NM 424112

Ders 7. stinat Yaplarnda Sismik

Yklerin Hesab

Yrd. Do. Dr. Pelin ZENER

naat Mhendislii Blm
Geoteknik Anabilim Dal

stinat Yaplar
Eimli arazilerde araziden yararlanmak zere
zemini tabi ev asndan daha dik a ile tutmak
Kayma gme ihtimali olan zeminlerin yklmasn
engellemek,
Binann bodrum duvarlarn oluturmak.
Kylarn erozyondan veya taknlardan
korunmasn salamak,
Kprlerde kenar ayak grevi yapmak,
Derin ukurlarn yan duvarlarn tutmak gibi
amalara hizmet vermek iin ina olunan dey
yada deye yakn geii salayan yaplara istinat
yaplar denilir.

stinat Yaplar

Duvar Tasarm

Dayanma yaplar genelde kalc birer

yap elemandrlar.
l veya canl srarj ykleri,
Duvar arl,
Is ve bzlme etkileri
Deprem yklerini
Su basnlar
dikkate alnarak tasarm yaplr.

Duvar Tasarm
Klasik duvarlarn
Arlk (ta) duvarlar,
Yar arlk duvarlar (beton)
Konsol (betonarme)

olmak zere balca tr vardr.

Duvar Tasarm
Klasik duvarlar aada gsterilmektedir.

Konsol Tipi stinat Duvarlar

Konsol istinat duvarlar betonarme olarak ina edilirler
Tipik olarak yatay bir temel ve dey bir duvardan oluurlar.
Topuk altndaki zemin ktlesinin arl duvarn stabil kalmasn
salar.
Konsol duvarlar 10 m ykseklie kadar ekonomiktirler. Zemine
sabitlenmi dey konsollar gibi alrlar

Klasik Duvarlara Gelen Zemin tkisi

Bu duvarlar, arkadaki zemin itkisi ile ne
doru telenme ve dnme trnde yer
deitirme yaptklarndan arka tarafta
doan zemin itkisinin aktif zemin itkisi
olduu varsaylabilir.
Duvarn trne gre Rankin veya Coulomb
yanal itki kavramlarndan yararlanlarak
zemin itkisi hesaplanabilir.

Zeminde gerilmeler

Duvar Hareketi ve Toprak Basnc

arasndaki iliki

Zeminler iin kullanlabilecek K0

katsays deerleri

Aktif Toprak Basnlar

Arkasnda zemin tutan bir eleman da
doru telenir veya alt ucu etrafnda zemin
dna doru dnme gerekletirir ise
zeminde dey gerilmelerde deiim
olmaz iken yatay gerilmeler giderek azalr.
Yatay gerilmelerin en az deere dt
yerde gme oluur.

Aktif/Pasif Toprak Basnlar

Duvar zemin dna

doru hareket
etmektedir.

Duvar zemin iine

doru hareket
etmektedir.

B
duvar

Duvar hareketi srasnda A ve B noktalarndaki zemin

elemanlar incelenirse

Aktif Toprak Basnlar

Pasif Toprak Basnlar

Kaz ncesinde,

Kaz sonras

A noktasndaki
dey
hA=
h K0efektif gerilme;
vA'= h
vA= h
vA= h
A noktasndaki yatay efektif gerilme;

hA=

hA=

h K0

h KA

Zemin duvar dna hareket ettiinde,

v sabit kalr; ve h gme anna kadar azalr.

Aktif durum

Rankine Toprak Basnc

Teorisi

c tan

[h]

aktif

WJM Rankine
(1820-1872)

-Duvar srtnmesiz kabul eder.

-Sadece dey duvarlarda uygulanabilir.
-Duvar rijittir.
-Zemin yz yataydr ve dey ve yatay dorultularda kayma
gerilmeleri olumamaktadr.

Rankine Aktif Toprak Basnc

Duvar zemin dna doru hareket ettiinde,

Balangta (K0 durumu)

Gme (Aktif durum)

aktif toprak
basnc

v
h nde azalma

Rankine Aktif Toprak Basnc

a K az 2c K a
a v K a 2c K a

K a tg (45 )
2
2

Aktif Toprak Basnc

zemini tutan perde eleman dey

zemin st yz yatay,
duvar/zemin arasndaki srtnme as =0
z derinliindeki noktaya etkiyen aktif toprak
basnc pA
Kumlu zeminlerde

a v Ka
Killi zeminlerde

a v K a 2c K a

Rankin Aktif Toprak Basnc

pa aktif toprak basnc deerinin 0 olduu nokta
ile zemin yz arasnda ekme gerilmeleri
etkimektedir. pa=0 olan z0 derinlii

2c

z0

Ka

pA=-2c(Ka)1/2
Suya doygun killerde ksa sreli analizlerde
drenajsz koullarn geerli olmas durumunda
u=0 deerinde Ka=1 deerini almaktadr.

