Betonarme 1 3

ELK (TS 708/2010)
Betonda oluan ekme kuvvetlerini beton karlayamaz, atlar. Bu kuvvetleri karlamak ve atlaklar snrlamak amacyla ekme blgelerine
elik ubuklar konur. Ayrca, sarg donats olarak ve bazen basn kuvveti almak iin de kullanlr. inaat elii, beton elii,
betonarme elii, donat elii denildii gibi donat da denir.
Betonu donatmak fikri 1849 ylnda domutur. lk uygulamalar demir teller ile donatlm beton kayk, saks ve borulardr. Demir tel yerini
zamanla demir profillere ve daha sonra demir ubuklara brakt. 1900 yllarna kadar elik deil demir ubuklar kullanld. Gnmzde sadece
elik kullanlmasna ramen, uygulamada demir ve Demirci kelimesi hala yaygn olarak kullanlmaktadr.
Dz
Yzeyi dz veya girintili-kntl retilirler. Yzeyi kntl olana nervrl girintili olana Profilli elik denir. Yzeyin girintili kntl
olmasna baklmakszn elik ubuk kesiti dairesel kabul edilir.
Nervrl eliin dayanm yksektir ve beton ile daha iyi kenetlenir. Nervrler bir olta gibi davranr, eliin beton iinden syrlmas zorlar.
Gnmzde yaygn olarak kullanlmaktadr.
Dz yzeyli eliin dayanm dktr ve beton ile kenetlenmesi iyi deildir, kolayca syrlr. 2007 deprem ynetmelii kiri, kolon ve perdelerin
ularnda kullanmn yasaklamtr. Uygulamada da zaten hemen hi kullanlmamaktadr.
Profilli elik sadece hasr elik retilmesinde kullanlr. ubuklarn a eklinde fabrikada birbirine kaynaklanmasyla retilen eliklere hasr
elik denir. Deme, tnel kaplamas, beton yol gibi byk yzeyli elemanlarda kullanlr, iilik azdr.
Nervrl
Betonarme elik ubuklarnn standard TS 7081 dir, Nisan 2010 da yenilendi. Eski ynetmelik TS 708/19962 da tanml elikler iptal edildi, yeni
elikler tanmland. TS 500/2000 Madde 3.2 Beton donats olarak kullanlacak elikler TS 708e uygun olmaldr demektedir. Dolaysyla
TS 708/19962 da ve TS 500/2000 izelge 3.1 de yer alan eski elikler artk kullanlamazlar.
TS 708/2010 da tanml betonarme eliklerin simgeleri:
S 220, S 420, B 420B, B 420C, B 500A, B 500B, B 500C

Hasr
eliklerin snflandrlmas
Dz
Karbon miktarna gre:

Dk karbonlu elikler: Snektir
Yksek karbonlu elikler: Gevrektir
En kk akma dayanmna gre:

En kk akma dayanm 220 N/mm2 olan elik: S 220
En kk akma dayanm 420 N/mm2 olan elikler: S 420, B 420B, B 420C
En kk akma dayanm 500 N/mm2 olan elikler: B 500A, B 500B, B 500C
Yzey zelliine gre:

Dz yzeyli elik: S 220
Nervrl elikler: S 420, B 420B, B 500C
Profilli elik: B 500A
Nervrl
Profilli
Dz yzeyli S 220 elii sadece demelerde veya sarg olarak kullanlabilir. Kolon, kiri ve perde ularnda kullanm yasaktr. Uygulamada da zaten hi kullanlmamaktadr.
Kolon, kiri ve perdelerin ularndaki kolon ksmnda sadece 420 N/mm2 dayanml nervrl elik kullanlr.
-----------------------------------1
2
TS 708 elik-Betonarme iin-Donat elii, Trk Standardlar Enstits, Nisan, 2010

TS 708 Beton elik ubuklar, Trk Standardlar Enstits, Mart, 1996
Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu
64
Hasr elik(TS 4559/1985)
Standart Hasr Boyutlar:

Kare (Q) veya dikdrtgen (R) gzenekli olarak, B 500A elik ubuklar
kaynaklanarak retilirler. Standart boyutlar 5x2.15 mxm dir. Sipari ile zel
boyutlarda da retilebilir.
Kullanld yerler:
Demelerde
Perdelerin gvdelerinde
Tnel kaplamalarnda
stinat duvarlarnda
Beton yol ve saha kaplama betonlarnda
Projede gsterilii:
150 mm
elik hasr
2.15 m
Q TP HASIR (150x150 mmxmm kare gzenekli):
R TP HASIR (150x250 mmxmm dikdrtgen gzenekli):
150 mm
2.15 m
Uzun dorultuda
donat ap
Ksa dorultuda
donat ap
Uzun dorultuda
donat aral
Ksa dorultuda
donat aral
Hasr tipi
R 150.250.8.5
Q 150.150.8.8
65
Betonarme elii davran, gerilme-ekil deitirme (s - s ) erisi

Bir eliin ekme deneyi sonucunda izilen gerilmesi-birim uzama erisi a ve b ile gsterildii gibi olur.
Gerilme N/mm2
a erisi dk karbonlu eliklerde grlr, akncaya kadar dorusal ykselir; aktktan sonra, gerilme
artmakszn, uzama hzla artar, eride yatay bir bir blge gzlenir. Bu blgeye akma eii yada akma
sahanl denir. eliin akt anda llen gerilmesine akma gerilmesi veya akma dayanm denir, fy
ile gsterilir. Sonra, pekleme nedeniyle eri biraz ykselerek bir tepe notas oluur. Tepe noktasna
karlk gelen gerilmeye ekme gerilmesi veya ekme dayanm denir fsu ile gsterilir. elik ekme
dayanmna ulatktan sonra hzla uzayarak kopar. Koptuu andaki birim uzamaya kopma birim
uzamas denir ve su ile gsterilir.
b erisi yksek karbonlu eliklerde grlr, akncaya kadar dorusal ykselir, fakat aktn gsteren
belirgin bir akma sahanl olumaz.
elik s - s erileri
Tanmlar:
fy
fyk
fsu
sy
su
s
s
Es
: elik akma dayanm

: elik karakteristik akma dayanm (llmemi, ynetmelik veya projede ngrlm dayanm)
: elik ekme dayanm
: elik akma birim uzama veya ksalmas
: elik kopma birim uzamas
: elikteki gerilme
: elik birim uzama veya ksalmas
: elik elastisite modl
Dk karbonlu elik snektir. Kopma birim uzamas su byktr(iyi)

Yksek karbonlu elik gevrektir. Kopma birim uzamas su kktr(kt).
Snek eliin akma eii belirgindir. Gevrek elikte ise akma snr gzlenemez.
Her iki tr elik akma dayanmna kadar dorusal-elastik davranr. Bu blgede HOOKE kanunu geerlidir: s= Es s
elik aktktan sonra, HOOKE geersizdir, gerilme ile birim ekil deitirme arasnda hibir bant yoktur.
Tan = Es eliin elastisite modldr, her iki elik tipi iin de ayndr.
Es deeri 1.9.105 ile 2.1.105 N/mm2 arasndadr. Hesaplarda Es =2.0.105 N/mm2 alnr.
Gevrek elikler deprem blgelerindeki yaplarn kiri, kolon ve perdelerinde kullanlmamaldr.
66
Gerilme
Akma dayanm :
ekme deneyi yaplr, s - s erisi izilir.
eliin s - s erisinde akma eii varsa akma eiine karlk gelen
gerilme akma dayanm olarak alnr, fy ile gsterilir. Bu dayanm
karakteristik (llmemi, ynetmelik veya projede ngrlm
dayanm) ise fyk ile gsterilir.
s - s erisinde akma eii yoksa, 0.002 kalc ekil deitirme
noktasndan k dorusuna paralel izilir. Paralelin s - s erisini
kestii noktaya karlk gelen gerilme akma dayanm olarak alnr.
ekme dayanm :
Gerilme
Gerilme
Tanmlar
s - s erisinin tepe noktasna karlk gelen dayanm ekme

dayanm olarak alnr, fsu ile gsterilir.
Akma birim uzamas:
fy akma dayanmna karlk gelen birim uzamadr, sy ile gsterilir.
Kopma birim uzamas:
eliin koptuu andaki birim uzamasdr, su ile gsterilir.
TS708/2010 daki tanmlar

Yukarda tanmlar verilen fyk, ,fsu , su byklkleri TS 708/2010 da
farkl adlandrlmaktadr. liki kurulabilmesi asndan karlklar
soldaki grafiklerde verilmitir:
fyk= Re
fsu= Rm
su=A5
fy, sy, fyk, ,su notasyonu teoride youn kullanlr. Re, Rm, A5 deerleri
deprem blgelerinde kullanlacak eliin seiminde nemlidirler(Bak:
Deprem ynetmelii-2007, Madde 3.2.5).
fsu=Rm ye karlk gelen Agt birim uzamas teoride kullanlmaz.
67
S 220
S 420
B 420B
B 420C
B 500B
B 500C
B 500A
Dz
Nervrl
Nervrl
Nervrl
Nervrl
Nervrl
Profilli
(N/mm2)
220
420
420
420
500
500
500
ekme dayanm fsu=Rm (N/mm2)
340
500
550
ekme dayanm/Akma dayanm oran

fsu/fyk=Rm/ Re
1.2
1.15
1.08
1.15
<1.35
1.08
1.15
<1.35
Deneysel akma dayanm/karakteristik

akma dayanm oran Re act/Re
O1.3
O1.3
O1.3
18
10
12
12
12
12
7.5
7.5
2.5
S 220a
S 420b
yok
S 420a
S 500a
yok
S 500bk
Evet
Hayr
Evet
Hayr
Hayr
Akma daynm fyk=Re
Kopma birim uzamas su=A5 (%)

Maksimum ykte toplam uzama Agt (%)
En yakn TS500/2000 edeeri
Hayr
Deprem ynetmelii-2007 ye uygun mu?

