p

;lf

ExclusivelY Distributed bY

ANVrL PUBLISHTNG, INC'

8OO7-B Pioneer St',BrgY' KaPitolYo

1603
Pasio'CiW
-los.

ret.

637

-362t I 631-7 o4.s

Fax No.: 637-6084

ANG MGA SINASABI TUNGKOT SA PISOBILITIES

E-mail: anvilpublishing@yahoo'com

"Bilang haligi ng Globe at BPI-Globe BanKO, ako ay natutuwa sa napapanahong proyekto ng Colayco Foundation. Isang napakahalagang
kontribusyon sa ating mga kababayan at OFWs ang magbigay ng edulasyo1 ukol sa responsableng paghawak ng pera upanf makamit ang
layuning pag-a,senso. Ang Globe ay lubos na sumusuporta sa atinE
mga bayaning OFWs at sa buong sambayanang Pilipino sa pamamagi!al.lg_mga serbisyong pangkomunikasyon at pampinansiyal tulad ng
GCASH na madaling gamitin at abot-kaya ang halaga. Umaasa ako na
ang handbook ni G. Colayco ay lubos na makatulonf sa ating mga kababayan upang maisulong ang ating magandang kinabukasan." Ernest L. Cu, President, Globe Telecom, Inc.
"lnirerekomenda ko sa lahat ng mga mamumuhunan at pamunuan sa
negosyo na hikayatin ang kanilang mga empleyado na basahin ang librong ito. Gaya ng sabi ni Topax: "A financially healthy employeeTs a

productive employee."
Renato R. Ermita, Chairman, Asahi Glass Philippines

"Laging may mahalagang napupulot mula kay G. Colayco. Itong pisobilities ay babasahin na magpapaalala sa atin tungkol sa pundasyon
ng kalayaang pinansyal. Pinapaalam dito ang 4'Ms - isang maganding
paTaqn upang maintlndihan ang mga pangunahing hakbang patungo
sa kalayaan mula sa kakapusan. Inirerekumenda ko ang librong ito sa

lahat ng estudyante, mas lalo na ang mga malapit na magtapos sa kolehiyo at mag-uumpisa pa lamang sa pagtratrabaho. Sana sakaalamang
mapupulot nila, magagawa nilang ipuhunan ang kanilang sahod imbii
na gastusin sa mga wants."

Tony Toni, Radio Personality, Magic 89.9

'l{{aki

ang maitutulong ng handbook na ito sa mga Pilipino at mga

OFWs na nagsisikap paunlarin ang kanilang kabuhayan at pamilya.
Ang wastong paraan ng pagplaplano, pag-iipon at pamumuhunan ay
mahalagang aral upang makamit ng mga Pilipino at mga OFWs ang kanilqng mga mithiin sa buhay. Tuloy ang pagsulong ng CCASH at BptGlobe BanKO bilang masugid na partner ng mga Pilipino at mga OFWs
ypgnC mapalaganap ang mga serbisyong pampinansiyal na magaan sa
bulsa, sigurado, at maaasahan sa lahat ng oras."
Rizza Maniego-Eala, President, GCash (G-Xchang e, Inc.)
"Mahalaga ang tunay na pagninilay upang maging Malaya. Napakahalaga nito sa pagsarsaayos ng pansariling pinansya! May mga gabay sa
librong ito na makakatulong para makamit mo ang kalayaan sa kakapusan."
Coach Pia Nazareno-Acevedo, Founder & CEO, One Core Success
Center and Author, Born To Be A Hero

"Maraming uhaw sa impormasyong hatid ni G. Colayco at ng Colayco

Foundation. Dito sa SEDPI, sa aming larangan ng microfinance, nakita
ko na ang pinakamatagumpay naming mga kliyente ay ang mga taong
may disiflina sa paghawak ng kanilang pera. Marami pa silang kailangari malaman dahil ika nga ni G. Colayco, hindi sapat ang kumikita- ka
ng dahil sa iyong trabahob negosyo - kailangan mag-subi at mamuhunan para talhgang lumago. Mabuhay G. Colayco, sa bagong librong ito,
tiyali na maraming makakatanto ng mensahe mong abot-kamay ang
kasaganaan."

Mariel VincentA. Rapisura, President, Social Enterprise Development Partnerships, Inc. (SEDPI), President and CEO, SEDPI
Capital Credit, Inc. and Program Manager, Ateneo de Mqnila
U n iv e r s ity M

ic

rofin an c e C ap a city

uilding

P r og

ra m

"Kahit ano pa man ang trabaho mo - accountant, negosyante, erginee4

guwardya, doktor, pulis, titse4 kargador.... magbabago ang buhay pinansyal mo sa librong ito. Hinihikayat ko kayong basahin, pulutin, isaloob at gamitin ang mga aral sa aklat na ito."
Ariel DG Valderama, Self Employed, Former Mqnager - ST Micro
Electronics

NXP

Semiconductors

"Mabubulaga ang mga mambabasa sa mensahe ng librong ito: Responsibilidad natin sa ating sarili at mga mahal sa buhay na magplano, magtipid, mag-ipon, at mamuhunan upang makamit ang kalayaang pinansiyrirt. Sa tulong ng librong ito, sana maraming Pilipino pa 3ng mahikayat
na kumilos sa lalong madaling panahon. Kaya natin ito!"
Godofredo M. Ramizo lr., Editor, Pisobilities, Alumnus, Ateno de

PISOBILITIES
Ga[ay sa Bunay Pinansyal
Pera Mo, Palaguin Mo!
ni Francisco J. Colayco

Manila University

"Hindi darating ang pera sa palad mo kung maghihintay ka lamang.

Magsisilbing unang hakbang ang librong ito tungo sa paglago ng ryong
pera. Tunayna kayamanan ang napulot ko sa pagbabasa nito!"
lamir Tan-Torres, Student, Ateneo de Manila UniversiQt

at abot-kaya pa. Tunay na

makakatulong ang librong ito sa mga karaniwang Pilipino kagaya naming mag-asawa."
- Remi & fun ]eremiah, Housekeeper and Security Guard
"Naka-Tagalog kaya madaling intindihin,

Ipadala ang iyong rekomendasyon ng Pisobilities sq

info

@ co

ay c ofo und ati

o n.

co

Ccx-rvr".
r.0 r{

t:

F*t;:u;nrqr.tcx

Pisobilities

{?L+
r {i}-,lrr qu"ry ryA:rlqx
r,()l{ tiDql.\
rs{..
Il(]t',

'nlil!*,,,,,-"

Gabay sa Buhay Pinansyal

Pera Mo, Palaguin Mo!
@

Copyright Francisco J. Colayco 2010

All rights reserved.

No part of this book may be reproduced in any form or by any means
without the written permission of the author and the publisher.
Published by
Colayco Foundation for Education, lnc.
Telephone nos.: (02) 537-3731., l02l 637-3741, (63)9178537333
Email address: info@colaycofoundation.com
We bsite : www.colaycofou ndation.com

Editor and Translator

GODOFREDO

M. RAMIZO JR.

Cover Design by
INA COLAYCO-BAUTISTA of lN.C Design Studio

MENSAHE NG PASASALAMAT
May dalawang mahahalagang biyaya na nadagdag sa aking
ang mgq. apo ko no sinq Gabriella Sl<ye at Angelq Camille. Dapat
malaman kung gaano sila kahalaga, hindi lamang para sa
pamilya kundi, kasama ng ibang kabataan, pati na rin sa ating
Sila ong kinabukasan ng ating bayan!

buhay,

nilang
aming
bansa.

Sa lahat ng mgq Pilipino na nagpupursiging kumita dito sq Pilipinas

bilang empleyado o kaya negosyante at sa mga nasa ibayong dagat,

naway magsilbing paalala sa inyo ang babasahing ito. Nasa mga
kamay ninyo ang mapagkukunan ng kaalaman para mapag-aralan ang

Book Design by

mga maaaring gawin para matugunan ang mga pangangailangang

LLOYD TAYUG

personal at pinansyal.

lllustrations by
MIKE DE PERALTA
MOISES NICOLAS III
INA COLAYCO.BAUTISTA

tsBN 978-971-92995-8-s

Printed in the Philippines

First Printing - September 20L0
Printed by lnnovation Printshoppe, lnc.
Second Printing - December 2010
Printed by lnnovation Printshoppe, lnc.

Nabuo ang librong ito dahil sa hindi matatawarqng pagsisikap at

kasipagan ng Colayco Foundation for Education, Inc. (CFE) Team
partikular sina: Armand Q. Bengco, Joni S. Jocson at sa malaking tulong
nina: Amy M. Ordas, Joel R Cala, Guita T Gopalan, Rhea A. Fernandez,
Elvie C. Duran, Eric C. Ramirez, Ronnie A. dela Cruz, Silverio D. Carbayar,
Felix D. Carbayar, Cirila C. Tabar, Cora C. Cagatin, Michael Vincent C.
Benares at Frederico'Jun" M. Paragas (Tita Keri).

Maraming salamat din sa bukod-tanging suporta ng Gtobe Telecom,

Inc. at G-Xchange, Inc. (GCash). Maraming salqmat din sa sari-saring
mga kumpanya, organisasyon atindibidwal na patuloy ong pagsuporta
sa aming adbokasiya sa pamamagitan ng pag-dalo at pagtqtonghal
ng mgq seminar, workshop at ibang espesyal na programang pang
kalusugang pinansyal ng Colayco Foundation.

Lahat kayo ay huwaran ng kahalagahan ng pamomahagi ng biyaya.

Zz

1fifi6scof.

Colayco

F6under and Chairman,

Colayco Foundation for Education, Inc

MGA NILALAMAN
Paunang Salita

1 MADALING MAGPAYAMAN! MAGPLANO!

1L

1.1 Kasaganaan ang Target ng Plano,

pero ano ba ang kahulugan 'nun?
1.2 Alamin ang Kasalukuyang Kalagayang Pinansiyal
1.3 Alamin ang Tatlong Sisidlan ng Buhay Pinansiyal
2 MADALING MAGTIPID!

L2
L3

17
L9

20
2.1Gumawa ngBudgetl
2.2lwasang Bumili ng mga Bagay na Mawawalan ng Halaga2J,
23
2.3 Active Income for Needs, Passive Income for Wants
3 MADALING MAG-IPON!
3.1 Kahulugan ng Pag-iipon
3.2 Nagtitipid ka ba para Mag-ipon?
3.3 Income - Savings = Expenses
3.4 Matutong Tumanggi

25
25

4 MADALING MAMUHUNAN
4.1 Protection Basket: Mamuhunan sa Sarili,
Kumuha nglnsurance
4.2 Tutulungan ka ng Panahon, Compound Interest,

35

at Leverage

Ang mga impormasyong nakapaloob sa librong

ito ay mula sa

personal na mga karanasan ng sumulat. Naging batayan din ang iba

pang mapagkukunan ng impormasyon gaya ng nakasaad sa Research
and Reference Sources. Ang mga ispesipikong impormasyong pangekonomiya tulad ng interest rates, inflation rates at foreign exchange
rates ay ibinase sa mga umiiral na antas habang isinusulat ang librong

ito.
Bagama't nagsikap ang awtor na makapagbigay ng kumpleto at
napapanahong impormasyon, hindi ginagarantiyahan ng sumulat
na ang mga nakasaad sa babasahing ito ay tubusang tama at walang
kakulangan.

4.3 Talunin ang Inflation

4.4 Mga Gabay sa Pagpili ng Investment: Rish
Return Liquidity
4.5 Kapag Mas Mataas angReturn, Mataas din ang Rlsk RULE o LAW
4.6 Huwag Ilagak sa Nag-iisanglnvestmentang
mga Pamumuhunan

4.7 Mag-ingat sa Manloloko

4.8 Uutang ba ako o Hindi?
Mensaheng Pangwakas

26
31
32

35

PAUNANG SALITA
A rich person is not one who has the most
But is one who needs the least."
w ww. th ei nte rv i eww ith g

o d. c o

Panahon na Para Gumising

Ang mga naganap na krisis pinansiyal sa Asva noong 1998, at sa mundo

noong 2008 ay mga.babala sa ating lahat. Saksi tayo sa tahat ng uri
l9.pagnanago..sa kal"agayan. ng ekonomrya .ng Inga mamamayan, mga

institusyon pati.na ang _rqga bansang dating kinikitafang matataq-. Uqat ng

mga sulilaning.ito ang tub_o.rl, pagkakautlng. Vfalang"sinuman! _Ug14s sa
pagDagsaK ng eKonoruya. r.llbnang majltlap rto para sa mgafindt handang
humarap sa mqa problema. Nqunit para sa mqa nakapaqhanda at nakaqawa
ng mga-kaukulanq hakbanq fra makapaq-imdok at maliapamuhunan. fiindi
ito dahilan para tuluvanq maluqmok. Sa halip. kakikitain na nila no m

ftyftii,iiffii's' rald;yE:1i"aiffil"fr:iJs1ffi :r' H,' :fl3

i;eruia;ffia
Kananoaang gamng kapato-palcnabang ang mga pagkakataong
sal+.sa

Kalanp ng srtwasyon.

Abot-Ihrnay ang Pag-unlad - Wealth Within Your Reach

Nals \o_ng ibahagi ang magandang balita na kayang abutin nq lahat anq pagpalaqanapii anq
unlad. Layunin
LJyunin konq
ko.ng-palagan?piri
pagkakataong ito sa froa
a4S paqkakitaojrq
frga karaniwa
karanir,iang

j#;;fi ilffi:

manggagawang
;:*;s"gi*,,;'iiriiif,
Pitipino. Kahit na sinong may
y'ffi
kinftita
itdH,t
fi
pagkakataong ".-frliift"iliind;dffi
ay may pagka{ataong
makaranas nq
ng kasaganaan-sa
kasaqanaan sa buhay._Dapat
br
lamang
ay matutunan kung papaano ito paghahandaan. Kailangan ding tiyakin na
$asabuhay ang ramang
rsasaDunay
pangangaEga sa personat
tamang pangangal.aga
personal na lGtagaya
kalagayang pinansiyal.
Gusto kong,
kong. rbahagi
tahagr ang mga panuntunang napatunayan kong
k
epektibo
epeklibo
sa pagpapaEgo .nq
personaL na katagayang
prnansl
kaLagayang prnansryal.
tungo sa
-nq akmg personat
pagkakaroon ng buhay na mahwasay.

