Biofizika

Fizika
Akademik Dragoljub Mirjani

Fond asova:2+2; 4+3

Osnovna literatura
PREDAVANJE:
I.Jani, D.Mirjani, J.etraji:
OPTA FIZIKA I BIOFIZIKA, Banja Luka
D. Rakovi
OSNOVI BIOFIZIKE, Beograd
VJEBE:
J.etraji, S.Vuenovi, D.Mirjani:
FIZIKA eksperimentalne vjebe (praktikum)

POLAGANJE ISPITA?

Uraene laboratorijske vjebe

Poloen izlazni kolokvij
Poloen eliminacioni test
Usmeni ispit

KINEMATIKA
(putanja,
put,
brzina)

dr
v
dt

Ravnomjerno kretanje: v
Ubrzanje:

s m
t s

dv d 2 s m
a
2 2
dt dt s

Pravolinijsko jednako ubrzano kretanje, slobodno padanje

Krivolinijsko i kruno kretanje:

d
d

;
; r v
dt
dt

DINAMIKA
Njutnovi zakoni:

dv
1. v const. a
0 F 0
dt

d
dm

dv
2. F mv v m ma; m const.
dt
dt
dt

3. F2 F1

Trenje

Ftr FN

Impuls

p mv

Impuls sile

t2

M Fdt M p
t1

Zakon odranja impulsa

p const.


A F ds J

Rad

dA J

P
W

dt s

Snaga
Energija:

-kinetika

Ek

1 2
mv
2

-potencijalna E p Fdr C
1 2
E p mgh (gravitaciona), E p kx (opruga)
2
Zakon odranja mehanike energije

E E p Ek const.

 Neinercijalni referentni sistemi i inercijalne sile

mv 2
Fci
m 2 r 4 2 mr 2
r

Centrifugalna separacija i koeficijent sedimentacije

Fci Ft F 0

M 1 'V '
v
mr m0 r fv 0
2 s
Nf
r
2

S 1013 s S Svedberg
M 3 850 000 ajm (molekul hemicijanin)

Gravitaciona sila, polje i potencijal

2
m1m2
Nm
F G 2
; G 6.67 1011
r
kg 2

Ep
F

; V
m
m

Relativistika dinamika

d mo v
F
;
2
dt
v
1 2

dp
F ;
dt

E mc 2

E mc

mo c 2
1 v / c
2

Mehanika vrstog tijela

Moment inercije:

I mr r dm r dV ;
2

I I o mr 2
Moment sile u odnosu na stalnu osu:

(tajnerova teorema)

M r F

M rF sin F d

M I ;
A M ;

I 2
Ek
;
2

L r p I ;

2
2
mv
I

E ks c
;
2
2

dL d dI
d

I I
I M
dt dt
dt
dt

Ako je

M 0 L I const .

(Z.O.M.I.)

Biomehanika lokomotornog sistema, poluge I, II i III vrste

DEFORMACIJE

F
l
E
S
l

MATERIJAL

N
C 2
m

VRSTA
DEFORMACIJE

Kost

100 106

Sabijanje

Kost

83 106

Istezanje

Kost

27,5 106

Savijanje

Tetiva

68,9 106

Istezanje

Mii

0,55 106

Istezanje

OSCILACIJE

1. Harmonijske:

F kx;

F ma mx kx
x o2 x 0 x a sino t
Matematiko klatno:
Fiziko klatno:

l
T 2
g

I
T 2
mgl

Torziono klatno:

T
I
I x I o
C
To

T 2

2. Priguene harmonijske:

mx kx rx x f r , 4km ;

3. Prinudne oscilacije

o A

STATIKA TENOSTI I GASOVA

dF
p
;
dS

F1 S1

F2 S2

p const .

Paskalov zakon

p po gh;

hidrometar

po 101325 Pa 105 Pa

p po e h /8000

h2
1 2
h1

Torieli;

Potisak, Arhimedov zakon

Fp m f g f gV ;

Povrinski napon

F
A

;
2l 2S
Gasna embolija

Gef G Fp t f gV

1
ghr
2

kapilarnost

2
Laplasova jednaina: p
R
Dinamika tenosti i gasova

S1v1 S2 v2 ;
v
F S ;
z

Sv const .;
Pas

p gh

v 2
2

const .


r 4 p
Poazejev zakon
V
t;
8l

toksov zakon F Fp G 0;

1 1 t1

2 2 t2

F Fp G 0

2r 2 g

1 t
9l
Turbulentno proticanje

v R
Re

Ne-Njutnovske tenosti viskoznost zavisi od protoka

CIRKULATORNI CIKLUS

8l
Rc 4 ;
r

p Rc Q;

V
Q
t

LA LV A Ar K V DA DV P LA
p p 12kPa;
pT
V
Rc

V
Q ;
T

T period otkucaja srca

Zapremina krvi koju pojedini ventrikul izbaci pri

jednoj kontrakciji naziva se udarni volumen
srca.

