Ebul-Hasen Ali en-NEDEVIJJ

ISLAMI

NDIKIMI I TIJ N CIVILIZIM DHE

MERITA E TIJ PR NJERZIMIN
Qasje historike dhe analitike gjurmve t Islamit dhe Pejgamberis s
Muhammedit alejhisselam n civilizimin njerzor;
vshtrim objektiv dhe studim komparativ.

Shtepia Botuese "Furkan ISM"

Shkup 1419 / 1998
( *E drejta e autoresis mbi kopjen "Furkan ISM" )

FJALA E AUTORIT
Falnderimi i takon vetm All-llahut, lavdrimet dhe prshndetjet qofshin mbi at, pas t cilit nuk
ka m Pejgamber!.
Autorit t ktij punimi, iu drejtua ftes nga Kshilli nacional pr kultur, art dhe letrsi, pran
Ministris s Informimit n Kuvajt, q ta mbaj nj ligjerat n temn "Islami dhe civilizimi
njerzor", me rastin e fillimit t shekullit t XV-t hixhrij, q u kremtua n an t ndryshme t
bots, n mnyra dhe ngjyra t ndryshme .Ky propozim, hasi n prkrahje shpirtrore dhe ideore n
shpirtin e autorit, pr shkak t kuptimit t tij, rndsis dhe seriozitetit t ksaj teme, si dhe
preokupimit t tij me studim dhe shkrim rreth asaj q ka t bj me kt tem dhe t ndihmoj pr
t'u zgjeruar, nse ka nevoj pr t dhe pr t'u koncentruar n t nse lypset prej tij koncentrim me
lexim dhe shkrim, studim dhe rezonim, pr at u pranua kjo ftes e bekuar dhe e mirseardhur, e
cila arriti nga nj vend Islamo-arab, u prgatit pr t nj seminar pr nj koh t shkurt, prplot me
pun t shpeshta dhe udhtime e vizita t njpasnjshme.
Solemnitetin e organizoi Ministria e Informimit n Kuvajt, ligjrata u mbajt n amfiteatrin e
Fakultetit t shkencave n Universitetin e Kuvajtit n lagjen Halidije, ditn e mrkur n mbrmje,
18 Safer 1404 h/23 Nntor 1983. N t morn pjes personalitete t shquara, dijetar t mdhenj
dhe intelektual t vendit, po ashtu pjesa m e madhe e ktij seminari u lexua n nj tubim t madh,
n klubin kulturor t Mekes, n fund t muajit Safer 1404 h/6 Dhjetor 1983 dhe u botua n
prmbledhjen "Biseda t botuara me vllezrit tan arab dhe musliman".
Por, krahas bazave t forta valide dhe aspekteve t ndritshme e inkurajuese q kishte n tem,
punimin e prshkon natyra e improvizimit dhe vshtrimit azhur t asaj q ka t bj me kt tem
nga afr apo larg, pr shkak kohs s shkurtr dhe preokupimit t trurit.
Pas ksaj, autorit i erdhi ftes nga sekretariati i prgjithshm pr simpoziumin e katrt botror pr
biografin dhe sunnetin e Pejgamberit a.s. i cili mbahej n lokalet e Ez-herit t famshm n Kajro,
bashk me t ishte lista e temave t propozuara pr t'u paraqitur n kt simpozium, prej atyre
temave ishte edhe "Ndikimi i misionit Islam n civilizimin njerzor". Kjo ftes dhe kjo tem e
propozuar, e ngjalli dshirn pr t'u zgjeruar n te, dhe e preokupoi mendjen pasi q autori kishte
prfunduar nga t menduarit rreth saj, ia kushtoi asaj iden dhe emocionet dhe i pushtoi pasionet e
tij, gj q ishte shprehi e tij n kso tema shkencore dhe objektiva transkriptive, filloi ta shqyrtoj
at srish, t regjistroj nn do titull ansor-gjat shpjegimit t aspekteve dhe fushave n jetn e

popujve, komuniteteve dhe civilizimit, n t cilat jan paraqitur ndikimet islame n format e tyre m
t theksuara; dhe n sqarimin e dhuntive t rndsishme dhe dhuratave themelore t Islamit dhe
Pejgamberis s Muhammedit a.s.: materiale t reja, argumente t forta dhe dshmi t huaja, t cilat
e transferuan ligjratn prej nj artikulli t shkruar me azhuritet, n nj punim t shqyrtuar, t
hollsishm dhe studim shkencoro-historik i cili i e trhjek vmendjen e studiuesve dhe
shkenctarve t matur musliman dhe jomusliman. Po ashtu meriton t prkthehet n gjuh t
huaja dhe t'i prezentohet shtress intelektuale t prgatitur pr pranimin e s vrtets dhe realitetit,
dshmive historike dhe deklaratave t kolosve t huaj dhe autoriteteve t shquara t mendimit dhe
gjurmimit n botn perndimore dhe n nnkontinentin Indian.
Autori nuk u prmbajt dhe as q e ndaloi modestia, q ta potencoj at q sht shkruar nga dora e
tij pr disa aspekte t ksaj teme n shkrimet e tija t mhershme dhe n disa vepra t tij, kur e ka
par se si ia ka dhn tems hakun e vet dhe nuk mund ta formuloj di m t mir se ajo, sepse do
autor dhe shkrimtar, pranon disa puhi t cilat nuk i jan t mundshme n do koh dhe do vend,
dhe nuk i zihet pr t madhe nj autori apo shkrimtari nse kopjon prej vetvetes pr vetveten dhe
shkput pjes prej librave dhe shkrimeve t tij. Lexuesi i cili i ndjek shkrimet e autorit t ktyre
rreshtave dhe veprat e tij, do t has n pjes t cilat i ka lexuar n librat vijuese t autorit. "humbi
bota me dekadencn e muslimanve", apo "Biografia pejgamberike", t mos flasim pr at q sht
prmendur n prmbledhjen "Biseda t hapura me vllezrit tan arab dhe musliman", por procesi
i formulimit, kombinimit, shkputjes s teksteve dhe prshkrimit, e bn kt libr t vogl, libr t ri
n vete, i cili posedon stil t dalluar shkrimi, te harmonizuar e kombinuar, konstruktiv e unik.
Autori kur mori vesh pr shtyrjen e simpoziumit t katrt botror pr biografin dhe sunnetin e
Pejgamberit a.s., i cili qe prej motiveve t qasjes s srishme t autorit t ksaj teme, edhe at, pa
mos e caktuar terminin, e pa t arsyeshme ta botoj kt libr pr shkak lnds q posedon pr
analiz, materialit pr veprimtart dhe t preokupuarit n fushat e da'wes (thirrjes) si dhe kurajos
pr autort dhe studiuesit t cilt i nderoi All-llahu me dituri t gjr dhe zemrmirsi, trimri n
pranimin e realitetit dhe pr t'u zgjeruar dhe kryer at me dinjitet dhe merit. Kt studim t
zgjeruar, i cili u b shum m voluminoz se sa seminari i par, e quajta "Islami, ndikimi i tij n
civilizim dhe merita e tij pr njerzimin". Qllimin ton e mbshtesim tek All-llahu xh.sh.
Ebu-l-Hasen Ali el-Hasenij en-Nedevijj
Akademia e shkencave Islame, Asambleja e dijetarve
Lakheneu (Indi)
19 Sheval 1405 hixhrij
08.07.1985

ISLAMI
Ndikimi i tij n civilizim dhe merita e tij pr njerzimin
Falnderimi i takon All-llahut. Lavdrimet dhe prshndetjet qofshin mbi Pejgamberin e All-llahut
familjen dhe mbar shokt e tij.

SHTRIRJA DHE INTERNACIONALIZMI I TEMS

Tema: "Islami dhe ndikimi i tij n civilizim" sht tem aktuale dhe e gjall, ajo nuk ka lidhje t
fort vetm me Pejgamberin e Muhammedit a.s. dhe misionin e msimet Islame, por edhe me

realitetin e jets, aktualitetin e njerzimit dhe ardhmrin e tij, si dhe rolin e ummetit Islam n
ndrtimin e civilizimit dhe orientimin e tij.
Kjo tem sht m e denj pr nj pun kolektive se sa individuale. Kjo tem, nga vet natyra e saj
sht internacionale njerzore, shtrihet n disa sfera t gjera e t ndryshme.
Sfera kohore shtrihet prej shekullit t I-r Islam e deri n shekullin n t cilin jetojm; sfera
hapsinore, shtrihet prej nj skaji n skajin tjetr t bots; sfera intelektuale shtrihet prej fushs s
besimit (akaidit) deri n fushn e moralit dhe sjelljes, dhe prej sfers s shoqris dhe jets
familjare, deri n sfern e politiks, sheriatit, jurisprudencs dhe marrdhnieve t popujve dhe
komuniteteve mes vete; dhe prej sfers s formave qytetruese progresive precize, deri n sfern e
arkitekturs, letrsis, poezis dhe shijes s lart.
donj nga kto sfera sht e gjer dhe prmban shum knde t shtrira, pr at, nuk mund t'ia jap
hakun sa duhet ksaj teme, prpos nj akademis s prbr prej profesorve t shquar, ekspert n
fushat e veta t cilat kan lidhje t ngusht me kt tem e cila ndriohet (gdhin) me kolegjium
profesionist n shkenc dhe hulumtim, besnik t ndershm n gjykimin e gjrave, guximtar n
dhnien e mendimit dhe rezultateve shkencore. Kshtu nj profesor e merr prsipr aspektin e
besimit dhe mendimit fetar, tjetri aspektin shoqror, i treti aspektin juridik dhe ligjor, i katrti
parimin e liris dhe barazis, i pesti t drejtat e gruas dhe pozitn e saj n shoqri, e kshtu me
radh. Ajo sht m e prshtatshme pr nj enciklopedi t veant se sa libr dhe nj punim i cili
prgatitet pr nj koh t shkurt dhe me mendime t shkaprderdhura e pun t shumta. Mirpo,
sikur q kan thn t part (m mir dika se asgj) dhe nuk ka m t prkryer se fjala e All-llahut:
"Po edhe nse nuk i bie shi i madh, i bie nj rig(q i mjafton)"
OPERACIONET M T RNDA DHE M PRECIZE
Prej operacioneve m t rnda dhe m precize sht analiza kimike e civilizimit i cili sht
fermentuar, seleksionimi i elementeve t cilat hyn n t n epoka t ndryshme dhe periudha t
caktuara historike, kthimi i tyre n baz dhe burim, prcaktimi i peshave dhe fuqis s ndikimit dhe
pranimit t tyre, si dhe prcaktimi i atij i cili ka merita pr kt kontribut civilizues dhe reform
rrnjsore. Kto elemente dhe faktor kan hyr n skeletin civilizues dhe shoqrin njerzore,
deprtuan n brendin e tyre dhe qarkullonin n to si shpirti dhe gjaku, reaguan dhe prej tyre u
formua nj natyr e veant pr kt civilizim, gj q ishte rast me faktort e formimit, edukimit,
ambientit dhe ushqimeve n jetn e individit dhe formimit t personalitetit t tij t veant dhe deri
tani nuk sht zbuluar ndonj laborator kimik i cili do ta bn punn e analizs historike, e as ndonj
mikroskop i cili do t'i zmadhoj kto pjes t imta t cilat e luajtn rolin e tyre n formimin e
veant t civilizimit.
Prandaj, patjetr duhet tu bhet nj studim i thell dhe i gjer historis s popujve, bashksive
nacionale, vendeve dhe shoqrive, ashtu q t mund t bjm krahasim ndrmjet t kaluars dhe s
tashmes s tyre, ta njohim veprimtarin e thirrjes Islame dhe Pejgamberis s Muhammedit a.s. n
reformimin e besimit dhe prmirsimin e tij, zhdukjen e gjurmve t injorancs, filozofive politeiste
dhe traditave t trashguara, kthimin e rryms ideologjike prej nj ane n ann tjetr dhe ndryshimin
revolucionar n cilsi dhe shembuj, si dhe t'ua nnshtrojm qytetrimit, konsolidimit dhe
restaurimit. Por, kjo krkon studime t vyeshme dhe mund shpirtror dhe intelektual, mirpo ajo
sht pun e dobishme, nse kt nuk e arrin nj asociacion shkencor si UNESCO apo akademi n
Evrop e Amerik, q kuptohet nga vetvetiu, patjetr t prcaktohet nj akademi n ndonj nga
qendrat e Lindjes Islame apo ndonj nga universitetet Islame, e nuk ka dyshim, se kjo do t jet m

e dobishme dhe m e mirseardhur se shum pun shkencore me t cilat merren kto akademi e
universitete dhe ua prkushtojn fuqit dhe mjetet e tyre.

VSHTIRSIA E PRCAKTIMIT T FUSHAVE T NDIKIMIT

Prcaktimi i fushave t ndikimit Islam n civilizimin njerzor, sht i rnd dhe gati jo praktik,
sepse ky ndikim sht przier me organizimin e civilizimit sikur gjaku me mishin, pr at, kta
popuj dhe bashksi nacionale, m nuk i vrejn kto ndikime dhe nuk u shkon ndrmend
ndonjher se ato jan elemente t fytyrave barbare, ato tash m jan br nj pjes prej pjesve dhe
mendimit t tyre, qytetrimit dhe jets s tyre. Ktu do ta prsris at q e kam thn m par n
librin tim"'humbi bota me dekadencn e muslimanve" duke folur pr qytetrimin Islam dhe
ndikimin e tij n orientimin njerzor.

NDIKIMI I PRGJITHSHM INTERNACIONAL

"Natyrat dhe mendjet e njerzve ndryshoheshin dhe ndikoheshin nga Islami me vetdije apo pa
vetdije, ashtu si bie nn ndikim natyra e njeriut dhe bimve n stinn e pranvers, zemrat e egra
mkatare filluan t zbuten dhe frikohen, parimet Islame dhe t vrtetat e tij, filluan t derdhen n
thellsin e shpirtrave dhe t deprtojn n breni, vlera e sendeve filloi t ndryshoj n syt e
njerzve, parametrat e vjetr t transferohen dhe t'i zvendsojn parametrat e ri, injoranca
(xhahilijeti) u b nj lvizje regresive, ruajtja e s cils ishte konservativizm dhe mendjelehtsi,
Islami u b gj e ngritur bashkkohore, t'i prkasish atij dhe t'i manifestosh format e tij, ishte prej
menuris dhe shkathtsis, popujt, e bile edhe toka, i afrohej dalngadal Islamit, ndrkaq banort
nuk e vrenin lvizjen e tyre, ashtu si nuk e vrejn banort e siprfaqes s toks rrotullimin e tyre
rreth diellit. Kjo shihet n filozofin, fen dhe qytetrimin e tyre, kt e ndjenin brendit dhe
ndrgjegjet e tyre, prej tij ushqehen lvizjet reformiste t cilat u paraqitn tek ata, madje edhe pas
dekads s muslimanve".
DHJET DHURATA T RNDSISHME DHE PRIVILEGJE THELBSORE
Mirpo, nse sht e domosdoshme q t prcaktohen aspektet dhe sferat n jetn e bashksive,
popujve dhe civilizimi n t cilat jan demonstruar ndikimet Islame n format e tyre m t
theksuara, ather do t'i prcaktojm n mnyr koncize dhe zgjedhse n dhjet prej dhuratave t
rndsishme dhe privilegjeve thelbsore t shtrenjta, t cilat e kan patur rolin m t madh n
orientimin e gjinis njerzore, reformimin, udhzimin, zhvillimin dhe lulzimin e tij, dhe t cilat
krijuan nj bot t re e t ndritshme e cila nuk i prngjan me asgj bots s vjetr e t venitur, e ato
jan si vijon:
1. Besimi i kulluar i qart i njshmris s
All-llahut xh.sh. (Teuhid).
2. Parimi i unitetit njerzor dhe barazis njerzore.
3. Proklamimi i prestigjit dhe ekselencs njerzore.
4. Kthimi i prestigjit t gruas dhe dhnia e t drejtave dhe

privilegjeve t saja.
5. Luftimi i dshprimit dhe pesimizmit, dhe ngjallja e
shpress, aspirats, besimit dhe mburrjes n shpirtin e
njeriut.
6. Bashkimi i fes dhe ksaj bote dhe njsimi i radhve t
shprndara dhe taboreve ndrluftuese.
7. Krijimi i lidhjes s shenjt t prhershme mes fes dhe shkencs, lidhja e ardhmris s
njrs me tjetrn, hiperbolizimi i vlers s shkencs dhe inkurajimi pr t, si dhe udhzimi i
saj n shkenc atraktive, t dobishme drguese tek All-llahu.
8. Prdorimi i mendjes dhe shfrytzimi i saj madje edhe n shtje fetare dhe inkurajimi pr
prsiatje n vetvete dhe horizonte.
9. Detyrimi i ummetit (popullit) Islam pr ta pranuar prgjegjsin e udhzimit t bots dhe
mbikqyrjes s moralit, drejtimeve dhe sjelljes s individve dhe popujve si dhe ta bart
prgjegjsin pr drejtsi dhe dshmi pr hir t All-llahut.
10. Uniteti ideologjik civilizues ndrkombtar.
Nn do titull, hyn rrfim i gjat, qasje e hollsishme, precize besnike ndaj civilizimeve dhe
periudhave t injorancs t cilat i paraprin misionit t Muhammedit a.s. dhe njeriut i cili lindi pas
Pejgamberis. donj prej ktyre titujve sht tem e nj libri n vete i cili mund t ket qindra
faqe.
Do ti shqyrtojm kto sfera n t cilat u pa ndikimi Islam rrnjsor dhe revolucionar, nj nga nj,
dhe do t'ia hudhim disa vrojtime suksesit t ndikimit Islam dhe msimeve t tija njerzore
ndrkombtare.

BESIMI I ILTR E I QART I NJSHMRIS S ALL-LLAHUT

E shqyrtojm dhuratn e par t Islamit dhe begatin e madhe t Muhammedit a.s. e ajo sht se
Islami ia fali njerzimit besimin e pastr dhe t shtrenjt t njshmris s All-llahut. Ai sht besim
i gjall, mrekulli e gufuar n fuqi dhe gjallri, ndryshues i rrethanave dhe shkatrrues i zotrave t
rrejshm, njerzimi nuk ka patur dhe nuk do t mund t ket si ky besim deri n Ditn e Gjykimit.
SHIRKU DHE IDHUJTARIA, DHE NDIKIMI I TYRE N JETN E NJERIUT
Ky njeri i cili mban pretendime boshe dhe botkuptime t thata prej poezis, filozofis, politiks
dhe sociologjis, ky i cili i rrobroi popujt dhe vendet shum her; ky, i cili i transferoi gurt statik
n lule aromatike t kndshme, i shprtheu lumenjt prej brendis s maleve; ky i cili pretendonte
ndonjher hyjnit. Ky njeri, u prkulej gjrave pa vler, t cilat nuk sillnin as dm as dobi, as nuk
jepnin e as nuk ndalonin, "Nse miza ua rrmben atyre ndonj send ata nuk do t mund ta
shptojn at prej saj, i dobt sht edhe lutsi edhe i luturi", prulj para gjrave t cilat i
kishte ndrtuar me dorn e vet, frikohej dhe shpresonte pr t mira prej tyre. Ai nuk u ra n sexhde
(u prkul) vetm kodrave, lumenjve, drunjve, kafshve, shpirtrave, djajve dhe fenomeneve tjera
natyrore, por u ra n sexhde (u prkul) po ashtu edhe insekteve dhe krimbave, tr jetn e vet e

kaloi ndrmjet parafytyrimeve dhe psikozave, ndrmjet imagjinatave dhe iluzioneve, dshirave dhe
ndrrave, rezultat i natyrshm i s cils ishte frika dhe lodhja, anarkia ideologjike she shqetsimi
shpirtror si dhe humbja e besimit dhe jostabiliteti.
India Brahmaniste, u dallua - n veanti me zotra t shumt, hujni dhe perndesha. Idhujtaria e
arriti kulminacionin e vet n shekullin e VI-t t ers son. Numri i zotrave n kt shekull, kishte
arritur 320 , do gj e tmerrshme dhe e dobishme u shndrrua n Zot i cili adhurohej.
BESIMI I NJSHMRIS S ALL-LLAHUT DHE NDIKIMI I TIJ N JET
Kur'ani dhe Pejgamberia e Muhammedit a.s. proklamuan se kjo bot nuk sht pa sundues, e as pa
shtet t prbashkt t disa sunduesve, por ajo ka nj Sundimtar, e ai sht Krijuesi, Ndrtuesi,
Dirigjuesi dhe Drejtuesi i saj, Atij i takon tr krijimi dhe shtja dhe Atij i takon gjykimi, "Vetm
Atij i takon krijimi dhe sundimi" n kt bot, nuk ndodh asgj pa urdhrin dhe fuqin e Tij, dhe
se motivi i vrtet i ekzistencs s Tij, sht vullneti dhe fuqia e Tij, i tr ky kozmos i sht
nnshtruar Atij n qensin dhe ekzistencn e vet, i sht dorzuar Atij dhe i sht prulur urdhrit
t Tij, "E Atij i sht dorzuar gjithka n qiej e n tok", pr at krijesat t cilat posedojn
vullnet dhe dshir t lir duhet t'i nnshtrohen Atij, "Vini re! Adhurim i sinqert sht vetm ai
pr All-llahun!"
Ndikimi i par racional pr njeriun, i cili rezultoi prej ktij besimi sht se tr bota e prcjell nj
qendr dhe sistem. Njeriu n pjest e tij t shtrira sheh nj lidhje t qart reciproke dhe unitet n
zakon q t vij me koment t kompletuar pr jetn, dhe t ngritet ideja dhe veprimtaria e tij n kt
gjithsi mbi urtsi dhe fakt. Muhammedi a.s. e pasuroi njeriun me besim t pastr, t kulluar, t
leht t prshtatshm, inicues t ambicjeve, motivues t jets, u lirua nga do frik dhe trishtim, dhe
nuk i frikohej askuj pos All-llahut, e kuptoi bindshm se vetm Ai sht q i sjell sprovat dhe t
mirat, Ai q jep dhe ndrpret, dhe se Ai sht i vetmi prgjegjs pr nevojat e njerzve, e tr bota u
ndryshua n kndvshtrimin e tij n kt njohuri t re dhe zbulim t ri, u mbrojt prej do lloji t
adhurimit dhe robrimit, nga do shpres dhe frik prej krijess, nga do gj q e ndan mendjen dhe
i trazon idet, ndjeu unitet n kt shum, e konsideroi veten krijes m markante e All-llahut,
zotri i ksaj toke dhe zvends nga All-llahu n t , i nnshtrohet Zotit dhe Krijuesit t vet dhe i
zbaton urdhrat e Tij, me kt e realizon kt prestigj t madh njerzor dhe lartmadhri njerzore t
amshueshme t ciln ua ndaloi bota qysh n kohn e hershme.
JEHONA E BESIMIT MBI NJSHMRIN E ALL-LLAHUT N BOT DHE NDIKIMI I
TIJ N RELIGJION
Ajo sht Pejgamberia e Muhammedit a.s. e cila ia fali njerzimit kt dhurat t rrall, besimin
mbi njshmrin e All-llahut (Teuhidin) i cili ishte i panjohur e harruar, i syrgjynosur e i mashtruar
m tepr se do besim n bot, pastaj e tr bota e prsriti jehonn e tij dhe prej tij u ndikuan pak a
shum tr filozofit dhe ideologjit botrore.
Disa religjione t mdha t cilat u zhvilluan mbi idhujtari dhe zotra t shumt dhe u njsuan me t
si mishi e gjaku, n fund u detyruan t pranojn, e bile edhe me z t friksuar dhe pshpritje n
vesh se All-llahu sht Nj, i cili nuk ka shok, iu imponua t'i komentoj botkuptimet e veta
politeiste n mnyr filozofike, gj q do t'i pastronte nga akuza e idolatris dhe risive (bidat) dhe
do t'i bj t ngjashm me besimin e njshmris s All-llahut (Teuhid) n Islam. Udhheqsit dhe
shrbyesit e tyre religjioz filluan t turprohen nga konfirmimi i idolatris (shirkut) dhe
turproheshin nga prmendja e saj. Tr kto sisteme politeiste u goditn nga kompleksi i