Rankin Aktif Toprak Basnc

1
PA K a H 2
2
-2c K A

zo
z

PA

PA

PA
H/3

(a)

(b)

PA

(c)

Rankine Pasif Toprak Basnc

Arkasnda zemin tutan yap (duvar) zemine
doru telenir veya alt ucu zemine doru dnme
yaparsa zemindeki dey gerilmeler sabit
kalrken yatay gerilmeler giderek artar.
Normal koullarda dey gerilmelerden az olan
yatay gerilme deeri bu art sonucunda nce
dey gerilme deerine ular ve daha sonraki
artan deerlerde belirli bir limit deerde zeminde
krlma meydana gelir.

Rankine Pasif Toprak Basnc

Kumlu zeminlerde

p vtg (45 )
2

Killi zeminlerde

p v tg (45 ) 2ctg (45 )

2

Kp tg (45 )
2
2

Rankine Pasif Toprak Basnc

1
Pp K p H 2
2
2c K p

Pp

PA

Pp
H/3

(a)

(b)

Pp

(c)

Rankine Pasif Toprak Basnc

p v tg (45 ) 2ctg (45 )

2

1
Pp K p H 2
2

Rankine Aktif ve Pasif Toprak

Basnc Katsays
K a cos

cos cos 2 cos 2

cos cos 2 cos 2

K p cos

cos cos 2 cos 2

cos cos 2 cos 2

1
PA K a H 2
2

1
Pp K p H 2
2

Coulomb Toprak Basnc Teorisi

Rankine toprak basnc teorisinin
dikkate almad
arka zeminin yatayla bir a yapt,

duvarn dey olmad

arkasnda srtnmenin olduu
granler (c=0) zemin koullarnda
geerli
(Kayma yzeyi dzlemsel olarak
kabul edilmektedir.)

Coulomb Aktif Toprak Basnc

Coulomb Aktif Toprak Basnc

1 2
Pa H K aC
2

K aC

Sin 2 ( )

Sin ( ) Sin ( )
2
Sin Sin ( ) 1

Sin
(

)
Sin
(

Coulomb Aktif Toprak Basnc

Duvar arkasnda yayl q yk bulunmas halinde

1
2
Pa eq H K aC
2
eq

Sin 2q

Sin ( ) H

Klasik Duvarlara Gelen Zemin tkisi

Klasik Duvarlara Gelen Zemin tkisi

Arlk tr duvarlarda duvar arkasnda toplam itki (a)da
gsterildii zere Coulomb yanal aktif itki katsays gz
nne alnarak duvarn H ykseklii iin hesaplanabilir.
Dier bir seenek olarak arka topuktan geen aa' sanal
bir yzeyin duvar tarafndaki kalan zeminin duvarla
birlikte hareket ettii dnlerek H' yksekliinde dey
duvara gelen itki bulunabilir.
Bu durumda eik zemin yzeyi iin deitirilmi Rankine
zm ile aktif itki katsays bulunup toplam itki H'
ykseklii iin hesaplanmaldr.

Klasik Duvarlara Gelen Zemin tkisi

Benzer zm (c)de grld zere
konsol duvarlar iin de yaplabilir. (b) ve
(c) zmlerinde duvarla birlikte hareket
ettii varsaylan zemin ktlesi arl Ws
durayllk analizlerinde duvar arl yan
sra ayrca gz nne alnmaldr.

izgisel Yk Etkisi
Duvar arkas aktif zemin itkisinin yan sra
zemin zerine etkime olasl olan izgisel
bir ykn duvara yapaca etkiyi
belirlemek iin,
400 lik a ile duvar arkasna etkitilerek yeri
belirlenir ve bykl

PaQ=Q x Ka

izgisel ve yayl yk etkisi

q=7 kN

W2

W1
Pa3

Pa1

Pa2

W3

q.Ka

.H.Ka

Yayl yk etkisi

Deprem Etkisi
Coulomb aktif itki kuram depremli durumda
deprem etkisi de gz nne alnarak ManonobeOkabe (1929) tarafndan gelitirilmitir.
Depremin dey ve yatay ivme katsays kv ve kh
kama arl ile arplp depremli durumdaki
kuvvetler elde edilmektedir.
Mononobe-Okabe eitlii hemen tm dayanma
yaplar iin kullanlmaktadr.
rnein arlk duvarlar, ankrajl duvarlar,
mekanik olarak iyiletirilmi (donatl vs)
duvarlarda ayn yntem uygulanabilir.