Mehaniki rad srca:

mv 2
mv 2
A p LV p DV

2 L 2 D

Talasna duina
Talasni front

Y Yo sin t t1 Yo sin t ;

Ravni i sferni talasi

Yo
r
Y sin t
v
r
v

1
E m 2 a 2 ;
2
u nE

1
2 a 2
2

Osobine talasa:refleksija, refrakcija, difrakcija, polarizacija,

interferencija

Stojei talasi

x
Y1 Yo sin t ;
v
x
Y2 Yo sin t ;
v
__________________

Y Y1 Y2
x

2Yo cos 2 sin t a sin t

_______________________
vorovi:

Trbusi:

x n
2 2

x n

Intenzitet zvuka
p

2 v

I
L 10 log ;
Io

Fizika jaina
I o 10 12 W m2

Fizioloka jaina zvuka

ULTRAZVUK

Piezoelektrini efekat

ematski prikaz na koji nain se dobija informacija (slika) u tijelu

Domet zvuka i ultrazvuka:

Refleksija i
transmisija
ultrazvuka pri
razliitom odnosu
akustinih
impendanci

Frekvencija
[kHz]

Domet u
vodi [m]

Domet u
vazduhu [m]

10

400 000

220

100

4000

2.20

500

160

0.08

TERMOFIZIKA
Idealni gas, temperatura, gasni zakoni, jednaina stanja idealnog gasa
Specifina toplota, toplotni kapacitet

Q cmT;

Q
c
;
mT

Q
C mc
T

Prvi zakon termodinamike

Q U A;

dQ dU dA;

Rad kod gasnih procesa:

dA pdV ; A

V2

V1

pdV

Molekularno-kinetika teorija idealnog gasa

p 2mv;

p
F
;
t

2
p n ;
3

3
kT
2

p nkT
Daltonov zakon: p n1kT n2 kT ... p1 p2 ...

Raspodjela energije po
stepenima slobode

i
kT
2

Unutranja energija U i m RT ;
2M
i specifina toplota
idealnog gasa
Q
C M c
;
T

Cv

i
R;
2

i2
Cp
R
2

R C p Cv ;

Univerzalna gasna konstanta

Poasonov broj

i2

Cv
i
Cp

Raspodjela molekula gasa po brzinama

n n
v 2
f (v )
ke v 2
v

2 RT
vo
;
M
8 RT
;
M

3RT
ve v
M
2

DIFUZIJA
m
dc

DS ;
t
dx

m2
D
s

K p C;
K p D x -koeficijent permeabiliteta
- koeficijent brzine difundovanja
- koeficijent particije (skokovite promjene koncentracije unutar
membrane)

Adijabatski proces idealnog gasa

pV const .

( Q 0)

TV 1 const .;

Rad kod gasnih procesa:

p const .

A p dV pV2 V1

V const .

A0

T const .

V2
p1
m
m
A
RT ln
RT ln
M
V1 M
p2

V1
m RT1
A
1
Q 0
M 1 V2

Realni gasovi i tenosti

V b RT ;

2
V

pV RT;

Eksperimentalne izoterme i kritino stanje

Trojna taka, agregatna stanja:

Toplotna efikasnost:

TH TC
TH

Toplotna maina daje rad

W, koji je jednak razlici
toplota toplijeg i hladnijeg
rezervoara:

W QH QC

Atomska elektrana u Virdiniji ima snagu 900 MW, ali u isto

vrijeme se prilikom proizvodnje u oblinjoj rijeci gubi 2100 MW.
Zapazite kako je mala iskoristivost?!

S k ln W;
V2
S kn ln ;
V1

Q
S
;
T

T 0;

S 0

W 1;

S k ln 1 0;

Entalpija

H U pV ;

H Q Vp;

G H TS

Hemijski i elektrohemijski potencijal

U TS pV m;

U TS pV n ZFVn;
U TS pV ZFV n e n

S ,V

PRENOENJE TOPLOTE

kondukcija

konvekcija

zraenje

metabolizam

isparavanje

okolina

(topljenje)

topla hrana

sistem

kondukcija

drhtanje

konvekcija

fiziki rad

radijacija

q hST;

Q
T
S
;
t
l

dT
CT Ts ;
dt

ELEKTROMAGNETIZAM
naelektrisanje

Q N e;

Kulonova sila interakcije dva

naelektrisanja
Elektrino polje

F
E ;
q

Elektrini fluks; Gausov zakon

Elektrino potencijal
Elektrino napon

e 1,6 10 19 C
1 q1q2
F
;
2
4 o r

1
E S

C
A 1
V F ds ;
q q

U V1 V2 ;

qi

dU
E
dx

Elektrini dipol, dipolni moment

Na el.dipol u el.polju djeluje

moment sile

M p E;

p ql ;

Permanentni dipoli se postavljaju du elektrinog polja kada se nau

u njemu, ali se ne mogu potpuno orjentisati. Zato?