Bakit ako nagkaroon ng"K" o karapatang magbahagi?

Walang. ipinagkaiba apg..aking naging. karanasan- sa buhay sa nakararami
naong kaDaDayan na kdtangang magsrmuta sa wa[a.

Ipinanganak ako noong huting bahagi ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.

Napatay ang alolg ama na rsang olficer sa und.erground gueitLa movement

noong apat na buwanq eulanq pa lanq ako. Isanq quio anq akinq ina.

Naiwan sa kanya ang relp-onsibilidad na-palakihin airg:pitong

pinalamatanda ay nasa 10 taong gulang ila lamang.
Sa kabila ng mabiqat na suliranin, naqawa

pag-aratin kaming magkakapatjd. Si{uro

{el.rt:
ts} }:qt l:at1{t$
r.,i{ ""t1...,],..1--i
"" I ri{r'

inak

n-a ang

nq akinq ina na palakihin at

aj 4agfng instnimento ang

pagiging b.ayani. nS alglg ama-,.si Capt. tr{anuet Cotafgo-Sr-, at ang pagiging

gur.o ng aKung rna, st ulemencla, kaya maraflu ang harldang tumulong sa
amrn. ualunman, a[am..ko na mahlcng bahagl ng amrng tagumpay ang
pagsasaknp$yo at pagruturap ng alcng rna.

Haios 2b taon ako sa akinq propesvon bilanq manaqer. Sa edad na 40, pinasok
ko ano Daqneneqosvo. Piria'sukinko anq iba't ibanq neqosvo tulad nq service
contra'ctind sa lliddle East, manufactuinq, tradinq,-anstruttion, shipbuilding,

at fiiancial ieruices. Maraming hirap at

manaaembnt consultinq, bankiis
-Ngunit
sa tulong ng.mga namumuhunan at
paqkalugi ang pinagda-anap ko.
"naqpa[utoy
inq"a tan"sko,
4ko at nai'lagumpay ng sapit para.mabawi ang higit
pa sa nalugi. Bukod sa-aking mS+.ka$n+san sa personal Jmance., 3nS. aqng
natutunan sa corporate finance ay $malm ko sa mga personat na a[ntuntunmg

UNANG KABANATA:

MADATING MAGPAYAMAN ! MAGPLANO

pinansyal.

Ano isano susi sa akinq paqbav\d av anq paqharap ko sa mqa namumuhunan at

mq"a banq'ko sa hirap a[ sa dinhawi na iniy-ptano kung paano makakabawi. Ito
an"g dapit tandaan: Laginginagbigay ng inipbrmasyonia mga !a9ng lq$ltutong
sa iyo sa negosyo sa panahon man-ng huap o kasaqanaan. Ang pagDuD.uo ng
tiwala aV isang pangunahing pundasyqn sa lyong-bunay p{tan-slya!1 Aways
nrwide information to the peopLe who heLp vou m busmess whetner dmes are
good or bdd. Trust is a basic building block in your Jinancial life.
Ang hangad ko ay magamit ninyo ang aking mga karanasan ng mahigil na 30
tao"n upairg maisaqawini+yo qn"l; maalo.s na'pal-atuntunan na makapagdudulot
ng kasaganaang pmansyal. sa myong kzlDur,z{afl.

Hindi Mo Maibabatragi ang Hindi Mo

Tagtay.

Kailanqang matutunan mo kung papaano patalaguin alg ry^ong. kinikita,

protektahan ito at maging matatino sa paggamlt- nlto-. .5a.ka[aunan,
inagkakaroon k3 ng sapat na kakayahan upang matapagbaha$ sa tyql.tg
moa mahal sa buhav maqmq sa rvonq komuruclad. Ang maganoang Dallta
iri trinai ito mahirap" qawin. trlaaari kahq magplano kung paino makakamit
airq katiwasavanq pininsiyal kahit nasa-anon-1i antas pa ang iyong kinikita.
panuntunan at riaqaqawh mong makapag-ipon
Daiat lanq srindin'anq ilanq-hilagang
maitatabi.-Pinaghihirapan ang .perang
at hapala-go ang anufrrang
kinikita. Itabi anq anumanq kita at hayaang pera ang kusang magtnbano para
saivo. Make monbv with your sweat. Keep what you eam and make your money
work for you. Ito ang iyong PisobiUties.
Isang mainam at epektibong panimula ang handbook na ito. Kung ggto mong
maqkaroon nq daqdaq Danq kaaLaman, maaannq paq-aratan ang atlng mga
naiiulat: WeiltnWtkin You.r Reach, Making-Your Monql Work, ItIonql
for Kids, Pasaporte, Pera Palaguin Workbook. $aaari- rin pag-aralan ang
-Pkobilities...Bak
Por Gud. Ang DW nalto ay may karagdagang lmpormasyon
na wala sa iba kong libro.

Gugulatin kangprimer na ito, dahil totoong Madali lang

Magplano,
Mag-tipid,
Mag-ipon, at
Mamuhunan [4Ms)
upang tuluyang makamit ang kasaganaan!
Mmmm... napaisip ka?
Kung nagdududa pa rin kung bakit napakahalaga ng 4Ms, pagnilaynilayan ang mga tanong na ito:
Basta ba may trah,aho ako at kumikita ay,maginhawa na

ha*ggAngSa'hinaharap?

akti

:,,:'::::::::::,":"'';"'1111'1:::'

Haban*b,uh*biaakong,,,mag!a*,*iaho? *a\4yod pa rin ba ako

kahit uugud-ugod na?

Ano akino mqa inakdanq libro av hindi lamanq babasahin. Markahan anq mga
L.iliagi"g"*aliaiaqa si iy.o. piutit-utit itong- pag.-aratan a! pqlikan_!,abang
ginagawa mo ang iyong ptanong pmanslyal". Imorutor mo ang lyong pagEgo o
pag-urong bawat taon.

I{$pag,naya}an'rako.. ng,trhbaha,,,.paano na kami

Tandaan anq akinq mensahe: Obligasyon mo ang m4g-ipon at palaguin ang

iyong ipon.- Kung ikaw ay kulnikila, rnayroon kang pagkukuhanan rlg
puhunan at ito aV kava mong paLagurn. Katl.angan Lang ay mag-umprsa Ka
ha kaagadl

Sapat ba :an(' i.naasahan

g aking m ga

mahal sa buhay?
Kap.ag mAy,,,lbiglaang,pan gqn giilangalir,;,.,sds apat kayq angi aking

kinikita?
pagreietifo?

O,rrrbrakalnamau

g p ensidh sa aking pagtanda at',,i,

kung ketan,pa ako tumanda, saka pa

Ktng, Ial.ihrnian ak-,ong,,pehsioh,raasa

pabaako

sa aking mga

anak at kamag-anak?
ng iaasa,,kor,.sa'!tr-a ang al<ngpagtanda? Hindi
M,akatiubuti kayra
kaya maging pablgatako'sa:pa$:asenso ngaking kapwa? ,
.,

10

Matapos pag-isipan ang mga tanong na ito, babalewalain mo pa rin ba

ang kahalagahan ng 4Ms sa pag-unlad? Sa katunayan, nais ka naming
bulagain na hindi lamang mahalaga ang 4Ms, samakatuwid, obligasyon
natin ang 4Ms upang mabigyan ang ating sarili at mga mahal sa buhay
ng inaasam na kasaganaan... kasaganaang hindi lamang panandalian

bagkus ayhanggang sa hinaharap!

Kapag nagawa mong Magplano, maaari kang Magtipid sa paraan na
angkop sa iyong kalagayan. Kapag nagawa mong magtipid, magagawa
mo ring Mag-ipon. Kapag may ipon ka na, maaari kang Mamuhunan.
At mula sa maingat na pagpasok sa pamumuhunan, magkakaroon
ng karagdagang kita na magbibigay daan sa kasaganaan o kalayaang
pinansyal. Mukha bang mahirap ito? Basta't may positibong pag-iisip,
tamang kaalaman at maagap na aksyon, madali lang ito! Hindi kailangan
ng mataas na pinag-aralan para maisagawa ito. Kung susundan ang
ipapaliwanag ng primer na ito, tiyak na lalong dadali ang pagkakaroon
ng kalayaang pinansiyal.
Kung ikaw ay nasabik dahil sa aming mga kagulat-gulat na balita, halina't

alamin kung paano Magplano.

l.I

Kasaganaan,ang large!
ng Plano, pero ano
oa ang Kanurugan -nun I

Ang kasaganaan - na maaari ring tawagin bilang kalayaang pinansiyal o

financial freedom, okayamanan - ang hangad natin kaya tayo nagplaplano.
Pero una sa lahat, ano ba ang kahulugan ng kasaganaan?
Ang lcdsaganaan ay ang pagkakaroon ng kakayahang tustusan
hanggang sa huling sandali ang piniling pamumubay (o ffistyle) l<a}niit

ang piniling pamumuhay nang isang taon lang, kung mabubuhay ka pa

nang 20 taon. Dahil kung gayon, isang taon kang masagana ngunit L9 na
taon kang maghihirap!
Pansinin na napakahalaga magkaroon ng kita kahit hindi ka na kumakayod
sa trabaho. Dito makikita na kailangan talagang Mamuhunan - na siya
nating tatalakayin sa huling kabanata. fKaya't huwag bibitaw hanggang
sa

hulil)

1.2

Alamin

Pinansiyal

ang

Kasalukyang Kalagayang

Parang paglalakbay ang pagkamit ng kasaganaan. Kailangang alamin

(1J kung ano ang destinasyon,
[2) kung kailan mo gusto makarating at
[3) kung nasaan ka ba sa ngayon.
Mahalagang malaman mo kung ano ang kasalukuyan mong kalagayang

pinansiyal nang sa gayon ay malaman mo kung ano ang maaari mong

gawin upang maabot ang kasaganaan. Ipapakita ng primer na ito ang
dalawang simpleng paraan upang magka-ideya ka sa iyong kalagayang

hindi na nagtatrabaho.

pinansiyal. (Tandaan na pinasimple lamang ito na bersyon at mainam

pa rin na kumonsulta ng eksperto o kaya ang aking Pera Polaguin
Workbook

Himayhimayin natin ang kahulugan ng kasaganaan. Pansinin na kaya

nating @
Maaaring naghahangad tayo
ng marangyang pamumuhay; kung gayon, maaaring kulang pa ang

Gumawa ng Listahan ng Assets at mga Utang (Statement of Assets

and Liabilities o SAL)

Php 1,000,000 na buwanang kita upang sustentuhan ang mga karangyaan.

Ngunit kung ang napiling pamumuhay ay mas simple, maaaring sobra pa

ang Php 50,000 na buwanang kita para sustehan ang isang lifesqtle na
bagama't kumportable ay hindi naman maluho. Tandaan na mahalaga
ang piniling pamumuhay dahil makakaapekto iyon sa gagawin mong

financialplan.
Pansinin din na mahalaga rin angatinglife expectancy. Masagana ka, kung
hanggang sa huling sandali na ipinagkaloob ng Diyos ay may pangtustos

ka sa mga pangangailangan kahit hindi ka na nagtratrabaho. Kung sa

tingin mo'y mahaba pa ang iyong lalakbayin, iangkop mo doon ang iyong
financial plan.Hindi ka totoong masagana kung kaya mong sustentuhan
12

paggawa ng SAL, tandaan na inaalam mo ang iyong.Assets atLiabilities

ayon sa isang partikular na petsa. Halimbawa, kung ika-3L ng Disyembre
2009, nangangahulugang inaalam mo ang iyong katayuan hanggang sa
petsang iyon,
Sa

Gabay sa Paggawa ngStatement of Assets and

Disyembre 31,2009
(Kailangang tlagay ang peBa bilang batnyan kung kailan ginawa ang SAL)

1. Ilista ang lahat ng iyong assefs o iyong mga pag-aari na

masasabing may halaga sapagkat maaaring magamit
pangtustos sa mga pangangailangan. Halimbawa, kasama sa Asset
ang iyong cash. Asset rin ang mga ari-ariang lupa; maaari mo
itong ibenta balang araw upang maging pera. Asset rin ang mga
receivables, o iyong mga inaasahan mong bayad ng nagkakautang
sa iyo. Napakarami pang ibang uri ng, sset Ngunit hindi lahat ng
pag-aari ay permanenteng,Asset Tandaan rin na nagbabago ang
halaga ng mga asset. Maaaring dati'y Php10,000 ang halaga ng
iyong kasangkapan, ngunit bukas ay PhpB,000 na lang.

2. Ilista lahat ng mga Utang o Liabilities; ito iyong

4.

Pagkumparahin ang iyongAsset at Liqbilities. Ibawas ang Liabilities

Assets o kasalukuyang halaga

ng mga pag-aari na gaya ng lupa,
kotse, alahas, muebles, at iba pa

Loan Payables o mga hindi pa

nababayarangloans o utang sa
bangko, pati na ang mga utang sa
credit card

Receivables o mga inaasahang

bayad mula sa mga umutang sa
iyo

Mga utang mula sa mga kaibigan,

o mula sa mga lending houses o

pautangan.
Isama ang parehong prinsipal at

interes.
Mga nakaabang na bayarin sa
Kasalukuyang halaga ng mga
insurance, sa lupa't bahay, kotse, at
investments o pamumuhunan sa
mutual funds, etc., at kasalukuyang iba pa
cash surrendervalue ng iyong

insurance

olicy kung meron man

Pagsanmhin lahat ng liabilities

TANDAAN: .Assets - Liabilities

sa.Assefs.

