VODONEPROPUSNI EKRANI

Veliki broj povrinskih kopova,naroito lignita,nalazi se u neposrednoj blizini povrinskih tokova i

veoma su esto praeni takvim naslagama koje pogoduju infiltraciji podzemnih voda.Dotok
podzemnih voda u zonu povrinskog kopa,moze biti kompleksno sagledan ako se analiziraju
hidroloki i hidrografski odnosi u zoni povrinskog kopa i u njegovo blioj i daljoj okolini.
Hidrogeoloki i hidrodinamiki odnosi u blioj i iroj zoni povrinskog kopa ,geotehnike
karakteristike leita mineralne sirovine,nain otvaranja i izbor tehnologije eksploatacije na
povrinskom kopu.
U okviru postojeih sistema odvodnjavanja,dotok podzemnih voda sprijeava se:
-izmijetanjem povrinskog toka van zona uticaja na povrinski kop
-izradom kanala radi presjecanja manjih vodonosnih slojeva
-presijecanjem vodonosnih slojeva izradom vodonepropusnih ekrana
-lokacijom bunara izmeu izvora napajanja i samog povrinskog kopa
Primjena ekrana u sistemu odvodnjavanja povrinskog kopa sve je aktuelnija imajuci u vidu da
ekran prua posebnu zatitu od podzemnih voda,sprijeava mineralizaciju voda koje su u pravcu
izvora napajanja i smanjuje negativan uticaj depresije koja je u sistemu odvodnjavanja bez ekrana
izraena. Ekrani zahtijevaju posebne uslove da bi uopte bili izgraeni,neophodna je tehnologija i
specijalna mehanizacija,a i sredstva za izgradnju sve vie uestvuju u ukupnoj investicionoj strukturi
jednog povrinskog kopa.Pri projektovanju ekrana najea alternativa su bunari.
Prednosti primjene ekrana radi zatite od podzemnih voda su:
-zatita koja se prua je pouzdana
-sigurno sprijeava uticaj agresivnih i jako mineralizovanih voda
-snienje n.p.v u povrinskom kopu ne sniava n.p.v u irem regionu
Nedostaci su :
-posebni uslovi koji diktiraju mogucnost gradnje ekran(postojanje vodonepropusnog sloja i slicno)
-neophodna je specijalna tehnologija i mehanizacije koje omogucavaju izradu zavjesa
-kao investicioni objekti relativno su skupi
Podjela ekrana moze se izvriti prema:
-Prema vrsti ispune (glineni,glineno-cimentni,od plasticne folije i od plasticne ispune)
-Prema tehnologiji izrade(ekrani sa usjecima,ekrani sa rovom,ekrani sa nizom buotina i kanala)
-Prema funkcionalnosti ekrana(savrene i nesavrene)

Glineni ekrani primjenjuju se za presijecanje hidraulicne veze uglavnom kod pliih vodonosnih
horizonata gdje je prihranjivanje vode veoma intenzivno.Izradom ekrana presijeca se hidrodinamika
veza podzemnih voda izmeu povrisnkog kopa i izvora prihranjivanja.Oni se ugrauju u
usjek(lic)kojim je presjeena vodonosna sredina od vodonepropusnih naslaga.Nabijanje gline vri se
u slojevima debljine do 0.5 m i to uvijek u suhom stanju.
Ekrani od plastinih materijala primjenjuju se za sprijeavanje dotoka vode u zonu
eksploatacije.Izrauju se uglavnom kod pliih vodonosnih serija(do 25m dubine)s obzirom na
tehnologiju i trokove izrade.Prvo se izrauje usjek,a iskopani materijal iz usjeka odlae se du trase
ekrana.Po postavljanju plastinog platna (debljine 1-2mm)koje mora da prekrije bone dijelove usjeka
i dna,vraa se iskopani materijal u slojevima od 0.3-0.5m nabijanjem.
Glineno-cementi ekrani u praksi se daleko vie koriste kao zatitni i nosei ekrani.Mogu imati
funkciju sprijeavanja zagaivanja podzemnih voda.
Tehnologija izrade ekrana sastoji se iz dva dijela :
1)Izrade usjeka
2)Zapunjavanje izraenog usjeka odreenom vodonepropusnom masom
Metode za izradu ekrana:
1)izrada usjeka nizom buotina za ubacivanje vodonepropustljivije zapune kroz buotine