Dielektrici

E Eo E ';
Eo 1 e E

E ' e E ;

r 1 e ;

o r

ELEKTRINI KAPACITET
Kod ventrikularne fibrilacijetipianog oblika sranog udara
moramo okirati srani mii
pacijenta strujom jaine 20 A
koje e u grudi pacijenta
dovesti 200 J elektrine
energije u toku 2 ms. Ovo
zahtijeva elektrinu snagu od
200 kW.
Ovoliku snagu lako emo
obezbijediti u bolnici, ali kako
emo je obezbijediti izvan
optimalnih bolnikih uslova?

Elektrini kapacitet i kondenzatori

q CV ;
Kapacitet sfernog
kondenzatora
Kapacitet ploastog
kondenzatora

Vezivanje
kondenzatora

q
F ;
V

C 4 o r r
S
C 0 r
d

C Ci

paralelna veza

1
1

C
i Ci

serijska veza

Elektrina struja i otpornost

dq
i ;
dt

q
I ;
t

di A
j
dS m2

- gustina struje

A
; - elektromotorna sila (EMS)
q
U
I
R

J E

Omov zakon

l
R
S

Specifina provodnost i
specifina otpornost su
karakteristike materijala


const.

Elektrina i toplotna
provodljivost vezane su
Videman-Francovim zakonom

Vezivanje
otpornika

R Ri

serijska veza

1
1

R
i Ri

paralelna veza

Loe zapremisnki provodnici (LZP)

U RI

l
I c l;
S

gdje je c

I
S

-za pravu a c const

-za krivu b

Proizvod otpora LZP i

kapaciteta kondenzatora
iji je on dielektrik:

l S
RC ;
S l

c const

Otpor elektrode je:

1
4 r

Razlika potencijala izmeu dve sferne elektrode koje se nalaze u

sredini ija je provodnost :

U V2 V1

q
2r

Tada je otpor sredine

izmeu dve sferne
elektrode:

U
E
;
2
2r
4r

U
1
R
I 2 r

I jS ES

OSNOVI ELEKTRONIKE

a) provodnici

b) izolatori

c) puluprovodnici

Sopstvena i primjesna provodljivost kod poluprovodnika

(poluprovodnici p ili n tipa )
Dioda (pn-spoj) kao usmjerivaki element u el.kolu

Tranzistor (pnp ili npn - spoj) kao pojaivaki element

u el.kolu

Osnovi medicinske elektronike

Funkcionalna dijagnostika (EKG, EMG, EEG,...)
Elektrostimulacija (izazivanje elektrinih promjena u eliji,
nervu ili miiu)
Elektroterapija (jednosmernom i visokofrekventnom
strujom, elektromagnetnim poljima, Tesline struje, skinefekat)

Medicinska kibernetika (MIS, ASU)

Elektrine struje u tenostima

Joni nosioci naelektrisanja u tenostima

1. Faradejev zakon elektrolize

m kIt kq

k elektrohem.ekvivalent

2. Faradejev zakon elektrolize

1 M
k
F z

M
z

- ekvivalentna masa

F Faradejeva konstanta (96500 C/mol

Omov zakon za bioloke sisteme

E E pol
R

Elektrine struje u gasovima

a nesamostalno
pranjenje
b saturacija
(struja zasienja)
c samostalno
pranjenje (GM oblast
proporcionalni broja)

MAGNETIZAM

Magnetna sila privlaenja

izmeu dva provodnika kroz
koje protiu struje:
o iaib
Fba
2 d

Magnetna indukcija u taki P

(na udaljenosti R) koja potie
od dijelia provodnika ds kroz
koji protie struja jaine i:
o i ds sin
dB
;
4
r2

o i ds r
dB
4
r3

Ukupna magnetna indukcija

beskonano dugog provodnika (na
udaljenosti R od provodnika):

o I
B
;
4 R

Ukupna magnetna indukcija

krune struje (provodnik savijen u
krunu konturu poluprenika r):

Ukupna magnetna indukcija

solenoida i torusa:

N
B o I ;
l

Magnetni fluks (broj linija

magnetnog polja koji prolazi kroz
neku povr):