1Resmi
N/mm2
elik snf
N/mm2
Betonarme elii snflar ve mekanik zellikleri (TS 708/20101)
Hayr
gazete: 07.09.2010 gn ve 27695 say
EN UYGUN
elik seimi:
Snek davran salamak amacyla; deprem ynetmelii-2007 kiri, kolon ve perdelerin ularnda kullanlacak eliin nervrl olmasn ve
1.Maks akma= 420 N/mm2,
2.Min deneysel ekme/ deneysel akma=1.15
3.Max deneysel akma/Karakteristik akma=1.3
4.Min kopma uzamas=%10
Bak: Deprem ynetmelii-2007, Madde 3.2.5
koullarn salamasn istemektedir. Bu koullar salayabilecek en uygun elik B 420C dir.
Not: Yaplan aratrmalar1 ve denetimler2 pazarlanan baz eliklerin (zellikle S 420 nin) deprem ynetmelii-2007 koullarn salamadn gstermektedir. Bu tr
eliklerin kullanmndan iddetle kanlmaldr.
1http://www.imoistanbul.or.tr/ist-bulten/sayi121/(28-32)%20donatilar.pdf
2http://www2.tbmm.gov.tr/d24/7/7-5631c.pdf
68
elik-ek bilgiler
Mekanik zellikler:
Elastisite modl: Es=2x105 N/mm2
Poisson oran =0.30
Birim scaklk genleme katsays: s=10-5 1/co
Ktle : =7850 kg/m3
retim ap 1 :
Yaygn: 6, 8,10, 12, 14, 16, 18, 20, 22, 24, 26, 28, 30, 32 mm
Nadir : 25, 40, 50 mm
Hasr donat iin: 4, 4.5, 5, 5.5,..., 11, 11.5, 12, 14, 16 mm
Firkete
Kangal
ubuk
ap 24 mm den kaln ubuklarn temini
zordur, ou kez zel sipari gerekir.
retim boyu L:
Standardlarla belirlenmi bir boy yoktur. ubuklar yaygn olarak L=12 m boyunda retilir.
zel sipari ile daha uzun imal edilmektedir. Apartman tr basit yaplarn projelendirilmesinde
ubuk boyu 12 m yi gememelidir.
Nakliye ekli:
Nakliye ekli hakknda TS708 /2010 da bir kayt yoktur.
Dk karbonlu elikler: aplar 12 mm den kk olanlar kangal, firkete veya ubuklar
halinde, 12 mm ve daha kaln olanlar firkete veya ubuk olarak nakledilmesi uygundur.
Yksek karbonlu elikler: Sadece ubuklar halinde, bklmeden nakledilmelidir.
Depolama:
Paslanmay nlemek iin, st kapal sundurma altnda saklanmaldr. Zorunlu hallerde 1 yl
kadar akta da depolanabilir.
Kabuk atacak kadar pasl elik kullanlmamaldr (dk kenetlenme !)
Paslanmay nlemek amacyla elik kesinlikle boyanmamal ve yalanmamaldr (dk
kenetlenme !)
Foto: Berhan AHN, 2013
12 m boyunda normal retim elii
Foto: Berhan AHN, 2013

14 m boyunda zel sipari ile retilmi elik:
Gebze-Yalova aras Krfez Gei Kprs
viyadk ayaklarnda kullanld
Dier:
Etriye, iroz ve deme donats dnda, nervrsz donat kullanm yasaktr (DY-2007 , Madde 3.2.5.3).
S 220 dayanm ve aderans en dk olan eliktir. Sadece deme donats veya sarg olarak kullanlabilir. Kolon, kir ve perde ularnda kullanm yasaktr.
Kolonlarda, kirilerde ve perdelerin ularndaki kolon ksmnda dayanm 420 N/mm2 den yksek elik kullanlamaz (DY-2007, Madde 3.2.5.3).
Yksek karbonlu elik gevrektir, deprem blgelerinde kullanlmamaldr.
ap arttka aderans der ve gevrekleir.
>32 mm apl ubuklarn kullanmndan kanlmaldr (gevrek ve temini zor).
1Projelerde
ubuk ap ile gsterilir. 18, ap 18 mm olan ubuk anlamndadr. 25 ve st ubuklarn tketimi azdr ve temini zordur.
69
aretleme: Her 1.5 metrede bir iaretleme olmak zorundadr.
aretleme balangc:
yan yana iki kaln nervr
Firma kodu=iki kaln nervr arasndaki nervr

saysx10+ izleyen iki kaln nervr arasndaki nervr
says:
1x10+6 = 16 nolu firma
lke kodu=balang ile sonraki kaln nervr arasndaki

nervr says: 4 nervr = 4 nolu lke
lke kodu:
1: Avusturya, ek Cumhuriyeti, Almanya, Polonya, Slovakya
2: Belika, Hollanda, Lksemburg, svire
3: Fransa, Macaristan
4: talya,Malta, Slovenya
5: ngiltere,rlanda,zlanda
6: Danimarka, Estonya, Finlandiya, Letonya, Litvanya, Norve, sve
7: Portekiz, spanya
8: Gney Kbrs, Yunanistan
9: Trkiye
S 420
iareti
Bir iaretleme: rnei:

B 420B iareti: ki
al nervrler
B 420C iareti
B 500B iareti:
al nervrler
B 500C iareti:
drt al nervrler
70
Ek bilgi: Eski-yeni projelerde karlaabileceiniz malzeme snflar

Beton snflar:
B160, B225, B300
Derste anlatlmayacak
Kp (20x20x20 cm) dayanm 160, 225, 300 kg/cm2 olan betonlar. 1981 ylna kadar sadece bu
betonlar vard, Alman yap ynetmeliinde tanml idiler. B160 youn olarak kullanld. TS500/2000
ile kaldrldlar. O halde 2000 ylna kadarki yaplarn projelerinde bu betonlar ile karlaabilirsiniz.
BS12, BS14, BS16, BS20, BS25, BS30, BS35, BS40, BS45, BS50
BS14, BS16, BS20, BS25, BS30, BS35, BS40, BS45, BS50
C16, C18, C20, C25, C30, C35, C40, C45, C50
TS500/1981 de tanml idiler. BS simgesinden sonra gelen say betonun Silindir (=15 cm, h=30 cm)
dayanmdr. BS 14 youn olarak kullanld. 2000 ylna kadar yaplm projelerde karlaabilirsiniz.
TS500/1984 de tanml idiler. BS simgesinden sonra gelen say betonun Silindir (=15 cm, h=30 cm)
dayanmdr. BS 14 BS16 youn olarak kullanld. 2000 ylna kadar yaplm projelerde karlaabilirsiniz.
TS500/2000 de tanmldrlar, hala geerlidirler. C simgesinden sonra gelen say betonun silindir (=15 cm,
h=30 cm) dayanmdr. C20-C25 youn olarak kullanld. 2000 yl sonras projelerde karlaabilirsiniz.
C8/10, C12/15, C 16/20, C20/25, C25/30, C30/37, C35/45, C40/50, C45/55, C50/60,
C55/67, C60/75, C70/85, C80/95, C90/105, C100/115
TS EN 206-1/2002 de tanmldrlar, hala geerlidirler. C simgesinden sonra gelen

saylar silindir (=15 cm, h=30 cm) / kp(15x15x15 cm) dayanmdr. C25/30-C30/37
youn olarak kullanlmaktadr. 2002 yl sonras projelerde karlaabilirsiniz.
elik snflar:
Akma dayanm srasyla 2200, 4200, 4200, 5000, 5000 kg/cm2 olan elikler. 1981 ylna kadar sadece bu simgeler kullanld, Alman yap
ynetmeliinde tanml idiler. Dz yzeyli ve dk dayanml StIa youn kullanld. 1981 ylna kadarki yaplarn projelerinde karlaabilirsiniz.
StIa, STIIIa, StIIIb, StIVa, StIVb
BIa, BIIIa, BIIIb , BIVa, BIVb
S220a , S420a, S420b, S500a, S500b
Akma dayanm srasyla 220, 420, 420, 500, 500 N/mm2 olan elikler. TS708/1969 ve TS500/1984 de tanml idiler. TS500/2000 de bu
simgeler kaldrld. Dz yzeyli ve dk dayanml BIa 2000 ylna kadar youn kullanld. 1984 sonras projelerde karlaabilirsiniz.
Akma dayanm srasyla 220, 420, 420, 500, 500 N/mm2 olan elikler. TS708/1996 ve TS500/2000 de tanmlandlar.
2000 sonras projelerde karlaabilirsiniz. S220a kullanm 2007 de kstland, S420b youn kullanld.
S220, S420, B 420B, B 420C, B 500A, B 500B, B 500C
TS708/2010 da tanml eliklerdir. 2010 sonras projelerde karlaabilirsiniz.
1965 ylna kadar Trkiyede sadece dz yzeyli elik vard. Nervrl elik bu tarihten sonra retilmee balad!
71
Derste anlatlmayacak
Projelerinizde:
Beton snfn paftalarda silindir/kp dayanm ile birlikte belirtiniz. En az C30/37 kullannz.
B 420C eliini tercih ediniz, C indisini mutlaka yaznz, nk B 420 elii yoktur.
B simgesi eskidir, ne TS500/2000 de nede TS708/2010 da tanmldr, kullanmaynz.
SI biriminde alnz.
RNEK:
C30/S420
C30/37
YERNE
C30/BIII
B420C
kg (ktle birimi)
Kg
t (kuvvet birimi)
YERNE
kg (kuvvet birimi)
kN
N
kg/cm2 (gerilme birimi)
N/mm2
72
BETONARME
Beton+elik+iyi mhendislik+iyi iilik+iyi bakm Betonarme
Betonarme, ou kez, beton ile eliin beraber kullanm olarak tanmlanr. Bu tanm ok basittir ve betonarme malzemeyi tanmlamaya yetmez. Betonarme mhendislik bilgisi
gerektirir. Bir malzemeye betonarme diyebilmek iin eliin gerektii kadar, doru yere, doru biimde konulmas, zenli iilik ve bakm gerekir.
Bilindii gibi; betonun basn dayanm yksek, ekme dayanm ise ok dktr. ekme kuvvetleri betonu atlatr.
Betonarme elemanlarda ekme kuvvetlerini karlamak ve atlaklar snrlamak iin ekme blgelerine elik ubuklar (donat) konur.
Betonarmede beton ile eliin birbirine kaynam olarak birlikte almas arttr. Buna kenetlenme (aderans) denir. Kenetlenme betonarmenin temel kouludur. Mhendis
kenetlenmeyi salamakla ykmldr. Kenetlenmenin salanmad durumda, hesap ve izimler ne kadar zenli yaplrsa yaplsn, sonu felakettir. nk; elik betondan
syrlacak, ekme kuvveti alamayacak, beton atlayacak ve gme olacaktr.
Beton ve betonarmenin kullanld yerler
ok katl yap
Her tr yap iin temel
Kpr
Baraj
stinat duvar
Tnel
Viyadk
Beton yol, hava alan kaplamas
Bordr ve parke ta
Dekoratif kaldrm
Elektrik direi
Kazk, keson temel
Bacalar (fabrika, termik santral)
it
Travers
Temiz ve atk su borusu (bz)
Su deposu
Artma tesisi
Su kanal
Bot, gemi
Silo
Nkleer reaktr zrh
Nkleer atk depolar
Sanat eserleri (heykel)
73
Betonarmenin avantajlar
Kolay ilenip ekillendirilebilir.
Ekonomiktir. Ana malzemesi (agrega, su) yerel olarak bulunur. Az enerji gerektirir.
nasnda dier yaplara nazaran (ahap, elik) byk zen gerekmez.
Kalifiye eleman gerektirmez.
Basn dayanm yma yap elemanlarna (ahap, tula, gazbeton) nazaran yksektir.
elik ve ahapa nazaran, yangna daha dayankldr.
elik yapya nazaran daha rijit olduundan byk yer deitirmeler olmaz.
Korozyon tehlikesi azdr.
Bakm kolay ve yok denecek kadar azdr.
Kullanm mr uzundur.
Ani gme olmaz, gme olacan haber verir.
Betonarmenin dezavantajlar
ekme dayanm dktr, elik kullanlmas gerekir.
eliin zayf taraflar (yangna, pasa dayanksz) betonarmeye yansr.
Kalp ve iskele pahaldr, kalp yapm zen ister.
Ar yaplar oluur (depremde sakncal). Tayc sistem faydal ykten ok, kendi arln tamak zorundadr.
Yeterli dayanm kazanncaya kadar zenli bakm (kr) gerekir (ilk 7-14 gn).
Gkdelen gibi ok yksek yaplar ina edilemez.
Prefabrik ina imkanlar kstldr.
Hazr beton temin edilemeyen antiyede beton imalat zor ve risklidir, byk zen gerektirir.
Her tr hava artnda beton dklemez, inaat mevsimi ksadr. Yapnn kullanma almas uzun zaman gerektirir.
Betonun atlama riski vardr.
Hasar onarm zor, pahal ve ou kez imkanszdr.
Mevcut yapnn donat miktar, dayanm kesin belirlenemez.
Ekonomik mrn tamamlayan yapnn yklmas pahaldr, kan malzeme tekrar deerlendirilemez, evre kirlilii yaratr.
74
DONATININ GERE: Moment ve kesme etkisi

Kesitte Kesme kayma kuvvetleri eik ekme
Kesitte moment kuvvet ifti ekme ve basn kuvveti
Yk
Moment diyagram
Kesme diyagram
Vd
Vd
Kesme kuvveti
Kayma gerilmeleri
F
dA
Kayma gerilmelerinden
oluan ekme kuvveti
VDEO:
VDEO:
http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu/
F
Eik ekme kuvveti
Eik atlak
Kirie etkiyen Md momenti F ile gsterilen kuvvet iftine edeerdir.

