UBRIVA I UBRENJE

ORGANSKA UBRIVA
Organska ubriva su uglavnom materije biljnog i ivotinjskog porijekla. Prema
sastavu i osobinama ove materije mogu biti vrlo heterogene. Prema postanku i nainu
dobijanja dijele se na prirodna i industrijska organska ubriva.
Prirodna se dobijaju na polj. gazdinstvima i domainstvima, a ovde ubrajamo stajnjak,
osoku, ljudske fekalije, zeleni, slama, komposti.
Industrijska organska ubriva su otpaci ili sporedni proizvodi u industrijskoj preradi
stonih i biljnih proizvoda.
Stajsko ubrivo-stajnjak
Stajsko ubrivo je smjea tenih i vrstih stonih ekstremenata sa prostirkom. Ono je
najvanije organsko ubrivo jer se u njemu nalaze svi neophodni i korisni elementi za
ishranu biljaka, a utie i na fizike, hemijske i bioloke osobine zemljita.
U mokrai domaih ivotinja se nalazi vrlo malo fosfora, a znatna koliina lako
pristupanog azota i kalijuma. Kao izvor humusa mokraa nema znaaja. Azot je u
obliku uree, hipurne i mokrane kiseline, a kalijum kao K2CO3
vrsti ekstrementi sadre djelimino nesvarenu hranu bjelanevine, celulozu, lignin,
masti i dr, kao i veliki broj mikroorganizama. Punovrijedno stajsko ubrivo
predstavlja samo smjea vrstih i tenih ekstremenata.
Prostirka upija tene ekstremente i uva njihove hranljive materije od gubitaka, ali
obezbjeuje isto, meko i toplo leite za ivotinje. Za prostirku se koristi uglavnom
slama ita, kao i druge organske materije- lie, mahovina, treset, strugotina drveta. U
prostirci se nalaze organske i mineralne materije koje slue kao hrana
mikroorganizmima zemljita i stajskog ubriva.
Svjee stajsko ubrivo nije pogodno za direktno ubrenje radi veeg sadraja
nerazloene slame i u njoj znatne koliine celuloze, pentoza i lignina. Ako se ovakvo
ubrivo unse u zemljite mikroorganizmi e troiti azot slame i zemljita i izazvazi
gladovanje biljaka prema azotu. Dobro pripremljen stajnjak je onaj koji ima odnos
C:N=1:10-20.
Sastav stajnjaka
Svje stajnjak sadri 75% vode, 0,5% N, 0,25% P2O5 i 0,6% K2O.Sastav svjeeg
stajnjaka zavisi od naina uvanja.
Kompletno ubrivo koje veoma povoljno utie na fizike, hemijske i bioloke procese
zemljita, a preko njih i na visinu i stabilnost prinosa biljaka
Najstarije organsko ubrivo stajnjak, u narodu zbog dejstva poznat i kao crno zlato,
djeluje preko mineralnih materija koje se oslobaaju u procesu mineralizacije i preko
uticaja na fizike i bioloke osobine zemljita. U zemljitu se dalje razlae i
oslobaaju se biljna hraniva. U lakim zemljitima, neutralne ili slabo alkalne reakcije,
mineralizacija je znatno bra nego na glinovitim i kiselim zemljitima. Najbre se
razlae celuloza i hemiceluloza, a najtee lignin.
Prema ispitivanjima sve koliine celuloze se razlau u toku jedne godine, dok 37
odsto lignina i posle etiri godine ostaje nerazloeno. Osim jona biljke iz stajnjaka
mogu da usvajaju i neke organske molekule, ije dejstvo moe da bude stimulativno
ili inhibitorno u zavisnosti od svojstva fizioloki aktivnih materija.
Stajnjak je potpuno kompletno ubrivo koje veoma povoljno utie na fizike,
hemijske i bioloke procese zemljita, a preko njih i na visinu i stabilnost prinosa
biljaka. Pod uticajem stajnjaka, naroito svjeeg, teka zemljita postaju rastresitija,
zemljite se lake obrauje, proiruje se interval vlanosti kad je zemljite pogodno za
obradu. Redovnom primjenom stajnjaka laka zemljita postaju vezanija, otpornija na

eroziju i deflaciju. Istovremeno, poveava se snaga dranja vode, sadraj pristupane