Mononobe-Okabe Yntemi
Coulomb aktif itki kuram depremli
durumda deprem etkisi de gz nne
alnarak Manonobe-Okabe (1929)
tarafndan gelitirilmitir.
Bu yntem istinat yaplar zerindeki
sismik zemin basnlarnn psdo-statik
analizini yapmaktadr.

Mononobe-Okabe Yaklam
(Mononobe,1929;Okabe 1926)

Bu yntem ieriinde aadaki varsaymlar yaplmtr.

Duvar aktif basn domasn salayacak kadar hareket
eder
Duvar arkas dolgu yzeyi eimli olabilir, ancak bir dzlem
olarak kabul edilir.
Duvar arkas dolgu yzeyinin eimli olmas halinde bu
dolgunun ya tamamen YASS altnda olduu ya da
tamamen stnde olduu varsaylr.
Yzeyin yatay konumda olmas durumunda su tablas
herhangi bir seviyede olabilir.
Duvar arkasndaki srarj niformdur ve tm yzeyi kaplar.
Duvar arkas dolgusunun granler olduu (c=0) varsaylr.
Svlama sorunu yoktur.

Deprem Etkisi
Mononobe-Okabe eitlii hemen tm
dayanma yaplar iin kullanlmaktadr.
rnein
Konsol istinat duvarlar
arlk duvarlar,
ankrajl duvarlar,
mekanik olarak iyiletirilmi (donatl vs)
duvarlarda ayn yntem uygulanabilir.

Deprem Etkisi
Depremli durumda gelecek toplam itki,

1 2
Pae H (1 k v ) K ae
2

Deprem Etkisi
K ae

sin 2 ( )

sin ( ) sin ( )
cos sin sin ( ) 1

sin
(

)
sin
(

kh

tg
1 kv
1

= Sismik a (byk olan deer kullanlr)

Deprem Etkisinin Etkime Yeri

Prakash ve Basavanna (1969) kuramsal olarak aktif
itkinin sismik bileeninin duvar stnden H/3 kadar altta
etkimesi gerektiini gstermitir.
Whitman (1990) model ve gerek duvarlarn
davranlarna gre aktif basncn sismik bileeninin
tabandan 0.6 H yukarda etkidiini belirtmektedir.
Lam ve Martin (1997) a gre uygulamadaki amalar iin
toplam aktif gerilmenin duvar ykseklii boyunca uniform
daldn ve bilekenin duvarn yar yksekliinde
etkidii varsaylabilir.
Bu neri Amerikan Karayollar tarafndan da
benimsenmitir.

Deprem Etkisinin Etkime Yeri

1
PAE H 2 (1- kv ) K AE
2
PAE PAE - P A
H
PA
3
z

PAE (0.6 H )

PAE

PAE duvara etkiyen aktif toprak basnc kuvveti

PA statik durumda duvara etkiyen aktif toprak basnc kuvveti
PAE statik durum ile depremli durumda duvara etkiyen aktif
kuvvetlerin farkdr.
H= duvar ykseklii
zeminin birim hacim arl
PAE Duvarn tabanndan 0.6H mesafede etkir.
z=PAEnin duvar tabanndan itibaren etkime noktas

Deprem Etkisi
Toplam Aktif Basn Katsays, Kat = Aktif statik
toprak basnc ile depremden oluan ek dinamik
toprak basncnn toplamn hesaplamak iin
kullanlacak katsay
Toplam Pasif Basn Katsays, Kpt =Pasif statik
toprak basnc ile depremden oluan ek dinamik
toprak basncnn toplamn hesaplamak iin
kullanlacak katsay
Emniyetli tarafta kalmak zere zeminin
kohezyonu ihmal edilmitir.