Kiriin st lifleri F basn kuvvetinin, alt lifleri de F ekme kuvvetinin etkisindedir.
Betonun basn dayanm yksek olduundan F kuvvetini tayabilir.
Donatsz beton ekme kuvvetini tayamaz, atlar. atlak ekme kuvvetine dik ynde
oluur. Giderek geniler ve kesit yksekliince yol alr. Bu atlaa eilme atla veya
ekme atla veya moment atla denir.
Basn blgesindeki beton ezilir ve kiri krlr.
atla snrlamak ve krlmay nlemek iin ekme tarafna ve atlaa dik boyuna
donat ubuklar konulmas gerekir. Bu amala konulan donatya ekme donats veya
eilme donatsdenir.
Kirie etkiyen Vd kesme kuvveti kiri iindeki dA kk elemannda kayma

gerilmeleri oluturur.
kayma gerilmelerinin oluturduu kuvvetler eimi yaklak 450 olan F ekme
kuvveti olumasna neden olur.
Donatsz beton ekme kuvvetini tayamaz, atlar. atlak F kuvvetine diktir, eimi
yaklak 450 dir. Bu atlaa eik ekme atla, kesme atla veya kayma
atla denir.
Kesme atla ani ortaya kar, krlma gevrektir.
atla snrlamak ve krlmay nlemek iin dey etriye ve atlaa dik pilye
donats konulmas gerekir. Bu amala konulan etriye ve pilyelere kesme
donats veya kayma donats denir. Uygulama sorunlar nedeniyle kirilerde
pilye kullanmndan kanlr, etriye ile yetinilir.
75
Donatnn gerei: Moment ve kesme etkisi

VDEO:
Deformasyondan nce
Moment
Kesme
Deformasyondan sonra:
ekme blgeleri atlar
Basn blgeleri ezilir
Kiri ger
nlem:
ekme kuvvetlerini karlamak ve atlaklar snrlamak iin ekme blgelerine boyuna donat konur.
Kesme atlaklarn snrlamak iin sarg donats (etriye) konur. Etriye mesnetlere yakn blgelerde ve
konsollarda sklatrlr.
Basn blgelerine teorik olarak donat gerekmez. Ancak, etriyeyi sarabilmek iin, montaj donats konur.
Mesnetlere, aklklardan gelen donatlar yeterli olmazsa, ek donat konur.
Olumas beklenen atlaklara donat ile nceden diki atlmaktadr denilebilir.
76
Donatnn gerei: Salt ekme etkisi

Salt ekme kuvveti etkisinde olan elemanlara nadir de olsa rastlanr, rnein: gergi
ubuklar, temel ba kirileri ve sv depolar.
VDEO:
Kesitte sadece c ekme gerilmesi vardr ve dzgn yayldr. Donatsz beton ekme
gerilmesine dayanamadndan atlar ve kopar.
N ekme kuvvetini almak zere eleman boyunca uzanan ve kesite dzgn datlm
ubuklar konur, etriye ile sarlr. ekme kuvvetinin tamam elik ubuklar tarafndan
karlanr. Betonun grevi kenetlenmeyi salamak ve elii korumaktr.
Donatnn Gerei: Salt basn etkisi

N
V
M
Salt basn etkisinde olan elemanlara hemen hi rastlanmaz. Kolonlar basn kuvveti
etkisindedir; ancak moment ve kesme kuvveti de, az yada ok, hemen her zaman vardr.
Beton basnca dayankldr. Ancak, dayanamayaca kadar ok yksek basn kuvveti
altnda Poisson etkisiyle ier, patlar, ezilir, ufalanr, dalr ve boyuna donatlar burkulur.
Daha nceki konulardan da hatrlanaca gibi, imeyi nlemenin tek yolu, boyuna
donatlar etriye, iroz veya fret ile yeterince sarmaktr.
Sag(etriye veya fret) kesme kuvvetini karlar betonun imesini nler.
Boyuna donatlar hem momenti hem de eksenel kuvveti karlar. Ancak asli grevi
basn kuvveti almaktan ziyade moment kuvvetini karlamaktr.
M
V
N
77
Donatnn gerei: Salt burulma momenti etkisi
Burulma
momenti
Td
Td
Dndrme etkisi altnda kiri kesitleri ekilde grld gibi dnerler. Kesit dzleminde T kayma gerilmeleri
oluur. Bu gerilme kesit kenarlarnda, dolaysyla kiri yzeylerinde maksimum deerdedir, kesitin eksenine doru
gidildike deeri azalr, eksen zerinde sfr olur.
Td
Td
Burulma donatlar
(etriye ve boyuna)
Td
T
T
dA
T
450
Burulma atla
Salt burulma etkisine uygulamada rastlanmaz, eilme momenti, kesme ve normal kuvvet ile birlikte bulunur. Salt
burulma momenti, betonun davrann kavramak iin, deneysel olarak oluturulabilir. Burulma momenti kesitin
dzlemindedir ve kirii bir ucunda saat ynnde dier ucunda ise tersi ynde eksen etrafnda dndrr.
Kiri yzndeki bir dA elemanndaki kayma gerilmeleri ekilde grld gibidir. T kayma gerilmeleri, eimi
yaklak 450 olan F eik ekme kuvvetinin olumasna neden olur. Donatsz beton ekme kuvvetini tayamaz,
atlar. atlak F kuvvetine diktir, eimi yaklak 450 dir. atlaklar kiri boyunca spiral bir yol izlerler. atlaklar
geniler kiriin boyu uzar.
450 eimli atlaklar snrlamak iin dey etriye kullanlmas gerekir. Ancak, sadece etriye kullanmak yetmez.
nk kiri dnerken etriyeler de birbirinden bamsz dnerler, kiri boyu uzarken etriyeler de birbirinden
uzaklarlar. Kiriin uzamasn snrlamak ve etriyelerin birbirinden bamsz davranmasn nlemek iin etriye
kelerine boyuna donat koymak gerekir. Netice olarak burulma atlaklarn snrlamak iin hem etriye hem de
boyuna donat gerekir, bu donatlara burulma donats denir. Etriyenin yatay ve dey kollar burulmadan oluan
kesme kuvvetini alr. Birbirine paralel etriye kollarndaki kesme kuvvetleri ters yndedir.
Etriye kuvveti
Genel olarak normal kuvvet, kesme kuvveti eilme ve burulma momentleri beraber bulunurlar. Burulma momenti de kesme kuvveti retir. Bu nedenle kesme ve burulma atlaklar
ayn aldr. Etriye hem kesme hem de burulma atlaklarn snrlar. Kesme kuvveti etkisi kesitte ayn yndedir ve etriyelerin sadece dey kollar ile karlanr. Burulmadan oluan
kesme gerilmeleri kesitin evresinde younlar ve ayn ynde akarlar. Bu nedenle burulma etkisini sadece kesitin d evresindeki etriye kollar karlar, iteki etriye kollarnda
burulma etkisi yoktur. Sonu olarak, kesitin bir yzndeki dey etriye kolunda kuvvet artar dier yzndeki kolda ise azalr.
Kesme kuvveti
etkisinden oluan
etriye kuvvetleri
Burulma momenti
etkisinden oluan
etriye kuvvetleri
Kesme atla
Burulma atla
Kesme kuvveti ve burulma

momenti etkisinden
oluan etriye kuvvetleri
Kolonda burulma atlaklar

78
Donatnn gerei: Bzlme etkisi

Yksek kiri, deme ve perde gibi byk yzeyli elemanlarn
yzeylerinde i ksmlara nazaran daha hzl su kayb olur, taze
beton bzlr ve atlar. atlaklar betonun yapda bulunduu yere,
hava koullarna ve kr yaplp yaplmadna bal olarak, az ya da
ok ve yzeyde, genelde geliigzel yol alrlar. Beton dkldkten
birka saat sonra ortaya kmaya balarlar, 2-3 ay iinde sona
ererler. Bu tr atlaklar nlemenin en iyi yolu betonu yeterince
sertleinceye kadar, en az 7 gn sreyle srekli sulamaktr.
atlaklar snrlamak iin bir ek tedbir de donat yerletirmektir.
Bzlme atlaklar
Bzlme atlaklar
TS 500/2000 yksek kirilerin yan yzlerine gvde donats denilen

ubuklar yerletirilmesini ister(Madde 3.4.2.5). Asl ama bzlme
atlaklarn nlemek olmakla birlikte bu donatlar ayn zamanda
moment ve burulma atlaklarn da snrlar.
Bzlme
atlaklarn
en
aza
indirgemenin en iyi yolu betonu
sulamaktr. Sulamak (kr) ayn
zamanda betonun dayanmn da
artrr. Fotorafta kee ile kaplanm
bir betonarme demenin sulanmas
grlyor.
Gvde donatlar
Donatnn gerei: zet

Burulma donats
Montaj ve/veya
basn donatlar
ekme tarafnn altta, basn tarafnn stte

olduu varsaylan bir kiriin olas donatlar sada
zetlenmitir.
Gvde donatlar
Etriye: Kesme ve
burulma donats
ekme donatlar
Burulma donats
79
atlak genilii snrlar (TS 500/2000, Madde 13.3)

Beton, donatl da olsa, atlayacaktr. atlamay tmyle nlemek imknszdr, atlaksz betonarme bina yoktur. nemli olan atlak says ve geniliinin snrl kalmasdr. Aadaki
izelge normal kabul edilebilen en byk atlak geniliini zetlemektedir.
Normal kabul edilen en byk
atlak genilii1
Ortam
Yap ii normal evre koullar
(rnek: ehirlerdeki normal yaplar)
0.4 mm
Yap ii nemli ve yap d normal evre koullar

(rnek: Hamamlar)
0.3 mm
Yap d nemli evre koullar

(rnek: Temiz ve tatl su havzas kysndaki yaplar)
0.2 mm
Yap ii ve d agresif evre koullar