2)izrada usjeka bagerom dreglajnom ili bagerom posebne konstrukcije i kasnije ubacivanje zapune ili
postavljanje plastine folije
3) izrada usjeka kontinuriranom mehanizacijom sa kasnijom ugradnjom ili postavljanje plastine folije
4) izrada usjeka vibrirajuim i nosaen kroz koji se u povlaenju ugrauje zapuna za ekran
5) specijalne metode
Najstarija metoda izrade ekrana je metoda uz pomo buotina kroz koje je ubacivan beton. Ovom
metodom mogu se izgraditi veoma duboki ekrani (do 100m), znai da dubina ekrana zavisi iskljuivo
od mogunosti buenja i ubacivanja zapune u buotine. Ovi ekrani mogu se graditi u grubo-zrnastim,
srednje-zrnastim i sitno-zrnastim pjeskovima i glinovitim pjeskovima.
Tehmologija izrade vri se u tri faze:
I faza- radi se svaka druga buotina
II faza- zapunjavanje uraenih buotina i bue se preostale buotine. Zapunjavanje vri se tako da se
svaka druga buotina zapuni
III faza- zapunjavanje ptreostalih buotina tako da se dobije vodonepropusna zavjesa. Kod odreenih
materijala ovaj ekran se naknadno bui (kontrolne buotine) radi provjere i eventualne naknade
cementacije

ZAPUNA ZA EKRANE
Kod izrade vodonepropusnih ekrana primjenjuju se sljedee komponente u zapuni:
Gline
bentoniti
cement
agregat
glino-beton (bentonit-beton)
Osnovni zahtjevi u pogledu kvaliteta ispune sastoje se u postizanju to manje vodonepropusnosti
(K<10-8 m/s) uz znatno smanjenje zahtjeva u pogledu vrstoe (0,5-0,4 Mpa) i modula elastinosti (za
glino-beton 2000-4000 Mpa)
GLINE- su stijenski materijal sedimentnog porijekla, sastavljene od estica alumoslikatnih
minerala ija veliina ne prelazi 1/100mm. Minerali koji sainjavaju gline moraju imati 50% veliine
estica koje ine stijenu ispod 1/100mm i najmanje 25% veliine ispod 1/1000m. Najbitnija
karakteristika gline je plastinost tj. osobina da se vodom daje mase razne gustine. Plastinost glina
zavisi od stepena usitnjenosti i uvezi s tim velike specifine povrine estica gline u sistemu glinavoda. Gline posjeduju sposobnost zamjene osnovnih jedinjenja jona od kojih su sastavljene. Glavne
komponente koje ulaze u sastav glina: SiO2,Al2O3 i H2O. Za glinu bitni minerali bez kojih nebi imala
osobine glina su:
HIDRO-ALUMINOSILIKAT(kaloniti,montmoriloriti i dr.)
HIDRO-FEROSILIKATI(natronit)
Montmorilorit (Al2O3x4xSiO2x3H2O) posjeduje osobine irenja kristalne reetke. On posjeduje
sposobnos da zamijeni neke jone,najee Mg, Ca, K, Na, Li. Ovaj mineral je glavna komponenta
bentonitskih glina. Bentonitske gline pripadaju grupi montmoriolitskih glina pa se moraju aktivirati.
Glavna tehnika svojstva glina:
1)PLASTINOST-osobina glina da se ogranienom koliinom vode daju masu u obliku paste koja
pod uticajem spoljnih sila prima odg.forme. prema stepenu plastinosti gline se dijele na:
VISOKOPLASTINE
SREDNJE PLASTINE
UMJERENO PLASTINE
SLABO PLASTINE
NEPLASTINE