Toplam Aktif Basn Katsays, Kat

Toplam Pasif Basn Katsays, Kpt

Burada;

duvar-zemin arakesitinin deyle aktif basn tarafna doru yapt

a,
zeminle duvar arasndaki srtnme as, Zeminin su altnda veya suya
doygun olmas durumunda yerine /2 alnacaktr.

zeminin isel srtnme as, i arka zemin yzeyinin yatayla yukarya

doru yapt ev asdr.
Cv ve Ch a bal olarak hesaplanan bir a = ( = Sismik a)

Cv ve Ch = (kv ve kh) dey ve yatay edeer deprem katsays

Sismik Katsaynn Seimi

Yrrlkteki Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar
Hakknda Ynetmelik (2007) e gre deyde serbest
konsol olarak alan dayanma yaplarnda ,

ve yanal dorultuda mesnetlenmi yaplarda

bunun 1.5 katnn alnmas nerilmektedir.
Burada A0 deprem blgesine gre alnacak
etkin yer ivmesi katsays
(1. blge iin 0.40) ,
I ise yap nem katsays (1.5 ~ 1.0) dr.

 Edeer deprem katsaylarna bal olarak

hesaplanan as, srasyle kurudaki ve su
seviyesinin altndaki zeminlerde

Burada; Ch ve Cv toprak basncnn hesabnda kullanlan

yatay ve dey edeer deprem katsays,
b ve s ise zeminin su altnda ve suya doygun birim
hacim
arldr.

Statik durumda zemin ykleri

Pas = Zemin ktlesinden oluan statik aktif yatay itki
kuvveti
1
Pas H 2 K as
2
Kas=statik durumda aktif toprak basnc katsays
Qas = Ek ykten (srarj) oluan statik aktif yatay
itki kuvveti ise
q0 dzgn yayl d yk olmak zere depremden
oluan deerleri

Qas q0 K as

stinat Yaplarna Etkiyen Statik ve

Dinamik Ykler

Dinamik basn katsaylar Kad,

Kpd
Depremden oluan dinamik aktif basn
katsays Kad ve dinamik pasif basn
katsays Kpd ,

Kat = Toplam aktif basn katsays

Kas = Statik aktif basn katsays
Kpt = Toplam pasif basn katsays
Kps = Statik pasif basn katsays

Aktif ve Pasif Dinamik Ykler

zcd = Aktif veya pasif basn kuvvetinin bilekesinin zemin st yzeyinden

itibaren aaya doru llen derinlii

Yayl yk etkisi
Statik toprak basncna ek olarak deprem durumunda

dzgn yayl d ykten oluan aktif ve pasif toprak

basncnn zemin ykseklii boyunca deiimi

Depremde perdede oluan yatay

kuvvet Ppd
Depremde perdede oluan yatay kuvvet
Ppd , Gp gvde arlna bal olarak
Ppd=GpAo eklinde verilmektedir.
Tabakal zemin durumunda statik ve
dinamik toprak basnlarnn hesabnda
her bir tabakaya ait zellikler ve ilgili
tabakann
kalnlklar alnarak yukardaki formller ile

stinat Yaplarna Etkiyen Statik ve

Dinamik Ykler

n Boyutlandrma

Devrilmeye Kar Gvenlik

Devrilmeye Kar Gvenlik

Wiler duvar l ve topuk zeri zemin arlklardr.
Duvarn arkasnda aktif, nnde pasif gerilmelerin
doduu varsaylmtr.
Duvar arka dolgusu granler nitelikte olduu dnlp
aktif itki bileeninin H/3te etkidii gsterilmitir.
Gsterilen kuvvetlerden aktif itkinin yatay bileeni duvar
devirici, dier tm kuvvetler devrilmeyi nleyici
momentler dourmaktadr.
nleyici momentlerin devirici momentlere oran
devrilmeye kar gvenlik saysdr.
Devrilmeye kar gvenlik iin 2.0 gibi bir deer yeterlidir.
Deprem ykleri altnda gvenlik en az 1.3 olmaldr.

Devrilmeye Kar Gvenlik

FS devrilme

M Odirenen M R
M Odeviren

Duvar nnde doaca varsaylan pasif

itki erozyon ya da sonradan kaz olasl
ile etkimeyebilecei dnlrse gvenlik
olarak gz nne almamak daha doru bir
yaklamdr.

telenmeye Kar Gvenlik

Duvarn OO' tabannda da doru telenmeye kar
gvenlik, telenmeye kar duran kuvvetlerin teleyici
kuvvetlere oran olarak tanmlanr ve en az 1.5 gvenlik
says aranr.
Depremli durumda en az 1.1 olduu gsterilmelidir.
telenmeye kar direnen kuvvetler OO' boyunca doan
kayma dayanm direnci ile Pp pasif itkisidir.
Tabanda duvar-zemin srtnme as a, adezyon ca ile
gsterilirse telenmeye kar gvenlik
FSkayma

