Savez inenjera metalurgije Srbije i Crne Gore

SIM

Pregledni rad
UDC:669.01-122.4-4:621.771.23=861

RAZVOJ PROIZVODNJE SPECIJALNIH TANKIH

TOPLOVALJANIH TRAKA USKLAENIM PROCESOM
KONTINUIRANOG LIVENJA VALJANJA
DEVELOPMENT OF PRODUCTION OF SPECIAL
TIN HOTROLLED STRIPES ACCORDING TO PROCESS OF
CONTINIOUS CASTING - ROLLING
B. MIKOVI
Tehnoloko-metalurki fakultet, Beograd
REZIME
Jedan deo rada odnosi se na razvoj tehnike i tehnologije proizvodnje toplovaljanih tankih
elinih traka procesom zajednikog, istovremenog kontinuiranog livenja i kontinuiranog valjanja.
Obuhvaena su tri perioda: osamdesete i devedesete godine XX veka i poetak XXI veka.
Drugi deo odnosi se na metode ispitivanja kao i na uobiajene rezultate strukturnih i
mehanikih osobina, jednakost strukture, ravnoe i hrapavost povrine. Dosadanji rezultati su
pokazali da se navedenim postupkom moe dobiti kvalitetna traka i bez postupka hladnog valjanja.
Kljune rei: toplo valjana traka, hladno valjana traka, kontinuirani proces livenja-valjanja,
usklaeni proces livenja-valjanja

ABSTRACT
Part of this paper refers to the development of technique and technology of production of hot
rolling. Three periods are included: eighties and nineties of XX centurz and the beginning of XXI
century.
Second part of paper refers to the methods of investigation (examination), as well as usual
results of structure and mechanical properties, uniformity of structure, smoothness and roughness
of surface. Up to now results show that by this kind of process quality stripe could be produced
without process of cold rolling.
Key words: hot rolled stripes, cold rolling stripes, continious process casting-rolling,
according process casting-rolling

UVOD
Ovaj rad sadri rezultate istraivanja iznete na treoj evropskoj konferenciji o
aktuelnim pitanjima u oblasti toplog i hladnog valjanja (Disseldorf, 2003. g.) kao i
kolokvijuma iz iste oblasti (Achen 2004).
OPTE TENDENCIJE RAZVOJA OD 80-ih GODINA
Do kraja osmdesetih godina razvoj proizvodnje elinih traka odvijao se, u osnovi,
po pojedinim etapama procesa. U prvoj etapi procesa livenja osnovna panja
posveivana je proizvodnosti i optimizaciji kontinuiranog livenja; u drugoj etapi,
procesima toplog i hladnog valjanja. Zahvaljujui primeni sistema za regulisanje profila i
ravnoe; postepeno se poveavala gibnost proizvodnog procesa i poboljao kvalitet
produkcije.