= Personal

NetWorth

Kailangan mo ring gumawa ng Personal Income and

Assets - Liabilities = Personal Net Worth.

Expense Statement o PIES

Ang Personal Net Worth ay ang kasalukuyang halaga mo. Isa itong
batayan upang malaman kung yumayaman ka o hindi.
Kapag mas malaki ang.Assets kaysa sa Liabilitieg ang iyong Personal
Net Worth ang matitira sa iyo matapos mong mabayaran ang lahat
ng utang mo. Ngunit kung mas malaki ang iyong liabilities kaysa sa

nglahat

ng iyong,Assets ang iyong mga Utang! Ngunit huwag panghinaan ng

Ioob, papatunayanngprimer na ito na may magagawa ka!

14

Payables o mga hindi nabayarang

bills sa kuryente, tubig, internet,
telepono, cableat iba pa

Pagsamahin lahat ng assets

Sumahin ang lahat ng, ssefs. Gayon din ang mga Utang.

Tingnan angTable sa susunod na pahina:

Cashna hawah o kaya'y iyong

perang nakadeposito sa bangko.

mga

sa kuryente ngayong buwan ay hindi pa maaaring isama sa

Utang dahil gastusin mo iyon sa buwan na ito. Kung hindi mo
mabayaran iyon, saka mo iyon isasama sa lista ng Utang.

.Assetq mayproblema tayo sapagkatni hindi kayangbayaran

LIABILTTIES
Bigrang pansin ang mga sumusunod:

Isama ang parehong prinsipal at

hanggang sa panahong ginagawa mo ang iyong SAL. Halimbavva,

kung hindi mo nabayaran ang kuryente noong nakaraang buwan,
kailangan mo iyong ilista bilang Utang. Ngunit ang bayarin mo

5.

tssETs
Bigmng pansin ang mga sumusunod:

interes.

halagang nakuha mo mula sa iba upang ipangtustos sa mga

pangangailangan o kagustuhan. Kasama dito ang prinsipal
at interes, kung meron man. Utang o liabilities din iyong mga
halaga ng mga nakaraang babayarin na hindi pa nababayaran

3.

Liabilities

I'

Mahalaga ito dahil ipapaunawa nito sa iyo kung saan napupunta ang kita
mo at kung makabuluhan ba ang pinupuntahan nitong gastusin. Tandaang
tumutukoy ang PIES sa iyong kita at gastos sa isang time period; maaaring
gumawa ng PIES na yearly, monthly, o weekly, basta't may malinaw na
simula at hangganan. Mainam na tingnan angmonthly na PIES,

1. Ilista lahat

ng pinagkukunan ng Kita o Income. Sumahin. Mas mainam

kung isasama larnang ang mga siguradong Income. Baka makasama
lamang kung ituturing bilang Income ang mga bonus, pay raise, at iba
pa, dahil hindi naman sigurado ang mga ito.

15

Ilista lahat ng gastusin at bayarin

o Expenses sa time

period na iyon at

sumahin. Tandaan na may dalawang uringBxpenses:

a.

Fixed Expenses - ito ang mga nakatakda mong bayarin. Karaniwang

hindi nagbabago ang halaga nito. Laging tandaan na bayaran muna
ang sarili. Unahin sa listahan ang Ipon o Savings. Kung hindi rno pa
ito ginagawa, huwag mag-alala. Simulan mo na ngayonl

b. Discretionary Spending - ito ang mga gastusin na nagbabago ang

halaga depende sa pangangailangan o luho.

Bagama't hindi 100% tumpak ang dalawang pinasimpleng paraan na

ito, sapat na ito upang magka-ideya ka kung ano ang iyong kasalukuyang
kalagayang pinansiyal. Para sa mas mabusising pagtalakay sa SAL at PIES,
maaaring pag-aralan angPero PalaguinWorkbooko kaya'y bumisita sa
www. colaycofoundation. com.

L.3

Pagkumparahin ang Income at Expenses.

4.

Kung mas mataas ang Income kaysa sa Expense, maaari pang

madagdagan ang Ipon. Kung mas malaki ang Expense kaysa sa
Income, malulubog ka sa utang! Ngunit huwag panghinaan ng loob,
may magagawa ka!

buhay pinansyal.

1, Protection Basket - Mahalaga na paghandaan ang mga hindi

inaasahang pangyayari gaya ng kalamidad, sakit, pagkabaldado
o pagkamatay. Kabilang sa sisidlan na ito ay ang pagkakaroon ng
emergency funds na katumbas ng isang buwang kita, cash reserves
katumbas ng anim na buwang kita, 1tfe, accident ond dismemberment

5. Napakahalaga na punahin ang bawat gastos kung makabuluhan ba.

Tandaang bago magpalago, bayaran rnuna ang utang. Ito ay isang

ring paraan ng pagpapalago.

insurance, medical and hospital insurance, atbp. Sa pamamagitan ng

mga ito masusustentuhan ang ating pangunahing pangangailangan
hanggang sa makabawi o kaya agad mong matutugunan ang
suliraning iyong hinaharap. (Abangan ang huling kabanata upang
lalong maunawaan kung paano bigyan ng proteksiyon ang sarili.)

Gabay sa Paggawa ngPersonal Income and Expense Statement

Mula anong petsa hanggang anong petsa ang batayan ng PIES na gagawin?

Pebrero L,201,0

INCOME

EXPFNSES

Suweldo o Kita

Fixed Expenses

Mga dividendo mula sa mga

i nv e s

tm

n ts,

r oy a I ti e s,

kung

meron man

At iba pang mga maaasahang

Kita mula sa trabaho o mga
investments

Ipon oSavings
Mortgage, renta, mga bayarin sa
ilaw, b,tbig intemel telepono, cable,
pasahod sa mga kasambahay atbp.

Regular na bayad sa loans,

insurance, atbp.

Bayad sa tuition, sa daycare, atbp.

Discretianary Spending

Groceries, pang-amw-araw na gastos

gaya ng gas, pamasahe, atbp.

Libangan, pamarnasyal, pagkain

sa mga restaurant, bagong damit,
atbp.

Sumahin

Sumahin

PAGKUMPAMHIN ANG INCOME AT EXPENSES,IBAWAS ANG

EXPENSES SA INCOME

16

Pinansiyal

Mahalagang mapunuan ang tatlong Sisidlan o Basket, para sa magandang

J,

Hal. Enero 1,2010

Alamin ang Tatlong Sisidlan ng Buhay

2.

Life-Goals Basket - Mahalagang maglaan ng pera o magsubi para

sa hangarin sa buhay o mga pangangailangan na rnalaki ang halaga
gaya ng edukasyon ng mga ana[ bahay at lupa, kotse, bakasyon
sa ibang bansa, sariling negosyo, atbp. Sa ganitong paraan mas
makakamit mo ang mga ito.

3. Retirement Basket - pag-iipon para sa iyong retirement (mula 20

hanggang40 taon o higitpa]. Habangpinupuno angnaunang dalawang
sisidlan, laging magtabi ng halaga kada buwan bilang paghahanda sa
iyong pagreretiro dahil darating ang panahon na hindi mo na kayang
magtrabaho. Kung paghahandaan mo ang iyong pagretiro, hindi ka
magiging pabigat sa iyong mga anak at pamilya sa pagtanda. Hindi
sapat ang makukuha mong pensyon mula sa kumpanya, SSS o GSIS
para tustusan ang nakasanayan mong pamumuhay.

SUriiriltnulii,an(,.ri@tig,kaiaifkuy4ry.
rsrpan mo...

talagpn

g pinansiyaf .at pag-

IKALAWANG KABANATA:

MADALING MAGTIPID!

i,,:t

s taiillna ba.iitro?' Gran',b tcatagal pa,ing

..r.rl}iumilositiet,punuin:ang tatlong sisidlan?r'

ihin tayin ko upan g

Hindi pa huli ang lahat Ngunit hindi ba't mabuti nang

magsimula ngayon?

Matipid ka ba o maaksaya?

Ngayong may ideya ka na sa tafilang pagplaplano, dapat lamang na

isabuhay ang ilang payo sa pagtitipid na ituturo ng kabanatang ito.
Mahalagang maging matipid dahil doon nagsisimula ang pag-iipon.
Ang pagtitipid ay ang paggamit ng pera sa paraang halos walang
aksaya; hindi ito nangangahulugang pagkakaitan mo ang sarili ng
kaiga-igayang pamumuhay. Ang tanging hangarin ng pagtitipid ay ang
pagkakaroon ng tamang mapagkukunan ng pera, tamang paggastos ng
pera, sa tamang panahon.

Md)a:.l(etufirf*n..ba,''rnglrrm$n..,p.inagkaka gast*1'6n',ko? '' ;,'

-ng uitds,sa akin$,rmga gastos?
.saan,'ko kinukuha,,,a-g
.B,aka,,,naman,.n apubu$ta::laimang'l:ia,w alaryrg,I<atutura n an
,'1:

,,',1,:;,,;

,:.1

pinagphpian,koiigl}|11x7::,'1...'......i....ii.i..]]].l..i..]...

Halina't alamin ang tatlong konkretong paraan upang makapagtipid.

Madali lang ito. Kayang-kaya mo!
18

2.1 Gumawa ng Budgett

May kakaibang nagagawa kapag nakasulat sa papel ang iyong budgel
mayroon kang konkretong gabay na tutulong sa iyo upang hindi maaksaya
ang kita. Pero ano nga ba ang"budget'?
Ang budget ay isang listahan ng inaasahang gastos at

kita

(expected

expenses and income) para sa isang panahon sa hinaharap. Kailangang

itemized o mabusisi ang paggawa ng listahan. Sa paggawa ng budget,

huwag kalimutan ang piniling lifestyle [gaya ng natutunan natin

Kabanata I); huwag gagastos nang labis kaysa sa piniling hfestyle.

Tilg1e" nang mabuti ang ginawa

ng budget,alamin kung saan ka

'

pag,isipani

,ii

Expenses > Income

Me,:b*7!aki ba.anS inaasahanS,eastos kaysa

,: ,

,,i

se,rkita?!

,,,

,,,

'

hindi ito,hangangahulugan$;tunay

ka nang,matipid. Baka'may riilan pang gaitusin,

nar

,,

hihdi,'narnan

tunay na makabuluhan.
Laging tandaan ang dalawang elemento ng budgeE inaasahang gastos
at inaasahang kita. Bakit hindi:mo subukahg isulat,,ngxy6n,mlimo ang
iyongbudget para sa susunod na hrrwan?

sa

Nakabubuti ang paggawa ng budget dahil mas napag-iisipan ang mga

gastos na pupuntahan ng mga kinita; may pagkakataon kang itanong sa
sarili kung kailangan ba talaga ang isang gastos, at kung kailangan na ito
sa panahon na tinututukan ng budgef. Kapag sinunod nang taimtim ang
budget, hindi ka mabibiktima ng mga nakakaengganyong Midnight Sqle
at kung anu-anong pakulo na hinihikayat kang gumastos nang wala sa
oras. Hindi ka rin magugulat kung bakit naubos na ang pera.
nab_.ibilang, at

, : :::':: K('a'a dangbaliia!,,Ngunit

Nalilito pa rin ba kung paano makapagtitipid nang husto? Huwag magalala, may ilan pang gabay na maaaring matutunan. Madali lang itol
Kayang-kaya nino man!

2.2 lwasag8 Bumili

"* Tgfagay

na Mawawalan

r,

,;;,:.,:,;,,,,r,

,KunS oo, paaiio iyon tutustusan? Sa tulong,ng Utang?,Ngpnit

paano

,l

iyon babayaran?

:.ii,
,, ,'

Aisa,ba, s,a,credit Cord o pag'utahg upang tnstusa.n,,ang sobrang

gastti5in?:l(;irenlwang mahal ang interes ng mga utang sa'ctedit,;.,,

cardl
S'gu-- do bang makabulnhqn',lahat ng inaaSahang

gasto-s?",',,,

'

Balikan muli ang listahan.

Expenses = Income
,., Sakto'Ladlrr,:*lyg,.ba ang kita sa mga inaasahan$,sastos?r,

,,

,,-.

May katuturan ba ang pinagkakagastusan mo? May isang simpleng payo

na makakatulong: Iwasang Bumili ng mga Bagay na Mawawalan ng
Halaga! Ang halaga ng isang bagay ay nabibigyan ng katuturan kung
napapakinabangan ito ng may-ari, mas maganda kung makakatulong ito

1
.,..,1

Napakasikip ng ganitong pamumuhay. Walang reserba kapag may

etn e1genql, Wala f ing maiipon, Ngunit, may ipaglasa, pa! iBalikan muli
kung makabuluhan ang mga inaasahang gastos. Suriin ang iyong
,'PI,EIS: Tlngnan,r ng mabuti ang, mga nakalf stangJuho' at lm$a gastusing

puwedeng tipirin. Gamitin ang 3D's - Kung Determinado kang

ayusin ang iyong buhay pinansyal, magDesisyon kung babawasan
o tatanggalin mo ang mga gastusing ito. Maging Disiplinado sa
pa$papampad ng desisyon mo. Pansinin rin ang:mpja dagd4g na payo

20

sa iyong pag-unlad. Pag-isipan ang mga sumusunod:

Tsk...Wala palang pakinabang ang nabili ko

Kung ang bagay na

binili ay wala naman palang totoong halaga o

pakinabang, sinayang lamang ang pagkakataon na palaguin ang pera.