2)VATROOTPORNOST posjeduju kalionske, haloazitsko-kalionitske, montmorionitske i kalionskohidromuskovinske gline. Sa sadrajem kalionita opada i vatrootpornost glina. Primjese kvarca i
boksita-glinice Al2O3 poveavaju vatrootpornost, a oksidi gvoa i sulfida je smanjuju
3)ADSORBCIONE OSOBINE- sposobnost glina da na povrini estica adsorbuju jone iz sredine koja
ih okruuje. Ove gline nazivaju se jo ''IZBJELJIVAI'' jer upijaju pigmet i organsku materije iz
raznih materijala. Primjenjuju se u ind.boja,tekstila, nafte, hemijskoj ind.itd.
4)SINTEROVANJE je sposobniost gline da djelimino topljenjem vri vezivanje vatrostalnih estica.
Ovaj proces se odvija na niim temp.od onih kod vatrostalnih glina. Temp.na kojoj primjerci glinenih
predmeta dobijaju max.gustinu-TEMP.SINTEROVANJA
5) HEMIJSKA INERTNOST
6) OSOBINE U KONTAKTU SA VODOM

2. BENTONITI
Dijele se na dva tipa :
NATRIJUMSKI (BUBRIVI) BENTONITI
KALCIJUMSKI (PRIRODNO NEBUBRIVI) BENTONITI
Natrijumski tip bentonita ve u fazi nastanka ima izvrenu katojsnku izmjenu sa jonima nieg
liofilnog reda (K, Na, Li, NH4 ), tako da ovi bentoniti u sirovom stanju imaju izrazita reoloka
svojstva, viskog stepen disperzije, visoku bubrivost, viskozitet i tiskotropiju, poveanu pH vriejdnost
itd. Za najvei broj tipino bentonitskih namjena prerada ovih bentonita obino ne zahtijeva vie
procesa suenja i mljevenja.
Kalcijumski bentonit nije u prirodnom stanju aktivan. Stepen upijanja je vrlo mali, nema izrazite
tiskotropne osobine niti viskoznost rastvora. Koncentracija pH jona oko neutralne vrijednosti. Ovakvi
bentoniti moraju se vjetaki prevesti u natrijumske bentonite putem tkz. procesa aktivacije. On se
sastoji u katjonskoj izmjesni i to katjona vieg reda ( Ca ++, Mg ++, Fe ++ ) sa katjonima nieg reda ( Li,
Na, K, NH4).
Kvalitet oba tipa bentonita Na i Ca zavisi od mineralna montmorilonita. Bentonit je glina u kojoj
preovladava montmorilonit kao osnovni materijal. Sa petrografskog stanovita bentonit je metamorfna
stijena ija geneza zavisi od stepena metamorfnih procesa primarnog materijala vulkanskog porijekla
(pepela ili tufa). U tom sluaju moe doi do prekida i dotoka materijaa koji na kraju daju manje ili
vie ist bentonit bogat montmorilonitom ili mjeavinu minerala. Sirovi bentonit prosjeno daje
bubrivost 6-7 mll dok dobro aktivan dostie 25-28 mll.
Tehnika svojstva bentonita veoma mnogo zavise od naina na koji je aktivacija izvrena za izradu
vodonepropusnih smijesa, bentonitske gline su najpogodiniji i najjeftiniji materijal. Mjeavina
bentonita sa drugim (do 10%) autohtonim materijalima daje praktino vodonepropusne smjese ve kod
debljine od 20 cm. Ovakve smjese mogu se koristiti za izradu podloge vjetakih akumulacija kanala i
vodoizolacijskih kanala. Vea koncentracija bentonita u isplaci (do 10 %) moe se koristiti kao
injekciono sredstvo za injektiranje pukotina u betonskim objekitma (brane, ploe).
3. CEMENTI
Danas u svijetu se proizovdi veliki broj razliitih vrsta cementa. Demente moemo podijeliti na 4
osnovne vrste i to:
PORTLAND CEMENT
CEMENT NA BAZI PORTLAND CEMENTNOG KLIKERA
ALUMINATNI CEMENT
OSLTALI CEMENT
a) PORTLAND CEMENT je hidraulino vezivo dobiveno finim mljevenjem portland cementnog
klikera sa dodatkom odeene koliine sidrovca (CaSO4 x 2H2O) KOJI SE DODAJE RADI
REGULISANJA VREMENA VEZIVANJA, Portland cementni kliker je proizvod dobiven peenjem
homogene mjeavine sirovina odreenog sastava (krenjak i glina ili prirodni laporac) do temperature
sinterovanja ( 1450C). Trikalcijum silikat (C3S) jedan je od najvanijih minerala pored cementa,
mineroloki naziv mu je ALIT. On daje veliku poetnu vrstou cementu naroito prvih 28 dana, ali
istovremeno i visoku toplotu hidratacije. Dikalcijum silikat (C2S) drugi vjetaki mineral u portland

