Journal of Engineering and Natural Sciences

Mhendislik ve Fen Bilimleri Dergisi

Sigma

2006/4
Invited Review Paper / arl Derleme Makalesi
AN OPTION FOR SPECIAL SEPARATION OPERATIONS: MEMBRANE
PROCESSES
Yavuz SALT, Salih DNER*
Yldz Teknik niversitesi, Kimya-Metalurji Fakltesi, Kimya Mhendislii Blm, Davutpaa-STANBUL
Geli/Received: 11.09.2006
ABSTRACT
Membrane processes are alternative separation technologies to the conventional separation techniques such as
distillation, adsorption, absorption and extraction. The key factor in all membrane processes is the membrane
which is used as the separation agent. Membranes can be made of polymer, glass, metal or liquid, and can be
porous/nonporous, symmetric/asymmetric or composite. Membrane separation processes provide several
advantages such as high selectivity, low energy consumption, moderate cost to performance ratio and
modularity over conventional separation processes. In addition they can be coupled to conventional separation
processes to form hybrid processes. In this article, an overview of membranes and important membrane
processes is presented.
Keywords: Membrane, separation.
ZEL AYIRMA LEMLERNDE BR SEENEK: MEMBRAN PROSESLER
ZET
Membran sistemleri destilasyon, adsorpsiyon, absorpsiyon, ekstraksiyon gibi geleneksel ayrma tekniklerine
alternatif tekil edebilen bir ayrma teknolojisidir. Btn membran proseslerinde anahtar faktr ayrma arac
olarak kullanlan membrandr. Membranlar polimerik, cam, metal ve sv materyallerden hazrlanabilirler ve
gzenekli veya gzeneksiz, simetrik veya asimetrik, ya da kompozit olabilirler. Geleneksel ayrma ilemlerine
gre yksek seicilik, enerji tasarrufu, ortalama maliyet-performans oran ve modlerlik gibi birok avantaj
getirirler. Ayrca geleneksel ayrma aralaryla birlikte hibrid prosesler oluturabilirler. Bu makalede, anahtar
konumdaki membranlar ve nemli membran prosesleri irdelenmitir.
Anahtar Szckler: Membran, ayrma.

1. GR
Membranlar, seici bir ekilde ayrmann ve tanmn gerekletirildii engeller olarak
tanmlanabilir. Ayrma ilemi membrann hem kimyasal, hem de fiziksel doasyla belirlenmekte
ve basn fark, deriim (kimyasal potansiyel) fark, elektriksel potansiyel fark ve scaklk
farknn biri veya kombinasyonlaryla oluturulan itici kuvvetle gereklemektedir. Ayrma
ilemini gzenekli membranlar boyut, ekil, ve yk ayrmna gre, gzeneksiz membranlar ise
sorpsiyon ve difzyon modeline gre kontrol ederler. Membran performans seicilik ve ak
parametreleriyle belirlenir [1]. Membran prosesleri destilasyon gibi geleneksel ayrma

Sorumlu Yazar/Corresponding Autors: e-mail / e-ileti:dincer@yildiz.edu.tr, tel: (212) 449 19 25

Y. Salt, S. Diner

Sigma 2006/4

prosesleriyle yarabilen veya onlarla birlikte hibrid olarak kullanlabilen, genellikle dk enerji
gerektiren ayrma prosesleridir.
Membran kullanmnn genel olarak saflatrma, deriiklendirme ve fraksiyonlara
ayrma gibi 3 farkl amac vardr ve sanayinin bir ok kolunda genileyen bir kullanm alanna
sahiptir. Bir membran ayrma sistemi girdi akmn permeat ve retentat olarak adlandrlan iki
akma ayrr. Permeat yar geirgen membrandan geen akkan ksmdr. Retentat akm ise
membrandan geemeyen ksm oluturur. Kullanlan membrann kalnl mikron seviyesinden
birka milimetereye kadar deiebilir [2,3].
Membran prosesleriyle meyve suyunun berraklatrlmas ve deriiklendirilmesi (Ters
Osmoz-RO) [4], deniz suyundan ime suyu eldesi (RO) [5], ac su tuz giderme (ElektrodiyalizED) [5,6], endstriyel atk sularn artlmas (RO) [7], protein zeltilerinin deriiklendirilmesi
[8,9] (Ultrafiltrasyon-UF), su ve atk su ilemleri [10] (UF ve Mikrofiltrasyon-MF), kollodial
sspansiyonlarn saflatrlmas [11], protein retiminde fermentasyon besiyerleri ve steril
filtrasyondan primer hcre geri kazanm [12] (MF), substrattan bakteri ayrma, meyva suyu, bira,
arap berraklatrma [13] (MF), fermantasyon besiyerlerinin deriiklendirilmesi [14]
(Nanofiltrasyon-NF), deniz suyu n muamelesi, yer alt suyu ileme [15,16](NF), organik
zclerin dehidrasyonu [17-19, 20] (Pervaporasyon-PV ve Buhar Permeasyonu-VP), organik
zclerin ayrlmas [20,21] (PV, VP), azeotropik karmlarn ayrlmas [20] (PV), alkoll iki
dealkolizasyonu [22] (PV), denge limitli reaksiyonlarda dnm arttrma, reaksiyon
karmndan bir bileeni kontroll uzaklatrma [23] (Membran Reaktr-MR), asit, tuz ve meyva
suyu zeltilerinin deriiklendirilmesi, sulu zeltilerden alkol ve uucu bileenlerin
uzaklatrlmas [24,25] (Membran Destilasyonu-MD), yakt hcresi uygulamalar [26,27] (Yakt
Hcresi- FC), havadan oksijen ve azotun ayrlmas ile havadan hidrokarbon buharlarnn
ayrlmas [28,29] (Gaz Ayrma-GS), kandan atk metabolitlerin uzaklatrlmas [30] (Diyaliz-D),
sulu zeltilerden iyonik yapdaki deerli metallerin geri kazanm ya da deriiklendirilmesi [31]
(Donnan Diyalizi-DD) gibi ok sayda endstriyel uygulama gerekletirilebilir.
2. MEMBRAN TPLER
Membranlar ok farkl kimyasal doaya sahip olabilmelerine ramen mikrogzenekli, homojen,
iyon deitirici ve asimetrik olmak zere drt gruba ayrlabilir. Balca membran tipleri
ekil 1de ematik olarak gsterilmitir. Baz polimerik membran trleri ve endstriyel kullanm
alanlar ise izelge 1de verilmitir.

ekil 1. Balca membran tiplerinin ematik gsterimi [32]

 Membrane Processes
izelge 1. Endstride kullanlan baz polimerik membran trleri ve kullanld prosesler [33]
Polimer

Morfoloji
Tip

Selloz asetatlar

Gzeneksiz, asimetrik
Mezogzenek, asimetrik
Makrogzenek, simetrik
Selloz nitrat
Makrogzenek, simetrik
Perfloroslfonik asit
Gzeneksiz, simetrik
Rejenere selloz
Mezogzenek, asimetrik
Poliakrilonitril
Mezogzenek, asimetrik
Polieterslfon
Mezogzenek, asimetrik
Makrogzenek, simetrik
Politetrafloroetilen
Makrogzenek, simetrik
Poliamid, alifatik
Makrogzenek, simetrik
Poliamid, aromatik
Mezogzenek, asimetrik
Polietilen
Makrogzenek, simetrik
Poliimidler
Gzeneksiz, asimetrik
Polipropilen
Makrogzenek, asimetrik
Polisiloksanlar
Gzeneksiz, asimetrik/kompozit
Polislfonlar
Gzeneksiz, asimetrik
Mezogzenek, asimetrik
Polivinilalkol, apraz bal Gzeneksiz, asimetrik/kompozit

Membran prosesi
Kalnlk
(m)
~ 0.1
GS, RO
~ 0.1
UF
50-300
MF
100-500
MF
50-500
ED, FC
~ 0.1
UF, D
~ 0.1
UF
~ 0.1
UF
50-300
MF
50-500
MF
100-500
MF
~ 0.1
UF
50-500
MF
~ 0.1
GS, NF
50-500
MF
~0.1<1-10 GS,PV,NF (hidrofobik)
~ 0.1
GS
~ 0.1
UF
<1-10
PV (hidrofilik)