Magandanghalimbawa nito si Mrs. Santos. Dahil

sa

mganakakaengganyong

midnight sale, napabili si Mrs. Santos ng mga alahas. Ngunit wala naman
pala siyang paggagamitan! Hindi rin naman mainam na isangla o ibenta
21

dahil hindi siya bihasa sa kalakaran ng alahas at wala siyang kilalang

buyer na bibili doon sa magandang presyo. Imbes na magamit ang pera
sa ibang mas makabuluhang bagay (gaya ng pamumuhunan!), ipinambili
iyon sa mga alahas na nakatiwangwang lamang sa baul ni Mrs. Santos.
Tsk...Sana yung mas abot-kaya na lang ang

binili ko

Kapag mas mahal pa ang binili kaysa sa tunay na pangangailangan,

makakasama iyon sa kalagayang pinansiyal. Tingnan ang kuwento ni
Mr. De Leon. Kailangan ng kaniyang pamilya ng kotse dahil walang
pampublikong transportasyon na dumadaan sa kanilang luga4, at tutal,
may kalakasan din naman kumita si Mr. De Leon. Bagama't simpleng
transportasyon lamang ang pakay, isang magarang SUV ang pinili ni
Mr. De Leon. Nang lumaon, hindi pala niya kayang panagutan ang mga
buwanang bayad sa SUV.
Kung gumawa lamang sana si Mr. De Leon ng budget at pinag-isipan ang
tamang paggastos na angkop sa kaniyang kalagayang pinansiyal, siguro'y
naisip niyang mas mainam kung mas abot-kaya at mas maliit na sasakyan
na lamang ang binili niya.
Tsk...

Lumiit pala ang halaga nitong binili ko

Tandaan na laging nagbabago ang halaga ng ating mga pag-aari. Lumiliit

ang halaga ng karamihan, gaya ng iyong cellphone; kapag binenta mo
iyon nang second-hand, siguradong mas mura iyon kaysa sa pagkakabili
mo fsiyempre, nagamit mo na eh!). Bagama'twalang kasiguraduhan, ang
halaga naman ng iilang mga bagay ay maaaring tumaas, gaya ng isang
real estatei kapag mahusay ang pagkakapili ng real estate at maganda
ang kalagayan ng industriya, maaaring maibenta iyon nang mas mataas
sa pagkakabili. Tandaan din na may mga gastos sa pagbili, sa pag-alaga
at sa pagbenta ng real estate na makababawas sa tuturingin mong tubo.
Tandaan ang pinsipyong ito kapag bumibili ng kahit anong ari-arian.

2.3 f,c_tive Income

Wqnts

far Needs, Passive Income for

May dalawang uri ng income o kita, Active Income at Pqssive Income.

Upang makapagtipid, kailangang gumastos ayon sa uri ng lncome.
Active Income
Ang Active Income ay ang kita na galing sa aktibong pagtra-trabaho,
paggamit ng ating talento at paglagak ng ating panahon. Sinasabing
"dugo't pawis" ang pinagmulan ng Active Income, kaya't nararapat

na gamitin lamang ito sa mga tunay na pangangailangan at sa

pagpapalago ng naimpok, at hindi sa mga luho" Tandaan na hindi

kaya ng ating katawan na habangbuhay magtrabaho upang magkaroon

ngActive Income.
Possive Income
Ang Passive Income ay kita na galing sa pamumuhunan ng salapi o ariarian kahit wala kang partisipasyon sa pangangasiwa nito. Tinatawag
din itong Investment Income. Kung meron mang mga luho o ibang
hindi masyadong importanteng gastusin, dapat Passive Income

ang gamitin. Ngunit mas makakabuti kung ilagak pa angPassive Income

upang lalong palaguin ang pamumuhunan.
Tandaan, na ang Passive Income ang susi sa pagkakaroon ng kasaganaan.

Alalahanin mula sa Kabanata 1 na ang tunay na hangarin ay ang

magkaroon ng sapat at tuluy-tuloy na Passive Income upang tustusan
ang napiling lifestyle kahit hindi na nagtratrabaho (at wala nang Active
Income).

Kita mo na? May mga paraan upang tulungan ang sariling magtipid.
Madali langl Kayang-kaya mo!

Balikan natin si Mr. De Leon. Upang mabayaran ang mga utang na idinulot
ng magarang SUV naisipan niyang ibenta ang nasabing sasakyan. Ngunit

dahil lumiit na ang halaga ng kaniyang SUV naibenta niya ito sa mas
mababang halaga kaya't hindi pa rin niya mabayaran ang mga utang na
idinulot ng SUV.
22

r
,l
I

IKATTONG KABANATA:

MADALING MAG.IPON!

Matipid ka nga, ngunit may naiipon ka ba?

Maaaring nagtataka ka kung paanong ang isang tao ay sinasabing
"matipid" ngunit hindi naman nakakaipon. May mga tao na ganoon na
lamang pagkaitan ang kanilang sarili at pamilya ngunit wala naman
silang naiipon. Nangyayari ito sapagkat may mga mindset, at kaugalian
na humahadlang sa pag-iipon ng isang tao,

Ano ba talaga ang kahulugan ng pag-iipon at para saan ito? Ano ang
mga maling mindset at kaugalian na humahadlang sa pag-iipon? Ano
ang maaaring gawin upang iwasan ang mga hadlang na ito? Ang mga
katanungan na ito ang bibigyang liwanag ng kabanatang ito.
Tandaan lamang na hindi kailangang mag-alala dahil sa tulong ng primer
na ito, madali mag-iponl

3.1 Kahulugan ng Pag-iipon

Ang pag-iipon ay ang pagpaparami [o accumulation) ng natipid na

24

pera na siyang ilalaan sa mga makabuluhang bagay na gaya ng Tatlong

Sisidlan (lnvestment Baskets): protection, life-goals at retirement May
mga investments na bagama't hindi kikita ay tunay na kailangan para sa
isang maayos na pamumuhay. Isang halimbawa nito ay ang pagbili ng
insurance. Magiging panatag ang loob mo kung sakaling may mangyari
25

sa iyo'dahil alam mong may maasahan at masasandalan ang iyong

pamilya at mahal sa buhay. Isa pang halimbawa nito ang pagbili ng
tahanan. May mga investment na kumikita na gaya ng pamumuhunan sa
negosyo, mutual/unds at iba pa na siyang magdadala sa atin sa kalayaang

pinansiyal at masaganang pagreretiro.

lf we coutd wag our tait, we would.

We're just hsppy to be nambar one.
Thanks to Juan and all, we are the Philippines' largest airlinelx

Unang Sisidlan:

Protection
ex. Emergency Money

Extra Cash, lnsurance

ex. monthly expenses,

medical expenses, etc.

T'andaan na hindi sapat ang pagtitipid upang tunay na makapag-ipon. Sa

madaling salita, hindi sapat ang pagtitipid, kailangang may maipon ka!

Dahil hangga't hindi mo napaparami ang mga natipid na pera, wala ka

talagang matatawag na ipon. Tandaan rin na ang ipon ay dapat inilalaan
sa protection, life-goals at retirement bqskets.

3.2 Nagtitipid ka ba para Mag-ipon?

Nakakalungkot man isipin, may mga taong nagtitipid ngunit hindi talaga
nagbabalak mag-ipon. Hindi nila nauunawaan na ang gayong pag-iisip ay
hadlang sa kasaganaan.

Halimbawa

nito si Tia na kapitbahay

ng isa sa mga binatilyong
-fduiation.

sumangguni sa Colayco Foundation for

Si Tiiay ubod nang
"tipid'i Bagama't sapat naman ang remittance mula sa asawang OFW,
halos ayaw niyang lubayan ang kaniyang pera kahit na para naman ito sa
mga pangangailangan ng kaniyang mga anak rra gaya ng masustansiyang

pagkain, materyales samgaschool projects, atbp. Iisipin mong nakakaipon

na si Tia ngunit hindi pala! Imbes na ipunin ang kaniyang mga "natipid'l
ginagamit lang pala niya iyon para makasali sa mga sugalan na siyang
labis niyang na-eenjoy.

Makikita na dahil hindi naman pala talaga "pagtitipid" ang ginawa ni Tia...
pagiging "kuripot" ang ipinamalas niya sa kaniyang pamilya. Makikita
rin na sinayang ni Tia ang pagkakataong maging mas makabuluhan ang
kaniyang mga "natipid".
Kadaiasan, labis-labis tayo magtipid at ipinagkakait na pala natin ang
pangangailangan ng ating sariii at ng mga mahal sa buhay para lamang

masustentuhan ang isang luho o bisyo, o makabili ng bagay na hindi

naman talaga mahalaga. Kailangang rnaunawaan na kapartner ng
Pagtitipid ang Pag-iipon.
26

l*,

hmqe'.",l,

%w-

). r" $ii ;
"

.:r,qd "f J-

rl,
,,",_ ,"n,,0,0,n, ,,,n,

Kopoliron so Kosogonson
Service & Multi-Purpose Cooperotive

!,{}li. t;t}lr {..,\"f iL)N

"your oltern&tive vehicle for weolth generation"

.using
thc power of collective whole.

Pera Mo, PaJaguin Mo!

'skength in numbsrs'
"life-long laorning opportunities"

-finoflci0i
' inve$f

bsnsflts 6 uerrices

literaoy for members'

ment opportunities ior mcrnbrs'

'e6wning businessesr

f, e e am ou.nt s
t

.fotilitote

fl

members in scichst-'tingi' rnutuol fund

investrnents"

ot ph? SOO.

n,'rv ranietered & r ecognizedprimary

*rarct

Lri'-

grvdna gainot

451! (a, ot,luty

iwstngfeos
Capftal proqran N(

Wnbura

l;1,,l" i,ii. ijse

rwrild havr

,ffirr,x:;rrr,H
';li,#w:w#llxl*r*,:j**,mr;

srattment aver 12 mo*n,

Aueiralia, 6ahrain' china'

Vidinam

PhPSOM of capital'
Qenarated clase te

in 5 yaare
?;5% t'at'al dividanda

*.*"pdiiiiii#Xii,iit
^

"#r,Hr#,qff#ffml""-*

"

i:;^T;r;;;:;^it'Japan'KoreaKuwait'sinsapore'Taiwan'

f,,* rti"

a reeurar

st m ent prusmm gt?)

cooperat'ive in the Phils'

t

sa
-

lb@ ;;ri ;;;:"

-t:iiiffi;iffi

rzi 45 ?o\ ta ct' 0 e 25 0 4 gaudiArabia'

iii
'i ioiirr^i",r'm 21 countrie e: Phils" HK' England'
cvprus'
o *niuto, r'

ne

ir,ffifi r#:fri,ltr*xg;r*uf[*rii,,r

V l2!131w,1rt
ci

SAO-o r

iil\'''trj,jxil*:{ttrffi#or FAM.-,ALEE

MEMBEHSHIP OPEN TO
OFWs, FCIRMEFI OFWs
AND OFW FAMILIE$!!!

1ae

Tama at napapanaltong impormasyon ang susi

"ffiiii;#iifi3itr;!fr;iry;ilirmi:1,u,,
pnf

ol
Chowking. Ruroi Bonk of Covite eity ond others'
BE PART OWNER

lll0[tLl0ltTS:

ix{.

I
j

Enrergency Loan

1/ Hdeltallaailod

y'
y'

Furl*

Assi$tan

e fflrnea]aranly]

Burial Sana$t,
lncorno Eaming Opportunltids

" fiilffi*rff
*'

fur Me$rbars

lvladical/Dent al Check
Up(orc*ime;danetnthap*ilo.)

xm,#

I3#,?,1,'*]

ffi flHnffi $fi S,**f,ffi *n *

cJqur. dr.1

#ffiffm:rrfiffifi,ffiffiffiffid

HEAD OFFICH (Phiiippines): Unii 805, Citysiote Centre Condominium, 709 Show Blvd.,

Posig, 1603 Philippines . Tel. No.: (632)637374.l

6314446. http:l/www,kskcoop,corn

pagpapalago! - Francisco J. Colavco

Itanong sa sarili:
- Bakit ba ako nag-iipon?
- Dahil ba gusto kong maging masagana balang araw?
- O dahil gusto ko lamang sustentuhan ang aking,luho o bisyo?
- Malinaw ba sa akin ang kahalagahan ng pag-iipon sa
mag4ndang kinabukasan, at masaganangpagtanda?, ',"
'

Kapatiran sa Kasaganaan Service and Multi-Purpose

(KsK SMP) Coop is the new partner of the
Hural Bank of Cavite City (HBCC)

Sa kabilang dako, mayroong mga tao na sobra-sobra kung gumastossimpleng rubber shoes lang naman ang kailangan, subalit ang pinaka
mamahalin at pinaka-kilalang tatak pa ang binili. Hindi maganda ang
ganitong ugali. Dapat mamumuhay ng sapat at ayon sa iyong kinikita. Mas
maigi kung may naisusubi para sa sarili at para sa hinaharap. Alalahanin
na hindi ka makakabahagi ng bagay na wala ka.

Tcgether, RBCC and KeK SMp Coop will reash new

heights in savings, banking and investments.

i
d

i
!
,l

Be a valued client at ttBCC and experisnce vision,

competenee and integrity.

iiti

Maling Paghawak ng Income

Maraming nag-aakala na Savings ang siyang matitira mula sa income
matapos ibawas ang mga gastusin o Expenses. Kung baga: Income Expenses = Savings.

Services Offered:

Halimbawa, kung kikita ka ng Php10,000 ngayong buwan, at ang lahat

ng iyong pangangailangan at luho ay magkakahalaga ng Php9,999, ang
iyong Savings ay papatak sa tumataginting na Phpl [pisol]. At kunyari
napabili ka pa ng pisong kendi habang binabasa ang librong ito, ni isang
kusing na savings ay WALAI

Saaings Account

Isa itong KAHINDIKHINDIK NA PAGKAKAMALI.

cial S auings Account

Tirrte Deposit
Ornnibus Credit Line
Loans
Bayad Center
Kiddie Saaers Club

Sp

3.3 Income - Savings = Expenses

RURAL BANK OF CAVITE CITY

505 P. Burgos Ave. cor" P. Julio St., Caridad, Cavite City
Tel. Nos. (046) 4312066, (046) 4313584
Email : rbankcavite@yahoo.com

Base sa ganitong maling pag-iisip, kung ano ang matira ay iyon na ang
Savings. Kung walang matira, eh di walang Savings! Binabalewala ng

ganitong pag-iisip ang kahalagahan ng Savings sa kasaganaan ng

ating kinabukasan.
Ano ang tama?
Ang TAMANG pag-iisip ay: Income

- Savings

= Expenses, Mas maiging

ilista bilang unang 'gastos' ang Savings, bago pa man ang iba pang
gastusin.