B dS

o I
2 r

Dejstvo magnetnog polja

indukcije B na elektrinu struju I
koja protie provodnikom:

Magnetni moment
konture povrine S:

F Il B;

p IS

Magnetni moment e se orijentisati

du spoljanjeg magnentnog polja
idukcije B, tj. na njega e djelovati
moment sile M:

M p B;

Kretanje naelektrisane estice u magnetnom polju:

q
l

F IlB sin ; Il l q qv ; F qvB sin

t
t

F qv B
Lorencova sila

Maseni spektrograf

mv 2
F
qvB;
r
q
v
E

2
m Br B r

za elektron:
C
e
1,759 1011
m
kg

Magnetne osobine materije

B Bo B' 1 m Bo r Bo ;

r 1 m
Dijamagnetici nemaju permanentne
dipole
0, 1
m

ne zavisi od T i B0
Paramagnetici imaju permanentne
dipole, haotino usmjerene

m 0, r 1
zavisi od T, a ne zavisi od B0
Feromagnetici imaju permanentne
dipole, jednako usmjerene unutar
domena m 0,
r 1

zavisi od T i od B0

Paramagnetici zavise od temperature:

C
m
T

(Kiri)

Feromagnetici zavise od temperature:

C
m
T Tc

(Kiri-Vajs)

na temeperaturi TC dolazi do razbijanja domena i prelaska feromagnetika u

paramagnetik!

Feromagnetici zavise od B0, a

ova zavisnost ima oblik krive
kao na slici histerezis!

Nuklearna Magnenta Rezonanca

(NMR)
Jezgra nekih atoma imaju SPIN,
dakle i magnetni moment
(vodonik, C-13, N-15, O-17..)

Jezgra nekih atoma nemaju SPIN,

dakle nemaju magnetni moment
(C-12, N-14, O-16..)

Ako se jezgro nae u spoljanjem

magnetnom polju, njegov magnetni
moment e se usmjeriti du polja,ali
ne potpuno i vrie PRECESIJU, sa
frekvencijom koja je proporcionalna
jaini magnentnog polja!

Frekvencija precesije magnetnog momenta je

REZONANTNA (ili Larmorova) frekvencija tog jezgra!

Ako na jezgro koje se nalazi u spoljanjem magnetnom polju

poaljemo RF-signal sa frekvencijom koja je jednaka rezonantnoj
(Larmorovoj) frekvenci jezgra dolazi do EKSITACIJE!
Spin se promijeni, a magnetni moment tada precesira u ravni koja je
normalna na magnetno polje!

Kako magnetni moment jezgra vri sasvim drugaiju precesiju,

jezgro emituje energiju NOVI RF-signal koji nam ustvari daje
sliku!
Ova faza se zove RELAKSACIJA!
Vrijeme relaskacije zavisi od vrste tkiva!
(npr. atomi-jezgra elija tumora imaju drugaije vrijeme
relaksacije od zdravih elija)

U NMR moemo mjeriti 2 vrste vremena relaksacije (T1 i T2) i

gustinu protona (PD-proton density)!
NMR nam prua da sami odaberemo koje emo vrijeme
relaksacije mjeriti (T1, T2 ili PD), tj. koju sliku elimo da vidimo!

T1

PD

T2

NMR ematski prikaz procesa nastajanja slike

Elektromagnetna indukcija
dA Fdx ilBdx d

;
dq
dq
dq
dt

d
d

r B0 S cos
dt
dt

Lencovo pravilo smjer indukovane EMS je takav da se ona

suprostavlja uzroku koji je proizvodi
Uzajamna indukcija
2 M

Samoindukcija

di1
dt

di
s L
dt

Naizmjenine struje
d

m sin t ;
dt

m
R

m m

sin t I m sin t ;

Im

m
R

RLC - kolo

u uR u L uC
di
q
L Ri U m cos t
dt
C

tg

L
R

1
C ;

i I m cost ;

induktanca

X L L;

kapacitanca

1
Xc
C

u U m cos t

reaktanca X X L X C
2

Z R 2 L
;
C

impendanca

P(t ) u i UI cos ;

Snaga naizmjenine struje:

I

Im
;
2

Um
;
2

m
2

veza izmeu maksimalnih

i efektivnih veliina

FIZIKI OSNOVI REOGRAFIJE

Reografija (elektropletizmografija) dijagnostiki metod baziran
na promjeni el.impendance posmatranog dijela krvotoka i ostalog
tkiva. Uorganizmu ne postoje organi koji ispoljavaju induktivnost.

Ovo je primjer modeliranja

elije koja je visokootpornom
(lipidnom) membranom.