2.1. Mikrogzenekli Membranlar

Mikrogzenekli bir membran yapsal ve fonksiyonel olarak geleneksel filtrelere benzerler.
Bununla beraber, 0.01-10 m ap aralndaki kk gzenek boyutlaryla filtrelerden ayrlrlar
[2,32]. Elde edili yntemlerine bal olarak farkl mikrogzenekli yaplar mevcuttur. Bunlar
arasnda en ilgi ekici olanlar sinterlenmi membranlar, gerdirilmi membranlar, kapiler
gzenekli membranlar ve faz dnm membranlardr [34]. En byk gzenekten daha byk
olan paracklar membrandan geemezler. En byk gzenekten daha kk ve en kk
gzenekten daha byk paracklar membrandan ksmen geerler. En kk gzenekten daha
kk olanlar ise membrandan tamamen geerler. Sonu olarak, mikrogzenekli bir membrandan
znen maddelerin ayrlmas molekler boyut ve gzenek boyut dalmnn bir fonksiyonudur
[2,34]. Mikro veya ultra gzenekli membran hazrlamak iin kullanlan yntemler izelge 2de
zetlenmitir.
izelge 2. Mikrogzenekli ve ultragzenekli membran hazrlama yntemleri [35]
Yntem
Ekstraksiyon
Faz dnm
Sinterleme
ekme(germe)
Isl katkl faz ayrm
Radyasyon ve asitle andrma

Aklama
Kat gzenek yaplandrclarnn ekstraksiyonu
Polimer, zc ve zc olmayan bileenlerden
oluan l karmn faz ayrm.
Yar kristalin polimer tozunun eritilmesi.
Ekstrde edilmi yar kristalin filmin gerdirilmesi.
zc ve polimer karmnn sl ayrlma noktasna
soutulmas ve zc faznn ekstraksiyonu.
Polimer filmlerin radyasyona tabi tutulmasn takiben
kostikle andrlmas.

Y. Salt, S. Diner

Sigma 2006/4

2.2. Homojen Membranlar

Homojen membranlar youn membranlar olarak da tanmlanmaktadr. Bu tip membranlar
boyunca tanm sadece difzyon deil ayn zamanda kimyasal trlerin membran iindeki
znrlkleriyle de ilgilidir. Geirgenlii belirleyen parametreler membrann kimyasal doas,
membrann tipi ve kalnlna baldr [34]. Youn membranlar, permeantlarn basn, deriim
veya elektriksel potansiyel fark gibi itici kuvvet altnda difzyonla tand youn bir filmden
oluur. Karm oluturan bileenlerin ayrlmas membran iindeki difzivite ve
znrlkleriyle belirlenen greceli gei hzlaryla ilikilidir. Bir ok gaz ayrma,
pervaporasyon ve ters osmoz membran youn membrandr [2,35].
Youn membranlar, film hazrlama iin kullanlan yntemlerden herhangi biriyle
hazrlanabilir. Bunlar; eriyik ekstrzyonu, basnla kalplama ve zelti dkmdr. ounlukla
polimer zeltisinin cam tabaka veya sv yzeyi zerine yayldktan sonra zcnn
buharlatrlmasyla elde edilirler. Bu membranlarn makroskopik tipi dz bir film eklinde, ince
duvarl ama geni apl tp eklinde olabilir [35].
2.3. yon Deitirici Membranlar
Bu tip membranlar youn veya mikrogzenekli olabilir, ancak ounlukla ok ince
mikrogzeneklere sahiptir ve gzenek duvarlar pozitif veya negatif ykl iyonlar tar. Sabit
ykn iaretine bal olarak anyonik, ya da katyonik olarak adlandrlrlar [2,30,31]. Katyon
deitirici membranlar, katyonlarn geiine izin verip, SO3-, COO-, PO32-, PO3H-, C6H4Ogibi anyonlar geri iten sabit negatif ykl gruplar ierir. Anyon deitirici membranlar ise,
anyonlar geirip, NH3+, NRH2+, NR3+, PR3+, SR2+ gibi katyonlar geri iten sabit pozitif
ykl gruplar ierir [36].
Ayrma ilemi zeltideki iyonlarn yk ve deriiminden etkilenir. Ykl membranlarla
ayrma ilemi, membran yapsndaki sabit iyonlarla ayn yke sahip iyonlarn darda
tutulmasyla gerekletirilir. Elektrik ykl membranlar elektrolitik zeltilerin ilenmesinde
kullanlr [2,32,34].
2.4. Asimetrik Membranlar
Asimetrik terimi membran yapsnn apraz kesitinde nemli deiimler olduunu
gstermektedir. ntegral asimetrik veya kompozit asimetrik membran olmak zere iki tr
hazrlanabilir. ntegral asimetrik membran faz dnm yntemiyle hazrlanr [34].
Bir membranda tanm hz membran kalnlyla ters orantldr. Ekonomik
nedenlerden dolay yksek tanm hz istendii iin membran mmkn olduunca ince
olmaldr. Geleneksel film imalat teknolojisi yaklak 20 m kalnla kadar mekanik adan
gl ve hatasz film retimi gerekletirebilir. ok daha ince bir film tabakas kullanabilmek iin
hazrlanan kompozit asimetrik membranlar ok daha fazla kaln gzenekli bir yapyla
desteklenmi son derece ince bir yzey tabakasndan oluur. Yzey tabakas ve alt destek yaps
tek bir ilemle veya ayr olarak gerekletirilebilir. ekil 2de kesit grnm verilen kompozit
bir membranda tabakalar genellikle farkl polimerlerden yaplr. Ayrma zellikleri ve
permeasyon hzlar yzey tabakasnda belirlenir. Alt tabaka mekanik destek ilevi grr. Hemen
hemen btn ticari proseslerde bu tip membranlar kullanlr [2,32].
Bu tip membranlar, ince youn bir tabaka ve kaln bir makrogzenekli substrat reten
faz dnm yntemiyle hazrlanabilir. Asitmetrik membranlarn faz dnm prensibine gre
hazrlanabilecei drt yntem vardr: kuru, ya, sl ve polimer katkl yntemler. Bu yntemlerin
tm ortalama deriimdeki polimer zeltisinin faz ayrmn ierir; ortam, polimerin srekli faz
ve zcnn ise bir araya toplanarak kk kmeler oluturduu jel biimindedir. Bu kk
kmelerden zcnn uzaklatrlmas asimetrik membrann makrogzenekli yapsn oluturan

 Membrane Processes
boluklar meydana getirir. Faz dnm; membran zeltisinin termodinamik olarak kararsz
hale gelmesine ve sonuta faz ayrmna gitmesine neden olan, ya su gibi zc olmayan
bileenin hareketi, ya da scaklk deiimiyle (sl katk) salanr [35].

ekil 2. Kompozit bir membrann kesit grnm [32]

2.5. Seramik, Metal ve Sv Membranlar
Ticari olarak kullanlan membranlarn ok byk bir ksm polimerlerden imal edilir. Bununla
beraber son yllarda dier malzemelerin kullanmnda art grlmektedir [2,32,35].
norganik membranlar mikrogzenekli veya gzeneksiz (youn) olabilirler.
Mikrogzenekli inorganik membranlar amorf ve kristalin seramik membranlar iermektedir.
Youn inorganik membranlar polikristalin seramik veya metalden imal edilirler. Mikrogzenekli
membranlar daima, gzenekli bir inorganik destek zerine desteklenmi ince bir film olarak
hazrlanrlar. Baz youn metalik membranlar da bu ekilde hazrlanabilirler [35, 36]. Seramik
membranlar, zc direnci ve sl kararlln gerekli olduu UF ve MF uygulamalarnda; youn
metal membranlar ise, zellikle paladyum membranlar, gaz karmndan hidrojenin ayrlmasnda
tercih edilmektedir [2, 32, 35].
Sv membranlar iki gruba ayrlabilir: emlsiyonlar ve destekli sv membranlar.
Emlsiyonlar surfaktan sv membranlar olarak da adlandrlrlar. Destekli sv membranlar ise bir
destek zerinde toplanm surfaktan trleriyle yaplandrlr [34]. Sv membranlar daha ok
kolaylatrlm tayc tanm iin gelitirilmilerdir [2, 32, 37, 38].
Sv membranlarn hazrlanmas iin kullanlan en nemli teknik hidrofobik
mikrogzenekli polimer yapy sv membran fazyla doldurmaktr. Mikrogzenekli yap mekaniksel
gc salar, svyla dolmu gzenekler ise seici bir ayrma engeli gibi davranr. kinci bir
teknikte ise, dayanksz sv membranlar emlsiyon tipi karmlardaki yzey aktif maddelerle kaln
bir ya filmi olarak dengede tutulurlar [38].
2.6. Nanoteknolojiyle retilmi membranlar
Nanoteknolojiler genel olarak ekil ve boyutlar nanometre leinde oluturarak gerekletirilen
uygulamalardr ve ortaya kan zellikler byk lektekinden nemli lde farkllk gsterirler
[39].
Nanometre leinde apa sahip 1 mm uzunluundaki karbon nano tpler (CNT) ok
iyi derecede yapsal ve iletkenlik zelliklerine sahiptir. CNTlerle takviye edilmi iletken lifler