vode u zemljitu, poboljavaju se sorpcione osobine zemljita.
Stajnjak povoljno djeluje na toplotni reim zemljita. S obzirom na to da stajnjak
poveava ukupnu poroznost, do izvjesne granice utie i na bre zagrijevanje zemljita.
Iako je koncentracija mineralnih materija u stajnjaku mala, ipak se u zemljite unose
znaajne koliine hraniva. Biljna hraniva u stajnjaku su hemijski vezana za organsku
materiju i postepeno se oslobaaju u procesu mineralizacije. Zato je stajnjak
sporodjelujue ubrivo i on u zemljitu djeluje vie godina, zavisno od osobina
zemljita, klime, primijenjene koliine i dubine zaoravanja.
Kako je stajnjak potencionalni nosioc i rezervoar uzronika raznih oboljenja, ima
veliki znaaj s epizootiolokog i epidemiolokog stajalita. Preivljavanje patogenih
bakterija u stajnjaku zavisi od temperature, pH, vlanosti, vrsti mikroorganizama.
Tako na primjer uzronik HOC-a praivi 2 sedmice na panjaku, salmonele u istim
uslovima preive i do godinu dana, tenije do 100 dana...
Razgradnjom stajnjaka nastaju razliiti gasovi (amonijak, sumporovodik, indol). Ti
gasovi imaju neugodne mirise, a mogu izazvati i oteenja kod ljudi i ivotinja koji
su im dugo izloeni. Neugodni mirisi nastali razgradnjom stajnjaka se ire na velike
udaljenosti, ak i do 5 km.
vrsti stajnjak ne zagauje zemljite. Teni stajnjak koji se prska u obliku umjetne
kie moe zagaditi vode, bunare, izvore (patogeni mikroorganizmi!) i izazvati
degradaciju zemljita (razvoj trulenih procesa).
Zavisno od sastava stajnjaka, u njemu se odvijaju razliiti procesi razliitim
intenzitetom. Samim tim razliita je toplota unutar pojedinih vrsta stajnjaka.
Stoga stajnjak dijelimo na: topli stajnjak konja i ovce,hladni stajnjak goveda i svinje
U mokrai se kalijum nalazi vezan za organske kiseline.
Da se smanje gubici NH3 potrebno j svaki dan stajsko ubrivo iznositi na ubrite, a
viak tenosti odlazi u osonu jamu.
vrsti ekstrementi i prostirka trpe promjene pod uticajem mikroorganizama. U
aerobnim uslovima nastaju ugljen dioksid, voda i oslobaa se toplota, a u anaerobnim
uslovima metan i ugljen dioksid. U anaerobnim uslovima se dobija biogeni gas koji u
novije vrijeme ima vei znaaj.
Stajnjak je prvenstveno azotno i kalijumovo ubrivo, dok je sadraj fosfora znatno
nii. Iz stajnjaka se najbre oslobaa kalijum, zatim azot, dok fosfor sporije prelazi u
pristupaan oblik. Zbog postepenog oslobaanja hraniva ima izraeno produeno
dejstvo. Na tekim zemljitima dejstvo stajnjaka u prosjeku traje etiri do pet godina,
na ilovaama tri do etiri, a na lakim zemljitima dvije do tri godine. Tekstura
zemljita utie i na dinamiku iskoriavanja hraniva u pojedinim godinama poslije
primjene stajnjaka.
Pozitivno dejstvo stajnjaka na osobine zemljita i prinos moe da se utvrdi deset i vie
godina poslije njegove primjene. Primjenom stajnjaka u zemljite se unose i
mikroorganizmi, a organska materija stajnjaka je izvor energije zemljinim
mikroorganizmima. Stajnjak ubrzava aktivnost zemljine mikroflore, usled ega se
popravlja struktura zemljita, poveava koncentracija ugljendioksida, to utie na
aktiviranje fosfora iz zemljinih rezervi. Mineralizacijom stajnjaka, usljed aktivnosti
aerobnih bakterija, oslobaaju se i biljni hormoni, auksini i vitamini, koji djeluju
stimulativno na rast i razvoj biljaka.
Do pojave mineralnih ubriva, organska ubriva, a naroito stajnjak, bila su jedina
ubriva na veini gazdinstava. U to vrijeme glavni izvor hraniva za biljke su bila
hraniva iz organskih ubriva i hraniva iz zemljine rezerve. Zbog toga je bilo izuzetno
vano da se to vie hraniva vrati u zemljite u obliku stajnjaka, kako bi se odrala

plodnost zemljita, iako plodnost zemljita zavisi i od plodoreda, konkretno od toga

