecek ekillerde aranlacak zellikler unlardr:

Bada kltrel ilemlerin kolayca yaplmasna (mekanizasyona) olanak

salanmaldr.

eitlerin rnle yklenmesine, gelime kuvvetine uygun olmaldr.

klim olaylarnn zararl etkilerini azaltabilmelidir.

zmde kaliteyi arttrc etkisi olmaldr.

Asmaya verilmesi ve devam ettirilmesi kolay olmaldr.

Asmalarn desteklenmesinde kullanlacak materyalin temini kolay ve ucuz

olmaldr.

Baclkta budama yntemleri yapld zamana gre 2'ye ayrlr:

K (rn) budamas: Uygun terbiye sistemlerinin oluturulmasndan sonra,

asma zerinde her yl dinlenme dneminde yaplan budamadr. Omcalar
zerinde verimli bir yal dal saysnn ve bunlarn uzunluunun, dolaysyla
verimli k gz saysnn dzenlendii bu budama ile fizyolojik denge
gzetilerek omcalarn kapasitelerinden en yksek dzeyde yararlanlmas
amalanmaldr. K budamas, sonbaharda yaprak dkm ile ilkbaharda
gzlerin srmek zere olduu dnem arasnda yaplr.

Burada ama:
Her rn yl banda, omcann ve zerindeki bir yal dallarn kapasitelerini dikkate
alarak, byme ve gelime ile verimlilik arasndaki dengenin kurulmas,
Omcalara verilen terbiye eklinin gelitirilerek korunmas,
Sofralk ve bazen de kurutmalk zm yetitiriciliinde, kalitenin arttrlmas iin
ska bavurulan salkm seyreltmeye duyulan ihtiyacn ortadan kaldrlmasdr.

62

ekil 2.2: I. k budamas

ekil 2.3: II. k budamas

Yaz (yeil) budamas: Verim devresindeki asmalarn vegetasyon dnemi iinde

yeni gelien vegetatif ve generatif organlarnda yaplan budamalarn ve budama
benzeri ayklamalarn tmne yaz budamas veya yeil budama denir.

Yaz budamalar, uygulama zamanna gre k budamas paralelinde veya kar etki
yapar. rnein erken ilkbahar dneminde yaplacak srgn ksaltma ve karmalarn etkisi
k budamas gibi olur. Srgnlerin bir ksmnn karlmas asmann verim kapasitesini
drr, ancak kalan srgnlerin daha kuvvetli gelimelerini salar. Yaz ortalarnda ar
yaprak veya srgn karlmas ise k budamasnn tersine etki yapar. Bu durumda retici
organlar olan yapraklarn karlmas srgn gelimesi ve rn olgunlamasn yavalatr.
Yaz ortalarnda depo karbonhidratlar da dk seviyededir. Oysa ilkbaharda yksek seviyede
olduundan gelime bunlarla srdrlebilir.
Burada ama:

Renklenme sorunu olan yre ve eitlerde salkm blgesindeki yapraklar

karlarak daha iyi gnelenme salanr. Bu yolla tanenin eide has rengi
almas mmkn olur.

Gne yanklna hassas eitlerde, salkmn glgelenerek gneten korunmas,

u alma ile salanabilir. U alnan srgnde koltuklar fazla sayda ve kuvvetli
olacandan salkm glgeler.

63

Asmann ok yllk organlar olan kk, gvde ve kollarn kuvvetlendirilmesi,

yeil budamalarla salanabilir. rnein toprak altndan kan ana (veya kalem)
srgnlerinin dipten karlmas ve srgn ularnn koparlmas bu ilemi grr.
Srgn ucu gibi (karbonhidrat retmeyen ancak hzla tketen) organlarn
karlmas, yapraklarn rettii karbonhidratlarn depo organlarna
gnderilmesini salar. nk srgn ular, karbonhidratlarn tketim;
gelimesini tamamlam yapraklar ise bunlarn yapm merkezleridir.

Rzgr etkisiyle srgnlerin krlmas bunlarn boylarnn ksaltlmas ile

nlenebilir.

Tepe alma denilen bu ilemle rzgra ak yaprak ve srgn alan azalacandan

krlmalar olmaz. Ayn zamanda srgnn kalan ksm daha kuvvetli ve
dayankl olur.

Hastalklarn kontrol iin, ok skk yaprak ve srgn olmas durumunda

bunlarn seyreltilmesi yararldr. Bu yolla i ksmlar daha iyi havalanaca gibi
ilalarn ieriye ilemesi, zellikle klleme ve l kol hastalklarnda bu ilemler
daha ok nem kazanr.

Tane tutumunun az olduu balarda veya eitlerde, ieklenmeden hemen nce

veya ieklenme srasnda srgn ularnn karlmas tutumu arttrr. Srgn
ularnn (byme noktas) besin ekim gc, salkmlardan fazladr. retilen
karbonhidratlar nce srgn ularna sonra da salkmlara gnderilir. Salkmlarn
en ok beslenmeye ihtiya duyduu ieklenme srasnda srgn ularnn
karlmas, salkmlarn daha iyi beslenmesini, dolays ile daha iyi tane
tutmalarn salar.

Fotoraf 2.33: Asmada yaz budamas

64

Balarda uygulanan balca yaz budamalar unlardr:

Filiz alma (obur alma): Salkmsz srgnlerin (filiz) yal ksmlardan

kan srgnlerin (obur) karlmasdr.

Fotoraf 2.34: Asmada obur srgn alm

lkbaharda son salkmlarn grlmesinden hemen sonra yaplr. Daha ge zamanlarda

yaplmasnn asmay zayflatc etkisi vardr. Filiz alma yoluyla gvde zerinde arzu
edilmeyen gelimelerin nne geilir. Omcann daha iyi gnelenmesi ve havalanmas
salanarak rn kalitesi arttrlr. Gelimenin omca zerinde braklan srgnler ve dier
organlar zerinde younlamas salanr.

U Alma: Kuvvetli byyen verimli yazlk srgnlerin u ksmlarnn

deiik uzunluklarda karlmas ilemidir.

Fotoraf 2.35: Asmada u alma

65

Srgnlerin uzunlamasna bymesi snrlandrlarak salkmlarn daha iyi gelimesi,

tane tutumunun artmas ve ayn zamanda dier zayf srgnlerin de kuvvetlenmesi salanr.
Bu ilem, srgnlerin 40-50 cm boylandklar bir dnemde yaplrsa, iddetli rzgrlarn
hakim olduu yrelerde, srgnlerin daha iyi odunlamasn salayacandan rzgrlarn
sebep olabilecei dal krlmalar da nlenebilmektedir.

Tepe alma: Verimli yazlk srgnlerin haziran ve temmuz aylarnda utan

itibaren 3060 cm'lik ksmlarnn kesilerek veya koparlarak karlmas
ilemidir. Tepe alma ileminin asl amac, hem srgnlerin daha iyi
odunlamalarnn salanmas hem de yazlk srgnler zerinde koltuk
srgn gelimesinin tevik edilmesidir. Bylece bu srgnlerin hem
rzgrlara kar direnci arttrlm hem de scak ekolojilerde koltuk
srgnlerinin glgeleme etkisinden faydalanlm olur.