Y. Salt, S. Diner

Sigma 2006/4

yksek yzey alanna sahip membranlarda kullanlabilmekte ve kimyasal ve biyolojik

maddelerin tanmlanmas ve filtrasyonu iin sensor sistemleri olarak deerlendirilebilmektedir.
Nanoboyutlu polihedral oligomerik silseskuioksanlar (POSS) hibrid bir inorganikorganik bileim tekil ederler. Polyester, poliamid ve sellozik polimerleri kuvvetlendirir ve
cams gei scaklklarn arttrrlar. Biyomedikal uygulamalara ynelik olarak yksek oksijen
geirgenlii ve yeterli mekanik ve tanm zellikleri elde etmek zere; oktafonksiyonel
silseskuioksan (POSS) treviyle takviye edilen ve apraz balanan hidrofobik polidimetilsiloksan
(PDMS) ve hidrofilik polietilen glikol (PEG) ieren bileenli membranlar zerinde
aratrmalar yaplmtr. Hazrlanan membranlar tipik amfifilik apraz bal membranlarn
zelliklerini gstermitir [40].
Nanoteknolojiyle,
biyolojik moleklleri
ieren
karmlarn ayrlmasnda
kullanlabilecek filtreler gelitirilmitir. Bu tip filtreler 10 nmden daha kk boyutlarda son
derece kk gzeneklere sahip polikarbonat membrandan oluturulmutur. Membrann her iki
tarafndaki pH deitirilerek gzenekler benzer boyutlu olsalar bile farkl proteinlere kar ak
veya kapal olmas salanabilmektedir [41].
Gzenekli bir poliviniliden diflorid (PVDF) yap zerine desteklenen 300 nm kadar
kalnlkta seici bir tabakaya sahip 2-6 m kalnlkta polianilin membranlar [42] veya
nanoboyutlu nikel parack dolgulu karbon membranlar kullanlarak gazlarn ayrlmas [43],
Nafion-sDDS (N-sDDS) nano kompozit membranlar kullanlarak dorudan metanol yakt pili
uygulamalar [44], mikrogzenekli poliakrilonitril substrat membran zerine polietilenimin ve
poliakrilik asitin elektrostatik birikimiyle hazrlanan nanoboyutlu polielektrolit kompozit
membranlar kullanlarak pervaporasyonla izopropanol dehidrasyonu [45] almalar
gerekletirilmitir.
3. MEMBRAN MODLLER
Membranlarn modl olarak adlandrlan cihazlara yerletirilmesi gereklidir. Membran modlleri;
kapiler, ii bo lif, levha-ereve, spiral sarg ve borusal olarak hazrlanabilirler. Spiral sarg ve
ii bo lif modller en ok kullanlanlardr. Levha-ereve modller filtre pres prensibinden
esinlenerek oluturulmutur. Spiral sarg membranlar birim hacim bana yksek bir membran
alan verir. Borulu s deitiricilere benzer ekilde imal edilen ii bo lif modllerde en iyi alan
hacim oranna ulalmaktadr [1,46].
3.1. i Bo Lif Modl
Tipik bir ii bo lifin i ap 50 m, d ap ise 100-200 m aralndadr. Besleme svs liflerin
dndan gnderilmektedir. Bu ap aralndaki liflerden hazrlanan modller ounlukla yksek
basnl gaz ayrmalarnda ve ticari RO uygulamalarnda, 200-500 m aralndaki apa sahip
liflerden oluan ii bo lif modlleri ise dk basnl gaz ayrmalar ve UF uygulamalarnda
kullanlmaktadr. Ancak, lif ap 200 mden daha bykse besleme liflerin iinden
gnderilmektedir. Besleme akmnn nispeten temiz olduu durumlarda kullanlr. Deniz
suyundan saf su eldesinde de bu tip modller kullanlmaktadr. Bu modllerdeki membran alan
0.2-1 m2 arasndadr [1, 2, 32, 35, 36, 47, 48].
3.2. Kapiler Modl
i bo lif modllere benzer yapdadr. Ancak lif aplar 500-3000 m aralndadr ve besleme
liflerin iinden gnderilmektedir. UF ve PV uygulamalarnda kullanlmaktadr. Btn ilemlerde
proses akmlar, gzenekleri tkayan byk paracklar ve polimerik lifleri bozan veya zen
kimyasallar uzaklatrmak iin n muameleye tabi tutulmaktadr [2,32,35].

 Membrane Processes

ekil 3. Tipik bir i Bo Lif modl (a), tek bir lifin kesit grnm (b) [47]
3.3. Levha-ereve Modl
Levha-ereve modlleri kk lekli uygulamalar iin gelitirilmitir, ancak alternatifleriyle
karlatrldnda pahaldr. Her bir plaka iin gerekli olan contalardan meydana gelen szntlar
ciddi bir problemdir. Gnmzde sadece ED ve PV uygulamalarnda ve snrl sayda RO ve UF
sistemlerinde kullanlmaktadr [1,2,35,47,48].

a)

b)

ekil 4. a) Levha-ereve modlnn ematik gsterimi, b) Endstriyel ve pilot lekte Levhaereve modl [47]
3.4. Spiral-Sarg Modl
Spiral-sarg modlnn balca uygulamas ROdur. Spiral-sarg modller, i gzenekli permeat
toplama tp etrafna dz tabaka membranlar, ara plakalar (spacer) ve gzenekli tabakalarn
sandvilenmesiyle oluturulur. Permeat, toplama tpne radyal olarak akarken, besleme ara
plakalar tarafndan oluturulan kanallarda (sandvi boyunca) eksenel olarak akar [1,2,35,47,48].

Y. Salt, S. Diner

Sigma 2006/4

a)

b)

ekil 5. a) Spiral-sarg modl, b) Spiral-sarg modl apraz kesiti

(oklar permeat akn gstermektedir) [32]
3.5. Borusal Modl
Potansiyel kirlilikleri uzaklatrmak iin beslemenin n muameleye tabi tutulamad veya
modln buharla sterilize edilmesi gerektii baz durumlarda borusal modller kullanlr. Bu tip
niteler kolaylkla temizlenebilir ve buharla sterilize edilebilir; bununla beraber ii bo lif ve
spiral-sarg modlleriyle karlatrldnda basn kayplar yksek, verimlilik dktr. Borusal
membran modlleri genellikle UF uygulamalaryla snrldr [1,35,47,48].

a)

b)

ekil 6. a) Borusal modl ve b) Ultrafiltrasyon borusal modl tasarmlar [49]

4. MEMBRAN PROSESLER
Gelimi ve halen gelimekte olan birok membran ayrma prosesi mevcuttur. Bunlar arasnda
tam anlamyla geliimini tamamlam ve endstriyellemi olan membran prosesleri MF, NF, RO
ve EDdir. PV, gaz karmlarnn ayrlmas, kolaylatrlm tanm, membran kontaktrler gibi
membran ayrma yntemleri, endstriyel uygulamalarnn yan sra, laboratuar ve pilot lekte
halen geliimlerine devam etmektedirler.
MF, UF ve NFda ayrma ekli birbirine benzerdir ve moleklsel eleme prensibine
dayanr. RO membranlarda gzenek boyutu son derece kk olduundan ayrma mekanizmas
membran oluturan zincirlerin sl hareketine dayanr. EDde ise sulu zeltilerden iyonlarn