da li se gaje leguminoze koje obogauju zemljite u azotu.
Koliina stajnjaka zavisi od koliine raspoloivog stajnjaka na gazdinstvu, od osobina
zemljita i klime, od kvaliteta stajnjaka i zahtjeva usjeva. Poto na gazdinstvu po
pravilu nema dovoljno stajnjaka, zato se u novije vrijeme predlau manje doze 8-10
t/ha. Time se oivljava aktivnost zemljinih organizama, to veoma pozitivno djeluje
na plodnost zemljita.
Na obinim ubritima razlaganje stajnjaka zavisi od vlanosti i sabijenosti ubrita.
U zoni aerobne fermentacije temperatura se postie do 60-75C, dok u slojevima bez
prisustva vazduha temperature su 30-35C. Najbre se razlae konjski stajnjak, koji
postie i najvee temperature (75C). Osim ugljenih hidrata razlau se i azotna
jedinjenja pri emu nastaju aminokiseline i amonijak. Fosfor se nalazi u mineralnim i
organskim jedinjenjima.
Teni stajnjak
U grupu tenih stajnjaka ulaze otplavno stajsko ubrivo, gnojovka i osoka.
Otplavno stajsko ubrivo
Ovo organsko ubrivo se dobije od krutog stajskog ubra, u stajama gde se kruti i
tekui ekstrementi iste hidraulikim putem (vodom). Slama se za taj postupak
usitnjuje na 2 do 3 cm duine i mea sa stajnjakom. Kasnije se razreuje s vodom ili
gnojnicom u razmjeru 1:3. U takvom se stanju otplavni stajnjak moe prebaciti
cjevima i ak primjeniti fertirigacija ako se doda vie vode. Samljeveni ostaci lie na
blatnu juhu. Biljna hranjiva iz otplavnog stajnjaka bre djeluju u zemljitu od
klasinog krutog stajnjaka.
Gnojovka
Radi smanjenja trokova u stoarskoj proizvodnji i primjena slame kao prostirke za
leaj stoke je sve manje u upotrebi. Naime, da bi se proizveo vrsti stajnjak, slama od
njive do primjene na proizvodnim povrinama u obliku stajnjaka, mora prei kroz
jedanaest i vie radnihoperacija. Dranje stoke bez prostirke je znatno jednostavnije i
jevtinije, jer se na leita ne stavlja prostirka, pa se kao otpadak skuplja samo urin i
balega, koji se mjeaju sa vodom posle pranja. Reetkasti pod ili neki drugi od
plastinih materijala slue za odvoenje tenog stajnjaka do jama u kojima se uva
stajnjak od 25 do 90 dana.
Pri tome je vrlo vano dimenzionirati septike jame odnosno spremita za gnojovku.
Ako se doda voda pre upotrebe, rauna se s 4 m prostora po uslovnom govedu 500 kg
teine za period od 4 mjeseca punjenja spremita. Bolja su spremita kapaciteta 20 do
25 dana punjenja a moe i do 90 jer se do tog vremena jo ne stvara kompaktna kora
na povrini gnojovke. Mirno, prohladno i oblano vrijeme najvie odgovaraju
primjeni gnojovke u polju. Gnojovka se do mjesta primjena transportuje cisternama ili
pomou zalivnih sistema. Primenjuje se u koliini sa 20 do 25m3 po hektaru. S
obzirom da gnojovka najvie sadri azota i kalijuma, pa se ona tretira kao azotnokalijumovo ubrivo.
Osoka (gnojnica)
Teno ubrivo nastalo od mokrae ivotinja i vode usljed padavina, pranja kanala i
razlaganja organskih materija. Osoka je NK ubrivo jer sadri 0,2-0,25% N, 0,01%
P2O5 i 0,4-0,5% K2O. N i K se nalaze u rastvorljivom obliku (urea, amonkarbonat,
kalijumkarbonat). Da bi se sprijeili gubici potrebno je da osoka iz staja otie bre u
osonu jamu, pokrivena osona jama, vaenje osoke pumpom. Slabo uvana osoka
gubi za 3 mjeseca sav azot. Iznoenje osoke na njivu se vri u hladnije vrijeme, bez
sunca i vjetra i po mogunosti se odmah zaore. Osoka slui i za prihranjivanje ita i

travnjaka. Koristi se i za spravljanje komposta od slame, treseta i drugog organskog

materijala.
Upotreba stajskog ubriva
1. vrijeme upotrebe unosi se prije obrade i sjetve. Na lakim zemljitima i gdje su
blage zime sa dosta padavina peporuuje se unoenje stajnjaka u proljee da bi se
sprijeilo ispiranje i gubici. Na teim zemlitima i gdje su hladne i otre zime gdje je
potrebno duboko oranje stajnjak se unosi u jesen zajedno sa dubokim oranjem. Nakon
iznoenja i rasturanja stajnjak se zaorava. Kod nas se esto izvozi i ostavlja u
gomilicama ponekad i mjesecima pri emu nastaju veliki gubici, a ispiranje je u
zemljite ispod gomilica, pa se ovaj dio dobro poubri. Pri rasturanju ovakvog
stajnjaka dobija se slabo i sporodjelujua organska materija slame i vrstih
ekstremenata.
2. dubina zaoravanja zavisi od tipa zemljita, klime i kulture. Na lakim zemljitima
zaorava se na 10-20 cm, a na tekim 5-15 cm. U suvoj klimi se zaorava na veu
dubinu. Za okopavine zaorava se dublje nego za strna ita.
3. produeno dejstvo- stajsko ubrivo se djelimino iskoristi u prvoj godini, stajnjak
ima produeno djelovanje 4 do 5 godina, mada se pretpostavlja da se u prvoj godini
iskoristi 50%, u drugoj 30%, a u treoj 20%.
ubrivo od peradi
ubrivo od peradi je veoma cijenjeno, koncentrovano i brzo djelujue organsko
ubrivo. Na njegovo iskoritavanje utie vrsta ivine, starost, nain uzgoja, koliina i
vrsta konzumirane hrane kao i koliina vode.
Sastav i kvalitet ubriva od peradi zavisi od starosti i vrste peradi, naina ishrane,
starosti ubriva, uskladitenja, naina uvanja. Starenje ubriva dovodi do mnogih
promjena u njegovom sastavu, a naroito su veliki gubici u azotu i organskoj materiji.
Slino stajnjaku ubrivo od peradi sadri sve hranjive materije neophodne biljkama
ali u znatno veim koliinama.
Prostirka takoe utie na kvalitet ubriva, jer od vrste prostirke zavisi gubitak u azotu.
Sadraj azota se kree od 0,81-4,06%, fosfora 0,09-3% i kalijuma 0,67-2,96%, a
prosjeno se uzima 2,26% N, 1,42% P2O5 i 2,08% K2O.
U svjeem kokoijem ubrivu 70% azota se nalazi u tenim , a 30% u vrstim
ekstrementima. Gubici azota mogu nastati kad se ubrivo dugo dri uskladiteno. Da
bi se smanjili gubici koristi se tresetna prostirka i dodaje se superfosfat. Svjeem
ubrivu se moe dodati kre, dok se starom ubrivu ne smije dodavati.
Fekalije kao ubrivo
Fekalije su ljudski ekstrementi, a predstavljaju uglavnom azotno-fosforno ubrivo sa
manjim sadrajem kalijuma.Po sadraju hranjivih materija mogu imati veu vrijednost
nego stajnjak, jer je kvalitetnija i raznovrsnija ishrana ljudi. Ljudske fekalije sadre
manje organske materije od stajnjaka i njima se zemljite slabije obogauje humusom.
Poto sadre NaCl utiu nepovoljno na zemljite i neke biljne vrste (duvan, krompir).
Duom upotrebom kvare se fizike osobine zemljita jer natrijum potiskujui iz
adsorbtivnog kompleksa Ca djeluje kao peptizator. U velikim gradovima gdje se
proizvode ogromne koliine ljudskih fekalija upotrebljavaju se kao ubrivo.
U selima i manjim gradovima fekalije se pripajaju stajnjaku ili se kompostiraju sa
osokom, tresetom ili drugim materijama kao to su slama, drvena pilota. ee se
koriste kompostirane. Kompostiranje traje 10-12 mjeseci, a na kraju treba izvriti
dezinfekciju da se unite patogene bakterije.Najee se dodaje zelena galica (25 g
dnevno po ovjeku). Ljudske fekalije se mogu koristiti i u suvom stanju, sue se i
melju pa se dobija pudrat. Puno se koristi u zapadnoevropskim zemljama.