322

MJOM

METALURGIJA - JOURNAL OF METALLURGY

Primena posebnog procesa presovanja slabova

Primenom posebnog procesa presovanja slabova poveeo se izvadak u procesu
neprekidnog livenja na raun smanjenja broja formata poprenog preseka slabova. U tom
sluaju dve etape procesa bi bile logino povezane i zajedniki optimizirane. Tesnije
povezivanje dve etape procesa i npr. primenjena zajedniko livako valjaonika
postrojenja CSP omoguili bi dobijanje sladeih ekonomskih prednosti: smanjenje
investicionih trokova, skraenje vremena toka metala u proizvodnom ciklusu,
smanjenje trokova skladitenja, ekonomina proizvodnja (ekonomija proizvodnja i
ekonomija potronje energije).
Sloenost toka materijala
Tok materijala pri proizvodnji traka pokazuje visoku sloenost celog procesa
proizvodnje. Ta sloenost postavlja ozbiljne zahteve, posebno u logistici. Da bi povisili
ekonominost proizvodnje neophodna je dopuna kapitala i trokova skladitenja. Jedan
od kraih puteva je i dobijanje traka sa neprekidnim procesom dekapiranja; jednako za
obezbeenje ravnoe, potrebno je ravnanje sa zatezanjem i dresiranje. Time se postie:
visoka dinaminost, npr. za sigurno ravnanje trake i podmazivanje zazora
izmeu valjaka,
neosetljivost u grekama zadatih sila valjanja
visoka tanost kod modelovanja stanova za kontrolu regulacije debljine traka.
Regulacija zatezanja
Greke, posebno u stadijumu ravnanja, bilo je nuno otkloniti tanim regulisanjem
da bi se obezbedila stabilnost valjanja. Specijalne konture se reguliu i optimiziraju
hidraulikim obrazovanjem petlji to omoguuju te velike zahteve. Kvalitet regulacije
zatezanja odraava se na toleranciji irine trake, imajui u vidu male poprene preseke
trake u meustanovima i slaboj vezi sa tom regulacijom sile zatezanja. Za reenje tog
zadatka potrebna je slaboinerciona konstrukcija sa malim trenjem.
TENDENCIJE RAZVOJA OD 90-IH GODINA
U poetku devedesetih godina debljine od 1,5 mm smatrale su se donjom granicom
ekonomine proizvodnje toplo valjanih traka. U dananje vreme, u proizvodnim
uslovima, ve je dobijena toplo valjana traka debljine 0,90 mm. Ova debljina se najlake
dobija po tehnologiji CSP, jer ima najbolje pretpostavke za dobijanje malih zavrnih
debljina. Izvesna je skora budunost da se ovom tehnologijom ostvari debljina koja je
manja od 0,90 mm.
Na tradicionalnim valjaonicama toplo valjanih traka mogu se primeniti tzv.
"tehnoloki paketi". Da bi se mogla dobiti toplo valjana traka na tradicionalnoj valjaonici
gde se obavezno i nalazi racionalna donja granica debljine neophodna su detaljna
istraivanja svake valjaonice. Naravno, najoptimalnija koncepcija je uklapanje
tradicionalne valjaonice za toplo valjane trake sa postrojenjima CSP koja je, na primer,
realizovana u preduzeu Tyssen Krup Sthale. Tada se postiu najbolji proizvodni i
ekonomski rezultati.
IDENTIFIKACIJA RAZVOJNIH POTENCIJALA
Elementi koji su razmatrani u prethodnim poglavljima, ukazuju u kom pravcu je
usmerena strategija razvoja plastine prerade elika koja obezbeuje iroku lepezu
proizvoda, prvenstveno toplo i hladno valjanih limova i traka.

RAZVOJ PROIZVODNJE SPECIJALNIH TANKIH TOPLOVALJANIH ..

323

Proizvodni kapaciteti
U velikom metalurkom kompleksu raspolae se sa savremenim kapacitetima za
proizvodnju gvoa, elika, valjanih proizvoda limova i traka, cevi, hladno
oblikovanih zavarenih i nezavarenih profila, koja svojom veliinom i savremenou
odgovaraju kapacitetima koje poseduju razvijene industrijske zemlje.
Pored osnovnih kapaciteta, u kojima se proizvode toplo i hladno valjani limovi i
trake, obino postoje i kapaciteti za proizvodnju belih limova, za proizvodnju hladno
oblikovanih profila, za proizvodnju zavarenih cevi i za proizvodnju limenki.
Koncepcija toplih valjaonica
Postoji vie koncepcija toplog valjanja za proizvodnju traka:
- tekel valjaonica ostvaruje specifian proces koji je ugodan za proizvodnju koja
je manja od 1 milion tona/godinu; ostale tradicionalne valjaonice ugodne su za
sve vrste elika veliine proiyvodnje u iznosu od oko 5 miliona tona/god.
- Tradicionalne valjaonice toplog valjanja, sa visoko proizvodnim ureajima
- Kompaktna valjaonica traka
- Zajedniki livako-valjaki kompleks CSP
- Zajedniki livako-valjaki kompleksi CSP sa predvaljakim stanom
Na tradicionalnim valjaonicama, u odnosu na zajedniki livako-valjaki kompleks
CSP, postoji vei broj ogranienja koja su vezana za postrojenja (sila valjanja, momenat
valjanja, optereenje elektromotora i brzine valjanja), kao i za proizvodni process (profil
ravnoe, ugao zahvata, temperatura izlaska trake, temperatura valjanja i brzina
transportovanja na kotrljai).
Da bi se na tradicionalnim valjaonicama otklonili navedeni nedostaci praktikuje se
niz mera tzv. tehnoloki paket [2].
KARAKTERISTIKE RAZVOJA USKLAENOG PROCESA
KONTINUIRANOG LIVENJA I VALJANJA ELIKA
Definicija usklaenog procesa kontinualnog livenja
Kompleks ureaja u kojima se istovremeno odvijaju dva tehnoloka procesa
kontinuirano livenje i plastina deformacija obino nosi naziv postrojenja za usklaeni
proces kontinuiranog livenja i valjanja. Postoje dve osnovne tehnoloke eme: prva,
kontinuirano livenje valjanje polufabrikata valjanje u gotov proizvod i druga,
povoljnija jer skrauje proizvodni ciklus, kontinuirano livenja valjanje. Ovaj drugi ima
odreeni broj problema koji su reeni a odnose se na dobijanje livenog polufabrikata
malog preseka, smanjenje asortimana po dimenzijama, ogranienost zapremine agregata
za topljenje elika, na veu sloenost pri konstrukciji ureaja za kontinuirano livenje i na
snienje kvaliteta valjanih proizvoda zbog smanjenja ukupnog stepena saimanja i
drugih faktora koji se odnose na kvalitet.
Mnogi problemi u odnosu na kvalitet proizvoda su reeni, jer su ostvarene
mogunost smanjenja osne (centralne) likvacije hemijskih elemenata. Ovaj problem se
posebno ispoljava kod klasinog kontinuiranog livenja polufabrikata kvadratnog preseka
i zbog sklonosti ka karbidnoj segregaciji. Reavanje ovog problema, poveenjem stepena
saimanja kod navedenog valjanja, i primenom eme deformacije, nije dala
zadovoljavajue rezultate.