Impendanca biolokog sistema opada sa porastom frekvencije!

Z Z m Z 0
Disperzija impendance

DIJATERMIJA
(ili kako primjeniti Dulov zakon...)

Transverzalno
aplikovanje
(serijska veza)
Q1 R1

;
Q2 R2

Longitudinalno
aplikovanje
(paralelna veza)
Q1 R2

Q2 R1

Ekvivalentna elektrina ema kod dugotalasne dijatermije

Ekvivalentna elektrina ema kod kratkotalasne dijatermije

ematski prikaz mikrotalasne dijatermije

A mala dipolna antena
B parabolini reflektor

MEMBRANSKI POTENCIJAL

V1 V2 61 log

cu
cs

cu
mV ;
cs

unutranja koncentracija

spoljanja koncentracija

AKCIONI POTENCIJAL

Depolarizacija membrane (skok potencijala na +40mV)

Repolarizacija membrane (povratak potencijala na 85 mV)

ELEKTROFOREZA

Jednaina kretanja :

kv zeE 0
Elektroforetika pokretljivost :
v zE
u
E
k

Za sferne molekule u viskoznoj sredini:

zE
6 R

Unoenje lijekova u organizam preko koe jontoforeza

OPTIKA

Fotometrija

Fizika ili talasna optika

Geometrijska optika

FOTOMETRIJA
Energetska (objektivna) veliina

Svjetlosna (subjektivna) veliina

Energetski fluks (e), [W]

Svjetlosni fluks (), [lm]

Energetska jaina zraenja (Ie), [W/sr]

Svjetlosna jaina (I), [cd]

Energetska ozraenost (Ee), [W/m2]

Osvjeteljenost (E), [lx]

Energetska luminancija (Le), [W/srm2]

Luminancija (L), [cd/m2]

Energetska emitancija (Me), [W/m2]

Emitancija (M), [lm/m2]

Jaina svjetlosti:

Osvjetljenost:
Luminancija: L

Emitancija:

d
cd;
d

d p
dS

I
S cos
d em
;
dS

lx;

;
4

4I lm

I
cos ;
2
r

cd

nt
m 2
;
lm

lx
m 2

Veza izmeu luminancije i emitancije:

M L

ODBIJANJE I PRELAMANJE SVJETLOSTI

NA RAVNIM POVRINAMA
Tri Dekartova zakona:
1.

sin
; n1 sin n2 sin
2. n21
sin
3. Upadni, odbijeni, prelomljeni
zrak i normala lee u istoj ravni
Totalna refleksija ako svjetlost ide iz optiki rijee u optiki guu
sredinu (prelomljeni zrak bjei od normale), tada prelomljeni zrak
lei pod uglom od 90 stepeni!

PRELAMANJE KROZ PRIZMU

Indeks prelamanja prizme:
n

sin

sin

sin

min
2

sin

dok je za male uglove:

n

m in
;

min n 1 .

Prizma razlae bijelu svjetlost na njene komponente DISPERZIJA SVJETLOSTI!

n f .

FERMATOV PRINCIP
Svjetlost se prostire putem, du kojeg je potrebno
najmanje vrijeme prolaenja.

l n s

l nds
1

l optika duina puta

s geometrijska duina puta
n indeks prelamanja sredine

GEOMETRIJSKA OPTIKA
Ogledala (ravna, sferna)
1 1 1
;
f
p l

L l
v
P P

Soiva (poluprenici krivina, ie, optiki centar, optika

osa, centri krivina, ravan soiva, ina daljina)
1

1
1
1
n 1
f
R1 R2

1 2 3 ...;

-Likovi kod soiva:

-Realan ili imaginaran

-Uvean ili umanjen
-Uspravan ili obrnut
-Sa iste strane soiva kao i predmet ili sa suprotne strane
-Kombinovano soivo (kombinacija 2 ili vie soiva..):
1 1 1 1
...
f
f1 f 2 f 3

-Nedostaci soiva (aberacije): sferna aberacija, koma,

astigmatizam, disperzija, hromatina aberacija.

Optika oka

Redukovano oko
D 59m1
n 1,33;

f 17mm;

d 0,1 0,2mm;

nr 1,376;

ronjaa

nv 1,336;

ona vodica

ns 1,386;

Prvi sloj soiva

ns 1,406

Centralni sloj soiva

Korekcije oka kod dalekovidnosti i kratkovidnosti

Lupa i mikroskop

Uveanje mikroskopa

Uveanje lupe

d s
v v1 v2
;
f ob f ey

d
v ;
f

d 25cm duina jasnog vida

s duina tubusa mikroskopa

TALASNA OPTIKA

Interferencija

Ulje na vodi

Koherentni zraci - imaju iste fizike karakteristike, ali ne dolaze sa

istog mjesta!