 Membrane Processes
ayrlmas iin elektriksel potansiyel fark itici kuvvet olarak kullanlr. RO, UF, NF ve MF
ilemlerinin karlatrmas ekil 7de gsterilmitir.

ekil 7. RO, NF, UF ve MF proseslerinin parack aplar ve basnca gre karlatrlmas [47]
MFden ROa gidildike ayrmada yk ve kimyasal benzeme gibi kriterler ne
kmakta ve dolaysyla iletme parametrelerinde de deiimler meydana gelmektedir; MF dk
basnlarda yksek geri kazanm sunduu halde RO yksek basnlarda dahi dk geri kazanm
gstermektedir [47].
izelge 3. Baz membran ayrma prosesleri [3, 48, 50]
Membran prosesi
Mikrofiltrasyon (MF)
Ultrafiltrasyon (UF)
Nanofiltrasyon (NF)
Ters Osmoz
(RO)
Gaz ayrma
(GS)
Pervaporasyon (PV)
Sv membranlar (LM)
Diyaliz
(D)
Elektrodializ
(ED)
Membran Destil. (MD)

tici g

Retentat

Permeat

Ayrma Mekanizmas

P
P
P
P
P
P
c
c
E
T, p

sv
sv
sv
sv
gaz
sv
sv
sv
sv
sv

sv
sv
sv
sv
gaz
buhar
sv
sv
sv
sv

boyut
boyut
boyut/afinite
boyut/afinite
afinite/boyut
afinite
kimyasal zellik
boyut
yk
buhar basnc

4.1. Mikrofiltrasyon (MF)

MFde boyutu 0.1den 20 mye kadar olan molekller membran tarafndan tutulurlar.
ounlukla borusal ve kapiler membran modlleri tercih edilir. Ayrma mekanizmas boyut
farkllna dayanr. MF, fermentasyon rnlerinden mikroorganizmalar uzaklatrmak iin
kullanlabildii gibi, kolloidler, ya moleklleri ve hcreler gibi heterojen dalm
paracklar da ayrtrabilir. MF genelde permeat akmnn rn olarak elde edildii bir
saflatrma ilemi olmakla birlikte sspansiyonlarn deriiklendirilmesinde kullanlmaktadr
[1,35,50].
4.2. Ultrafiltrasyon(UF)
UF membranlar, RO membranlar iin de geerli bir ayrma prensibine sahiptir ancak gzenek
boyutlar ok daha byktr (0.001-0.1 m). Membran boyunca ktle akn salayan itici

Y. Salt, S. Diner

Sigma 2006/4

g basntr ve 30-80 psig gibi dk basnlarda iletilebilirler. Genellikle borusal, kapiler ve

spiral-sarg modller kullanlr. UF membranlar, makromolekller, kolloidal paracklar ve
dispersiyonlarn ayrlarak saf rn eldesinde veya rnn deriiklendirilmesinde kullanlrlar.
UFnin ila ve gda endstrisi, fabrika atk sularnn artlmas ve deerlendirilmesinde,
meyva suyu ve st retiminde uygulamalar mevcuttur [1,50].
4.3. Nanofiltrasyon (NF)
RO ve UF membran boyutlar arasnda gzenek boyutuna sahip membranlar NF membranlar
(gzenek boyutu 0.002 m) olarak adlandrlrlar. Genellikle 200den byk molekl arlna
sahip organiklerin (laktoz, sukroz ve glikoz gibi) karmdan uzaklatrlmasnda uygundur. NF
membran eker ve baz multivalent tuzlar (MgSO4 gibi) tutar, ancak ou monovalent tuzu
(NaCl gibi) geirir. NF membran uygulamalar; suyun demineralizasyonu, kalsiyum ve
magnezyum gibi iyonlarn tutularak suyun yumuatlmas, atk sulardaki TOC (toplam organik
bileenlerin) seviyesinin drlmesi, ar metallerin uzaklatrlmas ve odun hamuru
akmlarndan lignin ve ilgili safszlklarn uzaklatrlmasn kapsar. Yaklak 1 m3/m2 gnlk ak
iin 70 psigde kullanlabilirler. NF cihazlarnda yaygn olarak spiral sarg membran modlleri
kullanlmaktadr [1,50].
4.4. Ters Osmoz (RO)
RO prosesi su iinde mevcut znm kat, bakteri, virs ve dier mikroplar giderebilir. RO
membrann gzenek ap <0.001 mdir. ROun en nemli kullanm alan deniz suyundan ime
suyu eldesidir (>800 psig). Prosesin en belirgin zellii hibir faz deiiminin olmamasdr.
Nispeten dk miktarda enerji gerektiren basn srcl (300-1500 psig) bir prosestir. i bo
lif ve spiral sarg modller tercih edilir. Ayrca, gda ileme ve elektronik endstrileri iin
ultrasaf su retimi, ila sektrnde kullanlabilecek kalitede su eldesi, kat hamuru ve kat
endstrisi iin su eldesi ve atk su muamelesi gibi geni bir uygulama alanna sahiptir [1,50].
4.5. Gaz Karmlarnn Ayrlmas (GS)
Bir gazn polimerdeki geirgenlii, genelde gazn boyutunun klmesi ve gazn znrlnn
ykselmesi ile artar. Ak ve seicilik temelinde membranlar gzenekli, gzeneksiz ve asimetrik
olarak snflandrlabilir. Gzenekli membranlarla gaz ayrm yksek ak ve dk seicilik
verirken, gzeneksiz membranlar dk ak ve yksek seicilik verir. Gzeneksiz membranlarn
en byk avantaj, permeantlarn boyutlar ayn olsa bile membrandaki znrlkleri farklysa
ayrlabilmeleridir. Asimetrik membranlar ise ince bir ayrc st tabaka ve ok daha kaln bir
fiziksel destek tabakasndan oluur [40]. Genellikle ince film kompozit polimerik membranlar
kullanarak havadan oksijen veya azot ayrlmas (silikon kauuk, polislfon, etilselloz,
polianilin membranlar), hidrokarbonlardan CO2 ve H2S ayrlmas (selloz asetat, polislfon,
polieterimid membranlar), havadan hidrokarbon buharlarnn ayrlmas (silikon kauuk
membranlar) veya CH4 veya NH3den H2 ayrlmas (polisulfon membranlar) gibi uygulamalar
mevcuttur. Kullanlan membran modlleri genellikle ii bo lif ve spiral-sarg modllerdir. Bir
amonyak tesisi atk gaz akmndan hidrojen geri kazanm iin oluturulmu tipik bir membran
sistemi ekil 8de gsterilmitir [4,35,51,52].
4.6. Pervaporasyon (PV)
Bir polimerik membran kullanlarak ayrmann gerekletirildii PV, ayrlmas zor veya
geleneksel ayrma ilemlerinde fazla enerji maliyeti gerektiren organik-su veya organik-organik
karmlarn ayrlmasnda veya bu karmlardan baz bileenlerin geri kazanlmasnda etkin bir

10

 Membrane Processes
proses arac olarak byk nem kazanmtr. PV iin rnek bir proses ak diyagram ekil 9 da
gsterilmitir.

ekil 8. Amonyak reaktr atk gaz akmndan hidrojen geri kazanm iin oluturulmu
membran sisteminin basitletirilmi ak emas [32]

ekil 9. Pervaporasyon prosesinin ematik gsterimi [49].

PV prosesinde besleme karm, besleme bileenlerinden birini seici olarak geiren
membrann bir yzyle temas halinde tutulmaktadr. Membrann alt tarafna vakum (vakum
pervaporasyonu) veya indirgenmi basn (sprc gaz pervaporasyonu) uygulanmaktadr.
Permeat buhar youturucuda youturulur ve rn akm olarak geri kazanlr [49]. Bileenin
ksmi basnc denge buhar basncnn altna dtnden bileen membrandan geer ve bundan
dolay membrandan buhar olarak ayrlr. Gerekleen ayrma, membrandan geen karm
bileenlerinin permeasyon hzyla orantldr [53, 54]. Bu yzden PV kaynama noktas yakn olan
bileenlerden oluan karmlarn veya destilasyon veya dier ayrma ilemleriyle ayrlmas g
olan karmlarn ayrlmasn mmkn klar [19, 55].
PV difzyon kontroll bir proses olduu iin ak genellikle dktr. Bu nedenle
membrandan seici olarak geen bileenler beslemede dk yzdeli olduunda daha ekonomik
olmaktadr [56]. PV uygulamalar temiz teknoloji olarak da adlandrlmaktadr ve genel olarak
kategoriye ayrlabilir: i) organik zclerden suyun uzaklatrlmas, ii) sulu zeltilerden
organik bileenlerin uzaklatrlmas, iii) organik karmlarn ayrlmas [57]. ekil 10da
pervaporasyon iin laboratuar leinde YTde kurulmu bir dzenek bulunmaktadr [19].