cementu, poznat je pod nazivom BELIT. Poslije 28 dana belit pojaava mehaniku vrstou
cementnog kamena.
c) ALUMINATNI CEMENT proizvodi se od mjeavine krenjaka i boksita koja se ari na temp. 1500
1550 C , hladi se, melje a potom upotrebljava
d) OSTALI CEMENTI: Bijeli cement proizvodi se kao i portland cement sa razlikom to se za
sirovine uzima krenjak i kaolim sa malom koliinom Fe2O3 koji je nosilac sive boje kod ostalih
cementa, barijum hromat-utu boju, hrom oksid zelena.
4) AGREGATI zrnasti kameni materijal koji sainjava glavnu masu betona. Oblik zrna agregata
ima veliki znaaj za kvalitet cementno-agregatnih mjeavina, po mogunosti upotrebljavati agregat
ija su zrna loptastog ili kockastog oblika, a izbjegavati one koji imaju mnogo zrna ploastog ili
duguljastog oblika.Za glina beton kao agregat upotrebljava se mjeavina (zrna do 8 mm) i ljunka
(zrna 8-30 mm).
5) GLINO-BETON, to je mjeavina cementa i gline ( ili betonita) i agregata koja dodatkom vode ima
osobine da ovrsne . kod glino betona koji se koriste za ispunu kod izgradnje antifiltracionih
dijafragmi za zatitu od filtracionih voda, primarna karakteristika je vodonepropusnost ispune tj,
projektovanje ispune koja e imati malu vodopropusnost ( < 10-8 m/s).
Konzistencija zavisi od koliine vode u glino betonu, oblika i povrine zrna agregata, od odnosa
cementa, gline i agregata u mjeavini, plastinost gline.
Postoje 3 glavna stepena konzistencije:
1. GLINO BETON vlaan kao zemlja
2. Plastian GLINO BETON
3. Tean GLINO BETON
6) VODA neophodna komponenta u svakoj mjeavini koja sadri cement, jer omoguava hidrataciju
cementa, to dovodi do ovravanja i vezivanja cementa. Hemijski ista voda je idealna, ali se kao
voda za pravljenje mjeavina moe koristiti bilo koja pijaa voda
7) DODACI ( ADITIVI)
Prema osobinama i djelovanju aditive dijelimo na:
1. PLASTIFIKATORE (bentonit, letei pepeo, agensi za disperziju, agensi za aeraciju)
2. AKCELERATORE ili UBRZIVAE
3. RETARDERE (USPORIVAE) najpoznatiji je gips koji se dodaje cementu kod fabrikacije