Koltuk Alma: Asmalarda zellikle u ve tepe alma yapldktan sonra

yaprak koltuklarndaki aktif gzlerden yeni srgnler oluturmaktadr.

Fotoraf 2.36: Asmada koltuk alma

Koltuk ismi verilen bu srgnler, kuvvetli gelien omcalarda daha fazla oluur ve
hzla byyerek asmann besinlerine ortak olur. Bunun sonucunda zmlerde renk oluumu
ve olgunluk gecikir. Dier yandan koltuk srgnleri, nemli ve serin yrelerde gnelenmeye
ve havalanmaya engel olur. Bu nedenle sz konusu yrelerde zellikle kuvvetli gelien
eitlerde koltuk srgnleri mmkn olduu kadar erken dnemde alnmaldr.

66

Yaprak Alma: Nemli ve serin blgelerle sk dikilmi ve zellikle goble

eklinde terbiye edilmi balarda yapraklar, zm salkmlarn
glgeleyerek onlarn yeterince gne almalarn engellemekte dolaysyla
renklenme ve olgunlama gecikmektedir. Ayrca bu durumda havalanma
da yetersiz olacandan, mantari hastalklarn (klleme, mildiy, gri kf
vb.) yaylmas da kolaylamaktadr. te bu gibi olumsuz durumlarn
ortaya kmamas iin salkmlar rten yapraklarn koparlmas suretiyle
yaprak seyreltmesine gidilmesi yararldr. Ancak gerekli organik besin
maddelerini fotosentez yolu ile oluturan yapraklarda ar bir seyreltme
yaplmas, asmann gelimesine ve rnn iyi bir ekilde olgunlamasna
engel olur. Bu nedenle ar yaprak almaktan saknlmaldr.

Bilezik Alma: Asmalarda iek silkmesini nlemek, tane tutumunu, tane

ile salkm iriliini arttrmak ve erken olgunlamay salamak amacyla
asmann gvde, kol, iki veya bir yllk dallar zerinde 5 mm
geniliindeki kabuk ve floem tabakasnn zel yaplm ift azl kesici
makasla veya baklarla epeevre karlmas ilemidir. Bilezik alma
uygulamas ile yapraklarda sentezlenen organik besin maddelerinin bilezik
alnan yerin alt tarafna gemesi engellenmi olur. Bylece bu besin
maddeleri bilezik alnan yerin st tarafndaki organlarda birikir ve
zellikle tanelerin daha iri, gsterili ve kaliteli olmas salanr.

Fotoraf 2.37: Asmada bilezik alma

Bilezik alma, seyrek ve ufak taneli salkm oluturan zm eitlerinde, zellikle

ekirdeksiz eitlerde ieklenme zamannda yapldnda tane tutumunu, tane iriliini
arttrr ve olgunlatrmay erkenletirir. rnek olarak sultani ekirdeksiz eidinde,
ieklenmeden itibaren 2-3 hafta ierisinde dllenmemi veya gelimemi tanelerin dkm
tamamlandktan sonra (tane tutumu devresinde yani tane ap 3-4 mm olduu zaman)
yaplacak bilezik alma ile tane irilii %30-100 arasnda arttrlabilir.

Salkm seyreltme: Kendi arasnda ikiye ayrabiliriz.

67

Fotoraf 2.38: Asmada salkm alma

iek salkm seyreltmesi: Asmalarda iek salkmlar, yeni

srgnlerde yapraklarla beraber doar ve 6-8 hafta ierisinde
ieklenme meydana gelir. iek salkm seyreltmesi, iek
salkmlarndan bir ksmnn oluumundan ksa bir sre sonra dipten
koparlmasdr. Asmada ok fazla sayda iek salkm meydana
gelmise bunlardan zayf olanlarn dipten karlarak iek salkm
saysnn asmann kuvvetine gre (rnein her srgne 1-4 salkm
decek ekilde) azaltlmasdr. iek salkm seyreltmesi yaplan
omcalarda braklan salkmlar daha iyi geliir ve taneler salkm
daha iyi doldurabilir.

Asmada salkm seyreltmesi: Omca zerinde fazla grlen

salkmlarn tane tutumundan hemen sonra aynen iek salkm
seyreltme ileminde olduu gibi yaplan seyreltme ilemidir. Bu
suretle rnle fazla ykl olan omcalar zerinde normal sayda
salkm braklarak tanelerin daha iyi ve gsterili olmalar, ayn
zamanda erken olgunlamalar salanm olur.

Tane seyreltme: Salkmlarn u taraflarnn veya kanatlarnn, fazla

sk olan blmlerinin kesilmesi ilemidir. Bu ilem tane tutumunun
hemen ardndan uygulanmaldr. Bylece salkmlarn hangi
taraflarnn seyreltilecei daha iyi grlebilir. Tane seyreltmesi,
byk ve sk salkm gelitiren eitlere, bilezik alma yaplan
omcalardaki kuvvetli gelien salkmlara uygulanr. Tanelerin
irilemesi iin zellikle ekirdeksiz eitlerin asmalarnda
gibberellik asit (GA3) uygulamasndan sonra iri ve sk salkmlar
olutuundan bunlarda da tane seyreltmesi uygulanmaldr. Tane
seyreltmesi salkmlarn fazla iri ve sk olmalarn nler, tanelerin
daha iri gelimelerine ve iyi renklenmelerine yardm eder. Tane
seyreltmesi, uygun budama makaslaryla yaplmaldr. Elle
seyreltme, salkm zerinde kalacak tanelerin zedelenmesine yol
aacandan bu tr seyreltmeden kanlmaldr.

68

Dip srgnleri temizleme: Al asmalarda, toprak iindeki kk

gvdesinden oluan srgnlerin diplerinden koparlarak alnmas ilemidir.
Bu ilem, zellikle kuvvetli gelien analar zerine al omcalarn ilk
gelime yllarnda son derece nemlidir. nk bu srgnlerin gelimesine
izin verildiinde, omcann topraktan ald su ve mineral besin maddeleri
ncelikli olarak bu srgnler tarafndan kullanlacandan verimli toprak
st ksm hzla zayflar. Anata oluan srgnlerin diplerinden
koparlmas olduka zor bir ilemdir. Bu yzden bunlarn mmkn olduu
kadar krpe iken alnmas gerekir. Aksi takdirde odunlaacak olan bu
srgnlerin alnmas ok gleecektir.