Halimbawa, kung kikita ka ng Php10,000 ngayong buwan, maglaan

ka ng halaga bilang savings. Matapos suriin ang hangaring pinansiyal
at nalalabi mo pang taon para abutin iyon, nabatid mong kailangan
mong itabi ang Php1,000 bilang Savings kada buwan. Matapos kaltasin
sa income na Php10,000 ang Savings na Php1,000, ang susunod mong
gagawin ay pagkasyahin sa Php9,000 ang iyong mga gastos at luho
31

(malaking tulong ang ginawa mong budgefl) Tandaan, nasa kamay mo

ang iyong pag-asenso. Maaaring ma-adjust ang iyong ibang gastusin
upang makamit ang iyong torget savings amount. Ikaw ang magsasabi
kung ano ang halaga na kaya mong isubi kada buwan. Kapag mas malaki
ang maisusubi mas mabilis at mas malaki ang kakayahan nito na lumago.
Sa ganitong paraan, ang pagtitipid ay gastusin din. Yun lang, yaon
ang gastos na pangbili ng iyong kinabukasan! Tandaan, Savings is
an expense that buys your future!

..i lta_!,?-l.Igi..t4lsaiili;

",:
1;'N,ag1a.laanbaakongbudgetparasasavings?....

ir

2 Si' a a ad,ko ba ang paggastos

'.,.

sa aking suweldo at wala nang

ng pagtanda ay maaaring umaasa rin lamang siya sa iba. Bagama't

nagsu5umikap siya nang puspusan, hindi pa rin siya makakalaya mula sa
kakapusan. Nagsimula ang problema dahil sa mga "mahal sa buhay" na
walang patawad na sumisimot sa mga naiipon sana ni Ruth.

Ang nakakalungkot pa riyan,

-r.;:r,

martir na Ruth

sa mundo.

Ito ang aming munting panggising sa mga kababayang OFW's at sa lahat

ng nakakaunawa sa kuwento ni Ruth: Minsan, ang pagkakait sa mga hindi
makatarungang hiling ng mga mahal sa buhay ay ang pinakamabuting
gawin upang turuan sila ng disiplina, at tamang pagpapahalaga.

Sa ganoong paraan, mapapanatili mo ang kakayahang mag-ipon

masaganang bukas. Sa madaling salita, matutong
tumanggi... huwag magpaalipin sa mga hindi makatarungang hiling ng

at maghanda ng

'

4,Pianolna ako

sa kinabukasan kapag

magtrabaho?

hindi na ako maaarin

3.4 Matutong Tumanggi

mahal sa buhay.

Kapuri-puri ang pagmamalasakit para sa mga mahal sa buhay. Ngunit

pakatandaan, kailangan mo ring isipin ang iyong kapakanan, at ang iyong
kaligayahanl You have your life to live, you have your own happiness to

May mga taong nagtitipid ngunit hindi makapag-ipon. Ito ang isa pa sa
mga dahilan.

pursue! Ang pagtanggi sa hindi makatarungang kahilingang pinansiyal

ng isang mahal sa buhay ay hindi nangangahulugang hindi mo sila mahal.

Tunghayan ang kuwento ng empleyado na si Ruth, na dahil sa sobrang

kasipagan at pagtitipid ay napapabayaan na ang sariling kaligayahan

Nangangahulugan lamang iyon na mas listo ka na sa paghahanda para sa

kinabukasan. Tandaan na maaari mo lang ibahagi ang meron ka. Kung
balang araw ay maghihirap ka rin dahil sa kasalukuyang pagkaubos

at kalusugan. Ngunit imbes na maipon niya ang mga natipid para sa

kaniyang kinabukasan at kaligayahan...ay halos nasisimot lang tuwing
araw i'rg sweldo. At bakit kaya? Dahil siya na ang inaasahan ng halos
kalahati ng kaniyang angkan!
Sa katunayan, kahit ultimong mga luho ng mga kamag-anak ay
pinapasagot kay Ruth. At sa minsang hindi agarang mapagbigyan ni Ruth
ay nagtatampo pa ang mga kamag-anak na para bang obligasyon ni Ruth
na pasanin silang lahat gayong maaari naman silang magsumikap para
sa kanilang mga sarili.

Habang kumakayod si Ruth, ang mga kapatid at mga bayaw na

sinusustentuhan ay nakatihaya lamang buong araw. Kung tutuusin,
maaari pang magtrabaho ang kaniyang mga magulang at kapatid at
ibang kamag-anak sapagkat mga bata pa at malalakas pa ang katawanl
Imbes na umasa sa sariling sikap ang mga kamag-anak, ginawa na nilang
palabigasan ang kawawang si Ruth. Kaya si Ruth, bagama't matipid, ay
wala namang naiipon.
Kung magpapatuloy ang ganitong pang-aabuso sa kabaitan ni Ruth, si
Ruth mismo ay walang maipupundar para sa sarili, at sa pagdating
32

ng Savings, paano mo masisigurong makakatulong ka hanggang

sa

kinabukasan?
,

.,.l,llPrrnd,..,**asabi,,,tUng hinai.,makatarungan ang isang, kahilingang

pinansiyal?
Ilang mga batayan:
: L:::,;,::Ano

iLiri-d? r ,,h^ rano ha isang rnakabriluhan"

,o
Wiang'1i65i1ing?,,Luho'laii$,ba,,o

, pahgq(Beilangan? Kailan$ang makab;uluhan ito dahil imbes' ha

ri ,' -r.imaldagaag*t'savings ko aysa'Iuho lamang gagamitth i' rl
,",.,

,,

2. Teka, sino ba itong humihiling? Sino ang tunay na

:'responiibllidadl'sa
,kAniye? Ako ba
hingan ng tulong?

tal,agar,

may

'ang dapatrrntrrn*

3. Kung maaari naman siyang magtrabaho, bakit kaya hindi rin

,',,,,,

q1r1,*r$ana.|.ng.,,,Uuts,r:upanghiridi'na

f;,,"16,21;1a..',na

umasa,,sa

akin?'

kaditai. na. ito,'humihiling? Baka ,naman namimihasa

nal?

5. Palaging tandaan na ang "side

requesr.s"

ng mga taong ito ay

:,,,-,',nakakabawassa5.avings. ,,' "''

.,,,',,.

33

At isd pa, laging iisipin na ang pag-spoil sa mga mahal sa buhay ay ang
isa mga pinakamasamang bagay na maaari mong gawin sa kanil3, at sa
iyong sarili. Kapag patuloy mong pinagbigyan ang kanilang mga hindi
karapatdapat na kahilingan, imbes na tulungan silang matuto na umasa
sa sariling sipag at tlyaga, tuturuan mo lamang silang maging linta sa
kapuwa... (at maging linta sa iyo).

IKA-APAT NA

MADALING MAMUHUNAN

Upang maiwasan ang alitan, mainam na dahan-dahanin ang paghihigpit

sa mga kahilingan ng mga mahal sa buhay. Maigi kung mayroon kang
budget na maipapakita. Makakatulong ito upang ipaunawa na may
pinaglalaanan na ang iyong pera. Ito ang aming payo sa mga nagsisimula
pa lamang na kumita: huwag na paabutin sa ganitong sitwasyon. Huwag
hayaang mamihasa o ma-spofl ang mga mahal sa buhay.

Hindi ba't kahit simpleng kaugalian ay nakakaapekto pala sa ating pagiipon at sa ating kinabukasan? Ngayong alam mo na, lalong mas madali
ang pag-iipon!
Sa wakas! Nagplano ka, nagtipid at nakapag-ipon, kaya ngayon, aalamin
naman natin ang ilang mahahalagang bagaytungkol sa pamumuhunan.

Ang pamumuhunan ay ang paglalaan ng pera sa isang bagay na inaasahan

mong magkakaloob sa tyo ng benepisyo sa hinaharap. Gaya ng ating

tinalakay sa mga nakaraang kabanata, nakasalalay ang ating kasaganaan
sa Pamumuhunan dahil doon manggagaling ang ating passive Income.

4.1 Protection Basket: Mamuhunan

Kumuha ng Insurance

sa Sarili,

Ano pa'ng hinihintay mo? Halina't tuklasin ang ilang mahahalagang

Ang sarili mo ang pinakamahalaga mong pag-aari. At kung ikaw ang

kumikita para sa iyong pamilya, magdudusa sila kapag may mangyari sa

bagay ukol sa Pamumuhunan.

iyo. Dito pumapasok ang kahalagahan ng pamumuhunan sa Insurance.

Ano ang mga tipo ng Insurance?

Ang life insurance at ion-life insurance ang dalawang karaniwang uri ng
Insurance.

Anglife insurance ay nagbibigay ng benepisyo sa iyong mga

maiiwan sa sandaling pumanaw ka (benefits to your beneficiary
when you die).

HalWhole Life, Term Life

Angnon-life insurance naman ay nagbibigay ng proteksiyon sa iyong

mga pag-aari at pati na rin para sa iyong personal na kagalingan
(protection to your assets and your wellness-).
Hal. Pangkalusugan at pang-ospital (medical and hospita[), Philhealth
fmas lalo na kung ikaw ay negosyante o freelancer, para sa mga
empleyado ayon sa batas dapat asikasuhin ito ng iyong kumpanya.)
- Seguro para sa bahay o house insurance laban sa mga sakuna tulad

ng sunog, lindol, bagyo, atbp. House Insurance (Fire, Earthquake,

34

Typhoon atbp.)
Seguro para sa sasakyan o car insurance

35

Matapbs malaman ang mga uri ng Insurance, mahalagang pag-isipan

kung magkano at anong tipo ng Insurance ang kailangan mong bi-lhin.
Magkano?
Depe-n$e ito sa pangangailangan ng mga taong nakasalalay sa iyo. Kung
malalaki na ang mga anak at hindi na masyadong umaasa sa iyong kita
dahil may sarili na silang trabaho, hindi na kalakihan ang kakailanganin
mong Insurqnce
tnsurance sapagkat ang iyong
lyong aasawa na lamang ang iyong inaalala.
Ngunitt kung ang buong pamilva
pamilya ay
pa
av umaasa
r
Da rin sa iyo,
ivo. tiyak
tivak na mas

malaki ang kakailanganing insurqnce.

Kung saka-sakaling mawalan ng trabaho, may ilang buwan pang maaaring

maghanap ng trabaho bago kayo tunay na kapusin.

Kung pasok sa budget, maaari ring magtabi ng pera sa mga non-life

insttrance, gaya ng car at house insurance. Ngunit kailangang magtalaga
ng isang plano at balangkas ng mga priorities.

4.2 Tutulungan_ ka ng Panahon,

Interest, at Levers.ge

Compound

Upang-m-asabi kung magkano ang kailangang insurance, isipin kung

gaano kalaki ang taunang gastusin ng mga umaasa sa iyo. Ipagpalagay
nating Php300,000 ang kailangan ng iyong pamilya upang ma6uhay sa
isang taon. Kung sa tingin mo ay dalawang taon ang kakailanganin ng
iyong asawa upang makabawi (o kaya makahanap ng pampalit sa iyo)
l? iy_ong pagkawala, kailangan mo ng insurance na nagkakahalaga ng
Php600,000 o 2 years X Php300,000.

Anong Tipo nglnsurance ang kukunin ko?

Dahil ang layunin mo ay tanging proteksyon lamang, ang mga sumusunod
na ang pinaka abot-kayang tipo ng mga Insurance:

leryn Lrfe -fipo ito ng lnsurancel<tngsaan binabayaran mo angpremium

kada taon. Hindi makakatanggap ng Cash Values sapagkat makukuha
laman-g ang benepisyo ng m ga beneficiaries kapag nam itay naang Insured.

Mas abot-kaya ito kumpara sa Variable Unit Life Insurance (VULJ, kung
saan pagkaraan ng ilang taon, ibabalik ng kumpanya sa iyo ang iyong pera
\angmay gugrqnteed returns na nakabase sa interes na iyong tinanggap.
Mas maganda bumili ng Term Life Insurance kung kinakailangan. Ang
pgra nq sana'y ibabayad sa VUL ay maaaring ipamuhunan at lumago ng

higit pd

sa maibibigay ng VUL.

Natalakay na natin ang Tatlong Sisidlan ng Buhay Pinansiyal sa naunang

kabanata. Nakatuon ang lkalawa at Ikatlong Sisidlan sa mga Life-goals
at sa masaganang pagreretiro. Alaming maigi ang mga sumusunod
na kakampi sa ating pagsusumikap na mapunuan ang mga Sisidlan ng
Buhay Finansiyal.

Time o Panahon

Accident - Katulad ito ng Term Life ngunit makukuha lamang ang

benepisyo kgpag nasaktan o nasawi sa aksidente. Sapagkat para lamang
ito sa mga aksidente, mas buo ang proteksiyong dulot ng Life Term.

Ang panahon ay pera. Kapag nilaan natin ang ating panahon sa

makabuluhang bagay, tiyak na makikinabang tayo. Ang Panahon
kapag nawala, hindi na kailanman mababalik pa. Kaya't kung gusto ng

Medical and/or Hospital Insurance - Pinakasimpleng tipo nginsurance

na nakatuon sa mga medikal na gastusin. Karaniwang binibigay ang
benepisyo as a fixed amount per day for one month per year.

panahon dahil kailangan ng panahon para palaguin ang pera! Kapag

mayaman tayo sa panahon, mas malaki ang ating pagkakataong palaguin
ang ating pera. Dapat idiin na kailangan ng panahon para palaguin ang
pera; kapag rnas mahaba pa ang ating panahon ng paglago ng pera, mas
may pagkakataon nating palaguin ang naipong pera. Kailangan din ng
panahon upang mapaghandaan ang karaniwang nakagigimbal na gastos
ng edukasyon para sa ating mga anak.