11

Y. Salt, S. Diner

Sigma 2006/4

ekil 10. Pervaporasyon deney dzenei [19]

ekil 11. Farkl scaklklar iin beslemedeki su ieriiyle su ve etilasetat aklarnn deiimi [19]
Bu dzenekte elde edilmi baz deneysel veriler ekil 11de gsterilmitir.
Ak (J), membrandan geen madde miktarnn membran alanyla maddenin geme
sresine blnmesiyle bulunur.
Dier bir nemli parametre olan seicilik() ise permeata seici olarak geen madde
arlk kesrinin dier geen madde(ler)nin arlk kesrine orannn, beslemede ayn maddelerin
arlk kesirlerinin oranna blmnden hesaplanr.
4.7. Buhar Permeasyonu (VP)
VP, sv karmlarn ayrlmas iin kullanlan baka bir membran prosesidir. Ayrma verimi,
karm oluturan bileenlerin gzenekli olmayan membran iindeki znrlkleri ve membran
boyunca tanm hzlarndaki farkllklarla belirlenir. Besleme akm membrana doygun buhar
olarak beslenir. Permeat membrandan buhar olarak alnr ve dk scaklklarda youturulur
[20]. Metanol ve trimetilborat karmlarnn ayrlmasna ynelik olarak Sulzer Chemtech
tarafndan gelitirilen ve destilasyon ve buhar permeasyonunu ieren hibrid bir buhar permeasyon
prosesinin ticari uygulamas mevcuttur [21].

12

 Membrane Processes
Buhar permeasyonunda besleme karm membranla temas etmeden nce buharlatrlr
ve membran iinde faz deiimi yoktur. Membran boyunca bir scaklk d meydana gelmez.
tici kuvvet besleme ve permeat taraflar arasndaki ksmi buhar basnc farkdr. Alkol, ester, eter
ve keton gibi zclerden suyun ayrlmasnda uygulanabilmektedir [20].
4.8. Elektrodiyaliz (ED)
ekil 13de gsterilen ED prosesi, elektrolit zeltilerindeki elektrotlar ile doru akm kullanlarak
diyaliz hzn arttrmak amacyla gelitirilmi iyon seici membranlarn kullanld bir ayrma
prosesidir.

ekil 13. ereve-plaka elektrodializ biriminin ematik gsterimi [32]

EDde iyonlar elektriksel itici kuvvetin etkisiyle zeltilerden ve membranlardan
aktarlrlar. Gnmzde ED, en genel kullanm ile, elektriksel alan ve iyon deitirici
membranlar vastasyla sisteme beslenen sulu elektrolit zeltisinin, yksek tuz oranl suya ve
tuzu giderilmi suya ayrlmasnda kullanlan elektrolitik bir proses olarak nitelendirilebilir
[32].
ED, tuzlu ve ac sudan iilebilir su elde edilmesi, meyva sularnn asitliinin
giderilmesi, pH kontrol ve ar metal geri kazanm, klor-alkali tesislerinde kostik soda
retimi gibi alanlarda kullanlmaktadr [32,46].
4.9. Membran Reaktrler (MR)
MR; rnlerin ayrlmas, deriiklendirilmesi ve saflatrlmas, reaksiyonu katalizlemek veya
engellemek, ya da dengeyi istenen yne evirmek iin bnyesinde membran bulunduran
sistemlerdir. Kullanlan membranlar katalitik/katalitik olmayan, polimerik/inorganik,
iyonik/iyonik olmayan olabilir ve farkl fiziksel/kimyasal zelliklere sahiptir. Membran
reaktrlerin; biyokimya, kimya, evre ve petrokimya alanlarn kapsayan geni bir uygulama alan
mevcuttur [58,59].

13

Y. Salt, S. Diner

Sigma 2006/4

MRlerin klasik reaktrlerle karlatrldnda en dikkat ekici zellii reaksiyon ve

ayrmann ayn anda gerekletirilmesidir. Reaksiyon ortamnda retilen bir ya da birka rn/yan
rn seici geirgen membran yardmyla ortamdan ayrlarak reaksiyon dengesinin saa
kaymasn salar; bylelikle dnm artar. Bu proses verimliliini de olumlu ynde etkiler.
Membranlarn reaktr sistemine katt fonksiyonel zellikler unlardr:

Reaksiyon ortamndan rnlerin seilerek ayrlmas,

Giri akmndaki bir bileenin reaksiyona girmeden uzaklatrlmas,
Reaktanlarn kontroll temas,
Katalizr tutma, iinde veya zerinde sabitleme,
Katalizr olarak grev yapma,
Reaksiyon kab gibi grev yapma,
Is aktarmna katk,
Sv reaksiyon ortamn sabitleme.

Membranlarn iki zellii kullanlr; ilki ekil 14de gsterilen temas arac ilevi gren
membrandr. Membran, bir blmedeki reaksiyon ortamn katalizr, enzim veya hcre kltr
bulunan dier blmeden ayrr. Membranlar katalitik madde ve reaksiyon ortam arasnda byk
deiim alan oluturur ancak ayrma ilevi grmez. rnekte gsterildii gibi reaktan pektindir.
Pektinin galakturonik asite indirgenmesi bulankl giderir.

ekil 14. Temas arac olarak MR uygulamas [32]

ekil 15de gsterilen ikinci tip membran reaktr, membrann ayrma zelliklerini
kullanr. Bu rnekte membran reaksiyon bileenlerinden birini seici biimde uzaklatrarak
kimyasal reaksiyon dengesinin uzaklatrlan maddenin bulunduu ynde deimesini salar.

ekil 15. Ayrc engel olarak MR uygulamas [32]

nc tip MR temas ve ayrma ilevlerini bir araya getirir. Bu iki zellii ieren
membran reaktr ekil 16da gsterilmitir. Membran ok tabakal bir kompozittir ve enzim
katalizr ierir. Membran, hem reaksiyon iin aktif bir alan temin eder, hem de reaksiyon
rnlerini ayrr.

14

 Membrane Processes

ekil 16. Hem temas arac, hem de ayrc engel ilevi gren MR uygulamas [32]
ekil 16da gsterilen MRde kimyasal reaksiyon ve ayrma adm ayn membran
kullanr. Bununla beraber baz proseslerde reaksiyon ve ayrma admlar ayr ayr da
gerekletirilebilir. ekil 17de verilen rnekte, esterleme reaksiyonunda oluan su,
polivinilalkol (PVA) membran yardmyla uzaklatrlr. Bu ekilde dengenin srekli saa doru
olmas salanr [32].

ekil 17. Reaksiyon ve ayrmann ayrld MR rnei: Esterleme reaksiyonunda suyun

uzaklatrlmas [32]
Ayrca, polidimetilsiloksan (PDMS) membran ve uygun bir katalizr ortam
kullanlarak esterleme reaksiyonlarnda oluan ester ayrlabilmektedir [60].
4.10. Yakt Hcreleri (FC)
Polimerik membranlar, arabalarda ve dier nemli uzay ve askeri uygulamalarda kullanlabilen
etkili ve ucuz yakt hcrelerinin gelitirilmesinde nemli bir potansiyele sahiptir. Alkali, proton
deitirici membran (PEM), dorudan metanol, fosforik asit, eriyik karbonat ve kat oksit FCler
olmak zere deiik FCler kullanlabilir. PEMin kullanld bir yakt hcresi ekil ekil 18de
gsterilmitir. Anotta hidrojen iyonize olur. yonizayonla retilen elektronlar d evrim boyunca
hareket ederler ve hidrojen iyonlar oksijenle bir araya geldikleri katoda geerler. Bu reaksiyon
platin katalizrle hzlandrlr. Hidrojen iyonlar katoda doru bir polimerik membran boyunca
yol alr ve burada su oluturmak zere oksijenle birleir. Nafyon benzeri perflorosulfonat ile
FCler iin etkili membranlar yaplabilmektedir [61].