(rnek: Asit reten fabrika, youn trafii olan cadde stndeki yaplar,
deniz kysndaki yaplar, kirli akarsu evresindeki yaplar)
0.1 mm
1izelgedeki
deerler normal yaplar iindir. Yapnn kullanm amacna ynelik olarak daha kk deerler gerekebilir. rnein bir su
deposunda, szdrmazlk n plana ktndan, en byk atlak genilii 0.1 mm nin altnda tutulmaldr.
atlak nedenleri:
Betonun atlamasnn ok sayda nedeni vardr. En nemli nedenler aada sralanmtr.
Yap yklerinden oluan ngrlmemi ar i kuvvetler (moment, kesme, burulma)
Plastik kme (iyi sktrlmayan ya betonun kendi arl ile kmesi sonucu boyuna ve enine
donat boyunca uzanan atlaklar)
Bzlme, snme etkileri
Scaklk (uzama-ksalma) etkisi
Erken kalp sklmesi, kalp veya donatnn sarslmas
derzlerinde eski beton-yeni beton ek yeri atlaklar
Temelde farkl oturmalar
Donma-zlme etkisi
Aalar (zemin seviyesinde kkleri yap duvarlarna basn uygular)
Uzun zaman iinde paslanan donatnn ilevini yitirmesi ve ierek betonu patlatmas
atlak geniliini elden geldiince snrl tutmak iin:

Kenetlenme (aderans) salanmal
Nervrl donat kullanlmal
Yeterli donat doru yerletirilmeli
Kaln donatdan kanlmal
Kaliteli beton kullanlmal, zenle sktrlmal ve kr yaplmal
Donat aralklar 15-20 cm yi gememeli
Ynetmeliklerin ngrd minimum donat kurallarna uyulmal.
Sarg donats zenli ve ynetmeliklere uygun dzenlenmeli
Zararl evre koullarndan betonarme elemanlar korunmal
Betonun atlamasnn gerekte tek bir nedeni vardr: ekme kuvveti. Yukarda saylanlar neticede
ekme kuvveti oluturmaktadr
80
Bir kiriin kesit ve donatlarnn projede izimi
(Benzeri: ERSOY/ZCEBE, S. 290)
Kiri donatlarnn alm sras:

En ste, st mesnet donatlar
Altna, stteki boyuna donatlar(genelde montaj)
Altna, varsa, pilye ve gvde donatlar
Altna, alttaki boyuna donatlar(genelde ekme)
En alta, alt mesnet donatlar
izilir.
izimdeki eik yazlar aklama iin verilmitir.
Gerek projede bu aklamalar bulunmaz
Betonun ekme dayanm ok dktr, ekme blgelerinde atlaklar oluur.

Basn blgelerinde ezilme olur (tama gcne eriildiinde=krlma an).
ekme kuvvetlerini karlamak ve atlaklar snrlamak iin, ekme blgelerine boyuna donat konur.
Pilye hem ekme hem de kesme donatsdr. Orta ksm aklkta (altta), kollar da mesnetlerde (stte) ekme kuvveti alr. Eik kollar ise kesme atlaklarn snrlar. iliinin zor
olmas ve gvenli olmamas nedeniyle kat kirilerinde pilye kullanlmasndan kanlr. Gelimi lkeler kat kirilerinde pilye kullanmndan vazgemitir.
Aklklarda, basn tarafna montaj donats konur.
Aklktan gelen donatlar mesnetteki momenti karlamazsa, mesnetlere ek donat konur.
Kesme kuvvetlerini karlamak ve oluturduu atlaklar snrlamak iin enine donat (sarg: etriye) kullanlr.
Kenetlenmeyi (aderans) salamak iin boyuna ubuklar komu akln en az ne kadar uzatlr, kenar mesnetlerde ular aa/yukar kvrlr.
Yksek kirilerin yan yzlerine, bzlme atlaklarn snrlamak iin, gvde donats konur.
Betonarme eleman (kiri, kolon, deme) iyi donatlsa dahi atlar. Ancak bunlar beklenen klcal (zararsz) atlaklardr.
81
Yaplara etkiyen karakteristik ykler, yk simgeleri, yk ve malzeme katsaylar, tasarm yk, tasarm dayanm, yap
gvenlii kavramlar
Simgesi G
Kalc (sabit, zati, z, l) ykler: Yap elemanlarnn kendi ykleridir. Yeri ve iddeti zamanla deimeyen statik yktr.
at arl
Deme arl ( deme betonu+tesviye betonu+kaplama+sva).
Kiri arl.
Duvar arl (dolgu malzemesi+balama harc+sva, yaltm, kaplama).
Kolon arl.
Simgesi Q
Hareketli ykler: Yap elemanna zaman zaman etkiyen, yeri ve iddeti zaman zaman deien statik yklerdir.
Eya ykleri.
nsan ykleri.
Kar yk.
Simgesi E
Yatay ykler: Yapya yatay olarak etkidii varsaylan statik veya dinamik yklerdir.
Deprem yk.
Rzgr yk.
Toprak itkisi
Sv yk.
Simgesi W
Simgesi H
Simgesi T
Dier ykler: Yukardaki yk tipleri dnda kalan yklerdir.

Scaklk farkndan oluan yk.
Bzlme ve snmeden oluan yk.
Farkl oturmalardan oluan yk
Buz yk.
Patlama yk, dalga yk, montaj yk
Karakteristik yklerin deerleri ynetmeliklerde verilmitir:

TS 498/1997 , TS ISO 9194/1997 : Kalc ykler, hareketli ykler, kar, buz ve rzgr ykleri, toprak itkisi.
Deprem Ynetmelii-2007: Deprem ykleri.
TS 500/2000: Bzlme, snme, scaklk fark etkileri.
Dey ykler
Yapy oluturan at, duvar, deme, kiri, kolon gibi elemanlarn kendi arlklar; insan, eya, kar, makine arlklar; deprem, rzgr kuvvetleri gibi yapy zorlayan yklerdir. Ykler
yap elemanlarnda yer ve ekil deitirmelere ve i kuvvetlerin olumasna neden olur. Yklerden oluan i kuvvetlere (moment, kesme, normal kuvvet, ...), ekil
deitirmelere(uzama-ksalma, kesit dnmesi) ve yer deitirmelere (yatay/dey, dnme) yk etkileri denir. Yapnn gvenli olmas iin yk etkilerine dayanmas gerekir. O halde
yklerin doru belirlenmesi ok nemlidir. Ancak, yklerin kesin deerlerini bilmek mmkn deildir. Tartld anda 75 kg olan bir insan her zaman 75 kg mdr? Muhtemelen hayr.
Zamanla daha az yada daha fazla da olabilir. Ayrca her insann kilosu farkldr. retilecek 1 m3 betonarme betonunun ktlesi agrega cinsine, donatnn az-ok almasna, sktrlma
kalitesine bal olarak az yada ok deiir; kesin bir deer vermek mmkn deildir. Deprem, rzgr, kar gibi doa olaylarndan kaynaklanan ykler de nceden tam doru olarak
bilinemez. Gemite olmu deprem bilgileri, kar ve rzgr meteorolojik lmleri istatistiksel olarak deerlendirilir doruya en yakn ve olas ykler belirlenir. Bu yolla belirlenmi
ykler ynetmeliklerde verilir. Ynetmelilerde verilmi, doruya en yakn fakat olas yklere karakteristik ykler denir. Farkl tipteki her ykn G, Q, E, W, H ve T ile gsterilen
simgesi vardr. Karakteristik yk tipleri ve simgeleri aada verilmitir:
NOT:
Karakteristik yk, yk etkileri, yk birleimleri,
tasarm etkileri, karakteristik dayanm, malzeme
katsaylar, tasarm dayanm, tama gc
gibi tanmlar renci iin yenidir. Sadece
betonarme derslerinde deil, meslek yaam
boyunca kullanmak zorundadr. Bu nedenle iyi
kavranmas gerekir.
82
Yk etkileri, tasarm etkileri, yk katsaylar ve yk birleimleri (TS 500/2000)
TS 500/2000, Sayfa 17-18
Ynetmeliklerde verilmi ykler karakteristik olduundan etkileri de karakteristiktir. Ykler, dolaysyla yk etkileri olabildiince en doru deerdir, fakat doruluu phelidir. Yk
etkilerinin karakteristik deerleri yerine; hesaplarda Tasarm etkileri ve yk birleimleri kullanlr. Tasarm etkileri; karakteristik etkilerin genelde 1 (bir) den byk olan yk
katsaylar ile arplmas ve birletirilmesi ile belirlenirler ve elemanlarn tasarmnda(boyutlandrlmasnda) kullanlrlar. Birden ok tasarm etkisi vardr. nk yklerin tm yapya
ayn anda etkimez, farkl zamanlarda farkl ykler etkir. Bu yolla ok sayda yk senaryosu oluturulur, ne zaman hangi yk etkirse etkisin yapnn gvenlii salanmaya allr.
TS 500/2000 de tanml yk katsaylar ve yk birleimleri (yk senaryolar) aada verilmitir.
Yalnz dey ykler iin

(deprem ve rzgrn etkin
olmad durumlarda):
Fd=1.4G + 1.6Q
Fd=1.0G + 1.2Q + 1.2T
Deprem etkin ise:

Fd=1.4G + 1.6Q
Fd=1.0G + 1.2Q + 1.2T
Fd=1.0G + 1.0Q + 1.0E
Fd=1.0G + 1.0Q - 1.0E
Fd=0.9G + 1.0E
Fd=0.9G - 1.0E
Rzgr etkin ise:

Fd=1.4G + 1.6Q
Fd=1.0G + 1.2Q + 1.2T
Fd=1.0G + 1.3Q +1.3W
Fd=1.0G + 1.3Q - 1.3W
Fd=0.9G + 1.3W
Fd=0.9G - 1.3W
NOT: Sv basnc etkisinin bulunmas

durumunda , bu etki 1.4 ile arplr
ve iinde Q etkisi grlen tm
birleimlere eklenir.
Deprem annda kuvvetli bir rzgrn da esmesi ok dk bir olaslktr. Ekonomik nedenle; bir yapya ayn anda hem depremin hem de rzgrn etkimeyecei varsaylr
(Deprem Ynetmelii-2007, Madde 2.2.2.4). Deprem ve rzgr yklerinden hangisi daha elverisiz ise o dikkate alnr. Trkiyede normal yaplarda genelde deprem etkin
olur. Gkdelen tr yaplarda ve hafif atl elik yaplarda rzgr etkileri de nemlidir.
G, Q, E, W, H, T harfleri yk tipinin simgesidir, ykn deeri deildir. Byk harf yerine kk harfler de kullanlabilir. Fd ye tasarm etkisi denir, karakteristik yk etkilerinin yk
katsaylar ile arplp birletirilmesi ile hesaplanr.
rnek: Deprem ve rzgr etkisinde olmayan bir yapnn bir kolonunun bir kesitinde karakteristik sabit ykten 700 kN eksenel, 170 kNm moment, 60 kN kesme kuvveti olutuunu;
karakteristik hareketli ykten de 300 kN eksenel, 80 kNm moment ve 25 kN kesme kuvveti olutuunu varsayalm. Bu durumda:
Ng=700 kN, Mg=170 kNm, Vg=60 kN
(karakteristik sabit yk etkileri)
Nq=300 kN, Mq=80 kNm, Vq=25 kN
(karakteristik hareketli yk etkileri)
D ykler ile dengede olan ve