inferioritetit dhe ndjenja e nnmimit dhe poshtrimit, pr at kjo dhurat qe prej dhuratave m t
shtrenjta t ciln e pati fat njerzimi duke iu falnderuar Pejgamberis s Muhammedit a.s.
Kt realitet doktrinor spiritual dhe rolin e tij n edukimin e njeriut dhe orientimin e qytetrimit,
jashtzakonisht bukur e ka ekspozuar profesori i yn i shquar zotri Sulejman En-Nedviju n librin
e tij t shklqyeshm e t shquar "Jeta Pejgamberike" me fjalt:
"Popujt t cilt nuk e kan shijuar (nuk e din sh.p.) besimin n njshmrin e All-llahut (Teuhidin),
vshtir e njohn domethnien e njerzis, por e konsideronin veten t nnshtruar n do
manifestim t fuqis, ndrkaq besimi mbi njshmrin e All-llahut (Teuhid) me t cilin erdhi
Muhammedi a.s. Pejgamberi i All-llahut, ishte ai besim i cili arriti ta liroj njeriun nga ankthet
(tmerret sh.p.) t cilat dominonin mbi ndjenjat e tij, pr at duke iu falnderuar ktij besimi ai m
nuk i frikohej askujt pos All-llahut.
Atij iu prkul e nnshtruar ajo q besonte m par dhe e konsideronte burim apo prfaqsim t
fuqis sunduese kreative, si dielli, toka, lumi, deti etj tek ai u rrnjos frikrespekti mbretror dhe
lartmadhria sunduese pr njeriun, pr at, hyjnit e Babilonis dhe Egjiptit, Indis dhe Iranit si
dhe deklaruesi "Un jam zoti juaj m i madh" (ka pr qllim faraonin sh.p.) nuk u shfaqn pos si
shrbyes t njeriut, kujdestar t interesave t tij dhe mbrojts i prons s tij. Hyjnit nuk i emronin
ata sundimtar e as q i shkarkonin, por ai i cili i ngritte dhe ndrtonte ishte vet njeriu, shoqria
njerzore e cila i ishte nnshtruar pushtetit t hyjnive, ishte shoqri e lig, e coptuar dhe e ndar
n klasa t cilat i sundonin traditat tirane, i shndrruan njerzit n autoritativ dhe t nnmuar, ky i
takon klass s lart e ky tjetri asaj t ult, kt e ka krijuar "Bermishori" (i madhi i hyjnive t
Indis) prej koks s tij pr at sht autoritativ zotri, ndrkaq at e ka krijuar prej kmbs s tij,
pr at sht i pa vler shrbtor, ai tjetri sht krijuar prej dors s Zotit t madh, pr at duhet ta
prfaqsoj klasn mesatare t njerzve, pr at ishte e natyrshme prej tiranis q ksaj doktrine
(besimi), q t jet shoqria njerzore atbot e ndar n grupe dhe klasa sipas origjins dhe fisit
duke e injoruar kuptimin m t thjesht t parimit t barazis dhe prestigjit njerzor dhe dhnies s
drejtave t barabarta, pr at, bota ather nuk ishte gj tjetr pos nj aren pr lufta, pr mburrje
t grupeve dhe shtresave. Kur erdhi Islami, i shpartalloi errsirat dhe pr her t par e njohn
njerzit besimin pr njshmrin e All-llahut, domethnien e vllazris njerzore e cila i rregulloi
plasaritjet dhe i zhduku kriteret artificiale, me kt besim e arriti njeriu at q iu rrmbye nga e
drejta e tij n barazi. Historia sht dshmitare m e mir pr rezultatet pozitive efektive t ktij
besimi dhe shkalls s ndikimit t tij n mentalitetin e popujve dhe komuniteteve t cilt e pranuan
deshn apo nuk deshn vlern e ktij besimi edhe pse vazhdojn ti injorojn kuptimet dhe
efikasitetin e tij real n reformimin e fuqive dhe kritereve.
Atyre popuj t cilt nuk besojn n parimin e njshmris s All-llahut (Teuhid)- madje edhe n
kohn ton u mungon ky ideal i sinqert pr barazin njerzore, nuk sht se ti nuk i sheh
manifestimet e tij vetm n shoqrit dhe ndeja e tyre, por ti nuk do ta shohsh manifestimin e
barazis madje edhe n faltoret e tyre, kur prgjegjsit e tyre ballafaqohen me tretimin e njerzve
n baz t rangjeve t tyre (protokoleve).
Nuk ka dyshim se muslimant jan n mirqenie, kt parim e njohn qe trembdhjet shekuj duke
iu falnderuar besimit t tyre mbi njshmrin e Zotit t Lartsuar e t Gjithfuqishm, u liruan prej
kritereve artificiale dhe klasave t diktuara. Njerzit n Islam jan t barabart si dhmbt e
krhrit, nuk i ndan ata ngjyra apo vendi, dhe nuk dallohet n mes tyre nacionalizmi dhe
shovinizmi: Qndruan para Zotit t vet t prkulur, t nnshtruar, t bindur edhe kur
bashkpunojn n jetn e tyre, ata jan fisnik, t barabart, nuk dallohen mes vete prpos n besim
dhe nuk ka merit asnjri prpos se me pun, "M i ndershmi prej jush tek All-llahu sht m i
devotshmi "."

NDIKIMI I BESIMIT ISLAM MBI NJSHMRIN E ALL-LLAHUT (s.w.t)

N INDI
Studiuesi i njohur indian K.M.Panikkar duke folur pr ndikimin e besimit Islam mbi njshmrin e
All-llahut n mentalitetin e popullit indian dhe religjionet e tij, thot:
"sht e qart dhe e konfirmuar se ndikimi i Islamit n religjionin hindus, ka qen i thell n kt
periudh (Islame). Ideja e adhurimit t All-llahut te hindust, i ka borxh Islamit. Krert e mendimit
dhe fes n kt shekull edhe pse i quajtn hyjnit e tyre me emra t ndryshm, thirrn n adhurimin
e Zotit dhe deklaruan se Zoti sht nj dhe Ai meriton t adhurohet, prej tij krkohet shptimi dhe
lumturia. Ky ndikim u manifestua n religjionet dhe agjitimet t cilat u paraqitn n Indi n
periudhn Islame, si p.sh.: religjioni "Bhagti" dhe agjitimi i "Kebit dasit "".
I njjt sht rasti edhe me fraksionin i cili quhet "Sikht", i cili pati rol t rezikshm n sfern
politike, ushtarake dhe sociologjike n shoqrin e prgjithshme hinduse. Prej fakteve t
konstatuara nga historia e ktij fraksioni, sht se qllimi final i themelimit t ktij drejtimi n
religjionin hindus, ka qen pastrimi i doktrinave religjioze, dhe se themeluesi i ktij religjioni "Baba
Nak", ka qen i ndikuar prej msimeve Islame. Njohurit e tij n gjuhn persiane dhe n fe, i mori
nga nj person musliman i njohur me devotshmri, emri i t cilit ishte Sejjid Hasen, ka qen objekt i
prkujdesjes dhe butsis s tij, po ashtu jan prmendur edhe emra tjer nga hoxhallart dhe
msuesit t tij musliman. Numri i tyre arrin deri n gjasht persona. Transmetohet se i ka vizituar
dy vendet e shenjta (Mekken dhe Medinn sh.p.), ka kaluar nj koh n Bagdad, ka patur lidhje t
veant me sheh Feridin, i cili ishte prej shehlerve t mdhenj t Tarikateve n Penxhab. Baba
Nak, n thirrjen dhe msimin e tij koncentrohej n besimin pr njshmrin e Zotit dhe barazin e
njerzimit si dhe largimin nga adhurimi i putave dhe idhujtaria".
Dr. Tarachandi n librin e tij "Ndikimi i Islamit n kulturn indiane" duke iu referuar librit
"religjioni i Indis" t autorit Barith thot:
"Prej asaj q duhet prsritur sht se shkollat religjioze dhe filozofike n jug t Indis kan qen n
trsi si union, huazim prej sistemeve ideologjike klasike, por nga aspekti i grupimit apo
prioriteteve specifike, pasqyr pr ndikimin Islam dhe e bn t logjikshm se ata jan ndikuar nga
Islami".
NDIKIMI I BESIMIT MBI NJSHMRIN E
ALL-LLAHUT N BOTN KRISHTERE
Profesori Ahmed Emin thot:
"N mes t krishterve u shfaqn kontradikta n t cilat shihet ndikimi Islam, prej saj sht se n
shekullin VIII-t t ers s re, gjegjsisht n dy shekuj t dytin dhe t tretin hixhrij, n Septimani u
paraqit nj lvizje e cila thrret n mohimin e t rrfyerit para priftave dhe se prifti nuk ka ingerenc
n t, por njeriu duhet t'i lutet vetm All-llahut pr faljen e mkateve q i ka br, ndrkaq Islami
nuk ka prifta, murgj dhe rabina, dhe sht e natyrshme q mos t ket n t t rrfyer.
Po ashtu thirrte n shkatrrimin e fotografive dhe ikonostaseve, kjo ndodhi ngase n shekullin e IIIt dhe IX-t t ers s re, apo shekullin e III-t dhe IV-t t hixhretit u paraqit nj drejtim i krishter
i cili e refuzonte shejtnimin e fotografive dhe ikonostaseve. Imperatori romak Lio i tret, dha urdhr

n vitin 726 t ers son, me t cilin e ndalonte shejtnimin e fotografive dhe ikonokstaseve, kurse n
vitin 730 t ers son dha urdhr tjetr, n t cilin kt e konsideronte idolatri. Po kshtu vepronte
edhe Konstantini i V-t dhe Lio i IV-t, derisa Papa Gregori i II-t dhe III-t, Germaniusi patriku i
Konstatinit dhe perandori iranian ishin prej prkrahsve t adhurimit t fotografive, n mes tyre
ndodhi konflikt i ashpr pr detajet e t cilit nuk ka vend. E gjith ajo q dshirojm ta prmendim
sht se disa historian prmendin se thirrja pr flakjen e fotografive dhe ikonostaseve ka qen e
ndikuar nga Islami, dhe thon: Klaudiusi, episkopi i Torinos (i cili u emrua n vitin 827 t ers
son, apo prafrsisht 213 hixhrij) i cili i digjte fotografit dhe kryqat dhe ndalonte nga adhurimi i
tyre n peshkopatn e tij, lindi dhe u edukua n Spanjn Islame.
Urrejtja e Islamit ndaj ikonostaseve dhe fotografive sht e njohur. Buhariu dhe Muslimi
transmetojn prej Aishes r.a. se ka thn: "Erdhi Pejgamberi a.s nga udhtimi, e un e kisha
mbuluar nj dritare me plhur n t ciln kishte fotografi, posa e pa e hoqi at, iu ndryshua fytyra
dhe tha: Oj Aishe, dnim m t madh Ditn e Gjykimit do t ken ata njerz t cilt i bjn
konkurenc krijaturs s All-llahut. Tha (Aisheja): e prem dhe bm prej saj nj apo dy jastk".
Hadithet rreth ksaj shtjeje jan t shumt.
Po ashtu, ka patur nj fraksion krishter , i cili e ka shpjeguar doktrinn e trinitetit t prafrt me
njshmrin (e All-llahut sh.p.), si dhe ka mohuar hyjnin e Isait a.s." .
Ai i cili e lexon historin fetare t Evrops dhe historin e kishs krishtere, mund ta vrej ndikimin
racional t Islamit n konfrontimet e reformatorve dhe demostruesve kundr sistemit episkopian
dominues, ndrkaq agjitimi reformues i "LUTERIT" i cili u shfaq n shekullin e XVI-t ers son, e
ku u paraqitn pasqyrime t zbehta t msimeve Islame dhe rolit t tij n reformizm-si paraqiten
reflektimet e nj drite n vend t largt, rrezet e s cils i shpojn mburojat e dendura penguese prej
nnshtrimit t mentalitetit t mesjets nga modelet e vjetra dhe shtypjes s kishs - si thot autori i
shquar krishter : J.Bass Mullin Ger, dhe pr shkak t ndikimeve t mdha t Polisit (A.D. 65 - 10)
mbi krishterimin dhe nnshtrimit t tij (krishterimit sh.p.) ideve dhe komentimit t tij pr doktrinn
krishtere, si thot Ernest De Bunsen .
Protestantizmi t cilin e shpiku Luteri, prmban ide liberaliste n shtjet e ksaj bote dhe ato fetare,
po ashtu n njohjen e individit t drejtn e vlersimit dhe gjykimit dhe tolerancn fetare, e kjo sht
n kundrshtim me imitimin dhe me pushtetin religjioz, ndrkaq shpirti i protestantizmit sht n
prgjegjsin e individit vetm ndaj Zotit e jo ndaj kishs.
PSE DSHTUAN KTO PRPJEKJE DHE
NUK ERDHN ME REZULTATIN E PRITUR
Ktu, patjetr ta prkujtojm nj fakt t amshueshm t cilin e konfirmoi historia e religjioneve dhe
e pranoi psika e popujve e ai sht se lvizja reformuese revolucionare rrnjsore n religjione,
psoi falsifikim apo devijim rrnjsor - sado q patn sinqeritet dhe dhan mund prgjegjsit dhe
thirrsit pr n kto lvizje - pasi nuk u shkputn qart nga kto religjione t devijuara apo
falsifikuara dhe nuk u distancuan prej tyre, pr at, mbeti ky fraksion i mishruar n shoqrin e tij
t madhe fetare e cila ia mohoi doktrinat e tij kryesore themelore, e pranoi parimin e tolerancs i cili
sht i pamundshm, epilogu i ktyre fraksioneve dhe misioneve m n fund ishte shkrirja n kt
religjion, t gjith kontributet dhe mundet q i dhan prijsit e ktyre lvizjeve reformuese dhe
revolucionare, i mori era. Kshtu sht edhe m lvizjet revolucionare n revolucionin e krishter si
dhe lvizjet e thirrjes n monoteizm dhe barazi njerzore t cilat u paraqitn n Indi, e q i
prmendm.

Pr kt, qndrim i pejgamberve t mparshm dhe qndrimi i fes Islame, ka qen i qart dhe
konkret n t cilin nuk ka patur dilem e as paqartsi; i fort, n t cilin nuk ka patur dobsi dhe as
labilitet; kjo u theksua n fjaln e Pejgamberit ton Ibrahimit a.s. dhe besimtarve q ishin me t,
drejtuar idhujtarve n kohn e tyre t ciln e ka prcjell Kur'ani: "Ju e keni shembullin m t
mir te Ibrahimi dhe te ata q ishin me t, kur i than popullit t vet: Ne trhiqemi prej jush
dhe prej asaj q adhuroni, pos All-llahut, nuk besojm tuajn, prandaj ndrmjet nesh e jush
sht e hapt armiqsia e urrejtja deri sa t besoni vetm All-llahun Nj! (nuk e keni
shembull) Me prjashtim t fjals s Ibrahimit thn babait t vet:Un do t krkoj falje pr
ty, po un nuk kam n dor asgj pr ty te All-llahu! Zoti yn, vetm Ty t jemi mbshtetur,
vetm nga Ti jemi t kthyer dhe vetm te ti sht e ardhmja!".
Kjo nuk ka qen e kufizuar n koh apo shoqri, por, Ibrahimi me kt i porositi ithtart dhe
pasardhsit e tij, Kur'ani thot: "(Prkujto o i Drguar) Kur Ibrahimi babait t vet dhe popullit t
tij i tha:"Un jam i drguar prej asaj q adhuroni ju, prve Atij q m krijoi, dhe q Ai do t
m drejtoj! Dhe ai (Ibrahimi) e la t prjetshme at fjal (besimin n nj Zot) ndr pasardhsit
e vet me shpres q ata t kthehen prej rrugs s gabuar n rrugn e drejt".
Fal ksaj, Islami mbeti fe e qart, e prkrahur duke e mbrojtur shpirtin dhe msimet e tij deri n
kt moment "t shkatrroj me argument at q u shkatrrua dhe ta bj t jetoj me
argument at q jetoi".

PARIMI I UNITETIT DHE BARAZIS NJERZORE

PROKLAMIM GRANDIOZ HISTORIK
PR VLLAZRIN NJERZORE
Begatia e dyt madhshtore njerzore e Pejgamberit a.s. dhe bamirsia e tij mbijetuese lvizse n
bot, sht koncepti i unitetit njerzor. Njeriu sht i shprndar npr fise, popuj e klasa, disa prej
tyre m posht prej t tjerve, si dhe n fanatizma t ngusht. Dallimi mes ktyre klasave ishte i
madh, sikur q sht dallimi ndrmjet njeriut dhe kafshs, t lirit dhe robit, adhuruesit dhe t
adhuruarit. Absolutisht nuk ka ekzistuar ide pr unitetin dhe barazin, dhe pas shum shekujve t
shuarjes totale dhe territ dominues Pejgamberi a.s. e kumtoi at proklamim shqetsues habits pr
mendjet, si ndryshues t rrethanave: "O ju njerz, Zoti juaj sht nj, dhe babai i juaj sht nj,
gjith ju jeni t Ademit, e Ademi sht prej toke. Njmend m i ndershmi prej jush tek All-llahu
sht m i devotshmi, dhe nuk ka prparsi arabi ndaj joarabit vetm me devotshmri".
Ky proklamim, prmban dy kumtesa t cilat jan dy shtyllat mbi t cilat ngritet siguria dhe paqja,
mbi ta u ngrit paqja n do vend dhe koh, ata jan uniteti i Krijuesit dhe uniteti njerzor. Pr at,
njeriu sht vlla i njeriut dy her: nj her, gj q sht edhe kryesore, sepse Zoti sht nj; dhe
hern e dyt se babai sht nj, "O ju njerz! Kinie frik Zotin tuaj q ju ka krijuar prej nj
veteje (njeriu) dhe nga ajo krijoi paln (shoqn) e saj, e prej atyre dyve u shtuan burra shum
e gra. Dhe kinie frik All-llahun q me emrin e tij prbetoheni, ruaeni farefisin
(akraballkun), se All-llahu sht mbikqyrs mbi ju"; "O ju njerz, vrtet ne ju krijuam
juve prej nj mashkulli dhe nj femre, ju bm popuj e fise q t njiheni ndrmjet vete, e s'ka
dyshim se tek All-llahu m i ndershmi ndr ju sht ai q m tepr sht ruajtur (nga t
kqijat) e All-llahu sht shum i dijshm dhe hollsisht i njohur pr do gj", po ashtu
Pejgamberi i All-llahut thot: "All-llahu e largoi prej jush fanatizmin pagan dhe mburrjen e njeriut
me strgjyshr, por ai sht besimtar i denj apo plangprishs i dshpruar, njerzit jan bijt e
Ademit, ndrkaq Ademi sht krijuar prej toke, nuk ka prparsi arabi ndaj joarabit, pos se me
devotshmri" .

Pr kt, feja Islame ka qen realitet i prgjithshm dhe revolucion i prbashkt pr tr

komunitetet, popujt, rasat, gjinit, familjet, shtpit, hapsirat dhe trojet, n t nuk ka monopol, si
kishin monopol levitt prej ifutve apo bahmant prej hindusve. N t nuk shquhet nj popull nga
tjetri e as nj origjin nga tjetra, n t nuk bazohet sipas origjins dhe gjakut, por n t bazohet
vullneti dhe dshira, studimi ti qlluar, rritja e vlersimit dhe prioritet n Xhihad (prpjekje) dhe
orvatje (shkencore, sh.p. - ixhtihad). Imam Ahmedi transmeton me zinxhirin e tij prej Pejgamberit
a.s. se ka thn: "Sikur t kishte qen dituria n plejad (n yje lart n qiell sh.p.) do ta merrnin at
njerz prej persianve".
Arabt n tr shekujt e tyre, e lavduan donjrin q u shqua n shkencat fetare dhe kishte sukses t
lakmueshm n to, ua pranuan atyre prirjen dhe udhheqjen n to, u ngjitn atyre atribute dhe ofiqe,
gj q nuk e bn me shum prej arabve t cilt u dalluan n kto shkenca. Kshtu imam
Muhammed Ibn Ismail (Ibn Ibrahim Ibn Mugire ibn Berdizbeh) el-Xhufij el-Buharit, autorit t
"Xhamius Sahih" (Lindi n v. 256 hixhrij) ia dhan ofiqin: "Emirul-mu'minin - udhheqs i
muslimanve" n hadith (traditn e Muhammedit a.s. sh.p.), ndrsa pr librin e tij than se sht
libri m i vrtet pas librit t All-llahut; Imam Ebul-lme'ali Abdul-melik el-Xhuvejni en-Njsaburit
(lindi n v. 468) ia dhan ofiqin "Imamul-l-Haramejn - Imam i dy vendeve t shenjta" (xhamis s
Pejgamberit n Medine dhe Qabes n Mekke sh.p.); Imam Ebu Hamid Muhammed Ibn
Muhammed el-Gazali et-Tusit (lindi n v. 505 hixhrij) ia dhan ofiqin "Huxhetul-l-Islam - argument
i Islamit". Klientt dhe bijt e t huajve, kan qen lider t bots dhe prgjegjs t muslimanve n
tr qendrat e shtetit t gjr Islam, n fund t shekullit t par hixhrij ata e arritn kulminacionin e
dituris, dekretit fetar (fet'vas), fik'hut (t drejts Islame) dhe hadithit (tradits Pejgamberike), ai
sht rrfimi i njohur, tr librat e gjeneratave, jetshkrimeve, historive dhe historia e civilizimit
Islam jan unik pr kt n shekujt e art Islam n t cilt mbizotruan arabt, sa q gjeniu i
arabve, i famshmi Abdurrahman Ibn Haldun el-Magribij (lindi v. 808 hixhrij) tha: sht realitet
i uditshm se bartsit e dituris tek muslimant, pjesa m e madhe e tyre jan joarab, nuk jan
prej shkencave fetare e as prej shkencave teorike, prpos shum rall, nse ka patur n mesin e tyre
arab n prkatsin e tij, ai ka qen i huaj n gjuhn, edukimin dhe hoxhallart e tij, edhe pse
populli sht arab dhe bartsi i sheriatit t tij sht arab , poashtu thot: Ekspert i gramatiks ka
qen Sibe Vejhi, pas tij Farisiju dhe pas tyre Ez-Zexhaxhi tr kta kan qen me origjin joarabe.
Po kshtu kan qen edhe bartsit e hadithit, shkenctart e bazave t jurisprudencs Islame (usuli
fikh), bartsit e apologjetiks (kelam), dhe numri m i madh i komentatorve t Kur'anit
(mufesirave).
Ato jan fjal t amshueshme, t cilat doln nga goja e Pejgamberit a.s. n haxhin e lamtumirs, por
kur e kumtoi Pejgamberi a.s. kt proklamim t madh historik, bota nuk ishte n gjendje t qet
natyrore, ku prshtateshin dhe kishte mundsi t'i mbaj kto fjal burrrore t qarta, ky proklamim
nuk ka qen m pak se nj trmet i tmerrshm e i fort. Ekzistojn disa gjra t cilat ndoshta mund
t mbahen n mnyr graduale, apo pas perdes, si p.sh. rryma elektrike, ne e prekim kur sht e
mbuluar apo e shtyr brenda pruesve, por nse e prekim t zhveshur prjetojm tronditje t rnd
apo na mbyt prgjithmon.
Kto rrug t largta dhe distanca t mdha t dituris, kuptimit dhe ides njerzore t cilat i kaloi
sot njerzimi fal thirrjes Islame, paraqitjes s shoqris Islame dhe prpjekjeve t misionarve,
reformatorve dhe edukatorve e bn kt proklamim grandioz, revolucionar, t furishm,
trondits t foleve t paganizmit dhe fortifikatave t idhujtaris dhe racizmit; realitet ditor normal n
t cilin thirr sot do organizat politike dhe shoqrore n bot, e prej ktij sht: marrveshja (karta)
pr t drejtat e njeriut (Human Rights Charter), flamurin e s cils e bartn Kombet e Bashkuara dhe
deklaratat t cilat i jep do republik dhe do organizat pr t drejtat dhe barazin njerzore, pr
at nuk e habisin asknd.