- putna razlika ova dva talasa

mjesto intereferencije

n
2n 1

maksimalno pojaanje

n 0,1,2,...
maksimalno slajbljenje

Difrakcija

Hajgensov princip
kada ravan talas naie
na pukotinu tada
svaka taka pukotine
postaje izvor novih
(sekundarnih) talasa
koji se rasprostiru na
sve strane!

Difrakcija na pukotini

Difrakcija (savijanje) talasa na pukotini direktno zavisi od irine

pukotine, tj. vidi se da je savijanje vie izraeno kod onih pukotina
ija je irina a priblino jednaka talasnoj duini svjetlosti .

- difrakcija na pukotini
2n 1

3 5 7
sin
, , ,...,
d d d
d

- difrakciona reetka

sin n ;
c

n 0,1,2,...

- difrakcija X-zraka na kristalnoj reetci

2d sin n

Polarizacija svjetlosti

Polarizacionu svjetlost dobijamo:

-polarizatorom
-totalnom refleksijom (Brusterov zakon n tg 0 )
-dvojnim prelamanjem

Polarizacija svjetlosti
polarizatorom

Apsorpcija svjetlosti

Upadna
svjetlost I0

I I o e kx
x

Kiveta sa
rastvorom
debljine x

Izlazna
svjetlost I

Koeficijent apsoprpcije je proizvod izmeu ekstinkcije () i

koncentracije i ZAVISE OD TALASNE DUINE:

k , c c;

I I o e cx
Veza izmeu APSORBANCIJE i
TRANSPARECIJE:

I
T 10 A ;
Io
A 0,4cx;

Znajui koncentraciju jedne referentne

tenosti moemo odrediti koncentraciju
nepoznate tenosti:

x2
cx co
x1

Spektri i spektralna analiza

SVJETOSNI IZVORI:

toplotni, luminescentni i laserski

VRSTE SPEKTARA:

linijski (potiu od atoma)

trakasti (potiu od molekula)
kontinualni (usijani metali, Sunce)

IC zraenje
770 5000 nm
ICA, ICB, ICC zraenje
Terapijska primjena (zagrijavanje tijela)
Dijagnostika: odreivanje temperature tijela
UV zraenje

< 400 nm
Kreiranje vitamina D
Dezinfekciona primjena (za > 260 nm)

Toplotno zraenje (model apsolutno crnog tijela)

o r a t ;
1;
ili spektralno...

T T T 1;

model apsolutno crnog tijela

APSOLUTNA APSORPCIJA

T 1; T 0; T 0
Spektralna energetska emitancija:

eT

deT

(energija emitovana sa jedinice povrine na temp.T i tal.du. )

Kirhofov zakon:

eT

E T

tefan-Bolcmanov zakon i zakon Vin-a

ET T ;
4

b
m ;
T

W
5,7 10
m2 K 4
8

b 2,9 10 3 mK

Primjena u TERMOGRAFIJI
(IC-kamera):

E1 eT 4 ;

e 0,9

Relej-Dinsova formula (UV-katastrofa!)

ET

2c

kT

Plankov zakon zraenja

h h ;

E T

h 6,62 10 34 J s

2hc

1
e

hc kT

Fotoelektrini efekat

n~
Ek ~ ;

h ;
mvm2
h
A;
2

crvena granica fotoefekta

o ;

to je vea frekvencija upadne svjetlosti

vea je i brzina izlijetanja eletrona (Ek~v2)!

ATOMSKA FIZIKA

Tomsonov model atoma

Raderfordov model atoma Raderfordov eksperiment

Atomski spektri nain pobuivanja i snimanja

apsoprcionih spektara

Spektralne linije u apsorpcionim spektrima

Spektralne linije u apsorpcionim spektrima vodonika

1
1
1
~
RH 2 2 ;

n2 n1

n1 n2

n2 1,2,3,...;
Lajmanova

n2=1

Balmerova

n2=2

Paenova

n2=3

Breketova

n2=4

Fundova

n2=5

Energetska ema nastanka apsorpcionih linija

Borov model atoma vodonika

Borovi postulati:
1.

2.

h
mr n
2
(kvantni uslov Borove teorije)

h E1 E2

_____________________
Klasini uslov Borove teorije:
mv 2
1 e2

;
2
r
4o r

Kombinacijom klasinog i kvantnog uslova dobijaju se rezultati

koji u potpunosti odgovaraju rezultatima spektralnih apsorpcionih
spektara:

o h2 n2
rn
;
2
me

n 1,2 ,3,...

me4
En Ek E p 2 2 2 ;
8 o h n
E1 13,58eV ;

n 1,2 ,3,...