15

Y. Salt, S. Diner

Sigma 2006/4

ekil 18. Bir FCnin ematik gsterimi [61]

4.11. Geirgen Membran (MC) ve Membran Destilasyonu (MD)
Geleneksel sv-sv ekstraktrleri ve kolonlarda yaanan kpklenme, emlsifiye olma, tama
gibi baz glkler temas arac olarak kullanlan MC uygulamalarnda yaanmamaktadr [62].
Kullanlan membranlar, bir bileenin nispeten serbest geiine izin verirken dierine izin
vermeyen engeller olarak hareket ederler. MC, membran ile iki faz arasnda bir ara yzey ilevi
grr, ancak permeantlarn membrandan geiini kontrol etmez. ekil 19da MClerin
kullanmna deiik rnekler verilmitir.

ekil 19. MC rnekleri ve uygulamalar [32]

Basit sv/gaz absorber/syrc veya sv/sv ekstraktrlerle karlatrldnda
MClerin en byk avantaj hacim bana yksek bir yzey alan vermesidir. Dier bir avantaj,
zt ynde akan fazlarn fiziksel ayrmn salayabilmeleridir. Dezavantaj, membran ara yzeyinin
doasyla ilgilidir. Membran ayn zamanda iki faz arasndaki tanma engel tekil eder ve ayrma
hzn yavalatr. Bu tip proseslerde genellikle polislfon, ya da polipropilen malzemeden imal
edilen ii bo lif, ya da dz tabaka membranlardan yararlanlmaktadr. MC; fermentasyon, ila,

16

 Membrane Processes
atk sularn ilenmesi, yar iletken retimi, protein ekstraksiyonu ve atk gazdan uucu
bileenlerin uzaklatrlmas gibi uygulamalarda sv-sv ve gaz-sv ilemleri iin
kullanlabilmektedir [32,62].
Bir sv-sv temas arac uygulamas olan MD, destilasyon ve RO gibi geleneksel
ayrma proseslerine dk maliyet ve enerji tasarrufuyla alternatif oluturan nispeten yeni bir
teknolojidir. Dier ayrma prosesleriyle karlatrldnda a) iyonlarn, makromolekllerin,
kolloidlerin, hcrelerin ve dier uucu olmayan maddelerin ayrlmas, b) geleneksel
destilasyondan daha dk iletim scaklklar, c) membran ve proses zeltisi arasnda
indirgenmi kimyasal etkileim, d) daha az membran mekanik zellik gereksinimi, e) destilasyon
prosesine gore indirgenmi buhar boluklar, f) basn srcl membran proseslerine gre daha
dk iletim basnc avantajlarna sahiptir [63].
4.12. Diyaliz (D)
Dier bir membran ayrma prosesi diyaliz, endstriyel olarak kullanlmamasna ramen bbrek
yetersizlii olan hastalardaki kandan toksik metabolitlerin uzaklatrlmas gibi ok nemli bir
ilevi vardr ve byk leklerde kullanlmaktadr. Zaman ierisinde birok deiiklik geiren D
gnmzde yaklak 1 m2lik membran alanna sahip modller iinde ii bo lif membranlardan
imal edilirler. D prosesi ekil 20de gsterilmitir. zotonik tuz zeltisi, diyalizat, liflerin
dndan apraz akmla pompalanrken, kan liflerin merkezinden sirkle ettirilir.

ekil 20. Kandan re ve dier toksik metabolitleri uzaklatrmak iin kullanlan ii bo lif
membranl suni bbrek diyalizeri [32]
Kandaki re, kreatinin ve dier dk molekl arlkl metabolitler lif duvarndan
difze olurlar ve tuz zeltisiyle uzaklatrlrlar. Ayrma iin itici g deriim gradyenidir. lem
olduka yavatr ve gerekli miktarda metabolitin uzaklatrlmas birka saatte gerekleir ve
haftada bir veya iki kez tekrarlanmas zorunludur [32].
Diyalitik ayrmalar belirli artlar altnda znen ve membran arasndaki yklerin geri
itilmesi ile gerekleebilir. Buna Donnan diyalizi (DD) ad verilir. DD membranlarn belirli ykl
iyonlarn geiini engellemesi esasna dayanr. D nin bir baka tr de uucu gazlarn bir svdan
bir dierine aktarlmas esasna dayanr ve gaz temas adn alr [32,35].
5. HBRD MEMBRAN PROSESLER
Membran teknolojileri; yksek seicilik, dk enerji tketimi, ortalama bir maliyet-performans
oran ve modlerlik gibi avantajlar getirmelerine ramen baz snrlamalar iermektedir.
rnein, atk suyun ilenmesi iin tasarlanan bir membran sistemi suyun osmotik basnc,
viskozitesi, scakl ve askda kat maddelerin deriimiyle snrlandrlr. Bundan dolay ou
durumda, bir membran prosesiyle birlikte geleneksel bir prosesi ieren (MCH), ya da bir
membran prosesiyle yine baka bir membran prosesinden oluan (MMH) membran bazl hibrid
prosesler kullanlmaktadr. Hibrid membran prosesleri dk sermaye ve retim maliyeti

17

Y. Salt, S. Diner

Sigma 2006/4

gerektiren ve daha lml iletme koullar erevesinde enerji tasarrufu salayan proseslerdir.
Bu tip avantajlarnn yan sra hibrid membran prosesleriyle, geleneksel proseslerle ayrlmas zor
veya imkansz karmlarn ayrlmas mmkn olabilmektedir [33]. MMH prosesleri ise, bir
membran prosesininin kullanlmasnn yetersiz kald ve problemin zm iin yine bir baka
membran prosesiyle birlikte kullanlmasnn zorunlu olduu durumlarda tercih edilmektedir.
Baz hibrid membran prosesleri izelge 4de verilmitir.
izelge 4. Baz hibrid membran prosesleri [33]
Hibrid Proses
MCH

MMH

Proses 1
Destilasyon
Esterleme
Fermentasyon
L-L faz ayrm
Biyolojik oksidasyon
Hava-syrma
Buharlama
Basnl, salnml adsorpsiyon (PSA)
Floklasyon
Toz aktive karbon (PAC)
Membran destilasyonu
Elektrodiyaliz
Nanofiltrasyon
Pervaporasyon

Proses 2
Pervaporasyon
Buhar permeasyonu
Membran gaz ayrma (MGS)
Mikrofiltrasyon
Ultrafiltrasyon
Ters osmoz
Membran destilasyonu
Membran biyoreaktr (MBR)
Mikrofiltrasyon
Ultrafiltrasyon
Nanofiltrasyon

5.1. Membran-Geleneksel Hibrid (MCH) Prosesleri

Geleneksel proseslerin tasarm ve maliyet kestirimi zerine yaplan almalarn dayananda
zellikle MCH prosesleriyle ilgili olarak membran proses testleri, farkl hibrid
konfigrasyonlar, sistem optimizasyonu ve ekonomik hesaplamalar gibi birok alma
yaplmtr. ekil 21de verilen pervaporasyon ve destilasyon ieren bir MCH prosesi bu tip
uygulamalara rnek olarak verilebilir. Seramik membran kullanlan bu proseste geleneksel
prosese gre % 49 daha dk toplam maliyet ve % 48 enerji tasarrufu salanmaktadr [33].

ekil 21. Seramik membranlarn kullanld destilasyon-pervaporasyon hibrid sistemi [33]

18

 Membrane Processes
5.2. Membran-Membran Hibrid (MMH) ProsesUygulamalar
Baz MMH prosesleri daha yksek verimlilik ve retkenlik getirmeleri nedeniyle geleneksel
proseslerin yerini almtr. MCH prosesleriyle karlatrldnda MMH prosesleriyle ilgili
bilgiler snrl olmasna ramen bu konuyla ilgili aratrma ve endstriyel uygulama says hzla
artmaktadr. ekil 22de yal atk suyun hibrid bir UF-MD prosesiyle ilenmesi ematik olarak
gsterilmitir [33]. Sistem, polivinilidenflorid membran ieren borusal bir UF modl ve
polipropilen membran ieren kapiler bir MDden olumaktadr. Burada gsterilen MMH
prosesinin UF biriminden kan permeat ok az ya iermekte, daha sonra kullanlan MD
ilemiyle atk sudan ya tamamen uzaklatrlmaktadr. Ayrca, toplam organik karbon (TOC)
ve toplam znm kat (TDS) deerlerinde ok yksek bir d meydana gelmektedir.