GJENDJA SHOQRORE PARA ISLAMIT DHE

SHEJTNIMI I FISEVE DHE INDIVIDVE
Njeriu prjetoi nj koh n t ciln mbizotroi botkuptimi i dominimit t disa popujve dhe
familjeve si dhe se ata jan mbi nivelin njerzor. Disa familje dhe fise, origjinn e tyre ia mveshnin
diellit, hns dhe All-llahut t Madhrishm, qoft i Lartsuar All-llahu nga ajo q thon
mbrapshtant.
Kur'ani na ka rrfyer thnien e ifutve dhe t krishterve, dhe thot: "Jehudit dhe t krishtert
than: Ne jemi bijt e All-llahut dhe t dashurit e tij"XX ; faraont e Egjiptit pretendonin se jan
mishrim i zotit t diellit RAY dhe manifestim i tij. Ndrkaq n Indi u njohn dy familje t cilat u
quajtn "Surexh Bensi" q do t thot bijt e diellit dhe "Xhndr Bensi" bijt e hns. E pr sa i
prket Iranit perandort e tyre pretendonin se n vendet e tyre qarkullon gjaku i Zotit, edhe banort
e Iranit ata i shikonin me shejtni dhe hyjnizim. Prej ofiqeve dhe atributeve t perandorit (Kisra)
Ebruvejz (590 - 628 e.t.s.) ishte: (Te zotrat njeri i amshueshm dhe te njerzit Zot i vetm u cili
nuk ka rival tjetr, fjala e tij u lartsua dhe nami i tij u ngrit, lind me diellin, me shklqimin e tij dhe
i shndrit nett e errta me dritn e tij). Po ashtu edhe perandort romak kan qen hyjni, pr at
donjri i cili e kishte n dor udhheqsin e shtetit ishte Zot dhe ofiqi i tyre ishte "Augustos" q
don t thot i muari i madhrishm
Ndrkaq kinezt, imperatorin e konsideronin "bir i qiellit", besonin se qielli sht mashkull e toka
femr dhe me bashkimin e ktyre dy sht krijuar ky kozmos, dhe se imperatori "Hata" i par, sht
fmiju i par i ktyre dy bashkshortve.
Arabt do njeri tjetr e konsideronin barbar, prderisa fisi Kurejsh e shihte veten se sht fisi m i
shquar arab, dhe kt prioritet e ruante gjat ceremonive, pr at, nuk i shoqronte njerzit tjer n
vendqndrimet dhe vendbanimet e tyre, nuk hynin n Arafat me haxhinjt, por qndronin n Harem
(vendin e shenjt sh.p.), qndronin n Muzdelife dhe thonin: (ne jemi banort e All-llahut n qytetin
e tij dhe shrbyes t shtpis s tij, po ashtu thonin: Ne jemi Ahmes (t pamposhtur).
India u dallua nga fqinjt e saj dhe vendet tjera t bots, me diferencn e madhe midis klasave t
popullats dhe dallimin midis njerzve. Ka qen sistem i ashpr n t cilin nuk ka patur butsi dhe
elasticitet, ka qen i mbshtetur n fe dhe besim i nnshtruar interesit t Arijanve ozurpues dhe
Brahmanve monopolizues t religjionit dhe shenjtris, i ngritur mbi bazn e artizanateve dhe
shkathtsive dhe trashgimit t tyre, racizmit dhe familjarizmit, e kjo i takonte ligjit civil politik
religjioz, t cilin e miratuan ligjdhnsit hindus t cilt kan gzuar atribut fetar. Kshtu ligji i b i
prgjithshm pr shoqrin dhe kushtetutn e jets, e ai i klasifikonte banort e Indis n katr
shtresa:
1.
2.
3.
4.

Shtresa e klerikve dhe teologve, q Brahmant:

Lufttart dhe ushtart, q "Shatra".
Bujqit dhe tregtart, q "Visana".
Shrbtort, q "Shodra", kta jan shtresa m e ult ngase Krijuesi i gjithsis i ka krijuar
prej kmbve t tij, ndrsa kto e kan obligim t'i shrbejn dhe dfrejn kto tre shtresa.

Ky ligj i Brahmanve u dha pozit dhe vend, n t cilin nuk i shoqron askush. Brahmani sht njeri
i falur edhe nse i mbulon t tre bott me mkatet dhe punt e tij, nuk lejohet t'i vhet atij tatim dhe
nuk dnohet me vdekje asnjher. Ndrkaq Shodra e kan t ndaluar t posedojn pasuri, t
deponojn thesar, t ulen me nj brahman apo t'ia prekin dorn, apo t'i msojn librat e shenjt .

Zejtarve, si gdhendsit, peshkatart, kasapt, konopaxhinjt, pastruesit dhe pjesmarrsit e

pastrimit t qyteteve, nuk u lejohej sipas normave t "Menu Semerti" n vend se t qndrojn
brenda mureve t qytetit qndronin jasht, e n qytetet hynin pas lindjes s diellit, q t'i kryejn
punt dhe angazhimet e tyre, ndrsa prej tyre dilnin para se t perndoj dielli, pr at, pr shkak t
ktij zakoni, ata nuk kishin hise n prjetimin e t mirave t jets qytetare dhe komoditetin e saj.
Ata bnin jet t degraduar dhe t mjeruar Nomade .
ROLI I ISLAMIT N KONFIRMIMIN E PARIMIT T BARAZIS NJERZORE DHE
NDIKIMI I TIJ NDRKOMBTAR
Pr sa i prket Islamit, ai e proklamoi parimin e barazis njerzore me fjal t qart e t
kuptueshme, mbi t ciln nuk ka qartsi dhe n t nuk ka rezerv, klasifikimin e bri vetm me
devotshmri dhe vlera idealiste, pr kt thot: "O ju njerz vrtet ne ju krijuam juve prej nj
mashkulli dhe nj femre, ju bm popuj e fise q t njiheni ndrmjet vete, e s'ka dyshim se tek
All-llahu m i ndershmi ndr ju sht ai q m tepr sht ruajtur (kqijat) e All-llahu sht
shum i dijshm dhe hollsisht i njohur pr do gj"
Figurat kolosale t Perndimit dhe orientalistt e studiuesit e mdhenj, e kan pranuar madhshtin
e rolit t Islamit n konfirmimin e parimit t barazis njerzore dhe zbatimit t tij praktik n
shoqrin e cila bazohet n t dhe punohet n t sipas instruksioneve t tij. Autori i njohur
H.A.R.Gibb n librin e tij "Drejtimi Islam - Whither Islam", thot:
"Asnj shoqri njerzore nuk korri sukses sikur q korri Islami n konfirmimin e barazis mes
brezave t ndryshm, pa marr parasysh klasat njerzore, lloj-llojshmrin n shfrytzimin e
rasteve dhe mundsive pr pun. Nga pozicionet e etnitetit t madh Islam n Afrik, Indi, Indonezi
dhe etnitetit t vogl Islam n Japoni, u pa qart fuqia e Islamit n mnjanimin e kontradiktave n
breza dhe dokeve t cilat nuk eliminohen me kalimin e shekujve dhe gjat historis, pr at, nse
sht e domosdoshme q vendin e konfrontimit dhe armiqsis ta kap ndjenja e solidaritetit
ndrmjet dy shoqrive t mdha lindore dhe perndimore, ather domosdo duhet t'i drejtohemi
Islamit pr ndihm dhe t mbshtetemi n t n realizimin e ksaj krkese".
Historiani filozof A.J. Toyanbee n librin e tij "Civilizimi n sprov" thot:
"Eliminimi i dallimeve familjare dhe fanatizmave nacionale dhe t gjakut, sht prej bamirsive dhe
mburjeve m madhshtore t Islamit, ndrkaq n epokn aktuale n t ciln jetojm, kjo bamirsi,
sht prej nevojave m t mdha t ktij shekulli, nuk ka dyshim se popujt t cilt flasin anglisht
kan arritur njfar suksesi n lidhjen e popujve mes vete, dhe i solln bots njerzore mirsi dhe
mshir, por fakti i pamohueshm i cili domosdo duhet t pranohet, sht se ata dshtuan n
eliminimin e animeve familjariste dhe nacionaliste"
Lawrence-e-Browne n librin e tij "The prospects of islam" thot:
"Vllazria t ciln e proklamoi Islami, ka qen realitet dhe gj jo e rndomt, t ciln nuk e kan
njohur popujt e Lindjes, ne dyshojm se t krishtert e Siris jan sjell ndaj t krishterve t Iranit
sikur q sillen vllezrit n mes vete, ashtu si sillen muslimant e Shamit ndaj vllezrve t vet n
fe prej Iranianve dhe i konsiderojn antar t nj familje".
Kt do ta prfundojm me dshmin e nj hinduseje zemrgjr e cila sht prej zonjave kolosale
m t shquara n nnkontinentin Indian. Ajo sht letrarja, poetesh n gjuhn angleze Sarajini
Naidu, e cila quhej "Bilbili i Indis" e q n fund ka qen kryetare e provincs m t madhe Indiane,
gjegjsisht provincs veriore (Uttar Pradesh), n librin e saj "Ligjerata dhe ese" thot:

"Islami ka qen feja e par e cila thirri n demokraci dhe veprim sipas parimeve t saj, pr at, posa
ushton ezani prej minares s nj xhamie, menjher tubohen ata q dshirojn ta adhurojn Allllahun, tubohen n saff (radh) pes her n dit dhe prkulen prpara All-llahut me zrin e tekbirit,
e me kt demonstrohet barazia Islame n format e saj m fantastike. Un disa her kam vrejtur se
Islami me fuqin e unitetit praktik, v individ t ndryshm njerzor n nj linj t vllazris.
Ti nse takon nj egjiptas, algjerian, indian apo turk n Londr, nuk sht me rndsi te asnjri se
atdheu i njrit prej tyre sht Egjipti dhe atdheu i tjetrit sht India"
N INDI
Prej gjrave m t uditshme t ciln e bartn muslimant me vete kur hyn n Indi e cila ishte prej
vendeve t cilt m s teprmi ishin t dhn kah nacionalizmi dhe sistemi i prhershm klasor,
sikurq prmendm m par ishte barazia njerzore e cila ishte absurde pr Indin. Nuk ka sistem
klasash e as t braktisur; nuk ka t flliqur me lindjen e as injorant t cilit i sht ndaluar msimi
dhe nuk ka klasifikim t prhershm t zejeve dhe shkathtsive. Jetojn bashkrisht, han s
bashku, msojn n mnyr t barabart, vet i zgjedhin zejet dhe profesionet q i dshirojn. Kjo
ka qen nj tronditje e fuqishme pr trurin dhe shoqrin hinduse, por nuk ka dyshim se India pati
prej ksaj shum dobi dhe u zbut nga ashprsia e sistemit klasor dominues, ka qen kurajo e fort
pr reaksion kundr sistemit klasor, impuls pr misionart e reformizmit shoqror dhe anulimin e
verbsis s braktisur.
Dr. Taraxhendi duke folur pr lidhjen ndrmjet shoqris dhe popullit n epokn mongole thot:
"N kt periudh u zhvilluan shum shkolla ideologjike, t cilat e shfrytzuan gjuhn popullore, si
mjet komunikimi dhe kuptimi n thirrjen pr n ide revolucionare, ato silleshin rreth klasave t
ulta, i prfaqsonin aspiratat e masave t privuara pr progres dhe fitimin e t drejtave t tyre t
mohuara. Prijsit e tyre ishin t koncentruar n prestigjin e njeriut dhe respektimin e njerzis, sepse
ata mendonin se do individ mund t arrij deri n gradn m t lart t ciln e arrin njeriu, edhe
at me punn e tij individuale. E refuzonin klasn klerike dhe vizitn e tempujve idhujtar, si dhe
doket dhe traditat iracionale. Thirrja dhe pshpritja e tyre ishte se njeriu mund ta njoh dhe
adhuroj All-llahun drejtprdrejt. Kjo lvizje filloi n shekullin e XV-t t ers son dhe zgjati deri
n gjysmn e shekullit XVII-t t ers son, pastaj u shua me kalimin e kohs, prijsit e tyre u
takonin krahinave t ndryshme indiane, por ndikimi Islam sht i theksuar qart n instruksionet
dhe doktrinat e tyre"
Kt fakt historik e konstatoi edhe Xhevahirlal Nehru, ish kryeministr indian, kur tha:
" Deprtimi i lufttarve t cilt erdhn prej Veriperndimit t Indis, dhe deprtimi i Islamit, ka
rndsi t madhe n historin e Indis. Ai e demaskoi ligsin e cila ishte prhapur n shoqrin
hinduse. Ai e tregoi ndarjen e klasave dhe verbsin e braktisur si dhe dshirn e izolimit nga bota
n t ciln jetonte India. Teoria e vllazris islame dhe barazis n t ciln besonin dhe jetonin
muslimant, pati ndikim t thell n intelektin e hindusve. Ktij ndikimi, m s teprmi iu
nnshtruan njerzit e thjesht, t cilt i privoi shoqria hinduse nga barazia dhe gzimi i t drejtave
njerzore"

PROKLAMIMI I PRESTIGJIT T NJERIUT DHE

EKSELENCS S TIJ
Begatia e tret madhshtore pr gjinin njerzore sht proklamimi i prestigjit njerzor dhe
shklqesis s tij, dinjitetit t njerzis dhe pozits s lart t saj. Para ardhjes s Muhammedit
s.a.v.s. njeriu e arriti kulminacionin e nnmimit dhe prbuzjes, pr at, nuk kishte mbi siprfaqe t
toks gj m t ult dhe m t nnmuar se ai, ndrsa disa gjallesa dhe drunj t shenjt pr t cilt
ishin t lidhura disa legjenda dhe besime t veanta, ishin m t nderuar, lartsuar dhe m meritor
pr mbrojtje dhe pr kujdesje te adhuruesit e tyre se sa njeriu, po bile edhe sikur t ishte kjo n
llogari t vrasjes s t pafajshmve dhe derdhjes s gjaqeve.
Atyre u onin sakrifica prej gjakut dhe mishit t njeriut pa mos i brejtur fare ndrgjegjja dhe pa i
prekur n shpirt. Disa shembuj dhe pamje t tilla trishtuese i kemi par edhe n shtete t prparuara
dhe ngritura si sht (India) n shekullin e XX-t.
Muhammedi s.a.v.s. ia ktheu njerzis nderin dhe dinjitetin e saj, pozitn dhe vlern e saj, dhe
proklamoi se njeriu sht krijesa m e muar n kt gjithsi dhe qenja m e shtrenjt n kt bot.
Nuk ka gj m t muar, m fisnike, m t denj pr dashuri dhe m meritore q t mbrohet se sa
njeriu.
Ai e ngriti pozitn e njeriut, sa q u b mkmbs nga All-llahu dhe zvends nga ai, pr t u krijua
bota dhe ai u krijua vetm pr All-llahun: "Ai (All-llahu) sht q pr juve krijoi gjithka ka n
tok", njeriu sht krijesa m e denj e All-llahut edhe n pozitat kye dhe me prgjegjsi: "Ne,
vrtet nderuam pasardhsit e Ademit (njerzit), u mundsuam t udhtojn hipur n tok e n
det, i begatuam me ushqime t mira, i vlersuam ata (i lartsuam) ndaj shumics s krijesave
q Ne i krijuam".
Nuk ka argument m t qart q flet pr dinjitetin dhe madhrin e tij se sa fjala e Muhammedit a.s.
"Krijesat jan robrit e All-llahut, pr at, krijesat m t dashura tek All-llahu, jan bamirsit ndaj
robrve t tij"
Nuk ka argument i cili dshmon m qart pr prestigjin e njerzis dhe afrimin tek All-llahu duke i
shrbyer dhe mshiruar at, se sa hadithi t cilin e transmeton Ebu Hurejreja - All-llahu qoft i
knaqur me t prej Muhammedit a.s. se ka thn:
"All-llahu xh.sh. do t thot Ditn e Gjykimit: O bir i Ademit (o njeri): u smura, e ti nuk m
vizitove?! Njeriu do t thot: O Zoti im si t t vizitoj kur Ti je Zot i gjithsis?! Do t thot (Allllahu): A nuk dgjove se nj robi im u smur, e ti nuk e vizitove?! A nuk e dite se sikur ta vizitoje,
do t m gjej mua tek Ai?!
O bir i Ademit (njeri) krkova q t m ushqesh, e ti nuk m ushqeve?! (njeriu) do t thot: O Zoti
im, si t t ushqej ty, kur ti je Zot i gjithsis?! (Zoti) do t thot: A nuk dgjove se nj robi im
krkoi q ta ushqesh, e ti nuk e ushqeve?! A nuk e dite se ti sikur ta ushqeje at, do ta gjeje at tek
Un?!
O bir i Ademit (o njeri) krkova q t m japsh uj e ti, nuk m dhave?! (njeriu) do t thot: O Zoti
im, si t t jap uj, kur ti je Zot i Gjithsis?! (All-llahu) do t thot: nj robi im t krkoi uj, e ti
nuk i dhave! A nuk e dite se ti sikur ti jepje uj, do ta gjeje at tek Un?!"
A mund t imagjinohet proklamim m i qart dhe m i theksuar pr prestigjin e njerzis dhe
pozitn e lart t njeriut, prej ktij proklamimi i cili erdhi n fe, moto e s cils sht njshmria e
All-llahut xh.sh. (Teuhid).

A thua e arriti njeriu kt pozit madhshtore dhe respekt t lart, n ndonj fe apo filozofi tjetr n
t kaluarn dhe sot?
Muhammedi s.a.v.s. t mshiruarit e njerzve e bri kusht t domosdoshm pr fitimin e mshirs
s All-llahut xh.sh. Muhammedi s.a.v.s. thot: "T mshirshmit (prej njerzve) i mshiron i
Gjithmshirshmi (All-llahu xh.sh.). Mshironi ata q jan n tok, do t'ju mshiroj ai q sht n
qiell".
Prej ksaj shihet se si ka qen gjendja e bots dhe pozita e saj shoqroro-politike, para se t dal
Muhammedi s.a.v.s. me kt fe dhe thirrje, thirrjen e unitetit dhe prestigjit njerzor si dhe t
kontribuoj maksimalisht n realizimin e tyre?
mimi i epsheve t nj individi dhe pasioneve t nj personi, para ardhjes s Muhammedit s.a.v.s.
ishte m i madh dhe m i shtrenjt se shpirtrat e qindra mij njerzve. Ngritet nj mbret apo
imperator, e prvetson vendin dhe i robron njerzit, i shkatrron bimt dhe shtazt dhe shfrytzon
do gj pr ta ngopur nj egoizm mbretror dhe aspirat politike. Marshonte Leka i Madh (viti
324-356 p.e.s.) dhe e lironte Iranin, Sirin, vendet bregdetare, Egjiptin dhe pjest m t mdha t
Turkestanit deri sa arriti n Indin Veriore, dhe gjat marshimit t tij, shkatrroi civilizime dhe
kultura t vjetra madhshtore.
Ngrihej Jul esari (viti 44 p.e.s.) imperator romak, apo lufttari lirues dhe eprori ushtarak sikur
Kanibali (viti 183 - 247 p.e.s.) dhe i rrmbenin tufat e njerzve sikurse gjuetari i pangopur kur e
rrmben gjahun e malit pa dhimbje. Procesi i asimilimit dhe nprkmbjes s dinjitetit t njeriut dhe
jets s tij, vazhdoi edhe pas ardhjes s Isait a.s, n mesin e gjakpirsve t njerzimit dhe
kriminelve t vrazhd ishte edhe Neroni (viti 68 e.s.) i cili shkatrroi nj numr t madh t popullit
t vet n mesin e t cilve ishte edhe nna dhe gruaja e tij, dhe ky konsiderohet prgjegjs pr
djegjen e madhe e cila ndodhi n Rom. Qyteti digjej n flak, kurse ai ishte i zn me kng dhe
muzik.
Ndrkaq fiset e egra evropiane, si gott perndimor dhe lindor, nedalt dhe tjer, t cilat ishin
aktiv n shekullin e V-t t ers son (nj shekull para ardhjes s Muhammedit s.a.v.s.) shkatrronin
qendra t mdha t qytetruara, bnin turbullira n tok, panik dhe trazira, e pr sa i prket detit t
mos bisedojm.
Kurse sa u prket arabve, atyre u ishte br normale lufta dhe derdhja e gjakut n at mas sa ishte
zhvlersuar jeta n syt e tyre, sa q at (luftn dhe derdhjen e gjakut sh.p.) e nxitte bile edhe nj
ndodhi e cila nuk ishte gjithaq e rrezikshme. Kshtu ndodhi lufta ndrmjet Bekrit dhe Taglibit
bijve t Vailit, e cila zgjati dyzet vjet, n t u derdh gjak i madh, e kjo nuk ndodhi pr di tjetr,
prpos se Kulejbi (kryetari i Fisit Ma'd) i gjuajti gjinjt e deves se Besuss, bijs s Munkidhit.
Kshtu u przi gjaku me qumshtin e saj. Pr kt Xhesas Ibn Murreh e vrau Kulejbin dhe u ndez
lufta ndrmjet Bekrit dhe Taglibit, epilogu i s cils ishte, ashtu si e prshkruan Muhelhili vllau i
Kulejbit: "U zhdukn t dy palt, mbetn nna pa bij, fmij jetima, lot t pathara dhe kufoma t
pavarrosura".
Po ashtu sht edhe lufta e Dahisit dhe Gabras, shkaku i s cils ishte se Dahisi, kali i Kajs Ibn
Zuhejrit, printe n garn q ishte n mes Kajs ibn Zuhejrit dhe Hudhejfe Ibn Bedrit. Kshtu e
gjuajti me prkrahje prej Hudhejfes nj nga fisi Esed, i ra me shuplak fytyrs, e pengoi dhe ia
tejkaloi kali. Pas ksaj ngjarje pasoi vrasja. Pastaj ai u hakmor, u ndihmoi fiseve pr bijt e tyre dhe
robroi dhe spastroi n dobi t fiseve. N t u vran mijra njerz.