E2 3,39eV ;

E3 1,5eV ;

E 0

Energija JONIZACIJE atoma H

4
1
me
1
~
v 2 3 2 2 ;
8 o ch n2 n1

n1 n2

Talasi i estice. Hipoteza de Brolja

;
mv

p mv

Difrakciona slika dobijena

incidencijom X-zraenja
(talas svjetlosti)

Difrakciona slika dobijena

incidencijom elektrona
(talas materije)

Primjena talasnih svojstava estica Elektronski mikroskop

Na osnovu de Broljeve relacije i veze izmeu

kinetike energije elektrona ( p 2 / 2m ) i energije
koju elektronu saopti elektr.polje ( eU)
dobije se:
p2
Ek
eU ;
2m

h

p

h
1,23

;
2mUe
U

U 50kV 0,005nm

Statistika interpretacija talasnih osobina estica

Na pukotinu P nailazi
skupina fotona i pravi
difrakcionu sliku na
zaklonu sa oekivanim
minimumima i maks.
Vjerovatnoa je
proporcionalna E02 tj.
jaini eletrinog polja.

Ovdje na pukotinu nailaze

elektroni (estice) i prave
istu difrakcionu sliku. Sada
je vjerovatnoa
proporcionalna kvadratu
2
talasne funkcije 0

Hajzenbergov princip neodreenosti

x px h;

E t h

redingerova jednaina
8 2 m
2 E U 0
h

- za vodonikov atom je

1 e2
U
4 o r

- dobiju se rjeenja redingerove jednaine nlm :

n 1,2,3,...;
glavni kvantni broj

- gdje su :

l 0,1,2,..., n 1;

orbitalni kvantni broj

m 0,1,2,...,l

magnetni orbitalni kv. broj

2
P ~ nlm ; vjerovatnoa nalaenja elektrona proporcionalna je

kvadratu talasne funkcije

me 4
En 2 2 2
8 o h n

n 1,2,... Energije elektrona dobijene rjeavanjem

redingerove jedn. poklapaju se sa

eksperimentom i Borovom teorijom!

Molekulski spektri
Oscilatorni nivoi:
1

Ev v hvo ;
2

v 0,1,2,...;

Rotacioni nivoi:
Er J J 1

h2
8 I

J 0,1,2,...

Ukupna energija je: E Ee Ev Er ;

Er Ev Ee

X ZRAENJE
Primjena X-zraenja u medicini

0,1 0,01nm

I keiZU 2 ;

Intenzitet X zraenja zavisi od napona, jaine

struje i rednog elemanta materijala anode.

Kontinualni i karakteristini spektar X-zraenja

min

hc
1,24
nm

eU U (kV )

Duan-Hantov zakon

Fiziki osnovi rendgenodijagnostike

Sva rendgenodijagnostika se zasniva na zakonu APSORPCIJE
X-zraenja u materiji:

I I o e m x ;

m k3 Z 3

Kontrast rendgenske slike:

C

I1 I 2 m 2 2 m1 1

I1 I 2 m 2 2 m1 1

- maseni koeficijent
apsorpcije zavisi od
talasne duine X-zraka i
rednog broja apsorbera!

Digitalna angiografija sa oduzimanjem

CT (kompjuterizovana tomografija)

ematski prikaz rada kompjuterizovane tomografije

Luminescencija

prema nainu pobuivanja:

prema duini trajanja:

Fotoluminescencija

Fluorescencija (t<10-4s)

Radioluminescencija

Fosforescencija (t>10-4s)

Katodoluminescencija
Elektroluminescencija
Hemiluminescencija
Bioluminescencija
Sonoluminescencija
triboluminescencija

Laser

(Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation)

pobuivanje
(apsorpcija) i
emisija fotona

Stimulisana emisija
(potreban uslov je
stanje INVERZNE
NASELJENOSTI)

Kod pacijenata koji boluju od

dijabetesa laser se koristi kako
bi zaepio krvni sud u retini!

OSNOVI NUKLEARNE FIZIKE

atomski broj (broj nukleona)
A
Z

redni broj
(broj naelektrisanih estica-protona)

Defekt mase i energija veze jezgra

Ev mc 2 zm p A Z mn mN

c2

Prirodna radioaktivnost
Bekerel, 1896.

Prodornost radioaktivnih estica?

ematski prikaz snimanja gama-kamerom

Supstanca koja sadri radionukild se moe pratiti u ivom

tkivu po zraenju koje ono proizvodi. Na slici se vidi
snimak dobijen pomou radionuklida koji je emiter
gama-zraka. Gama zraenje se vie apsorbuje od strane
kancerozne kosti i jasno se vidi svijetla taka na kimi
koja ukazuje na tumor.