hesaplanm i kuvvetler
ile gsterilir. Kolonun bu kesitinde tasarm etkileri Fd=1.4G + 1.6Q birleiminden hesaplanmaldr. nk , sadece sabit(G) ve hareketli(Q) yk etkisi vardr, deprem(E), rzgr (W)
veya dier ykler(T) etkisi yoktur. Bu nedenle kolonun ayn kesitindeki tasarm etkileri:
Nd =1.4 . 700+1.6 . 300 = 1460 kN
Md =1.4 . 170+1.6 . 80 = 366 kNm
Vd =1.4 . 60+1.6 . 25 = 124 kN
D ykler ile dengede olmayan, gnn birinde olabilecei

varsaylan ve tasarmda kullanlacak kuvvetler
olarak hesaplanr. Kolonun boyutlandrlmasnda bu tasarm deerleri kullanlr, karakteristik yk etkileri kullanlmaz.
83
Malzeme katsaylar, malzeme tasarm dayanmlar
TS500/2000, Sayfa 17
TS EN 206-1/2002 ve TS 708/2010 da verilen ve projede ngrlen malzeme (beton, elik) karakteristik dayanmlarnn retimde tutmama, dk kalma riski vardr. Bu nedenle
hesaplar ngrlen karakteristik dayanmlar ile deil, tasarm dayanmlar ile yaplr. Tasarm dayanmlar karakteristik dayanmlarn malzeme katsaysna blnmesi ile bulunur.
TS500/2000 de tanml olan malzeme katsaylar 1 (bir) den byk deerler olduundan daha kk dayanmlar ile hesap yaplarak tutmama riski azaltlr, gvenlik salanmaya
allr.
Beton tasarm dayanm:
fcd =
fctd =
fck
mc
fctk
mc
elik tasarm dayanm:

fck:: betonun karakteristik basn dayanm
fcd : betonun basn tasarm dayanm
fctk:: betonun karakteristik ekme dayanm
fctd : betonun ekme tasarm dayanm
mc: betonun malzeme katsays
f yd
f yk
=
ms
fyk: : elik karakteristik dayanm

fyd : elik tasarm dayanm
ms:elik malzeme katsays
ms=1.15 (her tr elik iin)
mc=1.5 yerinde dklen ve iyi denetilen betonlar iin

mc=1.4 ndkm (prefabrik) betonlar iin
mc=1.7 denetimi iyi yaplamayan betonlar iin
Fabrikada retilen ve prefabrik denilen ndkm betonlar yerinde(antiyede) dklen betonlara nazaran daha iyi denetimlidir. ndkm beton iin ngrlen karakteristik basn
dayanmnn tutma olasl daha yksektir, risk daha dktr, malzeme katsays mc=1.4 tr. Benzer ekilde; inaat elii betona nazaran daha homojen bir malzeme olduundan
ve fabrikada retildiinden dayanmnn karakteristik dayanmdan farkl olma olasl (riski) betona nazaran ok daha dktr. Bu nedenle, eliin malzeme katsays ms betonun
malzeme katsays mc den daha kk tutulmutur ve tek bir deeri vardr: ms=1.15. Hesaplarda fck, fctk, fyk karakteristik dayanmlar kullanlmaz, daha dk olan fcd, fctd, fyd tasarm
dayanmlar kullanlr.
Malzeme katsaylarnn seimi:
mc ve ms malzeme katsaylar ynetmeliin mhendise verdii bir yetkidir, gvenli yap retmesine olanak salayan nemli bir anahtardr. Peki; bir yapnn statik-betonarme
projelerini hazrlayacak olan mhendis betonun malzeme katsaysn nasl seecektir?
Her tr yapda ve her elik snf iin: ms=1.15 seilir.
Yap prefabrik olarak ina edilecekse: mc=1.4 seilir.
Yap yerinde dkme beton ile ina edilecekse: Hazr beton kullanlacak ve iyi denetlenebilecek ise mc=1.5, iyi denetlenemeyecei dnlen beton iin, hazr beton olsa dahi,
mc=1.7 seilir.
Yap elle veya betonyerle karlan beton ile ina edilecekse: Beton iyi denetlense dahi, hemen hibir zaman, ngrlen kalitede retilemez, mc=1.7 seilir. Hatta daha byk,
mc=2 seilmesi nerilir.
Betonun iyi denetlenip denetlenmeyecei nasl belirlenir? Cevab biraz zorca bir sorudur bu. naat belki bir yl yada birka yl sonra balayacaktr, fakat Statik - betonarme projeyi
hazrlamak iin malzemeye ve katsaylarna karar verilmek zorundadr. Mhendisin elinde sadece mimari vardr. Mimari projeden hareketle, inaatn nerede yaplaca(byk kentte,
kasabada, da banda), hazr beton temin edilip edilemeyecei, denetim firmas olup olmad, yap sahibi ve muhtemel yapmc(mteahhit) gibi veriler irdelenerek mc nin deeri
kararlatrlabilir. Hazr beton santral ve denetim firmalar olan byk kentlerde ounlukla mc=1.5 seilmektedir. rnek: C30/37 ve B 420C ile Eskiehir merkezde ina edilecek
yapda mc=1.5 seilirken; ayn yap bir kasabada(denetim yetersiz) ina edilecekse mc=1.7 seilmelidir. Ayn yap da banda antiye betonu ile retilecekse ncelikle C30/37
yerine beton snfn C16/20 ye drmek ve mc=1.7 almak uygun olacaktr. Hatta mc = 2 belki daha da uygun olur.
84
Yap gvenlii kavram

Yaplar kullanm mr boyunca farkl yklerin etkisindedir. Mhendisin grevi bu yk etkilerine kar yapy olabildiince gvenli klmaktr. Neden tam deil de olabildiince?
nk bir takm belirsizlikler ve maliyet yapnn tam gvenli klnmasn nler. Az da olsa belli bir risk stlenilerek gvenlik salanmaya allr. Kullanm mr boyunca kullanm
amacn yerine getirebilen, az yada ok hasar alabilme olasl olan fakat toptan gmeyen yap gvenli kabul edilir.
Gvenli yap oluturmak iin:
Tayc sistem zenle seilir.
Uygun malzeme(beton/elik) ve malzeme katsays seilir.
Yapya etkiyecek ykler zenle belirlenir.
Karakteristik yk etkileri yerine yk katsaylar ile artrlm ve yk senaryolarna gre birletirilmi tasarm etkileri kullanlr.
Karakteristik malzeme dayanmlar yerine malzeme katsaylar ile azaltlm tasarm dayanmlar kullanlr.
Ynetmeliklere uyulur. Neticede ynetmelikler yapnn gvenli olmas iin hazrlanmlardr.
Hesaplar (statik-dinamik-betonarme) yazlmlar ile bilgisayarda yaplr. Yazlm sonular irdelenir, gerekli dzeltmeler yaplr, hesap tekrarlanr.
Her bir tayc elemandaki tasarm etkilerinin(moment, kesme, normal kuvvet) elemann tama gcn amamas salanr.
izim detaylar zenle hazrlanr.
naatn izimlere uygun yaplmasna zen gsterilir.
Bu ku(!) neden birden ok dal
naatn her aamas sk denetime tabi tutulur.
zenle bir araya getirmi acaba?
Tama gc kavram ve tama gc asndan Yap gvenlii

Betonarme bir elemann gvenli olmas iin onun tasarm dayanm (tama gc) en az o elemandaki tasarm yk etkisi kadar olmaldr: Rd Fd
Rd: Tasarm dayanm. Moment, kesme kuvveti, eksenel kuvvet v.b. etkilere kar elemann gsterebildii tama gcdr. Nasl hesaplanaca ilerideki konularda anlatlacaktr.
Fd: Tasarm yk etkisi. Karakteristik yklerden oluan moment, kesme kuvveti, eksenel kuvvet gibi zorlamalarn yk katsaylar ile artrlm ve birletirilmi deeridir.
Bir kiriin tm yklerinden oluan tasarm momenti Md , kesme tasarm kuvveti Vd , kiriin moment tama gc Mr , kesme tama gc de Vr olsun.
Mr Md olmas durumunda kiri momente kar gvenli, aksi halde gvensizdir deriz.
Vr Vd olmas durumunda kiri kesmeye kar gvenli, aksi halde gvensizdir deriz.
Kiriin gvenli olmas iin her iki kuvvete kar da gvenli olmas gerekir. Birine kar gvenli, dierine kar gvensiz olmas halinde kiri gvensizdir. nk o kuvvet kirii kryor
anlamndadr. Yapnn btnn gvenli olmas iin her tayc elemann gvenli olmas gerei aktr.
Tama gcne kapasite de denir. Tama gc kavram iin basit bir rnek verelim: 10 tonluk kamyon, kapasitesi 10 ton olan, yani 10 tona kadar yk kullanm mr boyunca
gvenle tayabilecek ekilde retilmi anlamndadr. Kamyon 10 tondan daha az veya daha fazla yklenebilir. Tama gc olan 10 ton snr ne kadar alrsa gvenlik o denli
azalr. rnein, 20 ton yk belki ksa bir sre tayabilecek ve hasar alacaktr. 100 tonluk bir yk annda gmesine neden olacaktr.
Yapda da durum tamamen benzerdir. Yap belli bir tama gc iin tasarlanmtr. Tama gc ksa sre alabilir, kk hasarlar olur-olmaz. Tama gc ar alrsa, diyelim
ngrlememi byklkte bir deprem etkisi, ar hasar alacak belki de gecektir.
85
RNEKLER: Karakteristik kuvvet, tasarm kuvveti, karakteristik dayanm, malzeme katsaylar ve tasarm dayanm
Solda grlen donatsz elemandan C20/25 betonu ile adet retilecektir. Biri ndkm(prefabrik), dieri iyi denetimli, bir dieri de kt denetimlidir. a) Elemanlarn beklenen
karakteristik krlma basn kuvveti nedir? b) 36. sayfadaki deney sonucunu da dikkate alarak, elemanlarn gvenle tayabilecei tasarm basn kuvvetini belirleyiniz.
a) Beklenen karakteristik krlma
basn kuvveti N:
C20/25 iin fck=20 N/mm2
N
= f ck N = f ck A c
c =
Ac
N = 20 250 300
N = 1500 103 N = 1500 kN
b) ndkml elemann tasarm kuvveti:

fck=20 N/mm2, mc=1.4, fcd=20/1.4=14.29 N/mm2
b) yi denetimli elemann tasarm kuvveti:

fck=20 N/mm2
mc=1.5, fcd=20/1.5=13.33 N/mm2
b) Kt denetimli elemann tasarm kuvveti:

fck=20 N/mm2
mc=1.7, fcd=20/1.7=11.76 N/mm2
N d 0.75fcd A c
N d 0.75f cd A c
Deney sonucuna gre, ykten oluan beton

gerilmesi tasarm dayanmnn 0.75 ini amamal
(36.sayfadaki deney sonucuna baknz):
c
= 0.75 c = 0.75f cd
f cd
c =
Nd
0.75fcd N d 0.75f cd A c
Ac
N d 0.75 14.29 250 300