Slama kao ubrivo

Slama ita sadri 85% suve materije, 0,5%N, 0,12% P2O5 i 1,2%K2O. Koristi se kao
prostirka u talama. Na imanjima sa manjkom ivotinja slama se zaorava, prodaje ili
zapali.Pri zaoravanju slame bakterije i gljivice koje razlau organske materije uzimaju
djelom N iz slame i zemljita, pa se stvara nepovoljan odnos C:N =100:1. Za
efikasnije dejstvo slame potrebno ju je isjeckati na 10-15 cm, rasturiti po njivi, dodati
N u koliini od 0,6-0,8 kg na 100 kg slame i zaorati odnosno na hektar 30 kg N.
Paljenjem slame gubi se organska materija isparavanjm u vazduhu, a u zemljite se
vraaju P i K u obliku pepela.
Kompostiranje slame
Ima za cilj dobijanje stajskog ubriva bez stoke. Slama se sjecka na 10-15 cm i stavlja
u sloj od 30 cm visine. Na 100 kg slame dodaje se 0,7% N i prska vodom ili osokom
koliko moe da upije slama.Kada temperatura gomile dostigne 60C treba je sabiti i
tada dodati novi sloj slame tretiran na isti nain i tako se postupak ponavlja do visine
od 2 metra. Tenost ne smije oticati da ne bi dolo do gubitka. U ovom kompostu
sadraj N je 0,5% kao i u stajnjaku.
MINERALNA DJUBRIVA
AZOTNA UBRIVA
Azotna ubriva se dijele na: nitratna (ilska alitra, sintetika alitra, kalijum nitrat,
kalcijum nitrat) ,amonijana ubriva ( amonijum sulfat iz koksnih pei i sintetiki,
amonijum hlorid, anhidrovani amonijak, amonijani rastvori,
amonijakati),amonijano-nitratna ubriva (anonijum-nitrat, kalcijum-amonijum-nitrat
KAN,amonijum-sulfat, nitrat), amidna ubriva (karbamid-urea, ubriva na bazi uree i
kalcijum-cijanamid).
NITRATNA UBRIVA
ILSKA ALITRA NaNO3 naslage na Andima su ogromne, a o postanku postoji
vie hipoteza. Jedni pretpostavljaju da je nastala nitrifikacijom guana (izmet) morskih
ptica, koje tu ive u ogromnim jatima. Po drugima ilska alitra je nastala
nitrifikacijom organskih materija porijeklom iz mora jer se u naslagama nalaze i
sulfati, ali je nejasno zato u naslagama nema broma. Po sastavu sadri: NaNO3 828%, NaCl 8-25%, Na2SO4 2-12%, KNO3 2-3%, a u manjoj koliini sadri K,Ca,
Mg.Sadraj azota u preraenoj ilskoj alitri je 16%.
SINTETIKI NATRIJUM NITRAT- NaNO3 Sadraj azota u sintetikoj alitri je
16%.
I jedna i druga alitra imaju iste fiziko-hemijske osobine, mora da bude potpuno ista
i tad je bezbojni, prozrani kristali. Ispiranje nitrata iz zemljita dolazi to nema
sposobnost da ih vee ni supstitucijski ni hemijski, ne grade nerastvorljive soli sa bilo
kojim katijonom zemljita, ne mogu da se adsorbuju na povrini koloidnih estica, a
jedino se veu biolokom adsorbcijom. Dugogodinjom upotrebom ovih ubriva
moe doi do zaslanjivanja zemljita usljed istiskivanja Ca-jona iz adsorptivnog
kompleksa. U kiselim zemljitima istiskivanje H-jona iz adsorptivnog kompleksa sa
Na-jonima smanjuje kiselost. Natrijum-nitrat je fizioloki alkalna so jer biljke bre
adsorbuju NO3 jon od Na jona.
KALIJUM NITRAT- KNO3 Dobija Se reakcijom natrijum-nitrata i kalijum-hlorida
ili kalijum-hlorida i azotne kiseline.Manje je higroskopan od drugih nitratnih ubriva,
a sadri 12-14% N i 44-45% K2O. Ovaj odnos je nepovoljan jer biljke trae iste
koliine hranjivih materija ili vie azota. Spada u sloena NK ubriva i najvie se
koristi za dobijanje NPK ubriva. Kalijum-nitrat je so bijele boje, kristalne grae,