Kung tutuusin, atot-kaya itong mga nabanggit na insurance. Lalong

magaan sa bulsa kung bibili gamit ang isang group account, halimbawa,
ang Insured ay miyembro ng isang samahang nagtataguyo d. ng insurance
policy.

At dahil abot-kaya naman ang mga ito, mamuhunan sa mga ito nang
sa gayon ay hindi mangangapa ang mga mahal sa buhay sakaling may
mangyari sa iyo. Mamuhunan sa iyong Sarilil

Tulad ng ipinapaalala ng Protection Basket, mahal4gang may mga

emergency cash reserves na nagkakahalaga sa anim na buwang suweldo.
36

kasaganaan, mainam na simulan na ang pagpupursigi sa lalong madaling

Tandaan din na kung madapa man tayo paminsan-minsan, panahon ang

magbibigay sa atin ng pagkakataong bumawi pa. Kung tayo'y madapa pa
kung kelan tayo'y humahantong na sa oras na itinakda ng Panginoon,
hindi maitatangging MAS mahirap nang bumangon at magsimula muli.
Ngunit huwag panghinaan ng loob kung may edad na at saka pa lang

magsisimulang gamitin ang kapangyarihan ng Panahon. Habang may

buhay ay may Panahon tayo, kaya nga't habang may buhay ay may pag37

puhunan sa isang malaking malaking investment kasama ng ibang

tao, ilang kakilala at mga kumpanya na maglalagay rin ng kanikanilang sariling puhunan. Dahil pinag-lSA ang maliliit ngunit
maraming kontribusyon, mas malayo ang mararating ng samahan.

asa. Samakatuwid, ang Panahon ay pag-asa! Kaya't kung ngayon lamang

tumalab sa iyo ang kahalagahan ng paggamit ng ating Panahon sa

makabuluhang mga gawain, huwag nang mag-atubili pa at kumilos na
ngayon mismo!

Halibawa ng People Leverage ang paglagak sa pooled funds gaya ng

mutualfund.Dito ang P5,000 aybumabakas sa kabuuanngmutualfund
na maaring nagkakahalaga ng P900 milyon. Lumalabas na ang iyong
P5,000 aykasinglakas ngbuong P900 milyon nabumubuo ng pondong
ito. Halimbawa rin ang pagsali sa mga kooperatiba. Nagtutulongtulong ang mga miyembro ng kooperatiba upang makapamuhunan
ang mga miyembro at makakuha ng mga business partners.

Compound Interest
Sinabi ng sikat na siyentipikong si Albert Einstein na ang Compound
Interest ang pinakamahusay na likha ng tao!
Angcompound interest ay ang paglago ng pera kung saan ang tubo nito
mula sa interes at sa pagtaas ng halaga ay isasama sa prinsipal at ang
pinagsamang halaga ang siyang tutubuan ng interes, hanggang sa lumaki
nang lumaki ang tubo sa bawat pagkakataon ng paglago.
Tingnan ang halimbawang ito:

1. Hindi Compounded anglnterest

Halimbawa mayroon kang P10,000 na kumikita ng1,0o/o na interes o
average gain kada taon, kikita ka ng 1,000 sa isang taon. Kung hindi
mo gagastusin ang P1,000 nayearlyincome na ito saloob ngsampung

taon, magkakaroon ka ng PhP 20,000^00 sa ika-sampung taon.

Lumago ang iyong puhunan ngL00o/o pagkalipas ng sampung taon.

2.

Angkapangyarihan ng Compound Interestt.

Kung imbes na gastusin mo ang taunang tubo ng iyong P10,000
ay ibinalik mo sa investment instrument. upang kumita ng interes,
gaano kaya kalaki ang iyong ipon matapos ang sampung taon? Ang
P10,000 mo ay magiging P25,938. Lumago ang iyong puhunan ng

2.

Credit Leverage

Ito ay ang paggamit ng utang upang magpalago.

Isang halimbawa nito ay ang paggamit ng utang upang magumpisa at magpalaki ng negosyo. Halimbawa rin ang pagsali sa

Pag-ibig Home Development Mutual Fund upang magkabahay.

na ang pag-utang ay nakapagbibigay ng karagdagang

'kapital'na maaaring ilagak sa maayos na negosyo o pamumuhunan.
Kapag ito ay ginamit sa tamang paraan at nagdulot ng panibagong
kita na higit sa interes ng utang maituturing itonggood debt. Kapag
ginamit naman ang utang para tustusan ang mga pangunahin o
Tandaan

buwanang gastusin ito ay bad debt. Ginagamit lang dapat ang utang
sa pagpapalago ng pera o para sa tunay na emergency. Huwag uutang
para panagutan ang mga problemang dulot ng kawalan ng disiplina
sa paghawak ng pera,

4.3 Talunin ang Inflation

L59.38o/o pagkalipas ng sampung taon.

ay ang pagmahal ng bilihin o ang pagkabawas ng kakayahan
ng iyong pera na bilhin ang dati nitong kayang bilhin sa parehong halaga.
Halimbawa, kung sa Enero ay nakabibili ka na ng balut sa halagang P10,
dahil sa pagtaas ng bilihin ay natuklasan mong P11 na pala ang benta
sa iyo ng suking mangbabalut sa katapusan ng taon, ang ibig sabihin ay
1,0o/o ang inflation rate sa taong ito.

Anginflation

Sa tulong ngCompound Interest, mas mapapadali ang iyong pagkamit ng

kasaganaan.

Leverage
Angleverage ay ang pamamaraan ng paggamit ng mga bagay o samahan
ng mga tao na nakakapagbigay-gaan sa mga ginagawa o nagpapabilis sa
paglago. May dalawang uri ng leverage:

1.

People Leverage - Ito ay ang pagbabakas-bakas ng mga indibidwal upang

mapakinabangan ang kapangrarihan ng marami na magkakasama

kumpara sa nag-iisa. Isang halimbawa nito ay ang bayanihan.

Ang People Leverage ay ang pagbabakas-bakas ng maliit mong

38

Bakit kailangang talunin ang Inflation?

Paano kung ang Inflation rate ay higit sa pagtaas ng kita? Halimbawa,
L00/o ang Inflation ng mga bilihin sa Pilipinas sa taong ito. Kung lumago
lamang ng1.o/o ang iyong kabuuang kita sa taong ito, mas malaki pa ang
itinaas ng mga bilihin kaysa sa itinaas ng iyong kita. Kung gayon, naging
mas kapos ang pinansiyal na katayuan mo.

Bilang halimbawa, balikan natin ang pagbili ng balut. Dahil sa 1'0o/o na

inflation, ang dating PLO na balut ay P11 na... Ngunit dahil 1% lamang
ang itinaas ng kita mo, tanging P10.10 (sampung piso at sampung
sentimos) lamang ang handa mong ibayad para sa iyong paboritong balut.
Naku, kulang na ang pambili mo ng balut! Para mabili ang paboritong
39

balut, kailangan mo pang bawasan ng P0.90 ang budget para sa ibang

pangangailangan nang sa gayon ay mabayaran ang P11 na balot. Malinaw
na nabawasan ang kakayahan mong bumili! Tiyak na mas mayaman ka pa
pala sa nakaraang taon dahil mas marami kang kayang bilhin noon kaysa
sa ngayonl

Eh kung Sakto ang Inflation at qng Pagtaas ng kita?

Kung 10% ang inflation at 70o/o din ang pagtaas ng kita mo kumpara
sa nakaraang taon, masasabing hindi ka umasenso ngunit hindi ka rin
naman nalugi. Pero dahil dumaan ang isang taon [8,760 oras na hindi
na maibabalik kailanman!J nang hindi ka man lang umasenso, maaaring
sabihing lugi ka pa rin. Mahalaga ang Panahon at kapag ito ay dumaan
sa paraang hindi natin naisusulong ang ating hangaring pinansiyal, Iugi

Kung 100% ang tubo mula sa isang parnumuhunan at5.5o/o lamang ang
inflation, anong gagawin mo?
Maghunos-dili ka. Bagama't napakaganda ng L00% na tubo at tiyak na
natalo mo ang inflation sa pamamagitan nito, alamin kung legal itong
pamumuhunang ito. At isa pa, dahil mas malaki ang ipinapangakong
kita, mas malaki rin ang kaakibat nitong panganib.

Alamin ang inaasahang Tubo ng isang pamumuhunan at ihambing

ito sa inflation rate. Kailangang mas mataas ang inaasahang tubo
kaysa sa lnflation.

4.4 rytgg crb?y $. Pagpili ng Investment: Risk,

Keturn, Ltqwdtty

tayo.

At isa pa, paano kung may mga panibago kang gastusin sa taong ito?
Dahil hindi mo natalo anginflation, maaaring magipit ka sa pagtustos sa
mga panibagong pangangailangang ito.

At kung mas mataqs ang Pagtaas ng Kita kaysa sa Inflation?

Magaling, natalo mo ang inflationt. Kung magpapatuloy ito, maisusulong
mo ang hangaring maging Masagana.
Furl{la!ilerihls 0f lnvesting

Kung 10olo an ginflation rate,atlumaki ang iyong kitangL2o/o, ibig sabihin,

natalo mo ang Inflation nang 2o/o. Nangangahulugan na ang kakayahan
mong bumili ay lumago ng2o/o!
Mga mapupulot na aral mula sa Inflation at Pamumuhunan
Sinasabing nasa mga 5.50lo ang average annual inflation rate ng Pilipinas
nitong nakaraang 20 na taon. Kaya't kung ikaw ay nasa Pilipinas at aalukin
ka ng pamumuhunan na may inaasahang tubo na 2o/olamang, mag-isipisip. Magpapakapagod ka sa pamumuhunan ngunit kahit "magtagumpay"
ang pamumuhunan at kumita ng2o/o,lalamunin lamang ng Inflation ang
iyong kita. Sa katunayan, nabawasan pa ng 4o/o ang kakayahang bumili
(purchasing power) ng halagang ipinamuhunan.
Kung 5.5% naman ang inaalok na tubo mula sa pamumuhunan, katumbas
lamang ito ng Inflation at wala itong maidudulot na tunay na paglago.
Maghanap ng ibang pamumuhunan. Ngunit kung walang mahanap

na mas magandang mapamumuhunan ng pera, mainam nang ilagak

sa puhunan na ang kita ay katumbas ng inflation rate. Bagama't hindi
ka makararanas ng tunay na pag-unlad, at least, mapapanatili mo ang
dati mong kakayahang bumili. Mas mabuti na ito kaysa naman tuluyang
mabawasan ang purchasing power mo.

40

Unawain ang tatlong aspekto ng pagpili nglnvestrnent.

Return
Ano anginaasahan kongkita mula sa puhunan? Mas m ataasbasainflation?

Makatotohanan ba ang sinasabing Return at mapagkakatiwalaan ba ang

kumpanya na nag-aalok nito?
Risk

Ano ang posibilidad na mabawasan, maubos, o mapangalagaan ang

puhunan ko at ang pagkakataon kong kumita?

Liquidity
Gaano katagal nakatali ang aking pera sa investrnent na ito? Maaari ba
akong mag-withdraw kahit anong oras? Kapag kailangan ko ng cash,
mababawi ko ba agad ang pera ko?

Para sa karagdagang impormasyon sa kung paano suriin ang mga

investments, maiging pagaralan ang aking ibang libro at sumangguni at
dumalo sa Colayco Foundation seminars. Maari ka rin lumapit sa mga
41

sumusunod na sangay ng gobyerno: Insurance Commission, Cooperative

Development Authority, Bangko Sentral ng Pilipinas o Securities and
Exchange Commission.

4.5 Kapag Mas Mataas ang Return, Mataas din

ang Risk - RULE o LAW
Sa tuwing nagdedesisyon sa kung ano ang pamumuhunan, kailangang
tandaan na kapag mataas ang ipinapangakongReturn (o kita), mas malaki
rin ang kaakibat nitong Rlsk [o panganib], Ang pera ay hindi nanggagaling
sa mahiwagang baul, kaya't tuwing may ipinapangakong malaking kita
ang isang puhunan, tiyak na mas malaki ang kaakibat nitong panganib.

Kapag bata pa, at mahaba pa ang Panahong matatamasa, maaaring

pumasok sa mga high-return at high-risk na mga pamumuhunan. Tutal
bata pa at marami pang pagkakataong bumangon at bumawi kung
sakaling pumalpak ang pamumuhunan. Ngunit kung may edad na at
maaaring limitado na ang kakayahang bumangon kung sakaling malugi,
mas mainam na iwasan ang mga high-return ngunit high-risk na mga
pamumuhunan

4.6 Huwag Ilagak sa Nag-iisang Investment ang

mga Pamumuh

Bank Savings Deposit Accounts

Karaniwang kumikita ang pera na nasa regular savings qccount.
- Saan napunta ang pera mo: Nakalagak sa bangko ang pera mo, parang
"humiram" sa iyo ng pera ang bangko
- Return: Pinakamataas na ang 0.8% bawat taon at mas mababa ito
kaysa sa inflation.
- Liquidity: maaaring i-withdraw ang pera basta't magtira lamang ng
maintaining balance
- Risk: Katulad ngReturn, mababa rin ang Rrsk. Ang perang naka deposit
ay garantisado ng Philippine Deposit Insurance Corporation (PDIC)

hanggang Php500,000.
Puhunan: mula Php 500, Php 5,000, Php 10,000 depende sa produkto
at bangko
Saan: Sa mga Savings Banks (Rural Banks, Thrift Banks, Savings Banks,
Commercial at Universal B anks)
Paalala: Hindi maiging ituring na instrumento sa pagpapalago ang
savings deposit account.lto ay nagsisilbing taguan ng perang gagamitin
mo ngayon o sa mga susunod na linggo o buwan. Para itong pitaka na
may dagdag na seguridad.

Bank Time Deposit Accounts

Ito ay ang paglalagak ng pera sa bangko ng mas mahabang panahon.
Bilang kapalit, lumalago ang inilagak na pera.