Fotoraf 2.39: Asmada dip srgn alma

2.5. Yardmc Kltrel lemler

2.5.1. Toprak leme
Kltr bitkileri iinde en fazla toprak ilemesi isteyen bitki asmadr. Yllk ya
miktar dk ancak scaklk toplam yksek olan blgede toprak ilemeye arlk
verilmelidir.
Baclkta toprak ileme, yabanc otlarla mcadele, topran havalandrlmas ve
stlmas, toprakta bulunan bitki besin maddelerinin almnn kolaylatrlmas ve kayplarn
nlenmesi, topran su tutma kapasitesinin arttrlmas, sulama ve yalardan sonra toprak
yzeyinde oluan kaymak tabakasnn krlarak su kaybnn nlenmesi, gbrelerin topraa
kartrlmas amacyla yaplr.
Toprak ilemenin temel amalarndan birisi, balarda yabanc otlarn ortadan
kaldrlmasdr. nk yabanc otlar topraktaki su ve besin maddelerinin kullanmnda
omcalarla rekabete girerek, onlarn gelimelerini, rn verim ve kalitesini olumsuz ynde
etkiler. Bu durum, lkemiz gibi balarn genellikle sulanamad, yani toprak suyunun snrl
olduu yerlerde ok daha byk nem tamaktadr.

69

Asmann kkleri, iyi havalanmayan topraklarda yeterince geliemediinden, su ve

besin maddesi alm azalarak, gelime zayflamaktadr. Bu tip topraklarda, asmann kkleri
derine gidemediinden kn iddetli donlardan, yazn ise ar scaklardan zarar grebilir. Bu
nedenle, topran ilenerek havalandrlmas, asma kklerinin derinlere doru inerek su ve
besin salama alann geniletmesini ve daha kuvvetli gelimesini salad gibi dk ve
yksek scaklklarn zararl etkilerini de nlemektedir. Toprak ileme ile topran
aktarlmas, toprakta hava-su dengesini salamak asndan da nemlidir. yi havalanmayan
ve yksek su tutma kapasitesine sahip olan ar yapl topraklar genellikle souk; kumlu ve
iyi ilenmi tnl topraklar ise scaktr. Zamannda ve doru ekilde yaplan toprak ileme ile
hem hava-su dengesi, hem de toprak scakl dzenlenmi olmaktadr.

Fotoraf 2.40: Asma bahesinde toprak ileme

Sonbaharda 2025 cm derinlikte yaplan toprak ilemenin temel amac, k

yalarnn toprak ierisine ilemesini salayarak bu ekilde topran su tutma kapasitesini
arttrmaktr. Ayrca yaz dneminde kontrol edilememi yabanc otlar da bu toprak ilemeyle
badan uzaklatrlr. Sonbahar ilemesinde toprak, kesekli olarak braklr. K yalar ile
birlikte bu kesekler, kolayca paralanarak ufalanr.
lkbahar ve yaz dneminde daha yzlek (1015 cm'den) yaplan toprak ilemesinin
amac ise yabanc ot kontrol, yalar ve tarma eklindeki sulamalardan sonra oluan
kaymak tabakasnn krlarak topran havalandrlmas ve su kaybnn nlenmesidir.

70

Ksaca sylemek gerekirse; sonbaharda yaprak dkmnden sonra budamadan nce

yaplacak toprak ileme, yabanc otlarla savamda ve k yamurlarnn toprakta
birikmesinde etkili olmaktadr. Daha sonra biri budamadan sonra, bir de ilkbahar ge
donlarndan sonra yaplacak bir toprak ileme, topran havalanmasn ve suyun toprakta
kalmasn salamaktadr. Bu srada apa ile boaz ama ve boaz kklerinin temizlii de
nemli bakm ilerindendir. Ayrca tane balamadan sonra yaplacak toprak ilemesi ve apa
da yararl olmaktadr. Balarda yabanc ot iin ilkbahar ve yaz aylarnda 2-4 apa yeterli
olmaktadr.

2.5.2. Bitki Bymeyi Dzenleyicilerin Baclkta Kulanm Alanlar

Baclkta slah almalaryla verimli ve kaliteli zm eitleri aratrlrken bir
yandan da bymeyi dzenleyici maddeler kullanlarak verim ve kalitenin arttrlmasna
allmaktadr.
zmlerde ekonomik meyve tutum oran olduka farllk gstermektedir. Bu oran %
20'den % 55'e kadar deimektedir. Bymeyi dzenleyici maddeler ile yaplan almalar
zellikle 4-CPA, Gibberellin ve CCC'nin meyve tutumu zerinde etkili olduunu
gstermitir. zellikle ekirdekli eitlerde GA, ekirdekli tanelerin saysnda azalmaya,
ekirdeksiz tane saysnda ise arta neden olduu saptanmtr. Ayrca CCC'nin meyve
tutumunu % 10-50 orannda arttrd saptanmtr. Bymeyi engelleyici etkiye sahip olan
bu madde iekten 1 veya 3 hafta nce salkmlara veya tm yeil aksama uygulandnda,
meyve tutumunu, ekirdekli ve ekirdeksiz eitlerde ou kez % 20'den daha fazla
arttrmaktadr. ieklenmeden 2 hafta nce CCC uygulamas meyve tutumunu iyiletirmitir.
CCC' nin meyve tutumunda salad artn, srgn bymesini engellemesinden
kaynaklanmaktadr.
Baclkta bymeyi dzenleyici maddeler, ekirdeksiz zm eldesinde
kullanlmaktadr. rnein; Hafzali ve Perlette eitlerinde 100 ppm GA'nn tam ieklenme
zamannda uygulanmasyla ekirdeksizliin uyarld tespit edilmitir.
Byme dzenleyici maddelerin baclkta kullanm alanlarndan birisi de tane
seyreltmenin salanmasdr. zmlerde elle seyreltme zor ve pahal olduundan kimyasal
maddelerle seyreltme nem kazanmaya balamtr. Bymeyi dzenleyici maddelerin
kullanlmalar igcn olduka azaltr ve zellikle kurutmalk ve araplk eitlerde
yaplmas uygundur. Sk salkml eitlerde salkm seyrekletirmek amacyla da bymeyi
dzenleyici maddeler kullanlabilir. araplk zmlerde yaplan almalarda srgnler 4050 cm uzunlukta iken ve ieklenmeden yaklak 3 hafta nce 1-10 ppm dozunda GA'nn
sadece salkmlara gelecek ekilde pskrtlmesi, salkmlarn daha seyrek yapda olmasn
salamtr. Ayrca ekirdekli sofralk zm eitlerinden bazlarnda taneler turgorunu
kaybetmekte ve hasattan 1 ay kadar nce burumaktadr. Bu durumu nlemek amacyla tane
tutumundan 1-2 hafta sonra 20 ppm dozunda GA uygulanabilir.

71

Tane iriliinin arttrlmas amacyla GA, en nemli hcre byten hormonlar olarak
zellikle ekirdeksiz zmler zerinde etkilidir. Bu amala Sultani ekirdeksiz zm
eidinde GA yaygn olarak kullanlmakta ve iki uygulama nerilmektedir:

GA uygulamas: 2,520 ppm konsantrasyonda ve takkelerin % 20-80'i dt

zaman yaplr. Bu ekilde tane tutumu azaltlarak salkmlarda uzama, tane
byklnde bir miktar art salanr.