blago kisele do neutralne reakcije, dobre rastvorljivosti u vodi, pogodan za

fertiirigaciju.
KALCIJUM NITRAT Ca(NO3)2- dobija se djelovanjem azotne kiseline na kalcijum
karbonat ili kalcijum oksid. Bijele je boje, granuliran sa 15%N i 24% Ca, higroskopan
je pa se uva u specijalnim vreama, pogodan je za sva zemljita jer sadri kalcijum.
AMONIJUM SULFAT (NH4)2SO4-Nekad je bio vaan, a sad se malo koristi zbog
sulfata, koristi se za dobijanje kompleksnih ubriva. Dobija se iz koksnih pei i
sintetiki.Sadri 20-21% N i nije higroskopan, ima dobre fizike osobine i dobro se
rastvara u vodi.Izrazito je kiselo ubrivo zato to biljke bre usvajaju NH4-jone nego
SO4-jone
AMONIJUM-HLORID- NH4Cl- Dobija se kao sporedni proizvod pri fabrikaciji sode,
zatim neutralizacijom HCl sintetikim amonijakom.Sadri 23-25%N i 66%Cl.
ANHIDROVANI AMONIJAK- NH3- to je suv gas sabijen pod pritiskom do tenog
stanja. To je najkoncentrovanije azotno ubrivo sa 82,2% N ili 99,9% NH3.
AMONIJUM-NITRAT NH4NO3 nekad se kao sirovina koristila ilska alitra iji se
natrijum zamjenjivao amonijakom, a razvojem industrije azotnih jedinjenja na raun
azota iz vazduha zapoela je proizvodnja ovog ubriva direktnim spajanjem azotne
kiseline i amonijaka. Sadri 34-35%N od ega je pola u nitratnom, a pola u
amonijanom obliku, bijele do ute boje, jako higroskopan, jako je rastvorljiv,
eksplozivan. Koristi se prije sjetve, za vrijeme sjetve, u vidu prihranjivanja i u
proizvodnji sloenih NPK ubriva. U zemlji ne ostavlja balast.Biljke ga 100%
iskoriste.
KALCIJUM-AMONIJUM-NITRAT KAN, NH4NO3CaCO3-nastaje mjeanjem 9495% amonijum nitrata sa krenjakom.Ima 20, 25 ili 27% azota. Krenjak u KAN-u
povoljno utie na osobine zemljita, naroito kiselih, fizioloki je neutralno ubrivo.
Proizvodi se u obliku granula.
KARBAMID-UREA, CO(NH2)2- dobija se iz tenog amonijaka i ugljen dioksida.Za
proizvodnju su zbog pritiska potrebni specijalni ureaji. Urea je najkoncentrovanije
vrsto ubrivo. Sadri 46% N. Azot je u amidnom obliku koji u zemljitu
fermentacijom i nitrifikacijom prelazi u amonijani i nitratni oblik.
FOSFORNA UBRIVA
Izvori za dobijanje fosfornih ubriva su sirovi fosfati i rude eljeza.
SIROVI FOSFATI
KOTANO BRANO je prvo fosforno ubrivo, a poelo se proizvoditi u 18. vijeku.
Prije upotrebe kostiju odstranjuju se masti i lijepak. Kotano brano sadri 22-30%
P2O5 i 1-2%N. U zemljite se unosi plie.
FOSFORIT I APATIT se proizvode od druge polovine 19. vijeka. Velika nalazita su u
Rusiji, SAD, sjevernoj Africi, Izraelu. Mogu biti organskog ili neorganskog porijekla.
Mineralni sirovi fosfati apatiti vode porijeklo od vulkanskih i talonih stijena, a
organski sirovi fosfati fosforiti nastali su od izumrlih ivotinja i ptica.
Koriste se na kiselim zemljitima u kojim prelaze u primarne i sekundarne fosfate koji
su pristupani biljkama. Najvie se koriste u industriji mineralnih ubriva.
SUPERFOSFAT- Ca(H2PO4)22CaSO4- prirodni fosfati se tretiraju sa fosfornom ili
sumpornom kiselinom pri emu nastaje mineralno ubrivo-superfosfat. Fino mljeveni
sirovi fosfati koji sadre 32-36%P2O tretiraju se sumpornom kiselinom u odnosu 1:1
pri emu dobijeni proizvod sadri upola manje P2O od sirovih fosfata, odnosno 18%
P2O. Ako se fosforit i apatit tretiraju fosfornom kiselinom dobija se mineralno
ubrivo znatno bogatije fosforom dvostruki superfosfat sa 35-42% P2O ili trostruki
superfosfat koji sadri 40-50% P2O ili obogaeni superfosfat koji nastaje tretiranjem
sirovih fosfata sa sumpornom i fosfornom kiselinom i sadri 26-28% P2O.