Saan napupuntaangpera: Hawakngbangko angpera

Return: 2o/o - 5o/o kada taon Ngunit nagbabago ang rates. Mas mataas
angrates kapag mas malaki ang halaga at mas matagal itong hawakng
bangko. Ngunit kadalasa'y mas mababa kaysasainflation.
Liquidityt Depende sa uri na iyong pipiliin, maaaring umabot ng isang
buwan hanggang ilang taon na nakatali ang pera sa bangko. Ngunit

liquid pa rin dahil maaaring i-preterminare kahit anong oras na

Laging may kaakibat na nsk o panganib ang pamumuhunan kaya huwag

ilagak sa nag-iisang Investment ang mga pamumuhunan. Don't put all

your eggs in one basket. Natural ang panganib sa pamumuhunan. Ang
kakayahan ng ating ipon lumago ay nakabatay rin sa kakayahan natin na
tumanggap ng panganib. Mahalaga lamang para maging matagumpay na
may sapat na kaalaman at kakayahan tayong pamahalaan ito. Ito ang ilan
sa mga investments o pamumuhunan na maaaring pasukan:

Dalawang Tipo ng Pamumuhunan: Lending at Ownership

1.J PAGPAPAUTANG o LENDING II{VESTMENT - ang pagpapahiram ng
pera na may kaakibat na interes. Karaniwang halimbawa nito ay angbank
deposit, government securities, time deposit, at short-term investments/
commercial papers.

42

bukas ang bangko. Ngunit alamin ang kalakip na penalties kung magpreterminateka.
Risk: Katulad ng Return, mababa rin ang Risk Garantisado ng PDIC
hanggang Php500,000.
Saan: Maaari mo itong i-qvail sa halos lahat ng bangko.

Government Securities
Ang mga ito ay katibayan na may pagkakautang sa iyo ng gobyerno at
babayaran ka nang may interes. Halos walang panganib ang investment
na ito dahil may garantiya mula sa gobyerno. Maaari mo rin itong ibenta
kahit anong oras. Ilang halimbawa ng mga government securities ay
ang Retail Treasury Bills na pautang sa gobyerno. AngTreasury Bonds,
Agiarian Reform Bond, atbp. ay mga pautang sa gobyerno na higit sa
Iimang taon.

Saan napupunta ang pera: Hinihiram ng gobyerno ang pera mo

Return: Depende sa uri at sa inaalok ng gobyerno (karaniwang nasa
6-'L0o/o kada taon)
Liquidity: Babayaran ka ng gobyerno ng prinsipal at interes ayon sa
inilaan na terms and conditions. Kung nangangailangan, puwede itong
ibenta kahit kailan at tiyak na may bangkong bibili nito ng ayon sa
presyo ng merkado sa panahong iyon.
43

Rrsk Vababa dahil may garantiya ng gobyerno

Puhunanr mula Php5,000 +

Saan: Maaari mo itong i-avail sa mga malalaking Commercial at lLniversal
na bangko.

Ibang short- term inve shnents/ c o mm erci al p ap e rs

Maaari ding mag-invest sa mga commercial papers o short-term

instruments ng mga Rated A Companies gaya ng Ayala Corp., San Miguel
Corporation, Globe Telecom, atbp.
- Saan- napupunta ang pera mo: Pinapautang mo ng pera ang mga
nasabing kumpanya.

Return: Depende sa terms at conditions ng commercial paper.

Karan-iwang higit sa 60/o ang Return, talo pa rin ang inflation.
Liquidity: _Hawak ng kumpanya ang pera. Mababayaran lamang sa
maturity date. Kungkailangan, mabebenta ito sa mga bangko ayon sa

Rr'skj Kung mapagkakatiwalaan ang kumpanya, mapapamahalaan ang

presyo ng merkado.

risk.

2) OWNERSHIP _ lto ay ang pagbili ng karapatan ng pagmamay-ari sa

isang bagay, aktibidad o kumpanya na naglalayong kumita ng peia. Dahil
dito, maaaring kumita, depende sa tagumpay ng nasabing-aktibidad o
kumpanya.
Napaka-ramiqg

uri ng Ownership investments. Ilan na rito

ang Mutual

Funds, Stock Market investments, business invesfinent, franchise.-

Mutual Funds

Ang ibinabawas lamang ay ang mga hindi maiwasang gastos na kaakibat

ng pagpapatakbo ng mutual fund at mga obligasyon sa gobyerno - gaya
ng buwis.

Saan napupunta ang pera mo: Bumibili ka ng ownership shares sa

mutual fund. Mas marami ang shares, mas malaki ang maaring kitain.
Ang iyong pera ay maaaring ibili ng mga fund managers ng sfocks o di
kaya'y bonds o kombinasyon, depende sa klase ngfund na iyong nais.
- Return: Depende rin sa laki ng iyong investment o sa dami ng iyong
shares na nalikom, depende rin sa performance ng fund at husay ng
pamamahala. Tingnan ang website ng mga mutual funds fwvrrw. icap.
com.phl at nakahavas
com.ph)
nakahayag doon ang
ans kanilang
kanilans
ng nakaraan at kasalukuyi
kasalukr
kasalukuyang
performance o naraga
perr)rmance
halaga ng bawat
a Kasaysayan
kasavsavan
ns
oawar snare.
share. )a
Sa
kasaysayan ns
ng industriva
industriya ng
lnousfflya
mutual funds sa Pilipinas, ang averqge return kada taon ay 6-9o/o-bond
fund, 9 - L4o/o-b alance d fund at 1.1,-l9o/o- sto ck/ e quity fund.
- Liquidity: Maaring bawiin ang pera sa pamamagitan ng pagbenta ng
shares sa mutual fund company sa nakatakdang presyo o NAVPS sa
araw ng pagbawi mo. Karaniwang may penalty na ipinapataw, kapag
ibinawi mo ang iyong puhunan bago makumpleto ang anim na buwan.
Maaring mas maliit ang mababawi mong pera kung hindi kaaya-aya ang
performance ng mutual fund.
- Risk Kung mataas angreturn, mataas ang kaakibat na rlsk Iginigiit ng
mga eksperto na karaniwang nakakabawi din ang mga mutual fund sa
tuwing hindi maganda ang kanilang performance sa loob ng 3-5 na taon.
Hindi garantisado ng anumang organisasyon ang kita samutualfund.
- Saan: Sa mga registered mutual funds na pinamamahalaan ng isang
fu n d m an ag em ent na lisensyado ng S e curiti e s an d Exch ang e C o mmi s si o n
(sEC)

Ang_Mutual Fund ay isang kompanya ng pamumuhunan na gurnagamit

na tulad ng shares of stock at mga bonds.

Halos pareho ang Mutual Fund at UITF. Para malaman ang performance
ng UITF maaaring tignan ang www.uitf.com.ph.
- Saan napupunta ang pera mo: Ang Trust Division ng bangko ang
namamahala sa UITF. Tulad ng mutualfunds, ibinibili rin ito ngsfockg

ng People Leverage. Tinitipon ang pera ng maraming inilibidwal at

institusyon nang sa gayon ay makabuo ng isang napakalaking pondo
na_maaaring ipamuhunan. Ipinagkakatiwala ang pondong ito sa isang
full time at propesyunal na fund manqger na siyang nagfapaunlad aI
nagpapanatili ng-isang partfolio ng mga iba't ibang iniestments. Ang
mga may-ari o shareholders ng mutual fund ay ang mga bumili n[
llolgs nito ayon sa nakatakdang halaga (Net Aiset Vatub per Share NAVPUJ_nito s-a araw ng pagkabili. Sa tulong ng perang nanggagaling
sa pagbili ngs_hares, nagkakaroon ng pondo upang bumilingieciritiel
Bilang mamumuhunan maari kang kumita mula sa mutual fund

sa

pamamagitan ng dalawang paraan:

l. Ipinagkakalo ob ngmutu alfund samgash areholdersbilangdistributions
ang anumang dibidendo, interes o kita mula sa pagbebenta ng mga
pag-aari sa portfolio.

2.

Araw-araw nagiiba ang presyo ng bawat mutual fund share

44

Unit Investment Trust Fund (UITF)

bonds, o kombinasyon.

Return: Depende sa laki ng iyong investment o sa dami ng iyong

shares na nalikom, depende rin sa performance ng fund at husay ng
pamamahala.

ang

tinatawag na Net Asset Value per S/rare INAVPSJ. Makalilikha rin n[

pera kapag ibinenta mo sa mutual fund company ang iyong shares ng
mas mataas ang NAVPS kaysa nung binili mo ito.

Maiging gamiting ang stratehiyang ito kapag namumuhunan sa mutual

funds: maglagak ng nakatakdang halaga ng pera ngregular at walang
mintis (hal. P1000 kada buwanJ. Sa ganitong paraa napapamahalaan
mo ang nsk at napapakinabangan mo ang pagalryat at pag-baba ng NAV.
Tinatawag ito na CostAveraging Strategy. Maigi rin na maging handa na
ilagak ang pera ng hindi kukulang sa 3-5 taon depende saperformance
ng mutual fund.

Liquidity: Maaaring
ng bawiin ang pera sa pamamagitan ng pagbenta ng
shares.
snures, rylaaarr
Maaari kansi-oenal2e
Kangypenatrze
ngi-penalize Kung
kuns
sak
kung saKallng
sakaling
bawiinn mo ang iyong
ryong pera
na hindi husto sa panahong itinakda.
Rlsk; Kung mataas ang return, mataas ang kaakibat na nsk Hindi ito
maituturing na DepositAccounf kung kaya hindi lnsared ng PDIC.
Saan: SaTrust Division ng mga bangko.
45

Business Investment

Maaari ring magtayo ng sariling negosyo ngunit kailangang maunawaan

na hindi lahat ng tao ay maaaring magnegosyo. Sa katunayan, ayon sa pagaaral, tangin g 5o/o - L0 o/o lang n g mga ne go syo ang nagtatagumpay. Mainam
lamang magtatag ng sariling negsoyo kung taglay ang mga sangkap ng
tagumpay: kaalaman sa pagnenegosyo, ang market na bibili ng iyong
produkto, puhunan, magandang lokasyon, at kakayahang ipagpatuloy
pagiging-financer o portang negosyo. Maaari mo rin pag-aralan ang pagigi
owner ng negosyo na pinapatakbo ng iba. Kailangan
.ngan pa rin na mag-ingat
mag-insat
ka at pag-a
nas-aralan ang
ans ganitong
sanitons pagka
Daskakataon nang
nans mabuti.
Saan napupunta ang pera mo: Sa pagtatatag ng sariling negosyo.
Return'. Depende sa tagumpay ng negosyo. Kaya't sa simula pa lamang
kailangang planuhin kung kelan rnababawi ang puhunan.
Liquidity: Hindi madaling ibenta ang negosyo lalo na kung hindi ito
nakalista sa Securities and Exchange Commission [SEC) o di kaya'y sa
Dept. of Trade and Industry (DTl).
- Rlsk: Tandaaan na 5% lamang ng mga negosyo ang nagtatagumpay.
Kung umutang upang magtatag ng negosyo, mas mahirap bumangon
kung sakaling hindi magtagumpay ang negosyo. Maaaring kumita ng
napakalaki ngunit maaari ring mauwi sa wala.

malaki ang kaakibat nitong panganib. Kung nauunawaan lang sana ito ng
nakararami, naiwasan at maiiwasan ang napakaraming panggagancho at
panloloko na dinanas ng ating mga kababayan. Kung abot langit ang kita
na ipinapangako sa iyo ng isang tao, mag-isip-isip ka'.. baka naman abotlangit na sakit sa ulo lamang iyang inaalok sa iyo?

Franchise
Kunghindi pa handangmagtatag ngsarilingnegosyo, maaari namangbumili
ngfranchise, o ang karapatang magtayo ng isang branclr ng isang kumpanya
o brand na dati nang naitatag. Sa ganitong paraan, mas nakasisiguro kang
magtatagumpay ang puhunan sapagkat nakasandal na iyon sa karanasan
at tagumpay ng m oth er co m p a ny, Siguraduhin g matagumpay ang fran chi s e
na bibilhin at de kalidad ang suporta na ipinagkakaloob ng kumpanya.
- Saan napupunta ang pera mo: Binibili mo ang karapatan na magtayo ng
branch ng isang kumpanya o brqnd. Binibili mo rin ang sistema. Kung
walang sistema na nakasulat sa isang mqnual, magdalawang-isip ka.
- Return'. Depende sa tagumpay ng franchise mo. Piliin lamang ang
mapagkakatiwalaang franchise.
- Liquidity: Ang isang matatag na franchise ay mas madaling ibenta kung
ayaw mo nang ipagpatuloy
- Risk Nakaayon sa performance ngfranchise. Gaya ng sariling negosyo,
maaari kang kumita ng napakalaki ngunit maaari rin malugi ng
napakalaki.
- Paalala: Pumasok lamang sa negosyo na iyong alam at iyong hilig.
Alalahanin rin na para pamahalaan ang nsk, kailangan na rnarami kang
branch o may iba ka pang negosyo, para kung sakali na malugi ang isa
hindi ka maghihikahos.

4.'7 Mfiag-ingat sa Manloloko

Paano aalamin ang katuturan ng mga alok para mag-networking?

Kailangang malinaw sa iyo kung bakit mo gustong pumasok sa isang
puhunan at kung mapagkakatiwalaan ba ang kumpanya na nag-aalok ng
pagkakataong kumita.
Ito ang ilang mga tanong na gagabay sa iyong desisyon.
:,
Itang nS sa,seiiil, rang, mga sumuSuno-dl
r,rrr1,.,I
d6q antldah!1an.k. q sa pagsali,rdito?r],
t',.".:,,,',',:,,,:,::tt

,,,,,

.:,

.,,

:i'''rBibiihin,,rs,pepasukl[ ko bajio..dahil..kailiingan,rk6?,'.'''"

i,,,

rBihilhlhir ]6'
discount?

|x,'ito

,,,,',,,,,t,

,,,,

dahilr,may makukuharr,iiakoiig',mataat na,

Naii na'nanh uahungtaanot ltsi *okikita? $a,pafbebqn$

pagpasok:,:ng'bagoni reilri$r,l4t.bpr:
, r,.;,r
rr',
- Naiiotindihan'ko ba kung,paanCI plaapaalam. Sa mp rihvestois,
. I ang kAla$ayan nglpuhrrn"tt7 ,;r ,r,r":: 'r;

,.