N d 803812.5N 803.8 kN
N d 0.75 13.33 250 300

N d 749.8 kN
N d 0.75 11.76 250 300

N d 661.5 kN
Solda grlen donatsz elemandan C20/25 betonu ile adet retilecektir. Biri ndkm(prefabrik), dieri iyi denetimli, bir dieri de kt denetimlidir. a) Elemanlarn beklenen
karakteristik krlma ekme kuvveti nedir? b) Elemanlarn gvenle tayabilecei tasarm ekme kuvvetini belirleyiniz.
Beklenen karakteristik krlma
ekme kuvveti N:
C20/25 iin fctk=1.6 N/mm2
ct =
N
= f ctk N = f ctk A c
Ac
b) ndkml elemann tasarm

kuvveti:
fctk=1.6 N/mm2, mc=1.4
fctd=1.6/1.4=1.14 N/mm2
ct
Nd
= f ctd N d f ctd A c
Ac
N = 1.6 250 300
N d 1.14 250 300
N = 120.0 kN
N d 85.5 kN
b) yi denetimli elemann tasarm

kuvveti:
fctd=1.6/1.5=1.07 N/mm2
b) Kt denetimli elemann tasarm kuvveti:

fctd=1.6/1.7=0.94 N/mm2
N d f ctd A c
N d f ctd A c
N d = 1.07 250 300
N d 0.94 250 300
N d 80.3 kN
N d = 70.5 kN
Solda grlen donatsz elemandan C20/25 betonu ile adet retilmitir. Biri ndkm(prefabrik), dieri iyi denetimli, bir dieri de kt denetimlidir. Elemanlar bazen basn bazen
de ekme kuvveti etkisinde kalacaktr. Elemanlarn gvenle tayabilecei eksenel tasarm kuvvetini belirleyiniz.
Betonun basn dayanm yksek, ekme dayanm dktr. Elemanlar basn kuvvetinden deil, ekme kuvvetinden krlacaktr. Yukardaki hesaplanm deerler dikkate alnarak
elemanlarn gvenle tayabilecei eksenel kuvvet:
ndkml eleman iin Nd=85.5 kN
yi denetimli eleman iin Nd=80.3 kN
Kt denetimli eleman iin Nd=70.5 kN
86
RNEKLER: Karakteristik yk, tasarm yk, karakteristik dayanm, malzeme katsaylar ve tasarm dayanm
Solda grlen eleman donatl olarak C20/25 betonu ve B 420C elii ile iyi denetimli bir antiyede retilmitir. Kesitte 614 boyuna donat vardr 36. sayfadaki
deney sonucunu da dikkate alarak elemann gvenle tayabilecei eksenel tasarm basn kuvvetini belirleyiniz.
Deney katsays
eliin karlad kuvvet
N d 0.75 ( A c A s )f cd + A s f yd
Betonun karlad kuvvet
olmaldr.
A c = 250 300 = 75 10 3 mm 2
A s = 924 mm 2 (614 ubuun toplam kesit alan)
fcd =
fck
20
=
= 13.33 N/mm 2
mc 1.5
fyd =
fyk
ms
420
= 365.22 N/mm 2
1.15
Nd 0.75 (75 10 3 924) 13.33 + 924 365.22

Nd 1078.0 kN
Solda grlen eleman donatl olarak C20/25 betonu ve B 420C elii ile iyi denetimli bir antiyede retilmitir. Kesitte 614 boyuna donat vardr. Elemann
gvenle tayabilecei eksenel tasarm ekme kuvvetini belirleyiniz.
Beton ekme kuvveti alamayacak, atlayacaktr. ekme kuvvetini sadece elik ubuklar karlamak zorundadr:
N d A s f yd
A s = 924 mm 2
420
= 365.22 N/mm 2
1.15
N d 924 365.22
f yd =
N d 337.5 kN
87
RNEK: Yk etkileri, yk katsaylar, yk birleimleri, tasarm etkileri
Aada verilen ereve C30/37 betonu ile ina edilecektir. Kolon ve kiriler 30/70 cm boyutundadr. Ykler karakteristiktir. g kalc, q hareketli ve F deprem ykdr. Her
yke ait moment, kesme ve normal kuvvet diyagram verilmitir. Statik hesaplarda kiri ve kolonlarn ekme olduu varsaylan taraflar kesikli izgi ile gsterilmitir.
Kesme kuvveti deformasyonlar ve kiriin boyuna deformasyonu ihmal edilmitir.
a) erevenin 1, 2 ve 3 noktalarndaki tasarm momentlerini bulunuz.
b) 1 ve 2 noktalarndaki tasarm kesme kuvvetlerini bulunuz.
c) 1 noktasndaki tasarm normal kuvvetlerini bulunuz.
d) 2 ve 3 noktalarnda hesaplanan tasarm momentlerinden hangileri betonarme hesaba (boyuna donat hesabna) esas alnmal ve bunlar iin hesaplanan donat kiriin
hangi tarafna konmaldr ?
e) 2 noktasnda hesaplanan tasarm kesme kuvvetlerinden hangisi betonarme hesaba (sarg donats hesabna) esas alnmaldr ?
88
Karakteristik yklerden oluan karakteristik i kuvvetler yk etkileri:
-142.92 -
- -142.92
3
+
- 2
-71.46 -
Moment
Mq
+71.46
+35.73
1 +
+35.73
+87.50 kN
+175.00 kN
+
+
2
175.00
-87
87.50
50
Kesme
Vg
-35.73
Kesme
Vq
-17.86
+35.73
+17.86
-35.73
Normal kuvvet
Ng
-175.00 kN
1
+81.67 kNm
Moment
Mg
+71.46
1 +
- -71.46
3
+
- 2
+163.33 kN.m
F=250 kN deprem yknn

etkileri
q=25 kN/m hareketli yknn

etkileri:
g=50 kN/m kalc yknn

etkileri:
-175.00
-17.86
Normal kuvvet
Nq
-87.50 kN
1
-87.50
89
Sistemde sadece G (kalc), Q (hareketli) ve E (deprem) etkileri vardr. T (dier) ve W (rzgar) etkiler yoktur. Bu nedenle; depremin etkin olmas durumuna ait
Fd=1.4G + 1.6Q
Fd=1.0G + 1.0Q + 1.0E
Fd=1.0G + 1.0Q - 1.0E
Fd=0.9G + 1.0E
Fd=0.9G - 1.0E
yk birleimleri kullanlarak tasarm kuvvetleri bulunacaktr.
a) Tasarm momentleri:
2 noktasnda tasarm momentleri:

Md=1.471.46+1.635.73 = +157.21 kN.m
Md=71.46+35.73+(-436.93) = -329.74
Md=71.46+35.73-(-436.93) = +544.12
Md=0.971.46+(-436.93) = -372.62
Md=0.971.46-(-436.93)
= + 501.24
Md=1.4(-142.92)+1.6(-71.46)
Md=-142.92-71.46+313.08
Md=-142.92-71.46-313.08
Md=0.9(-142.92)+313.08
Md=0.9(-142.92)-313.08

kN.m
= -314.42
= + 98.70
= -527.46
= +184.45
= -441.71
Md=1.4163.33+1.681.67 = +359.33 kN.m

Md=163.33+81.67+0
= +245.00
Md=163.33+81.67-0
= +245.00
Md=0.9163.33+0
= +147.00
= +147.00
Md=0.9163.33-0
b) Tasarm kesme kuvvetleri:

1 noktasnda tasarm kesme kuvvetleri:
2 noktasnda tasarm kesme kuvvetleri:
Vd=1.4(-35.73)+1.6(-17.86)
Vd=-35.73-17.86+125.00
Vd=-35.73-17.86-125.00
Vd=0.9(-35.73)+125.00
Vd=0.9(-35.73)-125.00
Vd=1.4175.00+1.687.50
Vd=175.00+87.50+(-89.45)
Vd=175.00+87.5-(-89.45)
Vd=0.9175.00+(-89.45)
Vd=0.9175.00-(-89.45)
= - 78.60 kN
= + 71.41
= -178.59
= + 92.84
= -157.16
= +385.00
= +173.05
= +351.95
= +68.05
= +246.95
kN
c) Tasarm normal kuvvetleri:

1 noktasnda tasarm normal kuvvetleri:
Nd=1.4(-175.00)+1.6(-87.50)
Nd=-175.00-87.50+89.45
Nd=-175.00-87.50-89.45
Nd=0.9(-175)+89.45
Nd=0.9(-175)-89.45
= -385.00
= -173.05
= -351.95
= - 68.05
= -247.00
kN
90
d) 2 ve 3 noktasnda betonarme (boyuna donat) hesabna esas alnacak tasarm momentleri:
6m
Her noktada, rnein 2 noktasnda, 5 farkl tasarm momenti hesaplanmtr. Bunlar bu noktada yklerden oluan
gerek moment deildir! Ancak, her birinin olma olasl vardr!. Gn olur biri, gn olur bir dieri oluabilir. Hibiri
olumayabilir de! Oluursa, kiri bu momente dayanabilmelidir.
Tasarm
momentleri
Md
Pozitif momentler, etkidii noktada, kiriin kesik izgili tarafna, negatif momentler de dier tarafna ekme
uygulamaktadr.
Kiriin pozitif momentlerinden mutlak deerce en byk olan kiriin alt tarafna konulacak boyuna donatnn
hesabna; negatif momentlerden mutlak deerce en by de kiriin st tarafna konulacak boyuna donatnn
hesabna esas alnmaldr.
2 noktasnda: Bu noktada Md= +184.45 kN.m momenti iin hesaplanan boyuna donat kiriin alt tarafna; Md=-527.46
kN.m iin hesaplanan donat da kiriin st tarafna konmaldr.
3 noktasnda: Bu noktada Md=+359.33 kN.m momenti iin hesaplanan donat kiriin alt tarafna konmaldr. Bu
noktada negatif moment olmadndan st tarafa donat gerekmez, momentin oluturaca basn kuvvetini beton
alr. Ancak, ynetmeliklerin n grd kadar minimum montaj donats konulmaldr.
e) 2 noktasnda kesme (sarg donats) hesabna esas alnacak tasarm kesme kuvveti
Tasarm kesme
kuvvetleri
Vd
6m
Kesme kuvvetinin iareti betonarme hesabn sonucunu deitirmez. Mutlak deerce en byk kesme kuvveti
betonarme hesaba esas alnr.
2 noktasnda: Vd= +385.00 kN kesme kuvveti betonarme hesaba (sarg donats hesabna) esas alnmaldr.
NOT: 1 noktasnda hesaplanan tasarm kuvvetleri burada yorumlanmamtr. Bunun nedeni kolonlarn davrannn henz incelenmemi olmasdr. Kolonlarda durum daha da karmaktr.
Kolonlarn davran ele alndktan sonra konuya dnlecektir.
91
Hareketli yk dzenlemesi
... Hareketli yk elemanda en elverisiz kesit zorlamalarn yaratacak biimde dzenlenecektir (TS 500/2000, madde 6.3.3).
SREKL KRLERDE:
Hareketli yk; tasarm etkileri aratrlan kesitte en byk zorlamay oluturacak ekilde kirie yklenir. Srekli kiri tesir izgileri grnmne baklarak; hareketli yk hangi
aklklara yklendiinde en byk etkinin oluaca belirlenebilir (dama yklemesi).
Aklk momentini en byk yapan ykleme: En byk momenti aranan aklk q ile yklenir. Komu aklklar bir bo bir dolu (q ile) olarak dzenlenir.
kinci aklk momentini Max

yapan hareketli yk yklemesi
Mesnet momentini en byk yapan ykleme: En byk momenti aranan mesnedin sa ve sol akl q ile yklenir. Dier aklklar bir bo bir dolu (q ile) olarak dzenlenir.
kinci mesnet momentini Max

yapan hareketli yk yklemesi
Mesnet kesme kuvvetini en byk yapan ykleme: En byk kesme kuvveti aranan mesnedin sa ve sol akl q ile yklenir. Dier aklklar bir bo bir dolu (q ile) olarak
dzenlenir.
kinci aklk sol mesnet kesme kuvvetini