Zakon radioaktivnog raspada

dN Ndt;

N N o e t

T1 / 2

0,693

0,693

Alfa i beta raspad

- raspad

A
Z

A 4
X

Z 2Y

- raspad

A
Z

A
X
Z 1Y

Nuklearne reakcije
Opti oblik:

a, b;

ili

a b

Nuklearne reakcije
Raderford, 1919:

4
2

Kokroft i Volton, 1932:

He 147N
178O 11H
1
1

H 37Li
24 He 24He 17 MeV

Vjetaka radioaktivnost
Frederik olio i
Irena Kiri, 1934:

4
2

27
30
He13
Al
15
P 01n;

30
15

30
P
14
Si 10e

Fisija (cijepanje) uranovog jezgra

1
235
76 130
110 160
n

Y
0
92

Jezgro urana

235

apsorbuje
termalni neutron

1 301n 200 MeV

Novonastalo jezgro
ima vika energije i
poinje jako oscilovati

Ovakvo
oscilovanje moe
da stvori uzan
vrat

Kulonova sila jo
vie izduuje vrat

Deava se FISIJA

Fragmenti se
razdvajaju uz
nastanak jo
neutrona i
energije.

Da li e fisija biti KONTROLISANA ili NEKONTROLISANA

zavisi od broja novonastalih neutrona!

Nekontrolisana fisija (A-bomba)

prirodni uran

238

U
99,27 %

Nuklearni reaktori:

235

U
0,72 %

234

U
0,01 %

- dobijanje fisionog izotopa polonijuma

- dobijanje toplote
- proizvodnja vjetakih radioizotopa

- nauna istraivanja

239

Po

Vjetaki radioizotopi
Dobijaju se bombardovanjem stabilnih jezgara neutronima, a u
medicini se koriste za:

Xen, 133
54 Xe

- za ispitivanje ventilacije plua

Mon, Mo

- kao izvor za dobijanje radioizotopa 99 mTc

Sen, 3475 Se

- za ispitivanje guterae

Fen, Fe

- za ispitivanje metabolizma gvoa

Cr n, 2451Cr

- za obiljeavanje crvenih krvnih

zrnaca i ispitivanje slezine

132
54
98
42

99
42

74
34

58
26

50
24

59
26

Fuzija (spajanje) dva jezgra

2
3
4
1
H

He

1
1
2
0 n 17,6 MeV

Na ovom principu fuzije dva jezgra nae

Sunce (i ostale zvijezde) stvara energiju
(svjetlost i toplotu). Sunce spaja vodonikove
atome i stvara helijum. Ovaj proces e se
zavriti kada nestane goriva, tj vodonika!

Anihilacija (unitenje) para elektrona i pozitrona

0
1

e 10e 2h

Kreacija (stvaranje) para elektrona i pozitrona

h 10 e 10e

h 2me c 1,02 MeV

2

PET ematski prikaz

SPEKT (SPECT) ematski prikaz

PET (Positron Emission Tomography)

PET snimak prikazuje mozak
pacijenta oboljelog od Alchajmerove
bolesti. Razliite boje prikazju
razliitu aktivnost metabolizma.
U tijelo pacijenta se ubrizga izotop
koji emituje pozitrone. Kada se
pozitron susretne sa elektronom
dolazi do anihilacije elektrona i
pozitrona, koje prati i gama zraenje.
Ovo zraenje se hvata i prikazuje u
obliku ovakve slike.
Normalan mozak bi trebao imati
simetrinu aktivnost metabolizma u
obe polovine mozga.

Detekcija radioaktivnog zraenja

Jonizaciona komora

Gajger Milerov broja

Vilsonova komora

Scintilacioni brojai
Poluprovodniki detektori

CCD (charged coupled device)

Nuklearne fotoemulzije
itd....

Dozimetrija jonizujueg zraenja

Apsorbovana doza

dE
D
dm

J
Gy kg

Ekspoziciona doza

dQ

dm

C
kg

Za vazduh je 1Gy 0,026

C
kg

Jaina apsorbovane doze

dD

D
dt

Gy
J
W

s
kg s kg

Jaina ekspozicione doze

dt

C
A

kg s kg

Ekvivalentna doza

H DQN

J
Sv kg .

Jaina ekvivalentne doze

dH

H
dt

Sv W
s kg .

Efektivna ekvivalentna doza

H e Wi H i
i

Wi

- teinski faktori za pojedine organe

Hi

- ekvivalentne doze za te iste organe

Kolektivna efektivna
ekvivalentna doza

S e H ei N i
i