Superfosfat je siv, sivozelenkast, sivobjeliast, pepeljast prah ili granuliran.Rastvorljiv

u vodi, nije higroskopan, hemijski je kiselo ubrivo, pri unoenju u zemljite
djelimino podlijee retrogradaciji, odnosno djelimino prelazi u prvobitan oblik
TALONI FOSFAT- PRECIPITAT,CaHPO4 proizvodi se tretiranjem fosforita
mineralnim kiselinama, a zatim krenim mlijekom pri emu dolazi do precipitacije
taloenja i stvaranja sekundarnih fosfata. Precipitat sadri 30-35% P2O bijele do sive
boje.
TOMAS-FOSFAT (TOMASOVO BRANO)- Ca4P2O9- razvojem industrije elika u
Engleskoj, Tomas je razradio metod odvajanja fosfora iz elika dodajui dolomit koji
vezuje fosfor. Tomas fosfat sadri 15-16% P2O i 45-47% CaO, u obliku je finog
praha, sivocrne do crne boje, po vrijednosti i osobinama slian je superfosfatu.
Superfosfat i tomasfosfat se unose u zemljite prije sjetve, najbolje pri osnovnoj
obradi.
UTICAJ fosfornih-UBRIVA NA OSOBINE I PLODNOST ZEMLJITA
Fosforna ubriva sadre u sebi kalcijum u razliitim oblicima pa povoljno utiu na
fizike i hemijske osobine zemljita i poveavaju njihovu plodnost. Sirovi fosfati
smanjuju kiselost podzola i pseudigleja. Superfosfat svojim gipsom djeluje
meliorativno na zaslanjena zemljita. Tomasfosfat djeluje meliorativno na kisela i
nezasiena zemljita. Precipitat djeluje povoljno na kiselim zemljitima.
Fosfatizacija Fosfor povoljno utie na prinos, ali i na osobine zemljita. Poto su u
veini sluajeva naa zemljita siromana fosforom potrebno je izvriti fosfatizaciju,
odnosno siromana zemljita prevesti u srednje obezbjeena, odnosno da sadre
najmanje 16 mg P2O5/100 g zemljita po Al metodi. Za poveanje 1 mg potrebno je
dodati 50 kg fosfora. Ako su zemljita jako siromana fosfatizacija se radi postepeno,
u nekoliko navrata.
KALIJUMOVA UBRIVA
U prirodi se kalijum ne nalazi slobodan, ve u obliku jedinjenja. Porijeklo prirodnih
kalijumovih soli je morska voda, odnosno nekadanja mora koja su ostavila leita
ovih soli. Sirove kalijumove soli nisu pogodne za direktno ubrenje zbog niskog
sadraja kalijuma.Koriste se koncentrovane kalijumove soli i to:
- kalijum hlorid 60% i 50% K2O je fizioloki kiselo ubrivo,
- kalijumova 40% so, - kameks 40% K2O,- kalijum-magnezijum sulfat 28% K2O,
- kalijum sulfat 50% K2O, fizioloki kiselo ubrivo. Kalijuma ima dosta u pepelu, pa
se pepeo moe koristiti kao K-ubrivo.
UTICAJ K-UBRIVA NA OSOBINE I PLODNOST ZEMLJITA
Kalijeve soli iz adsorptivnog kompleksa istiskuju Ca koji se vezuje sa Cl, pokretan je
i lako se ispire iz zemljita, posebno u humidnim podrujima. Kalijumove soli su
fizioloki kisele, jer biljke usvajaju vie kalijuma.
KALCIJUMOVA UBRIVA
Rijetko se posebno upotrebljavaju u ishrani biljaka jer neka fosforna i azotna ubriva
sadre Ca koji podmiruje potrebe biljaka za ovim elementima. Jedinjenja koja sadre
Ca koriste se za popravku kiselih zemljita. Kalcijumova ubriva se dobiju iz
prirodnih nalazita i otpadaka pri proizvodnji eera. Od prirodnih se koriste krenjak,
gaeni kre, dolomitno brano, gips, lapori, a kao otpadak pri proizvodnji eera
koristi se saturacioni mulj.
KALCIFIKACIJA je mjera koja se koristi za poboljanje siromanih i kiselih
zemljita.Meliorativne kalcifikacije se obavljaju sa velikim dozama Ca (5-20 t/ha), a
odravajue su sa 0,6-1,2 t/ha CaO godinje.
MIKROUBRIVA

Primjena mikroubriva u obliku istih hemijskih spojeva je pokazala niz nedostataka,

jer je teko rasturiti male koliine mikroubriva, a poveanjem koliine moe se
toksino djelovati na biljke. Zbog toga se primjenjuje folijarna ishrana koja je
efikasna ali poskupljuje proizvodnju.
1. Borna ubriva: boraks,borna kiselina, borni superfosfat, bormagnezijalno ubrivo,
termoborati.
2. Bakarna ubriva: bakarni sulfat (plavi kamen),piritna ljaka.
3. Cinkova ubriva: cink sulfat.
4. Manganova ubriva: mangan sulfat, manganizirani superfosfat.
5. Molibdenova ubriva: amonijum molibdat.
6. Helati su organomineralna unutarkompleksna jedinjenja u kojima je metal u
strukturi organske materije vezan kordinacionim vezam. Rastvorljivi su u vodi ali nisu
elektroliti jer se elemenat ne moe disocirati pa prema tome ni fiksirati u zemljitu.
Ove osobine su posluile za dobijanje ubriva u obliku sintetikih helata. Sintetiki
helati moraju imati osobine: element vezan u helat (Fe, Zn, Cu, Mn) ne smije biti
zamjenjen drugim elementom u zemlji, postojani su na hidrolizu, rastvorljivi su u
vodi, ne mogu se fiksirati u zemljitu, moraju biti lako pristupani biljkama preko
korjena ili folijarno, ne smiju biti toksini u koliinama koje su potrebne biljkama. U
praksi su poznati sledei helatirajui agensi: EDTA, HEDTA, DTPA, EDDHA.
OSTALA POJEDINANA UBRIVA