324

MJOM

METALURGIJA - JOURNAL OF METALLURGY

Meutim u procesu usklaenog kontinuiranog livenja i valjanja ostvaruje se

saimanje centralne zone, poveenje brzine difuzije hemijskih elemenata u procesu
zagrevanja pre deformacije i poveanja izvadka na raun smanjenja kovarine i otpadka
zbog obrezivanja. Cena toplotne energije za zagrevanje (odravanje toplote livenja)
ovim postupkom je za 80 90 % nia u odnosu na hladno ulaganje u pei.
RAZVOJ IZGRADNJE POSTROJENJA ZA USKLAENI
PROCES LIVENJE - VALJANJE
A. Dobijanje profila kvadratnog preseka
Prvo industrijsko postrojenje puteno je u rad 1967. godine u Austriji, u preduzeu
Bhler: polufabrikat iz ureaja za kontinuirano livenje, preseka 140x140 mm, ulazi u
valjaonicu sa etiri valjaka stana gde se ostvaruje saimanje do preseka 100 x 100 mm
u prvom stupnju = 1,96 i do preseka 80 x 80 mm i u drugom stupnju sa = 2,45.
Takoe je u 1968. godini uz konvertorsku elianu izgraen vertikalni ureej za
kontinuirano livenje slabova 170 225 x 1000 x 1650 mm. Na valjaonici je ostvaren
apsolutni stepen saimanja od 40 mm.
Od 1968. godine u Zapadnoj Nemakoj (Badische Stahlwerke) je u eksploataciji
radijalni ureaj za kontinuirano livenje kao i valjaki stanovi za saimanje potpuno
ovrsnutog polufabrikata 93 x 130 140 mm koji se plastino deformie do preseka 100
x 100 mm.
I u SAD je, u tom periodu, izgraeno nekoliko postrojenja; u preduzeu Timken
Roller Bearing Polufabrikat, odlivak dobijen kontinuiranim livenjem preseka 240 x 305
mm, plastino se deformie do preseka 240 x 240 mm, sa izduenjem = 1,27. U
preduzeu Geogrtown uveden je u eksploataciju etvoroilni ureaj za kontinuirano
livenje koji, zajedno sa valjakim stanom, ima kapacitet oko 270.000 tona gredica
preseka 100 x 100 mm. U preduzeu Inland Steel u pogonu je ureaj za kontinuirano
livenje polufabrikata (sa etiri ile) preseka 180 x 180 mm i 145 x 145 mm koji se,
neposredno posle livenja, valjaju u gredice preseka 125 x 125 mm sa = 1,85 i preseka
100 x 100 mm sa = 2,1. Valjanje se obavlja na stanovima sa vertikalnim i
horizontalnim valjcima.
U preduzeu United States Steel puten je u pogon kompleks ureaja za usklaeno
livenje slabova veih dimanzija preseka 235 x 1400 i 235 x 1930 mm koji se upuuju u
valjaonice irokih traka sa kontinuiranim rasporedom stanova tri stana sa horizontalnim i etiri stana sa vertikalnim valjcima; u peima se obavlja samo izjednaavanje
temperature i zagrevanje do temperature valjanja. Rad valjakih stanova je sinhronizovan sa brzinom kretanja kristalizatora i isti je automatizovan. U preduzeu South
Works, 1979. godine puten je u pogon ureaj za livenje valjanje profila (Prilog 1).
U preduzeu Jodogawa Steel Works Ltd, Japan u 1974. godini je uvedeno u eksploataciju postrojenje za usklaeno livenje valjanje na kome se odvijao proces dobijanja
odlivka polufabrikata preseka 125 x 125 mm. koji se plastino deformie do preseka
90 x 90 mm i 100 x 100 mm.