,.,r,,r,ba?,Sa kornisynn

rsa

,r,,,,,,i1r,,,,

,'

Kung'16* mgzi i*got,lay.I{I,ND!1 o kun$,rnalinaw,na ang interes,,,mo a54,,,

kumt&;l,iita(ong naman,ang rnga lito sa sariliir"
, Kikltar rbal'xftq ng e*rq;',ii{orne kapag.binefltA,,ko ah$, fupr

Muli, ang pera ay hindi nanggagaling sa mahiwagang baul, kaya't tuwing

may ipinapangakong malaking kita ang isang puhunan, tiyak na mas

46

47

Isa itong mahalagang palaisipan kung kaya't kailangan nating talakayin.

Mayroong Mabuting Utang [o Good Debt) at Masamang Utang (o Bad

Debt). Sa tulong ng Mabuting Utang, mapapalago mo ang iyong yaman.

Kabaliktaran nito ang Masamang Utang-utang na ginagamit pangtustos
sa karaniwan at buwanang gastusin nang hinde dahil sa emergency at
mga luho.
N-gunit kung OO ang mga sagot, busisiin pa lalo ang kumpanya.
Marami na ang nabiktima ng mga mapanlinlang na kumpanya. ito
ang.ilan sa mga tanong na kailangang pag-isipan bago maglabas ng
kahit anong pera:
- Talaga bang bibilhin ko iyong produkto dahil kailangan ko at

Ito ang ilan sa mga karaniwang uri ng utang:

1. Utang na may Collateral - karaniwang mababa ang interes sa

mga utang na may kaakibat na collateral. Makakakuha nito
mula sa mga ahensiya ng gobyerno na gaya ng

tama ang presyo?

Naiintindihan ko ba ang kasulatan

kontrata?

at

detalye ng arning

Maglalabas ba
$9 ng pera para sumali sa network at may mga
produkto bang bibilhin?
Sigurado ba na hindi gagamitin ang pera para sa ibang layunin?
Nakasisigury bq na palalaguin ng tagapamahala ang p-era (at

hindi ibubulsa)?

Mayroon bang ipinangako sa aking kita kapag sumali

network?

3.

Hingiin din ang Product Registration at License ng kumpanya at ahente

bilang karagdagang patunalr na mapagkakatiwalain ang kurirpanya.

Kung may_inaalok na pamumuhunang kadudaduda o di kaya ay nais

mong manigurado, maaari kang sumangguni sa Colayco Foundation o sa
Securities and Exchange Commission.

4.8 "Uutang ba ako o Hindi?"

Pag-

- Karaniwang walang collateral ang ganitong uri ng

utang. Dahil dito, mas mataas ang interest rate dahil mas malaki
ang panganib nito sa nagpapautang; pinautang ka niya kahit wala
siyang collaterql namaaaring hugutin kung hindi ka makapagbayad.
Karaniwang mas magaan ang interes ngpersonal loans mula sa SSS
Personql Loans

at GSIS.

Kung OO rnuliang mga sagot, siguraduhin na sumusunod ang kumpanya

Exchange Commi{sion [SAC).

makuntento kapag pinakitaan ka ng liticles
of Incorp-oration mula sa. SEC sapagkat hinai ito nangangafiulugang
mapagkakatiwalaan ang
.kumpanya.-Ang Articles of Iniorforation ay
nagpapatunay lamang na "ipinanganak" ang kumpanlrang iyon.

2. Microfinance - Karaniwang hindi humihingi ng collateral

ang ganitong uri ng utang ngunit kailangan mo ng mga
guarantor na magpapatunay na mapagkakatiwalaan ka.

sa

mga patakaran_ ng Securities and

!3
Ngunit tandaan na huwag

SSS, GSIS,

ibig pati na rin sa mga bangko at pampinansiyal na institusyon.

4.

Credit Card * ang utang mula sa credit card ang may pinakamataas
na interes! Iwasang umutang mula sa credit card. Kailangang
bayaran agad ang halagang nakasaad sa card statemenf; kung hindi,
magiging utang iyon kaagad. Kahit may mga gimik na 0o/o interes,
may mga kalakip pa rin na matataas na charges at fees ang paggamit
mo ng credit card. Maiging bayaran ang buong halaga at hindi lang

ang 'minimum monthly payment' pagdumating ang iyong credit

card bill. Kung lubog sa utang sa credit card: Tigilan ang paggamit
ng credit card. Gupitin ito para talagang hindi mo ito magamit.
Sikapin na lakihan ang binabayaran kada buwan higit sa minimum
monthly payment upangmapabilis ang pag-ahon mo.
Tuwing nagbabalak mangutang, pag-isipan ang mga ito:

1. Saan ba gagamitin ang perang uutangin? Kung gagamitin ito

sa isang negosyo o investmenf, suriin nang maigi ang nsk o
panganib ng nasabing negosyo o investmenf. Kung mapanganib,
magdalawang-isip sa pangungutang. Tandaan na kahit anuman
ang mangyari sa iyong negosyo, kailangan mo pa ring bayaran
ang buwanang obligasyon sa utang. Sa kasamaang palad, hindi
sigurado na magtatagumpay ang iyong negosyo o investment.
Bago pa man umutang, kailangan may plano ka kung paano mo
babayaran ang utang kahit hindi ka maging matagumpay sa

48

49

pamumuhunan. Mahalaga

rin na kausapin mo ang iyong mga

creditors o mga nagpautang sa iyo upang hindi mawala ang tiwala

nila sa iyo bagama't di nagging matagumpay ang iyong mga balak.

2.

Kung uutang ka upang bumili/magpatayo ng bahay o para sa ilang

bagay na hindi naman agad na kailangan, maliwanag ba sa iyo kung
paano iyon babayaran? Kung gagamitin mo ang kabuuuan ng lyong

regular na kita upang bayaran ang utang at interes, mas mabuting

huwag na lang ituloy ang utang. Bilang patakaran, mainam kung
hindi lalampas sa 30-40% ng iyong regular na kita ang gastusin
sa bahay (renta manf amortization). Mas mainam na mag-ipon
na lang muna lalo na kung hindi naman agad na kailangan ang
bahay. Bagama't abot-kaya ang interes ng housing loan, kailangan
paghandaan ang iba pang gastusin na kalakip ng pagmamayari ng
bahay at lupa, gaya ng amelyar at mga gastusin sa pagpapanatili
nito.

3. Alam mo ba ang interest rate at mga kalakip na bayarin ng tyong

utang? Bawat nagpapautang ay may sariling paraan sa pagkalkula
ng halagang kailangan mong bayaran. Para sa mga p ersonal loans na
walang collateral, maaari itong umabot sa nakayayanig na 50-600/o.
Ibig sabihin nito, sa bawat Php10 na inutang mo, kailangan mong
magbayad ng interes na Php5-6 sa isang taon. Minsan, hindi agad
na makakalkula ang tunay na halaga ng utang dahil ang nagpautang
na ang nagtatakda ng iyong bayarin kada buwan. Maaaring maging
kampante ka na kayang-kaya mong bayaran ang mga halagang
sinisingil. Ikaw mismo, kailangan mong makalkula ang tunay na
halaga ng utang mo.

MENSAHENG PANGWAKAS
SA LAHAT NG MGA NAGLAAN NG ORAS PARA BASAHIN ANG LIBRONG

ITO AT SUPORTAHAN ANG AKING MGA IPINAGLALABAN

Lubos akong naniniwala na walang isa man sa atin na mas marunong

Pagbabakas, ang
Kapangyarihan ng Isa, ay nasa bawat isa sa atin' Nakasabit sa aking
opisina ang kasabihan mula sa isang'di kilala manunulat. Sabi niya...

pa kaysa sa ating lahat. Ang kapangyarihan ng

Ang Kapanryarihan ng Isa

Ang kapangyarihan ng isa ay nakakapagdulot ng pagbabago
Na ikabubuti ng nakararami
Ngunit ang mga pagbabago ay nanggagaling rin sa nakararami
Kapag ang nakakararami ay magkakasama-sama
Upang makabuo ng isang pwersang di kayang gipiin
Ang kapangyarihan ng isa

Ito ang aking misyon - ipamahagi ang magandang balita na abot-kamay

natin ang kakayahang isakatuparan ang mga pagbabago sa ating buhay.
Nais ko ring hikayatin ang lahat na hindi lubhang mahirap na kumilos
upang maabot ang kalayaang pinansiyal at kasaganaan, at sa bandang
huli, ang kasaganaan ng bawat isa sa atin ang siyang pundasyon ng
masaganang bansa. Hindi ganap ang ating espiritwal na buhay kung
walang laman ang ating tiyan, walang karunungan sa ating isip, at
nagugutom ang ating mga anak.

Huwag kaligtaang butingtingin ang mga detalye ng utang. Bigyang-pansin

din ang ibang mga detalye bukod sa interes. Maaaring may kaakibat na
ilang extra fees na kailangan mong pag-isipan. Kapag pinagsama mo ang
mga extrafees at ang interes, malalaman angtunay na halagang babayaran
mo sa utang na iyon. Napakaraming umuutang ang nag-aakalang mababa
Iang ang interes ng kanilang utang, ngunit sa bandang huli, nagugulat na
lamang sila dahil kung tutuusin ang extra fees at iba pa, umaabot pala ng
600/okada taon ang kanilang binabayaran!

Ibinahagi ng primerna ito ang

,;-...

upang igiit na Madali lamang

Magplano, Magtipid, Mag-ipon, at Mamuhunan upang makamit ang

tunay na kasaganaan!
Mas maigi kung simulan mo ang paglalakbay patungo sa pinansiyal na
kalayaan sa lalong madaling panahon, lalo na't obligasyon ito upang
magbigyan ang ating sarili at mga mahal sa buhay ng inaasam na
kasaganaan... kasaganaang hindi lamang panandalian bagkus ay
hanggang sa kinabukasan!

Bata pa ang Pilipinas at nagsisimula pa lang umunlad. At siguro nga,

naghihirap ang ating bansa. Pero hindi natin kailangang maging mahirap
palagi.
Ang pinakamalaking pagkakaiba sa pagitan ng mayayaman at mahihirap
na bansa ay ang kaugalian ng mga tao. Kapag sinusuri ang kaugalian ang
mga tao sa mga mayayaman at mauunlad na bansa, madalas na nakikita
ang mga sumusunod:
. Ethics and Integrity - Sumusunod sa tamang prinsipyo
. Responsibility'Napagkakatiwalaan sa pananagutan
t Respect for the laws and rules - Sumusunod sa batas
. Respectfor the rights of other citizens - May respeto sa karapatan ng
iba
. Love of work - Minamahal ang trabaho
t Punctualiql - Nasa oras ang gawa o dating
. Fast action - Mabilis kumilos
. Will to Sqve and Invest - Paninindigan sa pag-iimpok at paglalagak

Ano pa ang hinihintay mo? Kayang-kaya mo ito!

50

51

Sa midaling salita, mahirap tayo dahil sa ating mga kaugalian at

pananaw.

Kapag tayo ay nakatira sa Pinas, hindi natin sinusunod ang mga

r"

mahahalagang prinsipyong itinakda sa atin. Ngunit kapag nasa ibang

bansa na tayo, biglang napakahusay natin sa lahat. Tunay na hinahanap
at minamahal ang Pilipino sa buong mundo.

!1

ii'

qiff;

Huwag na tayong umasa sa iba o maghintay ng tulong mula sa ating

gobyerno. Pag-aralan natin at sundin ang mga wastong ugali kahit saan

}&fTTSN

pa man tayo mapatira sa mundo.

Sa

pagtatapos, huwagmo langkalilimutan na habangikaw aynaghahanap

ng mga bagay na mabibili ng pera, huwag sanang mawala sa iyo ang mga
bagay na hindi kayang mabili ng peral
Sana ang librong ito ay makatulong sa iyo!

Ang OWN ay Komunidad ng mga Nagsusubi at Namumuhunan na itina*

gu)CIcl ng Colavco Foundation. Ang mga miyembto ng OWN a)'mga indi
bidwal at organisasyon na disididong isaayos ang kanilang buhav pin'ansva1.
Sa pamamagitan ng "Kapangyarihan ng Pagbabakas-bakas" inaanyavahan ng
ang mga lehitimo. reputable at nlay magandang track record na ltvesf/nenr cornpany na mag-alok ng abot-ka).ang investmeut products sa

O\X,'\l

iibuJibong miyembro ng OWN.

Bilang miyembro ng OWN m'agkak'Noon ka ng d&'rss s'rlimpormasl.on
tungkol sa sari-saring atrot-kiwang rnvesrrxenf. Higit sa lahzrt, hatid ng

O\f,N

rrng isang praktikal, mabilis at convenient na sistema para mapatotoo

ang ivong regular oa pamumuirunan.

t\,falapitb{a!

Gumagalang,

w.#^,,"

Gnowm

Mag-invest sa isang equ1ry muftral fund sa halagang

Php300, Php500 o Php1000 kada bur.van.

Serm.rc

Mas mataas ang inferest rate s aming espesyal na savings tool. &{ag subi lamang; ng Php300,Php500, Php700
o Php1000lamang k'.rda buwan.

Pata mag*regisrer sa
.{

O$l

OWN,

OWTJ

tumungo lamang sawwronewealthvtation.cam

o kaya i-text lan'ang ang:
< spa ce> Pangalan / Apellido / I{asarian /

I{ap a ngan ?km (mm

dd

flW) f .Ti nh a n / E ma il Atl d rc s s

at ipat*ila sa 0917 853 7333.