Magnezijumova ubriva

eljezna ubriva,

Sumporna ubriva.
MIKROBIOLOKA UBRIVA
Mikrobioloka ubriva dobijaju sve vie na znaaju u savremenoj biljnoj proizvodnji.
Povoljno djeluju na proces pretvaranja organske materije u mineralne forme pogodne
za ishranu biljaka, poboljavaju azotofiksaciju, pospjeuju oslobaanje elemenata iz
teko pristupanih formi u lako pristupane. Mogu biti tena, granulirana, u
prahu.Najvie se upotrebljavaju azotofiksatori, fosfobakterin, silikobakterin,
humivorin, mikofizin.
SLOENA UBRIVA
Sloena ubriva su ona koja sadre najmanje 2 neophodne hranljive materije, odnosno
NP,NK, PK, NPK. Pored ovih moe da sadri i druge hranljive materije Ca, Cl, SO4, i
to u sirovinama ili se dodaju kao npr. Ca, Mg, Na, Fe, mikroelementi Mo, Mn, Cu, B,
Zn.U novije vrijeme imaju sve vei znaaj, dok se znaaj pojedinanih ubriva sve
vie smanjuje.Sloena ubriva NPK 10:20:30 sadre 10 kg N, 20 kg P2O i 30 kg
K2O, odnosno 60 kg aktivne materije u 100 kg ubriva.Sloena ubriva se dijele na
mjeana i kompleksna.
MJEANA UBRIVA se proizvode mehanikim mjeanjem pojedinanih ubriva,
pri emu ne dolazi do hemijske reakcije izmeu upotrebljenih komponenti. Ova
ubriva sadre N, P i K u obliku odvojenih soli. Za proizvodnju mjeanih ubriva
mogu se koristiti sljedee komponente: amonijak, amonijum-sulfat, amonijum-nitrat,
urea, superfosfat, rjee precipitat i trostruki superfosfat, 60% K-hlorid, 40% kalijeva
so, a rjee kalijum-sulfat.Od mjeanih ubriva najpoznatija su: -amonizirani
superfosfat, - amonijani superfosfat, - azotno-kalijumovo ubrivo (potazot),
-fosforno-kalijumove kombinacije, - tomaskali, - kalijumov metafosfat, -azotnofosforno-kalijumove kombinacije.
KOMPLEKSNA UBRIVA- su proizvod hemijskog sjedinjavanja soli osnovnih
hraniva azota, fosfora i kalijuma u sloeno trojno NPK ili dvojno NP, NK i PK
ubrivo. Kompleksna ubriva se dobijaju razlaganjem sirovih fosfata azotnom

kiselinom, a u novije vrijeme sumpornom i fosfornom kiselinom. Dobijenom

jedinjenju se dodaje amonijak i kalijumove soli pa tako nastaju kompleksna ubriva.
Kao azotna komponenta se koriste sintetiki amonijak, azotna kiselina, amonijumnitrat, urea. Ako je azot u obliku amonijaka onda su to amofoske, a ako je u obliku
amonijum nitrata onda su to nitrofoske.
Fosforna komponenta koriste se sirovi fosfati apatit i fosforit iz kojih se fosforna
kiselina teko pristupana biljkama pa se obrauju mineralnim kiselinama
sumpornom i fosfornom.
Kalijumova komponenta najee slue kalijum hlorid 60%, a rjee kalijum-sulfat
50%.
SLOENA TENA UBRIVA
Su vodeni rastvori ili suspenzije koje sadre N, P, K, zatim mikroelemente, pesticide,
stimulatore rasta. Ona mogu biti prava tena ubriva ili suspenzije vrstih ubtiva u
vodi. Prva ubriva su bistri rastvori bez taloga, dok suspenzije u vodi uvijek imaju
talog koji ini dio nerastvorenih materija ubriva. Mogu se primjenjivati prskanjem
rastvora po povrini zemljita bez kulture ili za vrijeme vegetacije, unoenjem
rastvora u zemljite na odreenu dubinu i fertiirigacijom (putem
navodnjavanja).Prednost tenih ubriva u odnosu na vrsta je visok stepen
mehanizovanosti, brzo izvoenje radova, homogeno rasturanje ubriva, precizno
doziranje, istovremena primjena ubriva, pesticida i navodnjavanja, manje povrede
biljaka, uteda radne snage. Nedostaci su u taloenju i kristalizacija u toku
proizvodnje, skladitenja i primjene. Ovo se spreava pri temperaturi od 0C. Vijek
trajanja je kratak, oko 30 dana pa se moraju u tom roku primjeniti.