GA uygulamas: 20 ve 40 ppm'de ayn asmalarda, tane tutumu devresinde ve

genellikle ilk uygulamadan 1014 gn sonra yaplr. Bu uygulama tane
bykln arttrr.

Yetitiriciler, zellikle sofralk eitler asndan pazara erken zm gndererek

nispeten yksek olan fiyatlardan yararlanmak isterler. Fakat bu eitlerin normal olgunlama
zamanlarn daha da nceye almak iin baz kimyasal maddelerden yararlanlmaktadr. Etilen
erkencilii salamak amacyla tanelerin ben dme dneminde asmalara pskrtlmelidir.
Uygulama dozu eitlere gre 1001500 ppm arasnda deiir. Etilen uygulamalar, ayrca
ilk hasattaki rn miktarn arttrarak erkencilii olumlu etkilemekte ve deiik zm
eitlerinde ortalama 4-16 gnlk erkencilik salamaktadr. Etilenin ok erken dnemlerde
(tane tutumu dnemi) ve ok yksek dozlarda uygulanmas, olgunluu geciktirip rn
miktarn azaltabilmektedir.

72

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar

neriler

Budanacak asma fidanlarn

belirleyiniz.

1, 2, 3, 4, 5 numaral ubuklar

gz zerinden budaynz.
Dier srgnleri dipten itibaren
karnz.

Yan dal kesip karnz.

Gen filiz braknz.

73

 Budamay tamamlaynz.
Tele doru eilmi olan yeni
gen yan daln zerinde
yaklak 15'er cm arayla gzler
braknz.

Yan kollar oluturunuz.

Budama yaplm ve mavi okla

iaretli yerlerdeki ubuklar 3'er
gzden budaynz.

Asmada, zerinde gz kalacak

ubuklarn
haricindeki
ubuklar tam olarak dibinden
kesiniz.
"Trnak"
denilen
brakmaynz.

knt

Mavi okla gsterilen yerleri

dipten kesiniz.
Yeil okla gsterilen yerleri 3
gz zerinden kesiniz.

74

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aada verilen deerlendirme sorularn cevaplandrarak faaliyete ilikin
bilgilerinizi lnz.
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.
1.

Asmann kk blgesinde yetersiz nem olunca aadaki belirtilerden hangisi

gereklemez?
A) Srgn geliimi yavalar
B) Srgn geliimi hzlanr
C) Srgn geliimi iyi olur
D) Srgn geliimi durur

2.

Asmann su tketimi hangi yollarla gerekleir?

A) Transpirasyon
B) Evaporasyon
C) Evapotranspirasyon
D) nfiltrasyon

3.

Asmada ba kllenmesi hastal daha ok hangi blgelerde grlmektedir?

A) Kurak
B) Nemli
C) Yal
D) Souk

4.

Ba mildiy hastal iin eskiden beri hangi ila kullanlmaktadr?

A) nsektisitler
B) Kire
C) Bordo bulamac
D) Herbisitler

5.

Aadakilerden hangisi asmada grlen salkm gvesinden korunmada kltrel

nlemler iinde yer alr?
A) Asmay askya almak
B) Asmay yerde bytmek
C) Budamadan kanmak
D) lalamadan kanmak

75

6.

Asmada grlen salkm gvesi larvalar nerelerde bulunmaz?

A) Tomurcukta
B) iekte
C) Korukta
D) Toprakta

7.

Aadakilerden hangisi asmada azot noksanlnn en tipik belirtilerinden deildir?

A) Srgn gelimesinin yavalamas
B) Srgnlerin zayf kalmas
C) Meyvede eker miktarnn azalmas
D) Meyvede eker miktarnn artmas

8.

Aadakilerden hangisi budamann etkisi deildir?

A) Srgnn ksa gelimesine
B) Gzlerin uyanmasna
C) Bir yl sonraki verime
D) rnn olgunlamasna

9.

I. Filiz alma II. ki gz zerinden srgn ksaltma III. Tepe alma IV. Koltuk alma
Yukarda saylan ilemlerden hangisi veya hangileri yaz budamasna girer?
A) I
B) II
C) I ve II
D) I, III, IV

10.

Aadakilerden hangisi ben dme dneminde uygulandnda erkencilik

salamaktadr?
A) Oksinler
B) Etilen
C) Gibberellinler
D) Sitokinler

DEERLENDRME
Cevaplarnz kontrol ediniz. Hatal yantlarnz iin konuyu tekrar ediniz.
Yantlarnzn tamam doru ise uygulamal teste geiniz.

76

UYGULAMALI TEST
Uygulama faaliyetinde kazandnz bilgi ve beceriler dorultusunda ocak ayndan
itibaren bir yllk bakm uygulamas program yapnz. Yapm olduunuz almay
aadaki ltlere gre deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
1. Ocak ay ierisinde asma diplerini ama ilemine yer verdiniz mi?
2. Boaz kkleri temizleme ilemini yaptnz m?
3. Gbreleme program oluturdunuz mu?
4. Krizma ilemine yer verdiniz mi?
5. ubat aynda gbreleme program yaptnz m?
6. Asmalarnz budamaya baladnz m?
7. Balarda k mcadelesi yaptnz m?
8. Omcalara bordo bulamac uygulamas yaptnz m?
9. Mart ay iinde alamaya gerek varsa a uygulamasna yer
verdiniz mi?
10. Nisan ay iinde toprak ilemeye arlk verdiniz mi?
11. Asmalarn boaz ama ilemine yer verdiniz mi?
12. Gbreleme, ilalama ve u alma gibi kltrel ilemlere yer
verdiniz mi?
13. Mays ay ierisinde budama, boaz ama, u alma ilemlerine
arlk verdiniz mi?
14. Balarda mildiy ve kllemeye kar ilalama programna arlk
verdiniz mi?
15. Haziran aynda sulama programna yer verdiniz mi?
16. Toprak ilemeye arlk verdiniz mi?
17. Her trl karlalabilecek hastalk ve zararllar iin ilalama
program yaptnz m?
18. zmn hasad iin gerekli hazrlklar yapmaya baladnz m?
19. Temmuz aynda yaz budamasna arlk verdiniz mi?

77

Evet

Hayr

20. Sulamay programladnz m?

21. lalamanz programladnz m?
22. Hasat ilemini programnza aldnz m?
23. Austos ay iinde yaz budama ilemlerine arlk verdiniz mi?
24. lalama program yaptnz m?
25. rn nasl deerlendireceinizin almasn yaptnz m?
26. Eyll ay ierisinde sulama program yaptnz m?
27. Kltrel ilemlere arlk verdiniz mi?
28. zm nasl pazarlayacanzn programn yaptnz m?
29. Ekim aynda toprak ileme ve bakm ilemlerini programnzdan
kaldrdnz m?
30. K mcadelesi iin ilalama program yaptnz m?
31. zm farkl ekillerde deerlendirilmesini yapabileceinizi
dnp buna gre bir plan yaptnz m?
32. Kasm aynda eer blgeniz souk ise boaz doldurma ilemini
programnza aldnz m?
33. Aralk aynda zmn depolanmasn programladnz m?