RAZVOJ PROIZVODNJE SPECIJALNIH TANKIH TOPLOVALJANIH ..

325

Prilog 1 ema postrojenja za livenje valjanje u South Works: 1 200 tonski lonci za
izlivanje, 2 meulonac, 3 mehanizam za pokretanje kristalizatora, 4 zona sekundarnog
hlaenja, 5 vuni valjci, 6 valjci za savijanje, 7 zona savijanja, 8 ureaj za uvoenje i
lagerovanje. 9 maina za ravnanje, 10 indukcione pei. 11 valjaki stanovi 3

B. Dobijanje pljosnatih proizvoda - traka

Na osnovu ocene koju je izvrio Meunarodni institut za gvoe i elik u XXI vek
e se ui sa poveanjem obima proizvodnje elika. U tom razdeblju e naglo porasti
udeo kvalitetnih elika. Osnovna karakteristika toga razvoja je proizvodnja elika koja
ukljuuje kontinuirano livenje sa neposrednim dobijanjem gotovih proizvoda plastinom
deformacijom (valjanje).
U okviru istraivanja posebna panja poklonie se tehnologiji izrade limova iz
horizontalnih ureaja za kontinuirano livenje, zagrevanju sa plazmom i metodama za
dobijanje brzo hlaenih traka. Zbog toga se, u narednim godinama, moe oekivati
poveani udeo limova i traka od elika bez procesa toplog valjanja i zagrevanja. Razvoj
takve tehnologije obezbedie ekonominiju proizvodnju limova i traka. Preduzee
Elegeli Ladlam, SAD proizvelo je i izlilo prvih 15 tona elika i dobilo trake debljine
0,75 mm, te se time pribliilo realizaciji ovakvog tehnolokog procesa.
Isto tako, za direktno valjanje limova i traka obezbedie se slabovi male debljine,
ispod 50 mm. U tom smislu su, u periodu od 1983. godine do danas postignuti odreeni,
pozitivni rezultati. Preduzee Sumitomo Metal Industries izradilo je ureaj tipa Hazelett
za svoju elezaru u Kashima. Ureaj je opitnog karaktera sa arom od 40 tona,
debljinom slabova od 24-50 mm i irine do 600 mm. Brzina livenja za ugljenine elike
iznosi 4m/min.
U Kawasaki Steel su, zajedno sa Hitachijem, projektovali postrojenje za
kontinuirano livenje tankih slabova koji se direktno valjaju u trake. Na osnovu tog
projekta 1983. godine napravljeno je pilot postrojenje (Prilog 2).
U elezari Nippon Steel se razvio sledei proces: topli slabovi iz ureaja za
kontinuirano livenje neposredno, bez predhodnog zagrevanja, upuuju se u valjaonicu
irokih traka. Ovakav postupak je ostvaren imzmeu ostalog i malim rastojanjem izmeu
ureaja za kontinuirano livenje i valjaonice, zatim tzv. "mekim", sekundarnim hlaenjem
kao i potpunom izolacijom odvodnih kotrljaa. Za sluajeve nepredvienih zastoja
postavljena je samo jedna zagrevna pe.

326

MJOM

METALURGIJA - JOURNAL OF METALLURGY

U 1988. godini, kompanija SMS je u SAD uvela u eksploataciju radijalni ureaj za

kontinuirano livenje tankih slabova debljine 30-50 mm i irine do 1600 mm. Koristi se
kristalizator promenljive irine koji omoguava irok asortiman slabova, odnosno toplo
valjanih traka po irini. Valjanje irokih traka obavlja se neposredno, bez zagrevanja
slabova. Postoji samo jedna provlana komora sa toplotnom izolacijom u cilju
izjednaavanja temperatura slabova i malih i specifinih gubitaka toplote. Time se
postie znatna uteda u toplotnoj energiji (Prilog 3).