Ndrsa n luftrat e Muhammedit a.s. numri i t cilave arriti njzet e shtat apo njzet e tet, dhe n
ekspeditat tjera numri i t cilave arriti gjashtdhjet, sht derdh gjaku m i pakt e q sht njohur
n historin e luftrave dhe betejave. Numri i t vrarve nga t dy palt nuk ishte m tepr se 918
vet. Ato (luftra) ishin mbrojtse t gjaqeve dhe shpirtrave njerzor, realizuese t qllimeve
fisnike t cilat ishin n dobi t njerzimit, u nnshtroheshin normave morale, instruksioneve
mshiruese, t cilat i bn m t ngjashme me nj proces edukativ se sa betej apo luft.
Islami e ushqen me besim dhe msimet e tij etike, vetdijen pr prestigjin e njeriut, vlern e tij dhe e
forcon at, derisa t bhet muslimani me ndjenja t buta dhe senzibil n t, dhe assesi nuk pajtohet
q ta v njeriun n gradn e kafshve, dhe nuk qetsohet zemra e tij q t sillet ndaj krijesave t
gjinis s vet (njerzve) sikur ndaj kafshve dhe trupave tjer statik.
Nuk i robron ata q t prfitoj ai personalisht dhe t dominoj mbi ta.
Nuk sheh dallim mes tij dhe gjinis s tij (njerzve) ashtu q ti nnmoj dhe mposht, pr at ktu
do ta prmendim nj rrfim interesant pr kt barazi dhe respekt njerzor:
o

Enes Ibn Maliku r.a. ka thn:

Ishim te Omer Ibn Hattabi kur i erdhi atij nj njeri prej Egjipti dhe i tha: O prijs i besimtarve,
ky sht vendi n t cilin krkojm ndihm prej teje, Omeri tha: ka ke? Egjiptasi tha: Amr Ibn el
Asi organizoi n Egjipt gara n vrapimin e kuajve. N t kali im ua tejkaloi. Kur e pan njerzit, u
grit Muhammed Ibn Amr Ibn el As (djali i Amrit sh.p.) dhe tha: Pasha Zotin, kali sht i imi.
Kur mu afrua e njoha dhe i thash: Jo pr Zotin, kali sht i imi, e ai (Muhammed Ibn Amri sh.p.)
u ngrit dhe m ra mua me kamxhik duke thn: mere at (kalin) se un jam biri i dy t ndershmve.
Enesi tha: pr All-llahun, Omeri nuk bri ma tepr se sa i tha atij: Ulu, pastaj i shkroi Amrit duke i
thn, kur do t arrij letra ime, eja ktu bashk me birin tnd Muhammedin. Enesi tha: Amri e
thirri birin e vet dhe i tha: ka ka Omeri q t thirr edhe ty; dhe arritn te Omeri.
- Enes Ibn Maliku tha: Pasha All-llahun, un isha te Omeri r.a. kur arriti Amri r.a., Omeri r.a. filloi
t sillet pr ta par djalin e tij (birin e Amrit) i cili ishte pas babait t vet, dhe tha: ku sht egjiptasi?
Egjiptasi tha: ja ku jam: Pastaj tha Omeri r.a.: Afr teje e ke kamxhikun, bjeri me t t birit t dy t
ndershmve. Enesi r.a. tha: i mshoi deri sa e rraskapiti pastaj tha: Fundi i saj sht n llogari t
postit t Amrit. Pr All-llahun nuk t ka ra vetm duke iu falnderuar pushtetit t tij. Tha: O prijs i
besimtarve, i rash atij i cili m ra mua. Tha: Pr All-llahun, sikur ti kishe ra atij ne nuk do t
ndrhynim n mes jush deri sa ta leje ti vet.
- O Amr, kur i robruat njerzit, duke qen t lindur t lir nga nnat e tyre. Pastaj iu drejtua
egjiptasit dhe i tha: Kthehu i udhzuar, e nse t ndodh dika m shkruaj mua .

KTHIMI I PRESTIGJIT T GRUAS DHE DHNIA E

T DREJTAVE DHE PRIVILEGJEVE T SAJA
S pari do t bjm nj studim retrospektiv t domosdoshm, q ta njohim rolin e madh t cilin e
luajti Islami n dobi t gruas. Ktu do t nxjerrim disa pjes nga libri "Gruaja n Kur'an" t
profesorit Abas Mahmud Akad, i cili dallohet me nj thellim dhe studim t gjer n kt lnd.
Autori - duke e prmendur pozitn e gruas n religjionet dhe shoqrit e vjetra paraislame - thot:

Ligji "Mano" n Indi nuk i njihte gruas t drejt t veant (t pavarur) nga e drejta e babait, burrit
apo fmijs s saj, n rast t vdekjes s babait apo burrit; n rast t vdekjes s ktyre, obligohej
gruaja q t'i prkiste nj burri prej t afrmve t bashkshortit t saj, dhe asnjher nuk i kishte n
dort e veta frenat e shtjeve t saja personale. Edhe m tragjik se mohimi i t drejts s saj n
jetn e prditshme, ishte mohimi i t drejts s saj pr jet t pavarur nga jeta e burrit. Pr t ishte e
gjykuar q t vdes n ditn e vdekjes s burrit t saj dhe t digjet me t n nj vend. Kjo tradit e
vjetr zgjati gjat shekujve m t lasht t civilizimit Brahmanit e deri n shekullin e XVII-t, por
pastaj u anulua duke u urrejtur nga pjestart e ritualeve fetare.
Ligji i "Hamorabit" me t cilin u popullarizua Babilonia, e konsideronte femrn n grupin e
kafshve shtpiake. Pr rndsin e tij maksimale n vlersimin e pozits s femrs, dshmon edhe
fakti se ai e detyronte at i cili ia vret vajzn ndonj njeriu tjetr, q t'ia dorzoi vajzn e vet q ai
(tjetri) ta vras apo prvetsoj, nse dshiron q ta fal pr at, e ndodhte q t imponohet vrasja e
saj q ta ekzekutoj gjykimin e ligjit t caktuar pr kt.
Te grekt e vjetr, gruaja ishte e privuar nga liria dhe t drejtat e saj ligjore, ajo qndronte n kulla
t larta, n vende t ndara nga rruga, me dritare t vogla, dyer t mbrojtura. N qytetet greke u
popullarizuan klubet e kngtareve pr mosprfilljen e grave dhe zonjave t shtpis dhe lejimin e
rrall q t'i shoqrojn burrat n klubet dhe solemnitetet e dalluara. Tubimet e filozofve ishin t
zbrazura nga gjinia femrore, nuk u shqua ndonj grua intelegjente prej tyre krahas kngtareve t
popullarizuara apo robreshave t lira.
Aristoteli ua zinte pr t madhe (prqeshte) banorve t "Sparts" tolerancn e tyre ndaj grave t
familjes s tyre, dhnia e t drejtave t trashgimis dhe shkurorzimit pr grat, t drejtat e liris
dhe daljes s saj n shoqri t cilat i tejkalojn mundsit e tyre, bile rnien e Sparts dhe
shkatrrimin e saj, ia mvesh ksaj lirie dhe teprimi n dhnien e t drejtave.
Qndrimi i Romakve t vjetr ishte sikur qndrimi i hindusve t vjetr n botkuptimin pr
paaftsin e gruas, ashtu q ajo ishte e lidhur me prindrit, burrin apo fmijt, dhe motoja e tyre t
ciln e trumpetonin gjat civilizimit t tyre ishte se pranga e gruas nuk lirohet dhe plhura e saj nuk
hiqet. N kt kontekst sht fjala e njohur e "Katos": "Nunguam exuitur servitus mulie brio gruaja romake nuk sht liruar nga kto pranga vese ditn kur u liruan prej tyre robrit pas revolts
q e shprehn n kryengritje dhe protesta t njpasnjshme. Pr at, u pamundsua robrimi i gruas,
si u pamundsua robrimi i shrbtorit dhe shrbtores".
Profesor Akadi, pasi q foli pr civilizimin e vjetr egjiptas n t cilin gruaja gzoi disa t drejta dhe
privilegje, tha:
"Ndrsa perendoi civilizimi egjiptas bashk me ceremonit e tij para epoks Islame, atbot n
Lindjen e Mesme deprtoi i mbuluar prej urrejtjes s jets s ksaj bote pas rnies s perandoris
romake me q u zhyt n dfrim dhe korrupcion si dhe lakmi ndaj knaqsive dhe epsheve. Ky
kundrefekt i oi ata n urrejtjen e jets dhe trashgimtarve. N kt koh, u prhap ideja e
asketizmit dhe botkuptimi pr flliqsin e trupit dhe gruas, dhe gruaja e meritoi mallkimin e
mkatit, pr kt, largimi nga ajo ishte vepr e mir pr at t cilin nuk e mund domosdoshmria.
Prej gjurmve t mbetura t ksaj eprsie n shekujt e mesm, sht se ato i preokupuan disa
spiritualist t shekullit XV-t t ers son, pr at bn studime serioze pr natyrn e gruas dhe
pyetn n koncilin e Makonit: A thua gruaja sht vetm trup apo trup dhe shpirt e cila shpton dhe
shkatrrohet? Mbi mendimet e tyre mbizotroi se ajo sht e zbrazt nga shpirti i shptuar, dhe prej
ksaj porosie nuk sht prjashtuar asnj grua, prve zonjs s pastr, nns s Isait a.s.

Kjo errsir mbuloi n epokn e romakve do gj q u trashgua nga civilizimi i par i Egjiptit
rreth shtjes s gruas. Rritja e torturave t romakve mbi egjiptasit ishte shkak i animit kah
murgria dhe distancimi nga jeta. Pr kt, shum asket ende e konsideronin murgrin afrim tek
All-llahu dhe largim nga litart e shejtanit, gjersa litari i par i tij jan grat.
Ca fjal jan transmetuar sakt prej disa historianve perndimor se Islami e ka mar legjislaturn
e tij prej legjislaturave t mparshme, e n veanti prej legjislaturave s Musait a.s., e josaktsia e
ksaj akuze nuk mund t kuptohet m qart se sa q kuptohet prej krahasimit t pozits s gruas n
t drejtat e saj ligjore si e potencojn kt librat e Teuratit, dhe pozits s gruas n t drejtat e saj
ligjore t cilat i definoj Islami me normat Kur'anore.
Ajo q sht transmetuar prej librave t cilat i jan mvesh Musait a.s. flet se vajza del prej
trashgimis s babait t saj nse ka pasardhs prej meshkujve, e do gj tjetr prve ksaj norme
t qart, konsiderohet dhurat t ciln e zgjedh babai gjat jets s tij, ashtu q nuk obligohet
trashgimia si obligohen t drejtat ligjore pas vdekjes.
Norma e prcaktuar ligjore n t drejtn e trashgimis, sht q t ndalohen vajzat derisa nuk
ndrpritet gjinia mashkullore, dhe se vajza t cils i bie trashgimia (mirath) nuk lejohet q t
martohet me fis tjetr, dhe nuk i lejohet asaj q ta transferoj trashgimin e saj te fisi tjetr, kjo
norm qart potencohet n disa vende n Teurat.
Tash t kalojm n vendet n t cilt filloi thirrja e Kur'anit t ndershm e ata jan vendet e
Gadishullit Arabik. Por, mos prit q gruaja atje t ket ndonj pozit t drejtsis dhe nderit ndryshe
nga pozita e prgjithshme e saj n vendet e bots, krahas largsis s hapsirave dhe llojllojshmris s dokeve dhe zakoneve t tij, e ndoshta ajo keqtrajtohej n disa an t Gadishullit
Arabik deri n at mas sa q nuk ishte rast me mbar popujt n ant tjera. Por ndodhte edhe q t
ngrihej, mirpo qllimi final i ksaj ngritjeje nuk ishte di tjetr, prve se ajo nderohej nga burri i
saj sepse ishte bija e filan prijsit t aft, apo nn e ktij biri t dashur. Ndrkaq t nderohej dhe
mbrohej sepse ishte femr, t'i gzonte t drejtat dhe respektin q i gzonin femrat tjera, assesi. Nuk
kishte ardh asnjher n pyetje q t gzoj drejtsi dhe prestigj. Ndodhte q ta mbroj babai dhe
burri, ashtu si e mbronte vllai dhe biri, si mbrojtje t domosdoshme t kushtzuar pr t,
megjithat q ka pran vete apo gjith at q e ka nn mbikqyrjen dhe mbrojtjen e vet, pr at,
ndonj burr turprohet nse sprovohet n t (nnmohet), ashtu si turprohet n qoft se sulmohet
n do gj q e mbron apo e posedon, e prej tyre sht edhe kali, kafsha shtpiake, pusi, kopeja, etj.
Kur nnmohej gruaja kjo ishte turp ndaj s cils ndjenin neveri familja e saj, apo nj fragment
(artikull) i cili trashgohej me pasurin dhe kafsht, dhe prej friks s trupit, e varroste njeriu vajzn
e tij n fmijri, e shihte t teprt mirmbajtjen e saj, gj q nuk ishte rast me robreshat dhe kafsht
e dobishme, dhe e gjith vlera e saj tek ata t cilt e lenin t gjall dhe nuk e vritnin q n fmijri,
konsiderohej se ajo ishte nj hise prej trashgimis e cila trashgohej prej prindrve te fmijt, shitej
dhe lihej si garanc n realizimin e interesave dhe pagimin e borxheve, dhe nuk e mbronte at prej
ksaj gjendje, vetm n qoft se ishte prijse e popullit dhe ngrihej me at q ngriheshin ata, si
autoriteti dhe mbrojtja".
Krahasoje tr kt me rolin e ri t pashoq t Islamit n kthimin e prestigjit t gruas dhe vnies s
saj n pozitn e merituar n shoqrin njerzore si dhe ndihmess dhn asaj q t'i realizoj t
drejtat e saj prej ligjeve shtypse, zakoneve tirane dhe dominimit t burrave. Bile, nj shikim
siprfaqsor n Kur'an mjafton pr ta njohur dallimin e madh n mes t qndrimit injorant t
xhahilijetit dhe qndrimit Kur'anor Islam ndaj gruas. Sjellja individuale, normat dhe ligjet
shoqrore, do her burojn dhe ndrtohen mbi kt qndrim.

Ajetet Kur'anore t cilat flasin pr gjysmn e shoqris njerzore dhe gjinin senzibile (femrn),
mbjellin te gruaja besim pr pozitn e saj te All-llahu xh.sh., pr fuqin e saj q t arrij n gradat
m t larta n fe, shkenc, shrbim t Islamit, ndihmess n t mir dhe devotshmri dhe formimit
t shoqris s shndosh. Ajo do her prmendet bashk me mashkullin n pranimin e veprave,
shptim, lumturi dhe fitore n botn tjetr. All-llahu xh.sh. thot: "Kush bn ndonj nga punt e
mira, qoft mashkull ose femr duke qen besimtar, t tillt hyjn n xhennet dhe nuk u bhet
far padrejtsie". Po ashtu thot: "Zoti i tyre iu prgjegj lutjes s tyre (e tha): Un nuk ia
humb mundin asnjrit prej jush, mashkull qoft apo femr. Ju jeni njri nga tjetri"
Shoqrohet me t, n sigurimin e rasteve dhe mjeteve pr jet t kndshme, bile e merr prsipr q
t'ia siguroj dhe prgatis asaj nj gj t till, e "jeta e kndshme" sht fjal e prgjithshme me
kuptime t thella, jep kuptimin e jets s lumtur, idealeve t begatshme si dhe i prfshin tr
kndet e fisnikris, knaqsis, qetsis intelektuale dhe gjith at q nuk mund t prmblidhet
ktu, "Kush bn vepr t mir, qoft mashkull ose femr, e duke qen besimtar, ne do t'i
japim atij nj jet t mir (n kt bot), e (n botn tjetr) do t'u japim shprblimin m t mir
pr veprat e tyre". I prmend vetit fisnike, veprat e mira dhe parimet themelore fetare, por, nuk
mjafton vetm me shoqrimin e femrave me meshkujt, dhe pohimin se nuk ka dallim ndrmjet
meshkujve dhe femrave n veprat e mira dhe vetit fisnike, por n t kundrtn, i prmend vetit nj
nga nj, dhe kur i cilson meshkujt me ato veti, i cilson femrat me vetin e njjt dhe i prmend
posarisht edhe pse mund t zgjas sqarimi, sepse krahasimi i femrave me meshkujt, burra t fort
e t pasur, n gjith kto cilsi, ishte jo e natyrshme pr rezonet e njerzve t cilt jan rritur nn
hijen e religjioneve, filozofive shoqrive dhe etikave t vjetra qofshin fetare apo letrare t cilat do
her kan br dallim ndrmjet tyre (meshkujve dhe femrave) dhe i prjashtuan femrat nga
shoqrimi i meshkujve n shum sfera t preferuara dhe me rndsi.
Ta lexojm bashkrisht fjaln e All-llahut xh.sh. "Nuk ka dyshim se pr muslimant e
muslimanet, besimtart e besimtaret, adhuruesit e adhurueset, t sinqertit e t sinqertat,
durimtart e durimtaret, t prvuajturit e t prvuajturat, sadakadhnsit e sadakadhnset,
agjruesit e agjrueset, ruajtsit e nderit e ruajteset e nderit, shum prmendsit e All-llahut e
shum prmendset e All-llahut, All-llahu ka prgatitur falje (mkatesh) dhe shprblim t
madh".
Kur'ani nuk ndalet vetm n llojet e adhurimeve dhe veprave t mira, por i shoqron motrat
muslimane me burrat e fort e t ditur, njerzit me vullnet t fort dhe aftsi shkencore, aspirata t
larta, durim n vuajtje, ekspozim kundrshtimit n t urdhruarit n t mir, dhe t ndaluarit nga e
keqja, krijon prej besimtarve dhe besimtareve brtham (popull) unike e t ngjeshur, t cilt
ndihmohen n t mir dhe devotshmri dhe thot: "Besimtart dhe besimtaret jan t dashur pr
njri tjetrin, urdhrojn pr t mir e ndalojn nga e keqja, e falin namazin dhe japin zekatin,
respektojn All-llahun dhe t Drguarin e Tij. T tillt do ti mshiroj All-llahu. All-llahu
sht ngadhnjyes i urt"
Shembull t prkryer dhe kusht pr arritjen e grads s lart n prestigjin njerzor, e v
devotshmrin, pa marr parasysh llojin, prejardhjen dhe gjakun, pr at thot: "O ju njerz, vrtet
Ne ju krijuam juve prej nj mashkulli dhe nj femre, ju bm popuj e fise q t njiheni
ndrmjet vete, e s'ka dyshim se tek All-llahu m i ndershmi ndr ju sht ai q m tepr sht
ruajtur (kqijat) e All-llahu sht shum i dijshm dhe hollsisht i njohur pr do gj"
Dhe e gjith kjo garanton n ngjalljen dhe kalitjen e ambicjeve, kandisjen e krenaris dhe besimit n
shpirtin e femrave dhe largimin nga ajo q quhet n psikologji: Kompleks i inferioritetit.

Dhe duke iu falnderuar ksaj, pas vdekjes s Pejgamberit s.a.v.s. e deri n shekullin ton, u gjet nj
histori e mbushur plot me zonja t famshme muslimane, msuese edukatore, lufttare infermiere,
poete, autore, nxnse t Kur'anit prmendsh (hafize), transmetuese t hadithit, askete t
devotshme, t ndershme e dinjitoze n shoqri, shfrytzohen, pasohen si mostr dhe merren
shembull.
Ndrsa, pr sa u prket t drejtave dhe privilegjeve t cilat ia dha Islami gruas muslimane, si e drejta
e prons dhe trashgimis, liris s shitblerjes, e drejta e krkimit t shkurorzimit nse nuk ka
rrugdalje tjetr (e cila n sheriat quhet Hu'). E drejta e prishjes s fejess, nse nuk pajtohet t
martohet, prezenca n festa, ditve t xhumaja dhe n xhemat, si dhe gjra tjera, jan lnd t cilat i
prmbledhin librat e fik'hut.
Shkenctart dhe studiuesit jo ekstrem perndimor t sociologjis dhe historis s kulturave, e kan
pranuar at me t ciln dallohen msimet Kur'anore dhe sheriati Islam, prsa i prket nderimit t
shklqyeshm t gruas dhe njohjen e t drejtave t saja etike dhe legjislative. Ne ktu do t
prmendim vetm dy dshmi, s pari do ta prmendim dshmin e nj zonje t shquar perndimore
e cila bri n Indi lvizje reformuese edukative, udhhoqi nj organizat kulturore, qendra e s cils
ishte n jug t Indis, po ashtu kontribuoi n lvizjen lirimtare Indiane. Pr at, dshmia e gruas e
ka vlern dhe peshn e vet pr shkak senzibilitetit t tepruar i cili gjendet te ajo n lidhje me
shtjen e gruas dhe mbrojtjes s gjinis s saj.
Zonja Anni Besant thot:
"Pr sa i prket shtjes s gruas, legjislatura Islame sht prej legjislaturave m t prparuara dhe
m t drejta t cilat kan dal n kt bot, ai sht shum para legjislaturave perndimore pr sa i
prket pasuris s patundshme, t drejtave t trashgimis dhe ligjit t shkurorzimit, ai sht
mbrojts i t drejtave t gruas. Frazat "jetesa vetm me nj grua", dhe "Poligamia", i kan trbuar
(mashtruar) njerzit dhe i kan kthyer kokat e tyre nga t menduarit rreth nnmimit dhe mjerimit
n t cilin jetojn zonjat perndimore. Burrat e tyre t par t cilt ishin prgjegjs pr mbrojtjen e
tyre, i lan rrugve, pasi i kryen me ato nevojat e tyre dhe u larguan nga ato pr shkak mrzis dhe
lodhjes, dhe pr kt, pas ksaj nuk ndihmohen dhe as q mshirohen".
Profesori N.L.Coulsen thot:
"Nuk ka dyshim se normat ligjore Kur'anore q kan t bjn me definimin e pozits s gruas, e
veanrisht atyre t martuara, jan norma m t drejta, dhe reale ligjore. Normat ligjore t
kurorzimit dhe shkurorzimit, n mas t madhe dhe shikuar n prgjithsi, konsistojn n
prmirsimin e pozits s grave n shoqri dhe ngritjen e tyre, bn ndryshime revolucionare n
zakonet arabe t cilat dominonin para Islamit, gruaja fitoi legjimitet t pavarur, gj q nuk e
posedonte m par, ndrsa ndryshimin m t madh t cilin e bri Kur'ani n parimet e
shkurorzimit, sht vnia e ligjit t pritjes (iddetit) pr t shkurorzuarn".
Ky shikim i ri ndaj gruas, konsiderimi dhe sjellja ndaj saj n dritn e ktyre parimeve, ajeteve
Kur'anore dhe porosive t Pejgamberit s.a.v.s., ishte rilindje e re pr gjinin femrore n botn
njerzore, sepse nuk kishte dallim t madh n kohrat e lashta ndrmjet femrs dhe kafshs
shtpiake apo mjetit statik, femrs s varrosur apo penges, fotografis s bukur ose t shmtuar n
pallat, si e prshkruam m par, pr at, ishte befasi e bekuar n botn e civilizimit, moralit, jets
familjare dhe marrdhnieve bashkshortore, u harmonizuan dhe patn ndikim nga ajo n do
aspekt shoqrit dhe vendet e shumta, e veanrisht vendet n t cilat hyri Islami luftues e lirues,
sundues dhe rregulluesi i gjrave, apo thirrs reformues dhe shembull praktik.