78

RENME FAALYET3
RENME FAALYET3
AMA
Tekniine uygun olarak meyvelerin hasadn yapabileceksiniz.

ARATIRMA

zmn depolanma yntemlerini aratrnz.

Refraktometre cihaznn alma prensibini aratrnz.
Kuru zm ve ya zmn kullanm alanlarn tespit ediniz.

3. HASAT LEMLER
3.1. Hasat Zaman
Sofralk zmler olgunlanca toplanmaldr. Pek ok meyveden farkl olarak
zmlerde toplandktan sonra olgunlama olmadndan grn, renk, lezzet ve yap
bakmndan arzu edilen dzeye ulatklarnda ba bozumunun yaplmas gerekir.

Fotoraf 3.1: Olgunlam toplanmaya hazr zm meyvesi

zmlerin olgunluuna karar vermede;

zmn rengi,
Toplam znebilen kat maddeler,
Salkm sapnn ve iskeletin rengi,
ekirdek rengi,
Tane etinden ekirdein ayrlmas,
Lezzet gibi faktrler etkendir.

79

Sofralk zmlerin ba bozumunda zmleri bir defada kesmek doru deildir.

araplk, kurutmalk ve ralk zmler, alnan rneklerde istenilen kuru madde veya ksele
durumuna geldii zaman ba bozulur. zmler, ekici bir renk grnm ve tketicinin
beenecei tad almal ve depolama zelliinde bulunmaldr. Duyular, testler yannda
fiziksel ve kimyasal deerlendirmelerle de olgunluk durumu belirlenebilir. Fiziksel olarak
grn nemlidir. Olgunlama ile renk arasnda yakn bir iliki vardr. Siyah ve krmz
eitlerde bir rnek parlak ve koyu; beyaz eitlerde ak ve kehribar sars renk olgunluu
gsterir. Olgun tanelerde salkm sapnn dip ksmnda odunlar. Odunlama ile salkm
sapndan su kayb ve renk deiimi azalr. Tat da nemli bir etmendir. Salkmda hemen her
tane olgunlukta olmaldr. Tat denemeleri birka kez aralkl olarak yinelenmelidir.
Kimyasal olarak rada eker ve asit orannn saptanmas en gvenilir yoldur.
Olgunluk ilerledike radaki eker oran artar, asitlik azalr. Scak yrelerde asit miktarnn
hzla azalmasna karlk serin blgelerde asit daha yava azalr. Sofralk zmlerde eker /
asit oran olgunluk standard olarak kabul edilmitir. Ayn eker / asit oranna erimek iin
serin yrelerde zmler, asma zerinde daha ok bekletilmelidir. eker miktarn bulmak
iin refraktometre ile rada suda eriyebilen maddeler saptanr. Okunan deer % olarak
belirlenir. Ban farkl yerlerinden en az asma seilir, bunlarn drt tarafndan i ve d
salkmlarn alt, st ve ortalarndan ikier tane koparlr. Taneler birletirilir, sklr. rada
kuru madde birka kez okunur. Refraktometrede llen bu deerin ortalamas alnarak
zmlerin kuru madde ierii bulunur. Suda eriyebilen maddeler deerinin 3 eksii yaklak
% eker miktarn verir. rada bulunan asit miktar da tad etkiler. Sofralk zmlerde kuru
madde / asit orannn eide, yrede belirtilmi ve baz eitler iin kabul edilen standartlar
verilmitir.

Fotoraf 3.2: Refraktometre

zmler olgunlatka salkm sapnn rengi yaprak yeilinden ak yeil, sar ya da

ak kahverengiye dnr. Baz eitlerde salkm sapnn srgnle birletii yerde
kahverengi, mantarms bir doku oluur. Bu doku krlmaya, su kaybna, renk deiimine ve
hastalklara daha dayankldr. Bu nedenle kesim buradan yaplmaldr. Uygun zamanda
hasat edilen zmlerde tat, renk, doku gibi sofralk kalitesini etkileyen zellikler en iyi
durumdadr.

80

3.2. Hasadn Yapl

Sofralk zmlerde nce gneye bakan salkmlar kesilir. Kesim ilemine i
kalktktan sonra balanr. zm taneleri snmadan kesime son verilir.

Fotoraf 3.3: zm hasad

Salkmlar keserken dikkat edilecek hususlar unlardr;

Mutlaka bak, makas vb. kullanlmal ve hasat asla elle yaplmamal,

Salkmlar olgun olmal,
Salkm meydana getiren tanelerin zerindeki pus tabakas silinmemeli,
Salkmlar zedelenmeden kesilmeli,
Kesilen salkmlar kaplara yava ve hafife konulmal,
Salkm olgunluk durumunu ve tabii rengini alm olmal,
Hastalk ve haeresiz olmal,
Salkm bykl normal olmal,
Salkm sapndan tutup kesilmelidir.

Fotoraf 3.4: Toplanan zmlerin sepetlerle tanmas

81

3.3. Pazara Hazrlama

Hasattan sonra ayklama ve ambalaj ilemine geilir. Bu ilem iin aa altlar ve
ardaklar veya bir vastann glge taraf en uygun yerlerdir. Ambalaj evleri, zm ambalaj
iin en iyisidir.
Kesilip toplama kaplarna doldurulan zmler, sandklama srasnda gzden
geirilerek hastalkl, rk, ezik, gne ve ila yan olanlar ince ulu makasla ayklanr.

Fotoraf 3.5: Yaral tanelerin ayklanmas

Ayklanan salkmlar standart zm kasalarna yerletirilir. Mekanik zararlanmalar

nlemek iin salkmlar atlmamaldr. Taneyi kesici sepetler kullanlmamal ve bunlar ters
evrilerek boaltlmamaldr. Mekanik zararlanma azaldka kuruma ve su kayb da az olur.
Ayklama ve sandklamann bir arada yaplmas ile arpma, sarslma ve ezilmelerden ileri
gelen berelenmeler de azalmaktadr.

Fotoraf 3.6: Toplanan zmler kasalarda

lkemizde uzun sre depolanacak veya pazarlara dorudan gnderilecek zmlerin

ambalaj iin 50 x 50 x 13 cm boyutlarnda aa kasalar kullanlr. Bu kasalar 77,5 kg zm
alr. Ancak son yllarda yurt d ve yurt iinde tahta kasalarn ok yer kaplamas ve i
sonunda evresel bir sorun olduundan geri dnml ambalaj kaplar kullanlmaktadr. Bu
kasalar hem daha az maliyetli hem de rn muhafazas daha iyidir.