ekil 22. Yal atk suyun ilenmesinde kullanlan UF-MD hybrid prosesinin
ematik gsterimi [33]
6. SONU
Kimya teknolojisinde nemli bir yer edinmi olan membran prosesleri ok farkl uygulamalarda
ok farkl ilevlerde kullanlabilmekte ve geleneksel ayrma teknolojilerine alternatif
oluturmaktadr. ou durumda oda scaklnda bile iletilebilmeleri, modler bir yapya sahip
olmalar, hibrid sistemler eklinde dier ayrma prosesleriyle birlikte kullanlabilmeleri,
ekonomik olmalar, kapasitelerinin kolaylkla deitirilebilmesi gibi nemli avantajlar
getirmektedir.
MF, UF, NF, RO ve ED gelimesini byk lde tamamlam membran
prosesleriyken, gaz ayrma, PV, MR, PEM FC, MD ise ticari uygulamalar balam olan ve
halen geliimine devam eden membran prosesleridir. Gnmz membranlar 30 yl nceki
membranlardan 5-10 kat yksek ak ve daha iyi seicilik deerleri vermektedir ve bu deerler
her geen yl daha da gelimektedir. Daha yksek ak ve seicilik deerleri verecek yeni ve daha
iyi membranlarn gelitirilmesi, ayrca buna paralel olarak modl tasarmnda ilerlemelerin
salanmas mmkn olduundan membran prosesleri ilerlemeye ak bir konu durumundadr.
Kullanmlar olduka hzl bir ekilde artan membran prosesleri hzl geliimlerine
paralel olarak, reaksiyon ieren veya iermeyen ayrma ilemlerinde geleneksel proseslere
oranla daha fazla tercih edilecekler ve hibrid uygulamalar artacaktr. Bu alanda, lkemizdeki
yetersiz say ve eitlilikteki ticari uygulamalarn gelecekte mutlaka artaca dncesindeyiz.

19

Y. Salt, S. Diner

Sigma 2006/4

KISALTMA LSTES
CNT
D
DD
ED
FC
GS
J
LM
MF
MBR
MCH
MD
MGS
MMH
MR
MW
NF
PAC
PDMS
PEG
PEM
POSS
PV
PVA
PVDF
RO
TDS
TOC
UF
VOC
VP
P
c
E
T

Karbon Nano Tpler

Diyaliz
Donnan Diyalizi
Elektrodiyaliz
Yakt Pili
Gaz Ayrlmas
Ak (g veya kg / (m2.h))
Sv Membranlar
Mikrofiltrasyon
Membran Biyoreaktr
Membran+Geleneksel Hibrid Prosesi
Membran Destilasyon
Membran Gaz Ayrma
Membran+Membran Hibrid Prosesi
Membran Reaktr
Molekl Arl
Nanofiltrasyon
Toz Aktive Karbon
Polidimetilsiloksan
Polietilenglikol
Proton Deitirici Membran
Nanoboyutlu Polihedral Oligomerik Silseskuiloksanlar
Pervaporasyon
Polivinilalkol
Poliviniliden diflorid
Ters Osmoz
Toplam znm Kat
Toplam Organik Kat
Ultrafiltrasyon
Uucu Organik Bileik
Buhar Permeasyonu
Basn Fark
Deriim Fark
Elektriksel Potansiyel Fark
Scaklk Fark

KAYNAKLAR
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]

Singh, R., Industrial Membrane Separation Processes, Chemtech, 4, 33-44, 1998.

Cardew, P.T., Le, M.S., Membrane Processes: A Technology Guide, Athenacum Press
Ltd., Chapters 1-5, England, 1998.
El-Halwagi, M.M., Pollution Prevention through Process Integration-Systematic Design
Tools, Chapter Eleven, First Edition, Academic Press, Elsevier, USA, 1997, 262-288.
Cassano A. , Figoli A. , Tagarelli A. , Sindona G. , Drioli E. , Integrated Membrane
Process for the Production of Highly Nutritional Kiwifruit Juice, Desalination, 189, 2130, 2006.
Kalogirou, S.A., Seawater Desalination Using Renewable Energy Sources, 31, 242281, 2005.
Lee, H.-J., Sarfert, F., Strathmann, H., Moon, S.-H., Designing of an Electrodialysis

20

 Membrane Processes

[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]

[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]

[19]
[20]
[21]
[22]
[23]
[24]
[25]

Desalination Plant, Desalination, 142, 267-286, 2002.

Bodalo-Santoyo, A., Gomez-Carrasco, J.L., Gomez-Gomez, E., Maximo-Martin, M.F.,
Hidalgo-Montesinos, A.M., Spiral-wound Membrane Reverse Osmosis and the
Treatment of Industrial Effluents, Desalination, 160, 151-158, 2004.
Noordman, T.R., Ketelaar, T.H., Donkers, F., Wesselingh, J.A., Concentration and
Desalination of Protein Solutions by Ultrafiltration, Chemical Engineering Science, 57,
693-703, 2002.
Reis, R., Zydney, A., Membrane separations in biotechnology, Current Opinion in
Biotechnology, 12, 1, 208-211, 2001.
Nosenzo, G., Gualdi, A., Mignani, M., Bellini, G., Industrial Removal of
Micropollutants from Water of Varying Quality by FLAMEC Flat Sheet Polymeric
Membranes Cassettes, Desalination, 185, 167-183, 2005.
Kosvintsev, S., Cumming, I., Holdich, R., Lloyd, D., Starov, V., Sieve Mechanism of
Microfiltration Separation, Colloids and Surfaces A: Physicochem. Eng. Aspects, 230,
167182, 2004.
Sousa, A.C., Cabral, J.M.S., Mateus, M., Microfiltration of Cutinase and Escherichia
Coli Cell Fragment Suspensions-The role of the Electrolyte Environment on the
Development of Dynamic Cake Layers, Journal of Membrane Science, 207, 171187,
2002.
Afonso, M.D., Alves, A.M.B., Mohsen, M., Crossflow Microfiltration of Marble
Processing Wastewaters, Desalination, 149, 153-162, 2002.
Morao, A.I.C., Alves, A.M.B, Costa, M.C., Manuel C., Cardoso, J.P., Nanofiltration of
a Clarified Fermentation Broth, Chemical Engineering Science, 61, 2418 2427, 2006.
Verissimo, S., Peinemann, K.-V., Bordado, J., New Composite Hollow Fiber
Membrane for Nanofiltration, Desalination, 184, 111, 2005.
Yoon, Y., Lueptow, R.M., Removal of Organic Contaminants by RO and NF
Membranes, Journal of Membrane Science, 261, 7686, 2005.
Sommer, S., Melin, T., Design and Optimization of Hybrid Separation Processes for the
Dehydration of 2-propanol and Other Organics, Ind. Eng. Chem. Res., 43, 5248, 2004.
Van Hoof, V., Van den Abeele, L., Buekenhoudt, A., Dotremont, C., Leysen, R.,
Economic Comparison between Azeotropic Distillation and Different Hybrid Systems
Combining Distillation with Pervaporation for the Dehydration of Isopropanol, Sep.
Purif. Technol., 37, 33, 2004.
Salt, Y., Hasanolu, A., Salt, ., Keleer, S., zkan S., Diner, S., Pervaporation
Separation of Ethylacetate-Water Mixtures Through a Crosslinked Poly(vinylalcohol)
Membrane, Vacuum, 79, 215-220, 2005.
Groupe Carbone Lorraine, Vapor Permeation, Membran Trennverfahren, GFT,
November, 1995.
Jonquires, A., Clment, R., Lochon, P., Nel, J., Dresch, M., Chrtien, B., Industrial
state-of-the-art of pervaporation and vapour permeation in the western countries,
Journal of Membrane Science, 206, 87117, 2002.
Pereira, C.C., Riberio, C.P., Nobrega, R., Borges, C.P., Pervaporative Recovery of
Volatile Aroma Compounds from Fruit Juices, Journal of Membrane Science, 274, 1
23, 2006.
McLeary, E.E., Jansen, J.C., Kapteijn, F., Zeolite Based Films, Membranes and
Membrane Reactors: Progress and prospects, Microporous and Mesoporous Materials,
90, 198220, 2006.
Xu, Y., Zhu, B.-K, Xu, Y.-Y, Pilot Test of Vacuum Membrane Distillation for Seawater
Desalination on A Ship, Desalination, 189, 165-169, 2006.
Imdakm, A.O., Matsuura, T., Simulation of Heat and Mass Transfer in Direct Contact
Membrane Distillation (MD): The effect of Membrane Physical Properties, Journal of

21

Y. Salt, S. Diner

[26]
[27]
[28]
[29]
[30]
[31]
[32]
[33]
[34]
[35]
[36]
[37]
[38]
[39]
[40]
[41]
[42]
[43]
[44]
[45]
[46]
[47]

Sigma 2006/4

Membrane Science, 262, 117-28, 2005.