Madhshtia e ksaj dhurate n vendet n t cilat grat e digjnin veten me zjarr pas vdekjes s
burrave t tyre, dhe nuk shihnin pr vete e as q u shihte shoqria atyre t drejtn e jets pas
burrave, sht e qart, nuk ka nevoj pr koment.
Mbretrit dhe sundimtart musliman luajtn rol t rndsishm n reformimin e dokeve dhe
zakoneve q imitoheshin n Indi, e veanrisht prmirsimin e tradits e cila quhej "Sita" sipas t
cils vejusha e digjte vetveten me zjarr gjat djegies s kufoms s burrit t saj t vdekur, madje pa
mos u br botkuptimeve fetare dhe ritualeve hinduse asnj t keqe apo shkelje nderi.
Udhprshkruesi i njohur Dr. Bernier, mjeku francez i cili e vizitoi Indin n epokn e Shah
Xhihanit thot:
"Numri i fatkeqsive t "Sitas" u zvoglua relativisht, sepse muslimant t cilt qeverisnin n kto
vende, japin mund maksimal q ta zhdukin kt dok t egr, edhe pse ata nuk kan miratuar asnj
zakon pr ta ndaluar kt fatkeqsi mos t ndodh, sepse ata n qeverisjen e tyre nuk synojn q t
ndrhyjn n shtjet fetare t hindusve, por ata ua lejojn atyre kryerjen e obligimeve dhe
ritualeve t tyre fetare dhe ua jepnin t gjitha lirit, mirpo ata u munduan ta ndalojn traditn "Sita"
n mnyr indirekte, pr kt, nuk guxonte asnj grua q t'ia ekspozoj veten "Sitas" vetm se me
lejen e sundimtarit t krahins, ndrsa sunduesi nuk ia lejonte asaj kt vetm nse vrtetohet se ajo
n asnj mnyr nuk do t hjek dor nga qllimi i saj, po ashtu sunduesi i asaj krahine mundohej q
ta bind gruan dhe ta shtyj at q t hjek dor nga dshira e saj, e friksonte, i krcnohej dhe po
ashtu i premtonte t mira materiale, e kur dshtojn kto prpjekje dhe nuk jep rezultat procesi i
bindjes dhe krcnimit, e drgon at te grat e veta me qllim q t'u bashkangjitet grave t menura
dhe t hjek dor nga dshira e saj me bindjen e tyre, por krahas gjith ktyre masave t ndrmara
fatkeqsit e "Sitas" prsri vazhdojn t ndodhin shpesh, e veanrisht n teritoret e prijsve
(raxhave) dhe vendeve t cilat jan nn sundimin e tyre ku nuk sundojn muslimant".

LUFTIMI I DSHPRIMIT DHE PESIMIZMIT, DHE STIMULIMI I SHPRESS,

BESIMIT DHE KRENARIS N SHPIRTIN E NJERIUT
Bamirsia e pest sht se pjesa m e madhe e gjinis njerzore kan qen t goditur nga pesimizmi
ndaj mshirs s All-llahut dhe mendimi negativ ndaj natyrs s shndosh njerzore, n krijimin e
ksaj atmosfere dhe gjendje intelektuale specifike, rol t madh kan luajtur edhe disa religjione t
vjetra lindore dhe krishterimi i falsifikuar n Evrop dhe n Lindjen e Mesme.
Religjionet e vjetra n Indi, propagonin kredon e psikozs dhe filozofin e saj n t ciln absolutisht
nuk ka terren (liri) n vullnetin dhe veprat e njeriut, dhe se secili njeri sht i detyruar patjetr q t
pasoj nj dnim pr at q ka br n jetn e tij t par, e kjo bhet me paraqitjen e tij n form t
kafshs s egr e bagtis q kullot, gjalless s shumuar apo njeriut fatzi e t dnuar.
Ndrsa krishterimi thirri se njeriu sht mkatar dhe mohues me lindjen dhe natyrn e tij, kurse Isai
a.s. iu b atij shpagim dhe sakrific pr kto mkate, dhe natyrisht, ky botkuptim krijoi n
shpirtrat e miliona njerzve t cilt e prqafuan krishterimin n botn e qytetruar dhe t banuar,
mendim negativ pr veten e tyre dhe pesimizm pr ardhmrin e tyre dhe mshirn e All-llahut.
Ather Pejgamberi s.a.v.s. proklamoi me do forc dhe qartsi se natyra e njeriut sht si letra e
pastr (e bardh) n t ciln ende nuk sht shkruar asgj. N t mund t skalitet gravura m e
shklqyeshme dhe t shkruhet shkrimi m i bukur, po ashtu njeriu sht prgjegjs vet pr jetn e
tij, e meriton shprblimin dhe dnimin, Xhennetin dhe Xhehennemin me punn e tij, ai nuk
prgjigjet pr punn e t tjerve, Kur'ani n shum vende e prmend se njeriu sht prgjegjs

vetm pr punn e vet, dhe se ai shprblehet dhe falenderohet pr veprat e tij: "(Q n to shkruan)
se askush nuk bart barn e (mkatit) tjetrit. Dhe se njeriut nuk i takon tjetr vetm se ajo q
ka punuar. Dhe se mundi i tij m von (ditn e gjykimit) do t shihet"
Ky proklamim, ia ktheu njeriut besimin e tij t humbur n natyrn dhe dhuntit e tij natyrore, dhe
marshoi prpara me vendosmri t fort, entusiazm t shtuar dhe ndjenj t shqetsuar q t
ndrtoj ardhmrin e tij dhe ardhmrin e njerzimit, t provoj aftsin dhe fuqin e tij n ato
mundsi madhshtore dhe raste t ralla.
Muhammedi s.a.v.s. pohoi se mosprfilljet dhe mkatet, gabimet dhe lajthitjet, jan periudh e
shkurtr dhe kalimtare n jetn e njeriut. Njeriu bie n to ndonjher me injoranc, zhgnjimin dhe
shkurtpamsin e tij, e ndonjher me dredhin e shejtanit dhe mashtrimin e vetes; dhe se mirqenia
dhe prmirsimi, pranimi i gabimit dhe pendimi, sht nj prej themeleve t natyrs s tij dhe
esenca e njerzis s tij, dhe se prkushtimi dhe nnshtrimi ndaj All-llahut xh.sh. dhe vendosmria e
fort pr mos t'iu kthyer mkatit, sht argument pr dinjitetin e njeriut dhe karakterin e natyrs s
tij, e ai sht trashgimi e Ademit a.s.
Muhammedi s.a.v.s. hapi para muslimanve gabimtar e t zhytur n humnern e mkatit dhe
plangprishsis deri n fyt, der t gjer pr pendim dhe u bri njerzve thirrje t prgjithshme n
t, e sqaroi detalisht vlern e pendimit, dhe aq tepr u zgjerua n t sa q mund t themi se ai e
ringjalli kt kondit t veant madhshtore t fes, pr at u quajt, n mes emrave tjer t bukur t
tij, edhe me emrin "pejgamber i pendimit", ai nuk thirri n pendim, vetm si mjet t domosdoshm
pr ta kompensuar njeriu at q i kaloi, por ai e ngriti vlern e pendimit, sa q u b prej adhurimeve
dhe veprave t mira m t vlefshme tek All-llahu xh.sh., u b rrug e leht q t arrihet sa m par
n gradat m t larta t adhurimeve dhe miqsis t ciln ia kan lakmi adhuruesit, t devotshmit, t
pafajshmit e t pastrtit prej robrve t All-llahut.
Kur'ani e sqaroi vlern e pendimit dhe shtrirjen e tij, si dhe pastrimin e njeriut prej mkatit m t
madh dhe gabimit m grandioz q e imagjinon njeriu, edhe at me nj mnyr t bukur e cila i
prvetson zemrat. I thirri mkatart, gabimtart, t rraskapitur shpirtrisht dhe shejtanin, q t
krkojn mbrojtje dhe mbshteten tek All-llahu, t strehohen nn hijet e mshirs s Tij, t bien n
gjirin e mshirs dhe butsis s Tij, i prshkruajti detrat e gufuara e t gjera t mshirs s Allllahut, t rrethuara me shpirtra dhe horizonte, me nj ilustrim t bukur e fantastik, trheqs dhe
stimulues, prej t cilit shihet se All-llahu jo vetm q sht i But, i Mshirshm, Bujar dhe Fisnik,
por Ai - nse mund t shprehemi kshtu - i don t penduarit, i don shum ata, e lavdron dhe
vlerson lart veprimtarin e tyre. Lexo ajetin vijues dhe shijoe stilin e ksaj butsie dhe mshire, si
dhe frymn e dashuris e cila i prshkon kto ajete: "Thuaj: O robrit e Mi, t cilt e keni
ngarkuar me shum gabime veten tuaj, mos e humbni shpresn ndaj mshirs s All-llahut,
pse vrtet, All-llahu i fal t gjitha mkatet, Ai sht q shum fal dhe sht mshirues!"
Edhe m tepr dhe m fantastike se kjo sht ajo q e hasim n ajetin vijues, ku All-llahu xh.sh. ka
prmendur grupe t shumta prej robrve t tij t devotshm, dhe kt list shklqyese e t ndritshme
e filloi me t penduarit, ai sht ajeti prej sures Teube: "(T Xhennetit jan) edhe ata q pendohen,
ata q sinqerisht adhurojn, ata q falnderojn, ata q agjrojn, ata q bjn ruku, q bjn
sexhde, q urdhrojn pr t mira e ndalojn nga t kqiat, edhe ata q prmbushin dispozitat
e All-llahut. Pra, prgzoj besimtart".
Ky nderim, pastrim i robit t penduar prej mkatit dhe tregim i besimit n t, u pa qart kur Kur'ani
e proklamoi pranimin e pendimit t tre shokve t Pejgamberit s.a.v.s. t cilt nuk morn pjes n
betejn e Tebukut pa arsye t vrtet e t pranuar dhe qndruan n Medine. Kur'ani filloi me
prmendjen e Pejgamberit s.a.v.s. si dhe muhaxhirve dhe ensarve (Medinasve) t cilt morn

pjes n kt betej, pastaj vazhdoi me ata tre t cilt nuk morn pjes me qllim q mos ta ndjejn
ata tre veimin e tyre me pendim dhe t jen larg ndjenjave t turpit dhe asaj q n psikologji quhet
kompleksi i inferioritetit, dhe u bhet e qart besimtarve se pozita e tyre natyrore sht n radhn e
par t t sinqertve t par prej muhaxhirve (Mekasve) dhe ensarve (Medinasve), pr at, nuk ka
pse t turprohet dhe nuk ka vend pr turp.
A ka shembull m t shklqyeshm dhe m t bukur, m preciz dhe m t thell, m t plqyeshm
dhe m t ndritshm pr pranimin e pendimit, nderimin e penduesit dhe heqjen e mbuless s
depresionit prej tij me butsi, me dshir, dashuri dhe dhembshuri n historin e feve, moralit,
edukats dhe reforms, prej ktij shembulli ?!
Ti lexojm bashkrisht ajetet vijuese:
"All-llahu ia fali Pejgamberit, edhe muhaxhirve edhe ensarve, t cilt n astin e vshtir
shkuan pas tij, kur (nga vshtirsit) zemrat e nj grupi nga ata, gati u lkundn, por Ai ua fali
(i stabilizoi zemrat e) atyre. Vrtet Ai sht i but, i mshirshm ndaj tyre. (Ai u fali) Edhe
atyre t treve, t cilve iu pat shtyr aq (pranimi i pendimit) sa q toka u b e ngusht pr ta,
prkundr gjrsis s saj, kur u ngushtuan edhe shpirtrat e tyre sa q u bindn se nuk ka
strehim prej All-llahut (tjetrku) pos te ai. Prandaj edhe atyre ua fali Ai, n mnyr q t
pendohen. All-llahu pranon pendimin se sht Mshirues".
Pastaj po ashtu proklamoi si parim t prgjithshm se mshira e All-llahut prfshin do gj, dhe ia
tejkalon hidhrimit dhe Madhris s tij, All-llahu xh.sh. thot: "E mshira ime ka prfshir
secilin send", n hadithi Kudsij thuhet: "Mshira Ime ia ka tejkaluar hidhrimit Tim".
Ai e bri dshprimin sinonim t kufrit, injorancs dhe lajthimit, dhe e sqaroi kt prmes fjalve t
Jakubit a.s.: "Pse vetm populli jobesimtar e humb shpresn n All-llahun", gjersa n nj
vend tjetr e prmend fjaln e Ibrahimit a.s. dhe thot: "Tha: Askush nuk e humb shpresn n
mshirn e Zotit t vet, prve atyre q jan t humbur".
Dhe kshtu Muhammedi s.a.v.s. me kt thirrje t hapur universale orientoi kah pendimi dhe
sqarimi i vlerave, shtrirjes, prfshirjes s saj njerzimin thundrn e dshprimit dhe pesimizmit dhe
rqetheshin muskujt e tyre nga vrejtjet e ndshkimit dhe dnimit dhe manifestimet e hidhrimit dhe
madhris, n kt, dijetarve t ifutve, shpjeguesve t librave t shenjt, priftave ekstrem e
fanatik krishter, u takonte hisja m e madhe, i dhuroi njerzimit nj rast t ri t bukur prej jets,
fryu n zemrn e tyre t dobt e t lodhur dhe trupin e tyre t ngrir e t ftoht, shpirt dhe nxehtsi
t re, prgatiti pr plagt e tyre ila, dhe i ngriti ata prej fundit t toks n kulminacionin e
madhris dhe zotimit, besimit dhe krenaris n vetvete dhe mbshtetjes n All-llahun xh.sh.

BASHKIMI I FES DHE KSAJ BOTE, DHE NJSIMI I RADHVE T

SHKAPRDERDHURA DHE TABOREVE NDRLUFTUESE
Fet e vjetra, e veanrisht krishterimi, e kan ndar jetn njerzore n dy pjes: Nj pjes pr fen
(shpirtrore sh.p.) dhe nj pjes pr kt bot (materiale sh.p.), po ashtu edhe planetin Tok e ndan
n dy tabore (blloqe): tabori i njerzve t fes (klerikt) dhe tabori i njerzve t ksaj bote (laikt
sh.p.). kto dy tabore jo vetm q ishin t ndar, por ndrmjet tyre u hap nj hendek i madh dhe u
ngrit nj dig e fort, konfrontoheshin dhe luftonin ndrmjet vete, donjra pal prej tyre mendonte
se ekziston hasmri dhe armiqsi ndrmjet fes dhe ksaj bote, pr at, kur dshironte njeriu q t

lidhet me njrn pal, prej tij krkohej q ta ndrpres lidhjen me tjetrn, bile t'i shpall luft asaj,
sepse - sipas fjalve t tyre - nuk mund t hipet n dy anije n t njjtn koh, dhe se nuk ka
mundsi pr nj luft ekonomike dhe prosperitet t saj, pa mos e ln pas shpine botn e ardhshme
(ahiretin) dhe t largohesh nga Krijuesi i qiejve dhe toks, po ashtu nuk mund t ekzistoj nj sistem
apo pushtet, pa mos i ln pas dore msimet fetare dhe morale dhe pa mos i zhveshur nga frika ndaj
Zotit, dhe po ashtu nga ana tjetr, nuk mund t ket religjiozitet pa murgri dhe ndrprerje t lidhjes
nga kjo bot dhe ajo q ka n t.
sht e njohur dhe e vrtetuar se njeriu dshiron dhe anon kah lehtsia nga natyra e tij, pr at, do
botkuptim fetar i cili nuk lejon knaqje me gjrat e lejuara, prosperitet, dinjitet, arritje t fuqis dhe
marrje t pushtetit, kryesisht nuk sht pr gjinin njerzore, ai sht luft me iden e shndosh
dhe ndalim i instikteve natyrore t pastra te njeriu. Si rezultat i ksaj lufte ishte se numri m i madh
i njerzve t shquar, t aft dhe atyre q posedonin kualitete shkencore, ti japin prparsi ksaj bote
ndaj bots tjetr, t pajtohet me t, si nevoj shoqrore dhe realitet objektiv, dhe t qetsohet n t,
iu qas ekskluzivisht prmirsimit t ksaj jete dhe arritjes s knaqsive t saj, e nuk i mbeti shpres
n zhvillimin fetar dhe ngritjen shpirtrore.
Pjesa drrmuese e atyre t cilt nuk e prfillnin fen, marr n prgjithsi, e bn kt n baz t
kontradikts t ciln e konsideruan realitet evident t pranuar, pr kt u ngrit shtresa e cila i printe
pushtetit t ksaj bote kundr kishs e cila e prfaqsonte fen, u liruan nga prangat tjera t saj, dhe
natyrisht u shqetsuan pushtetart si elefanti i trbuar i cili sht liruar nga prangat dhe zinxhirt,
apo si deve e pezmatuar t ciln e mban pr qafe me litar. Kjo ndarje e kobshme ndrmjet fes dhe
bots (shpirtit dhe materies sh.p.) dhe ajo armiqsi fatale ndrmjet "Njerzve t fes" dhe "Njerzve
t bots" i hapi gjer dyert pr ateizm dhe laicizm. Gjahu i tij i par qe Perndimi, e pastaj edhe
popujt t cilt iu nnshtruan atij n ide, shkenc dhe kultur, apo jetuan nn flamurin e tij.
Gjendjen edhe m tepr e keqsuan misionart ekstrem dhe t eksagjeruar, t cilt e konsideronin
natyrn njerzore penges m t madhe n pastrimin shpirtror dhe lidhjen me qiellin, t cilt nuk
kursyen mund n mashtrimin dhe dnimin e saj me disa lloje t ngjyrimeve t ashpra dhe msimeve
t mbrapshta, prezentuan pasqyr t egr, t errt dhe trishtuese pr fen, prej s cils rrqethen
lkurat e besimtarve, sa q m n fund erdhi situata deri n reduktimin e hijes fetare, adhurimi i
vetes dhe epsheve, n kuptimin m t gjr t saj e arriti kulminacionin e tij. Bota filloi t lkundet
ndrmjet dy ekstremizmave, pastaj n fund, nga dobsia e vetdijes fetare apo humbja e ndjenjs
fetare, ra n nj skter t thell t laicizmit dhe kaosit t prgjithshm moral.
Prej dhuratave m t lartsuara dhe dhuntive t mdha t drgimit t Muhammedit s.a.v.s., sht
thirrja e tij prej t cils u shtuan horizontet se themeli i veprave dhe moralit sht qllimi t cilin e
prkujton njeriu dhe t cilin e ka shprehur ligjdhnsi me nj fjal t vetme e t leht, por ajo sht
e gjer dhe e thell: Qllimi - nijeti; dhe tha: "Me t vrtet veprat vlersohen sipas qllimit dhe
donjrit i takon ajo q ka patur pr qllim", dhe se do vepr t ciln e kryen njeriu pr ta krkuar
knaqsin e All-llahut, nga shtytja e sinqeritetit, realizimi i urdhrit dhe respektimi i All-llahut,
sht mjet afrimi tek All-llahu dhe arritje n gradat m t larta t bindjes dhe shkallve t besimit,
ajo sht fe e pastr e cila nuk ka asnj mangsi, edhe nse sht kjo vepr xhihad dhe luft, pushtet
dhe qeverisje, apo shfrytzim t mirave t toks, realizimi i krkesave shpirtrore, angazhim pr ta
krkuar furnizimin dhe funksionin (punn), knaqje me dfrimet e pastra t lejuara dhe jetn
familjare e bashkshortore; dhe do adhurim dhe shrbim fetar, prkundr saj konsiderohet si i
ksaj bote nse zhveshet nga krkimi i knaqsis s All-llahut xh.sh. dhe nnshtrimi urdhrave dhe
ndalesave t tij, e mbulon perdja e neglizhencs dhe harress s bots tjetr (ahiretit), po bile edhe
nse sht namazi i obliguar, hixhret (shprngulje) dhe xhihad (prpjekje dhe luft e shenjt sh.p.),
apo prkujtim (dhikr) dhe madhrim duke e pastruar All-llahun nga do e met (tesbih), pr at,

pr t nuk shprblehet veprimtari, dijetari, muxhahidi dhe misionari (daiu), bile mund q ato vepra
dhe shrbime t'i kthehen atij bumerang dhe t'i bhen perde ndrmjet atij dhe All-llahut.
Ky sht rrfimi i krishterimit n shekujt e mesm. Kisha e cila e prfaqsonte fen dhe qeveria
(pushtetart) ishin n dy ekstremizma. Ndrmjet tyre u zhvillua nj luft e ashpr e cila mbaroi me
ndarjen e fes nga politika. Ndrsa rezultatin e saj e din t gjith, bota ende vazhdon t przihet n
zjarrin e saj dhe t rrshqas (devijoj sh.p.) n rrugn e saj.
Kt t vrtet historike, shum bukur e ilustroi Dr. Muhammed Ikballi duke thn: "Kisha u ngrit
mbi bazn e murgris, dhe natyrisht, at nuk e prfshiu komanda, pushteti, qeverisja dhe
administrata, sepse ekzistonte armiqsi e vjetr ndrmjet murgris dhe pushtetit, kjo sht
nnshtrim dhe dorzim, gjersa ajo ishte dominim dhe sundim.
N fund, politika e liroi veten prej fes dhe u gjuajt prej fes ashtu si gjuhet shigjeta prej harku,
klerikt mbetn duarkryq para ksaj gjendje, nuk kishin fuqi pr kurgj, pr at, kur u nda feja prej
shtetit, erdhi epshi, u prhapn pasionet dhe dominoi ligji i rregullimit. Kjo ndarje ishte e kobshme
pr shtetin dhe fen, dhe kjo nuk flet, pos pr dobsin e shikimit t ktij civilizimi dhe prishjes s
shijes s tij.
Por, ajo sht mrekulli e nj njeriu prej njerzve t shkrettirs, i cili ishte prgzues dhe qortues, n
t njjtn koh n prgzimin e tij duket qortimi dhe n qortimin e tij prgzimi.
Njerzia nuk mund t mbrohet prej rreziqeve t saj dhe nuk mund t prosperoj, vetm nse
marshojn askett dhe adhuruesit bashk me ata q kan hipur mbi shpatullat e kuajve".
Prej bamirsive t amshueshme t Muhammedit s.a.v.s. sht edhe ajo se e plotsoi kt vakum t
gjr ndrmjet fes dhe bots, dhe bri q kta dy t friksuar e t larguar t cilt jetuan n armiqsi
t prhershme, hasmri t hapt dhe mllef t vazhdueshm, t prqafohen me bashkim dhe dashuri,
t bashkjetojn n paqe dhe qetsi. Ai, Muhammedi s.a.v.s. sht Pejgamber i unitetit, prgzues
dhe qortues n t njjtn koh. Ai e shpiu gjinin njerzore prej taboreve t konfrontuara n nj
front t prbashkt prej besimit dhe llogaris, mshirs ndaj njerzimit dhe synimin e knaqsis s
All-llahut, dhe na msoi kt lutje t mrekullueshme gjithprfshirse e t gjr: "Zoti yn na jep t
mira n kt jet, t mira edhe n botn tjetr, dhe na ruaj prej dnimit t zjarrit".
Ai kumtoi me ajetin Kur'anor: "Thuaj: Namazi im, kurbani im, jeta ime dhe vdekja ime jan
thjesht pr All-llahun, Zotin e botve!".
Se jeta e besimtarit nuk sht nj mozaik komponentesh t ndryshme e kontradiktore, por ajo sht
njsi unike, mbi t ciln dominon shpirti i adhurimit dhe llogaris, i prin besimi n All-llahun dhe
nnshtrimi imperativave t tij, ajo i prfshin t gjitha sferat e jets, tr fushat e angazhimit, mbar
llojet e punve kur realizohen me sinqeritet, qllim t pastr, kur me t sht pr qllim knaqsia e
All-llahut dhe jan n prputhje me metodologjin e vrtet me t ciln erdhn Pejgambert. kjo
dshmon se ai sht Pejgamber i unitetit, mirkuptimit dhe harmonis s plot e t prkryer, ai sht
prgzues dhe qortues n t njjtn koh. Ai e zhduki teorin e ndarjes mes fes dhe bots
(shkencs sh.p.), tr jetn e bri adhurim, tr tokn e bri xhami, e shpiu njeriun prej taboreve t
konfrontuara e ndrluftuese n nj front t gjer t puns s mir, shrbimit t dobishm njerzimit,
dhe krkimit t knaqsis s All-llahut; pr at, sheh mbretr me veshje t varfanjakve, asket me
veshje t mbretrve dhe princave, kodra t butsis dhe burime t dituris, adhurues t nats dhe
kalors t prhershm pa ndonj kontrast apo vshtirsi, rregullim apo dhun.