Max yapan hareketli yk yklemesi
OK KATLI OK AIKLIKLI EREVELERDE:

Gerekte el hesab yaplamayacak kadar farkl ykleme durumu vardr. Ancak, yeter dorulukta sonu veren be farkl ykleme ile yetinilebilir (ERSOY/ZCEBE, Sayfa 176).
92
RNEK: Hareketli yk dzenlemesi
Aadaki srekli kirite g sabit, q hareketli karakteristik yklerdir.

a)
1 ve 2 noktalarndaki tasarm momentini,
b)
1 noktasndaki tasarm kesme kuvvetini
belirleyiniz.
ZM:
zm iin aadaki yklemeler ayr ayr yaplmaldr:
a)Sistemin tm aklklar g ile yklenir. Moment ve kesme diyagramlar izilir.
b)2 noktasndaki aklk momentini en byk yapan q yklemesi yaplr: Orta aklk q ile ykl, konsollar bo. Bu yklemeden hareketli ykn 2 noktasnda oluturduu
en byk moment belirlenir.
c)1 noktasndaki mesnet momentini en byk yapan q yklemesi yaplr: Orta aklk q ile ykl, sol konsol q ile ykl, sa konsol bo. Bu yklemeden hareketli ykn 1
noktasnda oluturduu en byk moment belirlenir.
d)1 noktasndaki kesme kuvvetini en byk yapan q yklemesi yaplr: Orta aklk q ile ykl, sol konsol q ile ykl, sa konsol bo. Bu yklemeden hareketli ykn 1
noktasnda oluturduu en byk kesme kuvveti belirlenir.
Sa konsol, sol konsoldan daha ksadr. Sa mesnet moment ve kesme kuvvetleri 1 noktasnda hesaplanacak olanlardan daha kk olacaktr. Bu nedenle sa mesnet
etkileri iin q yklemesine gerek yoktur.
93
Sabit yk g yklemesi:
Max Mq
(mesnet)
Max Vq
((mesnet)
1 noktasnda max M ve Max V oluturan q yklemesi:
2 noktasnda max M oluturan q yklemesi:

1 noktasnda tasarm momenti:
Md=1.4(-40.00)+1.6(-30.00) = -104.00 kNm
(aklk)
Max Mq
1 noktasnda tasarm kesme kuvveti:

Vd=1.452.22+1.643.50 = +142.71 kN
2 noktasnda tasarm momenti:
Md=1.428.17+1.646.88 = +114.45 kNm
94
Sorular
1.Depremin etkin olmas durumunda tasarm etkileri sadaki birleimlerden belirlenir.
lk birleimde yk etkilerinin katsaylar en az 1(bir) dir ve Q etkisi vardr.
Son bantda Q etkisi yoktur, neden? Ayrca G etkisinin katsays 1(bir) den kktr, neden?
Fd = 1.4G + 1.6Q
Fd = G + 1.2Q + 1.2T
Fd = G + Q m E
Fd = 0.9G m E
2.TS500-2000 ynetmeliinde tanml betonlarn gerilme-birim ksalma erilerini ayn c c koordinat eksen takmnda karlatrmal olarak iziniz.
3. TS708-2010 ynetmeliinde tanml betonarme eliklerinin(hasr donat elikleri hari) gerilme-birim uzama erilerini ayn s s koordinat eksen takmnda karlatrmal
olarak iziniz.
4. Kesit boyutlar, malzemesi(beton, elik), boyuna donat dzeni ve miktar
ayn olan K1, K2 ve K3 adl kolonlar ayn koullarda imal edilmilerdir.
Farkl olan etriye ap ve admlar aada verilen bu kolonlarn gerilmeksalma erilerini ayn c c koordinat eksen takmnda karlatrmal olarak
olarak iziniz.
Kolon
K1
K2
K3
Etriye ap
(mm)
10
8
10
Etriye adm
(mm)
200
200
150
6. aklkl simetrik bir kiriin 1.0 kN/m lik aklk yklerine ait
moment ve kesme diyagramlar sada bilgi olarak verilmitir.
tir. Kiri
Kiri
ekilde gsterilen g sabit (karakteristik) ve q=2.8 kN/m
/m hareketli
(karakteristik) yklerini tayacaktr.
yacaktr. Sabit ykn aklklarda
olmas veya olmamas durumlarn dikkate alarak aadaki
daki klar
cevaplaynz.
a)Hangi aklkta en byk tasarm momenti oluur, deeri
eri nedir?
b)Hangi mesnette en byk tasarm momenti oluur, deeri
eri
nedir? c)Hangi aklkta en byk tasarm kesme kuvveti olu
oluur,
deeri nedir?
5. C25/30 betonundan hazrlanan standart silindir bir numune 28. gn sonunda 320 kN luk sabit bir kuvvet ile yklenmitir. Numunenin krlp krlmayacan, krlrsa tahminen ne
kadar zaman sonra krlacan belirtiniz.
7. 40x40 kesitli ve C25/30 betonundan retilmi bir kolonun snme etkisiyle

krlmamas iin eksenel yk en fazla ne kadar olmaldr?
8. Aada grlen beton kolonlarn kesitleri 40x40 cmxcm dir ve C20/25,
C30/37 ve C40/45 betonlar ile retilmiler. ekilde grlen sabit eksenel
kuvvet ile yklenen bu kolonlarn krlma riski var mdr, krlrsa hangileri ve
yaklak ne kadar zaman sonra krlr?
9. Bir beton numune retildikten sonra 1 ay suda, 3 ay kuru havada, 3 ay suda ve

sonra srekli kuru havada tutuluyor. Ayrca 7. ay sabit bir ykle ykleniyor. Bu
numunenin ksalma-zaman diyagramn tahmini olarak iziniz.
95
Sorular
10. Srekli bir kiriin moment diyagramnn grnm verilmitir. Kirite oluabilecek
atlaklar iziniz. Betonun ezilebilecei noktalar gsteriniz. Kiri iin donat neriniz.
11. Kenarlar 1 metre olan ve C25/30 betonundan imal edilmi beton kp blok 5000 metre
derinliinde olan deniz tabanna yerletirilmitir. Bu betonun dayanm ne kadar olur? su= 10
kN/m3. Numune basn nedeniyle krlr m?
12.Sadaki konsol kirite ykler karakteristiktir. G ve g sabit, q hareketli ve F deprem

kuvvetidir. Deprem kuvveti dey yklerin toplamnn %40 dr. Mesnetteki
a) Tasarm momentlerini hesaplaynz. b) Tasarm kesme kuvvetlerini hesaplaynz. c)
Tasarm momentlerinden hangisine gre hesaplanan boyuna donat kiriin hangi
tarafna konmaldr? d) Hangi tasarm kesme kuvveti etriye hesabnda kullanlmaldr.
14. Sada grlen kafes sistemde elemanlar 400 mmx400 mm boyutundadr. G sabit, P
hareketli karakteristik yktr. Yatay elemana konulmas gereken donaty hesaplaynz ve
bu elemann kesitini iziniz. Malzeme C30/B420C, antiye denetimi iyidir.
1.5
13.Sada grlen kafes-kiri sistem C30/37 betonundan donatsz imal edilmitir.

Elemanlarn kesitleri 30x30 cmxcm dir. P sabit yktr. Sistemin gvenle tayabilecei
en byk P ykn belirleyiniz.
1.5 m
a
a
15. yi denetimli bir antiyede retilecek betonarme kafes sistem ve eleman kesiti sada
verilmitir. G sabit, Q hareketli E deprem ykdr. Sistemin bu ykleri gvenle tanabilmesi
iin gerekli donaty hesaplaynz ve kesiti iziniz. 10 konstrktif etriye kullannz.
Malzeme: C35/45 ve S420a, pas pay: 5 cm
1.5 m
G=10 kN
Q=1000 kN
E=400 kN
96
Sorular
16.Sada grlen kafes-kiri sistem C30/37-B420C malzemesi ile iyi denetimli bir
antiyede imal edilmitir. Tm elemanlarn kesit ve donatlar ayndr. Elemanlarn kendi
arl ihmal edildii varsaylarak sistemin gvenle tayabilecei en byk P ykn
belirleyiniz.
216
a
a
17.Bir beton numuneye ait ksalma-zaman diyagram verilmitir. A, B, C ve D

noktalarnda ksalmann artmas veya azalmasnn nedeni ne olabilir? Numune neden
krlmtr? Ksaca aklaynz.
Ksalma
216
18. Dikdrtgen kesitli kiriin ekilde grlen yk etkisindedir. Nerelere donat

konulmaldr? Kiri almn izerek donat neriniz.
19.10x10 cm2 kesitli donatsz bir beton numune ekme deneyinde 21 kN eksenel kuvvet
altnda kopmutur. Bu bilgiyi kullanarak betonun ekme dayanmn, basn dayanmn,
elastisite ve kayma modln belirleyiniz, TS500-2000 de verilen deerler ile
karlatrnz. Bu yolla bulunan deerlere gvenilir mi?
20.Bir inaatta CEM I 32.5 N imentosu ile beton dklm, ertesi gn yamur yamaya balayarak 30 gn sreyle devam etmi, bu srede hava
scakl da 200 C civarnda seyretmitir.
a) Betona kr yaplmas gerekir mi?
b) Bzlme olur mu?
c) Snme olur mu?
d) 20. gn sonunda, yedek dikmeler dahil, tm iskele-kalp sklebilir mi?
21.Bir inaat iin S3 kvaml C25/30 betonu sipari edilmitir. Gelen betonlarn kmesi 140 mm olarak belirlenmi, alnan ilk 6 numunenin 28. gn dayanmlar
aadaki tablodaki gibi olmutur. TS EN 206-1 -2002 ye gre betonun kabul edilip edilmeyecei belirlenecektir.
Numune no
Dayanm
(N/mm2)
28.5
33
33.5
21.5
29
29
a)lk 6 numuneye gre bu beton kabul edilebilir mi?