Prilog 2 Dvojno pojasno postrojenje za livenje valjanje Kawasaky2)

Prilog 3 CSP ureaj za livenje valjanje, SMS2)

RAZVOJ PROIZVODNJE SPECIJALNIH TANKIH TOPLOVALJANIH ..

327

Toplo ulaganje poluproizvoda u pe za dogrevanje je u tom periodu u sve veoj

primeni i direktna povezanost izmeu kontinuiranog livenja i valjanja postaje dostian
cilj. Nekoliko elezara, pored navedenih sada konzistentno rade sa direktnim ulaganjem
ili direktnim valjanjem u traku.
OSTVARENJA U PROCESIMA ZAJEDNIKOG LIVENJA
I VALJANJA TRAKA POETKOM XXI VEKA
Osnovne karakteristike postrojenja za istovremeni proces livenja
i valjanja specijalno tankih traka
1. Postrojenja DSP preduzea Cours sastoji se iz ureaja za kontinuirano livenje,
tunelske pei duine 330 m za izjednaavanje temperature i zagrevanje tankih slabova
(debljine 70 mm), zavrne linije sa sedam valjakih stanova sa ureajem za
meuhlaenje trake, a takoe i motalicom i leteim makazama na izlaznim koturaama
(transporterom).
Konfiguracija postrojenja omoguava polukontinuirano toplo valjanje ultra tankih
traka debljine 0,7 mm, feritno valjanje toplo valjanih traka, stalnu temperaturu procesa
i zavrne linije, sem toga ima hidrauliki ureaji i regulaciju petlji. Time se omoguuje
toplo valjanje traka sa otrim tolerancijama i ravnomerno formiranje strukture poprenog
preseka.
2. Kod korienja postrojenja za neprekidno livenje traka u preduzeu Posco livena
traka debljine 1,8-4 mm i irine 1700 mm moe se neposredno namotavati bez dopunske
deformacije. Duina postrojenja iznosi 33,7 m to je oko dvadeset puta manje od duine
obine linije za proizvodnju toplo valjanih traka. Od vie vrsta elika danas se koriste i
elici postojani na koroziju, odreene klase austenitnih elika kao i dinamo i kvalitetni
elici.
Mehanike osobine traka uporeene su sa osobinama traka dobijenim obinim
postupkom. Za naknadno smanjenje debljine do 1,7 mm, optimalnog kvaliteta povrine,
predvieno je valjanje na dvovaljakom kvartostanu.
3. Uvoenjem u eksploataciju postrojenja za livenje traka u preduzeu Nucor po
prvi put se u svetu iz obinih i kvalitetnih elika proizvode livene trake debljine 1,6 mm
i irine 2000 mm. Valjanje na kvartostanu odvija se do konane debljine od 0,7 mm.
Maksimalna proizvodnja je dostigla 500.000 t/god. Mogunost ekonomije energije
pri datom procesu, u poreenju sa obinim kontinuiranim livenjem slabova i toplim
valjanjem traka, iznosila je 89 %.
Analiza osobina proizvoda je pokazala da iste u potpunosti odgovaraju standardima
ASIM, a valjane trake su pogodno za proces pocinkovanja.
4. Od 1999. godine, u preduzeu Thissen-Krupp u okviru projekta Eurostrip
zajedno sa preduzeima Vai i Arcelor, radi linija kontinuiranog livenja i valjanja traka iz
austenitnih elika. Linija se sastoji iz ureaja za livenje, valjakog kvartostana uz
prethodno indukciono zagrevanja traka, ureaja za laminarno hlaenje na izlazu, makaza
za rezanje i dve motalice rasporeene nie od nivoa poda.
irina livene trake iznosi 1108-1150 mm; konane debljine posle valjanja su 1,8-4,5
mm, duina linije iznosi 70 m. Postavljanjem vcaljakog stana u liniji obezbeeno je
poboljanje strukture i kvaliteta povrine traka. Odgovarajue izvedbe u transportnom
mehanizmu, a takoe i zonsko hlaenje radnih valjaka omoguava proizvodnju toplo
valjanih traka sa kvalitetom uporednim sa normama standarda DIN [1].

MJOM

328

METALURGIJA - JOURNAL OF METALLURGY

5. U preduzeu Arvedi u Kremoni, Italija izgraena su livniko-valjaonika

postrojenja koja rade po tehnologiji livenja tankih slabova. Kontinuiranim livenjem
dobija se odlivak debljine 65 mm, koji saimanjem sa tenom sredinom od 23 %, dostie
debljinu od 50 mm. Uvoenjem u Tandem valjaonicu od tri stana (HRM), sa visokim
pritiskom, dobija se debljina od 10 do 19 mm (Prilog 4).