KRIJIMI I LIDHSHMRIS S SHENJT T PRHERSHME NDRMJET FES DHE

SHKENCS, LIDHJA E RRJEDHS S NJRS ME TJETRN, HIPERBOLIZMI I
VLERS S DITURIS DHE STIMULIMI PR T
Prej mirsive t amshueshme t Pejgamberit ton Muhammedit s.a.v.s. dhe karakteristikave t
Pejgamberis dhe thirrjes s tij, sht se ai e ndrtoi lidhjen e shenjt t prhershme ndrmjet fes
dhe shkencs, e lidhi rrjedhn e njrs me tjetrn, e ngriti vlern e shkencs dhe nxiti pr t sa q
m nuk mund t shtohet kurrgj, dhe rezultati natyror i ksaj sht ekzistimi i nj lvizje shkencore
dhe krijuese e cila nuk e ka shembullin n historin e cikleve dhe kulturave t cilat jan ngritur mbi
bazn e fes dhe shpalljeve hyjnore.
Argument m i madh pr kt sht se n shpalljen e par e cila i zbriti Muhammedit s.a.v.s. Allllahu i Madhrishm, krijues i kozmosit, e begatoi gjinin njerzore me veorimin e saj me dituri,
dhe e prmendi n t metodn e tij me t ciln u lidh historia e shkencs dhe zhvillimi i saj, e prej
saj rezultoi lvizja e shkrimit dhe arsimimit, dituria u transferua prej nj individi n tjetrin, prej nj
shekulli n shekullin tjetr, prej nj brezi n brezin tjetr, atij i takon merita e shprndarjes s
dituris n bot dhe prhapjes s saj n nj rreth m t gjer q u njoh pr ndonj vler apo nevoj
prej nevojave njerzore psikike, mbi t u ngrit bota e shkollave dhe universiteteve si dhe roli i
shkencs dhe bibliotekave.
Gjith rrethanat historike dhe logjike, nse shikohet shtja me rrethana dhe analogji njerzore
prjashtonin mundsin q t prmendet n kontekstin e ksaj shpallje t par "lapsi", kjo shpallje i
zbret nj njeriu q s'dinte shkrim - lexim, te nj popull analfabet dhe n nj vend t, prapambetur,
atje nuk kishte gj m t rrall dhe m t uditshme se sa ky mjet prej druri i cili quhet "laps", pr
kt, ofiqi i njohur e prgjithshm pr arabt ishte "analfabet".
"Ai sht q arabve t pashkolluar u drgoi Pejgamberin nga mesi i tyre q t'ju lexoj ajetet
e tij, t'i pastroj ata, t'ua msoj librin dhe sheriatin, edhe pse m par ata ishin n nj
humbje t dukshme".
Kur'ani e rrfen thnien e ifutve t cilt ishin fqinj t arabve n Medine, njohs t tyre me
rregullat e fqinjsis dhe bashkjetess, "Ne nuk kemi kurrfar prgjegjsie ndaj t t paditurve
(arabve analfabet)".
N kt popull u karakterizua Pejgamberi - t cilit i zbritte shpallje, me mosdije t plot t shkrim leximit. All-llahu xh.sh. thot: "Po kshtu me urdhrin ton Ne t shpallm edhe ty shpirtin
(Kur'anin). Ti nuk ke ditur ka sht libri (Kur'ani) as 'sht besimi, por Ne at e bm drit
me t ciln e vm n rrug t drejt at q dshirojm prej robrve tan. N t vrtet, edhe
ti udhzon pr n rrugn e drejt". Po ashtu thot: "Ti (Muhammed) nuk ishe q lexon ndonj
libr para ktij e as q shkruajshe at me dorn tnde t djatht, pse ather do t dyshonin
ata t prishurit".
Pejgamberit q s'dinte shkrim lexim, i zbret shpallja e par n shpelln Hira, gj q sht lidhje e
toks me qiellin dhe natyrisht n rend t par edhe lidhje e qiellit me tokn, pas nj periudhe e cila
zgjati dhe qndroi gjasht shekuj, dhe shpallja (e par sh.p.) nuk fillon me urdhrin e adhurimit,
njohjen e All-llahut t Madhrishm dhe nnshtrimin atij, apo thirrjen n All-llahu xh.sh. t cilat
jan prej gjrave pozitive; apo braktisjen e idhujve dhe putave, vajtimin e xhahilijetit, dokeve dhe
zakoneve t tij, t cilat jan prej gjrave negative, gj q plotsisht do t ishte me vend, por shpallja
fillon me fjaln "Lexo":

"Lexo, me emrin e Zotit tnd, I cili krijoi (do gj). Krijoi prej nj gjaku t ngjizur (n mitrn
e nns). Lexo! Se Zoti yt sht m bujari! Ai q e msoi (njeriun) t shkruaj me pend. I msoi
njeriut at q nuk e dinte"; ishte nj ngjarje madhshtore historike, hapi horizonte t reja e t
gjera pr logjikimin e njeriut dhe studimin e mendimtarve dhe historianve. Ky ishte sinjal i madh
dhe i qart se ky Pejgamber i cili nuk di shkrim-lexim, do t hap nj flet t re n historin e
njerzimit dhe historin, karakterizohet me lexim n kuptimet e saja m t gjera dhe m t thella,
karakterizohet me ngritjen e shtetit t shkencs dhe fillimit t epoks s lulzimit (prparimit) si dhe
me shoqrimin e fes me shkencn, shoqrohen dhe ndihmohen n formulimin e ri njerzor.
Mirpo, piknisja e artit t leximit dhe shkencs n gjirin e ksaj Pejgamberie, do t jet n emr t
Zotit, i cili e krijoi kt kozmos dhe e krijoi njeriun, pra, do t jet i prshkruar me besimin n Allllahun xh.sh. dhe njohjen e tij t vrtet, marshon prpara n rrugn e tij n dritn e tij dhe nn
udhzimin e tij, dhe thot: "Lexo, me emrin e Zotit tnd, i cili krijoi", duke e njohur qensin e
njeriut dhe prbrjen e tij, pr at, nuk e kaloi kufirin e tij dhe nuk mashtrohet me aftsit e tij n
lmin e shkencs, logjiks, shkathtsis dhe shkaqeve t nnshtrimit t kozmosit, dhe tha: "krijoi
njeriun prej nj gjaku t ngjizur (n mitrn e nns)".
Pastaj e nderoi vlern e lapsit, e lartsoi rndsin, dobin dhe rolin e tij t madh n botn e
shkencs, leximit, arsimit dhe edukimit, ai ishte q nuk hasej leht n Mek dhe Gadishullin Arabik,
ka qen i posam pr nj numr shum t kufizuar, pr kt, u popullarizua lexuesi i ditur n
Gadishullin Arabik me fjaln "Katib-shkrues", dhe tha: "Ai q e msoi (njeriun) t shkruaj me
pend".
Pastaj tregoi n afinitetin e njeriut pr shkencn bashkkohore e cila sht nxjerur nga t vrtetat
fetare; kozmike, shkencat dhe artet, zbulimet dhe shpikjet, zgjerimi i horizonteve t dijes, dhe se
burimi i gjith ksaj sht t msuarit hyjnor dhe prgatitja e njeriut pr njohjen e t panjohurs dhe
zbulimin e t pazbuluars, dhe tha: "I msoi njeriut at q nuk e dinte".
Kjo sht shpallja e par q i zbriti Muhammedit s.a.v.s. dhe prologu i saj, e fillimi dhe titulli kan
ndikim t madh n t gjith periudhat q do t pasojn dhe n prcaktimin e natyrs e cila do t
dominoj mbi nj shkenc, thirrje apo drejtim, kjo fe mbeti, dhe vazhdon t jet e lidhur me
shkencn dhe ta shoqroj at, ta pasoj dshirn e gjinis njerzore n arsimim dhe fuqi pr t'i
zgjidh problemet e reja n t cilat hasin gjeneratat njerzore, mendja e njeriut dhe kultura e
shndosh, pa mos e injoruar shkencn dhe mos u friksuar pr punn e logjiks.
Ka religjione t cilat jetn e tyre e shohin n vdekjen e shkencs, dhe lulzimin e ngadhnjimin e saj
e shohin n disfatn e shkencs, gj q ilustrohet me nj rrfim i cili thot: Nj miz sht ankuar te
Sulejmani a.s. pr ern e fort, duke i thn: Era na mundon shum dhe bn padrejtsi ndaj nesh,
ngase ne mizat nuk mund t qndrojm me at, kur fryn, ne ikim. Hazreti Sulejmani tha: patjetr t
sillet i pandehuri, dhe e thirri ern, kur miza m fluturoi, dhe tha: Si t gjykojm pr nj shtje n
mosprezenc t paditsit. Kshtu sht rasti edhe me pjestart e religjioneve t shumta, e n radh
t par religjionit Brahmanit n Indi. Priftat dhe shrbyesit e tij; po ashtu rrfimi i konfliktit
ndrmjet kishs krishtere dhe shkencs n Evrop. sht shum i njohur libri i amerikanit Draper,
me titull: "Conflict bet ween religjion and science - konflikti ndrmjet fes dhe shkencs", sht
prej dshmive historike dhe veprave t ndritshme t prfshira me t dhna dhe aspekte. Numri i
viktimave t gjykatave t inkuizicionit, n Evropn e Mesjets, dhe trysnis kishtare e arriti shifrn
dymbdhjet milion, e ky numr, sht i dyfisht, nga numri i viktimave n luftn e par botrore,
ai arriti n 6.400.000 njerz.
Kur'ani, zbriti, e lartsoi vlern e dituris dhe e ngriti pozitn e dijetarve sa q nuk e ka shembullin
n librat e mparshm dhe religjionet e vjetra, e karakterizoi shkencn dhe shkenctart me tipare

me t cilat arritn deri n grad m posht se grada e Pejgamberve dhe mbi do grad prej gradave
t njerzve. Lexuesit i mjafton fjala e All-llahut: "All-llahu vrtetoi se nuk ka Zot tjetr prve
Tij, e dshmuan edhe engjjt e dijetart dhe se Ai sht zbatues i drejtsis", dhe fjala e Tij
drejtuar Pejgamberit s.a.v.s.: "Thuaj: Zoti Im m shto dituri". Po ashtu fjala e Tij: "A jan t
barabart ata q din dhe ato q nuk din".Po ashtu fjala e Tij: "All-llahu lartson ata q
besuan prej jush, i lartson n shkall t lart ata t cilve u sht dhn dituri", po ashtu fjala
e Tij: "Po All-llahut ia kan frikn nga robrit e tij vetm dijetart".
E prsa u prket haditheve prej tyre i mjafton lexuesit fjala e Pejgamberit s.a.v.s. "Vlera e dijetarit
ndaj adhuruesit sht si vlera ime ndaj m t ultit prej jush", dhe po ashtu hadithi: "Dijetart jan
trashgimtar t Pejgamberve, gjersa Pejgambert nuk kan trashguar dinar apo dirhem (emra
t banknotave t athershme sh.p.), por ata trashguan dituri, e kush e merr at, e ka marr hisen
m t madhe",
Prej ktij begatimi t shtjes s shkencs dhe stimulimi pr t, rezultoi ai aktivitet, apo thn m
mir, entusiazmi shkencor dhe prkushtimi i shkencs n historin Islame, nisi kjo lvizje
shkencore botrore e prhershme, hapsira kohore e s cils sht prej hapsirave m t mdha
kohore, siprfaqja e s cils sht prej siprfaqeve m t mdha, dhe sfera intelektuale e s cils
sht m e gjr prej t dy sferave.
Ktu mjafton dshmia e studjuesit t madh perndimor dhe historianit t njohur freng Dr.Gustaf
Lebonit, n librin e tij t njohur "Hadaretul Arab Civilizimi i arabve", i cili thot: "Njeriu
jashtzakonisht habitet prej zellit me t cilt arabt iu rrekn studimit, nse ekziston ndonj popull i
cili sht barazuar me arabt n at, dije se ti nuk do t gjesh popull i cili ua ka tejkaluar arabve,
si supozohet, arabt kur dominonin mbi nj qytet prkujdesin e tyre e drejtonin n ndrtimin e
xhamive dhe hapjen e shkollave nse qyteti ishte i madh, ata hapnin shum shkolla, prej tyre jan
edhe njzet shkollat pr t cilat rrfeu Benjamin Et-Tatbeliu i cili vdiq n vitin 1173 t ers s re,
sepse i pa n Aleksandri, e kjo prve prfshirjes s qyteteve t mdha si: Bagdadi, Kajroja,
Toledoja, Kordoba etj, universitetet e t cilave ishin t pajisura me laboratore, opservatoriume dhe
biblioteka t pasura, si dhe do gj q ndihmon n studimin shkencor. Arabt vetm n Spanj
kishin 70 biblioteka t prgjithshme. N bibliotekn e halifit Hakemi i II-t n Kordob, kishte
800.000 libra, 44 vllime prej t cilave ishin bibliografi, si transmetojn historiant arab, pr kt
shkak thuhet: Se Sharli (Charles) i urt nuk mundi t tuboj n bibliotekn mbretrore t Francs,
pas 400 vjetve, m tepr se 900 vllime, gati nj e treta e tyre kishte t bj speciali me shkencn
metafizike.
Roli i misionit Pejgamberik dhe thirrjes Islame n udhzimin e shkencs n qllimin real dhe
drejtimin e saj q ta luaj rolin e saj pozitiv, konstruktiv, t dobishm, produktiv, shptues prej hutis
dhe shqetsimit, kontradikts dhe dyshimit, ka qen m i rndsishm dhe m i vlefshm se sa roli i
tij n aktivizimin dhe zgjerimin e lvizjes shkencore.
E kjo, ndodhi ngase njsit shkencore kan qen t shkaprderdhura, bile n t shumtn e rasteve
kan qen kontradiktore, pr at shkenca natyrore nuk sht n prputhje me fen; shkenca
filozofike e lufton fen; madje edhe shkencat matematikore dhe mjeksia t cilat ishin t pastra,
ndonjher ekspertt e saj dilnin me rezultate negative ateiste n t. N Greqi, e cila ia tejkaloi bots
bahkkohore pr disa shekuj n shkencat filozofike dhe matematik, kishte dijetar, o ateist, o
idhujtar, dhe shkencat e shkollat e saj ideologjike u bn rrezik pr fen, ndrsa pr ateistt
argument e model, pr at, prej t mirave m t mdha t Islamit sht se ai tregoi pr njsin e cila
i lidh njsit shkencore mes veti, kjo iu mundsua atij, ngase ai e filloi udhtimin e vet n fushn e
shkencs dhe njohuris n baza t shndosha, e filloi me besimin n All-llahun xh.sh., krkimin
ndihm prej tij dhe mbshtetjen n t, duke vepruar sipas fjals s All-llahut drejtuar Pejgamberit t

Tij: "Lexo me emrin e Zotit tnd i cili krijoi (do gj)", fillimi i shndosh n t shumtn e
rasteve garanton mbarim t shndosh, pr kt, me ndihmn e Kuranit dhe imanit, arriti ta
zbuloj njsin e cila i lidh njsit njra me tjetrn, e ajo sht njohja e All-llahut t Madhrishm,
dhe kjo sht ajo me t ciln i lavdroi All-llahu xh.sh.robrit e vet besimtar: "dhe thellohen n
mendime rreth krijimit t qiejve e t Toks (duke thn): Zoti yn, kt nuk e krijove kot, I
Lartsuar qofsh, ruana prej dnimit t zjarrit".
Po ashtu, njsit kozmike prej dukurive, ndodhive dhe ndryshimeve dukeshin se jan n kontrast
dhe kontradikt q e v njeriun n huti dhe shqetsim, e ndoshta onin n mosbesim dhe ateizm,
mohim dhe kundrshtim t Krijuesit dhe Rregulluesit t kozmosit, e shkenca Islame e bazuar n
besim dhe Kuran, tregoi n njsin e cila i tubon kto njsi kozmike, e ajo sht vullneti i Allllahut triumfues dhe urtsia e tij e shklqyeshme.
Shkenctari i madh perndimor-gjerman "Herold Hofdenxh" tregoi pr rndsin e gjetjes s ksaj
njsie dhe rolin e saj aktiv n jetn e njeriut dhe zhvillimin e shkencs dhe etiks, ai thot: "Ideja e
do feje ndrtohet mbi monoteizm, e ajo thirret n at se shkaku i ekzistimit t gjith asaj q ka n
gjithsi sht nj, dhe pa mar parasysh problemet t cilat ndodhin n kt ide n mnyr
kontinuitive, ajo bindje l gjurm t dobishme dhe t rndsishme pr natyrn njerzore, e ajo sht
se pjestarve t ksaj feje u sht e leht bindja se tr gjrat n bot jan t lidhura sipas nj ligji
pa mos u ndal n diferencat dhe detajet, pr at, pasi sht nj, ather obligohet q edhe ligji t
jet nj. Filozofia mesjetare nguliti n mendjet e njerzve iden e ekzistimit t ksaj njsie n
plotsin e vrejtur n bot, ideja nga e cila ishte larg njeriu jointelektual me ndikimin e ekzistimit
t plotsin n dukurit natyrore n t cilat bredhte dhe zhytej, dhe i shpton nga dora e tij litari i
njsis i cili e lidh kt plotsi.
Me kt, shkenca u b e mirseardhur, e dobishme, q t on te All-llahu xh.sh. duke e koncentruar
mundin e vet n at q i bn dobi njerzimit dhe e bn t lumtur shoqrin dhe qytetrimin, dhe
ishte begatia m e madhe pr mendimin dhe orvatjen njerzore, e ndrroi zhvillimin e njerzimit
dhe rrjedhn e mendimit njerzor.
Shkenctart perndimor e kan pranuar rndsin e Kuranit pr shkencat dhe mendimin njerzor.
Ktu do t prmendim vetm dy dshmi:
G.Margoliouthi i cili u njoh me sulme ndaj Islamit, n hyrjen q ia bri biografis s J.N.Rodwellit,
thot:
"Studiuesit jan unik n at se Kurani z vend t dalluar n librat e mdha fetare, edhe pse ai sht
m i ri prej ktyre librave, t cilt e ndrtuan historin, por ai ua tejkalon t gjithve n ndikimin q
shkakton huti te njeriu, ai formoi mendim t ri njerzor dhe i forcoi bazat e nj shkolle etike t
dalluar.
Hartwig Hirschfeldi thot:
"Nuk ka pse t habitemi kur thuhet se Kurani sht burim i shkencave. E gjith ajo pr t ciln foli
Kurani, pr tokn, jetn njerzore, tregtin dhe zejet, ka qen tem studimi e dijetarve dhe
komentatorve (mufesirave), ata u bn vshtrim atyre n librat e veta dhe komentimin e tyre t
Kuranit, kjo hapi nj terren t gjer pr hulumtim dhe studim n t, prej rrugs s tij, u prgatitn
rrugt e prparimit t muslimanve n shkenca t ndryshme. Ai nuk e kufizoi ndikimin e tij vetm
te arabt, por ai i shtyri filozoft ifut q ti pasojn hapat e arabve n shtjet fetare metafizike,
dhe nuk ka nevoj t prmendet se sa pat dobi apologjetika krishtere prej studimeve t arabve n

teologji".