82

zmlerde plastik kaplar, kaln mukavvalar hem pazarlama hem de rn kalitesini

daha iyi korumaktadr. Ancak depoda yksek oransal nemde ve yksek istifte ezilecei iin
karton kutular pek tercih edilemez.
Ambalajlama ilemi eide gre farkl zamanlarda yaplr. nk olgunlama
zamanlar farkldr. rnein; Tarsus Beyaz haziran temmuz aynda, Yalova ncisi haziran
austos aylarnda paketlenir. Paketlemede genellikle, 500 x 300 x 122 boyutlarnda 5 kglk
teleskopik karton kutu veya 400 x 300 x 135 boyutundaki 5 kglk karton kutular (st ak)
kullanlr.

Fotoraf 3.7: zel zm ambalaj kutular

Etiketlenmi ve ambalaj yaplm kasalar, ihra iin ise hemen frigofirik kamyona
yklenmelidir. Tama srasnda fmigasyon yaplmamsa zm, muz, patlcan, kavun,
zeytin ve domatesle birlikte tanabilir. zm tamasnda ksa mesafelerde 1318 C
scaklk ve %8595 nem uygundur. Buz ile soutarak yaplan tamalarda buzun zme
temas etmemesi gerekir.
Ykleme yaplmadan nce aadaki ilemler gzden geirilmelidir;

Kamyon kasasnn i ksmnn temizlii,

stif eklinin nasl yaplaca,

Ka kasa zm alaca,

Kasa scaklnn 1520 oC'ye ayarlanmas,

Ambalaj yaplm kasalarda etiket ve parti numaralar kontrol edilmelidir.

Ykleme yaplrken kasalarn sallanmayacak ekilde istif edilmeleri gerekir.

Yklemede kasalarn ayaklar tam oturmaldr. Hava sirklasyonunun normal olabilmesi iin
de tavanla sandk arasnda 50 cm'lik bir mesafe olmaldr. piyasa iin hazrlanan zmler,
dorudan kara yolu ile gnderilir veya souk hava depolarnda saklanr.

83

3.4. Depolama
Hasat edilen zmlerin depolamaya gemeden veya tamadan nce, bahe
scaklnn depolama veya tama scaklna drlmesine n soutma ilemi denir. n
soutma, hasattan sonra en ge 24 saat iinde tamamlanmaldr. Hasat ile soutmann
balamas arasnda scak bir ortamda zmler uzun sre bekletilirse, su kayb nedeni ile sap
kurur, taneler prsr, tanelenme artar ve mikroorganizma faaliyetleri hzlanr. n soutma,
zel n soutma odalarnda yaplr. Bunlar normal odalara gre daha abuk soutulur. n
soutma odalar normal soutma odas olarak da kullanlabilir. En ok hava dolam hzlar
ayarlanabilmektedir. n soutma su kayb ile oluan arlk kaybn azaltr, mantari hastalk
gelimesini durdurur. zmlerin rmelerine yol aan mikroorganizmalar en ok 25-30C
scaklk ve %70 ve daha fazla oransal nem ieren yerlerde geliir. Ksa srede soutma
mikroorganizma gelimesini durdurur. n soutma ile salanan dk scakln depolama
sresince hatta tketime kadar srdrlmesi zmlerin hasattaki kalitesinin fazla kayba
uramadan muhafaza edilmesini salar. Badan dorudan uzak tketim yerlerine
gnderilecek zmler de sandklamadan hemen sonra soutma sistemli aralara
yklenmelidir. Bu ekilde n soutma ile tama birleerek zmler tazeliini yitirmeden
tketiciye ulatrlabilir.
Depolama, hasat edilen sofralk zmlerin kalitelerini koruyarak belli bir sre
muhafazasn amalar. Bu yntem, rnlerin eitli muhafaza usullerinden birisidir. Eski
zamanlardan beri sofralk zmler ambar, kiler gibi yerlerde hevenk yaplarak ve daha
birok yntem kullanlarak korunurlard. Olgunlaan zmler uygun koullarda rt altnda
kt torbada asma zerinde 15-30 gn bekleyebilir. Ancak hasat anndaki kaliteyi
olabildiince korumak belli koullarn salanmas ile mmkn olur. Bunlar scaklk, nem ve
hastalklarn kontroldr. zmlerin depolanmas, istedii koullar ve zmn yaps nedeni
ile daha gtr. Fazla ve farkl teknik bilgiyi gerektirir. Belki de bu yzden dier retici
lkelere gre Trkiye'de depolanan zm miktar ok azdr.
zm depolanmasnda baar, ncelikle depoya konacak zmlerin salkl ve kaliteli
oluuna baldr.
Bu nedenle depolanacak zmler;

Ge olgunlaan, orta ve kaln kabuklu ve yola dayankl eit olmal,

Salkm orta irilik ve sklkta, iri taneli ve eide zg rengi alm olmal,

Tane sap kaln tane-sap, sap-iskelet balantlar kuvveti olmal,

Salkmlar salkl, beresiz ve pus tabakas silinmemi olmal,

Hasat tam zamannda yaplm olmaldr.

84

Fotoraf 3.8: zmn muhafazas

Depoya konulan zmlerin kalitesini yitirmeden muhafazas iin drt koul vardr.
Bunlar; scaklk derecesi, oransal nem, hava dolam hz ve fmigasyondur.

Scaklk derecesi: zm muhafazas iin 0C scaklk derecesi nerilir.

zmn eker miktar arttka bu derece daha aaya drlebilir. Depoda
salanan scakl belirli dzeyde tutmak iin kaplar sk ve uzun sreli
almaldr.

Oransal nem: zm depolamas iin % 9294 oransal nem nerilir. Depo

hacmi % 90'n altna derse sap kurumas ve tanelerde prsme olur. zmlerin
grn bozulur. Nem oran % 96'nn zerine karsa, bu kez kf mantarlarnn
gelimesi artar. zmlerden su kaybn azaltmakta iin souk odann oransal
nemi eit dzeyde tutulmaldr. Soutuculardan gelen havann scakl ile oda
scakl arasndaki fark arttka havann nemi azalr. Odada yksek oransal nem
salamak iin oda taban slatlmal slak uval veya snger konulmaldr.

Hava dolam hz: Depoda hava dolam hznn 0,20,25 m / s olmas istenir.
Souk depoda zm kasalarnn gerekli hava dolam hzn salayacak biimde
istiflenmesi gerekir. Kasalarla yan ve arka duvarlar arsnda 2025 cm, tabanda
15 cm, tavanda ise 70 cm boluk braklmaldr. Kasalarn yan kenarlar hava
fleme ynnden olmaldr. Sandklarn devrilmemesi iin en az 4 sra
birletirilmeli ve bloklar arasnda 7,510 cm aralk olmaldr. Aralk az
braklrsa hava dolam yeterli olmaz. Fazla olmas durumunda ise hava geni
aralklarda dolar, dar aralara girmez. Bu yzden sandklar arasnda eit boluk
olmaldr.