Prilog 4 ema zajednikog livakog valjakog postrojenja u preduzeu Arvedi

(Kremona). Debljina odlivka u kristalizatoru 65 mm, saimanje kod tene sredine odlivka LCR
23%, brzine livenja 4 5,2 (5,5) M/min: Oznake: MLZ kontinuirano livenje, HRM Trostanska
valjaonica, IH indukciona pe, CFS pei kremona, FM Zavrno valjaonica3)

Iza Tandem valjaonice postavljena je indukciona pe gde se predtraka zagreva na

1200oC, namotava u koture i stavlja u pe gde se temperatura izjednaava. Postojanje
dve paralelne pei u liniji omoguuju odvajanje zavrne grupe stanova od livnikog
postrojenja; u tandemu od pet stanova obavlja se valjanje do konane debljine trake
PROGRAM ISTRAIVANJA NA LIVAKO-VALJAONIKOM
POSTROJENJU ZA VALJANJE TOPLO VALJANIH TANKIH TRAKA4)
Istraivanja imaju za cilj odreivanje osobina toplo valjanih traka, odnosno
mogunosti zamene procesa hladnog valjanja traka uz neophodne dopune.
Istraivanja se uglavnom usmeravaju na analizu ravnoe profila po debljini, na
strukturu i na mehanike osobine.
1. Izbor elika i njegov hemijski sastav
Za toplo valjane trake obino se koriste elici po DIN-u: DIN EN 101 11, debljina
trake 1,0 mm; DIN EN 101 491, debljina trake 1,4 mm i DIN EN 101 49, debljina trake
1,5 mm. irina trake u svim vrstama elika je obino 1200 mm (Tabele 1).
Tabela 1 Hemijski sastav tri ispitana elika
DD12

Si

Mn

0.032

0.008

0.03

0.14

0.006

0.001

S355Mc

0.041

0.009

0.003

0.46

0.007

0.001

S420M

0.034

0.009

0.02

0,47

0.006

0.002

RAZVOJ PROIZVODNJE SPECIJALNIH TANKIH TOPLOVALJANIH ..

329

Nastavak tabele 1
Cr

Mo

Ni

Al

Cu

Nb

Ti

0.03

0.014

0.14

0.040

0.167

<0.001

<0.001

V
<0.001

0.03

0.018

0.14

0.035

0.218

<0.001

<0.001

0.037

0.04

0.019

0.13

0.38

0.198

0.013

<0.001

0.025

Odstupanje duine trake Al/l jed.1

2. Ravnoa i profila trake po debljini

Za odreivanje ravnoe koristi se ureaj za merenje i to pomou laserskog sistema
koji lei na ravnoj ploi i odreuje raspodelu duine talasa po irini trake. U veini
sluajeva otklon se kree u okviru vrednosti 2 jedinica I. Profil trake po debljini
odreuje se pomou laserskog mernog sistema.
Ispitivanja obino pokazuju da je otklon (odstupanje) debljine na krajevima oko 3-6
%. Odstupanje debljine na odstojanju od krajeva prema sredini trake iznosi samo 1%
(Prilozi 5 i 6).

Rastojanje od sredine trake

Prilog 5 Rastojanje duine vlakana od irine trake sa talasavosti na krajevima na

strani uvoenja: Oznake: AS starna uvoenja, BS strana korienja, ID-Nr. 25263-002; elik S420 MC,
- srednja duina trake

Osnova odstupanja debljine trake po irini %

Debljina trake 1,5 mm, - 100 m od prednjeg kraja trake,

70 m od zadnjeg kraja trake

Rastojanje po irini trake mm

Prilog 6 Mereni profil debljine po irini trake oznake ID Nr. 24989 002; elik DD12:
50 m od prednjeg kraja trake, srednja duina trake, 40 m od zadnjeg kraja trake