PRDORIMI I SHKENCS DHE LOGJIKS, DHE SHFRYTZIMI I SAJ MADJE EDHE

N SHTJET FETARE, DHE NXITJA PR T PRSIATUR N SHPIRTRA DHE
HORIZONTE.
Nuk njohim ndonj fe prej feve, e as libr prej librave qiellor, e cila ka thirr n prdorimin e
logjiks dhe shfrytzimin e saj n t menduar dhe konkludim, lidhjen e pasojave me shkaqet dhe
rezultateve me premisat, vshtrim dhe prkujtim, qortim t pasivizimit t aftsis t ciln All-llahu
ia fali njeriut pr t soditur at q sht rreth tij, shmangies nga dshmit e All-llahut n persona
dhe horizonte, vende dhe popuj, shembuj dhe leksione q kaluan n jetn e popujve dhe ajo q u pa
prej rezultateve t veprave dhe moralit, n nivel t individve, popujve, pushteteve dhe kombeve,
ashtu si veproi pr kt Kurani.
Ai nxiti n prdorimin e shqisave t dukshme, prej t cilave m i rndsishm sht syri, dhe
shfrytzimin e tyre n t shikuarit e shndosh, ashtu q t oj prej t vrejturit n fakte, kjo sht
hapi i par, dhe thot: "Si nuk kan par ata se Ne e sjellim ujin n Tok t that dhe me t
nxjerrim bim q prej tyre ushqehen kafsht e tyre, bile edhe ata vet. A nuk jan duke par
(e t kuptojn)?".
E qortoi paralizimin e ksaj fuqie madhshtore e cila sht mjet i udhzimit, dhe thot: "mirpo
ashtu u verbuan (nga rruga e drejt) dhe u shurdhuan (nga e vrteta). Pastaj (pasi i zuri belaja)
All-llahu u pranoi pendimin. Mirpo, m von shum prej tyre mbetn t verbr e t
shurdhr. All-llahu di pr at q punuan"; poashtu thot: "Thuaj: A jan baras i verbti dhe ai
q sheh? A nuk mendoni?"
Po ashtu thot: "Shembulli i gjendjes s ktyre dy grupeve sht (i atyre q nuk besuan) si ai i
verbri dhe i shurdhti dhe (i atyre q besuan) si ai q sheh dhe dgjon. A jan n pozit t
barabart? A nuk prkujtoni?!" Po ashtu thot: "thuaj a sht i barabart i verbri me at
q sheh, ose, a jan t njejta errsirat me dritn". Po ashtu thot: "Nuk jan t barabart i
verbri dhe ai q sheh".
N fund t qortimit thot: "Sa e sa argumente ka n qiej e n Tok, t cilt i shohin, por ata nuk
i vshtrojn fare", dhe e ngjall krshrin te logjikuesit duke thn: "pra merrni prvoj o ju
t Zott e mendjes". E pr sa i prket nxitjes s Kuranit pr prdorimin e logjiks dhe ngjalljen e
krshris tek ata q mendojn, n Kuran sht prsritur fjala "T logjikoni" n 23 ajete, n t
cilt sht theksuar: "Q ju t logjikoni","A nuk logjikoni", dhe fjala e Tij: "Nse ju logjikoni",
sa pr ilustrim i prmendim ajetet vijuese: "Kshtu, q ti kuptoni, All-llahu ua shpjegon
argumentet e veta", "Ne pra, u kemi sqaruar faktet nse ju i kuptoni", "Po a nuk po kuptoni
se bota tjetr sht m e mir (se ajo ka merrnit ju) pr ata q ruhen", "A nuk e kuptoni se Ne
ua shpallm librin n t cilin gjendet krenaria e juaj", "E ju (Mekas) me siguri kaloni atypari
mngjes (ditn) e mbrmje (natn). Pra, a nuk mblidhni mend?", gjersa xhehennemlinjt i
karakterizon me mos shfrytzimin e tyre kt sens t lartsuar, dhe thot: "Dhe thon: Sikur t
kishim dgjuar dhe pasur mend, ne nuk do t ishim ndr banuesit e zjarrit"; po ashtu fjala
"Logjikojn" ka ardh pr lavdrim apo pohim n m shum se njzet vende.
Po kshtu veproi Kurani me thirrjen n mendim dhe lavdrimin e atyre t cilt mendojn, kjo fjal
sht prmendur n Kuran 11 her, si sht ajeti i ndershm: "Pr ata q All-llahun e
prmendin me prkujtim kur jan n kmb, kur jan ulur, kur jan t shtrir dhe thellohen

n mendime rreth krijimit t qiejve e t Toks", "Ti rrfe tregmet (ummetit tnd) n mnyr
q ata t mendojn", "Vrtet, n gjith kt ka fakte pr njerzit q thell mendojn".
Rezultati i saj krahas udhzimit n t vrtetn madhshtore pr t ciln tregoi Kurani me ajetin e
tij pr ata prdorues t logjiks dhe mendimit n mnyr t drejt, "Zoti yn, kt nuk e krijove
kot", - ishte aktiviteti ideor botror n do sfer prej sferave t shkencave, teknologjive dhe
kulturs, ndikimi i tij u pa n tr botn, dhe sikur u hap nj dritare dhe vrim e gjer nga e cila
hyn drita dhe ajri i kthjellt, dhe sikur u kthye apo u el ai dry t cilin ia kishin vn armiqt e
liris dhe t menduarit t shndosh, apo prfaqsuesit falsifikues t religjioneve t vjetra, mendjes
njerzore. Bota u zgjua nga gjumi i saj i thell i cili zgjati me shekuj dhe mijra vjet, filloi ta fshij
nga syt e saj gjumin e thell, t prparoj me hapa t shpejt n kompensimin e asaj q i kaloi prej
prparimit, ngritjes, tejkalimin e vshtirsive dhe eliminimin e pengesave dhe barierave n
marshimin e tij t gjat, pr kt ndikim botror dhe pr kt dridhje t fort e t but n t njejtn
koh, flet shkenctari i madh frng Jolivet Castelot, i cili n librin e tij : "Zakoni i historis - Laloi
de l-historie", thot:
"Prparimi i arabve pas vdekjes s Pejgamberit, ishte i madh, ndodhi me shpejtsi m t madhe q
mundej, koha ishte e prgatitur pr prhapjen e Islamit dhe qytetrimi Islam pati nj ngritje t
shklqyeshme, arriti sukses n do vend me lirimet me mendjemprehtsi t rrall. Ndikimi i tij u
reflektua n arte dhe letrsi, poezi dhe shkenca, dhe brenda disa shekujve, arabt e kapn me dort e
veta kandilin e drits intelektuale, i prfaqsuan tr njohurit njerzore t cilat kan t bjn me
filozofin, astronomin, kimin, medicinn dhe shkencat psikologjike (shpirtrore). U bn krijues
t mendimit, zbulues dhe shpiks, jo n kuptimin e njohur, por me at q arritn prej metodave
shkencore t cilat i prdorn me nj aftsi shum t shklqyeshme, edhe pse qytetrimi arab qe
jetshkurt, por pati ndikim t madh. E neve nuk na mbetet, pos t shfaqim keqardhje pr rnien e
saj".
Pastaj vazhdon m tutje dhe thot:
"Nse elita e vendeve kan qen njerz q kan ln gjurm, puna e cila sht kryer rreth tyre, ka
qen m e lart se ata, prej saj sht ngritur nj qytetrim i befasishm. Evropa i ka borxh civilizimit
arab pr prparimin q arriti prej shekullit t X-t deri n shekullin e XIV-t. Prej Islamit e mori
(Evropa sh.p.) iden filozofike shkencore t ciln e pasoi me cungim n mesjet, Evropa do t na
paraqitet neve e mjer dhe injorante para qytetrimit arab dhe para shkencs, arteve dhe letrsis
arabe. Evropa ia ka borxh ideve arabe, atmosfern e dobishme me t ciln u knaq n ato shekuj.
Kaluan katr shekuj dhe nuk ka n t civilizim tjetr pas civilizimit arab, dhe shkenctart e tij jan
barts t flamurit t saj values".
Gustav Leboni thot:
"Njerzit ia mveshin Fransis Bekonit rregullin e empirizmit, vrejtjes dhe logjiks induktive, t cilat
jan parim n bazn e studimit shkencor bashkkohor, por sht obligim q sot t pranohet se tr
kjo metod sht prej zbulimeve t arabve".
Robert Briffault n librin e tij "The making of humanity/" thot:
"Nuk ka asnj fush t zhvillimit Evropian, e q civilizimi Islam nuk ka pr t merit t madhe dhe
gjurm vendimtare t cilat kan ndikim t madh".
Po ashtu thot:

"Nuk kan qen shkencat natyrore, meritat pr t cilat u takojn arabve, ato t cilat e kthyen
Evropn n jet, por civilizimi Islam ndikoi n jetn e Evrops me faktor t shumt dhe t
ndryshm q prej kur i drgoi rrezet e tija t para n Evrop".
EKZISTIMI I POPULLIT I CILI DO TA MBAJ ME SUKSES PRGJEGJSIN E
PRKUJDESJES NDAJ BOTS DHE MBIKQYRJES S MORALIT DHE SJELLJES S
INDIVIDVE DHE POPUJVE.
Ajo pr t ciln dshmoi historia e gjat njerzore dhe psikologjia e etika, sht se synimet dhe
msimet e shquara dhe shembujt e lart praktik, nuk mund t formohen e edhe nse formohen nuk
mund t ekzistojn gjat, pa mos qndruar pas tyre nj grup njerzish apo thn m sakt nj popull
prej njerzve q e bart thirrjen e tyre, e ngrit flamurin e tyre, lufton n rrugn e tyre, dhe i jetson
ato praktikisht.
Pr at, shohim se msimet e disa Pejgamberve paqja e All-llahut qoft mbi to, e mos t bjm
fjal pr reformatort, msuesit e moralit dhe msuesit e mdhej t urtsis, nuk kan jetuar koh t
gjat pr shkak t mosekzistimit t popullit i cili do ta bart misionin e tyre, do ti prkushtohet me
zell rrugs s tyre dhe do ta praktikoj n jetn e tij, me qytetrimin, qeverit dhe shoqrit e tij, pr
at, n vendet npr t cilt u drguan, jeta u b si uji i madh i cili ka nj nivel t vetm t ngritjes,
gjersa popujt dhe kombet u bn kope bagtish t cilat nuk kan barinj.
Pasi All-llahu xh.sh. vendosi q Muhammedi s.a.v.s. t jet Pejgamberi i fundit dhe vula e
Pejgamberis pas t cilit nuk do t drgohet Pejgamber e as q do t shpallet libr nga qielli, e
siguroi njerzimin prej ktij rreziku, drgoi me Muhammedin s.a.v.s. nj popull komplet. Pr at,
drgimi i Muhammedit s.a.v.s. ishte drgim i shoqruar, drgimi i Pejgamberit i lidhur me drgimin
e popullit (Ummetit). All-llahu i Madhrishm e karakterizoi popullin (Ummetin) e tij me veti t
cilat nuk i prkasin vetm se t Drguarit, pa Pejgamberi, t urdhruarit prej All-llahut, dhe thot:
"Ju jeni populli m i dobishm, i ardhur pr t mirn e njerzve, t urdhroni pr mir, t
ndaloni nga veprat e kqia dhe t besoni All-llahun", po ashtu thot: "Dhe ashtu (sikur u
udhzuam n fen islame) ne u bm juve nj popull t drejt (nj mes t zgjedhur) pr t qen
ju dshmitar (n ditn e gjykimit) ndaj njerzve, dhe pr t qen i Drguari dshmitar ndaj
jush "
N hadithin e Pejgamberit ka ardhur konteksti i njjt. Pejgamberi s.a.v.s. nj grupi sahabesh u ka
thn: "Ju jeni drguar lehtsues, e nuk jeni drguar rndues"
Kto ndjenja t prgjegjsis s misionit dhe urdhrimit, i mbushnin kraharort e sahabeve Allllahu qoft i knaqur me to dhe atyre q i ndjekin ata me sinqeritet (tabiint). Pr at, kur e pyeti
Rustemi, komandanti i ushtris persiane, zotriun ton Ribij Ibn Amirin, t cilin e drgoi
komandanti i prgjithshm i ushtris muslimane zotriu yn Sad Ibn Ebi Vekasi All-llahu qoft
i knaqur me t, me krkesn e Rustemit, i tha: Pse erdht? (Ribiju) u prgjigj duke i thn: "Neve
na drgoi All-llahu q ta nxjerrim ate q do prej robrve, nga adhurimi i idhujve n adhurimin e Allllahut t vetm, dhe prej ngushtsis s ksaj bote n gjersin e saj, si dhe prej dhuns s feve n
drejtsin e Islamit".
Dhe kjo sht ajo gj e cila pati ndikim n zhvillimin e njerzimit, e kjo pr sa u prket njerzve,
ishte eksperienc e re n historin e feve, n historin e zhvillimit t popujve dhe n historin e
drejtimeve. Bri kthes n histori, sepse aktualiteti t cilin e jetonte bota njerzore n shekullin e
VI-t t ers son, gj q sht realitet n do koh, ishte m i gjer dhe m i lart se sa t ndikojn
n t individ t devotshm. Kurani dshmon pr ekzistimin e individve t devotshm te ifutt

mbi t cilt ra hidhrimi i All-llahut, dhe thot: "Ata (ithtart e librit) ka q jan n rrug t
drejt, gjat nats lexojn ajetet e All-llahut duke u lutur. I besojn All-llahut dhe dits s
gjykimit, kshillojn pr t mir dhe largojn nga t kqijat, prpiqen pr pun t dobishme, e
edhe ata jan prej t mirve".
Mirpo, ata nuk kan patur ndikim n shoqrin njerzore dhe n zhvillimin njerzor, sepse ata
ishin individ, gjersa popujt, nuk u vnin pesh individve, pr at, n do koh dhe vend, ka patur
dhe do t ket individ t devotshm t cilt dallohen nga njerzit tjer n disa pun, sjellje dhe
adhurim e (ibadete) t tyre, por zbraztia ekzistuese dhe kriza ekzistuese n nivel t popujve dhe
kombeve dhe n nivel kulturor e social, nuk mund t plotsohet, vetm se ather kur do t jet
prosperiteti, shembulli i mir dhe mostrat praktike n nivel t shoqris njerzore e cila i paraqet
msimet Pejgamberike t lartmadhrishme, parimet dhe moralin e lart dhe etikn ideale
individuale dhe shoqrore n sfern e qeveris dhe politiks, tregtis dhe marrdhnieve
ndrnjerzore, jets private dhe shoqrore, mnyrn e veprimit me individ dhe grupe, popuj dhe
pushtete, n disponim dhe hidhrim, n paqe dhe fushbetej, n skamje dhe pasuri, si dhe t jet
natyra e prgjithshme e bashksis (xhemaatit) dhe popullit, dhe karakteristika e saj e shquar.
Po t ktill kan qen edhe sahabt- All-llahu qoft i knaqur me to, t cilt u rritn n gjirin e
Pejgamberis dhe diplomuan n shkolln e besimit dhe Kuranit. Nj prej dijetarve jo ekstrem
perndimor, dhe njohs i historis s popujve dhe kulturave, shum bukur e ka ilustruar gjeneratn e
cila ka qen bereqeti i Pejgamberis dhe far e Kuranit dhe shum bukur ka treguar pr
karakteristikn e tyre t shquar t prbashkt, shkenctari gjerman "Cae Tani Katani" n librin e
tij: "Vitet e Islamit" thot:
"Ata sahab (t ndershm) kan qen prfaqsues t sinqert t trashgimis morale t Pejgamberit
t All-llahut xh.sh., thirrsit e Islamit n ardhmri dhe barts t msimeve t Muhammedit s.a.v.s. t
cilat ua transmetoj t devotshmve dhe t mbrojturve prej t palejuarve (harameve). Me ta e ngriti
lidhjen e tyre t vazhdueshme me Pejgamberin e All-llahut dhe dashurin e tyre t sinqert ndaj tij,
deri n nj bot prej ideje dhe ndjenjash, sa q nuk sht par rreth m i lart dhe m i ngritur n
aspektin qytetrues dhe shoqror se ai. Nuk ka dyshim se tek ata sahab, u bn ndryshime me vler
t madhe nga do aspekt. M von, ata e dshmuan n rastet m t rnda luftarake se parimet e
Muhammedit s.a.v.s. jan mbjellur n tokn m pjellore e cila mbiu bim t mira, e kjo, nprmes
njerzve me cilsi shum t larta. Kan qen nxns prmendsh t librit t shenjt dhe sekretart e
tij. Ishin mbrojtsit e gjith asaj q e morn prej Pejgamberit t All-llahut, qoft n form t fjals
apo urdhrit. Ata kan qen prijsit e hershm t nderuar t Islamit, prej t cilve lindn fukahat
(juristt Islam), shkenctart dhe muhaditht (tradicionalistt) e par t shoqris Islame".
Ktij ummeti (populli) i sht dhn prsipr prgjegjsia e prkujdesjes ndaj bots dhe mbikqyrja
e moralit dhe drejtimeve, sjelljes s individve dhe popujve, prgjegjsia e dshmis me drejtsi pr
hir t All-llahut, urdhrimit n t mir dhe ndalimit nga e keqja, dhe konsiderimit t vetes popull i
cili do t pyetet Ditn e Gjykimit se sa e ka kryer kt obligim, do t jap llogari pr lshimet n
kt dhe marrjen me vetveten, pr at All-llahu xh.sh. thot: "O ju q besuat! Bhuni plotsisht t
vendosur pr hir t All-llahut, duke dshmuar t drejtn, dhe t mos u shtyj urrejtja ndaj
nj populli e ti shmangeni drejtsis; bhuni t drejt, sepse ajo sht m afr devotshmris.
Kinie dro All-llahun se All-llahu di hollsisht pr at q veproni".
Ia trhjek vrejtjen pr lshimet e tij n kryerjen e obligimit t vet, prhapjen e trazirave dhe
rmujs, pr at i thot atij grupi t vogl numri i pjestarve t t cilit nuk i kalonte disa qindra n
jetn fillestare t Medines, i cili u urdhrua t vllazrohet dhe t formoj qelizn Islame t ngritur
mbi baz t besimit dhe thirrjes (misionit): "E nse nuk e bni at (t ndihmoni e t kujdeseni pr
njri tjetrin), bhet trazir dhe rrmuj e madhe n Tok", ather, do t bhet puna me

ummetin (popullin) Islam i cili e mbush tokn dhe posedon pushtete t mdha e potenciale t pasura
njerzore, nse i shmanget pozits s tij prijse dhe misionare, apo obligimit t tij shoqror, e ai
sht mbikqyrja e moralit, animeve, orientimeve, ndihmn e t shtypurit dhe ndalimin e tiranve
nga padrejtsit.
Kurani e prmend kt ummet (popull) me kt pozit prirse misionare, obligimin reformues dhe
prgjegjsin e urdhrimit n t mir dhe ndalimit nga e keqja, duke ua apstrahuar at popujve t
mparshm dhe nxitur ndjenjat e prgjegjsis te ummeti n kohn e sotme, dhe thot: "E prse t
mos ket pasur nga breznit q ishin para jush, t zott e mendjes e t nderit q t ndalonin
rregullimin e kaosit n Tok, prve nj pakice, t cilt i shptuam (ngase u frenuan nga t
kqiat), e ata q ishin mizor u dhan pas knaqsive si t shfrenuar, duke vazhduar t jen
mkatar". Kjo krkon q veprimtaria e ndikimit n civilizimin njerzor dhe shqyrtimi i saj n
ndrkoh, t jet prej fillimi, gjersa pengimi i elementeve destruktive dhe zhdukse si dhe
drejtimeve t mbrapshta shkatrruese, pr t, t jet i prhershm.
UNITETI IDEOLOGJIK CIVILIZUES BOTROR
N fund, e jo definitivisht pr t fundn her, ai unitet botror far nuk ka par historia n shtrirje,
thellim dhe qndrueshmri n periudhat e ndryshme t civilizimit dhe shoqris njerzore, ai sht i
cili u ngrit, dhe vazhdon t qndroj i ngritur, mbi bazn e unitetit t besimit e q sht besimi i
njshmris s All-llahut (Teuhid), dhe besimi n Pejgamberin e Muhammedit s.a.v.s. dhe jets
pas vdekjes, dhe unitetin e vshtrimit t fenomeneve kozmike, fuqis hyjnore dhe motivimit t saj,
vlersimi i esencs s sendeve dhe vlera e tyre n baz t besimit n All-llahun xh.sh., qllimit t
krijimit dhe faktit se kjo jet sht kufizuar dhe e kalueshme, besimit n vlerat dhe idealet n t cilat
thirri Islami dhe i prezentoi shembulli i Pejgamberit s.a.v.s., jeta e sahabve dhe gjenerats s par
ideale, duke patur parasysh eprsin dhe dallimin n prpikshmri dhe korrektsi ndaj tij, dallim t
cilin e imponon natyra njerzore, ndryshueshmria e kohs, ambientit, edukats dhe faktorve t
jashtm, por konvergjenca mes shoqrive Islame n do shekull pas shpalljes s Islamit, sht m e
dukshme, m e madhe dhe me rrnj m t thella nga do konvergjenc tjetr n mes pjesve t nj
populli dhe pjestarve t nj feje.
Pastaj, uniteti civilizues, deri n mas t madhe, i ngritur mbi bazn e normave ligjore t sheriatit
dhe msimeve morale, duke patur parasysh ndryshimin e pozitave dhe shkalln e veprimit sipas
ktyre normave dhe msimeve, sht ndryshim i patjetrsueshm kur mirren parasysh ndryshimet e
natyrave t popujve t cilt i prkasin Islamit, natyrat e vendeve dhe shekujve dhe natyrat e
sistemeve qeverisse, por ai sht civilizim i cili dallohet me natyr specifike Islame, ai sht
civilizim i cili n besim dallohet me njshmrin e Zotit (Teuhid); n shoqri me respektimin e
njerzimit dhe barazimin e individve t saj; n fushn e moralit dhe sjelljes me devotshmri ndaj
All-llahut xh.sh., nse shoqrohet me civilizimet tjera, turp dhe modesti; n fushbetej me
veprimtarin e dendur pr botn e ardhshme edhe luft pr hir t All-llahut (Xhihad); n jetn
personale dhe private, duke i kushtuar kujdes t madh "Pastrtis - tahare", e cila sht m specifike
se sa "Nedhafe" (mnjanim i mbeturinave sh.p.) n t ciln takohen civilizimet madhshtore dhe
shoqrit e shndosha, si dhe therjes s mishit t kafshve dhe shpendve.
Po ashtu, emrat e muslimanve n vendet e ndryshme, krahas largsis dhe dallimit n gjuh dhe
kultura, do her jan t dalluar, kryesisht arab, t marrur prej emrave t Pejgamberve dhe
sahabve, familjes s Pejgamberit dhe t devotshmve prej t parve (selefit), n to shihet besimi i
njshmris s All-llahut xh.sh. (Teuhid), apo kuptimi i adhurimit dhe falenderimit, e m tepr
emrohen me emrat Muhammed, Ahmed, nga dashuria dhe arritja e bekimit (t All-llahut xh.sh.)