85

zmlerin soukta depolanmasnda 2 etmen kstlaycdr. Bunlar, su kayb nedeni ile

salkm ve tane saplarnn kurumas, tanelenme ile arlk kaybdr. Dieri ise mantarlarn yol
at rmedir. Bu yzden sadece souk uygulamas ile baarl depolama yaplmaktadr.
Hasattan nce ve hasat srasndaki evre koullar kf mantarnn gelimesi depoda durmaz.
nk mantar dk scaklklarda bile etkilidir. Bu nedenle uzun sreli depolamada soua
ek olarak kf mantarna kar baz koruyucu maddelerin kullanlmas zorunludur. zm
depolamasnda koruyucu olarak en ok SO2 gaz kullanlr. Botrytis mantar tane
kabuundan dorudan giremez. eitli nedenlerle kabukta olumu yark ve atlaklardan
taneye girer veya bu atlaklardan szan rada geliir. Depoda balangta mantar gelimesi
gzle grlmez. leri durumlarda gri renkli kf ortaya kar. rme yaygnlar ve kme
hlinde bozulma-rme grlr. te SO2 mantarn gelimesini nlemek ve kontrol altna
altnda tutmak iin zorunlu olarak fmigasyon kullanlr.
SO2 gaz depolanan zmlere iki ekilde uygulanabilir:

Odalara dorudan SO2 gaz verilmesi; Bu yntemde belli miktar gaz

odada belirli sre tutulduktan sonra dar atlr. Belirlenen dozda SO2
verilmesi belli aralklarla yinelenir. Burada teknik bilgi ve beceri
nemlidir. Oda iinde gazn her yere eit dalmas uygun havalandrma
sistemi ve istifin dzenli olmasn gerektirir. Oda iindeki SO2 gaznn bir
ksm zm ve ambalaj kab tarafndan emilir ve tutulur. Hava hz ve
zm miktar tanede tutulan gaz miktarn etkiler. Fazla SO2 zmlerde
kararma yapar. SO2 fazlalnn yol at zarar arttka rme azalr.
Fmigasyon aral arttka ve nem de ykseldike rme artar, kkrt
zararlanmas azalr. Genel olarak dk dozda ve sk fmigasyon
yaplmas durumunda rme kontrol edilebilir, zararlanma olmaz.
Dzenli olarak 7 gn aralkl fmigasyon yeterli olmaktadr.SO2
fmigasyonu Botrytis yannda baz mikroorganizmalarn yol at
rmeleri de nler. Ayrca fmigasyon solunum hzn azaltarak
depolama sresini uzatr. Fmigasyon yaplmasnda en kolay ve pratik yol
gerekli olan gaz SO2 tplerinden depo iine vermektir.

Ambalaj kaplar iinde SO2 elde edilmesi: Burada potasyum

metabislfit (K2S2O5) ya da sodyum metabislfit (Na2S2O5) kullanlr. Bu
maddeler havann nemi ile birleerek ortama SO2 verirler. (K2S2O5)
granle, toz veya sv hlde kk torbalar iinde zmle birlikte ambalaj
kab iine konur. Bir baka yol da (K2S2O5) eriyiini uygun nitelikli
ktlara emdirerek ambalaj kasas altna veya stne koymaktr. Bu
maddeyi ieren torba veya ktlar zmle birlikte 100 mikron
kalnlnda polietilen torba iine alnr veya sarlr. Fazla suyun umas
iin torbada 3 mm apl delikler alr. Ortaya kan SO2 gaz kasa iine
dalarak fmigasyon yolu ile rmekten korur. Burada nemli olan SO2
gaznn srekli ve dzenli olarak salanmasdr.

86

Fotoraf 3.9: zmn koruyucu katlarla birlikte ambalajlanmas

zmn deerlendirilme yntemlerinden birisi de kurutularak saklanmasdr.

lkemizde bu amala geni lde ve ticari anlamda ekirdeksiz ve ekirdekli kurutmalk
zm yetitiricilii yaplmaktadr. Kurutulan zmler erezlik olarak ve sanayide
kullanlmaktadr.
Kurutmalk zmlerden elde edilecek kuru zm verimi ve kalitesi asndan hasat
zamannn doru seilmesi ok nemlidir. Bunun iin hasat, ya zm rasnda eker oran
en yksek seviyede olduu zaman yaplmaldr. Hasat olgunluuna gelen zmler, kesici
aletlerle tanelenmeden kesilip alnr ve toplama kaplarna konur.
Kurutma ilemi doal olarak ve bandrma yaplarak iki ekilde olmaktadr. Doal
kurutma yntemi genellikle siyah renkli ekirdekli zm eitlerinde kullanlmaktadr. Bu
yntemde hasad yaplan zmler bada bol gne gren yerlere toprak zerine serilmekte
veya salkmlar ipe dizilerek badaki ardaklarda veya sundurma altlarnda glgede
kurutulmaktadr.

Fotoraf 3.10: zmn kurutulmas

87

Gerek ekirdekli ve gerekse ekirdeksiz beyaz eitler bandrma yntemi kullanlarak

kurutulmaktadr. Bandrmada ama zm tanesi zerindeki mumsu pus tabakasnn
uzaklatrlp ve bir miktar atlama salayarak tanenin su kaybn hzlandrmak suretiyle
kurumann abuklatrlmas ve iyi bir renk elde edilmesidir. Bandrma svs olarak potasa
denilen potasyum karbonat ile buna zeytinya ilave edilmi ekli bazen de kll suzeytinya karm kullanlmaktadr. Bandrma ilemine tabi tutulan zmler toprak, kt,
beton veya tel sergi yerlerinde kurutulmaktadr.
zm deerlendirme yntemlerinden birisi de pekmez yaparak saklamaktr. Trkiye
de pekmez retimi geleneksel olarak binlerce yllk bir gemie sahiptir. retim daha fazla
aile iletmecilii eklinde yaplmaktadr. Eskiden beri halk arasnda pekmezin insan sal
zerinde olumlu etkileri olduuna inanlmaktadr.
zm deerlendirme yntemlerinden bir dieri de pestil yaparak saklamaktr.
Pekmez, pestil retiminde hammadde olarak kullanlr. Pekmez retiminde olduu gibi elde
edilen zm ras durultulur ve ekilii giderilir. Hazrlanan pestil, nemli olmayan bir
ambalaj ve depoda muhafaza edilmelidir.
Asmann rnlerini deerlendirmede, Trkiyeden son zamanlarda salamura
yapraklarn yurt dna ihra edildii gzlenmektedir. Bu nedenle salamura yaprak retimi
zerinde nemle durulmas gerekmektedir. Salamura yaprak retimi asmada gzler uyanp
yaprak olutuu anda balamaktadr. K aylarnda asma yapraklarndan yararlanabilmek iin
yaprak salamuras yaplmaktadr. Yaprak asmann nemli bir organdr. Salamura iin
kullanlacak yapraklarn bykl, rengi ve ekli zm eidine, byme artlarna ve
yapran srgn zerinde yerine gre deiir. Salamura kurmak iin srgn zerinde
bulunan 4, 5 ve hatta 6. yapraklar toplanr. Yapraklar ok fazla soldurulup, kurutulmadan
salamura kaplarna uygun bir ekilde dizilir. Daha nceden hazrlanm olan %8-10 luk
tuzlu su, salamura kaplarna yapraklarn zerini rtecek ekilde doldurulur. Salamura suyuna
%0,2 orannda limon asidi katlmasnn yarar vardr. Bundan sonra yapraklarn salamura
yzeyine kmamas ve hava ile temasn nlemek iin bir arlk ile bastrlr. Bylece
yaklak 2 ay sonra gzel ak rengi olan salamura yapraklar elde edilir.