b)Ayn inaattan alnan toplam numune says zamanla 40 a varmtr. Bunlarda ortalama dayanm 28.5 N/mm2, standart sapma 2.1 N/mm2, en dk dayanm 21 N/mm2
olmutur. Bu betonlar kabul edilebilir mi?
97
Sorular
30 cm
a
a
23.ekilde grlen beton kafes kiri C35/45 betonunu ile Eskiehir merkezde ina edilecektir. Verilen
ykleri gvenle tayabilmesi iin a-a kesitinin genilii en az ne olmaldr.
5m
22.Bir kiriin yk etkileri sada verilmitir. ekme donats

hesabnda kullanlacak tasarm momentlerini belirleyiniz. Hangi
tasarm momenti iin donat kiriin hangi tarafna konmaldr?
24.ekilde grlen betonarme kafes kiri C35/45 betonu ve S420a elii ile Eskiehir merkezde ina
edilecektir. Verilen ykleri gvenle tayabilmesi iin a-a kesitine konulmas gereken donat alan ne
olmaldr. Uygun elik ubuklar seerek kesiti iziniz
25.Hazr beton temin edilemeyen bir antiyedesiniz, bir katn beton karmn hazrlamanz gerekiyor. na edeceiniz yapnn projesinde malzeme
C16/20, S420, kiri ve kolonlarn en kk boyutlar 250 mm, donat aralklar 25 mm, deme kalnlklar 100 mm, net beton rts 30 mm olarak
gsterilmitir. antiyenizde her tr agrega(ince kum, kaln kum, akl) ve uygun su olduu varsaymyla karm reetesi hazrlaynz.
26. Sada grlen A, B ve C kolonlar ayn kesitli, ayn malzeme ve zenle ile retilmitir. A kolonu ksmen, B kolonu
tamamen su iindedir. C kolonu su seviyesi stndedir. Pa, Pb ve Pc ykleri kolonlar krlncaya kadar yava yava
artrlmaktadr.
a) Teorik olarak, kolonlarn beklenen krlma sras nedir( Pa, Pb, Pc krlma yklerinden hangisi en byk/en kktr)
b) Hangi kolonun hangi noktalarnda ncelikle krlma beklenir.
27. Bir konsol kiriin karakteristik sabit, hareketli ve deprem yklerinden oluan moment diyagramlar verilmitir. Tasarm momentlerini belirleyiniz. Hangi moment iin donat kiriin
hangi tarafna konulmaldr?
98
Sorular
200 C
28. Bir yapnn kat betonu dkld gn hava scakl

iken, 4
gn sonra scaklk 4 gn sre ile 30 C olmu ve daha sonraki gnlerde
srekli 200 C civarnda olmutur. Betonda kullanlan imento CEM I
32.5 N dir, herhangi bir katk kullanlmamtr. ngrlen kalp skme
sresini sadaki tabloda gn olarak veriniz.
Kiri yan kalplar,

Kullanlan imentonun
kolon ve perde
dayanm snf
kalplar
Kk aklkl
Kiri ve byk aklkl
demelerin dikme ve demelerin dikme ve Yedek dikmeler
kalplar
kalplar
32.5N
29. Eski bir yapnn beton snfn belirlemek iin ok sayda numune alnm; basn deneyi sonucunda ortalama dayanm 28.9 N/mm2, standart sapma 6 N/mm2, en kk
dayanm 17 N/mm2 olarak bulunmutur. Yapdaki betonun snfn, elastisite modln ve ekme dayanmn tahmin ediniz.
30. Sada grlen konsollu kiriin P yk iin kesme ve
moment diyagramn iziniz. Kiriin muhtemel atlaklarn ve
ezilme noktalarn gsteriniz. atlaklar nlemek iin
nereceiniz donatlar ve almn iziniz.
31. Sadaki konsol kirilerde P yk beton ezilinceye kadar yava yava artrlmtr.
Muhtemel atlaklar ve ezilme noktasn ekil zerinde gsteriniz. Bu atlaklar
nlemek iin donat neriniz, donatnn almn iziniz.
32. Mevcut bir yapnn beton snfn belirlemek zere ok sayda lm yaplm ve ortalama basn dayanm 21 N/mm2, en kk basn dayanm 17 N/mm2, standart
sapma 3.5 N/mm2 bulunmutur. TS EN 206-1/2004 e gre bu betonun snf ne kabul edilebilir? TS 500/2000 e gre Elastisite modl ve ekme dayanm ne alnabilir.
33. Ayn koullarda, ayn zenle hazrlanan A ve B zde numuneleri 28 gn boyunca laboratuar koullarnda saklanm, sonra normal evre koullarna kartlmtr. A
numunesi 28 inci gn, B numunesi 60 inci gn ayn sabit bir yk ile yklenerek ksalmalar zaman zaman llmtr. A ve B numunelerinin muhtemel Ksalma-Zaman
erilerini ayn eksen takmnda iziniz.
34.Aada verilen kiri G sabit, Q hareketli tekil yk etkisindedir, bakaca yk yoktur.
Hareketli yk sadece A-B arasnda hareket edebilmektedir. 1 nolu kesitteki tasarm
momentini bulunuz.
35. 34. sorudaki kiriin neresine ne donats konulmaldr? Boyuna kesit izerek ve donat almlarn vererek gsteriniz. ubuklarn zerine amacn(ekme, montaj,
etriye, ) yazarak belirtiniz.
Fret
Etriye
Boru
36. Kesitleri grlen K1, K2 ve K3 kolonlarnn sadece sarglar farkl

tiptendir. Tahmini gerilme-birim ksalma diyagramlarn ayn eksen
takmnda karlatrmal olarak iziniz.
K1
K2
K3
99
Sorular
37.Balang imalat iin Betonun nitelik ve denetim koullar TS EN 206-1/2002 ve TS 500/2000 de farkldr. TS EN 206-1/2002 koullar aada solda verilmitir. TS500/2000 nin
benzer koullarn sa tarafa yaznz.
TS EN 206-1/2002 koullar:
fcmfck+4
fcminfck-4
TS 500/2000 koullar:
Sipari edilen C25/30 betonundan antiyede 3 numune alnm ve 28. gn silindir dayanmlar 26.0, 30.9, 22.5 N/mm2 olarak belirlenmitir. Bu beton her iki ynetmelie de uygun
mudur?
38. Sada grlen erevenin 1 ve 2 noktasndaki moment

etkileri verilmitir. Bu noktalardaki tasarm momentlerini
bulunuz, hangileri iin kiriin hangi tarafna donat
konulacan yaznz.
39. Aada grlen kiriin aklk ve mesnet

noktalarndaki moment ve kesme tasarm etkileri
verilmitir. Kirie donat yerletiriniz, donat
almn veriniz. Her donatnn hangi tasarm
kuvvetini karlamak iin
konduunu izim
zerinde ok ksa belirtiniz.
40. B420C eliinde:

a) Aada verilen birim uzamalar iin elik gerilmesi ne kadardr, eliin akp akmadn yaznz.
N/mm2
es=0.003 ss=
-----------------------------------------------------------------
ss=
N/mm2
-----------------------------------------------------------------
es=0.0001 ss=
N/mm2
-----------------------------------------------------------------
es=0.01
b) Aada verilen gerilmeler iin elik birim uzamas ne kadardr, eliin akp akmadn yaznz.
ss=220 N/mm2
ss=365.22 N/mm2
ss=300 N/mm2
es=
es=
es=
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
100
Sorular
41. Sada verilen eleman C30/37 betonu ve B420C elii ile
hazrlanmtr. Elemanda 6F16 boyuna elik bulunmaktadr. elik birim
uzamasnn es=0.001 i amamas istenmektedir. Nd tasarm kuvveti en
ok ne kadar olabilir?
Nd
Nd
Q=100 kN
b
42. Sadaki kirite G karakteristik sabit, Q karakteristik hareketli

yktr. Q yk a ve c noktalar arasnda gezmektedir. Bu yklere ait
Vg ve Vq kesme etkileri verilmitir. Kiriin a ve b noktalarndaki
tasarm momentlerini belirleyiniz ve donatnn kiriin hangi tarafna
konulacan yaznz.
G=10 kN
G=10 kN
10 kN
3m
3m
Vg
10 kN
50 kN
50 kN
Max Vq
Md
43. Bir kenar 30 cm olan ve 2000 kN eksenel yk tamas gereken dikdrtgen kesitli bir kolon C25/30 betonu ile retilmek isteniyor. Kolonun snme nedeniyle
krlmamas iin dier kenar en az ne kadar olmaldr?
44. Rijit bir perdeye ankastre mesnetlenmi betonarme bir konsol ina edilecektir. G=5 kN, P=10 kN, F=4
kN konsolun ucuna etkiyen srasyla sabit hareketli ve deprem kuvvetleridir. Mesnet noktasndaki tasarm
moment ve kesme kuvvetlerini hesaplaynz.
45.ekilde grlen ve P yk etkisinde olan betonarme kiriinde oluabilecek

atlaklar ekil zerine iziniz. atlaklar nlemek iin donat neriniz, donatnn
almn iziniz.
101

Betonarme 1 3

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Betonarme 1 3

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ELK (TS 708/2010)

S 220, S 420, B 420B, B 420C, B 500A, B 500B, B 500C

Karbon miktarna gre:

En kk akma dayanmna gre:

Yzey zelliine gre:

TS 708 elik-Betonarme iin-Donat elii, Trk Standardlar Enstits, Nisan, 2010

Hasr elik(TS 4559/1985)

Standart Hasr Boyutlar:

Q TP HASIR (150x150 mmxmm kare gzenekli):

R TP HASIR (150x250 mmxmm dikdrtgen gzenekli):

Betonarme elii davran, gerilme-ekil deitirme (s - s ) erisi

: elik akma dayanm

Dk karbonlu elik snektir. Kopma birim uzamas su byktr(iyi)

Gevrek elikler deprem blgelerindeki yaplarn kiri, kolon ve perdelerinde kullanlmamaldr.

Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

s - s erisinin tepe noktasna karlk gelen dayanm ekme

TS708/2010 daki tanmlar

ekme dayanm fsu=Rm (N/mm2)

ekme dayanm/Akma dayanm oran

Deneysel akma dayanm/karakteristik

Akma daynm fyk=Re

Kopma birim uzamas su=A5 (%)

Deprem ynetmelii-2007 ye uygun mu?

Betonarme elii snflar ve mekanik zellikleri (TS 708/20101)

gazete: 07.09.2010 gn ve 27695 say

Bak: Deprem ynetmelii-2007, Madde 3.2.5

koullarn salamasn istemektedir. Bu koullar salayabilecek en uygun elik B 420C dir.

Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

Foto: Berhan AHN, 2013

12 m boyunda normal retim elii

Foto: Berhan AHN, 2013

aretleme: Her 1.5 metrede bir iaretleme olmak zorundadr.

Firma kodu=iki kaln nervr arasndaki nervr

lke kodu=balang ile sonraki kaln nervr arasndaki

Bir iaretleme: rnei:

Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

Ek bilgi: Eski-yeni projelerde karlaabileceiniz malzeme snflar

BS14, BS16, BS20, BS25, BS30, BS35, BS40, BS45, BS50

C16, C18, C20, C25, C30, C35, C40, C45, C50

TS EN 206-1/2002 de tanmldrlar, hala geerlidirler. C simgesinden sonra gelen

StIa, STIIIa, StIIIb, StIVa, StIVb

BIa, BIIIa, BIIIb , BIVa, BIVb

S220a , S420a, S420b, S500a, S500b

S220, S420, B 420B, B 420C, B 500A, B 500B, B 500C

TS708/2010 da tanml eliklerdir. 2010 sonras projelerde karlaabilirsiniz.

kg/cm2 (gerilme birimi)

Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

Beton ve betonarmenin kullanld yerler

Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

DONATININ GERE: Moment ve kesme etkisi

Kesitte moment kuvvet ifti ekme ve basn kuvveti

Eik ekme kuvveti

Kirie etkiyen Md momenti F ile gsterilen kuvvet iftine edeerdir.

Kirie etkiyen Vd kesme kuvveti kiri iindeki dA kk elemannda kayma

Ahmet TOPU, Betonarme I, Eskiehir Osmangazi niversitesi, 2014, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu

Donatnn gerei: Moment ve kesme etkisi

Donatnn gerei: Salt ekme etkisi

Donatnn Gerei: Salt basn etkisi

Donatnn gerei: Salt burulma momenti etkisi

Kesme kuvveti ve burulma

Kolonda burulma atlaklar

Donatnn gerei: Bzlme etkisi