KARAKTERISTIKAT E THEKSUARA T UNITETIT

Ky unitet fetar dhe civilizues, demonstrohet n unitetin e detyrave (farzeve), obligimeve
(vaxhibeve) dhe nj sr ceremonish fetare dhe ndodhi shoqrore; pes koht e namazeve falen n
koht e tyre (n baz t kohs s vendeve t ndryshme), namazet falen bashkrisht (me xhemat
sh.p.), me rekate t caktuara n xhami dhe faltore (t posame kur ka numr t madh njerzish si
bajramet sh.p.), pr at, do musliman, nga cilido vend qoft, dhe cilndo gjuh t flet, mund t
prezentoj n kto namaze apo t bhet imam (nse plqejn xhemati), pa mos pas nevoj pr
ndihmn e udhheqsit dhe instruksioneve lokale. Namazi i xhumas falet me kujdes t madh.
Kurani sht libri qiellor i vetm i cili lexohet, nxihet prmendsh dhe kndohet n do vend dhe
koh, ezani transmetohet prej gjitha xhamive n nj form, Ramazani sht muaji i agjrimit n
mbar botn Islame, sado q t ndryshojn stint, klima dhe vendqndrimet, muslimant i festojn
dy festa: Fitr bajramin dhe Kurban bajramin, i falin dy rekat falnderim ndaj All-llahut, pas tyre
vjen ligjerata, n kto dy festa, marrin pjes muslimant e t gjitha shtresave dhe klasave, njerzit i
drejtohen Mekes pr haxhillk, nga do largsi e madhe dhe vend i thell, e kjo zgjat pa ndrprer
n historin e gjat t Islamit, pa iu nnshtruar ndryshimeve politike dhe reformave ekonomike e
shoqrore; prshndetja e muslimanve n do vend sht paqe (e ajo sht: Esselamu Alejkum
paqja e Zotit qoft mbi ju), dhe e gjith kjo, sht nj shembull nga uniteti i cili nuk e ka shokun n
popujt, fet dhe shoqrit tjera.
Kt unitet t llojit t vet, e kan kuptuar dhe madhruar disa prej elits perndimore dhe ideolog e
publicist. Ktu do t prmendim vetm dy dshmi:
Hamilton Gibs thot:
"Islami sht nj koncept i koordinuar i cili u paraqit n forma politike e shoqrore dhe unitet fetar.
Ky koncept, prfshin nj fush t gjer t vendit dhe kohs; veorit e tij t ndryshme jan
demonstruar n vende dhe epoka t ndryshme, varsisht prej frkimit t tij me forcat e ndryshme
shoqrore dhe politike lokale; p.sh. Spanja n Verilindje t Afriks n Mesjet ka qen e lidhur me
djepin e Islamit n Azin perndimore, kultura e saj ka qen pjes prej kulturs s ksaj qendre
Islame. Por ajo dallohet n sfera t ndryshme dhe bart specifika me rolin e t cilave ka patur ndikim
t madh n Azin perndimore; ksisoj kan qen edhe vendet tjera kryesore t pavarura prej
tjerve, si nnkontinenti Indian, Indonezia, zonat shkretinore n jug t Rusis deri n kufijt e Kins
bartin karakteristika dhe veori lokale, por ato e ruanin natyrn e dalluar Islame".
Volfred Cavtwel Smithi thot:
"Ngadhnjimi i muslimanve, ishte ngadhnjim i brendshm pr fen e tyre, ata nuk arritn fitore
vetm n fushbetej, dhe jo vetm q patn ndikim n sfera t ndryshme t jets, por ata korrn
fitore n orientimin e ri t jets n prgjithsi dhe e natyralizuan at me nj natyr t veant, e kjo
sht ajo q njihet me emrin civilizim. N formimin e ktij civilizimi Islam, kan kontribuar faktor
t shumt, si ata arab dhe grek, civilizimi semit i Lindjes s Mesme dhe iranian sasanid si dhe
elementet hinduse. Por, gjenialiteti i muslimanve u demonstrua n koordinimin e ktyre faktorve
t shumt, shkrirjes s tyre n nj element t ri dhe nnshtrimi i tyre nj metode homogjene pr
jetn, pa mos i humb kto faktor veorit e tyre qensore, dhe n t kundrtn ata u zhvilluan n
mnyr kontinuitive. Islami qe ai i cili i zhvilloi dhe i prsosi kta faktor, u prgatiti atyre fuqi pr
ekzistenc. Ai i dha do sfere t jets natyr Islame t rndsishme, ai ishte baza dhe elementet e
saja prbrse, e prgatiti metodn Islame pr jet si unitet dhe fuqi. Ligji Islam, pati rol qensor n
formimin e ksaj fuqie t prbashkt. Ai sht i cili i koordinoi tr skajet e jets prej adhurimit e
deri te pronsia dhe pushteti, me rrymn e tij t veant t marrdhnieve. Ligji Islam ishte fuqi
unike e cila e lidhte shoqrin Islame prej Kordobs e deri n Meltan, ai sht i cili u prgatiti

individve t shoqris Islame unitet, i bri punt tjera jetsore t lavdishme dhe t grumbulluara
nga vet natyra e tyre, me natyrn qiellore; i dha kohs unitet q ta bj shoqrin t zhvilluar dhe
jetgjat, mbretrit dhe sulltant ndrroheshin, disa pushtete vinin e disa tjera binin, por roli i saj n
drejtimin e jets shoqrore n Tok sipas msimeve hyjnore ishte margjinal dhe sekondar".
Ai sht civilizim i cili u ngjesh me emrin e All-llahut dhe mbikqyrjen e tij, u ngjyros me ngjyrn e
All-llahut, dhe u ngrit mbi bazn e besimit imanit, pr at, ai nuk mund t zhveshet nga natyra
fetare, ngjyra hyjnore, dhe shpirti i besimit; dhe do gj q e kundrshton kt prej nacionalizmit
dhe fanatizmit pagan (xhahilijetit), lufts raciste dhe gryksis materiale, shthurjes morale apo
anarkis shoqrore, sht gj e prkohshme pr t, e ardhur apo importuar nga jasht, apo prej
mbeturinave t mjediseve dhe shoqrive nga t cilat u transferua elementi Islam, apo pr shkak
dobsis s njohurive Islame dhe prkushtimit t pakt ndaj Kuranit t ndershm, hadithit t
Pejgamberit dhe burimeve themelore primare t Islamit n kto vende.

FSHEHTSIA E SUKSESIT T ORVATJEVE REFORMISTE DHE PRTRIRSE

N HISTORIN ISLAME.
Dhe pr kt, vazhduan prpjekjet pr reform dhe prtrirje dhe luftimin e plangprishsis, risive
(bidateve) dhe gjurmve t injorancs (xhahilijetit) n historin e popujve dhe vendeve Islame, n
mnyrn e cila nuk ka patur rival n historin e popujve dhe feve joislame, atyre iu caktua hise prej
suksesit dhe fitores, gj q nuk ishte rast me orvatjet e reforms dhe rregullimit n historin e
popujve dhe feve tjera.
E kjo, pr shkak prputhjes s ktyre orvatjeve me esencn e ktij ummeti (populli), shpirtin dhe
ndjenjat e tij, dhe deklarimit t saj pr themelet dhe parimet mbi t cilat u ngrit, ishin ekzistenca e
ktij ummeti (populli), dhe prej tyre rezultoi historia dhe shtrirja e tij.

PROCESI I NDIKIMIT N CIVILIZIMIN NJERZOR, DUHET T JET I

PRHERSHM DHE I VAZHDUESHM
Dhe pas asaj q shpjeguam pr ofertat civilizuese t Islamit, dhuratat dhe dhuntit t cilat ai ia fali
civilizimit njerzor, suksesin dhe fitoren t ciln e korri n shptimin e civilizimit njerzor prej
shkatrrimit dhe vetfundosjes e i mundsoi prosperitet dhe lulzim, patjetr duhet ta konfirmoj
nj t vrtet t amshueshme historike, e ajo sht se procesi i ndikimit n civilizimin njerzor,
vshtrimi atij koh pas kohe prej fillimi, ushqimi i tij me klasikn (t vjetrn sh.p.) valide dhe t
ren (modernen sh.p.) e dobishme dhe pengimi i faktorve shkatrrues e zhduks dhe ideologjive t
mbrapshta rnduese, duhet t jet kontinuitiv dhe i vazhdueshm.
E kjo, sht pr dy shkaqe:
Shkaku i par: Ngase popujt u nnshtrohen faktorve modern reformues dhe deformues, ndrkaq
jeta sht dinamike e zhvilluar, dhe nuk njeh ndalje dhe stagnim, pr at, patjetr t kontrollohet
koh pas kohe dhe t plotsohen nevojat e saj t prsritura. N kohn e fundit, kur ummeti
(populli) Islam pr fat t keq sht trhjekur prej fushs s udhheqjes s njerzis dhe sht
mbyllur n vetvete, jan aktivizuar ideologji dhe filozofi t mbrapshta shkatrruese.

Shkaku i dyt: sht se ky ummet sht ummet i amshueshmris dhe shpresa e njerzis, pr at
patjetr duhet ta bart misionin e tij, ta luaj rolin e vet n drejtimin e anijes njerzore, prkujdesjes
ndaj bots dhe mbikqyrjes s botkuptimeve, moralit, marrdhnieve t njeriut me njeri dhe
popullit me popull; ndrkaq popujt, nuk jetojn me historin e as me faktorin q ka paraqitur n t
kaluarn dhe suksesin e fitoren q ka korrur n kohn e shkuar, por popujt jetojn me Xhihad
(prpjekje) t pandrprer, aktivitet t prhershm, ndjenj t prgjegjsis s vazhdueshme,
rrezikim t vetvetes dhe gjs s shtrenjt n do koh, risi dhe kreativitet, si dhe prodhimin e risive
t dobishme dhe teprics s vlefshme, e kur do t mbyllet n vetvete dhe do ta lshoj funksionin e
tij, do t prjashtohet nga regjistri i historis dhe do ta harroj koha, pr at, duhet q ummeti Islam
prej fillimi ta marr edhe njher prgjegjsin e tij misionare civilizuese, udhzuese dhe prijse.
Ekziston edhe nj realitet tjetr shkencor historik, e ai sht se ummeti Islam nuk mund ta kryej
rolin e ndikimit n civilizimin njerzor dhe udhzimit t tij, nse sht lyps n tryezn e
civilizimeve t huaja, pin prej detit t tyre dhe zhytet n valt e tij deri n vesh, ai nuk mund ta
ruaj vmendjen e vet, lre m ti shtyej popujt tjer q ta imitojn at, kt mund ta arrij vetm
nse beson bindshm se civilizimi i tij sht i pavarur, me identitet t posam, hyjnor qiellor, i
vlefshm pr do koh dhe vend, i ngritur mbi baza t forta, i mbshtetur n Kuran dhe sunnet,
rezultues prej udhzimeve hyjnore dhe msimeve Pejgamberike, ai ka koncept t veant pr
pastrtin dhe nderin, pastrtia (Et-tahare) n t, nuk sht sinonim i fjals "Nedhafe" (mnjanim i
mbeturinave sh.p.), pr nderin n t, nuk mjafton vetm largimi nga krimet morale, por ai sht me
kuptim m t gjer dhe m prfshirs e prmbledhs; dhe se jeta e tij nuk prputhet me civilizimin
perndimor i cili u zhvillua dhe u fermentua nn shtypjen e faktorve t veant historik dhe n
ambient n t cilin sundonte materializmi dhe dominonte mbi t, n periudha t shumta dhe t gjata,
armiqsia ndaj fes dhe trbimi kundr moralit dhe vlerave, dhe si thot njri nga ekspertt e ktij
civilizimi dhe historis s tij (Dr. Muhammed Ikballi) n mnyr koncize: "Njmend, shpirti i ktij
qytetrimi (perndimor) nuk u kthye i ndershm i pastr".
Besoj se sht shum leht tubimi mes i lehtsimeve qytetruese dhe shfrytzimi i mjeteve,
zbulimeve dhe asaj q ka arrit shkenca bashkkohore, dhe sqarimi i bukuris, modestis, kujdesit
ndaj pastrtis dhe mnjanimit t ndytsive, largimi nga harxhimet e teprta dhe zhytja n format e
jashtme me t cilat dallohet civilizimi Islam, nse u shkon pr dore qeverive dhe shoqrive Islame
planifikimi qytetrues i pavarur, larg imitimit t verbt, euforis dhe kompleksit t inferioritetit,
origjinalitet, besim n vlern e msimeve Islame dhe civilizimit Islam nga t cilat buron dhe mbi
t cilat qndron, si dhe besim n identitetin e tij.

PEJGAMBER I MSHIRS PR BOTRAT DHE

FE E MSHIRS PR NJERZIMIN
Kt studim historik dhe analitik, dhe vshtrim botror t jashtm, pas Pejgamberis s
Muhammedit s.a.v.s., do ta prfundojm me at q kemi prmendur n fund t librit ton:
"Biografia e Pejgamberit s.a.v.s.", q t jet prfundim i kndshm pr kt studim:
"Bota u ndryshua pas drgimit t Pejgamberit s.a.v.s., dhe duke iu falnderuar atyre msimeve
madhshtore, ashtu si ndryshon klima, njerzimi u transferua prej nj stine e cila ishte e tra me
thatsi dhe vjesht, helm dhe nxehtsi, n nj stin e cila sht e tra pranver, lule dhe kopshte nn
t cilat rrjedhin lumenj, u ndryshuan natyrat e njerzve, u ndriuan zemrat me dritn e Zotit t tyre,
kthimi tek All-llahu xh.sh. mori prmasa t mdha, njeriu njohu nj oreks t ri t cilin nuk e kishte
pasur zakon, shije t ciln nuk e kishte provuar dhe etje t ciln nuk e kishte njohur m par.

Zemrat e shkreta, t thara, t ftohta, t shuara, u freskuan me ngrohtsin e besimit dhe fuqin e
dashuris; mendjet u shndritn me drit t re, shpirtrat u mbushn me er t re, njerzimi doli
grupe grupe duke krkuar rrugn e vrtet, pozitn e saj t lart, dhe duke patur dshir t flakt pr
pozitn e vet t ngritur, t lart, pr at, nuk has ndonj prej, popujve apo vendeve q nuk dshiron
t jet i pari n kt aren dhe q nuk konkuron n t, pr at, i sheh arabt dhe joarabt, Egjiptin
dhe Shamin (Sirin), Turkestanin dhe Iranin, Irakun dhe Horasanin, Afrikn Veriore, Spanjn dhe
Indin, siujdhesat e Indis Lindore, t dehur me kt dashuri t lart, begati qiellore dashamir t
ktij qllimi t lart dhe nevojtar pr kt der t madhe.
Dukej se njerzimi ra n vete dhe u zgjua, i hapi syt e vet pas nj gjumi t thell e t gjat, i cili
zgjati shekuj t tr, pr at, (deshi ta kompensoj tr at) kaloi derisa u strmbush do pjes dhe
shtyll e saj me thirrs t devotshm, t sinqert, muxhahida (prpjekjes) reformues, edukues,
njohs t All-llahut xh.sh., t flakt pr krijesat e All-llahut, sakrifikues t vetvetes dhe gjrave m
t shtrenjta pr t mirn e njerzimit dhe shptimit t tij nga rreziku i cili i kanoset nga t gjitha
ant, njerz t cilve ua kan xhelozi melekt, i ndezen tagaret e zemrave t ftohta, e ndezn
pishtarin e dashuris hyjnore, e bn t rrjedhin lumenjt e shkencave dhe arteve, urtsive dhe
njohurive, hapn burime t pasura, t gufuar prej shkencs dhe njohuris, besimit dhe mshirs; n
shpirtrat e njerzve ndrtuan urrejtje t re ndaj dhuns dhe padrejtsis, armiqsis dhe mllefit, ua
prcolln popujve t diskredituar, t shtypur e t nnmuar leksionet e barazis, i shtrnguan t
braktisurit, t lnurit dhe t ngratt t cilt i hodhi shoqria dhe i refuzuan familjet dhe fiset e tyre,
n gjoksat e tyre t mbushur plot dashuri dhe mshir, ti do t'igjesh gjurmt e tyre dhe do t'ivresh
dshmit e tyre n do pjes prej pjesve t shtrira si pozitat e zonave, nuk sht pa t asnj shtpi
mbi siprfaqe t toks.
Shiko n qensin dhe cilsin e veprave t tyre, e lre m kuantitetin, vshtroe lartsin e ideve t
tyre dhe ngritjen e tyre n sfera dhe horizonte t larta; shikoi ndjenjat e tyre senzibile, shpirtin e tyre
t ndieshm, t qet, t but; mendjemprehtsin e tyre t shklqyeshme; natyrn e tyre t
shndosh, si i drejtoheshin njerzimit dhe veniteshin pr t sikurse dylli; si veniteshin dhe
topiteshin personalitetet dhe shpirtrat e tyre n zjarrin e dhembshuris dhe ngushllimit, mshirs
ndaj krijesave dhe lakmis pas asaj q sht n dobi dhe n t mir t saj; si binin n rreziqe dhe i
mirpritnin fatkeqsit pr ti shptuar njerzit dhe larguar rreziqet nga ata; si ishin pushtetart dhe
prijsit e tyre q qeverisnin dhe ndjenin prgjegjsi, rrinin me ngulm natn dhe i mbronin kufijt, e
si pajtohej populli me ta, i respektonte urdhrat e tyre; dhe lexo, poashtu lajmet e adhurimit
(ibadetit) t tyre, moslakmimit pas ksaj bote, gjendjes s tyre n lutje, vetit e moralit t tyre,
dshmis kundr vetvetes dhe gjykimit t tyre ndaj vetes; dashurin e tyre ndaj t vegjlive dhe t
dobtve; zemrbutsin e tyre me vllezrit dhe shokt; nderit dhe zemrgjersis s tyre; faljes dhe
braktisjes s tyre armiqsin; pastaj do ta shohish se ndrrat e poetve dhe artistve, iluzioni i tyre
fisnik, talenti i tyre i rrall, nuk arrin deri n at maje t lart, n t ciln arritn ata n botn e
faktit dhe realitetit, sikur mos t kishin qen rrugt e shumta autentike dhe popullariteti i asaj q u
prmend n kt kapitull; dhe sikur mos t kishin qen dshmit e besueshme t historis, kto
lajme do t dukeshin pralla dhe legjenda t cilat i ka thurrur imagjinata.
Ky revolucion i madh, dhe kjo epok e re lulzuese, jan prej mrekullive t Muhammedit s.a.v.s.,
prej begative t misionit t tij dhe prej puhive t mshirs s Zotit, e cila i ka prfshir tr vendet
dhe koht.
E ka thn t vrtetn All-llahu i madh:
"Dhe Ne ty t kemi drguar mshir pr botrat".
BIBLIOGRAFIA E LITERATURS ARABE:

1. Kurani i ndershm.
Librat e hadithit (tradits):
2. El-xhamius-sahih: Imam Ebu Abdullah Muhamed
Ibn Ismail El-Buhari.
3. - El-xhamius-sahih: Lil imami Ebi-l-Husejn Muslim
Ibn El-Haxhxhaxh Ibn Muslim El-Kushejrij EnNejsaburi.
4. Xhamiut-Tirmidhij: Lil Imami Ebi Isa Muhamed Ibn
Isa Et-Tirmidhij.
5. Sunenu Ebi Davud: Lil Imami Ebi Davud Sulejman
Ibn El-Eshath Es-Sixhistani.
6. Es-sunen El-Kubra Lil-Bejheki: Lil Al-lameti Ebi
Bekr Ahmed Ibn El-husejn El-Bejheki.
7. Kenzu-l-ummal: Lil Al-lameti Alaid-din Ibn
Husamud-din el-Burhanufuri.
8. El Islam vel Hadaretu l-arabije: Muhamed
Kurd Ali.
9. Elamun-Nisa li alemiji-l-urubeti vel islam: Omer
Rida Kehale.
10. El-Bidaje ve En-Nihaje: El-al-lame el-hafidh Imaduddin Ibn Kethir.
11. Tarihu ahlak uruba lejki.
12. Tarihu-t-Turathi-l-arabij: Fuad Sezkin.
13. Tarihu-l-edebi-l-arabi: Karl Brukelman. Daru-lmearif. Kajro.
14. Tarihu-s-sin: Xhems Karkern.
15. Eth-thekafetul-islamijje fi-l-hind: Abdul Hajj ElHasenij.
16. Hadaretul-areb: Gustav Lebon.
17. Rixhalu-l-fikri ve edaveti fi-l-islam: Ebu-l-Hasen EnNedevij. Daru-l-kalem, Kuvajt.
18. Revaiu Ikbal: Ebu-l-Hasen En-Nedevij. Daru-lkalem. Kuvajt.
19. Siretu ummi-l-muminin Es-sejidetu Aishe radijallahu
anha: El-al-lame Es-sejid Sulejman En-Nedevij.
20. Siretu Omer ibn El-Hatab radijallahu anhu: Ibn elXheuzij.
21. Duha-l-islam: Dr. Ahmed Emin, mektebetu-nnehdatil-Misrijje.
22. El-ikdu-l-ferid: Ibn Abdu Rab-bihi.
23. El akidetu vel-ibadetu ves-suluk: Ebu-l-hasen EnNedevij. El-Mexhmetu-l-islami el-ilmij Lekheneu.
24. Futuhu-l-Buldan: El-Al-Lame, Ahmed Ibn Jahja Ibn
Xhabir Esh-Shehir El-Beladhuri.
25. El-Fihrist: Ibn en-Nedim.
26. - Keshfudh-dhunun: El-Haxh Halife Xhelebij.
27. Madha hasire-l-alem bi inhitati-l-muslimin: Ebu-lHasen En-Nedevij, Daru-l-kalem Kuvajt.
28. El-Meretu Bejne-l-fikhi vel kanun: Dr.Mustafa EsSibai.
29. El- Meretu fi-l-Kuran: Abas Muhamed Akad.

30. Muxhemu-l-Musaniffin: Mahmud Et-Tuvenkij.

31. Mukadimetu Ibn Haldun.
32. Menu Semerti.
33. Menu Shasteri.
BIBLIOGRAFIA E LITERATURS ANGLEZE
1. - Anni Besant, Mrs."The life and teaching of
Mohammad",Madras, 1932.
2. Arnold.T.W. "Preaching of Islam", London, 1935.
3. Barith, "Religion if India".
4. Briffault Robert "The making of Humanity".
5. Caetani, "Analidal Islam", vol.II.
6. Coulsen, N.L. Islamic Surveys, "The History of
Islamic Law" Edinburg, 1971.
7. Draper John Wiliam, "History of Conflict between
Religion and Science", London 1910.
8. Dutt.R.C. "Ancient India" 1691. Vol.III.
9. Devenport, John, "Apology for Mohammad and
Quran", London, 1869.
10. "Encyclopedia Britanica", 1927.
11. Ernest De Bunsen "Islam or True Christianity",
London, 1889.
12. Gibb.H.A.R. "Whither Islam", London, 1932.
13. Haines, "Christianity and Islam in Spain".
14. Hamilton.A.R. Gibb "Studiues on the Civilization of
Islam", London, 1960.
15. Hartwig Hirschfeld, "New Researches into
Composition and Exegesis of the Quran",
London 1902.
16. Jayswal, "Manu and Yajnaval".
17. J.M.Rodwell. "Rev.G.Margoliouth in Introduction to
the Koran".
18. Jolivet Castelot, "Laloi de LHistoire".
19. Harold Hoffding, "History of modern Philosophy".
20. Lawrence, E.Browne, "The Prospects of Islam",
London 1949.
21. Machauliffe, "The Sikh Religion".
22. Malley, L.S.S.O. "Popular Hinduism, The Religion of
Masses", Cambridge, 1935.
23. - Naidu Sarojini, "Speeches and Writings",
Madras. 1918.
24. Nehru Jawahirlal, "Discovery of India"
Calcutta, 1948.
25. Panikarr K.M. "A Survery of Indian History".
26. Seva Ram Singh, "Life of Guru Nanak".
27. Smith, Welfred Cantwel. "Islam in Modern History",
New York, 1953.
28. Tarachanfd, Dr. "Society and State in the Mughal
Period", Delhi, 1941.

29. - Tarachand, Dr."Influence of Islam on Indian Culture".

30. Toyanbee, A.J. "Civilization on Trial",
New York. 1948.
31. Victor Chopart, "The Roman World".
32. William L.Langer. "An Encyclopeadia of World History". 1964.

Ebul-Hasen Ali en-NEDEVIJJ

ISLAMI
NDIKIMI I TIJ N CIVILIZIM DHE
MERITA E TIJ PR NJERZIMIN
Titulli i origjinalit:
EL ISLAM
Etheruhu fil hadare ve fadluhu
ala el insanijje
Nga arabishtja:
Bashkim ALIU
Redaktor gjuhsor korrektor:
Agim ABAZI
Recenzues:
Rufat SHERIFI
Prgatitja kompjuterike:
Jusuf SALIU
Boton:
SH.B. "Furkan ISM"
Rr. "Xhon Kenedi" Nr. 5 / 2 5
91000 Shkup
Tel./Fax: (091) 616 738
E-mail: furkan@mol.com.mk