330

MJOM

METALURGIJA - JOURNAL OF METALLURGY

3. Povrina trake
Najvei zahtevi za kvalitet povrine trake odnose se na automobilsku industriju.
Kvalitet povrine sutinski utie na preradu tankih traka procesima deformacije (pritiska)
i lakiranjem.
Kvalitet povrine ima uticaj i na proces plastine prerade i na strukturu lakirnog
sloja; rezultati ispitivanja omoguuju zavisnost povrine hladnovaljanih traka od
kvaliteta povrine toplovaljanih traka.
4. Mehanike osobine
Uzorci za kvazi statistika ispitivanja na istezanje (izduenje) i za metalografsko
ispitivanja su uzeta po odreenoj metodi koja je detaljno opisana u radu pod 4.
Mehanike osobine, dobijene u toku kvazi statistikih ispitivanja na istezanje.
Sva tri ispitivanja imaju bolje pokazatelje od onih koja su data u standardima DIN
EN 10 111 o 101 49; u dve vrste elika, zbog povienog sadraja mikrolegiranih
elemenata, a odnosi se na elike S 355 MC i S 420 MC (tabela 2) [4].
Tabela 2 Mehanike osobine dobijene na osnovu rezultata ispitivanja na istezanju
uzoraka uzeta iz tri vrste elika iz tri dela trake
Vrsta
elika
Debljina
trake

Delovi
trake
Prednji
kraj

DD12
(1.00
mm)

Srednji
kraj
Zadnji
kraj
Prednji
kraj

S355MC
(1.40
mm)

Srednji
kraj
Zadnji
kraj
Prednji
kraj
Srednji
kraj
Zadnji
kraj

Orijentacija
po pravcu
valjanja

ReH
MPa

Rel
MPa

RM
MPa

Ag
%

A80
%

rm

0
45
90
0
45
90
0
45
90
0
45
90
0
45
90
0
45
90
0
45
90
0
45
90
0
45
90

342
350
413
283
299
305
392
410
419
421
412
444
418
409
423
420
414
429
441
462
451
424
430
446
428
432
453

331
336
360
279
293
294
347
357
361
403
402
411
389
391
399
393
393
406
424
436
439
413
415
427
412
416
421

384
377
386
355
357
356
393
388
388
461
458
462
459
456
457
461
454
456
492
489
495
485
474
483
481
470
478

14.9
17.3
16.6
20.7
21.2
20.6
15.3
14.8
15.4
13.8
13.6
13.9
14.5
14.3
14.1
14.1
15.4
15.2
15.3
15.4
15.9
15.7
15.2
15.0
15.6
15.8
15.4

22.5
29.8
29.9
33.9
35.2
34.7
26.4
26.1
27.2
26.1
23.7
23.9
26.2
24.4
24.2
25.2
29.8
25.3
23.4
27.1
22.3
26.6
27.9
23.2
25.1
26.8
25.4

0.69
0.89
0.76
0.83
0.94
0.86
0.63
0.95
0.79
0.86
0.82
0.86
0.84
0.91
0.91
0.79
0.92
0.76
0.65
0.95
0.88
0.70
1.06
1.00
0.71
0.99
1.00

0.79

-0.20

0,89

-0.05

0.83

-0.23

0.83

0.03

0.90

-0.01

0.85

-0.15

0.87

-0.17

0.96

-0.10

0.92

-0.14

0.15
0.16
0.15
0.19
0.19
0.19
0.15
0.14
0.14
0.13
0.13
0.13
0.13
0.13
0.13
0.13
0.14
0.14
0.15
0.15
0.15
0.15
0.14
0.15
0.15
0.15
0.15

331

RAZVOJ PROIZVODNJE SPECIJALNIH TANKIH TOPLOVALJANIH ..

Podaci omoguavaju dobru analizu korelacije izmeu vrste elika, delova trake
(prednji kraj, srednji i zadnji kraj) kao i orijentacije po pravcu valjanja i mnogobrojnih
pokazatelja mehanikih osobina.
Pokazane su takoe promene vrstoe i relativnog izduenja elika S 355 mc i
DD12 u zavisnosti od pozicije uzorka za sva tri dela trake za elik S 355 MC; po duini
trake i krajeva: pokazatelj vrstoe nii su na krajevima za oko 50 Mpa, a na sredini
duine trake poveana je gotovo za 14%.
5. Strukture ispitanih traka
Struktura ispitanih materijala u sredini trake po duini i u poziciji 5 (sredina ili osa
trake) je u osnovi feritna.
U tabeli su dati dopunski podaci srednja veliina, zrna B, broj zrna po DIN 50601
za razliite poloaje trake u koturu (popreni i uzduni lifovi).
Srednja veliina zrna G znatno se uveava pri prelazu elika DD 12 na
mikrolegirane elike, pri emu elik S 420 MC ima najvee zrno i predstavlja
jedinstvanu srednje sitnu veliinu zrna. U odnosu na jednorodnost materijala utvreni su
rezultatima ispitivanja na istezanje. Za oba mikrolegirana elika dobijene su vrednosti G
od 12 do 13 (G = 1) i odgovarajue od 13 do 14 (takoe G = 1) ukoliko se ne uzima
u obzir vrednost G za elik S 355 MC u centru (u sredini duine trake, pozicija 5, ugao
90o u odnosu na pravac valjanja).
U eliku DD12 takoe se zapaaju neznatne razlike u rasporedu veliine zrna po
duini i irini trake. I ovde rezultat merenja veliine G varira od 11 do 12, to takoe
odgovara (rasejanosti) G = 1 (Tabela 3).
Tabela 3 Srednje vrednosti veliine G kod ispitivanih elika u razliitim poloajima po
duini i irini trake4)
Poloaj trake po duini
kotura i pozicija po irini