ORGANSKA DJUBRIVA
Zelenino djubrenje
Zelenino ubrenje je zelena biljna masa koja se zaorava. U ovakvom nainu ubrenja
koriste se biljke koje brzo rastu.
Gaje se kao prethodne kulture, meuusevi i naknadne kulture, a ree cele godine.
Zelenino ubrivo, kao naknadna kultura, seje se u jesen i to: uljana repica, smea
maljave grahorice, inkarnatske deteline i hibridnog ljulja, smea maljave grahorice i
ozimog jema.
U prolee kao prethodna kultura, moe se sejati smea obine grahorice i jarog jema,
zatim kokotac, lucerka, lupina. Kao meukulture mogu se gajiti facelija, stoni
graak. U zavisnosti od uslova, biljke se posle 4-10 nedelja, najkasnije pred setvu
pokose i zaoru ili ostave kao mal.
Zelenino ubrivo obogauje zemljite pre svega azotom iz zelene mase, a
leguminoze azotom iz vazduha zahvaljujui delovanju kvrinih bakterija koje ive na
njihovom korenu i vre fiksaciju vazdunog azota.
Kompost
Kompost se najee u bati koristi kao organsko ubrivo i za spravljanje zemljinih
smea za gajenje povra i cvea u zatienom prostoru. Po sastavu je slian stajnjaku i
koristi se kao osnovno ubrivo u koliini 3-6 kg po m2. Priprema se od otpadaka
biljnog i ivotinjskog porekla, od gradskog smea. Mesto gde se priprema kompost
mora biti zaklonjeno od vetra i u senci. Na suncu se organski otpaci brzo sue,
bakterije koje uestvuju u kompostiranju brzo uginu i organska masa ostaje dugo

nepromenjena. Biljni otpaci koji se stavljaju u kompostite moraju biti zdravi, jer
izazivai bolesti kompostiranjem ne uginu. Zbog toga kompost moe biti izvor irenja
bolesti, korova i tetoina. Kompost u proseku sadri 0,35-0,5% azota, 0,2% fosfora i
0,25-0,3% kalijuma. Kompostiranje se moe obaviti u humci koja se pravi na povrini
zemljita bez okvira i sa okvirom od ice (u obliku korpe), daske, prua ili u jami.
Postupak kompostiranja je isti. Visina komposta u humci je 150-180 cm, irina pri
dnu 150 cm, a duina proizvoljna. Kod dugakih humki se na svakih 150 cm ostavlja
otvor za ventilaciju.
Pre kompostiranja skine se povrinski sloj zemljita (8-10 cm), postavi drenani sloj
od granica ili stabala suncokreta, a zatim se do eljene visine naizmenino rea sloj
sveih i suvih biljnih otpadaka (15-20 cm) i sloj zemljita (5 cm). Po potrebi se dodaje
negaeni kre uz zalivanje vodom ili osokom. Gomila komposta se ne sabija, a
poslednji sloj humke je od zemljita. Ve posle nekoliko dana razvija se visoka
temperatura (50-60oC), a potom se kompost hladi i organska materija mineralizuje.
Svaka 2-3 meseca gomila se izmea i prekrije zemljitem (sloj oko 10 cm). Kompost
je gotov za 6-12 meseci i tada je jednolian, mrviast, lak i tamnosme. Za bre
kompostiranje (4-6 nedelja) humke treba da su nie (50 cm) a biljni ostaci iseckani. U
biljne ostatke stavlja se iseckana kopriva, preslica, kameno brano, bio komposter ili
odgovarajui bioloki preparati (na bazi silicijuma, kravlje balege, kamilice, hrastove
kore maslaka, valerijane) iji je cilj bre i kvalitetnije kompostiranje. U organskoj
proizvodnji se u kompost mogu dodati i gliste koje probavljajui organske materije
kompost meaju i mineralizuju. Danas se za brzo kompostiranje organskoj masi
dodaju smee mikroorganizama.
Metode kompostiranja
Proizvod razgradnje organske materije-otpada biljnog i ivotinjskog porekla
Po hemijskom sastavu moe biti vrlo razliit
esto se koristi gradski otpad, ali postoji opasnost od zagaivanja tekim metalima
Danas se za brzo kompostiranje organskoj masi dodaju smee mikroorganizama
U biljne ostatke stavlja se iseckana kopriva, preslica, kameno brano, bio-komposter
ili odgovarajui bioloki preparati iji je cilj bre i kvalitetnije kompostiranje
Glistenjak
Poznato je da su kine gliste dobar indikator plodnosti zemljita. Ima ih samo u
plodnom i nezagaenom zemljitu (do 100 jedinki na m2).
Usitnjavaju organsku materiju, slepljuju estice gline i humusa u stabilni kompleks,
kopanjem hodnika doprinose boljem vodno-vazdunom reimu zemljita
Specifine kompostne gliste koriste se za proizvodnju organskog ubriva glistenjaka.
Bogat je humusom (i do 25%), siromaan mineralnim azotom (1-1,7%), ali sadri
visoke koliine fosfora (do 240 mg na 100 g) i kalijuma (do 1400 mg na 100 g) kao i
znaajne mikroelemente (cink, bakar, mangan, gvoe).
Glistenjak se koristi u smei sa zemljitem i to za siromana zemljita jedan deo
glistenjaka prema 10 delova zemljita, a za plodna zemljita u odnosu 1:6. Ove smee
se koriste za uzgoj rasada i u zatienom prostoru, a kao ubrivo koristi se u koliini
od 0,2-5 kg na m2