( v) tg a Bc a Pp
Pa cos

telenmeye Kar Gvenlik

(v) OO' zerindeki tm dey kuvvetler olup
Pa nn Pv dey bileeni de katlmaldr.
Yukardakine benzer ekilde Pp fazladan bir
gvenlik amacyla gz nne alnmayabilir.
a sktrlm taban zeminine dklecek beton
nedeniyle zemin isel srtnme asna eit
alnabilir
ca zemin kohezyonunun (0.5 ~ 0.7) kat kadar
olduu dnlebilir.

telenmeye Kar Gvenlik

telenmeye kar gvenlik yeterli deilse duvar altnda
bir di oluturulabilir.
Diin gvde donats uzatlarak elde edilmesi
dnlebilirse de arka topukta oluturulmas daha etkin
olabilir.
Di oluturmak yerine
taban geniliinin
artrlmas daha
ekonomik olabilir.

Tama Gc Ynnden
Gvenlik
Dey bileke (v)nin etkime yeri O noktasna gre
moment alarak bulunabilir. Bu bilekenin taban orta 1/3
snrlar ierisinde olmas halinde tabanda trapez biimli
ve her iki tarafta basn gerilmeleri douraca
mukavemet biliminin temel bilgilerindendir.

Tama Gc Ynnden
Gvenlik
B M R M0 B
e

2
6
V

B
e x'
2

Bu durumda simetri eksenine gre eksantirisite

e ise taban gerilmeleri

q max,
min

v
6e

(1 )
B
B

Tama Gc Ynnden
Gvenlik
Dey kuvvet bileeni (b)de gsterildii gibi orta 1/3
ekirdeinin dnda etkiyorsa en az gerilme, ekme
gerilmesi olup tabann zeminden ayrlmas (negatif
gerilmeler alnamayacandan) anlamna gelecektir.
Bu tarafta gerilme sfr olacandan (b) de
gsterildii gibi yeni bir gerilme dalm olacaktr.
Bu durumda V kuvvetinin ekirdek snrna denk
gelmesi anlamna geleceinden gerilmenin etkidii
taban olacaktr. Dey kuvvet dengesi yazlrsa

q max
B
v 3( e) .
2
2

Tama Gc Ynnden
Gvenlik
Zeminin tama gcne kar gvenlik katsays
aadaki ekilde hesaplanabilmektedir:

qall
F
qmax

qall

qu

Eitliklerde
qall zin verilebilir tama gc,

q max ise taban basncn gstermektedir.

qu Temelin birim alan iin son tama gcdr.

Tama Gc Ynnden
Gvenlik
qu= c Nc + q Nq + B N
Burada;
qu: Temelin birim alan iin son tama gcdr.
c : Zeminin kohezyonu
Nc, Nq , N : sel srtnme as ye bal
tama gc faktrleri
: Zeminin birim hacim arl
B : Temel genilii
q : temel dzeyindeki srarj gerilmesidir.

Tama Gc Ynnden
Gvenlik

Toptan Gmeye Kar

Gvenlik
Zeminin zayf olduu durumda istinat duvar ile beraber
zemin ktlesinin alt zemin zerinde kaymas ile toptan
gme ortaya kabilir.
Bu durumda kayma yzeyinin silindirik olduu kabul edilir
(Dilim Yntemi-Basitletirilmi Bishop)
Genel olarak gme dairesinin istinat duvar daire iinde
kalacak ekilde duvarn arka ucundan getii kabul edilir.
Daire merkezinin yeri seildikten sonra toptan gme
gvenlii
F toptan gme = devrilmeye kar koyan moment / Devirici
moment

Toptan Gmeye Kar

Gvenlik

Toptan Gmeye Kar

Gvenlik
Burada moment dnme merkezi olan daire
merkezine gre alnacaktr.
Zemin ve duvarn arlklarnn momenti devirici
momenti ve kayma dairesi zerindeki srtnme
kuvvetlerinin momenti kar koyan momenti
oluturmaktadr.
Toptan gme gvenlii zemin ve duvardan kk
dey dilimler alarak hesaplanabilir.
Daire merkezinin yeri deitirilerek gvenliin
minimum deeri aranr.
Bulunan sonucun n grlen bir deerden kk
olmas durumunda duvarn daha derine
yerletirilmesi veya taban plann boyunun
bytlmesi tavsiye edilir.

Toptan Gmeye Kar

Gvenlik

Toptan Gmeye Kar

Gvenlik