Acosta, M., Metren, C., Eigenberger, G., Class, H., Helmig, R., Thoben, B., MllerSteinhagen, H., Modeling Non-isothermal Two-phase Multicomponent Flow in the
Cathode of PEM Fuel Cells, Journal of Power Sources, Article in Press, 2006.
Cheng, BAO, Minggao, O., Baolian, YI, Analysis of Water Management in Proton
Exchange Membrane Fuel Cells, Tsinghua Science and Technology, 11, 1, 54-64, 2006.
Al-Juaied, M., Koros, W.J., Performance of Natural Gas Membranes in the Presence of
Heavy Hydrocarbons, Journal of Membrane Science, 274, 227-243, 2006.
Javaid, A., Membranes for Solubility-based Gas Separation Applications-Review,
Chemical Engineering Journal, 112, 219-226, 2006.
Runge, S.W., Shelton, K.R., Melton, S.A., Moran, W.M., Maintaining the Ionic
Permeability of A Cellulose Ester Membrane, J. Biochem. Biophys. Methods, 64, 200
206, 2005.
Durmaz, F., Kara, H., Cengeloglu, Y., Fluoride Removal by Donnan Dialysis with
Anion Exchange Membranes, Desalination, 177, 51-57, 2005.
Baker, R.W., Membrane Technology and Applications, Second Edition, John Wiley&
Sons, Ltd., England, 2004.
Suk, D.E., Matsuura, T., Membrane-Based Hybrid Processes: A Review, Separation
Science and Technology, 41, 595626, 2006.
Pinto, C.G., Laespada, M.E.F., Pavon, J.L.P., Cordero, B.M., Analytical Applications
of Separation Techniques through Membranes, Laboratory Automation and Information
Management, 34, 115-130, 1999.
Fried, J.R., Polymer Science and Technology, Prentice-Hall PTR, Second Edition,
2003, 485-525.
Xu, T., Ion Exchange Membranes: State of Their Development and Perpective,
Journal of Membrane Science, 263, 1-29, 2005.
Ryi, S.-K., Park, J.-S., Kim, S.-H., Cho, S.-H., Park, J.-S., Kim, D.-W., Development of
A New Porous Metal Support of Metallic Dense Membrane for Hydrogen Separation,
Journal of Membrane Science, in Press, 2006.
Lin, Y.S., Microporous and Dense Inorganic Membranes: Current Status and
Prospective , Separation and Purification Technology, 25, 1-3, 39-55, 2001.
Dowling, A.P., Development of Nanotechnologies, Nanotoday, 31, 30-35, 2004.
Borchardt, J.K., Nanotechnology Providing New Composites, Reinforced Plastics,
36-39, November 2003.
Stroeve, P., Nanotechnology-based Filter Separates Protein or DNA Molecule
Mixtures, An International Newsletter-Membrane Technology, Elsevier Advanced
Technology, September 2002.
Gupta, Y., Hellgardt, K., Wakeman, R.J., Enhanced Permeability of Polyaniline Based
Nano-membranes for Gas Separation, Journal of Membrane Science, article in press.
Zhang, L., Chen, X., Zeng, C., Xu, N., Preparation and Gas Separation of Nano-sized
Nickel Particle-filled Carbon Membranes, Journal of Membrane Science, article in
press, 2006.
Li, C., Sun, G., Ren, S., Liu, J., Wang, Q., Wu, Z., Sun, H., Jin, W., Casting Nafion
sulfonated Organosilica Nano-composite Membranes Used in Direct Methanol Fuel
Cells, Journal of Membrane Science, 272, 5057, 2006.
Zhu, Z., Feng, X., Penlidis, A., Self-assembled Nano-structured Polyelectrolyte
Composite Membranes for Pervaporation, Materials Science and Engineering C, 26, 1
8, 2006.
Paul, D., Sikdar, S.K., Clean Production with Membrane Technology, Clean Products
and Processes, 1, 3948, 1998.
Judd, S. and Jefferson, B., Membranes for Industrial Wastewater Recovery and Re-

22

 Membrane Processes

[48]
[49]
[50]
[51]
[52]
[53]
[54]
[55]
[56]
[57]
[58]
[59]
[60]
[61]
[62]
[63]

use, Elsevier, UK, 14-74, 2003.

Beerlage, M.A.M., Polyimide Ultrafiltration Membranes for Non-aqueous Systems,
PhD Thesis, Chapter 1, 1-19, 1994.
Richardson, J.F., Harker, J.H., Backhurst, J.R., Coulson and Richardsons Chemical
Engineering, Volume 2, Fifth edition, Butterworth-Heinemann, Oxford, 437-474,2002.
Cheremisinoff, N.P., Handbook of Water and Waste Water Treatment Technologies,
Butterworth-Heinemann, USA, 2002.
Pandey, P., Chauhan, R.S., Membranes for Gas Separation, Prog. Polym. Sci., 26,
853-893, 2001.
Degreve, J., Everaert, K., Baeyens, J., The Use of Gas Membranes for VOC-air
Separations, Filtration&Separation, 38, 4, 48-54, 2001
Feng, X., Huang, R.Y.M., "Liquid Separation by Membrane Pervaporation: A Review",
Ind.Eng,Chem.Res., 36, 1048-1066, 1997.
Zhang, S., Drioli, E., Pervaporation Membranes, Separation Science and Technology,
30, 1-31, 1995.
Athayde, A.L., Baker, R.W., Daniels, R., Le, M.H., Ly, J.H., Pervaporation for
Wastewater Treatment, Chemtech, 1, 34-39, 1997.
Shah, D., Bhattacharyya, D., Ghorpade, A., Mangum, W., Pervaporation of
Pharmaceutical Waste Streams and Synthetic Mixtures Using Water selective
Membranes, Environmental Progress, 18, 1, 21-29, 1999.
Smitha, B., Suhanya, D., Sridhar, S., Ramakrishna, M., Separation of OrganicOrganic
Mixtures by Pervaporation-A Review, Journal of Membrane Science, 241, 121, 2004.
Sirkar, K.K., Shanbhag, P.V., Kovvali, A.S., Membrane in a Reactor: A Functional
Perspective, Ind. Eng. Chem. Res., 38, 3715-3737, 1999.
Julbe, A., Farrusseng, D., Guizard, C., Porous Ceramic Membranes for Catalytic
Reactors-Overview and New Ideas, Journal of Membrane Science, 181, 3-20, 2001.
Hasanolu, A., Salt, Y., Keleer, S., Salt, , zkan, S., Diner, S.,, Pervaporation
Separation of Ethylacetate-Ethanol Binary Mixtures Using Polydimethylsiloxane
Membranes, Chemical Engineering & Processing, 44, 375-381, 2005.
Carrette, L., Friedrich, K.A., Stimming, U., Fuel Cells: Principles, Types, Fuels, and
Applications, Eur J Chem Phys & Phys Chem, 1, 162-193, 2000.
Gabelman, A., Hwang, S., Hollow Fiber Membrane Contactors, Journal of Membrane
Science, 159, 61-106, 1999.
Lawson, W.K., Lloyd, D.R., Membrane Distillation-Review, Journal of Membrane
Science, 124, 1-25, 1997.

23