DD12

S355MC

S420MC

Ugao u odnosu na pravac trake, grad.

0

90

90

90

Prednji kraj (pozicija 1)

11

12

12

12.5

14

Prednji kraj (pozicija 5)

12

12

12.5

12.5

14

13.5

Prednji kraj (pozicija 10)

11.5

12

12.5

12.5

13.5

14

Srednja duina (pozicija

1)

11.5

12

13

13

13.5

13.5

Srednja duina (pozicija

5)

11.5

12

12.5

14.5

13.5

13.5

Srednja duina (pozicija

10)

11.5

12

12

12.5

13.5

13.5

Zadnji kraj (pozicija 1)

11.5

12

12.5

12

13

13.5

Zadnji kraj (pozicija 5)

12

12

12.5

12.5

13.5

13.5

Zadnji kraj (pozicija 10)

12

12

12.5

12.5

13.5

13

13.5

ZAKLJUNA RAZMATRANJA
Pomou razliitih metoda istraivanja vri se ocenjivanje u kojoj meri toplovaljane
trake dobijene zajednikom livako-toplovaljakom postrojenju ISP, mogu da zamene
hladno valjanu traku kao i kakvim postupcima dopunske obrade koja se mora ostvarivati.

332

MJOM

METALURGIJA - JOURNAL OF METALLURGY

Dozvoljena odstupanja debljine i ravnoe u odnosu na ispitivane trake u dovoljnoj

meri zadovoljavaju zahteve za hladno valjanje trake. U odnosu na strukturu povrine
postoje odreena ogranienja; pri optimalnoj teksturi valjaka moe se postii sutinsko
poboljanje strukture povrine trake. Sve ispitivane vrste elika za toplo valjanje trake u
potpunosti zadovoljavaju odgovarajue standarde na mehanike osobine. Kvazi statika
ispitivanja na istezanju pokazuju za obe vrste elika S 355 MC i S 420 MC, dovoljnu
jednorodnost ponaanja materijala po celoj duini i irini trake.
Kada se radi o eliku DD 12 poveani sadraj nevezanog azota dovodi do efekta
starenja po irini i duini trake to se moe spreiti na primer legiranjem. Svi ispitivanni
elici pokazuju vrlo jednorodnu strukturu pri emu veliina zrna G po irini i duini
varira na vie od G = 1.
Sposobnost deformacije elika DD 12 dobijena na osnovu dijagrama granice
deformabilnosti, nalazi se u granicama kao i kod hladno valjanih tankih limova.

LITERATURA

[1] B. Mikovi, Neke karakteristike novih tehnologija toplovaljanih traka, V

[2]
[3]
[4]
[5]

savetovanje metalurga Jugoslavije, Zbornik radova, Novi Sad 2001. godine

B. Mikovi, Perspektiva procesa usklaenog livenja i plastine deformacije
elika, V savetovanje metalurga Jugoslavije, Zbornik radova, Novi Sad 2001.
godine
B. Mikovi, Strategija razvoja plastine prerade elika u Republici Srbiji,
Metalurgija, vol 8, broj 4, 2002. godine
V. Blek, O. Dojer, A. Fren, F. Pozgelis i R. telcer, Svojstva polos prokatanih na
savremenom litejno - prokatnom agregate ISP ernie metali*, 40 45, februar
2004. godine.
M. Letner, A. Frank, X. Lakinter, P. N. Mark, Tretja evropejskaja konferencija o
prokatke. Aktuelnie razrabotki v oblasti, gorjaoj i holodnoj prokatke, ernie
metali*, 28 32, 2004. godine

* Prevod iz asopisa Sthal und Eisen