88

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar

neriler

zmn hasat zamann belirleyiniz.

zmlerin olgunluuna karar vermede;

zm renginin, toplam znebilen kat
maddelerin, salkm sapnn, iskelet
renginin, ekirdek renginin, tane etinden
ekirdein ayrlmasnn ve lezzetin
nemini unutmaynz.

zm hasat ediniz.

Hasat srasnda keskin bak kullannz.

Hasat edilmi zmleri pazara

hazrlaynz.

Hasat edilmi ve pazara hazrlanan

rnlerden iinde rk taneli olan
ksmlar uzaklatrmay unutmaynz.
zmleri aykladktan sonra kasalara
yerletirmeyi unutmaynz.

Depolama ilemine zen gsteriniz.

Depo ortamn zm iin uygun konuma

getirmeye zen gsteriniz.

89

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aada verilen deerlendirme sorularn cevaplandrarak faaliyete ilikin
bilgilerinizi lnz.
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.
1.

Asmalarda ba bozumu zamannn geldii aadaki hangi lte baklarak

anlalmaz?
A) Renk
B) Lezzet
C) Yap
D) Yaprak says

2.

Sofralk zmlerin ba bozumunda zmleri ka defada kesmek doru deildir?

A) 1
B) 2
C) 3
D) 4

3.

Sofralk zmlerde nce hangi yne bakan salkmlar kesilir?

A) Kuzeye
B) Gneye
C) Batya
D) Douya

4.

lkemizde uzun sre depolanacak veya pazarlara dorudan gnderilecek zmlerin

ambalaj iin kullanlan kasalar yaklak ka kilogram gelmektedir?
A) 3
B) 5
C) 7
D) 9

5.

Hasat edilen zmlerin depolamaya gemeden veya tamadan nce bahe scaklnn
depolama veya tama scaklna drlmesi ilemine ne denir?
A) lk soutma
B) Altrma
C) n soutma
D) oklama

90

6.

Depoya konulan zmlerin kalitesini yitirmeden muhafazas iin aadakilerden

hangisi nemli deildir?
A) D ortamn scakl
B) Deponun scaklk derecesi
C) Deponun oransal nemi
D) Deponun iindeki hava dolam hz

7.

zmn depo scakl yaklak olarak ka derece olmaldr?

A) -2
B) 0
C) 2
D) 4

8.

zmn uygun bir ekilde depolanmas iin oransal nem % ka olmaldr?

A) 70
B) 80
C) 85
D) 90

9.

zm depolamasnda koruyucu olarak en ok hangi gazdan yararlanlmaktadr?

A) SO2
B) KO2
C) O2
D) CO2

10.

zmlerde fmigasyonu srasnda uygulanacak kkrtdioksit gaz ne gibi bir etki

yaratmaktadr?
A) Kzarma
B) Sararma
C) Kararma
D) Beyazlama

DEERLENDRME
Cevaplarnz kontrol ediniz. Hatal yantlarnz iin konuyu tekrar ediniz.
Yantlarnzn tamam doru ise uygulamal teste geiniz.

91

UYGULAMALI TEST
Uygulama faaliyetinde kazandnz bilgi ve beceriler dorultusunda uygulamal zm
hasad yapnz. Yapm olduunuz almay aadaki ltlere gre deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri
1. Kesim yapacanz baa gittiniz mi?
2. lk nce nereden kesim yapacanza karar verdiniz mi?
3. Kesim zamann doru tespit ettiniz mi?
4. Salkmlar tam olgunlua gelmi mi?
5. Kesim ileminde doru ve temiz alet kullandnz m?
6. Kesim ilemini salkmn sapndan tutarak yaptnz m?
7. Kesim srasnda salkmlara zarar vermemeye zen gsterdiniz
mi?
8. Kesilen salkmlar atmadan yavaa sepete koyabildiniz mi?
9. Hasat ettiiniz zmleri ambalaj yerine zaman kaybetmeden
gtrebildiniz mi?

92

Evet

Hayr

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Deerlendirme sorularn cevaplayarak modle ilikin bilgilerinizi lnz.
Aadaki cmlelerdeki boluklara uygun cevaplar veriniz.
1.

Asmalarda gvde ykseklii verilen ekline bal olarak

deimektedir.

2.

Asmann gvdesinde ve ana kollarnda, kaln ve..yapda l bir kabuk

tabakas vardr.

3.

Ada Karas ve Bornova Misketi zm eitleri, avu ve Kadn

Parma eidi ise ..olarak kullanlmaktadr.

4.

Baclkta baar salamak iin ba tesisi yaplacak yrenin

ve.faktrleri ile asma eidi uyum iinde olmaldr.

5.

Baclkta standart dikim ekilleri olarak ,.ve .

ekilleri kullanlmaktadr.

6.

Sulamann ana amac; asmada.ve..gelime ynnden

denge salamak zere tketilen suyun uygun miktarda ve doru bir zamanda
karlanmasdr.

7.

Balarda zellikle k budamasnn ardndan % 3-4 lk ..

uygulanr.

8.

Asmalarda .. noksanlnn fazla olduu durumlarda, asmada

srgngeliimi byk lde engellenmekte ve ieklenmeden nce btn yapraklarda
noksanlk belirtileri grlmektedir.

9.

Balarda .. noksanlnda; iek tozu geliimi ve imlenmesininengellenmesi

sonucunda, meyve tutumunda byk lde azalma grlr.

10.

zm meyvesine uygulanacak .. fmigasyonu botrytis yannda baz

mikroorganizmalarn yol at rmeleri de nler.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Hatal yantlar iin konular tekrar ediniz.

93

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

C
D
C
D
A
C
D
A
C
D

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

B
D
A
C
A
D
D
A
D
B

94

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

D
A
B
C
C
A
B
D
A
C

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1

Terbiye

Mantarms
araplk,
sofralk
klim,
toprak
Kare,
dikdrtgen,
gen
Vegetatif,
generatif
Bordo
bulamac

3
4
5
6
7
8

Potasyum

Bor

10

SO2

95

KAYNAKA
KAYNAKA

ELK S. , Baclk, Cilt I, Trakya niversitesi, Tekirda Ziraat Fakltesi,

Bahe Bitkileri Blm, 1998.

www.ordutarim.gov.tr

www.gap.gov.tr

www.tagem.gov.tr

www.arastirma-yalova.gov.tr

www.ciftci.ksu.edu.tr

96